An Dealg sa bhFéar

An Dealg sa bhFéar

Dánta 1968–1984

An Dealg sa bhFéar

Dánta 1968–1984

Nuala Ní Dhomhnaill

Bríona Nic Dhiarmada

a chuir in eagar

An Chéad Chló 2011

© Cló Iar-Chonnacht 2011

ISBN 978-1-908947-92-5

Dearadh: Deirdre Ní Thuathail

Ealaín an chlúdaigh: Tao Book Sleeping Woman le Pauline Bewick

Dearadh clúdaigh: Abigail Bolt

Gach ceart ar cosaint. Ní ceadmhach aon chuid den fhoilseachán seo a atáirgeadh, a chur i gcomhad athfhála, ná a tharchur ar aon bhealach ná slí, bíodh sin leictreonach, meicniúil, bunaithe ar fhótachóipeáil, ar thaifeadadh nó eile, gan cead a fháil roimh ré ón bhfoilsitheoir.

Clóchur:Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán, Co. na Gaillimhe.

Teil: 091-593307 Facs: 091-593362 r-phost: cic@iol.ie

Priontáil: Brunswick Press, Baile Átha Cliath 13.

Clár

Nóta eagarthóireachta

as An Dealg Droighin (1981)

Réamhrá

Dánta luatha

Sabhaircíní i Samhain

Muirmhachnamh

Sneachta

Guthanna

Mór:

Dúil

Mór goraí

Teist Dhonncha Dí ar Mhór

Mór cráite

Dánta ar imirce

Eitleáin

Aimhirgin inniu

Sliogáin

Bliain tar éis imeachta

Máthair

Athair

Gluais leat, a scríbhinn

Do chumhracht

Malairt

Réalt reatha

Typewriter

Leaba Shíoda

An lá san

Litir

Fómhar

Casachtach caorach

Lonnú linbh

Caoineadh Mháire Nic Aodha

Cuibhreach na mban

An piasún

Póg

Aingeal an Tiarna

Dán ná scríobhfar

Do mo mhaicín a bhíonn scanraithe ag scáilí istoíche

Ceamara

Athchuairt arValparaiso

Turas oíche

Aghaidh an photadóra

Do m’fhear chéile

Coinnle cathrach

Na sceana feola

Súile tíogair

An cuairteoir

An braim

Ar fhilleadh ar Éirinn

Venio ex oriente

Dán beag an earraigh bhig

In memoriam: Elly Ní Dhomhnaill (1884–1963)

Caoineadh Mhoss Martin

Breith anabaí thar lear

Freagra na mná ceiltí

Bás linbh

Ní féidir liom luí anseo níos mó

I mBaile an tSléibhe

An mhaighdean mhara

Ualach an uaignis

Féachaint romham siar

Athrú téama

Sionnach

Scéala

Fáilte bhéal na Sionna don iasc

Na bailte i mBun Faille

Na súile uaithne

Fáilte an ghalláin roimh titim na hoíche

An bóithrín caol

Manach

as Féar Suaithinseach (1984)

Réamhrá

Mise an fia

Dinnéar na Nollag

Oileán

A leamhainín

Masculus giganticus hibernicus

Táimid damanta, a dheirféaracha

Féar suaithinseach

A Alba

A chroí tincéara

Kundalini

Turas

Sceimhle

Sceal béaloidis ón Leitriúch

Amhrán an fhir óig

Mo ghrá-sa (idir lúibíní)

Paidir chomaoine

Geasa

Foláireamh

Aubade

An bhábóg bhriste

Ag cothú linbh

Sneachta

Gaineamh shúraic

San am atá le teacht

Cnámh

An leanbh gan baiste

Mo mhíle stór

Sa suanlios

Don ngaiscíoch istigh ionainn

Iascach oíche

An Sfioncs ag feitheamh le hOedipus

Gnáthchomhrá laethúil

Admháil

Clann Horatio

Amhrán grá

Dhá iasc

Iarúsailéim

An ribe ruainní

Bláthanna

Muirghil ag cáiseamh Shuibhne

Claoninsint

Dán do Mhelissa

Parthenogenesis

Báidín guagach

Cuireadh

An ollmháthair mhór

Maidin sa Domhan Toir

An rás

An turas:

Mandala

Turas Chaitlíona

An turas

Bean an leasa:

Fuadach

A bhean a ghaibh isteach

Thar mo chionn

An crann

Atáin:

Labhrann Medb

Cú Chulainn I

Cú Chulainn II

Agallamh na Mór-Ríona le Cú Chulainn

Labhrann an Mhór-Ríon

An Mhór-Ríon ag cáiseamh na baidhbhe le Cú Chulainn

Nóta Eagarthóireachta

Is éard atá sa leabhar seo ná rogha na ndánta as an gcéad dá chnuasach filíochta le Nuala Ní Dhomhnaill, An Dealg Droighin agus Féar Suaithinseach. Tá leasuithe áirithe déanta ar chuid de na dánta le cead agus toil an fhile. Dearbhaíonn an t-eagarthóir agus an file gurb iad na leaganacha sa leabhar seo leaganacha deifnídeacha na ndánta seo.

Nuala Ní Dhomhnaill

Bríona Nic Dhiarmada

Fómhar 2011

as

An Dealg Droighin

do Dogan,

Timuçin agus Melissa

Réamhrá

D’ardaigh sé leis an deirfiúr agus thug sé isteach sa choill í is do chroch sé le crann í. Rug sé ar shá a bhí aige agus do ghearraigh sé anuas an lámh dheas di.

An ngaibheann san trí d’chroí, a dheirfiúr? ar seisean.

Gaibheann, mhuise, buíochas le Dia dá chionn, ar sise,mar d’fhulaing ár Slánaitheoir níos mó ná san ar ár son agus is beag a thuigeamar dó.

Sea, ghearraigh sé anuas an lámh eile dhi.

An ngaibheann san trí d’chroí, a dheirfiúr? ar seisean.

Gaibheann, mhuise, ar sise,ach buíochas le Dia dá chionn, mar d’fhulaing ár Slánaitheoir a thuilleadh agus is beag an tsuim a chuireamar ann, cé gurab ar ár son é.

Chas sé ar a shála ansin chun teacht abhaile agus d’fhéach sí air go truamhéileach agus dúirt:Go dté dealg droighin i d’chois is go bhfana sé ann go mbainfidh mo dhá láimhín geala glégheala é.

Níor thug sé aon toradh uirthi ach thug sé a aghaidh is an bóthar abhaile air féin. Ní raibh sé imithe nuair a tháinig an Mhaighdean Mhuire chuici agus beart geatairí aici. Rug sí ar chrobh de na geatairí agus chuir sí leis an láimh dheas é agus bhuail sí an lámh dheas uirthi chomh maith is a bhí sé aon lá riamh roimhe seo. Rug sí ar chrobh eile de na geatairí is chuir sí isteach leis an láimh chlé é agus chuir sí an lámh chlé thar n-ais arís uirthi.

Seo, ar sise, a chailín bhoicht, tógfaidh mé anuas den gcrann tú agus téir abhaile duit féin.

Ghaibh an cailín buíochas léi, ach is dócha nach raibh a fhios aici gurb í an Mhaighdean Mhuire a bhí ann agus chas sí ar a sáil abhaile agus í ag paidreoireacht is ag guí chun Dé agus chun na Maighdine Muire agus ag guí lena hathair agus lena máthair a bhí marbh. Agus nuair a bhí sí ag déanamh ar an dtigh nach bhfeaca sí crann mór ag fás in airde trí dhíon an tí.

Ó, go saora Dia sinn! a dúirt sí. Sin é an mhallacht a thugas-sa do m’dheartháir, is dócha. Is gránna an rud é an drochaigne. Cad ina thaobh gur dheineas é? ar sise.

Chuaigh sí isteach sa tigh agus bhí a deartháir istigh ar an leaba agus an dealg droighin dulta ina chois is an crann fásta trí fhrathacha an tí agus trí dhíon an tí amach. Rug sí ar bhioráinín a bhí ina seál agus chuir sí an biorán fén ndealg agus an tuairt a dhein an crann nuair a thit sé cualathas ar fuaid na dúthaí é.

(Scéal béaloideasa mar a eachtraíonn Cáit An Bab Feirtéar é.)

Dánta luatha

Sabhaircíní i Samhain

Sabhaircíní i Samhain

taobh le traighean dubh na linne buí,

duilliúir fheoite ina luí

ina gcairn mharbha

dhorcha dhonndubha,

raithneach ghlasbhuí is stumpa crainn

eidhneáin síorghlas ag fás trí

fhothrach tí, clocha síonbhriste

scaipithe mórthimpeall.

An timpeall chun an teampaill, a deirtí

agus is fíor

gur deacair linn scarúint

le hiarsmaí deireanacha an duine.

Ba chúinne beomhar tráth

an áit seo; fir is mná

ag caint is ag cadráil

agus gártha úra an naíonáin nuabheirthe

ag baint fuaime as na seanbhallaí,

níor chás duit rí a chur chun boird ann.

Ach b’shin fadó.

Fuíollach is dríodar is lathach

an fhómhair thiar a luíonn ann anois …

ach maireann sé beo agus fós é marbh,

mar féach cár ghaibh mo shúil,

go ruainne beag an earraigh

ag fás i measc na gcarraigreach’.

Níorbh iontaí liom an Cháisc féin ar an Aoine

ná Samhain maisithe le sabhaircíní.

Muirmhachnamh

An rud a chloiseann an chluas

cuireann sé buairt ar an gcroí,

farraige ar chlocha thíos

á raideadh le tréanbhuillí,

á lascadh,

á réabadh,

á scoilteadh

is féithleoga bána an tsobail

i bhfianaise ionradh na mara

ar chruachneas cróndhearg carraige

is finné mise ar an torann

i bhfothain mo phoill tráthair.

Uisce ag rith

uisce ag léimrigh

uisce le fánaidh

i mbánchuar róghléineach.

Cad dó a fhreagraíonn

an paisiún róghéar seo?

Ní chreidim an ghealach thuas

salaithe ag céim fir,

ní maighdean a thuilleadh í

ach striapach an chine daonna.

Leacht gargraithe

ar imeall ilchríche

ag tuilleadh is ag trá arís

leis na seanchianta,

créacht mhara ag bánfhuiliú

ar chruas na creige,

fulaingíonn sí is fulaingítear léi

othar agus ailse.

Sneachta

… sneachta

gormghomhach fuarleontach

mar leaba chlúimh nó sobal breoiteachta

spalladh agus domhain-ól

scalladh agus fuardhó

gíoscán creatacháin, raerilleacán.

Tnúchaint

ruagairt

tinnlomadh

fuarbholadh

is tháinig gálaí arda

is scalóidí láidre

is scuabadh an t-anál díom

le rabhartha.

Rón agus pluais agus cnuimh agus úll agus lann agus

truaill agus sluasaid agus … sneachta.

Guthanna

Sea, sea …

Sea is ní hea

An mar sin é?

Fiche duine ag dian-allagar

(an seomra múchta le deatach)