T.C.

SLEYMAN DEMREL NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

BARTL HAZIR SIVA KAPLAMALARININ RADYASYON ZIRH ELEMANI OLARAK KULLANILABLRLNN GRNT LEME YNTEM LE ARATIRILMASI

Aysun SEVEN

Danman: Do. Dr. emsettin KILINARSLAN

YKSEK LSANS TEZ YAPI ETM ANABLM DALI ISPARTA 2011

NDEKLER

Sayfa NDEKLER ................................................................................................................ i ZET ............................................................................................................................... iv ABSTRACT .................................................................................................................... vi TEEKKR ................................................................................................................... viii EKLLER DZN ......................................................................................................... ix ZELGELER DZN ................................................................................................... xii SMGELER ve KISALTMALAR DZN ..................................................................... xiii

1.GR .................................................................................................................. 1 1.1. Radyasyonun tanm ve trleri.......................................................................... 1 1.1.1. ekirdek blnmesi ...................................................................................... 1 1.1.2. ekirdek kaynamas .................................................................................... 2 1.2. yonlatrc radyasyon ..................................................................................... 2 1.2.1. Elektromanyetik radyasyonlar ....................................................................... 2 1.2.1.1. Gama () nlar ........................................................................................ 2 1.2.1.2. X nlar ................................................................................................... 2 1.2.2. Parackl radyasyon ..................................................................................... 2 1.2.2.1. Alfa () nlar .......................................................................................... 2 1.2.2.2. Beta ()nlar .......................................................................................... 2 1.2.2.3. Serbest ntronlar ....................................................................................... 3 1.3. yonlatrc olmayan radyasyonlar ................................................................... 3 1.3.1. Optik radyasyonlar ........................................................................................ 3 1.3.1.1. Ultraviyole nlar .................................................................................... 3 1.3.1.2. EMR nitelikli radyasyonlar ........................................................................ 3 1.4. Radyasyon kaynaklar ..................................................................................... 4 1.4.1. Doal radyasyon kaynaklar ......................................................................... 4 1.4.1.1. Kozmik nlar .......................................................................................... 6 1.4.1.2. Yeryz kaynakl doal radyasyon ............................................................. 6 1.4.1.3. Radon ....................................................................................................... 7 1.4.2. Yapay radyasyon kaynaklar ........................................................................ 8 1.4.2.1. Tbbi uygulamalar ...................................................................................... 8 i

1.4.2.2. Endstriyel uygulamalar ............................................................................. 9 1.4.2.3. Nkleer serpinti.......................................................................................... 9 1.4.2.4. Nkleer g santralleri .............................................................................. 9 1.4.2.5. Tketici rnleri ........................................................................................ 9 1.5. Radyasyonun biyolojik etkileri........................................................................ 10 1.6. Radyasyondan korunma yollar ....................................................................... 13 1.6.1. Zaman kural ................................................................................................ 14 1.6.2. Mesafe kural ............................................................................................... 14 1.6.3. Zrhlama kural ............................................................................................ 15 1.7. Radyasyon gvenlii ynetmelii ................................................................... 16 1.8. Ar Betonlar .................................................................................................. 17 1.8.1. Barit agregal betonlarn zellikleri ............................................................. 18 1.9. Blme duvar sistemleri ................................................................................... 18 1.9.1. Alpan blme duvar .................................................................................... 19 1.9.2. Al ve alpann avantajlar ......................................................................... 20 1.10. Kurun ve kurun levha kaplamalar.............................................................. 21 1.10.1. Kurunun genel zellikleri ve kullanm alanlar ......................................... 21 1.10.2. Kurun levha ............................................................................................. 22 1.10.3. Kurunun salk zerine etkileri ................................................................ 25 1.11. Lifli betonlar ................................................................................................. 26 1.11.1. elik lifler .................................................................................................. 27 1.11.2. Polipropilen lif ........................................................................................... 28 2. KAYNAK ZETLER ...................................................................................... 30 3. MATERYAL VE YNTEM ............................................................................. 33 3.1. Materyal ......................................................................................................... 33 3.1.1. Barit ............................................................................................................. 33 3.1.2. imento ....................................................................................................... 33 3.1.3. Polipropilen ................................................................................................ 34 3.1.4. elik lif ........................................................................................................ 35 3.2. Yntem ........................................................................................................... 35 3.2.1. Hazr sva harc karm oranlar................................................................... 35 3.2.2. Hazr sva retimi ........................................................................................ 36

ii

3.2.3. Hazr sva kaplama deneyleri ....................................................................... 38 3.2.3.1. Basn dayanm ........................................................................................ 38 3.2.3.2. Eilme dayanm ....................................................................................... 39 3.2.4. Rntgen ekimleri ....................................................................................... 40 3.2.5. Radyasyon lmleri.................................................................................... 41 3.2.5.1. Gama spektroskopi sistemi ........................................................................ 41 3.2.6. Grnt ileme program.............................................................................. 46 4.ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA .................................................... 49 4.1. Basn dayanm sonular .............................................................................. 49 4.2. Eilme dayanm sonular .............................................................................. 50 4.3. Grnt ileme deneyinin sonular ................................................................ 52 4.4 Radyasyon tutuculuk zellilerinin sonular ..................................................... 58 5. SONU ............................................................................................................. 64 6. KAYNAKLAR .................................................................................................. 66 EKLER .................................................................................................................. 70 ZGEM .......................................................................................................... 72

iii

ZET Yksek Lisans Tezi BARTL HAZIR SIVA KAPLAMALARININ RADYASYON ZIRH ELEMANI OLARAK KULLANILABLRLNN GRNT LEME YNTEM LE ARATIRILMASI Aysun SEVEN Sleyman Demirel niversitesi Fen Bilimleri Enstits Yap Eitimi Anabilim Dal Danman: Do. Dr. emsettin KILINARSLAN

Radyasyon, daima doada var olan ve birlikte yaadmz bir olgudur. Gnmzde nkleer santrallerinin saysnn artmas, savalarda nkleer silahlarn kullanm olaslklar ve radyasyon yayan cihazlarn says ndaki art , nkleer kazalarn artmas da gz nne alnarak, radyasyondan korunma nlemleri alnmaldr. Radyasyondan korunmann temel kural zaman, mesafe ve zrhlamadr. Gnmzde yaplarda radyasyondan korunmak iin genellikle zrh kalkan olarak kurun kullanlmaktadr. Kurunun radyasyon tutuculuk zelliinin olmasnn yan sra insan salna da olumsuz birok etkisi bulunmaktadr. Geleneksel duvar zmlerine oranla blme duvar sistemleri ok daha ilevsel, montaj hzl, kaliteli ve ekonomiktir. Bu almada kurun blme duvara alternatif olarak radyasyon tutuculuk zelli i yksek baritli hazr sva kaplamalar retilmitir. Eilme dayanmn ykseltebilmek iin barit agregasyla elyaf lifli ve elik lifli hazr sva kaplama elemanlar retilmitir. Barit agregal hazr sva kaplamalarnn basn dayanmlar, eilme dayanmlar ve radyasyon tutuculuk zellikleri aratrlmt r. Ayrca grnt ileme yntemi ile bu malzemelerin radyasyon tutuculuk zellikleri incelenmitir. retilen baritli hazr sva kaplamalarndan grnt ileme teknikleri ile alnan dijital grnt sayesinde baritli hazr sva kaplamalarnn normal betona gre radyasyon tutuculuu, elyaf lifin beton ierisinde dal tespit edilmitir. Barit agregas kullanlarak retilen kp numunelerin basn dayanmlar, al kullanlarak retilen kp numunelerin dayanmlarndan daha yksek kmt r. Eilme dayanmlar iin elik lif kullanlarak retilen baritli hazr sva kaplamalarnn eilme dayanmlar lif kullanlmadan retilen numunelerin eilme dayanmndan yksek kt fakat elyaf lif kullanlarak retilen numunelerinse lif kullanlmadan retilen numunelerin eilme dayanmlarndan dk kt gzlenmitir. Al ile retilen numunelerin eilme dayanmlarna bakldnda da elyaf lif kullanlarak retilen numunelerin eilme dayanmlar lif kullanlmadan retilen numunelerin eilme dayanmlarndan dk kmt r. Ayrca al ile retilen numunelerin eilme dayanmlar barit ile retilen numunelerin eilme dayanmlarnda dk kt gzlenmitir.

iv

Grnt ileme iin retilen numunelerin rntgen filmlerinin histogram adl programda ilenmesi ile elde edilen veriler saysal deerlere dntrldnde barit ile retilen numunelerin al ile retilen numunelere kyasla radyasyon tutuculuk zelliinin yksek olduu aka grlmtr. Radyasyon tutuculuk deneyi ile bulunan sonular grnt ileme deneyi sonucunda elde edilen deerler karlat rlarak aralarnda bir korelasyon kurumutur. Kurulan korelasyon ile her iki deneyde elde edilen verilerin birbiri ile paralellik gsterdi i anlalmt r. Sonu olarak; allagelmi yntemlerden biri olan kurunun zrh kalkan olarak kullanmnn uygulanmas zaman alr, zel iilik gerektirir, maliyetlidir ve salk asndan risklidir. Bunun yerine alternatif bir yntem olarak gelitirilen barit agregal hazr sva kaplamalarla uygulama pratiklii ile zamandan tasarruf salanacak, maliyet en aza indirilecek ve insan saln tehdit eden unsurlar ortadan kaldrlm olacaktr.
Anahtar kelimeler: Barit, radyasyon tutuculuk, grnt ileme

2011, 72sayfa

ABSTRACT M.Sc. Thesis

INVESTIGATION OF MILL-MIXED BARITE PLASTERING WITH IMAGE PROCESSING METHOD AS THE AVAILABILITY OF RADIATION ARMOUR ELEMENT Aysun SEVEN Suleyman Demirel University Institute of Science and Technology Department of Building Education Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Semsettin KILINCARSLAN Nowadays, increase in the number of nuclear power plants, threat of nuclear weapons and radiation-emitting devices reveals the importance of radiation protection considering the increase in nuclear accidents. In our day, lead has largely been used as an armour shield in buildings to be protected from radiation. Besides its radiation-shielding feature, lead has negative impact upon human health, difficulties in forming and implementation difficulties and it is heavy. Compared to traditional wall solutions, partition wall systems are more functional, rapid assembly, of high quality and economical. In this study, mill-mixed barite plastering with higher radiation-shielding feature has been produced as an alternative to lead partition wall. To raise the bending strength, with barite aggregate fiberless, staple fibrous and steel fibrous plastering trim elements have been produced. Compressive strength, bending strength and radiationshielding features of mill-mixed barite aggregate plasterings have been investigated. Also, with image processing method, radiation-shielding features of these materials have been examined. Through the digital image obtained from mill-mixed barite plasterings by image processing methods, the compositions of mill-mixed barite plasterings inside the partition wall element have been investigated. The compressive strength of cube samples produced by using barite aggregate has been higher than the strength of samples produced by using plaster. For bending strengths, the bending strength of mill-mixed barite plasterings produced by steel fiber has been also higher than the samples produced as fiberless but the bending strength of samples produced by using staple fiber has been lower than the fiberless samples and the lowest strength has been obtained from the mill-mixed plasterings produced by plaster. Data, obtained by processing the digital radiographs of produced samples with image processing programs has been converted into a graphic and it has been clearly seen that samples produced by barite has more radiation-shielding feature compared to samples produced by plaster.

vi

On a radiation-shielding experiment the experimental values obtained by the method of Geiger Mller and the values obtained at the end of image processing experiment have been compared and a parallelism has been drawn between them. As a result, being one of the ordinary methods, leads usage as an armour shield and its implementation takes time, requires special labor, it is costly and dangerous for health. Instead of this, with mill-mixed barite plastering, developed as an alternative method, both radiation-shielding feature will be increased and with practical application it will save time and also cost will be minimized and elements that threaten the human life will be eliminated.

Key words: Barite, radiation conservatism, image processing

2011, 72 pages

vii

TEEKKR

Tezimin almalarm iin gerekli ortamn salanmas, almann sonulandrlmas ve karlalan her trl glklerin almasnda yn gsteren, her zaman ilgi ve teviklerini esirgemeyen dan manm sayn Do. Dr. emsettin KILINARSLAN a teekkrlerimi sunarm. Radyasyon deneyleri iin deneysel almalarn gerekletirilmesinde yardmc olan Prof. Dr. skender AKKURT a, grnt ileme deneyleri iin Ydr. Do. Dr. . Serkan NC ye ve gerekli laboratuar olanaklarnn salanmasnda desteini esirgemeyen blm bakanmz Prof. Dr. Mmin FLZ e teekkrlerimi sunarm. al malarmda bilgi ve yardmlarn esirgemeyen blm hocalarma teekkrlerimi sunarm. Deneysel almalarmda laboratuar ortamnda makinelerin kullanmnda yardmc olan ve benimle tecrbelerini paylaan yap eitimi blm teknisyenlerimize teekkrlerimi sunarm. Hayat mn her aamasnda beni yalnz brakmayan aileme ve ykseklisans arkadalarma sonsuz sevgi ve sayglarm sunarm.

2322 YL 10 Nolu Proje ile tezime kaynak salayan Sleyman Demirel niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Ynetim Birimi Bakanlna teekkrlerimi sunarm.

Aysun SEVEN Isparta, 2011

viii

EKLLER DZN

ekil 1.1. eitli n tipleri iin muhafaza yntemleri ............................................ 3 ekil 1.2. Kozmik radyasyon dozunun ykseklie gre deiimi ............................ 4 ekil 1.3.Doal radyasyon kaynaklar. .................................................................... 5 ekil 1.4. Yapay radyasyon kaynaklar ................................................................... 8 ekil 1.5. Biyolojik etkiler ..................................................................................... 10 ekil 1.6. Dozun mesafe ile ilikisi ........................................................................ 14 ekil 1.7. Zrhlamada kullanlan baz malzemelerin yaklak yar deer tabaka kalnlklar. .............................................................................................. 15 ekil 1.8. Al levha uygulamas ............................................................................ 19 ekil 1.9. Kurun levha .......................................................................................... 23 ekil 1.10. Kurun levha kaplama uygulamas ....................................................... 24 ekil 1.11. Kurun levha kaplama ......................................................................... 24 ekil 1.12. elik lif ................................................................................................ 27 ekil 1.13. Polipropilen liflerin imento iersinde dalm .................................... 28 ekil 3.1. tlm barit .................................................................................... 33 ekil 3.2. Poliproplen lif ................................................................................. 34 ekil 3.3. ZP 305 elik lif ..................................................................................... 35 ekil 3.4. enekrc ............................................................................................. 37 ekil 3.5. Dz eksenle cebri kartrmal beton mikseri .......................................... 37 ekil 3.6. 10x10x10luk elik kalp ......................................................................... 37 ekil 3.7. Numuneleri hazrlamak iin kullanlan ahap kalplar ............................ 38 ekil 3.8. Beton presi ............................................................................................. 38 ekil 3.9. Eilme test presi..................................................................................... 39 ekil 3.10. Rntgen ekimi iin retilen numune rnekleri .................................... 40 ekil 3.11. Rntgen cihaz ................................................................................... 40 ekil 3.12. Doal ta kesme aleti ........................................................................... 41 ekil 3.13. 7x7x3 ebatnda ki numuneler................................................................ 41 ekil 3.14 lm sistemi (NaI(Tl) detektr, ok kanall analizr ve PC. .............. 42 ekil 3.15. NaI (Tl) dedektrnde radyasyon lmnn ematik gsterimi. ......... 42 ekil 3.16. NaI(Tl) dedektr. ............................................................................... 43

ix

ekil 3.17. lm sisteminde elde edilen spektrum. ............................................... 43 ekil 3.18. NIM modl ve nitelerin modldeki yerleimi. .................................. 44 ekil 3.19. 137Cs ve 60Co bozunum emas. ............................................................ 44 ekil 3.20. 60Co kaynandan elde edilen enerji spektrumlar ................................. 45 ekil 3.21. X ve gama nlarnn madde ile etkileimi sonras sourulmas............ 45 ekil 3.22. Kaynak-hazr sva kaplama ve detektr dzeninin ematik gsterilmesi. ......................................................................................... 46 ekil 3.23. 60Co kaynandan elde edilen gamma n spektrumunun hazr sva kaplama varken ve yokken alnan spektrumu. ........................................ 46 ekil 3.24. Grafiksel gsterim ................................................................................ 47 ekil 3.25. Histogram ilem emas........................................................................ 48 ekil 4.1. Kp numunelerin basn dayanmlar ..................................................... 50 ekil 4.2. Eilme dayanmlar ................................................................................ 51 ekil 4.3. 77keV iddetinde baritli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar.......................................................................... 52 ekil 4.4. 44 keV iddetinde baritli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar.......................................................................... 53 ekil 4.5. 77keV iddetinde barit-elik lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar ............................................................. 53 ekil 4.6. 44 keV iddetinde barit-elik lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar ............................................................. 54 ekil 4.7. 77keV iddetinde barit-elyaf lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar .............................................................. 54 ekil 4.8. 44 keV iddetinde barit-elyaf lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar .............................................................. 55 ekil 4.9. 77keV iddetinde al hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar.......................................................................... 55 ekil 4.10. 44 keV iddetinde al hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar........................................................................ 56 ekil 4.11. 77keV iddetinde al-elyaf lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar ............................................................ 56 ekil 4.12. 44 keV iddetindeki al-elyaf lifli hazr sva kaplama rntgen

filmleri ve grnt histogramlar ............................................................ 57 ekil 4.13. BHS lineer sourma katsays deeri .................................................... 59 ekil 4.14. EBHS lineer sourma katsays deeri ................................................. 59 ekil 4.15. BHS lineer sourma katsays deeri.................................................. 60 ekil 4.16. AHS lineer sourma katsays deeri .................................................... 60 ekil 4.17. EAHS lineer sourma katsays deeri.................................................. 60 ekil 4.18. Younluk ile 77 keV arasndaki iliki ................................................... 61 ekil 4.19. Younluk ile 44 keV arasndaki iliki ................................................... 61 ekil 4.20. 77keV GSD ile -662 lineer sourma katsays ilikisi ........................ 62 ekil 4.21. 44keV GSD ile -662 lineer sourma katsays ilikisi ........................ 62 ekil 4.22. 77keV GSD ile -1173 lineer sourma katsays ilikisi ...................... 62 ekil 4.23. 44keV GSD ile -1173 lineer sourma katsays ilikisi ...................... 63 ekil 4.24. 77keV GSD ile -1332 lineer sourma katsays ilikisi ...................... 63 ekil 4.25. 44keV GSD ile -1332 lineer sourma katsays ilikisi ...................... 63

xi

ZELGELER DZN

izelge 1.1. Dnya genelinde doal radyasyon kaynaklarndan maruz kalnan........ 5 izelge 1.2. Maruz kalnan akut doz miktar ve etkileri.......................................... 11 izelge 1.3. Msaade edilen maksimum doz miktar.............................................. 14 izelge 1.4. Pb ile betonun yar ve ondabir deer kalnlklar ................................. 15 izelge 1.5. Kurunun fiziksel zellikleri............................................................... 21 izelge 3.1. EN 197-1 CEM I 52,5 R imentosunun kimyasal zellikleri ............... 34 izelge 3.2. EN 197-1 CEM I 52,5 R imentosunun fiziksel ve mekanik zellikleri ............................................................................................. 34 izelge 3.3. ZP 305 elik lifin teknik zellikleri .................................................... 35 izelge 3.4. retilen sva harlarnn kodu ve malzeme karm miktarlar............. 36 izelge 3.5. retilen hazr sva kaplama kodlar .................................................... 36 izelge 3.6. Rntgen ekiminde kullanlan doz iddeti .......................................... 41 izelge 4.1. Kp numunelerin basn dayanmlar ................................................. 49 izelge 4.2. Kp numunelerin basn dayanmlarnn ortalamas............................ 49 izelge 4.3. Plaka numunelerin eilme dayanmlar ............................................... 51 izelge 4.4. Eilme dayanmlarnn ortalamas ...................................................... 51 izelge 4.5. Grnt ileme analizi ile en yksek 77 keV deerleri ....................... 57 izelge 4.6. Grnt ileme analizi ile en yksek 44 keV deerleri ....................... 57 izelge 4.7. Lineer sourma katsays deerleri ..................................................... 58 izelge 4.8. Grntl radyasyon tutuculuk deerleri ............................................ 58 izelge 4.9. Lineer sourma katsaylarnn yar ve ondabir deer kalnlklar ......... 59

xii

SMGELER ve KISALTMALAR DZN mSv MAS ICRP ARS MEMD Gy UV YDK ODK TS EN 12588 ACI 544 f,d P L b h P A GSD a b N0 N x keV Radyasyonun etkin doz birimi (milisievert) Mili amper saniye Uluslararas radyolojik korunma komisyonu Akut radyasyon hastal Msaade edilebilir maksimum doz Gray Ultraviyole n Yar deer kalnlklar Ondabir deer kalnlklar Kurun ve kurun alamlar - inaat amal haddelenmi kurun elik lif standart Eilme dayanm (MPa) Krlma yk (MPa) Numunenin genilii (cm) Numunenin eni (cm) Numunenin boyu (cm) Basn dayanm (MPa) Krlma yk (kN) Numunenin yk dorultusunda ki kesit alan (cm2 ) Grnt ileme saysal deeri Piksel deerleri Piksel saysal lm deeri Madde ile etkileim ncesi radyasyonun iddeti Madde ile etkileim sonras radyasyon iddeti Sourucu maddenin kalnln Lineer sourma katsays Kiloeletrovolt

xiii

1.GR Gnmzde radyasyon ve radyoaktivite modern teknoloji ann en temel unsurlarndan biri olmutur. Hzla gelien teknoloji ile birlikte insan saln tehdit eden pek ok faktr de ortaya kmt r. Bunlardan birisi de radyasyondur (Akkurt vd. 2004). Radyasyon, daima doada var olan ve birlikte yaadmz bir olgudur. Gnlk hayat mzn hemen her alannda, gerek doal yollardan, gerekse teknolojik gelimelerin getirdii kolaylklarn yannda srekli radyasyona maruz kalmaktayz. Hi farknda olmadan organlarmz, dokularmz radyasyonla etkileime girmektedir. Bu etkileim baz durumlarda gzle grlr sonular doururken, bazen de hi haberimiz olmadan vcudumuza zarar vermektedir. Radyo ve televizyon iletiimini olanakl klan radyo dalgalar; tpta, endstride kullanlan x-nlar; gne nlar; gnlk hayat mzda alkn olduumuz radyasyon eitleridir. Radyasyon hayat mzdan at lamayaca iin zararl etkilerini en aza indirmenin yollarn aranmaldr. Radyasyondan korunmada, tolerans dozu karl olan ve radyasyon ile almayan dier tm canllar da iine alan, maksimum msaade edilen doz tespit edilmitir (ICRP). Maksimum msaade edilen dozlar, radyasyon alt nda alan ve bunlar dndaki insanlarn zarar grmemeleri iin belirlenmi olan doz miktarlardr. Maruz kalnan radyasyon, doza bal olarak hibir biyolojik etki gstermeyebilece i gibi lme kadar varabilen etkilere de neden olabilir. Radyasyondan korunmann temel kural vardr. Bunlar; zaman, mesafe ve zrhlama kuraldr. Radyasyona maruz kalan yaplarda blme elemanlar, belirli bir kalnlkta olmal ve zrh grevi grebilecek malzemelerden oluturulmal ya da kaplanmaldr (nen, 1993). Zrh blmelerin kalnlklarnn dk tutulmas iin genellikle kurun ve ar beton kullanlmaktadr. 1.1. Radyasyonun tanm ve trleri Radyasyon, elektromanyetik dalgalar veya paracklar biimindeki enerji emisyonu (yaym) ya da aktarmdr. Radyasyon olumasna neden olan nkleer (ekirdek) tepkime iki yolla oluur: 1.1.1. ekirdek blnmesi: Byk bir atoma hzl bir parack arptrlrsa atom kararsz hale gelir ve atom paralanarak ortaya enerji yayar.

1.1.2. ekirdek kaynamas: Yksek basn ve s ile iki kk ekirdein birleerek daha byk bir ekirdein olutuu tepkimedir (Blbl, 2003). Radyasyonlar iyonlat rc ve iyonlat rc olmayan radyasyon olarak ikiye ayrlrlar. 1.2. yonlatrc Radyasyon: ine girdii ortama iyonlara ayrt ran radyasyonlara denir. yonlat rc radyasyon ikiye ayrlr: 1.2.1. Elektromanyetik radyasyonlar: Gama() ve X nlar elektromanyetik radyasyonlardr. Bunlar yksek frekansl grnen k ve radyo dalgalar gibi elektromanyetik dalgalardr. Bunlarn dalga boylar ok kk fakat enerjileri yksektir. 1.2.1.1. Gama () nlar: Manyetik alanda sapmadklar iin belirli bir elektrikle ykl deillerdir. Gama nlar elektromanyetik dalgalardan meydana gelmitir. Radyoaktif bozunmalar ya da nkleer reaksiyonlar sonucu oluan kararsz atom ekirdeklerinden yaylan bir eit elektromanyetik nlardr. 1.2.1.2. X nlar: Hzlandrlm yksek atom numaral elektronlar, hedef seilen Atomlarn ekirdeklerine yaklat klarnda frenlemeler olur. Bu frenlemeler sonucu x nlar oluur. 1.2.2. Parackl radyasyon 1.2.2.1. Alfa () nlar: (+) ykl paracklardan oluur. almalar alfa nlarnn art ykl helyum ekirdeklerinden (He++) meydana geldiini gstermitir. Bir kt paras veya cildimiz tarafndan durdurulabilir. 1.2.2.2. Beta ()nlar: (+) ve (-) Elektrik yklerinden meydana gelmilerdir. nce bir su, metal levha ya da cam tabakas bu elektronlar durdurmak iin yeterlidir. Alfa ve beta nlar atomun ekirdeinden kaynaklanan radyoaktif nlardr. Her iki n da belirli bir ktleye sahiptir. Alfa ve beta nlar ktleleri ve elektriksel yklerinden dolay, X ve gama nlarna gre, maddelere daha az nfuz ederler. Ancak, bu nlarn iyonlatrc etkileri daha fazladr. Ntron ve proton ise ktleleri alfa nlarnn drtte biri kadar olan nkleer taneciklerdir. eitli nkleer reaksiyonlar srasnda ekirdekten kopan ntron ve protonlar insan sal iin en

tehlikeli radyasyonlardr. zellikle ntron, elektrik yk olmadndan ok byk nfuz etme zelliine sahiptir. Radyoaktif nlarn insan vcuduna etkisi bu nlar n hareketleriyle ilgilidir. 1.2.2.3. Serbest ntronlar: Bunlar radyasyonla oluan yksz paracklardr. Bu nedenle her maddeye kolayca girebilirler. Bunlarn dorudan iyonlatrc zellikleri yoktur. Ancak bu serbest ntronlarn, girdikleri maddelerin ntronlar ile etkileimleri sonucu ve x nlar gibi nmlar olutururlar. Bu nlar ise etkileme sonucu girdii maddenin atomundan koparak iyonlamay gerekletirir.

ekil 1.1. eitli n tipleri iin muhafaza yntemleri (TAEK, 2010).

1.3. yonlatrc Olmayan Radyasyonlar 1.3.1. Optik radyasyonlar 1.3.1.1. Ultraviyole nlar: Asl kayna gnetir. UV nlar gne tam doarken bolca yaylmaktadr. UV nlar beyaz elbise giyilerek engellenebilir. Bazen bu nlar kar veya kumdan yansyarak kar ve gne krl yapabilir. UV nin derine inmesi(giricilii) az olduu iin byk oranda deri ve gzleri etkilemektedir. Deri kanserlerinin %80'i UV nlarndan kaynaklanmaktadr. 1.3.1.2. EMR nitelikli radyasyonlar: Radyo dalgalar, mikrodalgalar mobil ve cep telefonlar radyo FM ve TV vericileri radarlar, trafolar, mikrodalga frnlar, bilgisayarlar, akm tayan kablolar bu gruba girmektedirler.

1.4. Radyasyon Kaynaklar Yeryzndeki tm canllar ve canszlar gerek doal gerekse yapay radyasyona maruz kalmaktadr. Doal ve yapay radyasyon kaynaklarndan maruz kalnan ortalama radyasyon dozu 2.7 mSv/yl dr. Bu dozun, radyasyon kaynaklarna gre dalm ise aadaki gibidir: Kozmik: 0.39 mSv/yl Gama n: 0.46 mSv/yl Dahili: 0.23 mSv/yl Radon: 1.30 mSv/yl Tbbi: 0.30 mSv/yl Serpinti: 0.007 mSv/yl Mesleki: 0.002 mSv/yl

1.4.1. Doal radyasyon kaynaklar Bu radyasyon daha ok beta ve gama tipinde olup, kozmik ve karasal orijinlidir. Deniz seviyesinde doal radyasyon dzeyi 600-700 mSv/yl iken, daha ykseklerde kozmik radyasyonun artmas ile artar.

ekil 1.2. Kozmik nlardan alnan radyasyon dozunun ykseklie gre deiimi (TAEK, 2010).

Karasal orijinli radyasyona en byk katky radon gaz yapar ve alfa n yayar. Radondan alnan dozun yllk dnya ortalamas 1.3 mSv dir (Kksal, 2001).

ekil 1.3. Doal radyasyon kaynaklar (TAEK, 2010).

Doal radyasyon yolu ile alnan ortalama yllk etkin doz 2,4 mSv civarndadr. Bununla birlikte, baz lkelerde bu miktar 10 mSv'in zerindedir.

izelge 1.1. Dnya genelinde doal radyasyon kaynaklarndan maruz kalnan ortalama radyasyon doz deerleri (TAEK, 2010).
Inlanma Kayna Ortalama KOZMK RADYASYON Foton bileeni Ntron bileeni KOZMOJENK RADYOZOTOPLAR Toplam YERYZ KAYNAKLI DI IINLANMA Bina d Bina ii Toplam SOLUNUM YOLU LE IINLANMA Uranyum ve Toryum serileri Radon (Rn-222) Toron (Rn-220) Toplam BESLENME YOLU LE IINLANMA K-40 Uranyum ve Toryum serileri Toplam GENEL TOPLAM 0.28 0.10 0.01 0.39 Yllk Etkin Doz Deeri (mSv) Deiim Aral

0.31,0(a)

0.07 0.41 0.48 0.006 1.15 0.10 1.26 0.17 0.12 0.29 2.4

0.30,6(b)

0.210( c)

0.2-0.8 (d) 1-10

(a) Deniz seviyesinden ykseklie bal (b) Toprak ve yap malzemelerinin karmlarna bal (c) Radon gaz konsantrasyonuna bal (d) Yiyecek ve ime sularndaki radyoizotoplarn konsantrasyonlarna bal

1.4.1.1. Kozmik nlar Dnyamz uzaydan gelen yksek enerjili paracklarla srekli olarak bombardman edilmektedir. Yksek enerjili paracklarn byk bir ounluu atmosfere ulaan protonlardr. Gnein aktif durumuna, yerin manyetik alanna ve yerkreden ykseklie bal olarak kozmik nlarn younluu deiir. Protonlar elektrik ykl paracklar olduklarndan atmosfere ulat klarnda dnyann manyetik alannn etkisine girerler. Bu nedenle kozmik n younluu ekvatordan kutuplara gidildike artar. Bylece, insanlarn ald radyasyon enlem arttka artar. Bu nlarn byk bir ksm dnya atmosferinden gemeye alrken atmosfer tarafndan tutulurlar. Bu nedenle, deniz seviyesine yaklat ka kozmik nlarn younluu dolays yla doz miktar da azalr. nsanlarn byk ounluu rakm dk blgelerde yaadklar iin kozmik radyasyon nedeni ile maruz kaldklar dozlarda fazla farkllklar gzlenmez. Bununla birlikte dnyada nemli saylabilecek younlukta nfus barndran yerleim blgelerinde yaayan insanlarn aldklar yllk dozlar deniz seviyesinde yaayan insanlara oranla birka kat daha fazla olabilir. Uu yksekliindeki kozmik n younluu yer seviyesine oranla daha fazla olduundan, uakla yaplan seyahatlerde yer seviyelerine gre daha fazla kozmik na maruz kalnr. 1.4.1.2. Yeryz kaynakl doal radyasyon Dnyann oluumundan itibaren yerkabuunda doal olarak bulunan radyoizotoplar, vcudumuzu iki ekilde nlanmaya maruz brakrlar:

D nlanma nlanma

nsan vcudunun d kaynakl nlamaya maruz kalmasnn temel nedeni doal olarak bulunan U-238 ve Th -232 serilerinden ve K-40 radyoizotoplarndan

kaynaklanan gama nlardr. Bu radyoizotoplar, insan vcudu ierisinde ayrca bulunmakta ve gama nlarnda olduu gibi, alfa ve beta paracklar ile eitli organlarda i nlanmaya neden olmaktadr. D nlanma: Yeryzndeki radyoizotoplarn yayd gama nlar nedeniyle tm vcudumuz d kaynakl radyasyona maruz kalr. Yap malzemeleri ta ve topraktan retildikleri iin dk oranda da olsa radyoaktivite ierebilirler. Bylece insanlar konutlar dnda olduu gibi, bina iinde de radyasyona maruz kalrlar. Yaanlan blgenin jeolojik zellikleri yannda, binada kullanlan yap malzemeleri alnan radyasyon dozunu etkilemektedir. Alnan radyasyon dozu yaanlan blgenin jeolojik zelliklerine, binada kullanlan yap malzemelerine bal olarak dei mektedir. Betonarme binalardaki radyasyon dozu, ahap yaplara oranla daha fazladr. Inlanma: nlama, yeryz kaynakl doal olarak bulunan radyoizotoplarn solunum ve sindirim yolu ile alnmasndan kaynaklanr. Havada bulunan U-238 ve Th -232 bozunum zincirlerindeki radyoizotoplardan oluan toz paracklar solunum yolu ile vcuda alnmaktadr. Solunum yolu ile i nlanmann en nemli bileenini radon rnleri oluturmaktadr. Yiyecek ve ieceklerde bulunan K-40, U-238 ve Th 232 serileri, sindirim yolu ile alnan dozun temel nedenini oluturmaktadr.

1.4.1.3. Radon Renksiz, kokusuz, tatsz, 86 atom numaras ile periyodik cetvelin soy gazlar snfnda yer alan radon kaya, toprak ve sudaki doal uranyumun radyoaktif bozunmas sonucunda oluur. Bu bozunma zincirinin ana atomlar btn doal malzemelerde bulunabilir. Bu yzden radon, tm yzey kaya ve toprak paralarndan ve yap malzemelerinden ortama salnr. Radonun reaktivitesi zayft r. Bu nedenle teneffs edildiinde dokulara kimyasal olarak balanmaz. Ayrca, dokulardaki znrl ok dktr. Ancak, radon bozunma rnleri, toz ve dier paracklara tutunarak radyoaktif aerosoller olutururlar. Bu nedenle, tanarak solunum yoluyla alnabilirler. Bozunma rnleri kararl hale gelinceye kadar bozunma devam eder; bozunma srecinin her aamasnda radyasyon salm olur.

1.4.2. Yapay radyasyon kaynaklar Doal radyasyonlarn yan sra, hzla ilerleyen teknolojinin getirdii insan yaps (yapay) radyasyon kaynaklarndan da nlanmakta olduumuzu biliyoruz. Bunlardan nemlileri: Nkleer bomba denemelerinden kaynaklanan radyoaktif serpintiler Nkleer kaza esnasndan treyen serpintiler (1986-ernobil, 2011Fukuima) Nkleer Reaktrlerin iletilmesi srasnda ortaya kan radyoaktif maddeler Tpta uygulanan iyonlayc radyasyon kaynaklar Bilim ve teknoloji uygulamalarnda kullanlan iyonlayc radyasyon kaynaklar yonlayc nlar yayan cihazlar (televizyon, bilgisayar vb.) eitli aygtlarda kullanlan radyoaktif kaynaklar (Gece grnr saatler, Yangn duman uyarclar gibi) (Atakan, 2006).

ekil 1.4. Yapay radyasyon kaynaklar (TAEK, 2010). 1.4.2.1. Tbbi uygulamalar Tbbi alandaki radyasyon uygulamalar, radyasyonla grnt elde edebilme ve radyasyonun hcre veya tmrleri yok edebilme yeteneine sahip olmas temeline dayanr. Bu iki zelliinden dolay radyasyon hastalklarn tehis ve tedavisinde nemli rol oynar.

1.4.2.2.Endstriyel uygulamalar X ve gama nlardan yararlanlarak rntgen filmleri ekilen endstriyel rnlerin (borular, buhar kazanlar, her trl makine aksamlar, vs.) her hangi bir hata ierip iermedii tespit edilebilmektedir. Bu almalar genel olarak radyografi olarak adlandrlrlar. Radyografi dnda radyasyondan yararlanlarak yine bir ok sanayi rnnn (demir, elik, lastik, kat, plastik, imento, eker, vs.) retim aamasndaki seviye, kalnlk, nem ve younluk lmleri yaplmaktadr. 1.4.2.3. Nkleer serpinti Atmosferde gerekletirilen nkleer bomba denemeleri sonucu meydana gelen radyoaktif serpintiler, radyoaktif evre kirliliine neden olan en byk yapay radyasyon kaynadr. Ancak 1960'l yllarn balarnda bu yolla maruz kalnan radyasyon dozu gnmzde nispeten azalmt r. Bununla birlikte, yer st ve hatta yer alt nda yaplan bu tr denemeler blgesel kirlilie neden olmaktadr. 1.4.2.4. Nkleer g santralleri Ar radyoaktif (Uranyum gibi) atomlarn bir ntronun arpmas ile daha kk atomlara blnmesi (fisyon) veya hafif radyoaktif atomlarn birleerek daha ar atomlar oluturmas (fzyon) sonucu ok byk bir miktarda eneji aa kar. Bu enerjiye nkleer enerji denir. Nkleer reaktrlerde fisyon reaksiyonu ile edilen enerji elektrie evrilir. Gneteki reaksiyonlar ise fzyon reaksiyonudur. Bu reaksiyonun yaratt scaklk fisyon reaksiyonundakinden ok daha fazladr (birka milyon derece santigrad). Bu yzden bu scakl kontrol edebilecek bir fsyon reaktr henz kurulamamt r. 1.4.2.5. Tketici rnleri Televizyonlar, duman detektrleri, fosforlu saatler, paratonerler ve lks lambas fitilleri gibi baz tketici rnleri az miktarlarda da olsa radyoaktif madde ierirler. Kmr ve fosfat kayalar uranyum, radyum, potasyum40 ve toryum ierirler. Fosfat n gbre ve kmrn yakt olarak kullanlmas esnasnda evreye az da olsa belli bir radyasyon dozu verilir (TAEK, 2010).

1.5. Radyasyonun Biyolojik Etkileri Radyasyonun vcuttaki doku ve hcrelerde oluturabilecei hasar, gvdesel ve genetik olarak ikiye ayrlyor. Gvdesel (somatik) hasar erken (ani, birdenbire) ya da ge ortaya kabiliyor. Ge ortaya kan bir hasar, kt huylu ya da iyi huylu bir tmr eklinde olabilir. Gvdesel hasarlar sadece radyasyon dozu alan kiide grlyor. Inlanmann etkisiyle o kiinin kalt m hcrelerinde de hasarlar ortaya kabiliyor (Atakan, 2006). Radyasyona maruz kalan hcre lebilir veya zamanla doku tarafndan onarlarak kurtulabilir. Eer kurtulan hcre, kromozomlarndaki krlmalar nedeniyle fiziksel ve kimyasal yaps deierek mutasyona urarsa, bunun sonucunda hcre normal ilevini yapamaz ve ileride kiinin kendisinde (somatik) veya gelecek nesillerde (genetik) zararlar meydana getirebilir. Ksa bir sre iinde ve bir defada yksek dozlara maruz kalnmas durumundan hemen sonra meydana gelecek hasarlara erken etkiler (akut nlanma etkileri), kanser, mr ksalmas ve genetik bozukluklar gibi sonradan kacak hasarlara da gecikmi etkiler (kronik nlanma etkileri) denir (Yndem,2001).

ekil 1.5. Biyolojik etkiler (Yndem,2001). Vcuttaki atom ve molekllerin radyasyonla etkilemesi srasnda organizma tarafndan sourulan enerji yeteri kadar bykse biyolojik etkiler nlanan kiide meydana gelir. Bu etkilere iyonlayc radyasyonun somatik etkileri denir. Somatik etkiler nlanan kiilerin kendisinde grlen etkilerdir. Alnan radyasyon dozu somatik etkilere ilave olarak reme hcrelerini etkileyebilir. Dolaysyla radyasyonun etkisi radyasyondan etkilenen kiilerin nesillerinde grlebilir.

10

Radyasyonun vcutta oluturabilecei hasarn derecesi (bykl) ya da hasar oluma olasl (riski) genellikle aadaki etkenlere bal: Dozun bykl: Doz arttka, risk de artar. Dozun sresi: Belirli bir dozun alnd sre arttka, etkisi azalr ve bu nedenle risk de azalr. yonlayc nn cinsi: Ayn enerji dozundaki youn iyonlayc nlar (Alfalar gibi), seyrek iyonlayc nlara gre (beta, gama) daha etkin olduklarndan, youn iyonlayclarla risk artar. Hedef dokunun cinsi ya da duyarl: Doku ne kadar farkllk gsterirse iyonlayc nlara kar direnci artar. Inlanan canlnn ya: Organlarnn olumakta olduu embriyo, anne karnndaki bebekler ve ocuklar iyonlayc nlara, yetikinlerden ok daha duyarllar. Radyasyona maruz kalan kiinin edindii 1 joule/kg'lk enerji miktarna uluslararas edinilmi doz birimi olan Gray (Gy) ad verilir. Radyasyonun etkileri maruz kalnan akut doz miktarna gre deiir. izelge 1.2. Maruz kalnan akut doz miktar ve etkileri (Bozbyk, vd, 2002)
Akut Doz Miktar 0250 mGy 250-1000mGy 10002000 mGy 20003000 mGy 3000- 6000 mGy Radyasyon Etkileri Saptanabilen herhangi bir klinik etkisi yoktur. Dk bir olaslkla gecikmi etki grlebilir. Tedavi edilebilen kk yaralara ve bulantya neden olabilir. Kesin olmamakla birlikte ciddi ge etkileri ortaya kabilir. Bulant ve yorgunluk hissi ile birlikte kusma meydana gelir. Kan hcreleri hasar grlr, ancak bu durum tedavi edilebilir. lk gn bulant ve kusma geliir. ki haftalk geliim sreci sonunda krgnlk, itah kayb, ishal ve kilo kayb olur. Bulant, kusma ve ishal ilk birka saatte geliir. tah kayb, krgnlk, daha sonra kanama, kilo kayb ve boazda yanma grlr. lk haftada baz lmler olabilir, Radyasyon etkisinde kalanlardan %50si yaamn kaybeder. Birka saat iinde bulant, kusma ve ishal geliir; boazda yanma ve ate birinci haftann sonuna kadar ortaya kar. Hzl bir kilo kayb yla beraber ikinci haftadan itibaren maruz kalanlarn hemen hemen tamam yaamn kaybeder. ok yksek oranda zarara yol aar, sindirim sistemini felce uratr ve lm kesindir Btn vcut dokusu hasara urar, etki en hzl beyin ve sinir sisteminde grlr ve saatler iinde lm gerekleir.

3500 mGy ve zeri 6000 mGy ve zeri

10 Gy ve zeri 100 Gy ve zeri

11

Radyasyonla etkilenme sonucu meydana gelen kompleks hastala Akut Radyasyon Hastal (ARS) denir. Bu hastaln en yaygn belirtileri; balangta bulant , kusma ve sonra ounlukla, frsat mikroorganizmalarn neden olduu kanamal ve ar enfeksiyonlardr. Eer tedavi edilmezse ARS lmcldr. Bu tabloya termal yanklar elik edebilir (Bozbyk, vd, 2002). Radyasyon trlerinin ortak zelliklerinden biri duyu organlar tarafndan alglanamaz olmalardr. Ancak zel lm aygtlar ile tespit edilebilirler. Alfa n ancak birka santimetre ilerleyebilmekte, yoluna tutulan ince bir kat bile n durdurabilmektedir. Dolays yla bu nn kayna olan radyoaktif elementlerin dokularda etkisini gsterebilmesi iin insann gvdesine girmesi gerekmektedir. Gvdeye giri, zedelenmi deriyle temas, solunumla akciere ulama ya da yiyecek ve ieceklerle sindirim kanalna gemeleri ile olur (Bozbyk, vd, 2002). Gama nlar metrelerce uzaa ulaabildikleri gibi belli kalnlklara kadar kurun levhalardan da geebilirler. Bu nedenle gama nlarnn insan vcudu zerindeki etkileri daha kolay ortaya kar. Radyoaktif elementler gvdeye girdikten sonra vcutta baz zel organ ve dokularda toplanabilirler. rnein; iyot tiroid bezine, stronsyum kemik dokusuna, sezyum kaslara yerleir. Elementlerin byk blm kolloidal yaps yznden karacierde tutunur ve karacier kanserine neden olabilir (Bozbyk, vd, 2002). Radyasyonlar balca yoldan kansere neden olurlar. Bunlar; dorudan etki, kansere yardmc olan ve uzak etkidir. Radyasyondan etkilenmi bir doku veya organda kanser olumas radyasyonun dorudan etkisidir. ok az bir radyasyona maruz kalm bir organ veya dokuda zaten kanser yapc faktrlerin mevcut olduu ancak radyasyonun bu faktrlere yardmc olduu kabul edilir. Vcudun bir ksmnn nlanmasndan sonra baka bir ksmnda kanser ortaya kmas, nlanm dokuda meydana gelmi zel hcreler ve kimyasal maddelerin kan dolam yolu ile vcuda yaylmasndan ileri gelir ki bu da radyasyonun uzak etkisidir. Radyasyondan oluan kanser en fazla, kan, cilt, akcier, kemik ve kemik iliinde meydana gelir. Radyasyon, doku ve organn bymesinde aksaklklara veya doku ve organn lmne sebep olur. Radyasyonun doku ve organlar zerindeki en nemli etkisi kan ve kemik iliinde grlr. Bundan baka, deri, sa, akcierler, sindirim sistemi, gz,

12

idrar yollar, kemik dokusunda ve reme organlarnda belirgin hasarlar meydana getirirler. Alnan radyasyon dozu ile mr ksalmas arasnda lineer bir bant bulunmaktadr. yonlayc radyasyonlarn madde zerinde dorudan ve dolayl olmak zere iki trl etkileri vardr. Dolayl etki radyasyonun serbest radikaller meydana getirerek zarar vermesidir. Radyasyonlarn meydana getirdii dorudan etkiler dolayl etkilerinin yannda ok azdr. yonlayc radyasyonlar yksek enerjileri nedeniyle vcut ierisindeki organlara kadar girebildiklerinden hem somatik hem de genetik hasarlar meydana getirirler. Kendiliinden meydana gelen mutasyonlarn sebepleri arasnda doal iyonlayc radyasyonlarn etkileri olduu da bilinmektedir. Belli bir radyasyonun hangi tip deiiklik meydana getirecei hayat siklsnn hangi devrinde radyasyondan etkilenildiine baldr. Radyasyondan kaynaklanan mutasyon says radyasyonun doz hzna da baldr. Doz hz dtke meydana gelebilecek deiiklikler azalmaktadr (Ylek, 1992). 1.6. Radyasyondan Korunma Yollar Radyasyona kar korunmada ana fikir, tahamml edilebilen (tolere edilebilen) dozlar bilmek ve radyasyon alanlar ile evre halknn bunun stnde doz almasn nlemektir. Radyasyon korunmasnn hedefi ise; Doku hasarna sebep olan deterministik etkileri nlemek, Stokastik etkilerin meydana gelme olaslklarn kabul edilebilir dzeyde snrlamak. Uluslararas Radyolojik Korunma Komisyonu (ICRP) tarafndan Msaade Edilebilir Maksimum Doz (MEMD), bir insanda mr boyunca hibir nemli vcut araz ve bir genetik etki meydana getirmesi beklenmeyen iyonlatrc radyasyon dozu olarak tarif edilir (izelge 1.3). ICRPnin nerilerine gre; radyasyon alanlar iin msaade edilen maksimum doz snr, birbirini takip eden be yln ortalamas 20 mSvi geemezken (ylda en fazla 50 mSv), toplum yesi dier kiiler (halk) iin ayn artlardaki bu snr 1 mSvin alt nda tutulmaktadr (Yndem, 2005).

13

izelge 1.3. Msaade edilen maksimum doz miktar (Yndem, 2005)

Grevli 20 mSv 150 mSv 500 mSv 500 mSv Halk 1 mSv 15 mSv 50 mSv 50 mSv

Yllk Etkin Doz Yllk Edeer Doz

Gz Cilt Kol-Bacak

nsanlarn radyasyondan etkilenmesinin biyolojik zararlar olduu bilindii iin maruz kalnacak dozun sadece izin verilen seviyelerin alt nda kalmas yeterli olmayp, olabildii kadar dk tutulmal ve bunun iin gerekli her trl tedbir alnmaldr. D radyasyon kaynaklarndan korunmann zaman, mesafe ve zrhlama gibi temel kural vardr. 1.6.1. Zaman kural Radyasyonla yaplan i lemlerde alnan doz; doz hz ile zamann arpmdr. Zaman ne kadar ok artarsa alnan dozda o kadar artar. Doz hznn nceden bilinmesi ile bu blmde alacak personelin ne kadar zaman almasna izin verilecei belirlenir (Klnaslan, 2004). 1.6.2. Mesafe kural Bir radyasyon alannn iddeti kaynaktan olan uzaklk arttka azalr. Radyasyon kaynaklarnn ou noktasaldr ve kaynaktan uzakln ters karesiyle orantl olarak doz azalacaktr (1/d2) (ekil 1.10) (Bora,2001). Nokta kaynak olarak kabul edilemeyecek boyutlardaki radyasyon kaynaklarndan, duvar, tavan, zemin ve dier cisimlerden salmalarndan dolay, radyasyon kaynann iddeti mesafenin karesiyle deil mesafeyle azalr (Kaar, 2006).

ekil 1.6. Dozun mesafe ile ilikisi (Bora,2001)

14

1.6.3. Zrhlama kural Radyasyon kayna ile bu kaynan sebep olduu dozdan etkilenme olasl olan kiiler arasna kurun, tula, beton, duvar gibi malzeme konulmasna zrhlama denilmektedir. Radyasyon dozunu azaltan malzemeye de zrhlama malzemesi denir. Zrhlama malzemelerinin younluu ne kadar fazla ise X ve gama nlarn zrhlama zellii o kadar artar (Klnarslan,2004). rnein izelge 1.4. de pb ile betonun yar ve ondabir deer kalnlklar ile ilgili bilgiler verilmitir. izelge 1.4. Pb ile betonun yar ve ondabir deer kalnlklar (Yndem,2005).
Co60 Zrh malzemesi Kurun(cm) Beton(cm) YDK 1.24 6.60 ODK 4.11 21.84 YDK 0.48 4.82 Ir192 ODK 1.62 15.74 Cs137 YDK 0.63 5.33 ODK 2.13 18.03

ekil 1.7. Zrhlamada kullanlan baz malzemelerin yaklak yar deer tabaka kalnlklar (TAEK, 2010). Radyasyon dozunu azaltan malzemeye de zrhlama malzemesi denir. Zrhlama malzemelerinin younluu ne kadar fazla ise X ve gama nlarn zrhlama zellii o kadar artar. Zrhlama, cihazn zrhlanmas ve cihazn bulunduu odann zrhlanmas olarak iki farkl ekilde yaplr. Cihazn zrhlanmas kolimatrlerin kullanlmas ve de d koruyucu blmelerinin takviyesi ile yaplr. Zhlama hesaplamalarn yaplmasnda malzemelerin belirli radyasyonlara kar gsterdikleri yar tabaka kalnlnn llen deerleri kullanlarak yaplr. Farkl radyasyonlar iin kullanlan zrhlama maddeleri ve zrhlama ilemleri birbirinden farkldr (Ylek, 1992).

15

1.7. Radyasyon Gvenlii Ynetmelii Radyasyon Gvenlii Ynetmeliinin 67. maddesi uyarnca, X-n cihaz olan yerde fiziksel ynden aadaki hususlar incelenir. -Laboratuvarn alt ve st katlar bitiik alanlar mesken olarak kullanlan alan olmamas tercih edilir, mesken ise kurun plakalar ile zrhlama yaplr. - X-n cihaz laboratuvarnn deme betonunun kalnl en az 20 cmlik beton olmaldr. Bu deerden daha dk kat betonu ile yaplm ise ve odann alt kat hastane ve dier personel veya insanlar tarafndan srekli veya ksmi olarak megul ediliyor ise; cihaz masalarnn alt na masa boyutlarndan 30 cmlik kenar taknl verecek ekilde 3 mm kalnlnda kurun plaka konulmaldr. -Laboratuvar, kurulacak X n cihaznn cinsine gre BTVT, ift Tpl, Anjio cihazlar iin 25 m2 den; Mamografi, Tek Tpl, Kemik Younluk lm, Ta Krma cihazlar da en az 15 m2 den kk olmamaldr. -Birden fazla X n cihaz ayn laboratuvara kurulamaz. -Tercihen, laboratuvarn tek kaps olmal ve bu kap, radyasyon sznt sna izin vermeyecek ekilde en az 1.5 mm kalnlnda kurun plaka ile kaplanmaldr. -Cihazn, X n tp birincil demet direk kapya, pencereye, kumanda nitesine ve srekli kullanlan alanlara ynlenmeyecek ekilde yerletirilmelidir. -Kumanda nitesi ise tpten mmkn olduunca uzaa konulmal ve nne zerinde hasta gzetlemeyi salayacak uygun kalnlkta kurun edeerli cam bulunan, kullancnn kaak ve salan radyasyona kar korunmasn salayacak boyut ve tasarmda kurun plaka ile kaplanm paravan bulundurulmaldr. -Laboratuvarn havalandrlmas, yerden 20 cm ykseklikte aspiratr ile veya yerden 225 cm ykseklikte yaplm olan vasistas tipi pencere veya merkezi sistem ile salanmaldr.

16

-Laboratuvarda, i kaybn engellemek as ndan soyunma kabinlerine ayn anda alnan hastalarn ilave bir radyasyona maruz kalmalarn engellemek amac ile soyunma kabinlerinin 2.0 mm kalnlkta kurun plaka ile kaplanmas gerekmektedir. -Zrhlama malzemesi olarak kullanlan kurun plakalar kendi arlklar nedeniyle sarkmayacak ekilde monte edilmelidirler. Zrhlamann bittii duvarlarn ke ve eklem yerlerinde, zrh tabakalar st ste gelmelidir. -Laboratuvar duvarlarna film kasetlerinin deitirilmesi amacyla konulacak kaset al veri penceresinin en az 2 mm kurun plaka ile kaplanmas gerekmektedir. Bu pencere ayn anda tek bir tarafn almasna olanak salayacak ekilde tasarlanmaldr. -Laboratuvarda sadece tetkiklerin yaplmas iin gerekli malzemeler bulundurulmal, hasta kayt masas, teknisyen soyunma dolab v.b. malzemeler laboratuvar dnda olmaldr. -Tetkik iin sra bekleyen hastalar ve beraberindeki kiilerin bekleme yeri, laboratuvar dnda ayr bir yerde olmaldr (SPP, 2010). 1.8. Ar Betonlar Gnlk yaammzda i ie yaadmz radyasyonun, zararl etkilerini en dk dzeye indirerek ondan yararlanmak kanlmaz bir gerektir. Radyasyonu zararl seviyelerden kabul edilebilir zararsz seviyelere indirebilmek maksadyla radyasyon nlarn absorbe etmek amacyla zrh blmeler kullanlr (nen, 1993). Radyasyon kalkan olarak kullanlan ar betonun bileiminde karma ve hidratasyon suyunda hafif elementler, agregasnda ise ar elementler bulunmaktadr. En ok kullanlan ar agrega barittir (Akman,1987). Barit, baryum elementinin en yaygn minerali olan baryum slfattr (BaS04). Barit metalik olmayan minerallerin en ardr. Baritin yksek younluu (4.45 gr/cm3 ), az andrc olmas (Moh's 3 3.25), yksek basn ve s alt nda kimyasal sabitliini korumas su ve asitlerde dk znrl, manyetik zelliinin olmamas ve uygun maliyetlerle temini onun eitli endstrilerde giderek yaygn ekilde kullanmm salamt r (Cengiz, vd.

17

2000). Baritin balca kullanm alanlar, petrol sondajlarnda sondaj amuru arlk maddesi, baryum kimyasallar retimi ve dolgu endstrileridir. Barit dolgu maddesi olarak boya, kt, plastik ve kauuk, srtnme elemanlar, cam ve seramik endstrilerinde hem maliyet azalt c hem de fonksiyonel dolgu maddesi olarak kullanlmaktadr (www.maden.org.tr). naatlarda kullanlacak betonun ayn zamanda ynetmeliklerde belirtilen fiziksel ve mekanik standartlarda olmas ve bu zelliklerine gre malzeme davran ve betonarme hesaplamalar iin tama gcnn belirlenmesi gereklidir. Baritli ar betonun gama nlarn yutma kapasitesi, barit agrega yzdesine ve betonun birim arlna gre deiir (Klnarslan vd, 2011). 1.8.1. Barit agregal betonlarn zellikleri Barit agregal ar betonlarn radyasyona kar koruyucu zellikleri geleneksel betona gre daha yksektir. Betonun birim ktlesi ve kalkan kalnl, radyasyona kar geirimlilikle orant ldr. Barit agregal betonlarn s l iletkenlii, birim ktle ve su ieriine bal olarak deimekle beraber, genellikle geleneksel betonlara gre yksek olmaktadr. Betonlarn birim ktleleri arttka sl iletkenlikleri artmaktadr. Isl iletkenlii yksek olan malzemelerin yangna kar dayanmlar dk olmaktadr. Barit agregal arlarn ortalama rtresi geleneksel betonlardan daha azdr. Barit agregal ar betonlarn anma dayanmlar geleneksel betonlardan daha byktr. Barit agregal ar betonlarn ortalama birim ktleleri geleneksel betonlardan ortalama birim ktlelerinden % 50 civarnda daha byk olmaktadr. Barit agregal ar betonlarn donma - znme olayna kar dayankll geleneksel betonlardan daha azdr. Doal ar agregalardan retilerek yerine yerletirilen barit agregal ar betonlarn boluk oranlar genel olarak geleneksel betonlarn boluk oranlarna eit, yapay ar agregalardan retilenlerin ki ise geleneksel betonlardan daha byk olmaktadr (Klnarslan,2004). 1.9. Blme Duvar Sistemleri Yzylmzn ada gereksinmeleri karsnda; betonarme yaplara yk getirmeyen, estetik, ada grnml ve gerektiinde demonte edilebilen blme duvar sistemlerinin kullanlmas kanlmaz olmutur. Blme duvar sistemleri, alma

18

alanlarnn, tasarmna uygun, hzl ve ekonomik olarak blnmesini salayan modler duvar sistemleridir. Geleneksel duvar zmlerine oranla blme duvar sistemleri ok daha i levsel, montaj hzl, kaliteli ve ekonomiktir. Blme duvar sistemleri hem fonksiyenellik salar, hem de yapnzn estetiini arttrr. Radyasyonun youn olarak bulunduu yaplarda blme duvar sistemleri radyasyon tutuculuk zelliine sahip malzemelerle retilmektedir. Bu malzemelerden gnmzde en ok kullanlan kurundur. 1.9.1. Alpan blme duvar Al, uzun bir gemii ve iyi bir gelecei olan mkemmel bir yap malzemesidir. Al bazl yap malzemelerinin fiziksel ve teknik zellikleri, bu malzemeyi dnya apnda benzersiz klmaktadr. Al, nefes alan bir malzeme olup, mekndaki fazla nemi bnyesinde barndrabilme ve ortamn nemi azaldnda tekrar geri verebilme zelliine sahiptir. Normal ve yksek yangn emniyet taleplerine cevap verecek nitelikte atee dayankl bir malzemedir. Baka yalt m malzemeleri ile karlatrldnda yksek deerlerde ses ve s yalt m zelliklerine sahip olup, gelimi standartlardaki talepleri karlayabilecek niteliktedir. Her trl yapda geni kullanm alan bulunmaktadr. Hastane gibi radyasyonun youn olduu yaplarda al blme duvarlar arasna zrh kalkan olarak kurun yerletirilmektedir. Bu tr uygulamaya gnmzde ok rastlanmasna ramen kurunun uygulamada kard zorluklar, insan salna olan zararlar, ar olmas vs. sebeplerinden dolay; binaya ilave yk getirmeyecek, uygulamas kolay, insan salna zarar olmayan kuruna alternatif zmler bulunmas gerekmektedir.

ekil 1.8. Al levha uygulamas

19

1.9.2. Al ve alpann avantajlar Al svann en byk zellii tamamen przsz bir yzey elde edilebilmesidir. Bu yzeyin zerine rahatlkla plastik, saten, silikonlu veya sentetik boya uygulanabilir. Al sva insan teni ile ayn PH derecesine sahiptir, toksik madde veya lif barndrmaz. Al sva kokusuz, elektrii ntr olan ve ilenmesi srasnda evreye dost bir malzemedir. Tek kaplama yaplarak oluturulan 7.5cm geniliindeki en basit alpan duvar, yangna 30dk. dayankldr. Deprem sarsnt larnda esneyebilen yaps sayesinde patlamaz ve yklmaz. Alpan hafiftir, 1m boyaya hazr alpan blme duvar tula duvardan 9 kat daha hafiftir. Bu depremden daha az etkilenmesi anlamna gelmektedir. Alpan blme duvarlar yer kaybna yol amaz; minimum 7,5 cm duvar kalnl ile dzgn bir duvar elde edersiniz. Galvaniz sacdan retilen profillerden oluan konstrksiyona al plaka kaplanmasyla oluturulmaktadr. Montaj sresinin ksal ve uzun mr ile ekonomiktir. Hzl, pratik ve kuru uygulamas sayesinde tesisatn montajna, yangn, ses ve s izolasyonuna uygun sistemiyle, tasarmda esneklik ve tasarruf salar. Deiik rn tipleri, modl, malzeme ve renk seenekleri ile estetiktir. Her trl yapda geni kullanm alan bulunmaktadr. Alpan, ortas al, iki yz karton kapl, seri olarak, standart veya zel boyutlarda ve belli normlarda retilen dzgn yzeyli plakalardr. Alpan, d duvarlar bitmi binalarn iinde, yerden duvara kadar her alanda kullanlabilmektedir. Alpan ile asma tavan, blme duvar, kuru sva ve kuru yer demesi uygulamalar yaplmaktadr. Blme duvarlar detaylara uygun llerde galvanizli profiller ile imal edilir. Blme duvar yaplacak ks mlarda tavan ve yere monte edilen profiller arasna her iki ynden 60cm aralklar ile blme duvar karkaslar monte edilir.

20

1.10.Kurun ve Kurun Levha Kaplamalar 1.10.1. Kurunun genel zellikleri ve kullanm alanlar Kurun (Pb.) yumuak, ar, zehirleyici, kolay dvlebilen bir metaldir. Genel olarak inaat sektrnde ve ayrca eitli pil, mermi, lehim, ve dier alamlarn yapmnda kullanlr. Elektrik iletkenlii dktr. Kurun madencilii ve metalurjisi dnya apnda nemli bir sanayi kolu olup, 1970'li yllarda toplam kurun metal retimi; elik, alminyum, bakr ve inkodan sonra beinci srada yer almt r. Ergime noktas dk (327 oC), kaynama noktas (1 atmosferde) 1525oC dr. Korozyona kar dayankl, kolayca ekillendirilebilen, yksek zgl arl (11,4 t/m3) ile kurun, deiik alamlar olarak kullanlabilme zelliklerine sahiptir. Dk bir ekme mukavemetine (1 t/in2) sahip olmas nedeniyle gerilmenin nemli olduu hallerde kullanm sahas snrldr. Kararl elementler iinde en yksek atom numarasna sahip olandr. Az miktarda antimon veya dier metallerle alamlandrlarak sertlik deeri ykseltilebilir (izelge 1.5 ). izelge 1.5. Kurunun Fiziksel zellikleri (M.. .K.R, 2001).
Atomik zellikleri Atom arl Atom numaras Periyodik durumu Sembol Kristal sistemi Valans deeri Sabit izotoplar Radyoaktif izotoplar Ktle zellikleri zgl arlk(20oC de) 327.4 oC de kat Pb younluu 327.4 oC de sv Pb younluu Buhar Pb younluu Termal zellikleri Erime noktas Buhar basnc(2100 oC) 0 oC de termal kapasite 0 oC de s iletkenlii, cm2, 207.21 82 4.grup, Periyot Pb Regler 2 veya 4 204, 206, 207, 208 209, 210, 211, 214 11.34 11.005 10.686 103.6 327.4 oC 11.7 atm 0.0303 gr/kal 0.083 oC/kal Mekanik zellikleri Sertlik (Mohs) Brinell sertlii (adi Pb) Brinell sertlii (kim. Pb) Kle Pb gerilme direnci (oda scaklnda 2.5 cm2 Haddelenmi Pb direnci (15 oC de) Haddelenmi Pb direnci (-75 oC de) gerilme gerilme 1.5 3.2-4.5 4.5-6.0 2.000

6.

3.600 15.200

Elektriksel zellikleri 20 oC elektrik direnci 100 oC elektrik direnci zafi elektrik iletkenlii (Cu=100) zafi elektrik direnci Kaynama noktas (1.0 atm) zafi s iletkenlii (Ag=100) 327.4 oC termal kapasite 100 oC de s iletkenlii, cm2

20.65 cm2/mikroohm 27.02 cm2/mikroohm 7.82 1.280 1525 oC 8.2 0.340 gr/kal 0.081 oC/kal

21

Kurun'un ana kullanm alan ak imalat olup, yeralt haberleme kablolarnn kurunla izolasyonu, dier nemli tketim alandr. Korozyonu nleyen kurun oksit boyalar, kablolarn kaplanmasnda, kurun tetraetil ve tetrametil formlarnda benzin iinde oktan ayarlayc bileikler olarak, radyasyonu en az geiren metal olmas nedeniyle x-nlarndan korunmada, renkli televizyon tplerinin yapmnda ve mhimmat imalinde nemli kullanm alanlar bulmutur. Radyasyon zrhlamas alannda geni bir kullanm alanna sahip olan malzemelerden atom numaras en yksek olan malzeme kuundur. Zrhlama malzemesinin younluu ne kadar fazla ise X ve gama nlarn zrhlama zellii de o oranda artar (Shapiro, 1972). Kurunun tehlikeli radyasyonu zellikle de gama nsamasn azaltma zellii vardr. Gama ve ntron nlar iyonize zellikleri dolays yla canl dokular bozarlar. Kurun bu nlar absorbe eder. Kirlenmeden ve radyoaktif hale gelmeden devaml kullanlabilir. Kaplamada kullanlan kurun yksek enerji radyasyonu karsnda radyoaktif hale gelebilecek maddeleri iermesi gerekir. Kadmiyum veya parafin, su gibi hidrojenli maddeler ntronlara kar koruyucu olarak kullanlrlar. Fakat ntronlar absorbe edildii zaman gama nlar yaydndan bu nlarn kurun kalkan ile durdurulmas gerekmektedir. 1.10.2. Kurun levha Kurun levha farkl uygulamalarda tercih edilen malzeme olarak kantlanm bir kayd vardr. Kurun levha imalat ; sv scak kurunun kalplara dklerek silindirlerde ezilmesi ile ekillendirilerek gerekleir. Az miktarda antimon veya dier metallerle alamlandrlarak sertlik deeri ykseltilebilir. Ergime derecesinin dkl (327,5C) nedeniyle i yaamnda ok yaygn olarak kullanlr. 550C'nin stnde ortam havasnda buharlar ve kondanse olmu, kurun oksit partiklleri olarak yaylr.

22

ekil 1.9. Kurun levha * Korozyona dayankl olmasndan dolay andrc svlarn (rnein, slfrik asit vb.) depolanmasnda kullanlr. * Anmaya kar ok dayankldr. Yap ilerinde kullanlmak zere dz ve eimli yerlerin at kaplamalar, camilerin at kaplamalar, duvar etekleri, hendekler, korkuluklarda, su borularnda ve kablolarn korunmasnda kullanlr. * Yksek younluu ve ucuz olmas nedeni ile kurun, eskiden beri terazilerde ve safra yapmnda kullanlmt r. Ayn zamanda yksek younluk, kuruna nlara kar diren verir. Bu yzden, nkleer rektrlerde, X n retelerinde ve gama n kaynaklarnda koruma perdesi olarak kullanlr. Tbbi cihazlarn yapm, zellikle xray cihazlar, fotoraf ve baz zel cihazlarda kurun levha kullanm, sv n nleyicilerden daha salkl sonu verir. Radyasyon nleyici kurun kaplama sistemleri, kurun nkleer tama kaplar, kurun tula, kurun nlk, kurun paravan, kurun hcre, rntgen odas kurun izolasyonu, radyasyona nlem olarak laboratuvarlar, hastaneler, di ve veteriner kliniklerinde en doru seim, uygun et kalnlklar ile salanabilmektedir. * Kurunun bir baka kayna da duvar boyalardr. Gnmzde kullanlan baz duvar boyalar yksek miktarda kurun iermekte, bu tr boyalarla boyanm evlerde oluan tozlar, ortalama 75011.000 mikrogram/g kurun ierikleri ile zellikle ocuklar iin nemli miktarda kurun almna araclk edebilmektedir. Kurun levha yaygn olarak inaat sektrnde ses zayflama, kamu ve tarihi binalarn zerinde prestijli at malzemesi, radyasyondan koruma gibi amalarda kullanlmakta olup ayrca baca flashings, dzeysiz ve vadi astarlar, at tepe kapaklar ve dier

23

weatherings tercih ettii geleneksel maddesidir. Kurun levhann benzersiz zellikleri vardr ve bu alternatifler ayrt edilmektedir. Belirli nem geirmez zelliinden dolay tercih edilen, uzun vadeli zm olarak nem nlemede, yayg n ses yalt mnda, alfa ve gama nlar absorbe yznden radyasyondan koruma, geni ortamlarda tbbi R & D ve nkleerlerde kurun levha kullanlr.

ekil 1.10. Kurun levha kaplama uygulamas Kurun levha sanayi rn kalite ve performans tutarll salamak iin bir EN standard kabul edilmitir. lenmi kurun levha iin rn kalite standard EN12588 dir. Bu standart, birok yldr tketiciye gven salamak iin gelitirilmitir. Tutarl bir mikro kursun retmek iin EN12588 kalnlk tolerans ve kimyasal kompozisyonu belirtir. Ne zaman bir kurun levha at ya monte edilecek ise, kalnl bu minimum varyans termal hareket lmde doru ve tahmin edinilen doru belirleme yntemi kabul anlamna gelir (M... K. R. , 2001).

ekil 1.11. Kurun levha kaplama

24

1.10.3. Kurunun salk zerine etkileri Kurun ok toksin bir ar metaldir. 2.5 mden kk mikropartikller, solunum sistemlerinde filtre edilemediinden dolay cierlere kadar kolayca ularlar ve cierler tarafndan absorbe edilerek kana karrlar. Kurun sadece solunum yolu ile deil kurunla kirlenmi gda, su, toprak veya tozla, sindirim yolu ile de vcuda girebilir. norganik kurun bileikleri, vcut tarafndan ok yava absorbe edilmesine ramen vcuttan atlmas da olduka yavatr. Kurun vcuda alndnda organlar kurunu kalsiyum gibi alglayarak hata yaparlar. Bylece kurun, beyin ve dier hcrelerin ilevi iin elzem olan anjinlere hcum ederler ve onlar blerler. Kurun baka bir maddeye asla dnmediinden vcutta birikmeye balar. ehir ii blgelerde yksek konsantrasyonlu kuruna srekli maruz kalndnda kurun birikmesi artar. Kurun krmz kan hcreleri tarafndan absorbe edilir. Karacier ve bbrekler gibi yumuak dokularda daha fazla birikirler. Vcutta dolaan kurun merkezi sinir sistemine zarar verir. Ayrca kurun, beyni birok zararl kimyasallardan koruyan kan-beyin bariyerlerini oluturan hcrelere de zarar verir. Kurunun yumuak dokularda yarlanma sresi 3540 gn iken sert dokularda yarlanma sresi 20 yldr. Dolaysyla kurunun vcuttan atlma hz olduka yavat r. Bu nedenle yal insanlarda birden bire kurun zehirlenmesi ortaya kabilmektedir. Alt ya ve alt ocuklar kurun zehirlenmesine kar ok daha hassast rlar. ocuklarn metabolizmalar daha hzl gelitiinden dolay daha fazla ilev grr. Dolaysyla kurun daha yksek konsantrasyonda kanda bulunur. ocuklar tarafndan solunan kurunun %96i cierlerde absorbe edilir. ocuklar yetikinlere gre kurun zehirlenmesine kar daha hassast rlar. Kurun bir kere vcuda girince normal hcre fonksiyonunu ve birok psikolojik prosesleri engeller. Kurun aslnda peripheral ve merkezi sinir sistemlerini, kan hcrelerini ve Vitamin D ve Kalsiyum metabolizmasn olumsuz etkiler. Kurun, kandaki hemoglobin ile reaksiyona girerek renme dzensizlii, renme zorluuna, dikkat dalmalarna, davran bozukluuna, hipertansiyona, ba ve karn

25

arsna, konuma zorluuna, anemiye, byme engellemesine, kusmaya ve zayflamaya, felce ve hatta lme neden olmaktadr. Kannda 40 b Pb/100 ml ve zerinde kurun bulunan yetikinlerde Peripheral Nevropathics, nfertility, Nephropathy ve Hemoglobin Synthesisde azalma gibi hastalklar grlr. Kurunun dourganlk ve reme zerine de etkisi vardr. Hamile kadnlarda kuruna maruz kalma, l dourma orann arttrmaktadr. Vcudunda yeterince demir, inko veya kalsiyum olmayan ya da ok yal gdalarla beslenen ocuk ve yetikinler daha fazla kurun absorbe ederler. Vcutta yksek seviyede vitamin D olmas kurun absorbsiyonunu artrmaktadr ( ztrk, 2004). 1.11. Lifli Betonlar Beton en sk kullanlan kompozit bir yap malzemesidir. Rastgele ekilde dalm agregalardan oluan, olduka heterojen yapda, gzenekli bir malzemedir. Bu heterojenlik i ekil deitirmelere neden olur. Byle bir malzemenin krlma sresi karmak ve sreksiz olur. Agrega yzeyi ile imento harc arasndaki ara yzey en zayf ve en kritik ba tekil eder. Betonun i yzeyinde bulunan ksmi mikro atlaklar betonun gmesine sebep olacak potansiyel atlak ularn belirler. Betonun zayf olan mekanik zelliklerini iyiletirmek amac ile betona baz malzemeler ilave edilebilmektedir. Lifler de bu malzemelerden birisidir. Lifli betonlarn retilmesindeki ana ama malzemenin tokluunun, darbe yklerine kar direncinin, eilme dayanmnn vb. arttrlmasna yneliktir. Gnmzde betonda en yaygn olarak kullanlan lifler; elik, alkali direnli cam ve polipropilen liflerdir. Yaplan al malar sonucunda imentolu sistemlerin iine konulan liflerin balca rolnn betonda oluan atlaklarn matris iinde ilerlemelerinin yavalat rlmasdr. Bu yzden, malzemenin maksimum atlak deformasyonu herhangi bir lif iermeyen betona oranla nemli bir art gsterir. Maksimum ykten sonra, lifli betonlarda, artan deformasyon sonucunda ykn azalma hz normal betonlara gre ok daha yavat r. Liflerin matristen ayrlmas ve uzamalar nedeni ile emilen enerji lifli betonlarda olduka fazladr. Tek

26

eksenli basn dayanmnda da belirli bir art grlr. Lifli betonlarn sneklii ve tokluunda lifsiz betonlara gre nemli art lar saland da belirtilmektedir. 1.11.1. elik lifler ACI 544'e gre lifin tanm, lifin boyunun edeer lif apna blnmesi ile elde edilen "boy/ap" (aspectratio) oran olarak kabul edilmektedir. Bu orana ksaca "Narinlik Oran" da denilmektedir. E deer lif ap ise: alan lifin kesit alanna eit bir dairenin ap olarak tanmlanmaktadr. Ancak baz liflerin uzunluklarnn ve aplarnn farkl deerler almas asndan ve cam liflerde olduu gibi liflerin demet eklinde olmas lifleri sadece boy/ap oranna gre snflandrma yapmak mmkn olmamaktadr. Lifli beton uygulamalarnda elik lifler genellikle daire kesitli ve bazen dikdrtgen kesitli olabilmektedir. Bu liflerin boylar 30-60 mm, aplar 0,5-1,0 mm arasnda olmakta ve elemanlarn kalnlna gre deimektedir. Beton ierisinde kullanlan liflerin ykn etkisi ile kopmadan matrisden syrlarak ayrldklar bilinmesine ramen elik lifler yaklak 2000 MPa gibi yksek ekme dayanmna sahip olmalar istenmektedir. Ular kancal zel imal edilen tiplerin daha byk deerde "ekip karma" (pull out) dayanm deerleri verilmektedir.

ekil 1.12. elik lif Betonda, elik lif kullanmann avantajlar;

Yaplan yaklak ekonomik analizde erken yataki dayanm arttrabilmek iin prefabrik betonarme yap elemanlarnda liflerin kullanlmas sl ilem ve priz hzlandrc kullanlmasna gre daha avantajl grlmektedir.

elik lifler atlak geniliklerini, atlak saysn ve kiri deplasmann nemli lde azaltmaktadr.

27

elik lifler erken yataki betonarme kirite yk tekrar kaldrldnda atlak geniliklerinin kapanma orann arttrmaktadr.

Lif kat lmas ile betonarme kiriin eilme etkisindeki erken ya tama gc arttrlabilmektedir. Bu durumda betonun ekme ve basn dayanmnda artlar saladn gstermektedir.

1.11.2. Polipropilen lif Tekstil malzemeleri yllardr binalarda kullanlmaktadr. Bu malzemelerin kullanm sentetik liflerin kullanm ile birlikte artmt r. Lifler ve tekstiller bina ve ekipman yalt mnda da nemli bir rol oynamaktadr. Betonlarn kuvvetlendirilmesi, kopma ve eilme mukavemetlerinin art rlmas amacyla lif kullanmak (fiber-reinforced concrete) artk tm inaat sektrnde yaygn olarak bavurulan bir yntemdir. Bu malzemeler kompozit olarak adlandrlmaktadr. Kompozitler genellikle inaat alannda parlak bir gelecee sahiptir. Son on yldr, yap sektrnde imentoyu glendirmek maksadyla lif takviyeli polimer kullanmnda nemli bir art olmutur. Mevcut cam takviyeli malzeme uygulamalar, duvar panellerini, fosseptik depolarn ve salkla ilgili tehizatlar iermektedir. Cam, polipropilen ve akrilik lifleri ve tekstillerin hepsi betonun, svalarn ve dier inaat malzemelerinin atlamasn nlemede kullanlmaktadr.

ekil 1.13. Polipropilen liflerin imento iersinde dalm Eski yaplarda yaplan arat rmalar neticesinde, d svalarda, ap ve beton plakalarda kullanlan harlarda, asrlarca, atlamaya kar hayvan kllar ve saman kullanld

28

tespit edilmitir. Bu fikrin alt nda, bugnk teknolojik imknlar kullanlarak beton teknolojisine yeni bir rn kazandrlmt r. Beton kalitesini ykseltir Sekonder donat grevi yapar Betona boyutlu dalarak boyutlu donat grevini yapar Betonda eit olarak daldndan btn alan kaplayan donat grevini yapar Rtre ve snmeden meydana gelen atlaklar azaltr Taze betonun su tutmas kapasitesini artrr Betonun su geirimsizliini art rr Basn ve ekme mukavemetini artrr Demir gibi paslanmaz Elektrik akmn geirmez ve manyetik deildir Stabil bir yap ve sonsuz mre sahiptir Kullanm gayet basit olup her m betona 1 paket katlarak bir sre kart rmak yeterlidir

29

2. KAYNAK ZETLER Bu tez almasn konu alan literatr bilgileri tarand zaman yaplan almalar; Postacolu (1987), ar betonlarn zrhlama esnasnda meydana gelecek s artnn betonda oluturaca rtre etkisini incelemi, su orann deitirerek zrh betonunun rtre etkisini azaltacak beton bileimindeki gerekli su orann belirlemeye almt r. Osma (2002), Barit ile elde edilen ar betonun fiziksel ve mekanik zellikleri incelenmesi. Atabey ve barit agregalarndan ayr ayr 250, 300 ve 350 dozaj imento kullanlarak alt seri beton numuneler retilmitir. Ayrca 250, 300 ve 350 dozaj imento miktarlarnda Atabey ve barit agregalarndan % 50 oranlarnda farkl karmlar oluturularak dokuz seri beton numuneler retilmi 28 gn deneylere tabi tutulmutur. Akgn v.d. (2007), barit agregasyla retilen ar bir betonun zellikleri incelenmesi. Bu al mann temel amac; Dou Karadeniz Blgesi doal ar agregalarndan biri olan barit agregasyla retilen ar betonu, agrega petrografik yapsn dikkate alarak, geleneksel bir betonla karlat rmal olarak incelenmektedir. Bu amala ilk aamada laboratuarda farkl su/imento oranlaryla ( 0,30; 0,35; 0,40; 0,50; 0,55 ve 0,60 ) retilen birim ktleleri 3500 kg/m3 civarnda olan ar betonlarn kullanmyla hazrlanan standart silindir numuneler zerinde gerekletirilen deneysel almalardan elde edilen fiziksel ve mekanik zellikler geleneksel betonunkilerle karlatrlarak irdelenmekte ve bu suretle betonun krlma mekanizmalarn n aklanmasna allmaktadr. Ylmazer (2009), Mu yresinden temin edilen baritin kullanm ile elde edilen ar betonun fiziksel ve mekaniksel zelliklerinin aratrlmas incelenmesi. leri teknoloji ile yaadmz gnmz dnyasnda, radyasyonun yksek olduu nkleer santraller, rntgen odalar ve olas nkleer bomba saldrlarnda kullanlabilecek snaklarn duvarlarnda ar beton kullanlmas byk nem tamaktadr. zgl arl normal agregadan fazla olan barit agregalar ile yaplan ar betonlar, radyasyon nlar karsnda, normal betonlara gre daha geirimsiz bir yap oluturarak X nlar ile 30

dier ntron nlarnn insan vcuduna ulamn nlemede kullanlr. Bu almada, Mu ilinde elde edilen baritin, betonun bata radyasyon geirgenlii zellii olmak zere mekaniksel ve fiziksel zelliklerine nasl etki ettii arat rlmt r. Zazula ve Tesch (1990), ar ve geleneksel betonlarn farkl enerjilerdeki ktlesel zayflatma katsaylarn inceleyerek ar betonlarn daha iyi tutuculuk zelliine sahip olduunu vurgulamlardr. Zeybek (2000), imento ierisine tlm bor minerali katarak rettii farkl imentolarn fiziksel ve mekanik zelliklerini inceleyerek, beton iindeki bor minerallerinin ntron nlarna kar zrh yeteneklerini teorik olarak arat rm, bor mineralinin zrhlama etkisini art rdnn belirtmitir. Klnarslan (2004), Barit agregal ar betonlarn radyasyon zrhlamasn da ki zellikleri ve optimal karmlarnn arat rlmas incelenmesi. eitli younluklarda ve farkl dayanmlarda barit agregal betonlar retilmi ve kontrol betonlaryla mekanik zellikleri karlat rma yaplar arat rlmt r. almada tamam normal agregadan oluan kontrol betonlar baz alnarak BS20, BS30, BS40 betonlar iin optimum karmlar hesaplanmt r. Agrega deiimin betonunu dayanmn ve radyasyon geirimliliine etkisini incelemek amacyla; karmdaki agrega yzdesine bal kalnarak agrega ve barit miktar belli oranlarda deitirilerek, beton serileri retilmitir. Barit orannn deiiminin; betonun fiziksel ve mekanik zellikleri zerinde meydana getirdii etkiler arat rlmt r. Maerz, N. H. (1998), Dijital grnt ileme yntemi uygulanarak agrega boyutlarnn ve ekillerinin belirlenmesi konusunda al ma yapmt r. Bu almada; gelien sanayinin ihtiyalarnn yeterince karlanabilmesi amacyla grnt ileme ile analiz ynteminin kullanlmasyla madencilik alanndaki almalarn analizinin ve kontrolnn daha kolay yaplabilecei ortaya konulmutur. Grnt analizi teknikleri jeolojide ilk uygulamalarn boluklarn lm ve tanmlanmas alannda bulmutur. Buna paralel olarak kaya yzeylerinde bulunan

31

sreksizlikler,

tane byklkleri, renk gibi grntnn tanmlanabilen farkl

zellikleri kullanlarak analizler yaplmt r. Birok alanda kullanlan grnt ileme teknikleri ile, mikroskop altndaki partikl boyutlar, ekil analizleri gibi uygulamalar gelitirilmitir. Ayrca 2 boyutlu farkl alardan alnan grntlere yaplan analizlerle hacim hesaplarna ynelik al malarda yaplmt r. (Lindqvist & Akesson, 2001) . Felekolu ve Gll, (2006), klinker kalitesinin belirlenmesinde optik mikroskop inceleme ve grnt ileme teknikleri kullanm. statistiksel adan anlaml rneklemeyle klinker kesitinde alansal faz ve porozite dalm belirlenmeye alm ve sonu olarak kullanlan yntemin klinker faz ve porozite dalmnn tespitinde reticiye salad avantaj ve dezavantajlar ortaya koymutur. Ayrca yntemin gelitirilmesine ynelik neriler sunmutur. Klnarslan . vd. (2009) yapm olduklar almalarnda, deiik younlukta betonlar retmi ve bu betonlarn rntgen filmlerini ekmi lerdir. Elde ettikleri grntleri grnt ileme teknikleri kullanarak ilemilerdir. retilen betonlar n ktlesel zayflatma katsaylarn teorik olarak hesaplam lar ve grnt ileme ile elde ettikleri sonular ile karlat rmlardr. Akkurt ., vd. (2010) yapm olduklar al malarnda, malzemelerin radyasyon koruyucu zelliklerinin test etmek iin alternatif bir yntem ne srmlerdir. farkl beton ve kurunun rntgen film grntlerinden ktle zayflatma katsayn tahmin etmi lerdir. Elde ettikleri sonular Xcomu kullanarak elde edilen hesaplama ile karlat rm lardr.

32

3. MATERYAL VE YNTEM 3.1 Materyal Tez srecinde retilecek hazr sva kaplamalarnda kullanlan barit madeni Isparta ilinin arkkaraaa ilesinden temin edilmitir. Lifli ve lifsiz olmak zere retilen hazr sva kaplamalarnn bir ksmnda barit bir ksmnda ise al kullanlmt r. Bu almada; sva harc serilerinde kullanlan lif ve agrega eitlerinin sva harcnda fiziksel, mekanik ve radyasyon tutuculuk zellikleri zerindeki etkisi bir arada incelenmitir. 3.1.1. Barit Bu al mada Ispartann arkikaraaa ilesinden getirilen ve imento ile daha iyi aderans salayabilmesi iin enekrc yardmyla krlp 2-10 mikrona kadar t barit kullanlmt r.

ekil 3.1. tlm Barit

3.1.2. imento Bu al mada barit madeni ile renk uyumu oluturmas ve dekoratif grnml olmas iin beyaz imento kullanlmt r. almada kullanlan imento (CEM I 52.5 R, TS-EN 197-1) snfdr.

33

izelge 3.1. EN 1971 CEM I 52,5 R imentosunun kimyasal zellikleri

Bileen CaO SiO2 Al2O3 Fe2O3 SO3 MgO Na2O K2O Kzdrma Kayb znmeyen Kalnt Serbest CaO P 52.5 (%) 63.6 20.7 6.0 2.4 2.1 2.6 0.1 0.9 1.4 0.2 1.4

izelge 3.2. EN 197-1 CEM I 52,5 R imentosunun fiziksel ve mekanik zellikleri

Bileen zgl Arlk (gr/cm3) ncelik (cm2/gr) 7 gnlk babasn dayanm (N/mm2) 28 gnlk babasn dayanm (N/mm2) 7 gnlk eilme-ekme dayanm (N/mm2) 28 gnlk eilme-ekme dayanm (N/mm2) CEM I (%) 3,1 2914 37,7 49,8 5,9 7,5

3.1.3. Polipropilen Sva harcnn kuvvetlendirilmesi, dalmnn nlenmesi, kopma ve eilme mukavemetlerinin art rlmas amacyla retilen hazr sva kaplamalarnn bazlarnda polipropilen lif kullanlmt r.

ekil 3.2. Poliproplen lif

34

3.1.4. elik Lif Sva harcnn kuvvetlendirilmesi, kopma ve eilme mukavemetlerinin art rlmas amacyla retilen hazr sva kaplamalarnn bazlarnda 600 gr ZP 305 elik lif kullanlmt r.

ekil 3.3. ZP 305 elik lif

izelge 3.3. ZP 305 elik lifin teknik zellikleri (Beksa)

Geometry Tensile Strength Applications Length (l) Diameter (d) On the wire Low carbon conforms to Shotcrete Screeds Compression layers 30 mm 0,55mm min. 1100 N/mm2 EN 10016-2-C9D

3.2 Yntem 3.2.1 Hazr sva harc karm oranlar Barit agregal harcn retiminde Isparta arkkaraaa blgesinden kartlan barit agregas 2-10 mikron arasnda enekrc da tlerek kullanlmt r. Sadece barit elementi kullanlarak baritli hazr sva kaplamas, barit elementi ile birlikte elyaf lif kullanlarak elyaf lifli baritli hazr sva kaplamas, barit elementi ile birlikte ZP 305 elik lif kullanlarak elik lifli baritli hazr sva kaplamas ve kyaslama yapabilmek iin sadece al ile all hazr sva kaplama ve al ile birlikte elyaf lif kullanlarak elyaf lifli all hazr sva kaplamalar olmak zere be tipte hazr sva kaplamalar retilmitir.

35

retilen hazr sva kaplama kodlar izelge 3.4 te ve karmda kullanlan miktarlar izelge 3.5 te ve verilmitir. izelge 3.4. retilen hazr sva kaplama kodlar
BHS EBHS BHS AHS EAHS Bariti Hazr Sva Kaplamalar Elyaf Lifli ve Baritli Hazr Sva Kaplamalar elik Lifli ve Barit Hazr Sva Kaplamalar All Hazr Sva Kaplamalar Elyaf Lifli ve All Hazr Sva Kaplamalar

izelge 3.5. retilen sva harlarnn kodu ve malzeme karm miktarlar(1m3)

BHS EBHS BHS AHS EAHS Barit 1581.82 1581.82 1581.82 Beyaz . 909.09 909.09 909.09 Su 519.48 519.48 519.48 681.82 681.82 Al 1233.77 1233.77 Polipropilen lif 194.81 194.81 elik lif 38961 -

3.2.2. Hazr sva retimi al mada basn dayanmlarn tespit etmek iin kp numunelere, eilme ve radyasyon geirgenlii tespiti iin levha numuneler kullanlmt r. Bu amala SD Teknik Eitim Fakltesi Yap Malzemeleri ve Beton Teknolojisi Laboratuarnda yaplan almalarda; 10cm. lik kp numuneler, 55cm. x 20cm. x 3cm. ve 50cm x 50cm x 1 cm boyutlarn da plaka numuneler retilmitir. Lifli lifsiz, baritli ve all olmak zere be tip hazr sva kaplama retilmitir. Karma giren barit, imento, su retilecek harcn koduna gre nceden tartlp hazrlanmt r. Karmda kullanlan barit madeni ekil 3.4 gsterilen ene krcda tlmtr.

36

ekil 3.4. enekrc Har retiminde kullanlacak dz eksenli mikser ekil 3.5 gsterilmitir. Harc kart rmada kullanlacak dz eksenli miksere srayla barit, beyaz imento, su konularak akc bir kvam elde edildi.

ekil 3.5. Dz eksenle cebri kartrmal beton mikseri Akc bir kvamda har elde edildii iin kalplara dklen betonlarda sarsmaya gerek duyulmamt r. Hazrlanm olan akc kvamdaki har 10x10x10luk elik kp kalplara ve zel olarak retilen 50x50x1 lik ve 55x20x3 lk ahap kalplara dklmtr.

ekil 3.6. 10x10x10luk elik kalp

37

ekil 3.7. Numuneleri hazrlamak iin kullanlan ahap kalplar 3.2.3. Hazr sva kaplama deneyleri retilen sva kaplamalarnn bas ve eilme dayanmlar 28 gnlk iken hesaplanmt r. 3.2.3.1 Basn dayanm Tahribatl test ynteminde tek eksenli basn deneyi yaplmt r. Bu deney iin S.D.. Teknik Eitim Fakltesi Yap Malzemeleri ve Beton Teknolojisi Laboratuarnda bulunan ekil 3.8 deki 300 ton kapasiteye sahip tek eksenli basn presi kullanlmt r.

ekil 3.8. Beton presi

38

Basn deneylerinde ykleme hz 0,35 MPa olarak sabit tutulmutur. Numunelerin basn dayanmlar Denklem 3.1 de yerine konularak hesaplanmt r.

P A

(3.1)

: Basn dayanm (MPa) P: Krlma yk (kN) A: Numunenin yk dorultusunda ki kesit alan (cm )
2

3.2.3.2 Eilme dayanm Drt eksenli eilme deneyi 55cm x 20cm x 3cm lik numuneler zerinde uygulanmt r. Bu deney iin S.D.. Teknik Eitim Fakltesi Yap Malzemeleri ve Beton Teknolojisi Laboratuarnda bulunan ekil 3.9 deki 15 ton kapasiteli ykleme hz ayarlanabilen test cihaz kullanlmt r.

ekil 3.9. Eilme test presi

Ykleme simetrik iki noktadan uygulanmt r. ki noktadan yklemeli deneylerde maksimum moment belirli bir aralkta deer almaktadr. Bu aralkta kesme kuvveti sfrdr. Salt eilme hali sz konusudur. Numunelerin eilme dayanmlar denklem 3.2 de yerine konularak hesaplanmt r.

39

f ,d = f,d : Eilme Dayanm (MPa) P: Krlma Yk (MPa) L: Numunenin Genilii (cm) b: Numunenin Eni (cm) h: Numunenin Boyu (cm)

P.L b.h 2

(3.2)

3.2.4. Rntgen ekimleri Rntgen ekim ilemi iin barit, barit+elyaf, barit+elik lif, al, al+elyaf olmak zere 50cm x 50cm x 1cm ebatlarnda retilen 5 tip numune Samsun 19 Mays niversitesi Tp Fakltesine gtrlerek ekil 3.10 gsterilen numunelerin dk ve yksek dozda olmak zere 10 adet direkt grafikleri ekil 3.11 gsterilen rntgen ekim cihaz ile ekilmitir.

ekil 3.10. Rntgen ekimi iin retilen numune rnekleri

ekil 3.11. Rntgen cihaz

40

izelge 3.6. Rntgen ekiminde kullanlan doz iddeti iddeti (keV) 77 44

Yksek doz Dk doz

3.2.5 Radyasyon lmleri Deneysel almalar iin 5 tipte retilen numunelerin her birinden 3 er adet olmak zere 7x7x3 ebatlarnda toplam 15 adet numune S.D.. Teknik Eitim Fakltesi Yap Malzemeleri ve Beton Teknolojisi Laboratuarnda bulunan ekil 3.12 da gsterilen doal ta kesme aleti ile ekil 3.13 de gsterilen numuneler hazrlanmt r.

ekil 3.12. Doal ta kesme aleti Hazrlanan

ekil 3.13. 7x7x3 cm ebat nda ki numuneler deneyleri Sleyman Demirel

numunelerin radyasyon tutuculuk

niversitesi Fen-Edebiyat. Fakltesi Fizik Blm Nkleer Fizik A.B.D. Gamma Spektroskopi Laboratuarnda gerekletirilmitir. 3.2.5.1. Gama Spektroskopi Sistemi Gama spektrometresi gamma nlarn enerjilerine gre spektral olarak ayrabilen bir sistemdir. Spektrometrede detektr olarak NaI(Tl) kullanlmakta ve elektronik aygtlar yardm ile gamma nlar llebilmektedir. Sistem sras ile resim ve ematik olarak ekil 3.14de gsterilmitir.

41

ekil 3.14. lm sistemi (NaI(Tl) detektr, ok kanall analizr ve PC.

a. NaI(TI) detektr Radyasyon detektrleri kullanlan malzemeye gre gazl, yar-iletken ve sintilasyon (parldayc) dedektrler olmak zere ana grupta incelenmektedir. yonlat rc radyasyonun sintilasyon (prldama) fosforu denilen kat , sv veya gaz halindeki baz maddelerle etkilemesi sonucunda iyonlama ve uyarlma meydana gelir. Elektrona verilen enerji onu ortamdaki yerinden koparmaya yeterli olmad zaman uyarlan elektron, tekrar eski haline dnerken grnr k yaylr (ekil 3.15). Sintilasyon fosforlarnn yayd k, fotooalt c tpler tarafndan toplanarak, gerilim darbesi haline dntrlr. Meydana gelen darbenin genlii radyasyonun enerjisi ile orantldr. Bu dedektrler saym ve ayn zamanda enerji ayrm iin kullanlr.

ekil 3.15. NaI (Tl) dedektrnde radyasyon lmnn ematik gsterimi. Bir tr sintilasyon detektr olan NaI(Tl) detektr parldama zellii gsteren NaI kristali ve bunun hemen arkasna balanm fotooalt c bir tpten oluur. NaI sintilatrnde bulunan iyotun atom numarasnn yksek olmas, gama nlarn n deteksiyonunda yksek verim elde edilmesini salamaktadr. Genellikle Talyum'un kk bir miktar kristal ierisine eklenerek aktive edilir. Oluan bu yap Nal(TI)

42

kristali olarak isimlendirilir. Bu almada kullanlan Canberra 3x3 NaI(Tl) dedektr ekil 3.16da grlmektedir.

ekil 3.16. NaI(Tl) dedektr. b. Elektronik aygtlar ve yazlm NaI(Tl) detektr ile etkileen radyasyonun saysal verilere dnmesi iin elektronik cihazlara ve bunlarn analizi iin de yazlma ihtiya vardr. Detektrde sinyale dnen radyasyon daha sonra amplifikatrler (ykseltici) yardmyla ykseltilir, ekillendirilir ve ok Kanall Analizre (KA) gnderilir. 16384 kanala sahip KA ile saysal hale evrilen bilgiler Genie (2001) yazlm yardm ile ekranda spektrum olarak gzlenir (ekil 3.17). ekil 3.18 de sistem bir yksek voltaj nitesi ile beslenmektedir, ykseltici ve KA alt ran NIM modln gstermektedir.

ekil 3.17. lm sisteminde elde edilen spektrum.

43

ekil 3.18. NIM modl ve nitelerin modldeki yerleimi.

c. Detektrn enerji kalibrasyonu Gama spektroskopi cihaznda kalibrasyonun amac, lm cihaznn belirli bir radyasyon dozu karsnda verdii cevabn cihaza tantlmasdr. Bu sebeple cihazn kalibrasyonu yaynladklar enerjileri belli olan radyoaktif kaynaklar kullanlarak yaplr. almada kullanlan NaI(Tl) detektrnn kalibrasyonu, kaynaklara ait radyoaktif bozunma emasn grlmektedir.
60

Co (1173 keV-

1332 keV) standart radyoaktif kaynaklar kullanlarak yaplmt r. ekil 3.19 bu

ekil 3.19. 137Cs ve 60Co bozunum emas.

44

ekil 3.20. 60Co kaynandan elde edilen enerji spektrumlar d. Radyasyon sourma lmlerinin analizi Hazr sva kaplamalarnn radyasyon sourma zellikleri hazr sva kaplamalarna ait toplam dorusal sourma katsaylarn (, cm-1) elde edilerek arat rlmt r. ekil 3.21de grld gibi N iddetinde paralel bir gama radyasyon demeti, x kalnlndaki bir sourucuda N kadar azalrsa,

N = N x

(3.3)

N = N o e x
elde edilir ki bu Beer-Lambert denklemi olarak da bilinir. Burada, N0: Madde ile etkileim ncesi radyasyonun iddeti, N: Madde ile etkileim sonras radyasyon iddeti, x: Sourucu maddenin kalnln, : Lineer sourma katsays olarak ifade edilir.

(3.4)

ekil 3.21. X ve gama nlarnn madde ile etkileimi sonras sourulmas. 45

No referans lm olarak da adlandrlabilir ve radyoaktif kaynak ile detektr arasnda hazr sva kaplama yokken alnan lmle bulunur. Bir defa alnan referans lm tm hazr sva kaplamalar iin kullanlmt r. Daha sonra deneye tabi tutulacak olan hazr sva kaplamalar kaynak ile detektr arasna konularak ikinci bir lm alnmt r. Deneylerde kaynak detektr ve kaynak hazr sva kaplama mesafelerinin ayn olmas salanmt r (ekil 3.22). ekil 3.23
60

Co kaynandan

alnan zrhlanmadan nce ve sonraki gamma n spektrumunu gstermektedir.

ekil 3.22. Kaynak- hazr sva kaplama ve detektr dzeninin ematik gsterilmesi.

ekil 3.23. 60Co kaynandan elde edilen gamma n spektrumunun hazr sva kaplama varken ve yokken alnan spektrumu. 3.2.6. Grnt ileme program Samsun 19 Mays niversitesi Tp Fakltesi hastanesinde dk ve yksek dozda olmak zere rntgenleri ekilen 5 tip numunenin rntgen grntleri Histogram ad verilen grnt ileme programnda analiz edilmitir. Histogram, ekranda grnen resmin pozlama kalitesi asndan grafiksel bir ifadesidir. Pozlama ise, basit olarak fotoraf ekerken makinann ald toplam k miktar demektir. ekilen bir resmin histogramda analiz edile bilmesi ve

46

grafiklerinin elde edilebilmesi iin resmin ncelikle red, blue ve green olmak zere rengin ortalamas olan gri renge yani grntnn siyahtan beyaza evrilmesi gerekir. Grntnn gri renge dntrlmesi iin kullanlan kodlar EK-1 de verilmitir. Histogram grnty oluturan btn parlaklk deerlerini grafiksel olarak gsterir.

ekil 3.24. Grafiksel gsterim Histogramda parlaklk deerleri (0255) x ekseni boyunca, bulunma skl (frekans) ise y ekseni boyunca gsterilir (Maillet, vd. 1996). Bu ilemler C# da hazrlanr. X ekseni zerinde yer alan 0 deeri siyah, 255 deeri ise beyaz ifade eder. Grafikteki koyu glgelerin 0 a yakn olmas radyasyon tutuculuk zelliinin olmadn, 255 yakn olmas ise radyasyon tutuculuk zelliinin olduunu ifade eder. Bu grafiklere baklarak retilen rnn radyasyon tutuculuu hakknda bilgi edinilir. Histogram program ilem emas ekil 3.25 de verilmitir.

47

Resmi Oku

Resmi siyah beyaza evir

Gri histogram iin dizi tanmlamas

Tm piksellerdeki renk deikenlerini oku

Renk deerlerinin ortalamasn al

0 255 arasndaki deerleri de

Dizilerdeki tm deerleri datagrid view de gster

Ekrana bas

Excel dosyasna ktlar gnder

YEN

ekil 3.25. Histogram ilem emas

48

4.ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA 4.1 Basn dayanm sonular Tahribatl test yntemlerinden olan tek eksenli basn dayanm S.D. Teknik Eitim Malzemeleri ve Beton Teknolojisi Laboratuarnda bulunan 300 ton kapasiteye sahip tek eksenli basn presi kullanlarak yaplmt r. retilen kp numunelerin basn dayanmlar izelge 4.1 kp numunelerin basn dayanmlarnn ortalamas izelge 4.2 ve ekil 4.1 verilmitir. izelge 4.1. Kp numunelerin basn dayanmlar
Kp Numuneler Basn Dayan mlar Arlk (kg) Basn dayanmlar (MPa) 2.580 55.674 2.684 50.296 2.606 60.376 2.593 49.153 2.626 47.360 2.644 45.931 2.551 49.049 2.521 36.839 2.545 52.426 1.464 7.352 1.319 8.183 1.445 5.715 1.263 8.703 1.357 4.000 1.244 10.391

BHS1 BHS2 BHS3 BHS1 BHS2 BHS3 EBHS1 EBHS2 EBHS3 AHS1 AHS2 AHS3 EAHS1 EAHS2 EAHS3

izelge 4.2. Kp numunelerin basn dayanmlarnn ortalamas

Kp Numunelerin Basn Dayanmlarnn Ortalamas MPa 55.449 BHS 47.481 BHS 46.105 EBHS 7.083 AHS 7.698 EAHS

49

60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 BSH BHS EBHS AHS EAHS BHS BHS EBHS AHS EAHS

ekil 4.1. Kp numunelerin basn dayanmlar 4.2 Eilme dayanm sonular Drt eksenli eilme deneyi 55cm x 20cm x 3cm lik numuneler zerinde uygulanmt r. Bu deney iin S.D.. Teknik Eitim Fakltesi Yap Malzemeleri ve Beton Teknolojisi Laboratuarnda bulunan 15 ton kapasiteli ykleme hz ayarlanabilen test cihaz kullanlmt r. Ykleme simetrik drt noktadan uygulanmt r. Drt noktadan yklemeli deneylerde maksim moment belirli bir aralkta deer almaktadr. Bu aralkta kesme kuvveti sfrdr. Salt eilme hali sz konusudur.

50

izelge 4.3. 55cm x 20cm x 3cm lik numunelerin eilme dayanmlar

55cm x 20cm x 3cm Eilme Dayanmlar Arlk (kg) Eilme yk 8.253 196 52.26 8.286 189 50.40 8.384 189 50.40 8.002 193 51.46 8.020 210 56 7.628 195 52 8.054 171 45.6 8.199 170 45.33 7.699 173 46.13 4.958 102 27.2 5.095 107 28.53 4.670 94 25.06 3.660 95 25.33 3.434 93 24.8 3.568 98 26.13

BHS1 BHS2 BHS3 BHS1 BHS2 BHS3 EBHS1 EBHS2 EBHS3 AHS1 AHS2 AHS3 EAHS1 EAHS2 EAHS3

Eilme dayanmlarnn ortalamalar izelge 4.4 ve ekil 4.2 de verilmitir.

izelge 4.4. Eilme dayanmlarnn ortalamas

Eilme Dayanmlarnn Ortalamas MPa 51.02 BHS 53.15 BHS 45.68 EBHS 26.93 AHS 25.42 EAHS

60 50 40 30 20 10 0 BHS BHS EBHS AHS EAHS BHS BHS EBHS AHS EAHS

ekil 4.2. Eilme dayanmlar

51

4.3. Grnt ileme deneyinin sonular Grnt ileme al malar iin barit, barit+elyaf, barit+elik lif, al, al+elyaf olmak zere 50cm x 50cm x 1cm ebatlarnda retilen 5 eit numune Samsun 19 Mays niversitesi Tp Fakltesine gtrlerek numunelerin dk ve yksek dozda olmak zere direkt grafikleri ekilmitir. Elde edilen rntgen grntleri Histogram adl programda analiz edilerek grafikleri karlmtr.

ekil 4.3. 77 keV iddetindeki baritli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar

Baritli hazr sva kaplamasnn yksek dozlu rntgen filminin histogram programnda ilenmesi ile elde edilen grafikte max deer 231 de kmt r. Grafikten de anlalaca gibi max deer beyaza daha yakndr. Buda retilen hazr sva kaplamasnn radyasyon tutuculuk zelliinin olduunu gstermektedir.

52

ekil 4.4. 44 keV iddetindeki baritli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar

Baritli hazr sva kaplamasnn dk dozlu rntgen filminin histogram programnda ilenmesi ile elde edilen grafikte max deer 215 de kmt r. Grafikten de anlalaca gibi max deer beyaza daha yakndr. Buda retilen hazr sva kaplamasnn radyasyon tutuculuk zelliinin olduunu gstermektedir.

ekil 4.5. 77 keV iddetindeki barit-elik lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar

elikli barit hazr sva kaplamasnn yksek dozlu rntgen filminin histogram programnda ilenmesi ile elde edilen grafikte max deer 227 de kmt r. Grafikten de anlalaca gibi max degerin beyaza daha yakndr. Buda retilen hazr sva kaplamasnn radyasyon tutuculuk zelliinin olduunu gstermektedir.

53

ekil 4.6. 44 keV iddetindeki barit-elik lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar

elikli barit hazr sva kaplamasnn dk dozlu rntgen filminin histogram programnda ilenmesi ile elde edilen grafikte max deer 241 de kmt r. Grafikten de anlalaca gibi younlama beyaza yakn taraftadr. Buda retilen hazr sva kaplamasnn radyasyon tutuculuk zelliinin olduunu gstermektedir.

ekil 4.7. 77 keV iddetindeki barit-elyaf lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar

Elyaf lifli baritli hazr sva kaplamasnn yksek dozlu rntgen filminin histogram programnda ilenmesi ile elde edilen grafikte max deer 234 de kmt r. Grafikten de anlalaca gibi max deer beyaza daha yakndr. Buda retilen hazr sva kaplamasnn radyasyon tutuculuk zelliinin olduunu gstermektedir. 54

ekil 4.8. 44 keV iddetindeki barit-elyaf lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar

Elyaf lifli baritli hazr sva kaplamasnn dk dozlu rntgen filminin histogram programnda ilenmesi ile elde edilen grafikte max deer 231 de kmt r. Grafikten de anlalaca gibi max deer beyaza daha yakndr. Buda retilen hazr sva kaplamasnn radyasyon tutuculuk zelliinin olduunu gstermektedir.

ekil 4.9. 77 keV iddetindeki al hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar

Al hazr sva kaplamalarnn yksek dozlu rntgen filmlerinden elde edilen grntler histogram programnda i lendiinde grafiktende anlalaca gibi max deerin siyaha yakn tarafta ve 11 de kt buna bal olarakta radyasyon tutuculuk zelliinin olmad anlalmaktadr.

55

ekil 4.10. 44 keV iddetindeki al hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar

Al hazr sva kaplamalarnn dk dozlu rntgen filmlerinden elde edilen grntler histogram programnda ilendiinde grafikten de anlalaca gibi max deerin siyaha yakn tarafta younlat ve 109 da kt buna bal olarak da radyasyon tutuculuk zelliinin olmad anlalmaktadr.

ekil 4.11. 77 keV iddetindeki al-elyaf lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar

Elyaf lifli all hazr sva kaplamalarnn yksek dozlu rntgen filmlerinden elde edilen grntler histogram programnda ilendiinde grafikten de anlalaca gibi max deerin 28 de kt grntnn siyah ksmda yolat buna bal olarak da radyasyon tutuculuk zelliinin olmad anlalmaktadr.

56

ekil 4.12. 44 keV iddetindeki al-elyaf lifli hazr sva kaplama rntgen filmleri ve grnt histogramlar

Elyaf lifli all hazr sva kaplamalarnn dk dozlu rntgen filmlerinden elde edilen grntler histogram programnda ilendiinde grafikten de anlalaca gibi max deerin 170 de kt grntnn siyah ve beyaz ks mlarda dald buna bal olarak da radyasyon tutuculuk zelliinin ok az olduu anlalmaktadr. izelge 4.5. Grnt ileme analizi en yksek 77 keV deerleri
Numune BHS EBHS BHS AHS EAHS Piksel No 231 234 227 11 28 77 keV Deeri 4537 7548 2614 269002 35605

izelge 4.6. Grnt ileme analizi en yksek 44 keV deerleri

Numune BHS EBHS BHS AHS EAHS Piksel No 215 231 241 109 170 44 keV Deeri 3476 5009 17718 6303 4244

Histogram program ile elde edilen grafiklerdeki max pik deerindeki ve 0-255 arasndaki btn aralklardaki toplam nokta says denklem 4.1 ile hesaplanmt r.

57

GSD

( a ).( b ) (a )

(4.1)

GSD: Grnt ileme saysal deeri a: Piksel deerleri b: Piksel saysal lm deeri

4.4 Radyasyon tutuculuk deney sonular Deneysel almalar iin 5 tipte retilen numunelerin her birinden 3 er adet olmak zere 7x7x3 ebatlarnda toplam 15 adet numune S.D.. Teknik Eitim Fakltesi Yap Malzemeleri ve Beton Teknolojisi Laboratuarnda bulunan doal ta kesme aleti ile kesilerek numuneler hazrlanmt r. Hazrlanan numuneler S.D.. Fen Edebiyat Fakltesi Fizik Blm Nkleer Fizik A.B.D. Gamma Spektroskopi Laboratuarnda radyasyon tutuculuk deneyleri yaplmt r. retilen 5 tip numuneden radyasyon testi sonucunda elde edilen lineer sourma katsaylar izelge 4.7 da verilmitir. Numunelerin lineer sourma katsaylarna ait grafikleri izilmitir. izelge 4.7. Lineer sourma katsaylar(: cm-1)
Numune No BHS BHS EBHS AHS EAHS _662 0.204688 0.209155 0.225143 0.105909 0.104037 _1173 0.153593 0.134253 0.161751 0.097286 0.097286 _1332 0.133555 0.127468 0.135706 0.073823 0.081062

izelge 4.8. Grnt ileme saysal deeri(GSD)

Numune Kodu BHS BHS EBHS AHS EAHS 77 keV 1322,28 1374,37 1483,48 635,44 702,80 44 keV 1355,13 1561,07 1503,26 679,67 830,77

58

izelge 4.9. Lineer sourma katsaylarnn yar ve ondabir deer kalnlklar Zrh malzemesi Kurun (cm) Beton (cm) BHS BHS EBHS AHS EAHS Cs-137 YDK ODK 0.63 2.13 5.33 18.03 3.39 11.25 3.31 11 3.08 10.23 6.54 21.74 6.66 22.13 Co-60 YDK 1.24 6.60 5.19 5.44 5.11 9.39 8.55 ODK 4.11 21.84 17.24 18.06 16.97 31.19 28.41

0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 0 500 1000 1500 y = -0.000x + 0.274 R = 0.997 BHS

cm-1

E (keV)

ekil 4.13. BHS lineer sourma katsays deeri

0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 0

cm-1

y = -0,0001x + 0,3127 R = 0,9966

EBHS 1000 1500

500

E (keV)

ekil 4.14. EBHS lineer sourma katsays deeri

59

0,25

cm-1

0,2 0,15 0,1 0,05 0 0 500 1000 1500 y = -0,0001x + 0,292 R = 0,9764

BHS

E (keV)

ekil 4.15. BHS lineer sourma katsays deeri

0,12 0,1 0,08 0,06 0,04 0,02 0 0 500 1000 1500 y = -4E-05x + 0,1349 R = 0,7219 A

cm-1

E (keV)

ekil 4.16. AHS lineer sourma katsays deeri

0,12 0,1 0,08 0,06 0,04 0,02 0 0

cm-1

y = -3E-05x + 0,1257 R = 0,9107

EA

500

1000

1500

E (keV)

ekil 4.17. EAHS lineer sourma katsays deeri

60

Radyasyon tutuculuk deneyi ile elde edilen lineer sourma katsaylar ile grnt ileme deneyi sonucunda elde edilen veriler arasnda bir korelasyon kurularak grafikleri karlmt r. Kurulan bu korelasyon ile hem radyasyon hem de grnt ileme deneylerinin sonucunun birbirleri ile tutarl olduu anlalmt r.

2,5 2

BHS

BHS

1,5 1 0,5 0 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600
EBHS

AHS

EAHS

ekil 4.18. Younluk ile 77 keV arasndaki iliki

2,5 2 1,5
EBHS BHS

BHS

1
AHS

0,5 0 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800
EAHS

ekil 4.19. Younluk ile 44 keV arasndaki iliki

61

1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

BHS BHS EBHS AHS EAHS

ekil 4.20. 77keV GSD ile -662 lineer sourma katsays ilikisi

1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

BHS BHS EBHS AHS EAHS

ekil 4.21. 44keV GSD ile -662 lineer sourma katsays ilikisi

1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

AHS EAHS EBHS BHS BHS

ekil 4.22. 77keV GSD ile -1173 lineer sourma katsays ilikisi

62

1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

EAHS AHS BHS BHS

EBHS

ekil 4.23. 44keV GSD ile -1173 lineer sourma katsays ilikisi

1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

EBHS BHS BHS

AHS

EAHS

ekil 4.24. 77keV GSD ile -1332 lineer sourma katsays ilikisi
1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

BHS BHS EBHS AHS EAHS

ekil 4.25. 44keV GSD ile -1332 lineer sourma katsays ilikisi

63

5. SONU Bu tez almasnda temel malzeme olarak barit ve al kullanlarak be farkl hazr sva kaplamas retilmitir. retilen hazr sva kaplama malzemeleri basn, eilme dayanmlar ile radyasyon tutuculuk zellikleri bulunmu ve aralarnda kyaslama yaplmt r. Barit agregas kullanlarak retilen kp numunelerin basn dayanmlar, al kullanlarak retilen kp numunelerin basn dayanmlarndan daha yksek km, barit ile retilen numunelerden de lif kullanlmayan numunelerin basn dayanmlar kullanlarak retilenlerden daha yksek kmt r. Eilme dayanm deneylerinin sonularna bakldnda; elik lif kullanlarak retilen baritli hazr sva kaplamalarnn eilme dayanmlar lif kullanlmadan retilen numunelerin eilme dayanmndan yksek kt fakat elyaf lif kullanlarak retilen numunelerinse lif kullanlmadan retilen numunelerin eilme dayanmlarndan dk kt gzlenmitir. Al ile retilen numunelerin eilme dayanmlarna bakldnda da elyaf lif kullanlarak retilen numunelerin eilme dayanmlar lif kullanlmadan retilen numunelerin eilme dayanmlarndan dk kmt r. Ayrca al ile retilen numunelerin eilme dayanmlar barit ile retilen numunelerin eilme dayanmlarnda dk kt gzlenmitir. Elyaf lif ile retilen numunelerin basn eilme dayanmlarnn dk kmasna; kullanlan elyaf miktarnn yetersiz olmas, kaplama ierisine yerletirilen elyafn har iinde boluklara sebep olmas ve bu boluklarn kaplama harcnn dayanmn drmesi neden olabilir. Bunun yan sra elyaf lif hazr sva kaplamalarnn basn ve eilme dayanmna tabi tutulduunda dalmasn nlemitir. Grnt ileme deney sonularna bakldnda; retilen numunelerin rntgen filmleri hstogram adl programda ilenmitir. Barit agregas ile retilen numunelerin max deerleri programda belirlenmi olan 0 (siyah) 255 (beyaz) piksel aralndan 255 daha yakn kmt r. Al ile retilen numunelerin max deerleri ise 0 a daha yakn kmt r. Elde edilen veriler grafik haline getirildiinde barit ile retilen numunelerin al ile retilen numunelere kyasla radyasyon tutuculuk zelliinin yksek olduu aka grlmtr.

64

Lineer sourma katsays sonularna bakldnda; barit ile retilen numunelerin lineer sourma katsaylarnn al ile retilenlere gre daha byk kt , barit ile retilen sva kaplamalar arasnda da elyaf lif kullanlan numunelerin dier barit ile retilen numunelerin lineer sourma katsaylarndan yksek kt grlmtr. Radyasyon tutuculuk deneyi sonularna bakldnda; hazrlanan numunelerin SD Nkleer Fizik A.B.D. Gamma Spektroskopi Laboratuarnda radyasyon tutuculuk deneyleri yaplmt r. Bulunan deney deerleri ile grnt ileme deneyi sonucunda elde edilen deerler karlat rlarak aralarnda bir korelasyon kurumutur. Kurulan korelasyon ile her iki deneyde elde edilen verilerin birbiri ile paralellik gsterdi i anlalmt r. Gnmzde radyasyon ve radyoaktivite modern teknoloji ann en temel unsurlarndan biri olmutur. Radyasyon, daima doada var olan ve birlikte yaadmz bir olgudur. Gnmzde radyasyondan korunmak iin kullanlan kurun kaplamalar radyasyonun etkilerini azalt rken bir yandan da insan saln tehdit etmektedir. Bu nedenle hem radyasyondan korunmak hem de radyasyonun eklerini azaltmak iin kullandmz kurun zrhn zararn ortadan kaldrmak iin kuruna alternatif olarak retilen baritli hazr sva kaplamalarnn kullanmnn daha uygun olaca yaplan deneyler neticesinde kantlanmt r.

65

6. KAYNAKLAR Akgn, Y., Durmu, A.,2007. Barit Agregasyla retilen Ar Bir Betonun zelikleri, 7. Ulusal Beton Kongresi, Bildiriler Kitab, Sayfa. 265474, 2830 T Sleyman Demirel Kltr Merkezi.

Akman, M.S., 1987. Yap Malzemeleri, l. Bask, T Matbaas, stanbul.

Akkurt I., Bayiit C., Klnarslan ., 2004. The Photon Atttenuation Coefficients of Barite, Marble and Limra, Annals of Nuclear Energy. 31,377382.

Akkurt I., Comak B., Kilincarslan S., Basyigit C., 2010. Image processing technique (IPT) to determine radiation shielding, Digital Signal Processing, 20, 15921596.

I.Akkurt vd.,2006. "Radiation shielding of concretes containing different aggregates" Cement and Concrete Composites.

Atakan, Y., 2006. TBTAK, Bilim ve Teknik, Yeni Ufuklar, Nisan.

Blbl, M,., 2003. Kafkas niversitesi Fen Bilimleri Enstits Fizik Anabilim Dal, Kars. Bozbyk, vd, 2002. Radyasyon Yaralanmalar ve Korunma Yntemleri, cilt 11, say 7-272 Bora,H.,2001. Radyasyon Gvenlii, cilt 2, say 1 Cengiz, O., Kuu M,. 2000. arkikaraaa ile Hyk Arasndaki Blgenin Jeolojisi ve Barit Yataklar MTA Yerbilimi ve Madencilik Kongresi Syf. 591608. Ankara.

66

Felekolu B., Gll D., 2006. Klinker incelemelerinde optik mikroskop kullanm. MO Teknik Dergi, Cilt 17, Say:1 3761-3770. Kaar, A. 2006. Yaplarda Radyasyon Kalkan Olarak Kullanlan Barit Agregal Ar Beton Elemanlarn Zrh Kalnlk Hesaplarnn Belirlenmesi Yksek Lisans Tezi Isparta. Klnarslan, ., 2004. Barit Agregal Ar Betonlarn Radyasyon Zrhlanmasndaki zellikleri ve Optimal Karmlarnn Aratrlmas S.D.. Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, Isparta. Klnarslan, ., Bayiit, C., omak, B., Akkurt, . " Determination of concrete properties with image processing", 5th International Advanced Technologies Symposium, Karabuk, 2009.

Klnarslan, . , 2011. "The effect of zeolit rate on the Thermo-mechanical Properties of Concrete., International Journal of the Physical Sciences Vol.5 Kksal M., 2001. Radyasyon Gvenlii. Ankara, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu Yaynlar.

LEKILI, M., Maden Mhendisi, Dolgu Maddesi Kalitesinde Barit, www.maden.org.tr/resimler/ekler/40a99f23e896076

J., Lindqvist, J-E., kesson, U., Stigh, and Gransson, M., 2001: Image analysis a method to determine the mechanical properties of granites. Proceedings of the 8th Euroseminar on Microscopy Applied to Buildings Materials. September 4-7, 2001, Athens, Greece.

67

Madencilik zel htisas Komisyonu Raporu, 2001, Metal Madenler Alt Komisyonu Kurun-inko-Kadmiyum al ma Grubu Raporu, ANKARA, DPT: 2628 K: 639. Maerz, N. H., 1998. Aggregate sizing and shape determination using digital image processing. Center For Aggregates Research (ICAR) Sixth Annual Symposium Proceedings, St. Louis, Missouri, April 19-20, pp. 195-203. Osma , Y., 2002. Baritli Betonlarn Fiziksel ve Mekanik zellikleri SD Fen Bilimleri Enstits, Y.Lisans Tezi (baslmam), 71 sayfa, Isparta. nen,S., 1993. Radyasyon Biyofizii .. Tp Fakltesi Basmevi, 112 s., stanbul. ztrk, M., 2004. Kurunlu Benzin Tketimi Ve Kurunun Etkileri, evre ve Orman Bakanl, ANKARA. Postacolu, B. , 1987. Beton (Balayc Maddeler, Agregalar, Beton) Cilt II., TU naat Fakltesi, 232 s. stanbul.

Shapiro, J., 1972. Radiation Protection, Harward University Press. Cambridge.

Salk Personeli Platformu, 25 Ocak 2010. Radyolojide X-In le alan Cihazlarn Lisanslanmas Ve Laboratuvar Tasarmlar Hakknda Bilgi

TAEK, 2010. http://www.taek.gov.tr/

Ylmazer, B., Esen, Y. 2009. "Mu Yresinde Temin Edilen Barit'in Kullanm ile Elde Edilen Ar Betonun Fiziksel ve Mekaniksel zelliklerinin Arat rlmas" FBAP

68

Yndem, S., 2005. Radyasyon Gvenlii Ve Korunma.

Ylek, G., 1992. Radyasyon Fizii ve Radyasyonda Korunma, SEK Yaynlar No:14, 198s. Ankara.

Zazula, J. M. ve Tesch, K., 1990. Analysis of the transverse Shielding Problem at Proton Accelerators Using a Hadronic Cascade Code With Low Energy Particle Modules, Nuclear Instruments and Methods in Physics Research, 279-294. Zeybek, M.S., 2000. Borlu imentolarn retilmesi ve Ntron Tutma Kapasitelerinin Arat rlmas. Sakarya niversitesi FBE, Doktora Tezi (yaynlanmam), 103s, Sakarya

69

EK-1 using System; using System.Collections.Generic; using System.ComponentModel; using System.Data; using System.Drawing; using System.Linq; using System.Text; using System.Windows.Forms; using Microsoft.Office.Interop.Excel; namespace HistogramDegerleriniGridviewdaGosterme { public partial class Form1 : Form { MyExcelForm yeniexcelform = new MyExcelForm(); public Form1() {InitializeComponent(); } private void button1_Click(object sender, EventArgs e) { OpenFileDialog ac = new OpenFileDialog(); if (ac.ShowDialog() == DialogResult.OK) { pictureBox1.Image = Image.FromFile(ac.FileName); label1.Text = ac.FileName; pictureBox1.Top = 0; pictureBox1.Left = 0; } ac.Dispose(); } private void pictureBox1_SizeChanged(object sender, EventArgs e) private void pictureBox1_SizeChanged_1(object sender, EventArgs e) { long[] avgHist = new long[256]; private void button2_Click(object sender, EventArgs e) { //Histogram Deerlerini hesaplayan fonksiyon

70

yazilsinmi = true; long avgTotal = 0; int avgCount = 0; System.Drawing.Bitmap picture = new Bitmap(this.label1.Text); for (int i = 0; i < picture.Size.Width; i++) { for (int j = 0; j < picture.Size.Height; j++) { System.Drawing.Color c = picture.GetPixel(i, j); avgTotal += (int)((c.R + c.G + c.B) / 3); avgCount++; avgHist[(int)((c.R + c.G + c.B) / 3)]++; }float variance = 0; long avgAverage = avgTotal / avgCount; for (int i = 0; i < picture.Size.Width; i++)

71

ZGEM

Ad Soyad: Aysun SEVEN Doum Yeri: stanbul/ Fatih Doum Yl: 1987 Medeni Hali: Bekar

Eitim Durumu (Kurum ve Yl) Lise: Konya Mehmet Akif Ersoy Lisesi Lisans: 2005 2009 Sleyman Demirel niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Yap Eitimi Blm Yksek Lisans: 2009 -..... Sleyman Demirel niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Yap Eitimi Anabilim Dal

Yabanc Dil: ngilizce

Yaynlar (SCI ve dier makaleler) 07.05.2009: VIII. Ulusal renci Sempozyumu, Isparta SD. Teknik Eitim

Fakltesi, Tayc Sistem Dzenlenmesinde Burulma Dzensizliinin (A1) nlenmesi 26.05.2010: Uluslararas Srdrlebilir Yaplar Sempozyumu (ISBS) Ankara, Gazi niversitesi, Arat rlmas 89.06.2010: 2nd International Symposium on Sustainable Development (ISSD 2010), Sarajevo, Bosnia and Herzegovina, High-Temperature Fire Resistance For Concrete Using Sustainable Building Bor Kaplamal Betonarme eliin Kimyasal Etkilere Kar

72