Harun Yahya - Arabic - Design Nature 1St Version

ARAP TASARIM 001-013 PDF 18/11/02 15:12 Page 1
ARAP TASARIM 001-013 PDF 18/11/02 15:12 Page 3
º«ª°üàdG
á©«Ñ£dG ‘
≈«ëj ¿hQÉg
ÇQÉ≤dG ¤GE
πµ°ûJ ájô¶ædG √òg ¿CG ƒg á«æjhQGódG ájô¶ædG QÉ«¡f’ ¢UÉN π°üa ¢ü«°üîJ AGQh ÖÑ°ùdG
,≥∏ÿG á≤«≤M á«æjhQGódG äôµfCG ¿CG òæªa .øjóë∏ŸG áØ°SÓØdG πc É¡«∏Y óªà©j »àdG IóYÉ≤dG
≥dÉÿG OƒLƒH ∂«µ°ûàdG ‘ Gƒ©bh hCG º¡fÉjOCG øY ¿hÒãµdG ≈∏îJ ,¬∏dG OƒLh á≤«≤M ‹ÉàdÉHh
,øjódG Éæ«∏Y ¬ªàëj kÉÑLGh ájô¶ædG √òg ¢†MO Èà©j ∂dòd .IÒNC’G áæ°S Ú©HQC’Gh áÄŸG ∫ÓN
,ÉæÑàc øe ÜÉàc øe ÌcCG GC ô≤j ¿CG ÇQÉ≤∏d á°UôØdG íæ°ùJ ’ ób .Éæe πc ≈∏Y ¬à«dhDƒ°ùe ™≤Jh
.´ƒ°VƒŸG Gòg ¬«a ¢üî∏f kÓ°üa ¢ü°üîf ¿CG ÉæjCÉJQG ∂dòd
äÉjB’G Aƒ°V ≈∏Y ÖàµdG √òg πc É¡àdhÉæJ »˘à˘dG á˘«˘fÉÁE’G äÉ˘Yƒ˘°VƒŸG ™˘«˘ª˘L ìô˘°T ”
≥∏©àJ »àdG äÉYƒ°VƒŸG πc âMô°T .¬«fÉ©e ™e ¢û«©dGh ¬∏dG ΩÓc ¤EG ¢SÉædG ƒYóJ »gh á«fBGô≤dG
Üƒ∏°SC’G ∫ÓN øe ÇQÉ≤dG øgP ‘ ∫DhÉ°ùàdG hCG ∂°û∏d kÉfÉµe ´óJ ’ á≤jô£H á«fBGô≤dG äÉjB’ÉH
á«YÉªàL’G äÉ≤Ñ£dG ™«ªL ‘ AGôq ≤∏d øµÁ ¬Ñàc ‘ ÖJÉµdG √óªàYG …òdG §«°ùÑdGh ¢ù∏°ùdG
øe ÇQÉ≤dG øqµÁ §«°ùÑdG »FGhôdG Üƒ∏°SC’G Gòg .É¡ª¡ØJh É¡æe ó«Øà°ùJ ¿CG á«ª«∏©àdG äÉjƒà°ùŸGh
,É¡H ¿hó≤à©j ’h á«fÉMhôdG QƒeC’G ¿ƒ°†aôj øjòdG ∂ÄdhCG ≈àM ,IóMGh á°ù∏L ‘ ÜÉàµdG IAGôb
.É¡H º¡YÉæàbG AÉØNEG øe Gƒæµªàj ⁄h ÖàµdG √òg É¡JƒàMG »àdG ≥FÉ≤◊ÉH GhôKCÉJ
øe ¬dhÉæàj hCG OôØæe πµ°ûH ∞dDƒŸG Öàc øe √ÒZh ÜÉàµdG Gòg GC ô≤j ¿CG ÇQÉ≤∏d øµÁ
Ió«Øe á°ûbÉæŸG ¿hóé«°ùa ¬æe IOÉØà°S’G ‘ ¿ƒÑZôj øjòdG ∂ÄdhCG ÉeCG .á«YÉªL äÉ°ûbÉæe ∫ÓN
.øjôNB’G ¤EG º¡HQÉŒ øY çóëàdGh º¡JÉYÉÑ£fÉH A’OE’G øe ¿ƒæµªà«°S º¡fEG PEG Gk óL
áeóN Èà©j ¬∏dG ¬Lƒd âÑàc »àdG ÖàµdG √òg ¢VôYh IAGôb ‘ áªgÉ°ùŸG ¿CG ¤EG áaÉ°VEG
¿hójôj øjò∏d ∫ƒ≤f ∂dòd ,´ÉæbE’G ‘ ájÉZ Üƒ∏°SCÉH ÖàµdG √òg ‘ ≥FÉ≤◊G â°VôY . øjó∏d
.kGÒÑc kÉfƒY º¡d Ωó≤J ÖàµdG √òg ¿EG :øjôNB’G ¤EG øjódG π≤f
iÒd ,ÜÉàµdG ájÉ¡f ‘ IOƒLƒŸG ÖàµdG √òg øe êPÉ‰ ≈∏Y ™∏£j ¿CG ÇQÉ≤∏d ó«ØŸG øe
.Ió«ØŸGh á©àªŸG á«æjódG OGƒŸÉH á«æ¨dG QOÉ°üŸG √òg ¬°Vô©J …òdG ´ƒæàdG
äÉ≤«∏©J hCG ÖJÉµ∏d á«°üî°T ô¶f äÉ¡Lh ,ÖàµdG øe √ÒZ ‘ Éªc ÜÉàµdG Gòg ‘ óŒ ød
á°ùFÉj ¢VhôY hCG á°Vôë äÉYƒ°Vƒe ¢VôY ‘ ¢†eÉZ Üƒ∏°SCG hCG ,∂«µ°ûàdG Öàc ≈∏Y óªà©J
.ÒµØàdG ‘ ±GôëfG ¤EG …ODƒJh ∑ƒµ°ûdG ÒãJ
º«ª°üàdG
á©«Ñ£dG ‘
∞«dCÉJ
≈«ëj ¿hQÉg
: áªLôJ
»∏Y óªfi ¿ÉNQhGC
2003 ôjGÈa - ∫ƒÑfÉà°SG

∞dƒD ŸG ∫ƒM
¬ª«∏©J ≈¡fCG ¿CG ó©H ,1956 ΩÉY Iô≤fCG ‘ ≈«ëj ¿hQÉg QÉ©à°ùŸG º°S’G â– Öàµj …òdG ÖJÉµdG ódh
QGó°UEÉH GC óH äÉ«æ«fÉªãdG ‘h ,∫ƒÑæà°SG á©eÉL ‘ ¿Éæ°S QÉª«e á©eÉL ‘ ÜGOB’G ¢SQO ,Iô≤fCG ‘ …ƒfÉãdGh »FGóàH’G
Iô°TÉÑŸG É¡JÉbÓ©d ¢Vô©Jh á«æjhQGódG ¢†MóJ »àdG ¬JÉHÉàµH Qƒ¡°ûe ÖJÉc ≈«ëj ¿hQÉg . á«æjódGh á«°SÉ«°ùdG ¬Ñàc
.IôeóŸG ájƒeódG äÉ«LƒdƒjójE’G ™e
ÉHQÉM øjnòs∏dG Ú«s Ñæ∏d Iôbƒe iôcP ‘ ''≈«ëj''h ''¿hQÉg'' »ª°SG øe ,QÉ©à°ùŸG hCG »ª∏≤dG º°S’G ¿ƒµàj
Gòg ¿ƒª°†Ã ÖàµdG √òg É¡jƒà– »àdG ÊÉ©ŸG •ÉÑJQ’ õeôc ±Ó¨dG ≈∏Y …ƒÑædG ”ÉÿG ô¡¶j Éªæ«H ,OÉ◊E’Gh ôØµdG
º∏°Sh ¬«∏Y ¬∏dG ≈∏°U kGóªfi Éæ«Ñf ¿CGh ,ájhÉª°ùdG ÖàµdG ôNBG ƒg ËôµdG ¿BGô≤dG ¿CG ¤EG …ƒÑædG ”ÉÿG Ò°ûj .”ÉÿG
πc ∫É£HEGh á«cô°ûdGh ájOÉ◊E’G ¢ù°SC’G ∞°ùf ‘ ¬aóg ÖJÉµdG ™°Vh áæ°ùdGh ¿BGô≤dG Aƒ°V ‘h .Ú«ÑædG ”ÉN ƒg
¬H ô¡e …òdG ”ÉÿG GògÈà©jh ,IÒNC’G ≥◊G áª∏c ¬d ¿ƒµàd ,øjó∏d ájOÉ©ŸG äÉcô◊G É¡«∏Y Ωƒ≤J »àdG ºYGõŸG
.√òg ¬aGógCG øY ¿ÓYEG áHÉãÃ ¬Ñàc
¿ÉÁE’G ≈∏Y º¡©«é°ûJh ,¢SÉædG ¤EG á«fBGô≤dG ádÉ°SôdG π≤f ƒgh óMGh ±óg ∫ƒM ∞dDƒŸG Öàc ™«ªL QhóJ
.ôNB’G Ωƒ«dGh »¡dE’G OƒLƒdGh á«fÉÁE’G äÉYƒ°VƒŸÉH ôµØàdGh ¬∏dÉH
¤EG GÎ∏µfEG øeh ,ÉµjôeCG ¤EG óæ¡dG øe óà“ AGô≤dG øe á©°SGh áëjô°ûd IÒÑc á«Ñ©°ûH ≈«ëj ¿hQÉg Öàc ™àªàJ
á«fÉŸC’Gh ájõ«∏µfE’Gh á«°ùfôØdG ¤EG ¬Ñàc ¢†©H âªLôJ óbh ;É«fÉÑ°SEGh πjRGÈdGh áæ°SƒÑdGh GóædƒHh É«°ù«fhófCG
.á«°ù«fhófC’Gh á«°ShôdGh á«fÉÑdC’Gh á«Hô©dGh ájOQC’Gh á«dÉ¨JÈdGh
Üƒ∏°SC’Éa ,ÚæeDƒŸG ¿ÉÁEG ájƒ≤Jh ,¬∏dÉH ¿ÉÁE’G ¤EG ÚæeDƒŸG ÒZ IƒYO ‘ É¡JóFÉa ÖàµdG √òg âàÑKCG ó≤d
øe .ÇQÉ≤dG ≈∏Y ≥«ª©dGh ™jô°ùdG ÒKCÉàdG ‘ áfƒª°†e kÉéFÉàf ≥≤ëj ÖàµdG √òg ¬H ™àªàJ …òdG ™æ≤ŸGh π¡°ùdG
´GƒfCG øe ´ƒf …C’ kÉ≤æà©e ≈≤Ñj ¿CG …óL πµ°ûH ÉgGƒàëÃ ôµØjh ÖàµdG √òg GC ô≤j ÇQÉb …CG ≈∏Y π«ëà°ùŸG
ÖàµdG √òg ¿C’ ,âëH »ØWÉY ≥∏£æe øe ∂dP ¿ƒµ«°ùa ,É¡æY ´ÉaódG AGƒd πªëj óMCG »≤H ƒdh .ájOÉŸG áØ°ù∏ØdG
Ωƒ«dG â°†MoO ób ¬∏dG OƒLh ¿GôµæH ∫ƒ≤J »àdG äÉ«LƒdƒjójE’G ™«ªL ¿EG .É¡°SÉ°SCG øe äÉØ°ù∏ØdG ∂∏J ∞°ùæJ
.≈«ëj ¿hQÉg Öàc ¤EG Oƒ©j π°†ØdGh
√òg ô°ûf AGQh øe ÖJÉµdG ±ógh ;¬Mƒ°Vhh ¿BGô≤dG áªµM øe Ióªà°ùe ¢üFÉ°üÿG √òg ¿CG ∂°T ’
,Iô¡°ûdG hCG á©ª°ùdG ≥«≤– ¢ù«dh ,¬∏dG ¤EG ∫ƒ°Uƒ∏d í«ë°üdG ≥jô£dG øY ¿ƒãëÑj øjòdG ∂ÄdhCG áeóN ƒg ÖàµdG
.√òg ¬Ñàc ô°ûf AGQh øe …OÉe ±óg óLƒj ’ ¬fCG ≈∏Y IhÓY
º¡Hƒ∏bh º¡æ«YCG íàØJ »àdG ,ÖàµdG √òg IAGôb ≈∏Y øjôNB’G ¿ƒ©é°ûj øjòdG ¿EÉa ,≥FÉ≤◊G √òg Aƒ°V ≈∏Yh
.øªãH Qó≤J ’ áeóN ¿ƒeó≤j ,¬∏d ájOƒÑ©dG ≥jôW ¤EG ºgó°TôJh
≈°Vƒa ¤EG ¿É°ùfE’G Oƒ≤Jh ÇQÉ≤dG øgP ‘ ¢ûjƒ°ûàdG øe kÉYƒf ≥∏îJ »àdG ÖàµdG πbÉæJ Èà©j ,iôNCG á¡L øe
í°VGƒdG øªa ÖàµdG √òg ÉeCG ,ó¡÷Gh âbƒ∏d á©«°†e ,¢SÉædG Üƒ∏b øe ∑ƒµ°ûdG áMGREG ‘ ôKDƒJ ’h ,á«LƒdƒjójEG
»eÉ°ùdG ±ó¡dG øe ÌcCG ÖJÉµ∏d á«HOC’G Iƒ≤dG ≈∏Y õcôJ âfÉc ƒd ÇQÉ≤dG ≈∏Y ÒÑµdG ôKC’G Gòg ∑Îàd øµJ ⁄ É¡fCG
ôØµdG áÁõg ƒg ≈«ëj ¿hQÉg Öàµd ó«MƒdG ±ó¡dG ¿CG iôj ¿CG ¬æµÁ ∂dòH ∂°ûj øeh ,¬«dEG ≈©°ùj …òdG
.á«fÉ°ùfE’G º«≤dG ¢ùjôµJh
’EG â°ù«d Gòg Éæeƒj ‘ »eÓ°SE’G ⁄É©dG É¡°û«©j »àdG äÉYGô°üdGh áÄ«°ùdG ádÉ◊G ¿CG ¤EG IQÉ°TE’G øe óH ’
è¡æe ¤EG IOƒ©dÉH ’EG »¡àæj ød Gògh ,IôaÉµdG äÉ«LƒdƒjójE’G ƒëf ¬LƒàdGh ∞«æ◊G ¬∏dG øjO øY OÉ©àH’G áé«àf
¿ƒµàd ¿ƒµdG ≥dÉN Éæd É¡°VôY »àdG á«fBGô≤dG ™FGô°ûdGh º«≤dG ¤EG ¬LƒàdGh ,á∏∏°†ŸG ègÉæŸG ∂∏J øY »∏îàdGh ¿ÉÁE’G
¬FGOCG øe óH ’ ÖLGh ∑Éæg ,QÉeódGh OÉ°ùØdG ájhÉg ƒëf ¬H Ò°ùJ »àdGh ájOÎŸG ⁄É©dG ádÉM ¤EG ô¶ædÉHh .kGQƒà°SO Éæd
.Ö°SÉæŸG âbƒdG ‘ π°üf ’ ób ...’EGh
√òg ¿ƒµà°S ¬∏dG ¿ƒ©Hh ,óFÉ≤dG QhódG Gòg É¡≤JÉY ≈∏Y äòNCG ób ≈«ëj ¿hQÉg áYƒª› ¿EG :Éæ∏b GPEG ≠dÉÑf ’
¿BGô≤dG É¡H óYh »àdG IOÉ©°ùdGh ∫ó©dGh ΩÓ°ùdG É¡dÓN øe øjô°û©dG ¿ô≤dG Üƒ©°T ≥≤ëà°S »àdG á∏«°SƒdG ÖàµdG
.ËôµdG
≈∏Y á«æjhQGódG É¡JôL »àdG çQGƒµdG ,á«fƒ°SÉŸGh ájOƒ¡«dG ,ójó÷G Êƒ°SÉŸG ΩÉ¶ædG :ÖJÉµdG ∫ÉªYCG øª°†àJ
á«ØÿG ó«dG ,ÜÉgQE’G ¢†aôj ΩÓ°SE’G ,á«°TÉØdG :á«æjhQGó∏d ájƒeódG á«LƒdƒjójE’G ,¢TƒÑeC’G óæY á«Yƒ«°ûdG ,⁄É©dG
ìÓ°S ,3-2-1 äÉYƒ°VƒŸG ,¿BGô≤dG º«n b ,â°Sƒcƒdƒ¡dG çOGƒM AGQh ,ÜÉgQE’G çOGƒM AGQh ,áæ°SƒÑdG ‘
‹hC’ ,IóFÉÑdG ·C’G , ,Qƒ£àdG ÖjPÉcCG ,Qƒ£àdG áYóN ,¬∏dG ¤EG ¬éàj Üô¨dG ,2-1 ≥FÉ≤M á«°ùfÉehôdG :¿É£«°ûdG
ô°ü©dG ,∞°Sƒj »ÑædG ,≈°Sƒe »ÑædG ,ÚjQƒ£àdG ≈∏Y á≤«bO äÉHÉLEG ,k’GDƒ°S øjô°ûY ‘ Qƒ£àdG ájô¶f QÉ«¡fG ,ÜÉÑdC’G
‘ º«ª°üàdG ,º∏©dG ≥jôW ¿BGô≤dG ,⁄É©dG Gòg IÉ«M á≤«≤M ,¿Éµe πc ‘ áª¶©dG ,¿GƒdC’G ‘ ¬∏dG RÉéYEG ,»ÑgòdG
’ ,¿ƒµdG ≥∏N , ,kÓ©a äCGóH ób ájóeô°ùdG ,¿Gƒ«◊G ⁄ÉY ‘ ∑ƒ∏°ùdG øe á©FGQ êPÉ‰h ¢ùØædG ∫òH ,á©«Ñ£dG
Iõé©e ,Ú©dG ‘ Iõé©ŸG ,»YÉæŸG RÉ¡÷G Iõé©e ,á«∏ÿG ‘ Iõé©ŸG ,IQòdG Iõé©e ,Qó≤dG á≤«≤Mh Oƒ∏ÿG ,πgÉéàJ
π°UC’G ,á∏ªædG ‘ Iõé©ŸG ,π°ù©dG πëf ‘ Iõé©ŸG ,á°Vƒ©ÑdG ‘ Iõé©ŸG ,äƒÑµæ©dG ‘ Iõé©ŸG ,äÉJÉÑædG ‘ ≥∏ÿG
Ö«cÎdG ‘ AGô°†ÿG Iõé©ŸG ,¬∏dG ±ô©oj π≤©dÉH ,äGõé©ŸG øe á∏°ù∏°S ,á˘«˘∏ÿG ‘ Qƒ˘©˘°ûdG ,IÉ˘«˘ë˘∏˘d »˘≤˘«˘≤◊G
. DNA QGô°SCG ,ÚJhÈdG ‘ Iõé©ŸG ,»Fƒ°†dG
∂FÉbó°UCG ⁄ÉY ,äGhÉª°ùdG áª¶Y ,¿Gƒ«◊G ⁄ÉY ,!øjhQGO Üòc ∫ÉØWC’G É¡jCG :∫ÉØWCÓd ÖJÉµdG Öàch
.¢SOÉæ≤dG :Iô¡ŸG ô°ù÷G IÉæH ,¿É≤JEÉH ¬à«∏N »æÑj πëædG ,πªædG ,QÉ¨°üdG
ºn«p≤dG ,¿BGô≤dG ‘ á«°SÉ°SC’G º«gÉØŸG :á«fBGôb äÉYƒ°Vƒe ∫hÉæàJ »àdG iôNC’G ÖJÉµdG ∫ÉªYCG øª°†àJh
º«≤dG ,áæ÷G :ÚæeDƒª∏d »≤«≤◊G ihCÉŸG ,á«∏gÉ÷G ™ªà› ôég ,3-2-1 ¿ÉÁEÓd ™jô°S º¡a ,¿BGô≤dG ‘ á«bÓNC’G
,¬∏dG AÉª°SCG ,≥aÉæŸG QGô°SCG ,¿BGô≤dG ‘ Ú≤aÉæŸG á«°üî°T ,¬∏dG π«Ñ°S ‘ Iôé¡dG ,¿BGô≤dG Ωƒ∏Y ,¿BGô≤dG ‘ á«fÉMhôdG
,π°SôdG ácô©e ,QÉædG å©H ,¿BGô≤dG øe äÉHÉLEG ,¿BGô≤dG ‘ á«°SÉ°SC’G º«gÉØŸG ,¿BGô≤dG ‘ ádOÉÛGh ádÉ°SôdG ≠«∏ÑJ
,¿BGô≤dG ‘ »YƒdG á«ªgCG ,¿BGô≤dG ‘ IÓ°üdG ,¿É£«°ûdG ÈµJ ,πgÉ÷G øjO ,á«æKƒdG ,¿É£«°ûdG :ø∏©oŸG ¿É°ùfE’G hóY
,¿BGô≤dG ‘ È°üdG á«ªgCG ,á«∏gÉ÷G ™ªà› ‘ ¿É°ùfE’G á«°üî°T ,á«°ùæŸG ¿BGô≤dG ΩÉµMCG ,kGóHCG ¢ùæJ ’ ,å©ÑdG Ωƒj
á«°ûN ,ÚæeDƒŸG áªMQ ,Éæ∏°SQ ∫ƒ≤J ,ÜƒàJ ¿CG πÑb ,πeÉµàŸG ¿ÉÁE’G ,á«gGƒdG ôØµdG èéM ,¿BGô≤dG øe áeÉY ±QÉ©e
á°SQóe ,3-2-1 ¬∏dG äÉ«dÉªL øe áYƒª› ,¿BGô≤dG ‘ IÉ«◊G ‘ ∫Éª÷G ,mäGB ≈°ù«Y »ÑædG ,ôØµdG ¢SƒHÉc ,¬∏dG
ô°ùØj ∞«c ,∂°ùØf ´óîJ GPÉŸ ,¬∏dG ΩÓc ´ÉÑJG á«ªgCG ,ïjQÉàdG ÈY ΩÓ°SE’G É¡d ¢Vô©J »àdG äGAGÎa’G ,∞°Sƒj
¿ƒ©ªà°ùj øjòdG ∂ÄdhCG ,¿BGô≤dG ‘ ∫ó©dGh È°üdG ,¿Éµe πc ‘ ≈∏éàj ¬∏dG ,¿BGô≤dG QGô°SCG ¢†©H ,¿BGô≤dG ¿ƒµdG
.¿BGô≤dG ¤EG
SEÇ‹L OFSET
‹stanbul / Turkey
Tel: (+90 212) 6290615
: ô°ûædG QGO
ARAfiTIRMA
YAYINCILIK
Merkez Mahallesi, Cumhuriyet Caddesi,

Alimano¤lu ‹fl Merkezi, No: 40 Zemin Kat
Güneflli / ‹stanbul - Turkey
Tel: (+90 212) 511 72 30
: ™Ñ£dG ¿GƒæY
KELEBEK MATBAACILIK
‹stanbul / Turkey
Tel: (+90 212) 5776009
:âfÎf’G ‘ ™bƒŸG
w w w . h a r u n y a h y a . c o m
ádÉ°SôdG á°ù°SƒD e
áeó≤e 8
äGô°û◊G ¿GÒW ‘ õé©ŸG º«ª°üàdG 14
Qƒ«£dG :áæ≤àŸG ¿GÒ£dG Iõ¡LGC 40
±ó¡dG ójó– áª¶fGC h ä’É°üJ’G 74
ájOGóJQ’G áMÉÑ°ùdG áª¶fGC 102
á«FÉ«ª«µdG ´ÉaódG áª¶fGC h ¢†«H’C G πªædG äGôª©à°ùe 114
IÉ«ë∏d ÖgGƒdG πFÉ°ùdG :ΩódG 122
≥∏ÿGh º«ª°üàdG 134

áeó≤e
Ée ∫hCG »g áÑ◊G ∞°üàæe ‘ IOƒLƒŸG áeÓ©dG ;âbƒdG øe ágôH øjÈ°SC’G áÑM ‘ ôµØàæd
èàæe πc ¿EG .áYôL ∞°üf ¿ƒdhÉæàj øjòdG ∂ÄdhCG IóYÉ°ùŸ áeÓ©dG √òg âªª°U .ÉædÉH ‘ ô£î«°S
êôîf »àdG äÉÑcôŸG øe Gk AóH ,õ«‡ º«ª°üJ ¬d ,øjÈ°SC’G áÑM áWÉ°ùÑH øµj ⁄ ƒdh ≈àM ,ÉædƒM OƒLƒe
.ó©H øY ºµëàdG RÉ¡éH AÉ¡àfGh πª©dG ¤EG É¡H
™eh .Ú©e ±óg ≥«≤ëàd º¶àæe πµ°ûH áØ∏àfl AGõLCG Ió©d ºZÉæàe ™«ªŒ ƒg º«ª°üàdG ,QÉ°üàNÉH
¿C’ ∂dP ,º«eÉ°üàdG ´GƒfCG øe ´ƒf IQÉ«°ùdG ¿CG ‘ ôµØj ¿CG ÉfóMCG ≈∏Y Ö©°üj ’ ∞jô©àdG Gòg
AGõLC’G º«ª°üJ ºàj ±ó¡dG Gòg Ö°ùMh ,äÉæë°ûdGh ¢UÉî°TC’G π≤f ƒg É¡©«æ°üJ øe ±ó¡dG
.™æ°üŸG ‘ É¡©«ªŒh ,IQÉ«°ùdG º°ùLh äGQÉWE’Gh ∑ôÙG πãe áØ∏àıG
º«ª°üàdG øe ´l ƒf ¬jód ¿GÒ£dG á«µ«eÉæjOh ôFÉ£dG ¿ƒµj πg ?á«◊G äÉæFÉµdG øY GPÉe øµdh
Éæg ±ó¡dG :IQÉ«°ùdG ∫Éãe ≈∏Y √ÉæjôLCG …òdG º««≤àdG ,∫GDƒ°ùdG Gòg ≈∏Y áHÉLE’G πÑb ≥Ñ£æd ?kÉ°†jCG
∑ô– »àdG ájƒ≤dG Qó°üdG äÓ°†Y ™e áØ«ØÿG AÉaƒ÷G ΩÉ¶©dG Ωóîà°ùJ ÖÑ°ùdG Gò¡d ,¿GÒ£dG ƒg
™e ≥aGƒàe πµ°ûH áëæLC’G â∏µ°ûJ ó≤a .AGƒ¡dG ‘ ¿RGƒà˘dG ≥˘«˘≤˘ë˘à˘d ¢ûjô˘dG ™˘e ΩÉ˘¶˘©˘dG √ò˘g
øe ÒÑc QGó≤e ¤EG ¬àLÉM ™e ôFÉ£dG iód ÜÓ≤à°S’G á«∏ªY âªé°ùfG Éªc ,á«FGƒ¡dG á«µ«eÉæjódG
.¢UÉN º«ª°üJ hP èàæe ƒg ôFÉ£dG ¿CG í°VGƒdG øe ,ábÉ£dG
óLƒJ .É¡°ùØf á≤«≤◊G ¬LGƒæ°ùa ,IÉ«◊G øe iôNCG k’Éµ°TCG ÉædhÉæJh kÉÑfÉL ôFÉ£dG ∫Éãe ÉæcôJ GPEG
øëf ÉæfCG ∞°ûàµæ°ùa ,åëÑdG Gòg ‘ Éæ©HÉJ GPEGh .™æ≤ŸGh ø≤àŸG º«ª°üàdG øY ¥ƒ∏fl πc ‘ á∏ãeCG
.ΩÉ¶ædG Gòg øe AõL Éæ°ùØfCG
8
≈«ëj ¿hQÉg
,¬H πª©j ¿CG ‹BG πLQ …C’ øµÁ ’ πµ°ûH ¿Óª©J äÉëØ°üdG √ò¡H ¿Éµ°ù“ Úà∏dG ∂jój s¿EG
¿CG ⁄É©dG ‘ ôjƒ°üJ ádBG π°†aC’ øµÁ ’ á≤jô£H ÉjDhôdG á«∏ªY òØæJ ô£°SC’G √òg ¿BGô≤J Úà∏dG ∂«æ«Yh
.ÉgòØæJ
í£°S ≈∏Y IOƒLƒŸG äÉbƒ∏ıG πc ¿CG óéj ,áeÉ¡dG áé«à˘æ˘dG √ò˘g ¤EG É˘fó˘MCG π˘°üj É˘eó˘æ˘Yh
óH ’ :¿PEG ,ºª°üe øe ¬d óH ’ º«ª°üJ πch ,ójôa º«ª°üJ á≤«≤◊G ‘ »g ,øëf É¡«a ÉÃ ,¢VQC’G
.á≤∏£e áªµMh Iƒ≤H ÉgAÉ≤H ßØMh ,AÉ°ûj Ée âbh É¡≤∏N ≥dÉN øe ≥FÓÿG √ò¡d
.ô°ûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ∞°üàæe ‘ â∏µ°ûJ »àdG Qƒ£àdG ájô¶f πÑb øe â°†aQ á≤«≤◊G √òg ¿CG ’EG
´GƒfCG ™«ªL ¿CG ºYõJ »gh ''´GƒfC’G π°UCG'' øjhQGO õdQÉ°ûJ ÜÉàc ‘ É¡°ù°SCG â©°Vh ájô¶ædG √òg
.ôNB’G øY É¡æe πc Qƒ£J áaOÉ°üàŸG çGóMC’G øe á∏°ù∏°S ÈY OƒLƒdG ¤EG äô¡X ób äÉbƒ∏ıG
ƒdh .á«FGƒ°ûY äGÒ¨J ÈY ô“ IÉ«◊G ∫Éµ°TCG ™«ªL ¿EÉa ,ájô¶ædG √ò¡d á«°SÉ°SC’G áeó≤ŸG Ö°ùMh
∫É«LC’G ‘ äôªà°SGh ÉgÒZ øY äõ«ªàd ,IÉ«◊G πµ°T Qƒ£J ‘ QhO á«FGƒ°û©dG äGÒ¨àdG √ò¡d ¿Éc
.á«dÉàdG
øjhQGO ájô¶f â©°Vh ¿CG ¤EG ,™æ≤eh Gk óL »ª∏Y ¬fCÉch kÉeÉY 140 IóŸ ƒjQÉæ«°ùdG Gòg π°UGƒJh
ájô¶ædG √òg ¿CG ÚÑJ á∏MôŸG √òg ‘ .äÉbƒ∏ıG óæY º«ª°üàdG á∏ãeCG ™e âfQƒbh ,ÒÑc ô¡› â–
™e á°†bÉæàe Ió°SÉa IôFGO øe ÌcCG ¿ƒµJ ¿CG hó©J ’ É¡fEG :ôNBG ≈æ©Ã ,kGóL áØ∏àfl IQƒ°U º°SôJ
.É¡°ùØf
Gò¡d πeÉ°T ∞jô©J Ëó≤J øe ójhôa øµªàj ⁄ .á«FGƒ°û©dG äGÒ¨àdG ≈∏Y k’hCG Aƒ°†dG §∏°ùæd
ÖLGƒdÉH √ƒ©ÑJ øjòdG ¿ƒjQƒ£àdGq ΩÉ≤a ,âbƒdG ∂dP ‘ äÉæ«÷G º∏©H áaô©ŸG ¢ü≤f ÖÑ°ùH Ωƒ¡ØŸG
äÉæ«L ‘ áª¶àæŸG ÒZ äÉaGôëf’G hCG ä’É°üØf’G øe áYƒª› :»g IôØ£dGh .''IôØ£dÉH'' GƒdÉbh
IôØW ’h ïjQÉàdG ÈY ô¡¶j ⁄ ¬fCG ƒg ´ƒ°VƒŸG Gòg ‘ ÒãŸGh ΩÉ¡dG A»°ûdG ¿CG ’EG .á«◊G äÉæFÉµdG
ájô°ûÑdG É¡àaôY »àdG äGôØ£dG ä’ÉM πc .»◊G øFÉµ∏d á«æ«÷G äÉeƒ∏©ŸG ôjƒ£J ¤EG äOCG IóMGh
ÒKCÉJ äGP ¿ƒµJ ä’É◊G π°†aCG ‘h ,É¡«∏Y CGô£J »àdG á«◊G äÉæFÉµdÉH ô°†J hCG ∞©°†J âfÉc kÉÑjô≤J
¢UÉ°UôdG ¥ÓWEG ¬Ñ°ûj IôØ£dG ∫ÓN øe Qƒ£àJ ¿CG øµÁ äÉbƒ∏ıG ¿CÉH ÒµØàdG ¿EÉa ∂dòd .…OÉ«M
™Ñ£dÉH .k’ÉM ø°ùMCGh áë°U ôahCG ¢UÉî°TCG øY äÉHÉ°UE’G ôØ°ùJ ¿CG πeCG ≈∏Y ¢SÉædG øe ó°ûM ≈∏Y
øe ádÉM Qƒ£J ¤EG …ODƒJ ¿CG øµÁ áæ«©e IôØW ¿CG ºgóMCG ≈YOG ¿EGh ≈àM !AGô¡dG øe ´ƒf Gòg
.Ωƒàfi QÉ«¡f’ kÉaóg âdGRÉe á«æjhQGódG ¿EÉa ,á«ª∏©dG äÉeƒ∏©ŸG πc ¢†«≤f ≈∏Yh ,ájô°ûÑdG ä’É◊G
9
á©«Ñ£dG ‘ º«ª°üàdG
…ƒ£æj .''É¡àFõŒ øµÁ ’ »àdG Ió≤©ŸG á«æÑdG'' ¬«∏Y ≥∏£j …òdG Ωƒ¡ØŸG ƒg ∂dP AGQh ÖÑ°ùdG
OƒLƒd áé«àf πª©J á«◊G äÉæFÉµdG ‘ AÉ°†YC’Gh áª¶fC’G á«ÑdÉZ ¿CÉH ∫ƒ≤j ¿ƒª°†e ≈∏Y Ωƒ¡ØŸG Gòg
hCG ájƒ°†©dG π«£©àH ÖÑ°ùà∏d ÉgóMCG π«£©J hCG AÉ¨dEG »Øµjh ,øeGõàe πµ°ûH πª©J á∏≤à°ùe AGõLCG
.¬∏ªcCÉH ΩÉ¶ædG
.IÒ¨°üdG AÉ°†YC’G øe á∏°ù∏°S ÈY äôe GPEG §≤a äGƒ°UC’G ¿GPB’G ¢ù°ùëàJ :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y
π«£©J áé«àædG ,≈£°SƒdG ¿PC’G äÉª«¶Y ióMEG ∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y øµàdh ,É¡æe kÉjCG π q£Y hCG ´õfG
.ΩÉJ πµ°ûH ™ª°ùdG á°SÉM
âbh ‘ AÉæãà°SG ¿hO É¡FGõLCG πc πª©J ¿CG Öéj ,á«LQÉÿG äGƒ°UC’G ™e ¿PC’G πYÉØàJ »µd
¿Góæ°ùdGh ábô£ŸG »gh ≈£°SƒdG ¿PC’G äÉª«¶Y ,πÑ£dG AÉ°ûZ ,á«LQÉÿG á«©ª°ùdG IÉæ≤dG :øeGõàe
ájô©°ûdG ÉjÓÿG πãe á«©ª°ùdG äÓÑ≤˘à˘°ùŸG ,¿PC’G á˘©˘bƒ˘b CÓÁ …ò˘dG π˘FÉ˘°ùdG ,ÜÉ˘cô˘dG º˘¶˘Yh
õcôŸG ™e á∏°üàŸG ÜÉ°üYC’G áµÑ°T .äGƒ°UC’G ¢ù°ù– ≈∏Y ÉjÓÿG √òg óYÉ°ùJ »àdG ÜGógC’Gh
…C’ øµÁ ’ ¬fC’ ,á∏°üØæe AGõLCG πµ°ûH Qƒ£àj ¿CG »©ª°ùdG ΩÉ¶ædG Gò¡d øµÁ ’ .ÆÉeódG ‘ »©ª°ùdG
.ΩÉ¶ædG AGõLCG »bÉH øY ∫õ©Ã πª©j ¿CG AõL
øe kÉ≤∏b øjhQGO ¿Éc ó≤a ,Qƒ£àdG ájô¶f ¢†MóJ É¡àFõŒ øµÁ ’ »àdG Ió≤©ŸG á«æÑdG √òg ¿CG ÉÃh
:''´GƒfC’G π°UCG'' ¬HÉàc ‘ Öàµa ,IôgÉ¶dG πF’ódG √òg
¿EÉa ,á«dÉààeh áªî°V äÓjó©J ÈY πµ˘°ûJ ó˘≤˘©˘e ƒ˘°†Y …CG Oƒ˘Lh ≈˘∏˘Y á˘æ˘gÈdG â“ GPEG ''
1
''É¡°SÉ°SCG øe ∞°ùæà°S »àjô¶f
¿ô≤dG äÉ«fÉµeEG ™e ó≤©ŸG ƒ°†©dG Gòg πãe óéj ¿CG ójôj øµj ⁄ hCG øjhQGO áYÉ£à°SÉH øµj ⁄
…òdGh ,¿hô°û©dG ¿ô≤dG ¬H õ«“ …òdG ≥«bódG »ª∏©dG åëÑdG ¿CG ’EG .á£«°ùÑdG á«ª∏©dG ô°ûY ™°SÉàdG
Gòµgh ,É¡àFõŒ øµÁ ’ Ió≤©e á«æH »g ájƒ«◊G áª¶fC’G á«ÑdÉZ ¿CG ≈∏Y øgôH ,π«°UÉØàdG ¥OCG ∫hÉæJ
.≈°ûîj ¿Éc Éªc ''É¡°SÉ°SCG øe øjhQGO ájô¶f âØ°ùf''
√òg .øjhQGO ájô¶f ¢†MóJ »àdG ájƒ«◊G áª¶fC’G øY IOó©àe á∏ãeCG ÜÉàµdG Gòg ‘ ¢Vô©à°ùf
∫ÓN øeh ,•GƒWƒdG áªéªL ≈àMh Qƒ«£dG áëæLCG øe Gk AóHn ¿Éµe …CG ‘ Égó‚ ¿CG øµÁ áª¶fC’G
AÉ«MC’G √òg ≥dÉN áª¶Y ô©°ûà°ùæ°S πH ,Ö°ùëa øjhQGO ájô¶f ¢†MO ¤EG π°Uƒàf ød É¡d Éæà°SGQO
.á¨dÉÑdG ¬àªµMh
:≥dÉÿG ƒg ¬∏dG .ø≤àŸG »¡dE’G ≥∏ÿG ≈∏Y ∫ó÷G πÑ≤j ’ …òdG π«dódG óéæ°S Éæg
10
≈«ëj ¿hQÉg
ƒn go hn p ¢VQr ’nC Gh päG hn É ªn °s ùdG ‘ É en ¬o nd ío Ñu °nùjo ≈æ °rùo◊G Ao Éªn °rS’nC G ¬o nd Qo ƒu °nü oŸG Ç
o Qp É Ñn dG ≥o pdÉ nÿG ¬o ∏dG ƒn go }
.24 :ô°û◊G | º o « µp n◊G õo jõ ©n dG
É¡àFõŒ øµÁ ’ »àdG Ió≤©ŸG á«æÑdG ≈∏Y ∫Éãe :¿ÉWô°ùdG ÚY

≈∏Y ÉfóàYG ÉæfCG ’EG ,É¡aÓàNG ≈∏Y á«◊G äÉæFÉµdG É¡∏ª– »àdG ¿ƒ«©dG ´GƒfCG øe ójó©dG ∑Éæg
≈∏Y GÒeÉµdG â©æ°U »àdG hCG ,GÒeÉµdG ¬Ñ°ûJ »àdGh äÉjQÉ≤ØdG É¡H õ«ªàJ »àdG Ú©dG ™e πeÉ©àdG
Ú©dG πNGO á°Só©dG ∞∏N á£≤f ‘ õcÎjh á°Só©dG ≈∏Y §≤°ùj …òdG Aƒ°†dG QÉ°ùµfG ƒgh ,É¡FóÑe
.á«∏NGódG
√òg óMCG .áØ∏àfl ¥ô£H πª©J á«◊G äÉæFÉµdG øe iôNC’G ´GƒfC’G É¡µ∏à“ »àdG ÚYC’G ¿CG ’EG
.QÉ°ùµf’G ¢ù«dh ¢SÉµ©f’G GC óÑe ≈∏Y ¿ÉWô°ùdG ÚY πª©J .¿ÉWô°ùdG ƒg äÉæFÉµdG
√òg ™°VƒàJ .äÉ©HôŸG øe ÒÑc OóY øe ¿ƒµŸG É¡ë£°S ¿ÉWô°ùdG ÚY ¢üFÉ°üN ºgCG øe
.ábódG ájÉZ ‘ á«dÉàdG áëØ°üdG ‘ IQƒ°üdG ‘ hóÑj Éªc äÉ©HôŸG
…ƒà– å«M ,á©«Ñ£dG ‘ ôNBG ¿Éµe …CG ‘ óLƒj ’ Gk ójôa kÉ«°Sóæg kÉeÉ¶f ¿ÉWô°ùdG ÚY …óÑoJ
2
.ÊÉ«ÑdG º°SôdG ábQh πãe hóÑJ ,πµ°ûdG á©Hôe Gk óL á≤«bO äÉë«£°S ≈∏Y
¬Ñ°ûJ á«æH πµ°ûàd kÉ°†jCG πµ°ûdG á©Hôe ájô©°T Ö«HÉfCÉH »¡àæJ ≥«bO πµ°ûH áª¶àæŸG äÉ©HôŸG √òg
∫Éµ°TC’G øe áYƒª› øe ´ƒæ°üe ¬˘fCÉ˘ch ¤hC’G á˘∏˘gƒ˘∏˘d π˘°ù©˘dG ¢Uô˘b ô˘¡˘¶˘j .π˘°ù©˘dG ¢Uô˘b
¿ÉWô°ùdG ÚY ‘h .á«°SGó°ùdG Ò°TGƒª∏d á«eÉeC’G ìƒ£°ùdG ’EG â°ù«d ™bGƒdG ‘ É¡fCG ™e ,á«°SGó°ùdG
.á«°SGó°ùdG ∫Éµ°TC’G πfi äÉ©HôŸG π–
¢ùµ©J »àdG IBGôŸG ¬Ñ°ûJ á©HôŸG Ö«HÉfC’G √òg øe πc ÖfGƒL ¿CG ƒg AôŸG ´óîj Ée ¿CG ’EG
ÖfGƒL ™°VƒàJ å«Mh ,ábóH á«µÑ°ûdG ≈∏Y ¢ùµ©æŸG Aƒ˘°†dG Gò˘g õ˘cÎj .É˘¡˘«˘∏˘Y §˘bÉ˘°ùdG Aƒ˘°†dG
3
.IóMGh á£≤f ≈∏Y É¡∏c õcÎàd »¡àæJ É¡fEÉa á≤«bO ÉjGhõH Ú©dG πNGO IOƒLƒŸG Ö«HÉfC’G
á©HôŸG Ö«HÉfC’G √òg πµa .∫ó÷G πÑ≤j ’ ‹Éãe ôeCG ΩÉ¶ædG Gòg º«ª°üàd ájOÉ©dG ÒZ á©«Ñ£dG ¿EG
πµ°ûH ™°VƒàJ ÉjÓÿG √òg øe kÓc ¿EÉa ,∂dP ≈∏Y IhÓY .IBGôŸG πãe πª©J á≤ÑW ≈∏Y …ƒà–
.IóMGh IQDƒH ‘ Aƒ°†dG §≤°ùj å«ëH Gk óL ≥«bO »°Sóæg
É¡fCG ∂dP øe ºgC’Gh .Qƒ£àdG ájô¶f ¬Lh ‘ IÒÑc áÑ≤Y πµ°ûJ ¿ÉWô°ùdG ÚY ¿CG í°VGƒdG øe
. kÉLPƒ‰ Èà©J
11
øe ÒÑc OóY øe ¿ÉWô°ùdG ÚY ∞dÉC àJ

ΩÉ¶àfÉH áÑJôŸG äÉ©HôŸG √òg .äÉ©HôŸG
á≤«bO á«YÉHQ Ö«HÉf’C äÉjÉ¡f ’GE â°ù«d ‘ º«ª°üàdG
.Aƒ°†∏d á°ùcÉ©dG ÉjGôŸG ¬Ñ°ûJ »gh ,kGóL á©«Ñ£dG
á«µÑ°ûdG ≈∏Y ¢ùµ©æŸG Aƒ°†dG ™ªéàj
ÉjGhõH Ú©dG πNGO Ö«HÉf’C G ÖfGƒL ™°VƒàJ Éªæ«H ,kÉeÉ“ ø≤àe πµ°ûH
.IóMGh á£≤f ‘ ¬∏c Aƒ°†dG õcÎj å«M á«dÉãe Qƒ°üdG ≥ë∏e
äÉë«£°ùdG πãe ,Ú©dG √òg äÉeƒ≤e óMCG ±òM ƒd .''É¡àFõŒ øµÁ ’ »àdG Ió≤©ŸG á«æÑdG'' øY
√òg øµªàJ ø∏a ,IôNDƒŸG ‘ á«µÑ°ûdG hCG ™Hôe πµd á°ùcÉ©dG ÖfGƒ÷G hCG πµ°ûdG á©HôŸG á«æ«©dG
äQƒ£J ób Ú©dG ¿CG ≈∏Y áægÈdG π«ëà°ùŸG øe ∂dòd .∫Éµ°TC’G øe πµ°T …CÉH ÉjDhôdG øe Ú©dG
øe .áaOÉ°üe çóM ób ¬fCG ≈∏Y ™FGôdG º«ª°üàdG Gòg á°ûbÉæe kÉ«ª∏Y OQGƒdG ÒZ øe .Iƒ£N Iƒ£N
.πeÉµàe õé©e ΩÉ¶æc â≤∏p No ób ¿ÉWô°ùdG ÚY ¿CG í°VGƒdG
á≤«≤M ô¡¶Jh .ájQƒ£àdG ºYGõŸG ¢†MóJ ¿ÉWô°ùdG ÚY ‘ iôNCG äÉª°S AôŸG óéj ∂dòc
»àdGh ,á°ùcÉ©dG Ú©dG √òg .á«æ«©dG äÉ«ær Ño dG √òg πª– »àdG äÉbƒ∏ıG ¤EG ÉfóMCG ô¶æj ÉeóæY IÒãe
12
≈«ëj ¿hQÉg
§≤a óLƒJ ,É¡æY kÉLPƒ‰ ¿ÉWô°ùdG ÚY πã“

Ée »gh äÉjô°û≤dG ø˘e Ió˘MGh á˘Yƒ˘ª› ‘
äGP π˘LQC’G äÉ˘jô˘°ûY É˘¡˘«˘∏˘Y ≥˘∏˘˘£˘˘j
á∏FÉ©dG √òg ø˘ª˘°†à˘J .á˘∏˘jƒ˘£˘dG ΩÉ˘°ùLC’G
.¿É«HôdGh ¢Sójô≤dGh äÉfÉWô°ùdG
äÉjô°û≤dG á∏FÉY øe iôNC’G AÉ°†YC’G
,''Aƒ°†∏d Iô°SÉµdG á«æÑdG'' äGP Ú©dG πª–
∂∏J øY kÉeÉ“ ∞∏àfl GC óÑe ≈∏Y πª©J »àdG
É¡fCG ’EG ,π°ù©dG ¢Uô≤H á¡«Ñ°ûdG ÉjÓÿG äÉÄe øe Ú©dG ¿ƒµàJ Éæg .Aƒ°†∏d á°ùcÉ©dG á«æÑdG πª– »àdG
IhÓY .ájôFGO hCG á«°SGó°S ¿ƒµJ ¿CG ÉeEG ÉjÓÿG √òg ¿EÉa ,¿ÉWô°ùdG ÚY ÉjÓN øY ∞∏àîj πµ°ûHh
¤EG ¬dƒëàd Aƒ°†dG ô°ùµJ É‰EGh ,Aƒ°†dG ¢ùµ©J ’ ÉjÓÿG √òg ‘ IÒ¨°üdG äÉ°Só©dG ¿EÉa ,∂dP ≈∏Y
.á«µÑ°ûdG ‘ IQDƒH
.Aƒ°†∏d Iô°SÉµdG á«æÑdG äGP Ú©dG πª– äÉjô°û≤dG ´GƒfCG º¶©e ¿CG ó‚ ,Ωó≤J Ée Aƒ°V ≈∏Y
ájô¶f Ö°ùM .Aƒ°†∏d á°ùcÉY á«æ«Y á«æH πLQC’G äÉjô°ûY äÉjô°û≤dG πª– ∂dP øe ¢ùµ©dG ≈∏Yh
óL øY äQƒ£J ób ¿ƒµJ ¿CG Öéj äÉjô°û≤dG áÑ©°T â– êQóæJ »àdG äÉæFÉµdG πc ¿EÉa ,Qƒ£àdG
ÌcCG Èà©J »àdG ,Aƒ°†∏d Iô°SÉµdG Ú©dG øY IQƒ£àe á°ùcÉ©dG Ú©dG ¿CG ¿ƒjQƒ£àdG ºYõj ∂dòd óMGh
.kÉª«ª°üJ §°ùHCGh äÉjô°û≤dG ÚH kÉYƒ«°T
¢UÉÿG É¡eÉ¶f øª°V πeÉµàe πµ°ûH ¿Óª©J Úà«æÑdG Óc ¿C’ ∫ƒ≤©e ÒZ π«∏ëàdG Gòg ¿CG ’EG
GPEG »©«Ñ£dG AÉØ£°U’ÉH ¢Vô≤æJh Égô°üH äÉjô°û≤dG ó≤Øà°S .''‹É≤àfG'' QƒW …C’ ¬«a ¿Éµe ’ …òdG
.Aƒ°†∏d á°ùcÉ©dG ÉjGôŸÉH Aƒ°†∏d Iô°SÉµdG äÉ°Só©dG âdóÑà°SG Ée
º«ª°üàdG äGP äÉ«ær Ño dG √òg ¿EG .π°üØæe πµ°ûH Éà≤∏N ób Úà«æÑdG ÚJÉg ¿CG ócDƒŸG øe ∂dòd
äGõé©e ‘ ∫É◊G »g Éªch .ájôî°ù∏d Gk Òãe Gk ôeCG ''áaOÉ°üŸG'' á«fÉµeEG øe π©Œ ™FGôdG »°Sóæ¡dG
kÓ«dO ’EG â°ù«d É¡fEG .OhóM ÓH õép ©ŸG ø≤àŸG »¡dE’G ≥∏ÿG øY kÉLPƒ‰ ¿ÉWô°ùdG ÚY Éæ«£©J ,≥∏ÿG
äGOƒ¡› äGõé©ŸG √òg ±É°ûàcG Ö∏£àj ’.‹RC’G ¬ª∏Yh ájóHC’G ¬àªµMh ¬∏dG áª¶Y ≈∏Y
.¬∏dG äƒµ∏e ‘ ≥ª©àdG ‘ IÒÑc
13
ARAP TASARIM 014-039 22/2/03 11:53 Page 14
∫h’C G π°üØdG
õé©ŸG º«ª°üàdG
äGô°û◊G ¿GÒW ‘
»g â°ù«d Qƒ«£dG ¿CG ’EG .QƒØdG ≈∏Y Éæà∏«fl ¤EG ôFÉ£dG IQƒ°U õØ≤J ¿GÒ£dG ôcP ≈∏Y »JCÉf ÉeóæY
á«fGÒW äGQó≤e äGô°û◊G ´GƒfCG øe ójó©dG ∂∏àÁ .¿GÒ£dG ≈∏Y IQOÉ≤˘dG Ió˘«˘Mƒ˘dG äÉ˘æ˘FÉ˘µ˘dG
á«dÉª°ûdG ÉµjôeCG ÚH áaÉ°ùŸG IÒÑµdG á°TGôØdG ™£≤J ¿CG øµÁ PEG ,Qƒ«£dG É¡µ∏à“ »àdG ∂∏J ≈∏Y ¥ƒØàJ
.øeõdG øe Ióe AGƒ¡dG ‘ kÉ≤∏©e Üƒ°ù©«dGh ÜÉHòdG ≈≤Ñj ¿CG øµÁ Éªc ,á«µjôeC’G IQÉ≤dG §°SGhCGh
áaOÉ°üe çóëj ⁄ Gòg øµdh ,áæ°S ¿ƒ«∏e 300 òæe Ò£J äCGóH äGô°û◊G ¿CG ¿ƒjQƒ£àdG q »Yój
»Lƒdƒ«ÑdG Öàc .áaOÉ°üª∏d ∫É› …CG ´ój ⁄ äGô°û◊G áëæLC’ ø≤àŸG º«ª°üàdÉa ,¿ƒØ«°†j Éªc
:''äGô°û◊G áëæLC’ »µ«fÉµ«ŸG º«ª°üàdG'' :¿GƒæY â– ´ƒ°Vƒe ‘ ¿ƒJhh ÚHhQ …õ«∏‚E’G
á«æH âªª°U ó≤d ...´hQCG É¡ª«ª°üJ Éæd GóH Éª∏c , Iô°û◊G áëæLCG πª©d ¥OCG Éæª¡a ¿Éc Éª∏c''
™ªŒ .π≤æàdG ádƒ¡°S øª°†J ¥ô£H ƒ°†©dG AGõLCG ∂jôëàd äÉ«dB’G âªª°Uh ,¿É≤JEÉH áëæLC’G
≥«fCG πµ°ûH É¡©«ªŒh ,á≤FÉa áfhôÃ º°ù÷G AGõLCG ΩGóîà°SG :øjôeC’G øjòg ÚH Iô°û◊G áëæLCG
4
''.AGƒ¡dG ‘ AÉ≤Ñ∏d πãeCG ΩGóîà°SG πLCG øe áÑ°SÉæŸG iƒ≤dG ™e ÜhÉéàj π«µ°ûJ ‘
Gògh ;äGô°û◊G øY πq«îàŸG Qƒ£à∏d äGôéëàŸG øe óMGh π«dO ≈∏Y Ì©oj ⁄ ,iôNCG á¡L øe
π°UCG ¢üîj Éª«a ΩÓ¶dG ‘ ¿B’G øëf'' :¬dƒ≤H á«°SGôZ ∫ƒH Ò«H »°ùfôØdG ¿Gƒ«◊G ⁄ÉY ¬«dEG QÉ°TCG Ée
‘ ÚjQƒ£àdG »≤Ñà°S »àdGh äÉbƒ∏ıG √ò¡d IÒãŸG ¢üFÉ°üÿG ¢†©H á°SGQóH ¿B’G º≤æd . 5''äGô°û◊G
.¢ùeGódG º¡eÓX
14
o Qp ÉÑn dG ≥o pdÉnÿG ¬o ∏dG ƒn go }

≈æn °rù o◊G Ao ÉB ªn °rS’nC G ¬o nd Qo ƒu °nüoŸG Ç
õo jõp ©n dG ƒn go hn p ¢VQr ’nC Ghn päGhn É ªn °s ùdG ‘ É en ¬o nd ío Ñu °nù jo
24 :ô°û◊G | º o « µp n◊G
»©«Ñ£dG Qƒ°üŸG ÖbGôj

.Ö«°SÉ©«dG øJQÉe π«L
Üƒ°ù©«dG :ÎHƒµ«∏«¡dG ΩÉ¡dGE

Ωóîà°ùJ »àdG á≤jô£dG ¿CG ¤EG áaÉ°VEG .¬ª°ùL πNGO ¤EG ¬àëæLCG Üƒ°ù©«dG …ƒ£j ¿CG øµÁ ’
ÖÑ°ùHh .äGô°û◊G øe √ÒZ ‘ IOƒLƒŸG ∂∏J øY ∞∏àîJ áëæLC’G ácôM ‘ º°ù÷G äÓ°†Y É¡«a
.''á«FGóÑdG äGô°û◊G'' øe »g Iô°û◊G √òg ¿CG ¿ƒjQƒ£àdG ó≤à©j á«°UÉÿG √òg
É¡«∏Y ≥∏£j »˘à˘dG Iô˘°û◊G √ò˘g ó˘æ˘Y ¿GÒ£˘dG ΩÉ˘¶˘f ¿EG ,∂dP ¢ùµ˘Y »˘g á˘≤˘«˘≤◊G ¿CG ’EG
‘ IóFGôdG ácô°ûdG äõ‚CG ó≤d .º«ª°üàdG äGõé©e øe Iõé©e ’EG ¢ù«d ,''á«FGóÑdG äGô°û◊G''
Éªc 6.É¡d kÉLPƒ‰ Üƒ°ù©«dG Iòîàe É¡JGôFÉW ióMEG ''»µ°ùjQƒµ«°S'' ,ÎHƒµ«∏«¡dG äGôFÉW áYÉæ°U
≈∏Y Üƒ°ù©«dG êPƒ‰ ™°VƒH É¡Yhô°ûe ‘ ''»µ˘°SQƒ˘µ˘«˘°S'' äó˘YÉ˘°S »˘à˘dG IBM ácô˘°T äCGó˘H
Ωƒ≤j »àdG äGQhÉæŸG Aƒ°V ≈∏Y ôJƒ«ÑªµdG ≈∏Y AGOCG á≤jôW »ØdCG ò«ØæJ ” . (IBM 3081) Ö°SÉ◊G
≈∏Y π≤ædG äGôFÉ£dh á«Hô◊G äGôFÉ£∏d »µ°SQƒµ«°S êPƒ‰ AÉæH ” ∂dòHh .AGƒ¡dG ‘ Üƒ°ù©«dG É¡H
.Üƒ°ù©«dG êPƒ‰ QGôZ
16
,Úàæ°S âbô¨à°SG Üƒ°ù©«dG ≈∏Y äÉ°SGQO AGôLEÉH ,á«©«Ñ£dG ôgGƒ¶∏d Qƒ°üŸG øJQÉe õ∏«L ΩÉb
.ó«≤©àdG ‘ ájÉZ ¿GÒW á«dBG É¡d äÉbƒ∏ıG √òg ¿CÉH ∫ƒ≤jh
hóÑjh ¬ª°ùL ™e √ÉMÉæL ÖdÉ°üàj å«M ,¿ó©ŸÉH áØ∏¨ŸG á«fhõ∏◊G á«æÑdG Üƒ°ù©«dG º°ùL ¬Ñ°ûj
¥ƒ∏ıG Gòg õ«ªàj á«æÑdG √òg ÖÑ°ùHh .øcGódG ôªMC’G ¤EG »é∏ãdG ¥QRC’G ¿ƒ∏dG øe kÉLQóàe Éª¡fƒd
√ò¡d øµÁ ,¬≤ah ∑ôëàj …òdG √ÉŒ’G hCG áYô°ùdG øY ô¶ædG ¢†¨Hh .äGQhÉæŸG ≈∏Y áÑ«éY IQó≤H
≈≤ÑJ ¿CG ∂dP øY kÓ°†a É¡æµÁ Éªc .¢ùcÉ©ŸG √ÉŒ’G ‘ ¿GÒ£dÉH ´ô°ûJ ºK ICÉéa ∞bƒàJ ¿CG Iô°û◊G
É¡æµÁ ∂dòc ,É¡à°ùjôa ƒëf áfhôÃ ∑ôëàJ ¿CG ™«£à°ùJ ™°VƒdG Gòg ‘ ó«°üdG ¢Vô¨H AGƒ¡dG ‘ á≤∏©e
»°VÉjôdG áYô°S ∫OÉ©J »gh ,É°S / ºc 40 :Iô°û◊ áÑ°ùædÉH ájOÉY ÒZ Èà©J »àdG É¡àYô°S øe ójõJ ¿CG
,á°ùjôØdÉH áYô°ùdG √òg ™e Üƒ°ù©«dG Ωó£°üj áYÉ°S /ºc 39 áYô°ùH »ÑŸhCG Îe 100 ¥ÉÑ°S ‘
áehÉ≤eh á≤FÉa áfhôÃ õ«ªàJ »àdG Üƒ°ù©«dG áë∏°SCG ÖÑ°ùHh ,™bƒdG Iójó°T ICÉLÉØŸG áeó°U ¿ƒµJh
Ée »àdG á°ùjôØ∏d çóëj ’ Ée ™Ñ£dÉH Gògh ,ΩÉ£JQ’G áeó°U ¢üà“ ¬ª°ù÷ áfôŸG á«æÑdG ¿EÉa Iójó°T
.áeó°üdG Ió°T øe áà«e ≈àM hCG É¡«∏Y ≈ªëo ™≤J ¿CG åÑ∏J
17
≈«ëj ¿hQÉg
18
äGôFÉW º«ª°üJ ”
»µ°SQƒµ«°S ÎHƒcƒ∏«¡dG
ø≤àŸG º«ª°üà∏d ó«∏≤àc
ábQÉÿG ¬JQóbh Üƒ°ù©«∏d
.IQhÉæŸG ≈∏Y
19
ΩÉeC’G ¤EG ¿ÉbÉ°ùdG óà“ :kÉµàa ¬àë∏°SCG ÌcCÉc ÉgQhO Üƒ°ù©«˘dG É˘bÉ˘°S ò˘NCÉ˘J ΩGó˘£˘°U’G ó˘©˘H
.É¡≤jõ“ É«dƒà«d Újƒ≤dG ÚµØdG áæ«gQ íÑ°üJ ¿CG åÑ∏J ’ »àdG áehó°üŸG á°ùjôØdÉH ∑É°ùeEÓd
áYô°ùdG ∂∏àH áÄLÉØŸG ¬JGQhÉæÃ ΩÉ«≤dG ≈∏Y ¬JQób ∫ÉM ƒg Éªc Gk ôKDƒe Üƒ°ù©«dG ô¶æe hóÑj
É¡æe πc …ƒà– Úæ«Y Üƒ°ù©«dG πªëj .äGô°û◊G ¿ƒ«©d êPƒ‰ π°†aCG ¿GÈà©àa √Éæ«Y ÉeCG ,á«dÉ©dG
Éª¡æe πc ºéM ≠∏Ñj »àdGh ` Úàjhôc ¬Ñ°ûdG ¿Éæ«©dG ¿ÉJÉg OhõJ .áØ∏àfl á°SóY ∞dCG ÚKÓK ≈∏Y
Üƒ°ù©«dG ≈≤Ñj ¿CG øµÁ Éª¡∏°†ØHh .kGóL ™°SGh ÉjDhQ ∫ÉéÃ Iô°û◊G ` kÉÑjô≤J ¢SCGôdG ºéM ∞°üf
.√ô¡X AGQh …ôéj ÉÃ ´ÓWG ≈∏Y
¿CG ’EG ,á«dÉãeh Iójôa á«æH ≈∏Y …ƒàëj É¡æe πc ,áª¶fC’G øe áYƒª› Üƒ°ù©«dG hóÑj Gòµgh
πc â≤∏N ó≤a ∂dP ™eh ,ôNB’G ΩÉ¶ædG πªY π£©j áª¶fC’G √òg øe …k GC ≈∏Y GC ô£j ób √ƒ°ûJ …CG
.ájƒ«◊G É¡JQhO ‘ ôªà°ùJ ¿CG Iô°û◊G √ò¡d øµeCG Gòµgh ,ñô°T hCG ´ó°U …CG ¿hO áª¶fC’G √òg
Üƒ°ù©«dG áëæLGC
iód ¿GÒ£dG á«dBG ìô°T ∫ÉM …CÉH øµÁ ’h á«ªgCG ¬ª°ùL ΩÉ°ùbCG ÌcCG Üƒ°ù©«dG áëæLCG Èà©J
,CGóÑŸG å«M øªa .Iƒ£N Iƒ£N Qƒ£àdG ájô¶f Aƒ°V ≈∏Y ¬«MÉæL É¡«a Ωóîà°ùj »àdGh ,Üƒ°ù©«dG
πªcC’G ¬LƒdG ≈∏Y É¡∏ªY …ODƒJ ’ »àdG áëæLC’G ÉC °ûæe ‘ åëÑJ »àdG IOÉŸG ¤EG Qƒ£àdG ájô¶f ó≤àØJ
.á∏eÉµàe IóMƒc äQƒ£J GPEG ’EG
ájó∏÷G ÉjÓÿG AGõLCG ¢†©H ≈∏Y GóHh ,IôØW ¤EG â°Vô©J ób Iô°û◊G äÉæ«L ¿CG á¶ë∏d ¢VÎØæd
iôNCG IôØW ∫ƒ°üM ¢VGÎaG kÉ≤∏£e ∫ƒ≤©ŸG ÒZ øe .⁄É©ŸG í°VGh ÒZ Ò¨J º°ù÷G »£¨J »àdG
º°ùL ¤EG ∞«°†J ød äGôØ£dG √òg ¿C’ ;ìÉæ÷G ≈∏Y á∏°UÉ◊G IôØ£dG √òg ≈∏Y áaOÉ°üŸG ≥jô£H
.ácô◊G ≈∏Y ¬JQób øe ¢ü≤æà°S πH ,IójóL Iõ«e …CG ∞«°†J ød É¡fCG Éªc ,kÓeÉc kÉMÉæL Iô°û◊G
ΩÉeCG É¡Øbƒe ∞©°†«°S ¬fC’ ,É¡◊É°U ‘ ¢ù«d Ée ƒgh ,óFGR m πªMp p πªt – ¤EG Iô°û◊G ô£°†à°S
…ODƒ«°S »©«Ñ£dG AÉØ£°U’G ¿EÉa ,Qƒ£àdG ájô¶æd »°ù«FôdG GC óÑŸG Ö°ùMh ,∂dP ≈∏Y IhÓY .Ú°ùaÉæŸG
.IõLÉ©dG Iô°û◊G √òg ¢VGô≤fG ¤EG
‘ ÖÑ°ùàJ çó– ÉeóæYh .çhó◊G QOÉf Gk ô˘eCG Iô˘Ø˘£˘dG ≈˘≤˘Ñ˘J äÉ˘°VGÎa’G √ò˘g π˘c ™˘eh
20
Éæ«Y π¨°ûJh ,á°SóY ∞dGC 30 ≈∏Y ÚY πc …ƒà– .kGó«≤©J ¢VQ’C G ≈∏Y IOƒLƒŸG äGô°û◊G ¿ƒ«Y ÌcGC øe Üƒ°ù©«dG ÚY Èà©J
.»Ø∏ÿG §«ÙG áÑbGôe øe øµªàJ É¡fGE ≈àM kGóL ™°SGh ÉjhD Q ∫ÉéÃ Iô°û◊G Ohõj É‡ kÉÑjô≤J ¢SGC ôdG áMÉ°ùe ∞°üf Üƒ°ù©«dG
’h á∏WÉH záaOÉ°üŸG GC óÑe{ ≈∏Y Ωƒ≤J »àdG Qƒ£àdG ájô¶f ºYGõe π©éj É‡ ,ó«≤©àdG ájÉZ ‘ Üƒ°ù©«dG áëæLGC á«æH Èà©J ,iôNGC á¡L øe
™°†N §«£îàd Iô°TÉÑe áé«àf ’GE ¢ù«d ¬«a IOƒLƒŸG äÉeÉ°ùŸGh áëæL’C G AÉ°û¨d »µ«eÉæjOhôj’E G º«ª°üàdG ¿GE .áë°üdG øe É¡d ¢SÉ°SGC
.ábódG ájÉZ ‘ äÉ°SÉ«≤d
21
¿GC çÉëH’C G âØ°ûc .á«eÉe’C G áëæL’C G ¤GE AGôª◊G •É≤ædG Ò°ûJh ,¿GÒ£dG AÉæKGC Üƒ°ù©«dG áëæLGC ácôM √ÓYGC IQƒ°üdG ‘ hóÑJ
πª©J á°UÉN äÓ°†Y á£°SGƒH áëæL’C G ∑ôëàJ .á≤FÉa á«fGÒW á«æ≤J Iô°û◊G íæÁ É‡ ,∞∏àfl ôJGƒàH ±ôaôJ á«Ø∏ÿGh á«eÉe’C G áëæL’C G
.≥aGƒàH
π«ëà°ùŸG øe ÖÑ°ùdG Gò¡d .kÉà«‡ kÉ°Vôe É¡°VGôeEG ¤EG ,ä’É◊G Ö∏ZCG ‘ …ODƒJ h Iô°û◊ÉH QGô°VE’G
á«dB’G ¤EG øeõdG ™e Qƒ£ààd Üƒ°ù©«dG º°ùL ‘ äÓµ°ûàdG ¢†©H ¤EG á£«°ùÑdG äGôØ£dG …ODƒJ ¿CG
≈∏Y Ì©r jo ⁄ GPÉª∏a ,kÉë«ë°U ¿ƒjQƒ£àdG q ¬H ∫ƒ≤j …òdG AÉYO’G ¿CG k’óL Éæª∏°S ƒd øµdh .á«fGÒ£dG
ÚH ±ÓàNG ≈∏Y AÉª∏©dG Ì©j ⁄ .á≤«≤◊G ‘ ?''Üƒ°ù©«∏d »FGóÑdG'' πµ°ûdG Qƒ°üJ »àdG IôéëàŸG
`d ÉjÉ≤H ≈∏Y Ì©j ⁄ :ôNBG ≈æ©Ã .Ωƒ«dG Üƒ°ù©j ÚHh ⁄É©dG AÉª°S ‘ QÉW Üƒ°ù©j ΩóbCG äGôéëàe
. Ωr ón ≤p dG ‘ ábô¨ŸG äÉKÉëà°ùŸG √òg ≥Ñ°ùj ''á«FGóH áëæLCÉH Üƒ°ù©j'' hCG ''Üƒ°ù©j ∞°üf''
:…CG ,Gòg Éæeƒj ≈àM Ò¨àj ⁄h á«◊G äÉæFÉµdG πc πãe ¬∏ãe ,kÓeÉµàe kÓco Üƒ°ù©«dG ≥∏No ó≤d
.''Qƒ£àj'' ⁄h kÉ≤∏Nn ≥∏No ¬fEG
¤GE Oƒ©J Üƒ°ù©«dG áKÉëà°ùe

ÖfÉL ¤GE áæ°S ¿ƒ«∏e 250
.åjóM Üƒ°ù©j
22
≈«ëj ¿hQÉg
¿ƒµàJ »àdG á«°SÉ°SC’G IOÉŸG »g Úà«µdG ¿CG ó‚ ,äGô°ûë∏d »∏µ«¡dG øjƒµàdG ¤EG Éæ∏≤àfG GPEG
¿GÒ£dG óæY .äÓ°†©dG ácôM ¿Éª°†d »Øµj ÉÃ áfôeh ájƒb IOÉe »gh ,äGô°û◊G πcÉ«g É¡æe
Ió≤©ŸG á«∏°üØŸG á«æÑdG π¡°ùJh ,∞∏ÿGh ΩÉeC’Gh πØ°SC’Gh ≈∏YC’G ¤EG áëæLC’G ∑ôëàJ ¿CG øµÁ
áëæLC’G πª©J .ôNB’G ≈∏Y Ωó≤àe ÉªgóMCG ,áëæLC’G øe ÚLhR Üƒ°ù©«dG ∂∏àÁ .ácô◊G √òg
Ωƒ≤J .¿É«Ø∏ÿG ¿ÉMÉæ÷G ¢†Øîæj ¿É«eÉeC’G ¿ÉMÉæ÷G ™ØJôj ÉeóæY ¬fEG :…CG ,øeGõàe ÒZ πµ°ûH
IOƒLƒe äÉ©aGôH äÓ°†©dG √òg π°üàJh ,áëæLC’G ∂jôëàH á°ùcÉ©àŸG äÓ°†©dG øe äÉYƒª›
áYƒª› OóªàJ ,áëæLC’G êhR πªY π£©àd äÓ°†©dG øe áYƒª› ¢ü∏≤àJ ÚM ‘h .º°ù÷G πNGO
.¢†ØîæJh ÎHƒµ«∏«¡dG äGôFÉW ™ØJôJ ¬°ùØf GC óÑŸG ≈∏Yh ,QÉ°ûàf’ÉH ôNB’G êhõ∏d íª°ùàd iôNCG
.áYô°ùH √ÉŒ’G Ò«¨J hCG ™LGÎdGh ,Ωó≤àdG h IQhÉæŸG øe Üƒ°ù©«dG øqµÁ Ée Gògh
»Øµj ÉÃ ájƒb IOÉe Iô°û◊G º°ùL »£¨J »àdG Úà«µdG IOÉe ¿GE
Iô°û◊G ô¡¶J .É¡d »ª¶©dG πµ«¡dG πµ°ûàd
.kGóL ÜGòL ¿ƒ∏H
Üƒ°ù©«dG ‘ (ñÓ°ùf’G) ∫ƒëàdG QƒW

áÑ°ùædÉH á∏µ°ûe πµ°ûj ’ Gòg ¿CG ’EG .ÜÉ°üNE’G ó©H iôNCG Iôe Üƒ°ù©«dG ≈ãfCG êhGõàJ ’
äÉHÓµdG á£°SGƒH ≈ãfC’ÉH ôcòdG ∂°ùÁ Calopteryx Virgo. ƒZÒa ¢ùµjÎHƒdÉc ´ƒf øe ôcò∏d
øe ∞«¶æàH ôcòdG Ωƒ≤j .ôcòdG ÖfP ∫ƒM É¡«bÉ°S ≈ãfC’G ∞∏Jh .(1) É¡àÑbQ øe ¬∏jP ‘ IOƒLƒŸG
iód »∏°SÉæàdG ∞jƒéàdG ‘ ¬∏Nój ¬∏jP øe (2) OGóàeG á£°SGƒH QƒcòdG øe √ÒZ ∞£f …CG ÉjÉ≤H
√òg ‘ Éªgh ¿É«MC’G ¢†©H ‘ ¿GÒ£j Éª¡fEÉa ,äÉYÉ°S IóY ¥ô¨à°ùJ á«∏ª©dG √òg ¿CG ÉÃh .≈ãfC’G
¢ù≤ØJ ÉeóæYh .(3) á∏ë°†dG ∑ÈdG hCG äGÒëÑdG √É«e ‘ ¬°Vƒ«H Üƒ°ù©«dG ™°†j .á≤°üà∏ŸG á«©°VƒdG
‘ iò¨àJ äGƒæ°ùdG √òg ∫ÓNh .(4) äGƒæ°S ™HQCG ¤EG çÓK øe AÉŸG ‘ ¢û«©J ¢Vƒ«ÑdG øe äÉbÒdG
∑É°ùeEÓd ¬∏gDƒJ áYô°ùH áMÉÑ°ùdG ≈∏Y Gk QOÉb Qƒ£dG Gòg ‘ É¡ª°ùL ¿ƒµj ÖÑ°ùdG Gò¡d .(5) AÉŸG
§«ëj …òdG ±Ó¨dG ƒ°ù≤j ábÒdG ƒªæJ ÉeóæY .á°ùjôØdG ≥jõªàd »Øµj ÉÃ ¿Éjƒb ÉgÉsµah ,áµª°ùH
≥∏°ùàJh AÉŸG ∑ÎJ ,ÒNC’G ìô£dG âbh Úëj ÉeóæYh .IôjÉ¨àe äÉbhCG á©HQCG ‘ ¬Mô£àa ,É¡ª°ùéH
øeDƒJ ∂dP ó©H .É¡eGóbCG πµJ ¿CG ¤EG Oƒ©°üdG ‘ ôªà°ùJ .(6) Iôî°U hCG kÓjƒW kÉJÉÑf
7
≈«ëj ¿hQÉg
‘ äƒŸG »æ©J IóMGh ádR ¿C’ ,É¡eGóbCG äÉjÉ¡f ‘ IOƒLƒŸG äÉHÓµdG IóYÉ°ùÃ áàHÉK á«©°VƒH É¡°ùØf
.á∏MôŸG √òg
¤EG ¥ƒ∏ıG Gòg ∫ƒëj πLh õY ¬∏dG ¿CG ‘ á≤HÉ°ùdG á©HQC’G QGƒWC’G øY Qƒ£dG Gòg ∞∏àîj
.á©FGQ ∫ƒ– á«∏ªY ∫ÓN øe ôFÉW ¥ƒ∏fl
∞∏àfl ójóL ¥ƒ∏fl ¬æe êôîj kÉ©°SGh kÉNô°T íÑ°ü«d ≥°ûdG ™°ùàj ºK ,(7) k’hCG ábÒdG ô¡X ô°ùµàj
.(8) ≥HÉ°ùdG ¥ƒ∏ıG øY Ióà‡ á£HQCÉH kÉæes ƒD e ≥«bôdG º°ù÷G Gòg êôîj .∫hC’G ¥ƒ∏ıG øY kÉ«∏c
,É¡∏ªM ≈∏Y Qó≤J ⁄h äô°ùµf’ ∂dòc øµJ ⁄ ƒdh ,á«dÉãe áfôeh áaÉØ°T á«æÑH á£HQC’G √òg â≤∏No
.É¡«°TÓJh AÉŸG ‘ ábÒdG •ƒ≤°S »æ©j É‡
Üƒ°ù©«dG º°ùL ¢ü∏≤àj .√ó∏L ìôW ‘ Üƒ°ù©«dG óYÉ°ùJ á°UÉN äÉ«dBG ∑Éæg ,∂dP ≈∏Y IhÓY
1
2
3
5
º°ù÷ÉH ¢UÉN πFÉ°S ¿ƒµàj ±Ó¨dG Gòg ''íàØj'' »µdh .Ëó≤dG ±Ó¨˘dG π˘NGO kÉ˘Ø˘à˘∏˘e í˘Ñ˘°üjh
≥°ûdG øe êhôÿG ó©H º°ù÷G øe áØà∏ŸG AGõLC’G §°ùÑæJ .á«∏ª©dG RÉ‚EG ‘ Ωóîà°ùJ á°UÉN áî°†eh
»àdG á£HQC’G ô°ùµH πØµàJ á«FÉ«ª«c IOÉe RGôaEG ºàj AÉæKC’G √òg ‘ .(9) ¢UÉÿG πFÉ°ùdG ï°V π°†ØH
.iPCG …CÉH ÖÑ°ùàdG ¿hO áÁó≤dÉH Iójó÷G ¿É≤«°ùdG π°üJ
,kÉµ∏¡e kÉÑÑ°S ¿ƒµj ¿CG øµÁ πLQC’G óMCG ô°ùc ¿CG øe ºZôdG ≈∏Y ,¿É≤JEÉH á«∏ª©dG √òg ºàJ
.áHôŒ …CÉH ΩÉ«≤dG πÑb ∞Œ ¿CG ¤EG á≤«bO øjô°ûY ƒëf ¿É≤«°ùdG ≈≤ÑJh
™°Vh ‘ ≈≤ÑJ É¡fCG ’EG ΩÉJ πµ°ûH äQƒ£J ób áëæLC’G ¿ƒµJ Éæg
äÉ°ü∏≤J ÈY º°ù÷G øe ¬˘î˘°V º˘à˘«˘a ¢UÉÿG π˘FÉ˘°ùdG É˘eCG .»˘£˘dG
10
Égô°ûf ó©H ∞éàd áëæLC’G ∑ÎJ .(10) áëæLC’G ÉjÓN ¤EG Iójó°T
.(11)
áHôéàH Ωƒ≤j ,kÉeÉ“ ∞éjh Ëó≤dG ¬ª°ùL Üƒ°ù©«dG QOÉ¨j ¿CG ó©H
™aôjh IóMGh IóMGh ¬fÉ≤«°S óÁh …ƒ˘£˘«˘a ,¬˘à˘ë˘æ˘LCGh ¬˘fÉ˘≤˘«˘°S
.¢ûgóe QÉÑàNG ‘ ¬àëæLCG ¢†Øîjh
≈∏Y Ö©°üdG øe .ÊGÒ£dG º«ª°üàdG ¤EG Gk ÒNCG Iô°û◊G »¡àæJ
¥ƒ∏ıG ∂dP É¡°ùØf »g IôFÉ£dG Iô°û◊G √òg ¿CG ¥ó°üj ¿CG AôŸG
ìô£H Üƒ°ù©«˘dG Ωƒ˘≤˘j .(12) AÉŸG ‘ ¢û«©˘j kÉ˘Yhô˘°ù˘jo ¿É˘c …ò˘dG
,ΩÉ¶ædG ¿RGƒJ ≈∏Y ®ÉØë∏d óFGõdG πFÉ°ùdG
12
11
≈«ëj ¿hQÉg
.¿GÒ£dG ≈∏Y IQOÉb Iô°û◊G âëÑ°UCGh â¡àfG ób ∫ƒëàdG πMGôe ¿ƒµJ Éægh
hCG π°UCÉH á«fÓ≤©H ÒµØàdG ∫hÉëf ÉeóæY Qƒ£àdG ájô¶f äGAÉYOG ádÉëà°SG ¬LGƒf iôNCG Iôe
äGÒ¨J ∫ÓN øe IÉ«◊G ¤EG âJCG äÉbƒ∏ıG s¿EG :ájô¶ædG ∂∏J ∫ƒ˘≤˘J.õ˘ép ˘©ŸG ∫ƒ˘ë˘à˘dG Gò˘g CÉ˘°ûæ˘e
øe QƒW …CG ‘ ¬àdBÉ°V â¨∏H Éª¡e ,CÉ£N …CG πªà– ’ Ió≤©e á«∏ªY ∫ƒëàdG á«∏ªY ¿CG ’EG ,á«FGƒ°ûY
Iô°û◊G √òg AGòjCG ‘ ÖÑ°ùà«°S QGƒWC’G øe QƒW …CG ‘ kÉ£«°ùH ¿Éc ƒdh ≥FÉY …CG çhóëa ;QGƒWC’G
.õép ©oŸG º«ª°üàdG ≈∏Y í°VGh ¿ÉgôH ‹ÉàdÉHh ''É¡àFõŒ øµÁ ’ Ió≤©e á«∏ªY'' ∫ƒëàdG .É¡cÓg hCG
‘ ∫ƒëàdG Èà©j :QÉ˘°üà˘NÉ˘H
’ »àdG πF’ódG óMCG Üƒ°ù©«dG
9
õé©ŸG ¬∏dG ≥∏N ≈∏˘Y É˘¡˘d ô˘°üM
øe πWÉÑdG ¬«JCÉj ’ …òdG ø≤àŸGh
áª¶©a .¬Ø∏N øe ’h ¬jój ÚH
,äGô°û◊G ‘ ≈àM ≈∏éàJ ≥dÉÿG
...á∏«Ä°†dG äÉbƒ∏ıG ∂∏J
8
¿GÒ£dG á«dGB
:∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .ÜÉ°üYC’G ÈY π≤àæJ »àdG á«Hô¡µdG äGQÉ°TE’G ÖÑ°ùH äGô°û◊G áëæLCG õà¡J
ÉgQhóH …ODƒJ »àdG á∏°†©dG ‘ ¢ü∏≤J øY á°TGôØdG óæY á«Ñ°ü©dG äGQÉ°TE’G √òg øe IQÉ°TEG πc ôØ°ùJ
''á°†aÉÿGh á©aGôdÉH'' ±ô©J »àdGh ,á°ùcÉ©àŸG äÓ°†©dG øe ¿ÉàYƒª› ∑Éæ¡a .ìÉæ÷G ∂jô– ¤EG
ÉeóæY πØ°SC’Gh ≈∏YC’G ¤EG ácô◊ÉH áëæLCÓd ¿Éëª°ùJ
A áëæLC’G
áëæLC’G á°†Øîæe .á°ùcÉ©àe äÉgÉŒÉH ™aóæJ
á°†Øîæe
Iôe 15-12 ÜQÉ≤j Ée É¡«MÉæéH á°TGôØdG ±ôaôJ
∫ó©e ¤EG êÉà– ô¨°UC’G äGô°û◊G ¿CG ’EG ,á«fÉãdG ‘
-200 ∫ó©Ã á∏ëædG õÄJ .¿GÒ£dG øe øµ˘ª˘à˘à˘d ≈˘∏˘YCG
‘ 1000 ¤EG áÑ°ùædG √òg ™ØJôJh ,á«fÉãdG ‘ Iôe 400
‘ πãªàj ôNBG π˘«˘dO 7.iôNCG äÉ«∏«ØWh πeôdG á˘HÉ˘HP
áëæLC’G áëæLC’G
á©ØJôe á©ØJôe 1000 ¬«MÉæL áaôaQ ∫ó©e ≠∏Ñj º∏e 1 ∫ƒ£H ôFÉW ¥ƒ∏fl
áëæLC’G »NÎ°ùJ áëæLC’G »NÎ°ùJ hCG ¥õ“ hCG ¥GÎMG …CG ‘ ÖÑ°ùàdG ¿hO á«fÉãdG ‘ Iôe
¤EG ΩÉeC’G øe kÉ«f’ƒW
∞∏ÿG .m¢TÓJ
Üôb øY IôFÉ£dG äÉbƒ∏ıG √òg ¢üëØà˘f É˘eó˘æ˘Y
B áëæLC’G .É¡ª«ª°üàH ÉæHÉéYEGh Éæà°ûgO OGOõJ
áëæLC’G á°†Øîæe
á°†Øîæe á£°SGƒH ºàJ á˘ë˘æ˘LC’G á˘aô˘aQ ¿CG kÉ˘≤˘HÉ˘°S É˘fô˘cP
ÉæaôY Ée GPEG øµdh ,ÜÉ°üYC’G É¡∏≤æJ á«Hô¡c äGQÉ°TEG
äÓ°†©dG ,á«fÉãdG ‘ IQÉ˘°TEG 200 »g á«Ñ°ü©˘dG á˘«˘∏ÿG Ohó˘M ¿CG
π°üØŸG äÉ«dBG á©aGôdG á«°ù«FôdG
áëæLCÓd ±ôaôJ ¿CG ô¨°üdG ‘ á«gÉæàŸG Iô°û◊G ∂∏àd øµÁ ∞«µa
?á«fÉãdG ‘ Iôe 1000 ∫ó©Ã
äÓ°†©dG ‘ Iôe 200 ±ôaôJ »àdG IôFÉ£dG äGô°û◊G ∂∏à“
á°†aÉÿG á«°ù«FôdG
áëæLCÓd »àdG ∂∏J øY ∞∏àîJ á«Ñ°üY - á«∏°†Y ábÓY á«fÉãdG
‘ ∞YÉ°†ŸG ¿RGƒà˘dG ìÉ˘æ˘L ΩÉ˘¶˘f π˘ª˘©˘j ¤EG π≤æoJ IóMGh á«Hô¡c IQÉ°TEG ∑Éæg .á°TGôØdG É¡µ∏à“
.áaôaôdG ∫ó©e øe π«∏≤àdG ≈∏Y äGô°û◊G áahô©ŸG äÓ°†©dG ¿CG ¤EG áaÉ°VEG .äÉaôaQ Iô°ûY πc
28
≈«ëj ¿hQÉg
Iô°ûb ) á«bGƒdG á≤Ñ£dG ìÉæ÷G

(º°ù÷G 3 4
1 2
…PÉÙG è«°ùædG ™£≤ŸG

øe á«fÉãdG á©£≤dG »∏NGódG
Úà«µdG
»ÑfÉ÷G í£°ùdG äÓ°†©dG AGƒàdG
Qó°ü∏d á«ÑfÉ÷G
ácô◊G √òg π¡°ùj kÉ°UÉN kÉeÉ¶f ¬cÓàeÉH ÜÉHòdG Gòg õ«ªàj .á«fÉãdG ‘ Iôe ∞dGC ∫ó©Ã É¡«MÉæéH ÜÉHòdG ´GƒfGC ¢†©H ±ôaôJ
. á≤Ñ£dG √ògƒ∏°üØe πµ°T ≈∏Y É¡H á£ÑJôe á°UÉN á≤ÑW ∑ô– »g πH, áëæL’ÉH Iô°TÉÑe §ÑJôJ ’ Éæg äÓ°†©dÉa .á°ûgóŸG
äGQÉ°TE’G áª¡e ô°üà≤J PEG ,á°TGôØdG äÓ°†Y øY ∞∏àîJ á≤jô£H πª©J á«Ø«∏dG äÓ°†©dÉH
§°ùÑæJ ,ôJƒàdG øe Ú©e iƒà°ùe ¤EG π°üJ ÉeóæYh .¿GÒ£∏d É¡àÄ«¡àd äÓ°†©dG õ«Ø– ≈∏Y á«Ñ°ü©dG
.É¡°ùØf AÉ≤∏J øe
äÉcôM ¤EG áëæLC’G äÉaôaQ πjƒëàH πØµàj ÒHÉfõdGh πëæ˘dG äGô˘°ûM ó˘æ˘Y ΩÉ˘¶˘f ∑É˘æ˘g
πH ,º°ù÷G ΩÉ¶Y ™e ô°TÉÑe πµ°ûH ¿GÒ£dG á«dBÉH ºµëàJ »àdG äÓ°†©dG π°üàJ ’ PEG ''á«µ«JÉeƒJhCG''
áëæLC’G ∑ô– »àdG äÓ°†©dG π°üàJ ,QƒÙG πªY π˘ª˘©˘J π˘°UÉ˘Ø˘e á˘£˘°SGƒ˘H Qó˘°üdG ™˘e π˘°üà˘J
√ÉŒ’G ‘ Qó°üdG ∑ôëàj äÓ°†©dG √òg ¢ü∏≤àJ ÉeóæY .Qó°üdG øe »∏Ø°ùdGh …ƒ∏©dG Úë£°ùdÉH
.πØ°SC’G ¤EG á©aO √QhóH ódƒj …òdG ,¢ùcÉ©ŸG
πµ°ûH á°ùcÉ©ŸG äÓ°†©dG øe áYƒª› ‘ ¢ü∏≤J äÓ°†©dG øe áYƒª› •É°ùÑfG øY ÉC °ûæjh
ácôM ôªà°ùJ á≤jô£dG √ò¡H ,''kÉ«µ«JÉeƒJhCG kÉ«∏˘°†Y kÉ˘eÉ˘¶˘f'' ∂∏˘à“ Iô˘°û◊G ¿EG :…CG ,»˘µ˘«˘JÉ˘eƒ˘JhCG
8
.ΩÉ¶ædG Gòg §Ñ°†J ÜÉ°üYC’G øY iôNCG QGòfEG äGQÉ°TEG Qó°üJ ¿CG ¤EG ∞bƒJ ¿hO äÓ°†©dG
º¶æe πµ°ûH AGõLC’G ™°VƒàJ PEG .¢†HÉædG GC óÑe ≈∏Y πª©J »àdG áYÉ°ùdG √òg ¿GÒ£dG á«dBG ¬Ñ°ûJ
.∫ÉãŸG Gòg ‘ ø≤àŸG ´GóHE’G πgÉŒ π«ëà°ùŸG øe .ìÉæ÷G ∑ô– ¤EG IÒ¨°U ácôM …CG …ODƒàa ,kÉeÉ“
.ºµÙG ¬∏dG ≥∏N ¬fEG
29
á©aGódG Iƒ≤∏d ódƒŸG ΩÉ¶ædG

ÉjGhõdG Ò«¨J ºàëàj πH ,ÇOÉg ¿GÒW ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d πØ°SC’Gh ≈∏YCÓd áëæLC’G áaôaQ »ØµJ ’
áæ«©e áLQóH áëæLC’G ™àªàJ .≈∏YC’G ¤EG á©aGQh ΩÉeC’G ¤EG á©aGO Iƒb ≥∏îàd É¡«a ±ôaôJ Iôe πc ‘
¿GÒ£dG äÓ°†Y ÉgôaƒJ áfhôŸG √òg .Iô°û◊G ´ƒf ≈∏Y óªà©Jh ¿GQhódG ≈∏Y ÉgóYÉ°ùJ áfhôŸG øe
.¿GÒ£∏d ájQhô°†dG ábÉ£dG kÉ°†jCG ódƒJ »àdG á«°ù«FôdG
,≈∏YCG ¤EG Oƒ©°üdG óæY ìÉæ÷G π°UÉØe ÚH IOƒLƒŸG äÓ°†©dG √òg ¢ü∏≤àJ :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y
áYô°ùdG äGP ΩÓaC’G äÉ«æ≤J á£°SGƒH É¡«°ü≤J óæY ìÉæ÷G ácôM äô¡X .ìÉæ÷G ájhGR øe ójõàd
πØ°SC’Gh ≈∏YC’G ¤EG Iô°û◊G Ò£J ’ :ôNBG ÒÑ©àH .¿GÒ£dG AÉæKCG kÉ«é∏«∏gEG Gk QÉ°ùe º°SôJ »gh á«dÉ©dG
äÓ°†©dG É¡æeDƒJ ácô◊G √òg ,AÉŸG ‘ ±óŒ É˘¡˘fCG ƒ˘d É˘ª˘c …ô˘FGO π˘µ˘°ûH ∑ô˘ë˘à˘J É‰EGh ,§˘≤˘a
.á«°SÉ°SC’G
AGƒ¡dG áehÉ≤e ¤G É¡fGÒW ‘ IÒ¨°üdG ΩÉ°ùLC’G äGP äGô°û◊G É¡¡LGƒJ á∏µ°ûe ÈcCG πãªàJ
AGƒ¡dG ¥É°üàdG …ODƒj PEG .AGƒ¡dG á«HÉ«°ùfCG áLQO ÖÑ°ùH ∂dPh ÉgQGó≤Ã áfÉ¡à°S’G øµÁ ’ »àdG
.ÒÑc πµ°ûH É¡àëæLCG á«dÉ©a ¢†ØN ¤EG IÒ¨°üdG äGô°û◊G √òg áëæLCÉH
¿CG äGÎª«∏«ŸG ió©àJ ’ »àdGh IÒ¨°üdG áëæLC’G äGP äGô°û◊G ≈∏Y ÖLƒàj ÖÑ°ùdG Gò¡d
√òg ≈àM ¿CG ¿hó≤à©j AÉª∏©dG ¿CG ’EG ,AGƒ¡dG áehÉ≤e ≈∏Y Ö∏¨ààd á«fÉãdG ‘ Iôe 1000 ∫ó©Ã ±ôaôJ
.∂dòd iôNCG áª¶fCG Ωóîà°ùJ É¡fEG :…CG ,AGƒ¡dG ‘ Iô°û◊G ™aôd á«aÉc ÒZ ÉgóMƒd áYô°ùdG
. iôNCG Ö«dÉ°SCG ,É«°SQÉµfEG πãe IÒ¨°üdG äÉ«∏«Ø£dG ´GƒfCG ¢†©Ñd :∂dP ≈∏Y ∫Éãe
íàØæJ ºK Éª¡°†©ÑH ÚMÉæ÷G Ωó°Uh ≥«Ø°üJ ºàj Éæ¡a.z¢†ØædGh áeó°üdG{ ájôWh Üƒ∏°SCG πãe
É¡«a óLƒJ å«M,k’hG áëæLCÓd á«eÉeC’G ±Gƒ◊G π°üØæJ Éæg ÚMÉ˘æ÷G ìÉ˘à˘Ø˘fEG ó˘æ˘Yh ¿É˘MÉ˘æ÷G
≥aódG Gòg ódƒj .§°SƒdG ‘ §¨°†dG á∏«∏≤dG á≤£æŸG ¤EG ∫ƒNódÉH AGƒ¡∏d áfiÉ°S á«°SÉbh áÑ∏°U ÚjGô°T
9
.áëæLC’G ≥Ø°üd á©aGôdG Iƒ≤dG ºYóJ »àdGh á«FGƒg á∏î∏N »FGƒ¡dG
ßØàëàd Iô°ûë∏d kÉ°ü«°üN ≥∏No ¢UÉN ôNBG ΩÉ¶f ∑Éæg
Gk óMGh kÉLhR äGô°û◊G ¢†©H ∂∏à“ .AGƒ¡dG ‘ áàHÉK á«©°VƒH
≈∏Y ájôFGO Ió≤Y πµ°T ≈∏Y äÓ˘°†Yh á˘ë˘æ˘LC’G ø˘e §˘≤˘a
áëæLC’Éc AGƒ¡dG äÉfRGƒŸG Üô°†J .äÉfpRGƒŸG ≈Yó˘J É˘gô˘¡˘X
ÉjQÉ°ùµfGB ∫ÓN ájOÉ©dG
30
≈«ëj ¿hQÉg
á«æ¨dG ájòZ’C G ‘ ábÉ£dG √òg óLGƒà˘J .á˘«˘fÉ˘ã˘dG ‘ á˘aQ 1000 ∫ó©Ã ßØàëàd ábÉ£dG øe IÒÑc äÉ«˘ª˘c ¤GE π˘eô˘dG á˘HÉ˘HP êÉ˘à–
AGOƒ°ùdGh AGôØ°üdG •ƒ£ÿG ÖÑ°ùH É¡«dGE ¿ƒHòéæj øjòdG ÚªLÉ¡ŸG ÖæŒ Iô°û◊G √òg ∫hÉ– .QƒgõdG øe É¡©ªŒ »àdGh äÉjôµ°ùdÉH
.πëædÉH ¬Ñ°TGC É¡∏©Œ »àdGh É¡ª°ùL É¡H õ«ªàj »àdG
áëæL’G ™e õà¡J É¡fCG ’G áëæLC’G π©ØJ Éªc AGƒ¡dÉH ´ÉØJQ’G ¤EG …ODƒJ ’ É¡fCG ™eh ,¿GÒ£dG
ΩÉ¶ædG Gòg ¬Ñ°ûj .É¡gÉŒG ¿Gó≤a øe Iô°û◊G ÖæŒ ,¿GÒ£dG √ÉŒG Ò¨àj ÉeóæYh äÉfRGƒŸG ∑ôëàJ .
10
.Gòg Éæeƒj ‘ ájôëÑdG áMÓŸG ‘ Ωóîà°ùj …òdG Üƒµ°ShÒ÷G
IôFÉ£dG áëæLCG Qƒq °üJ •ƒ£N

…ôFGódG ¢Uô≤dG
∫ƒM ácôM QÉWE’G

¢Uô≤dG ¿GÒ£dG iƒà°ùe
»©æ°üdG ≥aC’G §N
á∏FÉe IôFÉ£dG
™Ñàj QÉWE’G
IôFÉ£dG ácôM QÉ°ù«dG ¤EG π«“ IôFÉ£dG
kÉàHÉK ¢Uô≤dG ¿Éµe ≈≤Ñj
,»≤a’C G …RGƒŸGh Üƒµ°ShÒ÷G πãe kÉeÉ“ πª©J Ió≤©e IGOÉC H Iõ¡› »¡a ∂dP ™e ,IôFÉ£dG øe Iôe ¿ƒ«∏H 100ô¨°UGC áHÉHòdG
.IôFÉ£dG øe ÒãµH ≈bQGC IQhÉæŸG ≈∏Y É¡JQóbh ábQÉÿG á«fGÒ£dG É¡JÉeƒ≤Ã »gh ,¿GÒ£∏d kGóL ¿ÉàjQhô°V ¿Éà«d’B G ¿ÉJÉgh
31
á∏ªæ∏d …ƒ£ŸG ìÉæ÷G
Úà«µdG øe áãdÉãdG IóYÉ°ùŸG á©£≤dG
. É¡«∏Y É¡àëæLGC »W øe äGô°û◊G øe ójó©dG øµªàJ

IQhÉæŸG É¡«∏Y π¡°ùdG øe íÑ°üj ∂dòH Ωƒ≤J ÉeóæYh
â≤ÑW .áeó≤ŸG ‘ IOƒLƒŸG AGõL’C G ΩGóîà°SÉH
»W á«dGB …GC á«d’B G √òg á«µjôe’C G ájƒ÷G äGƒ≤dG »£dG á«©°Vh
™e , E6B á∏JÉ≤ŸG É¡JGôFÉW ≈∏Y ,ájƒ£ŸG áëæL’C G
¿GC É¡æµÁ á∏ëædG hGC áHÉHòdG ¿GC ƒg §«°ùH ±ÓàNG
É¡æµÁ Óa IôFÉ£dG ÉeGC ,πeÉc πµ°ûH É¡àëæLGC …ƒ£J
ôN’B G ¥ƒa ìÉæ÷G ∞°üf iƒ°S …ƒ£J ¿GC
á°UÉN áfôeh áfó˘d á˘«˘æ˘«˘Jhô˘H IOÉ˘e ø˘e Qƒ˘«˘£˘dG ió˘d ìÉ˘æ÷G π˘°üØ˘e ¿ƒ˘µ˘à˘j :Ú∏°SQ
∫hÉëjh.»YÉæ£°UC’Gh »©«Ñ£˘dG •É˘£ŸG ¢UGƒ˘N ¥ƒ˘Ø˘J kÉ˘°UGƒ˘N IOÉŸG √ò˘g ∂∏“h.(Ú∏˘°SQ)≈˘Yó˘J
≥jôW øYh IÒÑµdG É¡àfôe π°†ØH IOÉŸG òg Ωƒ≤Jh.äGÈàıG ‘ kÉ«YÉæ°U ÉgÒ°†– ¿ƒ«FÉª«µdG ¿ƒ°Sóæ¡ŸG
ábÉ£dG IOÉYCG ™«£à°ùJ É¡«∏Y IôKDƒdG Iƒ≤dG ∫GhR ó˘æ˘Yh á˘bÉ˘£˘dG ¿õ˘î˘H •É˘°ùÑ˘fC’Gh …ƒ˘∏˘dG äÉ˘cô˘M
™aQ AÉæKCG »Øa á«dÉ©dG ICÉØµdG √òg π°†ØHh,%96 ≠∏ÑJh GóL á«dÉY IOÉŸG √òg ICÉØc ¿EÉa Gòd.É¡∏eÉµH
øe ábÉ£dG √òg ∫Éª©à°SG ºàj â– ¤G ìÉæ÷G ácôM óæYh, ábÉ£dG øe %85 ¿õN ºàj ¥ƒa ¤G ìÉæ÷G
.ábÉ£dG √òg ¿õN Ò°ù«àd ¬JÓ°†Yh Qó°üdG ¿GQóL ≥∏N ” Éªc 11.ójóL
32
¬µ∏°ùJ …òdG ≥jô£dG πµ°ûdG ÚÑj

Gòg πNGO IõéàÙG á∏ëædG
¬«a ô¡¶jh ,»LÉLõdG Ö©µŸG
äGQÉ°ùÃ ¿GÒ£dG ‘ á∏ëædG ìÉ‚
´ÉØJQ’G ™e áØ∏àfl äÉgÉŒGh
.•ƒÑ¡dGh
4270 m OƒLƒŸG πµ°ûdG ‘ ô¡¶j

»àdG IQhÉæŸG QÉ°ù«dG ¤GE
F-4E
äGôFÉW çÓK É¡H Ωƒ≤J
3660 m
É¡JGõ«e ÌcGC Èà©J »àdGh
√òg ¿GC ’GE . kÉ°TÉgOGE
F-16 É¡àª«b ¢†ØîæJ äGõ«ŸG
3050 m
äÉ«fÉµeGE ™e É¡àfQÉ≤e óæY
Ò«¨J ≈∏Y ÜÉHòdGh πëædG
2440 m ¿hO á¶◊ …GC ‘ QÉ°ùŸG
∫ÉãŸG Gòg .áYô°ùdG ∞«ØîJ
∞©°V ìƒ°VƒH ô¡¶ jo
É¡«∏Y Ωƒ≤J »àdG á«æ≤àdG
™e áfQÉ≤ŸÉH áKÉØædG IôFÉ£dG
.Iõé©ŸG äGô°û◊G √òg
1220 m
HiMAT
610 m
0 610m 1220m 1830m 2440m

äGô°û◊ÉH ¢UÉÿG »°ùØæàdG RÉ¡÷G

áYô°ùH ∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y Üƒ°ù©«dG Ò£j .É¡ªéM ™e áfQÉ≤e Gk óL á«dÉY áYô°ùH äGô°û◊G Ò£J
¿CG øµÁ ’ .áYÉ°ùdG ‘ ∫É«eC’G ±’BG áYô°ùH ¿É°ùfE’G ôØ°S áYô°S ∫OÉ©J áYô°ùdG √ògh ,É°S/ºc 40
ºéëH IôFÉ£dG ºéM ÉfóMCG ¿QÉ≤j ÉeóæYh .áKÉØædG äGôFÉ£dG ‘ ’EG áYô°ùdG √òg ¤EG ¿É°ùfE’G π°üj
.äGôFÉ£dG áYô°S ¥ƒØJ áYô°ùH kÓ©a Ò£J äGô°û◊G √òg ¿CG Éæjód kÉë°VGh íÑ°üj ¿É°ùfE’G
äÉjƒà°ùe ¤EG Iô°û◊G êÉà– ,É¡JÉcôfi áYô°S ™aôd kÉ°UÉN Gk Oƒbh áKÉØædG äGôFÉ£dG Ωóîà°ùJ Éªch
äÉ«ªch ,É¡bô◊ Úé°ùcC’G øe IÒÑc äÉ«ªc Ö∏£àJ ábÉ£dG √òg .É¡fGÒW AÉæKCG ábÉ£dG øe á«dÉY
øe √ÒZh ÜÉHòdG ‘ OƒLƒe …OÉY ÒZ »°ùØæJ RÉ¡L á£°SGƒH É¡à÷É©e ºàJ ÉgQhóH Úé°ùcC’G
.äGô°û◊G
ÈY ôª«d AGƒ¡dG ≥°ûæà°ùf øëf ,ÉfRÉ¡L øY kÉeÉ“ áØ∏àfl á≤jô£H πª©j Gòg ¢ùØæàdG RÉ¡L ¿EG
¿EG .¬à£°SGƒH º°ù÷G ≈∏Y ´Rƒàjh ΩódÉH Iô°TÉÑe Úé°ùcC’G §∏àîj ÜÉHòdG óæY øµdh ,ÚàFôdG
AÉëfCG ‘ ¬YRƒJ πÑb ájƒeódG ÉjÓÿG ¤EG ¬dÉ≤àfG á«∏ª©H íª°ùj ’ ÉÃ ájQƒa Úé°ùcCÓd ÜÉHòdG áLÉM
‘ á«FGƒ¡dG Ö«HÉfC’G Ωƒ≤J å«M ,kGójôa kÉ«°ùØæJ kÉeÉ¶f áHÉHòdG πª– á∏µ°ûŸG √òg ™e πeÉ©à∏dh .º°ù÷G
,…ô°ûÑdG ÊGQhódG RÉ¡÷G ‘ ∫É◊G ƒg Éªch .º°ù÷G AÉëfCG ™«ªL ¤EG AGƒ¡dG π≤æH Iô°û◊G º°ùL
ÉjÓN øe á«∏N πc OhõJ (»Ñ°ü≤dG ΩÉ¶ædÉH ≈YóJ) ájƒeódG Ö«HÉfC’G øe Ió≤©e áµÑ°T kÉ°†jCG Éæg óLƒj
.ΩRÓdG Úé°ùcC’ÉH º°ù÷G
√òg øe Iô°TÉÑe Úé°ùcC’G ΩÉ¶ædG Gòg π°†ØH á«fGÒ£dG äÓ°†©∏˘d á˘fƒ˘µŸG É˘jÓÿG ≈˘≤˘∏˘à˘J
.á«fÉãdG ‘ IQhO 1000 ≥≤– »àdG äÓ°†©dG √òg ójÈJ ≈∏Y ΩÉ¶ædG Gòg óYÉ°ùj Éªc ,Ö«HÉfC’G
øe .Gò¡c Gk ó≤©e kÉeÉ¶f ìô°ûj ¿CG øµÁ ’ Qƒ£àdÉa ,≥∏ÿG ≈∏Y π«dO ΩÉ¶ædG Gòg ¿CG »∏÷G øe
RÉ¡÷G πª©j ⁄ PEÉa .Qƒ£àdG ájô¶f »YóJ Éªc QGƒWCG ÈY ôÁ ¿CG ΩÉ¶ædG Gò¡d áÑ°ùædÉH kÉ°†jCG π«ëà°ùŸG
¢ùµ©dG ≈∏Y πH Iô°ûë∏d Gk ó«Øe ¿ƒµj ød ¬fEÉa ,á£°Sƒàe á∏Môe ¿hO ,π˘eÉ˘µ˘à˘e π˘µ˘°ûH »˘Ñ˘°ü≤˘dG
.¥ÓWE’G ≈∏Y ÉgAÉ≤H ≈àM hCG É¡JÉ«M á£°SƒàŸG á∏MôŸG √òg Oó¡à°S
¬≤ah Ò°ùJ …OÉY ÒZ kÉeÉ¶f ¿CG Éæd ÚÑJ ¿B’G ≈àM ÉgÉæ°Vô©à°SG »àdG áª¶fC’G √òg πc ¿EG
¬∏dG ≥∏N ≈∏Y øgÈJ Iõé©e »g áHÉHP πc ¿EG .ÜÉHòdG πãe É¡æe IÒ¨°üdG ≈àM ,É¡∏c äÉæFÉµdG
á«∏ªY'' ádÉëà°SG ≈∏Yh ,ø≤àŸGh ºµÙG
34
≈«ëj ¿hQÉg
Iõ¡LC’G øe óMGh RÉ¡L Qƒ£J Ò°ùØJ øY äõéY »àdGh , á«æjhQGódG É¡H ∫ƒ≤J »àdG ''Qƒ£àdG
.áHÉHòdG É¡∏ª– »àdG
:¤É©J ¬dƒ≤H á≤«≤◊G √ò¡H ôµØàdG ¤EG ájô°ûÑdG πc πLh õY ¬∏dG ƒYój
ƒp ndhn kÉHÉ Hn Po Gƒ≤o o∏îr jn ønd p¬∏dG p¿h Oo ø pe n¿ƒ Yo ór nJ øn j òp sdG s¿GE p ¬o nd Gƒ ©o ªp àn °r SÉ an πl nãen Ü n ôp °o V ¢o SÉ æs dG É¡jt GnC ÉB jn }
.73:è◊G | Üƒo∏£r nŸG hn Ö o pdÉ £s dG ∞
n ©o °n V ¬o ær pe √o h òo ≤p æ àn °rùjn s’ kÉÄ« °n T Ü
o É Hn òt dG ºo ¡o Ñr o∏°rù jn ¿GE p hn ¬o nd Gƒ ©o ªn àn Lr G
ájQÉ¡¶dG á«∏ÿG
≈eÉZôdG
O2
GC
CO2
≈eÉZôdG øe ´ôa
á∏°†Y
Ü
π≤f ºàj ,Úé°ùc’C G øe IÒÑc äÉ«ªc ¤GE áLÉ◊G ¢Vô¨H »Ø«d É¡eÉ°ùLGC ‘ ÜÉHòdGh πëædG äGô°ûM ¬∏ª– …òdG ∂dP õé©e ΩÉ¶f
Gòg øY ∫Éãe ≈∏Y’C G ‘ .á°UÉN Ö«HÉfGC ≥jôW øY áé°ùf’C G ¤GE ô°TÉÑe πµ°ûH ÊGQhódG ΩÉ¶ædG ‘ ∫É◊G ƒg Éªc kÉeÉ“ Úé°ùc’C G
:•É£ædG Iô°ûM ‘ ΩÉ¶ædG
…òdG ∂dòH ¬«Ñ°T í∏°ùe Êhõ∏M ΩƒWôN ÜƒÑf’C G ¿GQóL ∫ƒM hóÑj .ÊhÎµdGE ô¡› â– •É£ædG Iô°û◊ á«FGƒ¡dG áÑ°ü≤dG -CG
.∞«¶æàdG ‘ Ωóîà°ùj …òdG QÉÑ¨dG §aÉ°T ¬∏ªëj
.É¡æe ¿ƒHôµdG ó«°ùcGC ÊÉK ´õfh ΩRÓdG Úé°ùc’C ÉH Iô°û◊G º°ùL ÉjÓN ójhõàH á«FGƒ¡dG äÉÑ°ü≤dG Ωƒ≤J - Ü
...kÉHÉHn Po Gƒ≤o o∏îr jn ø nd ...

πc É¡«dEG ¥ôJ ⁄ áHÉHòdG ≈àM
»àdG äÉ«æ≤àdG Ö«dÉ°SCG
Éæeƒj ≈àM ájô°ûÑdG É¡àéàfCG
.''»M ¥ƒ∏fl'' É¡fEG ,Gòg
ÎHƒcƒ∏«¡dGh äGôFÉ£dG
øeõdG øe kÉMOQ Ωóîà°ùJ
áHÉHòdG ÉeCG ,CGó°ü∏d ∑ÎJ ºK
¬∏dG AÉ°T Ée ¤EG ≈≤Ñàa
.ôªà°ùŸG ÉgôKÉµàH
36
s¿EGp ¬o nd Gƒ©o ªp àn °SÉn

r a πl nãen Ü o æs dG É¡jt nCG BÉjn }
n ôp °Vo ¢SÉ
kÉHÉHn Po Gƒo≤o∏îr jn ønd p¬∏dG p¿hOo øpe n¿ƒYo ór nJ øn jòp sdG
o ÉHn òt dG ºo ¡o Ñr o∏°ùr jn ¿EGp hn ¬o nd Gƒ©o ªn àn Lr G ƒp ndhn
’ kÉÄ«°Tn Ü
@Ü o ƒo∏ r£nŸGhn Ö o pdÉ s£dG ∞ n ©o °Vn ¬o ær pe √o hoò≤p æàn °ùr jn
w ƒp ≤n nd ¬n ∏dG s¿EGp p√Qp ór bn ≥s Mn ¬n ∏dG GhQo ón bn Éen
| õjpõYn …
74 -73:è◊G
37
hCG á∏FÉŸG í£°SC’G ≈∏Y ádƒ¡°ùH áHÉHòdG Ò°ùJ ¿CG øµÁ

Iõ¡› É¡eGóbCÉa ,äÉYÉ°S IóŸ ∞≤°ùdG ≈∏Y áàHÉK ∞≤J
⁄ GPEGh ,±ƒ≤°ùdGh ¿GQó÷Gh êÉLõdG ≈∏Y ±ƒbƒ∏d
IOƒLƒŸG á°UÉŸG óFÉ°SƒdG ¿EÉa ,á«aÉc É¡JÉHÓc øµJ
OGOõJh ,í£°ùdG ≈∏Y kÉÑ°SÉæe kÉaƒbh øeDƒJ É¡eGóbCG ≈∏Y
.¢UÉN πFÉ°S RGôaEÉH óFÉ°SƒdG √òg Iƒb
Aõ÷G øe ''á˘Ø˘°ûdG'' ∫õ˘æŸG á˘HÉ˘HP Ωó˘î˘à˘°ùJ
.¬dhÉæàJ ¿CG πÑ˘b ΩÉ˘©˘£˘dG ¥hò˘à˘d …ƒ˘ª˘Ø˘dG
º°†¡j äÉbƒ∏ıG øe ÒãµdG ¿hO ÜÉHòdGh
RGôaEÉH ∂dP ¿ƒµjh ,¬ª°ùL êQÉ˘N ΩÉ˘©˘£˘dG
πFÉ°ùdG Gòg ∂µØj .ΩÉ©£dG ≈∏Y º°VÉg πFÉ°S
Iô°û◊G ™«£à°ùJ πFÉ°S ¤EG ¬dƒ˘ë˘jh ΩÉ˘©˘£˘dG
‘ OƒLƒŸG AGò¨dG Iô°û◊G π≤æJ ºK ,¬°UÉ°üàeG
»àdG kÉ°†jCG áØ°ûdG á£°SGƒH É¡ª°ùL ¤EG πFÉ°ùdG
.É¡H π°üàŸG ΩƒWôÿG ¤EG πFÉ°ùdG ∫ƒ–
»àdG AÉ°†YC’G áæjÉ©Ã áHÉHòdG Ωƒ≤J ájGóÑdG ‘ .ó«≤˘©˘à˘dG ø˘e IÒÑ˘c á˘LQO ≈˘∏˘Y Iô˘gÉ˘X ∫õ˘æŸG á˘HÉ˘HP Èà˘©˘J
,á«eÉeC’G á¡÷G ‘ ¿RGƒàdG AÉ°†YCG ™°Vh πjó©àH ∂dPh ¿GÒ£∏d ÖgCÉàdG á«©°Vh òNCÉJ ºK ;¿GÒ£dG ‘ É¡eóîà°ùà°S
äÉ°SÉ°ùM á£°SGƒH ÉgOó– »àdG Aƒ°†dG áYô°Sh íjôdG √ÉŒG ≈∏Y Ióªà©e ´ÓbE’G ájhGR ÜÉ°ùëH Ωƒ≤J kGÒNCGh
,á«fÉãdG øe 100/1 øe ÌcCG ¥ô¨à°ùJ ’ á©ªà› äÉ«∏ª©dG √òg ¿CG ’EG .Ò£J ºK QÉ©°ûà°S’G ¿hôb ≈∏Y IOƒLƒe
.É°S/ ºc 10 ¤EG π°üJ ≈àM É¡àYô°S IOÉjR ≈∏Y IQOÉb áHÉHòdG √ò¡a
kGQÉ°ùe É¡fGÒW AÉæKCG ∂∏°ùJ »¡a ,ÖÑfi º°SÉc ''ÊGƒ∏¡ÑdG ¿GÒ£dG Ió«°S'' áHÉHòdG ≈∏Y ≥∏£j ÖÑ°ùdG Gò¡d
…CG ≈∏Y ìÉéæH §– ¿CGh ,¬«a ∞≤J …òdG ¿ÉµŸG øe kÉjOƒªY ´ÓbE’G É¡æµÁ Éªc ,ábQÉN á≤jô£H AGƒ¡dG ‘ kÉLô©àe
ájôë°ùdG Iô°û◊G √òg É¡H ™àªàJ »àdG iôNC’G ¢üFÉ°üÿG øeh .¬àªFÓe ΩóY hCG √QGóëfG øY ô¶ædG ¢†¨H í£°S
Ö∏≤j ¢UÉN ΩÉ¶æH â≤∏N É¡fCG ’EG ,πØ°SC’G ¤EG ™≤J ¿CG Öéj á«HPÉ÷G ¿ƒfÉb Ö°ùëa .∞≤°SC’G ≈∏Y É¡aƒbh
¢ùeÓJ ÉeóæY kÉLõd kÓFÉ°S äGOÉ°SƒdG √òg RôØJ ,á£aÉ°T äGOÉ°Sh É¡eGóbCG ¢ShDhQ ≈∏Y óLƒj .k’ƒ≤©e π«ëà°ùŸG
∂°ù“h ôjóà°ùJ ≈àM ¬à°ùeÓÃ ô©°ûJ ¿EG Éeh ,¬æe ÜÎ≤J ÉeóæY ∞≤°ùdG √ÉŒÉH É¡fÉ≤«°S óÃ Iô°û◊G Ωƒ≤J .∞≤°ùdG
™e èeóæj kGóL kÉ≤«bQ kAÉ°ûZ ¿Óªëjh º°ù÷G øe Éª¡æe πc ∞°üf êôîj ÚMÉæL ∫õæŸG áHÉHP πª– .¬ë£°ùH
¿GÒ£dG óæY ¿Écôëàj Éª¡a ∂dP ™e ,ôNB’G øY π°üØæe πµ°ûH ÚMÉæ÷G øjòg øe πc πª©j ¿CG øµÁ .ìÉæ÷G
äÓ°†©dG ¢ü∏≤àJ .óMhC’G ìÉæ÷G äGP äGô˘FÉ˘£˘dG ‘ ∫É◊G »˘g É˘ª˘c ,ó˘MGh Qƒfi ≈˘∏˘Y ∞˘∏ÿGh ΩÉ˘eC’G ¤EG
áëæLC’G ácôM øY ádhDƒ°ùŸG
38
á«°SOGó°S á«æ«Y á«æH 6000 øe ∫õæŸG áHÉHP ÚY ¿ƒµàJ

äÉæjƒ©dG √òg øe πc òNCÉJ ,''äÉæjƒ©dG'' º°SG É¡«∏Y ≥∏£j
≈∏Yh ¥ƒa ,§°SƒdG ‘ ,∞∏ÿG hCG ΩÉeC’G ¤EG :kÉØ∏àfl ≈ëæe
øe É¡dƒM Ée πc áHÉHòdG iôJ ¿CG øµÁ .ÖfGƒ÷G ™«ªL
‘ A»°T πµH ô©°ûJ ¿CG øµÁ :ôNBG ÒÑ©àH .äÉ¡÷G ™«ªL
ÜÉ°üYCG á«fÉªK π˘°üà˘J .á˘LQO 360 ¬àjhGR É˘jDhQ π˘≤˘M
Gò¡Hh ,äÉæjƒ©dG √òg øe IóMGh πµH Aƒ°†∏˘d á˘∏˘Ñ˘≤˘à˘°ùe
48000 ‹GƒM Ú©dG ‘ á°SÉ°ù◊G ÉjÓÿG ´ƒª› ¿ƒµj
.á«fÉãdG ‘ IQƒ°U 100 èdÉ©J ¿CG É¡æµÁ á«∏N
‹ÉãŸG º«ª°üàdG øe ¿GÒ£dG ‘ á≤FÉØdG É¡JQÉ¡e áHÉHòdG óªà°ùJ

IOƒLƒŸG IOQhC’Gh á«ë£°ùdG äÉjÉ¡ædG »£¨˘J .á˘ë˘æ˘LCÓ˘d
Iô°û◊G ≈∏Y π¡°ùj É‡ kGóL á°SÉ°ùM äGÒ©°T áëæLC’G ≈∏Y
.á«µ«fÉµ«ŸG •ƒ¨°†dGh AGƒ¡dG √ÉŒG ójó–
¿CG ’EG ,¿GÒ£dG ájGóH ‘ ÜÉ°üYC’G ºµ– â– ™≤J É¡fCG øe ºZôdG ≈∏Yh .•ƒÑ¡dG óæY §°ùÑæJh ´ÓbE’G óæY
.Iõ«Lh IÎa ó©H á«µ«JÉeƒJhCG íÑ°üJ ìÉæ÷G ™e äÓ°†©dG √òg äÉcôM
âaOÉ°U GPEÉa .ÆÉeódG ¤EG ¿GÒ£dG äÉeƒ∏©e π≤æH ¢SCGôdG ∞∏Nh áëæLC’G â– IOƒLƒŸG äÉ°SÉ°ù◊G Ωƒ≤J
,ÆÉeódG ¤EG ∫É◊G ‘ Iójó÷G äÉeƒ∏©ŸG π≤æH äÉ°SÉ°ù◊G √òg Ωƒ≤J ,É¡fGÒW AÉæKCG kGójóL kÉ«FGƒg kGQÉ«J Iô°û◊G
øY ∞°ûµdG øe áHÉHòdG øµªàJ á≤jô£dG √ò¡H .ójó÷G √ÉŒ’ÉH áëæLC’G ¬«LƒàH äÓ°†©dG GC óÑJ É¡°SÉ°SCG ≈∏Yh
áHÉHòdG ∑ô– .Ö°SÉæŸG âbƒdG ‘ øeBG ¿Éµe ¤EG Üô¡dGh ,‘É°VEG »FGƒg QÉ«J ó«dƒàH IójóL Iô°ûM …CG OƒLh
AÉæKCG áµ∏¡à°ùŸG ábÉ£dG øe Iôe áÄe ÌcCG ¿GÒ£dG ‘ áµ∏¡à°ùŸG ábÉ£dG ¿ƒµJh ,á«fÉãdG ‘ äGôŸG äÉÄe É¡«MÉæL
äÉbhC’G ‘ iƒ°ü≤dG ¬àbÉW ∂∏¡à°ùj ¿CG ¬æµÁ ¿É°ùfE’G ¿C’ ,kGóL …ƒb ¥ƒ∏fl É¡fCG ±ô©f ¿CG ÉææµÁ Éæg øe .áMGôdG
∂dP ¤EG ∞°VCG .§≤a ájOÉ©dG IÉ«◊G ∫ÉªYCG ‘ áµ∏¡à°ùŸG ¬àbÉW ±É©°VCG Iô°ûY ¤EG π°üJ »àdGh ( ÇQGƒ£dG) áÑ©°üdG
É¡æµÁ »àdG áHÉHòdG ¢ùµY ≈∏Y ,≈∏YCG óëc §≤a ≥FÉbO ™°†Ñd ábÉ£dG √òg ±ô°U ‘ ôªà°ùj ¿CG ¬æµÁ ¿É°ùfE’G ¿CG
12
.É¡°ùØf áYô°ùdÉHh π«e áaÉ°ùe ábÉ£dG √ò¡H ôaÉ°ùJ ¿CG É¡æµÁ Éªc ,áYÉ°S ∞°üf IóŸ IÒJƒdG √òg ≈∏Y ôªà°ùJ ¿CG
39
ÊÉãdG π°üØdG
¿GÒ£dG Iõ¡LGC
Qƒ«£dG :áæ≤àŸG
øe QóëæJ É¡fCG ,ôNBG ¥ƒ∏fl øY äQƒ£J ób Qƒ«£dG ¿CG ≈∏Y ¿hô°üj øjòdG ,¿ƒjQq ƒ£àdG ºYõj
,º°ù÷G Gòg πªY äÉ«dBG øe á«dBG …CG ô°ùØj ¿CG ºYõdG Gò¡d øµÁ ’ ,∂dP øe ºZôdG ≈∏Y .∞MGhõdG
Qƒ«£dG ‘ áëæLC’G πµ°ûJ ák jGóH .ΩƒYõŸG ¢SÉ°SC’G ∂dP ≈∏Y ,äÉ«jóãdG á«æH øY kÉ«∏c ∞∏àîj …òdG
óbh .ÉgÒ°ùØJ øµÁ ’ IôgÉ¶c ájô¶ædG √òg ¬Lh ‘ Gk ÒÑc kÉ≤FÉY É¡«a á«°ù«FôdG á«°UÉÿG Èà©J »àdGh
Qƒ£J äÉÑKEG á«fÉµeEG ΩóY á«°†b ‘ ‹ÉàdG ±GÎY’ÉH ''QhQƒc â«éæjEG'' »cÎdG …Qƒ£àdG ¤OCG
:áëæLC’G
á∏ªàµe âfÉc GPEG §≤a πª©J ¿CG øµÁ É¡fCG »g áëæLC’Gh ÚYC’G É¡H RÉà“ »àdG äGõ«ŸG øe
.Ò£J ¿CG øµÁ ’ á«Ø°üf áëæLCGh ,iôJ ¿CG øµÁ ’ kÉ«Ø°üf IQƒ£àŸG Ú©dG :ôNBG ÒÑ©àH .Qƒ£àdG
13
.¢Vƒª¨dG ¬Øæàµj ∫Gõj ’ ôeCG Gò¡a ,á©«Ñ£dG ¤EG AÉ°†YC’G √òg äAÉL ∞«c ÉeCG
∫ÓN øe áëæLCÓd áæ≤àŸG á«æÑdG É¡«a â∏µ°ûJ »àdG á«Ø«µdG øY ô°ùØà°ùj …òdG ∫GDƒ°ùdG ≈≤Ñjh
ióME’ á«eÉeC’G ¥É°ùdG É¡«a âdƒ– »àdG á«∏ª©dGh ,ÜGƒL ¿hO á«dÉààŸG äGôØ£dG øe á∏°ù∏°S
â°ù«d áëæLC’G OƒLh ¿CG ’EG .óHC’G ¤EG Ò°ùØàdG áæµ‡ ÒZ ≈≤Ñà°S QƒØ°üY ìÉæL ¤EG ∞MGhõdG
äÉ«jóãdG ó≤àØJ .kGôFÉW íÑ°üj ≈àM »°VQC’G ¥ƒ∏îª∏d ó«MƒdG Ö∏£ŸG
40
Éen øn °r†pÑ≤r jn hn mäÉas ÉB °n U º ¡o bn ƒr an ôp «r £s dG ¤GE Ghr ôn jn ºndhn GnC }
| Òl °püHn Am »r °n T πu oµpH ¬o sfGE p øo ªMôs dG s’GE p øs ¡o oµ°pù ªr jo
19 :∂∏ŸG
»g ∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ôFÉ£dG ΩÉ¶Y .¿GÒ£dG ‘ ôFÉ£dG É¡eóîà°ùj »àdG äÉ«dB’G øe OóY ¤EG
á«∏µ«¡dG äÉ«æÑdGh É¡∏ªYh áFôdG á«æH ∂dòc ,õ«ªàe πµ°ûH äÉ«jóãdG É¡∏ª– »àdG ∂∏J øe ∞NCG
ÌcCG Qƒ«£dG óæY ÊGQhódG ΩÉ¶ædGh .äÉ«jóãdG ‘ IOƒLƒŸG ∂∏J øY kÉ°†jCG ∞∏àîJ á«∏°†©dGh
Gòµgh .''á«ªcGôJ äÉ«∏ªY'' ≥jôW øY ¿ÉeõdG ÈY óLƒJ ¿CG äÉ«dB’G √òg πµd øµÁ ’ .kÉ°ü°üîJ
.É¡d ≈æ©e ’ AÉaƒL äGAÉYOG Qƒ«W ¤EG äÉfGƒ«◊G ∫ƒëàH ∫ƒ≤J »àdG ºYGõŸG ¿ƒµJ
ôFÉ£dG ¢ûjQ á«æH

äÉaÓàN’G ìô°ûJ ¿CG ,∞MGhõdG »g Qƒ«£dG OGóLCG ¿CG »YóJ »àdG Qƒ£àdG ájô¶æd øµÁ ’
πª– »¡a ,∞MGhõdG øY kÉæ«H kÉaÓàNG Qƒ«£dG ô¡¶J .Qƒ«£dGh ∞MGhõdG :ÚàÄØdG ÚJÉg ÚH á∏FÉ¡dG
.QÉ◊G ΩódG äGhP øe É¡∏©éj Gk ójôa kÉ«°ùØæJ kÉeÉ¶fh ,kGóL áØ«ØNh áaƒ› ΩÉ¶Y øe áØdDƒe á«∏µ«g á«æH
Qƒ«£dG ÚH Iƒéa πã“ »gh ,äÉfGƒ«◊G øe ÉgÒZ ¿hO Qƒ«£dG ´GƒfCÉH á°UÉN iôNCG Iõ«e ƒg ¢ûjôdG
.ÉgRÉ«àLG øµÁ’ ∞MGhõdGh
''á°ûjôdÉc ∞«ØN'' IQÉÑY ∫óJh ,Qƒ«£dG É¡H ™àªàj »àdG á«dÉª÷G »MGƒædG ÌcCG øe ¢TÉjôdG Èà©J
.á°ûjô∏d Ió≤©ŸG á«æÑdG ∫Éªc ≈∏Y
≈«ëj ¿hQÉg
ÉjÓÿG øe πµ°ûàJ áæ«àe IOÉe ÚJGÒµdGh .ÚJGÒc ≈YóJ á«æ«JhôH IOÉe øe á°ûjôdG ¿ƒµàJ
»àdGh ó∏÷G øe á≤«ª©dG äÉ≤Ñ£dG ‘ IOƒLƒŸG AGò¨dGh Úé°ùcC’G QOÉ°üe øe äôLÉg »àdG áÁó≤dG
√Ò°ùØJ øµÁ ’ Gk óL ó≤©e º«ª°üJ á°ûjôdG º«ª°üJ ¿EG .Iójó÷G ÉjÓÿG ΩÉeCG ∫ÉÛG í°ùØàd äƒ“
Ió≤©e ájôë°S á«æH É¡d '' :Qƒ«£dG ¢ûjQ øY É«°Sƒjó«a ¿’BG ⁄É©dG ∫ƒ≤j .ájQƒ£àdG á«∏ª©dG Aƒ°V ≈∏Y
14
.''iôNCG á∏«°Sh …CG ¬æª°†J ¿CG øµÁ ’ Üƒ∏°SCÉH ¿GÒ£dÉH íª°ùJ
áØ«µàe á«æH ƒg ¢ûjôdG ¿CG'' kÉ°†jCG ±ÎYG É«°Sƒjó«a ¿CG ’EG ,…Qƒ£J ⁄ÉY ¬fCG øe ºZôdG ≈∏Yh
á«µ«eÉæjódG ™e ºé°ùæe πµ°T äGPh ájƒb ,áØ«ØN É¡fC’ ''¿GÒ£dG ™e kÉÑjô≤J ‹Éãe πµ°ûH
15
.äÉÑ°ü≤dGh äÉaÉ£ÿG øe Ió≤©e á«æH É¡dh ,á«FGƒ¡dG
¢ShhÉ£dG á°ûjQ ¬à∏©L ó≤d πH ;É¡H ôµØàdG ≈∏Y ¬°ùØf øjhQGO õdQÉ°ûJ ¢TÉjôdG √òg äÈLCG ó≤d
ôcòJCG'' :1860 ¿É°ù«f øe ô°ûY ådÉãdG ‘ …ôZ RBG ¬≤jó°U ¤EG Öàc ó≤d .(¬dƒb Ö°ùM) ''kÉ°†jôe''
''..¿B’G Gòg ≈∏Y âÑ∏¨J »æfCG ’EG ,Ú©dG ‹ÉÑH ô£îJ ¿CG Ée »æMÉàéj IOhÈdÉH Qƒ©°ûdG ¿Éc ÚM kÉeÉ“
:™HÉàj ºK
¬°TÉjQh ¢ShhÉ£dG πjP ô¶æe ¿EG .ìÉ«JQ’G Ωó©H ô©°TCG á«æÑdG äÉ«FõéH ôµaCG ÉeóæY ¿B’Gh ...{
16
z!¢VôŸÉH Êô©°ûj
äÉaÉ£ÿGh äÉÑ«°ü≤dG
Éªch .á°ûgódG ¬Ñ«°üà°S ô¡ÛG â– ôFÉ£dG á°ûjQ ¢üëØH ÉfóMCG Ωƒ≤j ÉeóæY
´ôØàj .¢TÉjôdG »bÉÑd áÑ°ùædÉH õcôŸG ‘ ™≤J á«°ù«FQ áÑ°üb ∑Éæg kÉ©«ªL ±ô©f
Óc ‘ äÉÑ«°ü≤dG øe äÉÄŸG á«°ù«FôdG áÑ°ü≤dG √òg øY
ºé◊G áJhÉØàŸG ` äÉÑ«°ü≤dG √òg Oó–h ,ÚgÉŒ’G
πc πª–h ,ôFÉ£∏d á«FGƒ¡dG á«µ«eÉæjódG ` áeƒ©ædGh
≈YóJ »àdGh •ƒ«ÿG øe ±’B’G áÑ°üb
,IOôÛG Ú©dÉH É¡àjDhQ øµÁ ’ √ògh ,äÉÑ«°ü≤dG
äÉµjƒ°T á£°SGƒH É¡°†©H ™e äÉÑ«°ü≤dG √òg ∂HÉ°ûàJh
,äÉaÉ£ÿG √òg IóYÉ°ùÃ É¡dÉ°üJG á≤jôW ¿ƒµJh ,á«aÉ£N
''ÜÉqë°ùdG'' °ùŸG ≥dGõdG ¬ª°Sôj …òdG πµ°ûdG ¬Ñ°ûj πµ°ûH
43
.ó∏÷G ‘ áaƒ› á«fGƒ£°SGC á«æH øe ¢ûjôdG êôîj øª°†«d ¢ûjôdÉH ¬ª°ùL »°ùàµj äÉYÉ°S 3-2 ôª©H ¢Uƒ°U
.áeRÓdG áÄaóàdG ¬d
áÑ°ü≤dG »ÑfÉL øe ÖfÉL πc ≈∏Y áÑ°üb 650 ≈∏Y IóMGh á©aGQ á°ûjQ …ƒà– :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y
π°üàJ äÉÑ«°ü≤dG √òg øe áÑ«°üb πch , áÑ°üb πc øY áÑ«°üb 600 ÜQÉ≤j Ée ´ôØàjh ,á«°ù«FôdG
≈∏Y ≥dGõdG ¿Éæ°SCG ∂HÉ°ûàJ Éªc É¡°†©H ™e äÉaÉ£ÿG ∂HÉ°ûàJ .kÉaÉ£N 390 á£°SGƒH ÉgÒZ ™e
.É¡bGÎNÉH É¡æY ÖÑ°ùàŸG AGƒ¡∏d ≈àM íª°ùJ ’ å«ëH á≤jô£dG √ò¡H äÉÑ«°ü≤dG ∂HÉ°ûàJ ,¬«ÑfÉL
™°VƒdG ó«©à°ùj ¿CG ôFÉ£∏d øµª«a ,ÜÉÑ°SC’G øe ÖÑ°S …C’ É¡°†©H øY äÉaÉ£ÿG â∏°üØfG GPEG
.¢VÉØàf’ÉH hCG ,√QÉ≤æÃ É¡∏jó©àH ÉeEG á°ûjô∏d »©«Ñ£dG
øª°†j »µd ¿GÒ£∏d kÉªFGO IõgÉLh áÑJôe áØ«¶f ¬°TÉjôH ßØàëj ¿CG ôFÉ£dG ≈∏Y
áfÉ«°U ‘ πjòdG πØ°SCG ‘ IOƒLƒŸG á«àjõdG Ió¨dG IOÉY ôFÉ£dG Ωóîà°ùj .IÉ«◊G ‘ √QGôªà°SG
íÑ°ùJ ÉeóæY π∏ÑdG øe É¡«≤J É¡fCG Éªc ,É¡©ª∏Jh É¡°TÉjQ Qƒ«£dG ∞¶æJ âjõdG Gòg á£°SGƒH .¬°TÉjQ
.IôWÉŸG AGƒLC’G ‘ Ò£J hCG ¢ù£¨J hCG
QÉ◊G ƒ÷G ‘ ÉeCG ,OQÉÑdG ƒ÷G ‘ •ƒÑ¡dG øe ôFÉ£dG º°ùL IQGôM áLQO ¢TÉjôdG ßØ–
17
.¬JOhÈH ßØàëàd º°ù÷ÉH ¢TÉjôdG ≥°üà∏àa
¢TÉjôdG ´GƒfGC
º°ù÷G ≈∏Y IOƒLƒŸG ¢TÉjôdÉa ,ôFÉ£dG º°ùL ≈∏Y É¡©jRƒJ Ö°ùM ¢TÉjôdG ∞FÉXh ∞∏àîJ
íÑch ôFÉ£dG ¬«LƒJ ≈∏Y ¬°TÉjôH πjòdG πª©j .πjòdGh ÚMÉæ÷G ≈∏Y IOƒLƒŸG ∂∏J øY ∞∏àîJ
Iƒb IOÉjõd ¿GÒ£dG AÉæKCG á«ë£°ùdG á≤£æŸG ™«°SƒJ ≈∏Y ìÉæ÷G ¢TÉjQ πª©J Éªæ«H ,áYô°ùdG
Qhôe ™æªàd É¡°†©H øe ¢TÉjôdG ÜÎ≤J ,πØ°SC’G ƒëf á¡éàe áëæLC’G ±ôaôJ ÉeóæY .´ÉØJQ’G
É¡°†©H øY IóYÉÑàe ¢TÉjôdG ô°ûàæJ ≈∏YC’G ƒëf √ÉŒ’G ≈∏Y áëæLC’G πª©J ÉeóæY øµdh ,AGƒ¡dG
18
.π∏îàdÉH AGƒ¡∏d áfiÉ°S
Gòµgh , ¿GÒ£dG ≈∏Y É¡JQó≤H ßØàëàd áæ°ùdG øe áæ«©e äGÎa ∫ÓN É¡°TÉjQ Qƒ«£dG ìô£J
.kGQƒa áKôdG hCG áHÉ°üŸG ¢TÉjôdG ∫GóÑà°SG ºàj
45
:…QhódG ¿GÒ£d áØ∏àıG QGƒW’C G á«∏°ù∏°ùàdG ácô◊G √òg Qƒ°üJ
.•ƒÑ¡dG ,Ò°ü≤dG ¿GÒ£dG ,´Ób’E G
áëæL’C G ´GóHGE
øe ¿GÒ£∏d á«°ù«FQ ∫Éµ°TGC áKÓK ∑Éæg
πµ°T ,»∏°ù∏°ùàdG :πØ°S’C G ¤GE ≈∏Y’C G
.»Hô°Sh ,'' V ''
…OƒD J
¢TÉjôdG
,ΩÉ¡e IóY
á«æH âªª°U óbh
’GE ,á«fGÒ£dG á«°UÉÿÉH Qƒ«£dG º¶©e ™àªàJ kÉ°ü«°üN ìÉæ÷G ¢TÉjQ
É¡°†©Ña ,IóMGh á≤jô£H ∑ôëàJ ’ É¡fGC ó≤a πjòdG ÉeGC ,¿GÒ£∏d
≈∏Y ¿GÒ£∏d ¬∏gƒD J ábQÉN äGQób ∂∏àÁ AÉ¨ÑÑdG á°ûjQ ¬«LƒàdG ¢Vô¨d ºª°U
.¢VQ’C G øe kGóL áÑjôb áaÉ°ùe πjòdG …P ¿ƒ∏ŸG ≈∏Y IóYÉ°ùŸGh
ô≤°üdG á°ûjQ .•ƒÑ¡dG
.ôFÉ£dG ±ÓàNÉH ìÉæ÷G πµ°T ∞∏àîj .πjƒ£dG
.¢SQƒædG ôFÉW ìÉæL
,QÉ◊G AGƒ¡dG øe ô≤°üdG ó«Øà°ùjh ,§«ÙG kÉ©WÉb á≤«°†dG ¬àëæLGC IóYÉ°ùÃ ¢SQƒædG ôLÉ¡j
.É¡àëæL’C á∏«≤ãdG á«æÑdG ÖÑ°ùH AGƒ¡dG ‘ øeõdG øe IÎa Qƒ«£dG ôªà°ùJ ¿GC øµÁ Éªæ«H
Ö«dÉ°SÉC H ójóL ôNÉB H Ëó≤dG É¡°ûjQ ∫GóÑà°SÉH Qƒ«£dG Ωƒ≤J
á«∏ªY '' :¬æY ∫É≤j ójóéàdG Gògh ,´Gƒf’C G ±ÓàNÉH ∞∏àîJ
ôFÉW á°ûjQ
.Iôé¡dG πÑb ºàJ »àdGh ''¢TÉjôdG ìôW
¢Sô£≤dG
¢SGC ôdG ≈∏Y OƒLƒŸG ¢ûjôdG »ªëj
áHƒWôdG øe Qƒ«£dG áëæL’C Gh º°ù÷Gh ƒHGC ìÉæL øe á°ûjQ
≈∏Y ÉgóYÉ°ùJ Éªc ,IOhÈdGh ≥jQR
»£¨J .AGƒ¡dG ‘ ≥«∏ëàdG
≈∏Y IOƒLƒŸG ¢TÉjôdG
ó∏÷G ÖfÉ÷G
óYÉ°ùJh ºYÉædG
º«¶æJ ≈∏Y ìÉæ÷G AÉæëfG ÖÑ°ùH
áLQO ≈∏Y AGƒ¡dG §¨°V ¿ƒµj
.IQGô◊G ∞©°VGC …ƒ∏©dG í£°ùdG
,»∏Ø°ùdG í£°ùdG ≈∏Y ¬æe
‘ ôFÉ£dG ™aQ ¤GE …OƒD j É‡
ìÉæ÷G ¿Éc GPGE .AGƒ¡dG
Ö◊G ôFÉW á°ûjQ AGƒ¡dG ≥aóJ ¿ÉE a kÉ«æëæe
kGójGõJ ÖÑ°ùj í£°ùdG ≈∏Y
Iƒb πµ°ûj É‡ §¨°†dG ‘
á≤jô£dG √ò¡Hh ,•ƒÑg
IQƒ°üdG ô¶fG )ôFÉ£dG §Ñ¡j
.(áëØ°üdG πØ°SGC
.´ƒ°o †dG ôFÉW ìÉæL

ô≤°üdG ìÉæL
.ìÉæ÷G AÉæëfG ¤GE Ò°ûJ AGôØ°üdG •ƒ£ÿG

IôFÉ£dG ád’B G ¢TÉjQ

ΩÉ¶Yh á«FGƒg ¢SÉ«cCÉH É¡ª°ùL Ohu Ro ó≤d .Ò£àd â≤∏N É¡fCG Qƒ«£dG ΩÉ°ùLCG ‘ ≥bóŸG ∞°ûàµj
ôFÉ£dG äÓ°†Ød á∏FÉ°ùdG á©«Ñ£dG ∫óJh .»∏µdG ¿RƒdG øe ‹ÉàdÉHh º°ù÷G ¿Rh øe ∞«Øîà∏d áaƒ›
.É¡ªéM ¤EG áÑ°ùædÉH Gk óL áØ«ØN »¡a ¢TÉjôdG ÉeCG ,¬ª°ùL ¬∏ªëj …òdG óFGõdG AÉŸG ìôW ≈∏Y
:iôNC’G ƒ∏J IóMGƒdG É¡dhÉæàæa ôFÉ£dG º°ù÷ Iõé©ŸG äÉ«æÑdG √òg ™e ¢†ªæd
»ª¶©dG πµ«¡dG -1
øe ºZôdG ≈∏Y ¬JÉLÉ«àMGh ¬à«æH ™e ΩÉé°ùf’G ájÉZ ‘ ôFÉ£dG º°ùL É¡H ™àªàj »àdG Iƒ≤dG ¿EG
É£¨°V º°S 18 ¬dƒW ≠∏Ñj …òdG ÊƒàjõdG πÑ∏ÑdG ôFÉW ∫òÑj :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .áaƒÛG ¬eÉ¶Y áÑ«côJ
,Qƒ«£dG óæY É¡°†©H ™e Qó°üdGh òîØdGh ÚØàµdG ΩÉ¶Y ºëà∏J .¿ƒàjõdG IQòH ô°ùµd ≠c 68^5 ∫OÉ©j
…òdG ∂dP øe π°†aCG ''º«ª°üJ'' ƒgh
º¶©∏d ‹ƒW ™£≤e áªYGO IóªYCG ôFÉ£dG ±ôaôj ÉeóæY ≥∏¨æJh áëæL’G ¢TÉjQ íàØæJ.¢TÉjôdÉH ≈£ë ôFÉ£dG º°ùL
QhôÃ.áYô°ùdG ¢†ØîæJ ÉeóæY áëæL’G ¢ShDhQ óæY ¢TÉjôdG ™aôJ. ¬«MÉæéH
.•ƒ≤°ùdG Öæéàjh ¬Jƒb ôFÉ£dG ó«©à°ùj ¢TÉjôdG ¥ƒa AGƒ¡dG
∞jhÉŒ
ábóà°ùŸG ¢ShDhôdG óæY ¢TÉjôdG ™ØJôJ
AGƒ¡dG ôÁ .áYô°ùdG ¢†ØîæJ ÉeóæY áëæLCÓd
¬Jƒb ôFÉ£dG ó«©à°ùjh ¢TÉjôdG ∫ÓN øe
IôFÉW ìÉæL •ƒ≤°ùdG Öæéà«d
áaƒ› º¶Y
,kÉeÉ“ áØ«ØN ôFÉ£dG ΩÉ¶Y
ìÉæ÷G ¢TÉjQ É¡fƒc ÖÑ°ùH ájƒb É¡æµdh
áªYGO IóªYCG
AGƒ¡dG ≈∏Y …ƒà–h áaƒ›
áªYGO ¿ÉÑ°†b h É¡∏NGO
∞jhÉŒ .É¡àHÓ°U øe ójõJ
¢TÉjôdG IóYÉb π°üàJ

á∏jƒ£dG ìÉæ÷G ΩÉ¶©H
48
≈«ëj ¿hQÉg
»àdG iôNC’G äGõ«ªŸG øe .ôFÉ£dG á«æH É¡H ™àªàJ »àdG Iƒ≤dG ≈∏Y øgÈj ƒgh ,äÉ«jóãdG ¬µ∏à“
…òdG »ª¶©dG πµ«¡dG øe ∞NCG ¬fCG ` kÉØdÉ°S ÉfôcP Éªc ` ôFÉ£∏d »ª¶©dG πµ«¡dG É¡H ™àªàj
,‹ÉªLE’G É¡fRh øe % 4^4 áeÉªë∏d »ª¶©dG πµ«¡dG ¿Rh ≠∏Ñj :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .äÉ«jóãdG¬µ∏à“
.¬°TÉjQ ¿Rh øe πbCG …CG §≤a kÉeGôZ 118 (…ôëH ôFÉW) •ÉbôØdG ôFÉW ΩÉ¶Y ¿Rh ≠∏Ñj Éªæ«H
»°ùØæàdG ΩÉ¶ædG - 2
∫hC’G ÖÑ°ùdG :ÜÉÑ°SCG Ió©d äÉ«jóãdG øY kÉeÉ“ ∞∏àfl πµ°ûH Qƒ«£dG óæY »°ùØæàdG RÉ¡÷G πª©j
Úé°ùcC’G á«ªc ≠∏ÑJ :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .ôFÉ£dG ¬µ∏¡à°ùj …òdG Úé°ùcCÓd áWôØŸG áLÉ◊G ¤EG Oƒ©j
É¡LÉàëj »àdG á«ªµdG ∞©°V øjô°ûY ôFÉ£dG É¡LÉàëj »àdG
äÉ«ªc Ωó≤J ¿CG É¡æµÁ ’ äÉ«jóãdG áFôa .¿É°ùfE’G
áFQ âªª°U ∂dòd ,Qƒ«£dG É¡LÉà– »àdG Úé°ùcC’G
.kÉeÉ“ ∞∏àfl πµ°ûH Qƒ«£dG
Ò°ùj :√ÉŒ’G »FÉæK äÉ«jóãdG ‘ AGƒ¡dG ∫OÉÑJ ¿ƒµj
óæY ∞bƒàjh äGƒæ≤dG øe áµÑ°T ÈY á∏MQ ‘ AGƒ¡dG
Úé°ùcC’G ∫OÉÑJ á«∏ªY òNCÉJ Éægh ,IÒ¨°U á«FGƒg ¢SÉ«cCG
∂∏¡à°ùŸG AGƒ¡dG ∂∏°ùj .É¡fÉµe ¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉKh
á«FGƒ¡dG áÑ°ü≤dG ƒëf kÉ¡éàeh áFôdG kÉcQÉJ »°ùµ©dG QÉ°ùŸG
.¬MôW ºàj å«M
Qƒ«£dG óæY ¢ùØæàdG ¿EÉa ,∂dP øe ¢ùµ©dG ≈∏Y
êôîjh á¡L øe »≤ædG AGƒ¡dG πNój å«M √ÉŒ’G …OÉMCG Qƒ«£dG áFôd ¢UÉÿG º«ª°üàdG
ÚeƒYõŸG ÉgOGóLGC øY kÉeÉ“ kÉØ∏àfl kÉëjô°ûJ Qƒ«£dG ∂∏à“
ájò¨J ôaƒJ á«æ≤àdG √ògh .iôNCG á¡L øe ∂∏¡à°ùŸG AGƒ¡dG øY kÉ«∏c ôjÉë πµ°ûH ôFÉ£dG áFQ πª©J .''∞MGhõdG''
É¡JÉLÉM »Ñ∏j É‡ ,Qƒ«£dG óæY Úé°ùcC’ÉH Iôªà°ùe ≥°ûæà°ùJ .äÉ«jóãdG áFQ É¡≤ah πª©J »àdG á«d’B G
»Lƒdƒ«ÑdG ∞°üj .É¡µ∏¡à°ùJ »àdG IÒÑµdG ábÉ£dG äÉ«ªµd ÉeGC ,É¡°ùØf á«°ùØæàdG ájÉ¡ædG øe ¬Mô£Jh AGƒ¡dG äÉ«jóãdG
.Úà∏HÉ≤àe Úàëàa øe êôîjh AGƒ¡dG πNó«a Qƒ«£dG ‘
ájô¶æ∏d √ó≤æH ±hô©ŸG ¿ƒàjGO π«°û«e ‹GÎ°SC’G øe IÒÑc äÉ«ªc ôFÉ£∏d øª°†«d ójôØdG ΩÉ¶ædG Gòg ≥∏N
:»∏j Éªc á«FGƒ¡dG áFôdG á«æjhQGódG .¿GÒ£dG á«d’B ájQhô°V Èà©J »àdGh Úé°ùc’C G
49
≈eÉZôdG Ö«HÉfCG ¤EG Qƒ«£dG óæY »eÉZôdG ΩÉ¶ædG GC õéàj

äƒ°üdG ƒ°†Y »àdG äÉYôØàdG √òg ™ªàŒ ájÉ¡ædG ‘h .kGóL IÒ¨°U
ÚàbhÎdG ÚH Ö«÷G
kÉ«fGQhO kÉeÉ¶f πµ°ûàd iôNCG Iôe »Ñ°ü≤dG ΩÉ¶ædG ¬Ñ°ûJ
...óMGh √ÉŒÉH áFôdG ∫ÓN AGƒ¡dG ¬«a ôÁ
´GƒfCG ‘ á«FGƒ¡dG ¢SÉ«cC’G OƒLh øe ºZôdG ≈∏Y
Qƒ«£dG óæY ájƒFôdG á«æÑdG ¿CG ’EG ,∞MGhõdG øe áæ«©e
»eÉZôdG Ö«÷G óLƒj ’ .kÉeÉ“ ójôa ΩÉY πµ°ûH »°ùØæàdG ΩÉ¶ædG πªYh
»eÉeC’G É¡∏ª– »àdG ∂∏J ¬Ñ°ûJ äÉjQÉ≤ØdG óæY ájƒFQ á«æH …CG
»eÉZôdG Ö«÷G πµH á«dÉãe á«æÑdG √òg ¿CG ≈∏Y IhÓY ,Qƒ«£dG
»Ø∏ÿG 19
»æ£ÑdG Ö«÷G ...É¡∏«°UÉØJ
¤EG'' áeRCG ‘ ájô¶f'' ¬HÉàc ‘ ¿ƒàjGO ¢Vô©jh
…OÉMGC »FGƒ¡dG ≥aóàdG á«FGƒ¡dG äÉ°ù««µdG ΩÉ¶f π¡°ùj
πµ°ûH ¬î°†J ºK AGƒ¡dG äÉ°ù««µdG √òg ™ªŒ .√ÉŒ’G :Qƒ£àdG ≥jôW øY ø≤àŸG ΩÉ¶ædG Gòg ¿ƒµJ q ádÉëà°SG
kGôªà°ùe kÉ≤aóJ á≤jô£dG √òg øª°†J .áFôdG ¤GE º¶àæe ΩÉ¶ædG Gòg ¿CG ≥jó°üJ Gk óL Ö©°üdG øe''
ºFÓ«d ΩÉ¶ædG Gòg ≥∏N ó≤d .ÚàFôdG ¤GE »≤ædG AGƒ¡∏d ¬∏ª– …òdG ΩÉ¶ædG øY kÉeÉ“ ∞∏àıG »°ùØæàdG
.Úé°ùc’C G øe IÒÑµdG äÉ«ªµdG ¤GE ôFÉ£dG áLÉM
,…QÉ≤ØdG ΩÉ¶ædG øe kÉ«éjQóJ Qƒ£J ób äÉjQÉ≤ØdG
≈∏Y ®ÉØ◊G ¿CG ¿ÉÑ°ù◊ÉH ÉfòNCG Ée GPEG á°UÉN
…Oƒj ób kÉ£«°ùH ¿Éc Éª¡e π∏N …CG ¿CGh ,øFÉµ∏d áÑ°ùædÉH äƒe hCG IÉ«M ´ƒ°Vƒe á«°ùØæàdG á«dB’G
⁄ GPEG á«fGÒ£dG á«dB’G ‘ ƒ°†©c πª©J ¿CG øµÁ ’ ¢TÉjôdG ¿CG Éªch .≥FÉbO ∫ÓN ¬JÉ«ëH
óæY á«FGƒ¡dG áFôdG ¤EG áÑ°ùædÉH ôeC’G ∂dòc ,‹Éãe πµ°ûH äÉaÉ£ÿG ™e äÉÑ«°ü≤dG ∂HÉ°ûàJ
É¡∏∏îàj …òdG »Ñ°ü≤dG ¬Ñ°T RÉ¡÷G øµj ⁄ Ée »°ùØæàdG RÉ¡÷G ‘ ƒ°†©c πª©J ¿CG øµÁ ’ ,ôFÉ£dG
É¡æµÁ á≤jô£H äóLhCG ób á«Ñ°ü≤dG Ö«HÉfCÓd »FGƒ¡dG ºYódG øª°†J »àdG á«FGƒ¡dG ¢SÉ«cC’Gh
20
''.πeÉµàe πµ°ûH É¡dÓN øe πª©J ¿CG
ô“ »àdG áFôdG ¿C’ ,π«ëà°ùe ôeCG »FGƒ¡dG ΩÉ¶ædG ¤EG …QÉ≤ØdG ΩÉ¶ædG øe áFôdG Qƒ£J ¿EÉa :QÉ°üàNÉH
≈àM ƒdh áFQ ¿hO »M øFÉc …CG ¢û«©j ¿CG øµÁ ’ PEG ,á∏YÉa áFQ ¿ƒµJ ¿CG É¡æµÁ ’ á«dÉ≤àfG á∏MôÃ
äGôØW çóëàd Úæ°ùdG ÚjÓe ô¶àæj ¿CG ¥ƒ∏ıG ≈∏Y ÖLƒàj ’ áWÉ°ùÑHh ∂dòd .≥FÉbO ™°†Ñd
.¬JÉ«M ò≤æJ á«FGƒ°ûY
50
≈«ëj ¿hQÉg
IÒÑµdG äÉ«ªµdÉH OhõàdG øª°†j ø≤àe º«ª°üJ øY ÅÑæJ á«FGƒ¡dG ôFÉ£dG áFôd IójôØdG á«æÑdG ¿EG
ÚÑàæd §«°ùH ¢SÉ°ùMEG øe ÌcCG ¤EG ôeC’G êÉàëj ’ .¬fGÒW ‘ ôFÉ£dG É¡LÉàëj »àdG Úé°ùcC’G øe
¿CG Éæjód kÉ«∏L íÑ°UCG Gòµgh .ájOGQEG ’ äGôØ£d á«WÉÑàYG áé«àf ¢ù«d ôFÉ£∏d πKÉªàŸG ÒZ øjƒµàdG ¿CG
.IQƒ°üdG √ò¡H É¡≤∏N …òdG ƒg ¬∏dG ¿CG ≈∏Y ó©J ’ »àdG πF’ódG øe ôNBG π«dO »g ôFÉ£dG áFQ
¿RGƒàdG ΩÉ¶f -3
≈∏éàJ á≤«≤◊G √ògh .äÉbƒ∏ıG »bÉH ¿CÉ°T É¡fCÉ°T π∏N …CG ¿hO Ëƒ≤J ø°ùMCG ‘ Qƒ«£dG ¬∏dG ≥∏N
∫ÓàN’ ∫ÉªàMG …CG »¨∏j ¢UÉN º«ª°üJ ‘ Qƒ«£dG ΩÉ°ùLCG â≤∏N .π«°UÉØàdG øe π«°üØJ πc ‘
AÉæKCG ôFÉ£dG »æëæj ’ ≈àM ∞«ØN ¿RƒH ¿ƒµ«d nºªu °Uo kÓãe Ò£dG ¢SCGQ .¿GÒ£dG AÉæKCG ¿RGƒàdG
.§≤a ¬ª°ùL ¿Rh øe %1 ôFÉ£dG ¢SCGQ ¿Rh πµ°ûj ΩÉY πµ°ûHh .¿GÒ£dG
,á«FGƒ¡dG á«µ«eÉæjódG ™e áÑ°SÉæàŸG ¢TÉjôdG á«æH ,ôFÉ£dG iód iôNC’G ¿RGƒàdG ¢üFÉ°üN øe
.ôFÉ£dG ¿RGƒJ ‘ Gk óL ∫É©a πµ°ûH áëæLC’Gh πjòdG ¢TÉjQ á°UÉNh ,¢TÉjôdG º¡°ùJ å«M
≈∏Y ¬°VÉ°†≤fG AÉæKCG πgòe ¿RGƒàH ßØàëj …òdG ô≤°üdG ‘ á©ªà› ¢üFÉ°üÿG √òg RÉéYEG πãªàj
. !áYÉ°ùdG ‘ ºc 384 áYô°ùH ≥gÉ°T ƒ∏Y øe ¬à°ùjôa
ábÉ£dGh Iƒ≤dG á∏µ°ûe - 4

≈∏Y óªà©J ,AÉjõ«ØdGh AÉ«ª«µdGh AÉ«MC’G º∏Y ‘ çOGƒ◊G øe á∏°ù∏°S ≥ah ºàJ á«∏ªY πc ¿EG
πª©H ΩÉ«≤∏d ábÉ£dG øe áæ«©e á«ªc ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G'' :QÉ°üàNÉH GC óÑŸG Gòg »æ©j .''ábÉ£dG ßØM'' GC óÑe
.''Ú©e
.ábÉ£dG ßØM GC óÑe ≈∏Y kÉë°VGh k’Éãe ôFÉ£dG ¿GÒW Èà©j
Öéj É¡fCG ’EG ,É¡à∏MQ AÉæKCG É¡«ØµJ ábÉ£dG øe áæ«©e á«ªc QÉNOG IôLÉ¡ŸG Qƒ«£dG ≈∏Y ÖLƒàj
óFGõdG ¿RƒdG ìôW ºàj ¿CG Öé«a ôeC’G øµj Éª¡eh , øµ‡ ¿Rh ∞NCG ‘ âbƒdG ¢ùØæH ¿ƒµJ ¿CG
äÉLQO ≈°übCÉH OƒbƒdÉH ®ÉØàM’G ™e
¿ƒµJ ¿CG Öéj ,¬JÉjƒà°ùe ≈fOCG ‘ OƒbƒdG ¿Rh ¿ƒµj ¿CG Öéj ÚM ‘ :ôNBG ≈æ©Ã .á«∏YÉØdG
.Qƒ«£dG ΩÉeCG kÉ≤FÉY πµ°ûJ ’ äÉ«dÉµ°TE’G √òg πc .É¡J’ó©e ≈°übCG ‘ ábÉ£dG
51
ójó°T A§ÑH Ò£j ¿CG ôFÉ£dG ≈∏Y ¿Éc GPEÉa .¿GÒ£∏d iƒ°ü≤dG áYô°ùdG ójó– »g ¤hC’G Iƒ£ÿG
ábÉ£dG ¿EÉa Gk óL á«dÉY áYô°ùH Ò£j ¿Éc GPEG ÉeCG ,AGƒ¡dG ‘ AÉ≤ÑdG ≈∏Y ®ÉØë∏d ábÉ£dG ∑Ó¡à°SG ¿ƒµj
π«Ñ°S ‘ á«dÉãe áYô°S ≈∏Y ®ÉØ◊G Öéj ¬fCG í°†àj Gòµgh .AGƒ¡dG áehÉ≤e ≈∏Y Ö∏¨àdG ‘ ∂∏¡à°ùJ
»ª¶©dG πµ«¡∏d á«FGƒ¡dG á«µ«eÉæjódG á«æÑdG ≈∏Y OÉªàY’ÉH .OƒbƒdG øe áæµ‡ á«ªc πbCG ∑Ó¡à°SG
.Qƒ«£dG ´GƒfCG πµd áÑ°ùædÉH á«dÉãe Èà©J áØ∏àıG äÉYô°ùdG ¿EÉa ,áëæLC’Gh
pluvialis dominica fulva: ÇOÉ¡dG »ÑgòdG ¥GõbõdG ôFÉW óæY ábÉ£dG á∏µ°ûe ¿B’G ¢üëØàæd
¬Jôég ≥jôW ¿CG ÉÃh .∑Éæg AÉà°ûdG π°üa »°†≤«d …GhÉ¡dG QõL ¤EG Éµ°S’CG øe ôFÉ£dG Gòg ôLÉ¡j
Gògh ,É¡àjÉ¡f ≈àM ¬à∏MQ ájGóH øe (ºc 4000 …CG) π«e2500 ™£b ¤EG ô£°†j ¬fEÉa ,Qõ÷G øem ∫ÉN
.áYÉ°S 88 ¥ô¨à°ùJ á∏MôdG √òg ¿CG ¤EG √ƒæf ¿CG »≤H ,∞bƒJ ¿hO ìÉæL áHô°V 250000 »æ©j
¿ƒgO (Æ 70) É¡æe ¢ùfhCG 2^5 ,Æ 200 ∫OÉ©j Ée …CG äÉ°ùfhCG 7 ¬à∏MQ ájGóH ‘ ôFÉ£dG ¿õj
AÉª∏©dG É¡Ñ°ùM Éªc ` ¿GÒW áYÉ°S πµd ôFÉ£dG É¡LÉàëj »àdG ábÉ£dG ¿CG ’EG .ábÉ£∏d Qó°üªc Ωóîà°ùj
OƒbƒdG ‘ kÉ°ü≤f ∑Éæg ¿CG …CG ,¬jód á«fGÒ£dG á«∏YÉØdG …ò¨j Oƒbƒc (Æ82) äÉ°ùfhCG 3 …hÉ°ùJ `
¿CG πÑb Oƒbh ¿hO ∫É«eC’G äÉÄe Ò£j ¿CG ôFÉ£dG ≈∏Y ¿CG »æ©j É‡ (Æ 12) ¢ùfhCG 0^4 ∫OÉ©j ΩRÓdG
.…GhÉg ¤EG π°üj
,ΩÓ°ùH …GhÉg QõL ¤EG »ÑgòdG ôFÉ£dG π°üj ,äÉHÉ°ù◊G √òg πc øe ºZôdG ≈∏Yh øµdh
?Gòg AGQh ô°ùdG Éªa ,áæ°S πc ‘ OÉàYG Éªc äÓµ°ûe …CG á¡LGƒe ¿hOh
É¡fGÒW øe π©Œ á∏MôdG √òg ‘ áæ«©e á≤jôW ™ÑàJ ¿CG É¡≤∏N »àdG Qƒ«£dG √òg ¤EG ¤É©J ¬∏dG ≈MhCG
√QhóH Üô°ùdG Gògh ,Üô°S øª°V øµdh »FGƒ°ûY πµ°ûH Qƒ«£dG √òg Ò£J ’ .kÓYÉah kÓ¡°S Gk ôeCG
‘ ábÉ£dG øe Òãc ¤EG Qƒ«£dG êÉà– ’ π«µ°ûàdG Gòg π°†ØHh "v" . ±ôM πµ°ûH AGƒ¡dG ‘ Ò£j
(Æ7-6) ¢ùfhCG 0^2 É¡jód ≈≤Ñjh ,ábÉ£dG øe %23 áÑ°ùf ôaƒJ Gòµgh ,¬¡LGƒJ …òdG AGƒ¡dG áehÉ≤e
Gòg .’ ™Ñ£dÉH ?¬d ≈æ©e ’ ¢†FÉa IóFGõdG ábÉ£dG √òg πg øµdh .ôn≤nà°ùŸG ‘ §– ÉeóæY ¿ƒgódG øe
21
.á°ùcÉ©e á«FGƒg äGQÉ«J Üô°ùdG ¬LGƒj ÉeóæY ÇQGƒ£dG ä’ÉM ‘ ΩGóîà°SÓd Üƒ°ùfi ¢†FÉØdG
:á∏Ä°SC’G √òg ÉæeÉeCG ô¡¶J Éægh
52
≈«ëj ¿hQÉg
?áeRÓdG ¿ƒgódG hCG ábÉ£dG á«ªc Qƒ«£dG º∏©J ¿CG øµÁ ∞«c
?¿GÒ£dG πÑb áeRÓdG ábÉ£dG πc Qƒ«£dG √òg øueDƒJ ¿CG øµÁ ∞«c
?É¡d ΩRÓdG OƒbƒdG á«ªch á∏MôdG áaÉ°ùe Ö°ù– ¿CG É¡æµÁ ∞«c
?Éµ°S’CG ‘ É¡æe π°†aCG …GhÉg ‘ ájƒ÷G ±hô¶dG ¿CG ±ô©J ¿CG øµÁ ∞«c
π«µ°ûàH Ωƒ≤J hCG ,äÉHÉ°ù◊G √òg …ôŒ hCG ,äÉeƒ∏©ŸG √òg ¤EG Qƒ«£dG π°UƒàJ ¿CG π«ëà°ùŸG øe
øª°†j Ée πc ≈∏Y É¡dóJh É¡¡LƒJ ≈ª¶Y Iƒb :»¡dE’G »MƒdG ¬fEG .äÉHÉ°ù◊G √òg ≈∏Y AÉæH Üô°ùdG
Qƒ«£dG É¡H Ò£J iôNCG á≤jôW ¤EG ÉægÉÑàfG ËôµdG ¿BGô≤dG âØ∏j ∂dòc .⁄É©dG Gòg ‘ É¡àjQGôªà°SG É¡d
:»¡dG ΩÉ¡dEG ƒg É‰CG AÉ«M’G √òg óæY OƒLƒŸG ∑GQOE’G øY äÉjB’G ÉfÈîJh ,( mäÉsaBÉ°Un )
¬o nJnÓ°n U ºn ∏p Yn ór bn πw co ä
m É as ÉB °n U ôo «r £s dGh p ¢V Qr ’nC Ghn ä
p Ghn É ªn °s ùdG ‘ ø en ¬o nd ío Ñu °nù jo ¬n ∏dG s¿GnC ôn nJ ºr ndGnC }
.41 :QƒædG| n¿ƒ o∏©n Ør nj É ªn pH lº« ∏p Yn o¬∏dG hn o¬në« pÑ°r ù nJhn
| Òl °püHn Am »r °n T πu oµpH ¬o sfGE p øo ªM ôs dG s’GE p øs ¡o oµ°pùªr jo Éen øn °r†pÑ≤r jn hn mäÉ as ÉB °n U º ¡o bn ƒr an ôp «r £s dG ¤GE Ghôn jn º ndhn GnC }
.19 :∂∏ŸG
»ª°†¡dG RÉ¡÷G
Gò¡d ,IÒÑc Iƒb ¤EG ¿GÒ£dG êÉàëj
øe áÑ°ùf ÈcCG Qƒ«£dG ∂∏à“ ÖÑ°ùdG
ÚH á«ª°ù÷G á∏àµdG /á«∏°†©dG ÉjÓÿG
Ö°SÉæàj ∂dòc .¥ÓWE’G ≈∏Y äÉæFÉµdG
á«dÉ©dG äÉjƒà°ùŸG ™e É¡jód ÜÓ≤à°S’G
∞YÉ°†àj kÉ«£°Sh .á«∏°†©dG Iƒ≤∏d
™ØJôJ ÉeóæY øFÉµdG Gòg óæY ÜÓ≤à°S’G
âjÉ¡fô¡a 50 ∫ó©Ã ¬ª°ùL IQGôM áLQO
‘ ÒW πµd øµÁ .á∏jƒ£dG äÓMôdG ‘ ÜGô°SGC øª°V ôØ°ùdG Qƒ«£dG π°†ØJ
.(ájƒÄe äÉLQO 10)
.¬àbÉW øe %23 ÜQÉ≤j Ée ôaƒj ¿GC '' V '' Üô°ùdG
53
»æ©J »àdG á©ØJôŸG IQGô◊G √òg .ájƒÄe áLQO 42 ≈àM ¬ª°ùL IQGôM π°üJh ,á≤«bódG ‘ ábO 460 …QhódG QƒØ°ü©dG Ö∏b ¥ój
Gòg ≥jôW øY ôFÉ£dG É¡eóîà°ùj »àdG ábÉ£dG øe á«dÉY äÉjƒà°ùe ó«dƒJ ºàj å«M ,ôFÉ£dG AÉ≤Ñd kGóL áeÉg ,ájÈdG AÉ«MÓC d áÑ°ùædÉH äƒŸG
.™jô°ùdG ÜÓ≤à°S’G
áLQO 42) âjÉ¡fô¡a 108 á¨dÉÑdGh ` ∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y ` …Qhót dG ôFÉ£dG IQGôM áLQO ∫óJ
á«HÓ≤à°S’G á«∏ª©dG áYô°S ióe ≈∏Y ,(ájƒÄe áLQO 43^5) ± 109 á¨dÉÑdG Qhôë°ûdGh ,(ájƒÄe
áÑ°ùædÉH Gk óL ájQhô°V ,iôNC’G AÉ«MCÓd áÑ°ùædÉH á∏JÉb Èà©J »àdGh á«dÉ©dG IQGô◊G √òg .º¡jód
.ôFÉ£dG Iƒb øe ‹ÉàdÉHh ábÉ£dG ∑Ó¡à°SG øe ójõJ É¡fC’ ,IÉ«◊G ó«b ≈∏Y ôFÉ£dG ájQGôªà°S’
ójõj :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .á«dÉãe á≤jô£H É¡eÉ©W º°†¡H ábÉ£∏d áWôØŸG É¡àLÉM ÖÑ°ùH Qƒ«£dG Ωƒ≤J
áÑ°ùf ¿ƒµJ Éªæ«H .ΩÉ©£dG øe äÉeGôZ ƒ∏«c 3 ¬dhÉæJ óæY óMGh ΩGôZƒ∏«c QGó≤Ã ≥∏≤∏dG Ò¨°U ¿Rh
áÑ°ùædÉH ôeC’G ∂dòc .ΩÉ©£dG øe äÉeGôZƒ∏«c 10 πµd óMGh ΩGôZƒ∏«c äÉ«jóãdG ‘ IOÉjõdG
Ö∏≤dG ≥Øîj Éªæ«H .á«dÉ©dG ábÉ£dG äÉÑ∏£àe ™e ≥aGƒà«d ºª°U …òdG Qƒ«£dG óæY ÊGQhódG RÉ¡é∏d
…Qhót dG ôFÉW óæY á≤«bódG ‘ á≤ØN 460 ¤EG áÑ°ùædG √òg ™ØJôJ ,á≤«bódG ‘ á≤ØN 78 ∫ó©Ã …ô°ûÑdG
Iõ¡LC’G √òg πc Ohõj …òdG óFÉ≤dG ∞bƒe ¿Éà«FGƒ¡dG ¿ÉàFôdG òîàJh .Qhôë°ûdG óæY 615h
.É¡∏ª©d ΩRÓdG Úé°ùcC’ÉH AGOC’G á©jô°ùdG
54
≈«ëj ¿hQÉg
¥ƒØJ ábÉ£dG ∑Ó¡à°SG ‘ IÒÑc á«∏YÉa ô¡¶J »¡a ,IÒÑc á«∏YÉØH É¡àbÉW Qƒ«£dG Ωóîà°ùJh
‘ 2^5) π«ŸG ‘ …QƒdÉcƒ∏«c 4 ƒfƒæ°ùdG ∂∏¡à°ùj :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .É¡d äÉ«jóãdG ∑Ó¡à°SG
.…QƒdÉcƒ∏«c 41 Ò¨°U »jóK ¿Gƒ«M ¥ôëj Éªæ«H ,(Îeƒ∏«µdG
ƒd ≈àMh .äÉ«jóãdGh Qƒ«£dG ÚH ¥ôØdG ô°ùØJ ¿CG IôØ£∏d øµÁ ’
IôØW ≥jôW øY âKóM ¢üFÉ°üÿG √òg óMCG ¿CG k’óL Éæª∏°S
IóMGh á«°UÉN ¿EÉa ,™Ñ£dÉH π«ëà°ùe ¢VGÎaG ƒgh ,á«FGƒ°ûY
ódƒàJ …òdG ÜÓ≤à°S’G ¿EG .kÉÄ«°T »æ©J ’ ádõ©æe ∞≤J
≈æ©e …CG πªëj ’ ábÉ£dG øe á«dÉY äÉjƒà°ùe ¬æY
Gòg ¿CG ≈∏Y IhÓY ,Úà°ü°üîàe Úà«FGƒg ÚàFQ ¿hO
ájò¨àdG ‘ ¢ü≤f øe IÉfÉ©e ¿Gƒ«ë∏d ÖÑ°ùj ób
»°ùØæàdG RÉ¡÷G ≈∏Y IôØW äCGôW GPEGh .Úé°ùcC’ÉH
ôFÉ£dG ≥°ûæà°ùj ¿CG »æ©j Gò¡a ,iôNC’G Iõ¡LC’G πÑb
¿ƒµà°Sh ,¬àLÉM ¥ƒØj kÉæ«é°ùcCG
ƒg Éªc kÉeÉ“ IQÉ°V IOÉjõdG
¿Éc ƒ∏a .»ª¶©dG πµ«¡∏d áÑ°ùædÉH ôeC’G ∂dòc.¢ü≤ædG
πc ™e ∞«µàe »HÓ≤à°SG ΩÉ¶fh Úà«FGƒg ÚàFôH Gk õ¡› ôFÉ£dG
øFÉµdG Iƒb â¨∏H Éª¡ªa .¿GÒ£dG øY Gk õLÉY ≈≤Ñ«°ùa ,¬JÉLÉ«àMG
¬∏µ«¡d kÉ«Ñ°ùf ICGõÛGh á∏«≤ãdG á«æÑdG ÖÑ°ùH ¿GÒ£dG ¬æµÁ ’ »°VQC’G ƒfƒæ°ùdG ÒW
πÑ≤j ’ ø≤àe º«ª°üJ ¤EG kÉ°†jCG áëæLC’G π«µ°ûJ êÉàëj .»ª¶©dG
.CÉ£ÿG
Ò°ùØJ π«ëà°ùŸG øe :IóMGh áé«àf ƒëf ≥FÉ≤◊G √òg πc ¬éàJ
øe ±’BG .Qƒ£àdG ájô¶f hCG ‘OÉ°üŸG ƒªædG ∫ÓN øe Qƒ«£dG π°UCG
≈∏Y kÓc ¬∏dG É¡≤∏N :ôNBG ÒÑ©àH .''IóMGh á≤«bO'' ‘ á«fÉª°ù÷G É¡°üFÉ°üN πµH â≤∏No Qƒ«£dG ´GƒfCG
.Ión Mp
55
áæ≤àŸG ¿GÒ£dG äÉ«dGB

øe É¡æqµ“ á«fGÒW á«dBÉH ,ô°ùædG ≈àMh ¢SQƒædG øe Qƒ«£dG ´GƒfCG πc πLh õY ≥dÉÿG õ¡L
äÓ°†©H Qƒ«£dG â≤∏No ó≤a ,ábÉ£dG øe ÒãµdG ∂∏¡à°ùj ¿GÒ£dG ¿CG ÉÃh .ìÉjôdG øe IOÉØà°S’G
≈MhCG ó≤a .É¡eÉ°ùLCG óæY Qƒ«£dG ≥∏N Iõé©e ∞≤J ’h .áØ«ØN ΩÉ¶Yh IÒÑc Üƒ∏bh ájƒb Qó°U
.É¡d áeRÓdG ábÉ£dG øe ¢†ØîJ É¡∏©Œ ¿GÒ£dG ‘ áæ«©e á≤jôW ´ÉÑJG Qƒ«£dG øe ÒãµdG ¤EG ≥dÉÿG
»≤Ñj ¿CG ¬æµÁ PEG ,á°UÉN IQó≤Ã ™àªàj ƒgh ,É«°SBGh É«≤jôaEGh ÉHQhCG ‘ ô°ûàæe …ôH ôFÉW ≥°Sƒ©dG
¬°SCGQ ¿CG ’EG AGƒ¡dG ‘ íLQCÉàj ¬ª°ùL ¿CG ™eh .ìÉjôdG á¡LGƒe ‘ ¬fGÒW AÉæKCG áàHÉK á«©°VƒH ¬°SCGQ
GC óÑŸG ≈∏Y .É¡LÉ¡àf’ ô£°†j ób »àdG ácô◊G πc øe ºZôdG ≈∏Y áÑbÉK ÉjDhQ ¬d ≥≤ëj É‡ kÉàHÉK ≈≤Ñj
≥∏£j ∂dòd ,QÉëÑdG ‘ á«Hô◊G øØ°ùdG áfRGƒŸ Ωóîà°ùj …òdG Üƒµ°ShÒ÷G RÉ¡L πª©j ¬°ùØf
22
.''áfRGƒŸG á∏°UƒÑdG ¢SCGQ'' Ö≤d ≥°Sƒ©dG ¢SCGQ ≈∏Y AÉª∏©dG
â«bƒàdG äÉ«dGB
≈∏Y iò¨àJ ¿CG Ö– ≥°Sƒ©dG Qƒ«£a .á≤FÉa IQÉ¡Ã É¡H ¢UÉÿG ó«°üdG ∫hóL Qƒ«£dG ™°†J
ΩÉ©£dG âbh øeGõàj .ÚàYÉ°S πc OÉ«£°UÓd êôîJh ¢VQC’G â– IOÉY ¢û«©J ¿GôÄØdGh ,¿GôÄØdG
‘ Ò£J »g ¿PEÉa ,ΩÓ¶dG ∫ƒ∏M óæY πcCÉJh QÉ¡ædG ∫ÓN ó«°üàa ,¿GôÄØdG óæY ¬©e ≥°Sƒ©dG óæY
kÉ≤ahh ,áeRÓdG ábÉ£dG øe ¢†ØîJ á≤jô£dG √òg .kÉØ«ØN kÉfRh É¡d øª°†j É‡ áZQÉa Ió©Ã QÉ¡ædG
23
.á≤jô£dG √ò¡H ¬àbÉW øe %7 áÑ°ùf ôaƒj ôFÉ£dG ¿EÉa ,AÉª∏©dG äÉHÉ°ù◊
56
≈«ëj ¿hQÉg
AGƒ¡dG ‘ ≥«∏ëàdG
≥∏– Qƒ«£dÉa .AGƒ¡dG É¡eGóîà°SÉH áµ∏¡à°ùŸG ábÉ£dG ∫ó©e ¢†«ØîJ øe Qƒ«£dG øµªàJ ∂dòc
‘ ≈àM AGƒ¡dG ‘ á≤∏©e ≈≤ÑJ ¿CG ™«£à°ùJh ,É¡àëæLCG ¥ƒa »FGƒ¡dG QÉ«àdG Ió°T øe ójõJ ÉeóæY
.É¡d áÑ°ùædÉH á«aÉ°VEG Iõ«e IóYÉ°üdG AGƒ¡dG äGQÉ«J Èà©Jh .ájƒ≤dG äGQÉ«àdG
≥°Sƒ©dGh ,''≥«∏ëàdG'' ¬fGÒW AÉæKCG ábÉ£dG Òaƒàd á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG ôFÉ£dG ΩGóîà°SG ≈∏Y ≥∏£j
.Qƒ«£dG óæY ¥ƒØàdG ¢üFÉ°üN øe Èà©J ≥«∏ëàdG á«fÉµeEG ¿EG .IQó≤ŸG √ò¡H ™àªàJ »àdG Qƒ«£dG óMCG ƒg
øY åëÑdG AÉæKCG AGƒ¡dG ‘ AÉ≤Ñ∏d áeRÓdG ábÉ£dG ôaƒj ¬fCG ¤hC’G :¿Éà«°SÉ°SCG ¿ÉJóFÉa ≥«∏ëà∏d
øµªàj . ¿GÒ£dG áaÉ°ùe IOÉjõH ôFÉ£∏d íª°ùj ¬fCG á«fÉãdGh ,á«°VQCG á°ùjôa ≈∏Y ¢VÉ°†≤f’G hCG ΩÉ©£dG
24
.≥«∏ëàdG AÉæKCG ¬àbÉW øe %70 ÒaƒJ øe ¢Sô£≤dG
á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG øe ábÉ£dG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G

,™ØJôŸG áªb øe Qóëæj …òdG ≥°Sƒ©dG ó«Øà°ùj :Úà≤jô£H á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG Qƒ«£dG Ωóîà°ùJ
.QóëæŸG ≥«∏ëàdÉH Gòg ≈Yójh ,á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG øe á«ÄWÉ°ûdG ¿Éé∏ÿG ‘ ¢Uƒ¨j …òdG ¢Sô£≤dGh
™«£à°ùJ ∂dP ™eh ,øcÉ°ùdG AGƒ¡dG øe äÉLƒe πµ°ûJ ,™ØJôŸG áªb ¥ƒa ájƒb ìÉjQ ô“ ÉeóæY
äGQÉ«àdG √òg øe ájôëÑdG Qƒ«£dG øe √ÒZh ¢û«WC’G ôFÉW ó«Øà°ùj .áÄ«ÑdG √òg ‘ ≥∏– ¿CG Qƒ«£dG
äGOÉª÷G ¢†©H ÉgÒãJ »àdG äGQÉ«àdG øe ó«Øà°ùj ¿É«MC’G ¢†©H ‘h ,Qõ÷G ‘ çó– »àdG áæcÉ°ùdG
.¢Sô£≤dG É¡bƒa ≥∏ëj »àdG ,øØ°ùdG πãe
.Qƒ«£∏d á©aGôdG äGQÉ«àdG á«FGƒ¡dG äÉ¡Ñ÷G ≥∏îJ
≥∏£jh .áaÉãµdGh ΩÉéMC’G áØ∏àıG á«FGƒ¡dG πàµdG ÚH π°UÉØdG »æ«ÑdG í£°ùdG »g äÉ¡Ñ÷Gh
»àdGh äÉ¡Ñ÷G √òg ±É°ûàcG ” .''IQóëæŸG áØ°UÉ©dG'' á«æ«ÑdG í£°SC’G √òg ≈∏Y Qƒ«£dG ≥«∏– ≈∏Y
øe hCG QGOGôdG ≥jôW øY hCG ôëÑdG øe áeOÉ≤dG á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG π©ØH ÅWGƒ°ûdG ≈∏Y πµ°ûàJ Ée kÉÑdÉZ
:≥«∏ëàdG øe ¿GôNBG ¿ÉYƒf ∑Éæg .ÜGô°SCG πµ°T ≈∏Y É¡«a QóëæJ »gh ájôëÑdG Qƒ«£dG áÑbGôe ∫ÓN
.»µ«eÉæjódG ≥«∏ëàdGh …QGô◊G ≥«∏ëàdG
57
¬Lh ≈∏Y IQÉ◊G Qõ÷G ≥WÉæe ‘ …QGô◊G ≥«∏ëàdG IôgÉX ßMÓJ

¢VQC’G Ωƒ≤J ,¢VQC’G ¤EG ¢ùª°ûdG á©°TCG π°üJ ÉeóæY .¢Uƒ°üÿG
πbCG íÑ°üj AGƒ¡dG øî°ùàj ÉeóæYh .É¡d ¢ùeÓŸG AGƒ¡dG øî°ùj ÉgQhóH
‘ kÉ°†jCG IôgÉ¶dG √òg á¶MÓe øµÁ .´ÉØJQ’ÉH òNCÉjh kÉfRh
.á«FGƒ¡dG äGQƒHÉ°ûdG hCG á«∏eôdG ∞°UGƒ©dG
Qƒ°ùædG óæY ≥«∏ëàdG á≤jôW

äÉLƒŸG øe IOÉØà°S’G ‘ á°UÉN á≤jôW Qƒ°ùædG ∂∏“
øe ¢VQC’G í°ùe øe øµªààd ≥«∏ëàdG óæY ájQGô◊G
áLƒe ¤G ájQGôM áLƒe øe ÜÉ°ùæJ »¡a . Ö°SÉæe ƒ∏Y
äÉMÉ°ùe ¥ƒa ≥∏– Gòµgh Ωƒ«dG ∫GƒW iôNCG ájQGôM
.óMGƒdG Ωƒ«dG ‘ IÒÑc
ôéØdG óæY á«FGƒ¡dG äÉLƒŸG GC óÑJ
óà°ûJ ÉeóæYh ,∞©°VC’G äGQÉ«àdG áeóîà°ùe ≥«∏ëàdÉH k’hCG IÒ¨°üdG Qƒ°ùædG ´ô°ûJ .´ÉØJQ’ÉH
ÚM ‘ ádRÉædG äGQÉ«àdG √òg ‘ ΩÉeC’G √ÉŒÉH kÉÑdÉZ Qƒ°ùædG ƒØ£J .kÉªéM ÈcC’G Qƒ°ùædG ™∏≤J ,äGQÉ«àdG
á≤«°V ôFGhO øª°V Qƒ°ùædG ≥∏– .»FGƒ¡dG QÉ«àdG ∞°üàæe ‘ áYô°S ÌcC’G á©aGôdG äGQÉ«àdG ™°VƒàJ
.QÉ«àdG õcôe øe ÜÎ≤J •ƒÑ¡dÉH ÖZôJ ÉeóæYh .á«HPÉ÷G Iƒbh kÉ«dÉY ≥«∏ëàdG ÚH ¿RGƒàdG øeDƒàd
äGQÉ«àdG √òg kÓãe ≥∏≤∏dG Ωóîà°ù«a ,IQÉ◊G äGQÉ«àdG ó«°üdG Qƒ«W øe iôNCG kÉYGƒfCG Ωóîà°ùJ
É«≤jôaEG ¤EG ôLÉ¡jh ≈£°SƒdG ÉHQhCG ‘ ¢†«HC’G ≥∏≤∏dG ¢û«©j .¢UÉN πµ°ûH Iôé¡dG á∏MQ ‘ áæNÉ°ùdG
kÉeóîà°ùe …Oôa πµ°ûH ôLÉg GPEGh .( ºc 7000) π«e 4350 É¡«a ™£≤j á∏MQ ‘ ∑Éæg AÉà°ûdG »°†≤«d
¢†«HC’G ≥∏≤∏dG ¿CG ’EG ,πbC’G ≈∏Y äGôe ™HQCG áMGÎ°SÓd ∞bƒàj ¿CG ¬«∏©a ,¬àëæLCÉH áaôaôdG á≤jôW
‘ äÉYÉ°S 7-6 IóŸ IQÉ◊G äGQÉ«àdG kÉeóîà°ùe §≤a ™«HÉ°SCG áKÓK ∫ÓN ¬à∏MQ »¡æj
.ábÉ£dG ‘ ÒÑc ÒaƒJ ¤EG ºLÎjo Gògh ,Ωƒ«dG
58
≈«ëj ¿hQÉg
ƒg Gògh ,QÉëÑdG ¥ƒa áæNÉ°ùdG äGQÉ«àdG πµ°ûàJ ’ ∂dòd ,¢VQC’G øe πbCG áYô°ùH AÉŸG øî°ùàj
Qƒ«Wh ≥∏≤∏dG π°†Øj .á∏jƒW É¡à∏MQ ¿ƒµJ ÉeóæY QÉëÑdG ¥ƒa ôLÉ¡J ’ Qƒ«£dG π©éj …òdG ÖÑ°ùdG
≥«°†eh ¿É≤∏ÑdG »°VGQCG ÉeEG ,É«≤jôaEG ¤EG É¡Jôég ≥jôW ‘ ∂∏°ùJ ¿CG ÉHQhCG §°SGhCG ‘ ¢û«©J iôNCG
.¥QÉW πÑL ≥«°†e ¥ƒa ájÒÑjE’G Iôjõ÷G hCG ,QƒØ°SƒÑdG
äGQÉ«àdG iôNCG ájôëH Qƒ«Wh ¢Sô£≤dGh ¢û«WC’Gh ,¢SQƒædG Ωóîà°ùj ,iôNCG á¡L øe
IhQP óæY IOƒLƒŸG á©aGôdG äGQÉ«àdG øe Qƒ«£dG √òg ó«Øà°ùJ .á«dÉ©dG äÉLƒŸG É¡ÑÑ°ùJ »àdG á«FGƒ¡dG
¤EG ádƒ¡°ùH ™ØJÒa ìÉjôdG ¬LGƒjh ∞£©æj á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG ‘ ¢SQƒædG ≥«∏– AÉæKCGh .êGƒeC’G
AGƒ¡dG ‘ Gk Îe 15-10 ´ÉØJQG Æƒ∏H ó©Hh ,≈∏YC’G
í£°ùŸG ¢SCGôdG hP ô°ùædG
¿ƒØjôZ ô°ùf
¤EG ¢SÎØŸG ô°ùædG π°üj

™Ñ°†dG πÑb áØ«÷G
≠Ñ°†dG
áØ«÷G
''¿ƒØjô¨dG'' ô°ùf √ÓYGC ÚÑŸG §£ıG Qƒ°üj .IQƒ£àŸG ¿GÒ£dG á«dGB ÖÑ°ùH ´ÉÑ°†dG É¡«°ùaÉæe πÑb É¡FGòZ ¤GE Qƒ°ùædG π°üJ ¿GC øµÁ
»àdG á«dÉ©dG áYô°ùdG øe ºZôdG ≈∏Yh .™Ñ°†dGh ¢SGC ôdG í£°ùŸG ô°ùædG øe πc √ÉÑàfG âYÎ°SG áØ«L ≈∏Y ¢VÉ°†≤f’G ∫hÉëj …òdG
áØ«L ¤GE ™Ñ°†dG π°üj ¿GC øµÁ .Ö°SÉæŸG âbƒdG ‘ áØ«÷G ¤GE ∫ƒ°Uƒ∏d »ØµJ ’ É¡fGC ’GE ,É°S/ºc 40 ≠∏ÑJ »àdGh ™Ñ°†dG É¡H RÉàÁ
.É°S/ºc 70 áYô°ùH ≥FÉbO çÓK ∫ÓN ¢SGC ôdG í£°ùŸG ô°ùædG É¡«dGE π°üj Éªæ«H ,á≤«bO 4^25 ∫ÓN ºc 3^5 ó©ÑJ
.ìÉjôdG äÉgÉŒG Ò¨J øe ábÉ£dG ≈∏Y Qƒ«£dG π°ü– .≥«∏ëàdG ‘ ôªà°ùjh ójóL øe ¬gÉŒG Ò¨j
äGQÉ«J ¢SQƒædG ¬LGƒj ÖÑ°ùdG Gò¡dh .AÉŸG í£°S ¢ùeÓJ ÉeóæY É¡àYô°S á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG ó≤ØJ
kÉHÎ≤e ójóL øe Qóëæ«d Oƒ©j ,áÑ°SÉæŸG áYô°ùdG ≥≤ëj ¿CG ó©Hh ,É«∏©dG ¢Vhô©dG ‘ iƒbCG
.ôëÑdG í£°S øe
Qƒ«£dG øe ójó©dGh ` ÚMÉæ÷G πjƒW …ôëH ôFÉW ƒgh ` AÉŸG º∏L Ωóîà°ùj
.ôëÑdG ¥ƒa ≥«∏ëàdG ‘ ¬°ùØf Üƒ∏°SC’G ,iôNC’G ájôëÑdG
áKÓK ∫ƒW ≈∏Y ¿GóàÁ øjò∏dG ¬«MÉæéH ¢SQƒædG ôFÉW Èà©j

Gòg êÉàëj .⁄É©dG ‘ Qƒ«£dG ÈcGC óMGC QÉàeGC
‘ ábÉ£dG øe ÒãµdG ¤GE ÒÑµdG ôFÉ£dG
Üƒ∏°SGC Ωóîà°ùj ƒ¡a ∂dòd ,¬fGÒW
É‡ á∏jƒW äÉaÉ°ùe ™£≤d ≥«∏ëàdG
øe ÒãµdG ∑Ó¡à°SG ¬«∏Y ôaƒj
.ábÉ£dG
60
J£Ò H©†¢ Gd£«ƒQ
Hû°µπ eà©ôê ´ÉØJQG
™ØJôe ¿GÒW øY
Qóëæe êGƒeC’G
QóëæŸG í£°ùdG
™nØnJôª∏d
™e AGƒ¡dG ™ØJôj
r™nØnJôoŸG ´ÉØJQG
AGƒ¡dG ácôM ≈∏Y óªà©j QóëæŸG ≥«∏ëàdG

.™ØJôŸG áªb ƒëf ™ØJôŸG
’ ∂dòd ƒ¡a , π∏ÑdG øe ¬«MÉæL ßØëj …òdG âjõdG ¤GE ¢ü≤e ƒHGC ôFÉ£dG ó≤àØj
™ØJôe øNÉ°S AGƒg
ÉeGC , πjƒWh kGóL ¢SÉ°ùM √QÉ≤æe øe »∏Ø°ùdG Aõ÷G .¬à°ùjôa øY kÉãëH ¢Uƒ¨j
¢VQC’G ÚH πµ°ûàŸG »FGƒ¡dG QÉ«àdG
AÉŸG í£°S øe kGóL kÉÑjôb ¿GÒ£dG øe É¡©e øµªàj á≤jô£H Éªª°U ó≤a √ÉMÉæL rÖoë°ùdGh
o
øe »∏Ø°ùdG Aõ÷G ¢†ØîH ôFÉ£dG Ωƒ≤j .Éª¡H ±ôj ¿GC ¿hO πjƒW âbƒdh jóhQ Gd£ÉFô OGNπ Gdà«ÉQ
.É¡«dG π°üj á°ùjôa …GC §≤à∏«d √QÉ≤æe Gd¡ƒGF»
òîàj …QGô◊G ≥«∏ëà∏d áeGhódG äÉ≤∏M êPƒ‰

.IóªYC’G øe áØ«ãc áHÉë°S IóYÉb â– ¬fÉµe
ôFGhO øª°V ´ÉØJQG
ójó÷G QÉ«àdG ƒëf QGóëfG
…ƒ÷G ±Ó¨dG áaÉãc ¿ƒµJ .Îeƒ∏«c 8 ´ÉØJQG ≈àM Rh’E G ôFÉW Ò£j
´ÉØJQ’G Gòg óæYh ,%65`H ôëÑdG í£°S øe πbGC ºc 5 ´ÉØJQG ≈∏Y ‘ §≤a øµ‡ …Oƒª©dG …QGô◊G ≥«∏ëàdG êPƒ‰
ójõŸG Ö∏£àj É‡ ,ÈcGC áYô°ùH ¬«MÉæéH ±ôaôj ¿GC ôFÉ£dG ≈∏Y ÖLƒàj .IQÉ◊G ≥WÉæŸG
øe ¢ùµ©dG ≈∏Y ôFÉ£dG Gòg ÉàFQ âªª°U ∂dòdh ,Úé°ùc’C G øe
Gòg ™e ≥aGƒà∏d Úé°ùc’C G øe á«ªc ÈcÉC H É¶Øàëàd ,äÉ«jóãdG º«≤à°ùe §îH Ò£j ôFÉW
.´ÉØJQ’G IóªYC’G »bÓJ

á«FGƒ¡dG
á©aGôdG iƒ≤dG §N
Úà¡ÑL AÉ≤àdG óæY §≤a øµ‡ ∞°UÉ©dG ≥«∏ëàdG

.Úà«FGƒg
äGô°û◊G ¤GE ádƒ¡°ùH Ö°ûÿG QÉ≤f π°üj ¿GC øµÁ
º«ª°üàdG Éªc ,¬fÉ°ù∏H QÉé°T’C G ´hòL πNGO áÄÑàıG äÉbÒdGh
ΩGóîà°SÉH QƒgõdG ≥«MQ áfÉæ£dG Qƒ«£dG ™ªŒ ¿GC øµÁ
á©«Ñ£dG ‘ .≥«bódG »cƒ°ûdG É¡fÉ°ùd
AÉ«ª©dG á£≤ædG
AÉ«ª©dG á£≤ædG
á«FÉæK ÉjhD Q á«FÉæK ÉjDhQ
ΩÉª◊G ¢SGC ôdG »ÑfÉL ≈∏Y IOƒLƒŸG ¿ƒ«©dG OhõJ QÉ£e’C G ôFÉW ∑ôëàj
AGôØ°üdG ≥WÉæŸG) ™°SGh ÉjhD Q ∫ÉéÃ ‘ QhÉæjh IÒÑc áYô°ùH
.(á«dÉ≤JÈdGh ƒ¡a ∂dòd ,áYGÈH ƒ÷G
™°SGh ÉjhD Q ∫ÉéÃ ™àªàj
øe √ÒZ øe ÌcGC
¿ƒ«©dG ôaƒJ .Qƒ«£dG
»àdG Qƒ«£dG õ«ªàJ .™ª°ùdGh ÉjhD ôdG »g Qƒ«£dG ‘ kGQƒ£J ¢SGƒ◊G ÌcGC
≈∏Y IOƒLƒŸG IÒÑµdG
»àdG õ«ªàJ Éªæ«H ,IQƒ£àe ÉjhD Q á°SÉëH QÉ¡ædG ‘ É¡eÉ©W OÉ£°üJ π≤◊G Gòg ¢SGC ôdG »ÑfÉL
AÉŸG ‘ OÉ£°üJ »àdG Qƒ«£dG ¢†©H .ájƒb ™ª°S á°SÉëH π«∏dG ‘ OÉ£°üJ .ÉjhD ô∏d ™°SGƒdG
¿ƒµàa ,AÉŸG â– ÉjhD ôdG øe É¡æµ“ Iõ«‡ á«æ«Y á«æÑH Iõ¡› ¿ƒµJ
¿Éæ«©dG ™°VƒàJ .π°†aGC ÉjhD ôH íª°ùj É‡ kÉë£°ùJ ÌcGC ÉgóæY á«µÑ°ûdG áeó≤e ‘ áeƒÑdG Éæ«Y óLƒJ
ájhGR É¡jód ¿ƒµJ ‹ÉàdÉHh ,¢SGC ôdG »ÑfÉL ≈∏Y Qƒ«£dG º¶©e óæY k’É› É¡d ôaƒj É‡ É¡°SGC Q
‘ OÉ£°üJ »àdG Qƒ«£dG ¢SGC Q áeó≤e ‘ Úæ«©dG ™°q VƒJ ÉeGC .IÒÑc ÉjhD Q .Úæ«©dG Éà∏µH ÉjhD ô∏d kGRÉà‡
á«¡Ñ÷G ÉjhD ôdG ¤GE êÉà– É¡f’C õé©ŸG º«ª°üàdG øe Èà©àa ,π«∏dG OƒLh øe ºZôdG ≈∏Yh
ÉjhD ôdG ∫É› ‘ ≈ªYGC π≤M
hGC á«¡Ñ÷G ájhD ôdG ¿GC øe ºZôdG ≈∏Yh .á∏eÉ°ûdG ÉjhD ôdG øe ÌcGC
≈∏Y ôKƒD j ’ ¬fGC ’GE ,»¡Ñ÷G
πãeGC h kÉ≤ªY ÌcGC ¿ƒµJ É¡fGC ’GE ,á≤«°V É¡àjhGR ¿ƒµJ á«FÉæãdG
¿GC ™«£à°ùj ¬f’C ,ôFÉ£dG
.¿É°ùf’E G óæY ÉjhD ôdG πãe ,kGõ«côJ áLQO 270 ¬°SGC Q ôjój
¢†©Ñd áÑ°ùædÉH º°ûdG á°SÉM Èà©J
∫ƒ≤◊G ´ÉÑJÉH É¡d íª°ùJ á°ûgóe iôNGC kÉ°SGƒM Qƒ«£dG ∂∏à“ Oóëj ¿GC øµÁ .kGóL áeÉg Qƒ«£dG .»Ø∏ÿG §«ÙG ™∏£à°ù«d
≈∏Y IhÓY ,É¡µ∏°ùJ »àdG ¿GÒ£dG äGQÉ°ùe ‘ ¢VQÓC d á«°ù«WÉæ¨ŸG øe áØ«÷G ¿Éµe Oƒ°S’C G ô°ùædG
.¿GÒ£dG AÉæKGC AGƒ¡dG äGRGõàgG ∑GQOGE ≈∏Y É¡JQób º°ûdG á°SÉM ÖÑ°ùH Ió«©H áaÉ°ùe
.√óæY IQƒ£àŸG
≈∏Y-iôN’G AÉ«M’G πãe É¡∏ãe- Qƒ«£dG ºLÉªL ∂∏“
õcGôŸ á°UÉN Üƒ≤K É¡«a âëàa ó≤a ≥«bOh πeÉc º«ª°üJ
º°ûdGh ™ª°ùdGh ájhD ôdÉc ¢SGƒ◊G
∞f’G Üƒ≤K Ú©dG ∞jƒŒ ¿P’G ÆGôa
OÉ£°üj …òdG ôFÉ£dG ™àªàj

ÉjhD ôdG ÒãµH ¥ƒØJ IOÉM ájhD ôH QÉ¡ædÉH ¬eÉ©W
nó«©ÑdG nPô÷G o¿É°ùf’E G iôj ¿GC øµÁ .ájô°ûÑdG
Éªæ«H ,õ«côJ ¿hOh »HÉÑ°V πµ°ûH
øe ¬JGP ¿Gƒ«◊G ô≤°üdG iôj
.ÈcGC ìƒ°VƒH É¡°ùØf áaÉ°ùŸG
ôFÉ£d áØ∏àıG ¢TÉjôdG á«æH IQƒ°üdG í°VƒJ óæY ¢ü≤dG IóaGQ íª°ùJ
™°VƒàJ .øjô°ûàæŸG ÚMÉæ÷G ∫ÓN øe ≥∏≤∏dG ¿GÒ£dÉH ¬d …QhódG ôFÉ£dG
äGP É¡∏©éj É‡ É¡°†©H ¥ƒa IÒ°ü≤dG ¢TÉjôdG º¶©dG Gòg »£¨j .á∏jƒW äGÎØd
.á«µ«eÉæjOhôjGE óFGƒa .Qó°üdG äÓ°†Y
ÒÑµdG ¢üØ≤dG
Éeóæ©a ,º°ù÷G ájÉª◊ kÉjQhô°V Èà©j Gògh ,kÉ«Ñ°ùf áfôe ÒZ Qƒ«£dG óæY Qó°üdG ΩÉ¶Y
.¢ùØæàdGh ¿GÒ£dG AÉæKGC …Qó°üdG ¢üØ≤dG ºéM Ò¨àj ’ ¬MÉæL Ò£dG …ƒ£j
∞àµdG ¢TÉjQ
ìÉæ÷G ΩOGƒb
IÒ¨°üdG ìÉæ÷G ¢TÉjQ
ìÉæ÷G ¢TÉjQ
áFôdG
'' IAGó©dG Qƒ«£dG'' õ«ªàJ
á∏jƒ£dG É¡fÉ≤«°ùH áeÉ©ædG πãe
»FGƒ¡dG ¢ù«µdG
≈∏Y ÉgóYÉ°ùj É‡ ,ájƒ≤dG É¡JÓ°†Yh
á∏jƒW äÉaÉ°ùe …ô÷G
á°üfÉ≤dG
á∏°üjƒ◊G Éªæ«H .á≤FÉa áYô°ùHh
á°SÎØŸG Qƒ«£dG ™àªàJ
Ö∏≤dG OƒªYh kÉ«Ñ°ùf IÒ¨°U ΩÉ°ùLÉC H
.á©jô°ùdG ácôë∏d É¡∏gƒD j …ô≤a
óÑµdG Ió©ŸG ô¶fG ,»ë«°VƒJ º°SQ óLƒj)
¢SÎØe ôFÉW
.(ÜÉàµdG AGqóY ôFÉW
πeÉµdG º«ª°üàdG
πØ°S’C G ¤GE áëæL’C G ¢†ØîæJ áMÉÑ°ùdG ,¿GÒ£∏d
. á°ü∏≤àŸG äÓ°†©dG π©ØH
¢ü∏≤àJh ¿ÉMÉæ÷G ™ØJôj ÉeóæY ¢†côdGh
,IÒ¨°üdG Qó°üdG äÓ°†Y
,IÒÑµdG äÓ°†©dG »NÎ°ùJ
äÓ°†Y IÒÑµdG ¢ü∏≤àJ ÉeóæYh
äÓ°†Y IÒ¨°U ájQó°U ¢†Øîæjh IÒ¨°üdG »NÎ°ùJ
IÒÑc ájQó°U .¿ÉMÉæ÷G
ô¶fG ,»ë«°VƒJ º°SQ óLƒj)
.(ÜÉàµdG
IÒÑc ájQó°U äÓ°†Y
ó°†©dG º¶Y
¢Vƒ◊G º¶Y
QÉ≤æe
IƒbÎdG º¶Y
ΩÉ¶©dG
É¡fÉE a ¿GÒ£∏d â≤∏N ób Qƒ«£dG ¿GC ÉÃ äÉ«eÓ°ùdG
É‡ ,äÓ°†©H áØ∏ëh áaƒ› kÉeÉ¶Y πª– Qó°üdG º¶Y
¿hO ¿RƒdG ‘ áØÿG Iõ«e É¡d ôaƒj Ωó≤dG ™HÉ°UCG
.AGO’C G Iƒb ≈∏Y ÒKÉC àdG
πMÉµdG º¶Y
.(ÜÉàµdG ô¶fG ,»ë«°VƒJ º°SQ óLƒj)
äÉ«æ≤J ‘ á«Yƒf IõØb ¿É°ùfE’G RôMCG
ìÉàØŸG .øjô°û©dG ¿ô≤dG ‘ ¿GÒ£dG
á°SGQO ƒg á«æ≤àdG √ò¡d »°ù«FôdG
â“ .Qƒ«£dG ‘ á«◊G º«eÉ°üà∏d AÉª∏©dG
Ö«dÉ°SC’G øe ójó©dG IÉcÉfi
‘ ÉghóLh »àdG á«µ«eÉæjOhôjE’G
º¡ª«ª°üJ óæY Qƒ«£dG ΩÉ°ùLCG
äÉ≤«Ñ£J ∂dP øY èàfh ,äGôFÉ£dG
¤EG ≈bôJ ødh ’ É¡æµdh ,kGóL áëLÉf
ô°üà≤e ∫ÉªµdG ¿C’ ;∫ÉªµdG iƒà°ùe
.ø≤àŸG ¬∏dG ≥∏N ≈∏Y
o¬nd …òp sdG p¬∏d óo ªr n◊G }
o¬ndhn p ¢VQr ’nC G ‘ Énehn päGhÉn ªn °ùdG
s ‘ Éne
oº«µp n◊G ƒn go hn pIôn Np ’B G ‘ óo ªr n◊G
Énehn p ¢VQr ’nC G ‘ oè∏p nj Éne oºn∏©r nj @ Òo pÑnÿG
É¡n «pa oêôo ©r nj Énehn Ap ÉB ªn °ùdG
s nøpe o∫õp `ænj Énehn É¡ræpe oêôo îr nj
2-1 :CÉÑ°S | Qo ƒoØn¨dG oº«Mp ôs dG ƒn go hn
‘ É¡àYô°S ¿EG .ácô◊G øe ™jóH êPƒ‰ Qƒ«£dG ¿GÒW

áMÉÑ°ùdG hCG ¢†côdG »à°VÉjôH É¡JÉgÉ°†e øµÁ ’ ¿GÒ£dG
.πbCG ábÉ£∏d É¡cÓ¡à°SG ¿ƒµj ∂dP ™eh ,É¡°SQÉ‰ »àdG
º°S 55 ∫ƒ£H óà“ »àdG É¡àëæLCÉH á«∏«∏dG áeƒÑdG Èà©J
É‡ É¡°SCGQ áeó≤e ‘ ÉgÉæ«Y ™°VƒàJ .kÉYQÉH kÉ«∏«d kÉ°UÉæb
¿Éæ«©dG ¿ÉJÉg ,É¡à°ùjôa OÉéjEG ádƒ¡°S É¡d øª°†j
É¡fCG ¤EG áaÉ°VEG ,á«∏«∏dG ÉjDhôdG ≈∏Y IQó≤dÉH ¿Gõ«ªàJ
,IôFGódG ´ÉHQCG áKÓK É¡°SCGôH ôjóà°ùJ ¿CG ™«£à°ùJ
É¡d π¡°ùjh É¡jód ÉjDhôdG á≤£æe ™°q Sƒj …òdG ôeC’G
. É¡à°ùHôa ≈∏Y ÉgQƒãY áª¡e
…òdG ø°ü¨dG øe ™ª°ùJ ¿CG É¡æµª«a kGóL á°SÉ°ùM ôFÉ£dG Gòg ÉfPCG
äÉªLC’G ‘ ¿GPô÷G √Qó°üJ …òdG ÇOÉ¡dG è«é°†dG ¬«∏Y ∞≤J
,äƒ°U QGó°UEG ¿hO É¡àëæLCÉH áeƒÑdG ±ôaôJ .É¡£«fi ‘ IOƒLƒŸG
É¡≤∏©Jh É¡à°ùjôØH ∑É°ùeE’G ≈∏Y IOÉ◊G É¡ÑdÉfl É¡æ«©Jh
¿ƒµ«d ≥∏N ¥ƒ∏ıG Gòg ¿CG iôf Gòµgh .QÉé°TC’ÉH
.kÉ°Sôªàe kÉ«∏«d kÉ°SÎØe
≈«ëj ¿hQÉg
ôFÉ£dG á°†«H ‘ º«ª°üàdG

ÉgGó©àj πH ,Iôé¡dG ‘ É¡JGQÉ¡e hCG É¡°TÉjQ hCG É¡àëæLCG ≈∏Y Qƒ«£dG ≥∏N ‘ RÉéYE’G ô°üà≤j ’
.É¡°Vƒ«H ¤EG
áHÉW äGRÉªZ ¬Ñ°ûJ ΩÉ°ùe 15000 ≈∏Y …ƒà– Éæd áÑ°ùædÉH ájOÉY hóÑJ »àdG áLÉLódG á°†«H ¿EG
á«æÑdG √òg ôaƒJh .ô¡ÛG â– ’EG IÒ¨°üdG ¢Vƒ«Ñ∏d á«éæØ°SE’G á«æÑdG ájDhQ øµÁ ’ .∞dƒ¨dG
.äÉeó°ü∏d É¡àehÉ≤e øe ójõJh á°†«Ñ∏d áfhôe á«éæØ°SE’G
´GƒfCG πc ôaƒJ »¡a ,É¡JGP óëH Iõé©e IóMh »g á°†«ÑdG
¢†«ÑdG QÉØ°U ôNój .É¡∏NGóH Úæ÷G Qƒ£àd ΩRÓdG AGò¨dG
πª©j Éªæ«H ,¿OÉ©ŸGh äÉæ«eÉà«ØdGh ,¿ƒgódGh ,ÚJhÈdG
.ø°VÉ◊G πFÉ°ùdG QhO ¢VÉ«ÑdG
Úé°ùcC’G ≥°ûæà°ùj ¿CG ¤EG Úæ÷G êÉàëjh
¤EG kÉ°†jCG êÉàëj ,¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK ìô£jh
¥Ghh ¬eÉ¶Y ƒªæd Ωƒ«°ùdÉµdGh ,IQGôë∏d Qó°üe
Ωó≤J .á«FÉjõ«ØdG äÉeó°üdGh ÉjÎµÑdG øe ¬∏FÉ°ùd
øe ¢ùØæàj …òdG ,Úæé∏d Gòg πc á°†«ÑdG Iô°ûb
ôaƒJ Éªæ«H ,¬H §«ëj …òdG »FÉ°û¨dG ¢ù«µdG ∫ÓN
Úé°ùcC’G ¢ù«µdG Gòg É¡∏ªëj »àdG ájƒeódG á«YhC’G
.¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK ¬æY òNCÉJh Úæé∏d ΩRÓdG
»gh ,áæ«àe É¡æµdh ,πgòe óM ¤EG á≤«bQ á°†«ÑdG Iô°ûb
.Úæ÷G ¤EG ø°VÉ◊G ódGƒdG IQGôM π≤æJ ¢üFÉ°üÿG √ò¡H
69
»FGƒg ÆGôa
≥«bôdG ∫’õdG øe á«LQÉÿG á≤Ñ£dG

∞«ãc ∫’R
…Qhô°†dG ó≤ØdG
ìB’G
%16 áfÉ°†◊G IÎa ∫ÓN á°†«ÑdG ó≤ØJ
»≤H .AÉe QÉîH πµ°T ≈∏Y »FÉŸG ÉgGƒàfi øe
≥«bôdG ∫’õ∏d á«∏NGódG á≤Ñ£dG
GôHÉJ’ PDƒe Gòg ¿CG ¿hó≤à©j á∏jƒW IÎØd AÉª∏©dG
ôØ°UC’G íŸG
.á°†«ÑdG Iô°ûb ‘ IOƒLƒŸG äÉeÉ°ùŸG ¬ÑÑ°Sh
Gòg ¿CG äô¡XCG Iójó÷G çÉëHC’G ¿CG ’EG
Iô°û≤dG
øµªàj ≈àM Ò¨°ü∏d áÑ°ùædÉH …Qhô°V ó≤ØdG
¤EG ¢Uƒ°üdG êÉàëj .á°†«ÑdG øe êhôÿG øe
»ª«°TôdG ¢Uô≤dG ∂jô– øe øµªà«d ¿ÉµŸGh ¢ùØæà∏d Úé°ùcC’G
AÉŸG ôîÑJh ,¢ù≤ØdG AÉæKCG á°†«ÑdG ô°ùµd »Øµj ÉÃ ¬°SCGQ
á°†«ÑdG ™£≤e
.ÚÑ∏£ŸG øjòg øeDƒj
´ƒf Ö°ùM á«dÉãe ±hôX πX ‘ %20 ¤EG 15 ÚH Ée »FÉŸG ó≤ØdG áÑ°ùf ≠∏ÑJ ,∂dP ≈∏Y IhÓY
øe √ÒZ øe ÌcCG ∂eÉ°ùdG q ¢UGƒ¨dG ôFÉW ¢Vƒ«H ‘ »FÉŸG ó≤ØdG ≠∏Ñj :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .á°†«ÑdG Iô°ûb
.äGôe ™°†ÑH kÉaÉØL ÌcCG ±hôX ‘ ¢û«©J »àdG Qƒ«£dG
§≤a ¬eóîà°ùJ …òdGh ''á°†«ÑdG ø°S'' ≈ª°ùj Ée ñGôØdG ∂∏à“

»ØàîJh kÉeÉ“ ¢ù≤ØdG πÑb ¿ƒµàJ ø°ùdG √òg .á°†«ÑdG øe ¢ù≤Ø∏d
.¢ù≤ØdG ó©H IóŸ Úæ÷G ájÉª◊ »Øµj ÉÃ …ƒb á°†«ÑdG ±ÓZ
π¡°S ƒ¡a ∂dP ™eh ,áfÉ°†◊G øe kÉeƒj 20
.êôîj ¿GC ñôØdG ójôj ÉeóæY ô°ùµdG
70
π°üjƒM
™ª≤dG
QÉØ°U
á°†«ÑdG
ºàj ∫’õdG ÚJhôH ñRÈdG

Éæg √RGôaEG
Iô°û≤dG »FÉ°ûZ RGôaEG ºàj
∫’õdGh á°†«ÑdG ∫ƒM
ájô°û≤dG Ió¨dG á«∏°SÉæàdG Éæ≤dG

äÉ«æ≤J ‘ á«Yƒf IõØb ¿É°ùf’E GRôMGC
πÑ¡ŸG ìÉàØŸG .øjô°û©dG ¿ô≤dG ‘ ¿GÒ£dG
á°SGQO ƒg á«æ≤àdG √ò¡d »°ù«FôdG
IÉcÉfi â“ .Qƒ«£dG ‘ á«◊G º«eÉ°üà∏d AÉª∏©dG
»àdG á«µ«eÉæjOhôj’E G Ö«dÉ°S’C G øe ójó©dG
rRÈn ªndG ,äGôFÉ£dG º¡ª«ª°üJ óæY Qƒ«£dG ΩÉ°ùLGC ‘ ÉghóLh
¤GE ≈bôJ ødh ’ É¡æµdh , kGóL áëLÉf äÉ≤«Ñ£J ∂dP øY èàfh
.ø≤àŸG ¬∏dG ≥∏N ≈∏Y ô°üà≤e ∫ÉªµdG ¿’C ;∫ÉªµdG iƒà°ùe
áfÉàŸG øe ójõŸ á°†«ÑdG º«ª°üJ

äÉeó°üdG ä’ÉªàMG ,IQGô◊Gh AGƒ¡dGh AÉŸG :É¡«a ™°VƒJ »àdG •hô°ûdÉH ≥∏©àJ á°†«ÑdG áfÉàe ¿EG
.ø°VÉ◊G ódGƒdG ¿Rhh á«LQÉÿG
ÒÑµdG ¢†«ÑdG ¬∏dG ≥∏N óbh ,áfÉàe ÌcCG ¿ƒµàd âªª°U ¢Vƒ«ÑdG ¿CG Öjô≤dG ¢üëØdG ∞°ûµj
¿ƒµJ Éªæ«H ,áfhôe πbCGh ≈°ùbCG IOÉY ¿ƒµJ IÒÑµdG Qƒ«£dG ¢†«Ña .∞∏àfl πµ°ûH Ò¨°üdG ¢†«ÑdGh
.áfhôeh IhGôW ÌcCG IÒ¨°üdG Qƒ«£dG ¢Vƒ«H
¬°ùØf âbƒdG ‘ ,É¡°†©H ¥ƒa ™≤J ÉeóæY ô°ùµæJ ’ É¡fCG ’EG ,áÑ∏°Uh á«°SÉb áLÉLódG ¢Vƒ«H ¿ƒµJ
¢Vƒ«H Iƒ°ùbh áHÓ°üH IÒ¨°üdG Qƒ«£dG ¢Vƒ«H âfÉc ƒd .Ωƒé¡dG øe áÑ∏°üdG Iô°û≤dG √òg É¡«ª–
¢Vô©àJ ÉeóæY ô°ùµdG øe É¡©æ“ É¡àfhôeh É¡Jƒb ¿CG ’EG ,ÈcCG ádƒ¡°ùH äô°ùµf’ É¡°ùØf êÉLódG
.áeó°ü∏d
71
™ØJôe ¢†Øîæe
Úé°ùcCG Iô°û≤dG
AÉe
ó«°ùcCG ÊÉK
¿ƒHôµdG á«eÉ°ùŸG IÉæ≤dG
¢†Øîæe ™ØJôe Iô°û≤dG á«°ûZCG
õ«cÎdG äÉjƒà°ùe »ª«°ûŸG AÉ°û¨dG

äÉgÉŒ’Gh
è°ùcDƒŸG ΩódG
Úé°ùch’G øe ‹ÉÿG ójQƒdG ΩO
¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK äGQÉ°ùe πµ°ûdG ‘ ô¡¶j .Úæ÷G IÉ«◊ ΩRÓdG Úé°ùcC’G á°†«ÑdG Iô°ûb ‘ ¬∏dG É¡≤∏N »àdG äÉeÉ°ùŸG øeDƒJ
.AÉŸGh Úé°ùcC’Gh
áØ«ãc á«dÉà°ùjôc á≤ÑW
ájƒ°†YÓdG äGôµdG á≤ÑW

»éæØ°SE’G º°ù≤dG
Iô°û≤dG Iô°û≤dG øe §°SƒàŸG
§jQÉıG
§jQÉıG
»LQÉÿG Iô°û≤dG AÉ°ûZ »LQÉÿG Iô°û≤dG AÉ°ûZ

»∏NGódG Iô°û≤dG AÉ°ûZ »∏NGódG Iô°û≤dG AÉ°ûZ
.áÑWQ á«æ«W áÄ«H ‘ ∑Éqª°ùdG á°†«H Iô°ûb √ÓYCG πµ°ûdG ‘ ô¡¶j ‘ ô¡¶j .IôjÉ¨àeh áØ∏àfl ±hôX πX ‘ Qƒ«£dG ¢Vƒ«H ¢û«©J
™æ“ »àdG ''ájƒ°†YÓdG äGôµdG á≤ÑW'' ≈YóJ á≤Ñ£H IÉ£ë Iô°û≤dG √òg »ª– .ô£ŸG ôFÉW á°†«H Iô°û≤d ™£≤e √ÓYCG πµ°ûdG
.¥ÉæàN’G øe ñôØdGh ¥Ó¨f’G øe äÉeÉ°ùŸG ¿Éµe ‘ ™°VƒJ å«M ,á°†«ÑdG á«LQÉÿG á«dÉà°ùjôµdG Iô°û≤dG
.äÉeó°üdGh ¢ThóÿG øY kGó«©H øeBG
.¬jƒªàdG ¿GƒdÉC H Qƒ«£dG øe ÒãµdG ¢Vƒ«H õ«ªàJ
ƒgh á°UÉL’E G πµ°T ∑Éªq °ùdG á°†«H ¬Ñ°ûJ
¢Vô©àJ ÉeóæY .áÑHóŸG Iôî°ü∏d ‹ÉãŸG πµ°ûdG
É‰GE h ,ádƒ¡°ùH §≤°ùJ ’ áeó°ü∏d á°†«ÑdG √òg
.ôFGhódG øe kGOóY á∏qµ°ûe QhóJ
»àdG á≤jô£dG ójó– ¤EG ÉgGó©àJ πH ,ñôØdG ájÉªM ≈∏Y á°†«Ñ∏d áfôŸG á«æÑdG IóFÉa ô°üà≤J ’
ájÉ¡ædG ‘ ÚÑ≤K íàa ¤EG á«°SÉ≤dGh áÑ∏°üdG Iô°û≤dG øe êôî«°S …òdG ¢Uƒ°üdG êÉàëj .É¡«a ¢ù≤ØJ
»àdG ájÉ¡æ∏d ¬©aôH IÉ«◊G ¤EG ¢Uƒ°üdG êôîj å«M ,¬«eóbh ¬°SCGQ êôîj ¿CG πÑb á°†«Ñ∏d á∏«∏µdG
25
.¢ù≤ØdG ¥ƒ≤°T øY èàæJ »àdGh á©Ñb πµ°T ≈∏Y ô¡¶J
ΩÉ°ùŸG IÉæ≤d á«LQÉÿG áëàØdG
IÉæb ‘ á«°ù∏µdG IóªYC’G

ΩÉ°ùŸG Iô°û≤dG
á«æH ô¡¶j §£fl
§jQÉıG
á°†«ÑdG Iô°ûb
»LQÉÿG Iô°û≤dG AÉ°ûZ

»∏NGódG Iô°û≤dG AÉ°ûZ
73
ådÉãdG π°üØdG
áª¶fGC h ä’É°üJ’G
±ó¡dG ójó–
¢TÉØÿG óæY ió°üdG ójó– ΩÉ¶f
.¿GÒ£dG ‘ ¬JQÉ¡e »g IQÉKEG ¬JGQó≤e ÌcCGh ,¢ûgóe ¥ƒ∏fl ¢TÉØÿG
øe á∏°ù∏°S ∫ÓN øe ¬aÉ°ûàcG ” ió°üdG ≥jôW øY ¬aóg ójó– ≈∏Y ¢TÉØÿG IQó≤e ¿EG
‘ ÜQÉéàdG √òg ¢†©H ≈∏Y Aƒ°†dG ≥∏æd .AÉª∏©dG É¡H ΩÉb ÜQÉéàdG
√ò¡d õé©ŸG º«ª°üàdG øY ÜÉé◊G ∞°ûc π«Ñ°S
26
.äÉbƒ∏ıG
áaôZ ‘ ¢TÉØÿG ∑ôJ ÜQÉéàdG √òg ¤hCG ‘
ÉjGhR ióMEG ‘ áHÉHP â©°Vhh ,kÉeÉ“ áª∏¶e
á«∏«d GÒeÉc â©°Vh .¬d á°ùjôØc áaô¨dG
áHÉHòdG äCGóH ¿EG Éeh ,™°VƒdG áÑbGôŸ
áØÿG ájÉ¨H ¢TÉØÿG ∑ô– ≈àM ¿GÒ£dÉH
AÉª∏©dG èàæà°SG .É¡«∏Y ¢†≤fGh Égƒëf
™àªàj ¢TÉØÿG ¿CG áHôéàdG √òg øe
ΩÓ¶dG ‘ ≈àM Gk óL IOÉM ∑GQOEG á°SÉëH
.∂dÉ◊G
74
≈«ëj ¿hQÉg
iôj ¥ƒ∏ıG Gòg ¿CG ΩCG ?™ª°ùdG á°SÉëH ábÓY É¡d √òg ∑GQOE’G á°SÉM πg :GƒdAÉ°ùJ º¡æµdh
áaô¨dG ÉjGhR øe ájhGR ‘ ÚYhô°ùjo Gƒ©°Vƒa ,iôNCG áHôéàH GƒeÉb ∂dP ≈∏Y áHÉLEÓd ?ΩÓ¶dG ‘
ÚYhô°ù«o dG ΩÉ¡àdGh áØ«ë°üdG ™aQ ‘ kÉàbh ™r °†p jo ⁄ ¢TÉØÿG ≥∏WCG ÉeóæYh ,áØ«ë°üH Éªgƒ£Zh É¡°ùØf
.ÉjDhôdG á°SÉëH É¡d ábÓY ’ á«cGQOE’G ¢TÉØÿG IQÉ¡ªa :¿PEG
‘ ¢TÉØN n™°Vp ho å«M ,πjƒW õ«∏gO ‘ IójóL áHôéàH GƒeÉ≤a ,¢TÉØÿG ≈∏Y º¡HQÉŒ AÉª∏©dG ™HÉJ
¿GQó÷G ™e IóeÉ©àe õLGƒM â©°Vh .iôNC’G ájhGõdG ‘ ¢TGôØdG øe áYƒª›h ÉjGhõdG ióMEG
øµJ ⁄ Üƒ≤ãdG √òg øµdh ¬æe ¢TÉØÿG QhôŸ »Øµj ÉÃ ÒÑc Ö≤K ≈∏Y É¡æe πc …ƒàëj ,á«ÑfÉ÷G
¿CG ¢TÉØÿG ≈∏Y ÖLƒàj ¬fCG …CG ,ôNB’G øY ∞∏àîj ¿ÉµÃ õLÉM πc ‘ IOƒLƒe âfÉc πH ,áÑbÉ©àe
.ÉgRÉàé«d kÉLô©àe kÉ≤jôW ∂∏°ùj
¢TÉØÿG π°Uh ÉeóæY .ΩÓ¶dG ‘ ¥QÉ¨dG õ«∏gódG Gòg ‘ ¢TÉØÿG GhQôM ÉŸÉM áÑbGôŸG AÉª∏©dG CGóH
.áHƒ©°U ó°TCG Üƒ≤ãdG »bÉH ™e ôeC’G øµj ⁄h ,ádƒ¡°ùH Ö≤ãdG RÉ«àLG øe øµ“ ∫hC’G õLÉ◊G ¤EG
Éeó©Hh ,kÉ°†jCG Üƒ≤ãdG ¿Éµe ójó– øe πH ,Ö°ùëa õLÉ◊G ójó– øe ¢TÉØÿG øµªàj ⁄ Gòµgh
.ÚªãdG √ó«°üH ¬Jó©e CÓe ób ¢TÉØÿG ¿Éc ÒNC’G Ö≤ãdG RÉàLG
∑GQOE’G á«°SÉ°ùM ióe GƒØ°ûàµ«d IÒNCG áHôŒ ™e »°†ŸG GhQô≤a ,√hógÉ°T ÉŸ AÉª∏©dG ≥©°U
ìƒ°VƒH ¥ƒ∏ıG Gòg óæY »°ù◊G ∑GQOE’G OhóM áaô©e áHôéàdG √òg øe ±ó¡dG ¿Éc .¢TÉØÿG óæY
¤óàJ º∏e 0^6 É¡æe πc ô£b ≠∏Ñj ájP’ƒa ∑Ó°SCÉH º∏¶e πjƒW ≥Øf õ«¡Œ ” iôNCG Iôe .ÈcCG
.∞≤°ùdG øe »FGƒ°ûY πµ°ûH
øe ºZôdG ≈∏Y ≥FGƒ©dG √òg øe kÉjCG ¢ùª∏j ¿CG ¿hO ¬à∏MQ ¢TÉØÿG ™HÉJ ,á°ûgódG øe ójõŸh
∑GQOE’G ≈∏Y Iõé©e IQób ¢TÉØÿG iód ¿CG áHôéàdG √òg â∏J »àdG çÉëHC’G äô¡XCG óbh .É¡àdBÉ°V
∫ÓN øe É¡«a óLƒj »àdG áÄ«ÑdG áWQÉN ójó– øe ¢TÉØÿG øµªàj ,¬jód ió°üdG ójó– ΩÉ¶æH ≥∏©àJ
Gòg 27.É¡°ù°ùëàJ ¿CG ájô°ûÑdG ¿PCÓd øµÁ ’ »àdGh AÉ«°TC’G øY Qó°üJ »àdG á«Jƒ°üdG äÉ°SÉµ©f’G
ΩÉ¶f πé°ùj .¬«dEG É¡æe â°ùµ©fG »àdG äGƒ°UC’G ÖÑ°ùH ¿Éc áHÉHòdÉH ¢TÉØÿG ¢SÉ°ùMEG ¿CG »æ©j
ió°üdG ™e á«∏°UC’G äGƒ°UC’G ¿QÉ≤jh IQOÉ°üdG äGƒ°UC’G äÉ°†Ñf πc ¢TÉØÿG óæY ió°üdG
øY kÉ≤«bO kÉª««≤J OQGƒdG ió°üdG ∫ÉÑ≤à°SGh QOÉ°üdG äƒ°üdG ó«dƒJ ÚH π°UÉØdG âbƒdG Ωó≤j .óFÉ©dG
¢TÉØÿG É¡«a óLh »àdG áHôéàdG ‘ :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .±ó¡dGh ¢TÉØÿG ÚH á∏°UÉØdG áaÉ°ùŸG
á«dÉY äÉHòHP √QGó°UEÉH áaô¨dG πµ°Th ÚYhô°ù«o dG OƒLh ¢TÉØÿG ∑QOCG ,¢VQC’G ≈∏Y ÚYhô°ù«o dG
75
¢TÉØÿG Qób Gòµgh ,äGƒ°UC’G ¢VQC’G â°ùµY ;É¡æY á°ùµ©æŸG äGQÉ°TE’G »≤∏Jh äƒ°üdG øe
¢TÉØÿG ¤EG ÜôbCG ÉfÉc ÚYhô°ùo«dG ¿EÉa ,∂dP øe ¢ùµ©dG ≈∏Yh .¢VQC’G ÚHh ¬æ«H á∏°UÉØdG áaÉ°ùŸG
√ò¡H .á°ùµ©æŸG äGOOÎdG øe Ò¨j √QhóH Gògh ,áØ«ØN ácôM Écô– Éª¡fCG Éªc ,º°S 0^5 ‹GƒëH
á«Jƒ°U IôFGO 20000 ‹GƒM ¢TÉØÿG Qó°üj .¢VQC’G ≈∏Y ÚYhô°ù«o dG OƒLƒH ¢TÉØÿG ±ôY á≤jô£dG
ƒgh ôaÉ°ùj ¢TÉØÿG ¿EÉa ,∂dP ≈∏Y IhÓY ,á°ùµ©æŸG äGƒ°UC’G πc π∏ëj ¿CG ¬æµÁh ,á«fÉãdG ‘
.ôFÉ£dG Gò¡d õé©ŸG º«ª°üàdG ∞°ûµJ ≥FÉ≤◊G √òg πc ≈∏Y á«fCÉàe Iô¶f .áª¡ŸG √ò¡H Ωƒ≤j
ºª°üe ÉgóæY QGOGôdG ΩÉ¶f ¿CG »g ¢TÉØÿG Qƒ«W É¡H ™àªàJ »àdG á°ûgóŸG iôNC’G á«°UÉÿG
É‡ ,kGóL ≥«°V äÉbƒ∏ıG √ò¡d á«©ª°ùdG äGOOÎdG ∞«W ¿EG å«M ,É¡Jƒ°U iƒ°S ™ª°ùJ ’ å«ëH
Qó°üe øe πc ¿Éc GPEG ¬fCG »æ©j ô∏HhódG ÒKCÉJh .ô∏HhódG ÒKCÉJ ÖÑ°ùH IÒÑc á∏µ°ûe É¡d ÖÑ°ùj
76
≈«ëj ¿hQÉg
ΩÓ¶dG ‘ ≈àM ¿GQó÷G ‘ áMƒàØŸG Üƒ≤ãdG áaô©e ádƒ¡°S πµH ™«£à°ùj ¢TÉØÿG ¿GC ÜQÉéàdG âÑKGC
.É¡dÓN øe ¿GÒ£dG ™«£à°ùj ¬fGB h,¢ùeGódG
GPEG øµdh ,Qó°üŸG ÉgQó°üj »àdG É¡°ùØf äGOOÎdG πÑ≤à°ùj »≤∏àŸG ¿EÉa ,kÉ«Ñ°ùf kÉàHÉK »≤∏àŸGh äƒ°üdG
ÉgQó°üj »àdG ∂∏J øY áØ∏àfl ¿ƒµJ »≤∏àŸG π°üJ »àdG äGOOÎdG ¿EÉa kÉcôëàe ÉªgóMCG ¿Éc
äƒ°üdG OOôJ ¿Éaô∏HhO IôgÉX Ö°ùM ¬fC’ ¢TÉØî∏d áÑ°ùædÉH áª¡e á∏µ°ûe Éæg ô¡¶J Gòd.Qó°üŸG
OOôJ ¿CÉa ¬æY Ió©àÑe áHÉHP ≈∏Y á«Jƒ°U áLƒe ô°ûæj ÉeóY ¬fCÉa Gòd Ò¨à«°S ∑ôëàe º°ùL øe ¢ùµ©æŸG
.¢TÉØÿG ¬©ª°ùj ’ Gk OOôJ ¿ƒµj ób ¢ùµ©æŸG äƒ°üdG
äÉLƒŸG πjó©àH Ωƒ≤j ¬fCG ƒg §«°ùH ÖÑ°ùd á∏µ°ûŸG √òg øe ¢TÉØÿG ÊÉ©j ’ Gòg πc ™eh
:∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .ô∏HhódG ÒKCÉJ ¿ƒµ«°S ∞«c ±ô©j ¬fCÉch ácôëàŸG IOÉŸG ¤EG É¡∏°Sôj »àdG á«Jƒ°üdG
77
Aõ÷G ‘ á°ùµ©æŸG äÉLƒŸG ™≤J ’ ∂dòHh ,Ió©àÑŸG áHÉHòdG ¤EG á«Jƒ°üdG äÉLƒŸG ≈∏YCG ¢TÉØÿG π°Sôj
. á«Jƒ°üdG äÉHòHòdGh äGOOÎdG ∞«W øe ¢TÉØÿG ¬©ª°ùj ’ …òdG
?á«Jƒ°üdG äGOOÎdG πjó©àH ¢TÉØÿG Ωƒ≤j ∞«c øµdh
¤hC’G :QÉfƒ°ùdG áª¶fCÉH ºµëàJ »àdG á«Ñ°ü©dG ÉjÓÿG øe ¿ÉYƒf ¢TÉØÿG ÆÉeO ‘ óLƒj
.ió°üdG õcôe äGAGóf ódƒàd äÓ°†©dG ¤EG ôeGhC’G Qó°üJ á«fÉãdGh ,¢ùµ©æŸG ió°üdG ¢ù°ùëàJ
Gk QGòfEG »£©j á°ùµ©æŸG äGQÉ°TE’G ‘ kÉ£«°ùH kÉaGôëfG ¿EG ≈àM ø≤àe øeGõàH ÉjÓÿG √òg πª©J
óæY ió°üdG áLQO Ò¨àJ Gòµgh .ió°üdG OOôJ ™e ºZÉæàj …òdG AGóædG ‘ Gk OOôJ ódƒjh iôNCÓd
.AGOCG π°†aCG ≈∏Y ∫ƒ°üë∏d §«ÙG ™e ≥aGƒàdÉH ¢TÉØÿG
¿EG .áaOÉ°üŸG ≥jôW øY πµ°ûàdGh Qƒ£àdG ájô¶f GC óÑe ≈∏Y ôgGƒ¶dG √òg Ò°ùØJ π«ëà°ùŸG øe
OƒLƒdÉa ,á«FGƒ°û©dG ''IôØ£dG'' GC óÑe ≈∏Y ¬∏«∏– øµÁ ’h Gk óL ó≤©e ¢TÉØÿG iód QÉfƒ°ùdG ΩÉ¶f
¢TÉØÿG áª¡e ô°üà≤J ’ .¬FGOC’ áÑ°ùædÉH kÉjƒ«M Èà©j πeÉµàe πµ°ûH ΩÉ¶ædG Gòg äÉfƒµŸ øeGõàŸG
Éªc ,kGÎe 3050 ƒ∏Y ≈àM ¢TÉØÿG Gòg Ò£j .ÉµjôeGC ‘ ¢û«©Jh ¿ƒ«∏e 50 ¤GE É¡fÉµ°S OóY π°üj ⁄É©dG ‘ ¢TÉØî∏d Iôª©à°ùe ÈcGC
28
äGQÉ£ŸG QGOGQ ¬Ø°ûµj ¿GC øµÁ å«ëH kGóL ÒÑc ¬fGC
78
≈«ëj ¿hQÉg
IQhÉæŸGh á°ùµ©æŸG äGQÉ°TE’G á÷É©e ¤EG ∂dP ió©àJ πH ,äGƒ°UC’G øe á«dÉY äÉLQO ¥ÓWEG ≈∏Y
.óMGh âbh ‘ ∂dP πc ¬H á°UÉÿG QÉfƒ°ùdG äGƒ°UCG πjó©Jh
A»°T ≈∏Y ’EG ∫ój ’ Gòg ¿EG πH ,πµ°ûàdG ‘ áaOÉ°üŸG GC óÑe Aƒ°V ≈∏Y ∂dP ìô°T øµÁ ’ ,™Ñ£dÉH
.ôFÉ£dG Gòg ≥∏N ‘ »¡dE’G RÉéYE’G :óMGh
ódƒàj õé©e ±É°ûàcG πc óæYh ,¢TÉØÿG ≥∏N ‘ IójóL äGõé©e øY AÉª∏©dG çÉëHCG âØ°ûc
¤EG Iójó÷G çÉëHC’G â∏°UƒJ ó≤a .Ö«é©dG ΩÉ¶ædG Gòg πªY á«dBG º¡ah ±É°ûàc’ ÈcCG ó– º¡∏NGO
øe áYƒª› áÑbGôe GhOGQCG øjòdG AÉª∏©dG øe OóY ΩÉb 29.¢TÉØÿG ⁄ÉY ‘ Gk óL IÒãe äÉaÉ°ûàcG
Qƒ«£dG √òg ¿CG ßMƒd .áYƒªÛG AÉ°†YCG ¢†©H ≈∏Y ∫É°SQEG Iõ¡LCG Ö«cÎH ,±ƒ¡µdG óMCG ‘ ¢û«aÉØÿG
√òg øY π°üØe πé°ùH ¿ƒãMÉÑdG ßØàMG .ôéØdG πÑb Oƒ©Jh É¡nJƒor b §≤à∏àd ∞¡µdG øe π«∏dG ‘ êôîJ
70-50 ÚH Ée ìhGÎJ áaÉ°ùe ¤EG ¬à∏MQ ‘ ó©àÑj áYƒªÛG √òg AÉ°†YCG ¢†©H ¿CG GhóLh .äÓMôdG
.kÉ°TÉgOEG πMGôŸG ÌcCG âfÉc π«∏≤H ¢ùª°ûdG ÆhõH πÑb ¢TÉØÿG ÉgDhóÑj »àdG IOƒ©dG á∏MQ ¿CG ’EG.ºc
Égƒ©£b »àdG áaÉ°ùŸG âfÉc Éª¡e ¬æe GƒLôN …òdG ∞¡µdG ¤EG øjóFÉY kÉ©«ªL ¢TÉØÿG OGôaCG Ò£j
…òdG ∫GDƒ°ùdGh .¬«dEG Gƒ∏°Uh …òdG ¿ÉµŸGh
¿ÉµŸG ¢TÉØÿG ±ô©j ∞«c :¬°ùØf ìô£j
¬Ø¡c øY √ó©H Oóëj ∞«ch ¬«a øµ°ùj …òdG
¢û«aÉØÿG Iôª©à°ùe
?¬æe êôN …òdG
§£îj ∞«c ±ô©f ’ øëf ¿B’G ≈àM
ióe AÉª∏©dG ¥ó°üj ’ .IOƒ©dG á∏Môd ¢TÉØÿG
∞¡µdG
á∏MQ ≈∏Y ¢TÉØÿG iód »©ª°ùdG ΩÉ¶ædG ÒKCÉJ
‘ iôj ’ ¢TÉØÿG ¿CG ÉfôcòJ GPEGh .IOƒ©dG
øe ójõŸG ¿ƒ©bƒàj AÉª∏©dG ¿EÉa ,kÉ≤∏£e Aƒ°†dG
º«ª°üàdG Gòg º¡d É¡∏ªëj »àdG äBÉLÉØŸG
≥WÉæŸG øe OóY ‘ ∫ƒéàj ¢TÉØÿG ¿GC ∞°ûào cG ¿ƒdhÉëj AÉª∏©dG ∫GR Ée ,QÉ°üàNÉH .õé©ŸG
øe kÉª«≤à°ùe kÉ≤jôW ∂∏°ùj Oƒ©j ÉeóæY ¬fGC ’GE ,áØ∏àıG
á≤jô£dG âdGRÉeh .∞¡µdG ¤GE ¬«a ¿Éc …òdG ¿ÉµŸG ΩÉ¶ædG Gòg øY ¬fƒ∏¡éj É‡ ÒãµdG ±É°ûàcG
.áë°VGh ÒZ IOƒ©dG á∏MQ ‘ ¬fGÒW ‘ É¡©Ñàj »àdG !Ö«é©dG
79
á«FÉHô¡µdG áµª°ùdG
¢ù«∏µæ◊G áµª°S óæY á≤YÉ°üdG ábÉ£dG
»£¨J .¿hRÉeC’G ô¡f ‘ kÉÑjô≤J øjÎe ∫ƒ£dG øe ≠∏Ñj …òdG »FÉHô¡µdG ¢ù«∏µæ◊G ¢û«©j
.á«FÉHô¡c áë«Ø°U 6000 ¤EG 5000 ÚH Ée πª– »gh áµª°ùdG √òg º°ùL »ã∏K á«FÉHô¡µdG AÉ°†YC’G
√òg Ωóîà°ùJ .ÒÑeCG 2 πµd âdƒa 500 QGó≤Ã á«FÉHô¡c äÉæë°T ódƒJ ¿CG øµÁ íFÉØ°üdG √òg
.á«FÉHô¡µdG á≤©°üdÉH É¡à°ùjôa πà≤J »¡a ,Ωƒé¡dGh ´ÉaódG »°Vô¨d á«FÉHô¡µdG á«°UÉÿG áµª°ùdG
√òg ódƒJ ¿CG øµÁ .øjÎe áaÉ°ùe øe Iô≤H πà≤d áµª°ùdG √òg É¡≤∏£J »àdG á«FÉHô¡µdG á≤©°üdG »ØµJ
.á«fÉãdG øe 1000 /3-2 ¤EG π°üJ áYô°ùH É¡àæë°T á«FÉHô¡µdG á«dB’G
ó«≤©àdG ‘ ájÉZ á«dB’G .É¡JGP óM ‘ Iõé©e Èà©J áµª°ùdG √òg É¡H ™àªàJ »àdG IÒÑµdG Iƒ≤dG √òg
¿CG øµÁ ’ »FÉHô¡µdG ΩÉ¶ædG ¿C’ ,''Iƒ£N Iƒ£ÿG'' Qƒ£àdG CGóÑe ∫ÓN øe áWÉ°ùÑH É¡Mô°T øµÁ ’h
πµ°ûH óLhCG ób ΩÉ¶ædG Gòg ¿CG »æ©j É‡ ,¬JÉeƒ≤e πeÉµH πª©j ⁄ GPEG IóFÉa ájCG ¥ƒ∏ıG Gò¡d Ωó≤j
.óMGh âbh ‘ πeÉµàe
»FÉHô¡µdG π≤◊G á£°SGƒH ''iôJ'' »àdG áµª°ùdG

á«FÉHô¡c äÉæë°T ódƒJ iôNCG áµª°S ∑Éæg ,á«FÉHô¡µdG äÉæë°ûdÉH áë∏°ùŸG áµª°ùdG øY Gk ó«©H
´Éaó∏d á«FÉHô¡µdG áæë°ûdG Ωóîà°ùJ ’ áµª°ùdG √òg øµdh .âdƒa 3-2 ÚH Ée ìhGÎJ á£«°ùH
? ¿PEG É¡eóîà°ùJ GPÉª∏a ,Ωƒé¡dGh
ΩÉ°ùLCG ‘ kÉ«°ùM kÉeÉ¶f ¤É©J ¬∏dG ≥∏N .»°ùM ƒ°†©c áØ«©°†dG äGQÉ°TE’G √òg áµª°ùdG Ωóîà°ùJ
30
.äGQÉ°TE’G √òg ≈≤∏àjh Qó°üj ¿CG ¬æµÁ ∂ª°ùdG
øe á«FÉHô¡µdG äÉHòHòdG Qó°üJh ,É¡∏jP ‘ óLƒj ¢UÉN ƒ°†Y ‘ á«FÉHô¡µdG äGQGó°UE’G ódƒàJ
Éægh ,É¡dƒM kÉ«FÉHô¡c kÓ≤M QƒØdG ≈∏Y ódƒJ äGQÉ°TEG πµ°T ≈∏Y Égô¡X ‘ IOƒLƒŸG äÉeÉ°ùŸG ±’BG
ΩCG AÉHô¡µ∏d πbÉf ƒg πg ,π≤◊G Gòg øª°V ™≤j A»°T …CG á«Yƒfh ºéM ójó– øe áµª°ùdG øµªàJ
∞°ûàµJ ¿CG É¡æµÁ á«FÉHô¡c äÉ°ù°ùëàe áµª°ùdG º°ùL ≈∏Y óLƒj .¬àcôM Oó– ¿CG É¡æµÁ Éªc ?’
.kÉeÉ“ QGOGôdG π©Øj Éªc π≤◊G
80
≈«ëj ¿hQÉg
á∏bÉf ÒZ IOÉe
»FÉHô¡µdG ƒ°†©dG á«FÉHô¡µdG IQƒ°üdG

á∏bÉædG IOÉŸG
»àdG äGÒ¨àŸG ô°ùØjh á«FÉHô¡µdG äGQÉ°TE’G É¡«dEG π≤æj Gk QGOGQ áµª°ùdG √òg πª– ,QÉ°üàNÉH
íÑ°UCG ÉeóæYh .É¡H É¡ª°ùL §«– »àdG äGQÉ°TE’G √òg ¥ÎîJ »àdG OGƒŸG ÖÑ°ùH π≤◊G πNGO çó–
.áµª°ùdG √ò¡d õé©ŸG ≥∏ÿG ∞°ûàcG ¿É°ùfE’G iód kÉahô©e QGOGôdG
á°ü°üîàe äÉ«≤∏àe
¢ù°ùëàJ á«HGô÷G äÉ«≤∏àŸÉa .äÉ«≤∏àŸG øe áØ∏àfl ´GƒfCG ∑Éª°SC’G √òg ΩÉ°ùLCG ‘ óLƒj
√òg .äGô°û◊G äÉbôj hCG ∑Éª°SC’G øY Qó°üJ »àdG ¢†ØîæŸG OOÎdG äGP á«FÉHô¡µdG äÉHòHòdG
™ªŒ ¿CG É¡æµÁ Éªc ,¢VQCÓd »°ù«WÉæ¨ŸG ∫ÉÛG ¢ù°ùëàJ É¡fCG áLQód á«°SÉ°ù◊G Iójó°T äÉ«≤∏àŸG
. ¢SÎØŸGh á°ùjôØdG øY äÉeƒ∏©ŸG
,áµª°ùdG ÉgQó°üJ »àdG ‹É©dG OOÎdG äGP äGQÉ°TE’G á«HGô÷G äÉ«≤∏àŸG ¢ù°ùëàJ ¿CG øµÁ ’
πª©Jh É¡JGP áµª°ùdG äÓ°†a ¢ù°ùëàJ äÉ°SÉ°ù◊G √òg .á«HƒÑfC’G äÉ«≤∏àŸÉH áWÉæe áª¡ŸG √ò¡a
É¡°†©H QòæJh É¡æ«H Éª«a ∑Éª°SC’G π°UGƒàJ ¿CG øµÁ á≤jô£dG √ò¡H .¬«a óLGƒJ …òdG §«ÙG º°SQ øY
.¢ùæ÷Gh ºé◊Gh ôª©dGh ´GƒfC’G ∫ƒM äÉeƒ∏©ŸG ∫OÉÑàJ É¡fCG Éªc ,á∏ªàÙG QÉ£NC’G øe
81
Ú°ùæ÷G ÚH äÉaÓàN’G ∞°üJ »àdG äGQÉ°T’E G

OƒLh ≈∏Y IhÓY ,Iójôa á«FÉHô¡c äGQÉ°TEG ∑Éª°SC’G √òg ´GƒfCG øe ´ƒf πc πªëj
¢†©ÑH π«°UÉØàdG ¢†©H ¢üàîJ .áàHÉK ≈≤ÑJ áeÉ©dG á«æÑdG ¿CG ’EG ,óMGƒdG ´ƒædG OGôaCG ÚH äÉaÓàNG
.áeƒ∏©ŸG √ò¡d kÉ≤ah ±ô°üàJh ∫É◊G ‘ ¬aô©J ôcòdG ÖfÉéH ≈ãfC’G ô“ Éeóæ©a ,OGôaC’G
ôª©dG äGQÉ°TGE
πª– ¢ù≤ØdG áãjóM ∑Éª°SC’Éa .áµª°ùdG ôªY øY äÉeƒ∏©e á«FÉHô¡µdG äGQÉ°TE’G πª–
É¡JÉHòHP πª– á«àØdG ∑Éª°SC’G ≈≤ÑJh ,á∏¡µdG ∑Éª°SC’G É¡∏ª– »àdG ∂∏J øY ∞∏àîJ äGQÉ°TEG
É¡∏ª– »àdG ∂∏àd á∏KÉ‡ É¡JÉHòHP íÑ°üJ ÉgóæY ,IÉ«ë∏d É¡LhôN øe ô°ûY ™HGôdG Ωƒ«dG ≈àM á°UÉÿG
É¡≤jôW ø©a ,Ió≤©ŸG IƒHC’Gh áeƒeC’G ábÓY ‘ Gk ÒÑc Gk QhO Ö©∏J á«°UÉÿG √òg .á∏¡µdG ∑Éª°SC’G
.kÉŸÉ°S ihCÉŸG ¤EG ¬H Oƒ©jh √Ò¨°U ≈∏Y ódGƒdG ±ô©àj
82
≈«ëj ¿hQÉg
äGQÉ°T’E G ÈY π≤àæJ »àdG á£°ûf’C G

´GƒfCG πc ‘ .¢ùæ÷Gh ôª©dG äÉeƒ∏©e øY ∞∏àîJ äÉeƒ∏©e kÉ°†jCG ∑Éª°SC’G π≤æJ ¿CG øµÁ
áµª°S π≤æJ :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .ájôjò– ä’É°SQ á«FÉHô¡µdG äGQÉ°TE’G π≤æJ á«FÉHô¡µdG ∑Éª°SC’G
É¡æµÁ »àdGh ,á«fÉãdG ‘ äÉHòHP 10 …CG õJÒg 10 OOÎH á«FÉHô¡c äGQÉ°TEG Mormydae Gó«eQƒŸG
º°üÿG ôjòëàH áæcÉ°ùdG Mormydae áµª°ùdG √òg Ωƒ≤J .õJÒg 120-100 ÚH Ée ¤EG π°üàd É¡JOÉjR
¿É«MC’G º¶©e ‘ .∫Éà≤dG AóH πÑb á°†Ñ≤dG ΩÉµMEG ¬Ñ°ûJ á«dB’G √òg .¬«∏Y ¬æ°ûà°S …òdG Ωƒé¡dG øe
¥ÓWEG øY á°ùjôØdG ∞bƒàJ ácô©ŸG AÉ¡àfG ó©H .≥jô£dG øY º°üÿG AÉ°übEÉH ôjòëàdG Gòg ™Øæj
ÖÑ°ùdGh , áæcÉ°S ácô©ŸG øe Öë°ùæJ »àdG áµª°ùdG ≈≤ÑJ .á≤«bO 30 IóŸ á«FÉHô¡µdG äGQÉ°TE’G
íÑ°üJ É¡fCG PEG ,kÉ«fÉK É¡H á£«ÙG AÉ«°TC’G ÖæŒ h ,k’hCG áHƒ©°U ÌcCG É¡«∏Y Qƒã©dG π©L ƒg ∂dP AGQh
.»FÉHô¡µdG ¿ƒµ°ùdG ÖÑ°ùH kÉeÉ“ AÉ«ªY
Öæéàd ¢UÉN ΩÉ¶f

»FÉHô¡µdG ÜGô£°V’G
øe áµª°S âHÎbG ƒd çóëj GPÉe ¿B’Gh
á«FÉHô¡µdG äGQÉ°ûdG ¿É≤∏£J Éªgh iôNCG
™e QGOGôdG äGQÉ°T πNGóàJ ’CG ?É¡°ùØf
ÉgÉÑM ¬∏dG øµdh ,á«©«ÑW áé«àf √òg ?É¡°†©H
≥∏£j .ÜGô£°V’G Gòg ™æ“ á«©«ÑW á«YÉaO á«dBÉH
á©fÉŸG áHÉéà°S’G'' º°SG ΩÉ¶ædG Gòg ≈∏Y AGÈÿG
áµª°S ¬LGƒJ ÉeóæY JAR . Gk QÉ°üàNG ''ΩÉMORÓd
,áYô°ùH ÉgOOôJ Ò¨J ¬°ùØf OOÎdG πª– iôNCG
»FÉHô¡µdG πNGóàdG çhóM ÖæŒ »æ©j Gògh
iôNGC áµª°S ¿Éµe á«FÉHô¡µdG áµª°ùdG Oó– . ôµÑe âbƒH
.á«FÉHô¡µdG äGQÉ°T’E G ≥jôW øY »FÉHô¡µdG ΩÉ¶ædG ó«≤©J ≈∏Y ∫ój Gòg πc
IôgÉ¶dG √òg Ò°ùØJ øµÁ ’h ,áµª°ùdG óæY
83
√òg Ò¨J .á¡HÉ°ûàe äGQÉ°TGE ´ƒædG ¢ùØf OGôaGC Ωóîà°ùj .äÉLƒŸG √òg ∫ÓN øe á«FÉHô¡c äÉLƒe π°SôJ »àdG ∑Éª°S’C G π°üàJ
±ô©àdG á«fÉµeGE π¡°ùj É‡ ,ÜGô£°V’G Öæéàd ´ƒædG ¢ùØf øe iôNÉC H π°üàJ ÉeóæY á«FÉHô¡µdG äGOOÎdG πµ°T øe ∑Éª°S’C G
.Ió«©H øµdh á¡HÉ°ûe äGQÉ°TGE ≈∏Y
áµª°ùdG √òg áª¶fCG ìô°T ádÉëà°SÉH ''´GƒfC’G π°UCG'' ¬HÉàc ‘ øjhQGO ±ÎYG .''Qƒ£àdG'' Aƒ°V ≈∏Y
øjhQGO òæeh .31''ájô¶ædG ¬LGƒJ »àdG äÉHƒ©°üdG'' ¿GƒæY πªëj π°üa â– ájô¶ædG √òg ≈∏Y AÉæH
.kGó«≤©J ÌcCG äÉ«æH øY AÉª∏©∏d ∞°ûµJ áµª°ùdG √ògh Ωƒ«dG ≈àMh
¬àª¶©H ¬∏dG OƒLh ≈∏Y ÉædóJ äÉbƒ∏ıG øe ÉgÒ¨c »gh ,πLh õY ¬∏dG ≥∏N øe ∑Éª°SC’G √òg
...¢Shób ìƒÑ°S ,¬JQóbh
84
≈«ëj ¿hQÉg
É¡YGƒfGC Ö°ùM á«FÉHô¡µdG ∑Éª°S’G É¡ãÑj »àdG äGQÉ°T’ G ´GƒfGC
Gymnarchus nilotikus Gnathonemus pertersii Gnathonemus moori
Mormyrus rume Gnathonemus moori Mormyrops deliciosus
ôNGB ´ƒf ∞°ûàµJ ¿GC á«FÉHô¡µdG áµª°ù∏d øµÁ

.á«FÉHô¡µdG äGQÉ°ûdG ∫ÓN øe ∑Éª°S’C G øe
ÚØdódG áªéªL πNGO QÉfƒ°ùdG
ó©H ≈∏Yh ¢ùeGO ΩÓX ‘ AÉŸG â– Oƒ≤ædG øe ÚàØ∏àfl Úà©£b ÚH ÚØdódG õ«Á ¿CG øµÁ
¿CG ¿hO ∂dP õ«“ É¡fEG ,’ ?áaÉ°ùŸG √òg øe ÚØdódG áµª°S iôJ π¡a ,(kGÎeƒ∏«c 3) Ú∏«e
‘ ¬∏ª– …òdG ió°üdG ójó– ΩÉ¶f á£°SGƒH ≥«bódG ójóëàdG Gò¡H Ωƒ≤J ¿CG É¡æµÁ .√GôJ
á«æHh áYô°Sh , ºéMh ,πµ°T øY á∏°üØe äÉeƒ∏©e ™ªéH É¡d íª°ùj …òdGh ,É¡àªéªL
.A»°ûdG
øµªàj Éªæ«Ña ,ó≤©ŸG ΩÉ¶ædG Gòg É¡Ñ∏£àj »àdG äGQÉ¡ŸG ôjƒ£J ‘ kÉàbh ÚØdódG ¥ô¨à°ùj
.áHôéàdG øe äGƒæ°S ¤EG »àØdG ÚØdódG êÉàëj ,AÉ«°TC’G º¶©e õ««“ øe ≠dÉÑdG ÚØdódG
,Ö°ùëa ¬«a íÑ°ùj …òdG §«ÙG ±É°ûàcG ‘ ió°üdG ójó– ΩÉ¶f ÚØdódG Ωóîà°ùj ’
kÉJGƒ°UCG Qó°üJh ΩÉ©£dG âbh ¿É«MC’G ¢†©H ‘ Úa’ódG øe á©HQCG hCG áKÓK ™ªàŒ πH
á¨dÉÑdG Úa’ódG Qó°üJ.•É≤àd’G á∏¡°S É¡∏©Œh É¡à°ùjôa ∂HôJ Gk óL ájƒbh á©ØJôe äÉLQóH
á≤£æe øe á«Jƒ°üdG äÉLƒŸG √òg ÚØdódG Qó°üj hCG õJôg 000.02 ¿É°ùfE’G É¡©ª°ùj ’ kÉJGƒ°UCG
É¡«a ÖZôj »àdG á¡÷G ¤G äÉLƒŸG √òg ¬«LƒJ ÚØdódG ™«£à°ùjh ñÉØàf’G .¬°SCGQ áeó≤e
º°ùL …CÉH √òg QÉfƒ°üdG äÉLƒe âeó£°UCG ¿CÉa.á¡÷G ∂∏J ƒëf ¬°SCGQ ∂jôëàH ∂dPh
á«ægO IOÉÃ IAƒ∏‡ äÉZGôa á«∏NGódG ¿P’ Gh πØ°S’ G ∂ØdG ÚH óLƒj. ™LôJh ¢ùµ©æJ
äÉeƒ∏©ŸG π≤àæJ ºK .á«∏NGódG ¿P’ G ¤G äÉLƒŸG √òg π≤f É¡àØ«Xhh (â«Ñ«d) É¡ª°SG áæ«©e
ÉgÒ°ùØàH Ωƒ≤j …òdG ÆÉeódG ¤EG á«©ª°ùdG
ΩÉ¶f ‘ á¡HÉ°ûe á«ægO IOÉe óLƒJ .É¡∏«∏–h
äGƒ°UCG π≤àæJ PEG , ¿Éà«◊G iód QÉfƒ°ùdG
á«ægO OGƒe ÈY á«Jƒ°üdG ¥ƒa äÉLƒŸG
√òg ¿ƒµJ ¿CG Öéj .áØ∏àfl ¥ô£Hh áØ∏àfl
πµ°ûdÉH á©°Vƒàe áØ∏àıG á«ægódG OGƒŸG
π≤f øe øµªàJ ≈àM Ö°SÉæŸG π°ù∏°ùàdGh
86
(20.000 Hz.) ¿É°ùfÓE d áYƒª°ùe ÒZ kÉJGƒ°UGC á¨dÉÑdG Úa’ódG Qó°üJ
‘ IOƒLƒe áîØàæe á≤£æe øe äGƒ°U’C G √òg êôîJ .¥ƒa Éªa õJôg
äÉ°ù««µdG äÉ°ù««µdG »¡Ñ÷G ñÉØàf’G øµÁ ''»¡Ñ÷G ñÉØàf’G'' ≈YóJ ¢SGC ôdG áeó≤e
á«ØfC’G á«ØfC’G
á«Jƒ°U ¥ƒa äÉLƒe É¡àÑZQ Ö°ùM äÉLƒŸG √òg ¬LƒJ ¿GC Úa’ó∏d
QÉfƒ°ùdG äÉLƒe ¢ùµ©æJ .É¡°SGC Q ∂jôëàH
ió°üdG
∂ØdG πª©j .≥FÉY …ÉC H Ωó£°üJ ÉeóæY Iô°TÉÑe
á«∏NGódG ¿PC’G »àdG ¿P’C G ¤GE äGQÉ°T’E G π≤æj x≥n∏nàoªnc »∏Ø°ùdG
.ÉgÒ°ùØJh É¡∏«∏ëàH Ωƒ≤«d ÆÉeódG ¤GE ÉgQhóH äÉeƒ∏©ŸG ¬LƒJ
,…OÉ©dG äƒ◊G øgO øY ∞∏àîjh ¬JGP óëH ójôa ¿ƒgódG øe ´ƒf πc .á«Jƒ°üdG äÉLƒŸG
ΩÉ¶æd øµÁ ’ .áØ∏àıG äÉÁõfC’G øe OóY ¤EG êÉà– Ió≤©e á«FÉ«ª«c äÉ«∏ªY ∫ÓN øe ¿ƒµàjh
√òg ¿CG ƒgh §«°ùH ÖÑ°ùd Qƒ£àdG ájô¶f »YóJ Éªc ,èjQóàdÉH Qƒ£àj ¿CG ÚØdódG óæY Gòg QÉfƒ°ùdG
»FÉ¡ædG É¡©°Vhh É¡∏µ°T ‘ øµJ ⁄ Ée ÚØdódG óæY …ƒ«◊G ÉgQhO …ODƒJ ¿CG øµÁ ’ Ió≤©ŸG ¿ƒgódG
π«∏– õcôeh á«∏NGódG ¿PC’G ,ÚµØdG πãe IóYÉ°ùŸG áª¶fC’G ¿ƒµJ ¿CG Öéj ,ôeC’G ∂dòc .Gòg
,''É¡àFõŒ øµÁ ’ Ió≤©e á«æH '' ƒg ió°üdG ójó– ΩÉ¶f ¿EG .»FÉ¡ædG É¡∏µ°ûH ÆÉeódG ‘ äGƒ°UC’G
.õép ©ŸG ¬∏dG ≥∏N øe É¡fEG .kÓ«ëà°ùe Gk ôeCG QGƒWC’G ‹ÉàJ CGóÑe ∫ÓN øe ÉgÒ°ùØJ hóÑj ‹ÉàdÉHh
87
∫É°üJGC á¶◊ á°üb

’ »àdG áKOÉ◊G √òg ¿CG ¥ó°üJ π¡a,¬d ≥jó°U Ú©Hh ¬æ«Y É¡«a »≤à∏J »àdG á¶ë∏dG ôcòàj Éæ∏c
?Ió≤©eh á∏jƒW äÉjÉµëH IAƒ∏‡ IÒ°üb á¶◊ ’ GC
øe ºZôdG ≈∏Yh ,óMGh ¿Éµe ‘ ¿GóYÉÑàe ¿É≤jó°U ¢ù∏L äÉ«°ùeC’G ióMEG ‘ ¬fCG ¢VÎØæd
¬≤jó°U √ÉŒÉH ÉªgóMCG âØàdG .ó©H ôNB’G OƒLƒH ±ô©j ⁄ Éª¡æe kÉjCG ¿CG ’EG áª«ª◊G ábGó°üdG ábÓY
º°ùL øe ¢ùµ©æŸG Aƒ°†dG πNój :á«FÉ«ª«µdG äÉ«∏ª©dG øe á∏°ù∏°S GC óÑJ Éægh ,ó©H √õ«Á ⁄ …òdG
Gòg ôÁ ºK ,á«fÉãdG ‘ (á«Fƒ°†dG äÉÄjõ÷G) ¿ƒJƒa ¿ƒ«∏jôJ Iô°ûY áYô°ùH Ú©dG á°SóY ¤EG ¬≤jó°U
¿ƒ«∏e áÄe ƒëf á«µÑ°ûdG πª– .á«µÑ°ûdG ¤EG Ú©dG Iôc ÓC Á …òdG πFÉ°ùdGh äÉ°Só©dG ÈY Aƒ°†dG
§jQÉıG ÉeCGh ,ΩÓ¶dG øY Aƒ°†dG õ«ªàa »°ü©dG ÉeCG ,''»°ü©dG'' h ''§jQÉıG'' É¡«∏Y ≥∏£j á«∏N
.¿GƒdC’G ¢ù°ùëààa
.á«µÑ°ûdG ≈∏Y áØ∏àıG á«Fƒ°†dG äÉLƒŸG §≤°ùJ ,kÉLQÉN IOƒLƒŸG AÉ«°TC’G ≈∏Y OÉªàY’ÉH
äÉª°ùb ¢†©H ¢ùµ©J .¬≤jó°U iCGQ …òdG ƒg ÉfóMCG ¿CG ¢VÎØfh Ú≤jó°üdG ∫Éãe ¤EG Oƒ©æd
á«Mõ≤dGh á«fô≤dG
á≤ÑW »gh ,Ú©∏d á«°SÉ°S’C G Ú©HQ’C G äÉfƒµŸG ióMGE »g á«fô≤dG
ÉgÈY QhôŸÉH Aƒ°†∏d á«fô≤dG íª°ùJ .Ú©dG áeó≤e ‘ É¡fÉµe áaÉØ°T
¿ƒµj ¿GC áaOÉ°üe ¢ù«d .∂dòH IòaÉædG êÉLR íª°ùj Éªc kÉeÉ“
¿ÉµŸG ‘ º°ù÷G πc ‘ π«ãe É¡d óLƒj ’ »àdG á≤Ñ£dG √òg ™°Vƒe
»£©àa á«Mõ≤dG ÉeGC .Ú©dG øe »eÉe’C G í£°ùdG ‘ …GC ,kÉeÉ“ Ö°SÉæŸG
á«ªc á«Mõ≤dG º¶æJ . kÉeÉ“ á«fô≤dG ∞∏N IOƒLƒe »gh É¡fƒd Ú©∏d
-Ú©dG ƒD HƒD H ™°SƒJh ¢ü∏≤J ≥jôW øY Ú©dG ¤GE IOQGƒdG Aƒ°†dG
,QƒØdG ≈∏Y ô¡ÑŸG Aƒ°†dG ‘ ƒD HƒD ÑdG ¢ü∏≤àj .§°SƒdG ‘ ájôFGódG áëàØdG
¤GE ∫ƒNódÉH Aƒ°†dG øe á«ªc ÈcÉC H íª°ù«d ™°Sƒàj ºà©ŸG Aƒ°†dG ‘h
’GE ,OQGƒdG Aƒ°†dG πjó©àd äGÒeÉµdG ‘ GC óÑŸG Gòg OÉªàYG ” .Ú©dG
.á«≤«≤◊G Ú©dG äGõ«e øY Ió«©H ≈≤ÑJ É¡fGC
88
≈«ëj ¿hQÉg
ÚH ≥«°ùæàdG ∫ÓN øe ¿É°ùf’E G ÚY πª©J

ÜÉ«Zh ,áØ∏àıG äÉfƒµŸG øe Ú©HQGC
Ú©dG π©éj äÉfƒµŸG √òg øe IóMGh
óæY :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .πª©dG øY á∏WÉY
Ú©dG ∞Œ á«©eódG Oó¨dG ióMGE ÜÉ«Z
’ ó≤©ŸG ΩÉ¶ædG Gòg .πª©dG øY ∞bƒàJh
''»éjQóàdG Qƒ£àdG'' ≥jôW øY √Ò°ùØJ øµÁ
ób Ú©dG ¿GC »æ©j É‡ ,¿ƒjQƒ£àdG »Yój Éªc
òæe πªàµŸG É¡∏µ°ûH OƒLƒ∏d äô¡X
.kÉ≤∏nN â≤∏oN É¡fGE :…GC ,¤h’C G á¶ë∏dG
.(ÜÉàµdG ô¶fG ,»ë«°VƒJ º°SQ)
á∏°†©dG
áª«≤à°ùŸG
áªëà∏ŸG
DƒHDƒH IOQhCGh ÚjGô°T

Ú©dG
á«µÑ°ûdG á«Hó¡dG á∏°†©dG
á«Mõ≤dG
á«µÑ°ûdG IOQhC’G ƒD HDƒÑdG
äÉ°Só©dG
»LQÉÿG πFÉ°ùdG
á«fô≤dG
á≤∏©e á£HQCG
áªëà∏ŸG
Ö°ü©dG IOQhC’G
…ô°üÑdG á«µÑ°ûdG
89
πãe áeÉàb ÌcC’G äÉª°ù≤dG ¢ùµ©J :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .á«µÑ°ûdG ≈∏Y Aƒ°†dG øe áØ∏àfl äÉaÉãc ¬¡Lh
iƒbCG á«Fƒ°V äÉaÉãc á«µÑ°ûdG ‘ IQhÉÛG ÉjÓÿG ≈≤∏àJ Éªæ«H ,á°†Øîæe äÉaÉãµH Aƒ°†dG ,ÚÑLÉ◊G
.á«µÑ°ûdG ≈∏Y äÉaÉãµdG áØ∏àfl á«Fƒ°V äÉLƒe ¬LƒdG äÉª°ùb ¢ùµ©J Gòµgh .≥jó°üdG ÚÑL øe
¢ù«d á≤«≤◊G ‘ ∫GDƒ°ùdG Gòg ≈∏Y ÜGƒ÷G ?äÉLƒŸG √òg É¡≤∏îJ »àdG äGÒãŸG »gÉe øµdh
.Ú©∏d õép ©ŸG º«ª°üàdG ‘ πeCÉàdG Éæ«∏Y áHÉLE’G ¤EG π°Uƒà∏d .kÓ¡°S
ÚÑ°SOhQ
Aƒ°†dG
ÚÑ°SOhQ
≈Yój kGóL Ò¨°U A…õL á«æH ‘ Aƒ°†dG ¬ÑÑ°ùj §«°ùH Ò¨J »g ÉjhD ôdG ‘ ¤h’C G Iƒ£ÿG
ƒgh ¬H π°üàj ÒÑc ÚJhôH ‘ kGÒ¨J ÖÑ°ùj ‹ÉàdÉH ƒgh ,»µÑ°ûdG cis-11
.ÚÑ°ShOhôdG
90
≈«ëj ¿hQÉg
ájhD ôdG á«FÉ«ª«c

.ƒæ«ehódG GC óÑe ≈∏Y á«FÉ«ª«µdG äÓYÉØàdG øe á∏°ù∏°S GC óÑJ ,Ú©dG ¤EG äÉfƒJƒØdG π°üJ ÉeóæY
.äÉfƒJƒØ∏d ¢SÉ°ùM A…õoL ƒgh cis-retinal-11 ¬«∏Y ≥∏£j A…õoL ƒg ƒæ«ehódG Gòg øe ¤hC’G á©£≤dG
ÚÑ°ShójôdG ÚJhôH πµ°T ‘ Ò¨J ¤EG …ODƒj É‡ ,¬∏µ°T Ò¨àj A…õo÷G Gòg ¤EG ¿ƒJƒØdG π°üj ÉeóæY
¬d íª°ùj kÓµ°T ∂dP ó©H Rhodopsin ÚÑ°ShójQ ÚJhôH òîàj .ΩÉµMEÉH ¬H §ÑJôj …òdG rhodopsin
transducin Ú°Shó°ùfGôJ ¬«∏Y ≥∏£j á«∏ÿG ‘ ôNBG ÚJhôH ™e ¥É°üàd’ÉH
ôNBG A…õL ™e §ÑJôj ÚÑ°ShOhôdG rhodopsin ™e transducin ''Ú°Shó°ùfGôJ'' πYÉØàj ¿CG πÑbh
≥∏£j ôNBG A…õLo ™e §ÑJôjh GDP A…õLo Qôëj rhodopsin ™e transducin π°üàj ÉeóæY ,GDP ≈Yój
»FõLo h transducin rhodopsin),) : Úæ«JhôH øe á∏µ°ûàŸG Ió≤©dG √òg ≈ª°ùJ ÖÑ°ùdG Gò¡d GTP. ¬«∏Y
Transducinrhodopsin GTP-. : `H (GTP ) ô¨°UCG »FÉ«ª«c
≈Yój á«∏ÿG ‘ ôNBG ÚJhôH ™e áYô°ùH GTP-'' ''Transducinrhodopsin ÒNC’G Gòg §ÑJôj ,¿B’Gh
≈Yój á«∏ÿG ‘ ôNBG ÚJhôH ∂«µØJ øe phosphodiesterase ÚJhôH øqµÁ Gògh phosphodiesterase.
øe ÚjÓŸG ÚH É¡fÉµe òNCÉJ á«∏ª©dG √òg ¿C’ ,ÅLÉØe πµ°ûH á«∏ÿG ‘ cGMP õ«côJ ¢übÉæàj cGMP .
.äÉæ«JhÈdG
ôKDƒj .ÜGƒ÷G πYÉØàdG Gòg ‘ IÒNC’G á∏°ù∏°ùdG Ωó≤J ?ÉjDhôdG á«∏ªY ‘ Gòg πc ºgÉ°ùj ∞«c
äÉæ«JhôH øe áØdDƒe á«æH »g √òg ¿ƒjC’G IÉæb .á«∏ÿG ‘ äÉfƒjC’G äGƒæb ≈∏Y cGMP õ«côJ ¢VÉØîfG
ΩƒjOƒ°üdG äÉfƒjC’ IÉæ≤dG √òg íª°ùJ ájOÉ©dG ä’É◊G ‘ .á«∏ÿG ‘ ΩƒjOƒ°üdG äÉfƒjCG º¶æJ
ÉeóæYh .¿RGƒàdG ≈∏Y ®ÉØë∏d IóFGõdG äÉfƒjC’G ìô£H ôNBG A…õLo Ωƒ≤j Éªæ«H ,á«∏ÿG ¤EG ≥aóàdÉH
‘ ∫ÓàNG ¤EG Gòg …ODƒj ,ΩƒjOƒ°üdG äÉfƒjCG OóY kÉ°†jCG ¢†Øîæj cGMP äÉÄjõL OóY ¢†Øîæj
¬«∏Y ≥∏£f Ée πµ°ûà«d ,ÉjÓÿG √òg ™e á£ÑJôŸG á«Ñ°ü©dG ÉjÓÿG Òãj É‡ ,AÉ°û¨dG ÈY äÉæë°ûdG ¿RGƒJ
.ÉjDhôdG çó– ∑Éægh ÆÉeódG ¤EG äÉ°†ÑædG ÜÉ°üYC’G πª– .''á«FÉHô¡µdG á°†ÑædG''
á°†Ñf á«∏ÿG øY ódƒàJ äÓYÉØàdG øe á∏°ù∏°S ÈYh IóMGh á«∏N óMGƒdG ¿ƒJƒØdG ¢ùª∏j QÉ°üàNÉH
√òg πc ¿CG »g Éæg á∏gòŸG á≤«≤◊G .Aƒ°†dG Ió°T …CG ,¿ƒJƒØdG ábÉW Ö°ùM IQÉãà°S’G Ò¨àJ .á«FÉHô¡c
IOÉYEÉH á«∏ÿG πNGO iôNCG á°ü°üîàe äÉæ«JhôH Ωƒ≤Jh .á«fÉãdG øe 1000/1 øe πbCÉH ºàJ äÉ«∏ª©dG
Ú©dG πÑ≤à°ùJ .á«∏°UC’G É¡àdÉM ¤EG cis-retinal , transducin, rhodopsin-11 πãe ádƒëàŸG ô°UÉæ©dG
πNGO ºàJ »àdG á«FÉ«ª«µdG äÓYÉØàdG ∫ÓN øeh ,á∏°UGƒàŸG äÉfƒJƒØdG øe ä’Ó°T QGôªà°SÉH
32
.äÉfƒJƒØdG √òg øe ¿ƒJƒa πµH ¢SÉ°ùME’G øe Ú©dG øµªàJ á°SÉ°ù◊G ÉjÓÿG
91
A
Rhk
T PDE
Rh IÉæ≤dG
IGƒæ∏d »LQÉÿG ΩGõ◊G
∂°SódG Ò¨ŸG
¿ƒJƒØdG
»LQÉÿG AÉ°û¨dG
Axoneme
∫ƒªÙG
: ¤GE RƒeôdG Ò°ûJ ,ÉjhD ôdG á«∏ª©d ájƒ«◊G á«FÉ«ª«µdG √ÓYGC º°SôdG í°Vƒj
¢SÓµ«°S â«∏«fGƒZ = GC Úà°ùjQCG = A RÉæ«c ÚÑ°ShOhQ =Rhk ÚÑ°ShOhQ = Rh
¢ùjÎ°ùj OƒØ°Sƒa = PDE Ú°ShófGôJ = T
õLƒŸG Gòg »Øµj ∂dP ™e ,á∏«∏≤dG ô£°SC’G √òg ‘ ôcP É‡ Gk ó«≤©J ó°TCG á≤«≤◊G ‘ ÉjDhôdG á«dBG
á«FÉ«ª«c äÓYÉØJ ,¿É≤J’Gh ábódG ájÉZ ‘ kÉª«ª°üJ πª– É¡fEG .Ú©∏d õé©ŸG ≥∏ÿG ≈∏Y ád’ó∏d
Oôj) ¬HÉàc ‘ ¢ù«æL ÉgôcP »àdG ƒæ«ehódG áÑ©∏H ` ¬JQóbh ¬∏dG ≥∏N ¤É©J ` ¬Ñ°TCG á∏°UGƒàe π°SÓ°ùH
QÉ¡æJ ¿CG øµÁ PEG ,(Öjô≤à∏d §≤a ¬«Ñ°ûàdG Gòg
á∏°ù∏°S øe øcÉeC’G ¢†©H ‘ .¤hC’G á©£≤∏d §≤a IóMGh á°ùª∏H ™£≤dG ±’BG øe á∏°ù∏°S
¤EG á©£b πª– »àdG á©aGôdG πãe äÓYÉØàdG øe IójóL á∏°ù∏°S GC óÑàd Iõ¡LCG Ö«côJ ºàj ƒæ«ehódG
.äÓYÉØàdG øe IójóL á∏°ù∏°S iôNCG Iôe GC óÑàd Ö°SÉæŸG ¿ÉµŸG ‘ É¡£≤°ùJh ôNBG ¿Éµe
92
≈«ëj ¿hQÉg
≥jôW øY É¡fÉµe äòNCG ób ™£≤dG √òg ¿CG ôµØj ¿CG πbÉY ¿É°ùfEG …C’ øµÁ ’ ™Ñ£dÉH
»∏÷G øe .á«°VQCG Iõg øY âéàf hCG ¿Éaƒ t£dG ™e âJCG hCG ìÉjôdG É¡àÑ∏L ób ¿ƒµJ ¿CÉc áaOÉ°üŸG
.á«gÉæàe ábOh ójó°T QòëH É¡fÉµeG ‘ É¡©°Vh ” ™£≤dG √òg øe á©£b πc ¿CG ™«ªé∏d áÑ°ùædÉH
øe kÉHô°V É¡fƒc øY hó©J ’ áaOÉ°üe áª∏c ¿CG Ú©dG ‘ á«FÉ«ª«µdG äÓYÉØàdG á∏°ù∏°S ÉfôcòJ ∂dòc
IOófi ∞FÉXh …ODƒàd Ú©e ΩÉ¶f ≥ah áÑJôŸGh áØ∏àıG ¬FGõLCÉH ´óÑŸG ΩÉ¶ædG Gòg ΩÉeCG Éæd ¢ù«d .AGô¡dG
.,π∏ÿG πÑ≤J ’ áfRGƒàe π°SÓ°S ∫ÓN øe
¥hóæ°U'' ¬HÉàc ∫ÓN øe Qƒ£àdG ájô¶fh Ú©dG á«FÉ«ª«c ≈∏Y »¡«H π«FÉµ«e AÉ«MC’G ⁄ÉY ≥∏©j
:''Oƒ°SC’G øjhQGO
’ ¬fCG.Ú©dG íjô°ûJ Ò°ùØJ ’ h,ájDhôdG á«∏ªY Ò°ùØJ ô°ûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ‘ ¿hQGO ™£à°ùj ⁄{
¢Uƒ°üÿG Gòg ‘ Qƒ£àdG ájô¶f É¡àeób »àdG íeô°ûdG ¿CG. …Qƒ£àdG ≥£æŸÉH Gòg Ò°ùØJ øµÁ
Ö©°üj ¬fCG áLQO ¤G Ú©dG ‘ çó– »àdG Iójó©dG Ió≤©ŸG äÉ«∏ª©dG Ò°ùØJ ‘ Iô°UÉbh á∏ë°V
33
.zÉ¡àHÉàc ≈àM
ájhD ôdG ó©H Ée

ÚY ¤EG ≥jó°üdG º°ùL øY ¢ùµ©æJ »àdG ¤hC’G ∫É°üJ’G äÉfƒJƒa øY ¿B’G ≈àM ÉæKó–
π«é°ùJ ” .Ió≤©e á«FÉ«ª«c äÉ«∏ªY ∫ÓN øe á«FÉHô¡c äGQÉ°TEG ódƒJ á«µÑ°ûdG ÉjÓN ¿CGh ,πLôdG
IÒ¨°üdG Iõ«ªŸG áeÓ©dG ≈àM ,√ô©°T ¿ƒd ,¬ª°ùL ,≥jó°üdG ¬Lh πãe äGQÉ°TE’G √òg ‘ π«°UÉØJ
.ÆÉeódG ¤EG äGQÉ°TE’G √òg π≤æJ ¿CG Öéj ¿B’Gh .¬¡Lh ‘ IOƒLƒŸG
.ôNBG ´ƒf øe á«FÉ«ª«c äÓYÉØàH á«µÑ°ûdG äÉÄjõL πÑb øe IQÉãà°ùŸG á«Ñ°ü©dG ÉjÓÿG πNóJ
ácôM ¥ƒ©j É‡ ,í£°ùdG ≈∏Y IOƒLƒŸG ÚJhÈdG äÉÄjõL πµ°T Ò¨àj á«Ñ°ü©dG á«∏ÿG QÉãà°ùJ ÉeóæY
kÉaÓàNG kÉ«FÉHô¡c áfƒë°ûŸG äGQò∏d IÒ¨àŸG ácô◊G ódƒJ .á«HÉéjE’G áæë°ûdG äGP ΩƒjOƒ°üdG äGQP
¿CG ó©H á«Ñ°ü©dG á«∏ÿG ¢SCGQ ¤EG IQÉ°TE’G π°üJ ,á«FÉHô¡c IQÉ°TEG √QhóH ódƒj Gògh ,á«∏ÿG êÉàdƒa ‘
á«FÉHô¡µdG IQÉ°TE’G ≈∏Yh Úà«Ñ°üY Úà«∏N ÚH Iô¨K ∑Éæg ≈≤ÑJ øµdh ,º°S 1 øe πbCG áaÉ°ùe ™£≤J
√òg Úà«Ñ°ü©dG Úà«∏ÿG ÚH óLGƒJ áæ«©e äÉ«FÉ«ª«c πª– .á∏µ°ûe √ògh ,Iô¨ãdG √òg ™£≤J ¿CG
øe ∫É≤àf’ÉH ádÉ°SôdG ôªà°ùJh ,Îª«∏«ŸG 1/5 ¤EG 1/4 ‹GƒM ádÉ°SôdG ™£≤J á≤jô£dG √ò¡H ,IQÉ°TE’G
93
.ÆÉeódG ¤EG ájÉ¡ædG ‘ π°üJ ¿CG ¤EG iôNCG ¤EG á«Ñ°üY á«∏N
IóY øe ÆÉeódG ‘ ÉjDhôdG õcôe ∞dCÉàj .ÆÉeódG ‘ ÉjDhôdG õcôe ¤EG äGQÉ°TE’G √òg πªëoJ
øe IóMGh πc ,áMÉ°ùe ™Hôe Îe 13^5 h º°S 2^5 ∂ª°ùH ,iôNC’G ¥ƒa É¡æe πc ™°VƒàJ ≥WÉæe
,k’hCG áeOÉ≤dG äGQÉ°TE’G á©HGôdG á≤£æŸG πÑ≤à°ùJ .á«Ñ°üY á«∏N ¿ƒ«∏e 17 ‹GƒM πª– ≥WÉæŸG √òg
á«∏N …C’ øµÁ QGƒWC’G øe QƒW …CG ‘ .iôNC’G ≥WÉæŸG ¤EG äÉeƒ∏©ŸG π≤æH Ωƒ≤J ‹hCG π«∏– ó©Hh
.iôNCG á«∏N …CG øe IQÉ°TE’G ≈≤∏àJ ¿CG á«Ñ°üY
áfQÉ≤e ºàJ ¿CG Öéj ¿B’Gh .ÆÉeódG ‘ ÉjDhôdG õcôe ‘ πLôdG IQƒ°U πµ°ûàJ á≤jô£dG √ò¡H
ƒd ≈àM .kÉ≤«bO ¿Éc Éª¡e π«°üØJ …CG ∫ÉØZEG ¿hO kÉ°†jCG ádƒ¡°ùH ºàj Gògh ,IôcGòdG ÉjÓîH IQƒ°üdG
¬Lh hóÑj GPÉŸ'' :k’hD É°ùJ …óÑj ÆÉeódG ¿EÉa ,IOÉY ¬«∏Y ¿Éc É‡ kÉHƒë°T ÌcCG ≥jó°üdG ¬Lh GóH
''?Ωƒ«dG Gk óL kÉÑMÉ°T »≤jó°U
á«ëàdG
.á«fÉK øe πbCÉH ''±ô©àdG ''h ''ájDhôdG'' Éª¡«∏Y Éæ≤∏WCG ¿Éà∏dG ¿ÉJõé©ŸG çó– á≤jô£dG √ò¡H
É¡àfQÉ≤eh É¡à÷É©e ºàJ å«M ,ÆÉeódG ¤EG äÉÄjõ÷G øe ÚjÓŸG äÉÄe ≠∏ÑJ »àdG äÉ«£©ŸG π°üJ
.¬≤jó°U πLôdG õ«ª«d IôcGòdG ÉjÓîH
ÉjÓN ∫ÓN øe ÉjDhôdG ™ÑàJ »àdG π©ØdG IOQ ¿É°ùfE’G èàæà°ùj .õ««ªàdG á«∏ªY á«ëàdG ™ÑàJ
»àdG ôeGhC’G ≈∏Y AÉæH ''kÉÑMôe'' :∫ƒ≤«°S ¬fCG Qô≤j :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .á«fÉK øe πbCG ‘ IôcGòdG
Gòg .''áeÉ°ùàHG'' ¬«ª°ùf Ée áª°SGQ ∑ôëààa ¬LƒdG äÓ°†©H ºµëàJ »àdG á«ZÉeódG ÉjÓÿG ÉgQó°üJ
.Ió≤©ŸG äÉ«∏ª©dG øe π°SÓ°S Òãjh á«Ñ°ü©dG ÉjÓÿG ÈY ¬HÉ°ûe πµ°ûH π≤àæj ôeC’G
äƒ°U Qó°ü«d »∏Ø°ùdG ∂ØdGh ¿É°ù∏dGh á«Jƒ°üdG ∫ÉÑ◊G ¤EG ôeGhCG Qó°üJ ¬°ùØf âbƒdG ‘h
√ÉŒÉH ácô◊ÉH á«Jƒ°üdG äÉÄjõ÷G CGóÑJ äƒ°üdG Qhó°U ó©Hh .äÓ°†©dG ácôM ™e ''kÉÑMôe''
áà°S áYô°ùH π≤àæJ »àdG √òg á«Jƒ°üdG äÉLƒŸG ¿Gƒ«°üdG ™ªéj .á«ëàdG ¬d â∏°SQCG …òdG ¢üî°ûdG
Éægh ,≈£°SƒdG ¿PC’G ¤EG áYô°ùH ÚfPC’G πNGO ÜòHòàŸG AGƒ¡dG π≤àæj ºK ,á«fÉãdG øe 5/1 ‘ QÉàeCG
äÉª«¶©dG ¤EG äGRGõàg’G √òg π≤àæJ .RGõàg’ÉH Îª«∏«e 7^6 √ô£b ≠∏Ñj …òdG á∏Ñ£dG AÉ°ûZ GC óÑj
¿PC’G ¤EG ÉgQhóH π≤àæJ á«µ«fÉµ«e äGRGõàgG ¤EG ∫ƒëàJ å«M ,≈£°SƒdG ¿PC’G ‘ çÓãdG
.¿PC’G á©bƒb πNGO óLƒj ¢UÉN πFÉ°S πNGO äÉLƒe ÉgôKEG ≈∏Y ódƒààa á«∏NGódG
94
≈«ëj ¿hQÉg
πNGO áØ∏àfl äGƒ°UCG IóY õ««“ ºàj

∫ÉÑ◊G øe OóY óLƒj å«M . á©bƒ≤dG
É¡∏ª– »àdG ∂∏J ¬Ñ°ûJ ∂ª°ùdG áØ∏àıG
äƒ°U ™e QÉJhC’G √òg õà¡J .IQÉã«≤dG
øe ''kÉÑMôe'' äƒ°U GC óÑ«a ≥jó°üdG
QÉJhC’G õà¡J . ™ØJôj ºK É«fódG áLQódG
‘h .á≤«bôdG QÉJhC’G ºK k’hCG áµ«ª°ùdG
¿ÉÑ°†≤dG ¬Ñ°ûJ AÉ°†YCG π≤æJ ájÉ¡ædG
,±’B’G äGô°ûY ÉgOóYh ,IÒ¨°üdG
.á«©ª°ùdG ÜÉ°üYC’G ¤EG äGRGõàg’G
ÜÉcôdG º¶Y ájôFGO ¬Ñ°T á≤∏M

¿Gƒ«°üdG
¿Góæ°ùdG á©bƒ≤dG äGƒæb
ábô£ŸG …õ«∏gódG Ö°ü©dG
»Zó°üdG º¶©dG Oval
window
á«©ª°ùdG IÉæ≤dG
á«LQÉÿG
¿PC’G á∏ÑW ¢TÉà°ShCG ÒØf
IOÉe RôØJ ájô©°T ÉjÓN á«©ª°ùdG IÉæ≤∏d »∏NGódG í£°ùdG »£¨J .á«©ª°ùdG IÉæ≤dG ‘ Égõ«côJh äGƒ°U’C G ™«ªéàd ¿Gƒ«°üdG ºª°U
AÉ°ûZ ∞∏N .á∏Ñ£dG AÉ°ûZ ™≤j ≈£°SƒdG ¿P’C G ájGóH √ÉŒÉH á«fP’C G IÉæ≤dG ájÉ¡f ‘h .á«LQÉÿG ñÉ°Sh’C G øe ¿P’C G »ª– á«©ª°T
‘h ,≈£°SƒdG ¿P’C G ‘ ¿P’C G §¨°V áfRGƒŸ ¢TÉà°ShGC ÒØf πª©j .ÜÉcôdGh ¿Góæ°ùdGh ábô£ŸG :»gh äÉª«¶Y çÓK óLƒJ á∏Ñ£dG
.¢UÉN πFÉ°ùH Å∏à“h á«°SÉ°ù◊G Iójó°T á«©ª°S á«dÉB H ™àªàJ »àdG á©bƒ≤dG ™≤J É¡àjÉ¡f
95
ÆÉeódG ¤EG ¿PC’G øe äƒ°üdG á∏MQ
á«∏ªY Ωƒ≤J .''áaOÉ°üŸG'' ¢SÉ°SCG ≈∏Y Ωƒ≤J »àdG äGÒ°ùØàdGh Qƒ£àdG ájô¶f kÉjóëàe ∞≤j …òdG õé©ŸG º«ª°üàdG »g ¿PC’G
.(2) πÑ£dG AÉ°û¨H äƒ°üdG Ωó£°üj ºK äGƒ°UC’G (1)¿Gƒ«°üdG ™ªéj ájGóÑdG ‘ ,ó«≤©àdG ájÉZ ‘ ΩÉ¶f πeÉµJ ≈∏Y ™ª°ùdG
ÉgQhóH õ¡J á«µ«fÉµ«e äGRGõàgG ¤EG á«Jƒ°üdG äÉLƒŸG ºLÎJ Gòµgh .õà¡J (3) ≈£°SƒdG ¿PC’G äÉª«¶Y π©éj Gòg
á«Ñ°üY äÉ°†Ñf ¤EG á«µ«fÉµ«ŸG äGRGõàg’G ∫ƒëàJ Éæg .(5) á©bƒ≤dG ‘ OƒLƒŸG πFÉ°ùdG ∑ôëà«a (4) ''á«é∏«∏gE’G IòaÉædG''
.(6) ájõ«∏gódG ÜÉ°üYC’G ÈY ÆÉeódG ¤EG É¡à∏MQ GC óÑJ
.πFÉ°ùdÉH áÄ∏àªŸG (7) á«æbC’G ¢†©H ≈∏Y (§°SƒdG ‘ ôÑq µŸG πµ°ûdG) á©bƒ≤dG …ƒà– .kGóL Ió≤©e á©bƒ≤dG πNGO á«µ«fÉµ«ŸG
Gòg ¿ƒµàj .™ª°ùdG á°SÉM ƒ°†Y ƒgh (Úª«dG ≈°übCG ‘ ôqÑµŸG πµ°ûdG) (9) ''»JQƒc ƒ°†Y'' ≈∏Y (8) á«©bƒ≤dG IÉæ≤dG …ƒà–
(11) …óYÉb AÉ°ûZ ∫ÓN øe ÉjÓÿG √òg ¤EG á©bƒ≤dG πFÉ°S ‘ äGRGõàg’G π≤àæJ .(10) ''ájô©°ûdG ÉjÓÿG'' øeƒ°†©dG
QÉ °nü Hr ’nC Ghn ™n ªr °s ùdG ºo oµnd ÉnC °n ûfGnC … òp sdG ƒn go hn }
.78 :¿ƒæeDƒŸG| n¿h ôo oµ°r û nJ É es kÓ« ∏p bn nIón Äp ar ’
nC Ghn n
ájô©°ûdG ÉjÓÿGh ,(CG12) á«∏NGódG ájô©°ûdG ÉjÓÿG ,ájô©°ûdG ÉjÓÿG øe ¿ÉYƒf ∑Éæg .»JQƒc ƒ°†Y ¬«∏Y ™°Vƒàj
õ«‰ Éæ∏©éj …òdG Gògh ,É¡∏°üJ »àdG á«Jƒ°üdG äÉHòHòdG≈∏Y kGOÉªàYG ∞∏àfl πµ°ûH ÉjÓÿG √òg õà¡J .(Ü 12) á«LQÉÿG
.É¡©ª°ùf »àdG áØ∏àıG äGƒ°UC’G ÚH
.(14) …õ«∏gódG Ö°ü©dG ¤EG É¡∏≤æJh á«FÉHô¡c äÉ°†Ñf ¤EG á«Jƒ°üdG äGRGõàg’G (13)á«LQÉÿG ájô©°ûdG ÉjÓÿG ∫ƒ–
»JCÉj Éªc ÆÉeódG ‘ ™ª°ùdG ôÁ Gòg ó©H .(15) IÒÑc á«é∏«∏gEG Ió≤Y ‘ ÚfPC’G Óc øe äÉeƒ∏©ŸG ∂dP ó©H ™ªéàJ
.34(18) á«©ª°ùdG Iô°û≤dG ájÉ¡ædG ‘h (17) §°SƒàŸG »ÑcôdG º°ù÷G (16)á©HQ’ G äGQƒµŸG:
¿Éà©bƒ≤dG π°SôJ .áØ«ØÿG äGƒ°UC’G ôªMC’G §ÿGh ,á©ØJôŸG äGƒ°UC’G ≥jôW ÆÉeódG πNGO ‘ ¥QRC’G §ÿG Qƒ°üj
.á«ZÉeódG IôµdG »Ø°üf ¤EG äGƒ°UC’G Éæ°SCGQ ‘ ¿ÉJOƒLƒŸG
’ .É¡∏«°UÉØJ ô¨°UCG ≈àM ábóH É¡ª«ª°üJ ” áØ∏àfl äÉ«æH øe ™ª°ùdG ≈∏Y ÉfóYÉ°ùj …òdG ΩÉ¶ædG ∞dCÉàj ,í°VGh ƒg Éªch
¬∏c ΩÉ¶ædG π©é«°S ¬æe Ò¨°U AõL …CG ¿Gó≤a ¿C’ ''Iƒ£N Iƒ£ÿG'' ≥jô£H OƒLƒ∏d ô¡X ób ¿ƒµj ¿CG ΩÉ¶ædG Gò¡d øµÁ
.≥∏î∏d ´óÑŸG ¿É≤JE’G øY í°VGh ôNBG k’Éãe ¿PC’G hóÑJ Gòµgh .πª©dG øY kGõLÉY
IÉà≤dG
IòaÉædG ájõ«∏gódG
ábô£ŸG á£ZÉ°†dG áLƒŸG á«é«∏g’G á©bƒ≤dG
á©bƒ≤dG iô›
º¶©dG á«∏Ñ£dG IÉæ≤dG
á«Jƒ°üdG áLƒŸG
á«LQÉÿG á«©ª°ùdG IÉæ≤dG §¨°†dG áLƒe
á«LQÉÿG ¿PC’G ¿PC’G

¿PC’G á∏ÑW ≈£°SƒdG
»∏NGódG ¿P’G
»àdG - äÉª«¶©dG √òg …OƒD J .á«∏NGódG ¿P’C Gh πÑ£dG AÉ°ûZ ÚH π°üj ô°ùéc ≈£°SƒdG ¿P’C G ‘ çÓãdG á«©ª°ùdG äÉª«¶©dG πª©J
»àdG á£ZÉ°†dG áLƒŸG π≤àæJ .á«∏NGódG ¿P’C G ¤GE ÉgQhóH π≤àæJ »àdG á«Jƒ°üdG äÉLƒŸG ÒÑµJ áª¡e - π°UÉØÃ ôN’B ÉH É¡æe πc §ÑJôj
πFÉ°ùdG Gòg πÑb øe QÉãà°ùJ »àdG äÉ°SÉ°ù◊G GC óÑJh á©bƒ≤dG πFÉ°S πNGO á«é∏«∏g’E G IòaÉædG AÉ°û¨H ÜÉcôdG º¶Y ∫É°üJG øY âéàf
.äGƒ°U’C G ™e É¡à∏MQ
ÜÉ°üYC’G ∫ÓN øe ÆÉeódG ¤EG áYô°ùH π≤àæJ ,á«FÉHô¡c IQÉ°TEG ''kÉÑMôe'' äƒ°U íÑ°UCG ,¿B’Gh
áé«àf .ÆÉeódG ‘ »©ª°ùdG õcôŸG ¤EG π°üJ ¿CG ¤EG ÜÉ°üYC’G πNGO á∏MôdG √òg π°UGƒàJ .á«©ª°ùdG
√ò¡H .á©ªéàŸG á«FôŸGh á«©ª°ùdG äÉeƒ∏©ŸG Ò°ùØàH ÆÉeódG ‘ ÜÉ°üYC’G äÉfƒ«dôJ π¨°ûæJ ∂dòd
øe ≥£ædG á«∏ªY ºàJ .á«ëàdG OôH ¿B’G »≤∏àŸG Ωƒ≤j .Égõ«Áh ¬≤jó°U á«– ≥jó°üdG ≈≤∏àj á≤jô£dG
IôµØdG ºLÎJ :á«fÉãdG øe Ò¨°U AõL ∫ÓN øeGõàe πµ°ûH πª©J »àdG äÓ°†©dG øe äÉÄe ∫ÓN
¬«∏Y ≥∏£j …òdGh ÆÉeódG ‘ á¨∏dG õcôe π°Sôj ºK ,ΩÓc ¤EG á«ëàdG ≈∏Y Oôc ÆÉeódG É¡ªª°U »àdG
.ábÓ©dG äGP äÓ°†©dG ¤EG äGQÉ°TE’G ''ÉchôH á≤£æe''
á«∏ª©dG .≥£æ∏d ΩÉÿG IOÉŸG ƒg øNÉ°ùdG AGƒ¡dGh ,''øNÉ°ùdG AGƒ¡dG'' áFôdG ódƒJ ájGóÑdG ‘
∫ÓN øe AGƒ¡dG ≥°ûæà°ùj .áFôdG ¤EG ¬dƒ°Uhh Úé°ùcC’ÉH »æ¨dG AGƒ¡dG ¥É°ûæà°SG »g Éæg á«°SÉ°SC’G
ÚàFôdG ‘ OƒLƒŸG ΩódG πÑb øe Úé°ùcC’G ¢UÉ°üàeG ºàj .ÚàFôdG ¤EG áÑ°ü≤dG ÈY π≤àæjh ∞fC’G
.ÚàFôdG IQOÉ¨Ÿ Gk õgÉL AGƒ¡dG íÑ°üj ÉgóæY ,¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK √QhóH ìô£j …òdG
98
≈«ëj ¿hQÉg
»ØfC’G ∞jƒéàdG
∂æ◊G
¿É°ù∏dG
IÉ¡∏dG
…ôŸG
»bQódG ∞jƒéàdG á«FGƒ¡dG áÑ°ü≤dG
¬∏c ∂dP ºYój ¿GC Öéj πH ,ΩÓµdG øe ÉfóMGC øµªàj »µd ΩÉé°ùfÉH »FGƒ¡dG iôÛGh ¿ÉàFôdGh á«Jƒ°üdG ∫ÉÑ◊G πª©J ¿GC »Øµj ’
.á«Jƒ°üdG ∫ÉÑ◊G ÈY AGƒ¡dG Qhôe øe ΩÓµdG AÉæKGC êôîJ »àdG äGƒ°U’C G èàæJ .É¡H §ÑJôŸG »∏°†©dG ΩÉ¶ædG
,á≤«bôdG ôFÉà°ùdG ¬Ñ°ûJ ∫ÉÑ◊G √òg .Iôéæ◊G ‘ á«Jƒ°üdG ∫ÉÑ◊G ÈY ÚàFôdG øe êQÉÿG AGƒ¡dG ôÁ
á«©°VƒH ΩÓµdG πÑb á«Jƒ°üdG ∫ÉÑ◊G ¿ƒµJ .É¡H á∏°üàŸG ∞jQÉ°†¨dG á£°SGƒH É¡dGó°SEG øµÁ »àdG
Oóëj Gòg .É¡∏∏îàj …òdG AGƒ¡dG ÖÑ°ùH RGõàg’ÉH GC óÑJh ΩÓµdG AÉæKCG É¡°†©H øe ÜÎ≤Jh ,íàØdG
.≈∏YCG º∏µàŸG äƒ°U ¿Éc Éª∏c IOhó°ûe ∫ÉÑ◊G âfÉc Éª∏c ,¢üî°ûdG äƒ°U áLQO
99
.∞fC’Gh ºØdG ∫ÓN øe í£°ùdG ¤EG π°üjh ∫ÉÑ◊G ÈY ôÁ ¿CG ó©H ≥£ædG ™e AGƒ¡dG êôîj
kÉÑjôb ¿É°ù∏dG ∑ôëàj .º∏µàŸG äƒ°üd Iójôa iôNCG á«°üî°T äGõ«e ºØdGh ∞fC’G á«æH ∞«°†J
äÓ°†Y IóY ∑ôëàJ äÉ«∏ª©dG √òg ∫ÓN øe .kGOófi kÓµ°T ¿ÉàØ°ûdG òNCÉJh ∂æ◊G øY Gk ó«©Hh
35
.á∏gòe áYô°ùHh
Qô≤j ¿CG ¬æµÁ áfQÉ≤ŸÉHh ,¬JôcGP ‘ iôNCG äGƒ°UCÉH ¬©ª°ùj …òdG äƒ°üdG ≥jó°üdG ¿QÉ≤j
ôNB’G ≈∏Y Ú°üî°ûdG øe πc ±ô©àj Gòµgh .’ ΩCG ¬jód kÉaƒdCÉe äƒ°üdG Gòg ¿Éc GPEG Ée Gk Qƒa
,ôNB’G ≈∏Y Éª¡æe πc ±ô©àjh ¿É≤jó°U πHÉ≤àj ÉeóæY çó– á≤HÉ°ùdG äGƒ£ÿG πc.¬««ëjh
º∏µàf øëf .Éæ∏NGO Qhój GPÉe ∑Qóf ¿CG πÑb ≈àM á∏gòe ábOh ¥ó°üJ ’ áYô°ùH çó– É¡∏ch
áª¶fC’G ¿EÉa ∂dP ™e ,áWÉ°ùÑdG ájÉZ ‘ çó– QƒeC’G ¿CÉch IÒÑc ádƒ¡°ùH ™ª°ùfh iôfh
.ó«≤©àdG ájÉZ ‘ »g ádÉ©a ¢ù«°SÉMC’G √òg πc π©Œ »àdG äÉ«∏ª©dGh
Qƒ£àdG ájô¶æd øµÁ ’ »àdGh IójôØdG º«eÉ°üàdG øe ó©J ’ á∏ãeCG ≈∏Y …ƒàëj ó≤©ŸG ΩÉ¶ædG Gòg
≈∏Y .…Qƒ£àdG áaOÉ°üŸG GC óÑe ≥jôW øY ÒµØàdGh ™ª°ùdGh ájDhôdG ∫ƒ°UCG ìô°T øµÁ ’ .Égô°ùØJ ¿CG
§ÑJôJ áfôe ∞jQÉ°†Z øe á«Jƒ°üdG ∫ÉÑ◊G ∞dÉC àJ

¿ƒµJ ÉeóæY . »LQÉÿG πµ«¡dG ≈∏Y äÓ°†©H
»bQódG ∞jƒéàdG áMƒàØe ∫ÉÑ◊G ¿ƒµJ áMGÎ°S’G QƒW ‘ äÓ°†©dG
á«Jƒ°üdG ∫ÉÑ◊G ,(πØ°SGC ) ΩÓµdG AÉæKGC ∫ÉÑ◊G ≥∏¨æJ .(QÉ°ù«dG ¤GE )
âfÉc Éª∏c ÌcGC IOhó°ûe ∫ÉÑ◊G âfÉc Éª∏ch
.≈∏YGC äƒ°üdG IÈf
≈eÉZôdG
100
≈«ëj ¿hQÉg
…òdG ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ¬∏dG óMC’G ≥dÉÿG πÑb øe Éæd âÑgh É¡∏c áª¶fC’G √ò¡a ∂dP øe ¢ùµ©dG
.≥∏ÿG øe IQP πc ‘ É¡ŸÉ©e ≈ª°SCG ‘ á≤∏£ŸG ¬JQóbh á«¡dE’G ¬àªµM ≈∏éàJ
:º©fC’G √òg ≈∏Y ¤É©J ¬∏dGôµ°Th Gò¡H ôµØàdG ≈∏Y ¿BGô≤dG Éæãëj
nIón Äp ar ’nC G hn Qn É °nü rH’nC G hn n™ªr °s ùdG oºoµnd nπ©n nLhn kÉÄ«°n T n¿ƒ ªo n∏©r nJ n’ rºoµpJÉ¡n seGoC p¿ƒ £o oH ø ue º oµnLôn Nr GnC o¬∏dG hn }
.78 :πëædG | n¿h ôo oµ°r û nJ º oµs∏©n nd
:iôNCG ájBG ‘h
.78 :¿ƒæeDƒŸG | n¿h ôo oµ°r û nJ É es kÓ« ∏p bn nIón Äp ar ’
nC G hn Qn É °nüHr ’nC G hn ™n ªr °s ùdG ºo oµnd ÉnC °n ûfGnC …òp sdG ƒn go hn }
Gòg .á«fÉãdG pô°r ûpY ∫ÓN ºàJ IQƒ°üdG ‘ IOQGƒdG ä’ÉªàM’G πc .á≤FÉa áYô°S äGP äGÒeÉµH á«Jƒ°üdG ∫ÉÑ◊G πªY ôjƒ°üJ ”
.º∏µàf Éæ∏©éj á«Jƒ°üdG ∫ÉÑë∏d ø≤àŸG º«ª°üàdG
101
™HGôdG π°üØdG
áMÉÑ°ùdG áª¶fGC
ájOGóJQ’G
ÖÑ°ùdGh .¢VQC’G ≈∏Y ¿GÒ£dGh áMÉÑ°ùdGh …ô÷G ‘ äÉbƒ∏ıG ´ô°SCG äÉjQÉ≤ØdG Èà©J
Ò¨àj ’ »àdG ΩÉ¶©dG πãe á«°SÉb IOÉe øe ¿ƒµàj …òdG »ª¶©dG πµ«¡dG OƒLh ƒg ∂dP AGQh »°ù«FôdG
π°†ØH Iôªà°ùŸG ácô◊G π¡°ùJh ,É¡FÉîJQGh äÓ°†©dG ¢ü∏≤àd kÉ«dÉãe kÉªYO ΩÉ¶©dG Ωó≤J .É¡∏µ°T
.ácôëàŸG π°UÉØŸG
≈∏Y …ƒà– ’ »àdG É¡à«æH ÖÑ°ùH ,äÉjQÉ≤ØdG áYô°S øe πbCG áYô°ùH ∑ôëààa äÉjQÉ≤aÓdG ÉeCG
.ΩÉ¶Y
áµª°ùdG √òg õ«ªàJ .''áµª°S'' ≈YóJ É¡fCG ™e kÉeÉ¶Y É¡à«æH ‘ πª– ’ »àdG äÉjQÉ≤aÓdG øe QÉÑ◊G
Ωƒ≤J ∂«ª°S AÉ£Z É¡ª°ùL »£¨j . ¢ûgóŸG ΩÉ¶ædG Gòg ÖÑ°ùH IQhÉæŸG ≈∏Y ájOÉY ÒZ IQó≤Ã
Gòg ™aO á£°SGƒHh Égó°ùL ‘ AÉŸG ¿õN ™«£à°ùJ ó∏÷G Gòg â– IOƒLƒŸG äÓ°†©dG √òg á£°SGƒHh
¿Gƒ«◊G Gòg ¢SCGQ »ÑfÉL ≈∏Y óLƒj .QÉÑ◊G óæY Gk óL Ió≤©e á«dB’G .áMÉÑ°ùdG ™«£à°ùJ AGQƒdG ¤G AÉŸG
¤EG äÉëàØdG √òg øe √É«ŸG πNóJ .Üƒ«÷G ¬Ñ°ûJ äÉëàa
ºK .º°ù÷G πNGO áfGƒ£°SCG πµ°T ≈∏Y ÚØjƒŒ
,ÒÑc §¨°V á°SQÉªÃ Gk Qƒa √É«ŸG √òg åØæoJ
√ÉŒ’G ‘ á©jô°ùdG ácô◊ÉH É¡d íª°ùj É‡
øe Gk óL áªFÓe áMÉÑ°ùdG ‘ á«dB’G √òg .IódƒàŸG á«YÉŒQ’G Iƒ≤dG ÖÑ°ùH ¢ùcÉ©ŸG
Todarodes ¬«∏Y ≥∏£j …òdGh ÊÉHÉ«dG QÉÑ◊G π≤àæj .áeƒÁódGh áYô°ùdG :Úà«MÉf
102
øe ó«°üdG AÉæKGC kGÒÑc kÉªYO QÉÑ◊G áµª°S ≈≤∏àJ
√òg ≈≤ÑJ .É¡ª°ùL É¡H õ«ªàj »àdG äÉ°ùÛG
Üƒ«L πNGO áØà∏e •ƒ°ùdG ¬Ñ°ûJ »àdG äÉ°SÉ°ù◊G
á°ùjôa áµª°ùdG ±OÉ°üJ ÉeóæY .´QP’C G â–
áµª°ùdG óªà©J .É¡£≤à∏Jh äÉ°SÉ°ù◊G √òg ≥∏£oJ
.(á«fÉªK É¡Yƒª›) É¡YQP’C ø≤àŸG º«ª°üàdG ≈∏Y
¿ÉWô°ùdG ¥õÁ ¿GC QÉÑ◊G ™«£à°ùj iôNGC á¡L øe
,IQÉ¡Ã ¬eóîà°ùj …òdG √QÉ≤æe á£°SGƒH AÓ°TGC ¤GE
êGôîà°SGh ¿ÉWô°ùdG ´QO Ö≤K øe øµªà«a
36
¬fÉ°ù∏H πNGódG ‘ OƒLƒŸG ºë∏dG
º°S’G πªëj …òdG QÉÑ◊G

''¢ùjQÉ¨dƒa ƒ¨«dƒd'' »ª∏©dG
ƒg Loligo Vulgaris
øª°†j .¬Yƒf OGôaGC ÚH ô¨°U’C G
…OGóJQ’G áMÉÑ°ùdG ΩÉ¶f ¬d
30 ¤GE π°üJ áYô°ùH ∑ôëàdG
37
. É°S/ºc
IÒ°ü≤dG äÉaÉ°ùŸG ‘h .á≤jô£dG √ò¡H É°S/ºc2 áYô°ùH ºc 2000 É¡dƒW ≠∏Ñj á∏MôH Pacificus
.37É°S/ºc 30 ¤EG É¡àYô°S π°üJ ¿CG øµÁ ´GƒfC’G ¢†©H .É°S /ºc 11 ≈àM ¬àYô°S ójõj ¿CG ¬æµÁ
á«∏°†©dG äÉ°ü∏≤àdG øY èàæJ »àdGh Gk óL á©jô°ùdG ¬JÉcôëH √AGóYCG QÉÑ◊G Öæéàj ¿CG øµÁ
¿ƒ∏H áØ«ãc AGOƒ°S áHÉë°S QÉÑ◊G ≥∏£j ,¿ÉeC’G ¿Éª°†d á©jô°ùdG ácô◊G »ØµJ ’ ÉeóæYh .á©jô°ùdG
Ühô¡d ±Éc øeR ƒgh ¿GƒK á©°†Ñd hó©dG È◊G Gòg ÅLÉØj .¬ª°ùL πNGO É¡Ñ«cÎH Ωƒ≤j È◊G
.∫É◊G ‘ È◊G áHÉë°S ∞∏N IOƒLƒŸG áµª°ùdG QOÉ¨J Éªæ«H ,QÉÑ◊G
å«M ,ΩÉ©£dG ¬°UÉæàbG ‘ QÉÑ◊G π©ØdG OQ ≈∏Y Ióªà©ŸG áMÉÑ°ùdGh ´ÉaódG áª¶fCG ó«ØJ ∂dòc
ó«≤©àdG ójó°ûdG …õcôŸG »Ñ°ü©dG ¬eÉ¶f Ωƒ≤j .IÒÑc áYô°ùH É¡à≤MÓeh ¬à°ùjôa áªLÉ¡e øe øµªàj
¬eÉ¶f º«ª°üJ ¿G Éªc. áMÉÑ°ùdG √òg πãŸ áeRÓdG á«∏°†©dG äGAÉîJQ’Gh äÉ°ü∏≤àdG º«¶æàH
á©jô°S ¢†jG á«∏ªY …CG ÜÓ≤à°SG äÉ«∏ªY QÉÑë∏d øeDƒj »°ùØæàdG ΩÉ¶ædG Gò¡a,‹Éãe º«ª°üJ »°ùØæàdG
.áMÉÑ°ùdG á«∏ªY ‘ AÉŸG ï°†d ájQhô°Vh »gh
Gòg Ωóîà°ùj kÉ°†jCG •ƒÑ£NC’G ,á«YÉŒQ’G á≤jô£dÉH íÑ°ùj …òdG ó«MƒdG ¿Gƒ«◊G ¢ù«d QÉÑ◊Gh
‘ É¡JÉbhCG º¶©e »°†≤J »¡a ,áMÉÑ°ùdG ‘ IôgÉe â°ù«d äÉbƒ∏ıG √ò¡a ∂dP ™e .áMÉÑ°ùdG øe ´ƒædG
.ôëÑdG ´Éb ‘ á≤«°†dG äGôªŸGh Qƒî°üdG ÚH ∫GƒéàdG
104
≈«ëj ¿hQÉg
øe •ƒÑ£NCÓd »∏NGódG ó∏÷G ¿ƒµàj

¥ƒa ™°VƒàJ äÓ°†©dG øe äÉ≤ÑW IóY á«f’ƒ£dG äÓ°†©dG
´GƒfCG áKÓK øª°†àJ äÉ≤Ñ£dG √òg .É¡°†©H

ájôFGódGh á«f’ƒ£dG :äÓ°†©dG øe áØ∏àfl
ΩÉ«b äÉ«æÑdG √òg π¡°ùJ .á«YÉ©°ûdGh
≥jôW øY äÉcô◊G øe ójó©dÉH •ƒÑ£NC’G
.É¡°†©Ñd É¡ªYOh É¡àfRGƒe äÓ°†©dG
ájôFGódG á«YÉ©°ûdG äÓ°†©dG
¢ü∏≤àJ kÉLQÉN AÉŸG åØæj ÉeóæY
∫hÉ– É¡fCG ÉÃh ,kÉ«f’ƒW ájôFGódG äÓ°†©dG ¢ü«∏≤àH ¬ª°ùL •ƒÑ£N’C G »æëj
¬∏gƒD j É‡ á«f’ƒ£dG äÓ°†©dG ióMGE
É‡ É¡°VôY øe ójõJ »¡a É¡ªéM ≈∏Y á¶aÉÙG .AÉŸG ‘ áMÉÑ°ù∏d
™æ“ ¬°ùØf âbƒdG ‘ .π«£à°ùj º°ù÷G π©éj
çhóM AÉæKCG AÉîJQG ádÉM ‘ á«YÉ©°ûdG äÓ°†©dG ≈≤ÑJ .ádÉ£à°S’G á«îJôŸG á«f’ƒ£dG äÓ°†©dG
¢ü∏≤àJ åØædG á«∏ªY ºàJ ¿CG ó©Hh .»LQÉÿG AÉ£¨dG ∂ª°S IOÉjR ¤EG …ODƒj É‡ ,á≤HÉ°ùdG á«∏ª©dG
øe AÉŸÉH √AÓàeGh AÉ£¨dG ≥bôJ ÖÑ°ùj É‡ ,•ƒÑ£NC’G hCG QÉÑ◊G ∫ƒW øe π∏≤Jh á«YÉ©°ûdG äÓ°†©dG
.ójóL
ájôFGO äÓ°†Y
á«YÉ©°ûdG äÓ°†©dG
¢ü∏≤àdG áÄ«£H äÓ°†Y
¢ü∏≤àdG á©jô°S äÓ°†Y

á«Ø«d á≤ÑW
óLƒJ á«f’ƒ£dG äÓ°†©dG øY kÉ°VƒY øµdh ,ájôFGOh á«YÉ©°T äÓ°†Y QÉÑ◊G º°ùL ‘ óLƒj ,•ƒÑ£N’C G óæY ∫É◊G »g Éªc h
äÓ°†©dG OhõJ É¡fGC ¤GE áaÉ°VGE iôN’C G äÓ°†©dG ¢ü∏≤àJ ÉeóæY ,OóªàdG øe ¬ª°ùL ™æ“ á≤Ñ£dG √òg .±É«d’C G øe á≤ÑW √óæY
.ájƒb IóYÉ≤H á«YÉ©°ûdG
105
AÉŸG Üôn °ùr en áëàa
áØæYR
åaÉædG ÜƒÑfC’G
»LQÉÿG ÜƒãdG hCG »LQÉÿG AÉ£¨dG QGóL
á«∏NGódG AÉ°†YC’G
áª°ü∏¨dG
áîØàæŸG á«©°VƒdG
á«NÎ°ùŸG á«©°VƒdG
AÉŸG Ü
r ôn °ùr en á°ü∏≤àŸG á«©°VƒdG
AÉŸG åØf ÜƒÑfC’G áëàa
ÜƒÑfC’G
IQhódG GC óÑJ.QÉÑ◊G øe ™WÉ≤eh áãaÉædG IQhódG IQƒ°üdG ‘ ô¡¶J
ºé◊G øe %10 ∫ó©Ã º°ùé∏d »LQÉÿG ô£≤dG Oóªàj .(1)™°SƒàdÉH
AÉŸG πNój .%22 ∫ó©Ã »FÉ£¨dG ∞jƒéàdG ºéM øe ójõj É‡ ,»©«Ñ£dG
πµ°T ≈∏Y ÜƒÑfGC ∫ÓN ôÁh ¢SGC ôdG »ÑfÉL ≈∏Y IOƒLƒŸG äÉëàØdG øe
IÉC éa ΩÉª°üdG ‘ §¨°†dG OGOõj .(2) …OÉ©dG ºé◊G øe %75 ¤GE º°ù÷G ô£b ¢†Øîæj ,≈∏Y’C G √óM ¤GE OóªàdG π°üj ÉeóæY .™ªb
¬ªéM øe %60 ∫OÉ©j Ée) kÉÑjô≤J AÉŸG πc êôîj .≥aóàŸG AÉŸG iô› ≥∏¨æ«a ÜƒÑf’C G áëàa ≈∏Y OƒLƒŸG »∏NGódG ΩÉª°üdÉH ™aój É‡
…PƒD J ób IóFGR äÉ°ü∏≤J …GC .(3) πNGódG AÉŸG ≥jôW øY »©«Ñ£dG ¬∏µ°T º°ù÷G ó«©à°ùj.Iƒ≤H êQÉÿG ¤GE ÜƒÑf’C G øe (»©«Ñ£dG
.¢UÉ°üàe’G á∏Môe É¡«a ÉÃ óMGƒdG QhódG ‘ äGôe 10-6 ÚH Ée QôµàJ ¿GC øµÁh á«fÉK ƒëf åØædG á«∏ªY ôªà°ùJ .ádƒ¡°ùH ¥ƒ∏ıG
.»∏°U’C G ¬ªéM øe %90 ∫ó©Ã ¬ªéM ¢ü∏≤àj A§ÑH QÉÑ◊G íÑ°ùj ÉeóæY
106
πªëj :±ÓàN’G ¢†©H ™e ,•ƒÑ£NC’G óæY ΩÉ¶ædG ∂dP QÉÑ◊G iód »∏°†©dG ΩÉ¶ædG ¬Ñ°ûj
ÚH .•ƒÑ£NC’G óæY IOƒLƒŸG á«f’ƒ£dG äÓ°†©dG øe k’óH ÜÉgE’G ≈ª°ùJ QÉJhC’G øe á≤ÑW QÉÑ◊G
êQÉNh πNGO ¿É«£¨J Úà≤ÑW øe QÉJhC’G √òg ∞dCÉàJ .ájôFGódG äÓ°†©dG óLGƒJ äÓ°†©dG √òg
™°VƒàJ Éªæ«H ,ájôFGódG äÓ°†©dG ™≤J Úà≤Ñ£dG ÚJÉg ÚH .á«f’ƒ£dG äÓ°†©dG πãe kÉeÉ“ º°ù÷G
. …OƒªY √ÉŒÉH ∂∏Jh √òg ÚH á«YÉ©°ûdG äÓ°†©dG
IQƒD H Ú©dG ∫ó©J . kGóL Ió≤©e QÉÑ◊G ÚY á«æH ¿GE

É¡æµÁ .á«µÑ°ûdG øe á°Só©dG ÜÎ≤J ÉeóæY ƒD HƒD ÑdG
¥ÓZÉE H Ú©∏d OQGƒdG Aƒ°†dG ºéM πjó©J kÉ°†jGC
ÖfÉL ¤GE IOƒLƒŸG IÒ¨°üdG á«£Z’C G íàahGC
.Ú©dG
AÉ°†Y’C G √òg OƒLh Ò°ùØJ øµÁ ’ ™Ñ£dÉH
¿É°ùf’E G :äÉbƒ∏ıG øe ÚØ∏àfl ÚYƒf ‘ Ió≤©ŸG
±ÎYG ó≤d .Qƒ£àdG ájô¶f Aƒ°V ≈∏Y QÉÑ◊Gh
38
.¬HÉàc ‘ Gòg ádÉëà°SÉH øjhQGO
107
p ¢VQr ’nC Ghn päGhn Éªn °s ùdG ∂
o r∏eo p¬∏d hn }
≈n∏Yn ¬o ∏dGhn Ao ÉB °nûjn É en ≥o o∏îr jn Éªn ¡o æn «r Hn É en hn
17 :IóFÉŸG | ôl j póbn Am »r °n T π
u co
´ÉaódG áª¶fGC h ájOGóJQ’G áMÉÑ°ùdG áª¶fGC ¿GE

áÑbÉãdG ájhD ôdGh åØædG ≈∏Y óªà©J »àdG
¢üFÉ°üÿG √òg πc ,ó∏÷G ¿ƒd Ò«¨J á«fÉµeGE h
.õpé©ŸG ≥∏ÿG ≈∏Y á°ûgóe πF’O iƒ°S »g Ée
≥∏£j áfôŸG á«¨Ñ°üdG Üƒ«÷G øe ó∏÷G â– áØ«ãc á≤ÑW óLƒJ
hGC QÉÑ◊G øµªàj á≤Ñ£dG √òg ΩGóîà°SÉH .''äÉ¨«Ñ°üdG'' É¡«∏Y
≈∏Y ôcòdG Ωóîà°ùj .»LQÉÿG ó∏÷G ¿ƒd Ò«¨J øe •ƒÑ£N’C G
»àdG ∂∏J øY ∞∏àîJ êhGõàdG óæY kÉfGƒdGC ∫ÉãŸG π«Ñ°S
.…óëàdG hGC ∫Éà≤dG ‘ É¡eóîà°ùj
ÉeóæYh ,¥QR’C G ¿ƒ∏dÉH ¿ƒ∏àj ≈ãf’C ÉH ôcòdG π°üàj ÉeóæY
Gò¡d ¬LGƒŸG º°ù≤dG ¿ƒ∏àj ∂dP AÉæKGC ôNGB ôcP πNóàj
ôªM’C G ¿ƒ∏dG QÉÑ◊G Ωóîà°ùj .ôªM’C G ¿ƒ∏dÉH π«NódG
.á«dÉà≤dG ∞bGƒŸGh …óëàdG ∞bGƒe ‘ ôjòëà∏d
∂jô– óæY AÉŸG ‘ áµª°ùdG ƒØ£J .QÉÑ◊G óæY …OGóJQ’G áMÉÑ°ùdG ΩÉ¶f ºYO ≈∏Y º°ù÷Gh ´QP’C ÉH §«– »àdG á≤«bôdG á≤Ñ£dG óYÉ°ùJ
.∞bƒàdG AÉæKGC íHÉµªc πª©J Éªc ƒØ£dG AÉæKGC º°ù÷G áfRGƒe ≈∏Y ´QP’C G πª©J ,iôNGC á¡L øe .IQÉà°ùdG ¬Ñ°ûj …òdG AÉ°û¨dG Gòg
äGôFÉ£dG GC óÑe ¬Ñ°ûj GC óÑe ≈∏Y QÉÑ◊Gh •ƒÑ£N’C G øe πc iód …OGóJQ’G áMÉÑ°ùdG ΩÉ¶f πª©j
á≤jô£H ºª°U ób »∏°†©dG ΩÉ¶ædG ¿GC ÚÑàf πeÉC àdG øe π«∏b ™eh ,áKÉØædG
.káaOÉ°üe Gòg ¿ƒµj ¿GC øµÁ ’ ™Ñ£dÉH .kÉeÉ“ ¬Ñ°SÉæJ
| n¿ƒæo pbƒjo m Ωƒnr ≤ud ä
l Éjn BG máHs BGOn øpe tåÑo jn Éen hn ºr oµ≤p r∏Nn ‘hn }
.4 :á«KÉ÷G
ΩÉ¶f ‘ õé©e º«ª°üJ
πª– .QÉÑ◊G óæY ôKÉµàdG
kÉë£°SGC áµª°ùdG √òg ¢Vƒ«H
∞jhÉéàdÉH ¥É°üàdÓd É¡∏gƒD J áLõd
¢üà“ .QÉëÑdG ¥ÉªYGC ‘ IOƒLƒŸG
¿GC ¤GE á°†«ÑdG ‘ OƒLƒŸG AGò¨dG áæL’C G
á°†«ÑdG Úæ÷G ô°ùµj .¢ù≤Ø∏d IõgÉL íÑ°üJ
√òg »ØàîJh ,¬∏jP ‘ IÉ°TôØdG ¬Ñ°ûj Ée á£°SGƒH
πª©j Ò¨°U º«ª°üJ πc .39 π«∏≤H ¢ù≤ØdG ó©H á«°UÉÿG
.á«¡d’E G IQó≤dG äÉjGB øe Gògh ¢UÉN ΩÉ¶f ≥ah
¢ùeÉÿG π°üØdG
πªædG äGôª©à°ùe
´ÉaódG áª¶fGC h ¢†«H’C G
á«FÉ«ª«µdG
™ØJôJ á°ûgóe kÉ°TÉ°ûYCG »æÑJh ,áªMOõe äGôª©à°ùe ‘ ¢û«©J IÒ¨°U äÉbƒ∏fl ¢†«HC’G πªædG
Ωƒ≤j …òdG πeÉ©dG πªædG ¿CG ƒg ´ƒ°VƒŸG ‘ πgòŸG ¿CG ’EG .AÉæÑdG øa äGõé©e øe hóÑàd ¢VQC’G øY
.kÉeÉ“ ≈ªYCG πgòŸG AÉæÑdG Gò¡H
Iôª©à°ùe ‘ Oƒæ÷G øe äGóMh ∑Éæg .ó«≤©àdG ‘ ájÉZ kÉeÉ¶f ¢†«HC’G πªædG ¢ûY ΩÉ¶f hóÑj
¿ƒ∏JÉ≤e OƒæL óLƒj Éªc .áÑ«éY ™aGóÃ Iõ¡› Oƒæ÷G √ògh ,É¡æY ´ÉaódG ‘ á°üàfl ¢†«HC’G πªædG
¢Vƒ«Ñ∏d áµ∏ŸG áfÉ°†M øe kAGóàHG ;πªædG ¢TÉ°ûYCG πNGO …ôŒ á«∏ªY πc óªà©J .''ájQÉëàfG ¥ôa''h
óªà©Jh .Ú©aGóŸG Oƒæ÷G AGOCG ≈∏Y ,ô£ØdG OÉ°üëH AÉ¡àfGh ¿GQó÷Gh ¥ÉØfC’G AÉæÑH Gk Qhôe
áµ∏ŸG GC óÑJ .ôKÉµàdÉH ¿É«æ©j øjò∏dG áµ∏ŸGh ∂∏ŸG OƒLh ≈∏Y ¢†«HC’G πªædG Iôª©à°ùe ájQGôªà°SG
ÉeCG ,kÉeÉ“ êÉàfE’G ádBÉH ¬Ñ°TCG hóÑàd äGÎªàæ°S 9 ¤EG É¡dƒW π°üj óbh ,∫hC’G í«≤∏àdG ó©H ºî°†àdÉH
≈àM ÈµJh ¢†«H’C G πªædG áµ∏e ïØàæJ

Gò¡dh ,º°S 9 ¤GE É¡dƒW π°üj
Iôª©à°ùŸG OGôaGC øe áYƒª› ¢ü°üîàJ
.É¡à°SGôMh É¡àjò¨Jh É¡Ø«¶æàH
114
≈«ëj ¿hQÉg
≥ah á«∏ÿG ™°SƒàJ Iôª©à°ùŸG ¿Éµ°S OGOõj ÉeóæYh ,¢VQ’C G í£°S ≈∏Y ¬°TÉ°ûYGC AÉæÑH ¢†«H’C G πªædG GC óÑj
.QÉàeGC 5-4 ÚHÉe ¤GE π°üj ¿GC øµÁ É¡YÉØJQG ¿GE ≈àM ,OÉjOR’G Gòg
á°UÉN áYƒª› óLƒJ ¢Vƒ«ÑdG ™°Vh iƒ°S É¡d πªY ’ É¡fCG ÉÃh .¿ÉµÃ áHƒ©°üdG øe íÑ°üàa É¡àcôM
ÜQÉ≤j Ée :…CG ,Ωƒ«dG ‘ á°†«H ∞dCG 30 ‹GƒM áµ∏ŸG ™°†J .É¡Ø«¶æJh É¡eÉ©WEGh É¡H AÉæàYÓd πªædG øe
.É¡JÉ«M IÎa ‘ á°†«H ÚjÓe10
∫Éª©dG OGôaC’G QÉªYCG ìhGÎJh ,≈ªYCG ¬fƒc øe ºZôdG ≈∏Y ¢û©dG QƒeCÉH πeÉ©dG πªædG ºà¡j
Ωƒ≤J Éªæ«H ,¬«∏Y ®ÉØ◊Gh ¢†«HC’G πªædG ¢ûY AÉæÑH áæ«©e áYƒª› Ωƒ≤J .äGƒæ°S ™HQCG ¤EG çÓK ÚH
.áµ∏ŸGh QÉ¨°üdGh ¢Vƒ«ÑdG áÑbGôÃ iôNCG áYƒª›
,¥hòdGh º°ûdG πãe º¡°SGƒëH ¿ƒ∏°UGƒàjh ,áª¶æe äÉ©ªà› ‘ kÉ©e Iôª©à°ùŸG AÉ°†YCG ¢û«©j
Oó©H Ωƒ≤J ≥£æJ ’h ™ª°ùJ ’ »àdGh AÉ«ª©dG äÉbƒ∏ıG √òg .á«FÉ«ª«µdG äGQÉ°TE’G ∫OÉÑJ ºàj å«M
øY Gòg πc ,´ÉaódG äGQhÉæeh QÉ£NC’G øe ôjòëàdGh ,OÉ°ü◊Gh ,ó«°üdGh ,AÉæÑdG πãe ΩÉ¡ŸG øe
.á«FÉ«ª«µdG äGQÉ°TE’G ∫OÉÑJ ≥jôW
115
á«q∏©dG
AGƒ¡dG IÉæb iô›
™∏°V
™∏°V
áfÉ°†◊G IôéM
äGƒæb B
•É°ûeCG á«µ∏ŸG á«∏ÿG πªædG ¢ûY ‘ á∏eÉµàe áª¶fGC óLƒJ
ájô£a áfÉ°†◊G IôéM ájƒ¡àdG áª¶fGC ,∞««µàdG πãe ¢†«H’C G
C A IóYÉ≤dG ¢VôØoJ ∂dP ≈∏Y IhÓY .Ö«WÎdGh
ƒÑ≤dG Iõ«côdG AGõLGC ∞∏àfl ‘ áØ∏àfl IQGôM äÉLQO
áLQO ∞∏àîJ .É¡«∏Y ®ÉØ◊G ºàjh á«∏ÿG
A: 860F (300C) – 2.7% CO2
B: 770F (250C) – 2.7% CO2
¿ƒHôµdG ó«°ùcGC ÊÉK áÑ°ùfh IQGô◊G
C: 750F (240C) – 0.8% CO2 .40 á«∏ÿG πNGO ¿ÉµŸG Ö°ùM
Iôª©à°ùŸG ¢Vô©àJ ÉeóæY .πªædG πcBGh πªædG ƒg ¢†«HC’G πªædG äGôª©à°ùe AGóYCG ô£NCG ¿EG
ôgÉe πJÉ≤e ¢†«HC’G »≤jôaE’G πªædG .á°UÉN ájQÉëàfG áë∏°SCG êôîJ øjhó©dG øjòg óMCG Ωƒég ¤EG
.AÓ°TCG ¤EG hó©dG º°ùL ∫ƒëj ¿CG ¬æµÁ IôØ°ûdG πµ°T É¡d ¿Éæ°SCÉH í∏°ùàj
á∏ªædG ºéëH É¡æe πc ¥ÉØfCG »LQÉÿG ⁄É©dGh ¢†«HC’G πªædG ¢ûY ÚH Ió«MƒdG ∫É°üJ’G á∏«°Sh
ÜÉÑdG ≈∏Y ∞≤j …òdG ¢SQÉ◊G õ«Á .''íjô°üJ'' ¤EG êÉàëj ¥ÉØfC’G √òg ÈY QhôŸG ¿CG ’EG ,IóMGƒdG
¢SCGQ …ODƒj ¿CG øµÁ .¬àëFGQ ≥jôW øY ’ ΩCG ¬fÉµ°S øe ¢û©dG ¤EG πNGódG ¿Éc GPEG Ée ádƒ¡°ùH
Ωƒég ¤EG ¢Vô©àdG ∫ÉM »Øa,kÉeÉ“ ºé◊G ‘ ihÉ°ùàJ »àdG ,¥ÉØfC’G √òg øe …C’ AÉ£¨dG QhO á∏ªædG
.É¡«a É¡°ShDhQ ô°ûëH á«LQÉÿG òaÉæŸG ó°ùJh ≥ØædG ‘ …ô≤¡≤dG πªædG Ò°ùJ
¢†«H’C G πªædG á«ë°†J

‘ ¬°ùØæH á«ë°†àdG ¬Jôª©à°ùe øY ´ÉaódG ‘ ¢†«HC’G πªædG É¡é¡àæj »àdG iôNC’G ¥ô£dG øe
∞∏àîj ájQÉëàf’G §£ÿG √òg ≥«Ñ£J ¿CG ’EG ,AGóYC’ÉH ôFÉ°ùÿG ¥É◊EGh É¡àeÓ°S ≈∏Y ®ÉØ◊G π«Ñ°S
‘ á«FGƒà°S’G äÉHÉ¨dG ‘ ¢û«©j …òdG ¢†«HC’G πªædG á£N hóÑJ :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .ôNBG ¤EG ´ƒf øe
Ö°ùM ''¢VQC’G ≈∏Y Ò°ùJ πHÉæb'' É¡fCÉch äGô°û◊G √òg ô¡¶J å«M .¢UÉN πµ°ûH IÒãe Éjõ«dÉe
…ƒàëj É¡ª°ùL πNGO kÉ°UÉN kÉ°ù«c πª– »¡a ,É¡cƒ∏°Sh É¡à«æH
116
≈«ëj ¿hQÉg
¿GE ≈àM ,É¡æY ´ÉaódG ‘ ¢†«H’C G πªædG á«∏N OGôaGC ≈fÉØàj .πªædG πcGB h πªædG :¬FGóYGC ódGC ó°V áª¶æe ácô©e ¢†«H’C G πªædG ôjój
‘ πNóJ óbh IQƒ°üdG ‘ πeÉ©dG πªædG hóÑj .AGóY’C G ≈∏Y Ö∏¨àdGh Oƒæ÷G IóYÉ°ùŸ ácô©ŸG ‘ ¬°ùØæH »≤∏j ≈ªY’C G πeÉ©dG πªædG
.IÒÑµdG º¡°ShhD ôH øjõ«ªàŸG Oƒæ÷G ºYód ácô©ŸG
ÉeóæYh AGóYC’G πÑb øe Ωƒég ¤EG ¬°Vô©J óæY Gk õLÉY ÉghóY π©éj »FÉ«ª«c Öcôe ≈∏Y
É‡ ájhÉØª∏dG áé°ùfC’G ô°ü©jh ¬æ£H äÓ°†Y ¢ü«∏≤àH ¢†«HC’G πªædG Ωƒ≤j ¬à°†Ñb hó©dG ºµëj
ÜƒæLh É«≤jôaEG ÜƒæL ‘ ¢†«HC’G πªædG è¡æj .ΩÉ°S ∂«ª°S ôØ°UCG πFÉ°ùH hó©dG π«∏ÑJ ¤EG …ODƒj
QGô°VCÉH ÖÑ°ùàJ Gòg É¡cƒ∏°ùH AÉ°†«ÑdG á∏ªædG ¿C’ ,kÉjQÉëàfG Ωƒé¡dG Gòg Èà©jh .kÉ¡HÉ°ûe kÉé¡f ÉµjôeCG
.Iõ«Lh IÎØH ∂dP ó©H É¡Jƒe ¤EG …ODƒj É‡ á«∏NGódG É¡Jõ¡LC’ á¨dÉH
.Oƒæ÷G IóYÉ°ùŸ ∫Éª©dG ≈àM πNóàj ,¢ù«WƒdG á«eÉM ácô©ŸG âfÉc GPEG
ºYGõŸG ¢†«HC’G πªædG iód á«ë°†àdG GC óÑeh áØ∏àıG ¥ôØdG øe áfhÉ©àŸG áµÑ°ûdG √òg ¢†MóJ
Iôµa Éæ«£©J á∏ãeC’G √òg ¿CG ≈∏Y IhÓY .''á°UÉÿG ¬à©àŸ ¢û«©j ¥ƒ∏fl πc'' :∫ƒ≤J »àdG á«æjhQGódG
¿Éc ƒdh ?kÉjóæL ¿ƒµJ ¿CG kÓãe AÉ°†«ÑdG á∏ªædG ÖZôJ GPÉª∏a , á°ûgóe Iõjô¨H ∑ôëàJ äÉbƒ∏fl øY
É¡d ¿Éc ƒd ?ÉgÒZ ¿hO ¢ùØædÉH á«ë°†àdG áª¡e πªëàJh π≤KC’G ¿ƒµJ ¿CG QÉàîJ GPÉª∏a QÉ«ÿG É¡d
‘ É¡°ùØæH »ë°†J ¿CG äQÉàNG É¡fCG k’óL Éæª∏°S ƒd .kÉØ«∏µJ É¡∏bCGh ΩÉ¡ŸG π¡°SCG äQÉàN’ QÉàîJ ¿CG
117
(áeƒ°Sôe ÒZ á«ÑfÉ÷G IOQhC’G ) ìÉæ÷G IOQhCG
≠dÉÑdG ¢SCGQ
Ú«∏Ø°ùdG ÚµØdG
…óæ÷G ¢SCGôd »∏Ø°S ô¶æe …óæé∏d
…óæ÷G ¢SCGQ πeÉ©dG ¢SCGQ ≠dÉÑdG ¢SCGQ
øe ∫É«LC’G ¤EG …QÉëàf’G ∑ƒ∏°ùdG Gòg çQƒJ ¿CG π«ëà°ùŸG øe ≈≤Ñ«a ,Iôª©à°ùŸG øY ´ÉaódG
…CG èàæj ¿CG øµÁ ’h ≈ªYCG πeÉ©dG ¢†«HC’G πªædG .É¡∏ª– »àdG äÉæ«÷G ≥jôW øY É¡JOGQEÉH Égó©H
.¬JOGQEÉH á≤M’ ∫É«LCG
,Iôª©à°ùŸG √òg ‘ áfRGƒàeh áæ≤àe IÉ«M ºª°üj ¿CG ™«£à°ùj øe ƒg §≤a ¢†«HC’G πªædG ≥dÉN
¬«dEG ¬∏dG É¡H ≈MhCG »àdG äÉÑLGƒdÉH Ωƒ≤j ¢†«HC’G πªædG ¿EG .IOófi äÉ«dhDƒ°ùe äGP kÉbôa πµ°ûjh
.56 :Oƒg |..É ¡n pàn«°p UÉ næpH òl N
p GB ƒn go s’GE p másHGB On øpe Éne...} :ËôµdG ¿BGô≤dG ‘ ¤É©J ∫ƒ≤j .OÉ¡àLGh óéH
ÌîàdG ™æe áª¶fGC

ájô£ØdG äÉ«ë°†àdG ∞«XƒJ ‘ ¬ª°ùL πNGO IOƒLƒe á°UÉN áª¶fCG ¢†«HC’G πªædG Ωóîà°ùj
ìhô÷G πNGO áeÉ°S á«FÉ«ª«c OGƒe ïÑH ´GƒfC’G ¢†©H Ωƒ≤J :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .áKQGƒàŸG á«YÉaódGh
º°ùdG ™°†J å«M ''IÉ°TôØdG'' á«dBG iôNCG l´GƒfCG ≥Ñ£J Éªæ«H .É¡°†©J ÉeóæY ÉgAGóYCG É¡H Ö«°üJ »àdG
.IÉ°TôØc É«∏©dG áØ°ûdG ák eóîà°ùe ¬µYóJh ºLÉ¡ŸG º°ùL ≈∏Y
√òg ¿ƒµJ .çÉfE’G ≥JÉY ≈∏Y »≤jôaE’G ¢†«HC’G πªædG óæY ¢û©dG øY ´ÉaódG á«dhDƒ°ùe ™≤J
` kÉªéM ÈcCG ¿ƒfƒµj IOÉYh ` ¿ƒ«µ∏ŸG ¢SGô◊G ÉeCG .kÉ«Ñ°ùf IÒ¨°U OƒæL »gh AÉ«ªY çÉfE’G
ÚM ‘ .á«µ∏ŸG á«∏ÿG ∫ƒNO øe π«NO …CG ¿ƒ©æÁh, »µ∏ŸG êhõdGh äÉbÒdÉH AÉæàY’ÉH ¿ƒeƒ≤«a
.¢û©dG Ö«JôJh ΩÉ©£dG ™ªL ‘ ∫Éª©dG QÉ¨°üdG Oƒæ÷G óYÉ°ùj
118
≈«ëj ¿hQÉg
‘ ¢†«HC’G πªædG â«ªà°ùj

ƒd ≈àM ¬Jôª©à°ùe øY ´ÉaódG
‘ hóÑj .¬JÉ«M ∂dP ¬Ø∏c
¢†«HC’G πªædG OGôaCG óMCG IQƒ°üdG
á∏ªædG ≈∏Y kÉLõd kÓFÉ°S RôØj ƒgh
.áªLÉ¡ŸG
IôØ°ûdÉc IOÉM kÉcƒµah ,¢ShÎdG ¬Ñ°ûJ kÉ°ShDhQ √OGôaCG ∂∏àÁ PEG ;∫Éà≤∏d »µ∏ŸG ¢Sô◊G ≥∏No
á∏°ù∏°S øe πFÉ°ùdG Gòg ¿ƒµàjh ,¬fRh øe %10 πàëj ¢SQÉ◊G º°ùL ‘ πFÉ°S óLƒj .´Éaó∏d Iõ¡›
‘ ¢SQÉ◊G É¡∏ªëj ¢SÉ«cCG ‘ πFÉ°ùdG Gòg ¿õîj (alkenes and alkanes). áMƒàØe á«JGQó«gƒHôc
º¡d ÉgƒÑÑ°S »àdG AGóYC’G ìhôL πNGO πFÉ°ùdG Gòg ø≤ëH »µ∏ŸG ¢Sô◊G Ωƒ≤j .¬ª°ùL áeó≤e
.º¡cƒµa ΩGóîà°SÉH
⁄ .∫GDƒ°ùdG Gòg ≈∏Y áHÉLE’G GƒaôY ÉeóæY AÉª∏©dG ≥©°U ?hó©dG ≈∏Y πFÉ°ùdG Gòg ÒKCÉJ ƒg Ée
,"haemolymph" ¬«∏Y ≥∏£j πªædG ΩÉ°ùLCG ‘ πFÉ°S óLƒj .ΩódG Ìîàd ™fÉe iƒ°S πFÉ°ùdG Gòg øµj
≈Ø°û«d ΩódG ÌîJ ≈∏Y πª©dÉH IójóL á«FÉ«ª«c IOÉe GC óÑJ ,á∏ªædG ìôéoJ ÉeóæY .ΩódG πªY πª©j
.IÌıG IOÉŸG √òg πªY π£©j ¢†«HC’G πªædG √RôØj …òdG πFÉ°ùdG .ìô÷G
RÉéYE’G ô°üà≤j ’h .¬JGP óëH õé©e ôeCG IÒ¨°üdG äÉbƒ∏ıG √òg πNGO ÌîJ ΩÉ¶f OƒLh ¿EG
√ò¡H ¬éàæJ »àdG AÉ°†YC’G ¤EG √Gó©àj πH ,Ìîà∏d á©fÉŸG IOÉŸG √òg √RGôaEG ≈∏Y ¢†«HC’G πªædG ‘
119
ó«cCÉàdÉH ¢†«HC’G πªædÉa ,áaOÉ°üŸG á≤jô£H ô°ùØj ¿CG øµÁ ’ Gò¡c ≥°SÉæJ ó«cCÉàdÉH .ádÉ©ØdG IQƒ°üdG
Gò¡d á∏£©ŸG IOÉŸG OGóYEÉH ∂dP ≈∏Y AÉæH Ωƒ≤jh ,πªædG óæY ΩódG ÌîJ á«dBG º¡Øj kÉ«FÉ«ª«c kÉŸÉY ¢ù«d
.óMC’G óMGƒdG ¬∏dG É¡≤∏N äÉbƒ∏ıG √òg ¿CG ‘ ∂°ûdG ¬«dEG ≈bôj ’ ôNBG π«dO Gòg .ΩÉ¶ædG
¢†«H’C G πªædG áë∏°SGC

πªædG øe Oƒæ÷G πà≤j .¢†«HC’G πªæ∏d ø≤àŸG ≥∏ÿG ≈∏Y IÒãc πF’O ÉfóMCG óéj ¿CG øµÁ
IÒ¨°U kÉcƒµa GƒÑo pgho áª¡ŸG √òg RÉ‚E’h .ºgOÉ°ùLCG ¬H ¿ƒcôØj …òdG º°ùdÉH ºgAGóYCG ¢†«HC’G
. ájô°ûM äGó«Ñe øjõîJh Ö«cÎH Ωƒ≤J ¿CG kÉ°†jCG Oƒæ÷G √ò¡d øµÁ .IÉ°TôØdÉc ájƒ∏Y kÉgÉØ°Th
»Øµj Gògh ,É¡fRh øe %35 ¤EG π°üJ á«YÉaO πFGƒ°S ¿õîJ ¿CG É¡æµÁ á«LPƒªædG AÉ°†«ÑdG Iô°û◊G
.πªædG øe ±’B’G πà≤d
á«dBG ∂∏àÁ Prohinotermes GójQƒ∏a ‘ ¢†«HC’G πªædG
äÉ«FÉ«ª«c πªædG Gòg Ωóîà°ùj .º°ùdÉH ∂YódG
iôNC’G ´GƒfC’G øe ÒãµdG .áeÉ°S IOÉªc "nitroalkane"
±ÓàNG ƒg ´ƒ°VƒŸG ‘ ¢ûgóŸG ¿CG ’EG ,º°ùdG Ωóîà°ùj
:∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .Ωƒª°ùdG √òg πµd á«FÉ«ª«µdG Ö«cGÎdG
kÉª°S Schedorhinotermes »≤jôaE’G ¢†«HC’G πªædG Ωóîà°ùj
πªædG ¢TÉ°ûYGC ΩÉeGC Ωó≤àj Oƒæ÷G óMGC πªædG Ωóîà°ùj Éªæ«H , "vinylketones" á«FÉ«ª«µdG IOÉŸG øe
´ƒf øe ΩÉ°Sh êõd πFÉ°S ¢TôH Ωƒ≤jh "B- ketoaldehydes". IOÉe É«æ«c ‘ ¢†«HC’G
.á«FÉ«ª«µdG áë∏°S’C G á∏°ù∏°ùdG ''Ωóîà°ùj ¢†«HC’G πªædG øe ôNBG ´ƒf ∑Éæg
''¿ƒàcÓdG'' hCG ''Î°SE’G'' ≈YóJ äÉ«FÉ«ª«ch ,º°ùco á«Äjõ÷G
.äƒŸG ¤EG …ODƒJh ájƒ°†©dG äÉÄjõ÷G ™e QƒØdG ≈∏Y πYÉØàJ Ωƒª°ùdG √òg πc .á°UÉN áë∏°SCÉc
…ƒà– º«WGôÿG ¬Ñ°ûJ äGAƒàf Nasutitermitinae ¢†«HC’G πªædG Iô°SCG AÉ°†YCG ÚÑL ≈∏Y óLƒj
hó©dG √ÉŒÉH º«WGôÿG √òg AÉ°†«ÑdG á∏ªædG Oó°ùJ ô£ÿG ádÉM ‘ .É¡∏NGO ‘ á°UÉN ¢SÉ«cCG ≈∏Y
41
.»FÉ«ª«µdG ÉchRÉÑdG ìÓ°ùc kÉeÉ“ πª©j ìÓ°ùdG Gòg .ΩÉ°ùdG πFÉ°ùdG åØæJh
120
≈«ëj ¿hQÉg
√ògh ,á«FÉ«ª«c áë∏°SCG ¿hO äóLh ób ''á«FGóÑdG AÉ°†«ÑdG á∏ªædG'' ¿EÉa ,Qƒ£àdG ájô¶f Ö°ùM
.á∏°üH ≥£æŸG ¤EG âÁ ’ ¢VGÎa’G Gòg ¿CG ’EG .Qƒ£àdG äÉLQO Ö°ùM ó©H Éª«a äóLh áë∏°SC’G
πc ¿ƒµJ ¿CG Öéj πH ,á«dÉ©a GP »ª°ùdG ΩÉ¶ædG ¿ƒµj »µd á«FÉ«ª«µdG IOÉŸG ôaƒJh OƒLh »Øµj ’
√òg ¿ƒµJ ¿CG Öéj ,iôNCG á¡L øe .á∏eÉµàŸG á«dÉ©ØdG øe ÖfÉL ≈∏Y º°ù∏d á©æ°üŸG AÉ°†YC’G
AÉ°†YCÓd áÑ°ùædÉH ôeC’G ∂dòc ,É¡«a º°ùdG ô°ûàæj ’ »µd º°ù÷G AGõLCG »bÉH øY ádhõ©e AÉ°†YC’G
»µ«fÉµ«e ΩÉ¶f ¤EG åaÉædG ÜƒÑfC’G êÉàëj .kÉ°†jCG ádhõ©eh ¿É≤JEÉH á∏µ°ûàe ¿ƒµJ ¿CG Öéj áYRƒŸG
,øeõdG ÈY Qƒ£àdG ≥jôW øY πµ°ûàJ ¿CG AÉ°†YC’G √òg πµd øµÁ ’ .á∏°üØæe äÓ°†Y ¬ªYóJ Ú©e
¤EG …ODƒj Gògh ,IóFÉØdG ËóY ¬∏c ΩÉ¶ædG Gòg π©éà°S á∏°ù∏°ùdG √òg øe IóMGh á≤∏M ¿Gó≤a ¿C’
â≤∏No ób √òg ''á«FÉ«ª«µdG áë∏°SC’G áª¶fCG'' ¿CG ƒg ó«MƒdG Ò°ùØàdG ¿EÉa ∂dòd .Iô°û◊G ¢VGô≤fG
πªædG ≥∏N ó≤d .''≥r ∏nÿG'' ƒg Gk Oƒ°ü≤e Gk ÒHóJ ∂dP AGQh ¿CG »æ©j Gògh ,IóMGh á¶◊ ‘ É¡t∏c
√òg ΩÉ°ùLCG ‘ º°ùdG êÉàfE’ Gk õcôe ¬∏dG ≥∏N ó≤d .IóMGh á¶◊ ‘ äÉbƒ∏ıG øe √Ò¨c ¢†«HC’G
:áÁôµdG ¬JÉjBG ‘ Gòg ¬∏dG ∞°Uh .É¡eGóîà°S’ ¥ô£dG π°†aCG É¡«dEG ≈MhCGh ,äÉbƒ∏ıG
p G hn É ªn °s ùdG ‘ É en ¬o nd ío Ñu °nùjo ≈ æn °rùo◊G Ao É ªn °rS’nC G ¬o nd Qo ƒu °nüoŸG Ç
ƒn go hn p ¢VQr ’nC Gh ä o Qp É Ñn dG ≥o dp É nÿG ¬o ∏dG ƒn go }
p n◊G õo j õp ©n dG
.24 :ô°û◊G IQƒ°S | oº« µ
121
¢SOÉ°ùdG π°üØdG
πFÉ°ùdG :ΩódG
IÉ«ë∏d ÖgGƒdG
Ωó∏d áeÉ¡dG ∞FÉXƒdG
™«°ûj ƒ¡a ¿GQhódG ‘ πFÉ°ùdG Gòg ôªà°SG ÉŸÉWh .IÉ«◊G ÉæeÉ°ùLCG íæª«d ¬∏dG ¬≤∏N πFÉ°S ΩódG
∫hDƒ°ùŸG ¬fEG .áeÉ°ùdG OGƒŸG øe º°ù÷G á«≤æàH áeRÓdG ájÉª◊G øeDƒjh AGò¨dGh IOhÈdGh A±ódG
¿GQó÷ áeRÓdG äÉª«eÎdÉH Ωƒ≤j ¬fCG ¤EG áaÉ°VEG ,º°ù÷G πNGO ä’É°üJ’G øY kÉÑjô≤J ó«MƒdG
.QGôªà°SÉH ΩÉ¶ædG Oóéàj Gòµgh ájƒeódG á«YhC’G
ádƒ¡°ùH QhóJ ΩódG øe äGÎ«d 5 ÜQÉ≤j Ée ≠c 60 ¿õj …òdG »©«Ñ£dG ¿É°ùfE’G º°ùL πªëj
áÑ°ùf ¿EÉa á«°VÉjôdG øjQÉªàdG hCG ¢†côdG á°SQÉ‡ ádÉM ‘ øµdh ,IóMGh á≤«bO ∫ÓN º°ù÷G AÉëfCG ‘
QhòL øe AGóàHG º°ù÷G øe ¿Éµe πc ‘ ΩódG Qhój .É¡aÉ©°VCG á°ùªN ¤EG ™ØJôJ √òg ¿GQhódG
å«ëH ´óÑe ¿É≤JEÉH âªª°U á«æÑH ™àªàJ ΩÉéMC’G áØ∏àfl á«YhCG πNGO ΩGóbC’G ™HÉ°UCG ≈àMh ô©°ûdG
IQGô◊G øe IôjÉ¨àe äÉ«ªc ó≤©ŸG ΩÉ¶ædG Gòg πªëj Éªc ,äÉÑ°SÎdG hCG ≥FGƒ©dG πµ°ûàH íª°ùJ ’
.AGò¨dGh
Úé°ùc’C G πeÉM
ÉjÓî∏d …Qhô°V ô°üæY Úé°ùcC’Éa .Éæd áÑ°ùædÉH IÉ«◊G äÉeƒ≤e ºgCG ƒg ¬°ùØæàf …òdG AGƒ¡dG
ÉjÓÿG ¤EG ÚàFôdG øe Úé°ùcC’G π≤f IQhô°V ÖÑ°S ƒg Gògh ,ábÉ£dG êÉàfE’ ΩRÓdG ôµ°ùdG ¥ô◊
.¢Vô¨dG Gòg Ωóîj ,Ö«HÉfC’G øe Ió≤©e áµÑ°T ¬Ñ°ûj …òdG ,¿GQhódG RÉ¡Lh
122
.57 :á©bGƒdG| n¿ƒbo óu °nü oJ n’ƒr n∏an ºr co Éæn ≤r n∏Nn øo ër nf }
(¿Éjô°T)
áªYÉf áæ«îK á∏°†Y

á≤Ñ£dG ≈£°SƒdG á≤Ñ£dG AÉ°†«H á«Ø«d áé°ùfCG
á«LQÉÿG (áæ£Ñe ÉjÓN) á«∏NGódG áfÉ£ÑdG
áªYÉf á≤«bQ á∏°†Y áfôe
ΩÉª°U
(ójQh)
äÉjƒf
áæ£ÑŸG ÉjÓÿG øe IOôØe á≤ÑW

∫ƒWGC
¬f’C ,ÉgGƒbGC ƒg ÚjGô°ûdG
¤GE Úé°ùc’C ÉH »æ¨dG ΩódG ™jRƒJ øY ∫hƒD °ùe (…ô©°T AÉYh)
AÉ°†YGC øe ΩódG π≤f øY ádhƒD °ùªa IOQh’C G ÉeGC ,º°ù÷G AÉëfGC
øY ádhƒD °ùŸG ájô©°ûdG á«Yh’C G ‘ á«¡d’E G IQó≤dG ≈∏éàJh .Ö∏≤dG ¤GE º°ù÷G
.º°ù÷G ‘ Ió«©ÑdG øcÉe’C G ¤GE ΩódG ∫É°üjGE
á«∏N πch ,Úé°ùcC’G AGôª◊G ájƒeódG ÉjÓÿG πNGO IOƒLƒŸG ΩódG ÜÉ°†N äÉÄjõL πª–
ÜÉ°†N) ÚHƒ∏Zƒª«g A…õL ¿ƒ«∏e 300 ƒëf πª– ¢Uô≤dG πµ°T ¬Ñ°ûJ »àdG AGôª◊G ΩódG ÉjÓN øe
√Qô– πH Ö°ùëa Úé°ùcC’G πª– ’ »¡a ,πª©dG øe kÉæ≤àe kÉeÉ¶f AGôª◊G ΩódG ÉjÓN …óÑJ .(ΩódG
AGôª◊G ΩódG ÉjÓN Ωó≤J á£«°ûædG äÓ°†©dG ÉjÓN :∂dP ≈∏Y ∫Éãe ,kÉjQhô°V ∂dP ¿Éc Éª∏c kÉ°†jCG
¤EG ¬H IóFÉY ôµ°ùdG ¥GÎMG øY èàæj …òdG ¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK πª–h ,áé°ùfC’G ¤EG Úé°ùcC’G
.áé°ùfC’G ¤EG √òNCÉJh Úé°ùcC’ÉH ójóL øe É¡WÉÑJQG ó«©J ∂dP ó©H .∑Éæg ¬cÎJh ÚàFôdG
124
≈«ëj ¿hQÉg
kÓFÉ°S ΩódG ¿Éµd kGOƒLƒe Ö∏≤dG øµj ⁄ ƒd

.¬d ≈æ©e ’ kÉLõd
§¨°†dG áfRGƒe πFÉ°S

(NO). ÚLhÎ«ædG ó«°ùcCG …OÉMCG RÉZ Úé°ùcC’G ¤EG áaÉ°VEG ΩódG ÜÉ°†N äÉÄjõL πª–
kÉ°†jCG ΩódG ÜÉ°†N º¶æj .QGôªà°SÉH Gk Ò¨àe íÑ°ü«°S ΩódG §¨°V ¿EÉa ΩódG ‘ RÉ¨dG Gòg ôaƒàj ⁄ GPEG
Gòg Qó°üe ¿CG á°ûgódG Òãj Ée .ÚLhÎædG ó«°ùcCG …OÉMCG á£°SGƒH áé°ùfC’G ¤EG á∏°UGƒdG ΩódG á«ªc
´Gh π≤Y ’h ÆÉeO ’h É¡d ÚYCG ’ äGQòdG øe áYƒª› :…CG äÉÄjõ÷G øe Gk OóY ’EG ¢ù«d ''º«¶æàdG''
á≤∏£ŸG á«¡dE’G áªµ◊G ájBG ’EG ƒg Ée ÉæeÉ°ùLCG ‘ äGQòdG øe áYƒª› √Oƒ≤J …òdG º«¶æàdG Gòg .ôµØj
.¿É≤JE’G Gò¡H ÉæeÉ°ùLCG ≥∏N …òdG ≥dÉî∏d
á∏°†Y
Ö°üY
.ájƒeódG á«Yh’C G á«∏°†©dG áé°ùf’C G øe á≤ÑW ∞∏¨J
øe ójõj É‡ ,≥«°VGC AÉYƒdG íÑ°üj á∏°†©dG ¢ü∏≤àJ ÉeóæY
¿Éjô°T øe kÉ©£≤e Úª«dG ¤GE πµ°ûdG Qƒ°üj .ΩódG §¨°V
∫ƒM óLƒj .kÉLhÉªàe »∏NGódG ¬ë£°S hóÑj å«M ≥«°†àe
.(¥QRGC ) ÜÉ°üYGC h (ôªMGC ) á«∏°†Y QÉJhGC ÊÉjô°ûdG AÉYƒdG
125
‹Éãe º«ª°üàH ÉjÓN

≈∏Y ôcòdG ÜÉ°ûdG ΩO …ƒàëj .ájƒeódG ÉjÓÿG øe ≈ª¶©dG á«ÑdÉ¨dG AGôª◊G ΩódG ÉjÓN πµ°ûJ
¿ƒd »£©J »àdG »g ÉjÓÿG √òg h ,Ωób Iôc Ö©∏e ÓC ªàd »ØµJ á«ªc »gh ,AGôªM á«∏N ¿ƒ«∏H 30
. ó∏÷Gh ΩódG
á«YhC’G πNGO §¨°†æJ ¿CG É¡æµÁ á≤FÉØdG É¡àfhôe ÖÑ°ùHh , ¢UGôbC’G πãe AGôª◊G ÉjÓÿG hóÑJ
øe áØ∏àfl ≥WÉæÃ ≥°üà∏à°S É¡fEÉa IÒÑµdG áfhôŸG √ò¡H øµJ ⁄ GPEG ÉeCG .á≤«bódG äÉëàØdGh ájô©°ûdG
) Îehôµ«e 7^5 AGôª◊G á«∏ÿG ô£b ≠∏Ñj Éªæ«H ,Îehôµ«e 5 ƒëf …ô©°ûdG AÉYƒdG ô£b ≠∏Ñj .º°ù÷G
.(Îª«∏«ŸG øe ∞dCG øe 1 …hÉ°ùj Îehôµ«ŸG
¢†©H …ôµ°ùdG ¢Vôe ‘ ¿ƒãMÉÑdG ≈£YCG ?áfhôŸG √ò¡H AGôª◊G ÉjÓÿG ≥∏îJ ⁄ ƒd çóëj GPÉe
√òg .É¡àfhôe …ôµ°ùdG ≈°Vôe óæY AGôª◊G ΩódG ÉjÓN ó≤ØJ å«M ,∫GDƒ°ùdG Gòg ≈∏Y äÉHÉLE’G
ób Gògh Ú©dG áé°ùfCG πãe á≤«bôdG áé°ùf’CG ‘ ájƒeódG äGÌîàdG çhó◊ á°UôØdG »£©J ádÉ◊G
.≈ª©dG ¤EG …ODƒj
»µ«JÉeƒJh’C G ÇQGƒ£dG ΩÉ¶f

ºàJ ó≤ØdG Gòg .∫Éë£dG ≥jôW øY ìô£J Égó©Hh kÉeƒj 120 AGôª◊G ájƒeódG á«∏ÿG IÉ«M ôªà°ùJ
‘ AGôªM á«∏N ¿ƒ«∏e 2^5 êÉàfEG ºàj ájOÉY ±hôX â– .IójóL ÉjÓÿ ôªà°ùŸG êÉàfE’ÉH ¬àfRGƒe
ÚàjƒHhÌjQEG ¬«∏Y ≥∏£j ¿ƒeôg º¶æj .∂dP IQhô°†dG â°†àbG PEG ójõj ¿CG øµÁ ºbôdG Gògh ,á«fÉãdG
‘ ±ÉYQ hCG çOÉM ‘ Oƒ≤ØŸG ΩódG á«ªc ¢†jƒ©J ºàj å«M ,êÉàfE’G iƒà°ùe ''erythropoietin''
óæY :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a .AGƒ¡dG ‘ Úé°ùcC’G ∫ó©e ¢ü≤f GPEG êÉàfE’G ∫ó©e OGOõj ∂dòc .∫É◊G
≈°übCÉH OƒLƒŸG Úé°ùcC’G øe IOÉØà°SÓd kÉ«µ«JÉeƒJhCG AGôLE’G Gòg º°ù÷G òîàj ,∫ÉÑ÷G ≥∏°ùJ
.´ÉØJQ’G OGORG Éª∏c ¢†ØîæJ Úé°ùcC’G áÑ°ùf ¿C’ ,√OhóM
‹ÉãŸG π≤ædG ΩÉ¶f

πFÉ°S »g ÉeRÓÑdG .ájƒeódG ÉjÓÿG ‘ IOƒLƒŸG iôNC’G OGƒŸG øe Gk ÒÑc Gk OóY ÉeRÓÑdG πª–
126
≈«ëj ¿hQÉg
.…OÉ©˘dG º˘°ù÷G ¿Rh ø˘e %5 πµ°ûj ,»≤f ô˘Ø˘°UCG

¬fRh øe %90 øª°†àj …òdG πFÉ°ùdG Gòg …ƒàëj Gdû°ôjÉ¿ Gdù°ÑÉJ» »LGOƒdG ójQƒdG
¿ƒ˘gOh äÉ˘jô˘µ˘°Sh ¿OÉ˘©˘eh ìÓ˘eCG ≈˘∏˘Y ,AÉ˘e …ô¡HC’G ¢Sƒ≤dG ájƒFôdG á«YhC’G
Ö∏≤dG …ó°†©dG ¿Éjô°ûdG
äÉæ«JhôH ¢†©H .áØ∏àıG ÚJhÈdG ´GƒfCG øe äÉÄeh ±ƒLC’G ójQƒdG
É¡∏ª–h ¿ƒgódG §HôH Ωƒ≤J á∏bÉf äÉæ«JhôH »g ΩódG ô¡HC’G ájóÑµdGh ájƒ∏µdG á«YhC’G
»ª°†¡dG RÉ¡÷G á«YhCGh
√ò¡H ¿ƒgódG äÉæ«JhÈdG πª– ⁄ GPEG .áé°ùf’G ¤EG á«Øbô◊G ÚjGô°ûdGh á«YhC’G
πc ‘ »FGƒ°ûY πµ°ûH ƒØ£J ±ƒ°S É¡fEÉa ,á≤jô£dG
IOQhC’G
.kÉMƒàØe áµ∏¡ŸG ¢VGôeC’G ΩÉeCG ≥jô£dG íÑ°ü«d ¿Éµe ÚjGô°ûdGh
π˘eÉ◊G QhO É˘eRÓ˘Ñ˘dG ‘ äÉ˘fƒ˘eô˘¡˘dG …ODƒ˘˘J ájòîØdG
AÉ°†YC’G ÚH ∫É°üJ’G π«¡°ùà˘H Ωƒ˘≤˘J »˘gh .¢UÉÿG ÚjGô°ûdGh á«YhC’G

.á«FÉ«ª«µdG πFÉ°SôdG ≥jôW øY ÉjÓÿGh ájƒÑæ£dG
ƒ˘g É˘eRÓ˘Ñ˘dG ‘ kÉ˘eÉ˘MORG äÉ˘fƒ˘eô˘˘¡˘˘dG ÌcCG

™e ¿ƒeô¡dG Gòg §ÑJôj .πbÉf ¿ƒeôg ƒgh ,ÚeƒÑdC’G
¿ƒ«∏jôJ áÄŸG øe á«∏N πc ÊGQhódG ΩÉ¶ædG …ò¨j
,ÚÑHhÒ∏«ÑdG ,äÉfƒeô¡dG ,∫hÎ°ùdƒµdG πãe ¿ƒgódG
IQƒ°üdG ‘ .…ô°ûÑdG º°ù÷G πµ°ûJ »àdG á«∏N
∑Îj .Ú∏°ùæÑdG πãe ájhOC’Gh ,áeÉ°ùdG AGôØ°üdG á∏«ÑdG ΩódG ≈∏Y ád’ó∏d AGôª◊G á«Yh’C G ô¡¶J √ÓYGC
OGƒŸG òNCÉjh óÑµdG ‘ á˘eÉ˘°ùdG OGƒŸG ¿ƒ˘eô˘¡˘dG Gò˘g ≈∏Y ád’ó∏d ¥QR’C G ¿ƒ∏dG ô¡¶j Éªæ«H ,ó°ùcƒD ŸG
.É¡LÉà– »àdG áæµeC’G ¤EG á«FGò¨dG .ó°ùcƒD ŸG ÒZ ΩódG
øe íÑ°üj ,AÉ˘«˘°TC’G √ò˘g π˘c π˘eCÉ˘à˘f É˘eó˘æ˘Y
ÚH õ««ªàdG ≈∏Y óMGƒdG ÚJhÈdG IQó≤e ¿EG.á∏gòe π«°UÉØàH ≥∏N ób º°ù÷G ¿CG Éæjód í°VGƒdG
IQÉ°TEG ƒ¡d É¡Áó≤J ºàj ¿CG Öéj »àdG á«ªµdGh ¿É˘µŸG ó˘jó–h á˘jhOC’Gh äÉ˘fƒ˘eô˘¡˘dGh ¿ƒ˘gó˘dG
π°UCG øe äGô°ûY ’EG »g Ée á°ûgóŸG á∏ãeC’G √òg ¿EG .ΩÉ¶ædG Gò¡d ø≤àŸG º«ª°üàdG ≈∏Y áë°VGh
ΩÉé°ùfÉH πª©J äÉÄjõ÷G øe äÉfƒ«dôJ ;º°ù÷G ‘ çó– »àdG á«FÉ«ª«cƒ«ÑdG çOGƒ◊G øe ±’B’G
ºMQ ‘ πµ°ûàJ IóMGh á«∏N øe AõL øe äÉÄjõ÷G √òg êôîJ ™bGƒdG ‘ .ÉæeÉ°ùLCG πNGO ¢ûgóe
¿É°ùfE’G ≥∏N …òdG ≥dÉÿG áª¶Y ≈∏Y π«dO …ô°ûÑdG º°ù÷G ‘ ΩÉ¶ædG Gòg ¿CG í°VGƒdG øe .ΩC’G
.AÉŸG øe á£≤f øe
127
IÌÿG â∏µ°ûJ GPGE á°UÉN ºµ– äÉ«dGB

IOQh’C G ‘ ájƒeódG ÚjGô°ûdG øe AGò¨dG È©j ¿CG ¢VÎØŸG øe
äôªà°SGh á«∏«∏c’E G ¥GÎNG øe øµªàj ≈àM ,ÊÉjô°ûdG QGó÷G ÈY
¤GE »¡àæà°ùa ,™°SƒàdÉH
IOƒLƒŸG äÉeÉ°ùŸG ¿CG ™e .±ó¡dG áé°ùfC’G
¥õªàJ .(≈∏YGC ) á«Ñ∏b áeRGC
¢†©H ‘ á«Ñ∏≤dG áé°ùf’C G
’ ¬fCG ’EG ,kGó˘L IÒ¨˘°U ¿É˘jô˘°ûdG QGó˘L ≈˘∏˘Y
´ÉØJQG ÖÑ°ùH ¿É«M’C G .É¡°ùØf AÉ≤∏J øe ¬«dEG πNóJ ¿CG IOÉe …C’ øµÁ
øe ΩódG ™aóæj .§¨°†dG .∫ƒNódG Gòg π¡°ùj …òdG ƒg ΩódG §¨°V ¿EG
øe êôîj ¬fÉC ch Ö∏≤dG ¤EG È©J »àdG á«FGò¨dG äÉÄjõ÷G ÖÑ°ùJ ∂dP ™e
.(πØ°SGC ) ΩƒWôN ‘ kÉªî°†J ΩRÓdG øe ÈcCG äÉ«ªµH áé°ùfC’G
≈∏Y ®ÉØë∏d á°UÉN á«dBG óLƒJ Gò¡d .áé°ùfC’G
øe ÈcCG ƒ¡a ''ÚeƒÑdC’G'' á«dhDƒ°ùe √òg .ΩódG ¤EG ójóL øe πFÉ°ùdG Öë°Sh ,ΩódG §¨°V ¿RGƒJ
øµj ⁄ GPEG .áéæØ°SE’G πãe ΩódG øe AÉŸG ¢UÉ°üàe’ »Øµj ÉÃ ¿Éjô°ûdG QGóL ≈∏Y IOƒLƒŸG äÉeÉ°ùŸG
.AÉŸG ‘ áYƒ≤æŸG áaÉ÷G AÉ«dƒ°UÉØdG áÑëc ïØàæ«°ùa º°ù÷G ‘ ÚeƒÑdCG ∑Éæg
¤EG π∏°ùàj ¿CG π«NO …C’ ìƒ˘ª˘°ùŸG ÒZ ø˘ª˘a .á˘∏˘cÉ˘°ûdG √ò˘g ≈˘∏˘Y Ò°ùJ ’ Qƒ˘eC’G ¿CG ’EG
ÉjÓî∏d Gk ÒÑc Gk Qô°V ÖÑ°ùJ â∏NO GPEG É¡H ÜƒZôŸG ÒZ OGƒŸG ¿C’ ,áHÉbQ ¿hO á«ZÉeódG áé°ùfC’G
äÉ≤ÑW ≥∏¨J å«M ,Qô°†dG ¬H ≥ë∏J ób »àdG ä’ÉªàM’G πc øe »ªfi ÆÉeódG ¿EÉa ∂dòd .á«Ñ°ü©dG
¢û«àØJ á≤£æe È©J É¡fCÉch äÉeÉ°ùŸG √òg øe ájQhô°†dG OGƒŸG πc È©J .äÉeÉ°ùŸG áØ«ãµdG á«∏ÿG
.º°ù÷G ‘ á«°SÉ°ùM ÌcC’G ƒ°†©dG ¤EG á«FGò¨dG OGƒª∏d ¿RGƒàe ≥aóJ π¡°ùj É‡ ,á«æeCG
º°ù÷G äÉà°SƒeôJ
IQGô◊G ΩódG πªëj ,iôNC’G OGƒŸGh äÉæ«eÉà«ØdGh AGôª◊G ΩódG ÉjÓNh Úªq °ùdG t øY Gk ó«©H
IQGôM áLQO ™e ≥aGƒàdÉH º°ù÷G IQGôM áfRGƒeh ™jRƒJ ¿EG .ÉjÓÿG ‘ ábÉ£∏d Iódƒe iôNCG OGƒeh
Éfô©°ûd ,ÉæeÉ°ùLCG ‘ IQGô◊G ™jRƒàd ΩÉ¶f ∑Éæg øµj ⁄ ƒ∏a .á«ªgC’G øe IÒÑc áLQO ≈∏Y ôeCG §«ÙG
Gk ÒÑc Gk Qô°V ÖÑ°ùj É‡ ,kGOQÉH Éæª°ùL »bÉH ≈≤Ñj Éªæ«H ,É¡∏ª©à°ùf ÉeóæY ÉæjójCG IQGôM ‘ ójó°T ´ÉØJQÉH
RÉ¡÷Gh º°ù÷G AÉëfCG ™«ªL ≈∏Y hÉ°ùàe πµ°ûH IQGô◊G ™jRƒJ ºàj Gò¡d .ÜÓ≤à°S’G á«∏ªY ‘
128
AGôª◊G ΩódG ÉjÓN ÉeRÓÑdG áeOC’G
ájƒeódG äÉë«Ø°üdG ó∏÷G
»°ùØæàdG RÉ¡÷G πª©j .ôeC’G Gòg π¡q °ùj …òdG ƒg ÊGQhódG

ÉeóæY á«dÉ©a ÌcCG πµ°ûH
AÉ°†«H ΩO ÉjÓN ájƒeO á«YhCG áeOC’G
ºî°†àJ Éªc ,ΩÉY πµ°ûH º°ù÷G IQGôM áLQO ™ØJôJ
IóFGõdG IQGô◊G ≥aóàH íª°ùàd ó∏÷G â– ájƒeódG á«YhC’G
ÌcCG É˘æ˘¡˘Lh í˘Ñ˘°üj ÖÑ˘°ùdG Gò˘¡˘d .»˘LQÉÿG §˘˘«ÙG ¤EG
á«Ø«d ∫ÉÑM
.áØ«æY á«∏°†Y äÉWÉ°ûf ¢SQÉ‰ hCG ¢†côf ÉeóæY Gk QGôªMG
É‡ ó∏÷G â– ájƒeódG á«YhC’G ¢ü∏≤ààa OQÉÑdG ƒ÷G ‘ ÉeCG
ó°TC’G á≤£æŸG ¤EG á≤aóàŸG ΩódG á«˘ª˘c ¢UÉ˘≤˘fEG ‘ º˘gÉ˘°ùj
É¡JÉjƒà°ùe ≈fOCG ‘ º°ù÷G IOhô˘H í˘Ñ˘°üJ Gò˘µ˘gh kIQGô˘M áfô≤àe á≤ÑW
OQÉÑdG ƒ÷G ‘ ¢†«HC’G ¬LƒdG ¿ƒd AGQh ÖÑ°ùdG ¿EG .áæµªŸG

.kÉ«µ«JÉeƒJhCG º°ù÷G Égòîàj »àdG äÉWÉ«àM’G ƒg
Éª¡e ,ÊGQhódG RÉ¡÷G ‘ ¬˘fÉ˘µ˘e ò˘NCÉ˘j çó˘M π˘c ±õædÉH ìô÷G GC óÑj ÉeóæY :ΩódG ÌîJ á«dGB
A»°T πc .ó«≤©àdG ájÉZ ‘ á«∏ªY ™bGƒdG ‘ ƒg ,¬àbO â¨∏H √Qô– …òdG Úà°SÓHƒÑehÎdG ËõfGC §ÑJôj
πª©j …òdG ¿RGƒàdG ÉeCG ,π«°UÉØàdG ô¨°UCG ≈àM ¿É≤JEÉH ≥∏N Ωƒ«°ùdÉµdG ™e ájPÉC àŸG áé°ùf’C G ÉjÓN
áé«àæch .ΩódG ‘ OƒLƒŸG ÚÑehôJhÈdGh
,¬«a π∏N …CG …ODƒj ¿CG øµÁ PEG ábódG øe ƒ¡a ¬≤ah ΩÉ¶ædG
•ƒ«ÿG áµÑ°T Ö∏°üàJ á«FÉ«ª«µdG äÓYÉØà∏d
≥∏N ó≤˘d 42.IÒ£N äÉØYÉ°†e ¤EG ,¬àdBÉ˘°V â¨˘∏˘H É˘ª˘¡˘e á≤Ñ£dG äƒ“ .á«bGƒdG á≤Ñ£dG πµ°ûàd ájƒeódG
ƒg ≥dÉÿG Gòg ,IóMGh á¶ë∏H ¬JÉeƒ≤e πµH ΩódG ≥dÉÿG .IÌÿG πµ°ûàd ¿ô≤àJh ÉjÓÿG øe á«ë£°ùdG
πµ°ûàdÉH IÌÿG â– Iójó÷G ÉjÓÿG GC óÑJ
™n °pS hn ƒn go s’GE p ¬n ndGE p ’B …òp sdG ¬o ∏dG ºo oµ¡o ndGE p É ªn sfGE p } .πLh õY ¬∏dG
§≤°ùJ ájPÉC àŸG ÉjÓÿG πc OóéàJ ÉeóæYh
.98 :¬W | kÉª r∏Yp Am »r °n T π s co .IÌÿG
129
:ΩódG ÌîJ RÉ¡L
π∏N …’C ¬«a ¿Éµe ’ RÉ¡L
p±õf hCG ,ìôL …CG çhóM óæY ájÉ¡ædG ‘ ∞bƒàj ΩódG ¿CG º∏©j Éæ∏c
áHÓ°U øe ójõJ ájƒeO IÌN πµ°ûàJ ±õf π°üëj ÉeóæY .Ëób ìôL …CG
IôgÉ¶dG √òg ¿ƒµJ ób .Ö°SÉæŸG âbƒdG ‘ ¬FÉØ°ûà°SG øe ´ôq °ùJh ìô÷G
Éæd GƒØ°ûc ájƒ«◊G AÉ«ª«µdG ‘ ÚãMÉÑdG ¿CG ’EG ,∂d áÑ°ùædÉH ájOÉYh á£«°ùH
kÉ£«°ùH ¿Éc Éª¡e π∏N …C’ É¡«a ¿Éµe ’ ó«≤©àdG ájÉZ ‘ á«∏ªY øY ÜÉ≤ædG
.É¡∏MGôe øe á∏Môe …CG ‘
ƒ¡a ÊÉeõdG ó©ÑdG ÉeCG ,ÊÉµŸGh ÊÉeõdG ÉgGó©r Ho É¡d á«∏ªY ΩódG ÌîJ
øFÉµdG ó≤Øj ’ ≈àM Gk óL Ò°üb âbƒH ±õædG çhóM ó©H IÌÿG πµ°ûJ
≈∏Y IÌÿG √òg πµ°ûJ ƒ¡a ÊÉµŸG ó©ÑdG ÉeCGh .∂∏¡«a ΩódG øe ÒãµdG »◊G
»◊G øFÉµdG ΩO Ìîàj ’ ≈àM í£°ùdG ≈∏Y ÉgQÉ°üàbGh ìô÷G í£°S πeÉc
âHÉKh Ú©e Ö«JôJ ≥ah É¡∏«°UÉØJ ¥OCÉH á«∏ª©dG √òg ºàJ.kÉ°†jCG ∂∏¡«a ¬∏c
.Ò¨àj ’
,º¶©dG ïŸ á≤«bódG äÉfƒµŸG É¡«a ÉÃ ájƒeó˘dG É˘jÓÿG ™˘«˘ª˘L ™˘à˘ª˘à˘J
√òg .á«ªgC’G øe iƒà°ùŸG ¢ùØæH IÌıG ÉjÓÿG hCG ,''ájƒeódG íFÉØ°üdG''
ÚJhôH πª©j .ΩódG ÌîJ á«∏ªY AGQh ∞≤J »àdG á«°ù«FôdG ô°UÉæ©dG »g ÉjÓÿG
√òg Å£îJ ’ ¿CG ≈∏Y ΩódG ‘ π°UGƒàŸG ¬dGƒŒ ∫ÓN øe Von Willbrand
äÉë«Ø°üdG √òg ¢ùeÓJ ÉeóæY .áHÉ°UE’G å«M ¤EG É¡≤˘jô˘W äÉ˘ë˘«˘Ø˘°üdG
¬d ô°üM ’ Gk OóY É¡dÓN øe »Yóà°ùJ IOÉe RôØJ ,áHÉ°UE’G ¿Éµe ájƒeódG
.ìô÷G í£°S ≈∏Y ájÉ¡ædG ‘ ÉjÓÿG √òg ô≤à°ùJ .¿ÉµŸG ¤EG iôNC’G äÉë«Ø°üdG øe
AõL ’EG »gÉe √òg É¡à«ë°†Jh ,ìƒàØŸG ìô÷G ™e É¡∏ªY ΩÉ“EG ó©H äÉë«Ø°üdG äƒ“
.ÌîàdG á«∏ªY øe
‘ ÚJhÈdG Gòg ódƒàj å«M ,ÌîàdG á«∏ª©H ÚÑehÎdG ≈Yój ôNBG ÚJhôH ºgÉ°ùj
áÑ°ùædG ø˘Y ¢ü≤˘æ˘j ’h √RGô˘aEG ó˘jõ˘j ’ ¿CG …Qhô˘°†dG ø˘eh ,§˘≤˘a ìô÷G ¿É˘µ˘e
kÉª°ùL 20 øe ÌcCG óLƒj Éªc .OóÙG âbƒdG πÑb ∞bƒàj hCG GC óÑj ’h ,ájQhô°†dG
§°ûæJ ¿CG ÉeEG äÉÁõfC’G √òg .ÚÑehÎdG ó«dƒJ ‘ ºgÉ°ùJ »àdG äÉÁõfC’G »gh kÉ«FÉ«ª«c
óæY ’EG ∂dP ºàj ’ PEG ÚJhÈdG Gòg ó«dƒJ ≈∏Y á«æeCG äÉ¶Ø– ∑Éæg .¬£ÑãJ hCG √RGôaEG
Ö°SÉæŸG iƒà°ùŸG ¤EG Ìîà∏d á©fÉ°üdG äÉÁõfC’G π°üJ ÉŸÉMh .»≤«≤M ìôL çhóM
øe áYƒª› Ωƒ≤J Ò°üb âbh ∫ÓNh ,ÚJhÈdG øeá∏jƒW ±É«dG πµ°ûàJ º°ù÷G ‘
äÉë«Ø°üdG ôªà°ùJ ÚM ‘ ,±RÉædG ΩódG ¿Éµe ™°VƒàJ »àdG áµÑ°ûdG ™«æ°üàH ±É«dC’G
…òdG πµ°ûàdG ƒg IÌÿÉH ≈Yój Ée ¿EG .¬«a ºcGÎdGh ¿ÉµŸG ¤EG Ωhó≤dG ‘ ádƒéàŸG
.äÉªcGÎdG √òg øY ÉC °ûæj
.IÌÿG πëæJ kÉeÉ“ ìô÷G ≈Ø°ûj ÉeóæYh
É¡dÓëfG øeRh É¡YÉ°ùJGh ÉgGóe Qô≤jh ,IÌÿG πµ°ûàH íª°ùj …òdG ΩÉ¶ædG ¿EG
43
.É¡àFõŒ øµÁ ’ Ió≤©e á«æH ¿ƒµj ¿CG óH ’
.¬∏«°UÉØJ ô¨°UCG ‘ ≈àM ábóH ΩÉ¶ædG Gòg πª©j
π«Ñ°S ≈∏Y ?≥«bódG ΩÉ¶ædG Gòg πNGO IÒ¨°U á∏µ°ûe â∏°üM ƒd çóëj GPÉe
øY IÌÿG π∏– π¡°ùdG øe ¿Éc GPEG hCG ,ìôL ¿hO ΩódG ‘ ÌîJ çóM ƒd :∫ÉãŸG
ÌcC’ IÉ«ë∏d ÖgGƒdG ΩódG ¿CG ƒg :∫DhÉ˘°ùà˘dG Gò˘g ≈˘∏˘Y ó˘«˘Mƒ˘dG ÜGƒ÷G ?ìô÷G
…ODƒ«°S É‡ ,äGÌÿÉH kÉÄ«∏e íÑ°ü«°S ÚàFôdGh ÆÉeódGh Ö∏≤dG πãe á«°SÉ°ùM AÉ°†YC’G
.±É£ŸG ájÉ¡f ‘ äƒŸG ¤EG
ºYGõª∏d ¿Éµe ’ PEG ,ø≤àŸG ≥∏ÿG ≈∏Y kÓ«dO ΩÉ¶ædG Gòg Éæ«£©j iôNCG Iôe
Gòg ¿CG ∂°T ’ .''»éjQóàdG Qƒ£àdÉH'' ∫ƒ≤J »àdGh Qƒ£àdG ájô¶f É¡°VôØJ »àdG
‘ ¬∏dG äÉjBG øe ájBG ábódG ájÉZ ‘ ¢ù«jÉ≤e ≈∏Y ºFÉ≤dG ºZÉæàŸG »°Sóæ¡dG ΩÉ¶ædG
ΩÉ¶ædG Gòg Éæd ≥∏N …òdG ƒg ÖcƒµdG Gòg ≈˘∏˘Y É˘æ˘≤˘∏˘N …ò˘dG ¬˘∏˘dG .¢VQC’G
.ÉæJÉ«M ‘ É¡¡LGƒf »àdG ôWÉıG øe Éæ«ªëj …òdG ¢ûgóŸG
äÉbõªàdG ¤EG ÉgGó©àJ πH , IôgÉ¶dG ìhô÷G ≈∏Y ΩódG ÌîJ á«ªgCG ô°üà≤J ’
±õf ∑Éæg .º°ù÷G πNGO QGôªà°SÉH çó– »àdG ájô©°ûdG á«YhC’G Ö«°üJ »àdG
hCG ÜÉÑdG áaOôH ÉæYGQP Ωó£°üj ÉeóæY .√Gôf ’ ÉæfCG ™e º°ù÷G πNGO ôªà°ùe
Gòg ∞bƒàj .¥õªàJ ájô©°ûdG á«YhC’G øe äÉÄŸG ¿EÉa ,á˘∏˘bÉ˘ã˘à˘e á˘≤˘jô˘£˘H ¢ù∏‚
É¡©°Vh ¤EG ájô©˘°ûdG á˘«˘YhC’G Oƒ˘©˘Jh Ìî˘à˘dG ΩÉ˘¶˘f π˘°†Ø˘H ∫É◊G ‘ ±õ˘æ˘dG
É‡ ,ÌcCG ¿ƒµj »∏NGódG ∞jõædG ¿EÉa Iójó°T áeó°üdG âfÉc GPEG ..»©«Ñ£dG
πeÉY ¿Gó≤a øe ÊÉ©j …òdG ¿É°ùfE’G ≈∏Y .''ôªMC’G'' ¿ƒ∏dG áeóµdG »£©j
¢û«©j Gòµg .kÉ£«°ùH ¿Éc Éª¡e áHÉ°UE’G ´GƒfCG øe ´ƒf …C’ ¢Vô©àj ’CG ÌîàdG
∂ÄdhCG ÉeCG .º¡jód ÌîàdG ΩÉ¶f ‘ ¢Vôeh áµ°ûe øe ¿ƒfÉ©j øjòdG ¢UÉî°TC’G
¿EG ≈àM ;kÓjƒW ¿hôª©j Óa áeó≤àe QGƒWCÉH ºgóæY ¢VôŸG Gòg ¿ƒµj øjòdG
≈∏Yh .kÉ«∏NGO ∞jõædG ¿Éc ƒdh ,º¡JÉ«ëH …Oƒj ¿CG øµÁ ¥’õfG hCG ádR ≈fOCG
¿CG ÓYh πs Ln ¬∏dG ôµ°ûjh ¬≤∏N ‘ ô¶ædG Éæe πc ó«©j ¿CG Öéj áeƒ∏©ŸG √òg Aƒ°V
á«∏N ≥∏îf ¿CG ÉææµÁ ’h ¬∏dG √ÉjEG ÉæÑgh ó°ù÷G Gòg .Ëƒ≤J ø°ùMCG ‘ ¬≤∏N
:¬d ∫Éb ¿É°ùfE’G ¬∏dG ÖWÉN ÉeóæY .√ÉjÓN øe IóMGh
.57 :á©bGƒdG| n¿ƒ bo óu °n ü oJ n’ƒr n∏an º
r co É æn ≤r n∏Nn øo ër nf }
ΩódG ÌîJ á«dGB
áé«àf IÌÿG çó– .ΩódG ÌîJ á«dGB 44√ÉfOGC í°VƒŸG º°SôdG ¢Vô©j
π◊h ,Ú©e Ö«JÎH OGƒŸG øe ójó©dG ÚH ºàJ á«FÉ«ª«c äÓYÉØàd
ìô÷G í£°S
.á¡HÉ°ûe Ió≤©e äÉ«∏ª©H ÉgGô› iôNGC äÓYÉØJ òNÉC J IÌÿG
Kallikrein Prekallikrein
Hageman Hageman*
HMK
PTA PTA*
Convertin
Konvertin Preconvertin
Prekonvertin
Chrismas
Christmas Chrismas*
Christmas*
Antihemophilic
Antihemofilli Antihemophilic*
Antiherrofilli* è«°ùædGDoku
πeÉY
faktörü
Stuart Stuart Antitrombin
Antithrombin
Proaccelerin
Proakselerin Accelerin
Prothrombin Trombin
Thrombin
Fibrinöjen
Fibrinogen (Fibrin)
Thrombomodulin (Yumuflak
áæ«∏dGP›ht›)
IÌÿG
FSF FSF*
ProteinC*
Protein C*
(Fibrin)
áµ«ª°ùdGSert
IÌÿG
P›ht›
Protein C Plasmin
t-PA a2 antiplazm
a2-antiplasmin
Plasminogen
● ÌîàdG ∫ƒ°ü◊ ìÉª°ùdÉH Ωƒ≤J »àdG äÉæ«JhÈdG
Ú©Jh ÌîàdG ™æÃ Ωƒ≤J »àdG äÉæ«JhÈdG

● ÌîàdG ádGRCGh ∞jõædG ™bƒe
™HÉ°ùdG π°üØdG
º«ª°üàdG
≥∏ÿGh
á¶◊ ≈àM ºª°üŸG √BGQÉe πc πµ°ûjh .¥QƒdG ≈∏Y ¬ª°SQh êPÉªædG º«ª°üàH ºª°üŸG Ωƒ≤j
ºª°üj ¿CG …ô°ûH ºª°üe …C’ øµÁ ’ .¬©°†j …òdG ¬Yhô°ûŸ á«°SÉ°SC’G IôµØdG ,º«ª°üàdÉH ¬Yhô°T
ƒg É¡«a Ée πµa ,¬dƒM á©«Ñ£dG øe ¬Yhô°ûe äGAÉëjEG óªà°ùj ƒ¡a ,¬JÉ«M ‘ ¬aô©j hCG √ôj ⁄ kÉÄ«°T
¬JGòH óëH ºFÉb º«ª°üJ
IOÉe k’hCG ºª°üŸG Qô≤j :ójóL êPƒ‰ º«ª°üJ ‘ ºª°üŸG É¡©Ñàj »àdG á≤jô£dG ¤EG Üôb øY ô¶ææd
‹ÉàdÉHh Ωóîà°ùŸG Gòg äÉLÉMh º«ª°üàdG Gò¡d πªàÙG Ωóîà°ùŸG Oóëj ºK ,¬æe ájÉ¨dGh º«ª°üàdG
.º«ª°üàdG ¢ù«jÉ≤e
,πª©dG AÉæKCG OGƒª∏d kÉeGóîà°SG πbC’G á«ŸÉ©dG ø¡ŸG πc ÚH øe ¿ƒ«YÉæ°üdG ¿ƒªª°üŸG ¿ƒµj ób
, ájƒfÉãdG π«°UÉØàdG hCG á«còdG QÉµaC’G ´GÎNG ¿ƒµJ á«∏ª©dG √òg ∫ÓN ¤hC’G áLÉ◊G ¿C’ ∂dP
¬∏«µ°ûJ AÉæKCGh ,º∏bh AÉ°†«H ábQh øe ÌcC’ ájGóÑdG ‘ ºª°üŸG êÉàëj ’ .OÉ÷G πª©dG ÖfÉL ¤EG
.êPƒªæ∏d á≤HÉ°ùdG á∏ãeC’G á©LGôÃ Ωƒ≤j º«ª°üà∏d
√òg á©LGôe ºàJ ºK ,kGQƒ¡°T É¡«a πª©dG ¥ô¨à°ùj áØ∏àıG äGQÉ«ÿG øe äÉÄe ºª°üŸG §£îj
Gò¡d áÑ°SÉæŸG êÉàfE’G π«°UÉØJ ¢SQóoJ ºK ,¬LÉàfEG ºà«d k’ÉªLh IóFÉa ÉgÌcCG AÉ≤àfG ºàjh QÉµaC’G
.πª©dG
134
¬o sd øoµnJ ºr ndhn ól ndhn ¬o nd o¿ƒoµjn ≈sfnCGp ¢VQr nC’Ghn päGhÉn ªn °ùdG s ™o jpóHn }
¬o ∏dG ºo oµpdPn @ ºl «∏p Y Am »r °Tn πu oµpH ƒn go hn Am »r °Tn πs co ≥n n∏Nn hn ál Ñn Mp É°Un
πu co ≈n∏Yn ƒn go hn √o hóo Ño Yr Éna Am »r °Tn πu co ≥o pdÉNn ƒn go s’EGp ¬n ndEGp B’ ºr oµHt Qn
.102-101 :ΩÉ©fC’G | πl «pchn Am »r °Tn
QÉµaCG ¤EG øjó©ÑdG äGP QÉµaC’G ºLÎj …òdG ƒgh ,èàæª∏d …QÉ«©e Ò¨°U êPƒ‰ k’hCG ™°Vƒj
ób .èàæª∏d »≤«≤◊G ºé◊ÉH êPƒ‰ Ö«côJ øµÁ äÉæ«°ùëàdG øe ójõŸG AGôLEG ó©Hh .OÉ©HC’G á«KÓK
äÉÑKE’ äGôe IóY êPƒªædG áHôŒ ºàJ IóŸG √òg ∫ÓN .πª©dG øe äGƒæ°S äÉ«∏ª©dG √òg ¥ô¨à°ùJ
.Ωóîà°ùª∏d áÑ°ùædÉH ¬JOƒL
øªa ¥ƒ°ùdG ¤EG ójóL º«˘ª˘°üJ π˘Nó˘j É˘eó˘æ˘Y
:∂∏¡à°ùŸG πÑb øe k’hCG √ô¡¶e º««≤J ºàj ¿CG »¡jóÑdG
.√DhGOCGh ¬à«dÉ©a kÉ«fÉKh ...¬fƒdh ,¬∏µ°T
≈àMh ¤hC’G É¡JGƒ£N òæe á«∏ª©dG Ö∏£àJ ∂dòd
πµd ó«MƒdG ∂dÉŸGh ,áÑ©àe á∏˘Mô˘e è˘à˘æŸÉ˘H êhôÿG
.QƒeC’G πc ≈∏Y ¬Jô£«°S ºµëj …òdG ƒg º«eÉ°üàdG
áª∏c ∫ÓN øe ¿É≤JEÉH äÉbƒ∏ıG πc ¬∏dG ≥∏N ó≤d
:áÁôµdG ájB’G Éæd ∫ƒ≤J .)røco ) IóMGh
Gk ôer GnC ≈°n†bn GPn GE p hn p ¢V Qr ’nC Ghn päG hn É˘ªn ˘ °s ùdG ™o ˘j pó˘ Hn }
.117 :Iô≤ÑdG | o¿ƒ oµn«an ø c o o¬nd o∫ƒ ≤o nj É ªn sfÉE p an
136
º«ª°üJ óLƒj ’
≥∏N »gÉ°†j »YÉæ°U
øµÁ á«dGB ój óLƒj ’ .¬∏dG
É¡FGOÉC H ¿É°ùf’E G ój »cÉ– ¿GC
.õé©ŸG
ÉeCG .√óMh ¬∏dÉH ¢UÉN ôeCG ¥ƒ∏îª∏d ≥HÉ°S êPƒ‰ OƒLh ¿hOh Ωó©dG øe ≥r∏nÿG á«∏ªY ¿EG
¬∏dG ≥∏N .Ö«éY ¥ƒ∏fl ¬JGP óëH ƒg ¬fCG ≈∏Y IhÓY ,êPÉªædG √òg ó«∏≤àH §≤a Ωƒ≤«a ¿É°ùfE’G
.êÉàfE’Gh º«ª°üàdG äGQÉ¡e ¿É°ùfE’G Öghh Ωó©dG øe ô°ûÑdGh äÉbƒ∏ıG
ó«∏≤J ’EG »g Ée …ô°ûÑdG º«ª°üàdG øY áé«àæc äAÉL É¡fCG ó≤à©f »àdG AÉ«°TC’G øe ÒãµdG ¿EG
øe äGƒæ°S ó©H QƒædG ¤EG ô¡¶J »àdG IQƒ£àŸG É¡JÉ«æÑH á«æ≤àdG äÉéæàŸGh ,á©«Ñ£dG ‘ IOƒLƒe á∏ãeC’
.Úæ°ùdG ÚjÓe òæe ¢VQC’G ‘ kÉØ∏°S IOƒLƒe ,åëÑdG
‘ ¬∏dG ≥∏N ó«∏≤J á≤«≤◊G √ò¡H ¿ƒaQÉ©dG ¿ƒãMÉÑdGh ¿ƒªª˘°üŸGh AÉ˘ª˘∏˘©˘dG ∫hÉ˘ë˘j Gò˘µ˘gh
.Iójó÷G º¡JÉéàæe º«ª°üJ
137
áµFÉ°ûdG IôªãdGh Velcro äÉHÉ°üY
,ÜÉ«ãdG áYÉæ°U ‘ äÉJÉÑædG √òg êQƒL …ô°ùjƒ°ùdG ¢Sóæ¡ŸG ´ÎNG
‘ ¬HÉ°ûe ∂HÉ°ûe ΩÉ¶f º«ª°üàH ΩÉ≤a ¬«∏Y ≥∏WCG kGójóL kÉYGÎNG ∫GÎ°ù«ehO
¿ƒ∏jÉf §jô°T øe ¿ƒµàj ƒgh ∞WÉ©ŸG Gòg ‘ ¬ª¡∏e ¿Éc .''hôµ∏«a áHÉ°üY''
ÖÑ°ùHh ,∂HÉ°ûŸG ôNBGh …hGô©dG πªëj IógÉL ä’hÉfi ó©Ña .''á«cƒ°ûdG IôªãdG''
É¡µa øµÁ ∂HÉ°ûŸGh …hGô©dG áfhôe øe ¢ü∏îà∏d kÓjƒW kÉàbh ¬æe âbô¨à°SG
ÖÑ°ùdG Gò¡dh ,ádƒ¡°ùH É¡∏°Uhh √òg øe ¬HÉ«K ‘ â≤∏Y »àdG AGõLC’G
AÉ°†ØdG OGhQ Ωóîà°ùj GC óÑe ΩGóîà°SG ‘ ∫GÎ°ù«e ôµa äÉJÉÑædG
á«dB’G ´GQòdGh ´GQòdG ájQÉª©ŸG äÉjÉæÑdGh º¶©dG á«æH

ácô◊G …ODƒJ ¿CG øµÁ »àdG ógÉ©ŸG øe ójó©dG Ωóîà°ùj
.∞bƒJ ¿hOh Qôµàe πµ°ûH É¡°ùØf øY kÉ°VƒY ádB’G Ωƒ«dG á«YÉæ°üdG áØ«ØN ΩÉ¶©dG π©Œ á«æÑdG ‘ IOƒLƒŸG äÉeÉ°ùŸG øeDƒJ
ΩÉ¶©dGh äÓ°†©dG ¿ƒ©æ°üŸG óq∏b äÉ«dB’G √òg ÌcCGh ,ájô°ûÑdG Iƒ≤dG ¿ƒjQÉª©ŸG ó∏b ó≤d .áæ«àeh áehÉ≤e øe kGójõe ΩÉ¶©dG á«æH
øe ´ƒædG Gòg êÉàfE’ ájô°ûÑdG á«dB’G ´GQòdG ƒg kÉeGóîà°SG øe ÒãµdG ‘ á«æÑdG √òg π°UÉØŸG óæY á°UÉNh §¨°†dG
.á«dB’G ´QPC’G ájô°ûÑdG ´GQòdG GC óÑe ≈∏Y á©æ°üŸG .º¡dÉªYCG √òg .ΩÉ¶©dG í£∏ØàJ å«M
¿É°ùf’E G Égó∏b »àdG º«eÉ°üàdG øY á∏ãeGC
º¶©e ¿EG .Ö°†æj ’ ΩÉ¡dEG Qó°üe á©«Ñ£dG ‘ º«eÉ°üàdG
º«eÉ°üàdG ó∏≤J áãjó◊G á«æ≤àdG ‘ ájô°ûÑ˘dG äÉ˘é˘à˘æŸG
.á©«Ñ£dG ‘ IOƒLƒŸG
äÉ°UGƒ¨dGh ÚØdódG
,ÚØdódG ó∏L ¬Ñ«côJ ‘ ¢SGƒbC’ kÉLPƒ‰ ÚØdódG º£N íÑ°UCG
áYô°S ‘ IOÉjR ßMƒd óbh ôaƒJ á«æÑdG √òg ™e ,áãjó◊G øØ°ùdG ∞fÉYõdGh ¢Tô≤dG
±Ó¨dG Gò¡H âØ∏Z »àdG äÉ°UGƒ¨dG ™HQCG ó©H .OƒbƒdG øe %25 áæ«Ø°ùdG GC óÑe ≈∏Y ¢ù£¨dG ‘ ÒÑµdG ¢Tô≤dG πjP πªëj
.%250 áÑ°ùæH ƒ°Sóæ¡e Qôb .åëÑdG øe äGƒæ°S .¬°ùØf äƒ◊G áØæYR .Ú«≤aCG Úë£°ùe Úª°ùb
¬Ñ°ûj kÉaÓZ Gƒ©æ°üj ¿CG ¿ÉŸCG äÉ°UGƒZ ájOÉMC’G áØæYõdG GC óÑe Ωƒ≤j
è∏ãdG ájòMCGh ÖfGQC’G

Ék eÉ¡dEG Gòg ¿Éc óbh »µjôeC’G ÖfQC’G ∂∏àÁ
ájòMCG ƒªª°üe ¬©ÑàJ AGôØdÉH IÉ£ë á°†jôY kÉeób
.è∏ãdG ,è∏ãdÉH ¥É°üàd’G øe ¬©æ“
á«°VÉjôdG ájòMC’Gh πÑ÷G äGõæY

™ÑJG ó≤d ‘ á«dÉãe πÑ÷G äGõæY Èà©J
¿ƒ«°VÉjôdG ¿ƒªª°üŸG äÉ©ØJôŸG ≥∏°ùJ
º«ª°üJ ‘ Iõæ©dG ôaÉM GC óÑe ‘ ≈àM ájôî°üdG
.≥∏°ùàdG ájòMCG øe ÒãµdG .»é∏ãdGh …ó«∏÷G ¢ù≤£dG
‹’B G πLôdGh äGô°û◊G á«æ≤J
≈˘∏˘Y ≥˘∏ÿG á˘°SGQO Ió˘FÉ˘˘a ô˘˘°üà˘˘≤˘˘J ’
GhQƒW øjòdG ¿ƒ°Sóæ¡ŸG ΩÉ˘b ó˘≤˘d ,ÚjQÉ˘ª˘©ŸG
AÉ˘≤˘à˘°S’ äGô˘°û◊G á˘°SGQó˘˘H ‹B’G π˘˘Lô˘˘dG
√DhÉæH ΩÉb …òdG ‹B’G πLôdG ô¡˘XCG .º˘gQÉ˘µ˘aCG
ÉeóæY .π°†aCG kÉfRGƒJ äGô°û◊G πLQCG CGóÑe ≈∏Y
πLôdG ΩGóbCG ≈∏Y á£˘aÉ˘°T ó˘FÉ˘°Sh Ö«˘cô˘J ”
.kÉeÉ“ áHÉHòdG πãe ¿GQó÷G ≈∏Y Ò°ùdG ¬fÉµeEÉH íÑ°UCG ‹B’G
≈∏Y Ò°ùdG ¬æµÁ á«fÉHÉj ácô°T ¬à©æ°U …òdG ‹B’G πLôdG
É¡n∏oLQn ácô°ûdG √òg Ωóîà°ùJ .Iô°û◊G π˘ã˘e ∞˘≤˘°ùdG
äÉ°SÉ°ùM á˘£˘°SGƒ˘H Qƒ˘°ù÷G â– …ô˘ë˘à˘∏˘d ‹B’G
45
.¬ª°ùL ¤EG ádƒ°Uƒe
140
äGô°û◊G óæY º«ª°üàdG á∏ãeGC
á£fi »gh Lyon Stalos á£fi º«ª°üJ áª¡e 1987 ΩÉY ¿ƒ«°ùfôØdG ¿ƒ«°SÉ«°ùdG πchCG .áãjó◊G QÉ£≤dG á£fi ¤EG Iô°û◊G øe
áHGòL á≤jô£H á£ÙG áYô°S Ú°ù– ∂dP AGQh øe ±ó¡dG ¿Éc Santiago Calatrava. …QÉª©ŸG ¤EG ,™jô°ùdG QÉ£≤∏d TGV
á«àæª°SE’G IóªYC’G º«ª°üJ ‘ ¬d k’Éãe äGô°û◊G ióMEG …QÉª©ŸG òîJG .kGõ«ªàe kÉjQÉ°†M kÉª∏©e É¡∏©Œ
.(Úª«dG ¤EG πµ°ûdG) Qƒ°UÉæjódG πµ«g ¬Ñ°ûj …òdG ¥Óª©dG ¢üØ≤dG Gò¡d áªYGódG
AÉ£¨dG ≈∏Y óLƒJ »àdG ∂∏àc AÉbQRh AGô°†N ¿GƒdCÉH ìô°üdG Gòg A»°VCG
…QÉª©ŸG RGô£dG Gòg ìÉààaG ó©˘H .äGô˘°û◊G ¢†©˘Ñ˘d »˘LQÉÿG
.Iójôa á«æa á©£≤c á£ÙG äóH 1994 ΩÉY
∫GƒbCG Ö°ùM .πjƒW øeR òæe ájô¡› ä’BG ´GÎNÉH Ωƒ≤j »µjôeC’G ¢û«÷G ¿CG ±hô©e
¿CG øµÁ óMGh Îª«∏e øe ô¨°UCG kÉcôfi ¿EÉØJG Johannes Smith å«ª°S ø°ùfÉgƒL Qƒ°ùahÈdG
√DhÉ°†YCG Ò¨°U ¢û«éc ¬eGóîà°S’ ¬©«æ°üJ ºàj ‹B’G πLôdG Gòg .á∏ªædG ºéëH kÉ«dBG kÓLQ ∑ôëj
¿hO AGóYC’G ±ƒØ°U ¥Îîj ,á∏ªædG ºéëH
äGQGOGQ π˘«˘£˘©˘à˘H Ωƒ˘≤˘jh ,¬˘˘d ¬˘˘Hn ƒDr ˘˘jo ¿CG
äÉeƒ˘∏˘©˘e π˘«˘£˘©˘Jh á˘KÉ˘Ø˘æ˘dG äÉ˘côÙGh
¿Éàcô°ûdG äQOÉH ó≤d .AGóYÓd Ö«°SGƒ◊G
»˘°û«˘Hƒ˘°ùà˘«˘e ¿É˘à˘bÓ˘ª˘©˘dG ¿É˘à˘«˘fÉ˘HÉ˘«˘dG
Gòg ‘ πª©∏d ácGô°T º«¶æà˘H É˘à˘«˘°Tƒ˘°ùJÉ˘eh
πLQ øY ácGô°ûdG √òg äôªKCGh .´ƒ°VƒŸG
Ò°ùjh ΩGôZ 0^42 ‹GƒM ¿õj Gk óL Ò¨°U ‹BG
.á≤«bódG ‘ QÉàeCG 4 áYô°ùH
141
»bGƒdG AÉ£¨dG IOÉe :Úà«µdG

AGQh »°ù«FôdG ÖÑ°ùdG ¿ƒµj óbh ,¢VQC’G í£°S ≈∏Y Gk OƒLh äÉbƒ∏ıG ÌcCG äGô°û◊G Èà©J
IOÉe ƒg É¡H ™àªàJ »àdG áehÉ≤ŸG πeGƒY óMCG .á£«ÙG ±hô¶dG ∞∏àı É¡ª°ùL áehÉ≤e ƒg ∂dP
.»ª¶©dG É¡∏µ«g É¡æe ∞dCÉàj »àdG Úà«µdG
óŒ Óa ,kGóL áØ«˘Ø˘Nh á˘≤˘«˘bQ IOÉ˘e Úà˘«˘µ˘dG
øe ºZôdG ≈∏Yh .É¡H ®ÉØàM’G ‘ áHƒ©°U äGô°û◊G
ÉÃ ájƒb É¡fCG ’EG ,πeÉc πµ°ûH É¡ª°ùL ∞∏¨J É¡fCG
Iƒb ™eh .»ª¶©dG πµ«¡˘dG π˘ª˘Y π˘ª˘©˘à˘d »˘Ø˘µ˘j
∑ôëàJ ¿CG øµÁh áfhôŸÉH IOÉŸG √òg ™àªàJ Úà«µdG
πNGO øe É¡H π°üà˘J »˘à˘dG äÓ˘°†©˘dG ≥˘jô˘W ø˘Y
äGô°ûë∏d á©jô°ùdG ácô◊G øª°†j ’ Gògh .º°ù÷G
,á«LQÉÿG äÉeó°üdG IóM øe ∞Øîj πH ,Ö°ùëa
≈∏Y Iô°û◊G AÉŸG Üô°ùàd á©fÉŸG IOÉŸG √òg óYÉ°ùJh
ôKCÉàJ’ äGô˘°û◊G h 46.É¡ª°ùL πFGƒ°ùH ®ÉØà˘M’G
º¶©e ‘ É˘¡˘fGƒ˘dCG ¿CG É˘ª˘c ,´É˘©˘°TE’G hCG IQGô◊É˘H
Qó°üJ ¿É«MC’G ¢†©H ‘h .kÉeÉ“ §«ÙG ºFÓJ ¿É«MC’G
.Égô¡¶J »àdG á«gGõdG ¿GƒdC’G ∫ÓN øe äGQGòfEG
‘ Úà«µdÉc IOÉe âeóîà°SG ƒd π°üëj GPÉe
Ée ájÉZ Gòg á˘≤˘«˘≤◊G ‘ ?ø˘Ø˘°ùdGh äGô˘FÉ˘£˘dG
.AÉª∏©dG ¬H º∏ëj
…hGôë°üdG Üô≤©dG ø£H
Ö°ùM äGô°û◊G óæY »æ£ÑdG ∞jƒéàdG ∞∏àîj
»£¨J :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .É¡àcôMh É¡ª°ùL á«æH
kGóL á°SÉ°ùM AÉ°†YGC …hGôë°üdG Üô≤©dG ø£H
Üô≤©dG É¡«a ¢ù°ùëàj ''á qeóŸG'' É˘¡˘«˘∏˘Y ≥˘∏˘£˘j
.¬°Vƒ«H ™°†«°S øjGC Qô≤«d áHÎdG Iƒ°ùb
142
IOÉŸG »g Úà«µdG IOÉe
πµ°ûJ »àdG á«dÉãŸG
ójó©∏d »LQÉÿG πµ«¡dG
ájƒb É¡fGE .äGô°û◊G øe
á«°UÉîH õ«ªàJh áfôeh
.ádRÉY
AGôª◊G ΩódG ÉjÓÿ ‹ÉãŸG πµ°ûdG

.ΩódG ‘ Úé°ùcC’G π≤f øY ádhDƒ°ùŸG »g AGôª◊G ΩódG ÉjÓN
ΩódG ÉjÓN É¡fõîJ »àdG ΩódG ÜÉ°†N IOÉe á£°SGƒH ºàJ á«∏ª©dG √òg
á«ªc âfÉc Éª∏c kÉ©°SGh á«∏ÿG √òg í£°S ¿Éc Éª∏ch ,AGôª◊G
AGôªM ΩO á«∏N
¿CG ÉjÓÿG √òg ≈∏Y ºàëàj ¬fCG ÉÃh .ÈcCG É¡∏ª– »àdG Úé°ùcC’G
Gk ÒÑc É¡ë£°S ¿ƒµj ¿CG …CG ,≈fOC’G √óM ‘ ¿ƒµj ¿CG Öéj É¡ªéM ¿EÉa ,ájô©°ûdG á«YhC’G ÈY ô“
,áë£°ùe ÉjÓÿG √òg á«æH :ÒjÉ©ŸG √òg ≥ah âªª°U AGôª◊G ÉjÓÿG ¿EÉa π©ØdÉHh .kGÒ¨°U É¡ªéMh
.ÚÑfÉ÷G Óc øe áWƒ¨°†ŸG ájô°ùjƒ°ùdG áæÑ÷G á≤∏M ¬Ñ°ûJh ,ÚÑfÉ÷G Óc øe áWƒ¨°†eh ,ájôFGOh
πª– ¿CG øµÁ πµ°ûdG Gòg ™eh .ºéM ô¨°UCG ™e øµ‡ í£°S ÈcCG øª°†j …òdG πµ°ûdG ƒg Gòg
ô“ ¿CG øµÁ AGôª◊G ÉjÓÿG ¿EÉa ,∂dP ¤EG áaÉ°VEG .ÚHƒ∏Zƒª«¡dG øe A…õL 300 AGôªM á«∏N πc
47
.É¡à«æH áfhôe ÖÑ°ùH äÉeÉ°ùŸG ≥«°VCGh ájô©°ûdG á«YhC’G ô¨°UCG πNGO
¿ƒdÉÑdG áµª°ùd á«fƒ∏dG ¿ƒ«©dG

Üƒæ÷G ‘ áÄaGódG ájôëÑdG √É«ŸG ‘ ¿ƒdÉÑdG ∂ª°S ¢û«©j
øe IóFGR äÉ«ªc §≤°ùJ É˘eó˘æ˘Y .É˘«˘°SB’ »˘bô˘°ûdG
πªY áµª°ùdG √òg ¿ƒ«Y πª©J ,É¡«∏Y Aƒ°†dG
,''kÉ«FÉ«ª«c á÷É©ŸG á«°ùª˘°ûdG äGQÉ˘¶˘æ˘dG''
≠∏Ñj »àdG á˘µ˘ª˘°ùdG √ò˘g ¿ƒ˘«˘Y π˘ª–
¬˘HÉ˘°ûe ¢üFÉ˘°üN º˘˘°S 2^5 É¡˘dƒ˘W
Ò¨˘à˘J »˘à˘dG äÉ˘°Só˘©˘˘dG ¢üFÉ˘˘°üÿ
.Aƒ°†dG Ió°ûd kÉ©ÑJ É¡«a á«fƒ∏dG áaÉãµdG
ÉeóæY :‹ÉàdÉc Ú©dG √òg πª©J
ÉjÓÿG CGóÑJ Gk óFGR Gk Aƒ˘°V Ú©˘dG ¬˘LGƒ˘J
≈YóJ »àdG á«fƒ∏dG
≈«ëj ¿hQÉg
»£¨j .Oƒ°SCG ÆÉÑ°U ôjôëàH (á«fô≤dG) áaÉØ°ûdG á≤Ñ£dG ∫ƒM óLƒJ »àdGh ,''chromatophore''
ÉjDhô∏d áµª°ùdG πgDƒj É‡ ,Aƒ°†dG áaÉãc øe π«∏≤àdG ‘ í°TôŸG πªY πª©jh Ú©dG ÆÉÑ°üdG Gòg
48
.Aƒ°†dG øe áæµ‡ á«ªc ÈcCG Ú©dG ≈≤∏àJh áª∏¶ŸG √É«ŸG ‘ ÆÉÑ°üdG Gòg »Øàîj .ÈcCG ìƒ°VƒH
ÆÉÑ°üdG Gòg RGôaEÉH Ωƒ≤J ÉjÓÿG √ò¡a .´óÑe º«ª°üJ êÉàf ƒg ΩÉ¶ædG Gòg ¿CG í°VGƒdG øe
Êƒ∏dG ΩÉ¶ædG ‘ ≈∏éàj …òdG ºµÙG ¬∏dG ≥∏N ¬fEG .áaOÉ°üŸG ó«dh √QÉÑàYG øµÁ ’ º s¶æe ºµëàH
.Ú©∏d ø≤àŸG
.…ôî°üdG QÉÑ°üdG äÉÑf á«æH

¢†©H ¢Vô©J .¢VQGƒ≤dGh äÉJÉÑædG »∏cBG øe É¡«ª– á«YÉaO ¢üFÉ°üN äÉJÉÑædG ¢†©H ‘ óLƒJ
á∏ãeC’G √òg π°†aCGh ,É¡«a âÑæJ »àdG áÄ«ÑdG ‘ IOƒLƒŸG ∂∏J ¬Ñ°ûJ ¢üFÉ°üN äÉJÉÑædG √òg
IÒÑc áLQO ¤EG kGó©éàe áàÑædG √òg í£°S ¿ƒµj .á«≤jôaE’G …ôî°üdG QÉÑ°üdG áàÑf ‘ IOƒLƒe
øY Égõ««“ kGóL Ö©°üdG øe íÑ°üj ∫ÉeôdÉH ó«YÉéàdG √òg Å∏à“ ÉeóæYh ,±ÉØ÷Gh ô◊G ÖÑ°ùH
√òg õ«ªàJ .áehÉ≤e ¿hO äÉÑædG »∏cBGh ¿GPôé∏d á°VôY áàÑædG √òg âëÑ°UC’ á«°UÉÿG √òg ’ƒd .QhÉÛG ôî°üdG
…òdG ô£ÿG ô°ùëæj ,âbƒdG Gòg ‘ áÑFÉZ ¿ƒµJ äÉbƒ∏ıG º¶©e ¿CG ÉÃh ,±ÉØ÷G π°üa ájÉ¡f ‘ ôgõJ »àdGh á«gGõdG ¿GƒdC’G äGP ÉgQÉgRCÉH áàÑædG
.¬jƒªàdG ∫ƒ©Øe π£ÑJ »àdG QƒgõdG √òg É¡«∏Y √ôŒ ¿CG øµÁ
º«ª°üJ
áYhóıG á∏ëædG ¢UÉN
¥GQhC’G :äÉJÉÑædÉH
óæY ¢ùØæàdG AÉ°†YCG »g ¥GQhC’G
≥«Mô∏d á∏eÉ◊G IôgõdG ≥«Mô∏d á∏eÉ◊G ÒZ IôgõdG
ìô£Jh Úé°ùcC’G ¢üà“ »¡a ,äÉJÉÑædG
¤EG ÜGò÷G ≥«MôdGh »é°ùØæÑdG ¿ƒ∏dG äGP ¢ùjôo÷G IôgR ¢û«©J ,ábQƒdG á«æÑd ≥«bO πeCÉàHh .¿ƒHôµdG ó«°ùcCG ÊÉK
.§°SƒàŸG ôëÑdG á≤£æe ‘ kÉ≤«MQ πª– ’ »àdG ó«cQhC’G IôgR ÖfÉL ,¢ûgóe πµ°ûH IOhó°ûeh á≤«bQh kGóL áØ«ØN ábQƒdG ô¡¶J
ºK ,≥«MôdG ¢üàÁh k’hCG ¢ùjô÷G äÉÑf IQÉjõH ∂°SÉædG πëædG Ωƒ≤j »£¨J .QÉ£eC’Gh AGƒ¡∏d IRÉà‡ áehÉ≤Ã ™àªàJh áæ«àe ∂dP ™e É¡æµdh
’ ¬fCG ’EG »é°ùØæÑdG ¢ùjô÷G ¿ƒd É¡d »àdG ó«cQhC’G IôgR ¤EG Ögòj AÉYh ÈcCG øe AGóàHG É¡ªéM ∫AÉ°†àj á«YhC’G øe áYƒª› ábQƒdG
.ó«cQhC’G IôgR í«≤∏J áª¡e …ODƒj ¬æµdh ,kÉ≤«MQ ∑Éæg óéj ÖfÉ÷G øe ¬JógÉ°ûe øµÁ AÉYh ô¨°UCÉH AÉ¡àfGh ábQƒdG ´òL óæY
π≤f ‘ É¡àØ«Xh ¤EG áaÉ°VEG áfÉàŸG á«æÑdG √òg øeDƒJ .ábQƒ∏d »∏Ø°ùdG
.AGò¨dG
ΩÉ¶ædG º«ª°üJ
äÉbƒ∏îª∏d »µ«fÉµ«ŸG
Úªª°üª∏d kÉjó– ÌcCG ácôëàŸG áª¶fC’G º«ª°üJ ¿ƒµj Ée kÉÑdÉZ
ô¡¶J »àdG πcÉ°ûŸG ¿ƒµJ :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .áàHÉãdG ájƒ«æÑdG áª¶fC’G øe
,≥jôHE’G øY èàæJ ¿CG øµÁ »àdG ∂∏J øe ÒãµH ÈcCG …hó«dG Ö≤ãŸG ‘
GC óÑe ≈∏Y ÊÉãdG Ωƒ≤j Éªæ«H ,»µ«fÉµ«e ¢SÉ°SCG ≈∏Y πª©J ¤hC’G ¿C’ ∂dP
¿CG øµÁ .kGó«≤©J ÌcCG ¿ƒµJ ¿C’ π«“ á«∏ª©dG º«eÉ°üàdGh ,»FÉjõ«ØdG πµ°ûdG
øe …x GC π q£©J hCG ÜÉ«Z …ODƒj PEG .kÉæ«©e kÉaóg º«ª°üàdG ô°UÉæY øe ô°üæY πc …ODƒj
.IóFÉØdG ËóY ΩÉ¶ædG π©éj óMGh ô°üæY ‘ πª©dG øY ΩÉ¶ædG õéY ¤EG ô°UÉæ©dG √òg
»àdG áª¶fC’G πª– .π°ûØdG ƒg AÉ£NC’G É¡«a ≈∏éàJ »à˘dG º˘«˘eÉ˘°üà˘dG √ò˘g á˘jÉ˘¡˘f
äõ‚CG º«eÉ°üàdG √òg º¶©e ¿C’ ,¬≤jó°üJ øµÁ É‡ ÒãµH ÈcCG AÉ£NCG ¿É°ùfE’G É¡ªª°üj
…òdG »FGóÑdG Qƒ£dG ‘ É¡ÑæŒ øµÁ ∫É£YC’G ¢†©H ¿CG øe ºZôdG ≈∏Y ,CÉ£ÿGh áHôéàdG ≥jôW øY
.AÉ£NC’G ™«ªL ‘ÓJ π«ëà°ùŸG øe ≈≤Ñj ¬fCG ’EG ,¥Gƒ°SC’G ¤EG èàæŸG ∫ÉNOEG ≥Ñ°ùj
á«µ«fÉµ«ŸG áª¶fC’G ™«ªéa ,á©«Ñ£dG ‘ á«µ«fÉµ«ŸG áª¶fC’G ≈∏Y ≥Ñ£æJ ’ áªcÉÙG √òg øµdh
™∏ q£f ¿CG ÉææµÁ .ºµfi ¿É≤JEÉH äÉbƒ∏ıG ™«ªL πLh õY ¬∏dG ≥∏N .∫ÉªµdG áLQO ¤EG ≈bôJ á©«Ñ£dG ‘
:á«dÉàdG á∏ãeC’G ∫ÓN øe ≥∏£ŸG ≥∏ÿG êPÉ‰ ¢†©H ≈∏Y
Ö°ûÿG QÉ≤f áªéªL

É¡Lôîà°ùjh QÉé°TC’G ´hòL ‘ »ØàîJ »àdG äÉbÒdGh äGô°û◊G ≈∏Y Ö°ûÿG QÉ≤f iò¨àj
º¶YCG IQÉ¡e »gÉ°†J IQÉ¡Ã áë«ë°üdG QÉé°TC’G ‘ É¡°TÉ°ûYCG ôØëH Qƒ«£dG √òg Ωƒ≤J .ô≤ædG ≥jôW øY
.ôØ◊G ÊÉæa
OGOõjh ,IóMGƒdG á«fÉãdG ‘ äGô≤f ô°ûY ¤EG ™°ùJ ÚH Ée ô≤æj ¿CG ¢ûbôŸG Ö°ûÿG QÉ≤f ™«£à°ùj
.ô°†NC’G Ö°ûÿG QÉ≤f É¡æeh kÉªéM ô¨°UC’G ´GƒfC’G óæY 20-15 ÚH Ée ¤EG π°ü«d Oó©dG Gòg
áYô°ùdG √òg .É°S/ºc 100 ¤EG π°üJ ¬∏ªY áYô°S ¿EÉa ,¬°ûY ôØëH ô°†NC’G Ö°ûÿG QÉ≤f Ωƒ≤j ÉeóæY
146
(äÉeó°ü∏d ¢UÉe) »Ø«∏dG è«°ùædG
QÉ≤æŸG ºYO á£≤f

…ƒ∏©dG
…ƒ∏©dG QÉ≤æŸG
ΩÉeC’G √ÉŒÉH QÉ≤æŸG ¢SCGQ ™aójo

∞∏ÿGh
¤EG …ƒ∏©dG QÉ≤æŸG ∑ôëàj ,ΩÉeC’G ¤EG ∂ØdG áØ«∏N á∏°†©dG ™aóJ
.ábô£dG øY áŒÉædG áeó°üdG ¢üàª«d ≈∏YC’G
.áeó°üdG √òg ¢UÉ°üàe’ ¿Éà«dGB ¬jód óLƒJ ∂dP ™eh ,IÒÑc áeó°U ¤GE …ƒ∏©dG √QÉ≤æÃ Iôé°û∏d √ô≤f AÉæKGC Ö°ûÿG QÉ≤f ¢Vô©àj
Qhój .ôFÉ£dG ¿É°ùd »g :á«fÉãdGh ,áeó°üdG IóM øe ∞ØîJ »àdGh QÉ≤æŸGh áªéª÷G ÚH á∏°UGƒdG á«Ø«∏dG áé°ùf’C G »g :¤h’C G
‘ ºgÉ°ùj ƒgh ´Ó≤ŸG ¿É°ù∏dG á∏°†Y É¡≤ah πª©J »àdG á«µ«fÉµ«ŸG ¬Ñ°ûJ .ôFÉ£dG ¢SGC Q áeó≤e ™e π°üà«d áªéª÷G πNGO ¿É°ù∏dG
.ájÉ¡ædG ‘ ≈°TÓàJ ¿GC ¤GE (á«éæØ°S’E G ÉjÓÿG É¡°üà“ »àdG) áeó°üdG ¢übÉæàJ Gòµgh .Iô≤f πc øY áŒÉædG áeó°üdG ∞«ØîJ
ƒ¡a iôNC’Gh Iô≤ædG ÚH π°UÉØdG øeõdG ÉeCG .RôµdG áÑM ºéM ¬ªéM ≠∏Ñj …òdG ¬ZÉeO ≈∏Y ôKDƒJ ’
,kÉeÉ“ º«≤à°ùe §N ‘ QÉ≤æŸGh ¢SCGôdG º¶àæj ô≤ædG ‘ ôFÉ£dG GC óÑj ÉeóæY .á«fÉãdG øe 1000/1 øe πbCG
.ÆÉeódG ‘ ¥õ“ ¤EG …ODƒ«°S §«°ùH ±GôëfG …CÉa
¢SCGôdG Üô°V É¡ÑÑ°ùj »àdG ∂∏J øY ∞∏àîJ ’ á«dÉààŸG äÉbô£dG √òg øY èàæJ »àdG áeó°üdG ¿EG
.áHÉ°UE’G øe ´ƒf …C’ ¢Vô©àdG ¬Ñæéj Ö°ûÿG QÉ≤f ÆÉeód õép ©ŸG º«ª°üàdG ¿CG ’EG ,»àæª°SEG §FÉM ‘
QÉ≤æe ¿CG ’EG .»∏Ø°ùdG ∂ØdG ácôM ™e QÉ≤æŸG πª©jh É¡°†©ÑH Qƒ«£dG º¶©e óæY áªéª÷G ΩÉ¶Y π°üàJ
øY áŒÉædG äÉeó°üdG ¢üà“ á«éæØ°SEG áé°ùfCÉH Éª¡°†©H øY ¿Ó°üØæe Ö°ûÿG QÉ≤f ôFÉW áªéªLh
¿EG .äGQÉ«°ùdG ‘ äÉeó°üdG ¢UÉe øe π°†aCG πµ°ûH É¡∏ªY áfôŸG IOÉŸG √òg …ODƒJh .ô≤ædG á«∏ªY
É¡JOÉ©à°SGh Gk óL IÒ°üb π°UGƒØH á«dÉààŸG äÉeó°üdG ¢UÉ°üàeG ≈∏Y É¡JQób øe »JCÉJ IOÉŸG √òg IOƒL
.•Gƒ°TCÉH áãjó◊G É«LƒdƒæµàdG É¡JRôaCG »àdG OGƒŸG É¡JOƒéH ¥ƒØJ »gh ,QƒØdG ≈∏Y á«©«Ñ£dG É¡àdÉ◊
øY QÉ≤æŸG π°üa ¿EG .á«fÉãdG ‘ äÉbôW ô°ûY ôFÉ£dG AGOCG ä’ÉM ‘ ≈˘à˘M á˘«˘∏˘ª˘©˘dG √ò˘g π˘ª˘à˘µ˘J
QÉ≤æŸG øY Gk ó«©H ácô◊ÉH ôFÉ£dG ÆÉeO πª– »àdG Iôéë∏d íª°ùJ ábQÉÿG á≤jô£dG √ò¡H áªéª÷G
49
.äÉeó°üdG ¢UÉ°üàeCG ‘ á«fÉK á«dBG πµ°ûàJh ¿ƒµJ Gòµgh ,ô≤ædG á«∏ªY AÉæKCG …ƒ∏©dG
147
‹É©dG õØ≤∏d ‹ÉãŸG º«ª°üàdG :çƒZÈdG

…hÉ°ùj Ée …CG ,¢VQC’G øY ¬YÉØJQG ∞©°V 100 ¤EG π°üJ IõØb ≥≤ëj ¿CG çƒZÈdG ™«£à°ùj
¿hO õØ≤dG ‘ ôªà°ùj ¿CG ¬æµÁ ∂dP ≈∏Y IhÓY .¿É°ùfE’G ¬H Ωƒ≤j …òdG ‹É©dG õØ≤dG øe Gk Îe 200
ÉeEG §Ñ¡j πH ,á°ùeÉÿG IõØ≤dG ó©H ¬«bÉ°S ≈∏Y çƒZÈdG §≤°ùj ’ ΩÉY πµ°ûH .áYÉ°S 78 IóŸ ∞bƒJ
º«ª°üJ ÖÑ°ùH iPCG …CG ¬H ≥ë∏j ’h QGhódÉH ÜÉ°üj ’ ƒ¡a ∂dP ™eh ,√ô¡X ≈∏Y hCG ¬°SCGQ ≈∏Y
.ójôØdG ¬ª°ùL
øe áÑ∏°U á≤ÑW øe πµ«¡dG Gòg ∞dCÉàj .É¡ª°ùL πNGO Iô°û◊G √ò¡d »ª¶©dG πµ«¡dG ™°Vƒàj ’
Gòg ¿ƒµàj .Úà«µdÉH π°üàjh º°ù÷G πeÉc ∞∏¨j …òdG ''ÚJhÒ∏µ°ùdG'' º°SG ¬«∏Y ≥∏£j Öcôe
π£ÑJh äÉeó°üdG ¢üà“ É¡æµdh ,ácô◊G IOhófih Gk óL IÒãc áë∏°ùe íFGô°T øe »LQÉÿG πµ«¡dG
.õØ≤dG øY áŒÉædG áeó°üdG
‘É°U …ƒeO πFÉ°ùH »∏NGódG ¬ª°ùL íÑ°ùj πH ,ájƒeO á«YhCG …CG çƒZÈdG º°ùL ‘ óLƒj ’
Üƒ≤ãdG ∫ÓN øe ΩódG á«≤æJ ºàJ .ÅLÉØŸG äGõØ≤dG §¨°V øe É¡¶Øëjh á«∏NGódG AÉ°†YC’G ø£Ñj
,º°ù÷G AÉëfCG ‘ Iô°ûàæŸG á«FGƒ¡dG
≥≤ë«d çƒZÈdG ≥∏ No
áÑ°ùædÉH á≤gÉ°T äGõØb
ió©àj ’ …òdG ¬ªé◊
.äGÎª«∏«ŸG
148
≈«ëj ¿hQÉg
Ö∏b ºª°U .π°UGƒàe πµ°ûH Úé°ùcC’G ï°†H Ωƒ≤J áªî°V áî°†e ¤EG áLÉ◊G øY »æ¨j Gògh
≈∏Y á©jô°ùdG äGõØ≤dG ¬«∏Y ôKDƒJ’ å«ëH A»£H ¬JÉ°†Ñf ∫ó©e ,ÜƒÑfCG πµ°T ≈∏Y Iô°û◊G √òg
.¥ÓWE’G
Ωƒ≤J »àdG äGõØ≤dG É¡Ñ∏£àJ »àdG Iƒ≤dÉH â°ù«d çƒZÈdG ¥É°S äÓ°†Y ¿CG AÉª∏©dG ∞°ûàcG
…òdG »°†HÉædG ΩÉ¶ædG øe ´ƒf IóYÉ°ùÃ çƒZÈdG ¬H Ωƒ≤j ¢ûgóŸG AGOC’G Gòg ¿CG ’EG ,É¡FGOCÉH
¿õîj PEG ''resilin'' ¬«∏Y ≥∏£j …òdG ÚJhÈdG π°†ØH πª©j ΩÉ¶˘æ˘dG Gò˘gh .¬˘fÉ˘≤˘«˘°S ¤EG ∞˘«˘°VoCG
ábÉ£dG øe % 97 ôjô– ≈∏Y É¡JQób »g IOÉŸG √ò¡d IRQÉÑdG á«°UÉÿG .á«µ«fÉµ«ŸG ábÉ£dG çƒZÈdG
¥Gƒ°SC’G ‘ IOƒLƒŸG áfôŸG OGƒŸG É¡«£¨J »àdG áÑ°ùædG ió©àJ ’ Éªæ«H ,OóªàdG óæY É¡∏NGóH áfõàıG
¿É≤«°S ‘ IOƒLƒe Gk óL á≤«bO óFÉ°Sh ‘ áfôŸG IOÉŸG √òg ™°VƒàJ .≈°übCG óëc % 85 ¤EG π°üJ Ωƒ«dG
‘ ¬fÉ≤«°ùd ¬«W AÉæKCG IOÉŸG √òg §¨°†«d á«fÉãdG QÉ°ûYCG á©°†H çƒZÈdG ¥ô¨à°ùj .á«Ø∏ÿG Iô°û◊G
.á∏°†©dG »NÎ°ùJ ¿CG ¤EG ájƒ£e ¥É°ùdÉH ê’õŸÉH á¡«Ñ°ûdG á«æÑdG ßØà– .IõØ≤∏d ájÒ°†ëàdG á∏MôŸG
»àdG Ú∏jõjôdG IOÉe ‘ áfõàıG ábÉ£dG ∫ÓN øe IõØ≤∏d áHƒ∏£ŸG Iƒ≤dG ôjôëàH á«°†HÉædG á«æÑdG íª°ùJ
.áª«¶Y äGõØb ¤EG ºLÎJ
¢û«©J á°ûgóŸG ájô¡ÛG Iô°û◊G √òg . çƒZÈdG ≈∏Y ¢û«©J »àdG á≤«bódG äGô°û◊G øe ´ƒf ƒgh çƒZÈdG πãe ¢ûgóe ôNGB ¥ƒ∏fl
.çƒZÈdG º°ùL »£¨J »àdG äÉë«Ø°üdG â–
149
™e â≤∏No »àdG •ƒ∏ÑdG á°Sƒ°S ôKÉµàJ
.¢ûgóe πµ°ûH ,ójôa ''Ö≤K ÜƒÑfGC ''
≈«ëj ¿hQÉg
Ö≤ãdG á«dGB h •ƒ∏ÑdG á°Sƒ°S

Iôé°T IôªK ≈∏Y •ƒ∏ÑdG á°Sƒ°S ¢û«©J
kÓjƒW kÉeƒWôN Iô°û◊G √òg πª– .•ƒ∏ÑdG
Gòg ájÉ¡f ‘h , É¡ª°ùL øe ∫ƒWCG É¡°SCGQ ‘
¬Ñ˘°ûj OÉ˘M Ò¨˘°U QÉ˘°ûæ˘e ó˘Lƒ˘j Ωƒ˘WôÿG
.¿Éæ°SC’G
Gòg Iô˘°û◊G π˘ª– iô˘NCG ¿É˘«˘MCG ‘
,É¡ª°ùL ™e º«≤à°ùe »≤aCG πµ°ûH ΩƒWôÿG
Iô°û◊G ™≤J ÉeóæY .ÉgÒ°S AÉæKCG Ì©àJ ’ ≈àM
É¡gÉŒÉH É¡eƒWôN ¬LƒJ •ƒ∏ÑdG Iô˘ª˘K ≈˘∏˘Y
É¡fÉæ°SCG ™°†J ºK ,Ö≤ãdG ádBÉH ¬Ñ˘°TCG í˘Ñ˘°üà˘d
ΩƒWôÿG ≈∏YCG ‘ IOƒLƒŸG QÉ°ûæŸÉH á¡«Ñ°ûdG
øe É¡°SCGQ π≤æH Iô°û◊G GC óÑJ .IôªãdG ≈∏Y
QÉ˘°ûæŸG ∫É˘ª˘YEG »˘æ˘©˘j É‡ ,ô˘NBG ¤EG ÖfÉ˘L
.É¡°SCGQ ™e ∑ôëàŸG É¡eƒWôN ¬∏ªëj …òdG
™e kÉeÉ“ ≥aGƒàj ÉÃ Iô°û◊G √òg ¢SCGQ ºª°U
øe ¢ûgóe iƒà°ùÃ ™àªàj ƒ¡a á«dB’G √òg
.áfhôŸG
ΩÉ¡àdÉH IôªãdG Ö≤K AÉæKCG Iô°û◊G Ωƒ≤J
.•ƒ∏ÑdG á°Sƒ°S ábôj
151
•ƒ∏ÑdG á°Sƒ°S Ωóîà°ùJ
Ö≤ãdG á«∏ªY AÉæKCG É¡°SCGQ
‘ í°Vƒe ƒg Éªc kÉeÉ“
.IQƒ°üdG
á°†«H á°Sƒ°ùdG ™°†J Ö≤ãdG á«∏ªY øe AÉ¡àf’G ó©H .É¡àjQòd ΩRÓdG ÚJhÈdG ¿õîJ Gòµgh ,ÉgGƒàfi
GC óÑJh IôªãdG πNGO ábôj á°†«ÑdG íÑ°üJ .É¡d É¡à©æ°U »àdG IôØ◊G ‘ É¡£≤°ùJ IôªãdG ≈∏Y IóMGh
.É¡eÉ¡àdG OGORG Éª∏c äÈc Éª∏ch ,äÈc Éª∏c ÌcCG IôªãdG øe ábÒdG âª¡àdG Éª∏ch .É¡eÉ¡àdÉH
º¡ØJ »àdG áeÓ©dG »g √ògh ,ø°ü¨dG øe ájÉ¡ædG ‘ áWƒ∏ÑdG §≤°ùJ ¿CG ¤EG á«∏ª©dG √òg ôªà°ùJ
É¡eCG É¡d É¡à©æ°U »àdG áëàØdG ™«°SƒàH ábÒdG √òg Ωƒ≤J .IôªãdG IQOÉë É¡fÉµeEÉH íÑ°UCG ¬fCG ábÒdG É¡æe
≥Øf ôØM É¡aóg íÑ°UCG ¿B’Gh .IÒÑc Iƒ≤H IôªãdG áæ«ª°ùdG ábÒdG QOÉ¨J ºK ,ájƒ≤dG É¡fÉæ°SCG ≥jôW øY
äGƒæ°S ¢ùªN IóŸ ≈≤ÑJh Iô°û◊G Qpóîr oJ ∑Éæg .º°S 30-25 ÚH Ée ìhGÎj ≥ª©H ¢VQC’G â–
≈«ëj ¿hQÉg
øe ÉgQÉ°ûæe πª©Jh •ƒ∏ÑdG Iôé°T ¤EG êôîJ á«àa á°Sƒ°S íÑ°üJ ÉeóæYh ,¢VQC’G â–
≈∏Y ójó÷G •ƒ∏Ñ˘dG ƒ‰ ≈˘∏˘Y Qór ÿGp á˘∏˘Mô˘e ‘ ¬˘«˘°†“ …ò˘dG âbƒ˘dG ó˘ª˘à˘©˘j .ó˘jó˘L
√òg IÉ«M IQhO ∫ÓN øe ºµÙG ¬≤∏N ‘ ¬∏dG Iõé©e Éæd ô¡¶J iôNCG Iôe . 50Iôé°ûdG
Iô°û◊G ¬H πª©J RÉ¡L hCG ΩÉ¶f πc ¿EG .á«dÉÑdG Qƒ£àdG ájô¶f äGAÉYOG ¿Ó£Hh ,Iô°û◊G
¢SCGôdGh ,á©WÉ≤dG ¿Éæ°SC’G ,ÖbÉãdG ΩƒWôÿG :ºµfi §«£îàd áé«àf ƒg
hCG áaOÉ˘°üŸG Aƒ˘°V π˘Y √Ò°ùØ˘J ø˘µÁ ’ Gò˘g π˘c ,Ö≤˘ã˘dG á˘«˘∏˘ª˘Y ‘ ó˘YÉ˘°ùj …ò˘dG ¿ôŸG
π«≤K AÖY øe ÌcCG ¿ƒµj ø∏a ,Ö≤ãdG á«∏ªY ‘ ΩƒWôÿG Ωóîà°ùj ⁄ ƒd .''»©«Ñ£dG AÉØ£°U’G''
.''á∏Môe ôKEG á∏Môe'' Qƒ£àdG ¢VGÎaG á«eóY ócDƒj É‡ ,¬æe IóFÉa ’ ƒ°†Yh
ábÒdG ∂∏à“ ¿CG Öéj .á«∏ª©dG √òg ‘ '' Ió≤©e á«æÑc'' ábÒdG AÉ°†YCG hóÑJ ,iôNCG á¡L øe
ójó÷G Égô≤e ‘ ô¶àæJh ¢VQC’G ‘ kÉ≤«ªY ¢Uƒ¨J ¿CG É¡«∏Y ,•ƒ∏ÑdG IôªK ‘ É¡≤jôW ≥°ûàd ájƒb kÉfÉæ°SCG
.È°üdÉH áYQòàe
’ Gòg πc .ájÉ¡ædG ‘ ¢Vô≤æà°Sh kÓjƒW ¢û«©J ø∏a á«JÉ«◊G IQhódG √òg ™e á°Sƒ°ùdG ¢†“ ⁄ GPEG
.ÒÑN º«µM ≥dÉN ™æ°U øe ƒg πH áaOÉ°üŸG ≥jôW øY »JCÉj ¿CG øµÁ
.A»°T πµd ) ≥o pdÉnÿG ) ƒg RÉéYE’G Gò¡H Iô°û◊G √òg ≥dÉN ¬∏dG
¿GC ó©H äGô°û◊G øe Òãµd kÉ°ûY áWƒ∏ÑdG íÑ°üJ

øe ÒÑc OóY Ωóîà°ùj .•ƒ∏ÑdG á°Sƒ°S É¡eóîà°ùJ
.IQOÉÿGh ábÒdG QƒW ‘ •ƒ∏ÑdG IôªK äGô°û◊G
153
á«µ«fÉµ«ŸG ñÉîa’C G
Genlisea É°ù«∏«æ«L
óà“ »àdG Qhò÷Éa .á≤«bódG äÉfGƒ«◊G AÉ©eCG É°ù«∏æ«÷G ïa ¬Ñ°ûj
≥aóàdG çóëj .áîØàæe áaƒ› Ö«HÉfCG øY IQÉÑY »g ¢VQC’G â–
óYÉ°ùj ,Ö«HÉfC’G ‘ IOƒLƒŸG ¥ƒ≤°ûdG ∫ÓN øe áàÑædG πNGO ¤EG
äGô°û◊G ƒØ£J å«M ,á≤«bódG á˘«˘∏˘NGó˘dG äGÒ©˘°ûdG ∂dP ≈˘∏˘Y
äGÒ©°T »£¨J .√É«ŸG ≥aóJ ÖÑ°ùH πNGódG ‘ á≤«bódG äÉ«°†©dGh
,»FÉŸG QÉ«àdG É¡«a ôÁ »àdG ΩÉ°ùbC’G ™«ªL πØ°SC’G ƒëf ¬éàJ áæ°ûN
πª©J »àdG ,áª°VÉ¡dG Oó¨dG øe áYƒª› á°ùjôØdG ¬LGƒJ ≥jô£dG ‘h
,áàÑædG πNGO ¤EG äGô°û◊ÉH ™aó˘J á˘«˘fÉ˘K Iƒ˘b π˘µ˘°ûJh ΩÉ˘ª˘°üc
51.kGòjòd AGòZ ájÉ¡ædG ‘ íÑ°üàd
k
Bladderwort áàÑf ïa
π≤◊G ‘ É¡«∏Y ≥∏£j á©FÉ°T ájô˘ë˘H á˘à˘Ñ˘f »˘g Bladderwort
√òg ïa ‘ Oó¨dG øe ´GƒfCG áKÓK ∑Éæg Utricularia. º°SG »ª∏©dG
h ,ïØdG êQÉN ™°VƒàJ »àdG ''ájhôµdG Oó¨dG'' ∫hC’G ´ƒædG :áàÑædG Genliea ¥GQhC’ á°ûgóŸG á«æÑdG
Ió¨dG'' h ''áÑHóŸG á«YÉHôdG Ió¨dG'' Éª˘g ådÉ˘ã˘dGh ÊÉ˘ã˘dG ¿É˘Yƒ˘æ˘dG º°ù≤dG ó©H ™°Vƒ˘à˘j (CG) ÊGƒ˘£˘°SCG ´òL
Oó¨dG √òg áàÑædG Ωóîà°ùJ .πNGódG ‘ ™°VƒàJ »àdGh ''áÑHóŸG á«FÉæãdG ôNBG ÊGƒ£°SCG ´òL ¬©Ñàj (Ü) »∏°üÑdG
.á«≤°T áëàa πª– ájÉ¡f ‘ (ê)
¢ùeÓJ -1 :ïØdG Ö«JôJh Bladderwort áàÑæd ™£≤e
πNóJh ∫É◊G ‘ ïØdG íàØjo -2 ïØdG äGÒ©°T á°ùjôØdG
.á°ùjôØdG AGQh áHGƒÑdG ≥∏¨J -3 .á°ùjôØdG
‘ ´É≤jEÓd á˘Ø˘∏˘àfl π˘MGô˘ª˘c

.ïØdG
Oó˘¨˘dG Ωƒ˘≤˘J á˘jGó˘Ñ˘dG ‘
á∏°üàŸG äGOGóàe’G π˘«˘©˘Ø˘à˘H
.É˘¡˘æ˘e AÉŸG ï˘°†H CGó˘Ñ˘Jh ,É˘¡˘H
‘ Gk ó˘L ΩÉ˘g ±ƒ˘L π˘µ˘°ûà˘˘j
ó˘Lƒ˘j π˘NóŸG ‘h .π˘NGó˘˘dG
øe AÉŸG ™æÁ …ò˘dG ï˘Ø˘dG ÜÉ˘H
¿ƒµJh .πNGódG ƒëf ≥˘aó˘à˘dG
πNGódG ‘ IOƒLƒŸG äGÒ©°ûdG
¢ùeÓJ Éeóæ©˘a ,kGó˘L á˘°SÉ˘°ùM
äÉ«°†©dG hCG äGô°û◊G ióMEG
AGQh ÜÉÑdG ≥∏¨jh ,áàÑædG πNGO ¤EG Iƒ≤H AÉŸG ≥aóàj .QƒØdG ≈∏Y ÜÉÑdG íàØj äGÒ©°ûdG √òg
GC óÑJ ,á«fÉãdG øe 1000/1 øe ÌcCG ¥ô¨à°ùJ ’ »àdG á«∏ª©dG √òg ó©H .ô°üÑdG íª∏H á°ùjôØdG
52.QƒØdG ≈∏Y áª°VÉ¡dG äGRôØŸG ¥ÓWEÉH áª°VÉ¡dG äGQÉ°ü©dG
…ÒàµÑdG •ƒ°ùdG
ácô◊G ≈∏Y ÉgóYÉ°ù«d ,''•ƒ°ùdG'' ¬«∏Y ≥∏£jh ,•ƒ°ùdG ¬Ñ°ûj Ée ÉjÒàµÑdG ´GƒfCG ¢†©H Ωóîà°ùJ
…òdG √ÉŒ’G Ö°ùM ácô◊ÉH ÉjÎµÑ∏d íª°ùjh á«∏ÿG AÉ°û¨H •ƒ°ùdG Gòg π°üàj .πFÉ°ùdG §«ÙG ‘
.IOófi áYô°ùH ¬H ÖZôJ
âfÉc ,kÉÑjô≤J ó≤Y πÑb ÜÉ≤ædG É¡æY ∞°ûµj ⁄ »àdG ¬à«æH ¿CG ’EG ,øeR òæe •ƒ°ùdG AÉª∏©dG ±ôY
,ó«≤©àdG ájÉZ ‘ ''…ƒ°†Y ∑ôfi'' ∫ÓN øe ∑ôëàj •ƒ°ùdG Gòg ¿CG GƒØ°ûàcG ó≤d .º¡d IÒÑc ICÉLÉØe
.kÉ©FÉ°T ¿Éc Éªc á£«°ùH ájRGõàgG á«dBG ≥jôW øY ¢ù«dh
h ''âHÉãdG'' :¬d ¿É°ù«FQ ¿BGõL ∑Éæg .»FÉHô¡µdG ∑ôÙG CGó˘Ñ˘e ≈˘∏˘Y ™˘aGó˘dG ∑ôÙG á˘«˘æ˘H Ωƒ˘≤˘J
.''QGhódG''
Ωóîà°ùJ ’ .á«µ«fÉµ«e ácôM ódƒj ¬fCÉH ájƒ°†©dG áª¶fC’G »bÉH øY …ÒàµÑdG •ƒ°ùdG ∞∏àîj
É¡eóîà°ùJ »àdG ábÉ£dÉa :ábÉ£∏d ¢UÉN Qó°üe É¡jód É‰EGh , ATP äÉÄjõL ‘ áfõàıG ábÉ£dG á«∏ÿG
Ió≤©e ∑ôëª∏d á«∏NGódG á«æÑdG .á«LQÉÿG á«∏ÿG á«°ûZCG ÈY á≤aóàŸG äÉfƒjC’G øY èàæJ ÉjÒàµÑdG
Ö°SÉæŸG ¬fÉµe ‘ É¡æe πc ™°Vƒàj .•ƒ°ùdG AÉæH ‘ ∞∏àfl ÚJhôH 240 øe ÜQÉ≤j Ée ∑Î°ûj .kGóL
,¬Ø«bƒJh ∑ôÙG π«¨°ûJ äGQÉ°TEG πª– »àdG »g äÉæ«JhÈdG √òg ¿CG AÉª∏©dG ó≤à©j .ájÉæY πµH
π°Uh É¡àª¡e iôNCG äÉæ«JhôH π©u ØJ Éªc ,ájQP ¢ù«jÉ≤Ã ácô◊G π¡°ùJ ∫É°üJG •É≤f πµ°ûJh
53.¬d Ió≤©ŸG á©«Ñ£dG ≈∏Y ∫óJ ΩÉ¶ædG Gòg πªY É¡H RÉàÁ »àdG ¢üFÉ°üÿG √òg .á«∏ÿG AÉ°û¨H •ƒ°ùdG
π°üM ƒ∏a .Qƒ£àdG ájô¶f ¿Ó£H ≈∏Y kÉ«aÉc kÓ«dO Ió≤©ŸG ¬à˘Ñ˘«˘cÎH …Òà˘µ˘Ñ˘dG •ƒ˘°ùdG Èà˘©˘j
.ÉjÎµÑ∏d IóFÉa ≈fOCG ¿hO íÑ°UCGh ¬àª¡Ã ΩÉ«≤dG øY õé©d ΩÉ¶ædG Gòg øe Ò¨°U AõL ó≤oa hCG π£©Jh
ºYGõŸG kÉ°†jCG »¨∏J á≤«≤◊G √òg .É¡«a ≥∏N »àdG á¶ë∏dG òæe kÉæ≤àe •ƒ°ùdG πªY ¿ƒµj ¿CG Öéj
.''Iƒ£N Iƒ£N Qƒ£àdG'' GC óÑe óªà©J »àdG ájQƒ£àdG
kÉ°†jGC áØ£ædG á«∏N Ωó˘î˘à˘°ùJ

.É¡àcôM ‘ •ƒ°ùdG
156
≈«ëj ¿hQÉg
äÉeƒ∏©ŸG ∫É°üJ’Gh áµÑ°T

»Wƒ°ùdG §«ÿG ¢SÉ°ù◊G •É≤àd’G á£≤f
±É£ÿG
äÉ«≤∏àŸG
»LQÉÿG AÉ°û¨dG á«FÉ«ª«µdG
πeÉ◊G á≤Ñ£dG »∏NGódG AÉ°û¨dG
27 nm.
(ÉeRÓH) ájó«àÑÑdG ácôëàe ™aGhO
äÉaGôëfÓd á°SÉ°ùM ádBG Êhõ∏M πµ°ûH
ôFGódG ∑ôëàŸG âHÉãdG »æ«JhôH OƒbƒH ∑ôfi
á«fhõ∏◊G ÉjÒàµÑdG ∑ôfi §£fl á«fhõ∏◊G ÉjÒàµÑdG á«æH
.ó«≤©àdG øe ÖfÉL ≈∏Y kÉª«ª°üJ πª– kÉ°†jCG á«FGóÑdG IÉ«◊G ∫Éµ°TCG ¿CG ≈∏Y •ƒ°ùdG Gòg Éædój
¿ô≤dG ‘ AÉ«MC’G AÉª∏Y ¬æ¶j ¿Éc Ée ¿CG ∞°ûàcG Éª∏c ,⁄É©dG Gòg ≥FÉbO ‘ ¿É°ùfE’G ≥ª©J Éª∏ch
.ÉgÒ¨c kÉeÉ“ Ió≤©e ™bGƒdG ‘ »g ,á£«°ùH äÉ«°†Y hCG An É«MCG ,øjhQGO º¡«a ÉÃ ,ô°ûY ™°SÉàdG
πé©ŸG ∂∏°ùdG
á∏°UƒdG) ±É£N
(á©eÉ÷G
»LQÉÿG AÉ°û¨dG
L á≤∏M
á«fó©e áfÉ£H
p á≤∏M
Ö«°†b (¬Lƒe óªZ)
»∏NGO (ÉeRÓH) AÉ°ûZ

ºFGƒb S á≤∏M
∑ôëàŸG Aõ÷G
øcÉ°ùdG Aõ÷G M á≤∏M
C á≤∏M
’ »àdG á∏ãe’C G óMGC …ÒàµÑdG •ƒ°ùdG Èà©j .''á£«°ùH''É¡fhÈà©j ¬à«°TÉMh øjhQGO ¿Éc »àdG IÒ¨°üdG äÉbƒ∏ıG ‘ ≈àM õé©e º«ª°üJ
áÑ°ùædÉH áeó°U ƒ°†©dG Gò¡d á«∏NGódG π«°UÉØàdG øY ∞°ûµdG ¿Éc ,É¡FÉ°û¨H π°üàŸG ƒ°†©dG Gòg ∂jôëàH AÉŸG ‘ ÉjÎµÑdG ∑ôëàJ ,ó©J
º«ª°üJ ƒg kÉØ∏àfl kÉÄjõL ô°ûY á°ùªN øe ¿ƒµàj …òdG »FÉHô¡µdG ∑ôÙG Gòg .ó≤©e »FÉHô¡c ∑ôfi ≈∏Y …ƒà– ÉjÎµÑdG ¿GC ÚÑJ .AÉª∏©∏d
.≈∏Y’C G ‘ ô¡¶j Éªc ¬JGP óM ‘ õé©e
157
ÚØdódG ‘ º«ª°üàdG
»æ©j Gògh ,äÉ«jóãdG »bÉH π©ØJ Éªc kÉeÉ“ ÚàFôdG ≥jôW øY äƒ◊Gh ÚØdódG øe πc ¢ùØæàj
IQôµàŸG É¡JQÉjR AGQh ÖÑ°ùdG ƒg Gògh .∑Éª°SC’G πãe AÉŸG ‘ ¢ùØæàJ ¿CG É¡«∏Y Ö©°üdG øe ¬fCG
øeDƒJ á≤jô£H ƒ°†©dG Gòg ºª°U .AGƒ¡dG ∫ÉNOEG ≈∏Y ¢SCGôdG ≈∏YCG »b IOƒLƒŸG áëàØdG πª©J .í£°ù∏d
ÉeóæYh ,AÉŸG Üô°ùJ ™æÁ AÉ£¨H kÉ«µ«JÉeƒJhCG áëàØdG ≥∏¨J å«M ,AÉŸG ‘ ¢Uƒ¨dG óæY kÉæeBG kÉbÓZEG ¬d
.kÉ°†jCG kÉ«µ«JÉeƒJhCG AÉ£¨dG íàØj í£°ùdG ¤EG ÚØdódG Oƒ©j
¥ô¨dG ô£ÿ ¢Vô©àdG ¿hO ΩƒædG π¡°ùj ΩÉ¶f

’ áÑ°ùædG √òg .¢ùØæà∏d É¡«a êôîj Iôe πc ‘ AGƒ¡dÉH ¬«àFQ øe % 90-80 øe ÚØdódG CÓÁ
»àdG á«°VQC’G äÉ«jóãdG »bÉÑc ¢ù«dh …OGQEG πªY ÚØdódG óæY »gh ,¿É°ùfE’G óæY %15 ió©àJ
54
.…OGQEG ’ πµ°ûH á«∏ª©dG √òg É¡«a ºàJ
º°ùL ‘ óLƒj .ágõf ‘ êhôÿG øëfQô≤f Éªc kÉeÉ“ ¢ùØæ˘à˘j ¿CG ÚØ˘dó˘dG Qô˘≤˘j :ô˘NBG ÒÑ˘©˘à˘H
ÆÉeódG »Ø°üf ºFÉædG ÚØdódG Ωóîà°ùj .AÉŸG ‘ ΩÉæj ÉeóæY ∑Ó¡dG øe ¬«ªëj ¢UÉN ΩÉ¶f ÚØdódG
í£°ùdG ¤EG kÉ¡éàe ÊÉãdG ∞°üædG ≈≤Ñj ∫hC’G ∞°üædG ΩÉæj Éªæ«Ña ,á≤«bO 15 πc ÜhÉæàe πµ°ûH
Ωóîà°ùj ÚØdódÉa ,áMÉÑ°ùdG ≈∏Y ¬æ«©j ôNBG ƒ°†Y ƒg √QÉ≤æe ‘ OƒLƒŸG ÚØdódG º£N ¿EG .¢ùØæà∏d
…òdG ÚØdódG º£N øe áãjó◊G øØ°ùdG ó«Øà°ùJ .á«dÉY äÉYô°ùH íÑ°ùjh AÉŸG ¥GÎNG ‘ πbCG ábÉW
.ÚØdódG π©Øj Éªc É¡àYô°S IOÉjõd á«µ«dhQó«¡dG á«µ«eÉæjódG ≥ah ºª°üŸG ¢Sƒ≤dG ¬Ñ°ûj
º°ùéH ÚØdódG ≥∏N

ájô¡¶dG áØæYõdG
¬àÄ«H ºFÓj ‹Éãe
»¡Ñ÷G ñÉØàf’G
ÚØdódG rônîræpe
óÑµdG á≤«bódG AÉ©eC’G

áªéª÷G áFôdG
ÚØdódG º£N ÖfòdG
ájQó°üdG ∞fÉYõdG
158
ºYÉf ó∏L ÚØdO »FÉŸG iôÛG
ÚØdódG óæY á«YÉªàL’G IÉ«◊G

Oó÷G ó«dGƒŸGh çÉfE’G πà– ájÉª◊G øe ójõe πLCG øeh .IÒÑc äÉYƒª› ‘ ÚØdódG ¢û«©j
GC óÑJ .äƒ“ ¿CG ¤EG Üô°ùdG øª°V ≈≤ÑJ πH ,Ió«Mh ∑ÎJ Óa á°†jôŸG OGôaC’G ÉeCG .Üô°ùdG õcôe
.Üô°ùdG ¤EG ójó÷G OƒdƒŸG É¡«a º°†æj »àdG ¤hC’G á¶ë∏dG òæe ÚØdódG óæY á«∏aÉµàdG §HGhôdG
¬d øª°†j É‡ ¬eCÉH kÓ°üàe ≈≤Ñj á≤jô£dG √ò¡H ,k’hCG ΩC’G ºMQ øe ó«dƒdG ÚØdódG πjP êôîj
í£°ùdG ¤EG ∫É◊G ‘ ™«°VôdG ¬éàj ,ájÉ¡ædG ‘ ¢SCGôdG êôîj ÉeóæYh .™°VƒdG AÉæKCG ΩRÓdG Úé°ùcC’G
»àdG ΩC’G ≥aGôJ IOÉY ,Iójó÷G IÉ«◊G AGƒg ø˘e á˘«˘ª˘c ∫hCG ≥˘°ûæ˘à˘°ù«˘d
á¶◊ òæe Égó«dh ΩC’G ≈YôJ .iôNCG ≈ãfCG ™˘°Vƒ˘∏˘d ó˘©˘à˘°ùJ
Ö«∏◊G ¿ÉàØ°ûdG ó≤àØj …òdG OƒdƒŸG ≈≤∏àj PEG ,IO’ƒdG
‘ ≥°T øe Éª¡dÓN øe Ö«∏◊G êôîj øjQó°üe øe
º°ù≤dG Gòg ≈∏Y ≥aôH ó«dƒdG ¥ô£j ÉeóæY .ΩC’G ø£H
™«°VôdG ÚØdódG ∂∏¡˘à˘°ùj .Ö«˘∏◊G ≥˘aó˘à˘j ø˘£˘Ñ˘dG ø˘e
Gòg øe %50 ¿ƒgódG πµ°ûJh ,kÉ«eƒj Ö«∏◊G øe äGÎ«∏dG äGô°ûY
π«µ°ûJ ‘ ¬∏ªY Ö«∏◊G Gòg πª©j ∫É◊G ‘h ,(ô≤ÑdG Ö«∏M ‘ %15 áÑ°ùf ™e áfQÉ≤e) Ö«∏◊G
IÒ¨°üdG Úa’ódG äÉjôNCG çÉfEG Ú©J .ÚØdódG IQGôM áLQO º«¶æàd ájQhô°†dG ájó∏÷G á≤Ñ£dG
,QÉfƒ°ùdG Ωóîà°ùJ ∞«ch ó«°üdG É¡ª«∏©J ºàj ∂dòc .πØ°SC’G ¤EG É¡©aóH ≥«ª©dG ¢Uƒ¨dG ∫ÓN
≈àM ¬à∏FÉ©H kÉeõà∏e ÚØdódG ≈≤Ñj ¿É«MC’G ¢†©H ‘ .äGƒæ°S IóY ¥ô¨à°ùJ »àdG á«ª«∏©àdG á«∏ª©dG √òg
.áæ°S ÚKÓK
AÉæëfÓd ™fÉŸG ΩÉ¶ædG

Gò¡d »°SÉ«≤dG ºbôdG .¿É°ùfE’G É¡«dEG π°üj ¿CG øµÁ ’ ¥ÉªYCG ¤EG ¢Uƒ¨j ¿CG ÚØdódG ™«£à°ùj
É≤aGƒà«d äƒ◊Gh ÚØdódG ºª°U .óMGh ¢ùnØæn H Îe 3000 ≈àM ¢Uƒ¨j ¿Éà«◊G øe ´ƒf ¬≤≤ëj ≥ª©dG
159
¤EG IOƒ©dGh ¢Uƒ¨dG á«∏ªY πjòdG í£∏ØJ π©éj .≥«ª©dG ¢Uƒ¨dG øe ´ƒædG Gòg ™e
.ádƒ¡°S ÌcCG í£°ùdG
‘ ÚØdódG ∫õæj ÉeóæY :ÚàFôdG ¢Uƒ¨dG ‘ óYÉ°ùJ »àdG iôNC’G AÉ°†YC’G øe
ÚàFôdG πNGO §¨°†dG OGOõj ‹ÉàdÉHh ,¬bƒa AÉŸG OƒªY §¨°V hCG ¿Rh OGOõj AÉŸG
‘ ¥õªàà°ùa §¨°†dG Gòg ¤EG ¿É°ùfE’G áFQ â°Vô©J ƒd .êQÉÿG ™e ¿RGƒJ OÉéjE’
ÚØdódG º°ùL ‘ ¢UÉN »YÉaO ΩÉ¶f óLhCG ,ô£ÿG Gòg ≈∏Y Ö∏¨àdG πLCG øeh .∫É◊G
á«FGƒ¡dGh á«eÉZôdG ÉjÓî∏d áeRÓdG ájÉª◊G áæ«àe á«˘ahô˘°†Z äÉ˘≤˘∏˘M ø˘eDƒ˘J å«˘M
.ÚØdódG »àFQ πNGO IOƒLƒŸG
.AÉæëfÓd ™fÉŸG ΩÉ¶ædG ƒg ™FGôdG ¥ƒ∏ıG Gòg ‘ ájÉª◊G áª¶fCG øe ôNBG ΩÉ¶f
.ô£ÿG øe ´ƒædG Gòg ¬LGƒj ,IÒÑc áYô°ùH ¥ÉªYC’G ¤EG ¢SÉ˘£˘¨˘dG ¢ù£˘¨˘j É˘eó˘æ˘Y
äÉYÉ≤ØdG πµ°ûJ ‹ÉàdÉHh ,ΩódG ¤EG Iô°TÉÑe AGƒ¡˘dG ∫ƒ˘NO AGƒ˘à˘d’G ÖÑ˘°S ¿ƒ˘µ˘jh
ábÉYEG øe ¬ÑÑ°ùJ ÉŸ äƒŸG ¤EG äÉYÉ≤ØdG √òg …ODƒJ ¿CG øµÁ .ÚjGô°ûdG ‘ á«FGƒ¡dG
160
≈«ëj ¿hQÉg
¢ùØæàJ É¡fCG øe ºZôdG ≈∏Y á∏µ°ûŸG √òg ¿ƒ¡LGƒj ’ ¿Éà«◊Gh Úa’ódG ¿CG ’EG .…ƒeódG ¿GQhó∏d
É¡fCG ƒg ÖÑ°ùdGh ,ÚàFôdG ≥jôW øY
â°ù«d »¡a É¡«àFQ ‘ AGƒg πª– ’ É¡fCG ÉÃh ,ÚàZQÉa ÚàFôH ¢Uƒ¨J
.AÉæëfÓd á°VôY
AGƒ¡dG øe ÚàZQÉa ÉgÉàFQ âfÉc GPEG :ΩÉg ∫GDƒ°S ¤EG Oƒ≤j Gòg ¿CG ’EG
¢ü≤˘f ÖÑ˘°ùH ≥˘æ˘à˘î˘J ’ GPÉ˘ª˘˘∏˘˘a
?Úé°ùcC’G
''ÚHƒ∏Zƒ«ŸG'' ÚJhôH ¬∏ªëj ∫GDƒ°ùdG Gòg ≈∏Y ÜGƒ÷G
Gòg õ«ªàj .IÒÑc Ö°ùæH äÓ°†©dG áé°ùfCG ‘ óLGƒàj …òdG
,Úé°ùcCÓd Gk óL ájƒ˘b á˘«˘HPÉ˘é˘H ,''ÚHƒ˘∏˘Zƒ˘«ŸG'' ÚJhÈdG
É‰EGh ¬«àFQ ‘ Úé°ùcC’G ¥ƒ∏ıG Gòg ¿õàîj ’ ∂dòHh
íÑ°ùj ¿CG äƒ◊GhCG ÚØdódG ™«˘£˘à˘°ùj .¬˘JÓ˘°†Y ‘
¢Uƒ¨j ¿CG ¬æµÁ Éªc ,á∏jƒW äGÎØd ¢ùØæJ ¿hO
…ô°ûÑdG º°ù÷G …ƒàëj .√ójôj …òdG ≥ª©dG ¤EG
¿CG ø˘µÁ ’ ¬˘æ˘µ˘d ,ÚHƒ˘∏˘Zƒ˘«ŸG ≈˘∏˘Y kÉ˘°†jCG
¬ªéM ÖÑ°ùH ±hô¶˘dG ¢ùØ˘f π˘ª˘ë˘à˘j
…òdG ó˘jô˘Ø˘dG º˘«˘ª˘°üà˘dG Gò˘g .Ò¨˘°üdG
äÉjBG øe ájBG äƒ◊Gh ÚØdódG ¬H ¢üàîj
≥∏N .õép ©ŸG »¡˘dE’G ≥˘∏ÿGh á˘ª˘µ◊G
äÉfGƒ«◊G »bÉH πãe äÉ«˘jó˘ã˘dG ¬˘∏˘dG
¢û«©J »àdG ±hô¶dG Ö°SÉæJ á«˘æ˘Ñ˘H
.É¡H
161
áaGQõdG óæY áî°†ŸG

ÈcCG øe IóMGh (QÉàeCG 5) ´QÉØdG É¡dƒ£H áaGQõdG Èà©J
ºé◊G Gòg ¿CG ’EG ,É¡dƒ˘WCGh ¢VQC’G ¬˘Lh ≈˘∏˘Y äÉ˘fGƒ˘«◊G
»µd Gk ójôa kÉ«fGQhO kÉeÉ¶f ¿ÉÑ∏£˘à˘j ´QÉ˘Ø˘dG ∫ƒ˘£˘dGh ÒÑ˘µ˘dG
Öéj ,ájGóH .É«fódG √òg ‘ áª«∏°S IÉ«M ¥ƒ∏ıG Gòg »°†≤j
,øjÎÃ Ö∏≤dG ¥ƒa ™°Vƒàj …òdG ÆÉeódG ¤EG ΩódG π°üj ¿CG
Ö∏b ¬∏dG ≥∏N ∂dòd ,Ö∏≤∏d ájOÉY ÒZ á«˘æ˘H Ö∏˘£˘à˘j Gò˘gh
.»≤ÑFR º∏e 350 §¨°V â– ΩódG ï°†d »Øµj ÉÃ kÉjƒb áaGQõdG
πà≤j ¿CG ø˘µ˘ªŸG ø˘e …ò˘dGh - …ƒ˘≤˘dG ΩÉ˘¶˘æ˘dG Gò˘g
áµÑ°T ¬Ø∏¨J á°UÉN áaôZ øª°V óLGƒàj - …OÉ©dG ¿É°ùfE’G
.áà«ªŸG äÉHÉ°UE’G øe ∞«ØîàdG É¡àª¡e ájô©°ûdG á«YhC’G øe
øe ¿ƒµàj Ö∏≤dGh ¢SCGôdG ÚH Ée á©bGƒdG á≤£æŸG ‘ U ±ôM ¬Ñ°ûj Ωl É¶f óLƒj ,iôNCG á¡L øe
,É¡°ùØf áfRGƒÃ ¢ùcÉ©ŸG √ÉŒ’ÉH á«YhC’G ‘ ≥aóàJ »àdG πFGƒ°ùdG Ωƒ≤J .ádRÉædGh IóYÉ°üdG á«YhC’G
.kÉ«∏NGO kÉaõf ÖÑ°ùJ ób »àdG ΩódG §¨°V ‘ IÒ£N äÉ©ØJQG øe ¿Gƒ«◊G »ªëj É‡
ácÉª°ùdG ¿EG .á°UÉN ájÉæY ,¿Éeó≤dGh ¿ÉbÉ°ùdG á°UÉNh Ö∏≤dG â– ™≤j …òdG º°ù≤dG Ö∏£àj
Éªc ,‹É©dG ΩódG §¨°†d á«ÑfÉ÷G ¢VGôYC’G øe ¥ƒ∏ıG Gòg »ª– ≥WÉæŸG √òg ‘ ó∏é∏d áØYÉ°†ŸG
.§¨°†dG º¶æJ ájƒeódG á«YhC’G ‘ äÉeÉª°U óLƒJ
‘ .AÉŸG Üô°ûd É¡àLÉM óæY É¡H Ωƒ≤J »àdG IAÉæëf’G ƒg ,áaGQõdG ¬d ¢Vô©àJ …òdG ÈcC’G ô£ÿG
øe ÊÉ©J ’ áaGQõdG ¿CG ’EG ,kÉ«∏NGO kÉaõf ÖÑ°ù«d »Øµj ÉÃ kÓ°UCG ™ØJôŸG §¨°†dG ™ØJôj á¶ë∏dG √òg
…òdG »cƒ°ûdG »ıG πFÉ°ùdG ƒgh ¢UÉN πFÉ°S Ωƒ≤j PEG ,ô£ÿG øe ´ƒædG Gò¡d •É«àM’G ” ó≤a ,∂dP
á«YhC’G ¥õ“ çhóM ™æª«d ¢ùcÉ©e §¨°V ó«dƒà˘H ,…QÉ˘≤˘Ø˘dG Oƒ˘ª˘©˘dGh ÆÉ˘eó˘dG ‘ kÉ˘°†jCG ó˘Lƒ˘j
.¬°SCGQ ¿Gƒ«◊G ¢†Øîj ÉeóæY ≥∏¨æJh óMGh √ÉŒÉH πª©J äÉeÉª°U ¿RGƒàdG Gòg ºYój Éªc .ájô©°ûdG
øe ójõŸh .¿ÉeCÉH AÉŸG øe π¡ædGh É¡°SCGQ ¢†ØN øe áaGQõdG øµªààd ,ΩódG ≥aóJ øe äÉeÉª°üdG π∏≤J
øe ∞dCÉàj …òdGh ÚîãdG É¡aÓ¨H äÉeÉª°üdG √òg õ«ªàJ ,§¨°†dG ´ÉØJQG QÉ£NCG …OÉØJ ≈∏Y ¢Uô◊G
.äÉ≤ÑW IóY
162
ájô©°ûdG á«YhC’G øe áµÑ°T
¿Éjô°ûdG
»JÉÑ°ùdG
»∏NGódG
áfÉ£ÑdG
∞jhÉéàdG »∏NGO óYÉ°ùe ¿Éjô°T
äÉeÉª°üdG ¬«Ñ«÷G
íª°ùJ »àdG
ΩódG QhôÃ
™LGôdG ºFGódG è«°ùædG
á«LQÉÿG á≤Ñ£dG
≈£°SƒdG á≤Ñ£dG
á«∏NGódG á≤Ñ£dG
ô©°ûdG
áfÉ£ÑdG
áeOC’G
ájhÉØŸ IóZ
á«ægP IOÉe
rønjoô°T
á∏°†Y
ór jQn ho
ô°ùjC’G »JÉÑ°ùdG
øÁC’G »JÉÑ°ùdG
óYÉ°ùŸG ¿Éjô°ûdG Ö∏≤dG
…ó°†©dG ¿Éjô°ûdG
¿Éjô°ûdG
§°ShC’G
»©Ñ°UE’G ¿Éjô°ûdG
á«∏NGódG á≤Ñ£dG §°SƒdG
á«LQÉÿG á≤Ñ£dG
p ¿Éjô°ûdG
»©ræ°ùdG
(»eÓ°ùdG)
áfÉ£ÑdG
äÉeÉª°üdG ÊÉ°ù∏dG ¿Éjô°ûdG
íª°ùJ »àdG
ΩódG IOƒ©H
ºFGódG è«°ùædG
πëædG óæY á«YÉaódG á£ÿG º«ª°üJ

≈∏Y AÉ°†≤dG Gk QƒÑfR 30 ™«£à°ùj .»HQhC’G πëædG AGóYCG ódCG »g ¿ÉHÉ«dG ‘ ábÓª©dG ÒHÉfõdG
.§≤a äÉYÉ°S çÓK ∫ÓN á«∏ÿG áªLÉ¡e óæY á∏ëf 30000
ÉgRGôaEG ∫ÓN øe ∂dP øY øjôNB’G ÈîJ É¡fEÉa IójóL πëf Iôª©à°ùe ÒHÉfõdG ∞°ûàµJ ÉeóæY
≈∏Y ™ªéà«a Ωƒé¡dG ó°üd ¬JGOGó©à°SÉH GC óÑjh áëFGôdG √òg kÉ°†jCG πëædG ô©°ûà°ùj .á°UÉN áëFGQ
áLQO IOÉjõd RGõàg’ÉH πëædG GC óÑj .É¡JÉbÓŸ á∏ëf 500 êôîJ ÒHÉfõdG ÜÎ≤J ÉeóæY .á«∏ÿG πNóe
.ÒHÉfõdG äƒ“ ájÉ¡ædG ‘h ,…QGôM ¿ôa πNGO ¬fCÉch QƒÑfõdG ô©°ûj √ò¡c áÄ«H ‘h .º°ù÷G IQGôM
áLQO 48 ¤EG É¡«a IQGô◊G áLQO π°üJ »àdG AGôª◊G ≥WÉæŸG Ωƒé¡dG Gò¡d ájQGô◊G IQƒ°üdG ‘ ô¡¶J
55
.ÒHÉfõ∏d áÑ°ùædÉH á∏JÉb Èà©J É¡fCG ™e IQGô◊G √òg πªëàj ¿CG πëæ∏d øµÁ hCG ,ájƒÄe
É¡JôHGE ¿ƒµJ ÉeóæY øµdh ,É¡JôHGE ƒg á∏ëædG óæY »YÉaódG ìÓ°ùdG

áLQO øe á∏ëædG ójõJ .…QGô◊G ìÓ°ùdG ¤GE á∏ëædG ÉC é∏J ádÉ©a ÒZ
.á≤jô£dG √ò¡H ÒHÉfõdG πà≤J »gh ÉgAGóYGC ¬LGƒàd É¡ª°ùL IQGôM
IQGô◊G áLQO π°üJ å«M ´ƒædG Gòg øe ácô©e IQƒ°üdG ‘ hóÑJ
.ájƒÄe áLQO 48 ≈àM AGôª◊G ≥WÉæŸG ‘
164
≈«ëj ¿hQÉg
ÓÉØ°†dG óæY ôKÉµàdG Iõé©e

∂dP ™e .''±ƒZô°ûdG'' Qƒ£Jh ¢†«ÑdG ¢ù≤a ≥jôW øY ôKÉµàJ ÓÉØ°†dG ¿CG ó≤à©j Éæe ÒãµdG
.á°ûgódG øe ÒãµdG Òãj Ée É¡æe ,ÓÉØ°†dG ôKÉµàd iôNC’G ¥ô£dG øe ójó©dG óLƒj
…CG ‘ ¢û«©J ¿CG É¡æµÁ ∂dòd .äÉÄ«ÑdG ∞∏àfl ‘ AÉ≤ÑdG ≈∏Y ÉgóYÉ°ùJ äÉØ°U ÓÉØ°†dG πª–
∫ƒ¡°ùdGh äÉHÉ¨dGh iQÉë°üdG ‘ kÓãe ÓÉØ°†dG óLGƒàJ .á«Ñ£≤dG IQÉ≤dG GóY Ée ¢VQC’G ≈∏Y ¿Éµe
»g ájQGóŸG ≥WÉæŸG ¿CG ’EG ,kGÎe 5000 ¤EG π°üJ ób »àdG äÉYÉØJQ’Gh õjófB’Gh Éj’Éª«¡dG ∫ÉÑLh
40 óŒ ¿CG ∂æµÁ å«M ÓÉØ°†dG ºMOõJ IÒ£ŸG äÉHÉ¨dG »Øa ,ÓÉØ°†dÉH kÉeÉMORG ≥WÉæŸG ÌcCG
.Ú©Hôe øjÎe πc ‘ É¡æe kÉYƒf
iôNCG ´GƒfCG ‘ ¿ÉLhõdG ∑QÉ°ûàj Éªæ«H ,¢Vƒ«ÑdÉH ájÉæ©dÉH §≤a QƒcòdG ºà¡j ´GƒfC’G ¢†©H ‘
ÖbGôJ ÉµjÎ°Sƒc ‘ ÓÉØ°†dG QƒcP ≈≤ÑJ :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y .ÉgóMƒd ΩC’G É¡H Ωƒ≤J hCG áª¡ŸG √ò¡H
∞«ZGô°ûdG ≥∏°ùàJ IQÉÑL äGOƒ¡› ó©Hh ,¢ù≤ØJ ¿CG ¤EG kÉeƒj 12-10 ÚH Ée ìhGÎJ IóŸ ¢Vƒ«ÑdG
‘ Iôé°T ΩC’G ≥∏°ùàJ ∂dP ó©H ,IóMGh áª◊ Éª¡fCÉch ¿GhóÑJ ≈àM É¡H ≥°üà∏Jh äÉ¡eC’G Qƒ¡X
ÉgQÉ¨°U ΩC’G ™°†J ,AÉŸÉH IAƒ∏‡ ¿ƒµJh AÉª°ùdG ƒëf ¬éàJ É¡JÓàHh ¢SCÉµdG ¬Ñ°ûJ Gk QÉgRCG πª– áHÉ¨dG
.¿ÉeCÉH ƒªæàd É¡cÎJh IôgõdG √òg ‘
.ÉgQÉ¨°U ájò¨J πLCG øe áë≤∏e ÒZ kÉ°Vƒ«H ΩC’G ™°†J ,AGòZ ≈∏Y …ƒà– ’ √É«ŸG √òg ¿CG ÉÃh
56
.äGQó«gƒHôµdGh äÉæ«JhÈdÉH áÄ«∏ŸG ¢Vƒ«ÑdG √òg ≈∏Y ∞«ZGô°ûdG iò¨àJh
πª– .¢Vƒ«ÑdG ≈∏Y …ƒà– »àdG á≤£æŸG ¢Sô– »àdG ÓÉØ°†dG øe ôNBG ´ƒf ƒg ''ódÉÛG ´óØ°†dG''
.ÖjôZ π«NO …CG É¡«a ¢Tóîàd É¡©HÉ°UCG â– kÉcGƒ°TCG ´ƒædG Gòg QƒcP
afra)Ò¨˘˘°üdG »˘˘≤˘˘jô˘˘aE’G ô˘˘cò˘˘dG »˘˘æ˘˘˘Ñ˘˘˘j
≈∏Y AÉŸÉH Å∏àªŸG Ú£dG êQÉN ¬à«H (Nectophyrne

≥°üà∏J »àdG á∏ë°†dG QÉ¡fC’G hCG äGÒëÑdG ÅWGƒ°T
í£°S ≈∏Y ÓÉØ°†dG ≈≤ÑJ á≤jô£dG √ò¡H .¢Vƒ«ÑdG É¡H
IÒ¨°U ácôM …ODƒJ óbh .Úé°ùcC’G ¢ùØæààd AÉŸG
¤EG kÉÑjôb ôÁ Üƒ°ù©˘j ø˘e á˘°ùŸ hCG ô˘NBG ´ó˘Ø˘°V ø˘e
165
.áÑWQ ≥WÉæe ‘ áÑ°üıG É¡°Vƒ«H ÓÉØ°†dG ∑ÎJ
IÒÑc ¢ShDhôH ¢Vƒ«ÑdG √òg øe ∞«ZGô°ûdG êôîJ
Ò¨°üdG ÉYGQP ƒªæj Ö°SÉæŸG âbƒdG ‘h .∫ƒjPh
»ØàîJ kGÒNCGh ,´óØ°†dG πµ°T òNCÉ«d √ÉbÉ°Sh
.ÖfòdG πãe IQƒ£àŸG äÉjÉ¡ædG
1 2
‘ º°ùdG º¡°S ´óØ°V ¢û«©j

»æà©J .(1) ÉµjÎ°Sƒc
,¢ù≤ØJ ≈àM ¢Vƒ«ÑdÉH QƒcòdG
≥∏°ùàH ∞«ZGô°ûdG GC óÑJ ºK
ä’hÉëÃ É¡JÉ¡eCG Qƒ¡X
.(2) á°ûgóe
É¡eCG ™e hóÑàd ¬H ≥°üà∏J ΩC’G ô¡X ¤EG QÉ¨°üdG π°üJ ÉeóæY

Qƒ£dG Gòg »¡àæjh ≥∏°ùàdÉH ΩC’G GC óÑJ ºK .(3) IóMGh áªë∏c
¢SCÉc πµ°ûH hóÑJ »àdGh Iôé°ûdG √òg QƒgR ¤EG π°üJ ÉeóæY
Gò¡H É¡Ø«ZGô°T ΩC’G ™°†J .AÉŸÉH Å∏àÁh AÉª°ùdG ƒëf ¬éàj
.(4) ¿ÉeCÉH Gƒªæàd ¢SCÉµdG
4
á«LÉLõdG ÓÉØ°†dG
≈«ëj ¿hQÉg
ôcP Ωƒ≤j .Úé°ùcCG ¿hO äƒªàd ≈≤ÑJ å«M ´É≤dG ¤EG É¡dÉ°SQEGh ¢Vƒ«ÑdG øe áeƒ¶æŸG √òg ÒeóJ
á«ªc øe ójõ«d ¬bÉ°ùH AÉŸG Üô°†H Ωƒ≤j √òg á°SGô◊G IÎa AÉ˘æ˘KCGh ,¢Vƒ˘«˘Ñ˘dG á˘°SGô˘ë˘H ´ó˘Ø˘°†dG
.É¡FÉ°ûZ ÈY á°†«ÑdG ¤EG á∏NGódG Úé°ùcC’G
¬ª¡dCG ó≤a ,¢Vƒ«ÑdG á°SGôëH Ωƒ≤j ’ ,»LÉLõdG ´óØ°†dG ƒgh ,ÓÉØ°†dG øe ôNBG kÉYƒf ¿CG ’EG
QÉ¡fC’G hCG äGÒëÑdG äÉJÉÑfh Qƒî°U ≈∏Y É¡°Vƒ«H ÓÉØ°†dG √òg ™°†J .∂dòd iôNCG á≤jôW ¬∏dG
.AÉŸG ¤EG ∞«ZGô°ûdG ∫õæJ ¢Vƒ«ÑdG ¢ù≤ØJ ÉeóæYh ,ájQGóŸG
™aGóJ »àdG áØ∏àıG ÓÉØ°†dG ´GƒfC’ …Ò¨dGh »YGƒ˘dG ∑ƒ˘∏˘°ùdG ø˘e êPÉ˘ª˘æ˘dG √ò˘g ¢†Mó˘J
‘ ¢û«©J äÉbƒ∏ıG ™«ªL ¿CG ¢SÉ°SCG ≈∏Y Ωƒ≤J »àdG á«æjhQGódG ºYGõŸG ÉgQÉ¨°U øY áØ∏àfl πFÉ°SGƒH
±Éc √QÉ¨°U øY ¬YÉaOh ¬àjÉYQ ‘ óMGh ´óØ°†d …Ò¨dG ∑ƒ∏°ùdG ¿EG .AÉ≤ÑdG πLCG øe ÊÉfCG ´Gô°U
OƒLƒdG ájô¶f π£Ñj äÉbƒ∏ıG √ò¡d »còdG ∑ƒ∏°ùdG ¿CG ≈∏Y IhÓY .¬°SÉ°SCG øe Ωƒ¡ØŸG Gòg ∞°ùæd
á«◊G äÉæFÉµdG ≥∏N ób ¬∏dG ¿CG ≈∏Y ógGƒ°T äÉbƒ∏ıG √òg ∞≤J .øjhQGO É¡«∏Y ΩÉb »àdG ‘OÉ°üŸG
ºr oµ≤p r∏Nn ‘h}
n :ËôµdG ¬HÉàc ‘ Éæd ¤É©J ¬∏dG ∫ƒ≤j .á«dÉãe IÉ«M É¡d øª°†J »àdG Iõjô¨dG É¡«a ™°Vhh
. 4 :á«KÉ÷G |n¿ƒ æo pbƒ jo m Ωƒr ≤n ud ä
l É jn GB máHs G On ø pe tåÑo jn É en hn
Ió©ŸG ‘ ôKÉµàJ ÓÉØ°V

¬«∏Y ≥∏£j ÓÉØ°†dG øe ´ƒf É¡é¡àæj áÑ«éY ôKÉµJ á≤jôW õé©ŸG ≥∏ÿG äÉjBG øe iôNCG ájBG
øµdh ,ÜÉ°üNE’G ó©H É¡°Vƒ«H ÓÉØ°†dG √òg ™∏àÑJ . Rheobatrachus silus'¢Sƒ∏«°S ¢SƒNGôJÉH ƒjQ''
øµdh .¢ù≤ØdG ó©H ™«HÉ°SCG áà°S IóŸ ∑Éæg ≈≤ÑJh Ió©ŸG ‘ ¢Vƒ«ÑdG ¢ù≤ØJ .É¡«ªëàd πH É¡∏cCÉàd ¢ù«d
≈ãfC’G ∞bƒàJ ájGóÑdG ‘ .¬H ¬∏dG ÉgÉÑM …òdG ºµÙG ΩÉ¶ædG ¬fEG ?º°†¡oJ ¿CG ¿hO ∑Éæg ≈≤ÑJ ∞«c
,§≤a ∞«ZGô°û∏d IÎØdG √òg ∫ƒW á°ü°üfl ≈≤ÑJ Ió©ŸG ¿EG :…CG ,™«HÉ°SCG áà°S IóŸ ΩÉ©£dG ∫hÉæJ øY
πà≤d ¿Éà«aÉc ¿ÉJOÉŸG ¿ÉJÉg ,Ú°ùÑÑdGh ∂jQƒ∏chQó«¡dG ¢†ªM ¬fEG :ÉgOó¡àj ôNBG ô£N ∑Éæg øµdh
‘ IOƒLƒŸG πFGƒ°ùdÉa .á°UÉN ÒjÉ©e øª°Vh áHƒ°ùfi QƒeC’G ¿C’ ,çóëj ’ Gòg øµdh ,QÉ¨°üdG
ÉgRôØJ prostaglandin E ≈YóJh ¿ƒeô¡dG ¬Ñ°ûJ iôNCG IOÉe ≥jôW øY É¡JójÉfi ºàJ ΩC’G Ió©e
2
≈∏Y Ió«L áë°üH QÉ¨°üdG ƒªæj Gòµgh .iôNCG á¡L øe ∞«ZGô°ûdGh á¡L øe ¢Vƒ«ÑdG ä’ƒ°ùÑc
.á«°†ªM ácôH ‘ íÑ°ùJ É¡fCG øe ºZôdG
169
É¡à¡LGƒe óæY ÜÉë°ùf’G ÖcÉæ©dG π°†ØJ Ée kÉÑdÉZ ácô©ŸG √òg ‘ .ÓÉØ°†dGh ÖcÉæ©dG ÚH QhóJ ¢ù«WƒdG á«eÉM ácô©e
.ádƒ¡°S πµH ô°ûÑdG πàb É¡æµÁ »àdGh áeÉ°ùdG ÓÉØ°†∏d
170
≈«ëj ¿hQÉg
ádCÉ°ùe kÉ°†jCG √òg ?áZQÉa Ió©e ‘ ∞«ZGô°ûdG iò¨àJ ∞«c :ƒg ¬°ùØf ìô£j …òdG ∫GDƒ°ùdGh
»æZ QÉØ°U ≈∏Y …ƒà– É¡fC’ ;®ƒë∏˘e π˘µ˘°ûH É˘gÒZ ø˘e ÈcCG ´Gƒ˘fC’G √ò˘g ¢Vƒ˘«˘H ¿EG .á˘dƒ˘∏fi
.™«HÉ°SCG áà°S IóŸ QÉ¨°üdG ájò¨àd »Øµj ,ÚJhÈdÉH
,äÉ«jóãdG óæY ºMôdG Oóªàj Éªc kÉeÉ“ ™°VƒdG ∫ÓN …ôŸG Oóªàj .IO’ƒdG âbh ¿ÉM ¿B’Gh
57
.É¡eÉ©W ∫hÉæàH ≈ãfC’G GC óÑJh á«©«Ñ£dG ádÉ◊G ¤EG Ió©ŸGh …ôŸG øe πc Oƒ©j QÉ¨°üdG êôîJ ÉeóæYh
ΩÉ¶f ¬fC’ ,É¡°SÉ°SCG øe ájQƒ£àdG ºYGõŸG ÓÉØ°†dG øe ´ƒædG Gòg iód ôKÉµàdG ΩÉ¶f ∞°ùæj
ájÉæ©H áÑJôe á«∏ª©dG √òg øe Iƒ£N πc .§HGÎeh ó≤©e
ΩC’G ™∏àÑ˘J ¿CG Öé˘j .±ƒ˘Zô˘°ûdG Gò˘g IÉ˘«˘M ø˘ª˘°†à˘d
áà°S IóŸ ΩÉ©£dG ∫hÉæJ ø˘Y ∞˘bƒ˘à˘J ¿CGh k’hCG ¢Vƒ˘«˘Ñ˘dG
á«fƒeôg IOÉe RôØJ ¿CG ¢Vƒ«ÑdG ≈∏Y ºàëàj Éªæ«H ,™«HÉ°SCG
‘É°VE’G ÚJhÈdG ÉeCG .Ió©ª∏d »°†eÉ◊G §°Sƒ˘dG ∫óq ˘©˘à˘d
êôîJ Rheobatrachus áYóØ°V
øµÁ ’ .iôNCG IQhô°V ƒ¡a á°†«ÑdG QÉØ°U ¬eó≤j …òdG .É¡ªa øe É¡dÉØWGC
™°†à˘d á˘aOÉ˘°üŸG ≥˘jô˘W ø˘Y ≈˘ã˘fC’G …ô˘e ™˘°Sƒ˘à˘j ¿CG
Ò¨°üdG ∑ÓgEÉH π«Øc çGóMC’G øe á∏°ù∏°ùdG √òg ‘ Gk Ò¨°U ¿Éc Éª¡e π∏N …CG ¿EG .ÉgQÉ¨°U
.´ƒædG ¢VGô≤fG »æ©j π∏ÿG Gòg QGôªà°SGh
øe ´ƒædG Gòg ≈∏Y ≥«Ñ£àdG áæµ‡ '' Iƒ£N Iƒ£ÿG'' ájô¶f ¿ƒµJ ¿CG øµÁ ’ ÖÑ°ùdG Gò¡d
øe ¬JÉØ°Uh ¬JÉeƒ≤e πeÉµH ''Rheobatrachus silus'' ´ƒf øe ´óØ°V ∫hCG ≥∏No ó≤d .ÓÉØ°†dG
õé©e º«ª°üJ :É¡JGP á≤«≤◊G ≈∏Y øgÈJ ¿B’G ≈àM ÉgÉæ°VôY »àdG äÉbƒ∏ıG πc ¿EG .¤hC’G á¶ë∏dG
øµÁ ’ …òdG ó«≤©àdG øe ÖfÉL ≈∏Y äÉbƒ∏ıG ¬∏dG ≥∏N ó≤d .É¡fÉcQCG πeÉµH á©«Ñ£dG πª°ûj
:á«gÉæàeÓdG á«¡dE’G IQó≤dGh ≥∏£ŸG º∏©dG ¬fEG ,¬µ«µØJ
ƒn go hn p ¢VQr ’nC G hn päG hn É ªn °s ùdG ‘ É en ¬o nd ío Ñu °nùjo ≈æn °rùo◊G Ao ÉB ªn °rS’nC G ¬o nd Qo ƒu °nüoŸG Ç
o Qp É Ñn dG ≥o pdÉ nÿG ¬o ∏dG ƒn go }
.24 :ô°û◊G | º o « µp n◊G õo j õp ©n dG
171
IQÉ«°ùdG πµ«g /»ª¶©dG πµ«¡dG
’ IQÉ«°ùdG πµ«g ¿CG ’EG ,ÉgQGô°VCG …CG øY ¿Ééàæj ¿É«°ù«FQ ¿’ÉªàMG
∫É£YC’G ìÓ°UEGh ¬°ùØf ójóŒ ¬æµÁ øe ΩÉ¶f É¡d ¢Vô©àj ób áeó°U
.ΩÉ¶©dG π©ØJ Éªc ¿CG hCG Qô°†àj ¿CG ÉeEG ƒ¡a :áª¶fC’G
πµ«gh ¿É°ùfE’G πµ«g ºª°U .QÉ¡æj
øe π«∏≤àdGh äÉeó°üdG »≤∏àd IQÉ«°ùdG
©dG
GÒeÉµdG / Ú©dG
,ÉjDhôdG π≤M øª°V ó¡°ûŸG •É≤àd’ Ö«JôJ
ΩÉ¶ædG / ¿P’C G
IQDƒÑdG πjó©àH Ωƒ≤J Ú©dG ¿CG ¤EG áaÉ°VE’ÉH
º°ùÛG »Jƒ°üdG
áaÉãµdG ≈∏Y Ióªà©e »µ«JÉeƒJhCG πµ°ûH
ÌcCG IOÉe Gòg Éæeƒj ≈àM AÉª∏©dG ±ô©j ⁄ äGƒ°UC’G πjƒëàH ¿PC’G ‘ á≤«bódG ájô©°ûdG ÉjÓÿG Ωƒ≤J
Ú©dG ¿ƒµJ Gòµgh ,êQÉÿG ‘ á«Fƒ°†dG
´GƒfCG ™°VƒàJ . á«æ«©dG á«µÑ°ûdG øe á«°SÉ°ùM .äƒ°üdG äGÈµe π©ØJ Éªc kÉeÉ“ á«FÉHô¡c äGQÉ°T ¤EG
.⁄É©dG äGÒeÉc πc ≈∏Y ábƒØàe
π°†aCG ‘ á°SÉ°ù◊G ÉjÓÿG øe IójóY -20 ÚH Ée §≤a äGƒ°UC’G ¿PC’G ¢ù°ùëàJ ¿CG øµÁ
áÑ°ùædÉH kÉ«dÉãe ∞«£dG Gòg Èà©jh ,õJôg 20000
´Éª°S øe Éæµªàd ∂dP øe ÈcCG ∞«£dG ¿Éc ƒd .¿É°ùfEÓd
äGƒ°UC’G ≈àMh πªædG äGƒ£N øe kGQÉÑàYG äGƒ°UC’G
áÑ°ùædÉH kÉëjôe ¢ù«d ™°VƒdG Gòg ¿CG ’EG .ƒ÷G ‘ á©ØJôŸG
G .ôªà°ùŸG è«é°†dG øe ÒãµdG OƒLƒd ¿É°ùfEÓd
áî°†ŸG /Ö∏≤dG
kÉeO ¬JÉ«M ∫ÓN ¿É°ùfE’G Ö∏b ï°†j .Ωƒ«dG ‘ ¬eCG ºMQ ‘ ƒgh ¬∏ªY ¿É°ùfE’G Ö∏b GC óÑj
áMÉ°ùÃ É¡æe πc áMÉÑ°S ácôH 500 AπŸ »Øµj ∞bƒJ ¿hO ábO 200-70 ∫ó©Ã ôªà°ùjh
¿CG áî°†e …C’ øµÁ ’ .Ö©µe Îe 300 ábO πc ∫ÓN Ö∏≤dG ìÉJôj .IÉ«◊G ióe
.Iôªà°ùe áfÉ«°U ¿hO πµ°ûdG Gò¡H πª©J ábO 10000 ¬JÉbO OóY ≠∏ÑJh á≤«bO ∞°üf
á«≤æàdG ΩÉ¶f / ≈∏µdG

ôW á«æÑdG ¿CG Éªc ,ô°übCG É¡JÉ«M ¿CG ’EG √QGó≤e Ée á«≤æàH ¿É°ùfE’G ≈∏c Ωƒ≤J
Øf πbCG É¡à«≤æàH Ωƒ≤J »àdG OGƒª∏d á«FÉ«ª«µdG πc ΩódG øe (kÉfƒdÉZ 37) kGÎ«d 140
.ΩódG ‘ IOƒLƒŸG ∂∏J øe ÒãµH kGó«≤©J »àdG äÉë°TôŸG øe ¿ƒ«∏e ÈY Ωƒj
™e áfQÉ≤ŸÉH kGóL Ió≤©e áª¶fCG ≈∏µdG ¿EG Ωƒ≤J ¿CG øµÁ .''äÉfhôØ«ædG''≈ª°ùJ
.á«YÉæ°U IÉØ°üe …CG ÈcCG á«ªc á«≤æàH á«YÉæ°üdG äÉë°TôŸG
Üƒ°SÉ◊G /ÆÉeódG
Iô°û©H É¡àfQÉ≤e óæY á«ªgCG äGP ÒZ ÚjÓŸG äGóMh ≈∏Y á«Ñ°üY á«∏N πc …ƒà–
¤EG äÉeƒ∏©ŸG π≤æJ á«Ñ°üY á«∏N ÚjÓH ÆÉeód øµÁ .äÉeƒ∏©ŸG π≤f øY §≤a ádhDƒ°ùe
»YÉæ°U èàæe óLƒj ’ ¬fCG ¤EG áaÉ°VEG ,ÆÉeódG Ωƒ≤J …òdG ∂dP ∫OÉ©j kÓªY èdÉ©j ¿CG óMGh
‘ ¥hòdGh º°ûdG »à°SÉM ó∏≤j ¿G øµÁ óMGh ‘ Qƒà°ùjõfGôJ IóMh ¿ƒ«∏e 4^5 ¬H
.ÆÉeódG √òg íÑ°üJ .áãjó◊G ájhôµŸG äÉ÷É©ŸG
ójÈdG / äÉfƒeô¡dG
ÊGQhódG ΩÉ¶ædG AGõLCG øe AõL πc
,ÜÉ°üYC’G ÚH á«©°Vh ‘ º°ù÷G
» FGƒ¡dG ∞«µŸG / ¥ô©àdGh äÓ°†©
π°üJ ∂dP ™eh πFÉ°Shh .∫É°üJG
πFÉ°SôdG äGóMh »g ∫É°üJ’G ¿RGƒàe πµ°ûH ¿Éà«æ≤àdG ‘ á«∏°†©dG ácô◊G ºgÉ°ùJ
¿C’ ,É¡fÉµe ¤EG áØdDƒŸG äÉfƒeô¡dG ¿RGƒJ ≈∏Y á¶aÉëª∏d ¢ù≤£dG ‘ º°ù÷G áÄaóJ
»àdG AÉ°†YC’G .IÒÑc äÉÄjõL øe øY »æZh ,º°ù÷G IQGôM á≤jô£dG √ò¡H h ,OQÉÑdG
√òg πÑ≤à°ùJ ‘ πÑ≤à°ùe óLƒj ’ AGOCG ábOh áYô°S ¿CG ∫ƒ≤dG øe %90 äÓ°†©dG ôaƒJ
πª– πFÉ°SôdG πFÉ°SôdG äGóMh øµÁ ’ ΩÉ¶ædG Gòg á¡L øe .º°ù÷G IQGôM
.á°UÉN äÉ°SÉ°ùM ÈY π≤àæJ »àdG ójÈàdG áª¶fCÉH É¡àfQÉ≤e ≈∏Y ¥ô©àdG πª©j ,iôNCG
»àdG äÉfƒeô¡dG ‘ ¿É°ùfE’G ÉgQƒ£j »àdG ¢ù≤£dG ‘ º°ù÷G ójÈJ
‘ ájôëH ∫ƒéàJ .á¶◊ πc ¿ÉJÉg πª©J .QÉ◊G
¢û«÷G /áYÉæŸG RÉ¡L

á«dÉàb äÉ«é«JGÎ°SGh ,ácÉàa
…ôµ°ùY ΩÉ¶f óLƒj ’ .á°UÉN
¿ƒ«∏H 200 ÉæeÉ°ùLCG »ª–
kÉeÉ“h .á«YÉaO AÉ°†«H ΩO ájôc
¿É°ùf’E G :á«◊G ád’B G
ábO ¢ùØæH ¢VQC’G ¬Lh ≈∏Y ,¢Tƒ«÷G óæY ∫É◊G »g Éªc
º°ù÷G ‘ »YÉæŸG ΩÉ¶ædG á«dÉ©ah ájƒeódG äÉjôµdG √òg …ƒ–
.…ô°ûÑdG áë∏°SCGh ,kÉjQÉÑîà°SG kÉeÉ¶f p Ëôp nµdG n∂uHôn pH n∑ôs nZ Éne o¿É °n ùf’E p G É¡n tjGnC ÉB nj }
| n∂ndón ©n an n∑G ƒs °n ùan n∂≤n n∏Nn …òp sdG @
∑ôÙG / á«∏ÿG .7-6 :QÉ£ØfE’G
OƒbƒdGh ,ábÉ£∏d ódƒŸG ∑ôÙG »g á«∏ÿG
IÒ¨°U äÉÄjõL ƒg ¬µ∏¡à°ùJ …òdG ôØ◊G ádGB /óYÉ°ùdG
‘ É¡à«dÉ©a ¿EG ATP . É¡«∏Y ≥∏£j
ƒg ºYGódG QƒÙGh á©aGôdG πªY óYÉ°ùdG πª©j
∑ôfi …CG ÒãµH ¥ƒØJ OƒbƒdG Gòg ¥ôM
øY äÓ°†©dG ¬àcôM π¡°ùJ …òdG ,´ƒµdG
á«∏ÿG √òg …ODƒJ .¿É°ùfE’G ™æ°U øe
’ »àdG iôNC’G ΩÉ¡ŸG øe ójó©dG ≈∏Y ôØ◊G ádBG πª©J .AÉNÎ°S’Gh ¢ü∏≤àdG ≥jô
™æ°U øe ádBG …CG ÉgõéæJ ¿CG øµÁ »àdG Iƒ≤dG πc IQÉØ◊G ≥Ñ£J Éªæ«Hh ,CGóÑŸG ¢ùØ
.ô°ûÑdG Iƒ≤dG Ió°ûH óYÉ°ùdG ºµëàj ¿CG øµÁ ,É¡µ∏“
.á≤Ñ£ŸG
¿ƒµdG :º¶Y’C G º«ª°üàdG

.AGƒ°S óM ≈∏Y AÉ«MC’G ÒZh AÉ«MC’G ºµ– »àdG ∂∏J ,Ò¨àJ ’ ¿ƒµdG ‘ á«°SÉ°SCG ÚfGƒb ∑Éæg
Éæ«∏Y ¢Vô©J »gh ,¬«a ¢û«©J »àdG AÉ«MC’G ∫óJ Éªc kÉeÉ“ ¿ƒµ∏d ºµÙG ≥∏ÿG ≈∏Y ∫óJ ÚfGƒ≤dG √òg
º°SG É¡«∏Y ≥∏£j »àdG ÚfGƒ≤dG √òg .¿ƒ«FÉjõ«ØdG É¡Ø°ûàcG Éªc á«FÉjõ«a ÚfGƒb πµ°û«∏Y Gòg Éæeƒj ‘
ÜÉàc :ô¶fG π«°UÉØàdG øe ójõŸ) .¬dÉªch ¬∏dG ≥∏N ΩÉ“ ≈∏Y kÉfÉgôH ’EG â°ù«d ''AÉjõ«ØdG ÚfGƒb''
.(≈«ëj ¿hQÉ¡d ¿ƒµdG ≥∏N
:≥∏ÿG ∫Éªc ≈∏Y á∏ãeC’G ¢†©H òNCÉæd
.''AÉŸG áLhõd'' :ô£ŸG AÉŸ IOó©àŸG ¢üFÉ°üÿG ióMEG πeCÉàf :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y
Ö°SÉæJh á«dÉãe AÉŸG áLhõd ¿CG ’EG ,áLhõ∏dG øe áJhÉØàe äÉLQóH É¡aÓàNG ≈∏Y πFGƒ°ùdG õ«ªàJ
øµ“ ÉŸ ,¬«∏Y »g É‡ π«∏≤H ÌcCG AÉŸG áLhõd áLQO âfÉc ƒ∏a .á£«°ùÑdG ¬Lh ≈∏Y AÉ«MC’G ´GƒfCG πc
.ájô©°ûdG ¬Ñ«HÉfCG ÈY AGò¨dG π≤f øe äÉÑædG
‹ÉàdÉHh ,¬«∏Y ƒg ÉªY Gk ÒÑc kÉaÓàNG QÉ¡fC’G ¿ÉjôL ∞∏àî«°ùa ,¬«∏Y »g É‡ πbCG âfÉc GPEGh
.áHÎdG ™æ°üàd Qƒî°üdG π∏ëàJ ødh ,±ÉØ°†dGh ¿ÉjOƒdG πµ°ûàJ ødh ,∫ÉÑ÷G π«µ°ûJ Ò¨àj
.á°VôªŸG OGƒŸGh äÉHhôµŸG øe ÉæeÉ°ùLCG »ª– »àdG ájƒeódG ÉjÓÿG ¿GQhO AÉŸG π¡°ùj ∂dòc
‘ Ö∏≤dG ∂ÑJQ’h ,á«YhC’G ‘ ÉjÓÿG √òg ácôM âdÉëà°S’,¬«∏Y ƒg É‡ áLhõd ÌcCG AÉŸG ¿Éc ƒ∏a
á«aÉc á∏«∏≤dG á∏ãeC’G √òg ≈àM .πª©dG Gò¡d áeRÓdG ábÉ£dG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G ‘ π°ûØj óbh ,ΩódG ï°V
:¤É©J ¬dƒ≤H AÉŸG ∞°Uh ≈∏Y áÁôµdG ájB’G »JCÉJ .AÉ«MC’G πLCG øe kÉ°ü«°üN ≥∏N ób AÉŸG ¿CG í«°Vƒàd
o pÑæ jo @ n¿ƒ ªo «°pùoJ p¬«pa ôl én °n T ¬o ær pehn Ü
ń Qr õs dG p¬pH º oµnd â l Gôn °n T ¬o ær eu º oµsd Ak ÉB en Ap ÉB ªn °s ùdG øn pe ∫n õn fGnC …òp sdG ƒn go }
:πëædG| n¿h ôo sµØn nànj m Ωƒ≤n ud ák j’nB n∂pdPn ‘ s¿GE p päGôn ªn sãdG uπco ø pehn nÜÉ næYr ’nC Ghn nπ« îp sædGhn n¿ƒ oàrjõs dG hn
.11-10
iƒ≤dG ¿RGƒJ
¢†côdG hCG Ò°ùdG ¿ƒµ«°S ?¿B’G ¬«∏Y »g É‡ ÈcCG âfÉc á«HPÉ÷G Iƒb ¿CG ƒd çóëj GPÉe
Üƒ°†f »æ©j Gògh ,ácô◊G øe Gƒæµªà«d ÒãµH ÈcCG ábÉW ¿Gƒ«◊Gh ¿É°ùfE’G ∂∏¡à°ù«°S .kÓ«ëà°ùe
174
øe áØ«ØÿG AÉ«°TC’G øµªàJ ød ?¬«∏Y »g É‡ Iƒb πbCG á«HPÉ÷G âfÉc ƒd GPÉe .á«°VQC’G ábÉ£dG OQGƒe
¢†Øîæà°S .á∏jƒW äGÎØd AGƒ¡dG ‘ kÓãe ∫ÉeôdG äGQP ƒØ£à°S ,¢VQC’G ≈∏Y É¡à«©°Vh ≈∏Y ®ÉØ◊G
øµÁ ’h QÉ¡fC’G ácôM ÉC WÉÑàà°S .¢VQC’G ¤EG π°üJ ¿CG πÑb ôîÑàJ óbh ô£ŸG äGô£b §bÉ°ùJ áYô°S
.πàµdG ÜPÉŒ á«°UÉN ≈∏Y óªà©j ∂dP πc .É¡JGP áÑ°ùædÉH AÉHô¡µdG ó«dƒJ
175
áaÉ°ùŸGh É¡∏àc ≈∏Y óªà©J AÉ«°TC’G ÚH ÜPÉéàdG Iƒb ¿CG ≈∏Y á«HPÉ˘é˘∏˘d ø˘Jƒ˘«˘f ¿ƒ˘fÉ˘b ¢üæ˘j
¢†ØîæJ ÜPÉéàdG Iƒb ¿EÉa ,äGôe çÓK Úàª‚ ÚH áaÉ°ùŸG âØYÉ°†J GPEG ∂dòd .É¡æ«H á∏°UÉØdG
.±É©°VCG á©HQCG á«HPÉ÷G Iƒb OGOõJ ,∞°üædG ¤EG áaÉ°ùŸG â°†ØîfG GPEG hCG ,±É©°VCG á©°ùJ
á«HPÉ÷G ¿ƒfÉb ¿Éc ƒd .ÖcGƒµdGh ôª≤dGh ¢VQCÓd ‹É◊G ™°VƒdG º¡a ≈∏Y óYÉ°ùj ¿ƒfÉ≤dG Gòg
OÉ˘jORÉ˘H OGOõ˘J á˘«˘HPÉ÷G Iƒ˘b âfÉ˘cƒ˘d :…CG ,Gò˘˘g ÒZ
™≤à°Sh á«é«∏«∏gEG ΩƒéædG äGQGóe ¿ƒµ˘J ø˘∏˘a ,á˘aÉ˘°ùŸG
â«≤˘Ñ˘d ∂dP ø˘e ∞˘©˘°VCG âfÉ˘c ƒ˘dh .¢ùª˘°ûdG ≈˘∏˘Y
⁄ ƒd :QÉ°üàNÉH .¢ùª°ûdG øY ó«©Hh âHÉK ¿Éµe ‘ ¢VQC’G
¢VQC’G âeó£˘°U’ á˘bó˘dG √ò˘¡˘H á˘«˘HPÉ÷G Iƒ˘b ø˘µ˘J
.AÉ°†ØdG ¥ÉªYCG ‘ âYÉ°†d hCG ¢ùª°ûdÉH
?Gk Ò¨àe ∂fÓH âHÉK ¿Écƒd GPÉe

IQGô◊G ≈àM .ábÉ£dG øe áØ∏àfl k’Éµ°TCG ¬LGƒf øëf
.Ió≤©e øjRGƒÃ â≤∏N ób QÉædG ΩÉeCG Égô©°ûà°ùf »àdG
≥jôW øY ™°ûJ ’ á˘bÉ˘£˘dG ¿CG AÉ˘jõ˘«˘Ø˘dG ‘ ¢VÎØ˘j
.''ÉàfGƒc'' ≈YóJ IÒ¨°U äÉÄjõL É‰EGh ,ájQGôM äÉLƒe
É¡«∏Y ≥∏£j áàHÉK áª«b Ωóîà°ùJ á©°ûŸG ábÉ£dG ÜÉ°ùM ‘h
.¬dÉªgEG øµÁ å«ëH Gk óL Ò¨°U ºbôdG Gòg .∂fÓH âHÉK
âª°ùb GPEG 6.626x10-34 kÉÑjô≤J ƒgh ,á©«Ñ£dG ‘ áàHÉãdGh á«°SÉ°SC’G ä’’ódG øe óMGh ¬fCG ’EG
.kÉªFGO âHÉãdG ºbôdG Gòg ƒg œÉædG ¿EÉa ,´É©°TE’G ä’ÉM øe ádÉM …CG ‘ OOÎdG ≈∏Y ¿ƒJƒØdG ábÉW
.∂fÓH âHÉãd ™°†îJ ÉgÒZh ,Aƒ°†dG ,IQGô◊G πãe á«°ù«WÉæëhô¡µdG ábÉ£dG ´GƒfCG ™«ªL
»g ÉªY Gk Òãc áØ∏àfl QÉædG ΩÉeCG Égô©°ûà°ùf »àdG IQGô◊G âfÉµd ,kÓ«∏b kÉØ∏àfl âHÉãdG Gòg ¿Éc ƒ∏a
Ò¨°U AõL ÖÑ°ùàj ¿CG øµÁ ≈àM ájQÉædG ábÉ£dG óà°ûJ ¿CG ÉeEG :Ú°†bÉæàŸG óMCG çóëj ób Éægh .¬«∏Y
≈∏Y ¢ùª°ûdG ºéëH ájQÉf Iôc »ØµJ ’ ≈àM É¡«a ájQGô◊G ábÉ£dG ¢†ØîæJ ¿CG hCG ,ÉæbGôMEG ‘ É¡æe
.Égô°SCÉH ¢VQC’G áÄaóJ
176
≈«ëj ¿hQÉg
∑ÉµàM’G Iƒb
øµÁ ∞«c øµdh .Ωƒj πc á«∏ª©dG ÉæJÉ«M ‘ ¬¡LGƒf kÉéYõe Gk ôeCG ∑ÉµàM’G Iƒb Èà©J Ée kÉÑdÉZ
¥GQhC’G ≥dõæà°S ?∑ÉµàMG Iƒb ∑Éæg øµj ⁄ ƒd ⁄É©dG hóÑj ¿CG
ádhÉ£dG ≥dõæà°Sh ,¢VQC’G ≈∏Y ™≤Jh ÉæjójCG øe ΩÓbC’Gh
™≤J AÉ«°TC’G ≈≤Ñà°S :QÉ˘°üà˘NÉ˘H ,á˘aô˘¨˘dG á˘jhGR √ÉŒÉ˘H
‘ .á£≤f ¢†ØNCG ‘ ájÉ¡ædG ‘ ∞bƒàJ ¿CG ¤EG QhóJh
êôîJh ,ó≤©dG πc óëàJ ¿CG øµÁ ∑ÉµàMGÓdG ⁄ÉY
™£≤æj Éªæ«H ,É¡àæµ˘eCG ø˘e »˘ZGÈdGh ÒeÉ˘°ùŸG π˘c
.ájÉ¡fÓdG ¤EG OOÎj √Gó°U ≈≤Ñjh äƒ°üdG
äÉbƒ∏ıGh ¿ƒµdG ºµ– »àdG ÚfGƒ≤dG √òg ¿EG
‘ .≈ª¶Y á«¡dEG Iƒb áé«àf ’EG »g Ée ¬«a ¢û«©J »àdG
∞°Uh iƒ°S â°ù«d á«FÉjõ«ØdG ÚfGƒ≤dG √òg ™bGƒdG
ÚfGƒ≤dG ¬∏dG ≥∏N ó≤d .¬∏dG ¬YóHCG …òdG »¡dE’G ΩÉ¶æ∏d
á«°ù«WÉæëhô¡µdG ábÉ£dG ∫Éµ°TGC πc ∂fÓH âHÉK ºµëj

âHÉãdG Gòg ºéM Ò¨J ƒd ...Aƒ°†dGh IQGô◊G πãe
Égô©°ûà°ùf »àdG IQGô◊G âfÉµd kÓ«∏b Ò¨°üdG
Éægh .¬«∏Y »g ÉªY kGÒãc áØ∏àfl QÉædG ΩÉeGC
óà°ûJ ¿GC ÉeGE :Ú°†bÉæàŸG óMGC çóëj ób
ÖÑ°ùàj ¿GC øµÁ ≈àM ájQÉædG ábÉ£dG
¿GC hGC ,ÉæbGôMGE ‘ É¡æe Ò¨°U AõL
’ ≈àM É¡«a ájQGô◊G ábÉ£dG ¢†ØîæJ
¢ùª°ûdG ºéëH ájQÉf Iôc »ØµJ
.É¡∏c ¢VQ’C G áÄaóJ ≈∏Y
π°†ØH πª©j »LƒdƒæµJ êƒàæe πc

IQÉ«°ùdG ∑ôëªa , ∑ÉµàM’G I ƒb
.∑ÉµàM’G Iƒb π°†ØH πª©j
.¬ª©f ≈∏Y ≥dÉÿG ôµ°ûjh á«¡dE’G áª¶©dG ô©°ûà°ùjh ß©àjh iÒd ¿É°ùfEÓd Égôî°Sh á«fƒµdG
‘ Ée πc . Iõé©ŸG á«¡dE’G IQó≤∏d ¢Vô©J »àdG á∏ãeC’G ¢VôY øY ¿É°ùfE’G ∞bƒàj ¿CG øµÁ ’
á≤∏£e IQó≤H á«¡dE’G ó«dG ¬àZÉ°U ø≤àe ≥∏N ’EG ¢ù«d Úæ°ùdG ÚjÓe πÑb ≥∏N ¿CG òæe ¿ƒµdG Gòg
.á«gÉæàe ’ áªµMh
178
‘ iôn nJ Ées kÉbÉÑn Wp mäGhÉn ªn °Sn ™n Ñr °Sn ≥n n∏Nn …òp sdG }
iôn nJ πr gn ôn °ün Ñn dGp ™Lp Qr Éna mähÉno ØnJ øpep øªMôs dGp ≥r∏Nn
r ∏p ≤n æjn p ø«r nJôs cn ôn °ün Ñn dGp ™Lp Qr G ºs oK @ Qm ƒ o£oa øpe
n «r ndEGp Ö
∂
.4-3 :∂∏ŸG | Òl °ùp Mn ƒn go hn ÉÄ°SÉp Nn ôo °ün Ñn dG
:≥ë∏e
Qƒq ``£àdG á©`jóN
É¡fƒc óM RhÉéàJ ⁄ É¡æµdh ,AÉ«MC’G ≥∏N Iôµa ¢†gÉæàd äô¡X ájô¶f »g :á«æjhQGódG hCG Qƒ£àq dG ájô¶f q¿EG
ájô¶ædG √òg »YqóJh .QÉ°ûàfGh ìÉ‚ …CG øY Ió«©H ájô¶f É¡fƒc ¤EG áaÉ°VEG ,á∏°U ájCÉH º∏©dG ¤EG â“ ’ á n£°ùrn Ø°Sn
≥∏N äƒÑK ΩÉeCG ihÉ¡J Ée ¿ÉYô°S AÉYqO’G Gòg qøµdh ,äÉaOÉ°üŸG π©ØH á«M OGƒe øe äCÉ°ûf IÉ«◊G ¿CG
≥dÉÿG ∂°T ÓH ƒg á≤«bódG øjRGƒŸG ¬«a ™°Vhh ¿ƒµdG ≥∏N …òdÉa .πLh õY ¬∏dG πÑb øe AÉ«MC’G ÒZh AÉ«MC’G
¬∏dG ≥∏N '' ¢†aQ IôµØH âãÑ°ûJ ÉŸÉW áÑFÉ°U ¿ƒµJ ¿CG É¡d øµÁ ’ Qƒ£àq dG ájô¶fh .¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ôWÉØdG
. É¡æY k’óH '' áaOÉ°üŸG'' Ωƒ¡Øe »æÑJh '' äÉæFÉµ∏d
ó©H kGóMGh ÉgóqæØJ á«ª∏©dG ádOC’G ¿CG ó‚ áaÉc ÉgOÉ©HCG øe ájô¶ædG √òg ÖfGƒL ¢üëØàf ÉeóæY π©ØdÉHh
∂dP ≈∏Y ∫Éãeh .á«◊G ÒZ äÉæFÉµdG ‘ ¬æe kGó«≤©J ÌcCG á«◊G äÉæFÉµdG ‘ OƒLƒŸG ¥QÉÿG º«ª°üàdÉa ,ôNB’G
áØ∏àıG çÉëHC’G AGôLEÉH øjRGƒŸG √òg õ«‰ ¿CG ™«£à°ùfh ,ájÉ¨∏d á°SÉ°ùM øjRGƒe ≥ah IOƒLƒe »¡a äGQqòdG
á«°SÉ°SCG OGƒe ó©J »¡a ,kGó«≤©J ÌcCG ôNBG Ö«JôJ ≥ah »◊G ⁄É©dG ‘ IOƒLƒe É¡°ùØf äGQqòdG √òg q¿CG q’GE ,É¡«∏Y
.á°ûgóe áLQO ¤EG á°SÉ°ùM ÒjÉ©eh äÉ«dBG ¬d §°Sh ‘ πª©Jh ,ÉjÓÿGh äÉÁõfC’Gh äÉæ«JhÈdG Ö«cÎd
. øjô°û©dG ¿ô≤dG ájÉ¡f ∫ƒ∏ëH ájô¶ædG √òg ºYGõe ó«æØàd kÉ°ù«FQ kÉÑÑ°S ¿Éc ¥QÉÿG º«ª°üàdG Gòg q¿EG
á«æjhQGódG âeóg »àdG ÖYÉ°üŸG

óà“ »àdGh ájôµØdG äÉªcGÎdG ¤EG Ióæà°ùe ô°ûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ‘ ⁄É©ŸG IOófi IQƒ°üH ájô¶æq dG √òg äô¡X
ƒg º∏©dG É«fO ‘ Ωób ÅWƒe É¡d π©Lh ájô¶ædG √òg Qƒ∏H …òdG çó◊G qøµdh ,á«≤jôZE’G IQÉ°†◊G ¤EG ÉgQhòL
á«◊G äÉæFÉµdG ≥∏N á«∏ªY ¬HÉàc ‘ ∞dDƒŸG ¢VQÉ©jh .øjhQGO õdQÉ°ûJ ¬ØdDƒŸ '' ´GƒfC’G π°UCG '' ÜÉàc Qhó°U
áaÉc á«◊G äÉæFÉµdG Aƒ°ûf ≈∏Y »æÑŸG √OÉ≤àYG ¤EG ƒYój ∂dP øe k’óHh ,¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ¬∏dG πÑb øe áØ∏àıG
.áØ«Ø£dG äGÒ«¨àdG çhóM áé«àf AÉ«MC’G ÚH ±ÓàN’G ô¡X øeõdG QhôÃh ,óMGh óL øe
¬aGÎYÉH q’GE ¢ù«d ''kÉ«≤£æe k’óL'' ¬fƒc RhÉéàj ⁄h ,»ª∏Y π«dO …CG ¤G óæà°ùj ⁄ »æjhQGódG AÉYO’G Gòg q¿EG
äÉaGÎYG ádƒ£e IQƒ°üH ∫hÉæJ '' ájô¶ædG ÖYÉ°üe'' º°SÉH ÜÉH ≈∏Y iƒàMG ÜÉàµdG ¿EG ≈àM ,kÉ«°üî°T ƒg
∂dòH πµ°ûàd ,áÑ°SÉæŸG OhOôdG É¡d óŒ ¿CG ájô¶ædG ™£à°ùJ ⁄ »àdG á∏Ä°SC’G øe ójó©dG OƒLƒH ¬°ùØf øjhQGO
.ájô¶ædG ¿É«æH ‘ ájôµa äGô¨K
ájô¶æ∏d Iƒb ìÉàØe »ª∏©dG Qƒ£àdG íÑ°ü«d á∏Ä°SC’G √ò¡d áÑ°SÉæŸG OhOôdG √Qƒ£àH º∏©dG óéj ¿CG ≈æªàj ¿Éch
180
≈«ëj ¿hQÉg
kGóMGh ¬ªYGõe ósæah øjhQGO πeCG Ö«N åjó◊G º∏©dG øµdh ,¬HÉàc ‘ √ôcP ÉŸÉW »æªàdG Gògh .øeõdG QhôÃ
. ôNB’G ó©H
:»gh á«ª∏Y ájô¶æc á«æjhQGódG AÉ¡àfG ¤EG äOCG á°ù«FQ πeGƒY áKÓK ôcP øµÁh
.Iôe ∫hC’ IÉ«◊G Qƒ¡X á«Ø«c øY »ª∏Y Ò°ùØJ OÉéjEG ‘ kÉeÉ“ π°ûØJ ájô¶ædG q¿EG (1
.AÉ«MC’G ÚH ∞«µà∏d á∏«°Sƒc '' Qƒ£à∏d á°UÉN äÉ«dBG'' OƒLh Iôµa ºYój »ª∏Y π«dO …CG OƒLh ΩóY (2
ájô¶f ¬«YóJ Ée ¢ùµY IóMGh á©aO AÉ«MC’G ∞∏àfl OƒLh Éæd ÚÑJ äGôéëàŸG äÉjôØ◊ äÓé°ùdG q q¿EG (3
. Qƒ£àdG
:áKÓãdG πeGƒ©dG √òg π«°üØàdÉH ìô°ûæ°Sh
Gk óHGC ábƒÑ°ùŸG ÒZ Iƒ£ÿG : IÉ«◊G π°UGC

øµdh .áæ°S QÉ«∏e3^8 πÑb Ió«Mh á«∏N øe äCÉ°ûf É¡∏ªcCÉH á«◊G äÉæFÉµdGh IÉ«◊G q¿CG Qƒ£qàdG ájô¶f »YqóJ
πµ°ûdG å«M øe áØ∏àıG á«◊G äÉæFÉµdG ´GƒfCG øe ÚjÓŸG ¤EG ∫ƒëàJ ¿CG IóMGh á«M á«∏ÿ øµÁ ∞«c
?∂dP âÑãJ äGôéëàe ájCG óLƒJ ⁄ GPÉª∏a ,kÓ©a çóM ób ∫ƒëàdG Gòg ¿Éc GPEG h ,Ö«cÎdGh
AÉYO’G óæY ∞bƒàdG Öéj π«°UÉØàdG √òg ‘ ¢VƒÿG πÑbh ,¬æY áHÉLE’G ájô¶ædG ™£à°ùJ ⁄ ∫DhÉ°ùàdG Gòg q¿EG
äô¡X á«∏ÿG √òg ¿CG ájô¶ædG »YóJ ?OƒLƒdG ¤EG äô¡X ∞«c iôJ .''ΩC’G á«∏ÿG'' ∂∏J ‘ πãªàŸGh ∫hC’G
ÒZ hCG »LQÉN ÒKCÉJ …CG ∂dÉæg ¿ƒµj ¿CG ¿hO á©«Ñ£dG ±hôX πX â–h ÉgóMh áaOÉ°üŸG áé«àf OƒLƒdG ¤EG
¢†©H É¡d âKóM á«M ÒZ kGOGƒe q¿GC ájô¶ædG »YóJ :ôNBG ≈æ©Ã ,kÉ©WÉb kÉ°†aQ ≥∏ÿG Iôµa ¢†aôJ É¡fEG …CG ;»©«ÑW
. áahô©ŸG á«ª∏©dG óYGƒ≤dG áaÉc ™e kÉeÉ“ ≈aÉæàj AÉYO’G Gògh ,á«M á«∏N Qƒ¡X ¤EG áé«àædÉH äOCG äÉaOÉ°üŸG
''IÉ«◊G øe ÉC °ûæJ IÉ«◊G''

á«ª∏©dG º«gÉØŸG á©«ÑW ‘ πqãªàj ÖÑ°ùdGh ,QƒcòŸG ¬HÉàc ‘ IÉ«◊G π°UCG øY kGóHCG øjhQGO õdQÉ°ûJ çóëàj ⁄
∑GòfBG º∏©dG ¿Éch .kGóL á£«°ùH OGƒe øe AÉ«MC’G ¿ƒµJ á«°Vôa RhÉéàJ ⁄ »àdGh ,√ô°üY ‘ IóFÉ°S âfÉc »àdG
sOGƒe q¿GC ÉgOÉØeh ,≈£°SƒdG ¿hô≤dG òæe É¡Jô£«°S ¢VôØJ âfÉc »àdG ''»FÉ≤∏àdG ódƒàdG'' ájô¶f ÒKCÉJ â– ∫Gõj Ée
.á«M OGƒe âéàfCG h áaOÉ°üŸÉH â©ªŒ ób á«M ÒZ
‘ äGô°û◊G ôKÉµJ πãe OÉ≤àY’G Gòg »æÑJ ¤EG ¢SÉædG ¢†©H ¥ƒ°ùJ âfÉc á«eƒ«dG ä’É◊G ¢†©H ∑Éægh
¢†©H …ôŒ âfÉc áÑjô¨dG äGAÉYOq ’G √òg äÉÑKE’h .ÜƒÑ◊G ™eGƒ°U ‘ ¿GôÄØdG ôKÉµJh ΩÉ© q£dG äÓ°†a
Ö°ùM Qƒ¡¶dÉH ¿GôÄØdG GC óÑJ kÓ«∏b QÉ¶àf’G óæYh , m ∫ÉH ¢TÉªb á©£b ≈∏Y ÜƒÑ◊G øe áæØM ™°Vh πãe ÜQÉéàdG
181
. IÎØdG ∂∏J ‘ ¢SÉædG OÉ≤àYG

Öjô¨dG OÉ≤àY’G Gòg ¤EG ¢SÉæq dG âbÉ°S ó≤a ,ºë∏dG ‘ OhódG ôKÉµJ »gh iôNCG IôgÉX ∑Éæg âfÉch
πeÉ◊G ÜÉHòdG á£°SGƒH ¬Ñ∏L ºàj OhódG ¿CG ƒgh ;ó©H Éª«a ôNBG A»°T äÉÑKEG ” øµdh ,¬d kÓ«dO äòîJGh
IôµØdG âfÉc ''´GƒfC’G π°UCG'' ¬HÉàc øjhQGO É¡dÓN ∞dCG »àdG IÎØdG ‘h .ºë∏dG ≈∏Y §ëj …òdGh ¬JÉbÒd
øe §≤a äGƒæ°S ¢ùªN ó©H á«ª∏©dG äGQƒ£àdG âàÑKCG øµdh ,á«M ÒZ OGƒe øe ÉC °ûæJ É¡fCG ÉjÒàµÑdG øY IóFÉ°ùdG
¢ùjƒd »°ùfôØdG AÉ«MC’G ⁄ÉY ÉgGôLCG »àdG çÉëHC’G ≥jôW øY ∂dPh ,¬«a AÉL Ée áë°U ΩóY ÜÉàµdG ∞«dCÉJ
¿CG ™«£à°ùJ á«◊G ÒZ OGƒŸG ¿CÉH πFÉ≤dG AÉYO’G íÑ°UCG ó≤d'' :»∏j Éªc ¬KÉëHCG èFÉàf Qƒà°SÉH ¢†ë∏jh ,Qƒà°SÉH
58
.''í`jôdG Ö¡e ‘ IÉ«◊G Å°ûæJ
øµdh ,Qƒà°SÉH É¡«dEG π°UƒJ »àdG á«ª∏©dG ádOC’G ó°V á∏jƒW IóŸ ¿ƒëaÉµj Qƒ£àdG ájô¶f øY ¿ƒ©aGóŸG πXh
Gòg πãe Qƒ¡X ádÉëà°SG ‹ÉàdÉHh ,á«∏ÿG Ö«côJ ¬H ∞°üàj …òdG ó«≤˘©˘à˘dG âÑ˘KCG ø˘eõ˘dG ÈY √Qƒ˘£˘à˘H º˘∏˘©˘dG
. ¬°ùØf AÉ≤∏J øe ó≤©ŸG Ö«cÎdG
øjô°û©dG ¿ô≤dG ‘ áª«≤©dG ä’hÉÙG

‘ IÉ«◊G π°UCG ´ƒ°Vƒe ∫hÉæJ øe ∫hCG øjQÉHhCG Qóæ°ùµdCG AÉ«MC’G º∏Y ‘ »°ShôdG »°UÉ°üàN’G ¿Éc ó≤d
™«£à°ùJ á«◊G ÒZ OGƒŸG ¿CG äÉÑKE’ øjô°û©dG ¿ô≤dG äÉq«æ«KÓK ‘ IójóY kÉKÉëHCG iôLCGh ,øjô°û©dG ¿ô≤dG
kÓFÉb IQGôÃ ±Î©j ¿CG ¤G ô£°VGh ™jQòdG π°ûØdÉH äAÉH ¬KÉëHCG øµdh ,áaOÉ°üŸG ≥jôW øY á«M OGƒe OÉéjEG
59
.'' É¡àeôH Qƒ£àdG ájô¶f ™∏àÑJ AGOƒ°S á£≤f ót ©n jo á«∏ÿG π°UCG q¿EG'' :
º¡KÉëHCG GhôLCGh øjQÉHhCG ¬µ∏°S …òdG ¬°ùØf ≥jô£dG ‘ Ghôªà°SGh ,Qƒ£àdG IÉYO øe AÉª∏©dG »bÉH ¢SCÉ«j ⁄h
å«M 1953 áæ°S ô∏∏«e »∏fÉà°S »µjôeC’G »FÉ«ª«µdG πÑb øe …ôLCG åëH ô¡°TCGh .IÉ«◊G π°UCG ¤EG π°Uƒà∏d
‘ á©ªà› äGRÉ¨dG √òg ™°Vhh ,ó«©ÑdG »°VÉŸG ‘ …ƒ÷G ±Ó¨dG ‘ áæ«©e äGRÉZ äGP OGƒe OƒLh ¢VÎaG
Ö«côJ ‘ πNóJ »àdG á«æ«eC’G ¢VÉªM’G ¢†©H ≈∏Y π°üëj ¿CG ´É£à°SGh ,ábÉ£dÉH Égõ¡Lh óMGh ¿Éµe
. äÉæ«JhÈdG
OGƒŸG ¿C’ ;É¡∏°ûa âÑK Ée ¿ÉYô°S øµdh ,ΩÉeC’G ¤EG áª¡e Iƒ£N äGƒæ°ùdG q ∂∏J ‘ áHôéàdG √òg äsóoYh
âÑK π°ûØdG Gògh ,≥«ë°ùdG »°VÉŸG ‘ IOƒLƒe âfÉc »àdG OGƒŸG á≤«≤M πã“ øµJ ⁄ áHôéàdG ‘ áeóîà°ùŸG
60
.á≤MÓdG äGƒæ°ùdG ‘ ó«cCÉàdÉH
øµJ ⁄ áHôéàdG AGôLEG ‘ É¡eóîà°SG »àdG OGƒŸG ¿CÉH ±Î©j ¿CG ¬°ùØf ô∏∏«e ô£°VG á∏jƒW âª°U IÎa ó©Hh
61
.¿ÉeõdG ∞dÉ°S ‘ …ƒ÷G ±Ó¨dG ‘ óLƒJ âfÉc »àdG OGƒŸG á≤«≤M πã“
182
≈«ëj ¿hQÉg
É¡dhÉæJ á≤«≤◊G √ògh ,øjô°û©dG ¿ô≤dG ∫GƒW ¿ƒ«æjhQGódG ÉgGôLCG »àdG ÜQÉéàdG πc π°ûØdÉH äAÉHh
áæ°S √ô°ûf ∫É≤e øª°V ¢ùHôµ«°S ƒ¨jO ¿É°S ‘ ‹É©dG ó¡©ŸG ‘ á«Lƒdƒ«÷G AÉ«ª«µdG ‘ »°UÉ°üàN’G GOÉH …ôØ«L
: »∏j Ée ∫É≤ŸG ‘ AÉLh , »æjhQGódG ¬LƒàdG äGP ''¢VQC’G'' á∏› äÉëØ°U ≈∏Y 1998
äCGóH ∞«c :»gh ;áHÉLEG É¡d ó‚ ⁄ á∏°†©e ¬LGƒf ¬àjGóH ‘ Éæc Éªc ÉædRÉe h øjô°û©dG ¿ô≤dG Óƒf øëf ''
62
? IÉ«◊G
IÉ«ë∏d Ió≤©ŸG á©«Ñ£dG

IÉ«◊G π°UC’ ≥«ª©dG ´ƒ°VƒŸG Gòg ¿CG äÉgÉàŸG √òg ‘ •QƒàJ Qƒ£àdG ájô¶f π©L iòdG »°ù«FôdG ÖÑ°ùdG
.π≤Y ¬bó°üj ’ πµ°ûH á£«°ùÑdG á«◊G äÉæFÉµ∏d ≈àM ,ájÉ¨∏d ó≤©e
’h ô°VÉ◊G Éæàbh ‘ ¿É°ùfE’G É¡©æ°U »àdG É«LƒdƒæµàdG äÉéàæe ™«ªL øe ÒãµH ó≤YCG »◊G øFÉµdG á«∏N ¿EG
.⁄É©dG ‘ IQƒ£àŸG πeÉ©ŸG ÈcCG ‘ á«M ÒZ OGƒe ™«ªéàH IóMGh á«∏N êÉàfEG øµÁ
äÉaOÉ°üŸG ≈∏Y OÉæà°S’ÉH É¡Mô°T øµÁ ’ ¬fCG áLQód ,kGóL IÒãc á«M á«∏N øjƒµàd áeRÓdG •hô°ûdG ¿EG
á«dÉªàMG :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y) á«∏î∏d ¢SÉ°SC’G ôéM »g »àdG äÉ«æ«JhÈ∏d »paOÉ°üJ øjƒµJ ∫ÉªàMG ¿CG ÒZ ,kÉbÓWEG
.™bGƒdG ¢VQCG ≈∏Y kÓ«ëà°ùe ó©J 1 / 10950 »g »æ«eCG ¢†ªM áÄe ¢ùªN ¬d §°Sƒàe ÚJhôH øjƒµJ
Ée Qƒ°üJ øµÁ ’ äÉeƒ∏©ª∏d ÓFÉg kÉµæH ó©j á«∏ÿG IGƒf ‘ á«æ«÷G äÉeƒ∏©ŸG ßØëj …òdG DNA `dG s¿EG
áÄe ¢ùªN ¬JÉëØ°U OóY ó∏› πch ,ó∏› áÄe ™°ùJ ≈∏Y πªà°ûJ áÑàµe ÉfQƒ°üJ ‘ πã“ äÉeƒ∏©ŸG √ò¡a,¬«a
.áëØ°U
’EG ¬fƒµJ øµÁ ’ DNA∫ ÊÉãdG §jô°ûdG ¿CG »gh á£≤ædG √òg ‘ áÑjôZ iôNCG á«LGhORG kÉ°†jCG ∑Éægh
‘ IOƒLƒŸG äÉeƒ∏©ŸG Ö°ùM ºàj äÉÁõfC’G √òg êÉàfEG øµdh ,á°UÉÿG ( äÉÁõfC’G) äÉ«æ«JhÈdG ¢†©ÑH
ƒ¡a ,á«LGhOR’G ºàJ »µd ¬°ùØf âbƒdG ‘ kÉ©e ÉªgOƒLh øe óH Óa ,Éª¡°†©ÑH ≥«KƒdG Éª¡WÉÑJQ’ §≤a DNA
á≤«≤◊G √ò¡H ±Î©jh ,É¡JGP øe äóLh ó˘b IÉ˘«◊G ¿EG :∫ƒ˘≤˘J »˘à˘dG Iô˘µ˘Ø˘dG ¥RCÉ˘e ‘ ´ƒ˘bƒ˘dG ¤EG …ODƒ˘j
63
.''π«LQhCG »∏°ù«d '' ±hô©ŸG »æjhQGódG
Éª¡æjƒµJ ºàj ó«≤©àdG ‘ ájÉZ äÉfƒµe ∂∏à“ »àdG RNA DNA h ájhƒædG ¢Vƒª◊Gh äÉæ«JhÈdG ¿EG
¿CG ¿hO ÉªgóMCG êÉàfEG øµÁ Óa ,kÉeÉ“ á°Vƒaôe áaOÉ°üe Éª¡æjƒµJ ∫ÉªàMGh ,¬°ùØf ¿ÉµŸGh ¬°ùØf âbƒdG ‘
IÉ«◊G Qƒ¡X ádÉëà°SG »gh áé«àf ¤G ∫ƒ°UƒdG ¤EG kGô£°†e ¿É°ùfE’G ¿ƒµj ∂dòch ,kGOƒLƒe ôNB’G ¿ƒµj
. á«FÉ«ª«c ¥ô£H
√òg ,á©«Ñ£∏d ¥QÉN πµ°ûH IÉ«◊G ≥∏îH ±Î©f ¿CG Öé«a kÓ«ëà°ùe áaOÉ°üŸG ≥jô£H IÉ«◊G Qƒ¡X ¿Éc ¿EG
183
.≥∏ÿG QÉµfEG ¢SÉ°SCG ≈∏Y ájÒ¶æàdG É¡JÉeƒ≤e πc âæH »àdG Qƒ£àdG ájô¶f π£ÑJ á≤«≤◊G
Qƒ£àdG ájô¶æd á«dÉ«ÿG äÉ«d’B G

AÉYO’G Gò¡a '' Qƒ£àdG äÉ«dBG '' ∫ƒM QhóJ âfÉc øjhQGO ájô¶f ∞°ùf ‘ kÉÑÑ°S âfÉc »àdG á«fÉãdG á«°†≤dG
AÉYOG Ö°ùMh .…ƒ«◊G ôjƒ£àdG á«∏HÉb ≈∏Y ¬FGƒàMG Ωó©dh kÉ«ª∏Y ¬àë°U Ωó©d º∏©dG É«fO ‘ ¿Éµe …CG ‘ âÑãj ⁄
Gòg q¿GE ≈àM ,AÉYO’G Gò¡d á«FÉæãà°SG á«ªgCG ≈£YCGh ''»©«Ñ£dG ÜÉîàf’G'' áé«àf çóM Qƒ£àdG q¿EÉa øjhQGO
. '' »©«Ñ£dG ÜÉîàf’G ≥jôW øY ´GƒfC’G π°UCG'' √Éª°SCG …òdG ÜÉàµdG º°SG øe í°†àj ¬∏Ñb øe ΩÉªàg’G
±hô¶dG √ÉŒ áeAÓeh Iƒb ô¡¶J »àdG á«◊G äÉæFÉµdG AÉ≤H GC óÑe ¤EG óæà°ùj »©«Ñ£dG ÜÉîàf’G Ωƒ¡Øe q¿EG
hó©dG ‘ ´ô°SC’G πjC’G ¿EÉa á°SÎØŸG äÉfGƒ«◊G πÑb øe πj’G øe ™«£b Oóu go ƒd :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏©a ,á«©«Ñ£dG
á«dB’G √òg øµdh .hó©dG ‘ Ú©jô°S AÉjƒbCG πjÉjCG øe kÉØdCÉàe ™«£≤dG ≈≤Ñj Gòµgh ,IÉ«◊G ó«b ≈∏Y AÉ≤ÑdG ™«£à°ùj
ÜÉîàf’G'' »æÑJ øµÁ ’ ÖÑ°ùdG q Gò¡d .kÓãe ∫ƒ«N ¤EG É¡dƒ– ¿CÉc ,ôNBG ¤EG πµ°T øe πjÉjC’G Qƒ£J ¿CG »ØµJ ’
ÉÃ '' ´GƒfC’G π°UCG '' ¬HÉàc øª°V ¬H √ôcPh ∂dP º∏©j ¿Éc ¬°ùØf øjhQGO ≈àM h ,Qƒ£à∏d á∏«°Sƒc ''»©«Ñ£dG
64
.''Üƒ∏£ŸG ¢Vô¨dÉH »Øj ’ »©«Ñ£dG ÜÉîàf’G ¿EÉa á«HÉéjEG äGÒ«¨J ô¡¶J ⁄ ÉŸÉW'' :»∏j
∑QÉe’ ÒKÉC J
øY øjhQGO ÜÉLCGh ? á«HÉéjE’G äGÒ«¨àdG √òg çóëà°S âfÉc ∞«c :¬°ùØf ìô£j …òdG ∫GDƒ°ùdGh
¢TÉY »°ùfôa AÉ«MCG ⁄ÉY ∑QÉe’ h ,∑QÉe’ πãe √ô°üY ä’ÉLQ øe √ƒ≤Ñ°S øe QÉµaCG ¤EG kGOÉæà°SG ∫GDƒ°ùdG Gòg
,á≤MÓdG ∫É«LC’G ¤EG É¡KQƒJ áæ«©e äGÒ«¨J Ö°ùàµJ AÉ«MC’G ¿CG »Yój ¿Éc äGƒæ°ùH øjhQGO πÑb äÉeh
äÉaGQqõdG q¿ÉE a ¬FÉYOG Ö°ùMh ,IójóL ´GƒfCG Qƒ¡X ¤EG äqOGC π«L ó©H kÓ«L äGÒ«¨àdG √òg âªcGôJ Éª∏ch
øjhQGO ≈£YCGh .á∏jƒW ÜÉ≤MCG ÈY á«dÉ©dG QÉé°TC’G ¥GQhCG ≈∏Y …ò¨à∏d É¡J’hÉfi áé«àf ¿’õ¨dG øe äCÉ°ûf
≈∏Y iò¨àJ âfÉc »àdG áÑHódG øe ΩOÉb É¡∏°UCG ¿Éà«◊G ¿CG ≈YqOG ó≤a ''´GƒfC’G π°UCG'' ¬HÉàc ‘ á¡HÉ°ûe á∏ãeCG
É¡Ø°ûàcG »àdG áKGQƒdG ÚfGƒb ¿CG ’EG .65ôNB’Gh Ú◊G ÚH AÉŸG ¤EG ∫hõædG ¤EG Iô£°†e âfÉch á«FÉŸG äÉæFÉµdG
∫É≤àfÉH á∏FÉ≤dG IQƒ£°SC’G ájÉ¡f ¤EG iOq GC øjô°û©dG ¿ô≤dG ‘ äÉæ«÷G º∏Y ≈∏Y GC ôW …òdG Qƒ£àdGh ∫óæe
øe ÒKCÉJ hCG IóFÉa äGP ÒZ á«dBG ''»©«Ñ£dG ÜÉîàf’G á«dBG '' â∏X Gòµgh ,ôNBG ¤EG π«L øe áÑ°ùàµŸG äÉØ°üdG
.åjó◊G º∏©dG ô¶f á¡Lh
184
≈«ëj ¿hQÉg
á«KGQƒdG äGôØ£dGh áãjó◊G á«æjhQGódG

¿ô≤dG äÉ«æ«KÓK ‘ kÉ°Uƒ°üN Égƒ¡LGh »àdG ájôµØdG äÓ°†©ŸG ΩÉeCG ºgOƒ¡L ™«ªéàH ¿ƒ«æjhQGqódG ΩÉb
,'' áãjó◊G á«æjhQGódG''`H ±ôY Ée hCG ''åjó◊G ¿ƒµàdG q ájô¶f''`H Égƒª°SCG IójóL ájô¶f GƒbÉ°Sh øjô°û©dG
‘ ¢üî∏àj πeÉ©dG Gògh ,»©«Ñ£dG ÜÉîàf’G ÖfÉL ¤EG …Qƒ£J ÒKCÉJ ¬d ôNBG πeÉY ∑Éæg ájô¶ædG √òg Ö°ùMh
äGôØ£dG √ògh ,áHƒ∏£ŸG á«HÉéjE’G äGÒ«¨àdG ∂∏J çhó◊ kÉÑÑ°S »ØµJ á«æ«L hCG á«KGQh äGôØW ∫ƒ°üM
. äÉæ«é∏d »KGQƒdG ñÉ°ùæà°S’G ‘ ÉC £N áé«àf hCG äÉYÉ©°TEÓd ¢Vô©àdG ÖÑ°ùH Éeq EG çó–
ájô¶ædG √òg »YsóJh ,áãjó◊G á«æjhQGódG º°SG â– AÉ«MC’G iód Qƒ£àdG øY ™aGóJ âdGRÉe ájô¶ædG √ògh
óÑµdG hCG ¿PC’Gh Ú©dÉc Ö«cÎdG Ió≤˘©ŸGh AÉ˘«˘MC’G ió˘d IOƒ˘LƒŸG á˘«˘ª˘°ù÷G Ö«˘cGÎdGh AÉ˘°†YC’G ¿CG
,äÉæ«÷G Ö«côJ ‘ äGÒ«¨J çhóM hCG á«KGQh äGôØW çhóM ÒKCÉàH ’EG πµ°ûàJ hCG ô¡¶J ⁄ ïdEG ... ìÉæ÷Gh
AÉ«MC’G ≈∏Y Qô°V πeÉY πµ°ûJ kÉªFGO á«KGQƒdG äGôØ£dG ¿CG ƒgh ;kÉ«≤«≤M kÉ«ª∏Y kÉqÑ£e ¬LGƒj AÉYO’G Gòg øµdh
.ΩÉjC’G øe Ωƒj ‘ IóFÉa äGP øµJ ⁄h
Éª¡e »FGƒ°ûY »ÄjõL Ò«¨J …CGh ,ájÉ¨∏d Ö«cÎdG Ió≤©e DNA`dG áÄjõL ¿EÉa kGóL í°VGh ∂dP ÖÑ°Sh
»µjôeC’G ¿ÉKÉfÉµfGQ.ê.Ü É¡æY È©j á«ª∏©dG á≤«≤◊G √ògh ,»Ñ∏°S ôKCG ¬d ¿ƒµj ¿CG øe óH’ kÉØ«ØW ¿Éc
çó– ’h ,Qô°†dGh á«FGƒ°û©dGh ô¨°üdÉH º°ùàJ á«KGQƒdG äGôØ£dG q¿GE '' :»∏j Éªc äÉæ«÷G º∏Y ‘ »°UÉ°üàN’G
’ äGôØ£dG q¿CG í°VƒJ çÓãdG áeÉ©dG ¢üFÉ°üÿG √òg q¿EG .∫GƒMC’G ø°ùMCG ‘ ÒKCÉJ äGP ÒZ ¿ƒµJh kGQOÉf ’EG
ÉqeEG ¿ƒµj ¿CG ¬d qóH’ ó≤©ŸG º°ù÷G ‘ »FGƒ°ûY Ò«¨J q…GC q¿CG kÉ°Uƒ°üN ,Qƒ£àdG çGóMEG ‘ kGQhO Ö©∏J ¿CG øµÁ
¤EG …ODƒj ¿CG ÈcC’G ∫ÉªàM’Éa ,Égôjƒ£J ¤EG …ODƒj ’ ó«dG áYÉ°S ‘ »FGƒ°ûY Ò«¨J … q GC kÓãªa ,ôKDƒe ÒZ hCG kGQÉ°V
66
.'' IôŸÉH ôqKDƒe ÒZ íÑ°üj ¿CG hCG É¡H Qô°†dG ¥É◊EG
.»◊G øFÉµ∏d á«æ«÷G á«æÑdG Ú°ù– ¤EG …qOƒD J á«KGQh IôØW OƒLh Ωƒ«dG ¤EG âÑãj ⁄ ¬qf’C ;kÓ©a π°üM Ée Gògh
kÉÑÑ°S â∏©L »àdG äGôØ£dG √òg q¿GC í°†àj Gòµgh ,á∏°UÉ◊G äGôØ£dG ™«ªL Qô°V âàÑKCG á«ª∏©dG ógGƒ°ûdGh
Ö∏ZCG ‘ ÚbÉ©e º¡cÎJ πH ,AÉ«MC’G ≈∏Y ÒKCÉàdG á«ÑjôîJ á∏«°Sh πã“ áãjó◊G á«æjhQGódG πÑb øe AÉ«MC’G Qƒ£àd
øµÁ ’h (¿ÉWô°ùdG ¢VôÃ áHÉ°UE’G ƒg ¿É°ùfE’G º°ù÷ á∏°UÉ◊G á«KGQƒdG IôØ£∏d ∫Éãe π°†aCGh ) ¿É«MC’G
.Qƒ£àq dG á«∏ªY Ò°ùØàd É«ª∏Y Ióªà©e á«dBG QÉ°†dG ÒKCÉàdG äGP á«KGQƒdG äGôØ£dG íÑ°üJ ¿CG ∂dòc ∫É◊Gh
øjhQGO äÉaGÎYG Ö°ùM §≤a ÉgóMƒd IôKDƒe ¿ƒµJ ¿CG øµÁ ’ ÉgQhóH »¡a »©«Ñ£dG ÜÉîàf’G á«dBG Éeq CG
.áàÑdG çó– ⁄ AÉ«MC’G iód Qƒ£àdG á«∏ªY q¿GE …CG ,''Qƒ£àdG''`H ≈Yój Ωƒ¡Øe óLƒj ¿CG øµÁ ’ ‹ÉàdÉHh ,¬°ùØf
≈£°SƒdG äÉ≤∏ë∏d ôKGC ’: äGôéëàŸG äÓé°S

,Qƒ£àdG ájô¶f É¡«YqóJ »àdG äÉgƒjQÉæ«°ùdG øe …CG çhóM ΩóY ≈∏Y π«dO π°†aCG äGôqéëàŸG äÓé°S tón©oà
185
øFÉµdG øe Ú©e ´ƒæa ,ôNB’G É¡°†©H øe É¡°†©H äCÉ°ûf ´GƒfC’G áØ∏àfl áq«◊G äÉæFÉµdG q¿CG »YqóJ ájô¶ædG √ò¡a
,AÉ«MC’G øe áØ∏àıG ´GƒfC’G äô¡X á∏«°SƒdG √ò¡Hh ,øeõdG QhôÃ ôNBG ´ƒf ¤EG ∫ƒëàj ¿CG øµªŸG øe »◊G
Öéj AÉYO’G Gòg ¤G kGOÉæà°SGh .Úæ°ùdG øe ÚjÓŸG äÉÄe ¥ô¨à°SG »YƒædG ∫ƒëàdG Gòg q¿ÉE a ájô¶ædG Ö°ùMh
. AÉ«MC’G ‘ »YƒædG ∫ƒëàdG ∫ƒ°üM IÎa ∫GƒW ( á«dÉ≤àfG) ≈£°Sh äÉ≤∏M OƒLh
ájGóÑdG ‘ É¡fC’ ;∑Éª°SC’Gh ∞MGhõdG øe ácÎ°ûe äÉØ°U πª– äÉæFÉc OƒLh Öéj :∫ÉãŸG π«Ñ°S ≈∏Y
äÉØ°U äGP äÉæFÉc OƒLh ¢VÎØj hCG ,∞MGhR ¤EG èjQóàdÉH âdƒ–h AÉŸG ‘ ¢û«©J á«FÉe äÉbƒ∏fl âfÉc
äÉbƒ∏ıG √òg ¿ƒµdh ,Qƒ«W ¤EG âdƒ– ºK ∞MGhR âfÉc ájGóÑdG ‘ É¡fC’ ;∞MGhõdGh Qƒ«£dG øe ácÎ°ûe
≥∏£jh ,Ée √ƒ°ûJ
q hCG ábÉYEÉH áHÉ°üe hCG »≤∏N Qƒ°üb äGP ¿ƒµJ ¿CG óHÓa ∫ƒ– IÎa ‘ â°TÉY ób á«°VGÎa’G
.'' á«dÉ≤àf’GG ∫Éµ°TC’G'' º°SG á«dÉ≤àf’G äÉæFÉµdG √òg ≈∏Y Qƒ£àdG IÉYO
OGóYCÉH äóLh É¡fCG óH Óa ,á«îjQÉàdG Ö≤◊G ‘ kÓ©a â°TÉY ób '' á«æ«ÑdG ∫Éµ°TC’G'' √òg ¿CG Éæ°VÎaG ƒdh
È©jh ,áØ°ûàµŸG äGôéëàŸG øª°V kGôKCG ∑ÎJ ¿CG óH’ ¿Éch ,äGQÉ«∏ŸÉH πH ÚjÓŸÉH Qó≤J IÒãc ´GƒfCGh IÒÑc
ób áÑ«é©dG á«◊G äÉæFÉµdG √òg ¿ƒµJ ¿CG óH Óa »àjô¶f âë°U GPEG'' :¬HÉàc ‘ á≤«≤◊G √òg øY øjhQGO
øª°V äGôéëàe ±É°ûàcG ƒ˘g É˘gOƒ˘Lh ≈˘∏˘Y π˘«˘dO ø˘°ùMCGh ...¢VQC’G í˘£˘°S ≈˘∏˘Y É˘e Ió˘e ‘ â°TÉ˘Y
67
.''äÉjôØ◊G
øjhQGO ∫ÉeGB áÑ«N

…CG ≈∏Y Ì©j ⁄ øµdh ,¿B’G ≈àMh ô°ûY ™°SÉàdG ¿ô≤dG ∞°üàæe òæe kGóL IÒãc äÉÑ«≤æJh äÉjôØM âjôLCG
¿Éc Ée ¢ùµY äÉjôØ◊G áé«àf É¡«∏Y ∫ƒ°ü◊G ” »àdG äGôéëàŸG âàÑKCG óbh ,'' á«dÉ≤àf’G ∫Éµ°TC’G '' √ò¡d ôKCG
. IQƒ°U πªcCG ≈∏Yh ICÉéa OƒLƒdG ¤EG äô¡X ób É¡YGƒfCG ∞∏àîÃ AÉ«MC’G ™«ªL ¿CG øe ;¿ƒ«æjhQGódG ¬©bƒàj
º∏Y ‘ ÊÉ£jÈdG »°UÉ°üàN’G ôµjGh ∂jôjO ƒgh áq«æjhQGó˘dG IÓ˘Z ó˘MCG á˘≤˘«˘≤◊G √ò˘¡˘H ±ÎYG ó˘bh
iƒà°ùe ≈∏Y âfÉcCG AGƒ°S ,á∏eÉc á«M äÉæFÉc ≈∏Y Éædƒ°üM »g á«≤«≤◊G Éæà∏µ°ûe q¿EG'' :kÓFÉb äGôéëàŸG
ôKCG q…GC ≈∏Y Qƒã©dG ¿hO kÉehO Éæà¡LGh ádÉ◊G √ògh ,áØ°ûàµŸG äGôéëàª∏d Éæ°üëØJ óæY ±Éæ°UC’G ΩCG ´GƒfC’G
OƒLh …CG ¿hO ICÉéa áaÉc AÉ«MC’G Qƒ¡X Éæd âÑãJ äGôéëàŸG ¿EG …CG .68 ''kÉ«éjQóJ IQƒ£àŸG äÉbƒ∏ıG ∂∏àd
á«◊G äÉæFÉµdG √òg ¿ƒc øY ÒÑ©J Gògh ,øjhQGO ¬«dEG ÖgP Ée ¢ùµY kÉ©ÑW Gògh ,kÉjô¶f á«dÉ≤àf’G ∫Éµ°TCÓd
√ògh ,kÉbƒ∏fl ¿ƒµj ¿CG ƒg Ú©e óL ¬d ¿ƒµj ¿CG ¿hO ICÉéa »M øFÉc Qƒ¡¶d ó«MƒdG Ò°ùØàdG ¿C’ ;ábƒ∏fl
:ÉÁƒJƒa ¢SÓZhO πãe Qƒ¡°ûe AÉ«MCG ⁄ÉY É¡∏Ñb ób á≤«≤◊G
äóLh Éeq EG AÉ«MC’Éa ,AÉ«MC’G OƒLh Ò°ùØàd º∏©dG É«fO ‘ ¿GóFÉ°S ¿GÒ°ùØJ hCG ¿Éeƒ¡Øe Qƒ£àdGh ≥∏ÿG q¿EG''
186
≈«ëj ¿hQÉg
OGóLCG hCG ´GƒfCG øY ÉgQƒ£J áé«àf äô¡X É¡fCG …CG ,∂dòc øµJ ⁄ hCG IQƒ°U πªcCG ≈∏Y á£«°ùÑdG ¬Lh ≈∏Y ICÉéa
π≤Yh É¡d óM’ Iƒb øe óHÓa øjƒµàdGh πµ°ûdG á∏eÉc IQƒ°üHh ICÉéa äô¡X ób âfÉc ¿EGh ,OƒLƒdG ‘ É¡à≤Ñ°S
69
.''á«◊G äÉæFÉµdG √òg πãe OÉéjEG É«dƒJ A»°T πµH §«fi
:…CG ,øjƒµJh πµ°T ø°ùMCG ≈∏Yh ¢VQC’G ¬Lh ≈∏Y ICÉéa äô¡X ób á«◊G äÉæFÉµdG ¿CG âÑãJ äGôéëàŸÉa
. øjhQGO ó≤à©j ¿Éc Éªc Qƒ£àdG ¢ù«dh ≥∏ÿG ƒg ´GƒfC’G π°UCG ¿EG
¿É°ùf’E G Qƒq £J IQƒ£°SGC

Oó°üdG Gòg ‘h ,¿É°ùfE’G π°UCG ∂°TÓH ƒg Qƒ£àdG ájô¶f øª°V ¢TÉ≤æ∏d áMhô£ŸG äÉYƒ°VƒŸG ºgCG øe q¿EG
,≥«ë°ùdG »°VÉŸG ‘ â°TÉY Oô≤dÉH á¡«Ñ°T á«M äÉæFÉc øe kGQƒ£àe CÉ°ûf ‹É◊G ¿É°ùfE’G ¿CÉH á«æjhQGódG »YóJ
IÎØdG ∫ÓN á«dÉ≤àf’G ∫Éµ°TC’G ¢†©H OƒLh ájô¶ædG »YóJh ,áæ°S ÚjÓe 5-4 πÑb äCGóH Qƒ£àdG IÎah
: »gh ¿É°ùfE’G Qƒ£J á«∏ªY øª°V á°ù«FQ äÉYƒª› ™HQCG ∑Éæg ‹É«ÿG AÉYO’G Gòg Ö°ùMh ,IQƒcòŸG
Australopithecus ¢Sƒµ«ã«HƒdGÎ°ShCG-1
Homo habilis ¢ù«∏«HÉg ƒeƒg-2
Homo erectus ¢SƒàµjQEG ƒeƒg-3
Homo sapiens ¢ùæ«HÉ°S ƒeƒg-4
√òg øµdh ,Üƒæ÷G Oôb hCG '' ¢Sƒµ«ã«HƒdGÎ°ShCG '' º°SG ‹É◊G ¿É°ùfEÓd ≈∏YC’G ó÷G ≈∏Y Qƒ£àdG IÉYO ≥∏£j
øe qπc ÉgGôLCG »àdG çÉëHC’G âàÑKCG óbh ,áØ∏àıG Ohô≤dG ´GƒfCG øe ¢Vô≤`æe ´ƒf iƒ°S â°ù«d äÉbƒ∏ıG
íjô°ûàdG AÉª∏Y ô¡°TCG øe ÉªgÓch ¿ÉeôNGR »∏dƒ°S OQƒ∏dG ÊÉ£jÈdGh OQÉæ°ùchCG õdQÉ°ûJ Qƒ°ù«ahÈdG »µjôeC’G
70
.¿É°ùfE’ÉH kÉ≤∏£e ¬d ábÓY ’h Ohô≤dG øe ¢Vô≤æe ´ƒf iƒ°S ¢ù«d »◊G øFÉµdG Gòg q¿GC Üƒæ÷G Oôb ≈∏Y
G πMGôe áaÉc ‘h ,¿É°ùfE’G hCG ''ƒeƒg'' º°SG Ú«æjhQGódG πÑb øe É¡«∏Y ≥∏£j Üƒæ÷G Oôb »∏J »àdG á∏MôŸGh
á°UÉÿG äGôéëàŸG ™°VƒH ¿ƒ«æjhQGódG åÑ°ûàjh ,Üƒæ÷G Oôb øe kGQƒ£J ÌcCG »◊G øFÉµdG íÑ°UCG ''ƒeƒg''
,‹É«ÿG …Qƒ£àdG ∫hó÷G Gòg πãe OƒLh ≈∏Y kGó«cCÉJh º¡àjô¶f áë°U ≈∏Y π«dóc á°Vô≤æŸG ´GƒfC’G √ò¡H
ÒµØàdG ‘ á«dÉ«ÿG √òg h .áØ∏àıG ´GƒfC’G √òg ÚH …Qƒ£J §HGQ …CG OƒLh ¿B’G ¤EG âÑãj ⁄ ¬fC’ ;‹É«N :∫ƒ≤fh
ƒeƒg ¤EG IóàªŸG á∏°ù∏°ùdG q¿EG'' :kÓFÉb ôjÉe â°ùfQBG ƒgh øjô°û©dG ¿ô≤dG ‘ Qƒ£àdG ájô¶f IÉYO óMCG É¡H ±ÎYG
71
.''IOƒ≤Øe πH äÉ≤∏◊G á©£≤æe ¢ùæ«HÉ°S
ƒeƒg (¢Sƒµ«ã«HƒdGÎ°ShCG) Üƒæ÷G Oôb øe ¿ƒµàJ É¡àë°U äÉÑKEG ¿ƒ˘«˘æ˘jhGQó˘dG ∫hÉ˘ë˘j á˘∏˘°ù∏˘°S ∑É˘æ˘gh
ÉgóLh »àdG äÉaÉ°ûàc’G øµdh ,¬«∏j …òq∏d kGóL ó©j º¡eóbCG ¿EG …CG ¢ùæ«HÉ°S ƒeƒg ` ¢SƒàµjQEG ƒeƒg ` ¢ù«∏«HÉg
187
áØ∏àfl øcÉeCG ‘ GhóLh ób ¢SƒàµjQEG ƒeƒg h ¢ù«∏«HÉg ƒeƒg h Üƒæ÷G Oôb ¿CG âàÑKCG äGôéëàŸG AÉª∏Y
äGÎa ≈àM â°TÉY ób ¢SƒàµjQEG ƒeƒg øe ´GƒfCG OƒLh ƒg ∂dP øe ó©HC’Gh .72É¡°ùØf á«æeõdG IÎØdG ‘h
73
. (‹É◊G ¿É°ùfE’G) ¢ùæ«HÉ°Sƒeƒg h ¢ùæ«dÉJQófÉ«f ¢ùæ«HÉ°S ƒeƒg ™e ÖæL ¤EG kÉÑæL äóLhh kÉ«Ñ°ùf áãjóM
»àdG ájôµØdG á∏°†©ŸG √òg ΩÉeCG h ,ôNBÓd kGóL Éªgó˘MCG ¿ƒ˘c á˘ë˘°U Ωó˘Y âà˘Ñ˘KCG äÉ˘aÉ˘°ûà˘c’G √ò˘gh
äGôéëàŸG º∏Y ‘ »°UÉ°üàN’G ódƒc »L øØ«à°S ƒgh É¡JÉYO óMCG ∫ƒ≤j Qƒ£àdG ‘ øjhQGO ájô¶f É¡à¡LGh
: »∏j Ée OQÉaQÉg á©eÉL ‘
π°UCG Iôé°ûd π°üM GPÉe ¿PEG ,É¡°ùØf á«æeõdG áÑ≤◊G ‘ â°TÉY ób ¿É°ùfE’ÉH á¡«Ñ°T ´GƒfCG áKÓK âfÉc GPEG''
É¡°†©H ÚH áfQÉ≤e AGôLEG óæY ∂dP øe ≈gOC’G h ,ôNBÓd kGóL ó©j É¡æ«H øe óMCG ’ ¬fCG í°VGƒdG ?¿É°ùfE’G
74
.''É¡æ«H Éª«a ájQƒ£J ábÓY ájCG ¤EG É¡dÓN øe π°UƒàdG ºàj ’ ¢†©Hh
èjhÎdGh kÉ«ª«∏©Jh kÉ«eÓYEG É¡«∏Y ó«cCÉàdGh ¿É°ùfE’G Qƒ£J øY á«dÉ«N á°üb ¥ÓàNG ¿EG :IQÉÑ©dG íjô°üHh
.»ª∏Y π«dO …CG ¤EG óæà°ùj ’ πªY ƒg ¿É°ùfEG ôNB’G ¬Ø°üfh Oôb ¬Ø°üf »◊G øFÉµdG øe ¢Vô≤æe ´ƒæd
á∏°UGƒàe áæ°S 15 IóŸ Üƒæ÷G Oôb äGôéëàe ≈∏Y ¬KÉëHCG ÊÉ£jÈdG ¿ÉeôNGR »∏dƒ°S OQƒ∏dG iôLCG óbh
ÚH á∏°üàe á∏°ù∏°S ájCG OƒLh ΩóY ¤EG π°UƒJ óbh ,äGôéëàŸG º∏Y ‘ »°UÉ°üàNÉc »ª∏©dG √õcôe ¬d ¿CG kÉª∏Y
. ÒµØàdG »æjhQGO ¬fƒc øe ºZôdG ≈∏Y áé«àædG √ò¡H ±ÎYGh ¿É°ùfE’G ÚHh Oô≤dÉH á¡«Ñ°ûdG äÉæFÉµdG
QƒeC’ ™bGƒe ¬æª°Vh É¡H ±Î©j »àdG á«ª∏©dG ´hôØdÉH ¢UÉN ∫hóL ∞«dCÉàH ΩÉb iôNCG á¡L øe ¬æµdh
»g ájOÉe ádOCG ¤G óæà°ùJ »àdGh á«ª∏©dG ´hôØdG πª°ûJ ¿ÉeôNGR ∫hóL Ö°ùMh ,º∏©dG ¥É£f øY áLQÉN
´hôa »JCÉJ ` ∫hó÷G áaÉM ‘ …CG ` kGÒNCGh á«YÉªàL’G Ωƒ∏©dÉa AÉ«MC’G º∏Y Éª¡«∏jh AÉjõ«ØdGh AÉ«ª«µdG Ωƒ∏Y
,á°SOÉ°ùdG á°SÉ◊Gh ,ôWGƒÿG ∫OÉÑJ º∏Y ∫hó÷G øe Aõ÷G Gòg ‘ ™°Vhh ,º∏©dG ¥É£f øY áLQÉÿG áaô©ŸG
‘ IÒNC’G IOÉŸG √òg ≈∏Y kÉ≤«∏©J ¿ÉeôNGR ∞«°†jh .¿É°ùfE’G Qƒ£J kGÒNCGh ,»FÉædG ¢ù°ùëàdG hCG Qƒ©°ûdGh
:»∏j Éªc ∫hó÷G
,ó©H øY QÉ©°ûà°S’G hCG »FÉædG AÉ«MC’G º∏Y ¤EG á∏°üH â“ »àdG ´hôØdG ¤EG ájOq ÉŸG Ωƒ∏©dG øe ÉædÉ≤àfG óæY ''
AôŸG ¤EG áÑ°ùædÉH kÉ°Uƒ°üN øµ‡h õFÉL A»°T πc q¿GC ó‚ ,äGôéëàŸG á£°SGƒH ¿É°ùfE’G ïjQÉJ •ÉÑæà°SG ≈àMh
75
.''óMGh ¿BG ‘ áHQÉ°†àŸG hCG IOÉ°†àŸG äÉ«°VôØdG πÑ≤àj ¿CG ô£°†j ¬fEG ≈àM ,Qƒ£àdG ájô¶æH øeDƒŸG
π°UC’ á«≤£æŸG ÒZ äÓjhCÉàdÉH ¢SÉædG ¢†©H πÑb øe ≈ªYCG kÉfÉÁEG πã“ ¿É°ùfE’G Qƒ£àd á≤Ø∏ŸG á°ü≤dG q¿EG :¿PEG
. áØ°ûàµŸG äGôéëàŸG ¢†©H
188
≈«ëj ¿hQÉg
ájOÉe Ió«≤Y
¢†bÉæJ ióeh ,á«ª∏©dG ógGƒ°ûdGh ádOC’G ™e É¡°†bÉæJ ióeh ,Qƒ£àdÉH á°UÉÿG ájô¶ædG Éæ°Vô©à°SG ó≤d
äÉ«dBG áaÉµd …Qƒ£àdG ÒKCÉàdG ΩGó©fG á«Ø«c kÉ°†jCG Éæ°Vô©à°SGh ,á«ª∏©dG óYGƒ≤dG ™e IÉ«◊G π°UCÉH ≥∏©àŸG Égôµa
ÈY IÉ«ë∏d á«dÉ≤àfCG ∫Éµ°TCG OƒLh âÑãJ äGôéëàŸ QÉKBG ájCG OƒLh ΩGó©fGh ,ájô¶ædG √òg É¡«dEG ƒYóJ »àdG Qƒ£àdG
º∏©dG óYGƒb ™e á°†bÉæàe ó©J »àdG ájô¶ædÉH åÑ°ûàdG øY »∏îàdG IQhô°V ¤EG π°Uƒàf ÖÑ°ùdG Gò¡d ,ïjQÉàdG
õcôe ¢VQC’G ¿CG É¡°†©H âYOG »àdGh ïjQÉàdG ÈY iôNCG äÉjô¶f â¡àfG Éªc »¡àæJ ¿CG óH’h ,π≤©dGh
º¡°†©H ∑Éægh ,á«ª∏©dG çGóMC’G á¡LGh ‘ ájô¶ædG √òg AÉ≤H ≈∏Y kÉ˘Ñ˘«˘é˘Y kGQGô˘°UEG ∑É˘æ˘g ø˘µ˘dh .¿ƒ˘µ˘dG
. AÉª∏©dGh º∏©dG ≈∏Y Ωƒég ¬fCÉH ájô¶æ∏d ó≤f …CG º¡àjh ¬àeõJ ‘ iOÉªàj
äÉ¡÷G √ògh ,…ôµØdG Ú≤∏à∏d á∏«°Sƒc É¡eGóîà°SGh ájô¶ædG √ò¡d äÉ¡÷G ¢†©H »æÑJ ‘ øªµj ÖÑ°ùdGh
ÒN á«æjhQGódG ó©Jh ≈ªYCG k’É°üJG …OÉŸG ôµØdÉH á∏°üàe »g πH ,ájOÉŸG á°SQóŸG øe ™HÉf ¬fCÉH ÉgÒµØJ õ«ªàj
. âëÑdG …OÉŸG Égôµa èjhÎd É¡d …ôµa PÓe
,äÉæ«÷G º∏Y ‘ ÚãMÉÑdG ô¡°TCG Ïfƒ«d OQÉ°ûàjQ ∫ƒ≤j Éªc ,á≤HÉ°ùdG q á≤«≤◊ÉH äÉ¡÷G √òg ±Î©J kÉfÉ«MCGh
:…OÉe º∏Y πLQ ¬°ùØf ó©jh Qƒ£àdG ájô¶f øY Ú°Sô°ûdG Ú©aGóŸG øe ƒg h ,OQÉaQÉg á©eÉL ‘ πª©j …òdGh
ájOÉe äGÒ°ùØJ óLƒf Éæ∏©éj …òdG ƒg ¿ÉÁE’G Gògh ,kÉØ∏°S É¡H ºs∏°ùn oe AÉ«°TCÉH øeDƒfh ,ájOÉŸÉH øeDƒf øëf''
çÉëHC’G πµd OhófiÓdG ÉæªYO ÖÑ°S ƒg ájOÉŸÉH ≥∏£ŸG ÉæfÉÁEGh ,¬FOÉÑeh º∏©dG óYGƒb ¢ù«dh ájƒ«fódG ôgGƒ¶∏d
øµÁ Óa kÉbÓWEG áë«ë°U ájOÉŸG ¿ƒµdh ,ÉæŸÉY ‘ óLƒJ »àdG áaÉc ôgGƒ¶∏d ájOÉe äGÒ°ùØJ OÉéjE’ ájQÉ÷G
76
.''çGóMC’G á¡LGh ¤EG õØ≤J ¿CG á«q ¡dE’G äGÒ°ùØà∏d íª°ùf ¿CG kGóHCG
kÉ«Ø°ù∏a kÉ£HGôJ á£HGÎe É¡fƒc OôÛ á«æjhQGódG É¡H º°ùàJ »àdG á«æ«≤∏àdG ióe ¢ùµ©J äÉª∏µdG √òg ¿EG
ÒZ OGƒŸG ¿CÉH ¿ƒæeDƒj ÖÑ°ùdG Gò¡dh ,IOÉŸG ¥ƒa A»°T’ ¿CG ájô¶ædG √òg ÜÉë°UCG IÓZ ó©jh ,ájOÉŸG ájô¶ædÉH
QƒªædGh äÉaGQõdGh AÉª°SC’Gh Qƒ«£dÉc áØ∏àıG ´GƒfC’G øe ÚjÓŸG ¿EG …CG ,á«◊G OGƒŸG OƒLh ÖÑ°S »g á«◊G
≈∏Y GC ôW …òdG »∏NGódG ∫ƒëà∏d kÉLÉàf ’EG â°ù«d ¿É°ùfE’G ≈àMh ¿Éà«◊Gh QƒgõdGh QÉé°TC’Gh äGô°û◊Gh
.≥YGƒ°üdGh óYôdGh ôª¡æŸG ô£ŸÉc IOÉŸG
øY ¿ƒ©aGój GƒdGRÉe Ú«q æjhQGódG q¿GC ’EG ,º∏©dGh π≤©dG óYGƒb ™e kÉeÉ“ ¢VQÉ©àj OÉ≤àY’G Gòg ¿CG ™bGƒdGh
.'' çGóMC’G á¡LGh ¤EG õØ≤J ¿CG á«¡dE’G äGÒ°ùØà∏d íª°ùf ¿CG kGóHCG øµÁ ’ '' º¡aGógC’ áeóN º¡FGQBG
á©WÉ°ùdG á≤«≤◊G iôj ¿CG ¬d óH’ ájOÉe ÒZ ô¶f á¡Lh øe AÉ«MC’G π°UCG á«°†b ¤EG ô¶æj ¿É°ùfEG qπc h
≥dÉN πÑb øe ân≤p∏oN :…CG ;¬d óM ’ π≤Yh á«gÉæàe ’ Iƒb ÒKCÉàH änópLho ób á«◊G äÉæFÉµdG áaÉc q¿GE ,¢ùª°ûdÉc
. ¿ƒµ«a øc :¬d ∫Ébh Ωó©dG øe A»°T πc ≥∏N …òdG ôjó≤dG »∏©dG ¬∏dG ƒg ≥dÉÿG Gògh ,É¡d
189
∂ªæàe
1. Charles Darwin, The Origin of Species, 6th edition, New York: Macmillan 37. Stuart Blackman, "Synchronised Swimming", BBC Wildlife, February 1998,
Publishing Co., 1927, p. 179 p.57.
2. J.R.P. Angel, “Lobster Eyes as X-ray Telescopes”, Astrophysical Journal, 38. Charles Darwin, The Origin of Species, The Modern Library, New York, pp.
1979, 233:364-373, cited in Michael Denton, Nature’s Destiny, The Free Press, 124-153
1998, p. 354 39. Fred Bavendam, "Chameleon of The Reef", National Geographic, page 106.
3. Michael F. Land, "Superposition Images Are Formed by Reflection in the 40. The Guinness Concise, Encyclopaedia, London, Guinness Publishing Ltd.,
Eyes of Some Oceanic Decapod Crustacea", Nature, 28 October 1976, Volume 1993, p. 125.
263, pages 764-765. 41. Bilim ve Teknik Görsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi (Encyclopedia of Science
4. Robin J. Wootton, "The Mechanical Design of Insect Wings", Scientific and Technology), p. 291.
American, Volume 263, November 1990, p. 120. 42. R. Von Bredow, Geo, November 1997.
5. Pierre Paul Grassé, Evolution of Living Organisms, New York, Academic 43. Michael Behe, Darwin's Black Box, pp. 79-97.
Press, 1977, p.30 44. Michael Behe, Darwin's Black Box, p. 82.
6. "Exploring The Evolution of Vertical Flight at The Speed of Light", Discover, 45. T.E. Akiowa & F.C. Schuster, Wars and Technologies, Detroit: Anderson
October 1984, pp. 44-45. Bookhouse, 1997, p. 83.
7. Ali Demirsoy, Yasamin Temel Kurallari (Basic Fundamentals of Life), Ankara, 46. Ali Demirsoy, Yasamin Temel Kurallari (Basic Fundamentals of Life), pp. 18-
Meteksan AS., Volume II, Section II, 1992, p. 737. 22.
8. Bilim ve Teknik Görsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi (Encyclopedia of Science 47. Marshall Cavendish, The Illustrated Encyclopaedia of The Human Body, pp. 50-
and Technology), Istanbul, Görsel Publications, p. 2676. 51.
9. Bilim ve Teknik Görsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi (Encyclopedia of Science 48. Bilim ve Teknik (Journal of Science and Technology), February 1992.
and Technology) p. 2679. 49. Bilim ve Teknik Görsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi (Encyclopedia of Science
10. Smith Atkinson, Insects, London, Research Press, Volume I, 1989, p. 246. and Technology), p. 116.
11. Bilim ve Teknik Görsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi (Encyclopedia of Science 50. Mark W. Moffett, "Life in a Nutshell", National Geographic, pp. 783-784.
and Technology), p. 2678. 51. Bilim ve Teknik Görsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi (Encyclopedia of
12. Dieter Schweiger, "Die Fliegen", GEO, April 1993, pp. 66-82. Science and Technology), p. 2995
13. Engin Korur, "Gözlerin ve Kanatlarin Sirri" (The Secret of the Eyes and 52. Stanley Taylor, "Life underwater" Botanic, Issue 83, February 1988, p. 24.
Wings), Bilim ve Teknik (Journal of Science and Technology), October 1984, 53. Michael Behe, Darwin's Black Box, New York: Free Press, 1996, pp. 69-73.
Issue 203, p. 25. 54. Betty Mamane, "Le Surdoué du Grand Bleu", Science et Vie Junior, August
14. Douglas Palmer, "Learning to Fly" (Review of “The Origin of and 1998, pp. 79-84.
Evolution of Birds” by Alan Feduccia, Yale University Press, 1996), New 55. "If Attacked, Japanese Bees Shake and Bake", National Geographic, April
Scientist, Vol. 153, March, 1 1997, p. 44 1996, p. 2.
15. A. Feduccia, The Origin and Evolution of Birds, New Haven, CT: Yale 56. "Poison Dart Frogs – Lurid and Lethal", National Geographic, May 1995, pp.
University Press, 1996, p. 130 cited in Jonathan D. Sarfati, Refuting Evolution. 103-110.
16. Francis Darwin, The Life and Letters of Charles Darwin, Volume II, From 57. Reproductive Strategies of Frogs, William E. Duellman, Scientific American,
Charles Darwin to Asa Gray, April 3rd, 1860 July 1992, pp. 58-65.
17. Hakan Durmus, "Bir Tüyün Gelismesi" (The Development of a Feather), 58- Sidney Fox, Klaus Dose, Molecular Evolution and The Origin of Life, New
Bilim ve Teknik (Journal of Science and Technology), November 1991, p. 34. York: Marcel Dekker, 1977. p. 2
18. Hakan Durmus, "Bir Tüyün Gelismesi" (The Development of a Feather), 59-- Alexander I. Oparin, Origin of Life, (1936) New York, Dover Publications,
Bilim ve Teknik (Journal of Science and Technology), November 1991, pp. 34- 1953 (Reprint), p.196
35. 60- "New Evidence on Evolution of Early Atmosphere and Life", Bulletin of the
19. Michael Denton, Evolution: A Theory in Crisis, London, Burnett Books American Meteorological Society, vol 63, November 1982, pp.1328-1330.
Limited, 1985, p. 210-211. 61- Stanley Miller, Molecular Evolution of Life: Current Status of the Prebiotic
20. Michael Denton, Evolution: A Theory in Crisis, London, Burnett Books Synthesis of Small Molecules, 1986, p. 7
Limited, 1985, p. 211-212. 62- Jeffrey Bada, Earth, fiubat 1998, p. 40
21. Werner Gitt, “The Flight of Migratory Birds”, Impact, No. 159 63- Leslie E. Orgel, "The Origin of Life on Earth", Scientific American, vol 271,
22. Bilim ve Teknik Görsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi (Encyclopedia of Science Oct 1994, s. 78
and Technology), page 978. 64- Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition, Har-
23. Bilim ve Teknik Görsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi (Encyclopedia of Science vard University Press, 1964, p. 189
and Technology), p. 978. 65- Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition, Har-
24. Bilim ve Teknik Görsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi (Encyclopedia of Science vard University Press, 1964, p. 184.
and Technology), p. 978. 66- B. G. Ranganathan, Origins?, Pennsylvania: The Banner Of Truth Trust,
25. Bilim ve Teknik Görsel Bilim ve Teknik Ansiklopedisi (Encyclopedia of Science 1988.
and Technology), p. 564-567. 67- Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition, Har-
26. J. A. Summer, Maria Torres, Scientific Research about Bats, Boston: National vard University Press, 1964, p. 179
Academic Press, September 1996, pp. 192-195. 68- Derek A. Ager, "The Nature of the Fossil Record", Proceedings of the British
27. Donald Griffin, Animal Engineering, San Francisco, The Rockefeller Geological Association, vol 87, 1976, p. 133
University - W.H. Freeman Com., pp. 72-75. 69- Douglas J. Futuyma, Science on Trial, New York: Pantheon Books, 1983. p.
28. Merlin D. Tuttle, "Saving North America’s Beleaguered Bats", National 197
Geographic, August 1995, p. 40. 70- Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New York: Toplinger Publicati-
29. J. A. Summer, Maria Torres, Scientific Research about Bats, pp. 192-195. ons, 1970, pp. 75-94; Charles E. Oxnard, "The Place of Australopithecines in Hu-
30. For details on this system refer to: W. M. Westby, "Les poissons électriques se man Evolution: Grounds for Doubt", Nature, vol 258, p. 389
parlent par décharges ", Science et Vie, No. 798, March 1984. 71- J. Rennie, "Darwin's Current Bulldog: Ernst Mayr", Scientific American,
31. Charles Darwin, The Origin of Species, The Modern Library, New York, pp. December 1992
124-153 72- Alan Walker, Science, vol. 207, 1980, p. 1103; A. J. Kelso, Physical Antropo-
32. Michael Behe, Darwin's Black Box, New York: Free Press, 1996, pp. 18-21. logy, 1st ed., New York: J. B. Lipincott Co., 1970, p. 221; M. D. Leakey, Olduvai
33. Michael Behe, Darwin's Black Box, p. 22. Gorge, vol. 3, Cambridge: Cambridge University Press, 1971, p.272
34. Jean Michael Bader, "Le Gène de L’Oreille Absolue", Science et Vie, Issue 73- Time, November 1996
885, June 1991, pages 50-51. 74- S. J. Gould, Natural History, vol. 85, 1976, p. 30
35. Marshall Cavendish, The Illustrated Encyclopaedia of The Human Body, 75- Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower, New York: Toplinger Publicati-
London, Marshall Cavendish Books Limited, 1984, pp. 95-97. ons, 1970, p.19
36. Fred Bavendam, "Chameleon of The Reef", National Geographic, September 76- Richard Lewontin, "The Demon-Haunted World", The New York Review of
1995, p. 100. Books, Jan 1997, p.28

Harun Yahya - Arabic - Design Nature 1St Version

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Harun Yahya - Arabic - Design Nature 1St Version

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ARAP TASARIM 001-013 PDF 18/11/02 15:12 Page 1

ARAP TASARIM 001-013 PDF 18/11/02 15:12 Page 3

2003 ôjGÈa - ∫ƒÑfÉà°SG

Merkez Mahallesi, Cumhuriyet Caddesi,

äGô°û◊G ¿GÒW ‘ õé©ŸG º«ª°üàdG 14

Qƒ«£dG :áæ≤àŸG ¿GÒ£dG Iõ¡LGC 40

±ó¡dG ójó– áª¶fGC h ä’É°üJ’G 74

ájOGóJQ’G áMÉÑ°ùdG áª¶fGC 102

á«FÉ«ª«µdG ´ÉaódG áª¶fGC h ¢†«H’C G πªædG äGôª©à°ùe 114

IÉ«ë∏d ÖgGƒdG πFÉ°ùdG :ΩódG 122

≥∏ÿGh º«ª°üàdG 134

É¡àFõŒ øµÁ ’ »àdG Ió≤©ŸG á«æÑdG ≈∏Y ∫Éãe :¿ÉWô°ùdG ÚY

øe ÒÑc OóY øe ¿ÉWô°ùdG ÚY ∞dÉC àJ

§≤a óLƒJ ,É¡æY kÉLPƒ‰ ¿ÉWô°ùdG ÚY πã“

o Qp ÉÑn dG ≥o pdÉnÿG ¬o ∏dG ƒn go }

»©«Ñ£dG Qƒ°üŸG ÖbGôj

Üƒ°ù©«dG :ÎHƒµ«∏«¡dG ΩÉ¡dGE

¤GE Oƒ©J Üƒ°ù©«dG áKÉëà°ùe

Üƒ°ù©«dG ‘ (ñÓ°ùf’G) ∫ƒëàdG QƒW

Iô°ûb ) á«bGƒdG á≤Ñ£dG ìÉæ÷G

…PÉÙG è«°ùædG ™£≤ŸG

á©aGódG Iƒ≤∏d ódƒŸG ΩÉ¶ædG

IôFÉ£dG áëæLCG Qƒq °üJ •ƒ£N

∫ƒM ácôM QÉWE’G

á∏ªæ∏d …ƒ£ŸG ìÉæ÷G

Úà«µdG øe áãdÉãdG IóYÉ°ùŸG á©£≤dG

. É¡«∏Y É¡àëæLGC »W øe äGô°û◊G øe ójó©dG øµªàJ

¬µ∏°ùJ …òdG ≥jô£dG πµ°ûdG ÚÑj

4270 m OƒLƒŸG πµ°ûdG ‘ ô¡¶j

0 610m 1220m 1830m 2440m

äGô°û◊ÉH ¢UÉÿG »°ùØæàdG RÉ¡÷G

...kÉHÉHn Po Gƒ≤o o∏îr jn ø nd ...

s¿EGp ¬o nd Gƒ©o ªp àn °SÉn

hCG á∏FÉŸG í£°SC’G ≈∏Y ádƒ¡°ùH áHÉHòdG Ò°ùJ ¿CG øµÁ

á«°SOGó°S á«æ«Y á«æH 6000 øe ∫õæŸG áHÉHP ÚY ¿ƒµàJ

‹ÉãŸG º«ª°üàdG øe ¿GÒ£dG ‘ á≤FÉØdG É¡JQÉ¡e áHÉHòdG óªà°ùJ

ôFÉ£dG ¢ûjQ á«æH

.¢SQƒædG ôFÉW ìÉæL

.´ƒ°o †dG ôFÉW ìÉæL

.ìÉæ÷G AÉæëfG ¤GE Ò°ûJ AGôØ°üdG •ƒ£ÿG

IôFÉ£dG ád’B G ¢TÉjQ

¢TÉjôdG IóYÉb π°üàJ

≈eÉZôdG Ö«HÉfCG ¤EG Qƒ«£dG óæY »eÉZôdG ΩÉ¶ædG GC õéàj

ábÉ£dGh Iƒ≤dG á∏µ°ûe - 4

áæ≤àŸG ¿GÒ£dG äÉ«dGB

á«FGƒ¡dG äGQÉ«àdG øe ábÉ£dG ≈∏Y ∫ƒ°ü◊G

¬Lh ≈∏Y IQÉ◊G Qõ÷G ≥WÉæe ‘ …QGô◊G ≥«∏ëàdG IôgÉX ßMÓJ

Qƒ°ùædG óæY ≥«∏ëàdG á≤jôW

í£°ùŸG ¢SCGôdG hP ô°ùædG

¤EG ¢SÎØŸG ô°ùædG π°üj

áKÓK ∫ƒW ≈∏Y ¿GóàÁ øjò∏dG ¬«MÉæéH ¢SQƒædG ôFÉW Èà©j

AGƒ¡dG ácôM ≈∏Y óªà©j QóëæŸG ≥«∏ëàdG

òîàj …QGô◊G ≥«∏ëà∏d áeGhódG äÉ≤∏M êPƒ‰

ôFGhO øª°V ´ÉØJQG

ójó÷G QÉ«àdG ƒëf QGóëfG

.´ÉØJQ’G IóªYC’G »bÓJ

Úà¡ÑL AÉ≤àdG óæY §≤a øµ‡ ∞°UÉ©dG ≥«∏ëàdG

á«FÉæK ÉjhD Q á«FÉæK ÉjDhQ

∞f’G Üƒ≤K Ú©dG ∞jƒŒ ¿P’G ÆGôa

OÉ£°üj …òdG ôFÉ£dG ™àªàj

IÒ¨°üdG ìÉæ÷G ¢TÉjQ

IÒÑc ájQó°U äÓ°†Y

‘ É¡àYô°S ¿EG .ácô◊G øe ™jóH êPƒ‰ Qƒ«£dG ¿GÒW

ôFÉ£dG á°†«H ‘ º«ª°üàdG