S dng kinh t hc th nghim trong vic ging dy cc mn kinh t hc ng dng

Phm Khnh Nam1 B mn Kinh t Mi trng Khoa Kinh t Pht trin (phin bn 08/2005) Bi vit ny nhm gii thiu mt phng php mi trong ging dy i hc khi ngnh kinh t v qun tr kinh doanh: ng dng kinh t hc th nghim (experimental economics) t chc cc th nghim/tr chi trong lp hc qua chuyn ti ni dung cn ging dy. Ngi vit s trnh by s lc nhng nt chnh v kinh t hc th nghim, l do p dng trong ging dy i hc v chia s nhng kinh nghim thc t p dng phng php ny cho cc lp K26, K27, K28 khoa Kinh t Pht trin hc mn Kinh t hc Mi trng v Ti nguyn thin nhin. 1. Kinh t hc th nghim l g? Samuelson v Nordhaus trong cun sch Kinh t hc ni ting ca mnh, vo nm 1985, vit: Kinh t hckhng th thc hin nhng th nghim trong phng nh ha hc hay sinh hc bi v n khng th d dng kim sot c cc bin s nh hng. Ging nh thin vn hc hay kh tng hc, kinh t hc phi bng lng vi ci mnh quan st c (Samulelson and Nordhaus, 1985, trang 8). n gin l kinh t hc phi da trn quan st v suy lun. Khng th a kinh t hc vo phng th nghim c! Gii Nobel Kinh t hc nm 2002 c trao cho Daniel Kahneman v Vernon Smith, nhng nh tin phong ca kinh t hc hnh vi v kinh t hc th nghim. Kinh t hc th nghim ca Vernon Smith v nhng ngi theo trng phi ny thc s din ra trong phng th nghim. Mt trong nhng thch thc ln ca kinh t hc truyn thng l lm sao kim nh cc l thuyt kinh t. Cc s liu thc a quan st v thu thp c khng cho php ch ra l thuyt kinh t sai ch no v nguyn nhn cc sai lm . Nu ta thit lp c mi quan h gia l thuyt v quan st thc a trong cc tnh hung c kim sot, ta c th vt qua c cc thch thc ny. Kinh t hc th nghim thit lp cc tnh hung c kim sot trong phng th nghim, sau nghin cu hnh vi ca ch th trong cc tnh hung bng cch gi lp th trng v cc quan h th trng. Kt qu t nhng th nghim ny s c tng qut ha cho th trng thc. C th thy s c nhiu tranh ci trong vn ny, nhng chc chn rng c th dng cc kt qu th nghim lin quan n hnh vi kinh t vi m ng gp vo s pht trin cc l thuyt kinh t, cng ging nh cc th nghim vt l trong phng th nghim ca Newton c th ng gp cho l thuyt vt l v tr ca chnh ng (lc ht y ca cc hnh tinh).
1

a ch lin lc: Khoa Kinh t Pht trin, 1A Hong Diu Q. Ph Nhun, TP. HCM. Email: khanhnam@ueh.edu.vn

Cch d hiu nht gii thch kinh t hc th nghim l g l trnh by mt th nghim kinh t hc. Cc th nghim ny c Chamberlin thc hin ln u tin vo nm 1948 nhm kim nh l thuyt cnh tranh hon ho ca kinh t hc tn c in. Vernon Smith l thnh vin ca cuc th nghim trong lp hc Havard nm . Cc th nghim kinh in khc c th k ra l ca John Nash nm 1954 v kh nng d on trong l thuyt tr chi, ca Vernon Smith v Charles Plott nm 1978 v cn bng th trng c a vo cc yu t cu trc th trng, v rt nhiu cc th nghim sau ny v thng mi quc t, th trng tin t, ngoi tc, hng ha cng, cc ch kinh t hc v m v.v.2 Phn di y ti s trnh by mt cch ngn gn cch thc Vernon Smith thc hin th nghim ca mnh v kim nh cn bng th trng vo nm 1962 (Smith, 1962) 3. Sinh vin tham gia th nghim (gi l ch th) c chia lm 2 nhm, ngi mua v ngi bn tim nng. Ch th c phn cng ngu nhin l ngi mua hoc ngi bn. Mi ngi bn c giao mt n v hng ha cn bn vi gi t trc. Nu gi t trc ny l t th ngi bn khng c bn thp hn gi ny v h c th kim c khon tin l p t nu bn c vi gi p>t. Ch mt mnh ngi bn bit c gi t trc t ca mnh. Ngi mua cng vy, h c mt gi t trc l y cho mt n v c mua v khng c mua vi gi cao hn gi y ny. Nu h mua c vi gi p<y h s kim c khon tin y p. Da trn vic phn phi cc gi t trc, Smith c th tm ra ng cung, ng cu v do tnh c gi cn bng th trng l thuyt. Ch th, l ngi mua v ngi bn, trong tnh hung ny khng c thng tin tnh c gi cn bng th trng. iu gy ngc nhin cho Smith l gi giao dch thc trn th trng tin n rt gn gi cn bng l thuyt. Smith sau kt lun l c xu hng rt r cho thy khi cm mi thng ng th trng v cng khai mi khon u gi mua bn cng nh cc quy tc giao dch th s t im cn bng th trng. S dch chuyn cung cu y ng vi nhng d on trong l thuyt gi c cnh trnh (Smith, 1962). V d trn t ra mt cu hi cn bn cho nhng ai ln u tin lm quen vi kinh t hc th nghim: ng c no lm ch th trong th nghim th hin ng s a thch/phc li ca h? Cu tr li s da trn 2 khi nim tin ca kinh t hc th nghim: Salience l khi nim ch c mi lin kt gia la chn ca ch th vi kt qu t c v Dominance l khi nim ch khon tin thc m ch th kim c trong th nghim l ng lc cho ch th th hin ng s a thch ca c nhn ( th nghim trn, ch th s kim c (p t) hoc (y p)). 2. Ti sao c th p dng vo ging dy? Thc hin th nghim trong lp hc ging dy thc s rt hiu qu v sinh vin c t trc tip vo mi trng kinh t mnh ang hc. Chng hn trong v d th nghim trn ca Vernon Smith, sinh vin cui cng s nhn ra rng gi cn bng l thuyt chnh l gi cnh tranh c xy dng t chnh giao dch mua v bn ca h trong iu kin mi ngi u c chung mt thng tin th trng. Holt (1999) cng cho rng ngay c khi cuc th nghim tht bi, ngha l gi giao dch khc rt xa gia cn bng l thuyt th cng l tht bi th v: sinh vin chi tr chi v s phi suy ngh tm ra nhng l
2

cui bi vit ny, ti c cung cp a ch Websites, bn c c th vo thm v ti v cc th nghim m mnh quan tm. 3 Ti khng c bn gc ca bi ny, bn c quan tm n th nghim ny xin lin lc vi ti c phin bn th nghim t bi vit ca ngi khc.

do tht bi. Bt k kt qu ca cc cuc th nghim trn lp, t nht khi tham gia, sinh vin thc hin m phng mt giao dch v thc hin cc tnh ton l thuyt so snh vi kt qu thc. Th nghim kinh t hc trong lp hc trn cung cp cho sinh vin chic cu ni, ni gia l thuyt chung v cc c tnh ch yu ca th trng ang c hc. Mt th nghim n gin trong lp hc cng c th t ra thch thc rt ln i vi h thng l thuyt kinh t. N c th buc c ging vin v sinh vin o xi li cc l thuyt c. Th nghim trn ca Vernon Smith em li mt kt qu bt ng: cn bng th trng t c ch vi mt s t ngi mua v ngi bn tham gia giao dch vi nhng thng tin rt gii hn v gi tr cng nh chi ph ca mn hng. Vy khi ging dy v cung, cu, l thuyt cn bng th trng, c l do g t ra nhng gi thit nh cn phi c s lng ln ngi mua v ngi bn? C th ni, ch mt th nghim kinh t trong lp hc chng minh mt gi nh quen thuc ca kinh t hc l khng thc tin. Mt bui hc c cc th nghim kinh t hoc tr chi chc chn tr nn vui hn, sinh ng hn, ph v cu trc cng nhc ca cc bui hc truyn thng vi gio vin ni, v th ln bng, sinh vin chp bi v lm cc bi tp n iu. Kinh nghim ca ti khi p dng th nghim kinh t cho mn hc Kinh t mi trng v ti nguyn thin nhin cng khng nh iu ny. Lp hc s tr nn n o hn, sinh vin nng ng hn, ho hc ly giy bt ra tnh ton v tho lun vi nhau trc khi ra quyt nh mua hay bn. Nhng quan trng hn, nhng l thuyt kinh t s tr nn r rng hn, su sc hn vi sinh vin, bi v h thc s ang ng trong n, s dng n ra quyt nh quyt nh dn n kt qu l h thng hay thua trong tr chi. Ngy nay cc trng i hc trn th gii ang quan tm rt nhiu n vic a th nghim kinh t vo lp hc nh l mt phng php ging dy h tr cc phng php truyn thng. Theo Holt (1999), ging dy kinh t bng th nghim c thc hin cc trng i hc nh University of Arizona, California Institute of Technology, University of Arkansas, v University of Amsterdam. University of Amsterdam, kt qu ca phng php mi rt n tng: phng php ny gip gim 50% s sinh vin thi rt mn kinh t hc i cng so vi cc nm trc. 3. p dng nh th no: Kinh nghim t mn hc kinh t mi trng v ti nguyn thin nhin? Ti p dng cc nguyn tc v tinh thn ca kinh t hc th nghim vo mt phn ging dy mn hc Kinh t Mi trng v ti nguyn thin nhin cho cc lp kha K26, K27 v K28 khoa Kinh t Pht trin. Mt ni dung cn ging ca mn hc ny l Th trng giy php pht thi. Cch ging dy truyn thng cho phn ny l gio vin s trnh by cch m th trng giy php pht thi hot ng, gi th trng c xc lp nh th no, khi no mt cng ty nn mua hay bn giy php v u nhc im ca giy php. Sau sinh vin s lm mt bi tp minh ha. Mt quan st cho thy, trn lp sinh vin t ra hiu nhng g ging vin ni, nhng khi lm bi thi, trong thi gian hn ch, rt nhiu sinh vin khng lm c bi tp tnh ton v giy php pht thi. Thc hin tr chi giy php pht thi trn lp cho thy hu ht sinh vin sau lm c bi tp khi thi ht mn. Ngha l sinh vin thc s nh v bit cch phi lm g trc nhng d kin c cho trong thi. H bit cch lm v thc s lm iu trong thc t.

Tr chi c thc hin nh sau. Sinh vin c chia thnh 6 nhm, mi nhm l mt nh my (c 2 nh my nhit in, 2 nh my xi mng, 2 nh my lc du). Mi nh my c cung cp mt thng s ring v tnh hnh kinh doanh v kh nng x l nhim mi trng. Mi nh my c cp cho mt s giy php pht thi ban u. Sau ging vin s tuyn b th trng giao dch bt u m ca, cc nh my c th mua hay bn giy php pht thi thu c li nhun cao nht. Nh my no c li nhun cao nht sau cc phin giao dch s c phn thng. Lc ny cc nhm sinh vin s tnh ton v t a ra cc mc gi cn mua v bn. Th trng gi lp ny tr nn thc v sinh ng. S c nhm sinh vin tin hnh u c giy php, c nhm s quan st thi mua v bn ca nhm khc ra gi, thm ch c nhm cn c gin ip ly trm thng tin ca i th. Th nghim th trng ny c th c m rng bng cch thm vo vai tr ca mt nhm bo v mi trng (NGO) c ti tr quc t mua giy php pht thi. Trong 3 kha K26, K27, K28, ch c ring kha K28 l t c kt qu gi th trng xc lp bi cc nh my gn bng gi cn bng tnh ton l thuyt. Tr chi kt thc bng mt cuc tho lun gia ton th cc nhm, ch ra nhng kh khn, nhng suy ngh c khi tham gia th trng. Kt qu ca th nghim ny theo nh gi ring c nhn ti l rt lc quan. Sinh vin tham gia hiu r bn cht, cc l thuyt xy dng nn giy php pht thi, hiu r th trng giy php hot ng ra sao, nhng thch thc c th gp khi tham gia th trng. Mt iu quan trng na l sau tr chi, sinh vin c th hiu d dng hn khi c bi ging hoc ti liu v giy php pht thi. Tuy nhin, cng c mt s kh khn khi p dng phng php ny. Mt vn ln rt nhiu ngi t ra l s khng c tin thc hin mt th nghim thc trong lp hc. Nh trnh by phn 1, mt cuc th nghim kinh t ch c gi tr khi n to c ng lc cho ch th tham gia bc l ng s a thch ca anh ta. ng lc ny c to ra bi phn thng hay khon thu nhp ngi c c khi tham gia th nghim. Kh khn ny c th vt qua c trong lp hc nu ging vin to c phn thng tinh thn cho sinh vin, c th l mt s cng nhn hay im cng. Khng nht thit phi l phn thng vt cht. Holt (1999), mt trong nhng nh kinh t hc th nghim hng u hin nay v l ngi p dng kh nhiu cc k thut th nghim kinh t trong lp hc, cng ng vi quan im ny. Mt kh khn na l lp hc qu ng sinh vin bi v cc ni dung th nghim phn ln da trn ng lc la chn c nhn. Mt cch tn dng bt li s ng sinh vin ny l t ra cc cu hi tho lun chung sau khi tr chi kt thc. Lc ny sinh vin c nhng kinh nghim thc khi tham gia tr chi v c th chia s hoc bnh lun chung vi c lp, t cng gip s ng sinh vin hiu r ni dung phn c hc. Mc d rt tin tng vo vic p dng cc th nghim kinh t vo ging dy, ti cng thy c mt cu hi quan trng l lm sao p dng phng php ny hiu qu. D nhin th nghim kinh t khng th lm thay tt c cc phng php ging dy truyn thng nh bi ging trn lp, bi tp v nh, tho lun nhm, ging dy tnh hung. Trong nhiu trng hp, c th ging dy bng th nghim dn n kt qu khng tt nh ging dy thng thng. Ging dy bng th nghim tt nht l minh ha cc ch quan trng trong mn hc. y kinh nghim p dng cc th nghim/tr chi s ch cho ging vin bit khi no nn s dng chng trong mn hc.

4. Kt lun Thch thc ln nht p dng phng php ny nc ta l Kinh t hc th nghim v ng dng vo ging dy cn qu mi m vi cc trng i hc4. Thch thc ny c th dn dn vt qua nu chng ta bit cch s dng nhng ngun lc sn c. Phn di y gii thiu nhng a ch m chng ta c th s dng ngay nhng th nghim c son v p dng thnh cng. Cc ngun ny c bit thch hp cho cc mn hc ngnh kinh t nh kinh t vi m, kinh t v m, kinh t quc t, kinh t cng, kinh t mi trng v.v. Greg Delemeester and Jurgen Brauer: http://www.marietta.edu/~delemeeg/games/. a ch ny gii thiu tm tt v cung cp ng dn n nhng th nghim trong lp hc, phn chia thnh 2 mng kinh t hc vi m v kinh t hc v m. Greg Delemeester and Jurgen Brauer gii thiu 150 th nghim/tr chi. Classroom Expernomics: http://www.marietta.edu/~delemeeg/expernom.html. y l mt t tin in t xut bn 1 nm 2 ln do Greg Delemeester v John Neral ch trng, gii thiu cc th nghim kinh t c thc hin. T tp ch Journal of Economics Education: http://www.indiana.edu/~econed/tocindex.htm. y l t tp ch chuyn ngnh dnh cho ging dy kinh t hc kh b ch, khng ch v trnh by cc th nghim kinh t m cn rt nhiu vn khc trong nghin cu v ging dy ngnh kinh t. Mc d cn kh t bng chng v vai tr ca cc th nghim kinh t/tr chi trong vic nng cao cht lng hc tp ca sinh vin, ti lun tin rng y l mt cng c ging dy hiu qu. Sinh vin tr nn nng ng hn, thoi mi hn trong vic hc. Ging vin thch th hn vi bi ging ca mnh, c thm mt cng c chun b bi ging mt cch tt nht. V mt iu quan trng l vi nhng kho t liu nh trn, th nghim kinh t trong lp hc khng cn l a ht ring phn ca cc nh kinh t hc th nghim: mi ngi u c th p dng cho cng vic ging dy ca mnh. Ti liu tham kho Holt C. A. (1999). Teaching economics with classroom experiments. Southern Economic Journal, January 1999, 65(3), 603-610. Samuelson, P. and W. Nordhaus (1985), Economics, McGraw-Hill. Smith V.L. (1962), An experimental study of competitive market behavior, Journal of Political Economy 70, 111-137.

Theo hiu bit ca tc gi, ti trng i hc Kinh t Tp. HCM t trc n nay ch c 2 s kin lin quan n kinh t hc th nghim (tt nhin tr phn p dng ca tc gi vo ging dy cp trn): bi vit ca Nguyn Th Diu Phng trn tp ch Pht trin Kinh t s 1 nm 2005 vi tiu l Kinh t th nghim: giai on u, ch yu tm tt cc nghin cu lin quan n l thuyt tr chi; s kin th 2 l bi bo co ca Quc Anh ti chng trnh ging dy Kinh t Fulbright ngy 27/04/2005 c nhan l Th nghim v mt h thng quan h x hi trong mt th gii thc: v tha v nim tin (http://www.fetp.edu.vn/events/ event101.htm).