NOLI ME TANGERE (Kabanata 1-64) Kabanata 1: Isang Pagtitipon a. Naghanda si Kap Tiyago ng hapunan para kay Ibarra b.

Bisita: padre damaso, kapitan tinong, g. Laruja, padre sibyla Bukas sa lahat: mapagbigay c. b.

Hindi nakapag-aral; dominikano; negosyante Kasundo ang simbahan (nabibili ang kabanalan), pamahalaan (pera sa simbahan), at mamamayan (lupain)

Maria clara Hindi tunay na anak Mestisa; iba ang kulay ng mata; kamuka ni Damaso

Nagtalo ang pari at Kap Heneral Simbahang katoliko vs pamahalaan

Pia Alba Asawa ni kap tiyago Ginahasa ni damaso = maria clara

c.

Pagdating ni Ibarra Kulturang alemanya: pagpapakilala sa sarili

d.

Laruja sa Pinas Libro tungkol sa pinas na nakita ni rizal sa europa: Antonio morga (hindi malinaw ang impormasyon) Kabanata 7: Pag-uulyaw sa asotea a. Katotohanan Tradisyunal na panliligaw; mataas na pagrespeto sa babae Palabra de onor Pagpapalitan ng liham

Kabanata 2: Si Ibarra // Kabanata 3: Ang Hapunan a. Minaliit ni Damaso si Ibarra Nagsayang lamang ng oras si Ibarra Maunlad ang bansa kapag Malaya b. Kabanata 4: Erehe at Pilibustero // Kabanata 5: Pangarap sa Gabing Madilim a. Kinaingitan si Don Rafael dahil sa kanyang kayaman Pagbukas ng daan sa Esp -> Pil Rason ni TGuevarra: (1) pagbukas ng daan Esp>Pil, (2) katiwalian; pagpadala ng surveyors, (3) paglgay ng tao sa isang posisyon na di karapatdpat, (4) pagyakap ng Pil sa kulturang Kastila at (5) di tiyak na katagalan ng paglilingkod sa lipunan d. -

Kabutihan Paghankan sa santo ->relihiyoso

c.

Kagandahan Walang kamtayang pagmamahal ni Ibarra kay mclara Pagsakripisyo; pagkasentimental

Simbolismo Malayong pagkawalay: <3 bayan at <3 kay Maria clara Hindi perpekto si Mclara pagmamahal kay Ibarra dahil sa kanyang

b.

Pinagbintangan sa pagpatay sa isang artilyero Artilyero: hindi marunong magbasa Artilyero (symb): mangmang kastila; kapangyarihan kahit e.

Leonor rivera = maria clara (inspirasyon) Pagtulos ng dalawang kandila

Asotea Purong pagmamahal; walang ginagawang masama

c.

Naakusahan si DRafael bilang Erehe at Pilibustero Erehe: tumutuligsa sa kagawian ng mga kristiyano; hindi nangungumpisal Pilibustero: kaaway ng pamahalaan; malayang kaisipan Don Rafael: hindi nangungumpisal; pangungumpisal sa isang tao na mas makasalanan pa (paring kristiyano)

Kabanata 8: Mga gunita a. Maynila b. Walang pinagbago (dahil sa prayle) Pagkita kay damaso (masama ang tingin) Pagkita kay K.Tinong (kasama ang 2 anak) sa kartela

d. e. f. g.

Takot ang mga pil abogado na tumulong Napawalang sala matapos ang isang taon Namatay dahil sa paghihirap: kawalang katarungan Simbolismo Liwasan: walang pagbabago ang mga pil Pangungulila ni Ibarra sa ama: pangungulila ni rizal Don Rafael: kawalang katarungan d. c.

Arroceros Paggawaan ng tabako

Jardin botaniko Hambing sa europa Hindi Malaya ang tao

Bagumbayan Naalala ang gurong pari hindi lahat ng kumikinang ay ginto.

Kabanata 6: Si Kapitan Tiyago a. Don Santiago delos santos Santiago ng mga santo

Kabanata 9: Mga Bagay-bagay ukol sa bayan Pagkasilaw: takot sa kastila Hambing sa kabanata 4 Prayleng may sakit sa mata: ayaw ipagamot dahil takot sa paggamot (matanda at baka di kayanin) simbo: pagkabulag ng mga kastila

pinuno ng bayan, (4) hindi tinuturing na pantay ang lahat Kabanata 12: Araw ng mga Patay a. Hayop vs Tao: asal o kamalian ng tao; hayop -> nakakulong sa sementeryo; hindi pagrespeto ng tao sa patay -> sepultorero Sementeryo: dalawang sepultorerong naguusap tungkol sa kanilang gagawin -> ang isa ay may konsensya, ang isa naman ay sanay na May ipinapahukay ang malaking kura na bangkay (20 araw pa lamang na nakalibing) dahil ayaw ng kura na bigyan ito ng matinong libing (paglipat sa sementeryo ng mga intsik); matapos ihukay, tinapon ito sa lawa Mababa ang tingin ng mga kastila sa mga tsino dahil sinubukan ng isang Tsino na angkinin ang Pilipinas

b. Kabanata 10: Ang bayan ng San Diego a. Heograpiya b. Baybayin ng lawa Bukirin at palayan ang paligid d. c.

Bayan Plaza sa gitna ng bayan Simboryo (pinakamataas na poste ng simbahan)

c. d.

Alamat ng gubat ng San Diego Simbolismo Gubat: primitibong pinoy Matandang kastila: mananakop na kastila Lawa sa gitna ng gubat: pagkagalad ng likas na yaman Pinambili ng kastila: 3Gs. Pagkamatay ng kastila: don Rafael; likas na yaman at kristiyanismo San diego: katabi ng bagong bayan (bagong bayan: gomburza; san diego: saksi sa pagkamatay ng gomburza)

Simbolismo: a. Pagtapon sa bangkay: patay pa dapat ang matakot sa buhay dahil sa mga nagagawa nito Pagsunog sa malaking krus: kapangyarihan ni Damaso sa mga lalabag sakanya Pagpapahalaga sa patay Mababang pagtingin: (1) hindi pagpapataw ng mataas na buwis katoliko, (2)

b.

c. d.

Kabanata 13: Mga Babala ng Sigwa a. Bumisita si Ibarra sa libingan ng ama ngunit hindi ito mahanap dahil nalipat na daw ito sa libingan ng mga intsik (ngunit itinapon talaga ito sa lawa) at sinisi si Salvi para dito Nagdilim ang langit: sigwa unos, bagyo; konotasyon masamang pangyayari Sigwa sa kabanata: (1) pag-aaway ni Ibarra kay Salvi, (2) simula ng pagbuhos ng galit ni Ibarra Pagsunog sa krus: (1) pagiging hipokrito ng mga relihiyoso, (2) pagsunog sa mga aral ng Diyos Buto sa paanan ng krus: babala, kasanayan sa ganitong pangyayari, (1) mamamatay ang sinumang lumaban, (2) ito ang magiging sanhi ng pagkamatay

Kabanata 11: Mga Makapangyarihan a. Don Raphael: walang hatak sa bayan, mahina ang impluwensya; may magandang loob Tiyago: mayaman ngunit hindi makapangyarihan; pinagtatawanan; sinasalubong ng banda; ginagamit ang posisyon upang maipalabas na siyay makapangyarihan; sunud-sunuran, nagbibigay ng suhol Salvi: ikinukumpara sa Santo Papa; maingat sa tungkulin at mahigpit mansermon; paraan ng parusa -> multa Alperes: ikinukumpara sa Hari ng Espanya; paraan ng parusa -> pananakit

b.

c.

b.

d.

e.

c.

Kabanata 15: Ang mga Sakristan a. Pinagbintangan ng Sakristan Mayor si Crispin na kumuha ng dalawang onza (32 pesos) dahil alam nito na maraming bisyo ang ama ni Crispin Pagmamalupit ng Sakristan Mayor (pagiging makapangyarihan): impluwensya mula sa nakakataas; ginagawa rin ito ng mga kura Dalawang putok (baril) at isang sigaw (guardia civil): Basilio nadaplisan ng bala; Crispin premonisyon na ito ay patay na: (1) naramdaman ng ina, (2) pagtunog ng kampana, (3) wag mo akong iwan, papatayin nila ako! Hindi na naging atensyon ang mga pagputok dahil natural na ito sa mga tao d. Pag araro sa bukid: mahirap ang trabaho sa kampaneryo -> mas mabuti ang pag-araro, ngunit bata pa sila

d.

Mga hindi maituturing na makapangyarihan: a. Gobernadorcillo: (gobernador) inuutusan ng alkalde mayor

b.

c.

b.

Doa Consolacion: makapangyarihan lamang dahil sa kanyang asawa (alperes), at ang pangingibabaw nito sa away mag asawa; napapasunod rin niya ang mga guardia civil Sacristan mayor: sunud-sunuran sa Kura Paroko; nagiging makapangyarihan lamang kung wala ang Kura

c.

Salvi at Alperes: dalawang makapangyarihan - gawi: (1) magiging dahilan ng pagkakagulo dahil inuuna nila ang kanilang mga personal na interes, (2) patalbugan sa kapangyarihan: kalituhan sa mamamayan, (3) hindi mabuting halimbawa sa mga

Kabanata 16: Si Sisa

a.

Sisa: ina ni Crispin at Basilio; maganda at kabighabighani Pedro: asawa ni Sisa; iresponsable, palaboy Inihahalintulad si Sisa sa Pilipinas (mahina ang loob, hinahayaang maabuso ang sarili); babae sa karaniwang panahon Mataas na pagtingin sa kanyang asawa: itinuturing itong bathala; ang anak: mga anghel Handa sa hapunan: kahirapan Sisa Kasawian sa anak Kasawian sa asawa (iresponsable) Mahina ang loob na lumaban sa asawa Pilipinas Kahirapan sa manggawa, hindi makatakas Espanya (pagmamalupit) Mahina ang loob lumaban sa espanya na

a. b. c. d. e.

b. c.

d.

Dalawang guardia civil ang nakita ni Sisa sa kanyang bahay; dinakip nito si Sisa Nais manguna ni Sisa sa paglalakad: walang kinalaman; mahirap man, ito ay may dignidad at kahihiyan Kwartel: Alperes pinalaya si Sisa sa paniniwalang ang kura ang nasa likod ng pang-aaresto Pagiging mangmang ng guardia civil dahil kani-kanino lamang ito sumusunod Pagkabaliw ni Sisa: pagkabulok ng Pilipinas

Kabanata 22: Liwanag at Dilim a. b. Liwanag: (1) paguusap ni Maria Clara at Ibarra, (2) papalapit na pistang pambukid, (3) paghingi ng tulong ni Pedro para kay Sisa at mga anak Dilim: pagtanggi ni MClara kay PSalvi pagseselos ni PSalvi kay Ibarra; nakakalimutan ng pari ang obligasyon nito; si MClara ang kasiglahan sa buhay ni PSalvi

e.

Kabanata 23: Pangingisda a. b. Ugaling Pilipino: konserbatibo paghiwalay ng babae sa lalaki Simbolismo: (1) baklad teritoryo ng Pilipinas, (2) isda yaman ng Pilipinas, (3) buwaya mananakop/Kastila, (4) pagtalon pagaalsa; pagkakaisa

Kabanata 17: Si Basilio a. b. c. d. e. Umuwi si Basilio ng wala si Crispin Nag alala ang ina dahil sa sugat ni Basilio Panaginip: Pagkamatay ni Basilio Basilio: kinakatawan ang Pilipino pagmamaltrato Ayaw na ni Basilio maging sakristan

Kabanata 24: Gubat a. b. Pamboboso ni PSalvi sa mga babaeng naliligo Gulong ng Kapalaran: (1) pinunit ni Salvi dahil labag sa pananampalataya ang hula, (2) ang pangarap ay pangarap lamang taliwas sa mensaheng dala ng telegrama para kay Ibarra tungkol sa paaralan Pagdakip kay Elias

c.

Mga plano ni Basilio sa hinaharap: (1) Lumipat ng tinatrabahuan at lumipat kay Ibarra, (2) sunduin si Crispin at pag-aaralin kay Pilosopong Tasyo, (3) mabuhay ng wala ang ama Kabanata 18: Kaluluwang Nagdurusa a. Mga maling paniniwala/ugali: (1) tsismis, (2) pagbili ng kabanalan indulgencia plenaria; bili, donasyon, kumpisal; pagkawala ng ibigsabihin ng kapatawaran, (3) paninisi, (4) paghuhusga, (5) kahinaan ng loob -> kabaliwan Mga nagdurusa: (1) Sisa dahil sa anak; (2) Salvi dahil kay Crispin, inkwentro nit okay Ibarra, (3) Manong at Manang paghahanap ng indulgencia dahil nawawala si Salvi

Kabanata 25: Bahay ng Pilosopo a. b. c. Paguusap ni Tasyo at Ibarra paghingi ng payo ukol sa pagtayo ng paaralan wag kang humingi ng payo sa akin pagsanguni sa isang baliw, hindi sumusuporta ang mga mayayaman sa payo ng isang baliw Pagyubok ng rosas sa hangin pagiging matatag

Kabanata 26: Bisperas ng Pista a. b. Magarbong pagdiriwang ng pista habang abala si Ibarra sa pag-aayos ng paaralan May mga bagay na mas mahalaga pa kaysa sa mga panandaliang okasyon o selebrasyon

b.

Kabanata 27: Takip-silim a. b. Ugaling Pilipino: (1) pagkaingit pagkaingit ni Tiyago kay Ibarra; magpapatayo na rin ito ng kumbento, (2) mapagbigay pagbigay ng relikaryo Simbolismo: (1) ketongin hindi ito nakakahawa dahil sa paglapit ni Sisa dito; (2) sakit sa lipunan ang ketong korupsyon, gahaman, pagmamalabis, katamaran; --Pilipino: wala ng lunas ang sakit, Rizal: may lunas ito at tugon

Kabanata 19: Ang Karanasan ng Isang Guro a. b. c. d. Usapan ng guro at ni Ibarra Kapangitan na nais ipakita: palpak na sistema ng edukasyon Napalitan ang layunin ni Ibarra, at itinuloy ang nais ng ama na magpatayo ng paaralan Mga suliranin: (1) pamamalo, (2) kakulangan sa kagamitan; silong sa kumbento; kawalan ng guro; walang gusali at mga libro, (3) kawalan ng interes, (4) walang suporta ang mga magulang; pagmulta ng magulang sa guro upang paluin ang bata

Kabanata 28: Ilang Sulat a. Laman ng mga sulat: pangyayari sa pista tulad ng sugal, komedya, misa ni PMartin, misa mayor, kainan at sayawan

Kabanata 29: Ang Umaga a. b. c. d. e. Araw ng pista; malaking parte ng Noli ang nilaan para sa pista Prusisyon pagiging magastos; pagpapakita ng estado ng buhay ng bawat Pilipino Intsik pagbenta ng kandila; nagpabinyag -> nagpapakitang superior ang katolikong simbahan Tasyo payak na kasuotan Hermano mayor pagimbintang kumain upang ipakitang mayaman ito

Kabanata 20: Ang Pulong sa Tribunal a. b. c. d. e. f. g. Tribunal bulwagan; nagusap tungkol sa pista Liberal laban sa konserbador Liberal: Don Filipino Lino; humingi ng tulong kay Tasyo; simpleng pagdiriwang (ayon kay Tasyo) Konserbador: Kap. Basilio; magarbong pagdiriwang Nabalewala ang pag-aaway dahil ang nais parin ng kura ang masusunod Nais ipakita: nangingibabaw ang kapangyarihan ng kura; kawalan ng sariling paninindigan; pagsasayang ng pera para sa magarbong okasyon Kasalukuyan: a. Liberal - > oposisyon b. Konserbador -> administrasyon

Kabanata 30: Sa Simbahan a. b. c. Sermon nagkakahalaga ng P250; ngunit hindi nabibili ang kabanalan Agua bendita pagkawalang saysay ng kabanalan Tingin ni PDamaso kay (1) Ibarra para sakanya ang sermon, kaya making dapat ito, (2) PMartin mas magaling magsermon si PDamaso

Kabanata 21: Kasaysayan ng Isang Ina

d.

Alkalde magarbong kasuotan; pinatotohanan ang Filipino time o pagdating ng wala sa napagusapang oras

Kabanata 31: Ang Sermon a. Unang bahagi: kastila; pugay sa patrong San Diego, pari ang guardia sibil ng langit; hindi maiintindihan ng mga Indyo b. Ikalawang bahagi: tagalog; di nangungumpisal, pag aalipusta sa mga indyo c. Pagpapakitang tao ni Damaso Kabanata 32: Ang Panghugos a. Panghugos: panukalang bato b. Ayos lamang na mamatay ang isang indyo c. Sinakal at tinulak ni Elias ang taong madilaw d. Nahuhubog ang bayan sa paaralan; hindi lahat ng pamahiin ay totoo Kabanata 33: Malayang Kaisipan a. Mga lihim na kaaway ni Ibarra: mga dating kaaway ng ama Kabanata 34: Ang Pananghalian a. Pagbalita na sa bahay ni Tiyago tutuloy ang Kap Hen b. Napagusapan: sermon ni Damaso, paaralan, Don Rafael (pagpapahalaga sa magulang) c. pagmamagaling ng mga pilipinong nakapagaral sa labas d. Muntikan ng mapatay ni Ibarra si Damaso Kabanata 35: Mga Kuro-kuro a. Kapitana Maria: tuwa dahil sa pagtangol sa ama b. Don Filipo: dapat ay nagtimpi si Damaso c. Kababaihan: patay na si Damaso d. Magbubukid: hindi na matutuloy ang mga pangarap ng anak Kabanata 36: Unang Panganorin a. Excommulgado ni Ibarra b. Pinagbawal si MC na makitapgkita kay Ibarra; hindi matutuloy ang kasal, posibleng pagbitay c. Pagpasok ng magulang sa relasyon ng mga anak Kabanata 37: Ang Kapitan-heneral a. Mabuting pagkatao ng kastila b. Kapitan-heneral: sangayon sa mga payo ni ibarra; hindi bagay ang isip ni ibarra sa pilipinas Kabanata 38: Ang Prusisyon a. Pinakita ang ibat ibang estado ng buhay ng tao b. Mabuti: pugay sa relihiyon, matibay na paniniwala sa Diyos c. Masama: paboritong santo, pamamalo ng agwasil, pilitang pagsama Kabanata 39: Doa Consolacion a. Nilikhang pangit ng manunulat: marimakim ang taong tumalikod sa sariling wika Kabanata 40: Karapatan at ang Lakas a. Tungalian ng lakas ni Damaso at Ibarra b. Don Filipo at Kapitan c. Damaso sa pagpapaalis kay Ibarra d. Paggambala ng mga sibil Kabanata 41: Dalawang Dalaw a. Dalaw ni Elias at ni Lucas b. Elias: mabuting pakay, mapagkumbaba; sabihing may sakit si MC at pagpunta sa Batangan c. Lucas: masama ang gahaman, oportunista; paghingi ng bayad-pinsala para sa taong madilaw d. Sakit ng lipunan: pagkagahaman Kabanata 42: Mag-asawang De Espadaa a. Doa Victorina: mapagmataas, mababa ang pagtingin sa Pil, mayabang at mayaman; kinahihiya ang pagkaPil b. Don Tiburcio: nagmamarunong na mga Pil, mahirap ngunit kastila; hindi lahat ng kastila ay mayaman c. Pahiwatig ng mag-asawa: ginagamit ang Pil noon dahil sa mga yaman nito Kabanata 43: Mga Panukala a. Mga panukala ni Carlico: 1) trabaho para kay Linares, 2) makahanap ng asawa si Linares Kabanata 44: Paggunam-gunam ng Kasalanan a. Pagkasakit ni MC b. Mga paraan ng paggamot: 1) pangungumpisal, 2) huwad na paggamot

Kabanata 45: Mga Pinaguusig a. Sawimpalad: a) Elias hindi tulisan dahil ayaw nito ng gulo; b) Kap Pablo tulisan, nagalaga kay Elias b. Kasawian ni Kap Pablo: nawalan ng anak (ginahasa), namatay sa paghanap ng hustisya Kabanata 46: Ang Sabungan a. Bahagi ng sabungan: pasukan, ulutan, ruweda b. Negatibong epekto ng sabong: pagpusta, pagasa sa pagkakataon, napapabayaan ang pamilya c. Positibo: samahan ng taong iba iba ang estado, katapatan Kabanata 47: Dalawang Seora a. Laban ng pilipino at ng kanilang kapwa b. Umaasa sa kapangyarihan ng asawa c. Kahinaan ng kababaihan at ng inang nagpapadala sa paligid nila

bayan

na

Kabanata 48: Ang Talinghaga a. Hindi na excommulgado si Ibarra b. Lumabas na espiya si Elias dahil wala ito sa talaan c. Mga talinghaga/kaisipan: pagbisita ni ibarra nang nakita si Linares at MC, ano ang paguusapan ni Elias at Ibarra sa lawa Kabanata 49: Tinig ng mga Pinaguusig a. Mga kahilingan: 1) pagtangkilik ng gobyerno, 2) karangalan ng tao, 3) bawasan ang kapangyarihan ng sibil at prayle b. Malaking impluwensya ang relihiyon Kabanata 50: Mga Kaanak ni Elias a. Pagsalaysay ni Elias ng nakaraan b. May paparating na unos na di kapansin-pansin Kabanata 51: Ang pagbabago a. Liham ni Victorina kay Linares b. Tauhang nagbago: Salvi magiliw kay Ibarra; MC masaya dahil napatawad si Ibarra, malungkot dahil ikakasal na ito kay Linares Kabanata 52: Ang Baraha ng mga Patay at ang mga Anino a. Anino: 1) Bruno, 2) Tarsilo, 3) Pedro, 4) Lucas b. Padre salvi: pakana sa pagaklas, nagbigay kay Lucas ng pera; pakitang tao ang pagkamabait kay Ibarra c. Hindi lahat ay ayon sa kung ano ang ginagawa nila d. Pagka mangmang ng mga sibil Kabanata 53: Ang Mabuting Araw ay Nakikilala sa Umaga a. Mga nais na pagbabago ni Ibarra at Don Filipo b. Hinambing ni Tasyo si Ibarra kay Filipo dahil sa mga nais nitong pagbabago c. Paraan ng pagsulong: 1) unahan namumuno, 2) tagiliran nagpapadala, 3) hulihan nagpapahila Kabanata 54: Lahat ng Lihim ay nabubunyag a. Mga lihim: 1) lihim na pag-aaklas nalaman ng alperes, 2) si Salvi ang nagpasimula ng rebelyon, 3) Si Don Pedro ang nagbintang sa nunong lalaki at naging sanhi ng kasawian nito b. Nangibabaw ang pagnanais ni Elias na mahanap ang pumatay sa mga nuno niya Kabanata 55: Ang Pagkakagulo a. Pagsunog ni Elias sa bahay ni Ibarra: pagwaksi sa galit; pagbabalik loob kay Ibarra b. Kahalagahan ng lawa sa nobela: pagkamatay ng ama, pagkakaibigan Kabanata 56: Sabi-sabi at pala-palagay a. Natagpuan ang bangkay ni Lucas; pinatay ng sakristan mayor (amorseko sa damit) b. Nagpalitan ng kwento tungkol sa aklasang naganap Kabanata 57: Vae Victis a. Ayaw kilalanin ni Tarsilo ang limang bangkay (Pedro, Lucas, Bruno) b. Paghabilin sa kapatid na babae c. Tarsilo: kahit na pinapahirapan, may dignidad pa rin at marunong lumaban Kabanata 58: Ang Sinumpa a. Ang sinumpa: Ibarra inisip ng tao na sya ang dahilan ng mga kasawian sa bayan b. Walang nakiramay kay Ibarra c. Madalas na itinatakwil ang sariling mga kalahi dahil ayaw nilang madamay Kabanata 59: Pag-ibig sa bayan at kapakanang Sarili a. Nakarating sa maynila ang nangyari sa San Diego

b. Don Primitivo: nilikhang tulad ni Dona Victorina; nagsasalita ng latin kahit na walang nakakaunawa sa knya c. Usapan: 1) heswita sa ateneo mula ang mga pilibustero, kuta ang paaralan ni Ibarra, 2) kaguluhan sa pagtitipon sa Intramuros, 3) pagbibigay ng singsing ni Kap Tinong at Kap Tinchang Kabanata 60: Ikakasal si Maria Clara a. Masaya si tiyago dahil hindi sya siniyasat ng kastila b. Usapan ng mga babae: nakahanap na ng bago si MC c. Usapan ng mga lalake: nilipat si Salvi sa Maynila d. Mga liham na binigyang kulay ng mga tagapag-usig e. Magpapakasal lamang para sa ama ngunit hindi bibitawan ang sumpa kay Ibarra Kabanata 61: Pamamaril sa Lawa a. Naisip ni Ibarra ang himagsikan b. Pagtalon ni Ibarra para maligaw ang mga sibil; binaril at tinamaan sa balikat c. Simbolismo: parating na pag-aalsa, pagbabago ng katauhan ni Ibarra Kabanata 62: Pagpapaliwanag ni Damaso a. nalaman ni mc na patay na si ibarra b. nalaman ni damaso na ikakasal na si mc kay linares, nalamn rn nito na ayaw ni MC kay linares c. "mas bagay ka kay linares" dahil sa estado nito sa buhay kumpara kay ibarra d. "kumbento o kamatayan": ayaw ni damaso na mag monghe ang dalaga dahil sa mga hiwagang nagaganap sa likod ng mga pader nito (hiwaga: pangaabuso ng mga pari, gahasa, etc) e. pumayag na lamang si damaso na magkumbento ang dalaga, dahil ayaw nya itong magpakamtay Kabanata 63: Ang Noche Buena a. Malungkot ang bayan kahit noche buena b. Natagpuang patay ang sakristan mayor c. Pagkikita ni Sisa at Basilio (inakalang sibil si Basilio) d. Nakita ni Elias si Basilio: sunugin ang bangkay nila (Sisa at Elias) at hukayin ang perang tinago at mag-aral e. May kaligayahan sa simpleng buhay Kabanata 64: Katapusan a. Damaso: namatay sa sama ng loob b. Kap Tiyago: nawala ang kasarapan ng buhay c. Maria Clara: pumasok sa kumbento d. Salvi: nagsesermon sa simbahan ni MC e. Dvictorina: nanatiling nagpapanggap f. Linares: namatay sa sakit na iti g. Alperes: umuwi sa Espanya h. Dconsolacion: tuloy ang bisyo