PalestrinaMissaBrevisAgnusDei1(Analyse)

1Vorm: IndeMissaBrevisworddetekstAgnusDeiopgesplitsin2muzikaledelen; AgnusDei1enAgnusDei2. AgnusDei,quitollispeccatamundi,misererenobis. AgnusDei,quitollispeccatamundi,donanobispacem. Deredenhiervoorkunnenwevindenindetekst.Wanneerweiederonderdeelin dezetekstvoorzienvaneeneigenmelodie,enwewillendevormensamenhang nietuithetoogverliezendanzalerhoogstwaarschijnlijk2keereendriedelig liedvormontstaan.Omdatiederdriedeligliedvormeencompositieopzichzelf kanzijn,ishetinderdaadeerlijkomervoortekiezendezetekstintweente splitsen. Nogeenbelangrijkeredenomdezetekstoptesplitsenishetfeitdatbeide zinnenveelmetelkaargemeenschappelijkhebben.Zebeginnenbeidenmetde tweeonderdelenAgnusDei,quitollispeccatamundi.Enkelhetderdeonderdeel wijktaf.(misererenobis,donanobispacem.)WanneerPalestrinavoor1 compositievoorhetAgnusDeihadgekozenzoudevormerongeveerzouit hebbengezien;ABCABComdathijdanwaarschijnlijkzichzelfhadopgelegd voordebeidekerendatAgnusDeigezongenword,dezelfdemelodiete gebruiken. DoordesplitsingwordhetmogelijkomopdewoordenAgnusDeiende woordenquitollispeccatamunditweeverschillendemelodientecomponeren. voormijnanalyseisalleendeeerstezinvanbelang: AgnusDei,quitollispeccatamundi,misererenobis. Alsvormhebikmoetenconstaterendatdiehetvolgendeschemaheeft: AgnusDei, A quitollispeccatamundi, B misererenobis. C WaarbijAenBsterkcontrasteren,enCenigegelijkenistoontmetdeeersteinzet vanKyrieEleisonuitdezemis.Zovoelikditmisdeelenigszinsals;ABC(A)En die(A)slaatnatuurlijkopdeherkenningdietochoptreedbijhetinzettenvan hetderdethema. Opdevolgendebladzijdevolgteenvormschemavanditmisdeel

 Nahetmakenvaneendergelijkschemabreekthetmomentaanomeensinte zoomenwatbetreftvormentekijkennaardevolgordevaninzetten,dewijze waaropgemiteerdwordenhoedeovergangengemaaktworden. Alsweervanuitgaandateennieuwdeelbegintwanneervoorheteersteen nieuwtekstdeelenmelodiewordingezetdankunnenwedevolgendetabel opstellen: m116 FraseA m1731 FraseB m3246 FraseC InhetAgedeeltezeteerstdeAltus,dandeTenor,dandeCantusenvervolgens deBassusin.Watopvaltbijdewijzevanimiterenisdatsteedsdeeerste7tonen exactwordengemiteerd,daarnavolgtvrijcontrapunt.Ditgeldvoorde3 opeenvolgendeimitaties.(Datgetal7zalhoogstwaarschijnlijkontleentzijnaan Bijbelsesymboliek.)VervolgenswordFraseAnogmaalsgemiteerddoor achtereenvolgenddeAltus,CantusenTenor.Dezestemmenmoeteneen volledigemelodievormenvanminimaal12noten,dusklinkendewoorden AgnusDeinogtot4matennahetbeginvanhetBgedeelte. HetBgedeeltebegintbijdeinzetvaneenzeercontrasterendmotief.FraseA begintmeteenstijgendesecundelijn,enFraseBbegintmeteenstijgendekwart. Eenheelduidelijkestatement!Hetimiterenverloopthierietsminder consequent.DeAltusherhaalt5tonenevenalsdeTenor.DeSopraanechter imiteertde10eerstenoten. WatopvaltisdatwanneerinhetBenCgedeelteeenstemvooreentweede maaldezelfdefrasegaatimiteren,datdandemelodiewatwordingekortzodat de4stemmensamenuitkomenopeenslotakkoordindelaatstemaat.Dit bewerkstelligdookdaterbijdeovergangvanhetBnaarhetCgedeelteminder overlappingplaatsvindt.Waarmeebedoeltworddatditmaalnadeeersteinzet vandeFraseC,ermindervanhetBgedeeltedoorklinktdanhetgevalwasbijde overgangvanAnaarB. InhetCgedeelteiseigenlijksprakevaneenC1enC2Frase.Zelijkenergop elkaarmaarbijC2ontbreektdedalendetertsalsbeginvandemelodielijn. C2klinktalvluginalle4destemmen,diesubtielsamenuitkomenineen slotakkoord.Devolgordevaninzettenisalsvolgt: C1:CantusBassusimmiteertindeondersecundeTenorimmiteertin onderoktaaf C2:AltusSopraanimmiteertindebovenkwintAltusimmiteertindepriem Bassusimmiteertindeonderterts.

2NadereAnalyse,enkeledetailsuitgelicht HetmomentisaangebrokenomnogwatdieperintegaanophetmisdeelAgnus Dei1.OmtebeginnenwilikdeviereersteinzettenvandefrasesA,B,C1enC2 eensnaelkaarbespreken,zodatduidelijkwordwaarzeverschillenenwaarze vergelijkbaarzijn,vervolgenswilikevennaderkijkennaareenfraseinde sopraandiebijnaletterlijkontleentwordaandefraseAuithetmisdeelSanctus. FraseAzieteralsvolgtuit:

DefrasebegintmeteenstijgendesecundelijnvanFnaarbes,maaktdansubtiel eenritmischcrescendodieweerenigszinsbedaardworddoordeAinde6e maat.Vervolgensweereenversnellingmetstijgendesecundesnaardetoptoon C.Defrasewordafgeslotenvolgenseenvandegebruikelijkeslotformules171.

DezeFraseB,beginteenstukagressievermeteenstijgendekwart.Datmoetook, hetgaathierimmersoverdezonde!Eigenlijkvalterweinigvergelijkingte makenmetFraseA.WaarfraseAvooralbestaatuitstijgendesecundelijnen, bestaatFraseBuitdalendesecundelijnen.Datheeftooktemakenmetdeveel groterestijgendesprongen,waarnaweerafgebouwdmoetworden.Ergtypisch ishetstijgendeoctaafindedezefrase.Deslotformuleis321. Juistomdatdegelijkenisvertezoekenis,isPalestrinahierzeergoedgeslaagdin hetcrerenvancontrast.

FraseC1,begintmetdedalendeterts,waardoorweweersterkgaan terugdenkenaanhetKyrieEleisonenSanctus.Waardoorhiertocheenmoment vanherkenningwordbereikt.Tochcontrasteertdezefrasedusdanigmetde2 voorgaandefrasesdatikhierwelmoetsprekenvaneenCgedeeltevandit

misdeel.Gezegdmoetwordendatdezefraseeenenigszinsopeneindeheeft waarzijnbroertje(C2)eenmeersluitendkarakterheeft:

Jezoude2fraseszoaanelkaarkunnenplakkenomer1melodiemeetevormen. MisschienmagikdaaromookwelnietsprekenvaneenC1enC2maareen opgesplitstefraseC.Tochwordenquawijzevaninzetten,dezemelodienietwat apartbehandeld,enishetdaaromverleidelijkomvanC1enC2tespreken. Inmaat27gebeurdietsbijzonders.Erwordwelmeergebruikgemaaktvanvrij contrapunt,maarhierisdegelijkenismeteenfraseuiteenandermisdeelwel erggroot: Agnusdei1:

Sanctus:

Beidemelodienbeginnenmeteendalendetertsenwerkensnelnaardetoptoon toeviaeenoctaafsprong.DeeersteviernotenvandezefraseinhetAgnusDei, echterlijkenzijndanweerietsmeergelijkaandeFraseAinhetKyrieEleison. DevierdetoonstijgtimmerswaardieinhetSanctusdaalt: