Sakarya niversitesi Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm

SOL JEL PROSES LE AMORF MALZEME RETM

AMORF MALZEMELER DEV SUNUMU Yrd. Do. Dr. Nil TOPLAN

ERK
Sol jel ynteminin Tarihesi Sol jel yntemini Sol jel ynteminin avantajlar ve

dezavantajlar Sol jel yntemi ile yaplan mazlemeler Sol jel yntemi ile yaplan camseramik retimi
2

SOL JEL PROSESNN GEM lk olarak 1800lerde kefedildi. Ebelman ve Grahamn almas: asidik artlarda(TEOS) tetra ethyl ortho silicate hidrolizi. 1930lardan beri yaygn olarak allmaya baland 1938de Almanyada ilk patent alnmtr 1943de Jenaer Glas Werkde sol-jel yntemiyle oksit kaplamalar yaplmtr 1970lerde oda scaklnda cam oluumu baarldndan yeniden ilgi ekti 1971de Dislich tarafndan ok bileenli camlarn retiminin ardndan aratrma saysnda patlama olmutur.

SOL-JEL YNTEM

leri mhendislik seramiklerinin retiminde kullanlan balang malzemelerinin mikron alt boyutta, saf reaktif ve daha dk scaklklarda sinterlenebilir olmas istenmektedir. Ayrca klasik retim metotlaryla retilmesiyle ekillendirilmesi mmkn olmayan malzemelere (kaplama ve fiberler) olan ihtiyacn artmas ile bunlarn imalini mmkn klacak olan retim yntemlerine ihtiya duyulmaktadr. Tm bu zorlayc etkiler sonunda seramik malzemeler alannda son yllarda hzla gelien bir konuda sol-jel yntemidir.Sol-jel yntemi son yirmi yldr zerinde allan bir seramik retim yntemi olup, kelime anlamyla solsyon-jelleme (solutiongelation) kelimelerinin ksaltl olarak kullanlmaktadr. Bu yntem seramik retiminde kullanlan kimyasal bir prosesdir. Bir solsyonun veya sspansiyonun jelleebildii tm sistemleri iermektedir.
4

Sol nedir ? Sol ; sv ierisinde kolloidal kat taneciklerinin kararl bir sspansiyonudur. Bu kat tanecikleri, yerekiminden daha byk dispersiyon kuvvetlerinden sorumlu olduundan yeterince kk olmaldr.

Kolloid nedir ? Kolloid olarak tanmlanan tanecikler gzle grlemeyecek kadar kk 500 nm (1 nm = 10-9 m) ve daha altndaki boyutlara sahip taneciklerdir.Bu tanecikler normal optik mikroskopla grlemezler. nk maksimum boyutlar n dalga boyuna eittir Jel nedir ? Jel ; Kolloidal paracklarn ktrlmesiyle elde edilen ve bol miktarda su ieren keleklere denir. Jel , kat ve sv faz arasnda bir ara fazdr.
5

Balang zeltilerinin Kimyas metotlarla elde edilebilen inorganik sol ve jeller, bir sv ortamda znebilen kimyasal reaktanlardan direkt olarak sentez edilebilir.
Balang Farkl

maddelerinin tm tipleri kullanlabilir. Bunlarn iki ana grubu vardr : - metalik tuzlar - alkoksitler

Metalik

tuzlarn genel forml : MmXn Burada M : metal X : anyonik grup m , n : stokiyometrik katsaylar

iin genel forml M(OR)n n: Alkol grubunun bir M: katyonuyla kombinasyonunu ierir.

Alkoksitler

Sol-jel prosesinin esas metal alkoksit zeltileri veya metal tozlar, nitratlar, hidroksitler ve oksitler gibi inorganik bileiklerin belirli oranlarda su ve asitle birletirilerek bir solsyon meydana getirilmesi ve bu solsyonun belirli scaklklarda kartrlmas neticesinde solsyon ierisinde birbirini izleyen bir dizi kimyasal reaksiyon ve taneciklerin sahip olduu yzey yklerinin elektro kimyasal etkileimleri ile bir a meydana gelmesi ( jelleme ) ve bu an gitgide byyp sistem ierisindeki btn noktalar ulaarak komple bir yap ( jel ) meydana getirmesidir. Sol-jel oluumu Sol-jel sentezlenmesi,zamana bal bir dizi ilem adm ile oluur. lk adm zelti oluturma admdr. Bu admda eitli balang maddeleri, uygun zclerle reaksiyonu neticesinde homojen zeltiler hazrlanr. Tipik olarak zelti hazrlama kademesinden sonra nihai youn rne kadar sol-jel prosesi; hidroliz, polimerizasyon, younlama, jelleme, ykama ve yalandrma eklindedir.
7

Sol-jel Ynteminin Kullanm

Monolitik Fiberler Kaplamalar Tozlar

ekiller

Sol-jel teknii ile retim ak

Sol-jel Ynteminin Basamaklar 1. Alkoksit hidrolizi 2. Peptidleme veya polimerizasyon 3. Jel eldesi 4. Kalsinasyon / Sinterleme 1. Alkoksit Hidrolizi Hidroliz hzn etkileyen faktrler Su miktar Katalizr tipi zc deriimi Scaklk Optimum molar su/alkoksit oran 100dr. Bylece alkoksit tanecikleri, bol su iinde birbirleri arasndaki mesafeyi aabilirler. Asit katalizrler, polimerleri hafif balarla balarken, baz katalizrler kuvvetli balarla balarlar. Distile su ile scak ortamda (>80 C) alldnda daha kararl bir kolloid yap oluturur.
9

Hidroliz reaksiyonu u basamaklardan oluur ; M(OR)n + H2O HO-M(OR)n-1 + R-OH HO-M(OR)n-1 + H2O (HO)2-M-(OR)n-2 + R-OH (HO)2-M-(OR)n-2 (HO)n-M

14.03.2008

10

2. Peptidleme Peptidleme, keltilerin bir zc etkisiyle datlmasdr. Bu keltilerin datlmasyla bir sol hazrlanm olur. Peptidlemede kullanlan en uygun maddeler, elektrolitlerdir. Elektrolitler, taneciklere belli bir yk verirler. Yklemenin gerekliliinin nedeni, kolloidal taneciklerin ancak ykl olduklar zaman kararl halde bulunabilmeleridir. Bir zelti, negatif ykl bir kolloidal zelti oluturuyorsa, OH- iyonlar ile (bazlarla), pozitif ykl bir kolloidal zelti oluturuyorsa, H+ iyonlar ile (asitlerle) peptidletirilirler. Eklenecek asit miktar ortamn pH deeri ile ayarlanr.

zeltiye verilen elektrolit gereinden az veya ok olursa, peptidleme meydana gelmez. Yksek deriimdeki elektrolit, taneleri yksz brakarak peptidlemeyi nler. Az miktarda kullanldnda ise verdii yk de yeterli olmayacandan kelti durumu devam eder.

11

Peptidlemedeki kullanlan asitler

12

Jeller Jel genel olarak iki bileenden oluur Kat Sv Jel, svs ok olan kat ve sv fazlar aras bir sistemdir. Jelleme olay, kolloidal taneciklerin ekilleriyle yakndan ilgilidir. Jeli oluturan molekller birbirine zayf veya kuvvetli balarla balanarak, aralarndaki boluklarda sv bulunan iskelet eklinde dokular olutururlar. Jel oluumunun en nemli adm, bu jelin atlak oluumuna imkan vermeden kurutulmasdr. Jellerde kurutma, zcnn (alkol,su) fazlalnn giderilmesidir. Kurutmada jel bzlr ve meydana gelen kat yksek miktarda gzeneklilik ierir. Bu katya XEROGEL denir.

13

Kurutma srasnda meydana gelen krlmalar kapiler kuvvetlerden doar. Jeldeki gzenek aplar nanometre boyutunda ise, ierdikleri svnn hidrostatik basnc ok yksek olacaktr. Buna gre kk gzeneklere sahip jeller daha abuk krlacaktr. Bunu nlemek iin ok yava kurutma yaplarak, meydana gelecek gerilmeler giderilebilir. Jelin gzenek boyutu arttrlp muhtemel kuvvetler azaltlabilir. Faz Dnmleri Al2O3 sisteminin sol-jel yntemi ile retiminde balang maddesi olarak alkoksitler veya Alhidratlar kullanlmaktadr. Al-hidroksitlerin - Al2O3ya dnm srasnda ara fazlar olumaktadr. Ara fazlar ve dnm scaklklar aadaki gibidir;

Bhmit fazndan -Al2O3 fazna gei, yava ve scaklk, zaman parametrelerine bal olarak ilerleyen bir dnmdr. Bu srada kafes yaplarnda deiimler olmaktadr. Bhmit, ortorombik kristal yapya sahipken -Al2O3 tetragonal, -Al2O3 monoklinik, -Al2O3 trigonal yapya sahiptir.
14

Sol-Jel Ynteminin Avantajlar

Yksek

yzey alan ve serbest enerjiye sahip katlarn daha dk scaklkta sinterlenmesini salanmaktadr

solsyonlarnn kullanm ile fiber retimini salar ( SiO2, ZrO2-SiO2, Na2OZr-SiO2 sistemleri gibi ) fazdan soutma ile elde edilemeyen amorf yapdaki kat cam malzemelerin retimini salar. CaO-SiO2, SrO-SiO2, SiO2-TiO2, SiO2-Al2O3 sistemleri rnek verilebilir zerinde ince SiO2 ve TiO2 ( 1 ) kaplamalarn retimine imkan vermektedir. Kaplanan yzeylerin, kimyasal, elektrik ve optik zelliklerinin iyiletirilmesinde sol-jel metodu ile salanr
Kontrol ok Cam Sv

Metal-alkoksit

edilebilir ekil ve boyutlarda toz retimi salanr, rnein silika tozlar gibi

az miktarda ikinci fazlarn ana faz iinde homojen dalmas salanabilir ( % 0,3 TiO2-SnO2 sistemi gibi )

15

Sol-Jel Ynteminin Dezavantajlar

Bu

yntemle retilen tozlarn maliyeti yksektir esnasnda bzlme miktar ykselir

Proses nce

gzenekler yapda yer alabilir kalnt hidroksit yer alabilir kalnt karbon yer alabilir organik zeltiler sala zararldr

Yapda Yapda

Kullanlan lem

sresi uzundur

16

Alminyum Alkoksit ve Almina retim Alminyum metalinin alkolle reaksiyonu sonucu alkoksit oluturulmas ve bundan elde edilecek jelinde tlp kalsine edildikten sonra alminaya dnmesi beklenmektedir. Ksacas bu almada alminyum metalinden yola klarak -almina eldesi hedeflenmitir. Deneylerde aadaki sra izlenmitir: Alminyum Alkoksit Eldesi Alkoksitten Bhmit Eldesi Bhmitten -Al2O3 Eldesi retilen -Al2O3 Karakterizasyonu

17

-Al2O3 retimi
18

SOL-JEL METODUYLA CAMSERAMK RETM Bu yntemin geleneksel cam retiminden fark; yksek scaklklarda eriyikten deil, oda scaklnda zeltilerden yola klmasdr. Balang malzemeleri genelde alkoksitler ve metal tuzlardr. Su, asit veya alkol ile kartrlarak hazrlanan zeltiler hidroliz ve younlama reaksiyonlar sonucu jel haline dntrlr. Daha sonra jeller sl ileme tabi tutularak cam haline sokulur. Bu yntem ile byk boyutlu camlarn elde edilmesinde zorluklar vardr. Hidroliz rnlerinin ve organik kalntlarn kurutma ile uzaklatrlmas srasnda numunede atlaklar oluabilir. Sol-jel yntemiyle elde edilen amorf tozlarn preslenip sinterlenmesiyle camseramik retilir. Sol-jel ile retilen cam tozlarndan cam-seramik retiminde, yukarda bahsedilen presleme + sinterleme + sl ilem, presleme + sinterleme veya scak presleme yollarndan birisi izlenir. Sol-jel tekniinin geleneksel klasik cam retimine kar en nemli avantajlar; balang malzemelerinin ok temiz olmasnn yan sra molekl baznda kartrlmasndan dolay ok saf ve temiz camlarn elde edilebilmesi ve ok daha dk scaklklarda camlarn retilebilmesidir.
19

SiO2-Al2O3-MgO (TiO2)

SiO2-Al2O3-MgO (TiO2) retim ak

20

SiO2-Al2O3-CaO (ZnO)

SiO2-Al2O3-CaO (ZnO) retim ak

21

SiO2-Al2O3-MgO (TiO2) sistemi

SiO2-Al2O3-CaO (ZnO) sistemi

SiO2-Al2O3-LiO2 (P2O5) sistemi

SiO2-Al2O3-ZrO2 sistemi

22

KAYNAKLAR
Yrd. Do. Dr. Atilla EVCN Sol-Jel Prosesleri Ders Notlar Pierre A.C.,1998, Introduction to Sol-Gel Processing Reed J. S., 1994, Principles of Ceramics Processing Segal D., 1994, Chemical Synthesis of Advanced Ceramic Materials Sol-Gel Technology for Thin Films,Fibers,Preforms Colloid and Interface Science, Hiemenz,and Rajapalan, eds Inorganic Chemistry, Cotton, and Wilkinson, eds. 5th edition, Wiley Interscience

23

HAZIRLAYANLAR DLEK HURMA G040108009 SERDAR DEMR G050108046

BZ DNLEDNZ N TEEKKR EDERZ