1.

1
1.1.1

Sistemi linearnih algebarskih jenda ina c

Uvod u sisteme linearnih alg. jedna ina c

Jednostavnih sistema linearnih algebarskih jedna ina se prisje amo jo iz kole : c c Primjer. xy 2x + y Primjer. xy+z 2x + y z x+yz = = = 1 2 1 Promatramo = = 0 3

U oba gornja primjera, rjeenje je uredena trojka i jedinstveno je. sistem linearnih algebarskih jedna ina oblika: c a11 x1 + a12 x2 + . . . + a1n xn a21 x1 + a22 x2 + . . . + a2n xn = = . . . = b1 b2

am1 x1 + am2 x2 + . . . + amn xn

bm

(1)

Ovo je sistem od m jedna ina sa n nepoznatih x1 , x2 , . . . , xn . Posebni slu aj je kada c c imamo m = n i tada se sistem naziva kvadratni. Denicija 1.1. Pod rjeenjem sistema LAJ (1) podrazumjevamo odredenu n-torku bro jeva (1 , 2, . . . , n ) sa osobinom da sistem (1) bude zadovoljen ako x1 zamjenimo sa 1 , x2 sa 2 , itd. Kao to smo ve vidjeli, sistem (1) moemo prikazati u matri nom obliku c c Ax = b, (2)

gdje je A matrica koecijenata aij , x vektor nepoznatih a b vektor slobodnih clanova. Postavlja se pitanje: kada se sistem (1) moe rijeiti, tj. kada je sistem saglasan? Teorem 1.1. Kronecker-Capellijev stav. Sistem linearnih algebarskih jedna ina (1) je c saglasan ako i samo ako je r(A) = r(Ap ), gdje je Ap = (A | b), dakle matrica A proirena (kolonski) matricom b. Pretpostavimo da je r(A) = r(Ap ) = r, dakle sistem je saglasan. Takoder pretpostavimo da je m n. Postavlja se drugo pitanje: koliko rjeenja ima sistem i kako se ta rjeenja pronalaze? Posmatrat cemo dva slu aja, naime: c

1. r=n 2. r<n.

1.1.2

Saglasni sistemi

Slu aj r = n c Posmatrat cemo prvo slu aj kada je r = n. c

a11 a21 Ap = . . . am1 a12 a22 . . . am2 ... ... ... a1n a2n . . . amn b1 b2 . . . bm a11 0 . . . 0 0 . . . a12 a22 . . . 0 0 . . . ... ... ... ... a1n a2n . . . ann 0 . . . b1 b2 . . . bn 0 . . .

U posljednjoj matrici imamo m n redova koji se sastoje samo od nula. Sistem (1) prelazi u

sistem: a11 x1 + a12 x2 + . . . + a1n xn = b1 b2 . . . bn (3)

a22 x2 + . . . + a2n xn = . . . ann xn Sistem (3) je kvadratni sistem. =

Odavdje vidimo da se nepoznanica xn moe izra unati iz posljednje jedna ine sisc c tema (3). Zatim tu vrijednost uvrstimo u predzadnju jedna inu i nademo xn1 , . . ., c nepoznatu x2 iz druge, a x1 iz prve jedna ine. c Kaemo da sistem rjeavamo unatrag i vidimo da sistem ima jedinstveno rjeenje (x1 , x2 , . . . , xn ) ako je r = n. Ovo se naziva Gaussova metoda. Primjer. (a) Ispitati saglasnost sistema;

(b) Ako je sistem saglasan, rijeiti Gaussovom metodom.

x1 + 2x2 x3 2x1 x2 + 2x3 3x1 2x2 x3 3x1 + x2 + x3

= = = =

2 3 4 5

Matri ni metod rjeavanja c U slu aju da je r = n, sistem (3) se moe napisati u matri nom obliku A x = b , c c gdje su a11 a12 . . . a1n b1 0 a22 . . . a2n b2 A = . . . ,b = . . . . . . . . . bn 0 0 . . . ann Rang matrice A je onda r(A ) = n i sigurno je det A = 0, tj. A je regularna matrica. Iz ovoga vidimo da se u slu aju regularnosti matrice koecijenata sistema, rjeac vanje svodi na rjeavanje matri ne jedna ine. c c Primjer. Rijeiti sistem algebarskih jedna ina matri nom metodom: c c xy 2x + y = = 0 3

Teorem 1.2. Kvadratni sistem linearnih algebarskih jedna ina ima jedinstveno rjeenje c ako je matrica A koecijenata sistema regularna, tj. det A = 0. Dokaz. Posmatrajmo matri ni oblik sistema, dakle Ax = b.Kako je A kvadratna i c regularna matrica, to zna i da postoji jedinstvena inverzna matrica A1 . Pomnoimo c gornju jedna inu s lijeve strane sa A1 . c (A1 ) Ax x Dakle, x je jedinstveno rjeenje. Slu aj r < n c
a11 a12 0 a22 . . . . . . Ap 0 0 0 0 . . . . . . Ovde ima m r redova sa nulama. a1r a1 r+1 a2r a2 r+1 . . . . . . . . . ar r ar r+1 ... 0 . . . . . . Sistem (1) postaje ... ... ... ... ... a1n a2n . . . ar n . . . b1 b2 . . . br 0 . . .

= b = A1 b = A1 b

(A1 A)x

a11 x1 + a12 x2 + . . . + a1r xr + a1 r+1 xr+1 + . . . + a1n xn a22 x2 + . . . + a2r xr + a2 r+1 xr+1 + . . . + a2n xn . . . ar r xr + ar r+1 xr+1 + . . . + ar n xn

= =

b1 b2 . . . br (4)

Ovaj sistem (4) nije kvadratni i imamo s = nr nepoznanica "vika": xr+1 , xr+2 , . . . , xn . Ovih s vika nepoznanica tretiramo tako da im dodijelimo proizvoljnu vrijednost (to moemo u initi na beskona no mnogo na ina). Zatim ih prebacimo s druge c c c strane znaka jednakosti sistema (4). Na taj na in dobivamo kvadratni sistem od r jedna ina sa r nepoznatih i rjeavamo c c ga na isti na in koji je opisan ranije (Gaussovom ili matri nom metodom). c c Dakle, vidimo da u ovom slu aju sistem (4), odnosno sistem (1) ima beskona no c c mnogo rjeenja. Primjedba. Zaklju ujemo da sistem linearnih algebarskih jedna ina, kada je saglasan, c c moe imati isklju ivo: c 1. jedinstveno rjeenje; ili 2. beskona no mnogo rjeenja. c Primjer. x1 + 2x2 x3 2x1 3x2 + 2x3 = = 4 6

Primjedba. U slu aju kad je m < n, sistem se na isti na in treba napraviti kvadratnim, c c te onda rijeiti.

1.1.3

Cramerov metod

Cramerov metod je na in rjeavanja sistema algebarskih jedna ina pomo u determic c c nanti. Stoga se samo moe primjeniti na kvadratne sisteme! Teorem 1.3. Neka nam je dat kvadratni sistem linearnih algebarskih jedna ina Ax = c B. Ako je det A = 0, tada sistem ima jedinstveno rjeenje i vrijedi: x1 = D1 , D x2 = D2 Dn , . . . , xn = , D D

gdje su D = det A, a Dk , k = 1, 2, 3, . . . , n su determinante koje se dobiju iz det A zamjenom njene k-te kolone vektorom slobodnih clanova (b1 , b2 , . . . , bn ). Primjer. x1 + 2x2 + x3 2x1 x2 x3 x1 + x2 + x3 Primjedba. = = = 4 0 3.

1. Ako je D = 0, onda sistem ima jedinstveno rjeenje x1 = D1 , D x2 = D2 Dn , . . . , xn = , D D

2. Ako je D = 0, a barem jedna od determinanti D1 , D2 , . . . , Dn je razli ita od c nule, tada sistem nema rjeenja. 3. Ako je D = D1 = D2 = . . . = Dn , tada je sistem neodreden, tj. ili nema rjeenja ili ima beskona no mnogo rjeenja. Tada se moramo koristiti nekom c drugom metodom.

1.1.4

Homogeni sistemi

Denicija 1.2. Sistem linearnih algebarskih jedna ina oblika c a11 x1 + a12 x2 + . . . + a1n xn a21 x1 + a22 x2 + . . . + a2n xn = = . . . = 0 0

an1 x1 + an2 x2 + . . . + ann xn

(5)

naziva se homogenim sistemom linearnih algebarskih jedna ina. c O ito je da ovaj sistem ima jedno rjeenje oblika c (x1 , x2 , . . . , xn ) = (0, 0, . . . , 0). Ovo rjeenje naziva se trivijalno rjeenje. Homogeni sistem ima i netrivijalnih rjeenja ako i samo ako je determinanta sistema det A = 0, to direktno slijedi iz Cramerovog pravila. O ito je da imamo da je c D1 = D2 = . . . = Dn = 0. Sistem ima samo trivijalno rjeenje ako je dakle det A = 0.