B GIO DC V O TO TRNG I HC KINH T THNH PH H CH MINH PHNG QLT TI CHC LP K TON 04 K2009TP a ch: 279 Nguyn Tri Phng,

ng, Qun 10, TP. HCM in thoi: (08) 38 575 726

BAI TIEU LUAN

e tai
Cu 19: Phn tch mi quan h gia c quyn v cnh tranh. S biu hin ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d trong giai on ch ngha t bn c quyn.

Tun

Ging vin: TS. Nguyn Minh Sinh vin: Nhm 19 1. Bi Th Trt 2. Nguyn Th Kim Vn 3. Phm Th Ngc Phin 4. Nguyn Th Phng

Tp. H Ch Minh, ngy 09 thng 09 nm 2009

-1-

*** MC LC ***
I. Mi quan h gia c quyn v cnh tranh. 1. c quyn l g? 2. Cnh tranh l g? 3. Quy m v mc ca cnh tranh: 4. Biu hin mi quan h gia c quyn v cnh tranh: II. S biu hin ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d trong giai on ch ngha t bn c quyn: A) Ch ngha t bn c quyn l g ? 1. Nguyn nhn hnh thnh ch ngha t bn c quyn: 2. Nm c im c bn ca ch ngha t bn c quyn: 2.1. S tp trung sn xut v cc t chc c quyn: 2.2. T bn ti chnh v u s ti chnh: 2.3. Xut khu t bn: 2.4. S phn chia th gii v kinh t: 2.5. S phn chia th gii v lnh th: B) Quy lut gi tr l g ? C) Quy lut gi tr thng d l g ? Kt lun: Biu hin hot ng ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d trong giai on ch ngha t bn c quyn:

-2-

I. Mi quan h gia c quyn v cnh tranh. 1) c quyn: Trong kinh t hc, c quyn l trng thi th trng ch c duy nht mt ngi bn v sn xut ra sn phm khng c sn phm thay th gn gi. Ting Anh: monopoly c ngun gc t ting HyLp monos (ngha l mt) v polein (ngha l bn). y l mt trong nhng dng ca tht bi th trng, l trng hp cc oan ca th trng thiu tnh cnh tranh. Mc d trn thc t hu nh khng th tm c trng hp p ng hon ho hai tiu chun ca c quyn v do c quyn thun ty c th coi l khng tn ti nhng nhng dng c quyn khng thun ty u dn n s phi hiu qu ca li ch x hi. c quyn c phn loi theo nhiu tiu thc: mc c quyn, nguyn nhn ca c quyn, cu trc ca c quyn... 2) Cnh tranh: L hnh ng ganh ua, u tranh chng li cc c nhn hay cc nhm, cc loi v mc ch ginh c s tn ti, sng cn, ginh c li nhun, a v, s kiu hnh, cc phn thng hay nhng th khc. Thut ng cnh tranh c s dng cho nhiu lnh vc khc nhau nh lnh vc kinh t, thng mi, lut, chnh tr, sinh thi, th thao. Cnh tranh c th l gia hai hay nhiu lc lng, h thng, c nhn, nhm, loi, ty theo ni dung m thut ng ny c s dng. Cnh tranh c th dn n cc kt qu khc nhau. Mt vi kt qu, v d nh trong cnh tranh v ti nguyn, ngun sng hay lnh th, c th thc y s pht trin v mt sinh hc, tin ho, v chng c c hi, c cung cp li th cho s sng st, tn ti. 3) Quy m v mc ca cnh tranh: Cnh tranh cng c th tn ti cc quy m khc nhau; mt vi dng cnh tranh c th xy ra gia hai thnh vin trong loi, trong khi nhng s cnh tranh khc c th gm c loi. Mc cnh tranh cng khc nhau. mt s mc , s cnh tranh, ganh ua c th c mc rt bnh thng, nhiu khi ch t c s kiu hnh, thng li nh no . Song, mt s s cnh tranh khc c th mc rt cao, cc k quyt lit, v d mt vi cuc chin tranh c th n ra do s cnh tranh quyt lit gia hai t nc, hai quc gia hay hai dn tc 4) Mi quan h gia c quyn v cnh tranh: y l hai phm tr i nghch nhau nh la vi nc. Cn c quyn th khng th c cnh tranh. Ngc li, cnh tranh s tiu dit c quyn (phn ng ca Tp on in lc Vit Nam trc n xy dng mt th trng in cnh tranh ca B Cng Thng, ch l mt trong nhng bng chng chng t cuc chin phc tp v quyt lit trong vic xo b c quyn to lp mi trng cnh tranh). Lut cnh tranh ra i cch y 5 nm, th hi i vo cuc sng c bao nhiu? C l duy nht ch mi thy lnh vc vin thng dng cm xo b c quyn. T ch VNPT mt mnh c chim th trng, khi tng Cng ty m ca cho mt s Cng ty nhy vo u t, ch sau mt vi nm n r cc loi hnh dch v, gi c cnh tranh hn, ngi tiu dng c quyn la chn. Ngoi bc t ph ny, nhng l ct c quyn vn cn nguyn, bt kh xm phm nh in, than, xng du, ng st. Mt s lnh vc khc, tuy tng mng c quyn b ph v, nhng mt s cng ty ch yu l ca Nh nc vn nm ng chui chi phi nh xi mng, thp, xut khu lng thc. Gn y ta thng nghe ni a gi in v gi xng vn hnh theo c ch th trng.

-3-

Ni th l cha n v cn c quyn kinh doanh th gi c khng th theo c ch th trng c m Nh nc vn phi kim sot, xt duyt khi thy cn thit. Chng qua l trc y, Nh nc bao cp, b gi mt hng y, nay xo b bao cp, th ni gi c ln hay xung theo tn hiu ca th trng, ch thc ra cha phi l lm theo c ch th trng. ch thc c ch th trng l phi c cnh tranh, gi c thun mua va bn, thng qua cnh tranh m hnh thnh gi. Chnh v c Nh nc u i v tn dng, t ai nn nhn chung doanh nghip Nh nc vn t chu sc p cnh tranh, cng khng b thc bch phi i mi cng ngh v qun l. Tht d hiu v sao hiu qu kinh t ca khu vc doanh nghip Nh nc thp hn cc khu vc, cho d chim t trng ln v ti sn, vn u t, vn tn dng, nhn lc c o to bi bn nhng phn ng gp vo GDP v ngn sch khng ng ng tin bt go. Mt dn chng: Trong cuc hp va qua vi Thng trc Chnh ph, Tp on Vinashin c cc B, ngnh nh gi hot ng mang li hiu qu kh. Tuy nhin, Ch tch Hi ng qun tr Tp on ny li a ra con s t sut li nhun nm 2007 ch c 0,5%, trong khi vn vay nc ngoi chu li trn 7% v vn vay trong nc 8,4-12%. My nm qua, khu vc dn doanh pht trin nhanh v mnh, to ra nhiu vic lm nht v t hiu qu kinh doanh cao hn khu vc kinh t Nh nc. Nn nh rng h kh khn gp bi doanh nghip Nh nc trong vic tip cn vn tn dng v quyn s dng t. H cn phi chu nhiu phin toi v tn nhiu chi ph bi trn trong nn hnh chnh cn nhiu th tc quan liu, ri rm. Cha c mt mi trng cnh tranh bnh ng th ti thnh cng khng th xoay x trn nhng lnh a kinh doanh c quyn. cc nc tn ti nn kinh t th trng hng thp k nay, s d th trng lnh mnh, nng ng, pht trin mnh l nh cnh tranh. Ai cng hiu c quyn l bp cht cnh tranh. n lc nn gii phu tnh cnh tranh trong mi trng kinh doanh ca nc ta, tm ra nhng tr lc ang km hm vic to ra mi trng cnh tranh bnh ng. t cc doanh nghip Nh nc vo mi trng kinh doanh thc s bnh ng theo php lut, khng ch lm cho khu vc kinh t Nh nc mnh ln m cn khin cho ton b nn kinh t pht trin vng mnh trong cuc cnh tranh ton cu c quyn sinh ra t cnh tranh t do, c quyn i lp vi cnh tranh t do. Nhng s xut hin ca c quyn khng th tiu c cnh tranh, tri li n cn lm cho cnh tranh tr nn a dng, gay gt v c sc ph hoi to ln hn. Trong giai on quc ch ngha, khng ch tn ti s cnh tranh gia nhng ngi sn xut nh, gia nhng nh t bn va v nh nh trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh, m cn c thm cc loi cnh tranh sau: Mt l, cnh tranh gia cc t chc c quyn vi cc x nghip ngoi c quyn. Cc t chc c quyn tm mi cch chn p, chi phi, thn tnh cc x nghip ngoi c quyn bng nhiu bin php nh: c chim ngun nguyn liu, ngun nhn cng, phng tin vn ti, tn dng, h gi c h thng... nh bi i th. Hai l, cnh tranh gia cc t chc c quyn vi nhau. Loi cnh tranh ny c nhiu hnh thc: cnh tranh gia cc t chc c quyn trong mt ngnh, kt thc bng mt s tho hip hoc bng s ph sn ca mt bn cnh tranh; cnh tranh gia cc t chc c quyn khc ngnh c lin quan vi nhau v ngun nguyn liu, k thut... Ba l, cnh tranh trong ni b cc t chc c quyn. Nhng nh t bn tham gia Ccten, Xanhica cnh tranh vi nhau ginh th trng tiu th c li hoc ginh t l sn xut cao hn. Cc thnh vin ca Trt v Cngxocxiom cnh tranh vi nhau chim c phiu khng ch, t chim a v lnh o v phn chia li nhun c li hn.
-4-

II) S biu hin ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d trong giai on ch ngha t bn c quyn: A) Ch ngha t bn c quyn l g? 1. Nguyn nhn hnh thnh ch ngha t bn c quyn: Cnh tranh => Tch t v tp trung t bn ngy cng tng => c quyn. tm kim li nhun c quyn cao. Cnh tranh thc y tin b k thut - cng ngh, to th c quyn cho mt s t chc ln. S pht trin ca tn dng t bn ch ngha to iu kin tch t v tp trung vn ln 2. Nm c im c bn ca ch ngha t bn c quyn: 2.1. S tp trung sn xut v cc t chc c quyn: a. S tp trung sn xut: L qu trnh thay th cc x nghip nh, b tr phn tn bng cch x nghip ln c ng cng nhn v lm ra mt khi lng sn phm ln. Chnh s tch t v tp trung t bn dn ti s tch t v tp trung sn xut. ** Nguyn nhn c th: u th k 20 trong cc nc t bn s cnh tranh din ra ht sc gay gt dn n: Mt s nh t bn c u th v vn v k thut chin thng v thn tnh cc x nghip nh. Xut hin xu th thnh lp cc cng ty c phn . u th k 20 do KHKT pht trin nn i hi vn ln ng dng c vo sn xut: Trong khng hong kinh t ch nhng x nghip ln kh nng tn ti. S pht trin h thng tn dng to iu kin cho tp trung sn xut. S tp trung sn xut pht trin n mt mc nht nh s lm hnh thnh cc t chc c quyn lin minh gia cc nh t bn nm phn ln vic sn xut v tiu th 1 s loi hng ha no nhm thu li nhun cao. Cc hnh thc tp trung sn xut Cng ty c phn v x nghip lin hip.

b. Cc t chc c quyn: Cc hnh thc t chc c quyn c bn: cartel, syndicate, trust, consortium. c quyn v cnh tranh l 2 mt tri ngc nhau song cc nc quc khi xut hin cc t chc c quyn th khng th tiu c cnh tranh m li lm cnh tranh gay gt hn. S tn ti ca cc t chc c quyn vn da trn c s ca ch chim hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut. cc nc quc vn cn tn ti cc x nghip nh cha b hn tnh vo cc t chc c quyn. Trong cc nc quc vn cn sn xut hng ha ca nng dn v th th cng 3 loi cnh tranh trong ch ngha quc: gia cc t chc c quyn vi nhau, gia cc t chc c quyn vi cc x nghip ngoi c quyn, v ngay trong ni b tng t chc c quyn 2.2. T bn ti chnh v u s ti chnh: a. Vai tr mi ca t bn ngn hng trong giai on ch ngha t bn c quyn, khi trong cng nghip din ra tch t v tp trung sn xut th trong ngn hng cng c tch t v tp trung t
-5-

bn, lm hnh thnh nn cc ngn hng ln cnh tranh vi nhau cc t chc c quyn trong ngn hng. Do nm c lng t bn tin t ln, cc ngn hng c kh nng chi phi nhiu hat ng kinh t - x hi. b. T bn ti chnh: T bn ti chnh l mt loi t bn c hnh thnh trn c s s xm nhp ln nhau gia t bn cng nghip v t bn ngn hng. T bn ngn hng vi vai tr v a v mi ca mnh, c ngi tham gia vo cc t chc c quyn cng nghip theo di vic s dng vn vay. hn ch s chi phi ca ngn hng, cc nh t bn cng nghip cng can thip vo hat ng ca t bn ngn hng bng cch mua c phiu hoc thnh lp ngn hng cho ring mnh. Hai qu trnh thm nhp y gn kt vi nhau, lm cho t bn cng nghip v t bn ngn hng dn tr nn ng nht vi nhau, hnh thnh nn t bn ti chnh. Cc nhm t bn ti chnh c tim lc mnh tr thnh cc u s ti chnh (hay cn gi l ti phit), thc hin thao tng i sng kinh t chnh tr cc nc t bn. 2.3. Xut khu t bn: a. Xut khu hng ha: Xut khu hng ha l th on cc nc t bn tin hnh bc lt cc nc chm pht trin thng qua trao i khng ngang gi. b. Xut khu t bn: Xut khu t bn cng l xut khu gi tr ra nc ngoi nhng c tin hnh di hnh thc u t t bn ra nc ngoi bc lt gi tr thng d v mt s ngun li khc cc nc nhp khu t bn. y thc cht l cng c cc tp on t bn bc lt cc nc chm pht trin. Xut khu t bn l mt tt yu trong thI k ch ngha t bn c quyn v: u th k 20 mt s nc t bn tch ly c mt lng vn khng l m nu u t trong nc th s thu c li nhun t hn so vi nu u t nc ngoi. Cc nc lc hu v kinh t th thiu vn nhng gi nhn cng thp v nguyn liu li di do. Cc nc tng i pht trin c nhu cu v vn I mi trang thit b k thut. Nhng hnh thc xut khu t bn: Xut khu t bn sn xut: nc xut khu t bn u t vn xy mi hoc mua li x nghip, u t xy dng c s h tng. Xut khu t bn cho vay: nc xut khu t bn cho chnh ph hoc t nhn vay tin hoc hng ha, vt t. 2.4. S phn chia th gii v kinh t : Trong thi k t bn t do cnh tranh, lng hng ha sn xut ra cha ln. Song n thi ch ngha t bn c quyn, lng hng ha c sn xut tng chng mt, lm ny sinh nhu cu v th trng v nguyn liu ngoi nc. Mt khc, hng ha em bn nc ngoi thu c li nhun ln hn so vi hng ha em bn trong nc. Do tm quan trng ca th trng bn ngoi, gia cc nc quc din ra cuc cnh tranh gay gt ginh git th trng th gii, hnh thnh nn nhng tha thun c tnh cht lng on gia cc t chc c quyn trong vic sn xut v tiu th mt s loi hng ha, to nn nhng t chc c quyn quc t - lin minh gia cc t chc c quyn ln ca cc nc phn chia th trng th gii, c chim ngun nguyn liu, quy nh quy m sn xut ca tng t chc, nh ra gi c c quyn nhm thu li nhun c quyn cao. 2.5. S phn chia th gii v lnh th: S phn chia th gii v mt lnh th l h qu tt yu ca s phn chia th gii v kinh t, biu hin vic cc nc quc xm chim v thuc a ha nhng nc chm pht trin hng c chim ngun nguyn liu, th trng tiu th hng ha v a im lp cn c qun s. Qu trnh pht trin ca ch ngha t bn cc nc ni chung din ra khng u; c nhng nc t bn ra i sau nhng kinh t li pht trin vt bc, mun u tranh phn chia li th gii. Phng php ph bin l chin tranh.

-6-

B) Quy lut gi tr: L c s ca mi nn tng kinh t, th hin s chi phi ca n trong qu trnh sn xut, phn phi, trao i, lm sao cho cc qu trnh ph hp vi nhng c im tiu dng v tch tr x hi. Trong Kinh t chnh tr Mc - Lnin, quy lut gi tr l c s pht trin hc thuyt gi tr lao ng. Marx cho rng, l quy lut chung ca sn xut hng ha v t nh cao trong thi k pht trin ch ngha t bn. Khi pht trin hc thuyt gi tr v lao ng Marx xut khi nim chi ph lao ng x hi nh l mt tiu chun nh lng cho mi chi ph lao ng c th trong iu kin kinh t-x hi nht nh. Theo , quy lut gi tr i hi sn xut v trao i hng ho phi c thc hin ph hp vi chi ph lao ng x hi cn thit. Ni cch khc, ni dung hot ng ca n l: sn xut v trao i hng ha da trn nn tng chi ph lao ng x hi cn thit nh nhau v chi ph lao ng c th khc nhau. Do hnh thi biu hin ca quy lut ny l s dao ng gi c. Gi c l biu hin bng tin ca gi tr, hng ha trao i trn th trng theo nguyn tc ngang gi v theo quan h cung - cu, nn quy lut gi tr c th hin nh l quy lut gi c. S chi phi ca quy lut gi tr, thng qua s dao ng gi c, c th hin trong cc qu trnh sau:

1. Phn phi lao ng x hi gia cc ngnh kinh t; 2. Thng xuyn gim chi ph lao ng trong sn xut bng cch p dng cng ngh mi; 3. Phn ha gia cc nh sn xut v v th, loi khi lnh vc sn xut nhng c th khng c kh nng gim gi thnh trn mt n v sn phm ca mnh.

C) Quy lut gi tr thng d: L mt trong nhng khi nim trung tm ca kinh t chnh tr Mc - Lnin. Cc Mc nghin cu v a ra mt s cng thc tnh ton xung quanh khi nim ny trong cc tc phm vit v kinh t chnh tr ca ng. N c s dng khng nh lao ng thng d ca cng nhn b cc nh t bn ly i, l nn tng cho s tch ly t bn. => Vy biu hin hot ng ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d trong giai on ch ngha t bn c quyn: - Cc t chc c quyn hnh thnh do chnh s vn ng ni ti ca ch ngha tubn sinh ra. c quyn l biu hin mi, mang nhng quan h mi nhng n khng vt ra khi cc quy lut ca ch ngha t bn, m ch l s tip tc m rng, pht trin nhng xu th su sc nht ca ch ngha t bn v ca nn sn xut hng ho ni chung, lm cho cc quy lut kinh t ca nn sn xut hng ho v ca ch ngha t bn c nhng biu hin mi. - Do chim c v tr c quyn nn cc t chc c quyn p t gi c c quyn; gi c c quyn thp khi mua, gi c c quyn cao khi bn. Tuy nhin, iu khng c ngha l trong giai on quc ch ngha quy lut gi tr khng cn hot ng. V thc cht, gi c c quyn vn khng thot ly v khng ph nh c s ca n l gi tr. Cc t chc c quyn thi hnh chnh sch gi c c quyn chng qua l chim ot mt phn gi tr v gi tr thng d ca nhng ngi khc. Nu xem xt trong ton b h thng kinh t t bn ch ngha th tng s gi c vn bng tng s gi tr. Nh vy, nu nh trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh quy lut gi tr biu hin thnh quy lut gi c sn xut, th trong giai on quc ch ngha quy lut gi tr biu hin thnh quy lut gi c c quyn. - Trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh, quy lut gi tr thng d biu hin thnh quy lut t sut li nhun bnh qun. Bc sang giai on ch ngha quc, cc t chc c quyn thao tng nn kinh t bng gi c c quyn v thu c li nhun c quyn cao. Do
-7-

quy lut li nhun c quyn cao ch l hnh thc biu hin ca quy lut gi tr thng d trong giai on quc ch ngha. Ngun gc ca li nhun c quyn cao l lao ng khng cng ca cng nhn cc x nghip c quyn; mt phn lao ng khng cng ca cng nhn cc x nghip khng c quyn; mt phn gi tr thng d ca cc nh t bn va v nh b mt i do thua thit trong cuc cnh tranh; lao ng thng d v i khi c mt phn lao ng tt yu ca nhng ngi sn xut nh, nhn dn lao ng cc nc t bn v cc nc thuc a, ph thuc. Nh vy, s biu hin ca quy lut gi tr thng d trong giai on quc ch ngha thnh quy lut li nhun c quyn cao ch l s phn nh quan h thng tr v bc lt ca t bn c quyn trong tt c cc ngnh kinh t ca x hi t bn v trn ton th gii. 1 - C ch bc lt t bn ch ngha: C. Mc vch ra rng, t bn khng h pht minh ra lao ng thng d, rng: "Ni no m mt b phn x hi chim c quyn v nhng t liu sn xut th ni ngi lao ng, t do hay khng t do, u buc phi thm vo thi gian lao ng cn thit nui sng bn thn mnh mt s thi gian lao ng di ra dng sn xut nhng t liu sinh hot cho ngi chim hu t liu sn xut" (1). Quy lut k chim hu t liu sn xut bc lt ngi lao ng khng c t liu sn xut, c thc hin di nhng hnh thc v c ch khc nhau trong nhng hnh thi x hi khc nhau. Trong x hi chim hu n l, giai cp n l b l thuc hon ton v thn th vo giai cp ch n, th ngoi vic b bc lt lao ng thng d, n l cn b chim mt phn ln sn phm cn thit ca giai cp n l. Trong ch phong kin, giai cp nng n c mt phn t do v thn th i vi giai cp a ch v ch bc lt lao ng thng d biu hin di hnh thc bc lt a t, lao ng thng d v lao ng cn thit c phn chia r rng. Bi vy, theo C.Mc c ch bc lt thi phong kin c nhiu tin b hn chim hu n l. Giai cp t sn bc ln v i lch s cng l giai cp c chim t nhn nhng t liu sn xut ch yu ca x hi. Khc vi c ch bc lt trong hai hnh thi kinh t - x hi trc ch yu da trn quan h hin vt, c ch bc lt t bn ch ngha da trn quan h gi tr; ni cch khc l quan h trao i nhng vt ngang gi (tc l tun theo quy lut gi tr). Quan h ny che du s bc lt trong mt c ch trao i vi v b ngoi nh l t do v bnh ng, chnh v vy m cc nh kinh t hc trc C.Mc khng thnh cng trong vic l gii bn cht bc lt t bn ch ngha. A. Smith v D. Ri-cc- quan nim mt cch hi ht, b ngoi rng, mua bn gia t bn v cng nhn hnh nh l mua bn lao ng nn c hai ng u gp b tc trong vic l gii mt cch khoa hc bn cht v ngun gc ca li nhun. Chng hn, nu lao ng l hng ha th n phi c kt tinh vo vt, nh vy l cng nhn bn hng ha ch khng bn lao ng; lao ng c xc nh l thc o ca mi gi tr th khng th t ly n o lng gi tr ca bn thn n. Mt khc, nu mua bn lao ng m trao i ngang gi th khng cn c s tn ti ca li nhun, nhng thc t li nhun tn ti mt cch khch quan. Vy, theo cc cch gii thch , quy lut gi tr mu thun vi quy lut sn xut ra li nhun v ngc li. C. Mc pht hin rng, quan h mua bn gia cng nhn v t bn khng phi l mua bn hng ha lao ng m l mua bn mt loi hng ha c bit - hng ha sc lao ng. Hng ha ny c gi tr v gi tr s dng khc vi cc hng ha thng thng. Gi tr ca hng ha sc lao ng l gi tr nhng t liu sinh hot ti thiu cn thit ti sn xut sc lao ng ca cng nhn v bao hm nhng yu t tinh thn, lch s v dn tc... - Gi tr s dng ca hng ha ny (tc l tiu dng n trong qu trnh sn xut) c kh nng to ra mt lng gi tr ln hn gi tr ca chnh n l sc lao ng. Do d nh t bn tr gi tr sc lao ng cho cng nhn trn c s trao i ngang gi th vn thu c phn gi tr di ra, bin thnh li nhun. Nh vy, quy lut gi tr v quy lut sn xut ra li nhun khng ph nh ln nhau m song song tn ti: trao i gia t bn v cng nhn tun theo quy lut ngang gi (quy lut gi tr sc lao ng) nhng
-8-

nh t bn vn thu c phn di ra ngoi gi tr sc lao ng; phn di ra c C. Mc gi l gi tr thng d. Nh vy, bc lt lao ng thng d biu hin thnh bc lt gi tr thng d l quy lut bc lt c th ca phng thc sn xut t bn ch ngha v l quy lut tuyt i ca phng thc sn xut . T s gia gi tr thng d v t bn kh bin hay t s gia lao ng thng d v lao ng cn thit l t sut gi tr thng d; t sut ni ln mc bc lt giai cp cng nhn. Gi tr thng d c biu hin b ngoi l mt s tin di ra ngoi t bn ng trc; s tin c tn gi l li nhun. Phm tr li nhun che du quan h bc lt v n lm cho ngi ta d lm tng l con ca t bn ng trc (c + v) ch khng phi l con ca t bn kh bin (v). Tng s gi tr thng d bc lt c phn chia thnh cc loi thu nhp n bm trong x hi t bn: li nhun cng nghip, li nhun thng nghip, li nhun ngn hng; n cn c phn chia nh hn na thnh li nhun doanh nghip, li tc cho vay v.v.. Qu trnh phn chia tun th theo quy lut cnh tranh bnh qun ha t sut li nhun. Gi tr thng d cn phi phn chia cho ch s hu rung t di hnh thc a t. Nh vy, tng s gi tr thng d do ton b giai cp v sn, cng nhn to ra trong cc ngnh sn xut b ton b giai cp t bn v a ch phn chia nhau trong cuc u tranh khng khoan nhng. Trong giai on ch ngha t bn c quyn, nh cao ca n l c quyn nh nc l ch ngha quc, c nhiu bin i trong hnh thc v c ch bc lt t bn ch ngha. Quy lut sn xut gi tr thng d biu hin thnh quy lut t sut li nhun bnh qun trong thi k t do cnh tranh th nay, trong ch ngha t bn c quyn, n biu hin thnh quy lut t sut li nhun c quyn cao; quy lut gi tr biu hin thnh quy lut gi c sn xut trong thi k t do cnh tranh nay biu hin thnh quy lut gi c c quyn vi h thng gi bn c quyn cao, gi mua c quyn thp do t bn c quyn can thip v p t v.v.. Nhng b phn cu thnh li nhun c quyn cao l: lao ng thng d, thm ch mt phn lao ng cn thit ca cng nhn trong x nghip c quyn; mt phn lao ng thng d ca cc x nghip nh v va do x nghip c quyn xn bt thng qua h thng gi c c quyn; lao ng thng d, thm ch mt phn lao ng cn thit ca nng dn v th th cng cng b bc lt thng qua h thng gi c c quyn; phn quan trng l siu li nhun thuc a da trn s bc lt nng n lao ng thng d v mt phn lao ng cn thit ca nhn dn lao ng nhng nc thuc a hay ph thuc. Cng vi s pht trin ca cch mng khoa hc - k thut v ca ch ngha t bn c quyn nh nc, c ch bc lt tr nn phc tp v tinh vi hn (ch ngha Taylo, ch ngha Fayol, ch ngha Ford, ch ngha Ford mi v.v., ln lt xut hin bin minh cho tnh cng bng, sng phng trong quan h gia t bn vi lao ng). Trn thc t trong ch ngha t bn hin i, ngy cng c nhiu th on v hnh thc bn rt li nhun tinh vi khng t ngi cn lm tng n mt th ch ngha t bn mi "nhn vn" hn trc y, nh "ch ngha t bn nhn dn", "x hi tham d"... iu khng th che du c l s hnh thnh mt tng lp t sn n bm, qu tc, thc li, ti phit; s thao tng c tnh cht ton cu ca cc tp on xuyn quc gia, tnh trng bt bnh ng trong cc quan h thng mi quc t; s xut hin ca ci gi l ch ngha thc dn kinh t; s p t chnh sch gia ng v Ty, gia cc nc giu vi cc nc ngho... 2 - o su s phn cc x hi - h qu tt yu ca quy lut bc lt t bn ch ngha S phn ha x hi thnh giai cp khng lao ng nhng giu c, y quyn lc, thng tr, p bc a s ngi trong x hi v giai cp lao ng sn xut ra ca ci x hi nhng ngho kh, b tc mi quyn v b p bc l sn phm tt yu ca mi x hi c ch ngi bc lt ngi da trn ch t hu v t liu sn xut. Nhng s phn cc x hi vi hnh thc biu hin kinh t ca n l s phn ha giu - ngho trong cc x hi n l v phong kin, mc d cc ch
-9-

 bc lt siu kinh t ny biu hin ra l d man, tn bo, nhng l c hn . Trong ch bc lt t bn ch ngha, s phn cc x hi l v cng su sc, s phn ha giu ngho c y ti cc . y ca ci ngy cng tp trung vo mt s nh cc c nhn l nhng triu ph v t ph; cc i lp l nhng ngi sng di mc ngho kh cc nc t bn pht trin v ng o nhng ngi cng kh, i rt cc nc t bn ang pht trin. Ch bc lt t bn ch ngha sm chp ly nhng thnh tu mi ca khoa hc, k thut v cng ngh khng ngng nng cao nng sut lao ng x hi, do nng sut lao ng thng d cng ngy cng tng theo; c ch bc lt t bn ch ngha chuyn hng sang da ch yu trn s tng nng sut lao ng. Cng trn c s k thut pht trin m c ch bc lt da trn tng cng lao ng thi qu v ko di ngy lao ng mt cch che du cng pht trin. Ca ci x hi ngy cng c to ra nhiu, nhng li ch tp trung vo mt cc. Mt khc, ni dung vt cht ca ch bc lt t bn ch ngha l gi tr thng d mang hnh thc gi tr trao i (tc l vng bc hay tin t); trong quan h bc lt da trn hnh thc gi tr trao i, lng thm kht tng lao ng thng d v kht vng lm giu trn c s c y ti cc . S d nh vy l v gi tr trao i vi hnh thc biu hin vt cht ca n l vng, tc tin t, v mt cht lng c sc mnh v hn (c tin l c tt c), v mt s lng bao gi cng c hn. Mu thun gia cht lng c sc mnh v hn v s lng c hn lm tng lng thm kht v vt c nhiu tin. Do tt c nhng iu kin lch s v tnh hnh trn, quy lut bc lt t bn ch ngha y su qu trnh phn cc x hi m cc x hi bc lt trc kia khng th snh kp. c im ca sn xut t bn ch ngha cn l ti sn xut m rng nhm m rng bc lt v ngy cng tch t tp trung t bn ci tin k thut, tng nng sut lao ng lm cho gi tr c bit thp hn gi tr x hi vi mc ch thu li nhun cao hn li nhun trung bnh v thng trong cnh tranh. Do , t bn tch ly ngy cng ginh u t nhiu hn vo vic hin i ha gung my sn xut, lm cho kt cu hu c (c/v) ca t bn thay i theo hng: t bn bt bin (c) tng ln c v gi tr tuyt i v tng i trong khi t bn kh bin (v) tng ln tuyt i, nhng gim tng i do k thut hin i va t tin va lm gim s lng cng nhn vn hnh my mc. Quy lut kt cu ca t bn thay i theo hng tng ln nh vy dn n gim mc cu v sc lao ng trong khi s lng ca giai cp cng nhn tng ln cng vi s pht trin ca sn xut t bn ch ngha. T dn n nn nhn khu tha tng i hay nn tht nghip v hnh thnh i qun cng nghip tr b. Tch t, tp trung t bn trong qu trnh tch ly cng a n kt qu mt s t nh t bn tc ot ca s ng nh t bn nh v va qua con ng cnh tranh "c ln nut c b". Nn ngho kh, p bc, n dch, bc lt cng tng ln. Vy l, s tp trung t liu sn xut v x hi ha lao ng t n ci im m chng khng cn thch hp vi ci v t bn ch ngha ca chng na... 3 - ngha ngy nay ca Hc thuyt v gi tr thng d i vi nc ta Trong Hc thuyt v gi tr thng d, C. Mc c mt nhn nh c tnh cht d bo khoa hc trong x hi hin nay, l: "Mc ch thng xuyn ca nn sn xut t bn ch ngha l lm th no vi mt t bn ng trc ti thiu, sn xut ra mt gi tr thng d hay sn phm thng d ti a; v trong chng mc m kt qu y khng phi t c bng lao ng qu sc ca nhng ngi cng nhn, th l mt khuynh hng ca t bn, th hin ra trong ci nguyn vng mun sn xut ra mt sn phm nht nh vi nhng chi ph t nht v sc lc v t liu, tc l mt khuynh hng kinh t ca t bn dy cho loi ngi bit chi ph sc lc ca mnh mt cch tit kim v t ti mc ch sn xut vi mt chi ph t nht v t liu" (2). T vic nghin cu Hc thuyt gi tr thng d ca C. Mc, chng ta thy r t nht ba vn ln trong giai on pht trin hin nay ca t nc.
- 10 -

Mt l, trong thi k qu nn kinh t nc ta, trong mt chng mc no , quan h bc lt cha th b xa b ngay, sch trn theo cch tip cn gio iu v x cng c. Cng pht trin nn kinh t nhiu thnh phn chng ta cng thy r, chng no quan h bc lt cn c tc dng gii phng sc sn xut v thc y lc lng sn xut pht trin, th chng chng ta cn phi chp nhn s hin din ca n. Hai l, trong thc t nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha nc ta hin nay, mi phng n tm cch nh lng rnh mch, my mc v x cng v mc bc lt trong vic hoch nh cc ch trng chnh sch, cng nh c thi phn bit i x vi tng lp doanh nhn mi u xa ri thc t v khng th thc hin c. iu c sc thuyt phc hn c hin nay l quan h phn phi phi c th ch ha bng lut. ng li ch trng chnh sch ca ng v Nh nc mi khi c th ch ha thnh lut v cc b lut th chng nhng gp phn xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha, ly lut lm cng c v c s iu chnh cc hnh vi x hi ni chung, m cn c hnh vi bc lt ni ring. Ai chp hnh ng php lut th c x hi tha nhn v tn vinh theo phng chm: dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh. Trong nhn thc, quan im chung nn coi cng chnh l mc bc lt c x hi chp nhn, tc l lm giu hp php. Trong qun l x hi th phi kim sot cht ch thu nhp c nhn, thu nhp doanh nghip , mt mt, chng tht thu thu, mt khc, bo m s cng bng trong phn phi thng qua Nh nc v bng cc "knh" phn phi li v iu tit thu nhp x hi. Thit ngh, y l mt hng tip cn vn bc lt gip chng ta trnh c nhng nhn thc gio iu, phi bin chng v quan h bc lt, cng nh vic vn dng n trong mt giai on lch s c th ca vic gii phng sc sn xut, to ng lc pht trin kinh t v ch ng hi nhp thnh cng vi nn kinh t quc t. Ba l, mt khc cng phi bo v nhng quyn chnh ng ca c ngi lao ng ln gii ch s dng lao ng bng lut v bng cc ch ti tht c th mi bo m cng khai, minh bch v bn vng. Nhng mu thun v li ch trong qu trnh s dng lao ng l mt thc t, vic phn x cc mu thun y nh th no trnh nhng xung t khng cn thit cng li l mt yu cu cp thit hin nay, th hin trong bn cht ca ch mi. Bo v c nhng quyn li chnh ng, nhng quyn li c lut php bo v, ca tt c cc bn trong quan h lao ng l mt bo m cho vic vn dng mt cch hp l quan h bc lt trong iu kin hin nay, ng thi cng l nhng ng gp c bn nht cho c qu trnh hon thin v xy dng m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam. Nh vy, s biu hin ca quy lut gi tr thng d trong giai on quc ch ngha thnh quy lut li nhun c quyn cao ch l s phn nh quan h thng tr v bc lt ca t bn c quyn trong tt c cc ngnh kinh t ca x hi t bn v trn ton th gii./.

- 11 -

*** Ht ***

- 12 -