1.

AKIKAN HAREKETNN DFERANSYEL DENKLEMLER

Akkanlarn hareketinin analizinde, iki yoldan birini seebiliriz : (1) sonlu bir
blge yada denetim hacmi iin toplam etkilerin (ktle, etkiyen kuvvet, enerji deiimi)
bulunmasna almak ya da (2) ak alannn sonsuz kk bir blgesini analiz ederek,
ak yapsnn ayrntlarnn nokta nokta bulunmas amacna ynelmek.
Bu blm akkann hareketini analiz etmek iin, bizim tekniimizden ikincisini
yani kk lek, ya da diferansiyel analizi ele alr. Yani, biz drt temel korunum yasmz
sonsuz kk bir denetim hacmine ya da, deiik olarak sonsuz kk bir akkan
sistemine uygularz. Her iki durumda da sonular akkan hareketinin diferansiyel
denklemlerini verir. Uygun snr koullar da burada gelitirilmektedir.
Hareketin diferansiyel denklemlerini en genel haliyle zmek ok zordur ve ayrca
bunlarn genel matematiksel zellikleri hakknda ok az ey bilinmektedir. Bununla
beraber, byk eitsel deere sahip olan belirli baz eyler yaplabilir. lk olarak
denklemler (zmlenmemi olsalar bile) akkann hareketini dzenleyen temel boyutsuz
parametreleri ortaya kartrlar. kinci olarak iki basitletirici kabul: (1) daimi ak ve (2)
sktrlamaz ak kabul yaplrsa, nemli sayda yararl zmler elde edilebilir. nc
ve olduka byk bir basitletirme, srtnmesiz ak kabul, eski tandk Bernoulli
denklemini geerli klar ve ok eitli idealletirilmi, ya da ideal akkan, muhtemel
zmleri salar.
1.1. Akkann vme Alan
Zamanda ve mekanda deien hz alannn kartezyen vektr gsterilii
V (r, t) = iu (x, y, z, t) + jv (x, y, z, t) + kw( x, y, z, t) (1.1)
Bu akkanlar mekaniindeki en nemli deikendir. Hz vektr alannn
bilinmesi ak probleminin zlmesine yaklak olarak denktir. Koordinatlarmz uzayda
sabittir
1
Sonsuz kk akkan sistemi iin, Newtonun ikinci yasasn yazmak iin, akn a
ivme vektr alann hesaplamaya ihtiyacmz vard. Bu n edenle, hz vektrnn, zamana
gre tam trevini hesaplarz.
dt
dw
k
dt
dv
j
dt
du
i
dt
dV
a + +
Her bir skaler bileen (u, v, w), drt deikenin (x, y, z, t) fonksiyonu olduu iin,
her skalerin zamana gre trevini elde etmek iin zincir kuraln kullanrz. rnein
dt
dz
z
u
dt
dy
y
u
dt
dx
x
u
t
u
dt
t z y x du

) , , , (
Fakat tanm olarak dx/dt yersel hz bileeni udur ve benzer ekilde dy/dt = v ve
dz/dt=w yazlr, unn tam trevi, bylece, daha iyi olarak
u V
t
u
z
u
w
dy
du
v
x
u
u
t
u
dt
du
) . ( +

+ +

(1.2)
eklinde yazlabilir. Unn v ya da w ile deitirilmesi ile dv/dt veya dw/dt iin
tamamen benzer ifadeler yazlr. Bunlar bir vektr iinde toplayarak, taplam ivme elde
edilebilir.
V V
t
V
z
V
w
y
V
v
x
V
u
t
V
dt
dV
a
Taaa
Yersel
) . ( +

,
_

(1.3)
t V / terimi yersel ivme olara adlandrlr ve akn daimi yani zamandan
bamsz olmas halinde bu terim yok olur. Parantez iindeki terim tanm ivmesi
olarak adlandrlr ve paracn, difzr (yayc) ve lle iende olduu gibi, hzn konuma
bal olarak deitii blgelerde hareket etmesi halinde ortaya kar. Nominal olarak
daimi olan aklar, tanm terimlerinden tr byk ivmelenmelere sahip olabilirler.
udydz
2
V ve gradyen operatr y ieren skaler arpm kullanmamza dikkat ediniz:

. V
z
w
y
v
x
u
burada
z
k
y
j
x
i

Zamana gre toplam trev bazen hareketi izleyerek alnan trev ya da maddesel
trev olar adlandrlr- kavram herhangi bir deikene, rnein basnca, uygulanabilir.
p V
t
p
z
p
w
y
p
v
x
p
u
t
p
dt
dp
) . ( +

(1.4)
Zamana gre toplam trevin belirlenmi bir parac takip ettiini vurgulayalm.
Bu, parack mekanii yasalarn Euler ak alan yaklamnda ifade etmeyi uygun klar.
d/dt operatr, bazen D/Dt gibi zel bir sembol ile gsterilir.
1.2. Ktle Korunumunun Diferansiyel Denklemi
Tm temel diferansiyel denklemler ya elemansal denetim hacmi ya da elemansal
sistem dnlerek tretilebilirler. Burada ekil 1.1deki gibi, (dx, dy, dz) sonsuz kk
sabit denetim hacmini seeceiz. Temel denetim hacmi ifadelerini kullanacaz.
0 ) ( ) ( +

giren i i i
i
kan i i i
i
DH
V A V A d
t
p

(2.1)
Eleman ok kk olduu iin, hacim integrali basite bir diferansiyel terime
indirgenir. i
udydz
3
dxdydz
t
p
d
t
p
DH

Ktle ak terimleri, giri ve k olmak zere tm alt yzey zerinde

oluur. Burada srekli ortam yaklamn ya da alann kullanyoruz. Bu yaklamda, p =
p(x, y, z, t) gibi, tm akkan zelliklerinin, zamann ve konumun dzgn deien
fonksiyonu olduu dnlmektedir. rnein, bu durumda T, ekil 2.1deki elemann sol
yzeyindeki scaklk ise, sa yz ok az farkl olan bir scakla sahip olacaktr T+( T/
x)dx. Ktlenin korunumu iin eer pu sol yzde biliniyorsa, sa yzde bu arpmn deeri

u + ( pu/ x) dx dir.
ekil 2.1, x ya da sol ve sa yzeylerdeki sadece ktle aklarn (ktlesel debileri)
gstermektedir. y (alt ve st yzeyleri) ve z yzeylerindeki (arka ve n yzeyler) aklar,
ekli karmak hale getirmekten kanmak iin gsterilmemitir. Tm bu alt aky
aadaki gibi listeleyebiliriz:
Yzler Giri Ktle Debisi k Ktle Debisi
y
dx
dz
xx
udydz
Denetim hacmi
dy
z
dydz dx u
x
u
1
]
1

+ ) (
ekil 2.1.: x yzeylerine giren ve kan ktle aklarn
gsteren, kartezyen sistemde sabit denetim hacmi
4
x

u dy dz
dydz dx u
x
u
1
]
1

+ ) (
y

v dx dz
dxdz dy v
y
v
1
]
1

+ ) (
z

w dx dy
dxdy dz w
z
w
1
]
1

+ ) (
Bu terimleri yukardaki Denklem (2.1)e yerletirirsek
0 ) ( ) ( ) (

dxdydz w
z
dxdydz v
y
dxdydz u
x
dxdydz
t

elde ederiz. Elemann hacmi, tm terimlerden atlrsa younluk ve hzn trevlerini

ieren bir ksmi diferansiyel denklem ortaya kar.
0 ) ( ) ( ) (

w
z
v
y
u
x t

(2.2)
Bu istenen sonutur: Sonsuz kk denetim hacmi iin ktlenin korunumu,
younluk ve hzn srekli fonksiyonlar olmas dnda baka bir kabul gerektirmedii iin
sklkla sreklilik denklemi olarak adlandrlr. yani ak daimi ya da daimi olmayan,
srtnmeli ya da srtnmesiz, sktrlabilir ya da sktrlamaz olabilir. Bununla beraber
denklem elemann iinde kaynak ya da kuyu tekilliklerine izin vermez.
Gradyen vektr operatr
z
k
y
j
x
i

sreklilik denklemini daha ksa biimde yazmamz salar. Ancak bunun zm
elde etmede pek yardmc olacan beklememeliyiz. Denklem (2.)in son terimi,

V
vektrnn Diverjansna denktir.
5
) .( ) ( ) ( ) ( V w
z
v
y
u
x

(2.3)
Bylece, sreklilik bantsnn ksa biimi
0 ) .( +

V
t

(2.4)
olur. Bu vektr biimde,denklem hala olduka geneldir ve k artezyen koordinat
sisteminden dier koordinat sistemlerine kolayca dntrlebilir.
1.2.1. Silindirik Kutupsal Koordinatlar
Kartezyen sistemin en uygun alternatifi, ekil 1.3de izilen, silindirik kutupsal
koordinat sistemidir. Herhangi bir P noktas, eksen boyuncu z uzakl, eksenden r radyal
uzakl ve eksen etrafndaki dnme as ile tanmlanr.
bamsz hz bileeni, eksenel hz v
z
, radyal hz v
r
ve teetsel hz v
0
dr. v
o
saatin
dnme ynnn tersinde, yani nn artt ynde pozitiftir. Genel olarak tm bileenler,
basn younluk ve dier akkan zellikleri, r, , z ve tnin srekli fonksiyonlardrlar.
ekil 2.2. Silindirik kutupsal koordinat sistemi tanm gsterimi
6
Herhangi bir vektr fonksiyonunun A(r,,z,t) diverjans,
( )
2 / 1
2 2
y x r +
x
y
1
tan

z=z (2.5)
koordinat dnm yaplarak bulunur ve sonu burada ispatlanmakszn verilmektedir.
0 ) ( ) (
1
) (
1
.

z o r
v
z
v
r
rA
r r
A

(2.6)
eklini alr. Dier ortogonal erisel koordinat sistemleri de vardr.bunlarn banda kresel
kutupsal koordinatlar gelmektedir. Ve akkanlar mekanii problemlerinde gerek
duyulduka kullanlmaktadr.
1.2.2. Sktrlamaz Ak
nemli bir basitletirmeyi mmkn klan zel bir durum, younluk deiimlerinin
ihmal edildii, sktrlamaz aktr. Akn daimi olup olmamasndan bamsz olarak,
p/ t

0 olur ve younluk (2.4)deki denklemin diverjansnn dna karlabilir. Sonu

.V = 0 (2.7)
olur ve daimi ya da daimi olmayan sktrlamaz aklar iin geerlidir. ki
koordinat sisteminde sreklilik denklemi:
Kartezyen:
0

z
w
y
v
x
u
(2.8a)
Silindirik 0 ) ( ) (
1
) (
1

z r
v
z
r
r
rv
r r

(2.8b)
ekillerini alr. Bunlar dorusal diferansiyel denklemlerdir.
Denklem (2.4)deki diverjansn dna karmay arzularz ve rnein aadaki gibi
tipik bir terime yaklak hale getiririz.
7
x
u
u
x

) ( (2.9)
Bu aadaki kuvvetlendirilmi eitsizlie denktir.
x
u
x
u

<<

yada
V
V

<<
(2.10)
basn deiimi, akkann younluk de3iimi ve ses hz ann karesi ile yaklak olarak
doru orantldr:

2
a p (2.11)
Bu arada, ykselti deiimleri ihmal edilebilirse basn, Bernoulli denklemi vastas
ile hz deiimi ile ilikilendirilir.
V V p
(2.12)
Denklem (2.10), (2.11) ve (2.12)yi bir araya getirerek, sktrlamaz ak iin ak
bir kriter elde edilir.
1
2
2
2
<< Ma
a
V
(2.13)
Burada, Ma akn boyutsuz Mach saysdr. arette belirtilen kk ne kadar
kktr? Genel olarak kabul ed ilen snr
Ma0.3 (2.14)
8
dir. Standart koullardaki hava iin, bu nedenle, hzn yaklak 100 m/sden daha
kk olmas halinde, ak sktrlamaz olarak dnlebilir.
Sreklilik denkleminin analizine balamadan nce momentum ve enerji
denklemlerinin tretilmesi ile devam edeceiz ve bu sayede, bunlar bir grup olarak analiz
edebiliriz. Akm fonksiyonu olarak adlandrlan ok kullanl bir ara,sreklilik denklemi
ile ilemleri ksaltabilir.
1.3. Dorusal Momentumun Diferansiyel Denklemi
Ktlenin korunumu iin Altblm 1.2.de bir kez yapm olduumuz iin, imdi
biraz daha hzl hareket edebiliriz. Dorusal momentum bantsnn kullanl biimi iin
ekil 2.1dekine e bir elemansal denetim hacmi kullanrz.
( ) ( ) ( )
giren i i ikan i i DH
V m V m d V
dt
d
F

+ (3.1)
Yine, eleman ok kk olduu iin, hacim integrali, trev terimi biimine basite
indirgenir.
( ) dxdydz V
t
d V
t
DH
) (

(3.2)
Momentum aklar giri ve k olmak zere tm alt yzde oluur. Tekrar
2.1e atfta bulunarak, net ktle aks denklemine yol aan yntem ile tamamen benzer
analoji ile momentum aklarnn bir tablosunu oluturabiliriz.
Yzler Giren momentum aks kan momentum aks
x

uV dy dz
dydz dx uV
x
uV
1
]
1

+ ) (
y

vV dx dz
dxdz dy vV
y
vV
1
]
1

+ ) (
9
z

wV dx dy
dxdy dz wV
z
wV
1
]
1

+ ) (
Bu terimleri ve Denklem ( 2.16), denklem (2.15)in iine yerletirerek, ara sonu
bulunur.
1
]
1

) ( ) ( ) ( ) ( wV
z
vV
y
uV
x
V
t
dxdydz F
(3.3)
Bunun vektrel bir bant olduuna dikkat edilmelidir. Keli parantez iindeki
terimleri aadaki gibi ksmlara ayrrsak, bir basitletirme yapm oluruz.:
) ( ) ( ) ( ) ( wV
z
vV
y
uV
x
V
t

,
_

+
1
]
1

z
V
w
y
V
v
x
V
u
t
V
V
t
V

) .(
(3.4)
Sa taraftaki keli parantez iindeki ifadenin Denklem 2.4deki sreklilik
denklemi olduu grlr ve sfra eittir. Sa taraftaki ikinci parantez iindeki uzun
ifadenin, denetim hacmini ani olarak igal eden paracn toplam ivmesi olduu denklem
(1.3)den grlr.
V V
t
V
z
V
w
y
V
v
x
V
u
t
dV
dt
dV
a ) . ( +

,
_

(3.5)
Bu ekilde Denklem (3.3), imdi
dxdydz
dt
dV
F

(3.6)
haline indirgenmi oldu. Denklem (3.5), denetim hacmi zerindeki net kuvvetin
diferansiyel boyutta ve eleman hacmi ile orantl olmak zorunda olduunu gsterir. Bu
kuvvetler iki eittir. Ktle kuvvetleri ve yzey kuvvetleri. Ktle kuvvetleri (yerekimi,
manyetizma, elektrik potansiyel) gibi d alanlar nedeniyle oluur ve elemann iindeki
ktlenin tamamna etki ederler. Gz nne alacamz tek ktle kuvveti yerekimidir.
Denetim hacmi iindeki pdxdydz diferansiyel ktlesi zerindeki yerekimi kuvveti


zx
dx dy

yx
dx dz
10
dF
yek
=

g dx dy dz (3.7)
olup, burada, koordinat sistemine gre, g, genelde herhangi bir yne sahip olabilir.
Bernoulli denklemi gibi, pek ok uygulamada, z yukar doru alnr ve g = -gkdr.
Yzey kuvvetleri, denetim yzeyinin yan yzleri zerindeki gerilmelerden doar.
Bu gerilmeler, hidrostatik basn ile hz gradyenli hareketten oluan
ij

viskoz
gerilmelerinin toplamdr.
xz
xy
xx
ij
p

yz
yy
yx
p

+
zz
zy
zx
p

+
(3.8)
Gerilmeler iin indis rotasyonu ekil 2.3.de verilmitir.


zx
dx dy

yx
dx dz
11

yz

yx

yy

xy

xz

xx

zy

zx

zz
y
z
x
ekil 3.1 Gerilme
Rotasyonu

ij
= i eksenine dik
bir yz zerinde j
ynndeki gerilme
dx
dz


zx
dx dy

yx
dx dz
dxdy dz
z
zx
zx

,
_

xx
dy dz
z
x
dxdz dy
y
yx
yx

,
_

dydz dx
x
xx
xx

,
_

ekil 3.2 Sadece x dorultusunda yzey

kuvvetlerini gsteren kartezyen denetim
hacmi
12
diferansiyel denetim yzeyleri zerindeki net kuvvete sebep olan, bu gerilmelerin
kendileri deil onlar gradyenleri ya da farklardr. Bu durum, izimi karmaklatrmaktan
kanmak iin sadece x dorultusunda gerilmeleri gsteren ekil 3.2.den grlebilir.
rnein, sol yzdeki sola doru ynlenmi kuvvet,
xx
dy dz sa yzdeki saa ynlenmi
kuvvet
xx
dy dz ile dengelenmitir ve net kuvvet olarak sadece sa yze etkiyen sa yne
ynlenmi (
dxdydz x
xx
) /
kuvveti kalr. Dier drt yzde de ayn ey olur ve bylece x
dorultusundaki net yzey kuvveti,
( ) ( ) ( ) dxdydz
z y x
dF
zx yx xx yz x 1
]
1

,
(3.9)
ifadesi ile verilir. Bu kuvvetin elemann hacmi ile doru orantl olduunu grrz.
Gerilme terimlerinin, Denklem (3.8)deki dizinin en st satrndan alndna dikkat
edilmelidir. Bu satr, basn art viskoz (srtnme) gerilmeklere ayrarak Denklem (3.9)u
( ) ( )
zx yx xx
x
z y x x
p
d
dF

) (
(3.10)
eklinde yazabiliriz. Tamamen benzer ekilde, denetim yzeylerindeki, birim hacim
bana y ve z dorultularndaki kuvvetleri de tretebiliriz.
( ) ( )
zy yy xy
y
z y y y
p
d
dF

) (
( ) ( )
zz yz xz
z
z y x z
p
d
dF

) (
(3.11)
imdi, Denklem (3.10) ve (3.11)i sras ile i, j, k ile arpar ve net yzey kuvveti
vektr iin bir ifade elde etmek iin toplarsak
viskoz yz
d
dF
p
d
dF

,
_

,
_

(3.12)
bulunur. Burada viskoz kuvvetin toplam dokuz terimi vardr.
13
viskoz
d
dF

,
_

,
_

z y x
i
zv
yx
xv

,
_

+
z y x
j
zy yy xy

(3.13)

,
_

+
z y x
k
zz
yz
xz

(3.13)deki parantez iindeki her terim srasyla, x,y,z yzlerine etkiyen gerilme
bileenleri vektrnn diverjansn temsil ettii iin, Denklem (3.13) bazen diverjans
biiminde gsterilir.
ij
viskoz
d
dF
.

,
_

(3.14)
Burada
xz
xy
xv
ij

yz
yy
yx

zz
yz
zx

(3.15)
olup eleman zerine etiyken viskoz gerilme tensrdr. Yzey kuvveti, basn gradyeni
vektr ile viskoz gerilme tensrnn diverjansnn toplamdr. Denklem (3.7)nin iine
yerletirerek ve Denklem (3.8)i kullanarak, sonsuz kk bir eleman iin temel
diferansiyel momentum denklemini elde ederiz.
dt
dV
q
ij
+ . (3.16)
Burada
z
V
w
y
V
v
x
V
u
t
V
dt
dV

(3.17)
Dr. denklem (3.16)y kelimelerle de aadaki gibi ifade edebiliriz.
Birim hacim bana yerekimi kuvveti + birim hacim bana basn kuvveti
+ birim hacim bana viskoz kuvvet = younluk x ivme (3.18)
14
Denklem (3.16) o kadar ksa ve kopmaktr ki zndeki karmaklk neredeyse
grnmez. Bu bileen denklemlerinden her biri dokuz terim ieren bir vektrel denklemdir.
Bu yzden, momentum denkleminin temelindeki matematiksel zorluklar gstermek iin
denklemin tm bileenlerini tam olarak yazalm:

,
_

z
u
w
y
u
v
x
u
u
t
u
z y x x
p
g
zx
yx
xx
x

,
_

z
v
w
y
v
v
x
v
u
t
v
z y x y
p
g
zy yy xy
y

(3.19)

,
_

z
w
w
y
w
v
x
w
u
t
w
z y x z
p
g
zz
yz
xz
z

Tm grkemi ile bu diferansiyel momentum denklemidir ve herhangi bir akkann

genele hareketi iin geerli olup zel akkanlar zel viskoz gerilme terimleri ile
karakterize edilirler. Denklem (3.19)daki her bir bileen denkleminin sa tarafndaki son
tanm teriminin dorusal olmadna dikkat edilmelidir. Bu terimler genel
matematiksel analizi karmak hale getirirler.
1.3.1. Newton Tipi Akkan Navier-Stokes Denklemleri
Newton tipi akkan iin, viskoz gerilmeler elemann ekil deitirme hzlar ve
viskozite katsays ile orantldr. Sktrlamaz ak iin,
x
u
xx

2
y
v
yy

2
z
w
zz

,
_

x
v
y
u
yx xy


,
_

x
u
x
w
zx xz

,
_

y
w
z
v
zy yz

(3.20)
biiminde olup, burada

viskozite katsaysdr. Bu ifadelerin Denklem (3.18)e

yerletirilmesi, sabit younluk ve viskoziteli Newton tipi bir akkan iin diferansiyel
momentum denklemini verir.
Birim alan
bana s ak: b
15
dt
du
z
u
y
u
x
u
x
p
g
x

,
_

2
2
2
2
2
2
dt
dv
z
v
y
v
x
v
y
p
g
y

,
_

2
2
2
2
2
2
(3.21)
dt
dw
z
w
y
w
x
w
z
p
g
z

,
_

2
2
2
2
2
2
Bu denklemler, onlar treten C. L. M. H Navier (1785-1836) ve Sir George
G.Stokes (1819-1903)a atfen, Navier-Stokes denklemleri olarak anlrlar. Bu denklemler
ikinci mertebeden dorusal olmayan ksmi diferansiyel denklemler olup olduka
zorludurlar. Fakat umulann aksine eitli ilgin srtnmeli ak problemlerine ait pek ok
zm bulunmutur.
(3.21) denklemlerinde drt bilinmeyen vardr: p, u, v ve w. Bu drt bilinmeyeni
ieren drt denklem oluturmak iin, bu denklemler sktrlamaz akkann sreklilik
denklemi (2.8) ile birlikte ele alnmaldr.
1.4. Diferansiyel Enerji Denklemi
ekil (1.2)deki sabit denetim hacmi iin uygun integral bants
( ) ( )

,
_

+ +

dA n V
P
e d e
t
W
DY DH v
. W - Q
m

(4.1)
olup burada W
m
= 0dr. nk denetim hacminin iine giren sonusz kk boyutta
mil olamaz. Denklem (3.4) ile analoji ile, bu kk eleman iin sa taraf,
dxdydz u
z
u
y
u
x
e
t
1
]
1

) ( ) ( ) ( ) ( W - Q
v

(4.2)
eklini alr. Burada
/ p e +
dur. Biz sreklilik denklemini, Denklem (3.4) ile
analoji yaparak kullandmzda, bu
Birim alan
bana s ak: b
16
dxdydz p V
dt
de
W
v

,
_

+ . - Q
(4.3)
olur. Qy deerlendirmek iin nm ihmal ediyoruz ve elemann kenarndan olan
sadece s iletimini gz nne alyoruz. letim ile s geii, blm 1de Fourier
kanunundan hesaplanr:
q = -kT (4.4)
Burada k, akkann sl iletim katsaysdr. ekil 4.1, x yzlerinden geen s aksn
gstermekte olup y ve z s aklar aklk iin atlanmtr. Bu alt s aks terimini
listeleyebiliriz.
Yzler Giren s aks kan s aks
x q
x
dy dz
dydz dx q
x
q
x x
1
]
1

+ ) (
y q
v
dx dz
dxdz dy q
y
q
v y 1
]
1

+ ) (
z q
z
dx dy
dxdy dz q
z
q
z z
1
]
1

+ ) (
Giren terimleri ekleyerek, kan terimleri kartarak, elemana eklenen net s elde
edilir.
dz
dx
dx q
x
q
x x
) (
/

+
dx w
x
w
x x
) (

+
Birim alan
bana s ak: b
) (
x z x y x x x
W u W + +
dy
W
x
Birim alan
bana birim
zamandaki
vizkoz i:
ekil 4.1 x dorultusundaki birim zamandaki viskoz enerji ve s ak
terimlerini gsteren elemansal kartezyen denetim hacmi
17
qdxdydz dxdydz q
z
q
y
q
x
z y x
. ) ( ) ( ) ( - Q
1
]
1

(4.5)
umulduu zere, s aks elemann hacmi ile doru orantldr.denklem (4.4)den
Fourier yasasn dahil ederek
( ) dxdydz T k . Q (4.6)
bants elde edilir.
Viskoz gerilmeler tarafndan birim zamanda yaplan i, gerilme bileeninin, kark
geldii hz bileeni ve eleman yzey alan ile arpmna eittir. ekil 2.5, soldaki x
yzeyindeki birim zamandaki ii gstermektedir.
dydz w W
x SY v

,
burada
( )
zz yy xx x
W v w + +
(4.7)
(burada SY indisi sol yz anlamndadr) ve w
x
granyeni nedeniyle, sa yzdeki i bir
miktar farkldr. Bu i aklar, bir nceki tablodaki s aklar ile ayn biimde q
x
in yerine
w
x
vb. konularak, gsterilebilir. kan terimlerin giren terimlerden kartlmasndan sonra,
net birim zamandaki viskoz i
( ) ( )
( )
dxdydz
w v u
z
w v u
y
w v u
x
W
zz zy zx
yz yy yx xz xy xx
v
1
1
1
1
]
1

+ +

+ + +

+ + +

=-.(V. ij

)dxdydz (4.8)
olur. imdi Denklem (4.6) ve (4.8)i Denklem (4.3)e diferansiyel enerji denkleminin bir
biimini elde etmek iin yerletiririz.
) . .( ) .( .
ij
V T k p V
dt
de
+ +
18
burada e = + V
2
+ gz (4.9)
Viskoz terimi ayrrsak, daha yararl bir biim elde edilir.
.(V. ij

) = V. (. ij

)+ (4.10)
Burada , viskoz disipasyon fonksiyonudur. Newton tipi sktrlamaz viskoz
akkan iin, bu fonksiyon aadaki biimdedir. Tm terimler quadratik olduu iin,
viskoz disipasyon daima pozitiftir, dolaysyla viskoz ak, daima, termodinamiin ikinci
yasasna uygun olara, mevcut enerjisini disipasyon nedeniyle kaybetmek eilimindedir.
1
1
]
1

,
_

,
_

,
_

,
_

,
_

2
2 2 2
2
2 2 2
x
w
z
u
z
v
y
w
y
u
x
v
y
v
x
u

(4.11)
. ij

yi yok etmek iin, (3.16) dorusal momentum denklemini kullanarak,

Denklem (4.10)u Denklem (4.9)a yerletirelim. Bu kinetik ve potansiyel enerjilerin yok
olmasna neden olacak ve genel diferansiyel enerji denklemini daha kullanl biime
getirecektir.
+ + ) .( ) . ( T k V p
dt
d
(4.12)
Bu denklem, Newton tipi akkanlar iin, (daimi olmayan sktrlabilir, srtnmeli, s
iletiminin olmas gibi) ok genel koullar altnda geerlidir, istisna olarak nm ile s
geiini ve kimyasal ya da nkleer tepkime srasnda oluabilen s kaynaklarn ihmal
etmektedir.
Denklem (4.12)in, saysal bilgisayarlar kullanmakszn, analiz edilmesi ok zordur
[1]. Aadaki yaklamlarn yaplmas adet halini almtr:
dT c d
v
, , k c
v
sabit (4.13)
19
Denklem (4.10) bylece daha basit bir biim alr:
+ T k
dt
dT
c
v
2
(4.14)
Bu denklemde scaklk T, tek ana deiken olarak ve hz toplam zaman trev
operatr ile ikincil deiken olarak yer alr.
z
T
w
y
T
v
x
T
u
t
T
dt
dT

(4.15)
Deiik ak koullar iin, Denklem (4.15)in pek ok ilgin zm bilinmektedir
ve geniletilmi uygulamalar, ileri seviyedeki viskoz ak kitaplarnda [4,5] ve s geii
kitaplarnda [7,8] verilmektedir.
Denklem (4.14)n iyi bilinen zel bir durumu, akkan hareketsiz ya da ihmal
edilebilen bir hza sahip olduunda oluur. Bu durumda disipasyon, , ve tanm
terimleri ihmal edilebilir mertebede olur.

T k
t
T
c
v
2

(4.16)
Bu uygulamal matematikte, s iletim denklemi olarak adlandrlr ve hareketsiz
akkanlar ve katlar iin geerlidir. Deiik koullar iin Denklem (4.16)n zm
derslerin ve s transferi kitaplarnn byk ksmlarn oluturur.
Bylece akkan hareketinin temel diferansiyel denklemlerinin tretilmesi
tamamlanm olmaktadr.
1.4.1. Sabit zellikli Sktrlamaz Ak
20
Sabit
, ,
ve kya sahip olan ak, temel bir basitletirmedir. Hareketin temel
denklemleri,
Sreklilik : .V = 0 (4.17)
Momentum : V p
dt
dV
+
2
(4.18)
Enerji : + T k
dt
dT
c
v
2
(4.19)
ekline indirgenir,

sabit olduu iin, sadece bilinmeyen kalr: p, V, T. Sistem

kapaldr. Bu kadarla da kalmayp, sistem paralara ayrlr: Sreklilik ve momentum
denklemleri Tden bamszdr. Bu nedenle, Denklem (4.17) ve (4.18)i tamamen ayr
olarak, basn ve hz iin zebiliriz. Bu zmde
Kat yzey : V = V
eper
(4.20)
Giri ya da k : Bilinen V, p (4.21)
Serbest yzey : p

p
u
t
w

(4.22)
Snr koullar kullanlr. sonra scaklk dalmn, bamsz olarak, ( , disipasyon
fonksiyonu ve zamana gre toplam trev operatr aracl ile Vye bal olan) Denklem
(4.19)dan hesaplayabiliriz.)
1.5. Akm Fonksiyonu
Scaklk, hareket denklemleri sisteminden ayrlm olmasna ramen, basn ve hz
iin, sreklilik ve momentum denklemlerini beraber zmeliyiz. Akm fonksiyonu,

,
sreklilik denklemini yok etmemizi salayan ve momentum denklemini dorudan tek bir
baml deiken iin zmemizi salayan akllca dnlm bir fonksiyondur.
Akm fonksiyonu fikri, sreklilik denkleminin, iki terime indirgenebilmesi halinde
uygulanr. Genelde drt terim vardr.
21
Kartezyen :
0 ) ( ) ( ) (

w
z
v
y
u
x t

(5.1a)
Silindirik : 0 ) (
1
) (
1
) (
1

z r
v
z r
v
r
v r
r r t

(5.1b)
lk olarak, akm fonksiyonu dncesinin, zel ve gereki bir uygulamas olan
daimi olmayan ak bir kenarda brakalm. (5.1) denklemlerinden birini, herhangi iki
terime indirgeyiniz. En yaygn uygulama, x-y dzlemindeki sktrlamaz aktr.
0

y
v
x
u
(5.2)
yle bir
) , ( y x
fonksiyonu tanmlanr ki, bu denklem kendiliinden salanr ve Denklem
(5.2)
0

,
_

,
_

x y y x
u
(5.3)
olur. Denklem (5.2) ve (5.3)n karlatrlmas, bu yeni fonksiyonun,
y
u

x
v

yada
x
j
y
i V

(5.4)
biiminde tanmlanmasnn gerektiini gsterir. Burada u ve v baml deikenleri daha
yksek mertebeli tek bir fonksiyonu ile deitirilmitir. evrinti vektr ya da Vnin
rotasyoneli, ilgin bir fonksiyondur.

2
2 k k xV RotV
z
burada
2
2
2
2
2
y x

(5.5)
22
Bylece (4.17) momentum denkleminin rotasyonelini alrsa, ve (5.6) denklemini
kullanrsak iin tek bir denklem elde ederiz.
( ) ( ) ( )

2 2 2 2
v
y x x y
(5.6)
burada, v =
/
kinematik viskozitedir. Bu ksmen bir zafer, ksmen bir
yenilgidir: Denklem (5.6), skaler bir denklemdir ve sadece bir baml deikene, ,
sahiptir. Fakat imdi drdnc mertebeden trevleri iermekte olup olaslkla bilgisayar
analizini gerektirecektir. rnein, bir kat cismin etrafndaki, x dorultusundaki niforma
aka ait iin, drt koul aadaki gibi olacaktr:
Sonsuzda :

U
y

Cisim zerinde :
0
x y

(5.7)
nemli bir uygulama, x-y dzlemindeki,
2
=0 olduu, srtnmesiz dnmsz
aktr. Bu akta Denklem (5.5) ve (4.6)
0
2
2
2
2
2

y x

(5.8)
biimine indirgenir. Bu ikinci mertebeden Laplace denklemidir. Bu denklemin pek ok
zm ve analitik teknikler bilinmektedir. Denklem (5.7) gibi, snr koullar da,
Sonsuzda : +

y U sabit
Cisim zerinde : = sabit (5.9)
fadelerine indirgenir.
1.5.1. nn Geometrik Yorumu
23
Sabit izgileri, aka ait akm izgileridir. Bu aadaki ekilde gsterilebilir. ki
boyutlu aktaki bir akm izgisinin tanm.
v
dy
u
dx

veya udy vdx = 0 akm izgisi (5.10)

dr. Denklem (5.4)deki akm fonksiyonunu bu ifadeye yerletirirsek

d dy
y
dx
x
0

(5.11)
elde ederiz. Akm izgisi boyuncu, daki deiim sfrdr ya da
= sabit, bir akm izgisi boyunca (5.12)
(x, y)nin bir zmn bulduumuzda, akn akm izgilerini veren sabit izgilerini
izebiliriz. y hacimsel debi ile ilikilendiren, fiziksel bir yorum da vardr. ekil
(5.1)den birim derinlikteki denetim yzeyine ait ds elemanndan geen hacimsel debiyi
hesaplayabiliriz.
ekil (5.1) Akm
fonksiyonunun geometrik
yorumu: denetim yzeyinin
diferansiyel ksmndan geen
hacimsel debi
24
) 1 (
ds ds
i .
x y
i (V.n)dA Q ds
dx
j
dy
j d

,
_

,
_

d dy
y
dx
x
(5.13)
Bylece elemann eni boyunca deki deiim saysal olarak elemandan geen
hacimsel debiye eittir. Ak alanndaki herhangi iki nokta arasndan geen hacimsel debi,
bu noktalar arasndaki akm fonksiyonundaki deiime eittir.
1 2
2
1
2
1
2 1
) . ( Q

d dA n V (5.14)
Ayrca, akn yn, nn arttna ya da azaldna dikkat ederek, belirlenebilir.
ekil (5.2)de izildii gibi
2
,
1
den daha byk ise ak saa dorudur. Aksi durumda
ak sol tarafa dorudur.
Hem akm fonksiyonu, hem de hz potansiyeli, Fransz matematiki Joseph Louis
Lagrange tarafndan bulunmutur ve onun 1781 ylnda akkanlar mekanii konusundaki
tezinde yer almtr.
Ak
Ak
1 2
>
1 2
<
) (
1
a

) (
1
b

ekil 5.2 Akm fonksiyonundaki deiim cinsinden yn tanmlar: (a) daha

byk ise ak sa tarafa: (b) daha byk ise ak sol tarafa dorudur.
25
1.5.2. Kutupsal koordinatlarda, Sktrlamaz Dzlemsel Ak
nemli koordinatlarn r ve olduunu, V
z
= 0 ve younluun sabit olduunu kabul
edelim. Bu durumda Denklem (5.1b)
0 ) (
1
) (
1

v
r
rv
r r
r
(5.15)
ekline indirgenir. Tm terimleri r ile arptktan sonra, Denklem (5.3)n benzer
biimi ile bunun ayn olduunu grrz.
0

,
_

,
_

r r
(5.16)
(5.15)in (5.16) ile karlatrlmasyla, akm fonksiyonun kutupsal koordinatlardaki
sktrlamaz biimini buluruz.

r
v
r
1
r
v

(5.17)
Bir kez daha izgileri, akm izgileridir ve deki deiim hacimsel debidir, Q
1-
2
=
2
-
1
. aretin tanm ekil (5.2)deki ile ayndr. Bu tip akm fonksiyonu
silindirlerin, evrilerin, kaynak ve kuyularn yer ald aklarn analizinde ok yararldr.
1.5.3. Eksenel Simetrik Sktrlamaz Ak
Son rnek olarak, akn boyutlu olduunu, fakat asal deiime sahip
olmadn, varsayalm (v
r
, v
z
) (Koordinatlarn tanm iin ekil 2.2ye baknz). Bu tip
aka eksenel simetrik denir ve ak alan, z dnme ekseninden geen meridyenel dzlem
zerinde grntlendiinde ayndr. Sktrlamaz ak iin, (5.1b) denklemi
0 ) ( ) (
1

z r
v
z
rv
r r
(5.18)
26
olur. Bu ie yaramaz gibi grnse de r ve znin bamsz koordinatlar olduunu
anmsadmzda, denklem (5.18)
0 ) ( ) (

z r
rv
z
rv
r
(5.19)
biiminde tekrar yazlabilir. Denklem (5.3) ile karlatrarak bu
0

,
_

,
_

r z z r
(5.20)
biimine sahiptir. (5.19) ile (5.20)i karlatrarak, eksenel simetrik sktrlamaz
akm fonksiyonunun biimini buluruz.
z r
v
r

1
r r
v
z

1
(5.21)
Burada da yine, sabit izgileri akm izgileridir, fakat hacimsel debide (2

)
arpan vardr: Q
12
=2

(
2
-
1
) Aktaki iaret tanmlar ekil (5.2)deki ile ayndr.
1.5.4. Hz Potansiyeli
Dnmszlk, akm fonksiyonuna benzer ve tamamlayc skaler bir
fonksiyonunun, ortaya kmasna yol aar. Vektr analizindeki bir teoremden, rotasyoneli
sfr olan bir vektrn, bir skaler fonksiyonun gradyeni olmas gerektii bilinmektedir.
x V = 0 bu durumda V = (5.22)
Burada = (x, y, z, t) hz potansiyeli fonksiyonu olarak adlandrlr. nin
bilinmesi hz bileenlerini hemen verir. b
=Uh =
=-Uh
27
x

u
y
v

z
w

(5.23)
Sabit izgileri akn potansiyel izgileri olarak adlandrlr.
Akm fonksiyonundan farkl olarak nin tamamen boyutlu olduuna ve iki
koordinat ile snrlanmadna dikkat ediniz. , bilinmeyenli u, v, w hz problemini, tek
bir bilinmeyen, potansiyeline indirger. Hz potansiyeli, daimi olmayan Bernoulli
denklemini de basitletirir. Eer mevcut ise

,
_

d ).dr ( .
t
dr
t
V
(5.24)
olur. Bu durumda, ile p arasndaki bir iliki halini alr.

+ + +

gz
dp 2

2
1
t

sabit (5.25)
Bu daimi olmayan dnmsz Bernoulli denklemi olup ivmelen ak alanlarnn
analizinde ok nemlidir.
1.5.5. Ak Tipi
a) Uniform Ak
Uniform bir akt ak hz (U) sabit olduundan yanal bileenleri olamaz. Bu
durumda ve fonksiyonlar x ynnde
y
u

ve
x
v

iin (5.26)
A uy
x y
u +

ve
B ux +
(5.27a) (
=Uh =
=-Uh
28
y x
v

0
(5.27b)
bantlar bulunur. ntegrasyon sabitleri A ve B hzlar ve basnlar zerine etkileri
olmadndan, bu sabitler x ynnde uniform ak iin ihmal edilirse
u = -U, v = 0 iin = Uy ve = Ux (5.28)
bantlar bulunur. Kartezyen koordinatlarda ak izgileri ve onlara dik olan
potansiyel izgiler ekil 5.3de gsterilmitir. Silindirik koordinatlarda x = rcos ve
y=rsin olduundan
=Ursin , =Urcos olarak ifade edilir
x
U
h
h
y
h hh
=Uh
y=0 y
=-Uh
=-Uh = 0 = Uh
ekil 5.3. Uniform bir akta akm ve potansiyel izgileri
=q =
=q/2 =
=0
29
b) Kaynak-Kuyu Ak
z- ekseninde sabit b uzunluu olan r yarapl bir yzeyden kan debiyi Q=u
r
(2

rb), radyal ynde birim b iin kan debiyi q = 2

ru
r
ile gsterirsek q kaynak gc olmak
zere
r
q
u
r
2
(5.29)
eklinde ifade edilir. Q pozitif ise kaynak (source) ak darya doru) negatif ise
kuyu ak (ieriye doru) olduunu gsterir. ekil 5.4de gsterildii zere, silindirik
koordinatlarda bir kaynakta ak izgileri darya doru iken ona her noktada dik olan
evresel hz ise sfrdr. Bu durumda,

r r
u
r
1
(5.30a)

2 2
1 q
r
q
r
u
r

(5.30b)
Inr
q
r
q
r
u
r

2 2

(5.30c)
0
1

r r
u

(5.30d)
olarak bulunur. Orijinden kaynak ak ekil 5.4de gsterilmitir. o
=q =
=q/2 =
=0
30
c) Vorteks Ak
Vorteks aknda radyal ynde hz u
r
= 0 olup sadece teetsel ynde u

hz sz
konusudur.
, 0 / r
u
r
= 0 ve birim b iin debi K =

ru 2
olarak tanmlanrsa, K
vorteks gcn gstermek zere,
r
K
u

2
ve u
r
= 0 (5.31)
r
K
r r
u

2
1

(5.32)
Inr
K

2
ve

2
K
(5.33)
olarak elde edilir.
d) Dble Ak
ekil 5.5de gsterilen dble aknda (kaynak ve kuyu aknn ayn erde olmas
halinde) yeni bir potansiyel fonksiyon (Streeter and Wylie, 1983)

dble hareketinin
gc olmak zere, g
=q =
=q/2
y
1
) 2 / ( I n r q
=0
x
2
) 2 / ( I n r q
ekil 5.4. Kaynak aknn ematik gsterimi
31

cos
r
(5.34)
olarak tanmlanrsa

r r
u
r
1
ve
r r
u

1
(5.35)

sin
r
(5.36)
olur. x/r = cos , y/r = sin ve r
2
= x
2
+ y
2
olduundan kartezyen koordinatlarda
2 2 2 2
sin , cos
y x
y
r y x
x
r +

+

(5.37)
olarak bulunur.
e) Dnen Silindir zerinde Ak
ekil 5.6.da gsterildii zere, dnen selendir zerindeki ak = uniform ak +
duble ak + vorteks ak olarak tanmlanabilir.
ekil 5.5. Dble ak
32
Vorteks aknda, Inr
r
K

2
ve

r
K
2

Dble aknda,
cos
2

,
_

+
r
R
r U
,
sin
2

,
_

r
R
r U
olduundan

2
cos
2
K
r
R
r U

,
_

+
(5.38)
Inr
K
r
R
r U

2
sin
2
+

,
_

(5.39)
olarak bulunur.
Silindir yzeyindeki hz teetsel olduundan
R
K
U
r
u
R r

2
sin 2 +

(5.40)
olur. Snr artlarndan = 0,

iin u

= 0 satgnasyon noktas olduundan

ekil 5.6 Dnen silindir zerindeki ak
33
RU
K

4
sin (5.41)
olarak bulunur. Silindirin n ile silindir zerinde herhangi bir nokta arasnda Bernoulli
denklemi yazlrsa,
2
2 2
2
sin 2
2
1
2
1
2
1

,
_

+ + + +
R
K
U P u P U P
o

,
_

,
_

+
2
2
2
sin 2 1
2
1
R
K
U P P
o

(5.42)
basn katsays

,
_

,
_

+
2
2
sin 2 1
RU
K
C
P

(5.43)
olarak bulunur. Birim genilik iin srklenme kuvveti basncn yatay bileeninin
integrasyonu alnarak

2
0
0
0 cos ) ( d R p p F
D
(5.44)
bulunur. Basncn dikey bileeninin integrasyonu ile kaldrmak kuvveti

2
0
0
sin ) ( 0 dd R p p F
L
(5.45)

d
RU
K
U
R
F
L
sin
2
sin 2 1
2
0
2
2
0
2

,
_

,
_

(5.46)
UK F
L
(5.47)
olarak elde edilir. Bu eitlikten de grlecei zere sadece sirklasyondan (vorteks
gc K) kaynaklanan bir kaldrma kuvveti olumaktadr. Silindir zerindeki ayrlmalarn
34
nne gemek iin silindirin dndrlmesi ilave bir kaldrma kuvvetinin de (Magnus
etkisi) olumasna neden olmaktadr.
f) Kresel Koordinatlarda Uniform, Kaynak ve Dble Aklar
ekil 5.7de gsterilen kresel koordinatlarda iki boyutlu (r, ) sktrlmaz bir
akta u

= 0 sreklilik denklemi,
0 ) sin ( ) sin , (
2

ru u r
r
(5.48)
akm fonksiyonu,

sin
1
2
r
u
r
,
r r
u

sin
1
(5.49)
ve potansiyel hz fonksiyonu
r
u
r

r
u
1
(5.50)
olarak yazlr.
z
y
u

u
r
x
ekil 5.7 Kresel Koordinatlarda
Ak
35
a.1. Uniform Ak
u
r
= Ucos, u

= -Usin (5.51)

2 2 2
sin
2
1
r U , = Ur cos (5.52)
olarak ifade edilir.
a.2. Kaynak Kuyu Ak
Kaynak ve kuyu aknda evresel hz ise sfrdr. R yarapl bir yzeyden kan
debi silindirik koordinatlarda olduu gibi, q = u
r
4

r
2
= mr
2
olarak tanmlanrsa, m = q/4

olmak zere,
2 2
4 r
m
r
q
u
r

(5.53)
eklinde ifade edilir. M pozitif (+) ise kaynak (source) ak darya doru, negatif (-) ise
kuyu ak ieriye doru olduunu gsterir.
,
sin
1
2

r r
u
r
r r
u

sin
1
(5.54)
u

= 0 iin

cos
4
cos
sin
1
2 2
q
r
m
r
u
r

(5.55)
r
q
r
m
r
m
r
u
r

4
2

(5.56)
olarak bulunur.
a.3. Nokta Dble Ak :
Dble ak kaynak ve kuyu aknn r 0 iin toplam olduundan
2 / 2 rq rm
olarak tanmlanrsa,
36

,
_

+
ku ka ku ka
q q
r

cos
4
) ( cos
4 0
lim
r
q

2 2
sin
2
sin
(5.57)

,
_

+
ku ka
ku ka
q q
r

4 4 0
lim
r
q

cos
cos
2
(5.58)
olarak bulunur.
a.4. Kre zerinde Ak
Kre zerindeki (silindir zerindeki akta olduu gibi) ak = uniform ak + dble
ak olarak incelenebilir.
Uniform Ak,

2 2 2
sin
2
1
r U , = Ur cos (5.59)
Dble ak
r

2
sin
,
r

cos
(5.60)
olduundan
r
Ur
db uni


cos
cos + + (5.61)
r
r U
db uni


2
2
2 2
sin
sin
2
+ + (5.62)
olarak yazlr. Snr artlarndan

= 0 iin r = R alnrsa
37
3
2
1
UR (5.63)
olarak bulunur. Et. (5.63) , Et. (5.62)de yerine konursa,
r
UR r U

2 3
2
2 2
sin
sin
2
+
buradan

,
_

,
_

3
3 2 2
2
2
2
2
1
2
sin
sin
2 r
R Ur
R
r
r
R UR

(5.64)
olarak bulunur. Buna gre,

,
_

3
3
2
1 cos
sin
1
r
R
U
r
u
r

(5.65a)

,
_

3
3
2
2
cos
sin
1
r
R U
r r
u

(5.65b)
elde edilir. r = R iin u
r
= 0 ve

sin
2
3
U u (5.66)
olduu grlr = 0,

iin hz sfrdr. 2 / , 2 / 3 iin maksimum hz 1.5U olarak

(bu silindirde 2U idi) elde edilir.
38
1.6. Sktrlamaz Srtnmeli Aklara Baz rnekler
1.6.1. Bir Sabit ve Bir Hareketli Levha Arasndaki Couette Ak
ekil 6.1de gsterildii gibi, aralarndaki uzaklk 2h olan paralel levhalar
arasndaki iki boyut.u, sktrlamaz srtnmeli ak gz nne alalm. Levhalarn ok
geni ve ok uzun olduklarn kabul edelim. Bu durumda ak doal olarak ekseneldir, yani
u 0, v 0 w 0 =dr. ekil 6.1de gsterilmi olan bu durumda, stteki levha V hzyla
hareket etmekte olup, basn gradyeni yoktur. Yerekimi etkilerini ihmal ediyoruz.
4.17deki sreklilik denkleminden
0 0 0 + +

x
u
z
w
y
v
x
u
veya u = u (y)
olduunu grrz. Bu durumda, sfrdan farkl olan tek bir eksenel hz bileeni
vardr ve sadece kanal yksekliince deiir. Akn tam gelimi olduu sylenir (giriin
ok ilerisinde). ki boyutlu (x, y) ak iin, u = u(y)yi 4.18Navier-Stokes momentum
denkleminin x bileenine yerletirelim.

,
_

+ +

,
_

2
2
2
2
y
u
x
u
g
x
p
y
u
v
x
u
u
x

veya

,
_

+ + + +
2
2
0 0 0 ) 0 0 (
dy
u d

(6.1)
Terimlerin ou yok olur ve momentum denklemi basite
0
2
2

dy
u d
yada u = C
1
y + C
2
39
haline indirgenir. ki sabit, alt ve st levhada kaymama koulu uygulanarak bulunur:
y = +hde u = V = C
1
h + C
2
y = -hde u = 0 C
1
(-h) + C
2
yada C
1
= V/(2h) ve C
2
= V/2
Bu yzden, (a) durumu iin zm, steki hareketli olan iki levha arasndaki ak
2 2
V
y
h
V
u + h y h +
(6.2)
olur. Bu hareketli cidar nedeniyle oluan Couette akdr. Tahmin edildii ve ekil 6.1ada
gsterildii gibi, her bir cidarda kaymann olmad dorusal hz profili mevcuttur. (b) hali
ile uyumluluk salamak iin, orijinin kanaln merkezine yerletirildiine dikkat ediniz.
1.6.2. ki Sabit Levha arasnda Basn Gradyeni Nedeniyle Oluan Ak
Durum (b), ekil 6.1bde izilmitir. Her iki levha da sabittir (v = 0), fakat basn x
dorultusunda deimektedir. Eer v = w = 0 ise, sreklilik denklemi (a) durumu ile ayn
ekil 6.1 ki paralel levha arasndaki sktrlamaz srtnmeli ak: (a) basn
gradyensiz, st levha hareketli; (b) iki sabit levha ve basn gradyenli
40
sonuca yol aar, yani sadece u = u(y)dir. basn deiken olduu iin, sadece x
dorultusundaki momentum denklemi deiir.
x
p
dy
u d

2
2

(6.3)
v = w = 0 olduu ve yerekimi ihmal edildi iin de, y ve z momentum denklemleri
0

y
p
ve 0

z
p
ya da p = p(x)
haline indirgenir. Bu nedenle, Denklem (6.3)deki basn gradyeni, tek gradyendir:

x
dp
dy
u d
2
2

sabit < 0 (6.4)

Biz neden
x p /
in sabit olduu gereini ilave ettik? Deikenlere ayrma
teorisinden yararl bir sonucu tekrar hatrlatalm: Eer iki byklk eit ise ve bir tanesi
sadece y ile dieri ise sadece x ile deiiyorsa, onlarn her ikisi de ayn sabite eit
olmaldr. Aksi takdirde bunlar birbirinden bamsz olmayacaktr.
Sabiti neden negatif olarak belirledik? Fiziksel olarak, basn, cidar kayma
gerilmeleri direncine karlk ak oluturabilmek iin, ak dorultusunda azalmaldr. Bu
nedenle, u(y) hz profili, beklendii ve ekil 6.1bde izildii gibi, her yerde negatif
erilie sahip olur.
Denklem (6.4)in zm ift integrasyonla bulunur:
2 1
2
2
1
C y C
y
dx
dp
u + +

Sabitler, her iki cidarda kaymama koulundan bulunur.

41
y = t hda u = 0 ya da C
1
= 0 ve
2
2
2
h
dx
dp
C
olur. Bylece, basn gradyeni nedeniyle kanaldaki ak, (b) durumu iin zm,

,
_

2
2 2
1
2 h
y h
dx
dp
u

(6.5)
olur. Ak, sabit negatif erilikli bir Poiseulle prabol oluturur. Maksimum hz
kanal simetri ekseni zerinde, y = 0 iin oluur.l
2
2
h
dx
dp
u
maks


1.6.3. Uzun, E Eksenli Silindirler Arasndaki Ak
ekil 6.2deki gibi, iki e eksenli silindir arasnda sabit (
,
)ye sahip akkan
dnelim. Eksenel hareket ya da u etkisi yoktur, yani v
z
= 0 / z dr. iteki silindir
i
asal hz ile dnsn. Dtaki silindiri sabitleyelim. Dnel simetri olsun ve bylece hz
ile deimez, sadece r ile deiir.
Bu problem iin sreklilik denklemi, Denklem (D.2)dir.
) (
1
0
1
) (
1
r r
rv
dr
d
r r
rv
r r

ya da rv
r
= sabit
v

nn ile deimediine dikkat ediniz. Hem i hem de d silindirde v

r
= 0
olduundan her yerde v
r
= 0 olur ve ak sadece tamamen teetsel olabilir, v

= v

(r).
Momentum denklemi, (D.6)

,
_

+ +

+
2
2
1
) . (
r
v
v g
p
r r
v v
v V
r

42
olur. Bu problem iin son terim haricindeki tm terimler sfrdr. Bu nedenle, dnen
silindirler arasndaki ak iin temel diferansiyel denklem
2
2
1
r
v
dr
dv
r
dr
d
r
v

,
_

(6.6)
biimindedir. Bu ikinci mertebeden dorusal bir diferansiyel denklemdir ve zm
r
C
r C v
2
1
+

dir. sabitler i ve d silindirlerdeki kaymama koullarndan bulunur:

Dtaki silindirde, r = r
0
da :
0
2
0 1
0
r
C
r C v +

teki silindirde, r = rde:

0 0
0 0
/ /
/ /
r r r r
r r r r
r v
i i
i i

(6.7)
Biimindedir. Hz dalm, ekil 6.2deki izime olduka benzemektedir.
Sabit

i
ekil 6.2 Sabit d silindir ve sabit
hzla dnen i silindir arasndaki
sktrlamaz, srtnmeli ak iin
koordinat sistemi
43
1.7. Silindirik Boruda Basnl Akm
Kesit ekli keyfi olan sonsuz uzun bir silindirik boru gz nne alalm. Boru
eksenini z- ekseni olarak seiyoruz. X ve y- eksenleri bir kesit dzlemi iinde alnmtr.
Borudaki akkan akmnn
v
x
= v
y
= 0, v
z
= w(x, y, z)
eklinde bir hz alann kabul edebilmesi iin gerekli koullar aratralm. Bu
varsaym altnda sreklilik denklemi verir. Yani ancak w = w(x, y) yaps kabul edilebilir.
Bu hz ifadesini Navier-Stokes denklemlerine yerletirdiimiz takdirde
0

y
p
x
p

,
_

2
2
2
2
y
w
x
w
z
p

(7.1)
sonucuna varrz. Yukardaki ilk iki denklemden p = p(z) elde ederiz. Son denklem
ise P bir sabit olmak zere
P
dz
dp

yazlmas gerektiini gsterir ve w iin

P
w
y
w
x
w

2
2
2
2
2
(7.2)
Poisson denklemi elde edilir. Hz alann belirlemek iin bu denklem boru
eperinde w = 0 snr koulu gerekleecek ekilde zlmelidir. Bu ekilde ele aldmz
problemin akkann silindirik bir boruda sabit basn gradyan altndaki akmna kar
geldii aktr.dolaysyla pratikte nemli bir uygulama alan bulur. Boru boyunca basn
dalm ise yine
44
p = Pn + P
0
eklindedir.
w hz alan belirlendikten sonra debi
da w Q
S

bantsndan elde edilir. Viskoz gerilmeler ise

,
x
w
t
xz

y
w
t
yz

(7.3)
olarak bulunur. Silindirik borunun taban erisini C ve silindirin yanal yzeyinin
birim d normalini n ile gsterirsek viskoz akkann boru ekseni dorultusunda ve birim
uzunluu bana boru eperine etkittii gerilme
C
y
C
x C
n
w
n
y
w
n
x
w
r

,
_

olur. Borunun birim boyuna etkiyen srkleme kuvvetini belirlemek iin
ds
C

integrali hesaplanr.
imdi (7b2) denkleminin baz basit kesit ekilleri iin zmlerini inceleyelim
Eliptik Kesit
Boru kesitinin, denklemi
1
2
2
2
2
+
b
y
a
x
ile verilen bir elipsle evrelendiini kabul edelim. Hz alannn
45

,
_

2
2
2
2
1
b
y
a
x
k w
(7.4)
fonksiyonu ile belirlendiini varsayalm. Burada k henz bilinmeyen bir sabittir.
(7.4) ifadesi borunun eperinde sfr olduu iin bu seimle snr koulu kendiliinden
salanm olur. (7.4) ifadesi (7.2) denklemine yerletirilecek olursa bu denklemin
salanabilmesi iin
( )
2 2
2 2
2 b a
b Pa
k
+

almamz gerektiini grrz. Buna gre hz fonksiyonu

( )

,
_

2
2
2
2
2 2
2 2
1
2 b
y
a
x
b a
b Pa
w

(7.5)
olur. Viskoz gerilmeler ise
,
2 2
2
x
b a
Pb
t
xz
+
y
b a
Pa
t
yz
2 2
2
+

bulunur.
Debiyi kolaylkla hesaplayabilmek iin
x = a

cos , y = b

sin , 0
, 1
2 0
deiken dnmn kullanalm. Bu durumda iki katl integrali dntrerek
( )
( )
( )

2
2 2
3 3
2
2 2
2 2 2
0
1
0
4
1
2
PA
b a
b Pa
d d ab
b a
b Pa
Q
+


(7.6)
buluruz. Burada

katsays
( )
( ) [ ]
2
/ 1 4
/
/
a b
a b
b a
+

46
ile verilmektedir. A =

ab boru en kesit alandr. b/a = 0.5 iin

=0.03183
bulunur. b/a=1 iin (7.6) forml dairesel boru halindekine dnr.
Ekenar gen Kesit
imdi boru kesitinin
x = a, y = 3 / x
dorular ile snrlanm bir ekenar gen olduunu kabul edelim. Aka
grlebilecei gibi

,
_

2 2
3
1
) ( x y a x k w
fonksiyonu boru kesitinin evresinde sfr olur ve snr koulu salanr. (7.2)
diferansiyel denklemini salatmak iin
a
P
k
4
3

almamz gereklidir. Dolaysyla hz fonksiyonu

( )

,
_

2 2
3
1
4
3
x y a x
a
P
w

(7.7)
olur ve viskoz gerilmeler
,
3
2
4
3
2 2

,
_

+ ax x y
a
P
t
xz
( ) y a x
a
P
t
yz

4
3
bulunur. Debi de kolayca

2 2 4
02887 . 0
60
3
3 60
PA PA Pa
Q
eklinde yazlabilir. Burada 3 A a
2
borunun enkesit alandr.
47
Dikdrtgen Kesit
imdi boru kesitinin
, a x , b y
izgileriyle snrlandn kabul edelim.
Byle bir boruda sabit basn gradyan altnda akm incelemek iin
b y a x < < ,

blgesinde

P
y
w
x
w

2
2
2
2
diferansiyel denklemini ve
, a x , b y
de w = 0
snr koullarn salayan w(x,y) fonksiyonunu belirlemeliyiz. Bu fonksiyonu
bulmada daha nceki kesit trlerinde etkin olarak kullandmz ve yar-ters yntem olarak
adlandrabileceimiz yaklamn sonu verdii hemen gzlenebilir. Dolaysyla
diferansiyel denklemi dorudan zme yoluna gitmemiz gerekecektir. Bu amala denklemi
nce homojen hale getirecei. Kolaylkla gereklenebilir ki
( )
2
1
2
x a
P
w

(7.8)
diferansiyel yazarsak w
2
fonksiyonu
w = w
1
+ w
2
eklinde yazarsak w
2
fonksiyonu
0
2
2
2
2
2
2

y
w
x
w
homojen denklemini salar. Bu denklemi deikenlere ayrarak zer ve
, a x
da w
2
= 0
koulunu salayan zmn ararsak
ekil 8.1. Dnen Silindirler
a
48
( ) ( )
a
y n
a
n
A w
n
n
2
1 2
cosh
2
1 2
cos
0
2
+ +

sonucunu buluruz. Dolaysyla w fonksiyonu

( )
( ) ( )
a
y n
a
x n
A x a
P
y x w
n
n
2
1 2
cosh
2
1 2
cos
2
) , (
0
2 2

+ +
+

(7.9)
eklinde yazlabilir. Bu fonksiyonun
, a x
da w
2
= 0 snr koulunu salayaca
aktr. zm tamamlamak iin keyfi A
n
sabitlerini
, b y
de w = 0 koulu salanacak
ekilde semeliyiz. W nin y nin ift fonksiyonu olduuna dikkat edersek bu ilemi yalnz y
= b iin yapmamzn yeterli olacan grrz. Dolaysyla (7.9) dan
( ) ( )
( )
2 2
0
2 2
1 2
cos
2
1 2
cosh x a
P
a
x n
a
b n
A
n
n

+ +

elde ederiz. Fourier almnda Fourier katsaylarn belirlemekte kullandmz
yolu izleyerek yukarda ifadenin her iki yann cos [(2n + 1)x/2a] ile arpp x = -a dan x =
a ya kadar integre edersek
( )
( )
( )

2
2
1 2
cosh 1 21
1 32
3 3
2 1
P
a
b n
n
a
A
n
n
+
+

+
buluruz. Dolaysyla hz fonksiyonu
( )
( ) ( )
( )
( )

'

+
+
+ +

0
3
3 2
2 2
2
1 2
cosh 1 2
2
1 2
cosh
2
1 2
cos 1
32
1
2
) , (
n
n
a
b n
n
a
y n
a
x n
a
x Pa
y x w

(7.10)
olarak elde edilir. Buradan viskoz gerilmeler
( )
( ) ( )
( )
( )

'

+
+
+ +

0
2
2
2
1 2
cosh 1 2
2
1 2
cosh
2
1 2
cos 1
8
n
n
xz
a
b n
n
a
y n
a
x n
a
x
Pa t

ekil 8.1. Dnen Silindirler

a
49
( )
( )

'

+
+

0
5 5 2
2
1 2
tanh
1 2
1 192
n
yz
a
b n
n
a
b Pa
t


kar. rnein b/a = 0.5 iin Q = 0.02859 PA
2
/

olur. Burada A = 2a
2
en kesit
alandr. te yandan b/a = 1 iin Q = 0.03515 PA
2
/

bulunur. Bu kez en kesit alan A =

4a
2
ile verilir.
Buraya kadar elde ettiimiz saysal rnekleri gzden geirdiimizde ayni kesit
alanna sahip eitli borularda ayni basn gradyeni altnda hareket eden bir akkanda en
byk debinin dairesel kesitli boruda elde edildiini gzlemleriz. Bu sonu bir rastlant
olmayp geerlilii matematik olarak kantlanabilir.
1.8. Couette Akm
Yaraplar a ve b olan ve eksenleri etrafndan srasyla sabit w
1
ve w
2
asal
hzlaryla dndrlen e eksenli sonsuz uzun iki dairesel silindir arasnda (8.1) bulunan bir
viskoz akkann hareketinin incelemek istiyoruz. Bu ekilde oluturulan akm bu problemi
ilk kez ele alan kiinin adyla Couette akm olarak bilinir.
ekil 8.1. Dnen Silindirler
b
w
2
a
w
2
50
Silindirlerin ortak eksenini z- ekseni olarak seip silindirik koordinatlar
kullanacaz. Problemin zmn de btn alan byklklerinin yalnz r deikenine
bal olduunu ve hz alannn
v
r
= v
z
= 0, v

= v(r) (8.1)
eklinde verildiini kabul ederek bulmaya alacaz. Buna gre akm izgileri b r a
halkasnda emerkezli daireler olacaktr. (8.1) kabul altnda sreklilik denklemi zde
olarak salanr. Hareket denklemleri ise srasyla r- ve - dorultusundaki bileenleri olan
dr
dp
P r
v 1
2

0
1
2 2
2
+
r
v
dr
dv
r dr
v d
(8.2)
denklemlerine indirgenir. (8.2)
2
nin zm
r
B
Ar v +
olur. A ve B keyfi sabitlerdir. Snr koullar da
r = a da v = w
1
a, r = b de v = w
2
b (8.3)
eklinde yazlmaldr. Dolaysyla
,
1
a w
a
B
Aa + ,
2
b w
b
B
Aa +
denklemlerinden A ve B sabitlerini belirleyebiliriz:
,
2 2
2
1
2
2
a b
b w b w
A

.
) (
2 2
2 2
1 2
a b
b a w w
B

Buna gre hz
( )

'

r
b a w w
r a w b w
a b
v
2 2
1 2 2
1
2
2
2 2
) ( 1
(8.4)
51
olarak elde edilir. v(r) fonksiyonu bilinince basn dalm (8.2)
1
bantsndan
integrasyonla bulunabilir. Couette akmnda oluan viskoz gerilmelerin sadece
2
2
r
B
r
v
dr
dv
t
r

,
_

bileeni sfrdr, r yarapl bir daire zerinde bu kayma gerilmesi sabit olur.
Dolaysyla r yarapl silindirin zerine etkiyen kayma gerilmelerinin bu silindirin birim
uzunluu bana, merkeze gre momentleri toplam
( )
2 2
2 2
1 2
4
4 2
a b
b a w w
B r rt M
r

(8.5)
sabit deerine eit olur. Yani silindirleri dzgn asal hzlarla dndrebilmek iin
her birine M dndrme momentlerinin uygulanmas gereklidir.
Silindirlerin asal hzlar ayni yndeyse aradaki akkann hz da daima ayni
ynde olur. w
1
ve w
2
asal hzlar ters yndeyse
( )
2
1
2
2
2 2
1 2
0
a w b w
b a w w
r

ile belirlenen bir a<r

0
<b deerinde hz sfr olur ve r
0
n iki yannda hzlar yn
deitirir.
Silindir eksenine paralel olan evri vektr de her yerde ayni olup
2 2
2
1
2
2
a b
a w b w
w
z

ile verilir.
imdi baz zel halleri de inceleyebiliriz.
52
Dnen bir silindir iinde akkan. Bu durumda a = 0 alrsak v = w
2
r buluruz. Yani
akkan bir rijit cisim gibi dner.
Sabit d silindir. w
2
= 0 alrsak
( )
( )
,
1
2 2
2 2 2
w
r a b
r b a
v

,
1
2 2
2
w
a b
a
w
z

1
2 2
2 2
4
w
a b
b a
M

buluruz.
Sonsuz akkan iinde dnen silindir. b limitine geersek
,
2
1
r
a w
v w
z
= 0, M =
1
2
4 w a
sonucun elde ederiz. r>a iin hz dalm bir dorusal evri ipiininki ile ayni olur.

1.9. Reynolds Yalama Teorisi
Birbirine demekte olan hareketli yzeyler arasndaki kuru srtnme byk enerji
kayplarna ve ar snma gibi ok zararl olabilecek etkilere yol aar. Srtnmeyi
azaltmak iin bu yzeyler arasna uygun bir akkan filmi yerletirerek yalama ok
bavurulan bir yntemdir. Aslnda ok karmak olan yalama olayn biz, sadece bir fikir
vermek amacyla, olduka basit bir yaklamla incelemeye alacaz. Bunun iin de olay
kk bir deme blgesinde gzlemlediimizi kabul edeceiz. Bylece bu blgede
yzeyleri dzlemlerle yaklatrma olanan bulacaz. Bu durumda iki paralel plak
arasndaki akm iin elde ettiimiz bulgular iki yzey arasndaki yalama olayn
incelemekte etkin olarak kullanlabilir. Bu yaklam ilk kez Reynolds tarafndan nerildii
iin Reynolds yalama teorisi olarak bilinir. ekil (9.1)de grld gibi sabit bir
dzlemden incem bir akkan tabakas ile ayrlm hareketli bir silindirik cisim gz nne
53
alalm. Cismin x- eksenine paralel olarak sabit bir U hz ile hareket ettiini kabul
ediyoruz. Silindirik yzeyin eimini kk kabul edersek yzeyle dzlem arasndaki akm
her noktada yaklak olarak paralel iki plak arasndaki akm olarak dnebiliriz. Bu
durumda U
1
= 0, U
2
= U alarak bir dey kesitteki hz iin, tabaka kalnlnn h = h(x)
eklinde deiken olduunu hesaba katarak
[ ] 9 (
2
1
) (
x h y y
dx
dp
x h
y
U u +

yazabiliriz. te yandan ktle korunumu denklemi bants uyarnca

0
3
2
1
) (
12
1
) (
2
Uh x h
dx
dp
x h
U
Q

eklinde ifade edilebilir. Burada h

0
ileride belirlenecek olan bir sabittir buna gre
yukardaki denklemden
3
0
6
h
h h
U
dx
dp
(9.1)
elde ederiz. hareketli cismin eimini ok kk kabul ettiimizden cismin boyunu l ile
gsterdiimiz takdirde yaklak olarak
l
h h
dx
dh
2 1


alabiliriz. Yani akm blgesi daralyorsa h
1
>h
2
ve

<0 olur. imdi (9.1)den

ekil 9.1. Yalama
54
3
0
6
h
h h U
dh
dx
dx
dp
dh
dp

yazabiliriz. Buradan da integrasyonla
C
h
h
h
U
p +
,
_

2
0
2
1 6
elde ederiz. C keyfi bir sabittir. evre basncn p
0
ile gsterir ve sfrdan farkl yegane
viskoz gerilmenin t
xy
olduuna dikkat ederek h = h
1
ve h = h
2
de p = p
0
snr koullarn
kullanrsak h
0
ve C sabitlerini belirleyebiliriz:
,
2
2 1
2 1
0
h h
h h
h
+

( )
.
6
2 1
0
h h
U
p C
+
+

Buna gre
( ) ( )
( )
2
2 1
2 1
0
6
h h h
h h h h U
p p
+
+ +


(9.2)
buluruz. p - p
0
> 0 olmas, yani hareketin emme deil de bir itki etkisi yaratmas iin

<
0koulunun salanmas, dolaysyla akm blgesinin daralmas gerektii aktr. Buna gre
yalama iin bal hareketin akkan geni kesimden dar kesime doru srklemesi
zorunludur.
imdi hareketli cisme etkiyen N etkisi ile T srtnme kuvvetini hesaplayalm.
Normal gerilme yalnz p basncndan ibaret olduu iin hareketten oluan itki
( ) ( ) dh p p dx p p N
h
h
l
0 0
0
2
1
1

1
]
1

+
+

+ +
+

1
2
2 1
1 2
2 2
2 1
2 1
2
log
) ( 2 6 ) )( (
) (
6
2
1
h
h
h h
h h U
dh
h
h h h h
h h
U
h
h

olur. k = h
1
/h
2
> 1 koyarsak
55
1
]
1

1
) 1 ( 2
log
) 1 (
6
2
2
2
k
k
k
h k
U
N

(9.3)
buluruz. srtnme kuvveti iin t
xy
kayma gerilmesini veren
h
dh U
dh
dh
dp
h dx
h
U
h
dx
dp
dx t T
h
h
h
h
l
xy
l


+

,
_

+
2
1
2
1
2
1
2
1
1
0 0

h
dh U
dh
h
h h U
h
h
h
h


+

2
1
2
1
2
0
3
1
]
1

1
) 1 ( 3
log 2
) 1 (
2
2
k
k
k
h k
UL
T

elde ederiz. buna gre aralarna ince bir ya filmi yerletirilmi iki yzey arasndaki
srtnme katsays olarak tanmlayabileceimiz T/N oran
( )
( )
( )
1
1 2
log
1
) 1 3
log 2
3
1
2
+

k
k
k
k
k
k
l
h k
N
T
bulunur. Bu boyutsuz saynn benimsenen yaklaklk erevesinde yalayc akkann
zelliklerine bal olmadna dikkati ekelim.
En byk itkiyi elde etmek iin (9.3)den k

2.2 almamz gerektii bulunabilir. Bu halde

, 16 . 0
2
2
2
h
l
U N
2
75 . 0
h
l
U T
ve
l
h
N
T
2
7 . 4
elde ederiz. yalamann iyi olmas, yani kk bir srtnme kuvveti elde edilebilmesi iin
h
2
nin l ye gre kk olmas gereklidir. Yani akkan filmi ne kadar ince olursa yalama o
kadar iyi olacaktr.
a) ve ve ve
ekil 10.2 deiik basn gradyenleri iin hz profilleri
56
1.10. Biri Sabit Dieri Hareketli ki Levha Arasndaki Ak
Burada ekil 10.1de gsterildii zere biri sabit dieri ise hareketli olan iki levha
arasndaki ak tam gelimi laminer ak durumunda incelenecektir. Bu durumda eksenel
ynde momentum denklemi Et. (10.1)e indirgenerek hz profili bulunabilir.
2
2
y
u
x
P

(10.1)
1
2
2
1 1
C y
x
P
y
u
x
P
y
u
+

2 1
2
2
) ( C y C
x
P y
y u + +

(10.2)
Snr artlarnda C
1
ve C
2
bulunur. Y = 0 iin u = 0 ve C
2
= 0 olur. y 0 H iin u = U olur.
, 0
2
) (
1
2
+ +

h C
x
P h
U y u

x
P h
h
U
C

2
1
(10.3)
y
x
P h
h
U
x
P y
y u

,
_

2 2
) (
2
) (
2
1
2 2
) (
2
2
hy y
x
P
h
y
U
x
P y
x
P yh
U y u

,
_

h
y
x
P h
U y u 1
2
) (
2

ekil 10.1 Biri sabit dieri hareketli iki levha arasndaki ak

a) ve ve ve
ekil 10.2 deiik basn gradyenleri iin hz profilleri
57

,
_

h
y
h
y
x
P h
U h
y
U
y u
1
2
1 ) (
2

(10.4)
olarak elde edilir. Burada,
2
1
2
h
x
P
U

olarak alnrsa

,
_

+
h
y
h
y
h
y
U
y u
1
) (
(10.5)
denklemi bulunmu olur. Et. (10.5) deiik

durumlar iin incelenirse;

1- P
2
= P
1
iin 0 / x P ve 0 . Bu durumda hz profili ekil 10.2de olduu gibi
lineer olarak deiir.
2- P
2
<P
1
iin 0 / < x P ve 0 > olur. basn azalyor yani, hzlanan ak (favourable
pressure gradient) durumu sz konusudur.bu durumda hz profili ekil 10.2bde
gsterildii

arttka daha gelimi duruma gelir.

3- P
2
>P
1
iin 0 / > x P ve 0 < olur. Basncn artmas akn yavaladn (adverse
pressure gradient) gstermektedir. bu durumda hz profili ekil 10.2cde gsterildii zere

azaldka ters ynde gelimeye balar.

a) ve ve ve
ekil 10.2 deiik basn gradyenleri iin hz profilleri
58
1.11. Paralel ki Levha Arasnda Farkl Svlarn Olmas Durum
Younluklar
1
ve ) (
2 1 2
> , dinamik viskoziteleri
1
ve
2
olan iki farkl
akkann paralel iki levha arasnda akmas halinde hz profillerini bulabilmek iin
kartezyen koordinatlardaki momentum denklemini ncelikle tam gelimi laminer ak
durumuna

,
_

y
u
y x
P

(11.1)
indirgemek gerekir. ekil 11.1de gsterildii zere, her bir katmann kalnl h
olan levhalar arasndaki akta, Et. (11.1) zlerek her iki katman iin hz profili bulunur.
2
1
2
1
2
,
1
C y
C
x
P y
u
C
y
x
P
y
u
+ +

(11.2)
Et. (11.2) stteki akkan iin;
2
1
1
1
2
1
2
C y
C
x
P y
u + +

(11.3)
alttaki akkan iin,
ekil 11.1 ki levha arasnda farkl svlarn akmas hali
59
4
2
3
2
2
2
2
C y
C
x
P y
u + +

(11.4)
olarak yazlabilir. Snr artlarndan y = 0 iin u
1
= u
2
C
2
= C
4
ve
3 1
2 1
C C
y
u
y
u

olur. y = h iin u = 0
2
1
1
1
2
1
2
0 C y
C
x
P y
u + +

(11.5)
2
2
1
2
2
2
2
0 C y
C
x
P y
u + +

(11.6)
bantlar bulunur. Et. ((11.5) ve Et. (11.6) birlikte zlrse,
2 1
2 1
1
2

+

h
x
P
C
ve
2 1
2
2
+

h
x
P
C
olarak bulunan C
1
ve C
2
sabitleri, Et. (11.3)de yerine konur ve gerekli dzeltmeler
yaplrsa,
1
]
1

2
2
2 1
2 1
2 1
2
2
2 h
y
h
y
x
P h
u

(11.7)
bants elde edilir. bu denklemde y (+) ynde alnrsa stteki akkann, (-) ynde alnrsa
alttaki akkann hz profili bulunur.
1.12. Konsantrik (e merkezli) Kanallarda Laminer Ak
ekil 12.1de gsterilen e merkezli iki boru arasndaki tam gelii laminer akta
eksenel ynde (x- ynnde) momentum denklemi Et. (12.1)e indirgenerek,
60

,
_

r
u
r
r r x
P

1
(12.1)
hz profili rahatlkla bulunabilir Et. (12.1) zlrse;
1
2
2
, C
r
x
P
r
u
r
r
u
r
r
r
x
P
+

,
_

2
1
2
1
ln
4
) ( ,
2
C r
C r
x
P
r u
r
C r
x
P
r
u
+ +

(12.2)
bants bulunur.
Snr artlar r = r
1
iin u(r) = 0
2 1
1
2
1
ln
4
0 C r
C r
x
P
+ +

(12.3)
ve r = r
2
iin u (r) = 0
2 2
1
2
2
ln
4
0 C r
C r
x
P
+ +

(12.4)
Et. (12.3) ve Et. (12.4) beraber zlrse;
ekil 12.1. Konsantrik bir kanalda laminer ak
61
1
1
1
1
]
1

2
1
2
2
2
2
1 2
2 2
1
2
2
2
2
1
1
ln
ln
4
1
,
ln
4
1
r
r
r
r r
r
x
P
C
r
r
r r
x
P
C

C
1
ve C
2
sabitleri, Et. (12.2)de yerine konursa
1
1
1
1
]
1

r
r
r
r
r r
r r
x
P
r u
2
1
2
2
2
2
1 2 2
2
ln
ln
) (
4
1
) (
(12.5)
emerkezli kanallarda hz profilini veren denklem bulunmu olur.
1.13. Ayr Merkezli Dnen Silindirler Arasndaki Aklar (Hidrodinamik
Yalama)
Kaymal yataklarda dnen silindirler arasndaki akta yksek srtnme
kuvvetlerinin bulunmas ak genelde laminer yapar. Bunun iin bu eksenleri kak
silindirleri aarak eimli iki levha arasndaki ak olarak ele alnabilir. Bu durum iin
eksenel ynde momentum denklemi
2
2
dy
u d
dx
dP

(13.1)
olarak yazlabilir. Et. (13.1) dP/dx = 0 iin zlrse,
2 1
2
2
C y C
y
dx
dP
u + +

(13.2)
olur. snr artlarndan y = 0 iin u = U ve C
2
= U bulunur. Y = b iin u = 0 ve
2 2
0
1 1
2
b
dx
dP
b
U
C U b C
b
dx
dP
+ + deerleri yerine konursa,

,
_

,
_

2
1
1
yb
dx
dP
U
b
y
u
(13.3)
62
bants bulunur.debi her bir kesit iin ayn olduundan dP/dx = sabit iin debi
dx
dp b b U
udy Q
b
12 2
3
1
0

(13.4)
olarak bulunur.
U
1
hareketli olan iteki silindirin (levhann) hzn gstermektedir. debi x ile
deimeyeceinden b=b
1
-

x ve
L
b b
2 1

olduundan P basn dalm x evresel yn
olmak zere denkleminin integre edilmesiyle,
( ) ( )
2
1
2
1
1
3
1
12 6
12 2
x b
Q
x b
U
dx
dP
dx
dP b b U
Q

(13.5)
( ) ( )

,
_

dx
x b
Q
x b
U
dP
2
1
2
1
1
12 6
( ) ( )
C
x b
Q
x b
U
P +

2
1
2
1
1
12 6
(13.6)
burada Q ve C bilinmeyen sabitleri bulabilmek iin yatan ularnda x = 0 iin P = 0 ve x
= L iin P = 0 olarak alnrsa
ekil 13.1. Eksantrik silindirler arasndaki evresel aklar
63
( )
2 1
1
2 1
2 1 1
6
,
b b
U
C
b b
b b U
Q
+

+

(13.7)
Et. (13.7)deki deerler Et. (13.6)da yerine konursa xe bal basn dalm
( )
( )
2 1
2
2 1
6
b b b
b b x U
P
+

(13.8)
olarak bulunur. Bu P basn dalmnn x ynnde integrasyonu ile toplam F yk

,
_

2 1
2 1
2
1
2
2 1
2
1
0
2 ln
) (
6
b b
b b
b
b
b b
L U
Pdx F
L

(13.9)
elde edilir. hareketli yzeyi U
1
hzyla hareket ettirmek iin gerekli srklenme kuvveti ise

,
_

2 1
2 1
2
1
2 1
1
0
0
0
0
3 ln 2
2
b b
b b
b
b
b b
L U
dx
dy
du
dx F
y
L
y
L
D


(13.10)
bantsyla hesaplanabilir.
1.14. Hafif Bir ekilde Daralan Tpte Ak
ekil 14.1te grld zere yatay, hafife daralan bir tpte sktrlamaz bir
Newton akkan akmaktadr. Dzgn geometrili iki tp iin yaplan analizlerin bu aka
yerel olarak uygulanabileceini ve bu sonularn hacimsel debi Q ile toplam basn fark
(P
0
-P
L
) = P arasnda bir bant bulmak iin kullanlabileceini gsteriniz.
( ) 0
1

z
v
rv
r r
z
r
(14.1)
( )
r
P
z
v
rv
r r r z
v
v
r
v
v
r
r
r
z
r
r

1
]
1

,
_

,
_

2
2
1

(14.2)
64
z
P
z
v
r
v
r
r r z
v
v
r
v
v
z z z
z
z
r

1
]
1

+
,
_

,
_

2
2
1

(14.3)
Bu denklemleri zmek genellikle zordur. Geometrideki deiimin ok yava
olmas bir avantajdr. Denklemleri byk oranda etkileyen sadece birka terimdir. Kk
terimlerin ihmal edilmesi problemin zmn kolaylatrr.
Hangi terimlerin korunup hangilerinin ihmal edilebileceini grmek iin byklk
derecesi analizi yaplmaldr. ncelikle hz boyutlar tahmin edilmelidir. Eksenel hz,
hacimsel debiden belirlenir ve derecesi V=(Q/
2
L
R olmaldr.bu, aadaki ekilde ifade
edilir.
) / ( 0 ) ( 0 ~
2
L z
R Q V v (14.4)
vnin boyutu sreklilik denklemiyle belirlenir. Denklemde
dz
dV
z
teriminin bykl

,
_

,
_

L
R
Q
R
Q
z
v
L
z
/ 0 ~
2
0
2

) / ) ) / ( 1 ( (
2
0
L R R V
L
(14.5)
ekil 14.1 Tp yarap L boyunca R
0
dan R
L
ye dyor. dR/dznin sabit
olmasna gerek yoktur. Analiz iin kk olmaldr.
65
Grld zere trevin ok kk olmasn bekleriz. Nedeni (R
0
-R
L
)/<< 1dir.
u, v
r
nin derecesini gsterirse sreklilik denklemine katklar u ekildedir.
( )

,
_

L
r
R
U
rv
r r
0 ~
1
(14.6)
Asal trev, v
r
nin R
L
mesafesi boyunca udan 0a (sfra) deitiini tahin ederek
yaklak olarak bulunur. Sreklilik denkleminden, eksenel ve asal hzlarn greceli
boyutlar:
1
1
]
1

,
_

,
_

2
1
O
L L
R
R
L
R
v u
(14.7)
Hareket denklemine katklar incelenirse. Viskoz terimlerinin dereceleri
( )

,
_

1
1
]
1

,
_

,
_

2
1 0 ~
1
O
L
L
r
R
R
L R
V
rv
r r r

(14.8)

,
_

1
1
]
1

,
_

2
3 2
2
1 0 ~
O
L
L
r
R
R
R
R
V
z
v

(14.9)

,
_

,
_

2
0 ~
1
L
z
R
V
r
v
r
r r

(14.10)

,
_

1
1
]
1

,
_

2
2 2
2
1 0 ~
O
L z
R
R
L
V
z
v

(14.11)
Sonulardan grld gibi denklem 1.14de alt noktal izgilerle belirtilen terimler,
dierlerinden en azndan
1 1 /
2
<<
1
1
]
1

,
_

O
L
L
R
R
L R
arpan kadar kktr.
Ktlesel terimlerin boyutlarnn tahmini:
66

,
_

1
1
]
1

,
_

2
2
2
2
1 0 ~
O
L L r
r
R
R
L
R V
r
v
pv
(14.12)

,
_

1
1
]
1

,
_

2
2
2
1 0 ~
O
L L r
z
R
R
L
R
V
z
v
v
(14.13)

,
_

1
1
]
1

,
_

2
2
1 0 ~
O
L z
r
R
R
L
V
r
v
v
(14.14)

,
_

1
1
]
1

,
_

2
2
1 0 ~
O
L z
z
R
R
L
V
z
v
v
(14.15)
Yukardaki denklemlerin en by, denklem (14.16)deki viskoz terimle
karlatrldnda, Hepsinin ihmal edilebileceini ancak u artn var olmas gerektiini
grrz.
1 1 Re
2
1
2 2
<<
1
1
]
1

1
1
]
1

,
_

1
1
]
1

1
1
]
1

,
_

O
L
O
L
O
L L L
R
R
R
R
R
R
L
R VR

(14.16)
Ktlesel terimler iin Reynolds saysnn ihmal edilebilmesi iin kk olmasna
gerek yoktur. Daralan tp ise ilgili ok kk bir geometri katsaysyla arplacaktr.
Basn gradyan terimleri en son tahmin edilmesi gerekenledir. Navier-Stokes
denklemlerindeki r ve z bileenlerinin salanmas iin, basn gradyan terimleri hem r hem
de z iin en byk viskoz terimle ayn boyutlarda olmaldr.

,
_

1
1
]
1

,
_

,
_

2
1 0 ~
/
/
L
R
L
R
z P
r P
L L
(14.17)
ve eer
1 1
2
0
<<
1
1
]
1

,
_

,
_

R
R
L
R
L L
(14.18)
Bu denklemin rye gre integralinin alnmas sonucunda;
67
( ) [ ]

,
_

dz
dP z R
Q

8
4
(14.19)
Snr artlar z ile d eiim gsterdiinden integral almnda zyi sabit tutmak
gerekir. Gz nne serdiimiz, dzgn bir geometri iin elde edilen sonular, yava
deien geometriye uygulama ilemine yalama yaklatrmas ad verilir.
Basn (P
O
-P
L
) ve hacimsel debi arasnda oluan iliki incelendiinde. Denklem
(14.19)da bamsz deiken olarak zyi kullanmaktansa,
R = R
O
+ ( R
L
R
O
)(Z / L) yi kullanabiliriz.

,
_

,
_

L
R R
dR
dP R
Q
L 0
4
8

(14.20)
z boyunca (dolaysyla btn R boyunca) Q sabittir. Rnin bir fonksiyonu olan P
diferansiyel denkleminin integrali alnarak
( ) ( )
3
0
3
0
8
3

R R
R R
L
P P
Q
L
L L O

( ) ( ) ( ) ( )
1
1
]
1

+ +
+ +

2
0 0
3
0
2
0 0
4
0
) ( ) ( 1
/ 3 / / 1
1
8 R R R R
R R R R R R
L
R P P
L L
L L L L O

(14.21)
elde edilir.
1.15. Ak izgileri Fonksiyonunu Kullanarak zotermal Ak Problemlerinin
zlmesi
1.15.1. lerleyen Bir Kre Etrafnda Ak
Akkan dinamiinde, ilerleyen bir kre etrafndan dk Reynolds sayl aklar
nemli bir problemdir.bu problemde, hareket denklemindeki ktlesel (eylemsizlik)
terimlerin ihmal edildii ar ak yaklamn ele alacaz. Krenin yarap Rdir ve
68
kre, younluu

, viskozitesi

olan sktrlamaz bir Newton akkan iinde, tek

ynde sabit v hzyla ilerlemektedir. Kreden uzakta akkan durgun haldedir.
a) kre etrafndaki ak iin hz alannn bulunmas
Hesaplamalar kolaylatrmak iin, orijini k renin merkezi olan bir kresel
koordinat sistemi seimi yaplmaktadr. Akkan kreye +z ynnde yaklamaktadr. Bu
koordinat sisteminde ak kararldr ve kreden uzakta snr artlar:
V
r
- V cos , r (15.1)
V

V sin , r (15.2)
Krenin yzeyindeki snr artlar:
V
r
= 0 , r = R (15.3)
V

= 0 , r = R (15.4)
Hareketin
Tr
Koordinat
Sistemi
Hz Bileenleri

iin f v p v
Dt
D
p + +
2

ya eit olan diferansiyel denklemler (A)

Operatr fadeleri
ki
boyutlu
dzlemsel
Vz=0,fz=0
zden
bamsz
kartezyen
koordinat
y
v
x

x
v
y

( )
( )
( )
z
B
xf
y x t
p
1
]
1

,
_

) (
4
2
2
,
,

2
2
2
2
2
y x

) (
2 2 4

,
_

4
4
2 2
4
4
4
2
y ay x x
[ ]
x y z
f
y
f
x
xf

Vz=0,fz=0
zden
bamsz
silindirik
koordinat

r
v
r
1
r
v

( )
( )
( )
z
C
xf
r r t
p
1
]
1

,
_

) (
4
2
2
,
, 1

2
2
2 2
2
2
1 1

r r r r
[ ]
r z
f
r
rf
r r
xf

1
) (
1
0
Asimetrik
V0=0,f0=0
zden
bamsz
silindirik
koordinat
r r
v
z

1
z
v
r

+

( )
( )
( )
0
) (
4
2
2
2
2
2
,
, 1
1
]
1

,
_

xf r E
E
z r
z r
E
r
E
t
p
D

2
2
2
2
2
1
z r r r
E

) (
2 2 4
E E E
[ ]
z r
f
r
f
z
xf

V=0,f=0
zden
bamsz
kresel
koordinat

sin
1
2 0
r
v
r rzin
v

1
( )
( )
( )

,
,
sin
1
2
2
2
r
E
r
E
t
p
,
_

sin
1 sin
2 2
2
2
r r
E
[ ]

f
r
rf
r r
xf

1
) (
1
0
69

1
1
]
1

,
_

,
_

xf r E
r r r
E
E) (
4
2 2
2
sin
1
cos
sin
2
Tablo 15.1.a. Hafif Bir ekilde Daralan Tpte
Tablo15.1 Problem den bamsz asimetrik ak iin kresel koordinatlarla tanmlanm
ak izgileri fonksiyonu kullanlarak zlebilmektedir.

sin
1
2
r
v
r
(15.5)
r r
v

sin
1
(15.6)
Akkan Hz, V
ekil 15.1. lerleyen Bir Kre Etrafnda Ak
70
kreden uzakta snr artlarnn

cinsinden

2 2
sin
2
1
Vr , r (15.7)
Bu artlar altnda

nin

= f(r) sin
2
olduu varsaylacaktr. (15.8)
Bu ifade = 0 ve =

de V

= ve 0

r
V
olduunu ispatlayacaktr.
r = R de snr artlar
f (r) = 0 , r = R (15.9)
f
1
(r) =0 , r = R (15.10)

iin, kalc durum ar akda

E
4

=0 (15.11)
olur. E
2
operatr tablodaki kresel koordinatlarda verirli. Denklem (15.8)de yerleimi:
0
2
0 sin
0 0 sin
1
0
0 sin
2 2
2
2
2 2
2

1
]
1

,
_

1
]
1

,
_

r
f
dr
f d
r r
(15.12)
dzenleme sonucu
0
2 2
2 2
2
2 2
2

,
_

,
_

f
r dr
d
r dr
f d
(15.13)
elde edilir. Sonu eit boyutlu denklemdir. Ve f = r
n
eklinde zmleri vardr. Eer
f = r
n
denklem (15.13)de yerine konulursa n, aadaki eitlii salamak zorundadr.
[n(n-1)-2] [(n-2)(n-3)-2] = 0 (15.14)
71
n = -1, 1, 1 ve 4 olur. f iin genel zm:
f = A
1
r
-1
+ A
2
r + A
3
r
2
+ A
4
r
4
(15.15)
olur. Drdnc dereceden bir diferansiyel denklem iin uygun olan, drt sabitli bir
zm sz konusu olur. Sabitler, denklem (15.7), (15.9) ve (15.10) dan elde edilir. Ak
izgileri fonksiyonu ve hz bileenleri

2
2
2
sin
4
1
4
3
2
1
1
1
]
1

,
_

,
_

,
_

r
R
R
r
R
r
VR
(15.16)
cos
2
1
2
3
1
3
1
1
]
1

,
_

,
_

r
R
r
R
V v
r
(15.17)

sin
4
1
4
3
1
3
1
1
]
1

,
_

,
_

r
R
r
R
V v
(15.18)
b) Hz alanndaki sonularn kullanlmas ile kreye etkiyen kuvvet iin ifade bulunmas
Kuvvetin bulunmas iin basnca p(r,) ihtiyac vardr. Hz alann, hareket
denklemine yerletirilmesi ve pyi veren ifadenin bulunmas gerekir.
cos cos 3
3
g VRr
r
p

(15.19)

sin sin
2
3 1
3
g VRr
p
r
+

(15.20)
g ve z ynnde etkiyen yerekimi ivmesidir. Denklemlerin zm sonucu
o
p gr VRr p +

,
_

cos
2
3
2
(15.21)
P
o
sabittir. Krenin yzeyindeki toplam stres tensrnn rr ve r bileenlerinin
hesaplanmas
72
o
R r
R r rr
p gR VR p +

,
_

cos
2
3
1
(15.22)
0 sin
2
3 1
1

1
]
1

,
_

VR
v
r r
v
r
r
R r
r
R r r

(15.23)
Kat yzeyde 0
rr
kabuln kullandk. Akkan tarafndan krenin yzeyine
uygulanan birim alan bana kuvvet
[ ] [ ]


r r rr
+ .
net kuvvet z ynnde olacaktr. Bu sebepten kuvvetin z bileeninin hesaplanmas:
[ ] ( )

cos cos cos
2
3
.
2 2 1
o r r rr z
p gR VR + +

(15.24)
( ) cos ,
r z
ve
( )

sin ,
z
kullanlmtr. Kre zerinde +z ynndeki toplam
kuvvet:
[ ] ( )


x
r z
x
d d R F
0
2
2
0
sin . (15.25)
g R RV
3
3
4
6 + (15.26)
olacaktr. MRV 6 arpm, srkleme kuvveti F
D
ve (4/3) pg R
3
arpm
kaldrma kuvvetidir. F
D
= MRV 6 sonucu Stoke kanunu olarak bilinir ve R
e
=
1 , 0 / 2 M RV R
e
iin yaklak sonular verir. Srkleme kuvveti ifadesi tahrik metodu
ile geniletilebilir. Ve sonu olarak:
( )
1
]
1

+ + +
2 2
Re 0 Re Re
160
9
Re
16
3
1 6 In RV F
D

(15.27)
Re<0,1 iin gelitirilmi bir yaklatrmadr. Deneyler sonucu krenin arka tarafnda
Re

24 olduu karmak bir dng ak olutuunu, arka ve ndeki dng aklar

73
Re

130da salnm yapmaya baladn ifade eder. Re =200e kadar laminar kalr.
Bundan sonra trbulans olur.
c) Krenin akkana uygulad kuvvet cinsinden, krenin akkan iindeki hareketi sonucu
durgun akkandaki etkilerin bulunmas.
Akkann sonsuzda durgun olduunu, krenin sabit bir
z s
V V
ile hareket ettii
varsaylrsa krenin merkezi artk anlk olarak orijindedir. Akkann hz (15.17) ve
(15.18)e gre bulunur:

,
_

+
3
3
0 ) sin cos 2 (
4
3
r
R
V
r
R
v
r



( )

,
_

+ +
3
3
0 cos
4
3
r
R
V
r
R
r z

(15.28)
Krenin hareketinden dolay akkana uygulad kuvvet:
z s
RV F 6
(15.29)
Denklem (15.28)deki hz oluumunu F
S
ile ifade etmek mmkndr.
[ ]

,
_

+
3
3
0 .
r
R
F v
s
(15.30)
( )
r r
r

+
8
1
(15.31)
olduu grlmektedir. Eitlik Oseen-Burgers tensr olarak adlandrlr.
Krenin orijinde bulunduu anda x-y dzlemi boyunca svnn hacimsel debisini
Osseen-Burgers tensr ile hesaplanmas:
74
z = 0da ve orijinden r kadar uzakta akkan hz, Oseen-Burgers ifadesine gre
( )
z s
r F v 8 / dir.
Hacimsel debi

,
_

R R
S
z
dr
F
rdrd v Q

8
2
2
0
(15.32)
1.5.2. Ykselen Bir Kabarck Etrafnda Ak
Younluu

ve viskozitesi

olan, sktrlamaz bir Newton akkan iinde,

kk kresel bir kabarck yava bir ekilde ykselmekte.
a) Kabarcn etrafndaki hz alannn bulunmas:
Ak problemi, kat kre ile ilgilidir. Bir nceki problemle arasndaki tek fark
kresel nesnenin yzeyindeki snr artlardr.
v
r
= 0 r = R (15.33)
0
1

1
]
1

+
,
_

r
r
v
r r
v
r
r
r = R (15.34)
f fonksiyonu iin snr artlar:
f = 0 r = R (15.35)
0 2
" '
+ Rf f r = R (15.36)
drt sabit, r iin ve yukardaki denklemlerden r = R iin belirlenir

2 2
sin
2
1
2
1

,
_

Rr r V
(15.37)
cos 1

,
_

r
R
V v
r
(15.38)

sin
2
1
1

,
_

,
_

r
R
V v
(15.39)
75
b) Yerekimi ivmesi g ve kabarca ykselme hz v arasnda bant bulunmas:
( )
o
p pgr VRr p +

cos
2
(15.40)
P
o
sabittir. Bu sebepten kabarcn yzeyindeki stres tensrnn rr- bileeni:
R r
r
R r
R r rr
r
v
P

2
(15.41)
( )
o
p gR VR +

cos 3
1
olur.
rr
nin kre yzeyinde kaybolduu halde, kabarck yzeyinde kaybolmamas
dikkat edilecek bir husustur. z ynnde birim alan bana net kuvvet:
[ ] ( ) ( ) cos cos 3
2 1
o r rr z
p gR VR +

(15.42)
olur. Kullanlan eitlik (
r z
. )=cosdr. Bu durumda kabarca etkiyen toplam kuvvet:
[ ] ( )




0
2
2
0
sin . d d R F
r z
g R RV
3
3
4
4 + (15.43)
olacaktr. lk terim kabarck zerindeki viskoz kuvveti, ikinci terim ise kabarca etkiyen
kaldrma kuvvetini temsil eder. Ykselme hznn kabarck zerinde net bir kuvvet
olmad gereinden / ) 3 / 1 (
2
gR V olur. Kabarck yzeyinde dan bamsz olarak
o rr
P
eitliini verdii grlmektedir.bu ihmal edilebilir yzey gerilimine ramen
kabarcn kresel eklini koruyacan gsterir.
Kk fakat sonlu Reynolds saylar iin, ktlesel kuvvetler kabarcn eklini
bozma eilimi gsterirler ve kabarcn ekli viskoz, ktlesel ve yzey gerilim kuvvetleri
76
arasnda bir denge ile olumaktadr. Taylor ve Acrivos kresel ekilden sapmalar
tanmlayan ifade geitirilmitir.
R
s
(0) = R[1-5/96 Re Ca (3 cos
2
0 1)] (15.44)
Rs () ekli bozulmu kabarcn yarapdr ve nn fonksiyonudur. R ise eit
hacimde deforme olmam karenin yarapdr. Yzey gerilimi

, kapilarite says
/ V Ca
olduunda geerlidir. Ktlesel etkiler kabarc elipsoit ekle getireceini
gstermektedir.
1.5.3. Viskoz Bir Sv inde Dnen Kre
R yarapl bir kre sonsuz bir Newton akkan iinde W asal hzyla
dndrlmektedir. Akkan, kreden uzakta durgun haldedir.
a) Ktlesel (eylemsizlik) etkilerin ihmal edilebilecei kadar yava bir dnme
durumunda, kreyi evreleyen akkandaki hz dalmnn bulunmas:
ekil 15.2. Viskoz Bir Sv inde Dnen Kre
77
Ak tanmlamak iin, orijini krenin merkezinde ve z ekseni dn ekseni ile
alan bir koordinat sistemi seimi yaplmaktadr. Snr artlar :
v
r
= 0, v

= 0, v

= RW sin , r = R (15.45)
v
r
v

0, v

0, r (15.46)
Snr artlar altnda ar ak problemine V
r
= 0, v

= 0, v

= v(r) sin ve
gelitirilmi basn pnin sabit olduu bir zm aranmaktadr. Hareket denkleminin
bileeni, ktlesel terimleri ihmal edildiinde, v(r)nin aadaki art salanmas gerektiini
gstermektedir.
0 2
2

,
_

v
dr
dv
r
dr
d
(15.47)
Yukardaki denklem eit boyutludur. Dnen kre etrafndaki ar ak iin
aadaki sonular elde edilir:
v
or
= 0; v
0
= 0; v
0
= R
3
/r
2
W sin (15.48)
Hz bileenine eklenen sfr indisi ok yava ak gsterir.
b) Kk ktlesel (eylemsizlik) etkilerden kaynaklanan ikincil aklarn bulunmas:
Kk eylemsizlik etkilerden kaynaklanan ikincil aklarn bulunmas iin tahrik
metodu kullanlmaldr. Tahrik parametresi olarak ktlesel etkilerin nemini tanmlayan
Reynolds says kullanlmaktadr. / Re
2
W R dir. Re<<1 iin hz alan v ve basn aln
pnin aadaki ekilde olduunu varsayacaz.
v = v
0
+ Re v
1
+. . . (15.49)
p = p
0
+ Re p
1
+. . . (15.50)
v
o
(r, ) denklem (15.48)de, bileen eklinde verilen hz alandr ve
78
P
o
= -

gr cosdr. v
o
, krenin yzeyinde ve sonsuzda snr artlarn saladndan
aadaki artlar salamaktr.
v
1
= 0, r = R (15.51)
v
1
0, r (15.52)
ifadeler kalc durum hareket denklemine yerletirilir. Redeki birinci derece terimler
eitlendiinde v
1
ve p
1
aadaki artlar salar:
0
1
2
1
+ + f u p (15.53)
[ ] ) cos (sin sin .
5 4
2

+

r o o
Wr R v v
WR
f (15.54)
dr. v
1
sreklilik denklemini de salamaldr.
r
ve

kresel koordinat sistemi zerinde

birim vektrlerdir. Kre yzeyinde ve sonsuzda v
1
in sfr olmasn gerektiren snr artlar
ynnde bir hz olmadn ve den bamsz kalndn gsterir. f

= 0 olduu ve
den bamsz olduu iin v
1
in ayn zelliklere sahip olmas beklenir.
Asimetrik kresel ak iin, ak fonksiyonu
) , ( r
dan v
1
tretilebilir.
E
4
=6WR
4
r
-5
sin
2
cos (15.55)
ki denklem arasna

nn u formda olduu varsaylr.

= f(r)sin
2
cos (15.56)
f(r) aadaki art salamaldr.
5 4
2 2
2
2 2
2
6
6 6

,
_

,
_

r WR f
r dr
d
r dr
d
(15.57)
Genel zm
f = -1/4 WR
4
r
-1
+ C
1
r
-2
+ C
2
+ C
3
r
3
+C
4
r
5
(15.58)
79
Sonsuzda snr artlar, C
3
ve C
4
un sfr olmas gerektiini ifade eder. Krenin
yzeyinde snr artlar aadaki ekilde olur.
f = 0, f

= 0, r = R (15.59)
Bu artlar C
1
ve C
2
yi belirler. Bu durumda ikincil ak alan v
1
in bileenleri iin
son durum:
( ) 1 cos 3 1
8
1
2 2
2
3
1

,
_

r
r
R
WR v
r
(15.60)
cos sin 1
4
1
3 4
10

,
_

r
r
R
WR v
(15.61)
v
1
= 0 (15.62)
Yukardaki ifadeler, ktlesel etkilerin svy, eit konumdaki dzlemlerde kreden
uzaklatrdn ve eksen boyunca kreye yaklatrdn gstermektedir.
Bu rnekte verilen dz tahrik zm dzgn tahrik zm olarak adlandrlr.
c) Dn salamak iin kreye uygulanmas gereken tork (T)nin bulunmas
Kk bir element alan R
2
sin d d ile kuvvet kolu R sinnn arpmna eittir.
Kre yzeyinde integral alnrsa:

d d R R T
R r r
sin ) sin (
2
0
2
0

d
r
v
r
r R
R r
2
0
3
sin 2

,
_

=

d W R

+
0
3 3
sin 6
= W R
3
8 (15.63)
80
Denklem (15.49)daki birinci derece v
1
teriminin torka bir katks olmadna dikkat
edilmelidir.
KAYNAKLAR
Alaku Bayram : Akkanlar Mekanii, Ders Notlar, 2004
White M. Frank : Akkanlar Mekanii, Literatr yaynlar, Ocak 2004
Umur Habib : Akkanlar Mekanii, Alfa yaynlar, Ekim 1998
Krkgz M. Salih : Akkanlar Mekanii, Kare yaynlar, Ocak 2004
uhubi S. Erdoan : Akkanlar Mekanii, t Yaynlar, 1993
Peker Smer : Akkanlar Mekanii, Literatr yaynlar, 2004
Soukolu Muhittin : Akkanlar Mekanii zml Problemler, Birsen
yaynlar,1995
:
81
NDEKLER
Sayfa
1. AKIKAN HAREKETNN DFERANSYEL DENKLEMLER............................................1
1.1. Akkann vme Alan................................................................................................................1
1.2. Ktle Korunumunun Diferansiyel Denklemi............................................................................3
1.2.1. Silindirik Kutupsal Koordinatlar.......................................................................................6
1.2.2. Sktrlamaz Ak.............................................................................................................7
1.3. Dorusal Momentumun Diferansiyel Denklemi......................................................................9
1.3.1. Newton Tipi Akkan Navier-Stokes Denklemleri .........................................................15
1.4. Diferansiyel Enerji Denklemi .................................................................................................16
1.4.1. Sabit zellikli Sktrlamaz Ak..................................................................................20
1.5. Akm Fonksiyonu....................................................................................................................21
1.5.1. nn Geometrik Yorumu...................................................................................................23
1.5.2. Kutupsal koordinatlarda, Sktrlamaz Dzlemsel Ak................................................26
1.5.3. Eksenel Simetrik Sktrlamaz Ak .............................................................................26
1.5.4. Hz Potansiyeli.................................................................................................................27
1.5.5. Ak Tipi..........................................................................................................................28
1.6. Sktrlamaz Srtnmeli Aklara Baz rnekler..................................................................39
1.6.1. Bir Sabit ve Bir Hareketli Levha Arasndaki Couette Ak ...........................................39
1.6.2. ki Sabit Levha arasnda Basn Gradyeni Nedeniyle Oluan Ak................................40
1.6.3. Uzun, E Eksenli Silindirler Arasndaki Ak.................................................................42
1.7. Silindirik Boruda Basnl Akm.............................................................................................44
1.8. Couette Akm..........................................................................................................................50
1.9. Reynolds Yalama Teorisi......................................................................................................53
1.10. Biri Sabit Dieri Hareketli ki Levha Arasndaki Ak.........................................................57
1.11. Paralel ki Levha Arasnda Farkl Svlarn Olmas Durum..................................................59
1.12. Konsantrik (e merkezli) Kanallarda Laminer Ak..............................................................60
1.13. Ayr Merkezli Dnen Silindirler Arasndaki Aklar (Hidrodinamik Yalama)...................62
1.14. Hafif Bir ekilde Daralan Tpte Ak...................................................................................64
1.15. Ak izgileri Fonksiyonunu Kullanarak zotermal Ak Problemlerinin zlmesi..........68
1.15.1. lerleyen Bir Kre Etrafnda Ak..................................................................................68
1.5.2. Ykselen Bir Kabarck Etrafnda Ak............................................................................75
82
1.5.3. Viskoz Bir Sv inde Dnen Kre.................................................................................77
KAYNAKLAR...................................................................................................................................81
83