EDEBYATTA ON YILIN KISA TARH*

21. yzyln ilk on yl Time dergisine gre insanlk tarihinin 'en scak' dnemiydi, kimilerine gre ise tarihin 'en berbat' on yl... 11 Eyll felaketiyle balayan milenyumda bugne dek Irak'n igalinden Katrina felaketine, srail'in Gazze katliamndan tsunamiye kadar pek ok trajedi yaand. 11 Eyll gibi toplumsal milat saylabilecek olaylar dnceyi ve edebiyat da derinden etkiledi. Sosyal bilimlerde "11 Eyll sonras" dnem balad. Bat'nn slam'a baknda krlmalara yol aan bu olay, Ian McEwan, Martin Amis gibi nl romanclarn eserlerinde kendisini gsteri. Bu scak on yldaki edebiyat ve yaynclk olaylarnn bir dkmn kardk. Son on ylda Melih Cevdet Anday'dan Dalarca'ya, Edward Said'den Harold Pinter'a birok kayp; Eik Cini ve Virgl gibi kapanan dergiler; yeni kitaplar... Hafza tazelerken on ylda ne ok eyin deitiini ararak grdk. On ylda edebiyatn nitelii, edebiyat trleri ne kadar deiti? nternet ve e-kitaplar yayn dnyasn ne kadar etkiledi? Bunun cevabn yakn gelecekte edebiyat tarihileri ve aratrmaclar verecek. Bizim amacmz yalnzca son on yla ksa bir bak.

2000 [Uluslararas Kltrel Bar Yl] ---------------------------------------2 Ocak: ngiliz air Patrick O'Brian ld. 6 Ocak: air Akif nan vefat etti. 14 Mays: Amerikal hmanist air Karl Shapiro hayata veda etti. Shapiro ABD'nin beinci "ulusal airi"ydi. 15 Haziran: Bir Dinazorun Anlar adl kitabyla geni kitlelerce tannan ngiliz edebiyat profesr Mina Urgan, 85 yanda ld. 4 Kasm: TYAP stanbul kitap fuar balad. Fuarn onur konuu kran Kurdakul'du. 11 Kasm: Nobel edebiyat dl in asll Fransz vatanda yazar Gao Xingjian'a verildi. 2 Aralk: ABD'de zenci haklarn gndeme getiren siyahi air Gwendolyn Brooks 83 yanda ld. Brooks, 20. yzyl edebiyatnn nemli isimlerindendi. 9 Aralk: Cezaevlerinde sren lm orularnn sona erdirilmesi iin aralarnda Yaar Kemal ve Orhan Pamuk'un da olduu yazarlar arabuluculuk yapmak iin Bayrampaa Cezaevi'ne girerek eylemcilerle grt. Dan Brown, hreti yakalayaca Melekler ve eytanlar adl romann yaymlad. ngiliz yazar Zadie Smith, nci Gibi Diler adl romann yaymlad. Time dergisi roman yzyln en iyi romanlarndan biri olarak tanmlad. nci Gibi Diler, New York Times'a gre ise 21. yzyln ilk on ylnn en iyi on romanndan biriydi. Erzincan'da yayn hayatna balayan La Poete Travaille dergisi tartmalara konu oldu.

2001 ----------------------------------------------------------------------------------10 Ocak: Edebiyatmzn retken ismi, unutulmaz Susuz Yaz'n yazar, air Necati Cumal hayatn kaybetti. 8 ubat: Edebiyat tarihisi Ahmet Kabakl vefat etti. 12 Mart: Sinemaya da uyarlanan Jason Bourne serisinin yazar Robert Ludlum ld. 6 Austos: Brezilyal sosyalist yazar Jorge Amado, 89 yanda hayata veda etti. 11 Eyll: New York'taki ikiz kulelere yaplan saldrlar modern dnyann milad oldu. Dnceden edebiyata kadar birok alanda 11 Eyll'n etkisi hissedildi. 2 Kasm: Onur konuunun Semih Balcolu olduu TYAP stanbul kitap fuar balad. 10 Kasm: Nobel edebiyat dlne slam kart sylemleriyle bilinen Trinidad Tobago asll romanc V.S. Naipaul deer grld. 14 Aralk: Alman Yazar W.G. Sebald hayata veda etti. Sebald, 21. yzyln en iyi romanlarndan biri kabul edilen Austerlitz'i ayn yl yaymlamt.

19 Aralk: J.R.R. Tolkien'in klasik yapt Yzklerin Efendisi: Yzk Kardelii'nin filmi vizyona girdi. Stephen Hawking, teorik fizik ve evrenin snrlar zerine en nemli yaptlarndan Ceviz Kabuundaki Evren'i yaymlad.

2002 ----------------------------------------------------------------------------------13 Mart: Alman filozof Hans-Georg Gadamer 102 yanda ld. 12 Temmuz: iirimizin sra d ismi Ece Ayhan ld. 13 Eyll: Gen air Zafer Ekin Karabay, Eskiehir'de intihar etti. 10 Ekim: Nobel edebiyat dl Macar yazar Kertsz Imre'ye verildi. 26 Ekim: TYAP stanbul kitap fuar balad. Onur konuu lhan Berk'ti. 28 Kasm: Orhan Veli ve Oktay Rifat'la birlikte Garip akmn kuran ve edebiyatmzn seyrini deitiren Melih Cevdet Anday hayata veda etti. 17 Aralk: Son asrn byk limlerinden Muhammed Hamidullah, Fransa'da vefat etti. Nobel dll dnyaca nl romanc Gabriel Garcia Marquez Anlatmak in Yaamak adl otobiyografisini yaymlad. Kitap bir yl sonra ngilizce'ye, yl sonra ise Trke'ye evrildi. Ian McEwan Kefaret, Haruki Murakami Sahilde Kafka adl kitaplarn yaymladlar.

2003 ----------------------------------------------------------------------------------26 Ocak: Mevln ve tasavvuf zerine yetkin almalaryla bilinen, Mesnevi hafz, dnyann en nemli oryantalistlerinden Annemarie Schimmel ld. 20 Mays: Orhan Pamuk, Benim Adm Krmz'yla Avrupa'nn saygn edebiyat dllerinden Dublin IMPAC'in sahibi oldu. Dublin IMPAC, Nobel'den sonra en fazla para dl veren dllerden biriydi. 22 Haziran: Eletirmen Hseyin Cntrk ld. 26 Haziran: air Alaattin zdenren vefat etti. 4 Temmuz: ykclmzn sekin ismi Tomris Uyar stanbul'da ld. 6 Temmuz: stanbul zerine almalaryla tannan elik Glersoy ld. 15 Temmuz: ili edebiyatnn dahi ocuu Roberto Bolano, 50 yanda hayata veda etti. 25 Eyll: Filistin davasnn ylmaz savunucusu, arkiyatlk'n yazar, 20. yzyln en nemli entelektellerinden Edward Said kansere yenildi. 2 Ekim: Nobel edebiyat dl, Gney Afrikal yazar J.M. Coetzee'nin oldu. 25 Ekim: Onur konuu Tahsin Ycel olan TYAP stanbul kitap fuar balad. 31 Ekim: ykc ve oyun yazar Fuat rer 64 yanda stanbul'da ld. Azar Nefisi'nin ok tartlan Tahran'da Lolita Okumak adl kitab yaymland.

2004 ----------------------------------------------------------------------------------28 ubat: Tarihi yazar lhan Bardak vefat etti. 13 Nisan: YKY Genel Yayn Ynetmeni Enis Batur grevinden alnd. 19 Haziran: Sait Faik Hikye Armaan sahibi ykc Mehmet Gnsr hayatn kaybetti. 29 Haziran: Hilmi Yavuz ve Sait Maden'e Pablo Neruda'dan yaptklar eviriler dolaysyla ili hkmeti tarafndan eref nian verildi. 1 Temmuz: 1997 ylnda kmaya balayan Kagar dergisi yayn hayatna son verdi. 24 Eyll: Unutulmaz Merhaba Hzn'n yazar Fransz romanc Franoise Sagan ld. 5 Ekim: Bob Dylan, Chronicles adl anlarnn ilk cildini yaymlad. 6 Ekim: Nobel edebiyat dlnn sahibi Avusturyal romanc ve oyun yazar Elfred Jelinek oldu. 23 Ekim: TYAP stanbul kitap fuar balad. Fuarn onur konuu air Glten Akn'd. 15 Aralk: Edebiyatmzn alkan kalemi kran Kurdakul ld.

28 Aralk: 20. yzyln nc entelektellerinden Susan Sontag, 71 yanda ld. Roberto Bolano'nun sarsc yapt 2666, yazarn lmnden bir yl sonra yaymland.

2005 ----------------------------------------------------------------------------------23 Ocak: Edebiyat tarihisi Atilla zkrml 63 yanda stanbul'da vefat etti. 5 ubat: Orhan Pamuk, bir svire gazetesine "30 bin Krt ve bir milyon Ermeni"nin ldrldne dair nl demecini verdi. Bunu izleyen srete Pamuk hakknda "Trkl alenen aalamak" suundan dava ald. 10 ubat: Amerikal oyun yazar Arthur Miller 90 yanda ld. 5 Nisan: Nobel dll romanc Saul Bellow 90 yanda ld. 12 Mays: Anayurt Oteli gibi edebiyat uyarlamalaryla bilinen ynetmen mer Kavur hayatn kaybetti. 12 Mays: Hazreti Peygamber'in hayatn anlatan nl kitabyla tannan Martin Lings vefat etti. 20 Mays: Fransz filozof Paul Ricour ld. 1 Haziran: ykclmzn sekin ismi Vs'at O. Bener hayata veda etti. Bener, ekim ayndaki TYAP stanbul kitap fuarnn onur konuu olarak seilmiti. 7 Ekim: Dantay, Nzm Hikmet'in Trk vatandalndan karlmas kararnn iptal isteminin esastan grlmesine karar verdi. 11 Ekim: Edebiyatmzn usta ismi Attila lhan 80 yanda hayatn kaybetti. 13 Ekim: Nobel edebiyat dl, Irak Sava kartlyla bilinen ngiliz oyun yazar ve air Harold Pinter'a verildi. 5 Kasm: ngiliz romanc John Fowles hayata veda etti. 8 Kasm: Romanc ve senarist Sulhi Dlek ld. Don Kiot'un yaymlannn 400. yl kutland. Kazuo Ishiguro, Beni Asla Brakma'y yaymlad. 15 Kasm: 35 yllk emek rn olan Kubbealt Lgati yaymland.

2006 ----------------------------------------------------------------------------------12 Nisan: stanbul'un 2010 Kltr Bakenti olduu resmen duyuruldu. 14 Nisan: ngiliz yazar Muriel Spark 88 yanda hayatn kaybetti. 6 Mays: Kuann nemli yazarlarndan, Can Yaynlar'nn kurucusu Erdal z ld. 14 Mays: air Cenk Koyuncu, Antalya'da hayata veda etti. 9 Temmuz: Tarih romanlaryla geni kitlelere ulaan Mustafa Necati Sepetiolu vefat etti. 17 Temmuz: Mike Hammer serisinin yazar Amerikal polisiye ustas Mickey Spillane ld. 21 Austos: srailli yazar Yizhar Smilansky 89 yanda ld. 26 Austos: ykc Muzaffer Buyruku vefat etti. 30 Austos: Dnyaca nl Msrl romanc Necip Mahfuz 95 yanda ld. Mahfuz, 1988 Nobel edebiyat dl sahibiydi. 1 Eyll: Macar air Gyrgy Faludy 96 yanda ld. 12 Ekim: Orhan Pamuk, Nobel edebiyat dln kazanan ilk Trk yazar oldu. 28 Ekim: TYAP stanbul kitap fuarnn onur konuu Doan Hzlan oldu. 1 Kasm: Amerikal yazar William Styron 81 yanda ld. 5 Kasm: T.S. Eliot ve Tagore'dan yapt evirilerle de bilinen eski Babakan Blent Ecevit hayata veda etti.

2007 ----------------------------------------------------------------------------------1 Ocak: Eric Clapton, otobiyografisini yaymlad. 5 Ocak: Kltr ve Turizm Bakanl'nca verilen Kltr Sanat Byk dl Sezai Karako'a verildi.

Karako, dl trenine katlmad. 18 Ocak: ABD'li nl mizah yazar Art Buchwald 81 yanda ld. 19 Ocak: Hrant Dink ldrld. 11 Nisan: Amerikan edebiyatnn sra d dahisi Kurt Vonnegut 85 yanda ld. 23 Nisan: spanya'nn en nemli edebiyat dllerinden biri olan Cervantes'i kazanan spanyol air Antonio Gamoneda, dl treninde Nazm Hikmet'in "Don Kiot" iirini okudu. 1 Haziran: Trk Edebiyat'nn ilk uluslararas sempozyumu "evirmenleri ve Yaynclaryla Trk Edebiyat 1. Uluslararas Sempozyumu" adyla stanbul'da dzenlendi. 12 Temmuz: Felsefeci, evirmen Ulus Baker hayatn kaybetti. 15 Temmuz: air ve evirmen Cokun yerli, kanser tedavisi grd hastanede hayata veda etti. 4 Austos: Sami Rifat hayatn kaybetti. 11 Ekim: Krt edebiyatnn nc ismi, romanc Mehmed Uzun, Diyarbakr'da ld. 11 Ekim: Nobel edebiyat dl, Doris Lessing'in oldu. 27 Ekim: TYAP stanbul kitap fuarnn onur konuu Metin And oldu. 10 Kasm: Amerikal romanc, gazeteci ve denemeci Norman Mailer ld. 19 Kasm: Amazon.com sitesi elektronik okuyucu Kindle'n ilk versiyonunu piyasaya srd. 7 Aralk: Yazar Erhan Bener hayatn kaybetti.

2008 ----------------------------------------------------------------------------------1 Ocak: Kltr ve Turizm Bakanl 2008'i Yahya Kemal yl ilan etti. 4 ubat: Cumhurbakan Abdullah Gl, Doan Hzlan, Selim leri, Adalet Aaolu, Elif afak, Rasim zdenren ve Hilmi Yavuz'u "ankaya Sofras" toplantlar kapsamnda le yemeinde arlad. 18 ubat: Yeni Roman akmnn nclerinden Fransz romanc Allain-Robbet Grillet hayata veda etti. 19 Mart: nl ngiliz bilimkurgu yazar Arthur C. Clarke ld. 17 Nisan: 20. yzyln nemli airlerinden Aim Csaire ld. 21 Mays: Diyarbakr Ergani kaymakamlnca ilk kez Sezai Karako'un dncelerinin, iirinin ve yazlarnn tartld bir sempozyum dzenledi. 1 Haziran: yk dergisi Eik Cini kapand. 10 Haziran: Byk Krgz yazar Cengiz Aytmatov, Almanya'nn Nrnberg kentinde bbrek yetmezlii nedeniyle tedavi grd hastanede hayatn kaybetti. 25 Haziran: air ve dilbilimci Ali Pskllolu ld. 26 Haziran: Yazar-dnr Ahmet Yksel zemre vefat etti. 1 Temmuz: Salman Rdi'nin Booker dll roman Geceyars ocuklar, okurlar tarafndan Booker dll kitaplar arasnda en iyisi seildi. 5 Temmuz: Edebiyatmzn nemli isimlerinden air Erdem Bayazt vefat etti. 23 Temmuz: Eletirmen Fethi Naci hayatn kaybetti. 3 Austos: Unutulmaz Gulag Takmadalar'nn yazar, Nobel dll Rus romanc Aleksandr Solijetsin ld. 9 Austos: Filistin halknn sesi, srgnn airi Mahmud Dervi, 67 yanda ABD'de hayata veda etti. 25 Austos: Pakistan edebiyatnn en nemli airlerinden Ahmed Faraz ld. 28 Austos: iirimizin "u beyi" lhan Berk, Bodrum'da tedavi grd hastanede hayata veda etti. 5 Eyll: Efsanevi Amerikal editr Robert Giroux ld. Giroux, 20. yzyln pek ok nemli yazarn kefeden editr olarak biliniyordu. 12 Eyll: Amerikan edebiyatnn ykselen yldz romanc David Foster Wallace, California'daki evinde intihar etti. 1 Ekim: Yazar, aratrmac ve bilim adam Metin And, Ankara'da hayata veda etti. 10 Ekim: sve Akademisi, Nobel edebiyat dln Fransz yazar J.M.G. Le Clzio'ya vererek herkesi artt.

14 Ekim: Trkiye'nin onur konuu olduu Frankfurt Kitap Fuar, Cumhurbakan Abdullah Gl ve Orhan Pamuk'un a konumalaryla balad. 15 Ekim: Trk iirinin nar Fazl Hsn Dalarca, 94 yanda hayata veda etti. 29 Ekim: Cumhurbakanl Kltr ve Sanat Byk dl'ne edebiyat dalnda Yaar Kemal deer grld. 1 Kasm: TYAP stanbul kitap fuarnn onur konuu Fruzan'd. 4 Kasm: Jurrasic Park'n yazar Michael Crichton ld. 20 Aralk: Edebiyatmzn sekin ismi Ouz Atay, lmnn 31. ylnda, doum yeri Kastamonu'nun nebolu ilesinde ilk kez anld. 24 Aralk: Trkiye corafyasna ait iki tiyatro oyununun sahibi Nobelli yazar Harold Pinter ld.

2009 ----------------------------------------------------------------------------------1 Ocak: Avusturyal romanc Mario Simmel ld. 5 Ocak: Danimarkal air ve yazar Inger Christensen hayatn kaybetti. Nzm Hikmet'e Trk vatandal iade edildi. 25 Ocak: Trk ykclnn ve 50 kuann gl ismi Orhan Duru, stanbul'da ld. 27 Ocak: Amerikan edebiyatnn en nemli isimlerinden John Updike hayata veda etti. 13 ubat: Azerilerin milli airi Bahtiyar Vahapzade ld. 20 ubat: rlandal air ve yazar Christopher Nolan, henz 43 yanda iken ld. 19 Mart: Almanya'da yaayan yazar Emine Sevgi zdamar, Berlin Sanat dl'ne deer grld. 19 Nisan: ngiliz yazar J.G. Ballard ld. 24 Haziran: air Sha Tutepe, Almanya'da ld. 29 Haziran: Boazii niversitesi tarafndan Yaar Kemal'e fahri doktora unvan verildi. 30 Haziran: air ve Varlk dergisinin eski genel yayn ynetmeni Kemal zer, stanbul'da ld. 19 Temmuz: Angela'nn Klleri adl anlaryla dnyaca ne kavuan Frank McCourt ld. 25 Temmuz: Nezihe Araz vefat etti. 29 Temmuz: Yazar Demirta Ceyhun ld. 18 Austos: ykclmzn sekin ismi Nezihe Meri, 84 yanda hayata veda etti. 28 Eyll: Hazreti Peygamber'e yazd iirlerle tannan Mustafa Necati Bursal, Yeniky'deki evinde vefat etti. 9 Ekim: Nobel edebiyat dlne Alman yazar Herta Mller deer grld. 11 Ekim: Baarl edebiyat uyarlamalaryla bilinen usta ynetmen Halit Refi ld. 11 Ekim: evirmen ve yazar Erol Gney Tel Aviv'de, 95 yanda ld. 12 Ekim: Gazeteci-yazar Ergun Gze ld. 17 Ekim: Yazar ve evirmen, iletiim dnyasnn duayeni nsal Oskay hayatn kaybetti. 30 Ekim: Dnyann en nemli antropologu saylan Claude Lvi-Strauss 100 yanda ld. 31 Ekim: TYAP stanbul kitap fuar balad. Fuarn bu ylki onur konuu air ve evirmen Cevat apan'd. 1 Kasm: Eletiri dergisi Virgl 131. saysyla yayn hayatna son verdi. 6 Kasm: Kubbealt Akademisi Kltr ve Sanat Vakf'nn kurucusu lhan Ayverdi vefat etti. 17 Kasm: Vladimir Nabokov'un yarm kalan roman The Original of Laura yazarn lmnden 32 yl sonra yaymland. 18 Kasm: Gazeteci-yazar mer Ltfi Mete vefat etti. 1 Aralk: Romanc Cahide Birgl hayata veda etti. 18 Aralk: Almanya'daki Marbach Alman Edebiyat Arivi'nin yneticileri, 20. yzyln en nemli yazarlarndan Kafka'nn Dava adl romannn zgn el yazmasn isteyen srail Ulusal Ktphanesi'ne olumsuz cevap verdi.

*4 Ocak 2010 Pazartesi, Kitap Zaman