GENC SULCEBE ARBEN HOXHA

IMUNOLOGJIA
TEKST BAZ PR STUDENTT E FAKULTETIT T MJEKSIS

TIRANE, 2001

TABELA E LNDS
KAPITULLI 1. Hyrje n Imunologji. Njohuri mbi imunitetin e lindur (jo specifik per antigjenin) dhe at t fituar (adoptiv, specifik per antigjenin). Historiku. Imuniteti i lindur dhe i fituar. Imuniteti i lindur: Faktort q marrin pjes. Mekanizmat qelizore (me vrasje intraqelizore): Qelizat fagocitare; Makrofagt dhe neutrofilet. Mekanizmat humorale: Rruga alterne e komplementit; Proteinat e fazs akute; Interferonet. Mekanizmat me vrasje jashtqelizore: Qelizat vrasse - natyrale (NK); Eozinofilet. KAPITULLI 2. Sistemi imunitar, organizimi i tij: Organet e imunitetit, ndarja dhe prshkrimi i tyre. Organet parsore ose qndrore. Timusi, prshkrimi, funksionet. Maturimi n timus i limfociteve T. Palca kockore, roli i saj si organ limfoid paresor. Organet dytsore (periferike): Nyjet limfatike; Shpretka; Indi limfoid i lidhur me mukozat (MALT). KAPITULLI 3. Njohuri mbi antigent. C'jane antigent dhe haptenet, antigeniciteti, imunogeniciteti. Natyra e antigenve, llojet e tyre, cil site fiziko-kimike t tyre, adjuvantt. Kushtet e antigenicitetit. Prcaktuesit antigenik (epitopet), natyra dhe llojet e tyre. KAPITULLI 4. Karakteri klonal i prgjigjes imune. Receptort pr antigenin n limfocitet T dhe B. Bazat molekulare t shumllojshmrise s tyre. Teoria e seleksionit klonal, TCR, BCR, karakteristikat e tyre. KAPITULLI 5. Popullatat limfocitare, shnjuesit dhe funksionet e tyre. Qelizat q marrin pjes n funksionimin e sistemit imunitar. Nnpopullatat e limfociteve T, B, as T as B, qelizat dentritike, funksionet dhe shnjuesit kryesor t tyre. Rruga e antigenit kur hyn n organizm: N indet (nyjet limfatike), n gjak (shpretka), n mukozat (MALT). Riqarkullimi i limfociteve n organizm, fenomeni i Homing. KAPITULLI 6. Aktivizimi i limfociteve T dhe B, mekanizmat molekulare. KAPITULLI 7. Antitrupat, struktura dhe funksioni i tyre. C'jan imunoglobulinat, lidhja midis ndrtimit molekular dhe funksionit biologjik t tyre. Ndarja n klasa dhe nnklasa, vetit biologjike t secils prej tyre. KAPITULLI 8. Heterogjeneiteti i imunoglobulinave. Bazat molekulare t shumllojshmeris s antitrupave. C'jan izotipia, alotipia dhe idiotipia. Antitrupat monoklonal dhe hibridomat. KAPITULLI 9. Sistemi komplementar, prbersit dhe funksioni. Prbrsit e rrugs klasike dhe asaj alterne t sistemit komplementar, shkaktart e aktivizimit t tyre, dinamika n form kaskade e ktij aktivizimi. Pasojat biologjike t aktivizimit t komplementit. Ndryshimet fiziologjike dhe patologjike t tij. KAPITULLI 10. Kompleksi madhor i pajtueshmrise indore (HLA). Genet dhe molekulat e kompleksit HLA, struktura, shprehja, dhe funksionet e tyre n prgjigjen imune. Lidhja e tyre me prgjigjen imune dhe smundjet. KAPITULLI 11. Mekanizmat efektor t imunitetit qelizor. C'jan interleukinat. Ndarja e limfociteve n Th1 dhe Th2. Mekanizmat e veprimit t imunitetit me limfocitet T helper dhe T citotoksik. KAPITULLI 12. Mekanizmat efektor t imunitetit humoral. Veprimi i citokinave n prodhimin e antitrupave. Ecuria e prgjigjes antitrupore parsore dhe dytsore. Faktort q veprojn dhe vecorit e secils prej tyre. Efekti i dozs s antigenit n afinitetin e antitrupave; si realizohet maturimi i afinitetit. Mekanizmat qelizore dhe molekulare t sekretimit t imunoglobulinave serike. Ecuria e imunoglobulinave n lidhje me moshn, seksin dhe situata t tjera. KAPITULLI 13. Njohuri mbi mekanizmat e kontrollit n prgjigjen imune.

Roli i antigenit, antitrupave, limfociteve T ndihms. C'jane limfocitet rregullatore, supresor llojet e tyre, mekanizmat e veprimit. Hallkat e tjera t imunosupresionit (rrjeta idiotipike, makrofagt etj.). Influenca e faktorve gjenetik. Faktor t tjer.Toleranca imunitare. KAPITULLI 14. Mekanizmat imunopatollogjik t inflamacionit. Mediatort dhe molekulat q marrin pjes n inflamacion. Ecuria e procesit inflamator. Kontrolli i inflamacionit dhe trheqja e tij. Inflamacioni kronik. KAPITULLI 15. Mekanizmat imunologjike t mbrojtjes antiinfeksioze I. Mekanizmat imunologjike t mbrojtjes antiinfeksioze ndaj mikroorganizmave ekstraqelizore (bakterie, parazit etj). Mekanizmat e shptimit t mikroorganizmave ndaj reaksioneve imune. KAPITULLI 16. Mekanizmat imunologjike t mbrojtjes antiinfeksioze II. Mekanizmat imunologjike t mbrojtjes antiinfeksioze ndaj mikroorganizmave intraqelizore (bakterie, kpurdha, viruse etj). KAPITULLI 17. Imunologjia e shtatzanis. Faktort q pengojn flakjen e fetusit nga sistemi imunitar i nnes. Bashkveprimi nne-fetus dhe mekanizmat e aloimunizimit feto-amnor. KAPITULLI 18. Mangsite imunitare t lindura. Ndarja e mangsive imunitare t lindura sipas mekanizmave imunopatogjenetik t tyre. Shnjat e tyre kryesore klinike dhe biologjike. KAPITULLI 19. Mangsite imunitare t fituara (me prjashtim t AIDS/SIDA). Ndarja e tyre n vartsi t shkaqeve baz (rrjedhoj e smundjeve t ndryshme baz). Prshkrimi dhe shnjat kryesore t tyre. KAPITULLI 20. Mangsia imunitare e fituar nga infeksioni me virusin HIV (AIDS-SIDA). Njohuri mbi shkaktarin dhe rrugt e infeksionit. Imunopatologjia e veprimit t virusit. Pasojat e veprimit t tij. KAPITULLI 21. Mekanizmat imunopatologjike I. Klasifikimi sipas Gell dhe Coombs i mekanizmave imunopatologjik t mbindjeshmeris t tipit t par dhe t dyt. Shmbuj t tyre. KAPITULLI 22. Mekanizmat imunopatologjike II. Klasifikimi sipas Gell dhe Coombs i mekanizmave imunopatologjik t mbindjeshmris t tipit t tret dhe t katrt. Shmbuj t tyre. KAPITULLI 23. Autoimuniteti. C'jan reaksionet dhe smundjet autoimune. Hipotezat e ndryshme q shpjegojn cfaqjen e tyre. Karakteristikat e smundjeve autoimune. KAPITULLI 24. Smundjet autoimune jo organ-specifike. Klasifikimi i tyre, mekanizmat kryesore patogjenetike, shnjat imunologjike. KAPITULLI 25. Smundjet autoimune organ-specifike. Mekanizmat imunologjike q marrin pjes n cfaqjen e tyre. Karakteristikat e smundjeve autoimune organspecifike (S.A.I.O.S.). Gjndrat endokrine; Diabeti juvenil insulinovarts( DJIV); Tireoiditi i HASHIMOTO, M. BASEDOW-GRAVES, M. ADDISON, STERILITETI; Lkura; Sistemi Nervor Qndror dhe NEUROMUSKULAR; Sistemi Gastrointestinal: HEPARI; GJAKU; VESHKA; SYRI; ZEMRA; DIAGNOZA E S.A.I.O.S.). KAPITULLI 26. Sindromet imunoproliferative. Sindromet imunoproliferative monoklonale dhe poliklonale. Klasifikimi i tyre sipas llojit t qelizave. Diferencimi i SIP malinj nga ato beninje. C'jane krioglobulinemite, llojet e tyre. Prcaktimi i SIP; Karakteri monoklonal; Klasifikimi; SIP i qelizave B; Mieloma multiple; Leucemia mieloide kronike me LB; Sindromi i Valdenstrom; Gamapatite monoklonale beninje; SIP me LT; Sindromi i Sezary si dhe Mycosis fungoide. Leucemia limfoide kronike me LT. Limfoma me qeliza T. SIP me Limfocite t padiferencuara. KAPITULLI 27. Imunologjia e tumoreve. Mekanizmat e bashkveprimit sistem imunitar-tumor. Faktort imune q pengojn rritjet tumorale si dhe ata q favorizojn rritjen e tyre. Shnjuesit kryesor tumorale. KAPITULLI 28. Imunologjia e transplantit.
2

Llojet e ndryshme t transplanteve. Mekanizmat e flakjes imune t tyre. Kushtet e mosflakjes s transplanteve, roli i Kompleksit Madhor t Pajtueshmerise Indore (KMPI). KAPITULLI 29. Imunoterapia aktive. Vaksinimet, llojet e tyre. Imunoterapia pasive, llojet. KAPITULLI 30. Imunoterapia pasive, llojet. KAPITULLI 31. Metodologjia imunologjike. Bashkveprimi antigen-antitrup n diagnostikn klinike. Klasifikimi i metodave dhe prshkrimi i tyre. Karakteristikat e reaksionit antigen-antitrup. Bashkveprimi antigenantitrup: specificiteti, komplementariteti, reversibiliteti, forcat q marrin pjes n bashkveprim, kushtet e bashkveprimit. C' shte afiniteti, aviditeti, konstatja e asocimit dhe disocimit. Klasifikimi i metodave dhe teknikave q studiojn reaksionet antigen-antitrup. KAPITULLI 32. Reaksionet imunologjike t precipitimit. Principi dhe kushtet e realizimit t tij (Antitrupat dhe Antigent detyrimisht n faz t lnget, qnja t pakten bivalente, raporti molar i prshtatshem). Precipitimi cilsor n faz t lnget: Ring - test-i, aplikimi i tij si metod e shpejt cilsore pr vnjen n dukje t formimit t antitrupave, shembuj. Precipitimi sasior n faz t lnget: prshkrimi i tij si nj model metode sasiore imunologjike (kurba e precipitimit n faz t lnget me 3 zonat e saj). Principi i nefelometrise. Precipitimi n xhel: Imunodifuzioni i dyfishte bidimensional n xhel (Ouchterlony) si metod cilsore dhe gjysm sasiore p r studimin e antigenve dhe antitrupave. Prdorimet e tij pr qllime eksperimentale (reaksionet e identitetit, mosidentitetit, identitetit t pjesshm) dhe n praktikn diagnostike: Aplikimi n krkimin e HBsAg apo t antitrupave antiberthamore solubel (anti Sm/RNP etj). Elektrosinereza; principi dhe p rdorimet e saj. Metodat sasiore t munodifuzionit n xhel (imunodifuzioni i njfishte bidimensional): Imunodifuzioni radial, rocket-imunoelektroforeza; prshkrimi, shmbull nga dozimi i imunoglobulinave apo proteinave t tjera plazmatike. Imunoelektroforeza dhe Imunofiksimi : Principi dhe realizimi, aplikimet e tyre n studimin e proteinave serike. KAPITULLI 33. Reaksionet imunologjike t aglutinimit . C' shte aglutinimi imunologjik. Kushtet e realizimit t tij: Aglutinacioni direkt ose aktiv, shmbull nga prcaktimi i grupeve t gjakut si dhe n prcaktimin e Antigenve bakteriale (Reaksioni i Vidal etj.). Aglutinacioni indirek ose pasiv: aplikimi i tij n provn e Coombs (c' sht prova e Coombs direkte dhe indirekte, cvn ato n dukje, rndesia diagnostike), prcaktimin e faktorit reumatoid (c' sht faktori reumatoid, si dhe ku krkoht ai me provn e Waaler - Rose dhe Latex) si dhe provn imunologjike t barrs. KAPITULLI 34. Matja e komplementit total dhe fraksioneve t tij. Titrimi i komplementit me metodn e hemolizs CH50, si realizohet dhe interpretimi i rezultatit. Metodat q prdoren n matjen e prbrsve t komplementit, interpretimi i rezultateve. KAPITULLI 35. Reaksionet imunologjike me antigen ose antitrupa t shnuar. Parimet e prgjithshme t ktyre reaksioneve: dallimi nga metodat tjera (saktesia, ndjeshmeria, automatizimi, shpejtsia). Ndarjet e tyre sipas llojeve t ndryshme t shnuesve; faz e lngt apo e ngurt, metod direkte apo indirekte, sasiore apo cilsore. Reaksionet e imunofluoreshencs: Imunofluoreshenca direkte, prdorimi i saj n biopsit indore. Imunofluoreshenca indirekte, prdorimi i saj n prcaktimin e antitrupave antibrthamore. Reaksionet imunoenzimologjike: Metoda direkte (n inde), paralelizmi i saj me imunofluoreshencn indirekte. Metoda ELISA indirekte apo sandwich, rnd sia e sotme e saj n prcaktimin sasior t antitrupave apo antigenve t ndryshm, shmbuj (Antitrupat anti-HIV, IgE totale). Metodat radioimunologjike, principi i tyre: Antigeni n faz t ngurt, shmbull nga dozimi i IgE specifike. Antigeni n faz t lngt (n kompeticion me antigenin e shnuar), shmbull nga dozimi i insulins dhe hormonve t tjer. KAPITULLI 36. Metodat e Imunologjis qelizore. Numurimi i limfociteve B me imunofluoreshenc direkte si dhe me antitrupa monoklonale. Numurimi i limfociteve T me metodn e rozetave E si dhe me antitrupat monoklonal. Numurimi i qelizave t tjera limfocitare, metodat bashkkohore (Fluorocitometria). Studimi i funksionit t qelizave T: me provat kutane (in vivo), dhe provat e stimulimit limfoblastik (in vitro) me mitogen dhe antigen. Si realizohen dhe rndsia diagnostike e tyre. Studimi i citokinave. Studimi i funksionit t limfociteve
3

B: Prgjigja antitrupore in vivo me an t studimit t prgjigjes antitrupore dhe in vitro me an t stimulimit t prodhimit t anitrupave in vitro. Studimi i funksionit fagocitar.

KAPITULLI 1.

IMUNITETI I LINDUR

1.1. Historik i shkurter, disa koncepte baze te imunollogjise 1.2. Barrierat lkuro-mukoze. 1.3. Mekanizmat qelizore (me vrasje intraqelizore). Qelizat fagocitare; Fagocitoza. 1.4. Mekanizmat humorale: Rruga alterne e komplementit; Proteinat e fazes akute; Interferonet. 1.5. Mekanizmat me vrasje jashtqelizore: Qelizat vrasse - natyrale (NK cells); Eozinofilet.

1.1. Historik i shkurter, disa koncepte baze te imunollogjise Imunologjia eshte nje shkence relativisht e re. Fillimet e saj shkencore, megjithese empirike, i atribuohen mjekut anglez Eduard Jenner i cili zbuloi ne 1796 qe lija e lopeve ose vaksinia indukton nje mbrojtje ndaj lijes se vertete (variola vera), semundje kjo ne ate kohe vdekjeprurese. Jenner e quajti kete procedure vaksinim dhe kjo terminologji vazhdon te perdoret akoma sot per te pershkruar imunizimin e individeve te shendoshe me shtame te dobesuar (atenuar) mikroorganizmash patogjene. Megjithate, edhe per nje shekull me vone akoma asgje nuk do te dihej per shkakun e semundjeve infektive. Vetem ne fund te shekullit XIX mjeku gjerman Robert Koch provoi qe semundjet infektive shkaktohen nga mikroorganizmat patogjene perkates. Ne te njejten kohe Louis Pasteur zhvilloi nje vaksine ndaj koleres se pulave si dhe ndaj terbimit, ndersa Emil von Behring dhe Shibasaburo Kitasato ne Gjermani zbuluan qe serumi i kafsheve te imunizuara me anatoksine tetanike ose difteritike permban nje aktivitet antitoksik (me vone keta u quajten antitrupa), i cili transferon nje imunitet pasiv afat-shkurter ne individet e paimunizuar, duke shenuar keshtu fillimet e imunoterapise (seroterapise) pasive. Me sistem imunitar quajm at trsi faktorsh indor, qelizor apo humoral me t cilat organizmi mbrohet nga agresionet e huaja. Imuniteti aktiv sht ai q prpunon vet organizmi pas futjes n t t nj lnde t huaj. Imuniteti pasiv kemi kur fusim n organizm antitrupa t gatshm (ose dhe qeliza) q mbrojn organizmin nga nj substance e huaj, t ciln shpesh e quajm antigjen. M i qndrueshm dhe afatgjat sht imuniteti aktiv qe mund te gjenerohet qoft nga imunizimet natyrale ashtu dhe nga vaksinimet. Shembull nga imuniteti pasiv sht injektimi i gamaglobulinave ose kalimi i imunoglobulinave te klases IgG nga nna t fetusi gjate shtatzanis dhe q i japin femijs nj mbrojtje pasive derisa ai te aktivizoj mekanizmat aktive te mbrojtjes imunitare specifike. Imuniteti natyral sht krijuar gjat evolucionit historik t vet species. P.sh kolera e pulave nuk prek specien humane. Imuniteti i fituar (adoptiv) ose specifik per antigjenin si psh. prodhimi i antitrupave ndaj nje patogjeni te caktuar quhet i tille sepse ai fitohet gjate jetes se individit si nje adaptim specifik ndaj infeksionit me kete patogjen. Imuniteti i lindur ose jo specifik per antigjenin quhet i till sepse ai nuk kushtzohet nga nj kontakt paraprak me antigenin dhe eshte i gatshem qe ne lindje. Ai prbhet nga nj kompleks faktorsh mbrojts t organizmit qe prbejne barriern e par ndaj nj agresioni t jashtm. N filogjenez (evolucionin e specieve) imuniteti i lindur sht i pari q formohet ndrsa imunitetin e fituar (adoptiv) e gjejm t cfaqet m von n vertebrort. Imuniteti i lindur sht i gatshm, funksional q n lindje n ndryshim nga imuniteti i fituar q aktivizohet vetm pas nj kontakti paraprak me antigjenin specifik. Por nga ana tjetr imuniteti i lindur duke qn jo specifik pr antigjenin ka nj gam relativisht t ngusht veprimi ndaj agjentve t jashtm dhe nuk ka kujtes imunitare, n ndryshim me imunitetin e fituar i cili duke qen specifik ka nj mundsi pothuajse t pakufizuar stimulimi ndaj cdo lloj antigjeni dhe nga ana tjeter ka nje kujtese imunitare qe bartet nga receptoret specifike per antigjenet ne siperfaqen e limfociteve. (Fig. 1.1.) Faktort e imunitetit t lindur:
5

1.2. Barrierat lkuro-mukoze jan faktor esencial. Kur dmtohet lkura, pr shembull n djegjet, organizmi rrezikohet shum nga infeksionet. Djersa dhe gjndrat e yndyrs prodhojn acid laktik dhe acide yndyror q ushtrojn nj veprim inhibitor ndaj rritjes bakteriale si dhe realizojn nj pH t ult t lkurs i cili pengon zhvillimin e infeksioneve. Kur prishen kto faktor mund t kemi zhvillim te infeksioneve n lkur dhe m thell. Nj barrier t rndsishme prbn dhe mukusi q largon bakteret dhe pengon aderimin e tyre n mukozat apo ciliet q bjn lvizjen e mukusit dhe agjentve t huaj. Kt rol luan dhe kolla apo teshtitja. Faktor t tjer mekanik q ndihmojn mbrojtjen e siprfaqeve epiteliale sht dhe veprimi shplars i lotve, pshtyms apo urins. Urina me pH e saj t ulur ruan rrugt urinare nga infeksionet. Po kshtu dhe pH acid i lngut gastrik. Shum nga sekrecionet e organizmit prmbajn prbrs baktericidale si lizozima n lot, saliv dhe sekrecionet nazale, laktoperoxidaza n qumsht apo spermina dhe zinku n sperm. Rol t rndsishm mbrojts n mukozat luan flora normale bakteriale saprofite e mukozs intestinale ose flora vaginale. Kto pengojn rritjen e mikroorganizmave patogjen duke konkuruar pr faktort ushqyes ose duke prodhuar substanca inhibitore. Psh. flora normale e vagins nprmjet prodhimit t acidit laktik ruan nj pH acid q pengon zhvillimin e bakterieve. Kur kjo flor saprofite crregullohet si p.sh. nga prdorimi i antibiotikeve, rritet pH dhe rrezikohet infeksioni nga Candida albicans apo Clostridium difficile. Saprofitet e zorrs prodhojn gjithashtu kolicina, nj klas baktericidinash. Neqoftese mikroorganizmat arrijne te depertojne ne organizm, 2 mekanizma te tjera futen ne loje: veprimi shkatrrues i faktoreve kimike solubl si psh. enzimat baktericidale si dhe mekanizmat e fagocitozs. 1.3. Mekanizmat qelizor t imunitetit te lindur: Neutrofilet polimorfonukleare dhe Makrofagt (Fig. 1.2.) realizojn t ashtuquajturn vrasje intraqelizore: Neutrofilet jane leukocitet m t vegjl, s'kan aftsi t shumzohen dhe kan nj jetgjatsi t shkurtr. Ata prbjne shumicn e leukociteve ne gjak dhe kan nje citoplazm granulare me 2 lloj granulash: Granulat azurofile primare formohen shpejt dhe prmbajne mieloperoksidaz si dhe shumicen e substancave antimikrobiale jo-oksiduese si katepsinen G, faktorin baktericid t rritjes s permeabilitetit (BPI) dhe difensinat. Granulat specifike sekondare peroksidaze negative permbajne lizozim, laktoferrin, fosfataz alkaline si dhe citokrom b558. Funksioni i polimorfonukleareve neutrofile sht fagocitoza dhe vrasja e mikroorganizmave me lokalizim jashtqelizor si jane psh bakteriet piogene. Makrofagt jan qeliza me jetgjatsi t madhe dhe kan si funksion fagocitozn dhe pastaj vrasjen e mikroorganizmave me lokalizim intraqelizor. Ato jane derivate t monociteve. Monocitet kur lokalizohen n inde shndrrohen n makrofag. N mushkri ato quhen makrofag alveolare, n hepar qelizat e Kupferit, n shpretk qelizat splenike, n veshka qelizat mezangiale, n sistemin nervor qelizat mikrogliale, n kock qelizat osteoklaste. Makrofagt funksionojn si fagocite si dhe paraqits t antigjenve t prpunuar limfociteve T. Ky funksion i fundit ka t bj me imunitetin e fituar. Makrofagt aktivizohen nga limfocitet T CD4(+), produkte bakteriale si lipopolisakaridet (LPS) apo muramil-dipeptidi. Nj funksion tjetr sht stimulimi i mekanizmave t tjer t imunitetit t lindur. Kto mekanizma, kryesisht ato humorale jan t rndsishm pr t favorizuar fagocitozn. Favorizimi i fagocitozs quhet opsonizim. Nj pjes e mikroorganizmave prodhojn substanca kimiotaktike q i afrojn fagocitet, pra kan efekt kimiotaktik, por nj numr bakteriesh nuk i prodhojn kto substanca dhe pr t favorizuar kimiotaksis-in organizmi ka zhvilluar nj sr mekanizmash t tjer. Fagocitet kane mekanizma qe i mundsojn ato te njohin prbrsit e vet organizmit nga perberes te huaj potencialisht te demshem qe mund te jene mikroorganizmat patogjene. Ne fagocitet jan zhvilluar keshtu nje sistem receptoresh te quajtur receptore te njohjes se llojit (pattern recognition receptors PRR) te afte te njohin molekula te lidhura me agjente patogjene (pathogen associated molecular patterns PAMP) te shprehura ne siperfaqen e agjenteve patogjene. PAMP jane kryesisht polisakaride dhe polinukleotide qe ndryshojne pak nga nje patogjen te tjetri por
6

q nuk gjenden n organizmin bujtes. Ndersa PRR ne siperfaqen e fagociteve jane kryesisht molekula te ngjashme me lektinat qe lidhen me shume valenca dhe specificitet te konsiderueshem me polisakaride dhe struktura te tjera PAMP n siprfaqen e mikroorganizmave. Ne ndryshim me receptoret specifike per antigjenet ne limfocitet, keta receptore nuk jane specifike per antigjenin dhe si rrjedhoje nuk jane shperndare ne menyre klonale por jane te pranishme ne te gjitha qelizat fagocitare. Si pasoj e njohjes se PAMP nga ana e PRR kemi gjenerim t nj sinjali nprmjet faktorit te transkripsionit NFkappaB (nuclear factor kappa B) i cili sinjalizon fagocitin per rrezikun dhe inicion kshtu procesin e fagocitozs. Lektina Lidhese e Manozes (MBL) eshte nje PRR e tille e pranishme si proteine e lire ne plazem dhe qe eshte e afte te inicioje aktivizimin e komplementit. TLR (toll-like receptors) jan nje familje prej s paku 10 proteinash transmembranore ne siperfaqen e makrofageve dhe qelizave dentritike q njohin molekula mikrobiale te ndryshme. TLR2 njeh peptidoglikanin bakterial t bakterieve Gram pozitive, TLR4 njeh lipopolisakaridin e bakterieve Gram- Negative (endotoksinn), ndrsa TLR3 dhe TLR5 jan t rndsishm n njohjen e ARN virale me varg te dyfishte. Kur aktivizohen TLR ato nxisin nje kaskade biokimike me aktivizim te NFkappaB dhe sintezen e citokinave proinflamatore dhe te peptideve te tjere antimikrobiale qe cojne drejt zhvillimit te imunitetit te fituar specifik per antigjenin. Fagocitoza kryhet n disa faza (Fig. 1.3.): 1. Faza e kontaktit me agjentt e huaj realizohet nepermjet njohjes se PAMP nga fagocitet. 2. Faza e glltitjes dhe formimit t fagozoms shkaktohet nga aktivizimi i nje sistemi kontraktil aktine-miozine qe shkakton formimin e pseudopodeve qe mbeshtjellin pjesezen e fagocituar. 3. Brenda 1 minuti granulat citoplazmike shkrihen me fagozomin dhe shkarkojne permbajtjen e tyre brnda n fagozom duke realizuar keshtu tretjen e mikroorganizmit te fagocituar. 4. Faza e ekskretimit t materialit t fagocituar. Faza e dyt dhe e tret do pak minuta, kurse e treta pak m tepr. Faza e tret kryhet me dy mekanizma kryesore: Mekanizmat oksigjen varts te vrasjes intraqelizore fillojne me aktivizimin e theksuar te NADPH, kalimin e elektroneve nga kjo e fundit te citokromi cyt b 558 dhe reduktimi i oksigjenit molekular ne anion superoksid. Reaksioni kyc i katalizuar nga NADPH oksidaza qe inicion formimin e ndermjetesve reaktive te oksigjenit (ROI = reactive oxygen internediates) perfundon me formimin e joneve superokside, perokside, hidroksile q jan derivate t oksigjenit dhe q realizojn vrasjen e mikroorganizmit. NADPH + O2
oksidaze

NADP+ + O2 - (anion superoksid)

Nen veprimin e superoksid dismutazes joni superoksid konvertohet ne peroksid te hidrogjenit dhe si pasoje ne formimin e radikaleve hidroksile OH, i cili eshte nje nder radikalet e lire reaktive me te njohur. Nga ana tjeter, kombinimi i peroksideve, mieloperoksidazes (MPO) dhe joneve halogjene perben nje sistem te fuqishem halogjenizues i afte te vrase si bakteriet ashtu dhe viruset. Nje cikel tjeter vrases eshte ai i oksidit nitrik (NO) qe formohet nga nje sintaze NO e induktuar ne shume qeliza te trupit (iNOS) dhe qe ne neutrofilet dhe makrofaget humane gjeneron nje sistem te fuqishem antimikrobial. Nderkohe qe NADPH oksidaza vepron kryesisht per vrasjen e mikroorganizmave ekstraqelizore te perfshire me ane te fagocitozes brenda ne fagozom, mekanizmi NO vepron ndaj mikrobeve qe hyjne ne citozol, pra dhe ndaj mikroorganizmave intraqelizore. Per kete aresye aftesia e vrasjes NO iNOS eshte e pranishme dhe ne shume qeliza jofagocitare qe mund te infektohen nga viruse dhe mikroorganizma te tjere. Neqoftese mikroorganizmat nuk vriten nga keto sisteme ato mund ti nenshtrohen me tej nje familje peptidesh te quajtur difensina, dhe qe arrijne nivele shume te larta brenda fagozomit duke vepruar si dezinfektante ndaj nje varieteti te gjere bakteriesh, kepurdhash dhe virusesh. Nje goditje e
7

metejshme i jipet membranave bakteriale nga proteinazat neutrale (katepsina G) si dhe nga faktoret baktericidale dhe bakteriostatike se lizozima dhe laktoferrina. Se fundmi mikroorganizmat e vrare shkaterrohen nga enzimat hidrolitike dhe produktet e degradimit te cliruara jashte fagocitit. 1.4. Mekanizmat humorale. Sistemi komplementar (SK). SK eshte emertimi i nje sistemi kompleks prej 30 proteinash te pranishme ne plazem dhe ne siperfaqet qelizore dhe i cili bashke me sistemin e koagulimit te gjakut, fibrinolizes dhe te formimit te kininave perbejne nje nga sistemet enzimatike plazmatike me te rendesishme. Te gjithe keta sisteme kane te perbashket gjenerimin e nje pergjigje te shpejte dhe te amplifikuar ndaj nje stimuli nxites dhe qe shoqerohet nga nje fenomen kaskad ku produkti i nje reaksioni sherben si nje enzime katalizatore e reaksionit pasues. Molekulat e aktivizuara ose te coptuara nga ky reaksion kaskade kane nje shumellojshmeri funksionesh mbrojtese dhe pa dyshim molekulat e komplementit mund te konsiderohen si pjese shume e rendesishme e sistemit imunitar te lindur. Disa nga perberesit e komplementit jane te emertuar nga germa C e ndjekur nga nje numer qe eshte me teper i lidhur me kronologjine e zbulimit te tij se sa me pozicionin ne rrjedhen e reaksionit. N imunitetin e lindur rol luan rruga alterne e aktivizimit t komplementit (Fig. 1.4.). Rruga alterne aktivizohet nga kapsulat e bakterieve (lipopolisakaridet bakteriale), endotoksinat bateriale si dhe nga imunoglobulinat A por pa nevojn e pranis s kompleksit antigen-antitrup sic krkon rruga klasike e aktivizimit t komplementit. Molekula ky e ksaj rrug sht molekula C3 q ndodhet n prqndrim prej 1,2 mg/ml n plazm. Ne rrethana normale, nn veprimin e faktorve serike, sasi te vogla te C3 copetohen vazhdimisht duke dhene produktin C3b ose molekulen funksionalisht te ngjashme me te te quajtur C3bi. Ne praninie e joneve Mg2+ C3b ka aftsi t lidhet me faktorin B dhe formon C3bBb. Ky i fundit aktivizohet nga faktori D dhe gjenerohet keshtu C3bBb. Ky kompleks inhibohet (shkatrrohet) nga faktori H dhe I. Kur C3bBb lokalizohet n polisakaridet e membranave bakteriale ai i fshihet veprimit t faktorve H dhe I, dhe si rrjedhoje ky kompleks formohet me shumic dhe vepron si enzime (C3 konvertaze) duke e ndar vazhdimisht C3 n C3a dhe C3b. Nje proteine tjeter e quajtur properdin vepron duke e stabilizuar me tej konvertazen C3bBb. Kjo seri reaksionesh e provokuar nga vete mikroorganizmat con ne formimin e nje numri te madh molekulash C3b qe fiksohen ne siperfaqen e mikroorganizmit. Sistemi komplementar mund te aktivizohet dhe kur karbohidratet ne siperfaqen e bakterieve bashkeveprojne me nje proteine serike te quajtur lektine lidhese e manozes (mannose binding lectin MBL). MBL gjendet ne nivele te ulta ne serumin normal dhe lidhet me manozen apo karbohidrate te tjera ne siperfaqet bakteriale. MBL aktivizon komplementin duke ndervepruar me 2 serine proteaza te quajtura MASP1 dhe MASP2. MASP2 copton dhe aktivizon C4 dhe C2 duke gjeneruar nje C3 konvertaze te quajtur C4b2a. Me pas aktivizimi i komplementit vazhdon me bashkimin e nje molekule tjeter C3b me kompleksin C3bBb duke gjeneruar keshtu nje C5 konvertaze. Kjo e fundit aktivizon C5 nepermjet nje coptimi proteolitik duke cliruar keshtu nje polipeptid te vogel, C3a dhe duke lene fragmentin me te madh C5b te lidhur jo ngushte me C3b. Lidhja e metejshme e C6 dhe C7 me C5b formon nje kompleks me afinitet per C8 dhe me lidhje membranore tranzitore. C8 vendoset ne membrane dhe drejton ndryshimet konformacionale te C9 qe e transformojne kete te fundit ne nje molekule te afte te krijoje kanale transmembranore ne shtresen bilipidike te membranes te cilet lejojne kalimin e ujit dhe elektroliteve brenda ne qelize dhe si rrjedhim n siprfaqen e bakterieve krijohen pore q sjellin lizn osmotike t tyre. Ky sht veprimi citolitik i aktivizimit t komplementit. Vetia tjeter shume e rendesishme e komplementit sht ajo opsonizuese (favorizuese e fagocitozs). Ket veti e ka C3b dhe C3bi. Kjo sepse t gjith fagocitet kan receptor pr C3b (CR1) dhe C3bi (CR3) dhe kur C3b mbulon nj mikroorganizem athere lehtsohet shum fagocitoza e ktij mikroorganizmi nga fagocitet q prmbajn receptor pr C3b (CR1 dhe CR3). Vetia e tret sht aktivizimi i inflamacionit. Kjo realizohet nga C3a dhe C5a. C5a ka edhe rol kimiotaktik q e dallon nga C3a. Por roli kryesor i C3a dhe C5a sht ai anafilatoksinik. Ata veprojn mbi bazofilet dhe mastocitet dhe realizojn degranulimin e tyre. Bazofilet dhe mastocitet
8

jan t pasur me substanca inflamatore ku kryesoret jan: histamina, proteoglikanet, ECF (faktori kimiotaktik i eozinofileve), NCF (faktori kimiotaktik i neutrofileve), PAF (faktori aktivizues i trombociteve), interleukinat 3, 4, 5, 6, GM-CSF, TNF, leukotrienet, prostaglandinat dhe tromboksanet. Kta japin nj sr efektesh biologjike si vazodilatacion dhe grumbullim t gjakut n kapilart, rritje t permebilitetit kapilar, veprojn si substanca kimiotaktike etj. C5a vepron direkt ne neutrofilet dhe si C5a ashtu dhe C3a veprojne mbi eozinofilet duke stimuluar shperthimin respirator te shoqeruar me prodhimin e ROI si dhe shprehjen e receptoreve siperfaqesore per C3b. Ne menyre te vecante C5a sherben gjithashtu si nje agjent i rendesishem kimiotaktik per neutrofilet. Si C3a dhe C5a kane nje aftesi te vecante te veprojne direkt ne endoteliumin kapilar duke prodhuar vazodilatacion dhe rritje te permeabilitetit kapilar, efekt ky qe duket se zgjatet nga leukotrieni B4 i cliruar nga mastocitet e aktivizuar, neutrofilet dhe makrofaget. Kur ngacmohen nga agjent t huaj, makrofagt sekretojn citokina si interleukina 1 (IL1), IL6, TNF (faktori i nekrozes humorale) q luajn rol n stimulimin e reaksioneve imunitare. Rol tjetr i interleukinave 1 dhe 6 sht stimulimi i prodhimit t proteinave t fazs akute t inflamacionit (PFAI) ku prfshihen: proteina C reaktive, proteina lidhse e manozes, a1glikoproteina acide, prbrsi serik amiloid P, alfa1-anti-kimotripsina, C3, C9, Faktori B, fibrinogjeni, angiotensina, haptoglobina, fibronektina, ceruloplazmina, inhibitort e alfa-1 proteinazes (Tab. 1.1.). Kta prodhohen kryesisht n melci dhe menjher, kur ka inflamacion. Matja e tyre n serum sht tregues sasior inflamacioni. Rol t rndsishm klinik si tregues kryesor i inflamacionit ka proteina C- reaktive (PCR). Normalisht PCR pothuajse nuk sht e pranishme n gjak dhe. n inflamacion mund te rritet deri 400 here. Roli i PCR qe prbhet nga 5 vargje polipeptidike t njllojta shte q t aktivizoj komplementin me rrugn klasike pasi ajo t fiksohet n fosforilkolinat e siprfaqeve bakteriale. Kjo rezulton ne depozitimin e C3b ne siperfaqen e mikroorganizmit i cili ne kete menyre opsonizohet dhe pergatitet per tu fagocituar nga fagocitet. Matja e proteines C reaktive eshte nje test laboratorik mjaft i dobishem per te vleresuar shkallen e cdo procesi inflamator. Ne pergjithesi duket se pergjigja e fazes akute kryen nje efekt te dobishem nepermjet rritjes se rezistences se organizmit, pakesimit te demtimit indor dhe riparimit te lezioneve inflamatore. Interferonet jane nje familje agjentesh antivirale me spekter te gjere qe induktohen nga viruset dhe veprojne duke kufizuar proliferimin viral si dhe shperndarjen e infeksionit. Interferonet jane 3 llojesh: Interferoni alfa- prodhohet nga t gjith leukocitet, ka rreth 14 lloje te tilla, Interferoni beta prodhohet kryesisht nga fibroblastet megjithese pothuaj te gjitha qelizat me berthame mund ti prodhojne keto molekula. Interferoni gama - prodhohet nga limfocitet dhe ka kryesisht rolin e nje citokine qe merr pjese ne bashkeveprimin qelizor te pergjigjes imune. Funksioni i Interferoneve a dhe b sht kryesisht ai antiviral. Ato sekretohen nga qelizat e infektuara nga viruset. Roli i tyre realizohet n kt mnyr: Pasi sekretohen nga qelizat e infektuara ato kapen nga receptort prkats t qelizave prreth. N kto qeliza ato aktivizojn 2 gene: Njri gen i aktivizuar sht prgjegjs pr uljen e sintezs se proteinave. Geni tjetr sht prgjegjs pr prodhimin e nj proteine q shkatrron ADN. Si rrjedhim. rrotull qelizs s infektuar nga virusi krijohet nj brez qelizash refraktare ndaj ktij infektimi dhe n kt mnyr pengohet prhapja e virusit. 1.5. Vrasja ekstraqelizore. Qelizat e imunitetit t lindur q kryejn vrasje jashtqelizore jo specifike pr antigenin quhen Qeliza NK. Qelizat NK (natural killer) kan karakteristikat morfollogjike t qelizave limfoide por s'bjn pjes as n limfocitet T dhe as n ata B dhe nga ana tjetr mund t cfaqin karakteristika nga t dy llojet e qelizave (Fig. 1.5.). Prsa i prket shnjuesve ata nuk kan shnjuesit e limfociteve T apo B dhe si shnjues karakteristike t tyre kan CD16 dhe CD56. Quhet ndryshe qeliz e madhe granulare (LGL) sepse duket m e madhe se limfocitet e tjer dhe ka granula n citoplazm. Qelizat NK kane nje qelize pararendese te perbashket me limfocitet T dhe shprehin si keto te fundit shenjuesin CD2. Ata kane gjithashtu receptore per interleukinen 2, proliferojne nen ndikimin e kesaj interleukine si dhe prodhojne intereferon gama. Por qelizat NK nuk maturohen ne timus dhe genet TCR te tyre nuk jane rirregulluar. Pikpamja e sotme eshte qe keto qeliza ndahen nga linja qelizore T shume heret ne diferencimin e kesaj te fundit.
9

Funksioni i NK sht t vras qelizat e infektuara nga viruset si dhe qelizat tumorale por pa nj specificitet pr nj antigjen t caktuar. Qelizat NK quhen ndryshe qeliza as T, as B, ose qeliza nul. Funksionin vrass ndaj qelizs shnj kto e realizojn me ane te receptoreve aktivizues qe qelizat NK kane ne siperfaqen e tyre dhe qe njohin n siprfaqen e qelizs shenj glikoproteina me origjin virale apo tumorale. Ligandet qe njihen nga keta receptore aktivizues mund te ndodhen edhe ne siperfaqen e qelizave normale te painfektuara dhe qelizat NK kane gjithashtu edhe receptore inhibitore qe parandalojne vrasjen e qelizave normale. Keta receptore inhibitore te quajtur KIR (killer immunoglobulin like receptors) njohin molekula ubikuitare (te kudondodhura) sic jane molekulat e Klases I te KMPI qe gjenden normalisht ne te gjitha qelizat me berthame. Duket se KIR mund te ndodhen ne forma te ndryshme molekulare si dhe kane nje llojshmeri alelike qe bartin jo vetem aftesi inhibuese por dhe aktivizuese te qe lizave NK. Sidoqofte qelizat e infektuara nga viruset apo dhe ato tumorale shpesh nuk i shprehin molekulat e klases se pare te pajtueshmerise indore. Pra, ne mungese te molekulave te Klases I te KMPI kemi pengese te stimujve inhibitore dhe si pasoje behet e mundur vrasja e qelizes shenje nga qeliza NK. Kjo njohje nuk sht specifike pr antigenin viral, por shrben pr t kontaktuar qelizn NK me qelizn shnj. Pas ktij kontakti membran me membran, nga qeliza NK dalin shum substanca qe quhen citolizina ose perforina qe kane ngjashmeri me C9 dhe qe kontribuojne direkt ne vrasjen e qelizes shenje ne menyre te ngjashme me vrasjen me ndermjetesi te komplementit. Pervec perforines, granulat e qelizave NK permbajne limfotoksine alfa dhe nje familje te proteazave te serines qe quhen granzima. Njera nga keto, granzima B, vepron si faktor citotoksik NK duke induktuar apoptozen ne qelizen shenje. Nje sistem tjeter alternativ njohje per vrasjen qelizore me ndermjetesine e qelizave NK perfshin angazhimin e molekulave te aktivizuara te receptorit Fas ne siperfaqen e qelizes shenje nga FasL (Fas-ligand) ne qelizen efektore NK, proces edhe ky qe indukton nje sinjal apoptik ne qelizen shenje. Edhe pjestare te familjes se faktoreve te nekrozes tumorale mund te nderveprojne me receptore ndaj TNF ne qelizat shenje duke ndermjetesuar citotoksicitetin. Qelizat NK aktivizohen nga interferonet q sic dihet prodhohen nga qelizat e infektuara nga viruset si dhe nga citokina te tjera te prodhuara nga makrofaget. Qelizat NK lidhen me qelizn shnj edhe me an t IgG q mund t mbulojn kto t fundit pasi qelizat NK kan receptor pr fragmentin Fc t IgG. Ky fenomen quhet dhe ADCC (antibody dependent cellular citotoxicity). Qelizat NK jo vetem kane aftesine te lizojne qeliza te infektuara me viruse si dhe qeliza tumorale por ato prodhojne gjithashtu pas aktivizimit te tyre nje game te gjere citokinash. Ketu perfshihen citokinat si IL-1 dhe TNF qe luajne nje rol te rendesishem ne inflamacion si dhe faktori granulocitar dhe makrofag stimulues i kolonive (GM-CSF), interferoni gama (IFN gama) si dhe faktori i rritjes dhe transformues beta (TGF beta), te cilet modulojne pergjigjen imunitare te fituar. Qelizat NK shprehin gjithashtu molekula kostimulatore si CD40L (ligandi i CD40) dhe gjithashtu kane demostruar se ne rast aktivizimi te tyre cfaqin nje funksion rregullues te funksionit te limfociteve B. Qeliza t tjera vrasse ekstraqelizore jane eozinofilet. Ato jan leukocite t pasura me granula t cilat prmbajn shum substanca me efekt vrass pr qelizat shnj. Kto substanca jan: substanca MBP (proteina madhore bazike), peroxidaza, histaminaza, arilsulfataza B, fosfolipaza D. Funksioni kryesor i eozinofileve sht vrasja e parazitve. Parazitet shume qelizore si psh helmintet nuk mund te fagocitohen dhe vrasja ekstraqelizore me ane te eozinofileve duke se ka evoluar pikerisht per kete qellim. Eozinofilet, pasi prodhohen ne palcen kockore kalojne n gjakun periferik dhe pastaj ne indet periferike si mushkeria apo zorra. Vendosja e tyre ne keto inde tregon se ato luajne nje rol te rendesishem ne mbrojtjen e mukozave. Eozinofilet kan receptor pr citokinat, kemokinat, molekulat e adezionit, perberesit e komplementit dhe ne aktivizim ata gjenerojne nje shperthim te fuqishem respirator me prodhim te njekohshem te metaboliteve aktive te oksigjenit dhe te citokinave proinflamatore. Shumica e helminteve provokojne aktivizimin e rruges alterne te komplementit, dhe megjithese ato mund te jene rezistente ndaj sulmit membranor te C9, mbulimi i tyre me C3b lejon aderimin e eozinofileve nepermjet receptoreve C3b te ketyre te fundit. Neqoftese ky kontakt do te coje ne aktivizim, eozinofili fillon sulmin e tij ekstraqelizor qe perfshin clirimin e proteines madhore
10

bazike (MBP) te pranishme ne granulat e eozinofileve dhe e cila demton membranen e parazitit.. Si rrjedhim realizohet vrasja e parazitve nga eozinofilet nprmjet daljes edhe t substancave t tjera citotoksik q prmbajn granulat e tyre.

KAPITULLI 2. ORGANET E IMUNITETIT

1.1. Organet parsore ose qndrore : Timusi dhe Palca kockore. 1.2. Organet dytsore (periferike) : Nyjet Limfatike; Shpretka dhe Indi limfoid i lidhur me mukozat (MALT). 1.3. Rruga e antigenit kur hyn n organizm, qarkullimi i limfociteve. Prve imunitetit t lindur, n vertebrort sht zhvilluar edhe imuniteti i fituar q ka kto veori: 1. Mekanizmat e tij realizojn nj njohje specifike t antigenve t ndryshm. 2. Q t realizohet kjo njohje specifike duhet nj kontakt paraprak i sistemit imunitar t fituar me antigenin. 3. Gama e veprimit ndaj antigenve t ndryshm sht shum m e gjr pr shkak t shumllojshmris shum m t lart t specificiteteve antigenike q mund t shoh sistemi i
11

imunitetit t fituar. 4. Imuiteti i fituar zhvillohet pas lindjes si pasoj e kontaktit me agjentt e huaj n ndryshim me imunitetin t lindur q sht plotsisht funksional q n lindje. 5. Imuniteti i fituar zoteron kujtese imunitare, pra kontakti i dyte dhe ata te metejshem me nje antigjen specifik gjenerojne nje pergjigje imunitare shume me te shpejte dhe me te fuqishme se kontakti fillestar. Qe te ndodhe nje pergjigje imunitare efikase nevojitet nje bashkepunim qelizor i komplikuar. Antigjeni duhet te bashkeveproje dhe eventualisht te perpunohet nga nje qelize antigjen paraqitese (QAP), e cila nga ana e saj duhet te bashkeveproje me kontakt me limfocitet T dhe B antigjenspecifike. Nder keta te fundit limfocitet T helper duhet te nxisin limfocitet B dhe ato T citotoksike te realizojne funksionet e tyre nepermjet shumefishimit te qelizave efektore potenciale dhe gjenerimit te mediatoreve te imunitetit qelizor dhe humoral. Pervec kesaj nevojitet formimi i limfociteve kujtese, pergjegjes per pergjigjet imunitare dytesore si dhe e gjithe kjo pergjigje imunitare duhet kontrolluar ne menyre qe te jete e pershtatshme me llojin dhe intensitetin e agresionit dhe mos te jete e ekzagjeruar pasi kjo mund te behet e demshme per organizmin. Ky skenar kompleks nderveprimesh qelizore qe perbejne bazen e pergjigjes imunitare realizohet ne indet limfoide te organizuara te quajtura periferike ose sekondare ku perfshihen nyjet limfatike (LN= lymph nodes), shpretka si dhe indi limfoid i painkapsuluar i lidhur me mukozat (MALT). Sistemi imunitar i fituar ka organet, indet dhe qelizat e tij. Keto organe e inde popullohen nga qeliza me origjine retikulare, makrofage dhe limfocite qe rrjedhin nga qelizat baze hematopoietike te palces kockore (HSC = hematopoietic stem cells). Limfocitet T diferencohen ne qeliza imunokompetente gjate nje procesi te komplikuar edukimi ne timus nderkohe qe per limfocitet B ky proces ndodh ne vete palcen kockore. Si permbledhje mund te thuhet qe nyjet limfatike drenojne dhe ne se eshte e nevojshme i pergjigjen molekulave te huaja (te tretshme apo ne perberjen e qelizave) qe vijne nga indet e ndryshme te organizmit, shpretka filtron gjakun, ndersa MALT sherben si barriere mbrojtese e gjithe mukozave te organizmit. Palca kockore kontribuon gjithashtu ne menyre te rendesishme ne prodhimin e antitrupave (2.0.). Komunikimi midis organeve limfoide paresore, dytesore si dhe organeve e indeve te tjera te organizmit realizohet nga nje popullate qarkulluese limfocitesh qe kalojne nga gjaku ne nyjet limfatike, shpretke apo indet e tjera dhe nga keta perseri ne gjak nepermjet eneve kryesore limfatike si psh. duktusi toracik. Organet dhe indet e sistemit imunitar i ndajme ne ato qendrore ose paresore si dhe ne ata dytesore ose periferike. 1.1.Ne organet qendrore (ose paresore) bejne pjese timusi dhe palca kockore. Ne to ndodh maturimi i qelizave specifike te imunitetit qe jane respektivisht limfocitet T dhe ato B. Keto organe jane te zhvilluar mire qe ne lindje pasi zhvillimi i tyre nuk ka lidhje me stimujt antigjenike sic ndodh me organet limfoide dytesore. Timusi:. Timusi sht organ bilobar i vendosur n mediastinin superior/anterior mbi zemr. T dy lobet jan t ndrtuar nga lobule q prbjn njsin funksionale t timusit. N do lobul dallojm zonn kortikale dhe medulare (Fig. 2.1.). Qelizat epiteliale te vendosura ne te 2 zonat perbejne mikromjedisin qelizor ku diferencohen limfocitet T. Ketu kemi nderveprime komplekse midis proteinave te matriksit ekstraqelizor dhe mjaft integrinave ne popullatat e ndryshme limfocitare, te cilat se bashku me kemokinat dhe me shprehjen e receptoreve ndaj ketyre te fundit luajne rol ne gjetjen e shtepise (fenomeni homing) te qelizave pararendese te limfociteve T ne timus dhe ne migrimin e tyre ne kete organ. Qelizat epiteliale prodhojne nje sere hormonesh peptidike sic jane timulina, timozina 1, faktori timik serik si dhe timopoietina te cilat ndikojne ne cfaqjen e markuesve te diferencimit te limfociteve T. Zona kortikale sht e prbr nga limfocite t dndur q quhen timocite. Kto ndodhen edhe n medul por m pak t dndur. Qelizat e specializuara kortikale ne korteksin e jashtem jane te njohura si qeliza edukuese ( nurse cells) sepse ato nderveprojne me nje numer te madh limfocitesh te cilet gjenden ne citoplazmen e ketyre qelizave. Qelizat epiteliale te korteksit me te thelle kane procese dentritike te degezuar dhe te pasur ne
12

molekula te klases se dyte te kompleksit madhor te pajtueshmerise indore (KMPI). Nepermjet desmozomeve te tyre ato nderthuren dhe formojne nje rrjet nepermjet te cilit limfocitet kortikale duhet te kalojne per ne zonen medulare. Limfocitet kortikale jane mjaft me te dendur se sa ata ne zonen medulare dhe shumica e tyre pesojne procesin e apoptozes si rrjedhoje e seleksionit pozitiv dhe negativ. Ne zonen medulare jane te pranishme dhe nje numer qelizash dentritike interdigitale me origjine nga palca kockore dhe qelizat epiteliale te kesaj zone kane zgjatime me te gjera se sa partneret e tyre kortikale si dhe shprehin nivele te larta si te klases se pare dhe asaj te dyte te KMPI. Qelizat epiteliale n pjesn medulare bashkohen edhe n formacione t rrumbullakta q quhen trupzat e Hassall-it. Prve ksaj n lobulin timik dallojm shum makrofag. Veori edhe e ketyre sht se shprehin mjaft molekulat e kompleksit madhor t pajtueshmris indore (KMPI). Te njeriu involucioni i timusit fillon qe ne 12 muajte e pare te jetes dhe kjo gjender reduktohet rreth 3% cdo vit deri ne moshat e mesit dhe me pas rreth 1% cdo vit. Madhesia e organit nuk reflekton keto ndryshime pasi kemi zevendesim me ind dhjamor. Timusi diferencon limfocite T jetegjate te cilet i lejojne organizmit te vazhdoje imunokompetencen e tij edhe ne rast heqje te plote te ketij organi ne moshat e rritura ndersa ne rast se heqja e timusit ndodh tek neonati apo ne vitin e pare te jetes kemi efekte te dukshme ne imunokompetencen e femijes. Diferencimi dhe maturimi i limfociteve T ne timus: Funksioni i timusit sht maturimi i limfociteve T (T si timus). N palcn e kockave kemi qeliza mm (stem cells) q nn ndikimin e qelizave stromale t palcs s kockave diferencohen n t gjith elementt e figuruar t gjakut. Qelizat meme shprehin receptore te kemokinave te cilat terhiqen ne timus nga bashkeveprimi me kemokinat e prodhuara nga qelizat stromale te timusit. Pararendesi i limfociteve T eshte pozitiv per shenuesin CD34 si dhe per enzimen terminal deoxynucleotidyl transferaze (TdT) e cila vepron duke rritur diversitetin e receptoreve per antigjenin ne limfocitet T (TCR) (Fig. 2.2.). Nen veprimin e IL-1 dhe te faktorit te nekrozes tumorale (TNF) pararendesi T diferencohet ne protimocit. Ne kete stad keto qeliza shprehin receptorin TCR si dhe shenjuesin CD3 i cili eshte kompleksi invariant i percimit te sinjalit nga TCR dhe keto qeliza behen dyfish pozitive per CD4 dhe CD8. Se fundi, nen drejtimin e kemokinave keto qeliza pershkojne lidhjen kortiko-medulare dhe kalojne ne medule ku ato tashme behen qeliza prekursore imunokompetente T helper njefish pozitiv CD4(+) si dhe T citotoksike CD8(+). Qelizat me TCR gama/delta () ngelin dyfish negative CD4-CD8- pervec nje popullate te vogel qe shpreh CD8. Pararendesit T te hershem i kane genet TCR ne konfigurim germinal dhe rirregullimi i pare i tyre perfshin se pari lokuset dhe . Receptoret dhe cfaqen pak dite me pas. Geni V rirregullohet se pari ne qelizat dyfish negative CD4- CD8- dhe asociohet me nje varg invariant pre si dhe molekulen CD3 per te formuar nje pre-TCR. Shprehja e ketij kompleksi e con qelizen pre-T drejt proliferimit dhe kthimit ne nje qelize dyfish pozitive CD4+CD8+. Diferecimi i metejshem kerkon tashme rirregullimin e e genit V duke lejuar formimin e nje receptori TCR te pjekur dhe keshtu keto qeliza jane tashme gati per te pesuar seleksionet pozitive dhe negative si me poshte. Rirregullimi i geneve V ne kromatidin moter suprimohet me nje proces te quajtur ekskluzion alelik keshtu qe cdo limfocit T shpreh vetem nje varg te TCR te tij. Persa i perket shenjuesve te tjere T, timocitet kortikale shprehin menjher shnjuesit siprfaqsore CD2 dhe CD7. Nn influencn e IL-1 si dhe t faktorve siprfaqsore t tjer ktu ndodh nj ekspansion i madh i timociteve kortikale. M pas cfaqen CD1, CD5, CD3 si dhe TCR. Limfocitet T seleksionohen pozitivisht ne timus te njohin KMPI e vetes: Aftesia e limfociteve T te njohin peptidet antigjenike ne asocim me KMPI e vetes zhvillohet ne timus. Nje perqindje e vogel e timociteve dyfish pozitive CD4+CD8+ kane TCR qe lidhet me aviditet te ulet me molekulat e KMPI te shprehura ne qelizat epiteliale timike kortikale dhe keshtu ato seleksionohen pozitivisht per te perfunduar progresin e tyre drejt nje qelize T te pjekur. Qelizat e tjera qe kane TCR te paafte te njohe KMPI e vetes eliminohen dhe vdesin brenda 3 ose 4 ditesh ne proces apoptoze. Nje vecori tjeter e ketij seleksioni pozitiv eshte qe qelizat CD4+CD8+ me TCR qe njeh KMPI e vetes ne qelizat epiteliale, selektohen gjithashtu pozitivisht per tu diferencuar ne qeliza njefish pozitive CD4+CD8- ose CD4-CD8+. Ai timocit qe njeh molekulat e klases se pare te KMPI do te maturohet si qelize CD8+ ndersa nqs. kontakti behet me molekulat e KMPI se klases se dyte qeliza
13

do te diferencohet si CD4+. Ne mangesine imunitare te lindur te rralle qe quhet Sindromi i limfocitit te xhveshur (bare lymphocyte syndrome), molekulat e KMPI nuk cfaqen ne siperfaqen e qelizave. Si pasoje, ne rastet me mungese te KMPI se klases se pare, nuk kemi maturim te Limfociteve T CD8+, ndersa ne rastet me mungese te molekulave te klases se dyte te KMPI nuk kemi Limfocite T CD4+. Limfocitet T qe njohin autoantigjenet eliminohen ne timus nepermjet seleksionit negativ: Timusi luan nj rol t rndsishm n eliminimin e limfociteve T autoreaktive (q njohin antigent e vehtes : self-antigens). N kt mnyr eliminohet rreziku i autoimunitetit. Shume nga qelizat qe i mbijetojne seleksionit pozitiv kane receptore per antigjenet e vetes (autoantigjenet) dhe neqoftese ato do te lejoheshin te maturoheshin do te prodhonin nje pergjigje imunitare ndaj autoantigjeneve. Keto limfocite pesojne ne fakt nje seleksion negativ qe eshte i domosdoshem per te ruajtur tolerancen ndaj autoantigjeneve. Ne kete proces autoantigjenet u paraqiten timociteve ne maturim e siper nepermjet qelizave dentritike apo makrofageve dhe cdo timocit qe lidhet me aviditet te larte te TCR se tij per kete autoantigjen do te eliminohet nepermjet apoptozes. Pra seleksionet pozitive dhe negative q u prshkruan m lart ndodhin n kushtet e afinitetit t ult (seleksioni pozitiv) dhe atij t lart (seleksioni negativ) ndrmjet nga njera ane TCR dhe KMPI s vehtes apo TCR dhe KMPI + autoantigen nga ana tjeter. Mundet q qelizat epiteliale kortikale duke qn paraqitse relativisht jo efikase t antigenit japin nj sinjal t dobt, megjithse t restriktuar me KMPI e vehtes dhe shkaktojn kshtu nj proliferim t timociteve imature. Nga ana tjetr, qelizat dentritike dhe makrofagt i prpunojn autoantigent n menyr mjaft efikase dhe i drgojn kshtu nj sinjal t fort timociteve autoreaktive (q njohin KMPI t vehtes + autoantigen) duke shkaktuar kshtu nj seleksion negativ t limfociteve T autoreaktive. Rezultati i seleksioneve pozitive dhe negative eshte qe te gjithe limfocitet T te pjekur qe gjenden ne medulen e timusit do te njohin peptidet e huaja vetem ne kontekstin e KMPI se vetes dhe nuk do te kene mundesi te zhvillojne pergjigje imunitare ndaj autoantigjeneve dhe ne rastin e limfociteve me TCR do te jene njefish pozitive: ose CD4(+) ose CD8(+).

14

Fig. 2.1. Struktura e timusit Palca e kockave: Quhet organ parsor sepse pervec funksioneve te tjera qe ka palca kockore ajo sherben dhe si organ paresor per maturimin e limfociteve B. Pararendesit e limfociteve B, qelizat pro-B jane te pranishme ne melcine fetale ne javen e 8-9 te barres. Prodhimi i limfociteve B nga hepari gradualisht zhduket dhe ky funksion merret nga palca kockore per gjate gjithe jetes. Ky maturim bhet nga kalimi i nj qelize meme hematopoietike ne palcen kockore ne qelize pro-B, qelize pre-B, qelize B e papjekur dhe se fundi ne qelize B te pjekur. Qelizat stromale retikulare t palcs kockore shprehin molekulat e adezionit dhe sekretojn Il-7. Me an t zgjatimeve dentritike t tyre ato realizojn nj kontakt t ngusht me pararendsit e limfociteve B q shprehin receptor pr Il-7. Maturimi i limfociteve B n palcn kockore ndjek disa etapa t fitimit t shnuesve diferencues (Fig. 2.3.).

15

Qeliza limfoide meme

Qelize pro-B Qelize pre-B Qelize B Qelize B e pjekur e papjekur M my M/D

Rregullim i geneve te Ig. Shprehje e TdT Shprehje e CD10 "CALLA" Shprehje e CD 19 CD 20 CD 21 (CR2) CD 23 /Fc eps. R II CD 45 R KMPI KL. II Fc gama R

Fig.2.3. Rirregullimi i geneve te imunoglobulinave gjate maturimit te limfociteve B: Faza 1: Se pari kemi rirregullim te segmenteve D-J ne te dy regjionet koduese te imunoglobulinave (nje nga cdo prind) (Fig. 2.4.) Faza 2: Rikombinimi V-DJ ndodh ne nje varg te rende. Nqs. Ky rirregullim del jo-produktiv (jo kodues) ndodh nje rikombinim V-DJ i dyte ne regjionin qe kodon per vargjet e renda te kromatidit tjeter. Nqs edhe ketu nuk kemi rirregullim produktiv qeliza pre-B nuk diferencohet me tej dhe eliminohet me apoptoze. Faza 3: Nqs. rirregullimi produktiv arrihet, qeliza pre-B mund te sintetizoje tani vargje te renda . Pothuajse ne te njejten kohe, 2 gene, V preB dhe 5, homologe me segmentet respektive VL dhe CL te vargjeve te lehta transkriptohen perkohesisht duke formuar nje varg pseudo te lehte qe bashkohet me vargjet duke prodhuar nje IgM qe bashke me vargjet Ig- dhe Ig- eshte nje imitim receptori ne limfocitet B. Ky receptor surrogat ka nje paralelizem ne formimin e tij me receptorin pre-T / ne qelizat prekursore pre-T me receptore TCR . Faza 4: Receptori siperfaqesor sinjalizohet, ndofta nga nje qelize stromale, te suprimoje cdo rirregullim te metejshem te geneve te vargjeve te renda ne kromatidin tjeter simoter. Ku fenomen quhet ekskluzion alelik. Faza 5: Mendohet se receptori siperfaqesor fillon tashme nje seri rrirregullimesh gjenike qe ndodhin ne lokuset e vargut te lehte . Ketu perfshihen rekombinimet V-J ne njerin alel dhe pastaj ate tjeter derisa arrihet nje rirregullim V-J produktiv. Nqs. Ky deshton iniciohet nje tentative tjeter per te arritur nje rirregullim produktiv te geneve . N ekete menyre fillohet sinteza e imunoglobulinave M siperfaqesore (IgMs) qe sherbejne si receptor per antigjenet ne siperfaqen e limfociteve B.
16

Faza 6: Molekula IgMs e formuar ndalon rikombinimet e tjera te geneve te imunoglobulinave me ane te ekskluzionit alelik. Prodhimi i metejshem i nje imunoglobuline siperfaqesore IgD ne siperfaqen e limfocitit B shenon tashme gatishmerine e ketij limfociti B naiv per tu stimuluar nga antigjeni specifik. Limfocitet B me receptore me afinitet te mesem dhe te larte per autoantigjenet eliminohen nepermjet nje procesi seleksioni negativ te ngjashem me ate qe eliminon limfocitet T reaktive ne timus. Si pasoje e kontaktit me antigjenin specifik per te, limfociti T naiv transformohet ne plazmocit sekretues te IgM ose peson nje kalim (switch) izotipik si pasoje e te cilit IgM dhe IgD membranore zevendesohen me nje klase tjeter te vetme imunoglobulinash si IgG, IGA ose IgE. Ne stadet terminale te jetes se nje plazmociti te maturuar plotesisht prodhohet vetem versioni i sekretuar i kesaj klase imunoglobuline pa prani te atyre siperfaqesore. Rendesia e ekskluzionit alelik: Meqenese cdo qelize ka dy kromozome prinderore, qeliza B ne diferencim ka 4 komplete genesh te vargjeve te lehta (2 kapa dhe 2 lambda nga secili prind) dhe 2 te renda (1 nga cdo prind) te gatshem per tu rekombinuar. Ne rast se ndodh nje rikombinim produktiv VDJ i ADN ne nje komplet genesh te vargjeve te renda, kompleti ne kromozomin tjeter ngel pa rekombinuar si rrjedhoje e ketij procesi te quajtur ekskluzion alelik. Para, qeliza shpreh vetem nje varg te lehte dhe nje te rende. Kjo eshte esenciale per funksionimin e seleksionit klonal sipas te cilit nje limfocit B eshte i programuar te shprehe vetem nje lloj molekule antitrupi dhe pikerisht ate qe perdor si receptor siperfaqesor per njohjen e antigenit. 1.2. Organet dytesore te Sistemit Imunitar. Prve organeve parsore kemi organet dytesore ose periferike t sistemit imunitar. Dallimi midis tyre qendron ne faktin qe: 1 Ndrsa organet parsore jan t zhvilluar mir q n lindje t fmijes, ato periferike zhvillohen pas lindjes nn veprimin e antigenve t ndryshm. 2. Antigent nuk deprtojn asnjher n organet parsore, ndrsa deprtojn vazhdimisht n ato dytsore. 3. Limfocitet q dalin t maturuar nga organet parsore nuk rikthehen me aty ndrsa limfocitet e organeve periferike qarkullojn dhe rikthehen vazhdimisht n kta organe. 4. Organet parsore e realizojn funksionin e tyre maturues pavarsisht nga stimujt antigenik, ndrsa organet dytsore nuk e realizojn funksionin pa stimulim antigenik. Organet sekondare t kapsuluar: Nyjet limfatike jan organe m t vegjl se 1 mm, n form fasule. Ndodhen n numr rreth 1000 n organizm. Funksioni i tyre sht t drenojn limfn q vjen nga indet, lkura dhe mukozat. Me an t ksaj limfe futen edhe antigent (me ent limfatike aferente q deprtojn n kapsuln e nyjeve limfatike). Pra nyjet limfatike mund t konsiderohen si filtr pr antigent qe vijne me rruge limfatike. N to dallojm kapsuln ku deprtojn ent limfatike aferente nga ku limfa kalon n sinusin subkapsular dhe m pas del nprmjet enve limfatike eferente. Ne nyjet limfatike dallojm zonn kortikale q sht e pasur me limfocite B t organizuara n folikuj limfoide t diferencuar si vijon: Folikul parsor ku antigeni nuk sht futur asnjher dhe folikul dytsor kur antigeni tashm ka deprtuar n folikul. Karakteristik e folikulit dytsor sht se prmban nj qndr germinative ku ka shumzim t limfociteve B. (Fig. 2.5) Ne folikujt limfoide ndeshim edhe makrofag si dhe qeliza dentritike folikulare q realizojn paraqitjen e antigenit limfociteve B. Folikujt limfoide quhen ndryshe dhe zona timoindipendente (ose B- vartese) e nyjes limfatike. Ajo pjese e limfociteve B qe kalojne ne qeliza B kujtese zejne vend ne zonen mantel dhe jane limfocite te vegjel ne qetesi qe kane si IgM dhe IgD ne siperfaqen e tyre. Zona parakortikale sht e pasur me limfocite T dhe qeliza
17

dentritike dhe quhet ndryshe zona timovartese e nyjes limfatike. Zona medulare ka shum makrofag si dhe plazmocite q kan ardhur nga zona kortikale.

Fig. 2.5. Ndrtimi i nyjes limfatike

Shpretka: Kjo shrben si filtr i antigenve q deprtojn n rrugt e gjakut (Fig. 2.6). Ne te ndodh shkaterrimi i eritrociteve dhe leukociteve te vjeteruar si dhe pergjigja imunitare ndaj antigjeneve qe hyjne me rruge gjaku sidomos ndaj atyre qelizore. Shpretka ka 3 zona t ndryshme: a. kllfi periarteriolar q mbshtjell arteriolat ose pulpa e bardh (ajo ka limfocite T me shumic prandaj quhet zona timovartse). b. zona marginale ku ndodhen folikujt limfoid, prbhet nga limfocite B dhe quhet zon B vartse c. pulpa e kuqe q prbhet nga sinusoide venoze dhe makrofag e plazmocite. Ne kete te fundit ndodh shkatrrimi i eritrociteve. Organet jokapsulare - indi limfoid i lidhur me mukozat (MALT). Ky ndodhet i shprndar nn gjith mukozat e organizmit, p.sh. mukozat digjestive, mukozat respiratore, urogenitale, gjndrat e qumshtit gjat laktacionit. Karakteristike e tyre eshte se jane perqendrime subepiteliale te indit limfoid te parrethuara nga nje kapsul e indit lidhor sic ndodh ne limfonodulet. MALT-i n traktin respirator prbhet nga makrofag q veshin submukozn. Vendevende kjo formon grumbullime q quhen nyja limfoide subepiteliale. Ndrsa n traktin trets dallojm unazn e Valdeyerit dhe pllakzat e Peyer-it si dhe indin limfoid t apendiksit. N MALT antigeni futet nprmjet mukozs dhe nxit qelizat limfoide q shndrrohen n limfocite T dhe B efektor (kta t fundit shndrrohen n plazmocite prodhues kryesisht t imunoglobulinave A sekretore), si dhe n limfocite T dhe B kujtes q qarkullojn kryesisht n lokalizime t ndryshme t MALT. 2.3. Rruga q ndjek antigeni kur deprton n organizm, qarkullimi i limfociteve: Kur nj antigen hyn n nj ind ai kapet nga disa qeliza t specializuara q quhen qeliza dentritike dhe transportohet n rrug limfatike n folikujt limfoide t nyjeve limfatike. Aty ai u paraqitet limfociteve B nga qeliza dentritike folikulare. Kur antigeni kalon n zonn parakortikale ai i paraqitet limfociteve T nga qeliza dentritike interdigitale. Kur antigeni deprton nprmjet gjakut n
18

organizm ai kalon n shpretk n tre zonat e saj. Sot pranohet se qelizat dentritike realizojn n
prgjithesi paraqitjen e antigenit q futet pr her t par n organizm ndrsa makrofagt prpunojn antigent q futen pr her t dyt dhe n vazhdimsi.

N.q.s antigeni futet n mukoz pra ai kalon epitelin e mukozave dhe lokalizohet n indin limfoid t submukozs ai stimulon qeliza limfoide t atjeshme. Kur antigeni kalon npr organet limfoide npmjet rrugve limfatike ai stimulon prodhimin e limfociteve T ose B. Kto t stimuluara shumzohen, kthehen n qeliza efektor apo kujtes si dhe qarkullojn. Nga nyja limfatike ato dalin n ent limfatike eferente dhe derdhen n ductus thoracicus dhe me an t tij derdhen n vena cava superior. Pastaj kalojn n qarkullimin arterial, m pas n venulat postkapilare. Aty ka receptor pr kta limfocite q ndodhen n t ashtuquajturin HEV (High Endotelium Venules). Ky qarkullim ka shum rndsi se e shprndan informacionin n t gjith organizmin (2.7.). N.q.s stimuli ndodh n MALT limfocitet e stimuluar shkojn n indin limfocitar lokal dhe pastaj kthehen srish n MALT (p.sh nqs stimulohen n MALT t zorrs ata mund t lokalizohen m tej n indin limfoid t gjndrs s qumshtit dhe nga ktu ti transmetohet nj imunitet pasiv fmijes). Ky fenomen i rikthimit quhet fenomeni i HOMING (gjetja e shtpis).

19

KAPITULLI 3.

NJOHURI MBI ANTIGJENT

C'jan antigjent dhe haptent, antigjeniciteti, imunogjeniciteti: natyra e antigjenve, llojet e tyre. Cilsite fiziko-kimike t tyre, adjuvantt. Rrugt e futjes s antigenit n organizm. Prcaktimi i antigjenve nga pikpamja e sistemit imunitar. Elementi baz nxits i sistemit imunitar sht antigjeni. Antigjen quajm cdo substanc kur ajo shkakton krijimin e antitrupave apo limfociteve T specifik pr t. Antigjeni esht elementi fillestar i cili kur futet n organizm provokon n t nj reaksion mbrojts q ka t bj me qelizat imunitare, (ku rolin kryesor e luajn limfocitet) apo me klasen e proteinave plazmatike ku rolin kryesor e luajn imunoglobulinat. Antigjen do t quhet do lnd e huaj q duke u futur n organizm shkakton nj prgjigje imunitare qelizore apo humorale dhe njkohsisht mund t lidhet me antitrupat specifike apo qelizat t nxitura si rezultat i futjes s tij. Antigjen t ndryshm duke u futur n t njjtat sasi e kushte n organizm japin prgjigje imunitare t ndryshme. Kjo varet nga imunogjeniciteti i antigjenit. Me kt kuptojm cilsin q ka antigjeni i futur pr t bashkvepruar me organizmin. Imunogjeniciteti ndryshon dhe n vartsi t sasis s antigjenit q deprton n organizm. Pr do lloj antigjeni ekziston nj interval sasior i caktuar (doz e caktuar) q sht i ndryshme pr antigjen t ndryshm dhe n t cilin interval organizmi reagon me nj prgjigje imunitare optimale. N.q.s sasia e antigjenit t futur sht shum e vogl apo m e madhe se kjo doz optimale athere prgjigja imunitare nuk shkaktohet. Tjetr faktor q ndikon n imunogjenicitet sht afrsia gjenetike e lndve t futura (antigenve) me indet e vet organizmit ku futet. Sa m e huaj t jet nj lnd pr organizmin aq m i madh sht imunogeniciteti i ktij antigeni. Rol n imunogjenicitet luan dhe pesha molekulare. Kjo duhet marr n konsiderat sidomos kur kemi antigjen proteinik. Proteinat me pesh m t ult se 5000-10000 dalton nuk kan imunogjenicitet. Megjithat ka dhe prjashtime, p.sh angiotensina ndonse me pesh 1030 dalton ka imunogjenicitet. Sa m e madhe t jet pesha molekulare e antigjenit t futur aq m i lart sht dhe imunogeniciteti i tij. Koncepti imunogenicitet dallohet nga antigeniciteti q sht cilsia q ka antigeni pr t'u lidhur me antitrupa specifik pr t pas futjes s nj antigeni n organizm. P.sh, antigent e quajtur jo t plot apo haptent s'kan cilsi imunogenike, por kan antigenicitet. Ajo pjes e antigenit q lidhet me antitrupin specifik quhet prcaktues antigenik ose epitop. Pjeset e regjioneve hipervariabel te molekules antitrupore qe lidhet me epitopin quhet ndryshe dhe paratop. Cdo molekule antigjenike permban zakonisht shume epitope ne siperfaqen e saj qe jane te ndryshem dhe nga ana strukturore. Keshtu psh. nje antitrup monoklonal qe bashkevepron me nje percaktues antigjenik zakonisht nuk bashkevepron me epitope te tjere te ndryshem ne te njejten molekule (Fig. 3.1). Nga puikpamja e madhesise, nqs antigjeni eshte nje peptid linear ose karbohidrat epitopi mund te perbehet nga 5-6 aminiacide ose njesi glukoze. Ne proteinat globulare rreth 16 aminoacide mund te bijne ne kontakt me paratopin.
20

Kur n nj organizm futim njkohsisht 2 antigen t ndryshm prgjigja imunitare pr secilin prej tyre sht m e fuqishme sesa po t'i futim ve e ve. Kjo cilsi prdoret gjat prgatitjes s polivaksinave. Megjithat q t realizohet nj prgjigje e till duhet q t dy antigjenet t futen n sasi t njjt dhe t ken imunogenicitet t njjt sepse ndryshe ndodh q njri t shuaj prgjigjen imunitare t antigjenit tjetr. Po qe se n nj dit t caktuar kemi injektuar nj antigen t fuqishm dhe pas 5-6 ditsh injektojm nj antigen me imunogenicitet m t dobt mund t ndodh q ndaj t dytit t mos kemi prgjigje imunitare dhe t forcohet prgjigja ndaj antigenit t futur hern e par. N.q.s antigen t ndryshm kan n prbrje t tyre struktura t ngjashme athere antitrupat e prodhuara ndaj nj antigeni mund t japin nj reaksion pak a shum t shprehur edhe ndaj antigjenve t tjer. Bhet fjal n kt rast pr reaksione t kryqzuara. Antigjent i ndajm n t plot (1) dhe jo t plot (2). 1. Kur futet n organizm antigjeni i plot e realizon prgjigjen imunitare. 2. Antigjeni jo i plot q t realizoj nj prgjigje duhet t lidhet me nj proteine bartse. Duke u nisur nga prkufizimi i imunogjenicitetit dhe antigjenicitetit mund t themi se antigeni jo i plot (hapteni) nuk ka imunogjenicitet por ka antigjenicitet. N baz t afrsis gjenetike me individin Antigenet ndahen n autoantigjene (1), aloantigjene (2), izoantigjene (3), ksenoantigjene (4): 1. Autoantigjent jan specifik pr individin. Smundje ku perfshihen autoantigjenet quhen smundjet autoimune. Pr arsye t ndryshme inde t veant nuk njihen nga sistemi imunitar, pra sillen si antigjene t huaj dhe ndaj tyre prodhohen (auto)antitrupa t cilat bashkeveprojne me to dhe krijojn komplekse imune q jan shkaktar t ktyre patologjive. 2. Aloantigjent jane antigjene qe i gjejm n individ te ndryshem t t njjts specie, p.sh faktori Rhezus, grupet ABO t gjakut apo antigent e KMPI (kompleksi madhor i pajtueshmris indore). 3. Izoantigjent jan antigjen q prmbahen n dy individ t ndryshm t t njjts specie t prodhuar nga e njjta vez. 4. Ksenoantigjent jane antigjen qe i prkasin specieve t ndryshme. P.sh serumet imune t prgatitura n kafsh. Ato prodhohen kur bejm transplantin e kornese tek njerezit dhe atij i vihet kornea e demit psh.. Cila sht natyra kimike e Ag? Grupin m t madhe t antigenve e prbjn proteinat. Pavarsisht nga struktura e proteins ajo ka cilsi antigenike. Edhe polisakaridet kan cilsi antigenike sidomos kto cilsi t tyre prforcohen kur ato jan n trajt glikoproteinash (si polimere). Polimeret e glukozs prbjn mbshtjellen e viruseve dhe shkaktojn patologji t shumta. Cilsi antigenike kan edhe lipidet vetm kur jan me proteina si p.sh kardiolipina. Ve ktyre si antigen mund t sillen edhe lnd sintetike ose molekula t ndryshme si dinitroklorbenzeni, acidi benzensulfonik etj. Rrugt e futjes s Ag n organizm: 1. Me rrug orale, p.sh kolera, salmonela, virusi i poliomielitit, hepatitit A 2. Me rrug kutane si piodermitet, stafilokoku 3. Me rrug gjaku si viruset e hepatitit viral B e C, HIV etj Pr t prforcuar aktivitetin imunogjenik t antigjeneve n procesin e imunizimit prdoren lnd q quhen adjuvant. Cilsia e tyre sht t provokojn nj reaksion inflamator dhe t ngadalsojn eliminimin e antigjenit. Reaksioni inflamator favorizon kontaktin e antigjenit me qelizat imunitare, kurse eliminimi i ngadalsuar i antigjenit zgjat kontaktin e tij me qelizat imunitare. T dy kto faktor prforcojn imunogjenicitetin. Adjuvantt q prdoren pr injektimin e antigjenit me rrug kutane prbhen nga yndyrna t ndryshme si p.sh adjuvanti i Freund-it. Ky prbhet nga lanolina, vazelina dhe BCG (vaksina e TBC) dhe prdoret n kafsh ndersa te njrzit prdoren multivaksinat. Klasifikimi i antigenve nga pikpamja e sistemit imunitar: Nga pikpamja e sistemit imunitar antigent mund t'i ndajm n antigjen ekzogjene dhe n antigjen endogjen.
21

Antigjene ekzogjen quhen ato antigjen q bjn pjes n ato mikroorganizma q vijn nga jasht dhe shumzohen n organizm n mnyr t pavarur nga aparati biologjik i qelizave t organizmit. Antigjenet ekzogjene i ndajm n jashtqelizore dhe brndaqelizore. Ata jashtqelizore shumzohen jasht qelizave t organizmit (shmbull: koket piogjene si streptokoku, pneumokoku, stafilokoku, hemophilus influenzae etj). Mekanizmi mbrojts ndaj tyre realizohet kryesisht me an t imunitetit humoral: antitrupat dhe komplementi. Ata intraqelizor shumzohen brnda qelizave fagocitare. Shmbuj: mykobakteriet, kandida, aspergilus, pneumocistis, toxoplazma. Mekanizmi mbrojts: Limfocitet T helper q aktivizojn makrofagt t cilt jan qelizat efektor kryesore. Antigjent endogjen jan ata q prdorin aparatin biologjik t qelizs ku deprtojn pr t'u shumzuar dhe ktu prfshihen viruset por ktu mund t prfshijm dhe antigjent tumoral. Mekanizmat mbrojts jan me an t limfocitve T citotoksik, qelizave NK, interferonet.

KAPITULLI 4. KARAKTERI KLONAL I PRGJIGJES IMUNE

Qelizat bartse t imunitetit specifik pr antigenin jane limfocitet T dhe B. Kto qeliza kan receptor specifike n siprfaqen e tyre pr nj antigen t caktuar (prcaktues antigenik), t cilt jan t pranishm para cdo kontakti me kto antigen. Futja e nj antigeni t huaj pr organizmin shkakton ngacmimin e receptorit n siprfaqen e limfocitit pr t cilin ai sht specifik dhe si rrjedhoj kemi stimulimin e ktij limfociti. Cdo limfocit ka vetm nj lloj receptori antigenik specifik pr nj prcaktues antigenik t caktuar. Stimulimi nga ky prcaktues antigenik shkakton formimin e nj kloni limfocitar, e cila prbn nj popullat homogjene e lindur vetm nga nj qeliz mm dhe anetart e s cils jan identik me njri tjetrin, pra kan dhe t njjtin receptor pr antigenin. Meqense shumica e antigenve q gjnden n natyr jan kompleks dhe prbhen nga shum prcaktues antigenik t ndryshm nga njri tjetri, prgjigja imunitare ndaj tyre shte zakonisht poliklonale, pra stimulohen njkohsisht disa klone limfocitare. Prgjigje imunitare monoklonale kemi zakonisht n 2 situata: 1) Patollogjike, si n rastin e mielomave kur kemi nj shumzim anormal t vetm nj kloni limfocitar 2) Eksprimentale, si n rastin e prodhimit t antitrupave monoklonal n laborator me metodn e hibridomave. Limfocitet B prdorin Imunoglobulinat membranore si receptor pr antigenin: N nj limfocit B q nuk ka rn n kontakt me antigenin imunoglobulinat membranore jan t klass IgM (monomere) dhe IgD. Pas kontaktit me antigenin dhe pas aktivizimit t limfocitit B mund t hasim dhe imunoglobulina t klass IgG, IgA dhe IgE. Kto imunoglobulina megjithse mund t ndryshojn pjesn Fc t tyre mbajn gjithmon po t njjtn pjes variabl si ato q kishte limfociti i virgjr. Karakteristikat funksionale t Ig membranore (siprfaqsore: Igs) : 1. Igs n siprfaqen e limfocitit B njohin antigen ekzogjene (t cilt prdorin aparatin biologjik t tyre pr t'u riprodhuar) me lokalizim ekstraqelizor. Kta antigen jan ata q bjn pjs n mikroorganizma t cilt ciklin jetsor t tyre e realizojn jasht qelizave t organizmit (fagociteve e t tjera qeliza). Mbrojtja ndaj tyre realizohet kryesisht me an t antitrupave dhe t komplementit. Shembuj tipik jan koket piogjene. 2. Igs ka aftsin t njoh prcaktuesin antigenik (PA) specifik pr t n gjndje native (jo t denatyruar) si dhe n gjndje t tretshme.
22

3. Igs s'ka nevoj pr nj qeliz antigen paraqitse (QAP) apo nj molekul t kompleksit madhor t pajtushmris indore (KMPI) pr t njohur antigenin. Limfocitet T prdorin TCR (T-cell receptor) si receptor siprfaqsore pr antigenin. TCR sht nj dimer i prbr nga dy vargje polipeptidike me pesh molekulare 40-50 kilodalton q jan t lidhur me lidhje disulfurore me njra tjetrn. Cdo varg sht i prbr nga 2 pjes q kan homologji me domenet e imunoglobulinave. Domeni proksimal me membrann qelizore sht pjesa konstante e vargut (e cila nuk ndryshon nga nj klon limfocitar n tjetrin) ndrsa 1/2 distale e vargut prbn pjesn variabl t tij e cila ndryshon nga nj limfocit T n tjetrin. Bashksia e 2 pjesve t ndryshueshme e t dy vargjeve t TCR prcakton specificitetin antigenik t TCR. Ekzistojn 4 izotipe vargjesh TCR t cilt prcaktohen nga pjesa konstante e tyre: alfa, beta, gama, lambda. Ato alfa lidhen gjithmon me vargjet beta dhe prbjn receptort TCR2 ndrsa vargjet gama dhe delta prbjn tipin tjetr TCR1. Ky fundit haset n 0,5 - 15% t limfocitve T n gjakun priferik t organizmit t rritur, ndrsa n ontogjenez cfaqet me hert se TCR2. TCR1 ka nj variabilitet m t ult se TCR2 dhe sht vne re se ai sht m i shprehur n limfocitt T intraepiteliale t mukozave dhe n lkur. Duket se TCR2 luan rol n njohjen e antigenve mykobakterial dhe vecanrisht t proteins t shokut nga nxehtsia (hsp 65). Secili prej dy dimereve sht i koduar n nj kromozom t vecant. Pas lidhjes me antigenin nprmjet pjess variabl t TCR sinjali prcohet n brndsi t limfocitit T me ndrmjetsin e shnjuesit CD3 i cili prbhet nga 5 vargje polipeptidike. Funksioni biologjik i TCR sht njohja nga ana e limfociteve T i antigenve endogjene (viruse apo antigen tumorale q sintetizohen nga vet aparati biologjik i qelizs s organizmit) si dhe t antigenve ekzogjene por me lokalizim brndaqelizor (qe kan aftsin t shumzohen n brndsine e qelizave psh makrofagve sic jan mykobakteriet, myket si Candida albicans, parazit si Pneumocystis carinii, Toxoplasma Gondii etj.). Karakteristikat funksionale t TCR: 1. Prcaktuesit antigenik prbrs t antigenve t ndryshm nuk njihen n gjndje native por t denatyruar, pra t prpunuar nga qelizat antigen paraqitse (QAP). T till jan makrofagt, qelizat dendritike interdigitale t nyjeve limfatike, limfocitet B. QAP kan aftsin q molekuln antigenike pasi e fusin n citoplazmn e tyre, e prpunojn dhe e paraqisin n siprfaqen e tyre s bashku me molekulat e klass II t KMPI ku njihen nga TCR e limfocive T ndihmse. Molekulat e klass II t KMPI kan aftsin t lidhin peptidet e denatyruara t antigenit q kan nj madhsi 5-20 aminoacide. TCR njeh peptidin+pjesn e ndryshueshme t molekuls Kl II t KMPI ndrsa molekula CD4 ka afinitet pr pjesn jo t ndryshueshme t molekuls s klass II t KMPI. Pasoj e ksaj njohje sht aktivizimi i limfocitit T ndihms dhe prodhimi me shumic i interleukinav nga ky i fundit. 2. Antigent endogjene nuk paraqiten vetm nga qeliza t specializuara si ato ekzogjene, por potencialisht nga cdo qeliz e organizmit. Prcaktuesit antigenik t denatyruar asociohen n kto qeliza me molekulat e klass I t KMPI dhe t tilla paraqiten n siprfaqen e ktyre qelizave ku njihen nga limfocitet T citotoksik CD8 (+). Molekula CD8 njeh n kt rast pjesn e pandryshueshme t molekuls KMPI kl I ndrsa TCR njeh peptidin e huaj+molekuln kl I KMPI. Pasoj e ksaj njohjeje shte vrasja e qelizs shenj (q paraqiste antigenin e huaj). Mekanizmat e gjenerimit t shumllojshmris s receptorve pr antigenin n limfocitet T dhe B. Sikur cdo receptor pr antigenin t kodohej nga nj gen i vetm n ADN, athere, duke patur parasysh shumllojshmrin e madhe t antigenve n natyre nuk do t mjaftonte ADN e gjith genoms pr t koduar kta receptor. Pr kt arsye natyra ka zhvilluar nj mekanizm t till gjenerimi t shumllojshmris s receptorve pr antigenin n mnyr q duke u nisur nga disa qindra gene t krijohet nj numr prej miliarda receptorsh si n limfocitet B ashtu dhe n ato T. Mekanizmat jan t ngjashme si pr vargjet e lehta dhe t rnda t imunoglobulinave ashtu dhe pr vargjet e TCR. Nqs shohim si kodohen vargjet e rnda ose t lehta t imunoglobulinve n ADN germinale (ADN germinale quhet genoma e qelizs s padiferencuar, ku ADN s'ka psuar ende asnj rirregullim) athere vihet re se cdo varg i leht kodohet n nj kromozom t vecant ndrsa vargjet e
23

rnde kodohen n nj kromozom tjetr. Nj vecori tjetr e kodimit gjenetik t cdo vargu receptori pr antigenin sht se pjesa variabl e vargut kodohet nga kombinimi i rastsishm me njri tjetrin i 2 ose 3 ekzonve secili nga t cilt bn pjes n nj familje ekzonsh antart e s cils ndryshojn nga njri tjetri dhe jan t ndar nga introne nga njri tjetri. Cdo familje sht ndar nga nj intron m i gjat nga familja tjetr e ekzonve variabl. kzoni i par 5' sht ai L (leader) i cili kodon pr nj pptid, q luan rol n transportimin e vargut npr qeliz dhe q shkputet kur vargu del nga qeliza n siprfaqe t saj ose sekretohet. Familja V esht ajo m e rndsishmja dhe prbhet nga disa qindra kopje ekzonesh t cilt kodojn pjesn m t madhe t pjess variabl. Familja J (junction) prbhet nga m pak ekzone (rreth 5) i cili shton variabilitetin n pjesn fundore t pjess variabl. Vargjet e rnda t Ig si dhe vargjet e TCR kan dhe nj familje t tret ekzonsh variabl q jan ekzont D(diversity) q ndodhen n 2-3 kopje dhe q jan t vendosur midis ekzonve V dhe J duke kontribuar kshtu n rritjen e shumllojshmris. Ekzoni q kodon pr pjesn konstante t vargut (i cili ndodhet vetm n nj kopje n genom pra nuk ka shumllojshmri idiotipike) ndodhet mjaft me 3', i ndar nga nj intron mjaft i madh nga ekzont e pjess variabl. Kur nj limfocit maturohet n timus ose n palcn kockore n nj limfocit T ose B t maturuar athere mikromjedisi i ktyre indeve drgon sinjale n qeliz q veprojn duke rirregulluar genomn e limfocitit. Nprmjet aktivizimit t enzimave t ndryshme q veprojn n ADN kemi kombinimin e ekzonit L me nj nga ekzont V dhe J (ose dhe D pr ato vargje q tham m sipr) ndrsa kputet pjesa e ADN t ndrmjetme. N kt mnyr formohet geni kodues VJ ose VDJ pr pjesn variabl t vargut. Ky gen bashkoht m pas n ARN mesagjere me gjenin kodues t pjess konstante pasi kputet i gjith introni q ndodhej midis VDJ dhe C. Kjo ARN mesagjere shrben pr formimin e vargut polipeptidik. T dy vargjet q kodojn pr receptorin bashkohn pastaj n siprfaqen e limfocitit duke krijuar receptorin e plot membranor pr antigenin (Igm ose TCR).

ADN germinale 5' L V1 Vn D1 Dn J1 Jn C 3'

ADN e rirregulluar 5' L V D 5' L V D J C J 3' C 3' ARN mesagjere

Nqs pr vargun alfa t TCR kemi VxJ kombinime athere 200(numri i prafrt i ekzonve V)x 4 (numri i prafrt i ekzonve J)=kemi 800 pjes t ndryshme t ndryshueshme. Pr vargun beta kombinimet jane VxDxJ. Athere 200x4x6=5000 jane kombinimet e ndryshme pr pjest variabl t vargjeve beta. Duke patur parasysh se vargjet alfa kombinohen me ato beta n formimin e TCR2 athere numri i mundshm i pjesve variabl t TCR2 sht 800x5000=4x106 Prsa i prket imunoglobulinave shumllojshmria e tyre shtohet nga bashkimi i vargjeve t lehta me ato t rnda. Pr vargjet e rnda H kemi kombinimet VxDxJ= 200x2x5=2000 kombinime x 10 (variabiliteti i kombinimeve V me D q s'prputhen asnjhere cep me cep por mbivendosen lehtsisht)=20000 Vargjet e lehta L formohen nga kombinimi VxJ= 200x5=1000x10 ( variabiliteti i kombinimeve V me J q s'prputhen asnjher cep me cep por mbivendosen lehtsisht)= 1000
24

Nga kombinimi i H me L do t kemi pra 2000 x 10000= 2x107 kombinime. Duke patur parasysh se n formimim e Ig kemi dhe ndryshime somatike t nukleotideve (q nuk ndodh me vargjet TCR) shumllojshmria e pjesve variabl rritet me nj faktor tjetr 10 pra kemi rreth 2x108 pjes t ndryshueshme imunoglobulinash q kan aftsine t lidhin t njjtin numr prcaktuesish antigenike.

TCR1 gama ekz. V ekz. D ekz. J Combin. Total Mekaniz ma t tjer: diversiteti i lidhjeve V-D-Jetj. Mutacion et somatike 8 3,2 VxJ 8x5 40 delta 3 3 3 VxDxJ 3x3x3 27 alfa 50 70 VxJ 50x70 3500

TCR2 beta 57 1,1 6,7 VxDxJ 57(13+7) 1140 H

Ig L kapa lambda 100 70 25 4 6 5 8 VxDxJ VxJ VxJ 100x4x6 70x5 25x8 2400 x 350 2400 x 200 9 x 106 5 x 106 9 9 x 10 5 x 109

x 103 106

x 4 x 106 4 x 109

+++

+++

25

KAPITULLI 5.
LIMFOCITET.

QELIZAT E IMUNITETIT SPECIFIK

Limfocitet bartin funksionin e imunitetit t fituar. Ky imunitet ndryshon nga imuniteti i lindur n 2 aspekte kryesore: 1. Imuniteti i fituar sht specifik pr nj antigen t caktuar ndrsa imuniteti i lindur nuk sht i till. 2. Zhvillimi i imunitetit t fituar ndaj nj antigeni t caktuar krkon nj kontakt paraprak me kt antigen. Kontakti i antigenit realizohet me qelizat e imunitetit t fituar, pra limfocitet. Karakteristik kryesore e ktyre qelizave sht prania n siprfaqen e tyre e receptorve specifik pr antigenin. Kta receptor jan t shprndar n mnyr klonale d.m.th. cdo limfocit i diferencuar dhe i pjekur por q s'ka rn akoma n kontakt me antigenin bart n membrann e tij vetm nj lloj receptori specifik pr nj prcaktues antigenik t caktuar. Rnja n kontakt e ktij limfociti me prcaktuesin antigenik specifik pr t sjell stimulimin dhe shumzimin e ktij limfociti dhe pra krijimin e nj "kloni limfocitar" prbrsit e s cils jan identik midis tyre pasi kan rrjedhur nga limfociti i stimuluar fillimisht. Limfocitet n mikroskopi optike nuk kan dallime midis tyre. Dallimi midis tyre sht n nivelin molekular dhe kryesisht nga prania n siprfaqen e tyre t molekulave n formn e glikoproteinave. LIMFOCITET T B 65 - 80 8 - 15 % n gjakun priferik Ig siprfaqesore ++ TCR (CD3) ++ CD2 ++ recptore pr Fc gama +++ receptor pr C3b (CR1,CR2) +++ receptor pr virusin e fruthit ++ receptor EBV (=CR2) ++ shnues t tjer CD 4/5/8/45 CD 5/19/23/40/45 KMPI KL I ++ ++ KMPI KLII (+ n aktivizim) ++

26

AKTIVIZIM POLIKLONAL

anti- CD3 fitohemaglutinina (PHA) pokeweed mitogen (PWM) Concanavalin A suprantigen (p.sh. enterotoksina)

anti- Ig Staph. A(Cowan 1) Pokeweed Mitogen (PWM) EBV

KRAHASIMI I QELIZAVE B ME ATO T: Ato molekula t cilat karakterizojn nj popullat ose nnpopullat limfocitare dhe e dallojn at nga nj tjetr quhen shnjues. Shumica e ktyre shnjuesve vihen sot n dukje me an t antitrupave monoklonale. Antitrupa monoklonale quhen ato antitrupa homogjene (molekula identike me njra tjetren) q kan nj specificitet t ngusht, vetm pr nj prcaktues antigenik t caktuar i cili mund t jet nj shnjues limfocitar. Limfocitet T, aktivizimi i tyre: Ka nj madhsi prej 8-15 mikron. Brthama, e rrumbullakt, ze pothuajse t gjith citoplazmn, e cila sht e varfr n organela citoplazmike. Ndr shnjuesit e tyre kryesor, q prdoren pr numrimin e tyre jan CD (cluster of differentiation) 2 dhe CD3. Limfocitet T zen rreth 65-80% t te gjith limfociteve t gjakut priferik. Limfocitet T i ndajm n 3 nnpopullata kryesore q dallojn nga njra tjetra si nga shnjuesit ashtu dhe funksionet. Popullata m e shumta n numr sht ajo e limfociteve T helper (ndihms). Shnjuesi karakteristik i tyre sht molekula CD4. Funksioni i tyre kryesor sht q pas kontaktit me antigenin dhe npmjet sekretimit t limfokinave t stimulojn qelizat e tjera t sistemit imunitar sic jan limfocitet B, limfocitet T supresor, ata citotoksik apo dhe makrofagt. Ata luajn rolin me t rndsishm n fenomenet e hiprsensibilitetit t vonuar (tipi i katrt i mbindjeshmris). Limfocitet T citotoksik (vrasse qelizore) kan shnuesin CD8. Funksoni u tyre sht vrasja e qelizave t huaja pr organizmin, t cilat zakonisht jan qeliza t vet organizmit t infektuara me nj virus ose nj qeliz tumorale (e transformuar). Kt funksion ata e realizojn me an t kontaktit membran-membran me qelizn shnj (target) dhe me an t kalimit t disa substancave vrasse (citolizina) nga qeliza citotoksike n qelizn shnj. Limfocitet T supresor (frenuese) efektor kan edhe ato shnjuesin CD8. Funksioni i tyre sht t frenojn reaksionet imune, pra t mos lejojn prpjestime t ekzagjeruara t tyre t rrezikshme pr organizmin. Nj grup i rndsishm limfocitesh T jan limfocitet T kujtes q kan rn nj her n kontakt me antigenin dhe kan nj jetgjatsi t madhe q shkon nga muaj n mjaft vite. Ata qarkullojn vazhdimisht n organizm nga sistemi limfoid dytsor n qarkullimin e gjakut dhe anasjelltas. Ata sillen si qeliza roje qarkulluese t organizmit q bartin kujtesn imunitare ndaj nj antigeni t caktuar. Futja e ktij antigeni n nj moment t dyt sjell mobilizimin e shpejt t limfociteve kujtes dhe realizimin n nj nivel mjaft m t amplifikuar t prgjigjes imunitare specifike n krahasim me kontaktin e par q gjeneroi kto qeliza kujtes. Limfocitet T maturohen n timus dhe kjo ndodh gjat kalimit t tyre nga korteksi n pjesn medulare t tij. Gjat maturimit ata fitojn dhe shnjuesit membranor kryesor t tyre. N fillim fitohet CD2 pastaj CD3 dhe njkohsisht me kt dhe receptort specifike pr antigenin t limfocitet T (TCR). Me pas fitohen njkohsisht CD4 dhe CD8. Kur maturohet plotsisht limfociti T humb ose CD4 ose CD8 dhe mbetet nj limfocit T i pjekur (CD2+;CD3+;TCR+; CD4+ ose CD8+). Shumica e limfociteve T kan TCR2 (alfa, beta), pakica TCR1 (gama, delta). Kta t fundit jan CD4 dhe CD8 (-). N timus ndodhin 2 lloj seleksionesh: seleksioni pozitiv gjat t cilit eliminohen ato LT q nuk kan afinitet pr KMPI t vetvehtes dhe seleksioni negativ: eliminohen ato LT q njohin KMPI e vehtes + autoAntigent (LT autoreaktive). TCR prcakton specificitetin e limfocitit T pr antigenin dhe sht nj dimer i prbr nga 2 vargje polipeptidike.
27

V C s-s

LIMFOCITI T L

CD3

TCR ka kto vecori n njohjen e antigenit: 1. TCR e njeh antigenin vetm kur ky i paraqitet nga nj qeliz antigen paraqitse (QAP) e cila pasi e ka prpunuar antigenin e huaj e paraqet n formn e nj polipeptidi. QAP kryesore jan a) makrofagt b) limfocitet B c)qelizat dendritike interdigitale q ndodhen n zonn parakortikale t nyjeve limfatike. 2. TCR e njeh antigenin vetm kur ky paraqitet bashk me nj molekul t kompleksit madhor t pajtueshmerise indore (KMPI) t vet individit (njohje e t huajes -"nonself"- vetm kur kjo shoqrohet nga nj molekul e vetes-" self-"). 3. Antigenin e njeh t denatyruar, n formn e polipeptideve lineare me 10-20 aminoacide. Aktivizimi i limfociteve T. Stimulimi dhe aktivizimi i limfociteve T krkon prvec njohjes se antigenit dhe ndrhyrjen e nj sr molekulash dhe faktorsh t tjer. Kompleksi CD3 sht i nevojshm pr t prcuar sinjalin nga TCR n brndsi t limfocitit T. Molekula CD4 bashkvepron me pjesn konstante t molekuls KMPI Kl II, ndrsa ajo CD8 me pjesn konstante t KMPI Kl I. Molekula CD2 bashkvepron me molekuln LFA-3 q gjndet n siprfaqen e QAP ndrsa LFA-1 e limfocitit T me ICAM-1 n siprfaqen e QAP. Edhe molekula CD45 shrbn si kapse e limfocitit T me QAP. Por dhe kto bashkveprime molekulare s'jane t mjaftueshme pr t nxitur stimulimin e limfocitit T. Sinjali tjetr i nevojshm sht prodhimi i interleukins 1 nga QAP e cila bashkvepron me stimulin antigenik pr stimulimin e limfocitit T. Nj sinjal tjetr i nevojshmi vn rekohte fundit pr aktivizimin e limfociteve T n qetsi sht bashkveprimi midis molekuls B7 n qelizn antigen paraqitse me molekuln CD 28 n limfocitin T ndihms ose me molekuln ekuivalente CD 28 n molekuln T citotoksike. Stimulimi dhe aktivizimi i limfocitit T sjell shumimin e tij dhe formimin e klonit limfocitar si dhe sekretimin e nj sr interleukinash si Il 2,3,4,5,6, Interferoni gama, TNF(tumor necrosis factor), faktori GM-CSF. Nprmjet ktyre mediatorve si dhe mjaft t tjerve limfocitet T t aktivizuara kryejnr funksionet e tyre efektor sic jan stimulimi i limfociteve B, citotoksik, supresor apo fenomenet e hiprsensibilitetit t vonuar.

Lim fociti T

LFA-1 CD TCR 3 CD4/8 CD-2

ICAM-1 antigjeni KMPI kl I/II LFA-3

QAP

Molekulat bashkevepruese te limfocitit T me qelizen antigen paraqitese

28

Limfocitet B. aktivizimi i tyre:. sht nj popullat tjetr limfocitare q ze 8-15% t limfociteve t gjakut priferik. Quhen kshtu pasi maturohen n palcn kockore (angl: bone marrow). Ktu ato nn influencn e mikromjedisit transformohen n fillim n qeliza pre-B (qe kan vetm varg t rnd t Ig n citoplazm), pastaj n qeliza B t papjekura dhe s fundi n L.B i pjekur. Funksioni kryesor i limfociteve B sht prodhimi i imunoglobulinave (antitrupave) pas stimulimit nga antigeni dhe transformimi n plazmocite. Shnjuesi kryesor i tyre jan imunoglobulinat membranore (ose siprfaqesore) Igs q shrbejn si receptor pr antigenin n limfocitet B. n limfocitet B q s'kane rn akoma n kontakt me antigenin Igs jan t klass IgM(monomer) dhe IgD. n limfocitet B q kan rn n kontakt me antigenin gjnden dhe Igs t klasave t tjera (IgG, IgA, IgE). n nj klon limfocitesh B pjesa variabl e Igs sht gjithmone e njjta ndrsa ndryshimet e pjess konstante prcaktojn klasat e ndryshme t Igs. Igs kan kto karakteristika kryesore: 1. Igs e njeh antigenin n form native (jo t denatyruar) si dhe jo detyrimisht (si TCR) n siprfaqen e nj QAP, por edhe n gjndje t tretshme. 2. Antigeni njihet pa qn e nevojshme t paraqitet nga nj QAP. 3. S'sht e nevojshme paraqitja e antigenit t shoqruar nga nj molekul e KMPI. Pra, limfocitet B n nj molekul antigenike njohin prcaktues t tjer antigenike nga ata q njohin limfocitet T. Prcaktuesit antigenike q njihen nga limfocitet B quhen haptenike ndrsa ata q njihen nga limfocitet T quhen barts (carrier). Antigent q stimulojn limfocitet B i ndajm n 3 lloje kryesore: 1. Antigen timoindipendent t tipit t par: Kryesisht kta jan lipopolisakaride (LPS) me origjin bakteriale q stimulojn limfocitet B n form poliklonale, pra jo vetm nj klon t caktuar limfocitesh B, por shum prej tyre. Kta antigen nuk ndrveprojn me pjesn e ndryshueshme t Igs si Antigent e tjer por por me molekula t tjera n siprfaqen e limfociteve B q jan t prbashkta pr t gjitha kto qeliza. 2. Antigen timoindipendent t tipit t dyt: Kta jan zakonisht molekula t gjata polisakaridesh me struktura t prsritura (monotone) t cilat arrijn t lidhin me njra tjetren Igs specifike pr to n siprfaqen e limfociteve B (duke krijuar nj ure midis tyre) dhe duke i stimuluar kta direkt pa ndihmn e limfociteve T. Kta lloj antigensh kan vecori t stimulojn nj prodhim antitrupash me predominim t imunoglobulinave t klass IgM. Gjithashtu prgjigja antitrupore ndaj tyre s'ka kujtes imunitare si ajo ndaj antigenve timovarts. Antigent timoindipendente t klass 2 nuk prpunohen dot nga QAP sic ndodh me Antigent timovarts. Vetm disa makrofag special q gjnden n zonn subkapsulare t nyjeve limfatike si dhe n zonn marginale t shpretkes arrijn t'ua paraqesin kta antigen limfociteve B. 3. Antigent timovarts: prbjne pjesn me t madhe t Antigenve natyrore dhe kryesisht jan Antigen proteinike. Quhen t till se ndihma e limfociteve T sht e domosdoshme pr t realizuar prgjigjen antitrupore nga ana e limfociteve B ndaj ktyre antigenve. Limfociti B njeh prcaktuesin haptenik n antigenin timovarts, por kjo njohje s'sht e mjaftueshme pr t stimuluar limfocitin B. Ky i fundit shrben n kt rast si QAP, duke e prpunuar antigenin dhe duke paraqitur prcaktuesit antigenike "barts" t tij, bashk me molekulat e klass se II t KMPI limfociteve T ndihms CD4(+). Ky stimul i nevojitet limfociteve T (bashk me Il 1 t prodhuar nga QAP) pr t prodhuar interleukinat e nevojshme (Il 2; 3; 4; 5; 6), t cilat n distanc t afrt shrbejn si stimuli i dyt (bashk me prcaktuesit antigenike haptenike t antigenit n fjal) pr diferencimin e mtejshm t limfocitit B n qeliz prodhuese t antitrupave ndaj ktij antigeni. N kt stimulim luan rol ndihms dhe molekula CD40 n limfocitin B q bashkvepron me molekuln p 39 n limfocitin T helper t aktivizuar.

29

IL1

TCR Limf. T TCR IL2;3;4;5;6 Limf B haptenik bartes QAP (makrofagu)

Percaktues antigjenike

Bashkeveprimi i limfocitit T me ate B ne pergjigjen imunitare. Limfocitet B CD5(+) dhe CD 5(-) paraqisin dy popullata t ndryshme nga njra tjetra: Nnpopullata e limfociteve B q shpreh edhe shnjuesin e limfociteve T CD5 bashk me IgM siprfaqesore sht ajo popullat q shprehet m shpejt gjat ontogjenezes dhe q predominon prsa i prket kontributit n formimin e rrjets idiotipike, n prodhimin e autoantitrupave IgM multispecifike me afinitet t ult si dhe t ashtuquajturit antitrupat "natyrale" ndaj polisakarideve bakteriale, t cilt cfaqen n priudhen neonatale pa qn nevoja e ekspozimit t dukshm ndaj Antigenve t zakonshm. Mendohet se kto limfocite B paraqesin nj popullat krejt t vecant nga shumica e limfociteve B q jan CD5 (-). n mnyr konvencionale L.B. CD5(+) jan quajtur B1 dhe ata CD5 (-) B2. Limfocitet B1 shprehin si CD5 shtu dhe ligandin e saj CD72, gje q nxit prodhimin e vazhdueshem t ksaj linje qelizore, e cila kshtu ka aftsine t vetmbahet (pa qn nevoja pr qeliza pararndse nga palca kockore). Por pr kt qellim nj rol t rndsishm luan edhe prodhimi i Il-10 nga kto qeliza. Predispozimi i ksaj linje pr autorigjenerim fsheh edhe rrezikun e transformimit leucemik t saj. Qelizat B1 kan tendenc t'u prgjigjen Antigenve timojovartes t tipit t dyt. N ndryshim nga limfocitet B2 ato B1 nuk bashkveprojn me antigent timovarts si dhe nuk psojn ndryshime somatike me rritje t afinitetit pr antigenin. Me sa duket funksioni i tyre sht gjenerimi i rrjets idiotipike me rndsi kjo n self-toleranc, prgjigja imunitare ndaj antigenve mikrobiale t ruajtur (gjat evolucionit) si dhe probabilisht prodhimi i "antitrupave natyrale" q prbjn vijn e par t mbrojtjes pre-ekzistuese me IgM ndaj mikroorganizmave m t zakonshm.

30

KAPITULLI 6. IMUNOGLOBULINAT, STRUKTURA DHE FUNKSIONI I TYRE.

Imunoglobulinat jan proteina t glukozuara, pra jan glukoproteina q ndodhen n serum dhe lngje t tjera biologjike t organizmit. Kryejn rol mbrojts. Deri sot njihen 5 klasa imunoglobulinash q emertohen imunoglobulina G,A,M,D,E. Imunoglobulinat e klasave t ndryshme dallohen nga njra-tjetra nga pesha molekulare, nga ngarkesa elektrike, prbrja e aminoacideve dhe vetit biologjike t tyre. Ontogjeneza e Imunoglobulinave: Tek fmija i porsalindur mund t vrehen vetm imunoglobulina t klasave M e D mbi siprfaqen e limfociteve B. Imunoglobulinat G dhe A dhe E nuk gjnden pothuajse fare. T gjitha antitrupat jan imunoglobulina. Pr kt arsye sa m shum rritet kontakti i sistemit imunitar t organizmit me antigent e jashtm aq me shum rritet llojshmria e antitrupave ndaj ktyre antigenve. Fmija normalizon s pari nivelin e imunoglobulinave M q arrin at t te rriturit n rreth 9 muaj. Me pas, rreth 2 vjec, normalizohet niveli i imunoglobulinave G. I fundit normalizohet niveli i i imunoglobulinave A: rreth 12-14 vjec. Imunoglobulina G (IgG) luan rol kryesor n mbrojtjen imunitare. N muajt e par pas lindjes kur sistemi imunitar i fmijes nuk sht maturuar plotsisht pr t kryer funksionin e vet mbrojts, kt rol e kryejn antitrupat e klass IgG t nnes q fmija i merr me rrug transplacentare. Pas lindjes, niveli i IgG t nnes bie dhe kjo bhet e dukshme rreth moshes 4 muajsh t fmijes kur katabolizimi i IgG t nnes sht m i shprehur sesa fillimi i sintezs se IgG t fmijes. Struktura e Imunoglobulinave: Nj monomer imunoglobuline prbhet nga 2 vargje t rnd dhe 2 t leht. Zbulimi i strukturs ndihmon n studimin e funksionit t tyre. Sic thame, ka 4 vargje t lidhura me ura disulfure.

31

(Fab')2 VL

CL ss CH1 s s Fc s s CH2 CH3

VH Fab

Struktura e nje molekule imunoglobuline G.

Vargjet e lehta jan t lidhur me ato t rnd dhe t dy t rndt midis tyre. Struktura molekulare e nj molekul IgG paraqet strukturn tipike t nj monomeri imunoglobuline. Studimi i strukturs sht br duke e zbrthyer at me an t veprimit t fermenteve proteolitike. Nn veprimin e papaines (qe vepron majtas lidhjeve disulfurore midis vargjeve t rnda) molekula e Ig ndahet n 2 pjes Fab dhe 1 Fc. Nn veprimin e pepsines (qe vepron djathtas) molekula e Ig ndahet n nj pjes q quhet F(ab`)2 dhe pjesa Fc copzohet. Fab prbhet nga 1/2 e vargut t rnd dhe nj varg i leht. Ktoo prbjne pjesn aminofundore t Ig. Kurse pjesa Fc prbhet vetm nga gjysma e vargjeve t rnd dhe prbn pjesn korboksifundore t Ig. VH quhet pjesa variabl e vargut t rnd ndrsa VL e vargut t leht. Ktu ndodh lidhja Antitrup Antigen. Specifiteti i nj At pr nj Ag t caktuar prcaktohet nga llojet e aminoacideve n pjesn VH+VL si dhe nga mnyr e rnditjes se tyre. N kt domen VH, n kt lak ka 3 zona shum t ndryshueshme t prbra nga 5-15 aminoacide secila, q prcaktojn prgjithsisht lidhjen me Ag. specifik. Pjesa Fc prbhet nga 3 domene pra 3 laqe q emertohen CH1, CH2 e CH3. Kto ndodhen vetm tek IgG, D, A, kurse pr IgM e IgE kemi edhe nj lak tjetr CH4. pr kt arsye Fc pr IgM dhe E prmban rreth 300 e ca aminoacide. Ndrmjet CH1 dhe CH2 ekziston nj pjes lidhse q quhet pjesa menteshe me rreth 15 aminoacide. Kjo i jep molekulave t Ig fleksibilitetin e saj prandaj monomeri Ig mund t marr formn e germes T apo asaj Y. Vargjet e rnda i ndajm n vargje t rnda t shkurtr me rreth 450 aminoacide q i gjejm tek IgG, D,A dhe vargje t rnda t gjata me rreth 570 aminoacide q i gjejm tek IgE e M. Gjatsia e nj vargu t shkurtr sht 100 Angstrom, e nj vargu t gjat 130 Angstrom. Prsa i prket vargjeve t lehta kemi : -vargje t lehta kapa K dhe vargje t lehta lambda Kappa i gjejm n 2\3 e molekulave t Ig Lambda i gjejm n 1\3 e molekulave t Ig Nj molekul imunoglobuline s`mund t kt 1 varg t leht Kapa dhe nj verg t leht lambda, por ose t dyja Kappa, ose t dyja lambda. Vargjet e lehta kan gjatsi 60 Angstrom. Pesha sht 20-22 mije dalton. Ato prbhen nga 2 laqe, pra 2 domene q emrtohen VL e CL. Klasat e Ig i ndajm n 5 klasa : G, A, M, D, E. Cilesite biologjike t prgjithshme t Ig: Me an t fragmentit Fab ato fiksohen n antigenin. Si pasoj e ktij fiksimi cfaqen vetit efektor t imunoglobulinave q barten nga Fragmenti Fc i tyre. Kto jane: 1- Fiksimi i prbrsit C1q t komplementit dhe stimulimi i aktivizimit t ktij t fundit. Kt veti e ka IgG (duhen 2 molekula pr kt qellim) dhe IgM (mjafton nj molekul e ksaj). 2- Favorizimi i fagocitozs si pasoj e fiksimit t fragmentit Fc t IgG n receptort prkates t qelizave fagocitare (aftsia opsonizuese). kt veti e ka vetm IgG. 3- Kalimi i placents (vetm nga IgG). 4- Gjysm-jeta e imunoglobulinave prcaktohet nga fragmenti Fc i tyre.
32

Nprmjet ktyre funksioneve kryesore cfaqet veprimi i tyre: 1) Eliminimi i mikrobeve t ndryshme: kt e realizojn me an t prodhimit t At q i eleminojn mikrobet me reaksionin e lizs bakteriale, t aglutinimit, neutralizimit etj. 2) kan funksion imunorregullues sidomos n gjndjet alergjike. Krijojn At bllokuese t nnklass IgG4 q neutralizojn Ag alergjizues q futen n organizm. 3) Eliminimi i Ag. Bhet fjal kryesisht pr autoantigent dhe kjo realizohet me ndihmn e limfociteve N.K. Imunoglobulina G : Struktura e IgG sht e ndrtuar nga 2 vargje t leht e dy vargje t rnd. Pesha sht 150-180 mije dalton. Konstantja e ultracentrifuguar sht 75 (unitet Swedberg). E kalon placentn, e fikson komplementin n prgjithsi, 1\2 jeta e Ig sht 21 dit, molekulat e IgG prbjne70-80% t te gjith antitrupave. Prqindja n serum sht 10-12g\l. Ndahet n 4 nnklasa: IgG1,G2,G3,G4. M me shumic jan IgG1 e m me pakice IgG4. Prqendrimet e prafrta n serum jan si vijon: IgG1=8g/L; IgG2=4g/L; IgG3=1g/L; IgG4=0,4 g/L t 4 nnklasat e kalojn placentn, vetm IgG4 nuk e fikson komplementin. IgG sht molekul bivalente n lidhje me bashkveprimin me antigenin. Ajo ka efekt t rndsishm opsonizues (favorizues t fagocitozs) pasi t gjitha qelizat fagocitare kan receptor pr fragmentin Fc t IgG. IgG prodhohet pas IgM n prgjigjen antitrupore parsore, por ajo sht klasa predominuese n at dytsore. Afiniteti i IgG pr antigenin rritet vazhdimisht gjat prgjigjes imunitare n ndryshim me IgM e cila nuk pson nj evolucion t till. Imunoglobulina M: Ka nj peshe 920 mije - 1milion. Konstantja e ultracentrifugimit 19 S. Gjysmjeta sht 5-6dit. Antitrupat e klass IgM i gjejm n aglutininat e grupit t gjakut t sistemit AB0. Struktura e IgM sht e prbr nga 5 struktura baz t ngjashme me monomerin IgG dhe t lidhura midis tyre n trajte t nj ylli nga pjest konstante, pra pjest Fc. IgM sht penta ose dekavalente n lidhje me antigenin dhe n vartsi t kushteve eksprimentale. Pjest Fc bashkohn me ura disulfure, n vendin e bashkimit t t njesi 5 strukturave ka nj pjesz J. Funksioni i IgM : realizon prgjigjen primare pas futjes se Ag. Pra At e para jan t klass IgM. Prqindja n gjak sht 0,8-1,2 g\l. E fikson mir komplementin, s'ka funksion opsonizues, nuk e kalon placentn, gjysm - jetn e ka rreth 5-6 dit. Imuoglobulina A: Gjndet n forma t monomereve ose polimereve. Pesha molekulare sht 150 mije dalton, konstantja e ultracenrifugimit 7 njsi Svedberg. Vargu i rnd sht alfa. Ka 2 nnklasa A1 dhe A2 ku secila prej tyre ka vargun e rnd alfa1 dhe alfa2. IgA ndahet edhe n IgA serike dhe sekretore. IgA serike n 90% t saj prbhet nga IgA1. IgA sekretore n 60% t saj prbhet nga IgA2 dhe prmban pjeszen sekretore q e mbron molekuln e IgA nga veprimi i fermenteve proteolitike t aparatit tretes. Ky polipeptid formohet nga qelizat epiteliale t zorreve t holla . Molekulat e IgA sekretore kan peshe molekulare 400 mije dalton dhe jan n formn e nj dimeri (2 (H2L2) ) tetravalent. Konstantja e cetrifugimit sht 11 Svedberg. Prmbajtja n serum e saj sht 1-4 g\l. Nuk e fikson komplementin (rrugn klasike t tij) dhe as ka funksion opsonizues si dhe nuk e kalon barriern placentare. Gjysm jeta sht 5-7 dit. n serum IgA sht n formn e monomerit ( H2L2). Prqendrimi n serum i IgA1 sht rreth 3,5 g/L, i IgA2 rreth 0,4 g/L. Roli kryesor i IgA sht mbrojtja e mukozave nga agjentt infeksioze. IgA sekretore prbjne rreth 90% t imunoglobulinave t sekrecioneve digjestive, respiratore, qumshtin e nnes, lott, peshtyme. Imunoglobulina D: Kjo klas imunoglobuline sht e pranishme n membrann e nj pjes t limfociteve B dhe shrben si receptor pr antigenin n kto qeliza duke vepruar n kontrollin e aktivizimit dhe t supresionit limfocitar. Ka nj gjysm-jet t shkurtr prej 2,8 dit. Prqndrimi n gjak sht i ult (0-0,4 g/l). Imunoglobulina E: N gjak prqendrimi i ksaj imunoglobuline sht shum i ult (17-450mikrogram/liter). Me an t pjess Fc t tyre IgE lidhen ngusht me receptort prkates n mastocitet. Kontakti me
33

antigenin con n degranulimin e mastociteve dhe clirimin e aminave vazoaktive dhe t citokinave si dhe n sintezn e nj sr varieteteve t mediatorve inflamatore derivate t acidit arakidonik. Kto procese jan prgjegjs t simptomave t rrufs alergjike, t astms bronkiale dhe fenomeneve t tjera alergjike. Roli kryesor fiziologjik i IgE duket se sht mbrojtja indore, kryesisht e mukozave dhe e lkurs nga agresionet fiziko-kimike apo mikrobiale nprmjet provokimit t nj reaksioni akut inflamator si pasoj e mobilizimit t faktorve plazmatike dhe t qelizave efektor. Agjentet infeksioze pasi deprtojn barriern e IgA kombinojn me IgE specifike mbi mastocitet dhe stimulojn clirimin e agjenteve vazoaktive dhe t faktorve kimiotaktike pr granulocitet duke shkaktuar kshtu nj influks t IgG plazmatike, komplementit, polimorfonukleareve dhe t eozinofileve. IgE sht divalente n lidhje me antigenin. Kjo do t thot q nj molekul antigeni duhet t lidhet me 2 molekula IgE n siprfaqen mastocitit apo bazofilit pr t degranuluar kto t fundit.

KAPITULLI 7. BAZAT GJENETIKE T SHUMLLOJSHMRIS FUNKSIONALE T ANTITRUPAVE, IZOTIPIA, ALOTIPIA, IDIOTIPIA, HIBRIDOMAT
Bazat strukturale t funksionit t imunoglobulinave: Nj monomer imunoglobuline prbhet nga 2 vargje t lehta, t dy ose kappa ose lambda si dhe 2 vargje t rnda: my, gama, alfa, delta, ose epsilon. Vargjet e rnda quhen kshtu se jan 2 her me t gjat se vargjet e leht. Vargu i leht ka nj gjysm t ndryshueshme dhe nj gjysm konstante ndrsa vargu i rnd ka dhe ai nj pjes t ndryshueshme me t njjtn madhsi me vargun e leht ndrsa pjesa konstante sht 3 her me e gjat se ajo e pjess konstante t vargut t leht. Ne nj monomer Ig dallojme fragmentin Fc t prbr nga pjest konstante t vargjeve t rnd dhe 2 fragmentet Fab t prbr nga 2 vargjet e lehta dhe 1/2 proksimale e vargjeve t rnd.

34

Fab

s s

s s

Fc

Fab (Fab')2 2

s s

Struktura e nje monomeri te IgG: Kur prerja e molekules behet majtas lidhjes bisulfurore midis 2 vargjeve te renda kemi formimim e nje fragmenti Fc dhe te dy fragmenteve Fab. (veprimi i papaines) Ndersa kur veprimi i enzimes proteolitike ndodh djathtas kesaj lidhjeje bisulfurore formohet fragm ente (Fab')2 i perbere nga 2 fragmente Fab, ndersa fragmentiFc copezohet ne fragmente shume te vegjel (veprimi i pepsines).

Fragmentet Fc dhe Fab kan 2 funksione t ndryshme: Fab ka funksion t lidhet me prcaktuesin antigenik specifik pr te. Ky specificitet prcaktohet nga bashksia e 2 pjesve variabl t vargjeve t lehta me ato t rnda. Fragmenti Fc prcakton klasn dhe nnklasn e Ig dhe bart funksionet efektor t imunoglobulinave. Ndr me kryesoret nga kto funksione prmendim: 1- Gjysm jeta e Imunoglobulinave (21 dit pr IgG, 5-7 dit pr klasat e tjera t IgG). 2 -Fiksimi i komplementit 3- Fiksimi i Fc me receptort prkates, t pranishem n nj sr qelizash si makrofagt dhe neutrofilet (IgG), bazofilet dhe mastocitet (IgE) etj. Ky funksion sht i rndsishm pr fagocitozn ,pr shprthimin e reaksioneve inflamatore me ndrmjetsine e IgE, si dhe pr rregullimin e prgjigjes imunitare. 4- Aftsia pr t prshkuar barriern placentare (kete veti e ka vetm IgG). Dualiteti funksional i imunoglobulinave rrjedh nga menyra e kodimit gjenetik t vargjeve t Ig. Idiotipet: Shumllojshmeria e pjesve t ndryshueshme prcakton dhe shumllojshmerine e fragmenteve Fab. Nqs kto fragmente i konsiderojme si Antigen dhe i injktojme, brnda t njjtes specie, nga nj individ q mbart nj Fab t caktuar n nj tjetr q nuk e ka kt Fab (psh sepse nuk sht imunizuar nga nj antigen i caktuar si individi i par) ather n individin 2 prodhohen antitrupa q njohin prcaktues antigenike q ndodhen n fragmentet Fab dhe kryesisht n pjest variabl t tyre. Kta prcaktues antigenike quhen idiotipe ndrsa antitrupat specifike ndaj tyre quhen antiidiotipe. Pra antitrupat antiidiotipike lidhen me pjesn e ndryshueshme t imunoglobulinave n mnyr analoge me antigenin specifik ndaj ksaj pjes. Ndrsa pjest Fab kan nj shumllojshmeri q korespondon me shumllojshmerine e Antigenve n natyre fragmentet Fc kan nj
35

shumllojshmeri shum me t kufizuar e cila sht n dy nivele: shumllojshmeria izotipike dhe shumllojshmeria alotipike. Izotipet: Kur nj molekul Ig e nj specie psh. e njriut e injktojme n nj individ t nj tjetr specie psh tek lepuri ather krijohen antitrupa q njohin prcaktues antigenike q ndodhen n t gjith individt e species se par. Kto prcaktues antigenike ndodhen kryesisht n regjionet konstante t vargjeve t Ig dhe quhen prcaktues izotipike. Prcaktuesit izotipike prcaktojn nga ana e tyre izotipine nocion ky q sht i lidhur me klasat dhe nnklasat e ndryshme t imunoglobulinave. Klasat dhe nnklasat e ndryshme t imunoglobulinave pra izotipet e tyre prcaktohen nga genet koduese C q kodojn pr 1/2 distale t vargjeve t lehta dhe 3/4 distale t vargjeve t rnda. Ndrsa ekzistojn 2 izotipe pr vargjet e lehta (njri kappa dhe tjetri lambda), pr vargjet e rnda kemi 9 izotipe t ndryshme q kodohen nga 9 gjene C, t cilt ndodhen njri pas tjetrit n regjionin kromozomik q kodon pr pjesn konstante t vargjeve t rnda. Secili nga kta izotipe prfaqeson nj klas ose nnklas imunoglobuline, t cilt prcaktohen pikrisht nga pjest konstante t vargjeve t rnda. Pra izotipet jan prcaktues antigenike q gjnden n pjesn konstante t vargjeve t rnda ose t lehta dhe q prcaktojn tipin e vargut t leht (kappa ose lambda) apo klasn dhe nnklasn e imunoglobulines. Ata jan t pranishem n t gjith individt e t njjtes specie.

5' V1 Vn D1 Dn

Kromozomi

3'

J1 Jn

delta

my

gama3

alfa 1

epsilon

genet koduese te pjeseve variabel te vargjeve te renda genet koduere te pjeseve konstante te vargjeve te renda (izotipet). s
Alotipet: jan prcaktues antigenike t imunoglobulinave q jan t pranishem n grupe t ndryshm individsh brnda t njjtes specie, pra jo n t gjith individt e nj specie si izotipet. Nga ana gjenetike, ndrsa izotipet jan t koduar nga gene t pranishem n t gjith individt e nj specie, alotipet jan variante alelike t ktyre gjeneve q jan t shprndare n grupe t ndryshme individsh brnda species. Pra alotipet jan variante alelike t geneve koduese t izotipeve. Antitrupat antialotipike krijohen duke injktuar alotipin e pranishem n nj grup t caktuar popullat n nj grup tjetr n t cilin ky alotip nuk sht i pranishem. t njriu njihen rreth 20 variante alelike (alotipe) t vargjeve t rnda gama (Gm) dhe 3 variante alelike t vargjeve t lehta lambda (Km). Antitrupat monoklonale dhe hibridomat: Zbulimi i menyres se prodhimit t antitrupave monoklonale me teknikn e hibridomave prbn nj revolucion n biologjine moderne. Antitrupat monoklonale haseshin deri athere vetm n patologji, n mielomat. Studimi i tyre u tregua shum i vlefshem pr sqarimin e strukturs dhe funksionit t imunoglobulinave. Prodhimi i imunoglobulinave monoklonale in vitro me teknikn e hibridomave bazohet me principin e formimit t nj plazmociti hibrid, i cili nga nj prind trashgon aftsine t shumzohet n mnyr t pakufizuar dhe nga prindi tjetr aftsine t prodhoje imunoglobulina me nj specificitet antitrupor t vetm ndaj nj prcaktuesi antigenik t caktuar. pr kt qellim prdoren qeliza t nj tumori q provokoht n mijt dhe q quhet plazmocitom n ndryshim nga limfocitet B ose plazmocitet normale q kan nj jetgjatsi t kufizuar, qelizat e plazmocitomes pr arsye t transformimit malinj t tyre kan aftsi t shumzohen n kultura in vitro n mnyr t pakufizuar, mjafton q t rriten n terrene kulturore t prshtatshem. Kto plazmocitoma zgjidhen si jo prodhuese imunoglobulinash. Partneri tjetr n formimin e hibridomes jan limfocitet e shpretks se miut i cili sht i imunizuar ndaj nj antigeni t caktuar. Ndr kta limfocite gjnden dhe limfocitet B q prodhojn antitrupin me specificitetin antigenik q deshirojm. Formimi i hibridoms bhet duke fuzionuar (me an t nj agjenti fuzionues sic sht polietilenglikoli) qelizat e plazmocitoms me limfocitet splenike. Faza dyt sht seleksionimi i
36

hibrideve nga qelizat e plazmocitomes t pafuzionuar, e cila realizohet me terrene kulture t posacme, ndrsa limfocitet normale eliminohen vet n kulture pr arsye t jetgjatsise se tyre t kufizuar. Faza e trete sht seleksionimi i hibrideve q sekretojn imunoglobulina. Faza tjetr sht klonimi i hibridomave prodhuese t antitrupave deri sa n cdo kulture t kemi deri n qeliz hibridome n shumzim. Me tej seleksionohen ato hibride q sekretojn antitrupin me specificitetin q na intereson. Klonimi i mtejshm i ktyre hibrideve (ne cdo kulture jo me shum se 1qeliz prodhuese antitrupash) garanton sigurine q antitrupat e prodhuara nga kta antitrupa t jen me t vrtete monoklonale, pra me origjin nga nj qeliz e vetme prodhuese antitrupash, e cila n shumzim t vazhdueshem prodhon nj klon homogjen qelizash t cilat jan nj burim i pashtershem antitrupash me nj specificitet t vetm t drejtuae ndaj nj specificiteti antigenik t caktuar. Kta antitrupa monoklonale t prodhuara n kt mnyr in vitro kan gjetur nj fushe shum t gjr prdorimi si n aspektin praktik diagnostik apo terapeutik ashtu dhe n aspektin krkimor. 1. Me an t antitrupave monoklonal sht br e mundur identifikimi i nnpopullatave t ndryshme limfocitare (CD3; CD4; CD8; etj) ashtu si dhe i qelizave t llojeve t tjera, duke prcaktuar shnjuesit membranore t tyre. 2. Me an t At. mk. sht br e mundur izolimi i popullatave limfocitare nga njra tjetra pr qllime t ndryshme. 3. Me an t tyre sht br i mundur tipizimi me i sakte i llojeve t ndryshme t leucemive apo dhe i proliferimeve t tjera malinj duke patur si qellim nj trajtim me t prshtatshm t tyre. 4. Duke e lidhur At. mk. me nj substance antitumorale bhet e mundur q kt substance ta prdorim pr eliminimin e qelizave tumorale pa dmtuar dhe qelizat e shndosha t organizmit si me kimioterapin klasike. 5. Prdorimi i At. mk. si psh CD4 po merr nj prdorim gjithnj e me t madh n modulimin e prgjigjes imunitare n mjaft smundje autoimune apo dhe pr flakjen e transplanteve.

KAPITULLI 8. SISTEMI KOMPLEMENTAR (S.K.)

T dhna t prgjithshme: Sistemi komplementar (S.K.) sht nj sistem proteinash plazmatike q aktivizohen n formn e nj kaskade enzimatike d.m.th. cdo prbrs i ktij sistemi kur aktuvuzohet nga prbrsi paraardhes shrbn si enzime aktivizuese e prbrsit pasardhes. Proteinat e S.K. jan rreth 20 dhe ato gjnden t paaktivizuara n serum ku prbjne rreth 5 % t proteinave plazmatike me rreth 300 mg%. Aktivizimi i sistemit komplementar ngjan n shum aspekte me sisteme t tjer enzimatike t plazmes si sistemi i koagulimit, i fibrinolizs apo i kininave plazmatike. nj nga efektet kryesore biologjike t komplementit sht eliminimi i antigenve t huaj me natyre ekzogjene dhe lokalizim ekstraqelizor. N kt grup antigensh prfshihen shumica e bakterieve me cikl jetsor jashtqelizor si dhe viruset apo mikroorganizmat e tjera ndaj t cilve komplementi vepron n momentin e ciklit jashtqelizor t tyre.
37

Kur mikroorganizmi deprton n brndsi t qelizs se organizmit komplementi nuk mund t veproje me. Veprimin e tij S.K. e realizon me an t aktivizimit t tij. kt aktivizim mund ta ndajm n 2 etapa q vijne njra pas tjetres: 1. Etapa e njohjes se antigenit t huaj 2. Etapa efektore ose vepruese e komplementit. N etapen e par dallojme 2 rrug kryesore t aktivizimit t komplementit: a) Rruga klasike dhe b) Rruga alterne. Rruga alterne sht me e vjetra filogjenetikisht dhe haset q n speciet jo vertebrore, pra kjo rrug ka t bj me imunitetin e lindur. Rruga klasike sht filogjenetikisht me e re, pasi haset vetm n vertebroret. Ajo aktivizohet si pasoj e bashkveprimit t antitrupit me antigenin, pra ka nevoje pr imunitetin e fituar q t realizohet. Aktivizimi i rrugs alterne: Kryhet me ndrmjetsin e polisakarideve bakteriale, t cilt mund t jen t pranishm n kapsulat bakteriale ose n formn e endotoksinave. Prbrsit e ksaj rrug jan C3, B, D, P, H dhe I. Proteina kryesore e SK sht C3 rrotull s cils aktivizohet SK me t dy rrugt e tij. C3 native ka nj PM prej 195 kD dhe sht prbrsi i komplementit me prqendrimin me t lart n serum. N kondita normale C3 aktivizohet n sasira shum t pakta n serum. Si pasoj formohet vazhdimisht nj sasi e pakt C3b q bashkoht me prbrsin D dhe formohet C3bBb. Ky kompleks quhet ndryshe C3 konvertaze sepse vepron mbi C3 dhe e ndan at n C3a dhe C3b. Ky sht nj proces autokatalitik sepse aktivizimi i C3 shkakton formimin e nj enzime q nga ana e saj shrbn prsri pr aktivizimin e C3. N formimin e ksaj konvertaze ndrhyn dhe faktori D dhe P(proprdina) q e stabilizojn C3 konvertazen. Normalisht aktivizimi i C3 inhibohet nga veprimi i proteinave H dhe I. T dyja kto pengojn formomin e C3 konvertazs sepse nuk lejojn q n munges t stimulit antigenik t kemi aktivizim t panevojshm t C3. Rruga alterne aktivizohet kur nj antigen i huaj, n formn e nj polisakaridi bakterial psh deprton n organizm. Athere C3 konvertaza i "fshihet" veprimit inhibues t H dhe I dhe ngelet fush e lir pr aktivizimin e mtejshm t C3 nn veprimin e faktorve D dhe P. Si pasoj formohet nj sasi e madhe produktesh aktive te C3 sic jan C3b dhe C3a. Aktivizimi i C3 sht pika ku bashkoht rruga alterne me rrugn klasike t aktivizimit t sistemit komplementar. Rruga efektore q pason sht e njjte pr t dy format e aktivizimit t komplementit. Rruga klasike: Krkon ndrmjetsin e antitrupave t klass IgM dhe IgG (vetm nnklasa IgG4 nuk e aktivizon komplementin). Kto imunoglobulina e aktivizojn komplementin vetm kur ato bashkveprojn me antigenin e huaj. Si pasoj e ktij bashkveprimi ndodh nj ndryshim hapesinor n domenin CH2 t vargut t rnd gama ose my. Ky ndryshim bn t mundur fiksimin e C1q. Kjo sht nj proteine termolabile me peshe t madhe molekulare, rreth 400000 dalton, e cila nevojit fiksimin n 2 molekula t afrta IgG pr t'u aktivizuar ose n vetm nj molekul IgM. Aktivizimi i C1q sjell si pasoj fiksimin n t te C1r dhe C1s. Kompleksi trimolekular i formuar dhe i prbr nga C1q, C1r, C1s vepron mbi C2 duke e aktivizuar n C2a dhe C2b. Kompleksi tetramolekular C1q,r,s,C2a vepron tani mbi C4 duke e aktivizuar n C4a dhe C4b. T gjith kta reaksione t mesiprme krkojn pranin e kalciumit dhe t magneziumit. C4b sht fragmenti aktiv i C4 dhe se bashku me C2a formon C2aC4b q sht bhe C3 konvertaze, pra ekuivalenti i C3bBb i rrugs alterne. Kjo konvertaze e rrugs klasike aktivizon C3 duke e ndar n C3a dhe C3b. Me aktivizimin e C3 fillon etapa efektor e aktivizimit t komplementit e cila sht e prbashkt si pr rrugn klasike ashtu dhe pr at alterne. Kjo vazhdon me aktivizimin e prbrsve nga C5 tek C9. Edhe C5 ndahet n C5a dhe C5b dhe si konkluzion kemi aktivizimin e kompleksit C6C7C8C9 rezultat i t cilit sht formimi i poreve n siprfaqen e qelizs shnj (ne siprfaqen e t ciles realizohet ky aktivizim) dhe pr pasoj ndodh liza osmotike e qelizs (funksioni citolitik i komplementit). Veprimet efektor t sistemit komplementar: 1. Efekti citolitik i mesiprm shrben pr t realizuar lizn e qelizave t huaja pr organizmin (psh bakterieve apo dhe viruseve). 2. Efekti favorizues i fagocitozs (opsonizimi) realizohet kryesisht me an t fragmentit C3b. T gjitha qelizat fagocitare kan receptor pr C3b n siprfaqen e tyre. Kur gjenerohet formimi i C3b n siprfaqen e nj qeliz shnj ose mbi nj molekul antigenike ather krijohet mundesia q
38

kjo pjes e C3b t lidhet me receptorin prkates n siprfaqen e fagocitit dhe kshtu favorizohet fuqishm fagocitoza e qelizs apo molekuls shnj. 3. Efekti favorizues i inflamacionit. Inflamacioni sht nj mekanizem mbrojts i organizmit me qellim eliminimin e antigenit t huaj. Dy molekula jan favorizuese t fuqishme t inflamacionit: C3a dhe C5a. Kto 2 molekula kan kto veti proinflamatore: a) Veti kimiotaktike ka kryesisht C5a. Me kt veti ne kuptojme aftsine e C5a pr t trhequr qelizat fagocitare kryesisht neutrofilet. b) Ato veprojn si anafilatoksina duke realizuar degranulimin e bazofileve dhe t mastociteve. Nga granulat e ktyre clirohen shum mediator t inflamacionit si histamina etj. veprimi i t cilave sht kryesisht vazodilatator dhe rritja e prmeabilitetit kapilar. Prbrsit e komplementit sintetizohen n qeliza t ndryshme si n hepar, makrofag, limfocite, apo qelizat epiteliale t intestinit. Ndryshimet fiziollogjike apo patollogjike t komplementit: Ulja e nivelit t komplementit n plazem (hipokomplementemia) sht e 2 llojshme: e lindur apo e fituar. T lindur apo hipokomplementemi parsore kemi mangsite e lindura t prbrsve t ndryshm t tij: relativisht me e shpeshta sht mangsia e lindur e C2 q shoqrohet shpesh me lupus eritematoz sistemik, pra kemi mangsi t eliminimit t antigenve me rrugn klasike t aktivizimit t komplementit. Mangsite e prbrsve t tjer jan akoma me t rralla. Mangsite e C3 deri C9 shoqrohen nga infeksione t rnda bakteriale me karakter jashtqelizor si koket piogjene (pneumokoku, streptokoku, meningokoku) apo bakterie t tjera. Nj smundje tjetr e lidhur me nj mangsi t lindur t nj prbrsi t komplementit sht angioedema hereditare. Kjo shkaktohet nga mungesa e lindur e inhibitorit t C1(C1INH). N kushte fiziollogjike ky inhibitor ka pr funksion t pengoj aktivizimin e panevojshm t C1q. Mungesa tij sjell n kta t smur aktivizimin e komplementit pas cdo stimuli apo traume si psh ndrhyrjet dentare etj. Ky aktivizim shoqrohet me edema t padhimbshme por q mund t shtrihen mjaft dhe t rrezikojn deri edem laringeale. Hipokomplementemite e fituara ose dytsore jan shum me t shpeshta dhe i hasim n smundje autoimune si psh n lupusin eritematoz sistemik (LES), glomerulonefritet autoimune apo fazen akute t angioedemes hereditare. Rritje t komplementit serik (hiperkomplementemi) hasim n smundje me inflamacion t zgjatur dhe t theksuar si psh n artritin reumatoid (AR) n t cilin nga ana tjetr kemi ulje t nivelit t komplementit n lngun sinovial t artikulacionit t inflamuar. Ndryshimet fiziologjike t komplementit serik jan pak t rndsishme. Norma e tij lkundet nga 80-120 njsi CH50. N t porsalindurit niveli sht disi me i rritur dhe ult me pas n normat e mesiprme.

KAPITULLI 9. KOMPLEKSI MADHOR I PAJTUESHMERISE INDORE: KODIMI GJENETIK, STRUKTURA MOLEKULARE, FUNKSIONET BIOLOGJIKE, LIDHJA E TIJ ME SMUNDJET.
Prkufizimet: Kompleksi madhor i pajtueshmerise indore (KMPI) sht nj kompleks genesh q kodohen n krahun e shkurtr t kromozomit t gjasht tek njeriu (ku njihet dhe me emrtimin HLA - human leucocyte antigen-). Karakteristik kryesore e ktyre geneve sht polimorfizmi alelik i tyre, pra brnda t njjtes specie grupe t ndryshme individsh bartin alele t ndryshme t te njjteve lokuse. Funksioni i ktij kompleksi sht kodimi pr molekula membranore n siprfaqen e mjaft qelizave t organizmit dhe q luajn nj rol t rndsishm n prgjigjen imunitare.

39

KMPI e ndajm n 3 regjione kryesore gjenetike. Sipa vendosjes 5' - 3' n genome dhe pra duke u nisur nga afersia me centromerin kta regjione jane: 1. Regj. t klass II 2. Regj. t klass III 3. Regj i klass I. Regjionet koduese te sist. HLA te krahu i shkurter Kromoz. 6. Klasat KMPI II III I HLA DP DQ DR C4 C2 FB etj. B C A G
3' N klasn I t KMPI kemi 3 lokuse kryesore: B,C, A. Secili prej tyre karakterizohet nga shumllojshmeria alelike q sht me e shprehur pr lokusin B pastaj A dhe me pak pr lokusin C. Kto gjene kodojn pr nj varg polipeptidik q quhet vargu alfa (P.M. rreth 43000 dalton) dhe q sht i shprehur n siprfaqen e t gjitha qelizave me brthame t organizmit. Ky varg prbhet nga 3 domene ekstraqelizore (homologe me domenet e imunoglobulinave) q duke filluar nga domeni me distal quhen alfa 1, alfa2, alfa3. n nivelin e domenit alfa 3, ktij vargu i sht asociuar me lidhje jo kovalente por hapesinore nj varg me P.M. rreth 12000 dalton q quhet beta-2-mikroglobulin dhe q sht i koduar n nj kromozom tjetr nga kromozomi 6. Pra molekula e klass I t KMPI prbhet nga vargu alfa+beta2mikroglobulina. Shumllojshmeria alotipike e vargut alfa bartet nga ana molekulare nga domeni alfa1 dhe alfa2 (pra, ndryshimet nga nj alotip n tjetrin t KMPI kushtezohen nga ndryshimet n rnditjen e aminoacideve n domenet alfa1 dhe alfa2), ndrsa beta2mikroglobulina dhe domeni alfa3 s'kane nj shumllojshmeri t till. Karakteristike e t tre domeneve t vargut alfa si dhe t beta2mikroglobulines sht homologjia e tyre me domenet e vargjeve t rnda dhe t lehta t Ig si dhe me ata t vargjeve t TCR. t gjthe kta domene kan rreth 110 aminoacide si dhe nj lidhje kovalente bisulfurore q sht e vendosur brnda domenit. Te gjitha qelizat me brthame t organizmit bartin n siprfaqen e tyre molekulat e klass se I. Me tepr ato jan shprehur me qelizat limfoide, me pak n ato hepatike, mushkeri dhe veshka dhe mjaft rralle n tru dhe muskujt skeletike. Tek njriu, siprfaqja e trofoblastit viloz nuk shpreh Antigent HLA-A, B ose C; n vend t tyre ai shpreh HLA-G i cili nuk shprehet n asnj lloj indi tjetr. Antigent me shum t shprehur t njriu jan HLA-A dhe HLA-B. 5'

Klasa e II: Molekulat e klass II jan gjithashtu glikoproteina transmembranore t prbra nga nj nj varg alfa dhe nj beta secili me nj peshe molekulare prkatesisht prej 34 dhe 28 kD. Ekziston nj homologji n sekuencat e ktyre vargjeve me klasn I dhe domenet me afer membrans qelizore, ato alfa2 dhe beta 2, kan palosjen karakteristike t Ig ndrsa ato alfa1 dhe beta 1i ngjajn domeneve alfa1 dhe alfa2 t Kl I duke formuar nj "gropz" ku vendoset polipeptidi antigenik. Molekulat e Klass II jan t shprehura n limfocitet B, qelizat dentritike, dhe makrofagt; sidoqofte dhe qeliza t tjera si endoteliumi kapilar, dhe shum qeliza epiteliale kur aktivizohen nga gama-interferoni psh. mund t shprehin molekulat e klass II ashtu sic bjn dhe limfocitet T t aktivizuara. Klasa e III: Ne kt regjion kodohen nj sr molekulash t komplementit kryesisht si dhe t TNF, molekula kto q nuk jan n siprfaqet qelizore, por n serum ose sekretohen nga qeliza t ndryshme. Polimorfizmi i gjeneve HLA. Ndryshe nga imunoglobulinat t cilat kan 3 nivele variabiliteti: idiotipik, izotipik dhe alotipik, sistemi HLA ka vetm 2 nivelet e fundit (izotipik dhe alotipik). Ai izotipik shprehet n lokuset e ndryshme t sistemit HLA (A, B,C, DR, DQ, DR etj). Karakteristika kryesore e HLA sht polimorfizmi alelik (ne individ t ndryshm, alele t ndryshme t te njjtit lokus). HLA-A dhe B jan shum polimorfike po kshtu dhe peptidet e klass II DQ alfa, DQ beta dhe DR beta, me pak DP beta ndrsa DR alfa dhe beta-2-mikroglobulina (e cila nuk kodohet n kromozomin 6) jan molekula invariante. Ndryshimet e aminoacideve prgjegjs pr kt polimorfizem ndodhin n domenet alfa1 dhe alfa2 t klass I si dhe n ato alfa1 dhe beta1 t klass II. Esht shum sinjifikant fakti q kto
40

ndryshime ndodhin n aminoacidet e domeneve t mesiprme t lokalizuara rreth gropzes ku vendoset polipeptidi antigenik, pra ato prcaktojn dhe variabilitetin e lidhjes me antigenin nga alele t ndryshme t sistemit HLA. Gjenet e sistemit HLA kan ekspresion kodominant dhe segregojn n mnyr mendeliane (si grupet e gjakut p.sh.). Trsia e geneve KMPI q ndodhen n nj nga kromozomet cift formjne haplotipin. Pra cdo individ ka 2 haplotipe dhe fmija trashegon nj haplotip nga cdo prind.

Geni HLA

C HLA-C

E HLA-E

A HLA-A

G HLA-G

F HLA-F

Prod. gen. HLA-B

Gjenet e Klass I t HLA Gjenet eKlass II t HLA

GeniHLA DPB DPA LMP2 TAP2 LMP7 TAP1 DQB DQA DRB DRA Kompleksi Transporteri DQbeta DQalfaDRbeta DRalfa beta alfa Produkti proteazom peptidik HLA-DQ HLA-DR HLA-DP gjenik Klasa I Klasa II hapesira e vendosjes se antigjenit alfa1 alfa1 beta 1 alfa 2

beta2mikroglobulina

alfa 3

alfa2

beta2

MEMBRANA

Funksionet e molekulave t KMPI Kl I. Megjithse fillimisht t zbuluar nprmjet reaksioneve t flakjes se transplantit, molekulat e HLA kan funksione jetsore biologjike pr organizmin. Ato funksionojn si shnues qelizor q i mundsojn qelizat e infektuara t organizmit t njihen nga limfocitet T helper dhe citotoksik. Polimorfizmi i pasur alelik i HLA paraqet nj prgjigje t species pr t amplifikuar mbrojtjen ndaj mikroorganizmave t ndryshm. Funksioni kryesor i molekulave t Kl I sht restriksioni alotipik i funksionit t limfociteve T citotoksik. Ky funksion ka t bj me faktin q limfocitet T citotoksik t nj organizmi mund t realizojn vrasjen e nj qeliz q bart nj antigen t huaj vetm nqs ky antigen sht i shoqruar me molekulat e KMPI t klass I t alotipit t ktij organizmi. Pra limfocitet T citotoksik t nj
41

organizmi e kryejn funksionin e tyre citolitik ndaj qelizave t infektuara me nj virus vetm nqs kto qeliza bartin t njjtin alotip t KMPI t atij organizmi ku jan prodhuar dhe edukuar kto limfocite. Pra kta qeliza T citotoksik s'do t jen n gjndje t kryejn efektin citotoksik mbi qelizat e nj organizmi tjetr (qe bart alotipe t tjera t KMPI) t infektuara me t njjtin virus. Fenomeni i restriksionit alotipik realizohet me an t aftsise se molekulave t klass I t KMPI pr t'u lidhur me antigen endogjene. Me antigen endogjene quajme antigent virale, autoantigent ose antigent tumorale, q kan karakteristik t prbashkt faktin q ata prdorin aparatin biologjik t vet qelizs pr t'u sintetizuar. Antigent endogjene sintetizohen n citoplazmn e qelizs dhe aty ata lidhen me molekulat KMPI t Kl I. Antigent endogjene paraqiten n formn e polipeptideve prej 9-20 aminoacideve dhe kuy polipeptid vendoset pikrisht n hapsirn q formohet midis domenit alfa1 dhe alfa2. Me pas molekulat e Kl I bashk me polipeptidin e huaj do t shprehen n siprfaqen e qelizs dhe ktu ndodh njohja e ktij asociacioni nga limfociti T cititoksik. Receptori TCR i ktij limfociti njh kryesisht polipeptidin e huaj+domenet alfa1 dhe alfa2 t KMPI t KL I t vet organizmit. Funksionet e Klass II t KMPI: Funksioni kryesor imunologjik i ktyre molekulave sht paraqitja e Antigenve ekzogjene limfociteve T helper, t cilt njohin antigenin + KMPI t klass II. Kjo paraqitje bhet nga qelizat antigen-paraqitse si limfocitet B, makrofagt apo qelizat dendritike. Megjithse fillimisht t zbuluar nprmjet transplanteve, molekulat HLA prdoren pr funksione t rndsishme vitale. Roli i tyre n prgjigjen imune sht shum i rndsishm dhe n kt aspekt polimorfizmi i pasur i KMPI paraqet nj prgjigje t species pr t rritur variabilitetin e prgjigjes imune ndaj shumllojshmerise se mikroorganizmave. Prdorimi klinik i tipizimit t KMPI t njeriu (HLA): 1. Prdorimi kryesor sht pa dyshim prcaktimi i prshtatshmerise midis dhuruesit dhe marrsit t transplantit. Kjo bhet me metodat klasike t limfocitotoksicitetit ose ato me bashkkohore t biologjise molekulare. n rastin e par limfocitet e individit pr t'u tipizuar vihen n fillim n kontakt me serume me specifitet t njohur pr alelet e ndryshme HLA. n nj etape tdyt shtohet komplementi i cili realizon lizn e limfocitit nqs. ky individ prmban alotipin HLA t antiserumit. 2. n mjeksine ligjore tipizimi i HLA t fmija dhe prindet sht metoda me e efektshme pr prjashtimin e atesise dhe e konfirmon at der n 99%. 3. n gjenetiken e popullatave studimi i aleleve t HLA sht metoda me e sakte pr ndjekjen e przjerjes se popullatave t ndryshme dhe origjins se tyre. 4. Disa alele t HLA jan t lidhura me smundje t ndryshme kryesisht autoimune: kshtu HLA B-27 haset n 95% t te smurve me Spondiloartrit ankilozant. Po kshtu HLA-DR3 dhe 4 hasen n nj frekuence mjaft t rritur n t smurt me diabet juvenil insulinovartes. Mendohet se agjent infeksioze (Antigen t tyre) paraqiten n mnyr t vecant nga sistemi imunitar i individve me kto alotipe dhe si pasoj reaksioni imun ndaj antigenit t huaj bhet i demshem edhe ndaj autoAntigenve pr arsye edhe t nj reaksioni t kryqezuar midis tyre.

KAPITULLI 10. MEKANIZMAT VEPRUESE (EFEKTOR) T IMUNITETIT QELIZOR

CITOKINAT SHRBEJN SI MEDIATOR NDRQELIZOR. Ndrsa aktivizimi fillestar i limfociteve T dhe limfociteve B T-vartese krkon nj kontakt t ngusht me qelizat antigen - paraqitse, proliferimi dhe maturimi i mtejshm i tyre drejtohet nga nj kaskade citokinash q prodhohen nga limfocitet T dhe q ndrmjetsojn informacionin midis qelizave. Nn termin citokina prfshijme ato molekula q ndryshe emertohen dhe limfokina, monokina, interleukina dhe interferone. Kto jan proteina me peshe t vogel molekulare, 15-25 kDa, q ndrmjetsojn rritjen qelizore, inflamacionin, prgjigjen imunitare, diferencimin qelizor dhe
42

cikatrizimin indor. Meqnse rregullojn amplituden dhe kohzgjatjen e prgjigjeve imune dhe inflamatore, citokinat kan nj gjysmjet t shkurtr, por kan efekt t fuqishem pasi veprojn n prqendrime femtomolare (10-15 M). Ndryshe nga hormonet endokrine shumica e citokinave veprojn n afersi, n mnyr parakrine.. Disa citokina si psh. IL-2 kan veprim autokrin, d.m.th. ato veprojn duke stimuluar po ato qeliza q i kan prodhuar. Disa prej tyre kan veprim endokrin (ne distanc si psh. IL-1). Limfokinat, pra citokinat e qelizave limfoide, hasen rralle n gjak, ndrsa qelizat jo limfoide si makrofagt p.sh. mund t stimulohen nga Antigen bakteriale pr t prodhuar citokina q dalin n qarkullim t gjakut me efekte sistemike (endokrine). Nga ana tjetr mendohet se disa citokina si IL-1 dhe TNF mund t ekzistojn n form membranore dhe realizojn pra veprimin e tyre stimulator pa qn nevoja t jen detyrimisht n form solubl. Nj veti tjetr e citokinave sht efekti pleiotropik i tyre: dmth. ato kan veprime t shumfishta e t njkohshme mbi rritjen dhe diferencimin e nj sr qelizash t ndryshme dhe pr prodhimin e nj sr proteinash t ndryshme: prmendim rolin e tyre n gjenerimin e qelizave efektor T dhe B, rregullimin e reaksioneve inflamatore kronike, kontrollin e hematopoiezes, veprimi mbi imunitetin e lindur (jo antigen specifik). Kshtu, diferencimi i qelizave mm t palcs kockore drejt elementeve qelizore prbrs t gjakut nxitet nprmjet prodhimit t citokinave nga qelizat stromale t palcs kockore. Ktu prfshihet GM-CSF (granulocyte-macrophage- colony stimulating factor), G-CSF (granulocyte-colony stimulating factor), M-CSF (macriphage -colony stimulating factor), IL-6, IL-7 dhe LIF(leukemia inhibitory factor) si dhe faktor t tjer q prodhohen nga limfocitet T dhe makrofagt. n rastet e inflamacioneve kronike citokinat e prodhuara stimulojn vazhdimisht prodhimin e prekursoreve t rinj qelizore n palcn kocore. IL-3 vecanerisht duhet prmendur pr aftsine e saj t stimuloje qelizat prekursore hematopoietike n sinergji dhe me IL-6 dhe G-CSF. Ndrveprimet midis citokinave: Genet q kodojn pr IL-3, 4, 5 dhe GM-CSF jan prane njri tjetrit n kromozomon 5 n t njjtin regjion q prmban dhe genet kodues pr M-CSF dhe receptorin qelizor pr t si dhe disa faktor t tjer rritje qelizore apo receptor t tyre. Ndrveprimi i ktyre mediatorve ndjek nj kaskade n t cilen nj citokine indukton prodhimin e nj citokine tjetr ose nxit shprehjen e nj receptori pr t si dhe nprmjet nj veprimi sinergjik apo antagonist midis dy citokinave.

CITOKINA

BURIMI

VEPRIMI

43

IL-1 (alfa, beta, gama)

makrofagt, fibroblastet

-Proliferim i L-T dhe B t aktivizuara; -Indukton PGE2 dhe citokinat nga makrofagt; -Indukton IL-6, IFN-beta 1 dhe GM-CSF -Indukton n qelizat endoteliale shprehjen e molekulave t adezionit t neutrofileve dhe limfociteve T. Nxit tempraturen, proteinat e fazes akute, rezorbimin kockor nga osteoklastet -Rritje e limfociteve T dhe B t aktivizuar; aktivizim i qelizave NK -Rritje dhe diferencim i prekursoreve hematopoietike - Rritje e mastociteve - Proliferim i limfociteve T dhe B t aktivizuara, i prekursoreve t mastociteve dhe t qelizave hematopoietike -Induktim i KMPI Kl II dhe i receptorve FceR n LB dhe i p75 IL2R n LT. - Nxit kalimin n izotipet IgG1 dhe IgE. -Nxit paraqitjen e antigenit, funksionin citotoksik dhe aftsine fuzionuese t maktofageve. -Nxit proliferimin e LB t aktivizuara dhe prodhimin e IgM dhe IgA. -Nxit proliferimin e eozinofileve si dhe shprehjen e p55 IL-2R. Nxit rritjen dhe diferencimin e LT dhe B - Nxit proteinat e fazes akute VEPRIMI -Proliferim i limfociteve pre B, limfociteve CD4(-)CD8() dhe i limfociteve T mature.

IL-2

limfocitet T

IL-3

limfocitet T, mastocitet

IL-4

limfocitet T CD4(+), mastocitet, qelizat stromale t palcs kockore

IL5

limfocitet CD4, mastocitet

IL6

LT CD4(+), makrofagt, mastocitet, fibroblastet

CITOKINA IL-7

PRODHIMI Qelizat stromale t palcs kockore

44

IL-8

Monocitet

IL-9 IL-10

Limfocitet T LTCD4(+), LB, makrofagt

-Kemotaksis dhe aktivizim t neutrofileve. -Kemotaksis i limfociteve T. -Rritja dhe prolif. i LT. Inhibon sekrecionin eIFNg -Inhibon inflamacionin me qeliza mononukleare

IL-11 IL-12 IL-13 FAKTORT GM-CSF G-CSF M-CSF STEEL FACTOR FAKTORT E TNF-alfa

TNF- beta IFN alfa IFN beta IFN gama

qelizat stromale t palcs -,Indukton proteinat e fazes kockore akute limfocitet T aktivizon qelizat NK limfocitet T inhibon inflamacionin me fagocite mononukleare STIMULUES TE KOLONIVE (CSF) L.T., makrofagt, rritjen e granulociteve dhe fibroblastet makrofagve fibroblastet, endoteliumi rritjen e granulociteve fibrobl., endotel, epitelium rrit kolonite e makrofagve qel. stromale t P.K. nxit ndarjen e qel. meme NEKROZES TUMORALE (TNF) makrofagt, limfocitetT -Citotoksicitet tumoral' kaheksi - Nxisin proteinat e fazes akute - Aktivitet antiviral dhe antiparazitar - Aktivizim i qelizave fagocitare - Induktim i IFNgama. TNF alfa, Il-1, GM-CSF, IL-6 - Shok endotoksik limfocitet T Njlloj INTERFERONET (IFN) leukocitet anti-viral; nxit shprehjen e KMPI t KL. I fibroblastet njlloj limfocitet T - Nxit shprehjen KMPI KL I dhe II n makrofag dhe qeliza t tjera - Nxit diferencimin e L. T citotoksik - Nxit sintezn e IgG2a nga qelizat B t aktivizuara - Ka veprim antagonist ndaj disa veprimeve te IL-4

45

TGF-beta (transforming limfocitet T, B growth factor)

LIF (leukemia inhibitory limfocitet T factor)

- Inhibon shprehjen e IL-2R dhe t proliferimit t qelizave T dhe B IL-2 vartes -Inhibim i hematopoiezes se induktuar nga IL-3+CSF - Nxitje e prodhimit t IgA Riparim i plages (kemotaksine fibroblastike) dhe angiogenezes - Transformim neoplastik i disa qelizave normale -Proliferim i qelizave meme hematopoietike embrionale pa prekje t diferencimit Kemoatraktim dhe aktivizim t eozinofileve

Citokinat: Prodhimi dhe funksioni

Il2 IL-4/5/6 Th1 IFN-gama Th2 B a Antitrupi at

IL-10 Kontrolli i rritjes se limfociteve (------ = inhibim ; ______ = stimulim)

46

Aktivizim Infeksion IFN gama T Mf IL1 IL6 TNF IL1

Eozin

Melci IL8 TNF Pmn Monocit

NK

Aktivizimi i mekanizmave t lindur t imunitetit

QELIZE STROMALE
M-CSF G-CSF GM-CSF IL-1 IL-6 IL-1 M-CSF G-CSF GM-CSF IL-6 IL-7

QELIZE MEME E PALCES KOCKORE

ELEMENTE TE FORMUAR TE GJAKUT

FIBROBLAST OSE QELIZE ENDOTELIALE

Hematopoieza n palcn kockore

47

LLOJET E NDRYSHME TE LIMFOCITEVE T CD4 PRODHOJN PROFILE T NDRYSHME CITOKINASH: Studimet e kryera n minjte me an t kulturave afatgjat t limfociteve T in vitro kan vn n dukje 2 lloje limfocitesh T CD4 (+) q dallohen nga prodhimi i citokinave t ndryshme: TH1 dhe TH2. Kuptimi biologjik i ksaj ndarje sht q limfocitet TH1 nprmjet prodhimit t citokinave si IFN gama jan me tepr efektive kundr infeksioneve intraqelizore me viruse dhe mikroorganizma q rriten brnda makrofagve ndrsa Th2 jan ndihms t mir pr limfocitet B dhe duket se jan prshtatur pr mbrojtjen kundr parazitve q jan t ndjeshm ndaj prodhimit t IgE q nxiten nga IL-4, eozinofileve q nxiten nga IL-5 dhe mastociteve t stimuluara nga IL-3/4. Duket se makrofagt i paraqesin antigenin limfociteve Th1 ndrsa limfocitet B atyre Th2. Llojet e citokinave ne klonet limfociteve TH 1 ++ ++ ++ ++ ++ ++ + e T tek miu TH 2 + + ++ ++ ++ ++ ++ ++ T citotoksik ++ + + ++ + + _

IFN gama IL-2 TNF beta TNF alfa GM-CSF IL-3 Met. enkephalin IL-4 IL-5 IL-6 IL-10

Kjo ndarje e prer e profilit t citokinave t prodhuara nuk sht vn re qarte t njeriu. Megjithat mendohet se limfociti T i hershm prodhon nj przierje t 2 llojeve t limfokinave dhe me vone diferencimi n Th1 apo Th2 bhet n vartsi t stimulit antigenik. Kt e dshmojn studime n njerz t hiperimunizuar. IFN gama luan rol frenues ndaj Th2 ndrsa IL-4 dhe IL-10 frenojn Limfocitet Th1. Limfocitet T t aktivizuara proliferojn nn stimulimin e citokinave. Pas aktivizimit nga antigeni t limfociteve T proliferimi i mtejshm i tyre sht n vartsi t IL-2. Kjo limfokine sht nj peptid me peshe molekulare 15.5 kDa, e cila vepron vetm mbi qelizat T q shprehin receptor me afinitet t lart ndaj IL-2. Kta receptor nuk jan t pranishem n qelizat T n qetsi, por sintetizohen brnda pak oresh pas aktivizimit. Limfoblastet T (limfocitet T t aktivizuara) prodhojn gjithashtu nj numr t madh citokinash dhe efekti proliferues i IL-6 prforcohet nga veprimi i IL-4 dhe disi t IL-6 t cilt gjithashtu bashkveprojn me receptort prkates t limfociteve T n proliferim e sipr. Edhe ky proliferim ka mekanizmat e tij t kontrollit. Ktu mendohet se ndrhyn TGFbeta e cila bllokon proliferimin e induktuar nga IL-2. Limfocitet T efektore t imunitetit me ndrmjetsi qelizore: Limfokinat e prodhuara nga limfocitet T jan gjithashtu prgjegjse pr gjenerimin e reaksioneve inflamatore kronike antigen-specifike t drejtuara ndaj mikroorganizmave brndaqelizore. Ngacmimi fillestar sht probabilisht nj prgjigje inflamatore lokale ndaj dmtimit indor t shkaktuar nga agjenti infeksioz. Kjo prgjigje stimulon sintezn e molekulave t adezionit si VCAM-! dhe ICAM-1 n siprfaqen e qelizave vaskulare endoteliale t prafrta. Kjo do t lejoje hyrjen e limfociteve T kujtes n vendin e infektuar nprmjet receptorve t tyre t tipit "homing" VLA-4 dhe LFA-1. Kontakti me Antigent e prpunuar t parazitit intraqelizor do t aktivizoje limfocitet T specifike dhe do t induktoje clirimin e citokinave t sekretuara. TNF do t stimuloje me tej shprehjen e molekulave t adezionit duke rritur kshtu shanset e qelizave t tjera kujtes qarkulluese t vijne n vatren inflamatore.

48

Nga ana tjetr, limfocitet T t aktivizuar n kt mnyr do t sekretojn citokinat IFN gama, GMCSF, IL-2 dhe TNF t cilat do t aktivizojn makrofagt pr t kryer veprim vrass ndaj mikroorganizmave t fagocituar prej tyre. Gjat ktij procesi disa makrofag eshe mund t vdesin dhe t clirojn mikroorganizma t gjalle, por kta do t trajtohen tashm nga makrofag t rinj t aktivizuar nga citokinat e prodhuara lokalisht. Prsa i prket infektimit t qelizave nga viruset strategjia mbrojtse sht e ndryshme dhe prfshin fillimisht ndrhyrjen e imunitetit t lindur me an t interferonit gama si dhe t TNF alfa dhe beta t cilat mbrojn qelizat nga infektimi viral. TNF gjithashtu ka aftsine t vrase qeliza t infektuara nga virusi gje q ka efekt t dobishem pr pengimin e prhapjes se virusit. Duket se ka nj sinergjizem midis IFN gama dhe TNF beta n faktin se IFN gama nxit formimin e receptorve ndaj TNF n qelizat e infektuara.

Antigjeni

B Faktore kemotaktike IL-8 IL-8 MCP-1 MIP-2 T Mf IL-1, 6 TNFa, IFNa G-CSF GM-CSF Plazmocit

Th1= IL4,5,6,3 2 GM-CSF Th1= IFNg, TNFa/b IL-3, GM-CSF

Antitrupa IgM,G, A, E

Inflamacion me ndermjetesine e limfociteve T

Citokinat kontrollojn prodhimin e antitrupave si dhe t inflamacionit me ndrmjetsine e limfociteve T (MCP-1= macrophage chemotactic protein; MIP-2= macrophage inflammatory protein jan t ngjashme me IL-8. Limfocitet T vrasse (citotoksik) (LT ct): Limfocitet T citotoksik paraqesin ann tjetr madhore t prgjigjes imune me ndrmjetsi qelizore. Ata jan me rndsi kryesore pr vrasjen e qelizave t infektuara nga viruset dhe mendohet se luajn rol edhe n mbikqyrjen imune ndaj qelizave kanceroze. Qeliza T citotoksik prekursore njh antigenin e prpunuar viral n siprfaqen e qelizs t infektuar se bashku me molekulat e klass I t KMPI. Ashtu si dhe limfociti B edhe LT citotoksik ka nevoje pr ndihmn e limfociteve T helper, por me mekanizma t ndryshme. Bashkpunimi efikas TB sht "i afrt" d.m.th. qelizat bashkpunuese njohin 2 epitope t cilt jan fizikisht t lidhur menjri tjetrin (zakonisht n t njjten molekul), por t ndryshm. Kjo pr faktin se imunoglobulinat siprfaqesore n limfocitet B kapin antigenin n gjndje native ( prcaktuesit antigenike "haptenike" t tij), e prpunojn at brnda n qeliz dhe ia paraqesin limfocitit T helper si nj peptid (prcaktuesi antigenik "barts") t lidhur me molekulat e klass II t KMPI. Limfocitet T citotoksik nuk njohin dot antigenin n gjndje native dhe sht me e mundshme q Th dhe Tct prekursore bashkveprojn me t njjten qeliz antigen-paraqitse e cila ka prpunuar antigenin viral dhe i paraqet peptidet virale t lidhura me Antigent e klass II (pr limfocitin Th) dhe t klass I (pr qelizn T citotoksik prekursore). Kjo qeliz mund t jet vet qeliza e infektuar nga virusi. Citokinat e cliruara nga limfociti T helper do t clirohen n afersi t limfocitit T citotoksik prekursor i cili ka bashkvepruar
49

me kompleksin KMPI KL. I+antigen dhe do t stimulohet t proliferoje dhe t diferencohet n limfocit T citotoksik nn influencn e IL-2 dhe IL-6. Procesi letal: Limfocitet T citotoksik jan zakonisht t nnpopullates CD8 dhe lidhja e tyre me qelizn shnj nprmjet nprmjet njohjes se antigenit +KMPI kl I nga TCR ndihmohet nga bashkveprimi midis CD8 dhe kl I e KMPI si dhe nga molekula t tjera aksesore si CD2 dhe LFA-1. Si pasoj e aktivizimit t qelizs vrasse shumica e granulave t citoplazms lokalizohen shpejt midis brthames dhe qelizs shnj se bashku me proteinn skeletale intraqelizore tailin e cila akumulohet nn membrann e qelizs citotoksik mesa duket duke e mbrojtur at nga dmtimi gjat procesit vrass. Ka t dhna se kemi ekzocitoze t prmbajtjes se granulave q prmbajne prforone, granzime dhe TNF t cilat shkaktojn lezione n membrann e qelizs shnj dhe vdekje t saj nprmjet apoptozes. Pas "puthjes se vdekjes" limfociti T citotoksik clirohet nga qeliza e vrare dhe dh krkon nj viktime t re. Nuk duhet harruar se limfocitet T ct CD8(+) sintetizojn dhe citokina t tjera si IFN gama, e cila ka gjithashtu nj potencial anti-viral.

50

KAPITULLI 11. MEKANIZMAT EFEKTOR T IMUNITETIT T FITUAR ME NDRMJETSINE E LIMFOCITEVE B.

Proliferimi dhe maturimi i prgjigjes imunitare me limfocite B sht i ndrmjetsuar nga citokinat: Aktivizimi i limfociteve B nga limfocitet T helper nprmjet njohjes nga TCR t ktyre t fundit t peptidit antigenik t lidhur me KMPI si dhe ndrveprimi bashkstimulues p39/CD40, con n shprehjen e receptorit pr IL-4 n siprfaqen e limfociteve B. Clirimi i theksuar i IL-4 nga limfocitet T helper gjeneron nj proliferim klonal t fuqishem dhe nj ekspansion t limfociteve B t aktivizuara. n kt proces kontribuon gjithashtu dhe IL-2 . Nn influencn e vetm IL-4 klonet e ekspanduara diferencohen dhe maturohen n plazmocite q sintetizijne IgE. TGF beta bashk me IL-5 stimulon qelizat B t prodhojn IgA. Plazmocitet q prodhojn IgM krkojn nxitjen e IL-4 + IL-5 ndrsa ata q prodhojn IgG duan influencn e kombinuar t IL-4 , IL-5 dhe IL-6 me nj kontribut t mundshem nga IFN gama.

G0

II CD 40

TCR p39

TH

IL-2, 4, 5, 6, IFN g

Aktivizim
G1 IL-4 (2)

Proliferim klonal
S IL-4 TGF beta IL-5 IL-4, 5 S IL-4, 5, 6, IFN gama

Maturim

IgE

IgA

IgM

IgG

Prgjigja e L B ndaj nj antigeni timo -vartes

Ecuria e prgjigjes imunitare me limfocitet B: Ngacmimi dytsor me antigen ose komplekse imune shkakton zgjerimin e qndrave gjerminative t folikujve limfoide dytsore, formimin e qendrave t reja, cfaqjen e limfociteve B kujtes dhe zhvillimin e plazmociteve q prodhojn imunoglobuline me afinitet t lart pr antigenin. Si pasoj e stimulit antigenik dytsor limfocitet B specifike pr kt antigen aktivizohen nga limfocitet T helper parakortikale n bashkpunim me qelizat dentritike interdigitale ose makrofagt dhe si pasoj migrojn n qendrat gjerminative t folikujve limfoidedytsore. Aktivizimi mund t ndodh edhe nga komplekse imune q ndodhen n qelizat dentritike folikulare. Limfocitet B q hyjne n qndrat germinative bhen centroblaste me nj cikl ndarje cdo 6 oresh. Me pas ato bhen centrocite q nuk ndahen me dhe q lokalizohen n zonn e qarte t folikulit. Ato q nuk vdesin nga apoptoza shndrrohen n imunoblaste, qeliza prekursore e plazmocitit, sekretues t sasirave t medha t imunoglobulinave. Gjat gjith ktij procesi ndodhin ndryshime somatike t geneve q kodojn pr pjesn variabl t Ig q prodhohet. Ato q kan afinitet me t lart pr antigenin i shpetojn procesit t apoptozes q realizohet me ndrhyrjen e makrofagve. Pra kemi nj seleksion natyror pozitiv pr klonet e limfociteve B me afinitet me t lart pr antigenin. Kjo aq me tepr edhe pr faktin se me uljen e prqendrimit t antigenit ai lidhet vetm me receptort me afinitet t lart pr te. Kjo rritje e
51

afinitetit t antitrupave pr antigenin sht mjaft e dibishme me vone kur sasia e antitrupave bie gradualusht. Pas diferencimit t mtejshm qelizat ose migrojn n mjediset ku prqendrohen plazmocitet (medula e limfonodulave p.sh.), ose transformohen n qeliza B kujtes, kjo n baz t sinjalit q merret. CD23 solubel si dhe IL-1alfa q duket se vijne nga qelizat folikulare dentritike stimulojn formimin e plazmociteve q prodhojn dhe sekretojn sasi t medha imunoglobulinash, ndrsa CD40 e sinjalizuar nprmjet nj limfociti T e drejton qelizn n kompartimentin e kujtess. Ecuria e prgjigjes antitrupore: Sinteza e antitrupave sipas klasave dhe nnklasave t ndryshme t imunoglobulinave kryhet sipas etapave t ndryshme. Pas nj priudhe latence 3-5 ditsh (qe sht n funksion t llojit dhe dozes se antigenit ) zakonisht kemi nj prgjigje IgM t hershme q ka tendenc t bjere shpejt. Sinteza e IgG e arrin maksimumin e saj pr nj priudhe me t gjat koh. Kto i prkasin prgjigjes antitrupore primare. Pas nj prgjigje antitrupore dytsore (me futjen e dyt t antigenit) prgjigja e IgM n koh i prngjan asaj primare, por koha e latences n kt rast sht m e shkurtr. Prkundrazi sinteza e IgG zhvillohet m shpejt dhe n nivele m t larta se prgjigja primare. Edhe rnja e nivelit t IgG n prgjigjen sekondare sht m e ngadalshme dhe m e paket nga ana sasiore. E njjta ndodh edhe pr IgA dhe jan kto 2 klasa imunoglobulinash q do t garantojn mbrojtjen humorale t mtejshme ndaj ktij antigeni. E njjta qeliz mund t kaloje nga prodhimi i IgM n at t IgG duke ruajtur gjithmone t njjtin idiotip (te njjtet regjione t ndryshueshme). Pr t studiuar n se nj infeksion sht i hershm apo i tanishm ndihmon prcaktimi i klass s antitrupave ndaj nj mikroorganizmi. Kur mbizoterojn antitrupat e klass IgM konkludojm se infeksioni sht mjaft i afrt n koh. N rast se mbizoterojn antitrupat e klass IgG ky sht nj argument n favor t nj koh m t hershme t infektimit nga ky mikroorganizem. IgG mund t prfaqesojn n kt rast nj shnj t nj infeksioni t mparshm me kt mikroorganizem. pr t gjykuar nse kemi nj infeksion tashm t kaluar apo n zhvillim e sipr ndihmon prcaktimi i nivelit t antitrupave (pavaresisht nga klasa e tyre) n dinamike. Ngritja sinjifikative (prej t paktn 3 her) e nivelit (titrit) t antitrupave ndaj nj agjenti infeksioz t caktuar n nj interval koh prej 3-4 javesh sht nj argument i fort n favor t nj infeksioni n zhvillim e sipr dhe jo vetm anamnestik. Sinteza e IgG, IgA dhe IgE varet shum nga ndihma e limfociteve T (Antigent timovarts) ndrsa ajo e IgM shum m pak (Antigent jotimovartes).. Nj qeliz e vetme prodhuese antitrupash (plazmocit) prodhon vetm nj lloj imunoglobuline, t nj alotipi dhe nj idiotipi t vetm. Ky quhet fenomeni i ekskluzionit alelik, pra kjo qeliz n nj subjekt heterozigot prodhon imunoglobulina me shnues alelike ose maternale ose paternale, por kurre jo t dy bashk. Idiotipi (regjionet variabl) i nj imunoglobuline t prodhuar nga nj plazmocit i korrespondon gjithmone idiotipit t imunoglobulines siprfaqsore t limfocitit B nga i cili derivon ky plazmocit. Pra n nj limficit t vetm B ndrsa idiotipi dhe alotipi i imunoglobulins s prodhuar nuk ndryshon, izotipi mund t ndryshoje (IgM n IgG ose IgA ose IgE), ndryshim ky q varet nga lloji i antigenit dhe lloji i ndihms nga limfocitet T me citokinat prkatese.

52

Injektimi i I i Ag. (Pergj. paresore)

Injektimi i II i AG. Pergj. dytesore)

Titri ne Anti trupa

IgG

IgM

0 1 Javet pas imunizimit

Sinteza e antitrupave t klass IgM dhe IgG n prgjigjen antitrupore parsore dhe dytsore ndaj antigenit. N kafshet pa limfocite T prgjigje antitrupore sht shum deficitare. Kjo sht e vlefshme pr IgG1, IgG2a, IgA, IgE dhe pjesrisht pr IgM. Antigent jo T-vartes si aktivatori poliklonal endotoksina lipopolisakaridike induktojn sintezn e IgM bashk me pak IgG2 dhe IgG3. Kalimi nga nj klas antitrupash n nj tjetr pr t formuar antitrupa me t njjtin specificitet pr antigenin por t klasave t ndryshme realizohet me ndihmn e nj rekombinaze e cila prdor sekuenca "switch" t specializuara n ADN t cilat gjnden para cdo ekzoni q kodon pr nj pjes konstante t nj klas Ig. Kjo rekombinaze con n humbjen e lakut ADN t ndrmjetme midis izotipit ekzistues dhe atij t ri. Gjat ktij fenomeni t ndrrimit izotipik kemi nj rritje t vazhdueshme t afinitetit t antitrupave n saje t ndryshimeve somatike n pjesn variabl t imunoglobulinave dhe n kt mnyr limfocitet B kujtes kan nj afinitet me t lart pr antigenin se sa limfocitet B t virgjer q ishin t part t stimuluar nga ky antigen. Duhet theksuar q prgjigja imunitere ndaj Antigenve timojovartes t cilt kan nj kujtes t varfr me mutacione t rralla somatike nuk paraqet karakteristiken e mesiprme t maturimit t afinitetit. Ndrsa aftsia e limfociteve T ndihms t lehtsojn prgjigjen ndaj antigenve T varts (kryesisht antigen proteinike me struktur jo t polimerizuar dhe mjaft t komplikuar), t induktojn proliferim klonal ekspansiv, t nxisin ndrrimin izotipik dhe se fundi t rrisin afinitetin e antitrupave e ka pajisur sistemin imunitar me nj prgjigje imune me t fuqishme, me fleksibel dhe me t sakte. Qelizat kujtes: Antitrupat e limfociteve B t virgjr q jan t koduar nga gjenet germinale (germ-line) paraqesin nj form t evoluimit filogjenetik t kujtess imunitare n kuptimin q ato prfaqesojn specificitete pr patogjenet q takohn me shpesh dhe q prbjne t ashtuquajturin fraksion t antitrupave natyrale t serumit. Kujtesa e fituar gjat prgjigjes imune adoptive (te fituar) krkon kontakt me antigenin dhe ekspansion t qelizave kujtes antigen specifike. Kto qeliza jan jet-gjat, por megjithate ruajtja e ktyre qelizave sht nj gjndje dinamike pr t cilen sht e nevojshme edhe stimulimi antigenik i herepashershem q ndodh nga qelizat dentritike folikulare t qendrave gjerminative q me sa duket jan depozituesit afatgjat t antigenit.
53

Edhe qelizat T kujtes gjithashtu varen nga stimulimi i herpashershm i antigenit dhe nqoftese pranojm q antigeni zakonisht persiston si kompleks n qelizat dentritike folikulare, athere edhe limfocitet T stimulohen me sa duket nga limfocitet B q prpunojn antigenin prpara se t'ja paraqesin atyre. Edhe receptort pr antigenin n limfocitet T kujtes kan nj afinitet me t lart pr antigenin por kjo nuk vjen nga mutacionet somatike n prgjigjen parsore. Me sa duket qelizat T naive me receptor me afinitet me t lart proliferojn n mnyr selektive si rrjedhoj e lidhjes preferenciale me antigenin. Limfocitet T kujtes e rrisin gjithashtu avidittin e tyre lidhs pr qelizn antigen paraqitse nprmjet nj rritje t shprehjes se molekulave aksesore t adezionit si CD2, LFA1, LFA-3 dhe ICAM-1. Meqnse disa nga kto molekula shrbejn gjithashtu pr t nxitur kalimin e sinjalit brnda n qeliz kjo shpjegon pse limfocitet T kujtes stimulohen m shpejt se limfocitet T naive. Nj shnues interesant i cili diferencon limfocitet T naive nga ata kujtes sht antigeni i zakonshm leukocitar CD45R. Forma CD45RA e ktij antigeni prcakton limfocitet T naive ndrsa forma CD45RO identifikon limfocitet T kujtes t aft t prgjigjen ndaj stimulimit dytsor antigenik. Gjithashtu limfocitet T CD45RO(+) kan dhe karakteristika t tjera t qelizave t aktivizuara si p.sh. shprehjen receptorve t "homing" pr endoteliumin e vatrave t inflamacionit e cila u jep atyre nj mundesi me t madhe pr t takuar Antigent q deprtojn n organizm. Nga ana tjetr ekziston mendimi se limfocitet T kujtes CD45RO(+) n munges t stimulit antigenik mund t kthehen n formn RA dhe t humbin statusin e tyre t aktivizuar pr t'u kthyer n limfociteT n gjndje qetsie. n nj deprtim tjetr t antigenit limfociti T kujtes n gjndje qetsie mund t transformohet n limfocit T kujtes CD45RA(+) t aktivizuar dhe me tej n limfocit T efektor. Limfocitet B t virgjera pas aktivizimit nga antigeni e humbin IgM dhe IgD n siprfaqen e tyre dhe psojn ndrrimin izotipik me shprehje t IgG, A ose E n siprfaqe, duke ruajtur gjithmone t njjtin specificitet pr antigenin. Ontogjenia e prgjigjes imunitare: Limfonodult dhe shpretka jan relativisht t pazhvilluar t neonati vecse nqs. fetusi i sht ekspozuar n uterus infeksioneve kongjenitale si rubeola, citomegalovirusi, toksoplazmoza etj. Aftsia pr t flakur transplantet apo pr t realizuar nj prgjigje antitrupore sht relativisht e mir t neonati megjithse niveli i imunoglobulinave t ky sht mjaft i ult (sigurisht n munges t infeksioneve intrauterine). Ktu bn prjashtim IgG q e kalon placentn nga nna tek fetusi dhe tek ky i fundit ndodhet n nivelet e nnes(10-12g/L). Ky nivel bie n 3 muajt e par dhe me pas fillon sinteza e IgG t vet fmijes q e arrijn nivelin e 60-80% t te rriturit rreth moshes 1 vjec. IgM n moshen 1 vjec e kapin n prgjithsi 60-90% t nivelit t te rriturit, ndrsa IgA n kt moshe jan 30-50% e nivelit t te rriturit. Ato e arrijn nivelin e t rriturit pas moshes 10 vjec. Po kestu dhe IgE e arrin nivelin ete rriturit pas ksaj moshe me prjashtim t rasteve t atopise kur mund t kemi rritje ter saj edhe n moshat e vogla. Duke patur parasysh nivelet e ndryshme t imunoglobulinave n lidhje me moshen kjo duhet t kihet parasysh n interpretimin e nivelit t tyre.

54

KAPITULLI 12. NJOHURI MBI MEKANIZMAT E KONTROLLIT N PRGJIGJEN IMUNE.

Roli i antigenit, antitrupave, limfociteve T ndihms. C'jane limfocitet supresor llojet e tyre, mekanizmat e veprimit. Hallkat e tjera t imunosupresionit (rrjeta idiotipike, makrofagt etj.). Influenca e faktorve gjenetike. Faktor t tjer. Roli i antigenit n kontrollin e prgjigjes imune: Antigeni sht nj faktor i rndsishm rregullues i prgjigjes imune sepse me rnjen e prqendrimit t antigenit kemi dhe nj ulje paralele t prqendrimit t antitrupave ndaj tij pr arsyen e thjesht se paksohet stimuli kryesor pr prodhimin e tyre, stimuli antigenik. P.sh. eliminimi i shpejt i antigenve me an t injektimit me shumic t antitrupave gjat prgjigjes imune con n nj ulje t shprehur t prodhimit t antitrupave si dhe t qelizave prodhuese t tyre. Prania e nj antigeni n nj przjerje antigenike mund t ul n mnyr drastike prgjigjen ndaj antigenve t tjer. Kjo sht e vrtete edhe pr epitope t ndryshm brnda t njjtes molekul. P.sh. prgjigja imunitare ndaj pjess Fab t molekuls se imunoglobulines G sht m e madhe kur Fab injktohet e vecuar se sa kur injktohet molekula e tr e IgG. Pra n kt rast kemi efekt inhibues t fragmentit Fc t IgG. Mekanizmi i ktij efekti inhibues qndron n kompeticionin e peptideve antigenike t procesuara pr gropzen e molekuls se KMPI. Disa prcaktues antigenike (peptide t procesuara) mund t kene nj afinitet me t lart pr gropzen e KMPI se t tjer. Antitrupi ushtron nj kontroll "feed-back": Kshtu p.sh. injektimi i antitrupave anti-D nnave t rrezikuara nga imunizimi anti-Rhesus i mbron ato nga ky imunizim. Heqja e antitrupave nga qarkullimi i gjakut me an t plazmaferezs gjat nj prgjigje antitrupore mund t coje n rritjen e sintezs se antitrupave prkates, ndrsa injektimi i IgG t gatshme nga jasht ul numrin e qelizave formuese t antitrupave. Mendohet se ky rol frenues realizohet nprmjet bashkveprimit t Fc t IgG me receptorin prkates (Fc gama R) n siprfaqen e limfocitit B. N t kundrt me kt mekanizm injektimi i antitrupave t klass IgM e nxit prgjigjen nga ana e limfociteve B, pasi kjo klas nuk bashkvepron me receptorin pr Fc gama, por bn lidhje t kryqezuar t antigenit t lidhur me IgM siprfaqesore. Meqnse antitrupat e klass IgM formohen n fillim t prgjigjes imune ato luajn pra nj rol nxites t prodhimit t antitrupave, ndrsa IgG q prodhohet me vone luan rol inhibues. Roli i limfociteve T n rregullimin e prgjigjes imune: Fenomeni i supresionit t prgjigjes imune me an t limfociteve T u vu n dukje me an t fenomenit t quajtur "toleranc infeksioze": Nqs. te miu induktohet mos prgjigje imunitare ndaj eritrociteve t dashit me an t injektimit t eritrociteve me doza t larta, ather ky supresion mund t transferohet n nj mi tjetr me an t limfociteve T. Eksperimentet e metejshme vune n dukje q supresioni me limfocite T vepron mbi mjaft prgjigje imune humorale apo qelizore. N kto t fundit prmendim hiperndjeshmerine e tipit t vonuar, limfocitet T citotoksik dhe proliferimin antigenspecifik t limfociteve T. Ne mnyr eksperimentale sht vn gjithashtu n dukje se epitope t ndryshme t nj antigeni mund t kene disa funksion supresor dhe t tjer funksion stimulues t prgjigjes imune. Qelizat T helper dhe ato supresor mund t bashkveprojn me njra tjetren duke u gjndur prane njra tjetres n siprfaqen e qelizs antigen paraqitse, e cila paraqet si epitopin helper edhe at supresor.

55

Ts

KMPI procesim Epitopi supresor

Th

qeliza antigjen paraqitese Epitopi helper Antigjeni

Mekanizmat imunosupresore Antigen / Ts / Th Mjaft shembuj eksperimentale kan vn n dukje n fillim t mijt dhe pastaj t njeriu se disa alotipe t KMPI t caktuar japin ndaj nj antigeni t dhene me tepr nj prgjigje imune supresor se sa stimuluese. Pra, me sa duket ky alotip ka afinitet t lart pr epitopet imunosupresor t ktij antigeni. Qelizat vepruese t supresionit: Ne mjaft sisteme eksprimentale qelizat q ndrmjetsojn supresionin jan shum me t ndjeshme se limfocitet T helper ndaj timektomise n moshe t rritur (miu), irradimit me rreze X apo ciklofosfamidit. Analiza e prgjigjes imunitare ndaj nj sr antigensh n popullata humane ka vn n dukje se prgjigja e ult varet n mnyr dominante nga antigent e klass II t KMPI. In vitro, deplecioni (varfrimi) i popullatave limfocitare nga qelizat CD8(+) rrit prgjigjen imunitare ndaj antigenit. Pra qelizat efektor t supresionit specifik pr antigenin duket se jan CD8(+) dhe njohin KL II t KMPI. Nga ana tjetr klone limfocitare t tilla prodhojn citokina t tipit Th2, sidomos Il 4, ndrkoh q limfocitet T citotoksik, edhe kto CD8(+), prodhojn kryesisht IFN gama, pra nj profil citokinash t ngjashem me tipin Th1. Pra, kjo sugjeron se ndarja Th1 /Th2 sht e vlefshme edhe pr limfocitet CD8(+). Menyra e veprimit t limfociteve T supresor: Faktet e shtruara me sipr vn n dukje konkluzionin e mundshem se frenimi i L.T. H1 ndodh nprmjet L.T. CD8(+) t tipit 2 q prodhojn IL-4, ndrsa supresioni i L.T. H2 kryhet nga limfocitet T citolitike CD8(+) prodhuese t interferonit gama. T gjitha kto qeliza ndrveprojn n siprfaqen e qelizs antigen-paraqitse.

56

Limfociti T supresor "profesional"? Limfociti T citotoksik CD8 CD8 T2 T1 ? IL-4 etj. IFN- gama

TH1 TH2 IFN_gama __ ___ ______ IL-4/10

Qeliza antigjen-paraqitese TCR KMPI Epitopi helper Epitopi supresor

Antagonizmi i ndrsjellte midis nnpopullatave t limfociteve T t lidhur indirekt nga antigeni i prpunuar nga qeliza antigen - paraqitse con n menyra t ndryshme supresioni. Nuk sht akoma e qarte nqs. midis nnpopullatave CD8 T1 dhe T2 kemi nj rregullim t ngjashem si midis popullatave t tjera. Sipas modelit t mesiprm, kur prgjigja imunitare sht orientuar n nj drejtim t vecant p.sh. drejt imunitetit me ndrmjetsi qelizore Th1, tipet e tjera t prgjigjeve si p.sh. bashkpunimi TB jan t restriktuara nprmjet nj efekti inhibues nga citokinat q prodhohen nga limfocitet Th1 si p.sh. IFN gama. Megjithse kto qeliza kryejn n kt mnyr nj efekt T-supresor ato nuk mund t quhen qeliza supresor "profesionale" sepse aftsia supresor e tyre sht nj produkt anesor i funksionit t tyre kryesor q sht ai mbrojts. Ngelet pr t'u vrtetuar nese limfocitet CD8(+) t tipit 2 kan vetm funksion supresor apo edhe nj rol tjetr mbrojts. Ndofta kto qeliza jan t nevojshme pr t parandaluar q qelizat Th1 t dalin jasht kontrollit me nj proliferim t teprt ashtu sic IgG frenon qelizat B me an t nj kontrolli feed-back. Ne fakt ka mjaft t dhna eksprimentale q vejne n dukje q qelizat supresor induktohen nga vet limfocitet Th1. Rrezatimi me rreze UVB inaktivizon qelizat dentritike dhe stimulon supresionin T-vartes. IL2 dhe IFN gama frenohen ndrsa rritet prodhimi i IL-4. Rrjeta idiotipike: Fragmentet e ndryshueshme n molekuln e imunoglobulines, t cilt formojn vendin kombinues me antigenin mund t provokojn vet prgjigje imunitare (prcaktues antigenike idiotipike) dhe t nxisin formimin e antitrupave specifike pr to (anti-idiotipe). Kjo mund t ndodhe brnda t njjtit individ dhe n kt rast kemi auto-anti-idiotipe. n nj individ mund t kemi qindra dhe mijra n mos me tepr idiotipe. n kt mnyr kjo shumllojshmeri idiotipike mund t reflektoje brnda organizmit shumllojshmerine e antigenve t jashtm. Pra, nqs. limfocitet jan t aft t njohin nj diapazon t gjr prcaktuesish antigenike t huaj ato mund t njohin gjithashtu antiidiotipet n siprfaqen e limfociteve t tjer duke krijuar t ashtuquajturen "rrjet idiotipike". Kjo teori e hartuar nga Jerne sht vrtetuar sot. Auto-anti-idiotipi mund t quhet si "imazhi i brndshem i antigenit". Auto-anti-idiotipet jan vn re q n jetn fetale, pra pr formimin e tyre nuk sht e nevojshme stimulimi antigenik. Kto limfocite B q kan specificitete auto-antiidiotipike jan t shumte n fillim t zhvillimit ontogjenik (pakesohen me pas me rritjen e organizmit) dhe jan kryesisht limfocite B q bartin shnuesin CD5. Me sa duket kto qeliza jan t destinuara t
57

sintetizojn specificitete antigenike antitrupore t tipit germinal dhe t kontribuojn n formimin e t ashtuquajtureve antitrupa natyrore t cilt jan t pranishem edhe n kafshe aksenike (te rritur n kushte sterile), pra pa stimulim t jashtm antigenik.. Kjo rrjet idiotipike sht vn n dukje edhe pr limfocitet T. Mendohet se nj numr i mir i limfociteve T auto-antiidiotipike kan nj funksion supresor "natyror" t prgjigjes imune. Nga ana tjetr mendohet se kto limfocite B CD5(+) prodhojn antitrupa natyrore germinale (kryesisht IgM) q kan specificitet pr Antigent me t shprehur n natyre si p.sh. fosforil-kolinn e polisakarideve bakteriale. Por gjithashtu ata kan afinitet t ulur edhe ndaj nj sr autoAntigensh si ADN, IgG, proteinat e shokut t nxehte, apo elemente t citoskeletit. Mendohet se rrjeta idiotipike jo vetm ka nj rol t rndsishm rregullues t prgjigjes imune, por edhe mbajtes t kujtess imunitare me limfocitet B kujtes. Influenca e faktorve gjenetike n kontrollin e prgjigjes imune: Jane me tepr se 10 gjene t ndryshm q ndikojn n prgjigjen e prgjithshme imunitare. Kjo u vu n dukje n mnyr eksprimentale duke seleksionuar nj popullat t przier minjsh gjat me tepr se 10 gjenerata n dy grupe kryesore, nj me prgjigje t ult antitrupore dhe tjetri me prgjigje t lart ndaj nj varieteti Antigensh (Eksprimenti i Biozzi). Kjo realizohet duke kryqezuar me njri tjetrin vetm ata me prgjigje t lart ndrsa ata me prgjigje t ult kryqezohen gjithashtu vetm me njri tjetrin. Ndrmjet geneve prgjegjs, disa ndikonin n nj proliferim dhe diferencim me t theksuar t limfociteve B, ndrsa disa t tjer ndikonin n aktivitetin e makrofagve. t dy linjat e mijve ishin t ngjashem n aftsine pr t fagocituar pjeszat e karbonit ose eritrocitet e dashit me an t fagocitozs, por makrofagt e atyre me prgjigje me t forte e paraqesnin n mnyr me efikase antigenin. Por nga ana tjetr ata me prgjigje t ult antitrupore e kalonin me mir infeksionin me Salmonella typhimurium dhe makrofagt e tyre lejonin nj shumzim shum me t ngadalshem t Listeria. Kto fakte flasin pr nj aftsi mikrobicidale me t theksuar t grupit t kafsheve me prgjigje t ult antitrupore. Influenca e geneve t imunoglobulinave: Pa dyshim, mekanizmi gjenerues i shumllojshmerise se prgjigjes antitrupore sht aq i fuqishem sa sht mjaft e veshtire t kemi mangsi imunitare si pasoj e nj reprtori t manget gjenesh V. Por megjithate jan vn n dukje edhe mangsi t ktij reprtori si pasoj e mungess se nj geni V: P.sh. mangsia pr t'iu prgjegjur sheqerit polimer dekstran alfa1-6 sht nj vecori e kafsheve pa gen V dex. Nga ana tjetr mijt me mangsi t genit Valfa2 pr receptorin TCR prkates nuk mund t gjenerojn prgjigje me limfocite T citotoksik ndaj antigenit mashkullor (H-Y). Prgjigja imunitare influencohet nga KMPI: Ne mnyr eksperimentale sht arritur t vihet n dukje q prgjigja antitrupore ndaj nj numri substancash t thjeshta me prgjigje timovartse kodohet nga gjene brnda KMPI. P.sh. mijt e haplotipit H-2b te KMPI prgjigjen mir ndaj polipeptidit sintetik (T,G)-A-L, ndrsa mijt H-2k prgjigjen jo mir. Ndrsa ndaj antigenit tjetr sintetik (H,G)-A-L ku ndryshon vetm histidina n vend t tirozines prgjigja sht e kundrt, mijt e haplotipit H-2b prgjigjen jo mir ndrsa ata H-2k prgjigjen mir. Kta dy lloj mijsh jan gjenetikisht identike me njri tjetrin me prjashtim t gjeneve t KMPI. Kta gjene prgjegjs pr prgjigjen imunitare u quajten gjene Ir q komandojn prgjigjen imunitare ndaj nj prcaktuesi antigenik (epitopi) t vecant. Ata jan t vecant nga genet q kontrollojn prgjigjen imunitare n prgjithsi dhe q u vune n dukje me eksprimentet e Biozzi-t. Mendohet se genet Ir t KMPI ndodhen n klasn II t saj dhe komandojn prgjigjen imunitare me ndrmjetsine e limfociteve T. Kjo mund t ndodhe me an tre mekanizmave t ndryshm: 1. Paraqitje defektive: nj prcaktues antigenik (epitop) mund t mos ket afinitetin e nevojshm pr t'u lidhur me molekulat e KMPI t nj individi t caktuar dhe si pasoj kemi munges t stimulimit t limfociteve T t tij nga ky antigen. 2. Repertor deficitar i limfociteve T: sht i pranuar tani fakti q limfocitet T me afinitet t mesem dhe t lart pr molekulat e KMPI t vets (self) si dhe pr komplekset e ktyre me autoAntigen t procesuar eliminohen n timus duke krijuar nj "boshllek" n reprtorin e limfociteve T. Nqoftse kemi nj reaksion t kryqezuar si rrjedhoj e ngjashmerise strukturale midis nj autoantigeni dhe nj antigeni t huaj ather do t mungojn n organizmin bujts limfocitet T me TCR specifike pr antigenin e huaj. Si pasoj ky individ do t jet
58

nj "reagues i dobt " ndaj ktij antigeni t huaj. 3. Supresioni me an t limfociteve T supresor: Statusi i nj "reaguesi t dobt" mund t prcaktohet nga aktiviteti i qelizave T supresor CD8(+). Prgjigja e ult n kt rast sht dominante pr heterozigotet n klasn II t KMPI, gje q tregon se supresioni mund t veproje ndaj limfociteve Th t restriktuar me cdo lloj molekul t KMPI kl II. n kt drejtim ai ndryshon nga modelet 1 dhe 2 ku n nj heterozigot sht prgjigja e lart ajo dominante.

Perpunim i antigenit Fuqia mikrobicidale

Mf

Genet e mijve "Biozzi" T

Genet e lidhura me KMPI

Proliferim Diferencim

Genet e lidhura me Ig.

Kontrolli gjenetik i prgjigjes imune. Ndikimi i faktorve neuroendokrine n proceset imune: Qelizat imune kan receptor ndaj nj game t gjr hormonesh si kortikosteroidet, insulina, hormonet e rritjes, estradioli, testosteroni, agjentt beta-adrenergjike, acetilkolina, endorfinat dhe enkefalinat. n prgjithsi androgjenet dhe kortikosteroidet e frenojn prgjigjet imune ndrsa estrogjenet, hormonet e rritjes, tiroksina dhe insulina bejne t kundrten. Sekrecioni i glukokortikoideve sht nj prgjigje madhore ndaj streseve t induktuar nga nj game e gjr stimujsh si ndryshimet e medha t tempratures, frika, uria, dhe dmtimet fizike. Ato sekretohen gjithashtu edhe si pasoj e prgjigjeve imune dhe i kufizojn kto t fundit. Ka t dhna eksprimentale sipas t cilave glukokortikoidet suprimojn limfocitet Th1 dhe nxisin ato Th2. Individt me nj predispozicion gjenetik ndaj niveleve t larta t kortikoideve t prodhuara nga streset duhet t kene nj prekshmeri me t lart ndaj patogjeneve intraqelizore si psh. Mykobakteriet mbrojtja ndaj t cileve realizohet me an t limfociteve Th1. Estrogjenet jan gjithashtu nj faktor q influencon n prgjigjen n prgjigjen imune me aktive n femrat se sa n meshkujt. Kshtu femrat kan nivel serik me t lart t imunoglobulinave apo t IgA sekretore se meshkujt. Ato kan gjithashtu nj prgjigje antitrupore me t lart ndaj Antigenve T-indipendente, nj rezistence relative ndaj tolerancs me limfocite T si dhe nj rezistence me t madhe ndaj infeksioneve. Por femrat jame me t prekshme nga smundjet autoimune dhe kontraceptivet orale psh. mund t induktojn akutizim t nj smundje autoimune si Lupusi eritematoz sistemik (LES) p.sh. Edhe sistemi nervor mund t ndikoje mbi sistemin imun: n nj ekspriment q ve n dukje kt fakt mijt morren ciklofosfamid si trajtim jokushtezues dhe sakarine si trajtim kushtezues (pr t provokuar nj reaksion t kushtezuar t tipit Pavlovian). Si pasoj prgjigja e ult antitrupore u vu re edhe kur kafsha u stimulua me antigen bashk me stimulin e kushtezuar (sakarinn). Nga ana tjetr edhe IL-1 sht e aft t stimuloje prodhimin e glukokortikoideve. Gjithashtu duket se ekziston nj ndrveprim midis inflamacionit dhe rritjes nervore n vendet e cikatrizimit t plageve. n kulturat e nervit shiatik kemi grumbullim t mastociteve, induktim nga IL-6 t rritjes
59

neurale dhe IL-1 nxit nga ana e saj prodhimin e faktorit t rritjes nervore. IL-1 nxit gjumin me vale t ngadalta dhe bashk me IFN ka efekt pirogjen duke vepruar n qendrat e kontrollit t temperatures. Veprimet e dietes, aktivitetit fizik, traumave dhe moshes mbi imunitetin: Prekshmeria e rritur e individve t kequshqyer ndaj infeksioneve mund t'i atribuohet mjaft faktorve: kushtet higjenike t ulta, mbipopullimi n ambiente banimi t kufizuara dhe edukata e paprshtatshme shendetsore. Por kequshquerja proteino-kalorike vepron gjithashtu direkt mbi sistemin imunitar. Atrofia e gjr e sistemit limfoid si dhe ulja n 50% e limfociteve T CD4 (+) qarkullues shoqrohet me dmtim serioz t imunitetit me ndrmjetsi qelizore. Prgjigjet antitrupore mund t jen t paprekura por t nj afinitti t ulur. Fagocitoza bakteriale sht relativisht normale, por baktericidia intraqelizore sht e manget. Mangsite n piridoksine, acid folik, si dhe vitaminat A, C, E cojn n prgjithsi n nj dmtim t prgjigjes imune. Vitamina D sht nj rregullator i rndsishm. Ajo prodhohet jo vetm nga lekura e rrezatuar me rreze ultraviolet, por gjithashtu edhe nga makrofag t aktivizuar. Kjo vitamine sht nj inhibitor i fuqishem i proliferimit t limfociteve T dhe i prodhimit t citokinave nga limfocitet Th1. Mangsia n zink mund t shoqrohet me ulje t aktivitetit t hormoneve timike dhe rrjedhimisht edhe n imunitetin me ndrmjetsi qelizore. Nga ana tjetr njihet q pakesimi i moderuar i marrjes se kalorive n teresi si dhe pakesimi i shprehur i marrjes se yndyrnave prmirson smundjet e lidhura me moshen si p.sh. autoimunitetin. Vajrat me nj lidhje n-3 t dyfishte si p.sh. vajrat e peshkut jan gjithashtu mbrojts ndofta si pasoj e nj sintez t shtuar t prostaglandinave imunosupresor. Sforcimet fizike dhe sidomos ato me t rnda induktojn stres dhe dhe rrisin nivelet plazmatike t kortizolit, katekolaminave, IFN alfa, IL-1, beta-endorfinave dhe metenkefalinave. Kjo mund t coje n ulje t nivelit t IgA, mangsi imunitare dhe prekshmeri t rritur ndaj infeksioneve. Po kshtu dhe traumat multiple, kirurgjia dhe djegjet e medha jan gjithashtu imunosupresive dhe kshtu mund t kontribuojn n nj rritje t rrezikut nga sepsisi.

60

KAPITULLI 13. TOLERANCA IMUNITARE

C'sht toleranca imune: Ka nj vlere t madhe biologjike sepse me an t asaj parandalohet ose evitohet reaksioni i sistemit imunitar ndaj prbrsve t vetvehtes. Me njohjen me t thelle t mekanizmave t tolerancs imune bhet e mundur njohja me e mir e fenomeneve t autoimunitetit dhe n prspektive gjetja e mjetve me efikase pr parandalimin dhe mjekimin e smundjeve autoimune. Toleranca imune sht nj fenomen kompleks q prek limfocitet T dhe ato B. Toleranca imune, si fenomen imun specifik sht vn n dukje q para 40 vjetsh me eksprimentet e Owen. Ky konstatoi se n vicat binjake biovulare dhe q kishin nj qarkullim placentar t prbashkt, qelizat e nj binjaku nuk shkaktonin reaksion imunitar kur injktoheshin tek binjaku tjetr pas lindjes. Injktimi i qelizave n t njjten mnyr tek binjaku biovular por me qarkullim t ndare t placentave rezulton n prgjigje imunitare t rregullt me formim t antitrupave. Ky ekspriment pra konstatoi se toleranca imune sht nj fenomen specifik q rezulton nga kontakti i ngusht dhe i vazhdueshem i sistemit imunitar me Antigent gjat gjith procesit t embriogjenezes. Burnet dhe Fenner nga eksprimente t tjer formuan konceptin q kontakti i Antigenve me qelizat limfoide gjat fazes se diferencimit t ktyre nga qeliza t papjekura n ato t pjekura, frenon cdo prgjigje t ardhshme ndaj ktyre Antigenve kur organizmi e ka arritur pjekurine e plot t sistemit t tij imunitar. Kjo do t ishte nj mnyr me an t se ciles arrihet mos prgjigja imunitare ndaj prbrsve t vetvehtes dhe q bn t mundur q sistemi limfoid t dalloje vehten nga jo-vetja ("self nga "non-self"). Pra cdo antigen apo qeliz e huaj q futet n organizm n priudhen kur sistemi limfoid s'e ka arritur pjekurine e tij (kjo priudhe intrauterine ndryshon nga lloji n lloj) do t bj q antigeni apo qeliza e huaj t konsiderohet si "self" dhe si rrjedhoj s'do t kemi prgjigje imunitare n nj futje t tij kur sistemi imunitar sht tashm i pjekur. Persistenca e antigenit n organizm sht e domosdoshme pr ruajtjen e tolerancs pr arsye se nqs. ai zhduket nga qarkullimi athere qelizat e reja imunokompetente q maturohen nuk jan m tolerante ndaj ktij antigeni dhe do t kemi si rrjedhoj prgjigje imunitare ndaj tij. Induktimi i self tolerancs (tolerancs ndaj vehtes) n timus nprmjet delecionit klonal intratimik: Eksperimentet e sotme me minj transgjenike kan vn n dukje se limfocitet T autoreaktive eliminohen fizikisht n timus (psojn nj seleksion negativ n t). N fakt ky seleksion negativ paraprihet nga nj seleksion pozitiv q ndodh nprmjet angazhimit t receptorit TCR pr diferencimin e mtejshm t timociteve dyfish pozitive CD(4+)(8+). Ato klone q kan afinitet pr molekulat e KMPI (self) t shprehura n qelizat epiteliale kortikale t timusit ("nurse cells"= qeliza edukuese) do t ken mundsi t shumzohen dhe si rrjedhoj do t kemi seleksion pozitiv pr ato klone q njohin KMPI (self). Mendohet se ky seleksion ndodh edhe n nivel t afinitetit t ult midis TCR dhe KMPI. Si rrjedhoj timociti CD4(+) CD8(+) q ka afinitet pr KMPI Kl I do t humbe CD4 dhe ai q ka afinitet pr KMPI Kl II do t humbe CD8. Prsa i prket seleksionit negativ ai ndodh si rrjedhoj e nj sinjali t fort (afiniteti t lart) midis timociteve q kan kaluar seleksionin pozitiv n korteks dhe nga ana tjetr makrofagve kortiko-medulare dhe qelizave dentritike interdigitale q paraqesin KMPI + Autoantigent. Pra n kt mnyr eliminohen ato timocite me TCR specifike (me afinitet t lart) pr KMPI + Antigent (self). Toleranca e limfociteve T si pasoj e anergjis klonale: Nj klon T-helper CD4 (+) i prgjigjet stimulimit nga peptidi antigenik respektiv i paraqitur nga qeliza antigen-paraqitse(QAP)me proliferim dhe sintez t citokinave. Nqs. peptidi i shtohet nj QAP t fiksuar, kloni helper bhet jo-prgjigjes: njohja nga ana e tij e peptidit+KMPI nis nj sinjal q con n mobilizimin e joneve t Ca por jo n aktivizim t Il-2. Arsyeja sht se mungon n kt rast sinjali I dyt i nevojshm pr stimulimin e limfocitit T helper (sinjali i par sht njohja e TCR
61

me antigenin + KMPI). Ky sinjal I dyt sht CD28 (n limf. helper) q duhet t bashkveproje me molekuln B7 n QAP si dhe cifti HSA + molekul (akoma e panjohur e QAP). Mungesa e ktij sinjali co-stimulues (sic ndodh psh. n nj QAP t fiksuar) do t sjell n vend t stimulimit nj anergji ose paraliz t limfocitit T helper. Kjo toleranc sht periferike dhe ndodh me limfocite T t pjekur. Anergjia priferike T mund t ndodhe mund t ndodhe n nivele t ndryshme n vartsi t rrethanave t ekspozimit antigenik si dhe mund t paraqes shkall t ndryshme t reversibilitetit. Toleranca imunitare mund t vij edhe nga mungesa e komunikimit: Nqs. molekula self (autoantigeni) nuk bie n kontakt me TCR respektive ather nuk mund t kemi prgjigje imunitare. Izolimi anatomik i antigenve si psh. proteinat e kristalinit t syrit apo proteina bazike e mielines n tru pengon cdo prgjigje t mundshme imunitare ndaj ktyre autoantigenve. Edhe nqs. nj ind sht i ekspozuar ndaj limfociteve qarkullues mundet q prqendrimi i peptideve t prpunuara nga QAP (n munges n kto t fundit t molekuls ko-stimuluese B7) t jet i pamjaftueshem pr t terhequr vemendjen e nj qeliz potencialisht autoreaktive. Kjo sht vn n dukje n mnyr mjaft elegante n kafsh (minj) q kan 2 transgjene: nj pr TCR e nj L.T. citotoksik CD4(+) specifik pr glikoproteinn virale t virusit LCM dhe tjetri pr glikoproteinn virale vet ( e shprehur kjo n qelizat beta t pankreasit nprmjet promotorit t insulines. Rezultati ishte heshtja imunitare e plot. Limfocitet T as nuk ishin t eliminuara dhe as t anergjizuara. Po kshtu dhe qelizat beta t pankreasit q shprehnin glikoproteinn virale t huaj nuk ishin t prekura. Nqs. kto minj infektohen me pas n mnyr "natyrale" me virusin LCM, limfocitet T transgjenike vihen tashm n kontakt me doza t larta t antigenit si pasoj kjo dhe e efektit "adjuvant" t infeksionit t vrtete dhe kemi stimulim t tyre. Pasardhesit e ktyre limfociteve t stimuluara kan tashm nj aviditt t rritur ndaj antigenit dhe jan pra t aft t njohin edhe prqendrimet e ulta t glikoproteines se prpunuar virale n qelizat beta t pankreasit dhe t sulmojn kto qeliza (edhe n munges t molekuls ko-stimulatore B7 ) duke shkaktuar kshtu diabet. Duket se ky mekanizem sht shum i rndsishm n gjenerimin e autoimunitetit. Nj rast tjetr t vecant paraqesin autoantigent q ndodhen n ato inde q normalisht nuk shprehin molekulat e klass II t KMPI dhe si rrjedhoj nuk e kan aftsine t eliminojn ose t paralizojn klonet e limfociteve CD4 (+) organ specifike. Heshtje imunologjike mund t kemi edhe kur nj individ nuk ka gene koduese pr receptor limfocitesh t drejtuara ndaj autoAntigenve t vecant. Analiza e prgjigjes autoimunitare ndaj citokromit, e induktuar n mnyr eksprimentale sugjeron q vetm ato pjes t molekuls q kan variabilitet ndrmjet specieve jan autoantigenike ndrsa pjest e molekuls se citokromit q jan t ruajtura nga nj specie t tjetra nuk kan reaktivitet antigenik sepse me sa duket limfocitet autoreaktive ndaj tyre jan zhdukur gjat evolucionit. Prsa i prket ndrhyrjes se limfociteve T supresor n self-toleranc kjo nuk sht akoma mjaft e qarte, por duket se nqs. autoimuniteti induktohet n nj kafshe normale ose aktivisht me nj antigen q paraqet reaksion t kryqezuar me vehten, ose n mnyr pasive me an t injktimit t limfociteve T autoreaktive, klonet autoreaktive zakonisht shtypen nga supresioni me qeliza T supresor. Shkurt, limfocitet T supresor probabilisht nuk e parandalojn autoimunitetin por mund ta smbrapsin at pasi ai cfaqet. Induktimi i tolerancs n limfocitet B: Edhe pr limfocitet B toleranca mund t realizohet nprmjet eleminimit klonal si dhe t anergjise klonale. Me sa duket kur autoantigeni sht i shprehur mjaft n qelizat q jan n kontakt me limfocitet B n maturim, do t kemi "cross-linking"(urezim) t sIg n siprfaqen e limfociteve B dhe si rrjedhoj do t kemi eliminim t klonit respektiv. Ne rast se shprehja e antigenit sht e dobt dhe univalente nuk realizohet as eliminimi klonal dhe as stimulimi, por do t kemi fenomenin e anergjise klonale. Toleranca mund t cfaqet edhe nga mungesa e ndihms pr limfocitet B:

62

Te pakten me proteina t tretshme limfocitet T mund t "tolerizohen" m shpejt se sa limfocitet B. n vartsi t prqendrimit t proteines qarkulluese mund t kemi n organizm nj numr limfocitesh B autoreaktive q nuk mund t stimulohen nga kta autoAntigen timovarts pr arsye se limfocitet T t nevojshm pr t realizuar ndihmn T-B respektive jan tashm tolerante ndaj tyre. Pra, nqs. n kemi parasysh q nj determinant i nj autoantigeni bashkvepron si nj epitop haptenik me limfocitin B ndrsa nj determinant tjetr si epitop barts me limfocitin T, ather nqs. limfociti T sht tolerant ndaj epitopit prkates ai nuk mund t realizoje funksionin e tij ndihms dhe si rrjedhoj do t kemi munges prgjigje imunitare ndaj autoantigenit mgjs. limfocitet B specifike ndaj tij jan t pranishme.

63

KAPITULLI 14. MEKANIZMAT IMUNOPATOLLOGJIKE T INFLAMACIONIT

Mediatort dhe molekulat q marrin pjes n inflamacion. Ecuria e procesit inflamator. Kontrolli i inflamacionit dhe terheqja e tij. Inflamacioni kronik. C'sht inflamacioni, mediatort e tij: Procesi inflamator prfshin nj fluks rruazash t bardha, prbrsve t komplementit, antitrupave dhe proteinave t tjera plazmatike n vatren e infeksionit apo dmtimit indor. Mjaft mediator jan prfshir n prgjigjen akute inflamatore. Disa veprojn direkt n muskulaturen e lmuar t arteriolave duke ngadalsuar fluksin e gjakut. T tjer veprojn n venulat duke shkaktuar kontraksion t qelizave endoteliale me hapje tranzitore t lidhjeve interendoteliale dhe si pasoj transudim t plazmes. Migrimi i leukociteve nga gjaku n vatrn inflamatore lehtsohet nga mediator q stimulojn shprehjen e molekulave t adezionit si n qelizat endoteliale ashtu dhe n leukocitet, ndrsa t tjer drejtojn leukocitet drejt vatrs inflamatore nprmjet fenomenit t "kemotaksis". VEPRIMI I MEDIATOR REVE Dilatacion Konstriksio Rritje e Nxitja e Kemotak n permeabiliteti molekulave t sis i t adezionit: PMN Endotel PMN HISTAMINA + + ++ BRADIKININ + ++ A fuqizon PGE2/I2 +++ mediator t tjer VIP +++ LEUKOTRIE + N D4 LEUKOTRIE ++ + N C4 C5a LEUKOTRIE N B4 f.met.leu.phe. PAF IL-8 IL-1 TNF alfa ++ ++ ++ ++ ++ ++ + ++ ++ + ++ ++ ++ ++ +++ +++ + ++

Leukocitet lidhen n qelizat endoteliale nprmjet cifteve t molekulave t adezionit: Aderenca e leukociteve n endotelin e enve nprmjet ndrveprimit t lidhjeve komplementare t molekulave n siprfaqet qelizore sht e domosdoshme pr fenomenet inflamatore. Molekulat e adezionit leukocite-qeliza endoteliale jan si vijon: Molekula leukocitare Molekula koresp. n sip. endoteliale
64

ICAM-1 (CD54) suprfamilja e IgG LFA-1(CD11a/18) beta2integrinat P-SELEKTINA (CD62) familja e selektinave

LFA-1 ICAM-1 Sialyl Lewis

LYMPH. HOM. MOL. (PROTEOGL. I SIP. Adresinat mukozale QEL.) LEUKOSIALINA (CD43)MUCINA E SIP. CD62? QEL.

Fillimi i prgjigjes inflamatore akute: Nj ngjarje e hershme sht stimulimi i shprehjes se P-selektines dhe faktorit aktivizues t trombociteve (PAF) n qelizat endoteliale t venulave nprmjet histamines apo trombines se cliruar nga stimuli inflamator fillestar. Mobilizimi i molekulave t adezionit nga vezikulat e ruajtjes intraqelizore shkakton q ato t shfaqen shpejt n siprfaqen qelizore. Bashkveprimi i domenit t ngjashem me lektinn n majen e molekuls se gjat t P-Selektines me karbohidratin Sialyl Lewis x n mucinat e siprfaqes se polinukleareve (mundesisht leukosialinat) shkakton q neutrofili t "rreshqase" gjat partit endotelial dhe ndihmon q PAF t lidhet me receptorin prkates t tij. Kjo nga ana e saj rrit shprehjen siprfaqesore t integrinave LFA-1 dhe MAC-1 t cilat e lidhin mjaft mir neutrofilin me sieprfaqen e endotelit. Aktivizimi i neutrofileve i bn ato me t ndjeshm ndaj agjentve kemotaktike dhe nn influencn e C5a dhe t leukotrienit B4, PMN del nga qarkullimi i gjakut duke levizur n hapesirat midis qelizave endoteliale si dhe membrans bazale (diapedeza) dhe duke ndjekur gradientin kemotaktik prfundon n vatren inflamatore. Dmtimi i endotelit vaskular i cili ekspozon membrann bazale si dhe endotoksinat apo lipopolisakaridet bakteriale nxisin sisteme t tjer komplekse. Aktivizimi i trombociteve nga PAF ose kontakti me kolagjenin e membrans bazale con n formimin e trombeve. Aktivizimi i faktorve t koagulimit nxit sistemet e kinines dhe t plazmines. Disa nga produktet q formohen influencojn procesin inflamator duke rritur prmeabilitetin vaskular, duke aktivizuar endotelin, duke amplifikuar n mnyr autokatalitike prodhimin e faktorit Hageman si dhe duke aktivizuar C3. Vijimi i procesit inflamator: Ne kt aspekt ka rndsi roli i makrofagve indore, t cilt nn stimulin e infeksionit apo dmtimit lokal sekretojn nj numr t konsiderueshem mediatorsh. n vecanti citokinat IL-11 dhe TNF- alfa veprojn me vone se histamina ose trombina duke stimuluar qelizat endoteliale. nj nga produktet e vonshme sht E-selektina, nj molekul e adezionit q lidhet dhe aktivizon neutrofilet, dhe tjetra, IL-8, sht nj kemotaksine efikase pr polinuklearet. IL-1 dhe TNF alfa veprojn gjithashtu n qelizat endoteliale, fibroblastet dhe qelizat epiteliale duke sekretuar nj proteine t fuqishme kemotaktike t monociteve, MCP-1, e cila terheq fagocitet mononukleare n vatren inflamatore duke forcuar dhe mbajtur kshtu reaksionin mbrojts ndaj infeksionit. n kto vatra qelizat endoteliale shprehin VCAM-1, e cila vepron si receptor "homing" pr limfocitet T kujtes t aktivizuar dhe q jan VLA-4 pozitiv. I gjith ky reaksion i tere shrbn pr t fokusuar mbrojtjet imunitare rreth mikroorganizmave invadues. Kta mbulohen me antitrupa, C3b dhe disa proteina t fazes akute dhe pregatiten pr fagocitoz nga ana e granulociteve dhe e makrofagve. Nn influencn e mediatorve t inflamacionit kta kan shprehur tashm receptort pr C3 dhe Ig.si dhe kan rritur aktivitetin fagocitar dhe aftsine baktericide. Kontrolli dhe rezolucioni i inflamacionit: Ne nivelin humoral kemi nj sr proteinash rregulluese t komplementit: C1 inhibitori, proteina lidhse e C4 (C4bp), proteinat kontrolluese t C3 (faktort H dhe I), receptori i komplementit CR1, faktori akselerues i zbrthimit (DAF), proteina kofaktor membranore (MCP),
65

dhe imunokonglutinina si dhe se fundi proteinat q bllokojn kompleksin e sulmit membranor. Disa nga proteinat e fazes akute me origjin nga transudati plazmatik veprojn si inhibitore t proteazave. Ne nivelin qelizor PGE2, TGFbeta dhe glukokortikoidet jan rregullatore t fuqishem. PGE2 sht nj inhibitor i fuqishem i proliferimit limfociter si dhe i prodhimit t citokinave nga limfocitet T dhe makrofagt. TGF beta caktivizon makrofagt duke inhibuar prodhimin e ndrmjetseve reaktive t oksigjenit dhe duke ulur shprehjen e KMPI t klass sedyt. Ai gjithashtu frenon aktivitetin citotoksik t makrofagve si dhe t qelizave NK t aktivizuara nga IFN gama. Glukokortikoidet endogjene t prodhuara nga aksi hipotalamo-hipofizo-suprarenal e ushtrojn veprimin e tyre antiinflamator probabilisht ndrmjet kontrollit t lipokortines 1 e cila lidhet n proteinat siprfaqesore t monociteve dhe neutrofileve. IL-10 inhibon paraqitjen e antigenit, prodhimin e citokinave si dhe vrasjen NO-vartese nga makrofagt. Nj proteine tjetr kontrolli e inflamacionit sht antagonisti i receptorit t IL-1 beta. Pas eliminimit t agjentit inflamator, kto procese rregulluese do t normalizojn vatrn. TGF beta luan nj rol madhor n shrimin e plags nprmjet stimulimit t ndarjes se fibroblasteve dhe rikrijimit t elementeve t reja ekstraqelizore t matriksit. Inflamacioni kronik: Nqoftse agjenti inflamator prsiston pr arsye t rezistences se tij ndaj katabolizmit ose pr arsye t pamundesise t sistemit imun t manget pr t eliminuar nj agjent mikrobial, karakteri i prgjigjes qelizore ndryshon. Vatra dominohet nga makrofag me morfollogji t ndryshme: shum kan nj pamje t aktivizuar, disa formojn gershetime t quajtura qeliza epitelioide dhe t tjer fuzionojn me njri tjetrin duke shkaktuar qeliza gjigante. Nqs. kemi gjithashtu edhe nj prgjigje imune t fituar do t cfaqen edhe limfocite t llojeve t ndryshme. Kjo "granulom" karakteristike do t prpiqet t izoloje agjentin persistues nga pjesa tjetr e trupit.

KAPITULLI 15. MEKANIZMAT IMUNOLOGJIKE T ANTIINFEKSIOZE NDAJ BAKTERIEVE EKSTRAQELIZORE.

MBROJTJES

Ndaj mikroorganizmave ekstraqelizore (me antigen ekzogjene me lokalizim ekstraqelizor) mbrojtja realizohet kryesisht me an t imunitetit humoral nprmjet ndrhyrjes se komplementit dhe t antitrupave. Bakteriet patogjene gjat filogjenezes kan zhvilluar nj sr mekanizmash me an t t cilve ato i shptojn ktyre faktorve: Evitimi i fagocitozs: Paretet qelizore t bakterieve patogjene jan komplekse dhe n mjaft raste rezistente ndaj mjaft mekanizmave mikrobicidale. Nj faktor i zakonshm me ndihmn e t cilit format virulente i shpetojn fagocitozs sht sinteza e nj kapsule t jashtme e cila pengon aderencen n qelizat fagocitare si dhe mbulon n siprfaqen bakteriale molekula polisakaridesh t cilat prndryshe do t njiheshin nga receptort e fagociteve. P.sh. edhe 10 pneumokoke t inkapsuluar mund t vrasin nj mi, ndrsa nqs. kapsula hiqet me an t hialuronidazes ather nevojiten 10000 bakterie pr kt qellim. Disa mikroorganizma sekretojn ekzotoksina q "helmojn" leukocitet. Sfidimi i sistemit komplementar: Qelizat normale t gjitareve jan t mbrojtura nga komplementi me an t proteinave rregulluese si CR1, MCR, dhe DAF t cilat realizojn shkaterrim t C3 konvertazes. Bakteriet nuk i kan kto mekanizma rregullatore dhe si rrjedhim edhe n munges t antitrupave shumica e tyre aktivizojn rrugn alterne t komplementit duke stabilizuar C3bBb konvertazen n siprfaqet e tyre. Sidoqofte, kapsulat bakteriale n prgjithsi jan aktivizues t varfr t rrugs alterne t komplementit. Nga ana tjetr disa bakterie kan aftsine t akselerojn degradimin e C3 n siprfaqen e tyre. Disa bakterie t tjera sekretojn enzima q degradojn peptide si C5a, i cili luan nj rol t rndsishm n prgjigjen inflamatore akute. Disa specie bakteriale e evitojn lizn duke devijuar vendin e aktivizimit t komplementit ose n nj proteine t sekretuar ose n nj pozicion t siprfaqes bakteriale larg membrans qelizore.
66

Bakteriet Gram-pozitive bartin shtrese t trashe peptidoglikani e cila parandalon vendosjen e kompleksit t sulmit litik C5b-9 n paretin bakterial. Kundrveprimi i organizmit: Mekanizmat mbrojtse shfrytzojn specificitetin dhe variabilitetin e molekuls antitrupore. Antitrupat neutralizojn molekulat antifagocitare si psh ekzotoksinat dhe lidhen n siprfaqen e mikroorganizmave duke fokusuar kshtu fiksimin e komplementit, duke i opsonizuar ato pr tretje nga fagocitet si dhe duke i prgatitur pr sulmin terminal nga kompleksi i sulmit membranor t komplementit. Bakterie t inkapsuluara, t cilat i rezistojn fagocitozs bhen mjaft trheqse ndaj polimorfonukleareve dhe makrofagve kur mbulohen me antitrupa. Nnklasat e IgG q lidhen me fort me receptort prkates n siprfaqen e fagociteve (si IgG1 dhe IgG3 t njriu) e fiksojn gjithashtu mir komplementin. Nga ana tjetr dhe C3b q aktivizohet n siprfaqen e bakterit ka nj rol t rndsishm opsonizues. Komplekset imune q prmbajne C3b shprehin nj aderence imune n receptort CR1 t komplementit n eritrocite duke formuar kshtu agregate q transportohen me pas n melci pr t'u fagocituar. Receptort CR1 pr C3b jan gjithashtu t pranishem n neutrofile, makrofag, limfocitet B si dhe n qelizat folikulare dentritike n nyjet limfatike. Se bashku me receptorin CR3 ato kan prgjegjsine kryesore pr pastrimin nga komplekset imune q prmbajne C3. Receptort CR2 pr C3d, C3dg dhe iC3b jan t pranishem n limfocitet B si dhe qelizat folikulare dentritike dhe ato mund t prcojn sinjale aktivizimi pr limfocitet B vecanerisht n qendrat germinative. Afiniteti i tyre pr virusin EB prbn menyren e futjes se virusit n limfocitin B. Receptort CR3 n polimorfonuklearet, makrofagt dhe qelizat NK lidhin formn e inaktivizuar t C3bi. Bashk me LFA-1 dhe CR4 ata jan antar t familjes s beta2integrinave. Disa shtame t bakterieve Gram-negative, t cilat kan nj paret t jashtm lipoproteinash jan t ndjeshme ndaj veprimit baktericidal t serumit t fresket q prmban antitrupa. Antitrupi fillon zhvillimin e nj lezioni me ndrmjetsine e komplementit i cili nga ana e tij lejon veprimin e lizozimes serike n paretin e brndshm prej peptidoglikani t bakterit duke shkaktuar vdekjen e qelizs. Aktivizimi i komplementit nprmjet bashkveprimit t antitrupit me bakterien do t gjeneroj prodhimin e anafilatoksinave C3a dhe C5a q cojn n dalje ekstravazale t prbrsve t serumit duke prfshire ktu me tepr antitrupa, dhe duke nxitur migrimin kemotaktik t polimorfonukleareve gje q ndihmon fagocitozn. Sistemi imun sekretor ndihmon mbrojtjen e mukozave t jashtme: Lidhja e viruseve dhe e bakterieve me qelizat epiteliale t mukozave sht esenciale pr realizimin e patogjenicitetit t tyre. Antitrupat e klass IgA prbjne mbrojtjen specifike t sekrecioneve mukoze, lotve, peshtymes, sekrecioneve nazale, zorres, bronkeve duke mbuluar bakteriet dhe viruset dhe duke parandaluar kshtu aderencen e tyre n epitelin e mukozave. Gjithashtu, n makrofagt dhe polimorfonuklearet ekzistojn receptor me afinitet t lart pr IgA t cilt realizojn fagocitozn e mikroorganizmave t mbuluar me IgA. Nqs. nj agjent infeksioz arrin t kaloje barriern e IgA, ai bie n vijen tjetr t mbrojtjes t mukozave q prbhet nga IgE. Esht pr t'u shnuar q shumica e IgE serike vjen pikrisht nga plazmocitet e mukozave dhe e limfonodulave q i drenojn ato. Megjithse n prqendrime mjaft t ulta IgE sht e lidhur fort me receptort ndaj Fc prkatese n siprfaqen e mastociteve. Kontakti me antigenin con n clirimin e mediatorve t cilt mobilizojn ndrmjets t tjer t prgjigjes imune duke gjeneruar si prfundim nj reaksion inflamator akut. Kshtu, histamina duke rritur prmeabilitetin vaskular shkakton daljen ekstravazale t IgG dhe t komplementit n vatren inflamatore, ndrsa faktort kemotaktike t neutrofileve dhe eozinofileve terheqin qelizat efektor t nevojshme pr t eliminuar komplekset e formuar nga agjenti infeksioz t mbuluar me IgG dhe C3b. Lidhja e ktyre komplekseve me receptort e Fc gama dhe C3b t makrofagve lokale do t coje n sekretimin e peptideve t tjer q do rrisin me tej prmeabilitetin vaskular dhe mobilizimin kemotaktik qelizor. Nqs. mikroorganizmi i opsonizuar sht tepr i madh pr t'u fagocituar, vrasja e tij mund t realizohet nprmjet nj mekanizmi ekstraqelizor q pason lidhjen e komplekseve imune me receptort e fagociteve pr Fc gama. Ky mekanizem i quajtur dhe citotoksicitet me ndrmjetsi
67

qelizore vartes nga antitrupat (angl. ADCC= antibody dependent cell-mediated cytotoxicity) ndrhyn n infeksionet parazitare. Nga sa u tha me lart ekziston nj paralelizm i qarte midis rrugve me t cilat anafilatoksinat me prejardhje komplementare nga njra ane dhe IgE nga ana tjetr prdorin pr t nxitur mastocitet drejt amplifikimit lokal t mbrojtjes imune nprmjet inflamacionit.

KAPITULLI 16. MBROJTJA IMUNE NDAJ BAKTERIEVE QE RRITEN NE MJEDIS BRNDAQELIZOR SI DHE NDAJ VIRUSEVE DHE PARAZITVE.
Mbrojtja ndaj bakterieve me lokalizim brndaqelizor: Disa lloje bakteriesh si psh. Mykobakteriumi i tuberkulozit dhe i lepres, brucela apo listeria arrijn t'i shpetojn sistemit imunitar duke u strehuar pikrisht n makrofagt. Kta fagocite mononukleare jan shum t prshtatshem pr kto lloj mikroorganizmash sepse makrofagt jan mjaft t levizshem dhe me an t tyre infeksioni mund t prhapet n t gjith organizmin. Gelltitja e bakterieve t opsonizuara lehtsohet nga mbulimi i tyre me IgG dhe C3 fale receptorve prkates. Pas futjes se tyre n makrofag ato e sfidojn kt duke devijuar aftsine baktericide t makrofagut n disa menyra. Mykobakteri i tuberkulozit p.sh. inhibon fuzionimin e lizozomeve me vakuolen fagocitare q prmban bakterin e fagocituar. Listeria monocitogene prdor nj lizine t vecant pr t'i shpetuar fagolizozomit dhe pr t qendruar lirisht n citoplazm t fagocitit. Po kshtu veprojn dhe disa riketcie si dhe protozoari Trypanosoma cruzi. Legionelat nga ana e tyre inhibojn shprthimin respirator brndaqelizor. Mackaness vuri n dukje rndsine e imunitetit me ndrmjetsi t qelizave T (INQ) pr vrasjen e mikroorganizmave brndaqelizore: Kafshet e infektuara me doza t moderuara t M. tuberculosis e prballojn infeksionin dhe bhen imune ndaj futjeve t mvonshme t ktij bacili. Ky imunitet mund t transferohet n nj marrs normal tjetr t paimunizuar me an t limfociteve T por jo t makrofagve apo t serumit t nj dhenesi t imunizuar. Ne formn tuberkuloide t lepres kemi nj gjndje t mir hiprndjeshmerie me ndrmjetsine e limfociteve T q vihet re me reaksionin pozitiv t vonur ndaj lepromines. Kemi pra nj predominim t prgjigjes imunitare me L.T. t tipit TH1 megjithse kta t fundit nuk arrijn t crrenjosin smundjen. Si rrjedhoj kjo form e smundjes karakterizohet nga lezione me vatra q prmbajne nj numr t paket mikroorganizmash t gjalle. Forma lepromatoze karakterizohet nga lezione n t cilat kemi nj numr t madh mikroorganizmash t gjalle brnda makrofagve. n kt form kemi nj reaktivitet t paket limfocitesh T ndaj ktyre bakterieve dhe si rrjedhoj edhe prova e
68

lepromines sht negative. Ajo q mbizoteron n kt form sht prgjigja me limfocitet T TH2 dhe si rrjedhoj kemi plazmocite t shumta me nivel t lart antitrupash qarkullues q nuk kan efekt mbrojts sepse bakteriet jan brnda makrofagve. Pra sht e qarte q sht INQ ai q luan rol mbrojts ndaj M. Leprae dhe jo imuniteti humoral. Kur monocitet kalojn n inde t ndryshme pr t'u transformuar n makrofag "rezidente" ato jan n gjndje qetsie si prsa i prket shprehjes se receptorve siprfaqesore ashtu dhe funksionit t tyre. Makrofagt mund t aktivizohen nga stimuj t ndryshm. Makrofagt e vatrave inflamatore jan mjaft t rritur n madhsi, n prmbajtje me hidrolaza acide, n sekretim t proteazave neutrale si dhe n funksionin fagocitar. Aftsia e ktyre makrofagve inflamatore pr t ushtruar vrasje t mikroorganizmave brndaqelizore arrihet vetm kur ata stimulohen n nj stad tjetr aktivizimi ksaj rradhe nga faktort e aktivizimit t makrofagve q prodhohen nga limfocite T specifike t aktivizuar. Ndr kta faktor dallohet Interferoni gama. Makrofagu i aktivizuar sht pa dyshim nj nga qelizat me t fuqishme t organizmit, e aft pr t kryer nj sr funksionesh mjaft t rndsishme n inflamacion si vijon: Inflamacion dhe temprature: Prodhon IL-1, TNFalfa, IL-6; IFN beta, Leukotriene, Prostaglandina, Faktor t komplementit, Faktor t koagulimit. Aktivizimi limfocitar: Prpunimi i antigenit, Paraqitja e antigenit, Prodhim i IL-1 Cikatrizimi indor: Faktor t angiogenezes, Faktor t fibrogenezes, Elastaze, Kolagjenaze, Hialuronidaze. Dmtim indor: Prodhim i H2O2, Hidrolazat acide, C3a. Aktivitet mikrobicidal: O2-vartes, O2- jo-vartes (NO, Lizozime, Hidrolaza acide, Proteinat kationike, Laktoferrina). Aktivitet tumoricid: Citotoksicitet direkt, H2O2, C3a, Arginaze, Proteazat citolitike, TNF alfa, NO-vartes. Mekanizmi i imunitetit me ndrmjetsi qelizore sht tashm i qarte. Specificiteti i ksaj prgjigje qendron n nivel t limfociteve T specifike pr antigenin i cili paraqitet i prpunuar n siprfaqen e makrofagut t infektuar. Si pasoj e njohjes nga ana e kloneve t limfociteve Th1 t prcaktuesve antigenike specifike pr to do t kemi clirimin e citokinave nga ana e ktyre limfociteve dhe si rrjedhoj aktivizimin e makrofagve rajonale q fitojn kshtu aftsine t vrasin mikroorganizmat e fagocituar. Por shpesh makrofagt e infektuar nuk arrijn dot t realizojn vet vrasjen e mikroorganizmave q kan fagocituar. n kt rast ndrhyjne limfocitet citotoksik CD8(+) dhe CD4(+) t cilt bashk me qelizat NK (te aktivizuara nga IL2 e prodhuar nga L.T.CD4(+)) realizojn vrasjen e ktyre makrofagve "te paaft". Mikroorganizmat e cliruar me pas nga shkaterrimi i ktyre makrofagve fagocitohen dhe vriten nga makrofag t rinj t mobilizuar rishtaz dhe t aktivizuar. Duke patur parasysh kto mundesi potenciale t Imunitetit me ndrmjetsi qelizore lind pyetja prse disa individ nuk arrijn t crrenjosin infeksionet me mikroorganizma brndaqelizore si psh. Mykobakteriet e lepres apo tuberkulozit apo t tjer megjithse ato kan nj prgjigje t instaluar Th1. nj prgjigje ksaj pyetje vjen nga demonstrimi n mijt eksperimentale q lloje t ndryshme konsanguine t tyre ndryshojn n mnyr t shprehur nga njri tjetri prsa i prket aftsise t tyre pr t luftuar mikroorganizma intraqelizore si mykobakteriet, leishmaniat apo salmonelat. Kontrolli i rezistences apo prekshmerise nga kto infeksione u gjet se kontrollohet nga 2 alele t ndryshme t nj geni t vetm autozomal dominues. Gjndja e rezistences sht e lidhur me nj gjndje t aktivitetit t lart baktericidik t makrofagut e pavarur kjo nga limfocitet T. Makrofagt e llojeve rezistente kan nj shprehje me t rritur t Antigenve KMPI t Kl. II, nj aktivitet respirator me t fuqishem (O2vartes), aktivizohen me leht nga IFN gama dhe stimulojn me mir limfocitet T. Makrofagt e llojeve me t prekshem paraqesin nj efekt supresor me t madh ndaj proliferimit t limfociteve T nga antigent mykobakteriale. Limfocitet T TCR1 (gama (+); delta (+)) kan aftsine t stimulohen nga antigent e mykobakterieve. Kto limfocite gjnden me nj shpshtsi t lart n lezionet nga mykobakteriet dhe paraqesin aftsine t lizojn qelizat shnj q paraqesin antigent mykobakteriale.

69

Kur organizmi ka veshtiresi t eliminoje n mnyr efikase mikroorganizma intraqelizore si mykobakteriet p.sh., prgjigja kronike imune me ndrmjetsi qelizore ndaj tyre do t coje n akumulimin e makrofagve t dendur t cilt clirojn faktor angiogjenike dhe fibrogjenike dhe stimulojn formimin e indit granulomatoz dhe se fundi t fibrozes. Makrofagt e aktivizuar nn stimulin ndofta dhe t IL-4 transformohen n qeliza epiteloide dhe fuzionojn n qeliza gjigante. Granuloma q rezulton prfaqeson nj tentative t organizmit pr t izoluar vatren e inflamacionit kronik. Imuniteti ndaj infeksioneve virale. Nj roj dominues n mbrojtjen antivirale luajn faktor konstitucionale gjenetike t cilt e bejne nj organizm (ose disa qeliza t tij) rezistente ndaj viruseve. P.sh. makrofagt mund t'i kapin dhe t'i vrasin viruset n mnyr jo specifike. Megjithate, n disa raste makrofagu e lejon replikimin viral dhe nqoftse virusi sht i aft t shkaktoje efekt citopatik n organe t ndryshme, infeksioni mund t jet letal. n rast se virusi nuk ka efekt citopatik kemi nj infeksion prsistues. Ndryshimi antigenik i virusit nprmjet "drift" dhe "shift": Gjat dyluftimit t vazhdueshem t tyre me sistemin imun, viruset i ndryshojn vazhdimisht Antigent siprfaqesore t tyre. P.sh. n rastin e virusit t gripit ndryshimet minore n antigenicitetin e hemaglutinines (proteine siprfaqesore virale nprmjet t ciles virusi kapet n qelizat q i infekton me pas) ndodhin nprmjet ndryshimeve pikesore t nukleotideve t genomes virale (drift), ndrsa ndryshime madhore (shift) realizohen nprmjet shkembimeve t materialit gjenetik me viruse t tjer q infektojn specie t tjera. Ndrsa "drift" nuk pengon imunitetin mbrojts ekzistues, "shift-i" e ndryshon plotsisht imunogjenicitetin dhe si pasoj e gjith popullata q ai infekton sht e pambrojtur nga ky virus. n kt mnyr shpjegohen edhe pandemite e medha nga gripi t shoqruara me forma t rnda vdekjeprurse. Format mutante t viruseve mund t favorizohen edhe nga presioni selektiv i antitrupave. n kt princip bazohet dhe variacioni karakteristik i rinoviruseve, shkaktare t rrufave sezonale. Antitrupat qarkullues prbjne gjithashtu nj mjet efikas mbrojtje antivirale. Kjo sht me e dukshme sidomos n ato infeksione virale n t cilat koha e inkubimit sht relativisht e gjat si psh n rastin e poliomielitit apo t rabies (terbimit). Antitrupat qarkullues qofte dhe n prqendrim t ult i neutralizojn viruset n rrugn e tyre jashtqelizore me apo pa bashkpunimin e komplmentit. Ne disa smundje t tjera virale si n grip apo n rrufn e zakonshme koha e inkubacionit sht e shkurtr pasi organi shnj i virusit sht i njjti me porten e hyrjes dhe s'kemi fazen e ndrmjetme t rrugs q prshkon virusi. pr kt arsye nuk ka koh pr nj prgjigje antitrupore parsore dhe sipas mjaft gjasave prodhimi i shpejt i interferonit sht mekanizmi me i rndsishm i mbrojtjes antivirale. Por megjithate edhe sepse titri i antitrupave serike ndaj ktyre viruseve mund t jet i ult, ky nivel mund t jet i lart n sekrecionet lokale t mukozave t infektuara si psh. n mukozat bronkiale apo nazale. Kjo i dedikoht indit limfoid t lidhur me mukozat n t cilin prodhohen antitrupat antivirale (kryesisht t klass IgA ) t cilt mund t jen n titer t lart n sekrecionet mukoze dhe q mund t luajn rol t rndsishm sidomos n riinfeksionet e mpasme. Prsa i prket rrufave t zakonshme, pr fat t keq riinfeksionet e mpasme jan zakonisht nga viruse me antigenicitet t ndryshm nga ai i pari dhe prandaj dhe imuniteti i prgjithshem ndaj rrufave t zakonshme sht vshtir t arrihet. Ndaj viruseve me lokalizim brndaqelizor vepron imuniteti me ndrmjetsi qelizore (limfocitet T): Antitrupat lokale apo sistemike mund t bllokojn prhapjen e viruseve citolitike t cilt clirohen nga qeliza bujtse sapo kjo sht vrare nga ky virus. Por vetm antitrupat jan zakonisht t paaft t mbrojn nga viruset t cilt dalin n form sythi nga nga qeliza e infektuar dhe nga ktu menjhere infektojn qelizn prane pa qendruar n hapsirn ekstra qelizore. n kt grup prfshihen : viruset oncorna (viruset onkogjenike me ARN), ortomikso (v. i influencs), paramikso (parotiti, fruthi), toga (dengue), rhabdo (rabies), arena (koriomeningiti limfocitar), adeno, herpes (simplex, varicela-zoster, citomegalo, Epstein-Barr, semundja e Marek), pox (vaccinia), papova (SV40, polioma) dhe virusi i rubeoles. Rndsia e imunitetit me ndrmjetsi qelizore pr t'u sheruar nga infeksioni me kto lloj virusesh nnvizohet nga pamundesia e fmijve me mangsi primare t
70

limfociteve T pr t luftuar kto viruse, ndrsa t smurt me mangsi t antitrupave por me imunitet qelizor t paprekur i luftojn ata me sukses. Njohja e nj qeliz t organizmit t infektuar nga nj virus dhe vrasja e saj sa me e hershme jan mjaft dobiprurse pr mbrojtjen nga ky virus. Rndsia e qelizave NK n kt aspekt si prbrse t imunitetit t lindur mbshttet nga vrojtimet n t smurt e rralle me munges t plot t ktyre qelizave, t cilt vuajne nga infeksione virale rekurrente dhe mjaft t rnda si p.sh. nga virusi EBV, virusi i variceles apo i citomegalovirusit. Siprfaqja e nj qeliz t infektuar nga viruse t ndryshme pson modifikime q e bejne at atraktive pr qelizat NK. Kto t fundit pas kontaktit membran me membran me qelizn shnj realizojn vrasjen e ksaj t fundit n mnyr pra jo specifike pr antigenin. Prodhim i interferonit alfa gjat infeksionit viral mbron lokalisht qelizat nga ky infeksion por aktivizon gjithashtu dhe qelizat NK si dhe nxit shprehjen e molekulave t KMPI n ato qeliza. Limfocitet T citotoksik luajn rol t rndsishm n mbrojtjen antivirale duke vrare qelizat e infektuara nga virusi q i sensibilizon ato dhe duke qn specifike vetm pr ato qeliza q kan KMPI t Klass I t ktij individi (fenomeni i restriksionit me KMPI). Veprimi i tyre krkon sigurisht nj sensibilizim paraprak gjat t cilit gjenerohen L. T. citotoksik specifike, t cilt n nj kontakt tdyt me t njjtin virus aktivizohen m shpejtsi duke penguar prhapjen e virusit. Pas nj infeksioni natyral viral kemi prgjigje imune t fituar si me antitrupa ashtu dhe me limfocite T citotoksik, e cila sht mjaft afatgjat ndrsa imunizimi artificial p.sh. vaksinimi me viruse t vrare t influencs prodhon antitrupa, por jo limfocitet T citotoksik dhe mbrojtja sht afatshkurtr. Fakte t reja kan vn n dukje se edhe limfocitet T citotoksik CD8 (+) mund t prodhojn citokina si p.sh. IFN gama dhe kemotaksinat e makrofagve dhe monociteve. Fagocitet mononukleare t terhequra me an t chemotaxis n vatren inflamatore aktivizohen dhe sekretojn TNF i cili n sinergji me IFN gama pengon replikimin viral me an t transferimit interqelizor. Ashtu si IFN alfa dhe IFN gama mund t rrise citotoksicitetin jospecifik t qelizave NK pr qelizat e infektuara. Antitrupat antivirus veprojn edhe me an t nj mekanizmi tjetr, ADCC ku prseri futet n loje mekanizmi vrass i qelizave NK. Edhe komplementi mund t marr pjes gjithashtu n eliminimin e pjeszave virale n ciklin e tyre ekstraqelizor. Prgjigja imunitare ndaj infeksioneve parazitare: Me miliona n bote llogariten prsonat e infektuar nga parazitt e llojeve t ndryshm. Ktu futen parazitt protozoare ( plasmodiumi, leishmania, tripanozoma, toksoplazma) si dhe ata shumqelizore ose helmintet ( shistozomat, trikinela, strongiloides, onkocerka, askaridet, oksiuret, trikocefalus etj). Pasojat nga infeksioni me kto parazit do t ishin n nj ekstrem mungesa e prgjigjes imunitare q con n nj suprinfeksion t rrufshem dhe n ekstremin tjetr nj prgjigje imunopatollogjike e ekzagjeruar. t dyja kto pasoja ekstreme jan t demshme pr parazitin sepse cojn n pamundesine e transmetimit t tij nga nj individ n tjetrin. Prandaj, pr t qn i suksesshem n mbijetsen e tij parazit duhet t ruaj nj ekuiliber midis ktyre ekstremeve, duke evituar si vdekjen e individit bujts ashtu dhe eliminimin e vet parazitit nga sistemi imunitar. Ky ekuilibr sht jo i leht pr t'u mbajtur. Prgjigja imunitare e bujtsit: Prgjigja imunitare ndaj cdo paraziti sht mjaft e gjr por n prgjithsi pranohet se kur paraziti invadon gjakun (malaria, tripanozomiaza) prgjigja kryesore imunitare sht humorale, ndrsa ndaj parazitve q rriten brnda indeve (p.sh. Leishmanioza ose Toksoplazmoza) zakonisht imuniteti mbrojts sht i tipit qelizor. Shpesh, nj organizm i infektuar n mnyr kronike sht rezistent ndaj reinfektimit me mikroorganizma t rinj, nj situat e quajtur imunitet konkomitant si p.sh. n shistozomiaze apo malarie. Ndaj disa lloj parazitsh me stade shumzimi jashtqelizor si psh. Trypanosoma brucei apo stadet sporozoite dhe merozoite t malaries mekanizmat humorale mund t jen efikase me an t opsonizimit, fagocitozs dhe lizs me ndrmjetsi nga antitrupat dhe komplementi.

71

Nj shnj karakteristike e reaksionit imun ndaj infeksioneve nga helmintet mund t jet dhe eozinofilia si dhe rritja e nivelit serik t IgE. Kjo sht vn re n infeksionet nga Trichinella spiralis t njriu apo Nippostrongylus brasiliensis t mijt. Duket se kjo lloj prgjigje imune sht me vartsi nga Th2 pasi n mnyr eksperimentale sht vn re q injektimi i anti-IL-4 e ul mjaft sekretimin e IgE ndrsa anti-IL-5 suprimon eozinofilin. Duket se sekretimi lokal i IgE nga deprtimi i parazitit rrit inflamacionin lokal t nevojshm pr mobilizimin e mpastajme t faktorve humorale mbrojts nga sektori intraqelizor. Nga ana e tyre eozinofilet luajn nj rol mbrojts nprmjet citotoksicitetit n vartsi nga antitrupat: ata kan receptor pr pjesn Fc t IgG dhe nprmjet tyre lidhen me parazitt t mbuluar me IgG. Si pasoj, prmbajtja e granulave t eozinofileve (proteina madhore bazike e tij) kalon n brndsi t parazitit duke provokuar ngordhjen e ktij t fundit. T dhna t tjera kan vn n dukje se n citotoksicitetin antitrup-vartes t eozinofileve marrin pjes dhe IgE dhe IgA. Nga ana tjetr disa parazit si psh. Toxoplasma Gondii, Trypanosoma cruzi apo Leishmania kan lokalizim intraqelizor (brnda makrofagve) ku arrijn t evitojn aftsine baktericide t makrofagut. Kjo aftsi stimulohet nga limfocitet T prodhuese t citokinave q stimulojn makrofagt sic jan gama-interferoni dhe TNF alfa. Pra limfocitet TH1 luajn rol kyc n mbrojtjen nga kto lloj parazitsh. Disa mikroorganizma t tjer si plasmodiumi i malaries apo riketsiet dhe klamidiet strehohen n qeliza q nuk jan fagocite profesionale. N kt rast eliminimi i tyre mund t realizohet me an t aktivizimit t mbrojtjes intraqelizore nga IFN gama q clirohet nga limfocitet T CD8 (+) ose dhe nprmjet citotoksicitetit direkt si psh. sht rasti i qelizave hepatike q strehojn sporozoitet e malaries. Prsa i prket eliminimit t helminteve nga zorra ky sht nj opracion me i ndrlikuar q krkon kombinimin e mekanizmave qelizore me ata humorale. Pra ktu ndrhyjne si limfocitet T prodhues t citokinave ashtu dhe mastocitet si dhe antitrupat e prodhuara nga limfocitet B. N fakt strategjia mbrojtse varet mjaft nga lloji i infeksionit. Mekanizmat mbrojts t parazitve ndaj sistemit imunitar: Disa parazit me jetse jashtqelizore si Tripanozoma apo Skistozoma mbrohen duke shprbr prbrsit e komplementit q aktivizohet n siprfaqen e tyre. Parazit brnda qelizore si Toxoplazma Gondii inhibojn fuzionin fagozom-lizozom ndrsa Leishmania rrethohet nga nj lipofosfoglikan i cili e mbron nga baktericidia O2-vartese duke neutralizuar radikalet e oksigjenit. Disa parazit "mimetizojn" vetvehten duke i ngjar bujtsit. Kjo arrihet me an t mimetizimit molekular sic ndodh psh. me Antigent e Ascaris q i ngjajn kolagjenit human. nj mnyr tjetr sht duke mbuluar siprfaqen e tyre me proteinat e bujtsit. Psh. format e rritura t shistozomave vishen me glikoproteinat e eritrociteve, molekulat e KMPI si dhe IgG humane dhe kshtu qarkullojn lirisht n vazat mezenterike t bujtsit megjith pranin e antitrupave qarkullues kundr shistozomave q mbrojn vetm nga reinfeksioni. Nj mnyr tjetr evitimi t sistemit imunitar sht variacioni antigenik me an t t cilit parazitt i shpetojn veprimit mbrojts t antitrupave. Psh. tripanozomat edhe pas formimit t antitrupave ndaj tyre vazhdojn qetsisht jetn e tyre pasi ato ndryshojn antigent. Organizmi formon prseri antitrupa ndaj ktyre antigenve por ndrkoh ato kan ndryshuar rishtas duke lejuar kshtu prsistencn e parazitve n organizm. I njjti fenomen sht vn re me Plasmodiumin e malaries dhe kjo mund t shpjegoj faktin q n zonat hiprendemike fmijt psojn atake t prsritura t malaries n vitet e para t jets dhe me pas ata jan imune ndaj infeksioneve t mvonshme. Pra n ta sht zhvilluar tashm imuniteti ndaj t gjith varianteve t ndryshme t plasmodiumit. Esht gjithashtu e njohur q IgG e prftuar nga serumi i individve me imunitet solid ndaj Plasmodiumit ka efekt mjekues pr infeksionin nga malaria tek fmijt. Ne shum infeksione parazitare sht vn n dukje shtim i imunosupresionit n saje ndofta dhe t ngarkeses se lart antigenike si dhe t modulimit t nnpopullatave t limfociteve T. Ky imunosupresion i gjeneralizuar rrit prekshmerin nga infeksionet bakteriale dhe virale.
72

Gjithashtu, persistimi i parazitve n kontakt me prgjigjen imune mund t rezultoj n reaksione imunopatogjene si sindrom nefrotik nga komplekset imune, granuloma hepatike si dhe lezione autoimune t zemres.

KAPITULLI 17. IMUNOLOGJIA E SHTATZANISE

Faktort q pengojn flakjen e fetusit nga sistemi imunitar i nnes. Bashkveprimi nne-fetus dhe mekanizmat e aloimunizimit feto-amnor. Nj pasoj e polimorfizmit t nj popullat t przier sht fakti q nna dhe fetusi kan Antigen t ndryshm t KMPI. Kjo sht dobiprurse pr specien sepse rritet mundesia e mbijetses se species gjat evolucionit. Por ky polimorfizem shtron pyetjen se si sht e mundur q nuk kemi flakje imunollogjike t fetusit nga sistemi imunitar i nnes ndrkoh q nj haplotip i KMPI se fmijes (pra 1/2 e trashegimise gjenetike s tij) sht e ndryshme nga nna dhe pra nga ana imunollogjike fetusi duhet konsideruar si nj transplant alogjenik 1/2 identik me marrsin. Megjith kt ndryshim gjenetik si dhe me pranin e kontaktit fizik n placentn humane t limfociteve imunokompetente t nnes me trofoblastin e fmijes nuk kemi flakje imunollogjike ndonse sht e pranishme nj prgjigje imunitare e nnes ndaj Antigenve t HLA t babait gje q dshmohet nga formimi i antitrupave citotoksik anti HLA t babait. Madje kto antitrupa n mnyr klasike jan prdorur (dhe vazhdojn t prdoren) n tipizimin e Antigenve t HLA. N fakt, n mnyr eksprimentale sht vrtetuar se edhe nj sensibilizim paraprak i nnes me Antigen t babait nuk e pengon zhvillimin e barrs. Pra me sa duket qelizat e trofoblastit jan imunollogjikisht t mbrojtura dhe n fakt ato jan rezistente ndaj mjaft mekanizmave citotoksik megjithse t ndjeshme ndaj qelizave NK t aktivizuara nga IL2. Mekanizmat q mendohet se luajn rol n mosflakjen imunollogjike t fetusit mund t prmblidhen si me poshte: 1 - Barriera fizike nga vet uterusi 2 - Prani n placent t proteinave kontrolluese t komplementit 3 - Prania e HLA-G dhe rezistenca ndaj citotoksicitetit 4 - Faktor t lidhur me placentn dhe citotrofoblastin 5 - Mungesa n placent t Antigenve HLA klasike t Klass I dhe II 6 - Imunosupresioni lokal jo-specifik psh. TGF beta, IL-10 7 - Absorbimi i antitrupave anti-HLA n qelizat e placents Nga faktort e mesiprm ai me i rndsishmi sht mungesa e shprehjes se Antigenve HLA t Klass I dhe II n trofoblastin viloz placentar gje q e mbron fetusin nga flakja alogjenike. Kto ndryshime themelore n rregullimin placentar t geneve t HLA cojn gjithashtu n shprehjen krejt t vecant t Antigenve HLA-G n citotrofoblastin ekstraviloz. Kjo shprehje me sa duket e mbron trofoblastin nga limfocitet NK t nnes. Antitrupa t klass IgG t nnes anti-HLA t babait jan t pranishme n 20% t barrave t para dhe n 75-80% t grave multipare. Disa nga kta antitrupa mund t jen t drejtuar dhe kundr HLA-G por ndjeshmria e trofoblastit ndaj komplementit sht e bllokuar nga prania n siprfaqen e ktij e proteinave t kontrollit si DAF (decay accelerating factor) apo MCP(membran cofactor protein) t cilat inaktivizojn C3 konvertazen. Edhe citokinat duken gjithashtu se luajn nj rol kompleks n ruajtjen e barrs duke patur patur parasysh prodhimin e faktorve t rritjes si CSF-1 dhe GM-CSF, t cilt kan nj rol trofik pr placentn si dhe t TGF beta e cila frenon aktivizimin e qelizave NK n placent.
73

KAPITULLI 18. MANGSITE IMUNITARE T LINDURA

Ndarja e mangsive imunitare t lindura sipas mekanizmave imunopatogjenetike t tyre. Shnjat e tyre kryesore klinike dhe biologjike. Mangsite imunitare jan nj grup smundjesh n t cilat nj nga hallkat e sistemit imunitar sht e manget. Meqnse funksioni kryesor i sistemit imunitar sht mbrojtja nga infeksionet, mangsia imunitare do t shprehet klinikisht me infeksione t ndryshme. Lloji i ktyre infeksioneve do t jet n vartsi t hallkes se demtuar t imunitetit. P.sh. n kemi par se ndrveprimi i komplementit, antitrupave dhe qelizave fagocitare prbjne bazn e mbrojtjes ndaj infeksioneve piogjene (formuese t pus-it) me bakterie q krkojn nj opsonizim paraprak para fagocitozs. Pra, mangsia n nj nga tre kta faktor do t favorizoj cfaqjen e infeksioneve t prsritura dhe t rnda me bakterie patogjene si streptokok, pneumokok, meningokok, stafilokok, hemofilus influenzae etj. Ndrsa t smurt me mangsi t limfociteve T do t paraqesin nj profil t ndryshm infeksionesh, kryesisht me viruse, kpurdha apo bakterie dhe parazit q luftohen me an t imunitetit qelizor. Nga ana tjetr n t smurt me mangsi imunitare sht vn re edhe nj shpshtsi e rritur e tumoreve dhe fenomeneve autoimune. Kto t dhna klinike vejne n dukje faktin q sistemi imunitar luan nj rol kyc edhe n mbrojtjen anti-tumorale dhe mangsia e hallkave t ndryshme t tij sjell si pasoj fenomene autoimune. Shumica e mangsive t lindura t imunitetit kan karakter gjenetik nga ndryshime gjenike. Forma e trashegimise me shpesh sht recesive autosomale ose e lidhur me kromozomin X. n raste me t rralla (S. i Di George) kemi t bejme me embriopati. Mangsite e imunitetit t lindur sipas mekanizmave.
74

Ne Smundjen granulomatoze kronike polimorfonuklearet dhe monocitet nuk arrijn t prodhojn derivatet reaktive t oksigjenit si pasoj e nj difekti n sistemin e citokrom b-245 oksidazes. Ky sistem normalisht aktivizohet nga fagocitoza. Citokromi b-245 prbhet nga vargjet 92 dhe 22 kDalton dhe n formn e lidhur me kromozomin X t smundjes kemi nj mutacion n genin q kodon vargun me t madh. Si rrjedhoj citokromi nuk sintetizohet, por ekziston dhe nj variant i mutacionit t gp92 q lejon sintezn e niveleve t ulta t ksaj proteine. n kt rast dhenja e interferonit mund t rrise nivelin e prodhimit t ksaj enzime. Semundja trashegohet me an t kromozomit X, por n 30% t rasteve me smundje granulomatoze kronike kemi nj trashegimi t tipit autosomal recesiv. n kt rast difekti genik qendron n formn difektoze t sintezs se vargut 22 kDa si dhe t prbrsve p47 dhe p67 t sistemit t oksidazes NADPH. sht interesant fakti q spektri i mikroorganizmave patogjene q prekin kta t smur sht relativisht i ngusht dhe karakteristik: Infeksionet q hasim jan zakonisht nga Staphylococcus aureus si dhe disa bakterie gram-negative, ndrsa ndrmjet fungeve hasen me shpesh Asprgillus fumigatus si dhe Candida albicans. Kjo se pari vjen nga fakti se shum bakterie prodhojn vet H2O2 q shrbn pra pr "vetvrasjen" e tyre. Por nqoftse bakteria sht katalaze pozitiv (si psh. Staph. aureus) proksidi shkaterrohet dhe kshtu bakteria arrin t mbijetoje brnda fagocitit. Se dyti, mikroorganizmat me virulente jan ata q jan mjaft rezistente ndaj mekanizmave mikrobicidale jooksigjen vartese. Ne smundjen Chediak-Higashi lizozomet jan deficitare n elastaze dhe n katepsine G dhe si pasoj t smurt vuajne nga infeksione piogjene q mund t jen fatale. Mangsia n mieloperoksidaze sht nj smundje tjetr gjenetike me karakter hereditar dhe me prekje t fagocitozs. n t hasim nj prekshmeri t lart ndaj kandidozave sistemike. Ne Sindromin e leukociteve prtace hasim nj prgjigje t manget t polimorfonukleareve ndaj stimujve kemotaktike. Ne Mangsine e adezionit leukocitar mungesa e nn-njsise beta (CD18) t beta 2 integrinave shoqrohet me nj kemotaksis t demtuar t leukociteve dhe infeskione bakteriale rekurrente. Ndrsa migrimi i monociteve, eozinofileve dhe limfociteve sht i paprekur sepse kta kan sistemin alternativ t integrinave VCAM-1/VLA-4. Agranulocitoza kongenitale shoqrohet me infeksione t rnda nga mungesa e fagocitozs se mikroorganizmave. Injktimi i prditshem n kta t smur i G-CSF rekombinante sht inkurajues pasi ai rrit numrin e granulociteve n shumicn e t smurve. Mangsite e sistemit komplementar. Difektet n proteinat e kontrollit: Rndsia e komplementit pr mbrojtjen anti-infeksioze u vu n dukje nga shpshtsia e infeksioneve t rnda me bakterie piogjene n nj individ t i cili mungonte faktori I (inaktivatori i C3b). pr shkak t paaftsise t shkaterroje C3b kemi nj aktivizim t vazhdueshem t rrugs alterne q con n nivele t ulta t C3 dhe faktorit B, ndrsa nivelet e C1, C4 dhe C2 jan normale. Cdo eritrocit bombardohet cdo dit me rreth 1000 molekula C3b t cilat gjenerohen n mnyr spontane nga C3 serik nprmjet aktivizimit t C3 konvertazes alterne. jan disa molekula q merren me inhibimin e ktij procesi duke disociuar kompleksin C3 konvertaze. Ndr to prmendim faktorin akselerues-zbrthyes (DAF = decay - accelerating factor), receptort CR1 t komplementit n siprfaqen e eritrociteve si dhe faktorin H. Me pas vet C3b copzohet nga faktori I q vepron bashk me CR1, proteinn kofaktor membranore (MCP) ose dhe faktorin H. Ekzistojn gjithashtu 2 inhibitore t kompleksit t sulmit membranor q jan faktori homolog i restriksionit (HRF) dhe CD59 t cilt duke lidhur C8 parandalojn aktivizimin e molekuls se par C9 e nevojshme kjo pr inserimin n membran. DAF, HRF si dhe CD 59 "ankorohen" n membran nprmjet disa molekulave glikozil-fosfatidil-inozitoli. n senundjen e njohur si Hemoglobinuria paroksizmale nokturne (HPN) kemi nj difekt n sintetizimin e ktyre "ankorave". Si pasoj e mungess se inhibitoreve t aktivizimit t komplementit ndodh aktivizimi i ktij t fundit me rrjedhoj lizn eritrocitare. Ne Angioedemen hereditare, e cila sht mangsia me e shpsht e nj faktori t komplementit kemi munges t lindur t inhibitorit t C1 (C1INH). Kjo con n episode t prsritura
75

t edemes akute jo-inflamatore dhe t kufizuar, por q n raste t vecanta mund t cfaqet n form t rnd si psh me edeme laringeale. Kto atake t edemes, t cilat vijne si pasoj e aktivizimit t pakontrolluar t rrugs klasike t komplementit, shkaktohen nga trauma, ndrhyrje kirurgjikale, dentare etj. Zakonisht t smurt jan heterozigote dhe arrijn t sintetizojn sasira t pakta t inhibitorit t cilat mund t rriten n nivele t mjaftueshme me an t dhenjs se medikamentit danazol. nj alternative tjetr mjekimi sht acidi epsilon-aminokaproik i cili bllokon clirimin nprmjet plazmines t prbrsit C2 t komplementit. Ataket e rnda t smundjes mund t krkojn administrimin e vet C1 inhibitorit t purifikuar. Mangsite e prbrsve t komplementit: N nj numr individsh me mangsi t C1q, C1r, C4 dhe C2 (kjo e fundit sht nga mangsite e lindura me t shpeshta t sistemit komplementar) sht konstatuar shpeshtsi e rritur e fenomeneve autoimune t ngjashme me lupusin sistemik eritematoz (LES). Si pasoj e mangsise se ktyre faktorve kemi paaftsi t formimit t C3 konvertazs klasike dhe si rrjedhoj aftsi e ulur e prgjigjes imune ndaj agjentve infeksioze apo dhe e eliminimit efikas t komplekseve antigenantitrup. Prsa i prket faktorve C5, C6, C7, C8, C9, mangsi t lindura tyre jan konstatuar n individ, t cilt prvec nj fare tendenc pr t br me shpesh nfeksione t gjeneralizuara me Neisseria gonorrhoeae dhe N. meningitidis nuk kan ndonj prekshmeri me t lart ndaj infeksioneve n prgjithsi. Me sa duket, kta prbrs t rrugs terminale t aktivizimit komplementar nuk jan esenciale pr mbijetsen e species dhe antitrupat opsonizues apo dhe mekanizmat e aderences imune japin nj mbrojtje t mjaftueshme imunitare prsa i prket imunitetit humoral. Mangsite parsore t limfociteve B: Agamaglobulinemia e lindur (M. Bruton) sht nj nga mangsite e lindura t imunitetit, geni prgjegjs pr t cilt gjndet n kromozomin X. Pra preken meshkujt dhe smundja transmetohet nga femrat. N meshkujt e prekur nga kjo smundje kemi nj ulje deri n zero t te gjitha klasave t imunoglobulinave ndrsa n biopsite e nyjeve limfatike jan t pranishem nj numr i paprfillshem plazmocitesh dhe folikujsh limfoide. Difekti sht n nivelin e qelizs pre-B dhe kemi nj pamundesi rirregullimi t geneve VH me prodhim t pjeszave t ndrprere D-J-my. Mutacioni genik ndodh n nj gen q kodon pr tirozine-kinazen n kromozomin X dhe q i ngjan familjes src se proteine-kinazave citoplazmike. Fmijet e prekur zakonisht s'kane simptoma deri 5-6 muaj t jets, koh gjat se ciles sigurohet mbrojtja pasive nga imunoglobulinat e marra nga nna. Pas ksaj moshe fillojn infeksione t shpeshta, t rnda dhe t prsritura me mikroorganizma piogjene (ekzogjene ekstraqelizore) si Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes dhe pneumoniae, Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae si dhe nga viruse me cikel biollogjik t gjat ekstraqelizor si p.sh. Viruset e hepatitit, ekoviruset etj. Prgjigjet imunitare me ndrmjetsine e limfociteve T jan t paprekura n kta t smur dhe infeksione virale t tilla si psh. fruthi apo lija kalojn pa probleme. Mjekimi i vetm pr kta t smur sht dhenja e imunoglobulinave me rrug parnterale (me mir venoze) t pakten cdo muaj (rreth 400 mg/kg/peshe) duke patur si qellim mbajtjen e nj niveli t pranueshem serik t IgG (minimumi mbi 2 g/l). Mangsia e lindur e IgA sht forma me e shpesht e mangsive t lindura t limfociteve B. Kemi nj pamundesi t limfociteve B bartse t IgA membranore q t diferencohen n plazmocite prodhuese t IgA dhe niveli serik i IgA sht zero ose n nivele gjurme. Mjaft nga kta individ jan krejt asimptomatike dhe zbulohen krejt rastesisht n nj depistim t rastit si psh. ndr dhuruesit e gjakut. Mendohet se roli i rndsishm i IgA sekretore kompensohet nga IgM n sekrecionet mukoze. n nj numur individsh t tjer kemi infeksione t shpeshta n rrugt e frymmarrjes apo ato digjestive. n mjaft prej tyre sht vn re nj munges e njkohshme e nj apo dy nnklasave t IgG. Trajtimi me imunoglobulina nuk rekomandohet n kta t smur sepse mund t kemi imunizim me IgA dhe formim t antitrupave anti-IgA q n nj injektim t mvonshem mund t japin nj reaksion anafilaktik. Mangsia imunitare e quajtur "e zakonshme dhe e ndryshueshme (common variable)":
76

sht ajo me e shpeshta dhe mendohet se prbhet nga disa forma. Shnjat klinike me t shpeshta jan infeksionet piogjene rekurrente, si bronkitet, sinuzitet, otitet etj. si dhe diarrete deri n malabsorbim. Zakonisht smundja cfaqet n moshen mbi 15 vjec dhe preken me tepr femrat se meshkujt. Palca kockore e ktyre individve zakonisht prmban numr normal limfocitesh B imature, por n 1/3 e pacienteve mund t mungojn limfocitet B qarkullues ndrsa 1/3 tjetr ka nj numr t ult t tyre. Edhe n ata paciente me numr normal limfocitesh B kta shprehin anomali funksionale si paaftsi pr t'u diferencuar n plazmocite apo pr t sekretuar antitrupa. Edhe limfocitet T mund t jen t prekur. Ata mund t paraqesin nj nivel t ult t 5-nukleotidazes siprfaqesore, rreth 30% e tyre kan nj prgjigje t ult ndaj aktivatorit poliklonal t limfociteve T fitohemaglutinine (PHA) dhe nj prqindje e ult kan limfocite T t fenotipit CD8(+), KMPI Kl II (+) dhe nj aktivitet supresor t theksuar pr limfocitet B. Baza gjenetike e ksaj lloj mangsie sht akoma e panjohur por nj numr i madh t ktyre t smurve kan t njjtet haplotipe t HLA si t smurt me mangsi t IgA gje q sugjeron nj crregullim gjenetik t prbashkt. Hipogamaglobulinemia tranzitore e latantit karakterizohet nga infeksione respiratore rekurrente dhe shoqrohet me nivele t ulta t IgG q fillojn dhe normalizohen afer moshes 4 vjec. Ekziston nj mangsi n numrin e limfociteve qarkullues si dhe n aftsine e tyre pr t gjeneruar ndihm efektive pr prodhimin e imunoglobulinave nga limfocitet B t aktivizuara nga Pokeweed mitogen (PWM). Kjo normalizohet me kalimin e smundjes. Por megjithate limfocitet B jan t pranishem dhe jo zero si n M. Bruton. Nj fare shkall hipogamaglobulinemie mund t cfaqet n mnyr fiziollogjike n cdo latant me uljen natyrale t nivelit t Ig. t nnes q ndodh rreth moshes 5 muaj. Kjo mund t bhet problem sidomos n fmijt premature. Mangsite parsore t limfociteve T: Sindromet DiGeorge dhe Nezelof karakterizohen nga mungesa e zhvillimit t timusit nga xhepat e trete dhe t katrt embrionale gjat embriogjenezes. n DiGeorge kemi gjithashtu munges t paratireoideve dhe anomali kardiovaskulare dhe t fytyrs. Si pasoj e mungess se timusit qelizat baz hematopoietike nuk mund t diferencohen n limfocite T dhe si pasoj zonat timovartse n indet limfoide jan t populluara varfr. Folikujt limfoide jan t pranishem por jo t zhvilluar mir. Prgjigjet imunitare me ndrmjetsi qelizore s'jane t pranishme dhe, megjithse fmijet e prekur me kt sindrom mund t'i rezistojn infeksioneve bakteriale t zakonshme, ata kan pasoja fatale nga fruthi ose vaksinimi me BCG ose lijen. Prgjigja antitrupore serike mund t provokohet, por ajo sht mjaft e dobt duke reflektuar n kt mnyr mungesn e limfociteve T ndihms. Trajtimi me transplant t timusit t neonatit con n restaurimin e imunokompetences. Ne shumicn e rasteve me sindromin e diGeorge nuk kemi munges t plot t timusit por nj "diGeorge t pjesshem" n t cilt numri i limfociteve T lkundet nga 6% n 30% t limfociteve qarkullues nga fundi i vitit t par t jets. Prgjigjet antitrupore jan zakonisht t pranueshme. Mangsi selektive t limfociteve T mund t kemi n Mangsine e Purine-nukleozidfosforilazes. Si pasoj e mungess se lindur se ksaj enzime kemi akumulim t metaboliteve toksike si psh. dGTP ndaj t cileve limfocitet T t aktivizuar jan vecanerisht t ndjeshm. Mungesa e prgjigjeve imunitare T-vartese i bn kta t smur mjaft t prekshem nga infeksionet me viruset e variceles dhe t lijes(vaccinia), por megjithse ata kan me pak se 10% limfocite T qarkulluese ata kan nj prgjigje antitrupore normale, gje q sugjeron se bashkpunimi T-B vepron t njriu n nivele shum me t ulta t limfociteve T se sa t miu. Imuniteti me ndrmjetsi qelizore sht i deprimuar n t smurt me Ataksi-Teleangiektazi si dhe n ata me trombocitopeni dhe ekzema (Sindromi i Wiskott-Aldrich). sht me interes fakti se n t dy kto smundje rreth 10% e t smurve t studiuar deri tani kan vdekur nga smundje malinj t indit limfoid ose tumore epiteliale. Sindromi i Wiskott-Aldrich sht i lidhur me kromozomin X dhe n meshkujt e prekur mungon nj molekul e siprfaqes qelizore, sialoforina (CD43), e cila sht ligandi i ICAM-1. Ky sindrom sht i shoqruar me nj nivel t ult t IgM dhe nj prgjigje t manget ndaj shum polisakarideve. Kta t smur kan pak limfocite B q bartin imunoglobulina siprfaqesore me idiotipe specifike pr Antigent polisakaridike. Prgjigja imunitare e ktij lloji limfocitesh B, i cili maturohet me vone n zhvillimin e limfociteve B n prgjithsi,
77

krkon ndihmn e limfociteve T helper, por n mnyr jo specifike dhe t pavarur nga kompleksi receptor CD3/TCR. Pyetja vjen n mnyr t natyrshme: Mos valle CD43 sht receptori jo-specifik pr polisakaridet t cilt stimulojn kshtu ndihmn jo specifike t limfociteve T pr limfocitet B prkates? Ataksia-teleangiektazia sht nj smundje gjenetike me trashegimi autosomale recesive q karakterizohet nga nj ataksi cerebelare progresive me degjenerim t qelizave Purkinj si dhe nj hiprndjeshmeri ndaj rrezeve X. Mendohet se difekti gjenetik n kt smundje qendron n mangsine e mekanizmave t riparimit t ADN. Kjo shpjegon prqendrimin e ndrprerjeve kromozomike rrotull geneve t familjes suprgjenike t imunoglobulinave dhe vecanerisht TCR dhe IGH. Si pasoj kemi mangsi si qelizore ashtu dhe t prodhimit t antitrupave. Mangsia e njkohshme e IgA dhe e IgE n kta t smur spjegon pjesrisht shpeshtsine m t lart t infeksioneve t rrugve t siprme respiratore n kta t smur n krahasim me ata q kan mangsi t izoluar t IgA. Raste t izoluara t mangsise se sistemit T-vartes jan prshkruar n individ n t cilt jan gjetur antitrupa limfocitotoksik t cilt jan kryesisht t drejtuar kundr limfociteve T. Limfocitet T t disa t smurve me Kandidoze mukokutane kan rezultuar t paaft t prodhojn citokinn MIF (faktori inhibues i migrimit t makrofagve) kur ata stimulohen in vitro. Mendohet se ekzistojn edhe mangsi t tjera t imunitetit me shkak mungesn e sintezs se citokinave. Gjithashtu jan prshkruar edhe raste t rralla t mangsise se CD3 si pasoj e mutacionit n vargjet gama-theta t ktij receptori. Ne disa t smur t tjer me mangsi t imunitetit qelizor sht konstatuar nj difekt n faktorin e transkriptimit brthamor NF-AT t limfociteve T t aktivizuar. Mangsite imunitare t lindura t kombinuara (MILK): Kto jan nga mangsite me t shpeshta t lindura t imunitetit. N to kemi nj difekt gjenetik n enzimat rekombinaze q jan t domosdoshme pr formimin e receptorve t limfociteve T dhe B. Si pasoj kta limfocite nuk bhen imunokompetente dhe kjo sjell si pasoj nj mangsi t rnd si t imunitetit qelizor dhe t atij humoral. Ne fmijet q kan kt mangsi funksionet imune mund t rivendosen me an t transplantimit t palcs kockore me dhurues HLA t prshtatshem nga vellezrit apo motrat. Qelizat nga dhurues t tjer edhe n rast se jan t prshtatshem n HLA mund t shprthejne nj reaksion t dhuruesit ndaj bujtsit (graft versus host) i cili mund t jet vdekjeprurs. Pr kt arsye sht e domosdoshme q qelizat imunokompetente t eliminohen nga qelizat e tjera t palcs kockore para se t futen t bujtsi. Disa t smur me MILK kan munges t enzimes adenozine deaminaze (ADA). Si pasoj kemi akumulim t metaboliteve toksike t purines dATP ashtu si mangsia e enzimes tjetr, purine-nukleozid-fosforilazes. Por ndryshe nga kjo e fundit nga metabolitet toksike preken n kt rast edhe limfocitet B ashtu si ato T. Nj pjes e ktyre t smurve prmirsohen me an t transfuzionit t eritrociteve normale q prmbajne enzimen q mungon ndrsa t smur t tjer q vuajne pr nj koh t gjat nga nj mangsi t rnd t ksaj enzime mund t psojn dmtim t epitelit timik dhe si pasoj kan nevoje pr nj trajtim me enzime t modifikuar me polietilenglikol, i cili e zgjat gjysm-jetn e saj. Kta t smur jan kandidat ideale pr terapin gjenike. N kt rast limfocitet T t ktyre t smurve mund t transfektohen me gjenin e ADA t futur n nj vektor retroviral dhe m pas ti riinjektohen t smurit. Forma me e rnd dhe fatale e MILK sht e lidhur me mungesn e plot t prekursoreve mieloide dhe quhet disgeneze retikulare. nj tjetr form e MILK sht e lidhur me mungesn e shprehjes se molekulave t HLA n siprfaqen limfocitare. Diagnoza e mangsive imunitare: Mangsite n imunoglobulina mund t vleresohen me matje sasiore: niveli prej 2g/L mund t konsiderohet arbitrarisht si kufiri minimal i normes. Prgjigja imune humorale mund t studiohet me an t matjes se antitrupave natyrale (izohemaglutininat A dhe B, heteroantitrupat ndaj eritrociteve t dashit, baktericidinat ndaj E. Coli) si dhe me matjen e antitrupave specifike pas imunizimit me vaksinn e difterise apo tetanozit, por jo me vaksina t gjalla.
78

Te smurt me mangsi t limfociteve T jan areaktive n provat e lkurs ndaj antigenve si tuberkulina, Candida, trikofitina, streptokinaza/streptodornaza apo parotiti. Me ane t dinitroklorobnzenit (DNCB) mund t studiohet in vivo sensibilizimi primar i imunitetit qelizor. Reagimi i limfociteve t gjakut priferik ndaj stimulimit t tyre in vitro me fitohemaglutinin ose antigen si ato in vivo sht nj tregues i ndjeshm i funksionit t limfociteve T. Pr kt shrbn dhe reaksioni i przier limfocitar i njanshem gjat t cilit limfocitit e t smurit q ekzaminohet vihen n kontakt me limfocite t inaktivizuara (me rrezatim p.sh.) t nj individi tjetr. Numrimi i limfociteve T realizohet me mikroskop me fluoreshenc ose me citofluorometri me antitrupa monoklonale ndaj popullatave t ndryshme limfocitare. Edhe pr studimin e funksionit t sistemit komplementar prdoren metoda t ndryshme funksionale apo sasiore. Pr aftsine baktericidale apo funksione t tjera t polimorfonukleareve prdoren metoda t ndryshme, ndrsa pr studimin e enzimave oksidative t lidhura me aktivitetin e fagocitozs prdoren testi i reduktimit t nitroblutetrazoliumit (NBT) ose stimulimi i prodhimit t suproksideve.

KAPITULLI 19. MANGSITE IMUNITARE T FITUARA

Prgjigja imune mund t dmtohet n mnyr jo specifike nga shum faktor. Vecanrisht imuniteti qelizor mund t dmtohet n gjndjet e kequshqyerjes qoft kjo e fundit edhe n format jo ekstreme t saj. Mangsia n hekur sht mjaft e rendsishme n kt drejtim. Infeksionet virale jan shpesh shkak imunosupresioni dhe shembulli m tipik sht fruthi, virusi i t cilit ka veprim direkt citotoksik mbi qelizat limfoide. Virusi m i njohur me veprim imunosupresiv sht pa dyshim virusi HIV, por ky do t shtjellohet m gjat n kapitullin tjetr. N leprn lepromatoze si dhe n malarien kemi prekje t funksionit t prgjigjes imunitare si pasoj e nj anomalie t qarkullimit limfocitar apo si n rastin e malaries si pasoj e crregullimit t funksionit t makrofagve. Crregullimi i ekuilibrit ndrmjet limfociteve Th1 dhe Th2 si pasoj e infeksionit mund t prish funksionin e asaj popullat q ka veprim mbrojts pr infeksionin n fjal. Shum agjent terapeutik si psh. rrezet X, medikamentet citotoksik apo dhe kortikosteroidet kan veprim mbi sistemin imunitar. Smundjet limfoproliferative t limfociteve B si leucemia limfoide kronike, mieloma, makroglobulinemia e Waldenstrom jan t lidhura me shkall t ndryshme t hipogamaglobulinemis si dhe t dmtimit t prgjigjes antitrupore. Infeksionet q hasen m shpesh n kta t smur jan nga bakteriet piogjene, ndrsa n smundjen e Hodgkin t smurt kan mangsi t imunitetit qelizor dhe si pasoj hasim infeksione nga bacili i tuberkulozit, Brucella, Cryptococcus apo Herpes Zoster virus.

79

KAPITULLI 20. SINDROMI I MANGSISE IMUNITARE T FITUAR NGA INFEKSIONI ME VIRUSIN HIV (SMIF - SIDA/AIDS)
AIDS sht nj smundje e shkaktuar nga infeksioni me virusin HIV dhe q ka marr prpjestimet e nj pandemie botrore. N disa pjes t Afriks ku incidenca e infeksionit sht e lart transmetimi sht kryesisht me rrug heteroseksuale, ndrsa n pjest e tjera t bots shumica e rasteve jan cfaqur n meshkuj homoseksual, prdorues t drogave intravenoze, hemofilik q kan marr faktor VIII t nxjerr nga plazma apo n fmij t lindur nga gra t infektuara me virusin HIV. Megjithat edhe n kto rajone numri i t infektuarve me rrug heteroseksuale sht n rritje t vazhdueshme. Shnjat kryesore klinike jan infeksionet oportuniste nga viruset sic jan Pneumocystis carinii, Cytomegalovirus, Epstein-Barr virus (EBV), Herpes simplex virus, kpurdhat Candida, Asprgillus, Cryptococcus, parazitt Toxoplasma Gondii, Pneumocystis carinii, bakterie si Mycobacterium tuberculosis etj. Gjithashtu n kta t smur kemi nj shpeshtsi t lart t sarkoms s Kaposi. Sidomos n fazat e para t smundjes haset sindromi i quajtur ARC (AIDS related complex) i karakterizuar nga tempratur, humbje n pesh dhe limfadenopati. AIDS shkaktohet nga infeksioni me virusin HIV: Transmetimi I smundjes ndodh zakonisht nprmjet infeksionit me gjak ose sprm q prmban virusin HIV. Ky virus shumzohet n sistemin limfoid t t infektuarit. Priudha e latencs pas infektimit mund t zgjas me vite dhe jo t gjith t infektuarit zhvillojn AIDS m tej. HIV sht nj retrovirus me ARN q bn pjes n grupin e lentiviruseve, t cilt kan aftsin t shkatrrojn qelizn q infektojn, shkaktojn smundje me priudh t gjat latence, dhe kan aftsin tI shptojn sistemit imunitar.
80

Glikoproteina gp 120 e mbshtjelljes s virusit lidhet me aviditt me molekuln CD4 t limfociteve T dhe npermjet proteins gp41 fillohet fuzioni i virusit me limfocitin T dhe si pasoj infeksioni i ktij t fundit. Qelizat shnj jan limfocitet T helper q kan me shumic CD4 n siprfaqen e tyre, por prania e CD4, megjithse me dendsi t ult, edhe n makrofagt dhe qelizat mikrogliale I bn kto t fundit t prekshm nga infeksioni. Qelizat e infektuara lejojn replikimin viral q mund t infektoj kshtu qeliza t tjera. Qelizat folikulare dendritike mund infektohen gjithashtu nga HIV nprmjet nj procesi q nuk prfshin CD4. Kshtu qelizat dendritike prbjn kshtu nj rezervuar t rndsishm t virusit n organizm. HIV prdor nj transkriptaz riverse pr t konvertuar ARN e vet n ADN e cila integrohet n genomn e qelizs bujtse ku mund t qndroj n gjndje latence pr nj koh t gjat. Stimulimi i limfociteve T dhe makrofagve t infektuar por n gjndje latence con n aktivizimin e prodhimit t proteinave virale dhe pra t replikimit viral. Historia natyrale e infeksionit: Pas infektimit me virusin HIV mund t pasoj nj sindrom retroviral akut q shoqrohet me tempratur, mialgji, artralgji, viremi dhe pozitivitet pr p24 (nukleokapsid dominant antigenik viral) n gjak. Prgjigja imunitare ndaj virusit, e identifikueshme nga cfaqja e antitrupave qarkullues ndaj p24 dhe ndaj proteinave t mbshtjelljes gp120 dhe gp41 si dhe nga gjenerimi i limfociteve T citotoksik specifike pr gp120, ndrpret viremin dhe con n sekuestrimin e HIV n indin limfoid. Kapja e pjeszave virale t kompleksuara me antitrupa dhe komplement stimulon hiprplazin folikulare si dhe infeksionin e qelizave folikulare dendritike. N fakt folikujt limfoid bhen vendi kryesor i replikimit viral si dhe i infektimit t qelizave t tjera t sistemit imunitar. M pas mund t ndodh involucioni folikular q con n nj degjenerim gradual t qelizave folikulare dendritike me nj rritje t ngarkess virale dhe t replikimit n qelizat mononukleare t gjakut priferik. Si pasoj numri i limfociteve T CD4 (+) n gjakun priferik bie progresivisht. Kur ky sht nn 50/mm3 filloj t cfaqen pasojat pr imunitetin me ndrmjetsi qelizore si psh. negativizim i provave intrakutane me antigen t zakonshm si tuberkulina, kandidina, tetanos apo mosgjenerimi i limfociteve T citotoksik ndaj viruseve t zakonshm si psh. citomegalovirusit. N kt situat i smuri sht tashm i pambrojtur ndaj infeksioneve t rnda t shkaktuara nga agjent jopatogjene n kushte normale (oportunist) sic jan Pneumocystis carinii apo Cytomegalovirus. Mekanizmat e paksimit (deplecionit) qelizor: Disa hipoteza prpiqen t shpjegojn paksimin e theksuar t limfociteve T CD4 (+) n t smurt me AIDS: 1. Veprimi direkt citopatik i virusit mbi qeliz ose nprmjet prodhimit t bashkimeve sinciciale midis limfociteve T CD4(+). 2. Veprimi i HIV si suprantigen duke ndrvepruar me disa familje TCR dhe eliminim t limfociteve T q bartin kta receptor. 3. N t smurt asimptomatik HIV(+) stimulimi nga virusi HIV i L.T. CD4(+) con n apoptoz t ktyre t fundit. N qelizat dendritike t infektuara kemi nj replikim viral aktiv si dhe nj paksim i shprehjes s molekulave t KMPI Kl. II si dhe t B7. Si pasoj, molekulat e shumta t gp 120 t pranishme n siprfaqen qelizore gjat celjes s pjeszave virale n siprfaqet qelizore induktojn apoptozn duke bashkvepruar me CD4 n siprfaqen e L.T. 4. Qelizat dendritike dhe makrofagt e humbin aftsin e tyre pr t paraqitur antigent solubl limfociteve T CD45RO n t smurt asimptomatik HIV(+). Si pasoj e mosmbajtjes t aktivizuar t popullats s L.T. kujtes CD45RO(+) do t kemi si pasoj edhe paksim t popullats kujtes s L. T. n gjndje qetsie (CD45RO+). Kto ndryshime mund t shpjegojn devijimin e limfociteve T helper drejt nnpopullats Th2, gj q vihet re gjat avancimit t smundjes. 5. Induktim i nj prgjigje autoimune si pasoj e reaksionit t kryqzuar midis proteinave t HIV dhe epitopeve kriptik n limfocitet T t aktivizuar, ose nprmjet interferimit me mekanizmat e tolerancs normale intratimike. 6. Humbje qelizore si pasoj e mbulimit t CD4 me komplekse imune me gp120.

81

T smurt me AIDS kan si pasoj hiprgamaglobulinemi si dhe nj numr t lart t limfociteve B q prodhojn imunoglobulina in vitro n mnyr spontane dhe kjo sugjeron faktin q kta limfocite jan t stimuluar n mnyr poliklonale. Diagnoza e AIDS: Nj individ me infeksione oportuniste, limfopeni, numr t ul t t L.T. CD4(+), por numr relativisht t ruajtur t L.T. CD4(+), nivele t larta t IgG dhe IgA si dhe negativitet t provave t lkures ndaj antigenve t zakonshm mund t jet me AIDS sidomos nqs. ai i takon nj gruppopullate n risk. Konfirmimi i diagnozs realizohet me vnjn n dukje t antitrupave antivirale antiHIV me ELISA si dhe me imunobloting (shih Kap. ). N smundje aktive kemi gjithashtu dhe pozitivitet t antigenit p24. Prova e pakundrshtueshme dhe prfundimtare e infeksionit me virusin HIV sht izolimi i virusit ose demonstrimi i genoms s virusit HIV. Kontrolli i infeksionit nga HIV: Masa m e mir pr kontrollin e ktij infeksioni do t ishte parandalimi i tij nprmjet vaksinimit. Antitrupat e par q cfaqen pas infeksionit jan t drejtuar ndaj glikoproteins gp120 t mbshtjelljes virale; antitrupat ndaj proteinave t brndsis virale p24 dhe p18 mund t cfaqen m von. Shumica e antitrupave jan jo-neutralizues, pra ata nuk kan aftsin t parandalojn infeksionin e qelizave in vitro. Deri tani nuk sht br e mundur t prodhohen antitrupa mbrojts edhe pr faktin se molekula gp120 pson ndryshime edhe brnda t njjtit individ. Terapia antivirale sht drejtuar ndaj transkriptazes riverse si psh. AZT(zidovudina). Medikamente t tjer antiviral jan antiproteazat, q bashk me AZT prbjn tashm nj mjet t fuqishm terapeutik pr te ndaluar prparimin e smundjes.

KAPITULLI 21. REAKSIONET E MBINDJESHMRIS, 4 LLOJET E TYRE

Prgjigjet imunitare t tepruara mund t cojn n dmtime indore. Kur nj individ ka rn n kontakt me nj antigen t caktuar kontaktet e metejshme me kt antigen mund t cojn n fuqizim t tepruar t prgjigjes imunitare. Ky reaksion mund t jet i ekzagjeruar dhe t shkaktoje dmtime indore (mbindjeshmeri) nqoftse antigeni sht i pranishem n sasi relativisht t larta ose nqoftse prgjigja imunitare humorale apo qelizore sht e ekzagjeruar. Duhet t kemi parasysh se mekanizmat q qendrojn pas ktyre reaksioneve t paprshtatshme jan po ato q prdoren normalisht pr luftimin e infeksioneve. Reaksionet e mbindjeshmris jan klasifikuar sipas Gell dhe Coombs n 4 tipe, t cileve i sht shtuar dhe nj tip i peste. Tipet I, II, III, dhe V varen nga ndrveprimi i antigenit me antitrupat humorale dhe quhen n prgjithsi reaksione t tipit t shpejt, megjithse disa jan me t shpejt se t tjert. Tipi i IV prfshin reaksionet me ndrmjetsine e limfociteve T dhe pr arsye t koh-cfaqjes me t vonshme sht quajtur mbindjeshmeri e tipit t vonuar. Por mbindjeshmeria mundte cfaqet edhe nga ndrveprimi direkt i agjentit shkaktar me elemente t sistemit t imunitar t lindur pa ndrhyrjen e prgjigjeve t imunitetit t fituar. Tipi i I - Mbindjeshmeria e shpejt (anafilaktike): Te dhnat klinike me t hershme mbi nj prgjigje imunitare t tepruar jan mbi anafilaksine. nj injektim i vetm i 1 mg albumine t vezs n nj kavie nuk ka asnj efekt t dukshm. Por nqs. injektimi prsritet 2-3 jave me von, kafsha e sensibilizuar reagon tashm n mnyr dramatike me shnjat e anafilaksis s gjeneralizuar: pothuajse menjhere kafsha fillon t gulcoj dhe pas disa
82

minutash ngordh nga asfiksia. T dhnat patollogjike tregojn pr konstriksion t bronkeve dhe bronkioleve dhe n prgjithsi kemi kontraksion t muskujve t lemuar dhe dilatacion t kapilareve. Reaksione t tila t rnda jan vn re t njriu pas pickimit t grerezes ose bletes si dhe pas injektimit t penicilines n individ t sensibilizuar. n shum nga kto raste vetm injksioni i shpejt intravenoz i adrenalines, q parandalon kontraktimin e muskujve t lemuar si dhe dilatacionin kapilar mund t parandaloje vdekjen. Kta reaksione shkaktohen nga degranulimi eksploziv i mastociteve dhe bazofileve dhe ky i fundit sht prgjegjs pr clirimin e histamines dhe t mjaft mediatorve t tjer. Degranulimi i bazofileve shkaktohet nga ndrveprimi i alergenit me antitrupat e klass IgE kto t fundit t fiksuar mbi membrann e mastociteve nprmjet receptorve me afinitet t lart pr fragmentin Fc t IgE (FcRI) q prmban kjo membran. Kalimi i limfociteve B n qeliza plazmocitare prodhuese t IgE kontrollohet nga IL-4, e cila vepron me nj sinjal bashkstimulues, i cili sht TNF-alfa i lidhur me membrann e limfociteve T. Stimulimi i sintezs se IgE nga IL-4 fuqizohet nga veprimi i IL-5 dhe IL-6 si dhe nga CD23 (forma e tretshme e FcRII me afinitet t ult) e cila lidhet me CD21 t limfociteve B (receptori CR2/EBV) dhe q modulohet nga IFN alfa, IFN gama, TGF beta dhe IL-10. Reaksionet anafilaktike shprthehen nga bashklidhja (cross-linking) e molekulave t IgE n siprfaqen e mastociteve. Si mastocitet ashtu dhe bazofilet, pararndsit qarkullues t te parve, kan n siprfaqen e tyre receptor me afinitet t lart pr regjionin lidhs C2:C3 t fragmentit Fc t IgE (FcRI). Edhe IgG4 lidhet me an t pjess Fc n siprfaqen e mastociteve, por me afinitet me t ult se IgE. Bashklidhja nga antigeni i antitrupave t klass IgE n siprfaqen e mastociteve nxit degranulimin e mastociteve dhe bazofileve dhe si pasoj clirimin e mediatorve. Sa me tepr vende lidhse me antitrupat t kt antigeni aq me efikase sht nxitja e clirimit t mediatorve: tetrameret jan me efikase se trimeret dhe kta t fundit me efikase se dimeret. Degranulimi induktohet gjithashtu kur IgE bashklidhen nga anti-IgE bivalente, por anti-IgE-te monovalente (Fab) jan inaktive. Urezimi i receptorve FcRI (bashklidhja e tyre) rezulton n nj fosforilim t menjhershem t vargjeve beta dhe gama, por ky reaksion rikthehet shpejt nga veprimi i fosfatazave pas clirimit t ligandit t lidhur me receptort. Aktivizimi i receptorve pasohet shpejt nga zbrthimi i fosfatidilinozitolit n inozitoltrifosfat (IP3), formimi i diacilglicerolit dhe nga nj rritje e kalciumit t lire intracitoplazmatik. Kaskada biokimike prodhon fuzogjene membranoaktive si acidi lizofosfatidik, i cili favorizon fuzionin e membranave t granulave dhe degranulimin e tyre si dhe serine e metaboliteve t acidit arakidonik q formohen nga rrugt e ciklooksigjenazes dhe lipooksigjenazes. Prfundimisht, mediatort e paraformuar t cliruar nga granulat prfshijne histaminn, heparinn, faktort kemotaktike t eozinofileve dhe neutrofileve si dhe faktorin aktivizues t trombociteve, ndrsa leukotrienet LTB4, LTC4 dhe LTD4, PGD2 dhe tromboksanet sintetizohen rishtas. Gjithashtu kemi dhe clirim t IL-4, IL-5, IL-6 si dhe t GM-CSF, nj profil citokinash tipik pr limfocitet Th2. Ne rrethana normale, t gjith kta mediator nxisin zhvillimin e nj reaksioni akut inflamator mbrojts. Por n rast se kemi clirim masiv t ktyre mediatorve n kushte jo normale si psh. n terren atopik, efekti bronkokonstriktor dhe vazodilatator predominon dhe bhet kercenues. Prgjigjet klinike ndaj Antigenve t inhaluar: Pothuaj 10 % e popullates vuan n nj mas m t leht apo me t rnd nga alergji q prfshijn reaksionet anafilaktike t lokalizuara dhe t shkaktuara nga alergjen ekstrinseke me ndrmjetsine e IgE. Ndr kta alergjene prmendim polenet, qimet e kafsheve apo ekskrementet e akarieneve (parazit si Dermatophagoides pteryonissimus) q gjnden me shumic n pluhurin e shtpise. Kontakti i alergjenit me IgE t lidhur me membrann mastocitare t mukozave bronkiale, nazale, apo t indeve konjuktivale cliron mediatort e anafilaksise dhe jep sipas rastit simptomat e astms, rinitit alergjik apo konjuktivitit. Kjo lloj mbindjeshmerie sht e tipit t shpejt, por shum t smur atopik zhvillojn shnja t zgjatura pas ekspozimit ndaj alergjeneve dhe nj sh]mbull tipik i ksaj lloj mbindjeshmrie sht astma bronkiale. T smurt me kt smundje ndahen n tr kategori kryesore: 1. Astm ekstrinseke t lidhur me atopi dmth. predispozicion gjenetik pr t sintetizuar nivel t rritur t IgE ndaj alergjeneve t jashtm. 2. Astm intrinseke n t smurt jo-atopik. 3.
83

Atm okupacionale t shkatuar nga proteina specifike ose substanca kimike me pesh vogl molekulare. Smundja sht e karakterizuar nga ngushtim reversibl i rrugve t frymmarrjes i shoqruar ky nga nj ngacmueshmri bronkiale e lart ndaj nj spektri t gjr stimujsh irritue apo farmakllogjik. N seciln prej grupeve t msiprme kemi dhe nj inflamacion kronik ku prfshihen limfocitet T, makrofagt dhe sidomos eozinofilet. Akumulimi preferencial i eozinofileve n kt smundje vjen nga veprimi i IL-3, IL-5, dhe GMCSF. Veanrisht IL-5 nxit eozinofilet pr t psuar nj veprim lokomotor trheqs q ushtrohet nga PAF dhe LTB4 t mastociteve, rrit adezionin n endotelin vaskular mprmjet beta2-integrinave si dhe ul pragun ndaj stimujve q shkaktojn lirim t granulave. Proteina madhore bazike e eozinofileve shkakton nj hiprreaktivitet t bronkeve dhe sht toksike pr qelizat epiteliale respiratore. Faktor t tjer patogjenik lan dhe mediatort PAF dhe LTC4, q jan bronkokonstriktor, ndrsa LTC4 sht gjithashtu nj stimulues i fuqishm i sekrecioneve bronkiale. IL-5, i cili sht nj nga faktort kryesor t infiltrimit eozinofilik sekretohet pjesrisht nga mastocitet lokale, por n kronicitetin e smundjes kontribuon prodhimi i IL-5 dhe IL-4 nga L.T H2. Predispozicioni atopik mund t faqet edhe n formn e dermatitit atopik nga akarient e pluhurit t shtpis ose kafsht shtpijake si psh. macet etj. Shum alergjene t tjer mund t shkaktojn alergji ushqimore n subjekt atopik si psh. e bardha e vezs, qumshti i lopes apo konservant ushqimor si sulfitet. Kontakti i ktyre substancave me IgE specifike t fiksuara n mastocitet e mukozs intestinale mund t shkaktoj nj reaksion lokal me t vjella dhe diarre ose mund t lejoj q alergjeni t deprtoj lirisht nprmjet zorrs duke ndryshuar prmeabilitetin e mukozs s saj nga veprimi i mediatorve. Alergjeni mund t kompleksohet kshtu me antitrupa dhe mund t shkaktoj lezione n distanc si psh. artikulacionet. Ai mund t difuzoj gjithashtu n regjione t sensibilizuara si psh. lkur ose mushkri ku mund t shkaktoj reaksione t tjera anafilaktike. Psh. ngrnja e manatokave ose e vezs mund t japin prkatsisht urtikarie ose atak astmatik n individ t sensibilizuar. Faktort gjenetik: Ekziston n fakt nj predispozicion i fort familiar n cfaqjen e atopis alergjike, por megjithse kjo sht elidhur me nj haplotip HLA t caktuar brnda nj familje t dhn asnj lidhje e prgjithshme me antigen HLA t caktuar nuk sht vn n dukje. Nj faktor gjenetik i vn qart n dukje sht aftsia pr t patur nivele t larta t IgE: Sa m i lart niveli serik i IgE totale aq m i madh sht probabiliteti pr t zhvilluar reaksione apo smundje alergjike. Testet klinike t alergjis: Mbindjeshmria alergjike vlersohet zakonisht me an t provave intrakutane me alergjenet m t zakonshm. lirimi i histamins dhe i mediatorve t tjer jep shpejt nj eritem dhe papul q arrijn maksimumin brnda 30 minutave dhe pastaj trhiqen. IgE prgjegjse mund t vihen n dukje nprmjet anafilaksis kutane pasive duke testuar aftsin e serumit t t smurit p t sensibilizuar n mnyr pasive lkurn e individve normale (reaksioni i Prausnitz-Kustner). Ky sensibilizim pasiv mund t bllokoht duke injktuar prpara serumit t t smurit IgE t gatshme mielomatoze por jo imunoglobulina mielomatoze t klasave t tjera. Kjo ndodh sepse receptort prkats n mastocitet e lkurs saturohen me regjionet Fc t IgE mielomatoze dhe rrjedhimisht IgE e t smurit skan se ku t fiksohen. Reaksioni i menjhershm i msiprm pasohet nga nj reaksion i vonshm q zgjat deri 24 or. Ai karakterizohet nga nj infiltrim i dndur me eozinofile dhe limfocite T dhe sht m edematoz se reaksioni i hershm. Ngjashmria me histopatollogjin e infiltrimit inflamator t astms kronike sht e dukshme dhe kta reaksione t vonshme mund t shihen pas stimulimit t bronkeve dhe t mukozs bronkiale t subjekteve alergjik. Prsa i prket provave in vitro, prve matjes s IgE totale serike nj vler t rndsishme diagnostike paraqet edhe matja e IgE specifike pr alergjene t caktuar. Ekziston nj korrelacion mjaft i mir midis IgE specifike serike dhe pozitivitetit t provave t lkurs. Edhe kur kta dy teste diagnostik jan negativ stimulimi intranazal me alergen mund t rezultoj pozitiv si pasoj e prodhimit kryesisht lokal t IgE specifike.
84

Trajtimi: Pa dyshim trajtimi i par sht eliminimi i alergjenit shkaktar, por jo gjithmon kjo sht e mundshme pasi nqs alergjeni sht ubikuitar si psh, akarient e pluhurit t shtpis, myket e shtpis apo polenet e luleve, evitimi i tyre sht shum i vshtir. Tentativat pr t desensibilizuar t smurt nprmjet imunizimit me injktime t prsritura t alergenve mund t ojn n prmirsim t dukshm, por jo n t gjith t smurt. Mendohet se si rezultat i ktyre injktimeve kemi sintezn e antitrupave bllokues funksioni i t cilve sht t pengojn kontaktin e alergjenit me IgE specifike t fiksuara n mastocitet. Kta antitrupa bllokues mund t jen t izotipeve IgG ose IgA dhe kan funksion mbrojts. Gjithashtu duke patur parasysh q bashkpunimi me limfocitet T sht i rndsishm pr sintezn e IgE dhe pr veprimin e eozinofileve, veprimi dobiprurs i injktimit t alergjeneve mund t induktoj limfocite T supresor. Prsa i prket terapis medikamentoze veprim efikas kan agjent t till inhalator si sodium kromoglikati i cili lidhet n receptor t veant mbi mastocite duke i br kta rezistent ndaj degranulimit. Beta stimuluesit lokale luajn rol t rndsishm bronkodilatator sidomos n acarimet e astms bronkiale ndrsa kortizoniket lokale luajn rol parandalues t riakutizimeve t astms. Simptomat e alergjis mund t kontrollohen relativisht mir (por jo gjithmon) me an t antihistaminikve. N reaksionet kronike alergjike nevojitet prdorimi i imunomodulatorve si steroidet, apo s fundi i ciklosporins A. Tipi i dyt i reaksioneve t mbindjeshmris: Hipersensibiliteti citotoksik n vartsi t antitrupave: Kur nj antigen sht i pranishm n siprfaqen e nj qeliz, lidhja e tij me antitrupin prkats do t nxis eliminimin e ksaj qeliz me mekanizmat si vijon: 1- Ulje e ngarkess siprfaqsore t qelizs. 2- Veprimi opsonizues i fragmenteve Fc t Ig nprmjet receptorve prkats n qelizat e sistemit imunitar. 3- Veprimi opsonizues i i C3 t aktivizuar n siprfaqen e qelizs shnj. 4- Vdekja qelizore mund t pasoj gjithashtu aktivizimin e t gjith sistemit komplementar deri t C8 dhe C9 dhe duke shkaktuar dmtim direkt membranor (hapje t poreve dhe liz osmotike. 5- Qelizat shnj t mbuluara me prqndrime t ulta t IgG mund t vriten n mnyr jo-specifike nprmjet nj mekanizmi jo-fagocitar jashtqelizor q realizohet nga qeliza limforetikulare jo t sensibilizuara paraprakisht, t cilat lidhen me qelizn shnj me receptor specifik pr pjesn Fc t IgG. Ky citotoksicitet me ndrmjetsi antitrupore (ADCC = antibody dependent cell-mediated cytotoxicity) kryhet si nga qelizat e linjs mieloide (polimorfonukleart dhe monocitet) ashtu dhe nga limfocitt e mdhenj granular (LGL = large granular lymphocytes) t cilt jan quajtur dhe qeliza K (killer), t cilt jan identik me qelizat NK. Megjithse ky fenomen deri tani sht vn re vetm in vitro mendohet se ky fenomen ka vler fiziollogjike n rastet kur qelizat shnj jan mjaft t mdha pr tu vrar nga fagocitoza si psh. parazitt e mdhenj apo tumoret solid. Reaksionet e tipit t dyt me karakter aloimun: Ndr prbrsit e shumt polimorfik t membrans eritrocitare sistemi ABO i grupeve t gjakut prbn sistemin dominant. Grupet antigenik A dhe B e kan prejardhjen nga substanca H nn veprimin e glycosyl transferazave q kodohen nga genet A dhe B respektivisht. Individt e grupit AB i kan t dy antigent n membrann e eritrociteve t tyre ndrsa ata t grupit 0 sintetizojn vetm substancn H sepse t ata mungojn si geni A ashtu dhe ai B. Antitrupat anti-A apo anti-B faqen kur antigeni prkats mungon: kshtu nj prson i grupit A do t ket antitrupa anti-B dhe anasjellts. Kto izohemaglutinina jan kryesisht t klass IgM dhe i prkasin klass s antitrupave natyral: prodhimi i tyre stimulohet nga kontakti me antigent e flors saprofite intestinale t cilt kan struktur t ngjashme me karbohidratet e grupeve t gjakut. N kt menyr antitrupat e formuar kan nj reaksion t kryqzuar me grupin eritrocitar q mungon tek ky individ. Nqs. nj individ sht me grup gjaku A, ai do t jet tolerant ndaj antigenve t ngjashm me t ndrsa do t formoj antitrupa t aft t aglutinojn eritrocitet e grupit B. N mnyr t ngjashme individi i grupit O do t sintetioj antitrupa si anti-A ashtu dhe anti-B. N rast transfuzioni t paprshtatshm erutrocitet e transfuzuara

85

do t mbulohen me antitrupat prkats dhe do t ndodh liza e shpejt e tyre me pasoj reaksione t rnda deri vdekjeprurse. Papajtueshmria n sistemin Rhesus: Grupi i gjakut Rhesus formon sistemin tjetr antigenik madhor n t cilin antigeni RhD sht shkaktari kryesor i reaksioneve izoimune si pasoj e aloimunizimit. Nj nn me grup gjaku RhD(genotipi dd) mund t sensibilizohet nga eritrocitet e fmijs kur ky ka antigenin RhD + (genotipi DD ose Dd). Kjo ndodh m shpesh n lindjen e fmijes s par kur nga gjakosja e placents shum eritrocite t fmijs kalojn tek nna. N kt rast antitrupat e formuar jan t klass IgG q jan t aft t prshkoln placentn n rast t nj barr tjetr. Veprimi i tyre me antigenin D t eritrociteve t fmijs on n shkatrrimin e ktyre t fundit kryesisht n saj t aderencs opsonizuese duke shkaktuar n kt mnyr smundjen hemolitike t neonatit. Kta antitrupa nuk arrijn t shkaktojn aglutinimin e eritrociteve RhD+ in vitro (pr shkak t densitetit t ult t prcaktuesve antigenik n siprfaqen e eritrociteve) nqs. nuk prdoren albumina si mjedis apo dhe nj serum anti-Ig (reagenti i Coombs ky i fundit). Nqs. nj nn ka izohemaglutinina natyrale q reagojn me eritrocitet fetale q arrijn n qarkullimin e saj, sensibilizimi me antigenin D sht m pak i mundshm. Psh. nj nn grup O Rhq ka nj fmij grup A Rh+ do t shkatrroj eritrocitet e fmijs me an t antitrupave anti-A t saj prpara se kta eritrocite t mund t provokojn sintezen e antitrupave anti-D. Sipas ktij principi nnat Rh+ n momentin r lindjes s nj fmije Rh- trajtohen n mnyr profilaktike me antitrupa antiD duke reduktuar kshtu n nj mas t konsiderueshme rrezikun e sensibilizimit. Transplantet e organeve: Nj organ i transplantuar, i cili i ka rezistuar reaksioneve me ndrmjetsi qelizore t flakjes akute, mund t provokoj prodhimin e antitrupave tek bujtsi t drejtuar ndaj antigenve siprfaqsor t t transplantimit (HLA) t dhuruesit. Kta antitrupa mund t veprojn n mnyr citotoksik direkte mbi qelizat e organit t transplantuar ose mund t shkaktojn aderencn e qelizave fagocitare ose sulmin jospecifik t qelizave K. Ata mund t skaktojn gjithashtu aderencn trombocitare kur kta antitrupa ndrveprojn me antigen n siprfaqen e endotelit vaskular. Ndrsa flakja hiprakute ndrmjetsohet nga antitrupa t paraformuar t marrsit. Reaksionet autoimune t mbindjeshmeris t tipit t dyt: Autoantitrupa ndaj eritrociteve t vet pacientit vihen re n anemit hemolitike autoimune. Kta antitrupa bashkveprojn n 370C me prcaktues antigenik (epitop) t antigenve t kompleksit Rhesus t ndryshm nga ata q provokojn reaksionet e transfuzionit. Eritrocitet e mbuluara me kta antitrupa kan nj gjysm-jet m t shkurtr kryesisht si rrjedhoj e aderimit t tyre me qelizat fagocitare t shpretks. Mekanizma t ngjashm jan prgjegjs edhe pr anemin n t smurt me hemaglutinina t ftohta t cilat jan antitrupa monoklonal anti-I (antigen siprfaqsor i eritrociteve) q krijohen pas infeksionit me Mycoplasma pneumoniae si dhe n disa raste t hemoglobinuris paroksizmale nga t ftohtit t lidhur me antitrupat lizues t Donath-Landsteiner q jan specifik pr grupin P t gjakut. Kta antitrupa jan kryesisht t klass IgM dhe bashkveprojn n tempratura nn 370C. Serumet e t smurve me tiroidit t Hashimoto prmbajn antitrupa q n prani t komplementit jan citotoksik pr qelizat tiroidiene. N sindromin e Goodpasture hasen nga ana tjetr antitrupa ndaj membrans glomerulare t veshkave por dhe t mushkrive. Biopsit kan vn n dukje edhe fiksimin e komplementit bashk me antitrupat n kt membran dhe si rrjedhoj dmtimin e ksaj t fundit. Nj shmbull tjetr i ksaj lloj mbindjeshmrie sht dmtimi nga autoantitrupa i receptorve pr acetilkolinn n smundjen myasthenia gravis. Reaksionet medikamentoze me tip t dyt t mbindjeshmris: Medikamentet mund t lidhen me prbrs t organizmit dhe kshtu nga hapten t shndrrohen n antigen t plot t aft t sensibilizojn disa individ. Nqs. prodhohen antitrupa t klass IgE mund t kemi reaksione anafilaktike. N disa rrethana, sidomos me pomada apo krema me prdorim lokal mund t faqet mbindjeshmri me ndrmjetsi qelizore. N disa raste t tjera, sidomos kur medikamenti lidhet me proteina serike, mund t kemi reaksione t tipit t tret t mbindjeshmris.
86

Reaksionet e tipit t dyt faqen zakonisht kur medikamenti lidhet me siprfaqen e nj qeliz gjaku dhe dhe pr rrjedhoj provokon prodhimin e antitrupave q jan citotoksik pr kompleksin qelizmedikament. Kur medikamenti eliminohet plotsisht zhduket dhe kjo lloj mbindjeshmrie. Shembuj t ksaj mbindjeshmrie jan par n anemin hemolitike nga marrja e klorpromazins apo fenacetins, n agranulocitozn e lidhur me amidopirinn apo kinidinn apo n purpurn trombocitopenike t shkaktuar nga sedativi Sedormid. N rastin e fundit serumi i freskt i t smurit lizon trombocitet n prani t Sedormid-it, por jo kur ky ssht i pranishm. Inaktivizimi i komplementit me an t ngrohjes s serumit n 560C pr 30 minuta e pengon kt efekt gj q tregon se aktivizimi i komplementit sht i domosdoshm n kt mekanizm.

KAPITULLI 22. MEKANIZMAT IMUNOPATOLOGJIKE, TIPI I III DHE IV

Klasifikimi sipas Gell dhe Coombs i mekanizmave imunopatologjike t mbindjeshmeris t tipit t tret dhe t katrt. Shembuj t tyre. TIPI I TRETE I REAKSIONEVE IMUNOPATOLOGJIKE VONUAR): (MBINDJESHMRIA E TIPIT T

Organizmi mund t'i ekspozohet nj teprice antigeni gjat nj priudhe t zgjatur koh n nj numr rrethanash si n infeksione t zgjatura, smundje autoimune apo n kontakte t vazhdueshme me agjent t mjedisit. Komplekset antigen-antitrup t formuar n kt mnyr mund t precipitojn n inde apo organe t caktuara dhe t shkaktojn reaksione inflamatore. Nqoftse kemi dhe fiksim t komplementit do t ndodh lirim i anafilatoksinave (C3a dhe C3b) dhe degranulim t mastociteve me vazodilatacion dhe rritje t prmeabilitetit kapilar si pasoj. Faktor kemotaktik gjithashtu t prodhuar (si psh. C3a) do t shkaktojn nj trheqje n vatrn inflamatore t polimorfonuklearve t cilt do t fillojn fagocitozn e komplekseve imune. Si pasoj e ktyre fenomeneve do t kemi lirim ekstraqelizor t prmbajtjes s granulave t neutrofileve. Kur kompleksi imun depozitohet mbi nj membran bazale dhe nuk mund t fagocitohet kemi t ashtuquajturn fagocitoz t frustruar. N kt rast do t lirohen me shumic enzimat proteolitike (ku prfshihen proteinazat dhe kolagenazat), enzimat formuese t kinins, proteinat polikationike, dhe prbrsit reaktiv t oksigjeni dhe azotit, t cilat do t shkaktojn dmtim lokal t indeve dhe intensifikim t reaksioneve inflamatore. Dmtim i
87

mtejshm mund t shkaktohet nga liza reaktive si rrjedhoj e aktivizimit t C5,6,7,8,9. Nqs. krijohen kushtet mund t kemi agregim trombocitar me dy pasoja: 1 - lirim t mtejsh t aminave vazoaktive; 2 - Formimi i mikrotrombeve q on n iskemi lokale. Nga ana tjetr komplekset imune t patretshme t fagocituara nga makrofagt nuk arrijn t treten dhe prbjn nj stimul aktivizues prsistent q nxit lirimin e citokinave IL-1 dhe TNF, t prbrsve reaktiv t oksigjenit si dhe t oksidit nitrik.

Kompleksi antigjen - antitrup

Agregim trombocitar Aktivizim i komplementit Aktivizim i makrofagve Trheqje e polinuklearve Anafilatoksinat

lirim i IL-1, TNF, R.O.I Mikro lirim aminash lirim enzimashlirim i proteolitike dhe mediatorve NO trombe vazoaktive mastocitar proteinash polikationike Fig. : Tipi i III i mbindjeshmris (me ndrmjetsin e komplekseve imune)
Pasojat e formimit t komplekseve imune in vivo varen jo vetm nga sasit absolute t antigenit dhe antitrupit, t cilat prcaktojn intensitetin e reaksionit, por gjithashtu dhe nga raportet relative t tyre me njri tjetrin, t cilat prcaktojn natyrn e kompleksit dhe rrjedhimisht shprndarjen dhe fatin e tyre n organizm. Midis teprics n antitrupa dhe teprics s leht n antigen, komplekset precipitojn shpejt dhe kan tendenc t lokalizohen n vendin e futjes s antigenit, ndrsa n tepric t moderuar ose t shprehur n antigen formohen komplekse imune t tretshm. Fati i ktyre komplekseve sht i lidhur ngusht me aktivizimin e rrugs klasike t komplementit. Fiksimi i komplementit inhibon precipitimin e komplekseve imune nprmjet lidhjes kovalente t C3b, i cili parandalon ndrveprimet Fc - Fc t nevojshme pr t krijuar komplekse t mdha t patretshme. Kta komplekse t vegjl q prmbajn C3b lidhen me aderenc imune n receptort CR1 t komplementit n eritrocite dhe transportohen n makrofagt e heparit ku ata inaktivizohen. Kur kemi difekte n kt sistem psh. mangsi n rrugn klasike t komplementit ose n receptort CR1 t eritrociteve, ose n rast mbingarkese t sistemit, athere komplekset imune do t jen t lir n serum dhe ata do t depozitohen n veshka, kye apo n lkur. Dmtimet inflamatore si pasoj e komplekseve imune t depozituar lokalisht: Reaksioni i Arthus: Maurice Arthus vuri n dukje q injktimi intrakutan i nj antigeni t tretshm n lepuj t hiprimunizuar dhe me nivele t larta antitrupash precipitues do t jap nj reaksion edematoz dhe eritematoz q arrin nj maksimum pas 3-8 orsh dhe m pas zhduket. Lezioni karakterizohet nga nj infiltrim i theksuar me leukocite polimorfonukleare. antigeni shpesh precipiton bashk me antitrupin prkats brnda n venul pa i ln koh rrugs klasike t komplementit t aktivizohet dhe t parandaloj precipitimin. Aktivizimi i komplementit bhet m pas, pas precipitimit dhe do tkemi prodhim t anafilatoksinave me pasoj degranulimin e mastociteve. Komplekset imune lokale me lokalizim intravaskular do t shkaktojn gjithashtu agregim trombocitar dhe lirim t aminave vazoaktive me pasoj rritjen e eritems dhe t edems. Formimi i faktorve kemotaktik do t oj n nj influks t polimorfonuklearve. Reaksioni i Arthus mund t bllokoht me an t deplecionit
88

(eliminimit) t komplementit ose t neutrofileve polimorfonuklear (me nitrogjen mustard ose serum specifik antipolimorfonuklear). Reaksionet ndaj antigenve t inhaluar: Reaksionet intrapulmonar t tipit Arthus ndaj antigenve ekzogjene t inhaluar duket se jan prgjegjs pr nj sr rregullimesh t hiprsensibilitetit t njriu. Crregullimet e rnda respiratore t lidhura me "mushkrin e fermerit" ndodhin brnda 6-8 orsh pas ekspozimit ndaj pluhurit t kashts s mykur. T smurt jan t sensibilizuar ndaj Actinomycetave termofilike q rriten n kashtn e mykur. Ekstraktet e ktyre mikroorganizmave japin reaksione precipitimi me serumin e t smurit si dhe reaksion t tipit Arthus nqoftse injktohet intrakutan. Inhalimi i sporeve bakteriale t pranishm n pluhurin e kashts bn q antigeni t deprtoj n mushkri dhe t ndodh nj reaksion hiprsensibiliteti me ndrmjetsi nga komplekset imune. Situata t ngjashme ndodhin n smundjen e rritsve t pllumbave n t ciln antigeni sht nj protein serike e pranishme n pluhurin e feceve t thara, n rritsit e mijve t sensibilizuar nga proteinat serike t miut t eliminuara n urin, si dhe n raste t tjera t ngjashme t emrtuara si alveolit alergjik ekstrinsek q shkaktohet nga inhalimi i vazhdueshm i pjeszave organike si psh. n smundjen e larsve t djathit (sporet e Penicillium casei), n mushkerin e prgatitsit t gzofeve (proteinat e gzofit t dhelprs) etj. N disa situata patollogjike t tilla ka mundsi q t ndrhyjn edhe mekanizma t hiprsensibilitetit t tipit t par q ndrhyjn n fillimin e reaksionit t Arthus. Kshtu, t smurt me Asprgiloz bronkopulmonare alergjike kan si nivele t larta t IgE ashtu dhe IgG precipituese ndaj species s Asprgillus. Reaksionet ndaj antigenve t brndshm: Reaksionet e tipit t tret provokohn shpesh nga clirimi lokal i antigenit nga mikroorganizma infeksioz brnda trupit. Psh. krimbat e gjall t filaria si psh. Wuchereria bancrofti jan relativisht t padmshm, por parazitt e ngordhur t pranishm n ent limfatike shkaktojn nj reaksion inflamator q mendohet se sht prgjegjs pr obstruktimin e enve limfatike dhe si pasoj pr elefantiazn q mund t pasoj. Antibioterapia mund t shkaktoj clirim t theksuar t t antigenve bakterial, t cilt n individt me nivel t lart t antitrupave mund t shkaktojn reaksione dramatike inflamatore me ndrmjetsin e komplekseve imune. Kshtu psh. shpjegohet eritema nodoze leproze n lkurn e t smurve me lepr lepromatoze nn trajtim me dapson. Nj variant interesant i reaksionit Arthus sht vn re n artritin reumatoid n t cilin formohen komplekse imune lokalisht n artikulacione si rrjedhoj e bashkveprimit IgG - anti-IgG (kjo e fundit prodhohet nga plazmocitet sinoviale). Smundje q shkaktohen nga komplekset imune: Smundja e serumit: Injktimi i dozave t larta t serumit heterolog (psh. serumi anti difteritik apo antitetanik i kalit) sht prdorur gjrsisht pr arsye terapeutike. Rreth tet dit m pas mund t cfaqet nj gjndje e quajtur si smundje e serumit: Kemi rritje t tempraturs, enjtje t gjndrave limfatike, eritem urtikariale t gjeneralizuar si dhe poliartrit t shoqruar me nj ulje t komplementit serik si dhe proteinuri tranzitore. T gjitha kto shkaktohen nga depozitimi i komplekseve antigen-antitrup q formohen n tepric t antigenit: Kta individ fillojn t sintetizojn antitrupa ndaj proteinave t huaja, zakonisht globulinave t kalit. Meqense antigeni sht akoma i pranishm n tepric t konsiderueshme n kt moment, formohen komplekse qarkullues t tretshm me prbrje Ag2Ab, Ag3Ab2, Ag4Ab3 etj. Q t jen patogjenik, komplekset imune duhet t ken madhsin e nevojshme: shum t mdhej ata glltitem kollaj nga makrofagt ndrsa kur jan shum tvegjl (<19S) ata nuk jan t aft t induktojn nj reaksion inflamator. Edhe kur ata kan madhsin e nevojshme, ata lokalizohen n partet vaskulare vetm nqs. kta kan psuar nj ndryshim n prmeabilitetin vaskular. Kjo mund t ndodh nprmjet clirimit t 5-hidroksitriptamins (5HT) nga trombocitet q bashkveprojn me komplekse t mdhenj ose dhe nprmjet formimit t histamins, leukotrieneve dhe faktorit aktivizues t trombociteve (PAF) nga degranulimi i bazofileve dhe mastociteve me ndrmjetsin e IgE apo t komplementit. Veprimi n kapilar shkaktohet nprmjet shqitjes s qelizave endoteliale dhe ekspozimit t membrans bazale ku fiksohen komplekse imune me madhsi t prshtatshme. Indet m t ekspozuara
89

pr kto efekte jan lkura, kycet, veshkat dhe zemra. Me rritjen e sintezs s antitrupave kemi eliminimin e antigenit dhe shrimin e t smurit. Glomerulonefritet nga komplekset imune: Depozitimi i komplekseve imune sht nj proces dinamik dhe smundjet kronike vihen re vetm kur antigeni prsiston n organizm si n infeksionet kronike dhe smundjet autoimune. Dixon provokoi lezione glomerulare kronike n lepujt nprmjet administrimit t prsritur n to t proteinave t huaja. Jo cdo kafsh cfaqi lezione dhe ndofta vetm ato q jan gjenetikisht t afta t prodhojn antitrupa me afinitet t ult ose antitrupa ndaj nj numri t kufizuar prcaktuesish antigenik. Me sa duket vetm kta kafsh cfaqn komplekse t tretshm me madhsin e nevojshme. Komplekset m t vegjl arrijn n ann epiteliale t glomerulit, por komplekset progresivisht m t mdhenj kapen n/ose mbi ann endoteliale t membrans bazale glomerulare. Ata grumbullohen si granula t trasha q, n imunofluoreshenc ngjyrosin pozitivisht per antigen, imunoglobulina si dhe komplement. N mikroskopi elektronike kto depozitime duken si masa t mdha amorfe. Shum raste me glomerulonefrit jan t shoqruara me komplekse imune qarkulluese dhe n biopsi vihet re nj imunofluoreshenc e ngjashme me at t komplekseve DNA/antiDNA/komplement n tsmurt me lupus eritematoz sistemik. I njohur mir sht dhe glomerulonefriti q mund t pasoj infeksionin nga disa shtame streptokoksh t quajtur nefritogjene apo dhe sindromi nefrotik n fmij nigerian t prekur nga malaria kuartane ku jan implikuar komplekse imune me Antigen t plasmodiumit. Glomerulonefriti nga komplekset imune mund t cfaqet dhe gjat nj infeksioni viral: psh. mijt t infektuar nga virusi i koriomeningitit llimfocitar zhvillojn nj glomerulonefrit ku hasen komplekse imune t prbr nga virusi dhe antitrupi. Ky model mund t haset dhe t njriu. Depozitimi i komplekseve imune n inde t tjera: Pleksusi koroid i sistemit nervor sht nj vend kryesor filtrimi dhe si rrjedhoj favorizohet depozitimi n t i komplekseve imune n LES, gj q shpjegon shpeshtsin e shnjave t prekjes s sistemit nervor qndror n kt smundje. T smurt me SLE dhe me prekje neurollogjike kan ulje t C4 n lngun cerebrospinal (LCS) dhe pas vdekjes n t smurt me LES, crregullime neurologjike dhe titr t lart t anti-ADN jan vn n dukje depozitime t shprndara t imunoglobulinave dhe t ADN n pleksusin koroid. N panncefalitin subakut sklerozues vihet re nj nj raport i ngritur LCS/serum i antitrupave anti-fruth, ndrsa n indin nervor jan kapur depozitime imunoglobulinash ndr t cilat hasen antitrupa anti-fruth. Cfaqjet vaskulitike t lkurs jan nj karakteristik kryesore e smundjes s serumit, por dhe e lupusit eritematoz sistemik dhe atij diskoid. Biopsia e lkurs v n dukje n kt rast depozitime amorfe t t imunoglobulinave si dhe t prbrsit C3 t komplementit n membrann bazale t lidhjes dermo-epidermale. Nga ana tjetr, arteriti nekrotizues i cfaqur n lepuj me an t smundjes eksprimentale t serumit i ngjan mjaft histollogjis s priarteritit nodoz dhe n lezionet e ksaj smundje jan vn n dukje komplekse imune q prmbajn antigenin siprfaqsor t hepatitit B. N disa raste t tjera, medikamente t tilla si penicilina bhen antigenike pas lidhjes me proteina t organizmit dhe shkaktojn formimin e komplekseve imune q ndrmjetsojn reaksione t hiprsensibilitetit. TIPI I KATRT I REAKSIONEVE IMUNOPATOLOGJIKE VONUAR): (MBINDJESHMRIA E TIPIT T

Kjo lloj mbindjeshmrie haset n shum reaksione alergjike ndaj bakterieve, viruseve dhe kpurdhave, n dermatitet e kontaktit nga sensibilizimi me substanca kimike t thjeshta si dhe n flakjen e indeve t transplantuara. Shmbulli m i njohur i ktij lloj hiprsensibiliteti sht Reaksioni i Mantoux q prftohet nga injktimi i tuberkulins n lkurn e nj individi n t cilin kontakti i mparshm me Mykobakteriumin e tuberkulozit ka krijuar nj gjndje imuniteti me ndrmjetsi qelizore (INQ). Reaksioni karakterizohet nga skuqje dhe indurim i lkurs n vndin e injktimit. Reaksioni cfaqet vetm pas disa orsh (prandaj dhe termi i vonuar) dhe arrin maksimumin pas 24-48 or duke u paksuar m pas. Histologjikisht faza e hershme e reaksionit

90

cfaqet si nj infiltrat privaskular me qeliza mononukleare q pasohet nga nj prqndrim i shprehur qelizash mono dhe polimorfonukleare. Qelizat polimorfonukleare migrojn shpejt larg vendit t inflamacionit duke ln atje nj infiltrat me qeliza mononukleare ku predominojn limfocitet dhe qelizat e seris monocitaremakrofagale. Kjo sht n kontrast me karakterin kryesisht polimorfonuklear t reaksionit t Arthus. Ndryshe nga format e tjera t mbindjeshmris, tipi i katrt nuk mund t transferohet nga nj individ i sensibilizuar n nj tjetr t pasensibilizuar me an t antitrupave, pra me an t serumit por me an t limfociteve T.

91

KAPITULLI 23. AUTOIMUNITETI

jan reaksionet dhe smundjet autoimune. Hipotezat e ndryshme q shpjegojn faqjen e tyre. Karakteristikat e smundjeve autoimune. Repertori kolosal i sistemit imunitar adoptiv (t fituar) ka evoluar n mnyr t till q t mund t njoh do molekul t huaj pr organizmin e gjall. Por ky evolucion nuk ka mundur t pengoj plotsisht gjenerimin e limfocitve q mund t reagojn edhe ndaj prbrsve t vet organizmit. Kjo edhe pr faktin se megjithse shum mekanizma fiziollogjik parandalojn reagimin e sistemit imunitar ndaj prbrsve t vetvehtes, ashtu si me do mekanizm t komplikuar ekziston gjithmon mundsia e mosfunksionimit t rregullt dhe sa m i moshuar individi aq m e madhe kjo mundsi. Pa marr parasysh pranin pothuajse t rregullt t autoantitrupave t klass IgM me afinitet t ult, q prodhohen nga limfocitet B CD5+ si pjes e antitrupave natyral, fenomenet autoimune shoqrojn mjaft smundje tek njriu. N mnyr ideale termi smundje autoimune duhej t prdorej pr ato smundje n t cilat reaksionet autoimune jan shkaku direkt i patogjenezs s tyre, dhe jo pr ato situata n t cilat faqjet autoimune psh. autoantitrupat shkaktohen si pasoj e dmtimit indor (si psh. autoantitrupat anti-ind kardiak q faqen pas infarktit t miokardit). Por, roli i autoimunitetit n shum smundje sht akoma jo i qartsuar mir, prandaj edhe n kto raste n do t flasim pr smundje autoimune, prve se n ato patollogji ku sht e qart q fenomenet autoimune jan thjesht faqje dytsore. Spektri i smundjeve autoimune (SA): SA mund t konsiderohen sikur formojn nj spektr (Tabela ): N nj skaj kemi Smundjet autoimune organ-specifike (SAOS) n t cilat hasim autoantitrupa organ-specifike. Smundja e Hashimoto-s q prek gjndrn tiroide sht nj shmbull: n t vihet re infiltrim me qeliza mononukleare (limfocite, histiocite dhe plazmocite), shkatrrim i qelizave folikulare, formim qndrash gjerminative dhe prodhim autoantitrupash qarkullues me specificitet pr disa prbrs tiroidien. Drejt qndrs s spektrit mund t vendosim ato smundje n t cilat lezionet kan tendenc t lokalizohen n nj organ t veant por antitrupat nuk jan organ-specifik. Nj shmbull tipik sht cirroza biliare primare n t ciln duktuli biliar sht objekti kryesor i infiltrimit qelizor, por antitrupat serik t pranishm jan anti-mitokondrial, pra pa specifitet pr nj organ t caktuar. N skajin tjetr t spektrit jan Smundjet autoimune jo-organ specifike (SAJOS) ose sistemike ku prfshihen shum smundje reumatollogjike me shmbull tipik Lupusin eritematoz sistemik (LES). N kto smundje si lezionet ashtu dhe autoantitrupat nuk jan t kufizuar n nj organ t caktuar. Ndryshimet patollogjike jan difuze dhe jan kryesisht lezione t indit lidhor t shoqeuara me nekroz fibrinoide. Lezionet hasen n lkur (eritema lupike n form fluture sht mjaft tipike), veshka, artikulacione, seroza, en gjaku etj. Preken gjithashtu dhe elementt e formuar t gjakut. Autoantitrupat q hasen jan t larmishm dhe bashkveprojn me ADN dhe prbers t tjer brthamor (ribonukleoproteinat psh.) apo citoplazmik t t gjith qelizave t organizmit.

Organ - Specifike

- Tiroiditi i Hashimoto - Miksedema primare -Tirotoksikoza -Anemia prnicioze -Gastriti autoimun atrofik
92

- Smundja e Addison - Menopauza premature (pak raste) - Infertiliteti mashkullor (pak raste) - Miastenia grave - Diabeti juvenil - Sindromi i Goodpasture - Pemfigus vulgaris - Pemfigoidi - Oftalmia simpatike - Uveiti fakogjenik - Skleroza multiple - Anemia hemolitike autoimune - Purpura trombocitopenike idiopatike - Leukopenia idiopatike - Cirroza primare biliare - Hepatiti kronik aktiv HBs negativ - Koliti uleroz - Sindromi i Sjogren - Artriti reumatoid - Skleroderma - Granulomatoza e Wegener - Poli/Dermatomioziti - Lupusi eritematoz diskoid - Lupusi eritematoz sistemik (LES) Jo - specifike pr organin (sistemike) Spektri i smundjeve autoimune Mbivendosja e smundjeve autoimune: Njihet tendenca q t i njjti i smur t haset m tepr se nj smundje autoimune dhe kjo ndodh zakonisht me smundje q ndodhin n t njjtin regjion t spektrit autoimun. Kshtu, t smrt me tiroidit autoimun (Smundja e Hashimoto ose miksedema primare) kan nj incidenc m t lart t anemis prnicioze se sa mund t pritej nga rastsia e thjesht(10% ndaj 0.2%). Gjithashtu, si tiroiditi dhe tirotoksikoza hasen n t smurt me anmi prnicioze me nj shpeshtsi relativisht t lart. Lidhje t tjera jan par ndrmjet smundjes s Addison dhe smundjeve autoimune t tiroides si dhe n rastet e rralla t t rinjve me anmi prnicioze dhe poliendokrinopati ku prfshihen smundja e Addison, hipoparatiroidizmi, diabeti dhe tiroiditi. Ekziston gjithashtu edhe nj mbivendosje e gjre n hasjen e autoantitrupave. 30% e t smurve me smundje autoimune t tiroides kan edhe antitrupa ndaj qelizave parietale t stomakut. Gjithashtu, antitrupat antitiroidien hasen deri n 50% t t smurve me anmi prnicioze. Prsa i prket kahut t smundjeve jo-specifike pr antigenin, smundjet sistemike autoimune si psh. LES (lupusi eritematoz sistemik) shoqrohen shpesh me artritin reumatoid si dhe me smundje t tjera autoimune si anemia hemolitike, leukopenia idiopatike, purpura trombocitopenike, dermatomioziti apo sindromi i Sjogren. Nj karakteristik e zakonshme e ktij regjioni t spektrit jan dhe antitrupat antibrthamor si dhe faktori reumatoid. T smurt me SAOS kan nj tendenc t zhvillojn nj transformim neoplazik n organin e prekur, ndrsa ata me SAJOS neoplazira t gjeneralizuara limforetikulare. Faktort q ndikojn n faqjen e smundjeve autoimune: Faktort gjenetik n smundjet autoimune: Fenomenet autoimune kan tendenc t faqen me frekuenc m t madhe brnda nj familje t caktuar. Psh. t afrmit e grads s par (vllezrit/motrat, prindt dhe fmijt) e t smurve me
93

smundje t Hashimoto kan nj incidenc t lart t antitrupave antitiroide si dhe t tiroiditit subklinik dhe klinik. Gjithashtu autoantitrupat hasen m shpesh n ato familje n t cilat m shum se nj antar jan t prekur nga smundja. Prsa i prket smundjeve sistemike, n t afrmit e t smurve me LES kemi nj prekshmri m t lart nga smundje t indit lidhor si dhe rregullime t sintezs s imunoglobulinava. Kto lidhje familjare mund ti dedikohn edhe faktorve mjedisor si psh. mikroorganizmave, por ka fakte t forta q flasin pr rolin e rndsishm t faktorve gjenetik. Nj lidhje e rndsishme ekziston dhe midis disa smundjeve autoimune dhe antigenve HLA si psh. DR3 n smundjen e Addison apo DR4 n artritin reumatoid. N 50% t rasteve diabeti juvenil insulinovarts (DJIV) shfaqet n t dy binjakt homozigot. Kjo shifr sht shum m e ult n binjakt dizigotik. Por, nqs. binjakt monozigot jan DR3/DR4, DJIV do t shfaqet n t dy fmijt n 75% t rasteve dhe vetm n 40% t rasteve nqs nuk kan haplotipin e msiprm t HLA. Kto fakte tregojn rolin e rndsishm t faktorit gjenetik dhe sidomos t sistemit HLA. N smundjet sistemike si LES kontributi gjenetik sht m i ult me nj prqindje konkordance prej 23% n homozigott dhe prej vetm 9% n dizigotikt. Ekzistojn gjithashtu shum shmbuj t afrmish asimptomatik t t smurve me LES, t cilt kan nj prani m t shpesht t antitrupave antibrthamor nqs kan jetuar bashk me t smurin n krahasim me ata q kan jetuar larg nga i smuri. Sidoqoft, n tnjjtn banes, bashkshortja ka m pak gjasi t ket autoantitrupa n krahasim me t afrmit me lidhje gjaku. Faktet e gjetura n smundjet autoimune humane dshmojn pr faktor gjenetik multifaktorial. Pra jan disa gene q ndikojn n faqjen e smundjeve autoimune. Kto gene duket se jan t ndrysh n SAIOS n krahasim me SAIJOS. Si konkluzion, n disa smundje faktort gjenetik luajn rol madhor ndrsa n t tjera jan faktort mjedisor q predominojn. Ndikimi i seksit n smundjet autoimune: Ekziston nj tendenc e prgjithshme q smundjet autoimune t faqen m shpesh n seksin femr se n at mashkull. Mendohet se estrogjenet mund t luajn nj rol n kt drejtim. Barra sht shpesh e shoqruar me nj prmirsim t smundjes si psh. n artritin reumatoid dhe nganjherpas lindjes, kur ndodhin ndryshime drastike hormonale, ndodh nj acarim i saj. Duhet shnuar gjithashtu shpeshtsia e faqjes s hipotiroidizmit pas lindjes n grat me smundje autoimune preekzistuese t tiroides. Veprimi i mjedisit: Faktort jo infeksioz: Ndr faktort jo-infeksioz prmndim dietn. Vajrat e peshkut me prmbajtje acidesh yndyrore me vargje t gjat t pasaturuar t tipit omega-3 jan t njohur si mbrojts ndaj artritit reumatoid. Rrezatimi diellor sht nj ngacmues i njohur i dmtimeve t lkurs n LES. Gjithashtu njihet fakti q ekspozimi ndaj tretsve organik mund t predispozoj pr dmtim autoimun t membranave bazale: individt DR2 q punojn n pastrimet kimike kan nj incidenc t lart t sindromit t Goodpasture. Faktort mikrobial: Ethja reumatizmale pason nj tonsilit me streptokok t grupit A n 2-3% t individve me predispozicion gjenetik pr kt smundje. N shumicn e smundjeve autoimune kronike ekziston nj koh e gjat latence midis nj infeksioni probabilisht shkaktar t smundjes dhe vet faqjes s saj. Nga ana tjetr sht shum e vshtir n mos e pamundur t izolohen mikroorganizma t gjall nga indet e prekur. Disa studiues jan prqndruar n disa lloje mykobakteriesh me rritje shum t ngadalt t cilt jan jashtzakonisht vshtr t kultivohen por duket se jan t lidhur me disa gjndje mbindjeshmrie. Psh. M. paratuberculosis duket se sht i lidhur me smundjen e Johne, nj infeksion intestinal granulomatoz kronik tek bovint q duket i ngjashm me smundjen e Crohn. Tek njriu, me an t sondave gjenetike jan identifikuar sekuenca t mykobakterieve n sarkoidoz. Artriti granulomatoz i Takayasu shoqrohet shpesh me prgjigje t fuqishme ndaj M. Tuberculosis. Smundja e Whipple, e shoqruar me artralgji dhe ndryshime n lkur, evoluon kaq ngadal sa
94

kalojn t paktn 10 vjet deri n vendosjen e diagnozs. Megjithse me an t mikroskopis elektronike jan vn n dukje mikroorganizma n brndsi t makrofagve, ka qn e pamundur q ata t kultivohen. Nj zbulim interesant n artritin reaktiv t lidhur me HLA-B27 dhe t provokuar nga infeksioni me klamidia, yersinia ose salmonela, ka qn fakti i pranis n kta t smur i prgjigjes imunitare t limfociteve T ndaj fragmenteve bakteriale edhe vite pas infeksionit primar. Sot tashm njihet q reaksione t kryqzuara me prbrs mikrobial mund t iniciojn autoimunitetin. Koht e fundit sht vn n dukje q infeksioni me helmintin Nippostrongilus brasiliensis mund t prish tolerancn ndaj nj suprantigeni stafilokoksik t pa lidhur me t. Ndoshta infeksionet e ksaj natyre mund t stimulojn nj prodhim t pazakont citokinash, t cilat mund t aaktivizojn limfocite T potencialisht autoreaktive. Kompleksiteti i gjndjes shtohet nga njohja q mikrobet mjedisor mund edhe t mbrojn ndaj smundjeve spontane autoimune. Incidenca e diabetit rezulton e shtuar nqs. mijt NOD ruhen n kushte sterile, ndrsa virusi Sendai inhibon zhvillimin e artritit n mijt MRL/lpr. Gjithashtu, variacioni i jashtzakonshm n incidencn e diabetit n mijt NOD n vartsi kjo t kushteve mjedisore ku ata rriten, tregon pr ndikimin e rndsishm t flors mjedisore n faqjen e smundjeve autoimune. Autoreaktiviteti vjen n mnyr t natyrshme: Mekanizmat e tolerancs nuk arrijn t eliminojn t gjith limfocitt autoreaktiv. Prpunimi i nj autoantigeni prfundon q disa peptid t ashtuquajtur dominant paraqiten n mnyr preferenciale nga qelizat antigen-paraqitse (QAP), ndrsa t tjer, t ashtuquajtur kriptik, faqen n gropzn e KMPI vetm n prqndrime shum t ulta gj q nuk lejon gjenerimin e sinjalit pr seleksionim negativ n timus t limfociteve T koresponduese. Pra, limfocitet T autoreaktiv me specificitet pr epitopet kriptike do t jen t pranishm n repertorin normal t limfociteve T. N mnyr t ngjashme njihet dhe prania e nj popullat limfocitesh B CD5+, t cilt prodhojn antitrupa natyral, term ky q prfshin ato antitrupa serik q mendohet se jan t pranishm para do kontakti me antigen t jashtm dhe pra ato prodhohen n mnyr t pavarur nga do stimulim antigenik. Kto antitrupa jan t klass IgM dhe prfshijn autoantitrupa me afinitet t ult pr specificitete multiple dhe t cilt zotrojn reaktivitet t kryqzuar me antigen bakterial t zakonshm, kyesisht t natyrs polisakaridike. Kjo mund t konsiderohet si nj strategji e cila bn t mundur q stimulimi paraprak i ktyre lloj limfocitesh B nga autoantigent (duke prfshir ktu dhe idiotipat) do t siguroj nj mbrojtje antibakteriale duke patur parasysh dhe faktin q natyra polimerike e antigenve polisakaridik bn t mundur q kta antitrupa t klas IgM, edhe pse me afinitet t ult, do t lidhen me aviditt t lart me bakteriet. Kta autoantitrupa t klass IgM q prodhohen nga limfocite B CD5+, jan t pranishm n titr t ult n popullatn e prgjithshme dhe shpeshtsia e hasjes s tyre rritet me mosh deri rreth 6-70 vje. Kta autoantitrupa jan t padmshm, n kuptimin q ata nuk shkaktojn reaksione mbindjeshmrie ndaj organizmit, por nuk mund t prjashtohet mundsia q kta limfocite B n rrethana t caktuara mund t stimulohen n mnyr t till q t kalojn n prodhimin e IgG tashm t dmshme pr organizmin. E njjta gj mund t thuhet dhe pr limfocitet T autoreaktiv. Roli i antigenit n induktimin e autoimunitetit: Dihet se limfocitet mund t stimulohen nga antigent, nga aktivizues poliklonal si dhe nga antiidiotipet. N rastin e autoantigenve pyetja shtrohet n se kta veprojn si autoimunogjene dmth. jan ata q shprthejn reaksionin imunitar, apo ata shrbejn thjesht si autoantigen dmth vetm bashkveprojn me produktet e reaksionit imunitar, ndrsa ky i fundit induktohet nga faktor t tjer. T dhnat nga smundjet organ-specifike: Pula obeze (nj lloj i veant pule q prdoret pr qllime eksperimentale) zhvillon n mnyr spontane autoantitrupa precipitues t klass IgG ndaj tiroglobulins si dhe nj prgjigje inflamatore antitiroide q shkatrron gjndrn duke shkaktuar hipotiroidizm. Nqs. me an t tiroidektomis neonatale hiqet burimi antigenik skemi formim t autoantitrupave. Nqs. n kta shpend injktojm tiroglobulin normale athere do t kemi formim antitrupash. Gjithashtu, tiroidektomia e shpendve me tiroidit tashm t shfaqur do t pasohet nga nj rnj e shprehur e nivelit t antitrupave. Pra, konkluzoni sht q imuniteti spontan anti-tiroglobulin iniciohet dhe mbahet nga autoantigen t gjndrs tiroide. Meqense prgjigja imunitare sht plotsisht T-vartse,
95

mund t prfundojm q si limfocitet T ashtu dhe ata B jan t stimuluar nga tiroglobulina n kt model eksperimental. Te njeriu, prgjigja imunitare sht vshtir q t analizohet si t kafsht por bazohemi kryesisht n t dhna m indirekte. Psh., nga gjndra tiroide e t smurve me tireotoksikoz jan zhvilluar linja qelizore me limfocite T, t cilat mund t stimulohen direkt nga qelizat e tiroides in vitro. Si nj prov e rndsishme e seleksionit t limfociteve B nga ana e antigenit n nj prgjigjen T-vartse shrbn formimi i autoantitrupave t klass IgG me afinitet t lart i shoqruar ky formim dhe me mutacione somatike. T dhna nga autoimuniteti sistemik (jo-specifik pr antigenin): T dhnat eksperimentale jan ktu m vshtir t gjinden sepse nuk mund t realizojm heqjen e antigenit si n smundjet organ-specifike. Prsa i prket limfociteve B edhe n kto smundje kemi formim autoantitrupash IgG me afinitet t lart dhe me specificitet pr autoantigen ubikuitar si ata brthamor psh. Por dhe limfocitet T jan t domosdoshm n kto lloj prgjigjesh gj q sht vn n dukje n mijt eksprimental n t cilt varfrimi n limfocitet T CD4+ sjell dhe mosformimin e autoantitrupave. Problemi sht se ktyre limfociteve T nuk u njihet specificiteti antigenik. Nj hipoteze sht se ata jan t drejtuar ndaj antigenve t mikroorganizmave q jan vshtr t identifikohn si u prmnd m lart. Por ktu ngel pr tu shpjeguar formimi i autoantitrupave dhe roli patogjenik i tyre s disa smundje sistemike si LES psh. Nj pikpamje tjetr sht ajo q limfocitet T nuk duhet t ken aspak specificitet t veant per antigent konvencional, si psh. antiADN n LES, por ata jan anti-idiotipik. LES psh. do t ishte nj smundje tipike e idiotipeve e cila shfaqet nga rregullimi i rrjets idiotipike. A sht autoantigeni n kontakt me limfocitet? Nj pikpamje e hershme, t paktn pr autoantitrupat organ-specifik, ka qn ajo q antigent jan t sekuestruar brnda nj organi t caktuar dhe, si rrjedhoj e mungess s kontaktit me sistemin limforetikular, nuk arrihet t krijohet ndaj tyre toleranca imunollogjike e zakonshme. Nj rregullim i ktij izolimi q shkakton lirimin e antigenit jasht organit do t krijoj mundsit e krijimit t autoantitrupave. Kjo sht e vrtet pr disa organe apo inde t caktuar si psh. lens cristallini, zemrn apo sprmn, lshimi jasht organit i autoantigenve t t cilve do t provokoj formimin e autoantitrupave. Por, n prgjithsi, punimet eksprimentale kan vn n dukje q injktimi i ekstrakteve t pamodifikuar t atyre indeve t prekur n smundjet autoimune organspecifike nuk shkakton formim autoantitrupash. N fakt, studime t hollsishme me autoantigenin e tiroides, tiroglobulinn kan vn n dukje q kjo e fundit nuk sht plotsisht e sekuestruar brnda gjndrs, por kalon n lngun ekstraqelizor nprmjet folikujve dhe del nga gjndra me ent limfatike eferente duke arritur t individi normal nj prqndrim prej rreth 0.01-0.05 mikrogram/ml. N fakt n shumicen e smundjeve autoimune si n rastin e eritrociteve n anemin hemolitike autoimune, t ADN n LES apo t receptorve siprfaqsor n shum raste me smundje autoimune organspecifike, autoantigent jan aksesibl ndaj limfociteve qarkullues. Antigent t pranishm n prqndrime adekuate n fluidet ekstraqelizore do t mund t proesohen normalisht nga qelizat antigen-paraqitse profesionale, por pr autoantigent e lidhur me qelizat, peptidet prkatse do t mund t bashkveprojn n mnyr efikase me limfocitet T specifik vetm n kushtet e favorshme pr kt si: prqendrim i mjaftueshm i peptidit t proesuar dhe, n rastin e limfociteve T n qetsi, nqoftse kemi dhe sinjalet ko-stimulator t pranishm. KONTROLLI NGA ANA E LIMFOCITEVE T SHT KRYESOR: Koncepti i sotm sht q limfocite T autoreaktiv potencialisht aksesibl ndaj autoantigenve jan t pranish n organizm, por mekanizmat rregulluese jan t till q n rrethana normale ata pengojn faqjen e autoimunitetit. Nprmjet mekanizmave t delecionit klonal, anergjis klonale, limfociteve T supresor, apo paraqitjes s pamjaftueshme t autoantigenve limfocitet T autoreaktive ngelin n gjndje qetsie, t paaktivizuar. Meqense vartsia e proceseve autoimunitare nga limfocitet T sht thelbsore, problemi sht t njihen pra ato procese imunopatollogjike q prishin mekanizmat rregullues, t cilt pengojn faqjen e autoimunitetit.
96

AUTOIMUNTETI MUND T FAQET NGA BYPASS-I I LIMFOCITEVE T HELPER: Pajisja e autoantigenit me nj prcaktues antigenik t ri t tipit barts mund t bj q t prishet toleranca ndaj tij dhe t kemi aktivizim t limfociteve T autoreaktive me stimulim t limfociteve B dhe prodhim t autoantitrupave (modeli i Allison-Weigle). 1. Modifikimi i autoantigenit: Nj prcaktues i ri antigenik i tipit carrier mund t faqet si pasoj e modifikimit t molekuls antigenike, psh. nga difekte n sintez ose nga anomali n proesimin lizozomal me pasoj produkte ndarje q ekspozojn prcaktues t rinj antigenik. Kshtu psh. sht vn n dukje q n t smurt me artrit reumatoid kemi nj galaktozilim t ult t karbohidrateve t Fcgama. Inkorporimi i mjaft proteinave autologe me adjuvantin e plot t Freund dhe imunizimi n kt gjndje i kafshve eksprimentale krijon mundsin e gjenerimit t reaksionit autoimun ndaj ktyre proteinave. Kjo mund t spjegohet me ndryshimin e konfiguracionit t proteinave n fazn uj - vaj t emulsionit dhe me krijim kshtu t prcaktuesve t rinj antigenik barts n kto proteina. Modifikimi mund t arrihet gjithashtu me an t kombinimit me nj medikament. Anemia hemolitike autoimune si pasoj e marrjes s alfa-methyl-dopa (aldomet) mund ti atribuohet modifikimit t siprfaqes eritrocitare n mnyr t till q kjo shrbn tashm si prcaktues i ri antigenik me an t cilit stimulohen limfocite B q njohin antigenin Rhesus. Ky antigen konsiderohet si nj antigen i dobt me aftsi m t pakt pr t induktuar nj toleranc t limfociteve B se sa antigent e fuqishm t pranishm n eritrocit. Izoniacidi gjithashtu mund t provokoj nj artrit t shoqruar me faqjen e antitrupave antibrthamor dhe, ndryshe nga rastet e tjera me autoimunitet t induktuar nga medikamentet, sinteza e ktyre autoantitrupave vazhdon edhe pas ndrprerjes s medikamentit. Gjithashtu, n nj numr t konsiderueshm t smursh n trajtim t vazhdueshm me prokainamid faqen antitrupa antibrthamor dhe n 40% prej tyre jan t pranishm shnja klinike t LES. Miastenia grave dhe shnja t pemfigus jan vn re n disa t smur nn penicilinamin. Sidoqoft nuk sht e qart n t gjitha rastet nse medikamenti jep efektin e tij barts(carrier) nprmjet modifikimit direkt t autoantigenit apo t ndonj molekul tjetr q ka reaksion t kryqzuar me autoantigenin e interesuar. 2. Reaksionet e kryqzuar me epitope ndrveprues me limfocitet B: Njihen mjaft shmbuj n t cilt prcaktues potencialisht autoantigenik jan t pranishm n nj antigen ekzogjen dhe si rrjedhoj kur ky antigen ekzogjen deprton n organizm, kta prcaktues mund t ushtrojn efektin e tyre barts duke provokuar formim t autoantitrupave. Psh. encefaliti post-vaksinal i rabies (sm. s trbimit) mendohet se shkaktohet nga nj reaksion autoimun ndaj trurit, q iniciohet nga indi trunor heterolog i pranishm n vaksin. Disa mikroorganizma bartin prcaktues antigenik q kan reaksion t kryqzuar me njriun dhe kjo mund t jet nj rrug e rndsishme e induktimit t autoimunitetit. N ethen reumatizmale, antitrupat e prodhuar ndaj streptokokut reagojn gjithashtu edhe me indin kardiak. Po kshtu dhe antitrupat anti-kolon q vihen re n kolitin uleroz japin reaksion t kryqzuar me Escherichia coli 014. 3. Mimetizimi molekular i epitopeve t limfociteve T: Nqs. kemi parasysh modelin e Allison-Weigle, pas eliminimit nga organizmi t agjentit q kishte reaksion t kryqzuar me limfocitet T autoreaktive, mbajtja e autoimuniteti realizohet tashm me an t limfociteve B t aktivizuara t cilat kapin autoantigenin qarkullues, e prpunojn at dhe ia paraqesin limfociteve T helper. Ndryshe sht mekanizmi me antigent qelizor. Autoantigeni i paraqitet limfociteve T autoreaktiv zakonisht n formn e epitopeve kriptik q nuk kan mundsin t japin nj sinjal aktivizues. Agjenti i huaj me reaksion t kryqzuar do t rris mjaft sasin e antigenit q i paraqitet qelizave antigen paraqitse (QAP) dhe kta t fundit do t rrisin shkalln e stimulimit t limfociteve T autoreaktive. Kta t fundit do t rrisin shprehjen e molekulave t adezionit dhe n kt menyr ata do t fitojn aviditetin e mjaftueshm pr t bashkvepruar dhe tu stimuluar m pas nga auto-epitopi kriptik. Nj numr i konsiderueshm sekuencash t peptideve mikrobiale me shkall t ndryshme homologjie me proteinat humane jan identifikuar deri tani, por kjo nuk sht nj prov e
97

mjaftueshme. Zhvillimi i autoimunitetit do t varet nga mnyra se si kto proteina do t prpunohen nga qelizat antigen-paraqitse si dhe nga lloji i peptidit q do t paraqitet dhe n far prqndrimi. 4. Epitopet barts t limfociteve T. Nj prbrs membranor mund t jap ndihm pr prgjigjen imunitare ndaj nj prbrsi tjetr (njohja asociative). N kontekstin e autoimunitetit mund t krijohet nj prcaktues helper i ri nprmjet modifikimit nga ana e nj medikamenti ose nprmjet inserimit t nj antigeni viral n membrann e nj qeliz t infektuar. N studime eksprimentale sht vn n dukje q infeksioni i nj qeliz tumorale me virusin e influencs nxit rezistencn (gjeneron imunitet edhe ndaj qelizave tumorale t painfektuara. Nj shmbll i ngjashm n patologjin njrzore sht vn re n formimin e aglutininave t ftohta (t klass IgM) pas infektimit me Mycoplasma Pneumoniae. 5. Mekanizmat e bypass-it idiotipik. Rrjeta idiotipike, pra prania e autoantitrupave antiidiotipe q jan t pranishem n mnyr natyrale n organizm mund t bhet shkas pr aktivizimin e autoantitrupave q normalisht jan t suprimuar. Kjo mund t shkaktohet nga futja n organizm e antigenve t huaj q kur kan aftsi antigenike t fuqishme mund t aktivizojn prodhimin e antitrupave autoreaktiv. 6. Aktivizimi poliklonal. Mikroorganizma t ndryshm cfaqin shpesh aftsi adjuvante pasi ata posedojn aktivator poliklonal t limfociteve si psh. endotoksinat bakteriale q veprojn direkt mbi limfocitet B pa patur nevoj pr ndihmn e limfociteve T. Psh. n infeksionin nga virusi Epstein Barr ( Mononukleoza infeksioze) hasen autoantitrupa t ndryshm q mund ti atribuohen stimulimit poliklonal t limfociteve B (probabilisht t tipit CD5+) nga ky virus. Por kta autoantitrupa, ndryshe nga ata q hasen n smundjet autoimune t njriu, jan t klass IgM dhe nuk prsistojn pas eliminimit t mikroorganizmit nga organizmi. AUTOIMUNITETI MUND T FAQET NGA BYPASS-I I MEKANIZMAVE RREGULLUES: Duhet theksuar q mekanizmat e by-pass-it t limfociteve T nuk jan t mjaftueshm pr t mbajtur autoimunitetin n mnyr t zgjatur, por kjo mund t ndodh kur mekanizmat e kontrollit t prgjigjes imune jan t dmtuar si psh: Pamundsia e limfocitit T t tolerizohet ose t bashkveproj me limfocite T supresor. Mangsi n sistemet T supresor antigen-specifike, idiotip-specifike apo jo-antigen-specifike. Nj mundesi tjetr sht derepresioni i gjeneve t klass II q con n shprehjen e paprshtatshme qelizore t molekulave t klass s dyt t KMPI duke thyer kshtu heshtjen e ndrveprimit midis autoantigenve qelizor dhe limfociteve T induktor autoreaktiv. Kjo mund ta kthej qelizn n nj shnj pr limfocitet T t aktivizuar. Crregullimet e ekuilibrit t citokinave mund t ndikojn gjithashtu n cfaqjen e autoimunitetit.

98

KAPITULLI 24. SPECIFIKE)

SMUNDJET AUTOIMUNE SISTEMIKE (JO-ORGAN-

Veprimi patogjenetik i autoantitrupave dhe i komplekseve imune. Mbindjeshmria me ndrmjetsine e limfociteve T si faktor tjetr patogjenetik n smundjet autoimune. Vlera e prcaktimit t autoantitrupave n diagnozen e smundjeve autoimune sistemike. Smundjet autoimune jo organspecifike (SAJO) jan ato smundje autoimune n t cilat autoantigent e implikuar nuk jan specifike pr nj organ t caktuar. Si rrjedhoj procesi autoimun nuk sht i lokalizuar n nj organ, por mund t preken disa inde apo organe dhe pr kt arsye kto smundje quhen ndryshe dhe smundje sistemike. Edhe autoantitrupat q hasen n kto smundje nuk jan specifike pr nj ind apo organ, por jan t drejtuar ndaj autoantigenve q jan t pranishm n cdo qeliz t organizmit si psh. ADN apo ribonukleoproteinave n Lupusin Eritematoz Sistemik (LES). Nga ana tjetr n smundjet autoimune organspecifike dmtimi autoimun intereson vetm nj ind apo organ t caktuar dhe autoantigeni sht specifik pr kt organ apo ind. Kjo ndarje ssht aspak e prer sepse ka smundje autoimune organspecifike si psh. cirroza biliare primitive ku autoantitrupat antimitokondri q hasen sjane specifike pr heparin. Po kshtu n nj smundje sistemike sic sht Sindromi i Sjogren hasen dhe autoantitrupa specifike ndaj nj indi t caktuar sic jan autoantitrupat ndaj qelizave t duktuseve t gjndrave t pshtymes. Veprimi patogjenik i autoantitrupave humorale: Ky efekt sht i qarte n Anemite hemolitike autoimune n t cilat eritrocitet e mbuluara me antitrupa antieritrocitare kan nj gjysm-jet t shkurtuar kryesisht si rrjedhoj e aderences se tyre n receptort Fc gama t qelizave fagocitare t shpretkes. Po kshtu n purpuren trombocitopenike idiopatike kemi prani t antitrupave antitrombocitare q jan shkak i trombocitopenise q haset n kt smundje. Edhe limfopenia e hasur n SLE sht pasoj e antitrupave antilimfocitare q mund t cfaqen n kt smundje sistemike autoimune. Ne Granulomatozen e Wegener hasen autoantitrupa t drejtuara ndaj nj antigeni intracelular sic sht proteinaza III. Mendohet se si pasoj e nj agresioni infeksioz kemi induktim t TNF i cili aktivizon qelizat endoteliale pr t prodhuar IL-1 dhe IL-8 q nga ana e tyre trheqin neutrofilet t cilt nxiten pr t shprehur LFA-1 si dhe vet proteinazen III n siprfaqen e tyre. Kshtu kemi gjenerim t antitrupave anti proteinaze III (c-ANCA - antitrupa anti-citoplazmike t neutrofileve). Si pasoj kemi dhe gjenerim t radikaleve t lira t oksigjenit nga neutrofilet me dmtim t qelizave endoteliale. Sindromi antifosfolipid primar karakterizohet nga fenomene tromboembolike rekurrente venoze dhe arteriale, aborte rekurrente, trombocitopeni dhe prani t antitrupave anti-kardiolipine. Shkaku sht bashkveprimi i autoantitrupave me nj kompleks t kardiolipines me beta-2 glikoproteinn 1, gje q inhibon aktivizimin e kaskades se koagulimit. Veprimi patogjenetik i komplekseve imune me autoantigen Kur ndaj autoantigenve solubel krijohen autoantitrupa dhe komplekset imune t formuar nuk jan t eliminueshem, ather mund t shkaktohen lezione indore t ngjashme me ato t smundjes se serumit. Kjo mund t ndodhe psh. n mangsite e prbrsve t rrugs klasike t komplementit si C1q dhe C4 n t cilat nga mungesa e eliminimit t komplekseve imune mund t kemi cfaqje t Lupusit Eritematoz Sistemik (LES) q sht semundja tipike autoimune sistemike. N LES jan identifikuar nj varietet i gjr autoantigensh shumica e t cileve jan lokalizuar brnda n brtham. Ndr kto ADN ka nj rol patogjenetik t prcaktuar qart. Komplekset e ADN dhe antigenve t tjer brthamor me imunoglobulinat si dhe komplementin jan detektuar me imunofluoreshence n biopsit e veshkave t t smurve me SLE dhe dmtime t veshkave nga kjo smundje. Gjat fazes aktive t LES kemi rnje t nivelit t komplementit serik pasi ky konsumohet
99

nga komplekset imune qarkulluese dhe ata t depozituar n veshka apo n organe t tjera. Depozitim t komplekseve imune kemi jo vetm n veshka por dhe n organe t tjera si n lkur, artikulacione, mushkri, gjak, tru apo zemr. Artriti reumatoid Ne artritin reumatoid kemi nj rritje reaktive t qelizave sinoviale me pasoj dmtim t kartilagos si dhe t kocks. Membrana sinoviale, e cila rrethon dhe mbron hapsirn artikulare pson nj proliferim si pasoj e nj hiperreaktiviteti imunologjik q dshmohet nga nj numr i madh qelizash t aktivizuara si limfocite T, kryesisht t tipit CD4(+), qeliza dendritike, makrofag si dhe plazmocite q prodhojn imunoglobulina Hallka kryesore imunologjike e smundjes sht sinteza e autoantitrupave ndaj pjess Fc t IgG, t njohur si Faktor reumatoid. Ky faktor haset n shumicn e t smurve me artrit reumatoid. Nj nga t dhnat biologjike t AR sht glikozilimi anormal i imunoglobulinave G t ktyre t smurve. Ky crregullim biologjik q shpesh paraprin cfaqjet klinike t smundjes mendohet se sht shkaku i nj ndryshimi konformacional n pjesn Fc t IgG me pasoj t mundshme rritjen e autoantigenicitetit t IgG apo t bashkveprimit t shtuar me receptort Fcgama n qelizat efektor apo dhe me komplementin. Ne artritin reumatoid nuk kemi ulje t komplementit serik si n LES por shpesh edhe rritje t tij si pasoj e inflamacionit t shtuar. Smundjet e tjera t reumatizmit Prvec LES dhe AR, edhe shum smundje t tjera reumatizmale futen n grupin e Smundjeve autoimune jo-organspecifike apo sistemike. Ktu futen Sindromi i Sjogren, Sklerodermia, Dermatomioziti, Polimioziti apo Vaskulitet e tipeve t ndryshm. t gjitha kto smundje kan t prbashkt me LES dhe AR shum cfaqje klinike sistemike, pranin e autoantitrupave jo specifike pr organin dhe shpesh ato i shoqerojn q t dy smundjet e mesiprme. Megjithate, shum prej ktyre semudjeve kan karakteristika klinike t smundjeve organ-specifike si psh. prekja e gjndrave t peshtymes n sindromin e Sjogren, prekja e lkurs n Sklerodermi apo prekja e muskujve n polimiozit. Megjithate duhet nnvizuar fakti se edhe n kto smundje kemi prani t autoantitrupave jo-specifike pr organin. Roli diagnostik i autoantitrupave jospecifike pr organin Karakteristike kryesore e Smundjeve autoimune joorganspecifike (sistemike) sht prania n serumin e ktyre t smurve e autoantitrupave jo specifike pr organin. Kshtu antitrupat antibrthamore me titr t lart jan karakteristike pr LES pasi hasen n 98% t rasteve me kt smundje. Po kshtu Faktori reumatoid sht shnj kryesore imunologjike e Artritit reumatoid ku haset n 70% t rasteve. Megjithat faktori reumatoid haset edhe n rreth 20% t te smurve me LES si dhe antitrupat antibrthamore n rreth 25% t te smurve me AR. Te dy kto shnues hasen me shpeshtsi t ndryshme edhe n smundjet e tjera t reumatizmit. Megjithate, n popullatn e antitrupave antibrthamore kemi mjaft nnlloje t tyre q kan specificitet pr nj smundje sistemike t caktuar. Psh. antitrupat anti ADN native kan nj specificitet t lart pr LES, ndrsa antitrupat anti SSA dhe SSB pr Sindromin e Sjogren. Po kshtu antitrupat anti Scl kan specificitet pr Sklerodermine ndrsa ata anti-Jo-1 pr Dermatomiozitin. Antitrupat anti citoplazm t neutrofileve jan shnjues t rndsishm diagnostike pr disa vaskulite si psh Sindromin e Wegener, at Churg-Strauss, apo vaskulitin mikroskopik q prek kryesisht veshkat.

100

KAPITULLI 25. SMUNDJET AUTOIMUNE ORGAN-SPECIFIKE

Karakteristikat e smundjeve autoimune organ-specifike: Gjndrat endokrine; Lekura; Sistemi nervor qendror dhe neuromuskular; Sistemi gastro-intestinal; Hepari; Gjaku; Veshka; Syri; Zemra. Diagnoza e Smundjeve autoimune organ-specifike. Smundjet autoimune organ-specifike (SAIOS) jan patollogji n t cilat dmtimi autoimun prek nj organ ose ind t caktuar. Po kshtu mekanizmi autoimun sht specifik pr indin apo organin e prekur dhe karakteristika patogjenetike kryesore sht prania e autoantitrupave specifike pr organin apo indin. Sistemi endokrin: Ky sistem sht nga m t prekurit nga SAIOS. Shembell tipik sht gjndra tiroide e cila mund t preket n forma dhe cfaqje t ndryshme. N disa rrethana mund t formohen psh. autoantitrupa ndaj siprfaqes se nj t qeliz dhe q mund luajn nj rol stimulues. Kjo ndodh n Smundjen e Tirotoksikozes (Semundja e Graves ose Basedow) n t cilen jan vn n dukje autoantitrupa t drejtuar ndaj receptorit pr TSH n qelizat e gjndrs tiroide. Kto autoantitrupa veprojn n mnyr t ngjashme me TSH duke nxitur prodhimin e hormoneve tiroidiene, por njkohsisht veprimi i tyre sht i pavarur nga veprimi feed-back i aksit pituitaro-hipofizar dhe si rrjedhoj kemi stimulim t pakufizuar t tiroides me shnja t tirotoksikozes dhe zmadhim t gjndres si pasoj e veprimit nxites t autoantitrupave. Semundja e Graves sht shpesh e shoqruar me ekzoftalmi si pasoj e veprimit t kryqezuar t autoantitrupave anti receptor t TSH me nj proteine membranore prej 64 kDa t pranishme si n gjndren tiroide ashtu dhe n muskujt e syrit. Prkundrazi, n Miksedemen primare, smundje e tiroides n t cilen kemi frenim t funksionit t saj, hasim autoantitrupa q kan veprim t kundrt me ato t mesiprm pasi ata bllokojn n vend q t nxisin receptort pr TSH. N Tiroiditin autoimun (Semundja Hashimoto) q prek kryesisht grat dhe sht e lidhur me HLA-DR3 mekanizmat jan t ndryshm. N kt smundje kemi infiltrim limfocitar dhe mendohet se kjo sht nj shprehje e nj mekanizmi autoimun me ndrmjetsine e limfociteve T. sht pr tu shenuar fakti se n t gjith kto smundje autoimune t tiroides haset n serum n prqindje t ndryshme prania e antitrupave anti-tiroglobuline dhe t atyre anti- proksidaze t tiroides. Kta autoantitrupa jan me tepr pasoj e dmtimit autoimun t gjndres se sa shkak i ktij dmtimi. Diabeti melitus insulinovartes (DMIV): Ashtu si dhe n tiroiditin autoimun, n DMIV kemi infiltrim kronik inflamator si dhe destruksion t qelizave beta t ishujve t Langerhansit n pankreas. Edhe n kt rast mendohet se jan limfocitet T ata q prbjne hallken patogjenetike t smundjes. Kjo smundje sht e lidhur fort me alelet HLA DR-3 dhe 4 si dhe me disa alele HLADQ. Prcaktimi i antitrupave anti qelizat beta t ishujve t Langerhansit me imunofluoreshence indirekte ka vlere diagnostike n kt smundje. Infertiliteti Jane vn re raste infertiliteti n disa meshkuj me prani t autoantitrupave antisprmatozoite q bejne aglutinimin e ktyre dhe pengojn kalimin nga ana e tyre t mukusit vaginal. Stomaku: Anemia pernicioze sht nj smundje autoimune e stomakut n t cilen dmtimi histopatologjik konsiston n nj gastrit atrofik n t cilin kemi nj invadim limfocitar t mukozes e shoqruar kjo me degjenerim t gjndrave sekretore dhe me dmtim t prodhimit t acidit gastrik. Aklorhidria akselerohet nga veprimi inhibues i antitrupave t drejtuar ndaj pompes protonike gastrike. Nga ana tjetr dmtimi i gjndrave sekretore sjell paksimin e prodhimit t faktorit intrinsek me pasoj mosthithjen e mjaftueshme t vitamines B12 (ciankobalamines) dhe shkaktimin e nj anemie megaloblastike. Nj pasoj e ktij dmtimi autoimun sht prania e antitrupave anti qeliza parietale t stomakut q shrben dhe si shnj diagnostike e ktij dmtimi autoimun.

101

Sistemi nervor: n Myasthenia gravis autoantitrupat anti-receptor t acetilkolines (AchR) jan prgjegjs t dmtimit autoimun. Si pasoj, numri i receptorve funksionale ulet vazhdimisht me pasoj dmtimin e prcimit neuromotor q vihet re n kt smundje. Ndrsa n Sklerozen multiple (ose Skleroza n pllaka) mekanizmi autoimun mendohet se sht me ndrmjetsine e limfociteve T. Ky mekanizem con n demielinizim dhe formimin e pllakave karakteristike t ksaj smundje. Lekura: Si Pemphigus vulgaris dhe Pemphigus foliaceus jan smundje autoimune t lkurs ku jan identifikuar Antigent q jan shnj e autoantitrupave q hasen n kt smundje. Roli i autoantitrupave: Autoantitrupat n smundjet autoimune, qofte me rol patogjenetik n to, qofte thjesht pasoj e dmtimit autoimun jan nj shnjues diagnostik i rndsishm n to. Prcaktimi i tyre n serum prbn sot mjetin diagnostik me t rndsishm t tyre dhe ai realizohet me metoda imunologjike t ndryshme duke filuar nga ato me klasiket si imunoprecipitimi dhe aglutinimi t ato me t avancuara si imunoenzimologjia (EIA), imunofluoreshenca (IF) apo metodat radioimunologjike.

KAPITULLI 26. SINDROMET IMUNOPROLIFERATIVE

Sindromet imunoproliferative monoklonale dhe poliklonale. Klasifikimi i tyre sipas llojit t qelizave. Diferencimi i SIP malinj nga ato bninj. C'jane krioglobulinemite, llojet e tyre: Prcaktimi i SIP: Karakteri monoklonal: Klasifikimi: SIP i qelizave B: Mieloma multiple: Leucemia mieloide kronike me LB; Sindromi i Valdenstrom; Gamapatite monoklonale bninj; SIP me LT: Sindromi i Sezary si dhe Mycosis fungoide. Leucemia limfoide kronike me LT. Limfoma me qeliza T. SIP me Limfocite t padiferencuara. Prcaktimi I SIP Sindromat imunoproliferative jan smundje malinje t qelizave limfoide q nisen nga nj limfocit i vetm gj q i jep SIP nj karakter monoklonal. Ne disa raste lloji i qelizave q proliferojn n mnyr malinje prcaktohet relativisht leht si psh. n rastin e proliferimeve plazmocitare (mielomave) ku kemi prodhim t sasive t rndsishme t imunoglobulinave monoklonale. N rastet kur nuk kemi prodhim t imunoglobulinave t tilla diagnoza sht me e veshtire, pasi ajo duhet t bhet me an t studimit t shnjuesve qelizore.
102

N disa raste natyra e qelizave q proliferojn n mnyr malinje sht e pamundur t prcaktohet pasi ato mund t jen shum t papjekura dhe t mos paraqesin asnj nga shnjuesit e limfociteve B ose T. Karakteri monoklonal i sindromeve imunoproliferative Ky karakter mund t prcaktohet m leht kur SIP prek qelizat limfoplazmocitare dhe kemi sintetizim nga ana e tyre e nj imunoglobuline monoklonale. Kjo mund t vihet re n elektroforez t proteinave serike n formn e nj piku anormal n regjionin e gamaglobulinave. Ky pik sht simetrik dhe n form i ngjan atij t albumines pasi t gjitha molekulat e imunoglobulines monoklonale jan identike dhe me t njjtn ngarkes elektrike. N faze t dyt sht e nevojshme t kryhet imunoelektroforeza ose imunofiksimi q prcaktojn dhe izotipin e vargut t rnd dhe t leht t ksaj imunoglobuline monoklonale. Proliferimet monoklonale t limfociteve B Mieloma multiple (Semundja e Kahler) sht forma me e shpesht e SIP e karakterizuar nga nj proliferim plazmocitar monoklonal me cfaqje t plazmociteve anormale n palcn kockore dhe n prqindje t rritur (mbi 20-30%). Diagnoza mbshtetet n vnjen n dukje t nj imunoglobuline monoklonale n serum dhe/ose urine. Katr situata t ndryshme mund t vihen n dukje: 1 Prani e izoluar e nj imunoglobuline monoklonale n serum (10% e rasteve). 2 Prani e nj imunoglobuline monoklonale t kombinuar dhe me sekretim t teprt t vargjeve t leht (60% e rasteve). Kta vargje t leht t lire mund t eliminohen n urine duke cfaqur n kt mnyr proteinurine e Bnce-Jones. nj vecori fizike e ksaj proteinurie sht precipitimi n 56 grade dhe ritretja e ktij precipitati n 100 grade. Por proteinuria e Bnce-Jones nuk sht konstante dhe mungesa e saj nuk lejon t eliminohet diagnoza e Mielomes multiple. 3 Prani e vetm vargjeve t leht n serum dhe urine (proteinuri e Bence-Jones) n 30% t rasteve. 4 n raste t rralla (1% e rasteve) mund t kemi munges t cdo imunoglobuline monoklonale apo vargu t leht t vecuar n serum apo urine. Kemi t bejm me mielome jo-sekretuese, diagnoza e s cils mund t realizohet vetm duke studiuar shnjuesit e plazmociteve n palcn kockore si psh. me an t prcaktimit t imunoglobulinave intracitoplazmike. Forma me e shpesht e mielomes multiple sht ajo q shoqrohet me imunoglobuline monoklonale t klass IgG me varg t leht kapa. Me t rralla jan imunoglobulinat monoklonale t klass IgA dhe shum t rralla ato IgM. Prania e Ig monoklonale n serum ka si pasoj rritjen e eritrosedimentacionit, rritjen e viskozitetit t gjakut si dhe sindrom hemorragjike. Prania e vargjeve t lehta me tepric sjell dmtim renal ndrsa infiltrimi plazmocitar n palcn kockore mund t jape lakuna (boshlleqe kockore), fraktura kockore, anemi si dhe mangsi imunitaredytsore nga dmtimi i palcs. Leucemia limfoide kronike sht nj proliferim malinj i nj kloni t vetm limfocitesh B t pjekur q shoqrohet me nj limfocitoz t konsideruar (> 10 000/mm3). Kto limfocite nuk jan sekretues imunoglobulinash pra si rregull nuk kemi prani t imunoglobulinave monoklonale n serum prvec se n 10% t rasteve ku mund t haset nj IgM monoklonale me prqendrim t ult. Diagnoza vendoset duke prcaktuar natyren B t limfociteve t shtuar t gjakut dhe ajo q ka me tepr rndsi karakterin monoklonal t ktyre (prani e vetm nj lloj imunoglobuline siprfaqesore n to). Komplikacionet e leucemise limfoide kronike jan si me poshte: -Instalim i nj mangsie imunitare q prek progresivisht IgM pastaj IgG dhe IgA duke prekur se fundi dhe imunitetin me ndrmjetsi qelizore. Kjo mangsi sht prgjegjse pr nj prekshmeri t rritur ndaj infeksioneve n kta paciente. -Cfaqje e manifestimeve autoimune shum t shpeshta t tipit anemi hemolotike autoimune ose trombocitopeni autoimune. Semundja e Waldenstrom

103

sht nj proliferim limfoplazmocitar monoklonal por heterogjen i karakterizuar nga prania e limfociteve n stade t ndryshme t diferencimit (limfocite B t vegjel, t medhenj si dhe plazmocite) por me origjin nga i njjti limfocit B. Ky proliferim shoqrohet me prodhim dhe t IgM monoklonale q vihet n dukje si me elektroforeze (rritje e beta ose me rralle e gamaglobulinave) ashtu dhe me imunoelektroforeze ose imunofiksim. Klinikisht semundja shoqrohet me rritje t viskozitetit t gjakut q mund t jape komplikacione respiratore ose neurologjike, insuficience medulare si pasoj e infiltrimit t palcs kockore apo dhe manifestime autoimune si anemi apo trombocitopeni. Semundja e vargjeve t rnda sht nj proliferim monoklonal i plazmociteve prodhues kryesisht t IgA (format me IgG dhe Ig M jan shum me t rralla) t cilat kan pesuar nj keputje t vargut t rnd alfa n nivelin e bashkimit t fragmentit variabl V alfa me pjesn konstante C alfa. Si pasoj kemi nj pamundesi t kombinimit t vargjeve t rnda me ato t lehta dhe vargjet e rnda t vecuara dalin n qarkullim duke dhene nj rritje monoklonale n regjionin alfa ose beta t globulinave. Semundja e vargjeve t rnda alfa haset kryesisht n popullatat e rajonit mesdhetar dhe cfaqet zakonisht me prekje digjestive (limfome me plazmocite alfa) n form malabsorbimi. Evolucioni I smundjes sht variabl dhe n disa raste sht vn re nj prmirsim pas trajtimit me antibiotike. Prodhim i Imunoglobulines monoklonale pa proliferim plazmocitar malinj Ne disa paciente sht detektuar nj prodhim anormal i Ig monoklonale e pashoqruar kjo nga nj proliferim limfoplazmocitar malinj. Karakteri bninj i ktij afeksioni afirmohet nga kriteret q vijojn: - Nivel normal i Ig serike - Rritje me e vogel se 10 g/L n form piku n elektroforeze e imunoglobulines monoklonale - Niveli i vargjeve t lehta n serum me i vogel se 1 g/L. - Munges e proliferimit limfoplazmocitar n gjak dhe palc. Ky lloj proliferimi mund t jet krejt i izoluar ose dytsor si pasoj e disa smundjeve si psh. cirrozat, smundjet autoimune, infeksionet bakteriale ose virale. Me shpesh kjo imunoglobuline monoklonale mund t regresoje n mnyr spontane ose mund t ngele e stabilizuar. Megjithate nevojitet nj mbikqyrje e rregullt me mielograma priodike pr disa vite e ktyre t smurve. Proliferimet monoklonale t limfociteve T Njihen 4 tipe kryesore t tyre: 1- Sindroni i Sezary: Kemi t bejme me nj hematodermi t karakterizuar nga nj proliferim limfocitesh T anormale n lkur ndonjhere deri n nyjet limfatike lokale dhe me rralle edhe n gjak (format leucemike). 2- Mycosis fungoide: Edhe ktu kemi infiltrim monoklonal me limfocite T por i kufizuar vetm n lkur. 3- Leucemia limfoide kronike me limfocite T: sht nj form e rralle (2% e rasteve) n Europe, por e shpsht n Japoni. Ajo sht elidhur me faktor gjenetike si dhe me me virusin onkogen HTLV. 4- Limfomat me limfocite T jane direkt t lidhur me virusin onkogen HTLV. 5Proliferimet limfocitare monoklonale t paklasifikuar: 1- Leukoza limfoblastike akute (LLA): n 80% t rasteve limfocitet proliferues jan qeliza shum t papjekura t xhveshur nga cdo shnues karakteristik T ose B. Ne 20 % t rasteve (forma t rnda t shoqruara me hiprplazi timike) qelizat malinj jan t natyres T. 2 Limfomat dhe limforsarkomat : Kto proliferime (sem. e Hodgkin) jan me natyre zakonisht t paklasifikueshme.

104

KAPITULLI 27. IMUNOLOGJIA E TUMOREVE

Mekanizmat e bashkveprimit sistem imunitar-tumor. Faktort imune q pengojn rritjet tumorale si dhe ata q favorizojn rritjen e tyre. Shnjuesit kryesore tumorale.
105

Prcaktimi Proliferimi tumoral (ose kanceroz) sht i karakterizuar nga proliferimi i cfrenuar i nj ose disa kloneve qelizore q i shptojn (devijojn) mekanizmave normale t kontrollit t diferencimit dhe t proliferimit qelizor. Si pasoj kto qeliza poliferojn n mnyr t corganizuar dhe t pandalshem n gjirin e organizmave shumqelizore. Si pasoj crregullohet si organi i prekur ashtu dhe organe dhe inde t tjer nga metastazat n distanc t tumorit. Klasifikimi Sipas kushteve t cfaqjes se tumorit mund t klasifikohn n tre lloje: 1 Tumoret spontane pr t cilt asnj faktor kancerogen i njohur nuk sht vn n dukje. 2 Tumoret e induktuar q cfaqen n kafshe ose qenj t gjalla t ekspozuara ndaj kontaktit me faktor t njohur karcinogene. N realitet sht mjaft e mundshme q shum tumore megjithse n dukje spontane t jen n fakt t induktuar nga faktor akoma t panjohur. 3 Tumoret e transmetuar nga nj kafshe n tjetrn ose nga nj njri n tjetrin. Ky transmetim mund t realizohet si horizontalisht (sipas modelit infeksioz) ashtu dhe vertikalisht nga prindi t fmija (faktor t trasheguar). Kjo mnyr transmetimi vihet re shpesh tek kafshet eksprimentale. Por sht e mundur q edhe t njeriu disa tumore n dukje spontane mund t jen n realitet t transmetuar n mnyr okulte. Etapat e karcinogjenezes Ne fillim kemi nj crregullim nj ose disaqelizor shum i kufizuar. Ky crregullim q ndodh n genomen qelizore sht i pamjaftueshem pr t shpjeguar zhvillimin e tumorit. Ky ndodh n prgjithsi si rrjedhoj e crregullimit t mekanizmave rregullues t rritjes qelizore si dhe si crregullim i mekanizmave imunologjike q normalisht duhet t eliminojn cdo qeliz anormale ose t huaj pr organizmin. Kto anomali mund t shkaktohen nga veprimi i faktorve t ndryshm q ushtrojn nj efekt promotor duke favorizuar kshtu zhvillimin e klonit ose kloneve neoplazike. Disa faktor, t quajtur karcinogene t plot mund t shkaktojn njkohsisht efekte induktore dhe promotore. Njkohsisht, nn influencn e faktorve t ndryshm (mutacione somatike, shkaterrim i qelizave neoplazike me t ndjeshme ndaj faktorve imuniatare etj.) ndodh nj seleksion i qelizave me t ndjeshme tumorale t afta tI shpetojn reaksionit t mbrojtjes antitumorale madje dhe trajtimeve antikanceroze. Faktort e karcinogjenezes A Faktort gjenetike : t njriu : Kanceri i qafes se mitres sht me i shpsht t raca e zeze ndrsa kanceri i gjirit t raca e bardhe. Disa tumore (retinoblastoma, leukozat, Sem. e Hodgkin, mielomat) jan me t shpeshta n disa familje. Ky predispozicion familjar sht vn re n binjaket monozigote. B Viruset onkogene: Kto viruse, duke u inkorporuar n ADN qelizore krijojn mundesine q faktort onkogene t shprthejne ato mekanizma q mund t cojn n proliferim tumoral. Roli kancerogen i viruseve t njriu sht akoma i diskutueshem. Vetm n disa tumore sht provuar ky rol: Ky sht rasti psh. rasti I virusit EBV n limfomen e Burkitt dhe n kancerin nazofaringeal, i papiloma virusit n disa tumore t lkurs, i virusit t HBV n tumoret e heparit apo i HTLV n disa leukoza. C Faktort kimike: Rreth 1000 substanca kimike jan tashm identifikuar si kancerogene, por 20 prej tyre kan nj shtrirje ose prdorim t gjr si psh. hidrokarburet policiklike dhe derivatet e katranit, disa derivate azotike t prdorur si ngjyrues, uretani i prdorur n industrine plastike etj. Rezultatet e studimeve epidemiologjike t lejojn t mendosh q prgjegjsia e plot ose e pjesshme e ktyre faktorve mund t ndrhyje n rreth 70% t tumoreve t njriu. D Agjentet fizike: Tumoret e lkurs shfaqen me frekuence t rritur n subjektet e ekspozuar rregullisht ndaj rrezeve ultraviolet diellore (UVA dhe UVB). Po kshtu rrezatimet jonizuese luajn rol onkogjen q sht verejtur n individt e ekspozuar (punonjsit e radiologjise) apo n shpshtsine e rritur t tumoreve dhe leukozave n banoret e Hiroshimes dhe Nagasakit. E Faktort endokrine mund t luajn rolin e tyre si psh n kanceret e gjndres mamare
106

apo t uterusit t lidhura me hiprestrogenemi. F - Faktor t ndryshm: Shum studime epidemiologjike kan vn n dukje q faktort ushqimore ndikojn n shkall t ndryshme n 5 deri 50 % t tumoreve. Ktu mund t prmendim pranin e disa karcinogeneve kimike n disa ushqime ose rolin favorizues t disa mangsive ushqimore kryesisht t vitaminave (C, E, A) dhe mineraleve (Mg). Nga ana tjetr ushqimet hiprlipidike mund t favorizojn cfaqjen e tumoreve. Duhani: Efekti kancerogen i duhanit pr tumoret e rrugve t frymemarrjes sht tashm i vrtetuar qarte. Ai vepron nprmjet faktorve mutagene e kancerogene kimike, efektit promotor t irritimit kronik t rrugve t frymemarrjes si dhe nga prania e faktorve me vecori imunodepresive t ndryshme si reduktimi I kimiotaktizmit t polinukleareve etj. Nj nga karakteristikat kryesore e proliferimeve tumorale sht cfaqja e disa Antigenve tumorale specifike q kan fituar nj vlere t vecant diagnostike. Kshtu prmendim Alfafetoproteinn (AFP) q haset n vlera t rritura n serum n tumoret hepatike, antigenin karcinoembrionar (CEA) q haset n tumoret e traktit intestinal apo Antigenin specifik t prostates (PSA) q haset n tumoret e prostates. Mekanizmat e mbrojtjes antitumorale Qelizat NK: Kto qeliza jan t implikuara n mjaft reaksione flakjeje t tumoreve sidomos n fazat e hershme t procesit neoplazik (qeliza prekanceroze, qeliza tumorale t reja). Duket n fakt se qelizat NK njohin neoAntigent e qelizave tumorale q shprehin n sasi t paket molekulat e KMPI. Edhe makrofagt t cilt shpesh infiltrojn masen tumorale mund t ushtrojn efekt antitumoral nprmjet prodhimit t TNF dhe ROI. Prsa I prket imunitetit specifik roli i limfociteve T citotoksik sht pa dyshim kryesor. Po kshtu dhe limfocitet T helper luajn nj rol t rndsishm nprmjet prodhimit t citokinave ku duhen prmendur n rradhe t par interferoni. Edhe imuniteti humoral nuk mund t lihet pa prmendur n mbrojtjen antitumorale. Fenomeni ADCC (antibody-dependent cellular citotoxicity) q realizohet nga t njjtat qeliza NK realizohet nga antitrupa antitumorale t klass IgG. Por dhe qelizat tumorale arrijn tu shpetojn survejimit imunitar nprmjet mjaft mekanizmave. Ktu prmendim ekspresionin e dobt t neoAntigenve n qelizat tumorale, antigenicitetin e dobt t ktyre Antigenve, ekspresionin shum t paket t molekulave t KMPI Kl.I n qelizat tumorale, veshjen me me mucine t ktyre qelizave. Nga ana tjetr edhe sistemi imunitar i dobesuar mund t favorizoje cfaqjen e proliferimeve tumorale. Kjo sht vn re si n mangsite e lindura ashtu dhe n ato t fituara n t cilat shpshtsia e rritur e tumoreve sht nj fakt i dokumentuar qarte.

KAPITULLI 28. IMUNOLOGJIA E TRANSPLANTIT

Llojet e ndryshme t transplanteve. Mekanizmat e flakjes imune t tyre. Kushtet e mosflakjes se transplanteve, roli i Kompleksit Madhor t Pajtueshmerise indore. Me transplant quajme zevendesimin e nj indi apo organi me nj ind apo organ tjetr. Transplantet mund ti ndajm n ato indore dhe n transplant organesh. N rastin e par (psh. n
107

transplantimin e lkurs apo t palcs kockore) zakonisht nuk kemi anastomoza t enve t indit t transplantuar me ato t organizmit ku realizohet transplanti. Ndrsa n rastet e transplanteve t organeve kemi gjithmone lidhje t enve t organit q transplantohet me ato t organizmit ku realizohet transplanti. Me dhurues kemi gjithmone parasysh individin ku sht marr indi apo organi i transplantuar ndrsa marrsi (apo bujtsi) sht individi ku realizohet transplanti. Sipas specieve ku realizohet transplanti ato i ndajm n autotransplant, izotransplant, alotransplant, dhe heterotransplant. Ne autotransplant dhuruesi dhe marrsi jan i njjti individ. n izotransplant transplanti realizohet midis individve gjenetikisht identike si psh. binjaket monoovulare. Alotransplantet jan transplantet midis individve t te njjtes specie por t ndryshm gjenetikisht. Ksenotransplantet (ose heterotransplantet) jan transplantet midis individve t specieve t ndryshme. Transplanti m i shpesht sht pa dyshim alotransplanti. Autotransplantet, kryesisht t indeve (lekura, palca kockore) kan gjithashtu nj prdorim t shpsht, ndrsa heterotransplantet po ngjallin nj interes gjithmone e me t madh. Alotransplanti me i shpesht indor sht pa dyshim transfuzioni i gjakut n t cilin njihen mir pasojat e papajtueshmerise. Transplanti i lkurs ka qn gjithmon nj model interesant eksprimental pr studimin e fatit t nj transplanti. rastin e alo- apo heterotransplantit t lkurs vihet re midis dits se 3 dhe t 9 nj pakesim i qarkullimit t gjakut n indin e transplantuar si dhe nj rritje e infiltrimit t ktij indi me limfocite, plazmocite dhe shum pak plazmocite. Nekroza fillon t cfaqet makroskopikisht dhe brnda nj ose pak ditsh indi i transplantuar nekrotizohet plotsisht (flakja e plot). Natyra e ksaj flakje sht krejtesisht imunologjike. Flakja primare dhe ajo sekondare: Transplanti pr her tdyt i indit t te njjtit dhurues t i njjti marrs shkakton nj flakje t prshpejtuar. Vaskularizimi fillestar sht i paket ose mungon plotsisht. Ndodh nj invadim i shpejt me leukocite polimorfonukleare si dhe qeliza limfoide prfshi plazmocite. Tromboza dhe shketerrimi akut i indit t transplantuar ndodh shpejt, q n ditn e trete deri t katrt n flakjen sekondare. Flakja sekondare sht gjithmone specifike pr dhuruesin, pra ajo ndodh nqs. transplanti i dyt ndodh nga i njjti dhurues. Nqs transplanti idyt ndodh nga nj dhurues gjenetikisht i ndryshm nga i pari ather flakja nuk sht e tipit sekondar, por primar. Roli i sistemit imunitar: Eksperimentet n kafshe kan vn qart n dukje se prgjegjs t flakjes se transplantit jan limfocitet T. Njkohsisht kemi dhe nj prgjigje imunitare humorale me formim antitrupash ndaj Antigenve jo t njjte (alo ose heteroAntigen) t indit t transplantuar. Eksprimentet kan vn qarte n dukje se Antigent kryesore prgjegjs pr reaksionet e flakjes se organit apo indit t transplantuar jan Antigent e Kompleksit Madhor t Pajtueshmerise Indore (KMPI). N individin marrs proliferojn limfocite T helper CD4 (+) dhe limfocite T citotoksik CD (8+) specifike pr molekulat e Klass I t KMPI t dhuruesit. Rolin kryesor e luajn ato CD (4+) q kan aktivitet helper pr limfocitet CD (8+) citotoksik dhe prodhojn citokina efektor pr reaksionet e hiprsensibilitetit t vonuar. Mekanizmat e flakjes se transplantit: Njihen n prgjithsi 3 mekanizma flakje t transplantit: 1. Flakja hiprakute fillon q disa minuta pas realizimit t transplantit dhe ndodh n individ bujts q kan antitrupa humorale preekzistues si pasoj e papajtueshmerise se grupeve t gjakut ose e sensibilizimit paraprak nga molekulat e klass I t KMPI psh si pasoj e nj transfuzioni gjaku t meparshem. 2. Flakja akute e hershme ndodh deri 10 dit pas kryerjes se transplantit dhe shkaktohet me ndrmjetsine e limfociteve T. 3. Flakja akute e vonshme ndodh pas dits se 11 pas transplantit n t smurt q marrin azatioprine dhe prednizon dhe mendohet se shkaktohet nga antitrupat dhe komplementi q fiksohen n arteriolat si dhe n glomerulat.

108

4. Flakja kronike e vonshme karakterizohet nga nj depozitim subndotelial I imunoglobulinave dhe komplementit n membrann bazale t glomerulave ndoshta si pasoj e smundjes baz ose dhe si pasoj e depozitimit t komplekseve imune me Antigen solubel t veshkes se transplantuar. Parandalimi i flakjes se transplantit Meqnse Antigent e HLA (KMPI t njriut) jan prgjegjsit kryesore t flakjes se transplanteve, prshtatja sa me e mir e ktyre Antigenve midis marrsit dhe dhuruesit sht rruga kryesore pr evitimin e flskjes se transplantit n mnyr t ngjashme kjo me nevojen e pajtueshmerise se grupeve ABO n transfuzionet e gjakut. Prcaktimi i Antigenve HLA realizohet me metoden e limfocitotoksicitetit ose me metodat e biologjise molekulare. Prmirsimi i teknikave opratore dhe prdorimi I medikamenteve imunodepresore t reja si psh. ciklosporina kan pakesuar mjaft efektet e papajtueshmerise se Antigenve HLA n flakjen e transplantit. Studimet kan vn n dukje se prshtatshmeria n alelet DR ka rndsine me t madhe n parandalimin e flakjes e pasuar kjo nga lokuset B dhe me pas ato A. Transplantimi I palcs kockore krkon nj shkall sa me t lart pajtueshmerie dhe saktesia me e madhe e metodave t biologjise molekulare nprmjet tipizimit t ADN sht nj kontribut I rndsishm n kt drejtim.

109

KAPITULLI 29. IMUNOTERAPIA AKTIVE, LLOJET E SAJ

Imunoterapia aktive ka t bj me vaksinimet. Ajo konsiston n stimulimin e mekanizmave specifike t mbrojtjes humorale dhe celulare. Vaksinimet japin pra nj mbrojtje jo immediate por t zgjatur (muaj deri n vite). Imunoterapia pasive ka t bj me seroterapine (ose analoget e saj si psh. imunoglobulinat humane). Ajo jep nj mbrojtje immediate por t prkohshme, e lidhur kjo me jetn e antitrupave pasive t transmetuar. Imunoterapia aktive: Vaksinimet Kjo ka pr synim t parandaloje cfaqjen e smundjeve infektive n grupe t caktuar popullat apo n individ t vecant. Vaksinat antibakteriale: Antigent e prdorur mund t prbhen nga: 1 - bakterie t ngordhura si vaksina antipertusis (kundr kolles se mir) dhe antitifoide apo dhe: 2 - bakterie t gjalla t dobesuara (jo patogjene) n kultura speciale. Shembull i rastit t fundit sht vaksina e tuberkulozit (BCG) q realizohet me bacilin e tuberkulozit bovin t dobesuar n pasazhe suksesive n kulture in vitro. Imuniteti q jep kjo vaksine sht e tipit qelizor me ndrmjetsine e limfociteve T. 3 - nj lloj tjetr vaksine bakteriale jan anatoksinat bakteriale q prfaqesojn ekzotoksina t cilat kan humbur toksicitetin nprmjet trajtimit me formol dhe nxehtesi por jo imunogjenicitetin. t tilla vaksina jan anatoksinat tetanike dhe ato difteritike. 4 Ekstraktet ose fraksionet e bakterieve: t till jan prdorur pr vaksinat antikolerike, antipneumokoksike, antimeningokoksike dhe antihemofilus. Sot kjo form po prdoret gjithmone e me tepr duke izoluar fraksione imunogjene t ktyre vaksinave sa me t purifikuar dhe duke I konjuguar me adjuvante imunogjene si psh. vaksina antiprtusike acelulare apo vaksina antihemofilike. Vaksinat antivirale: Antigent e prdorur mund t jen: 1 Viruse t prafrt me antigenicitet t kryqezuar dhe jo patogjene. Shembulli sht vaksina e par e prdorur q n 1796 nga Jenner q sht vaksina e lise. Virusi i prdorur sht ai i lise se lopes q ssht patogjen pr njriun. 2 Viruse t inaktivizuar: t till jan vaksina antipoliomielitike injktabel (Salk), vaksina antirabike si dhe vaksina antigripale. 3 Viruse t gjalle t dobesuar: Avantazhi i tyre vjen nga fakti q ato prsistojn duke u replikuar n organizm pa prodhuar efekte patogjene. Imunogjeniciteti I ktyre vaksinave sht shum I forte dhe jetgjat. t till jan virusi i poliomielitit i Sabin (oral), i fruthit, rubeoles, shytave (parotitit). 4 Fragmentet virale: Vaksina e hepatitit B sht shembulli i nj antigeni siprfaqesor t purifikuar dhe inaktivizuar.

110

KAPITULLI 30. IMUNOTERAPIA PASIVE

Principi: Ai konsiston n injektimin nj individi t antitrupave t sintetizuar n nj individ paraprakisht t imunizuar. Produktet e para kan qn serume humane q vine nga t smur konvaleshente ose kafshe t hiperimunizuara paraprakisht. N t dy rastet kemi t bejme me seroterapi. M pas kta serume jan zevendesuar gradualisht nga gamaglobulina serike t prftuara me precipitim dhe q jan ose polivalente (globale) me origjin serike ose placentare, ose specifike me prejardhje nga subjekte t hiprimunizuar t cileve u bhet plazmafereze. Prdorimi: Ne prdorimet me karakter terapeutik objektivi kryesor sht shpejtsia e veprimit n nj smundje infektive n t cilen nuk mund t pritet t bhet vaksinimi. Kjo psh. sht prdorur n fruth apo n tetanos n fillim t infeksionit n individ t pavaksinuar. Ne infeksionet e rnda kryesisht n t imunodeprimuar, t djegur etj. sht shpesh e nevojshme futja e imunoglobulinave apo plazmes pr t ngritur aftsite mbrojtse t imunitetit humoral. Gjithashtu futja e imunoglobulinave intravenoze sht nj nga mjett kryesore terapeutike n mangsite imunitare humorale. Se fundi, nj efekt t padiskutueshem kan treguar imunoglobulinat polivalente intravenoze n trombocitopenite idiopatike dhe n sindromin e Kawasaki si dhe efekti i tyre sht duke u provuar e shum smundje autoimune.

111

KAPITULLI 31. BASHKVEPRIMI ANTIGEN - ANTITRUP

Karakteristikat e bashkveprimit antigen-antitrup. Specificiteti ; Reversibiliteti. Afiniteti, aviditeti, konstantja e asocimit. Metodat dhe teknikat q studiojn reaksionet antigen antitrup. Antitrupa t shumt prodhohen nga organizmi si rezultat i deprtimit t nj substance imunogjene. Vnia n dukje in vitro mbshtetet n aftsin e tyre t bashkimit specifik me antigenin nga i cili kan lindur. Reaksionet e mundshme jan athere t shumta: n praktik zgjedhja e nj reaksioni t dhn varet veanrisht nga natyra e antigenit, nga ndjeshmria e krkuar, nga shpejtsia e pritur pr t arritur nj rezultat, nga saktsia e dshiruar. BASHKVEPRIMI ANTIGEN-ANTITRUP Sapo antigeni sht n prani t antitrupit specifik korrespondues ai bashkohet me kt antitrup. Kemi t bjm m nj fenomen t shpejt, t padukshm dhe t prbashkt pr t gjith reaksionet antigen-antitrup. Ai sht konstant n kundrshtim me fenomenet e dukshme si jan precipitimi ose aglutinimi, shfaqja e t cilve sht funksion i nj numri t caktuar kushtesh. sht fjala pr nj ekuilibr dinamik t formuluar sipas ligjit t veprimit t mass. k1 [Ag]+[At] [Ag-At] k2 ku [Ag] i prgjigjet njrit prej prcaktuesve antigenik t molekuls; [At] tregon nj sit korrespondues t lir t antitrupit; kurse K=k1/k2 prfaqson konstanten e ekuilibrit ose t afinitetit. Vlera e lart e ksaj konstante shpjegon ndjeshmrin e madhe t matjeve n imunologji, e shoqruar me zbulim t sasive shum t vogla t antigenve ose antitrupave.

Forcat e lidhjes
sht fjala pr lidhje t dobta t quajtura elektrostatike. N t vrtet lidhjet e forta t tipit kovalent nuk marrin pjes n reaksion imunologjik, sepse kto prdorin sasi t energjis q jan shum m t mdha se ato q vihen n lvizje gjat bashkimit antigen-antitrup. Kto lidhje elektrostatike me nj energji t dobt jan tri tipe si vijon: lidhje jonike ose elektrovalente q ushtrohen midis radikaleve kimike barts t ngarkesave elektrike t kundrta (anione dhe katione, pr shembull); lidhje hidrogjenore q vihen re kur nj atom hidrogjeni sht tashm i bashkuar me nj atom elektro-negativ nga nj lidhje kovalente. Hidrogjeni sht athere i aft t bashkoht me nj atom tjetr elektronegativ me nj lidhje t quajtur hidrogjenore. forcat e Van Der Waals q vijn nga trheqja elektrostatike e ushtruar nga elektronet e nj molekul mbi brthamn e molekulave fqinj. Kto forca lidhjeje varen nga afrsia e molekulave; ato shtohen kur distanca molekulare paksohet. Megjithkt, ato ngelin shum t dobta dhe t pamjaftueshme pr t siguruar vet kohzionin e komplekseve antigen-antitrup. Por fuqia e tyre rritet shum, sepse ato ushtrohen midis dy fragmente molekulash t cilat kan prputhshmri hapsinore specifike. Sa m e madhe prputhshmria ndrmjet ktyre dy molekulave, aq m e fuqishme sht forca e lidhjes antigen antitrup, si sht rasti pr antitrupat q shfaqen n fund t imunizimit dhe q kan nj aviditt shum m t madh pr antigenin.

KINETIKA E BASHKVEPRIMIT ANTIGEN-ANTITRUP

112

Metoda t ndryshme fiziko-kimike (reaksionet e ekuilibrit t dializs, reaksionet e neutralizimit, metodat spektrofluorometrike, reaksionet q prdorin antigen t shnuar) kan br t mundur t vihet n dukje shpejtsia shum e madhe e bashkimit antigen-antitrup pasi ajo sht e rndit t disa sekondave madje dhe n 0C. Kjo shpejtsi rritet rregullisht me rritjen e tempraturs, pr t rn shum brutalisht n tempratura t larta, pa dyshim pr shkak t denatyrimit t antitrupave nga nxehtsia. Pve ksaj, kur antigeni sht nj hapten, shpejtsia e reaksionit sht 250 her m e madhe sesa kur sht fjala pr nj pjesz t figuruar (qeliz psh.).

KARAKTERISTIKAT E LIDHJES ANTIGEN-ANTITRUP

Bashkveprimi i antitrupit me antigenin e tij realizohet midis prcaktuesit antigenik dhe nj valence antitrupore (ose nj TCR) nprmjet komplementaritetit hapesinor. Kjo lidhje nuk sht kovalente, por realizohet me forca trheqse me energji t ult t cilat veprojn vetm n distanca mjaft t vogla. Kto forca jan sic thame me sipr lidhjet jonike (elektrostatike) midis grupeve karboksilike (COO-) dhe grupeve aminike (NH3+), lidhje hidrogjenore, lidhje hidrofobe midis aminoacideve aromatike si dhe forcat e Van der Wals q realizohen me terheqjen e reve elektronike me ngarkesa t kundrta midis 2 molekulave. Bashkveprimi antigen-antitrup sht nj reaksion ekzotermik. Ai varet dhe nga disa kushte si tempratura (ajo me e prshtatshme sht 37 grade Celcius), pH i mjedisit ku kryhet reaksioni dhe q duhet t jet afer atij fiziologjik (7,2 deri 7,4) si dhe prqendrimi jonik i mjedisit q duhet t jet sa me fiziologjik. Bashkveprimi varet sigurisht dhe nga prqendrimet molare reciproke t antigenit dhe antitrupit. Lidhja antigen-antitrup ka dy karakteristika kryesore: 1. Specificiteti i cili megjithate nuk sht absolut. Shembull jan reaksionet e kryqezuar midis Antigenve me struktur t ngjashme. 2. Reversibiliteti i cili realizohet me an t nxehtesise ose pH acid 2,8. n kto kushte kompleksi disociohet dhe antitrupi ndahet nga antigeni prkates. Kjo realizohet n mjaft kushte eksprimentale si psh n anemite hemolitike autoimune pr t studiuar autoantitrupat e fiksuar mbi eritrocitet e t smurit. Ndaj t njjtit antigen, antiserume specifike ndaj tij por me origjin t ndryshme paraqesin reaktivitet t ndryshm q varet nga "cilesia" e antitrupave t prodhuar. n fillim t imunizimit antitrupat jan pak ose mesatarisht reaktive me antigenin prkates. n injksionet e metejshme t antigenit reaktiviteti (si dhe sasia) e antitrupave rritet. Kjo rrjedh nga seleksioni nga ana e antigenit e kloneve qelizore q jan gjithmone e me reaktive me antigenin. Ky reaktivitet antitrupor sht i prcaktuar nga dy parametra: afinitet dhe aviditet. Afiniteti sht intensiteti i lidhjes se antitrupit me antigenin (nj prcaktues antigenik t vetm) e matur kjo nga konstantja e asocimit intrinseke e reaksionit. k1 Ag + At --------- Ag -At + Nxehtesi k2 (Ag).(At)k1 = (Ag-At)k2 (Ag-At) k1 ---------- = ------ = K (Ag).(At) k2 ku K sht konstantja intrinseke e asocimit t reaksionit. Kjo vler ka pr njsi inversin e nj prqndrimi dhe matet me litra pr mol.(l. mol-1). Tabela m posht jep vlerat e K q i korespondojn llojeve t ndryshme t lidhjeve ligand-receptor (antitrupa, hormone, transportues). Vlerat e larta t arritura me nj reaksion imunologjik shpjegojn mundsine e arritjes se nj ndjeshmerie t lart n dozimet e substancave t pranishme n mjediset biologjike n sasi t vogla dhe tregojn suprioritetin e antitrupit si ligand. Antitrupa afine/ Antigen 1010 - 1013 l. mol -1
113

Antitrupa pak afine/ Antigen 107 - 1010 l. mol -1 Receptor qelizor/ Hormon 109 - 1011 l. mol -1 Transportues serik/ Hormon 108 - 1010 l. mol -1 Enzime/ Substrat 107 - 106 l. mol -1 4 - 106 Albumine/ Medikament 10 l. mol -1 Konstantja e asocimit e sistemeve t ndryshme me substancat lidhse ose ligandet Aviditeti. Quhet i till intensiteti i lidhjes se nj antitrupi me antigenin e tij, e prcaktuar kjo m shpejtsine e realizimit t nj reaksioni antigen-antitrup "dytesor": precipitim, aglutinim, neutralizim viral. Aviditeti sht pra nj nocion praktik i prcaktuar mbi nj serum. Ai varet nga koeficienti i asocimit, nga numri i valencave t antitrupave t ndryshme ndaj nj antigeni (diferenca midis IgG dhe IgM), nga numri i epitopeve t ktij t fundit si dhe nga karakteristikat e mjedisit rrethues (tempratura, pH, forca jonike). Psh. afiniteti i nj antitrupi t klass IgG sht me i lart se ai i nj antitrupi t klass IgM ndaj t njjtit antigen. Ndrsa prkundrazi aviditti i IgM sht me i lart se ai i IgG sepse kjo e fundit ka vetm 2 vende lidhse me antigenin ndrsa IgM ka 10 t tilla. 3. Ekzistojn klasifikime t ndryshme t reaksioneve antigen-antitrup.Njri sht i till: Reaksionet primare: Reaksioni i observuar nuk krkon vecse lidhjen antigen-antitrup dhe e ve kt direkt n dukje kryesisht nepemjet shenimit t antitrupit ose antigenit sic jan reaksionet radioimunologjike, imunoenzimologjike, imunofluoreshente apo imunoluminishente. Kto jan dhe metodat me t shpejta, t ndjeshme, sasiore dhe t automatizueshme, pra me bashkkohoret. Nga ana tjetr ato krkojn Antigen dhe antitrupa n gjndje t purifikuar si dhe konjugim t njrit prej tyre me nj shnues. Gjithashtu ato krkojn aparatura matese t ndjeshme dhe t sofistikuara. pr kt arsye dhe kosto e ktyre metodave sht me e lart. Reaksionet dytsore: Fenomeni i observuar (precipitimi, aglutinimi, reaksioni i fiksimit t komplementit) sht rezultat i lidhjes antigen - antitrup por dhe i kushteve t tjera si prqendrimi respektiv i antigenit dhe antitrupit, aftsia apo jo e antitrupit pr t fiksuar komplementin, stabiliteti i pjeszave antigenike etj. n kt grup prfshihen reaksionet e precipitimit, t aglutinimit, t lizs imunologjike, reaksionet e fiksimit t komplementit etj. Kta jan reaksione me t thjeshta n realizim, por shpesh krkojn disi koh (prjashtim bn ktu turbidimetria dhe nefelometria) dhe ndjeshmeria sht disi me e ult. Avantazhi i vetm sht kostua me e ult e realizimit t tyre dhe mungesa e nevojes pr aparatura matese t kushtueshme si dhe pr reagente t purifikuar dhe konjuguar. Prjashtim ktu bejne turbidimetria dhe nefelometria q krkojn aparatura matese dhe q kan kosto me t lart se metodat e tjera t precipitimit, aglutinimit apo fiksimit t komplementit. Reaksionet terciare jan manifestime t cfaqura in vivo. n kt grup metodash ndrhyjne jo vetm faktort e mesiprm por dhe karakteristikat e vecanta t species apo t organizmit. Ktu prmendim shokun anafilaktik, anafilaksine kutane pasive, reaksionin e Arthus, hemolizn in vivo. Mund t prmendim ktu dhe provat n lkur me Antigen ose alergjene t ndryshm. Kto reaksione kan dizavantazhin se kan mjaft rezultate fallco-pozitiv ose fallco negativ dhe jan deri diku invazive pr t smurin si dhe jan pak sasiore. Rezultati i tyre varet dhe nga reaktiviteti biologjik i organizmit. Avantazhi i tyre n krahasim me testet in vitro sht kostoja e tyre relativisht e ult. Nj klasifikim tjetr i ndan reaksionet antigen-antitrup n vartsi t venjs n dukje t reaksionit antigen-antitrup: Kshtu kemi reaksionet e 1) Precipitimit, 2) Aglutinimit, 3) Fiksimit t Komplementit, 4) Ato q prdorin Antigen ose antitrupa t shnuar me : lende fluoreshente, lumineshente, lnde radioaktive, ose enzima. Ne do t studiojme reaksionet antigen-antitrup n baz t ktij klasifikimi t fundit.

114

KAPITULLI 32. REAKSIONET E PRECIPITIMIT

115

Ato ndodhin me antitrupa t shfaqur nn stimulimin e nj antigeni t tipit t tretshm. Ato mund t vzhgohen n nj mjedis qoft t lngshm, qoft xhelatinoz (gjysm t ngurte) dhe mund t jen si cilsore ashtu edhe sasiore. Kto jan metoda specifike por pak t ndjeshme, dhe n prgjithsi kan nevoj pr sasira t rndsishme antitrupash. Gjithashtu kto metoda kan nevoje pr koh t rndsishme inkubimi pr realizimin e tyre (prjashtim bejne ktu turbidimetria dhe nefelometria). Avantazhi i tyre sht se kan kosto t ult pasi skane nevoje n prgjithsi pr aparatura matese t sofistikuara dhe antitrupa apo Antigen t purifikuar. q t realizohet nj reaksion imunoprecipitimi duhet t plotsohen disa kushte t prgjithshme: 1. Si antigeni dhe antitrupi duhet t jen n faze t tretshme (solubel). 2. Qe t dy duhet t jen t pakte dyvalente. Nqs. edhe vetm njri (antitrupi ose antigeni ) sht monovalent nuk mud t kemi reaksion precipitimi imunologjik. 3. Qe t dy duhet t jen n prqendrime t tilla molare q t korespodojn me zonn e ekuivalences (shih me poshte). Nqs njri ga t dy sht n teprice prqendrimi ather mund t mos kemi fenomen precipitimi.

REAKSIONET N MJEDIS T LNGSHM Teknika cilsore

Metoda e formimit t unazs s precipitimit e quajtur edhe "ring test (prova e unazes)" prbn teknikn cilsore m t thjesht pr t ditur n qoft se nj serum prmban ose jo antitrupa. N nj tub prej disa mm/diametr futet serumi q do t studiohet; pastaj depozitohet me kujdes antigeni n siprfaqen e tij. N qoft se serumi prmban antitrupa, n zonn e ndarjes t dy lngjeve formohet nj unaz e bardh q prfaqson precipitimin e kompleksit antigen antitrup. Q reaksioni t ndodh sht e domosdoshme t ekzistoj nj raport prqendrimi i favorshm midis antigenit dhe antitrupit. Kjo teknik sht pak e ndjeshme por ajo ka eprsin e shpejtsis dhe t thjeshtsis. Ajo lejon pr shembull t diktohet shfaqja e antitrupave tek kafsha gjat imunizimit, t identifikohn njollat e gjakut, t zbulohen mashtrimet n prpunimin e mishit, t klasifikoht nj streptokok n grupet serologjike t Lancefield, t zbulohet antigent e Bacilit t antrax-it n nj ekstrakt indor (reaksioni i Ascol-it).

116

Fig. 32.1 - Metoda e diskut ose e formimit t unazs s precipitimit n proven e unazes.

Teknikat sasiore
Matja e sasis s antitrupave t precipitatit. N nj seri tubash q prmbajn sasi fikse t serumit, shtohen doza n rritje t antigenit duke ruajtur konstant vllimin total. Me qllim q precipitimi t jet i plot, prgjithsisht lihen antigeni dhe antitrupi n kontakt t paktn gjat 48 orve n +4C. Pastaj studiohet suprnatanti (pjesa e lngshme sipr precipitatit) i do tubi i cili ndahet n dy pjes: n t parn shtohet antigeni kurse n t dytn shtohet antitrupi. N suprnatantin e tubave t par vetm shtimi i antigenit lejon t fitohet nj precipitim; pra kan mbetur antitrupa n solucion: sht zona e teprics s antitrupit. N suprnatantt e tubave t fundit vetm shtimi i antitrupave shkakton nj precipitim: sht zona e teprics s antigenit. Prsa u prket suprnatantve t tubave t ndrmjetm ato nuk prmbajn as antigen as antitrup pasi i gjith antitrupi gjndet n precipitat: sht zona e ekuivalencs. Sasia e antitrupave q prmbahet n precipitat mund t prcaktohet athere duke u nisur nga dozimi i sasis s proteinave ose i sasis s azotit t precipitatit. Q matja t jet e vlefshme sht gjithashtu e domosdoshme nga njra an t prdoret nj serum i dekomplementuar n mnyr paraprake sepse komplementi sht i prbr nga fraksione proteinike q fiksohen n disa komplekse antigen-antitrup- si dhe nga ana tjetr t hiqet sasia e azotit q prmbahet n antigen n qoft se ky ka natyr proteike. Megjithkt ekziston nj shkak pr gabim: Kur suprnatanti prmban komplekse antigen-antitrup t tretshm, nj pjes e antitrupave i shpton athere dozimit. Sidoqoft proteinat e precipitatit

Fig 32.2 - Kurba e precipitimit sasior Ajo fitohet pas reaksionit midis ovalbumins dhe serumit ndaj antiovalbumins (At: antritrup n sasi fikse; Ag : antigen n sasi n rritje dozohen ose m metod kolorimetrike (teknika Folin, biuret, ose me ninhidrin), ose me spektrofotometri n ultraviolet, ose me turbidimetri, metod q konsiston n vlersimin e intensitetit
117

t turbullirs t shkaktuar nga precipitimi; edhe me nefelometri, q ka t bj me matjen e sasis t difraksionit t drits nga precipitati. Metoda e Heidelberger dhe Kendall, me dozim t azotit me mikrometodn kimike e Kjeldahl prbn metodn m t ndjeshme dhe m t sakt megjithse m delikate. Pesha e azotit e fituar athere mund t shumzohet me nj faktor 6,25 pr t fituar rezultatin n pesh t proteins. Mund t fitohen kshtu kurba q shprehin sasin e antitrupave t precipitatit n funksion t sasis t antigenit t shtuar. Pamjet jan t ndryshme sipas llojit t kafshs q prodhon antitrupa: prcaktohet kshtu nj kurb e tipit lepur dhe nj kurb e tipit kal. Kurba e quajtur e tipit lepur sht ajo q haset m shpesh. - n nj zon t par ku antitrupi sht n tepric, fitohet nj precipitat i dobt sasia e t cilit shtohet me t shpejt duke shtuar antigenin; n nj zon t dyt, zona e ekuivalencs, sasia e precipitatit q fitohet sht maksimum;

Fig. 32.3 - Kurba e precipitimit e quajtur "tip lepuri" Ajo fitohet pas imunizimit me nj antigen polisakaridik; posht pas imunizimit me nj antigen proteik.

- n nj zon t tret m n fund, ku antigeni sht gjithnj n tepric, vihet re nj paksim pak a shum i shpejt i sasis t precipitatit. Ky paksim sht shum m i ngadalt me serumet imune ndaj Antigenve polisakaridik sesa me ata q u korrespondojn Antigenve proteinik. Ky paksim i t precipituarit prfundon n nj inhibim t precipitimit n tepric t antigenit, dhe me formimin e komplekseve antigen-antitrup t tretshm. Kurba e quajtur e tipit t kalit vihet re n serumet imune t kalit antiproteine por jo me antitrupat antipolisakaridik ose me antiserumet human t drejtuar kundr Antigenve q kan pak prcaktues. Ajo karakterizohet nga nj munges e precipitatit n pjesn fillestare t zons t teprics n antitrupa (pr-zon) si pasoj e formimit t komplekseve antigen-antitrup t tretshm.

118

Fig. 32.4. Kurba e precipitimit e quajtur e tipit "kali" Pr-zona dhe pas-zona jan t karakterizuara nga formimi i komplekseve antigen-antitrup t tretshm

Kto reaksione prdoren veanrisht: - pr t prcaktuar sasin e antitrupave q jan t pranishm n nj serum; -pr t matur nj antigen n nj solucion. Mbi nj kurb standart t realizuar me t njjtin serum dhe me nj tretsir antigenike me koncentrim t njohur, gjehet sasia e precipitatit t fituar me tretsirn me prqndrim t panjohur. Matja e kohs t shfaqjes t precipitimit Precipitimi midis antigenit dhe antitrupit korrespondues sht shum m i shpejt kur ekziston nj raport optimum i prqndrimit midis dy reaktivve: kto prqndrime prcaktojn zonn e ekuivalencs pr sistemin e prdorur. Ky sht parimi i metods t quajtur n mnyr jo t drejt "e flokulimit fillestar". Dy teknika jan t mundshme. N metodn Ramon, n nj seri tubash q prmbajn sasi konstante antigeni shtohet sasi n rritje t antitrupave. N metodn e Dean dhe Webb prqndrimi i antitrupave sht konstant, sht ai i antigenit q ndryshon. N t dy metodat ka ekuivalenc n tubin ku precipitimi duket s pari; megjithkt n mnyr paradoksale, t paktn n dukje, ky "flokulim fillestar" nuk shfaqet medoemos me po ato raporte antigen-antitrup sipas metods t prdorur. N t vrtet, kto dy teknika realizohen zakonisht n nj vllim t ndryshueshm; Raynaud dhe Relyveld gjithashtu kan kodifikuar kto dy protokolle duke ngulur kmb mbi nevojn q t mbahet konstant prqndrimi total i przierjes antigen-antitrup. Kto metoda kan qn prdorur sidomos pr prcaktimin e sasive t toksins, t anatoksins ose t antitoksins. sht br e mundur t prcaktohet nj njsi e flokulimit t toksins ose njsia Lft, e cila sht sasia e toksins q lejon t fitohet precipitimi m i shpejt kur ajo i shtohet nj sasie t dhn serumi standart flokulimi.

INTERPRETIMI TEORIK I REAKSIONIT T PRECIPITIMIT

Marrack i pari m 1934, ka formuluar hipotezn q sht rimarr pastaj nga autor t tjer: sht ajo e formimit t rrjets. Sipas ksaj teorie molekula e antigenit duhet t jet t paktn bivalente pr prcaktuesin antigenik q merret n shqyrtim; po kshtu edhe molekula e antitrupit. Kur raportet e antigenit dhe antitrupit jan t prshtatshme (zona e ekuivalencs) mund t prodhohet nj rrjet n gjirin e t cils molekulat e antigenit dhe t antitrupit alternohen n mnyr t rregullt (fig.). Precipitati shfaqet kur masa e kompleksit t formuar n kt mnyr i tejkalon forcat q e mbajn n tretje. Pengesa e precipitimit nga teprica n antitrupa ose teprica n antigen shkaktohet nga ngopja e t gjitha valencave t molekulave t reaktivit tjetr.
119

Mungesa e precipitimit, e vn re n disa sisteme antigen-antitrup mund t ket dhe shum shpjegime. Kshtu, disa antitrupa antiproteinik t kalit (pr shembull) zotrojn nj numr t madh grupesh hidrofile; kur ata jan n prani sasish t pakta antigeni, ata formojn komplekse antigenantitrup q kan akoma grupime hidrofile t mjaftueshm pr t qndruar n tretje. Paaftsia pr precipitim mund akoma t jet e lidhur me monovalencn e Ag pr epitopin e konsideruar ose me antitrupa monovalente t fituar nga ndarja enzimatike e molekuls t imunoglobulins.

Fig. 32. 5 Interpretimi teorik i reaksionit t precipitimit: teoria e rrjetit Metodat sasiore t precipitimit sasior n mjedis t lngshem t prshkruara me sipr kan qn historikisht metodat e para sasiore imunologjike. pr arsye t kohzgjatjes, kompleksitetit dhe ndjeshmerise se ult sot kto metoda nuk kan me vlere praktike. Por teorikisht ato qendrojn n baz t te gjith reaksioneve sasiore antigen-antitrup. Aplikimi bashkkohor i ktyre metodave sht turbidimetria dhe nefelometria q prdorin kryesisht pjesn ngjitese (me teprice n antitrupa) t kurbes klasike n form kembane t precipitimit n faze t lnget. n kto raste matet ndryshimi i refraksionit t rrezes se drites q kalon n tretesiren antigen antitrup si pasoj e formimit t komplekseve imune n kt tretesire pa pritur t formohen precipitate t dukshme t komplekseve antigen-antitrup. Turbidimetria dhe nefelometria prdoren gjrsisht sot pr matje sasiore t proteinave serike si imunoglobulinat, fibrinogjeni, prbrsit e komplementit, proteina C reaktive (PCR) etj.

TEKNIKAT E PRECIPITIMIT IMUN ME DIFUZION N XHEL

N kto teknika antigeni dhe antitrupi difuzojn njri drejt tjetrit nprmjet xhelit, dhe precipitimi ndodh kur ekziston nj raport optimum prqndrimi midis dy reaktivve. N qoft se prgatitja prmban shum sisteme antigen antitrup mund t identifikohn vija precipitimi t veanta. Vecoria e xhelit sht se ai ngadaleson levizjen e molekulave dhe precipitimi duket si vije e bardhe n xhelin transparnt. Si xhel prdoret agari apo agaroza q jan t tejdukshm dhe kan aftsine t
120

jen n gjndje t lngshme n tempratura t larta (afer vlimit) dhe n gjndje xheli (faze gjysm e lngshme) n temprature dhome. Sipas asaj q difuzioni ka t bj me nj reaktiv ose me t dy, dhe sipas asaj q ajo bhet sipas njrit aks ose njrit plan, dallohen: - teknikat e difuzionit t njfisht, - teknikat e difuzionit t dyfisht, - teknikat njdimensionale, - teknikat bideminsionale. S fundi teknika t tjera kombinojn difuzionin n xheloz me elektroforezn: kto jan teknikat e imunoprecipitimit me elektroforez (imunoelektroforeza).

Reaksionet e difuzionit t njfisht dhe bidimensional

Teknika e Mancinit Reaksioni kryhet n nj pllak qelqi ose plastike t mbuluar me nj xheloz me lartsi konstante mbi t gjith siprfaqen e pllaks dhe n t ciln sht przier antiserumi. antigeni sht i depozituar n gropza t vogla dhe duke u nisur prej tyre ai shprndahet n xhel. Kjo shprndarje vazhdon disa dit; formohen si pasoj disqe precipitimi siprfaqja e t cilve rritet n mnyr progresive deri n nj maksimum t arritur n 2-10 dit, dhe qndron kshtu gjat disa muajve. Diametri i unazes se precipitimit D sht proporcionale me sasin e antigenit q sht i pranishm n gropz. Imunodifuzioni quhet i njfishte se difuzon vetm antigeni dhe bidimensional pasi difuzioni ndodh n 2 drejtime (rrethor). Kjo metod sht kryesisht sasiore; ajo lejon nj matje t sakt t antigenit q prmbahet n nj tretje; mjafton q t matet D2 e diskut t prftuar me antigenin q studiohet dhe ajo t vendoset n nj kurb standart t prftuar me tretje antigenike me prqndrime t njohura (fig.). Me kt metode maten n mnyr sasiore proteinat serike apo dhe Antigen t tjer. Metoda ka nj kohzgjatje t lart (24 72 ore), ndjeshmeri jo t mir, por ka kosto t ult se skrkon reagente t purifikuar apo aparatura matese.

Reaksionet e difuzionit t dyfisht dhe bidimensional

Teknika e Ouchterlony Ajo realizohet duke derdhur xhelozn qoft n fundin e nj pjate t Petrit qoft n nj pllak t shesht prej qelqi. Teknika e prdorur zakonisht sht ajo e Ouchterlony n t ciln antigeni dhe antitrupi shprndahen duke u nisur nga gropzat e hapura n xheloz dhe q jan n distanc prej rreth 15 mm.. Kto metoda jan para s gjithash cilsore: ato kan pr qllim kryesor t krahasojn midis tyre tretje antigenike. N nj vendosje m t thjesht serumi imun sht i vendosur n qendr dhe solucionet antigenike jan n priferi. Fitohen kshtu linja precipitimi n vendin ku antigeni dhe antitrupi takohn n proporcion optimal; n qoft se solucioni antigenik prmban shum Antigen, vihen re shum vija precipitimi. Veanrisht, sipas pamjes t vijs s precipitimit, sht e mundur t nxirret konkluzioni n qoft se t dy agjentt jan identike (vijat e precipitimit bashkohn dhe shkrihen n nj vazhdimsi totale) , n qoft se ata paraqitin midis tyre nj reaksion t kryqzuar (vijat e precipitimit bashkohn por formojn nj zgjatje) ose n qoft se jan totalisht t ndryshm (vijat e precipitimit kryqzohen). Kur t dy antigent jan identik sht gjithashtu e mundshme t dihet n qoft se prqndrimi i tyre ndryshon nga nj tretje antigenike n tjetrin: n t vrtet vija e precipitimit sht aq m tepr e afrt me rezervuarin e antigenit sa me pak t jet e prqndruar tretja antigenike .

121

Fig. 32.6 - Teknika e Mancini-t: reaksioni i precipitimit me difuzion t njfisht dhe bidimensional

Fig. 32.7 - Parimi i dozimit t nj antigeni me ann e tekniks s Maninit Ndrtohet n fillim nj kurb standart (antigenve 1,2,3, me prqndrim t njohur i prgjigjen siprfaqet S1, S2, S3); siprfaqja Sx e precipitatit q fitohet me antigenin q duhet dozuar lejon t prcaktohet kshtu prqndrimi i tij.

122

.Fig. 32. 8. Reaksioni i Ouchterlony: reaksion i precipitimit me difuzion t dyfisht dhe bidimensional (AC: antitrupi A1, A2: tretje antigenike). a) T dy Antigent A1 dhe A2 jan identik b) T dy Antigent A1 dhe A2 paraqitin midis tyre nj reaksion t kryqzuar c) T dy antigent A1 dhe A2 jan totalisht t ndryshm d) T dy Antigent jan identik, por A1 sht n nj prqndrim m t dobt se A2

Teknika e imunoprecipitimit me elektroforez

a) Imunoelektroforeza e Grabar dhe Williams
Kur sht fjala pr przierje antigenike komplekse teknikat e prmendura deri tani nuk lejojn identifikimin e sakt t t gjithave vijave t prcipitimit t formuar. Imunoelektroforeza bn t mundur t prmirsohet kjo mundsi e identifikimit sepse ajo prmban para difuzionit dhe precipitimit n xheloz, nj ndarje paraprake t proteinave me elektroforez. Ajo realizohet n nj pllak t shesht prej qelqi n t ciln sht hedhur xheloze. Faza e lngshme e ktij xheli sht nj bufer, karakteristikat e t cilit modifikojn lvizshmrin elektrike t proteinave. Przierja e Antigenve q duhet t studiohen sht e vendosur n nj gropz. Pllaka e prgatitur n kt mnyr i nnshtrohet n fillim gjat disa orve veprimit t korentit elektrik. Me t'u mbaruar elektroforeza hapet sipas aksit t madh t pllaks dhe paralelisht me aksin e migrimit elektroforetik, nj kanal i vogl n xheloz. N kt kanal futet antiserumi. antigeni dhe antitrupi difuzojn athere njri drejt tjetrit dhe nj vij precipitimi prodhohet n pikn e ekuivalencs. Kjo vij ka formn e nj harku sepse teorikisht Ag i vendosur n nj pik difuzon n t gjitha drejtimet ndrsa At difuzon sipas nj vije ballore (ne front). Difuzioni krkon t paktn 48 or. Pastaj duhet thar preparati, t zbulohen harqet e precipitimit me ann e ngjyrosjes dhe mundsisht t fotografohet dokumenti i fituar. sht fjala pra pr nj teknik t gjat pr t'u realizuar, por eprsia e t cilit sht q t lejoj analizn e przierjeve antigenike komplekse. Informacionet e marra jan kryesisht cilsore. Kshtu imunoelektroforeza e serumit lejon t identifikohn proteinat plazmatike. Prdoren zakonisht shum lloje serume imune, disa u prgjigjen fraksioneve t ndryshme proteinike t nj serumi human normal, t tjert jan t drejtuar vetm kundr disa prej ktyre fraksioneve (serum anti-imunoglobulina pr shembull). Arrihet kshtu t numrohen n serumin njrzor rreth 30 prbrs q jan t klasifikuar sipas lvizjes s tyre elektroforetike. N t vrtet, imunoelektroforeza e nj serumi bhet gjithnj njkohsisht me at t serumit normal me qllim q t krahasohen harqet e fituar. Mundet kshtu t zbulohet n serumin e studiuar, prania e nj proteine anormale q shprehet me nj hark precipitimi t veant (nga lvizshmria dhe forma e saj ) q nuk ekziston n nj serum normal. Mundet gjithashtu t zbulohet rritja sasiore e nj fraksioni q shfaqet nprmjet nj harku m t qart, m t gjat, m t shtrir, ashtu si mund t objektivizohen paksimi ose zhdukja e nj proteine serike.
123

Imunoelektroforeza mund n t vrtet, t shrbej pr studimin e prbrsve antigenik t do lloj lngu biologjik, si sht lngu cerebrospinal, urina, lngu i pleurs ose asciti. n praktiken klinike IEF ka vlere kryesisht pr studimin cilesor dhe gjysmsasior t proteinave serike. Kjo sht metoda e zgjedhjes pr t karakterizuar pranin e nj imunoglobuline monoklonale megjithse sot metoda e imunofiksimit sht ajo me e ndjeshme pr kto qellim.

b) Teknika e Laurell
Serumi imun sht i przier me xhelozn. Trsia derdhet pastaj n nj pllak prej qelqi. N kt pllak hapen nj seri gropzash t vendosura paralelisht me aksin e madh t pllaks .Antigeni vendoset n kta rezervuar; migrimi i tij prshpejtohet nn efektin e nj fushe elektrike. Pas 3 or t elektroforezs e pH 8.6 pllaka lahet thahet e ngjyroset. Reaksioni antigen-antitrup shprehet me nj vij precipitimi n form t nj rakete (s ktejmi emri anglez i rocket-elektrophoresis q i sht dhn ksaj teknike) ose po t doni t nj maje , lartsia e t cils sht proporcionale me prqndrimin e antigenit. Duke i vendosur vlerat e fituara n nj kurb standart t hartuar me tretsira me prqndrim t njohur ( si n metodn Manini ) sht e mundur t dozohen Antigent q prmbahen n nj tretesir.

c) Imunoelektroforeza bidimensionale
Mbi nj pllak t shesht prej qelqi t mbuluar me xheloz hapet nj gropz n t ciln vendoset tretsira antigenike q do t studiohet dhe realizohet kshtu n fillim nj elektroforez e par e ksaj tretjeje n xheloz. Pritet pastaj, paralelisht me drejtimin e migracionit, banda e xhelozs q prmban antigent e ndar tashm nga rryma elektrike. Katrkndshi vendoset athere n nj pllak tjetr qelqi; nga do an derdhet nj przierje xheloze dhe imunserumi. Trsia i nnshtrohet nj elektroforeze t re, migracioni i t cils kryhet n mnyr pingule me t parn, ndrsa reaksioni i precipitimit prodhohet n t njjtn koh midis antigenit dhe antitrupit. Fitohen vija precipitimi q i prgjigjen secilit prej sistemeve antigen dhe antitrup; kto vija kan nj form maje, lartsia e t cils sht proporcionale me prqndrimin e antigennve q studiohen. Kjo metod e quajtur gjithashtu metoda e dyt Laurell, sht delikate n realizim, por ajo jep rezultate njkohsisht sasiore dhe cilsore, q bjn t mundur t veohen deri 50 prbrs n serumin njrzor.

Fig. 32.9

Parimi i imuno-elektroforezs

d) Kundr imunoelektroforeza ose elektro-osmoforeza ose elektrosinereza.

Si dhe pr teknikat e tjera, n nj pllak t shesht prej qelqi derdhet xheloza; antigeni dhe antitrupi depozitohen n gropza rrethore prej 2 mm diametr, n nj distanc prej 10 mm. Gjat elektroforezs antigeni i ngarkuar negativisht n pH-in q prdoret migron drejt polit pozitiv; ai
124

ndeshet kshtu me antitrupin dhe shfaqet nj vij precipitimi. sht fjala pr nj metod cilsore, por precipitati prftohet m shpejt dhe me nj ndjeshmri m t madhe sesa n teknikat pa elektroforez. Ky reaksion mund t prdoret duke vn n dukje Antigent ose antitrupat e sistemit HBs, antitrupat anti- ADN ose edhe pr diagnostikimin e smundjeve parazitare.

Fig. 32.10 - Teknika e Laurell

Fig. 32.11 - Imunoelektroforeza bidimensionale

Fig. 32.12 - Kundr imunoelektroforeza

e) Imunofiksimi
Kjo teknik sht e afrt me imunoelektroforezn. N fillim, prbrsit e nj przierje antigenike komplekse si sht serumi pr shembull ndahen me elektroforez. Pastaj pista e
125

elektroforezs inkubohet me nj serum imunspecifik, nga ku ndodh precipitimi in situ i Antigenve korrespondues. Molekulat q nuk njihen nga antitrupat eliminohen me ann e larjes. Komplekset antigen-antitrup zbulohen me ann e ngjyrosjes. Kjo teknik sht m e shpejt dhe veanrisht m e ndjeshme se imuno-elektroforeza. Ajo bn t mundur t zbulohen shirita shum t holla t ngushta q u korrespondojn imunoglobulinave monoklonale dhe q nuk zbulohen medoemos n imunoelektroforezn klasike.

KAPITULLI 33. REAKSIONET E AGLUTINIMIT

126

Pas nj imunizimi me Antigen t grimcuar antitrupat e prftuar bashkveprojn kryesisht me strukturat molekulare t vendosura n siprfaqen e ksaj grimce (kryesisht qeliza por dhe grimca inerte si psh. lateksi). Reaksioni i antitrupave me kto epitope t siprfaqshm shkakton pra aglutinimin e ktyre Antigenve t figuruar. Reaksionet e aglutinimit t ktij tipi jan quajtur aktiv ose t drejprdrejt. Ato jan 1000 her m t ndjeshme se reaksionet e precipitimit. sht e mundur t zbatohet kjo ndjeshmri me reaksione q u prgjigjen edhe Antigenve jo t figuruar. Mjafton q t fiksohen kto antigen t tretshm n siprfaqen e pjeszave t figuruara q jan imunologjikisht inerte; n qoft se antigeni i fiksuar n kt mnyr vihet n prani t antitrupit korrespondues, reaksioni antigen-antitrup do t shkaktoje aglutinimin pasiv t pjeszave q shrbejn vetm si trrgues. Kto jan reaksionet e aglutinimit pasiv ose jo t drejtprdrejte ose edhe t kushtzuar. M n fund n disa reaksione, bashkimi i antitrupit me antigenin pengon q t ndodh nj aglutinim: kto jan reaksionet e inhibimit t aglutinimit.

REAKSIONET E AGLUTINIMIT AKTIV

Aspekti cilesor
Sipas sistemit antigen-antitrup q studiohet reaksioni mund t kryhet n tuba ose edhe n pllak qelqi (ose edhe plastike apo qeramike). N reaksionin n tuba, pas przierjes s antiserumit dhe t Antigenve t figuruara (eritrocite, bakterie), formohet nj aglutinat. Pas nj far koh t inkubimit tundet lehtsisht tubi. Leximi bhet ose me sy, ose me nj pasqyr zmadhuese. N qoft se sasia e sedimentacionit copzohet n pjesza shum t qarta, reaksioni sht pozitiv (fig. ). Pr t interpretuar n mnyr t drejt rezultatet shpesh jan t domosdoshm tuba kontrolli pozitiv ose negativ. Reaksioni mbi pllaka qelqi kryhet duke depozituar nj pik serumi dhe nj pik suspensioni antigenik. Leximi bhet me sy ose m mikroskop. N rast reaksioni pozitiv ekzistojn grumbuj pak a shum voluminoz, kurse baza e preparatit sqarohet; n rast reaksioni negativ, prgatitja mbetet homogjene . Nj reaksion i ktij tipi prdoret veanrisht pr t prcaktuar grupet e gjakut si dhe pr prcaktimin e antitrupave antibakterore si psh. reaksioni i Vidal n prcaktimin e antitrupave atisalmonele apo reaksioni Wright pr antitrupat antiBrucela.

Fig. 32.13 -Reaksioni i aglutinimit n tuba a) Reaksion negativ. b)Reaksion pozitiv

127

Fig. 32.14 - Reaksioni i aglutinimit n lame a) Reaksion negativ. b) Reaksion pozitiv.

Aspekti sasior
Reaksionet e aglutinimit, shum t ndjeshm, bjn t mundur q t zbulohen sasi shum t vogla antitrupi. Por ato lejojn me vshtirsi q t bhen studime sasiore shum t sakta. Megjithkt dy teknika propozohen: sht fjala pr metodn e Heidelberger-it dhe pr metodn e hollimeve t njpasnjshme. Metoda e Heidelberger-it prcakton sasin e azotit q prmbahet n aglutinatet; athere duhet ekstraktuar azoti antigenik pr t llogaritur azotin e antitrupave dhe n kt mnyr, sasin e antitrupave q ka marr pjes n reaksion. Ky reaksion sht shum i vshtir t kryhet, sepse sasit azotit t antitrupave jan shum m t pakta se ato q prmbahen n Antigent e figuruara. Metoda e hollimeve t njpasnjshme sht ajo q realizohet n praktiken laboratorike dhe sht n t vrtet gjysm-sasiore. Ajo realizohet me ndihmn e nj serie tubash n t cilt futen sasira fikse antigeni dhe hollime t njpasnjshme t serumit. sht hollimi q prmbahet n tubin e fundit dhe q jep akoma nj aglutinim t pastr ai q prcakton titrin e serumit. Pr shembull kur nj serum i holluar 1/128 sht akoma pozitiv, titri sht 128. Megjithse kjo metod realizohet thjesht dhe shpejt, ajo nuk sht e sakt. N t vrtet leximi i tubit t fundit pozitiv sht delikat. Pr m tepr meqnse hollimet bhen n seri, kemi rritje t mundsis s gabimit. Kshtu n serologji, n mnyr q nj variacion sasior i nivelit t antitrupave gjat dy marrjeve t njpasnjshme t gjakut t jet sinjifikative, duhet q ajo t jet t paktn me dy hollime.

Masat teknike
Reaksionet e aglutinimit krkojn njfar numri kushtesh pr t'u krijuar n mnyr korrekte. Tempratura optimale e reaksionit sht zakonisht 37C (antitrupa "t ngroht"). Por disa antitrupa nuk reagojn vese n tempraturn e laboratorit (20C); kurse t tjer nuk zbulohen vese n +4C (antitrupa "t ftoht"). Veanrisht aglutinimi mund t pengohet nga prqndrime shum t lart t serumit; ai rishfaqet m von me serume m t holluar. Ky fenomen i pre-zons (i quajtur edhe fenomen i zons) vihet re me disa serume, antibrucel pr shembull; ai zhduket n prani t prqndrimeve kripore t larta ose pas shtess t disa proteinave sisht albumina.

Zbatime
Kto reaksione kan zbatime t shumta: - pr diagnostikimin e disa smundjeve bakteriale, duke u br reaksioni qoft me vet mikrobin patogjen (serodiagnostikimi i Widal pr prcaktimin e antitrupave antisalmonela apo
128

reaksioni i Wright pr prcaktimin e antitrupave anti-Brucela), qoft me nj bakterie t ndryshme por t afrt antigenikisht (serodiagnoza i Weil dhe Feliks e cila v n reaksion serumin e t smurve q dyshohen pr tifo ekzantemike me nj proteus t shtamit OX19); - pr t zbuluar antitrupa antileukocitare, pr shembull ata q vzhgohen gjat disa neutropenive medikamentoze. - pr t krkuar aglutinina antieritocitare (grupet e gjakut). Antitrupat q vihen n dukje n reaksionet e aglutinimit direkt jan IgG por kryesisht IgM q kan nj aviditt me t lart dhe nj fuqi aglutinuese me t madhe. nj dizavantazh i ksaj metode prvec karakterit gjysmsasior sht mungesa e dallimit t antitrupave IgG nga ato IgM.

AGLUTINIMI INDIREKT OSE PASIV

Ne kt lloj aglutinimi antigeni nuk sht pjes prbrse e nj qeliz por mbivendoset n mnyr pasive (me metoda kimike t ndryshme si fiksim me glutaraldehid, acid tanik etj.) n siprfaqen e nj qeliz si psh. eritrocit apo grimce pasive si psh. lateksi. Eritrociti apo grimca e lateksit shrbejn n kt rast si mbarts pasive t antigenit dhe aglutinimi i tyre shrbn si tregues pozitiv i pranise se antitrupave ndaj antigenit specifik t fiksuar n eritrocit apo lateks. Testi i Coombs Antitrupat antieritrocitar mund t vihen n dukje n saj t provs s Coombs (sipas emrit t autorit q e realizoi i pari kt teknike n 1941). pr realizimin e ksaj metode prdoret reagenti i COOMBS i cili sht nj antiserum antiimunoglobuline humane i prgatitur n kafshe. Antitrupat anti-imunoglobuline humane q ndodhen n kt antiserum bashkveprojn me antigenin respektiv t tyre q jan antitrupat antieritrocitare n siprfaqen e eritrociteve duke realizuar aglutinimin e ktyre t fundit. Prova e COOMBS sht direkte dhe indirekte. n proven direkte n prcaktojme pranin e antitrupave antieritrocitare n siprfaqen e eritrociteve t individit q ekzaminohet. Kjo prove prdoret kryesisht n anemite hemolitike autoimune pikrisht pr prcaktimin e ktyre lloj antitrupave q shkaktojn shkaterrimin e prshpejtuar t eritrociteve. Ne proven e COOMBS indirekt prcaktohen jo antitrupat antieritrocitare t fiksuar n eritrocite por t lire, qarkullues. Kto lloj antitrupash vihen re n t politransfuzuarit q kan antitrupa antieritrocitare qarkullues t drejtuar ndaj grupeve eritrocitare t huaj pr individin e politransfuzuar. Krkimi i nj papajtueshmrie fetus-nn n sistemin Rhezus prbn nj shembull klasik t prdorimit t ktyre provave. Dy teknikat jan t mundshme: sipas rastit kur materiali merret nga i porsalinduri ose kur merret nga gruaja shtatzan Rhezus negativ (fig). Tek nj i porsalindur Rhezus pozitiv, antitrupat anti-Rhezus me origjin amnore rrezikojn q t fiksohen mbi rruazat e kuqe, n qoft se nna sht Rhezus negativ (fig.). Ktyre eritrociteve u shtohet nj serum antigamaglobulin humane (reagenti i COOMBS). Ky serum nuk aglutinon eritrocitet normal por ai shkakton aglutinimin e rruazave t kuqe q kan n siprfaqen e tyre antitrupa anti-Rhezus: Ky sht testi i Coombs i drejtprdrejt (direkt). Prova e Coombs direkt bhet gjithashtu pr t prcaktuar pranin e antitrupave antieritrocitare n siprfaqen e eritrociteve t te smurve me anmi hemolitike. Tek nj grua shtatzan Rhezus negativ antitrupat anti-Rhezus mund t jen t pranishem n serum. N fillim i shtohen pra ktij serumi eritrocite grup 0 Rhezus pozitiv mbi t cilat shkojn dhe fiksohen antitrupat anti-Rhezus. Pastaj shtohet serumi antigamaglobulin, si n reaksionin e mparshm: Ky sht testi i Coombs indirekt.

129

Fig. 32.15 - Testi i Coombs i drejtprdrejt (direkt) A: Antitrupa anti-Rhezus me origjin amnore B: Rruaza t kuqe Rhezus pozitiv C: Antitrupa anti-gamaglobulin

130

.Fig. 32.16 - Testi i Coombs jo i drejtprdrejt (indirekt) A: Antitrupa anti-Rhezus me origjin amnore B: Rruaza t kuqe Rhezus pozitiv C: Antitrupa anti-gamaglobulin

Interpretimi teorik i reaksionit t aglutinimit

Si dhe pr reaksionet e precipitimit, mund t zbatohet ktu teoria e rrjetit t Marrack. Pr m tepr, studime me mikroskopi elektronike q vzhgojn reaksionin e zhvilluar midis disa viruseve dhe antiserumit homolog kan mundur t vn n dukje nj lloj rrjeti t formuar nga pjeszat virale t bashkuara midis tyre prej degsh cilindrike q prfaqesojn molekulat e antitrupave. Megjithkt, pr disa sisteme antigen-antitrup mund t ket nj munges aglutinimi, q mund t jet lidhur me lokalizimin e veant, t fshehur, kriptoAntigent; kto epitope t fshehur jan shum t thell pr t'i lejuar antitrupit q t bnte lidhjen midis dy Antigenve. Metoda t ndryshme lejojn megjithkt q t fitohet nj aglutinim: disa prdorin veprimin paraprak t enzimeve proteolitike mbi antigenin me qllim q t lirohen kto hapsira t fundosura, pr shembull nprmjet tripsinizimit t eritrociteve; t tjerat kan t bjn me shtimin e antitrupave antiimunoglobulin humane q realizojn athere nj lidhje midis antitrupave t fiksuara qysh m par mbi Antigent: ky sht parimi i testeve t Coombs.

REAKSIONET E AGLUTINIMIT PASIV

Si mbshtetje pr antigent e tretshm shrbejn pjesza t figuruara t tilla si polistereni i latex-it, eritrocite apo dhe kristale t kolesterolit. Kto pjesza t ndryshme nuk duhet t prdoren pa diferencim pr t gjith Antigent; pr secilin prej tyre sht e nevojshme t krkohn pjeszat m t prshtatshme.

Reaksionet me lateks
Pjeszat e lateksit kan eprsi t shumta. Ato jan antigenikisht inerte dhe pak t brishta. N form sferike, pjeszat mund t ken tri diametra t ndryshme: 1, 17, 0.20 ose 0.81 mikron; sht kjo prmas e fundit q prdoret zakonisht. Pr t evituar do aglutinim spontan, punohet me nj pH fiks prej 8.2. Parimi i reaksionit sht i thjesht: me ann e nj kontakti t thjesht, fiksohet nj antigen i dhn mbi pjeszat e lateksit dhe shtohet pastaj serumi i studiuar. N qoftse ai prmban antitrupin korrespondues me antigenin, ndodh aglutinimi i pjeszave t lateksit (fig. ). Ky reaksion ka zbatime t shumta: n serologjin reumatizmale pr t krkuar faktorin reumatoid tek t smurt q dyshohen pr poliatrit reumatoid (faktori reumatoid sht nj autoantitrup i drejtuar ndaj IgG humane), n bakteriologji ose n parazitologji pr t vn n dukje
131

antitrupat specifik ndaj shkaktarve t ndryshm.. T gjitha kto reaksione ndaj lateksit jan jo vetm cilsor por edhe gjysmsasiore n saje t prdorimit t hollimeve t njpanjshme t serumit (hollimi i fundit q jep akoma nj aglutinim t pastr prcakton titrin e serumit).

Fig. 32.17 Parimi i testeve me lateks a) Reaksioni pozitiv (aglutinimi). b) Reaksioni negativ (mungesa e aglutinimit)

Reaksione q prdorin eritrocite

Kto jan reaksione t hemaglutinimit pasiv. T prdorura veanrisht pr diagnostikimin serologjik t sifilizit (TPHA) ato kan si eprsi lehtsin e tyre t madhe t leximit dhe ndjeshmrin e tyre t lart; por nga ana tjetr ato kan disa dobsi: brishtsia e eritrociteve, (megjithse prdorimi i eritrociteve t formalinizuara mund t paksoj kt vshtirsi) dhe veanrisht ekzistenca e mundshme e pranis n serumin q studiohet t antitrupave aktiv kundr epitopeve t vet eritrociteve q nuk prbjn me t vrtet nj suport inert. Prball ksaj vshtirsie t fundit, sht e domosdoshme ose t prdoren rruaza t kuqe njrzore t grupit 0, ose t absorbohen n mnyr paraprake kta antitrupa kur prdoren eritrocite t kafshs (n prgjithsi t dashit). Disa Antigen fiksohen praktikisht (menjher) me lehtsi, pas nj inkubacioni t shkurtr mbi eritrocitet. sht rasti i dinitrofenolit, i acidit pikrik, i penicilins (mundsia pr t krkuar antitrupa antipeniciline me ann e ksaj teknike). Shumica e Antigenve me natyr polisakaridike vendosen gjithashtu n mnyr spontane: sht rasti pr antigenin polisakaridik i nxjerr nga bacili i Koch, ose t Antigenve Vi t Salmonelave ose t Esherichia Coli. Antigent proteinike nuk fiksohen vese pas nj prgatitje speciale t eritrociteve. Mund t prdoren eritrocite t trajtuara paraprakisht me acid tanik; sidomos, prdoren mjaft substancat q shrbejn si lidhje midis eritrocitit dhe proteins: ky sht rasti i bnzidins e bis-diazotuar, i difluorodinitrobnzenit, i karbodiimidit, t disa joneve plurivalente si sht kloruri i kromit. Prsa i prket reaksionit t Waaler-Rose q prdoret pr t vn n dukje edhe ky faktorin reumatoid ai kryhet si vijon: eritrocite t njriut t grupit zero vihen n kontakt me antitrupa t lepurit anti-eritrocite t njriut; shtohet pastaj serumi q studiohet. Faktori reumatoid sillet si nj antigamaglobulin, prania e tij shprehet me nj aglutinim t rruazave t kuqe.

132

Fig. 32.18 - Reaksioni i Waaler-Rose. a) Reaksioni pozitiv (aglutinimi). b) Reaksioni negativ (mungesa e aglutinimit)

133

KAPITULLI 34.

REAKSIONET Q PRDORIN KOMPLEMENTIN

REAKSIONET E FIKSIMIT T KOMPLEMENTIT

T quajtura edhe reaksione t devijimit t komplementit ose edhe reaksione t hemolizs, ato jan vn n jet q m 1901 nga Bordet dhe Gengou dhe jan adoptuar q m 1906 nga Wasermann pr diagnostikimin e sifilizit.

Parimi
N qoft se nj kompleks antigen-antitrup formohet ai fikson komplementin e pranishm n mjedisin ku ndodh reaksioni antigen-antitrup. I fiksuar n kt mnyr ky komplement nuk sht m i pranishm pr t shkaktuar shkatrrimin (lizn) e rruazave t kuqe t sensibilizuara (dmth. t mbuluar me antitrupa antieritrocitare) t shtuara n nj koh t dyt. Prkundrazi, n qoft se asnj kompleks imun nuk sht formuar, komplementi i paprdorur devijon drejt eritrociteve t sensibilizuara q athere lizohen. Megjithkt mund t ndodh q antitrupat (ngandonjher antigent) t fiksojn komplementin n mnyr jo imunologjike. Thuhet athere se serumi (ose antigeni) ka nj aktivitet antikomplementar. Veanrisht ky fenomen vihet re me serumet t pasura n antitrupa, me ata q vijn nga t smur me mielom IgG ose me serume t vjetr. Ky aktivitet antikomplementar sht veanrisht i lidhur me imunoglobina t tipit IgG q formojn agregate mbi t cilt fiksohen disa prbrs t komplementit. N rast serumi antikomplementar interpretimi i reaksionit t fiksimit t komplementit nuk sht i mundur.

Masa teknike
Meqense faktor t shumt ndikojn n fiksimin e komplementit, reaksioni duhet t bhet n kushte t prcaktuara. Fiksimi i komplementit varet nga prqendrimet relative t antigenit dhe antitrupit; kta duhen t futen n sasira t prcaktuara sepse ekziston nj raport optimal prqndrimi midis antigenit dhe antitrupit n t cilin fiksimi i komplementit sht maksimal. Gjithashtu antigeni duhet t prdoret me hollimin q mund t zbuloj sasi m t vogl t antitrupave n tipin e reaksionit q bhet fjal. Gjithashtu, sasit e eritrociteve jan fikse dhe hemolizina (serumi me antitrupat antieritrocitare) duhet gjithnj t titrohet paraprakisht. Si pasoj e ligjit t zvendsimit t Rodet dhe Favre, reaksioni bhet me tepri hemolizine sepse sipas ktij ligji, pr t njjtn sasi globulash t kuqe q duhen hemolizuar, komplementi dhe antitrupi kompensojn njri-tjetrin. Si pasoj, n nj reaksion t hemolizs ku hemolizina sht me tepri, sht nj sasi minimum e komplementit q ndrhyn.

134

Sasia e komplementit e futur n reaksion duhet t jet e njohur n mnyr shum t prcaktuar. Meqense situata t shumta patologjike mund t bjn q t ndryshoj niveli i komplementit serik dhe kto ndryshime mund t futin n rrug t gabuar serumi i ekzaminuar dekomplementohet pra paraprakisht me ann e ngrohjes n 56 gjat 30min, dhe komplementi i prdorur pr reaksionin sht i titruar q m par. N reaksionet serologjike futen zakonisht dy njsi CH100 ose 5 njsi CH50. N prgjithsi prdoret komplementi i kavies q vjen nga nj przierje e shum serumeve. Por n disa reaksione mund t prdoret komplementi njrzor q vjen nga przierja e serumeve t shum dhuruesve t przgjedhur paraprakisht. Si burim komplementi prdoret serumi i freskt ose serum i ngrir dhe i ruajtur n 40C (afati i konservimit sht m shum se 6 muaj) ose serumi i liofilizuar (konservimi sht praktikisht i pakufizuar) Pr t zbuluar aktivitetin antikomplementar t nj serumi ose t antigenit sht e domosdoshme t realizohen njkohsisht reaksionet e kontrollit negativ ku njri prej reaktivve mungon: antigeni n tubin e kontrollit antigen. sht gjithashtu e domosdoshme q t kontrollohet vlera e sistemit hemolitik (kontrolli i sistemit hemolitik) dhe cilsia e mir e eritrociteve t prdorura (kontrolli - eritrocite) Zbatimet e ktyre reaksioneve t deviacionit t komplementit jan t shumta. Fillimisht, t prdorura pr diagnostikimin e sifilizit, ato lejojn q t zbulohet praktikisht do antitrup, n qoft se disponohet antigeni korrespondues; prkundrazi, ato mund t ven gjithashtu n dukje nj antigen n saj t antitrupit specifik t njohur. Kshtu, ato jan t prdorura pr diagnostikimin serologjik t shum infeksioneve (serodiagnostikimi i mikoplazmave), t adenoviruseve, t mikroviruseve ose t parazitozave. Ato jan 20-100 her m t ndjeshme se reaksionet e precipitimit; por saktsia e tyre pr sa I prket matjes sasiore sht e kufizuar.

NDRYSHIMET SASIORE T KOMPLEMENTIT

TEKNIKAT E MATJES

Dozimi i veprimtarise komplementare totale

N praktik t gjith titrimet prdorin fenomenin e hemolizs. Prdoret zakonisht nj sasi e caktuar dhe e sakt e rruazave t kuqe t dashit t sensibilizuara nga nj tepric antitrupash dhe n kushte eksprimentale rigorozisht t fiksuara. Hemoliza vlersohet n fotometr. Prcaktohet kshtu njsia 50% e hemolizs (CH50): sht sasia m e vogl e komplementit n gjndje t shkaktoj 50% t eritrociteve t prdorur. Kjo vler sht shum m e sakt se njsia e hemolizs 100% (CH100). Nj vler normale e nivelit t komplementit serik nuk mund t prcaktohet vese n funksion t kushteve t matjes: modifikime t kohs ose temperaturs t inkubacionit, ndryshime t vllimit total t reaksionit ose t prqndrimit eritrocitar sjellin me vet ndryshimin e rezultateve. sht pra e domosdoshme t krahasohen titrat e fituara me titrat normal, t prcaktuar pr metodn e prdorur. M n fund, nj ekuacion i quajtur i Von Krogh bn t mundur q t lidhet matematikisht sasia e komplementit dhe e prqindjes t hemolizs. Veprimtaria funksionale e rrugs alterne t komplementit vlersohet sipas t njjtit parim si CH50: kjo sht VA50. Sistemi zbulues sht i prbr nga eritrocite t lepurit (aktivizues i rrugs alternative).

Dozimi i fraksioneve
Me ann e tekniks s hemolizs mund t vlersohen disa fraksione t komplementit duke i shtuar lngut biologjik t studiuar reaktiv q prmbajn t gjith faktort me prjashtim t komponntit q duhet prcaktuar. N kt teknik, meqnse prbrsit e tjer futen me teprim, reaksioni sht vetm funksion i sasis s faktorit t krkuar. Nj dozim sasior i sakt i disa fraksioneve t plotsuesit mund t fitohet me teknikat sasiore t imunodifuzionit radial.
135

Ndryshimet fiziologjike
Ato jan mjaft t dobt. Tek fetusi nj veprimtari e komplementit ekziston q n moshen 3 muaj, por niveli i tij sht i ult dhe, n lindje, ai sht rreth 20 p 100 m i dobt se tek i rrituri; ai shtohet pastaj leht n funksion t moshs (m i ngritur pas 35 vje), t peshs ose t qndrimeve n lartsi. Ai shtohet n fund t barrs, por me prjashtim t ktij rasti nuk ka dallim t lidhur me seksin.

Ndryshime patologjike
Disa lloje kafshsh kan gjenetikisht nj mangsi n njrin nga komponntet e plotsuesit. Kur sht fjala C3 kafsht jan shpesh t brishta dhe t vshtira pr t'i rritur; sht rasti pr nj rac lepujsh (Freiburg 3) dhe pr nj rac kaviesh t zbuluar n SHBA m 1919 dhe q sot sht zhdukur. Kur bhet fjal pr faktor q ndrhyjn shpejt (C4) ose von (si C5 ose C6) n rrugn e aktivizimit, kafsht jan me shndet t mir t dukshm dhe dukt se kan nj ekzistenc normale t paktn n kushtet e laboratorit: sht rasti i kavieve q nuk kan C4, t minjve q u mungon C5, t lepujve q kan nj deficit n C6. N llojin njrzor shum familje me nj mangsi t trashguar n C2 jan t njohura: anomalia sht transmetuar si nj karakter autosomal recesiv. Subjektet homozigote pr kt smundje duken se nuk kan nj ndjeshmri t rritur ndaj infeksionit, ndoshta sepse rruga alterne sht e paprekur. Nga ana tjetr, ata jan shpesh t prekur nga smundje t indit lidhor (lupus eritematoz sistemik, polimiozit). Nj deficit i trashguar n C3 sht gjetur gjithashtu tek disa subjekte q sillen athere si subjekte agamaglobulinemike. Deficiti i trashguar n inhibitor t C1esteraz, i prmndur m sipr sht n origjinn e edems angionerurotike t trashguar, smundje kjo e transmetuar me mnyr autosomale dominante. Nj shtim i nivelit t komplementit serik vihet re n shum gjndje patologjike ku kemi inflamacion si jan infeksionet akute, ikteret obstruktiv, smundjet malinj, reumatizmi artikular akut, infarkti i miokardit. Paksimi i komplementit vihet re gjat cirrozave (munges prodhimi) dhe veanrisht n lupusin eritematoz sistemik n acarim si dhe gjat disa glomerulopative, veanrisht atyre q shoqrohen me dmtime proliferative t rnda (hipokomplementemit nga konsumi pr shkak t pranise t komplekseve imune).

136

KAPITULLI 35. TEKNIKAT Q PRDORIN SHNUES.

Ne t gjitha kto teknika studimi i kompleksit antigen-antitrup realizohet me an t shenimit t antigenit apo antitrupit me nj lende fluoreshente, lumineshente, enzime, apo radioizotop. Kto metoda paraqesin suprioritiet ndaj metodave t mesiprme sepse kan nj ndjeshmeri detektimi me t lart, shpejtsi ekzekutimi dhe automatizim t kenaqshem. Por kostoja e tyre sht me e lart sepse krkojn reagente t purifikuar (Antigen apo antitrupa) dhe t konjuguar si dhe aparatura matese t sofistikuara dhe t automatizuara. Pavaresisht nga lloji i shnjuesit principi i gjith ktyre metodave sht i ngjashem qofte pr prcaktimin e antigenit apo dhe t antitrupit. Kto metoda mund ti klasifikojme sipas disa menyrave: Nj klasifikim i ndan ato: 1 n faze t ngurte dhe 2 n faze t lnget. Ne faze t ngurte antigeni apo antitrupi ndodhet n nj qeliz, ind apo material tjetr barts inert si psh. polistiren etj. n kt rast komplekset antitrup-antigen formohen dhe studiohen n siprfaqen e suportit t ngurte. n kto metoda pas cdo inkubimi antigen-antitrup nevojiten shplarje t vazhdueshme pr eliminimin e antitrupave apo Antigenve t pafiksuar. Ne faze t lnget komplekset antigen-antitrup formohen n solucion. pr matjen e tyre nevojitet vecimi i tyre nga antitrupat dhe Antigent n gjndje t lire. Nj klasifikim tjetr i ndan n : 1 Metoda sandwich ; 2 Me kompeticion Ne rastin e metodes sandwich (kto metoda realizohen n faze t ngurte) teknikat jan t ndryshme n vartsi n se duam t masim/prcaktojme antigenin apo antitrupin si edhe n se kompleksin antigen-antitrup e prcaktojme direkt duke shenuar nj nga t dy (metode direkte) apo nprmjet nj antitrupi tdyt t shenuar. Prcaktimi/matja e antigenit me metoden sandwich: Ne rast se duam t masim/prcaktojme antigenin me metode indirekte, sht antitrupi i njohur ai q fiksohet (ose sht i pranishem) n faze t ngurte. Pas inkubimit me lngun biologjik (serum, lng cerebrospinal etj.) ku duam t bejme prcaktimin e antigenit, realizojme shplarjen pr elimininim e Antigenve jo t fiksuar. Inkubimi idyt realizohet me nj antitrup t njjte me t parin por ksaj rradhe t shenuar me nj nga shnuesit e mesiprm. Bhen prseri shplarje t prsritura q largojn antitrupat jo t fiksuar dhe se fundi bhet matja e shnjuesit n siprfaqen e fazes se ngurte. Ne rastin kur duam t masim/prcaktojme antigenin me metode direkte ather ai kerkoht n se sht i pranishem n siprfaqen e fazes se ngurte me an t antitrupit t shenuar specifik pr te. Kjo metode zakonisht prdoret pr prcaktimin e pranise apo jo t substancave me interes (psh. depozitimin apo jo t imunoglobulinave apo komplementit) n inde t ndryshm si veshka, lkur etj. Prcaktimi/matja e antitrupit me metoden sandwich: Zakonisht pr kt qellim prdoren metodat indirekte q jan me t ndjeshme dhe me t sakta. sht antigeni i njohur q ksaj rradhe sht i fiksuar n faze t ngurte. Pasi kjo e fundit vihet n inkubim me lngun biologjik ku duam t masim antitrupin e panjohur bhen prseri shplarje t bollshme dhe inkubohet se dyti me nj anti-imunoglobuline humane t shenuar q prcakton pranin/apo sasine e antitrupit t kerkuar. Ne metodat me kompeticion komplekset antigen-antitrup mund t formohen qofte n faze t ngurte apo t lnget. Ne rast se duam t prcaktojme nj antigen t caktuar n faze t ngurte ather sht antitrupi specifik q sht i fiksuar n faze t ngurte. Kjo faze vihet njkohsisht n inkubim me nj solucion me antigenin e njohur dhe t shenuar n nj prqendrim t caktuar si dhe me lngun biologjik ku duam t masim pranin apo prqendrimin e antigenit q krkojme. Antigeni i njohur i shnjuar vihet n kompeticion pr tu lidhur me antitrupin n faze t ngurte me antigenin q matet. Sasia e antigenit t njohur dhe t shnjuar q lidhet me antitrupin sht n prpjestim t zhdrejte me prqendrimin e antigenit q kerkoht.
137

Ne metodat me kompeticion n faze t lnget komplekset antigen-antitrup formohen n faze t lnget dhe n nj faze tdyt kto komplekse vecohen me metoda fiziko-kimike nga antigeni i shenuar dhe n gjndje t palidhur. n kto metoda matja e shnuesit mund t bhet qofte n komplekset antigen-antitrup t vecuar qofte dhe t antigenit t shenuar dhe n gjndje t palidhur. n kt rast prqendrimi i antigenit t shenuar dhe n gjndje t palidhur sht n prpjestim t drejte me prqendrimin e antigenit t kerkuar. IMUNOFLUORESHENCA Coons, prshkroi n 1941 nj teknik q lejon me an t konjugimit t nj ngjyrossi fluoreshent n antitrupat t bj t dukshm komplekset imun n mikroskop me rreze ultraviolet. N t vrtet ky fiksim i nj molekul fluoreshente mbi imunoglobulinat nuk prek veorit e tyre imunologjike dhe veanrisht aftsin e tyre pr bashkveprim specifik me antigenin. Mund t prdoren shum ngjyross fluoreshent (ose fluorokrom) ; ngjyra q ata lshojn duhet t jet e ndryshme nga fluoreshenca ngjyr blu q lshohet n mnyr natyrore nga indet. Derivatet e fluoreshencs prodhojn nj rrezatim t ngjyrs s gjelbr, por n vend t izocianatit t prdorur fillimisht nga Coons, preferohet izotiocianati. Derivatet e rodamins (lisamin dhe rodamina B veanrisht) japin nj fluoreshenc ngjyr portokalli. Prsa u prket D.A.N.S. (acidi dimetil-aminonaftalen-sulfonik) ai jep nj fluoreshenc t gjelbr por sht pak i prdorur. Konjugimi me antitrupat duhet t bhet n prani t nj teprice t moderuar fluorokromi. Ai ka nevoj pr nj koh kontakti t zgjatur: 18 or t paktn n +4C n pH alkalin (9 - 9.4). Teprica e ngjyrossit t pakonjuguar eliminohet m von, pr shembull me absorbim n pluhur karboni vegjetal, me dializ t zgjatur, ose me filtrim mbi xhel t sefadeksit. Katr metoda mund t prdoren. N do rast reaktivet e ndryshme lihen n kontakt gjat 30 min; midis do etape larjet e kujdesshme eliminojn t gjitha substancat e pafiksuara n reaksion imunologjik. Leximi bhet me ndihmn e nj mikroskopi t pajisur pr fluoreshenc. Sistemi zotron nj burim rrezesh ultraviolet; kjo drit kalon nprmjet filtrave t quajtur filtra t eksitimit q ln t deprtojn vetm rrezet e gjatsis s vals t afta t nxisin fluorokromin e prdorur. Rrezatimi q lshohet nga antitrupi fluoreshent kalon m pas npr nj filtr i quajtur filtri i ndaless q ndalon rrezatimet parazit.

Fig, 32.19 - Parimi i reaksioneve t imunofluoreshencs

138

Metoda direkte
Me kt metod antitrupi korrespondues fluoreshent fiksohet drejtprdrejt mbi antigenin q studiohet. Kjo metode ka nevoj pr konjugimin e antiserumit specifik pr do antigen, gj q kufizon zbatimet e saj. Megjithkt ajo prdoret shpesh pr krkimin e depozitimeve t imunoglobulinave, t komplementit ose t fibrins n biopsi indore (lkure, veshke). Ajo prdoret gjithashtu pr tipizimin imunologjik t qelizave (psh. limfociteve) me an t antitrupave monoklonale t konjuguar me lende fluoreshente.

Metoda e quajtur "sandwich"

Ajo shtron t njjtin problem si metoda e drejtprdrejt. Me ann e saj vihen n dukje antitrupa intraindor. Mbi indin e studiuar vihet n veprim n fillim nj tretsir e antigenit, shtohet pastaj antitrupi specifik i br fluoreshent.

Metoda indirekte
Ajo prdoret sidomos pr krkimin e antitrupave t ndryshm n nj lng biologjik si psh serum. Ajo nuk ka mungesat e teknikave t msiprme si dhe ka nj ndjeshmeri me t lart. Pasi t jet vn n bashkveprim reaktivi q luan rolin e antigenit (prerje indore ose strisho qelizore) dhe serumi q duhet t testohet dhe supozohet se prmban antitrupat korrespondues, vendoset antiimunoglobulina humane fluoreshente e cila bashkvepron me antitrupat e fiksuar. Pas cdo faze inkubimi q zgjat secila 30 miniuta beheh shplarje t bollshme pr t larguar antitrupat e pa fiksuar. Nqoftse rezultati sht pozitiv dmth. n serumin e studiuar ishin t pranishem antitrupat e kerkuar do t kemi fluoreshence pozitive indore (ne vend t fushes se erret n mikroskop do t kemi imazh t ndritshem, fluoreshent t strukturave indore t interesuara). Anti-imunoglobulinat vijn nga nj serum i prftuar pas imunizimit n kafsh (zakonisht lepur dele ose dhi) me imunoglobulina me origjin njrzore. Pas konjugimit me fluorokrom fitohet nj reaktiv q mund t prdoret pr reaksione t shumta (pr kerkimin e cdo lloj antitrupi human). Reaksioni mund t bhet gjysm sasior dhe titri i serumit t testuar shprehet nga emruesi i hollimit m t madh q jep akoma nj fluoreshenc pozitive. Kjo metode ka nj prdorim t gjr pr kerkimin e autoantitrupave t ndryshm si antitrupat antibrthamore (AAB) apo antitrupat anti ADN(AAADN) n lupusin eritematoz, antitrupat anti mitokondri n cirrozen biliare primitive, antitrupat antimuskuj t lemuar n hepatitin autoimun, antitrupat anti qelizat parietale t stomakut n gastritin autoimun etj. pr kto qellime si burim autoantigeni prdoren prerje disamikroneshe (4 deri 6 mikron) t organeve prkates q ruhen n gjndje t ngrire. Psh. pr antitrupat antibrthamore prdoren prerjet e melcise se miut apo dhe qelizat Hep-2, pr antitrupat antitiroidiene prdoren prerje t tiroides etj. Kjo metode prdoret gjrsisht dhe pr zbulimin e antitrupave ndaj shum agjentve bakteriale, parazitare apo virale (ne rastin e ktyre t fundit prdoren qekiza humane t infektuara nga virusi pra q shprehin edhe Antigent virale). Duke prdorur antitrupa fluoreshente specifike pr klasa t ndryshme imunoglobulinash (anti-IgG, anti IgM ose anti IgA) kjo metode na lejon edhe prcaktimin se kujt klas i prkasin antitrupat q na interesojn. Kjo ka vlere t vecant diagnostike, psh. prania e antitrupave t klass IgM flet pr nj infeksion t fresket, ndrsa vetm e atyre t klass IgG pr nj infeksion me t larget dhe prfaqeson me tepr pranin e nj kujtes imunitare ndaj nj infeksioni t caktuar. Ndrsa prania e antitrupave t klass IgA prfaqeson me tepr nj reaksion imunitar (autoimun apo infeksioz) q ndodh n mukozat e ndryshme.

TEKNIKAT RADIOIMUNOLOGJIKE
Ne metoden me dozim me kompeticion n faze t lnget n mnyr skematike jan t pranishme tre reaktiv:
139

 nj antigen pr shembull hormon i shnuar me nj izotop radioaktiv; nj antiserum specifik (q prmban pra antitrupa antihormone) i titruar, i cili prgatitet me ann e hiprimunizimit t kafshve t nj specie tjetr; lngu biologjik n t cilin krkoht t prcaktohet sasia e antigenit (n shembullin e zgjedhur hormoni jo i shnuar ose "i ftoht"). Antiserumi mund t kombinohet pa dallim me hormonin radioaktiv ose me at jo t shnuar q prmbahet n serumin q shqyrtohet. Kur hormoni i shnuar sht vetm i pranishm prcaktohet n fillim se far sasie kapet nga antiserumi. M tej matet niveli i kapjes s hormonit radioaktiv nga antiserumi kur ky i fundit vihet n prani t nj przierjeje hormoni t shnuar dhe hormoni t pashnuar. Sa m e madhe t jet sasia e ktij t fundit aq m pak hormon radioaktiv kapet nga antitrupi. Hartohet athere nj kurb standart, n prani t przierjeve t prbra nga nj sasi konstante t hormonit t shnuar t cilit i shtohen doza t njohura dhe n rritje t hormonit "t ftoht". Niveli i hormonit t pranishm n lngun biologjik prcaktohet duke e kalkuluar rezultatin e fituar mbi kurbn e referencs.

Fig. 32.20 - Paraqitje skematike e kurbs s referencs q shrbn pr dozimin radioimunologjik t nj hormoni.

Variantet teknike
Ndrsa parimi baz mbetet gjithnj po ai, ekzistojn disa variante teknike n lidhje me metodn q u prshkrua pr her t par pr insulinn nga Yalow dhe Berson m 1960. Kjo metod sht realizuar n faz t lngshme (dozimi radioimunologjik i mirfillt ose radio-imuno-analiz), ndrkoh q shumica e testeve n ditt e sotme bhn n faz t ngurt, duke qn njri nga reaktivt i fiksuar mbi nj suport (fundi i gropzave t nj pllake mikrotitrimi, grimca lateksi ose disqe t celulozs). Pr shembull, radio-imuno-sorbnt-test (RIST) i prdorur pr dozimin e IgE (totale) ku jan antitrupat anti IgE q jan fiksuar mbi suportin e ngurt.

Zbatime
Pr shkak t ndjeshmris s tyre t madhe, meqense ato lejojn t zbulohen sasira t rndit t nanogramit pr mililitr, kto metoda kan zbatime t shumta. Ato mund t prdoren pr dozimin e
140

fardolloj antigeni: medikamente, vitamina, prostaglandina, leukotriene, IgE totale dhe sidomos hormonet. Megjithse realizimi i ktyre metodave sht delikat ato tani kan hyr n praktikn e zakonshme.

IMUNORADIOMETRIA
Kjo metod u realizua m 1968 nga Hales dhe Miles. Ajo prdoret shum, veanrisht kur nuk mund t realizohet shnimi i antigenit. Ajo praktikoht kryesisht n faz t ngurt dhe n fakte nuk sht gje tjetr vecse nj metode sandwich tipike pr prcaktimin e antigenit. Antitrupi q i prgjigjet antigenit q duhet dozuar vihet n fillim pr t'u inkubuar n nj gropez polistireni. Pas shplarjes, shtohen antigent q duhen studiuar t cilt kombinohen me antitrupin. Pas nj shplarjeje t re shtohet nj tepric antitrupi specifik i shnuar. Matet pastaj radioaktiviteti: ai sht proporcional me prqndrimin e antigenit. IgE totale, disa shnues tumoral dhe viral (HBs, anti HBs, HBe) dhe mjaft Antigen t tjer dozohen m kt teknik.

TEKNIKA ME SHNUES FLUORESHENT

Shum metoda mund t prdoren. Vetm dy shembuj jan t prmbledhur ktu: Mundsia e par prdor ekstinsionin (shuarjen) e fluoreshencs q pason nj rregullim t strukturs elektronike molekulare, q vihet re kur nj antitrup kombinohet me nj antigen t lidhur paraprakisht me lende fluoreshente. Ashtu si n teknikat radioimunologjike, antitrupi mund t lidhet pa dallim me nj antigen fluoreshent ose me nj antigen jo t shnuar q prmbahet n lngun q duhet t shqyrtohet. Sa m i lart t jet prqndrimi n antigenin jo fluoreshent aq m pak formohet kompleksi antitrup-antigen fluoreshent dhe aq m shum paksohet fluoreshenca. Krijohet kshtu nj kurb standart me kontroll pozitiv t njohur dhe nuk mbetet vese t kalohen mbi t rezultatet e fituara me lngjet biologjike t panjohur. Mundsia tjetr sht quajtur e mbrojtjes t fluoreshencs. N qoft se vihen n prani nj antigen i shnuar me nj substanc fluoreshente dhe nj antitrup korrespondues, fitohet nj kompleks fluoreshent. Nga ana tjetr kur ky antigen fluoreshent sht i przjer me nj antitrup i drejtuar kundr substancs fluoreshente formon nj kompleks jo fluoreshent. N qoft se m n fund realizohet nj przierje ku vihen s bashku antigeni jo i shnuar, antigeni fluoreshent dhe antitrupi korrespondues, ndodh nj gar midis ktyre dy Antigenve n mnyr q sa m i lart sht prqndrimi i antigenit jo t shnuar, aq m tepr mbetet antigen fluoreshent i lir, i pakombinuar me antitrupin dhe pra i aft t bashkoht m von me antitrupin e drejtuar kundr substancs fluoreshente q shtohet m von.

TEKNIKAT ME SHNUES ENZIMATIK

Dozimi i antigenve
Njra nga m t prdorurat sht nj metod imunoenzimatike e drejtprdrejt me kompeticion apo dhe sandwich (Enzyme Linked Immunoabsorbant Assays ose ELISA). Edhe ktu, parimi sht po ai si n teknikat radioimunologjike. Antitrupi ktu sht i palvizshm, i fiksuar n nj suport t ngurt (faqja e epruvets, grimcat plastike pr shembull). Ai do t reagoj me: nga njra an nj antigen i shnuar me nj enzim (proxidaz, fosfataz alkaline, betagalaktosidaz); nga ana tjetr me nj antigen jo i shnuar i pranishm n nj lng biologjik. Sa m e lart t jet sasia e ktij reaktivi t fundit aq m pak i rndsishm sht formimi i kompleksit midis antitrupave dhe Antigenve t shnuar. Pasi hartohet kurba standart me solucione kontrolli (antigen t njohur), mund t prcaktohet m tej sasia e antigenit (veanrisht hormone) q prmbahet n lngun e panjohur. Nj teknik tjetr e zbatueshme ndaj molekulave t vogla (barna, hormone steroid, tyroksina) mbshtetet n matjen e ndryshimeve t veprimtaris enzimatike (glukoz 6-fosfat dehidrogenaz, malikodeshidrogenaze), sipas rastit q antigeni i shnuar me enzim sht i lir ose i kombinuar me antitrupin e tij. Ky sht parimi i reaksioneve t tipit EMIT (Enzyme Multiplied Immunoassay) q realizohet e mjedis t lnget.
141

Metoda t tjera t quajtura "sandwich" nuk prdorin fenomenet e konkurimit. Pr shembull, antigeni q duhet t prcaktohet inkubohet n fillim me nj sasi t caktuar t antitrupit korrespondues t fiksuar n nj suport. Pastaj vihet n veprim nj antitrup i shnuar me nj enzim dhe q vjen e fiksohet mbi hapsirat e antigenit t lna t lira gjat reaksionit t mparshm. Veprimtaria enzimatike e fiksuar n kt mnyr mbi kompleksin sht drejtprdrejt funksion i sasis s antigenit.

Dozimi i antitrupave
Parimi sht po ai si dhe pr dozimin e antigenve. Antigeni sht i fiksuar mbi suportin e ngurt. Shtohet pastaj mjedisi biologjik q prmban antitrupat q duhen dozuar, pastaj nj antiimunoglobulin e shnuar nga nj enzim (fosfataz ose proksidaz) dhe m n fund nj reagent kromogjen q do t ndryshoj ngjyrn pr t kaluar nga pa ngjyr n ngjyrn e verdh me fosfatazn alkaline dhe n ngjyrn blu me proksidazn. do etap shoqrohet me nj koh inkubimi dhe mjaft shplarje. Shumica e antitrupave me rndsi diagnostike n smundjet infektive si antitrupat anti-HIV, anti HbsAg, anti HCV apo autoantitrupat e smundjet autoimune etj. maten sot pikrisht me kto metoda ELISA.

Teknika t tjera
Metodat ELIEDA (enzyme-linked immuno-electro-diffusion assay) dhe ELIFA (enzymelinked immuno-electro-filtration assay) kombinojn nj imunoprecepitim nprmjet imunoelektrodifuzionit me zbulimin e komplekseve imune t precipituara n kt mnyr me antitrupa anti-imunoglobulin t shnuara nga nj enzim. Metodat e imunotransferimit ose "western blot" t quajtura edhe imunoprint ose imunoblot kryhen n tri etapa. E para ka t bj me nj elektroforez n xhel t poliakrilamidit t przierjes antigenike. Kjo ndiqet nga nj elektro-transferim mbi nitroceluloz (nn veprimin e nj fushe elektrike) dhe nj zbulim imunoenzimatik t reaksionit antigen antitrup. Kto metoda t shumta prdoren veanrisht pr vnien n dukje t antitrupave anti-HIV por gjithashtu dhe pr karakterizimin e imunoglobulinave monoklonale ose t disa antitrupave antibrthamor, ose n diagnostikimin e disa smundjeve infektive. Prdorimi i shnjuesve t ndryshm n metodat me shnjues: - n metodat radioimunologjike (RIA radioimmuoassay) si shnjues radioaktiv prdoret kryesisht J125 q ka nj ndjeshmeri mjaft t mir por nj gjysm jet t shkurtr (60 dit) si dhe prbn rrezik ndotje radioaktive t ambjentit. pr kto arsye metodat radioimuologjike (RIA) po zevendesohen gjithnj e me shum me metoda t tjera po aq t ndjeshme por me t pastra pr ambjentin dhe me nj qendrueshmeri shum me t lart: -Metodat imunoemzimologjike (EIA). Kur kto metoda prdoren n faze t ngurte quhen dhe ELISA (enzyme-linked-immunosorbnt assay). Enzimat q prdoren me shpesh jan proxidaza dhe fosfataza alkaline . Pas shtimit t substratit specifik ndodh zhvillimi i nj ngjyre q matet me fotometri. -Shnjimi me lende fluoreshente. Fillimisht ky shnjim u prdor pr imunofluoreshence indore, direkte apo direkte me an t mikroskopit me fluoreshence n substrate biologjike si inde, qeliza, bakterie, parazit. Shnjuesit me shpesh t prdorur jan FITC (izotiocianati i fluorosceines si dhe rodamina). Sot shnues fluoreshente t tjer t quajtur fluorofore po prdoren gjithmone e me tepr pr teknika t ngjashme nga ndjeshmeria me metodat RIA. Kto metoda quhen edhe FIA (metoda imunofluoreshente). Fluoroforet jan molekula q absorbojn energji dhe e rrezatojn rishtas at n nj gjatsi vale me ndryshim 30-50 nm. nj shnjues i till I prdorur shpesh sht 4Methylumbelliferonphosphat, i cili nprmjet fosfatazes alkaline defosforilohet n fluoroforin 4Methylumbelliferon.

142

- Shenimi me lende lumineshente. n metodat lumineshente (LIA) antigeni ose antitrupi shenohen me nj substance lumineshente. Kto jan molekula q pas nj nxitje me energji emetojn nj rrezatim. Te tilla kemi substanca kemilumineshente q nprmjet nj oksidimi kimik rrezatojn drite si p.sh. Luminoli apo esteri i Akridines. pr nisjen e reaksionit t kemilumineshences nevojiten katalizatore si psh. proksidaza. n biolumineshence drita emetohet nprmjet nj sistemi lumineshent q e cliron nj sistem enzimatik si psh. sistemi Luciferin-Luciferaze. Ndjeshmeria analitike e metodave imunologjike t mesiprme

SHNUESI Enzime (matje fotometrike) Fluorofor JODI 125 Fluorometri ose Luminometri enzimatike Fluoreshence e vonuar n koh Luminofor

NDJESHMERIA (mol) 10-15 deri 10-16 10-15 deri 10-16 10-18 10-17 deri 10-20 10-18 deri 10-20 10-17 deri 10-20

143

KAPITULLI 36. METODAT E IMUNOLOGJISE QELIZORE

Paralelisht reaksioneve imunitare humorale, funksionojn edhe reaksionet e tipit qelizor. Ekzistenca e tij sht vn n dukje q prej eksprimenteve t Koch m 1891. Injktimi brnda lkurs (intraderm) i bacileve tuberkulare n nj kavie shkakton zhvillimin brnda dy ose tri javsh t nj plage lokale q nuk ka asnj tendenc pr shrim, kurse kafsha vdes brnda disa muajve me tuberkuloz t gjeneralizuar. Por, n qoft se n nj kavie t till t sensibilizuar riinjktohen bacilet tuberkulare vihet re pas 24 or deri 48 or n pikn e injktimit nj reaksion lokal inflamator (fenomen i hiprndjeshmris) si dhe nj shrim i ksaj vatre t dyt tuberkulare (fenomen i imunitetit t mbi infektimit), ndrsa plaga e par vazhdon t zhvillohet. Ky eliminim i bakterieve t mbiinfektimit vjen nga makrofagt q shkojn me shumic n vendin plags s dyt. N kundrshtim me reaksionin me antitrupa, ky imunitet nuk mund t'i transmetohet nj kafshe t re me ann e serumit, por mund t transmetohet me ann e injktimit t limfociteve (t marra n ductus toracicus, n ganglionet limfatike ose n gjakun qarkullues). sht provuar m tej s limfocitet jan n origjin t ktij reaksioni imunitar. Si pasoj e ngacmimit antigenik zhvillohen limfocite T efektor t aft t sigurojn qoft drejt pr drejt (limfocitet T citotoksik) qoft n ndrmjetsin e mediatorve (citokina, t cilat veprojn mbi kategori t tjera qelizore q jan n origjin t nj reaksioni inflamator), eliminimin e antigenit. sht fjala pr nj proces mbrojtjeje fiziologjik t organizmit, zakonisht e paprceptushme n mnyr klinike, e cila siguron eliminimin e agjentve patogjene intraqelizor si dhe at t qelizave t organizmit t infektuara nga viruset. Kjo prgjigje imunitare varet nga limfocitet CD4 prodhues t citokinave q veprojn mbi qelizat fagocitare. Kur n nj subjekt t sensibilizuar ky reaksion ka nj shfaqje klinike (granulom me shkatrrim indor) bhet fjal pr reaksion hiprndjeshmrie t vonuar (maksimum 48 or pas kontaktit t ri antigenik). Reaksione t tilla, kronike ose t gjeneralizuara, mund t shkaktojn kaheksi si pasoj e nj prodhimi t zgjatur t nj citokine si sht TNF.

SKEMA E REAKSIONIT IMUNITAR QELIZOR

ANTIGENT E INTERESUAR
Shumica e imunogjeneve mund t shkaktojn nj reaksion imunitar qelizor. sht fjala veanrisht pr antigen proteinike, pr prbrs t agjentve t shumt infektiv (pr shembull tuberkulina ose derivati proteinik i saj i purifikuar (PPD) i konsideruar prej kohsh si nj model pr studimin e ktij reaksioni), t Antigenve t prshtatshmris indore q shkaktojn reaksionet e flakjes s shartess, n t cilat fenomenet e imunitetit qelizor lozin nj rol themelor. Disa rrug t futjes t antigenit jan m t favorshme se disa t tjera pr zhvillimin e nj reaksioni qelizor: sht fjala sidomos pr rrugt q sigurojn nj drenim t zgjedhur drejt ganglioneve limfatike
144

veanrisht t rrugve brnda lkurs ose nn lkur, ndrsa rrugt intravenoze ose intrapritoneale shkaktojn m tepr nj prgjigje t tipit humoral. M n fund, adjuvanti i plot i Freund favorizon dhe ai zhvillimin e ktij reaksioni t tipit qelizor.

PRGJIGJA PRIMARE
N prgjigjen imunitare me ndrmjetsin qelizore, ngjarjet grshetohen si vijon; -Etapa e par ka t bj me paraqitjen e antigenit, gjithnj me natyr proteike, i degraduar dhe i shoqruar me molekulat e kompleksit madhor t prshtatshmris indore. Kjo paraqitje sigurohet nga qelizat e quajtura Ag-paraqitse (monocitet, makrofagt, qelizat dendritike, qeliza t Langerhans, limfocitet B), q lshojn nj sinjal t prfaqesuar nga prodhimi i nj citokine (interleukine 1) t destinuar pr imfocitet T. Peptidet imunogjene t shoqruara me molekulat e kompleksit t histoprshtatshmris s t klass II u paraqiten limfociteve CD4+. Endonatigjenet si jan proteinat virale t sintetizuara nga qeliza bujtse e infektuar jan t shoqruar me molekula t klass I dhe u paraqiten limfocitet CD8+. -Etapa e dyt ka t bj me nj aktivizim t limfocitit T. Ajo ndjek njohjen e antigenit nga receptori pr antigenin e ktij limfociti T (TCR). Ky aktivizim shoqrohet me nj rritje t vllimit, me nj bazofilli t citoplazms dhe qeliza kalon ather n fazn e rritjes. -Etapa e tret ka t bj me nj proliferim t qelizs, nga e cila lind pas disa ciklesh t njpasnjshme nj klon limfocitsh T me origjin nga kjo qeliz. Kshtu shfaqen nga njra an qeliza citotoksik t tipit CD8, nga ana tjetr qeliza kujtes me jet t gjat dhe t afta, gjat nj kontakti t ri me antigenin, pr nj proliferim t fuqishm dhe pr nj prodhim t rndsishm citokinash. (Prgjigjadytsore).

PRGJIGJA DYTSORE
Ashtu si pr prgjigjen sekondare humorale, prgjigjadytsore qelizore karakterizohet nga zhvillimi i saj i shpejt dhe nga intensiteti i saj m i madh. Kjo prgjigjedytsore e organizimt q mund t vihet leht n dukje kur antigeni sht rifutur me rrug intradermike emrtohet zakonisht me emrin e hiperndjeshmris s vonuar. Reaksioni intradermik ndaj turbekulins sht nj shembull fare klasik. Ka hiprndjeshmri sepse reaksioni q vihet re gjat ktij kontakti t dyt antigenik sht m i fuqishm sesa pas kontaktit t par; ajo sht e vonuar sepse zhvillohet 24-48 or mesatarisht pas deprtimit t antigenit (n kundrshtim me fenomenet e hiprndjeshmris t lidhur me antitrupat q zhvillohen aty pr aty, ose t paktn m shpejtsi). Dallohen tri faza t njpasnjshme t ksaj prgjigje sekondare. E para, e quajtur e induksionit, zhvillohet brnda disa orve. Ajo sht e karakterizuar nga ardhja me shumic, si pasoj e takimit me antigenin, e limfociteve T kujtes, nn ndikimin e citokinave me veprimtari kimiotaktike si interleukinat 1, 6 dhe TNF (shih m posht). E dyta, e quajtur e aktivizimit, shoqrohet me ndrhyrjen, gjithnj nn ndikimin e citokinave, t qelizave fagocitare e t qelizave vrasse, si dhe me nj proliferim limfocitar q zgjeron reaksionin duke rritur prodhimin e citokinave. Kta t fundit aktivizojn gjithashtu fibroblastet lokale q prodhoj fibrin dhe kolagjen. Kjo faz shoqrohet me nj shkaterrim t indeve dhe me formimin e nj fibroze q realizon kshtu nj granulom. E treta merr fund me shrimin, me restitutio ad integrum.

IMUNITETI QELIZOR I FETUSIT DHE I T PORSALINDURIT .

Zhvillimi i reaksionit imunitar qelizor t fetusi sht akoma jo i njohur mir. Megjithkt sht provuar se limfocitet fetale jan t afta t reagojn ndaj fitohemaglutinins qysh prej muajit t tret ose t katrt t jets intrauterine. Nj reaksion pozitiv ndaj turbekulins sht e mundur t vihet n dukje t kafsht e porsalindura t ngacmuara in utero me BCG ose me bacile tuberkulare. Po kshtu Uhr ka mundur t fitoj reaksione t hiprndjeshmris s vonuar tek kaviet e porsalindura t cilat kan marr gjat jets fetale injktime antigenike bashk me adjuvant t Freund.
145

sht e mundur t tregohet gjithashtu se reaksioni imunitar i flakjes s shartess shfaqet rreth gjysms s jets fetale t qingjit. Pranohet se i porsalinduri ka nj reaksion imunitar qelizor mjaft normal. shte n saj t ksaj bindjeje q BCG mund t jepet n lindje sepse mbrojtja kundr tuberkulozit ka t bj m tepr me nj mekanizm qelizor. Ekzistojn megjithat ndryshime individuale sepse orvajtjet e sensibilizimit t t lindurve para koh ose t t porsalindurve n koh t bra nga Uhr dhe bashkpuntort e tij me dinitrofluorobnzen (shih m posht) nuk kan pasur efekt vese n rreth 1/3 e rasteve.

MNYRAT E STUDIMIT T REAKSIONIT IMUNITAR QELIZOR MNYRAT E STUDIMIT IN VIVO

sht fjala kryesisht pr teste t lkurs q bjn t mundur qoft t zbulohet ekzistenca e nj kontakti antigenik t mparshm (reaksioni ndaj tuberkulins pr shembull), qoft t vlersohen mundsit globale t reaktivitetit imunitar qelizor t nj organizmi. Reaksioni imunitar q hulumtohet n kt rast i prket tipit t katrt t hiprsensibilitetit (tipi i vonuar). Kto teste realizohen me nj seri antigensh ndaj t cileve subjekti sht zakonisht i sensibilizuar dhe duhet t shfaq nj reaksion pozitiv. Nj defiit reaktiviteti imunitar qelizor dyshohet kur nj numr i madh prgjigjesh ndaj ktyre testeve sht negativ, sidomos n qoft se kihet parasysh nocioni i prgjigjes pozitive t mparshme ( negativizmi i reaksioneve ndaj tuberkulins pr shembull).

Antigent e prdorur
Midis antigentve t shumt t prdorur, mund t prmnden: -tuberkulina n form t purifikuar (PPD) -kandidina -trikofitina -histoplazmina -varidaza (przierje e streptokinazs dhe streptodornazs) Prsa i prket dinitroklorobenzenit (DNCB) ose dinitrofluorobenzenit sht fjala pr substanca me t cilat organizmi nuk sht n kontakt n mnyr natyrore, por ndaj t cilv do subjekt normal mund t zhvilloje nj reaksion imuniteti qelizor. Testet pra bhen n dy koh: n fillim sensibilizohet subjekti ndaj ktyre substancave; n kohn e dyt verifikoht fitimi i ktij reaktiviteti t ri. Kto prova lkure realizohen me injektim n lkur (intrakutan) t nj prej substancave t mesiprme (zakonisht 0,1 ml). Reaksioni i pritshem vrehet pas 48 oresh n formn e nj papule t shoqruar me eriteme diametri i t ciles n nj reaksion pozitiv tejkalon nj diameter prej 3-5 mm. Nj tjetr substance e prdorur pr kt qellim sht mitogjeni Fitohemaglutinine (PHA). Kjo sht nj lektine q ka efekt nxites jo specifik t limfociteve T. Ana pozitive e prdorimit t ksaj substance sht se veprimi mitogjenik, nxites jo-specifik i limfociteve T nuk krkon sensibilizim paraprak si n rastin e Antigenve q nxisin limfocitet T n mnyr specifike. Por nga ana tjetr PHA mund t shkaktoje dhe reaksione jo-specifike q mund t japin reazultat pozitiv fals.

MNYRAT E STUDIMIT IN VITRO

Numrimi i limfociteve
Ai prbn n fakt provn e par q krkohet pr vlersimin in vitro t imunitetit me ndrmjetsi qelizore. Ai realizohet me ndihmn e antitrupave monoklonal t shenuar me lende fluoreshente t drejtuar kundr shnuesve t diferencimit (CD = cluster of differentiation) q jan
146

molekula specifike n siprfaqen e limfociteve. Kta antitrupa t shenuar anti CD prdoren pr identifikimin e nj popullat limfocitare t caktuar duke prdorur metodat e imunofluoreshences direkte. Kshtu shte e mundur q t njihet si numri absolut i limfociteve T (shnjuesit CD2, CD3) ashtu edhe numri i limfociteve T q i prgjigjet nj nnpopullate t dhne (CD4 pr Limfocitet T ndihms dhe CD8 pr Limfocitet T citotoksik dhe supresor). Numrimi i limfociteve realizohet me ann e mikroskopit me fluoreshence ose me mir me an t imuocitometrise me fluks. Nj metode tjetr tashm e tejkaluar sht edhe prova e rozetave E ( E si eritrocit) q prdor vetine q kan limfocitet T t lidhin eritrocitet e dashit n siprfaqen e tyre (eritrocitet e dashit kan receptor pr molekuln CD2 n siprfaqen e limfociteve T). Pr realizimin e gjith ktyre metodave nevojitet si hap i par izolimi i limfociteve nga gjaku priferik ose inde t tjera si psh. indi limfoid. Kjo zakonisht realizohet me an t gradientit t densitetit me nj przjerje Ficoll-Izopak. Kjo przjerje e nj polisakaridi me peshe t madhe molekulare si Ficoll-I me Izopak- nj substace me densitet t lart q prdoret dhe si substance kontrasti n radiologji ka aftsine q gjat centrifugimit t lejoje kalimin dhe sedimentimin n fund t tubit t eritrociteve, trombociteve dhe polimorfoukleareve dhe izolimin n form unaze t qelizave mononukleare (kryesisht limfocite) n zonn e kontaktit midis gjakut dhe przjerjes me densitet t lart. pr kt qellim gjaku me antikoagulant vendoset n nj tub mbi przjerjen e mesiprme Ficoll-Izopak dhe centrifugohet n 2500 rrotullime/min. pr 30 minuta. Pas ktij centrifugimi prftohet unaza e bardhe me mononukleare (limfocite+monocite) midis fazes gjak dhe fikol-izopak-ut. Me kto qeliza mund t kryhen studime sasiore (numrim) ose funksionale. Numri I limfociteve T me kto metoda sht 60-80 % i gjith limfociteve. Ndr kto t fundit raporti CD4:CD8 sht prafersisht 2:1. Ai konvertohet si pasoj e uljes se numrit t limfociteve CD4 (ne AIDS/SIDA) apo rritjes se limfociteve CD8 si n disa smundje virale. Edhe limfocitet B maten me t njjtat metoda si limfocitet T. Shnjuesit q prdoren pr kt qellim jan imunoglobulinat membranore (Igs apo Igm) apo shnjuesit CD19 dhe CD20 pr limfocitet B. Prqindja e limfociteve B n gjakun priferik sht 5 deri 15% e numrit t prgjithshem t limfociteve. Ndrsa shnjuesi CD54 prdoret pr identifikimin e qelizave NK q n gjakun priferik jan 10 deri 25% e numrit t prgjithshem t limfociteve.

Provat funksionale: Testi i shndrrimit limfoblastik

Parimi Limfociti i vogl ka veorin q t shndrrohet n nj qeliz limfoblastike kur ai vihet n prani t disa substancave stimuluese. Midis ktyre substancave t quajtura blastogjene disa jan specifike: sht fjala athere pr antigen ndaj t cilve limfocitet e vegjel t organizimit jan t sensibilizuara, ndrsa t tjerat jo specifik (mitogjenet si sht fitohemaglutinina). Teknika Duke u nisur nga gjaku venoz i mbledhur n mnyr aseptike me heparin, veohen qelizat mononukleare d.m.th. kryesisht limfocitet plus monocitet; kto qeliza vendosen pastaj n nj mjedis kulture (prqndrimi final i rndit 1x106 qeliza pr ml). Shtohet agjenti blastogjenik i studiuar (antigeni ose dhe mitogjeni jo specifik). Nj vshtirsi madhore sht n zgjedhjen me saktsi t madhe t hollimit t ktij antigeni: n qoft se ai sht i prqndruar n mnyr t pamjaftueshme, aftsia stimuluese e tij nuk mund t vihet n dukje; prkundrazi, prqndrimet shum t larta rrezikojn t shkaktojn nj frenim t limfociteve. Tuba kontrolli pa agjent ngacmues jan t domosdoshm me qllim q t prcaktohen niveli i shndrrimeve limfoblastike spontane. Kultura inkubohet n inkubator n 37C pr nj koh minimum prej 3 dit dhe deri 7 dit. N teknikn klasike sedimenti qelizor mblidhet, ndahet dhe ngjyroset (me May-GrunwaldGiemsa). Nj numr i caktuar limfocitesh jan shndrruar n qeliza blastike (12-15 mikron, brtham voluminoze dhe citoplazm shum bazofile). Zakonisht nj test quhet pozitiv n qoft
147

se kultura prmban m tepr se 4% qeliza blastike, me kusht q tubi i kontrollit pa antigen t ket m pak se 2% limfoblaste. Nj teknik m moderne mat inkorporimin e timidins radioaktive nga kultura e limfociteve. Kjo timidin e shtuar n mjedisin e kulturs n t njjtn koh me substancn blastogjenike, bashkoht me ADN brthamore sinteza e s ciles nga limfoblastet sht veanrisht aktive. Koha e inkubimit sht po ajo si dhe n teknikn e zakonshme; nxirret m von acidi dezoksiribonukleik, dhe prcaktohet radioaktiviteti. Mundet gjithashtu t studiohet edhe masa e sintezs t acidit ribonukleik n saje t uridins ose adenozins radiaktive. Substancat mitogjenike (quajtur ndryshe blastogjenike) jo specifike: Midis agjentve jospecifik, fitohemaglutinina (P.H.A.) shkakton shndrrimin e 50-70% t limfociteve t nj subjekti t rritur normal. Ekziston nj ndrlidhje mjaft e ngusht midis aftsis s individit pr t zhvilluar nj reaksion imunitar qlizor dhe aftsis s shndrrimit blastik t limfociteve t tij n prani t P.H.A. Kjo prgjigje ndaj P.H.A. konsiderohet si nj pasqyrim i imunokompetencs t limfocitit. Ajo sht e paksuar shum n smundjen e Hodgkin n zhvillim, gjat sarkoidozs, n neoplazi t zhvilluara, kur kemi trajtime me imunosupresor. Jan studiuar agjent t tjer blastogjenik si sht konkanavalina A (Con A), serumi anti-limfocitar me doz ngacmuese ose PWM (poke weed mitogen); kto kan nj veprim analog me at t P.H.A. d.m.th. shkaktojn induksion t shndrrimit t limfociteve T n limfoblaste. Prsa i prket pokeweed mitogen, ai shkakton shndrrimin njkohsisht t limfociteve T dhe B. Agjent mitogjenike sht fjala pr Antigen ndaj t cilve organizmi ka qn paraprakisht i sensibilizuar (antigen bakterial, medikamentoz, indor). Fitohet athere nj nivel shndrrimi q ndryshon nga 5-40 %. Bhet fjal pr nj reaksion besnik, pozitiviteti i t cilit bn t mundur q t afirmohet nj sensibilizim ndaj nj antigeni t dhn, veanrisht medikamentoz. N dyshimet e autoimunitetit mund t gjndet nj test shndrrimi limfoblastik pozitiv kur limfocitet jan vn n prani t nj ekstrakti t organit q supozohet se sht prekur nga nj proces autoimunitar. S fundi, kur przihen me sasi t barabarta limfocitet q vijn nga dy subjekte t ndryshm A dhe B (kultur mikste limfocitare) fitohet nj numr i caktuar qelizash limfoblastike, prqindja e t cilave duket se sht e lidhur me dallimet e antigenve t pajtueshmrise indore q ekzistojn midis dy individve q testohen. Nuk vihet re asnj shndrrim kur limfocitet vijn nga dy binjak hemozigot. N praktik, me teknikn me t ciln matet integrimi i timidins radioaktive bllokohet sinteza proteike e njrit prej llojit t limfociteve (pr shembull limfociteve t individit A); kshtu mund t matet veprimi ngacmues i ktyre limfociteve A mbi limfocitet e individit B.

Vlersimi i sintezs t interleukinave

Me ann e metodave t sotme t ndjeshme imuologjike sht br e mundur prcaktimi i sakte i t gjitha interleukinave n lngjet e ndryshme duke prdorur antitrupa monoklonal specifik ndaj tyre.

Studimi i funksionit t limfociteve B.

Edhe funksioni i limfociteve B studiohet in vivo dhe in vitro. In vivo funksioni i tyre hulumtohet nprmjet studimit t prgjigjes antitrupore ndaj Antigenve t ndryshm si psh. anatoksina tetanike. nj rritje sinjifikative e titrit t antitrupave antitetanike pas injktimit t anatoksines tregon pr nj funksion normal t limfociteve B. Edhe niveli i prgjithshem i imunoglobulinave serike sht tregues i rndsishm i funksionit antitrupor t limfociteve B. Ktu duhet t kihen parasysh normat e klasave t ndryshme t imunoglobulinave q ndryshojn n vartsi t moshes. Kjo sht sidomos karakteristike pr IgA q ndryshon mjaft n prputhje me moshen dhe arrin nivelin e t rriturit pas adoleshences. Prandaj dhe vleresimi i nj hipo-IgA eventuale (qe sht mangsia me e shpesht e imunitetit humoral) duhet br me kujdes n vartsi t normave sipas moshes. Studimi i funksionit fagocitar
148

Duke patur parasysh pranin e mundshme t nj mangsie imunitare t lindur n t smur me infeksione t rnda dhe t prsritura del e nevojshme hulumtimi i funksionit t fagocitozs n kto individ. Prova klasike e prdorur pr kt qellim sht ajo e NBT (nitroblutetrazoliumit) q studion fagocitozn oksidative nprmjet ndryshimit t ngjyres intraqelizore t substances se prdorur. Nj tjetr metode me e sofistikuar pr studimin e fagocitozs sht kemilumineshenca, nj metode me e ndjeshme kjo pr kt qellim.

149