Luan Ants

B GIO DC V O TO TRNG I HC LUT TP.
H CH MINH
---------
LI VN TRNH
BO M QUYN CON NGI CA NGI B TM GI, B CAN, B CO TRONG T TNG HNH S VIT NAM
CHUYN NGNH : LUT HNH S M S : 62 38 40 01
LUN N TIN S LUT HC
NGI HNG DN KHOA HC: PGS.TS TRN VN
TP.H CH MINH - 2011
LI CAM OAN
Ti xin cam oan y l cng trnh nghin cu ca ring ti. Cc s liu nu trong lun n l trung thc. Nhng kt lun khoa hc ca lun n cha tng c ai cng b trong bt k cng trnh no khc.
TC GI LUN N
Li Vn Trnh
MC LC
---------------------------------Trang
Trang ph ba Li cam oan Mc lc Danh mc cc ch vit tt M u ........................................................................................ Chng 1 Nhn thc chung v bo m quyn con ngi trong Nh nc
php quyn v trong t tng hnh s ................................................
1 9 9 27 51 51 78 101 109 109
1.1. 1.2.
Nh nc php quyn v bo m quyn con ngi ........................... Vn l lun bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s .......................................................... can, b co trong t tng hnh s Vit Nam v php lut quc t ....
Chng 2 Thc trng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b 2.1. 2.2. 2.3.
Thc trng php lut t tng hnh s Vit Nam v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co ........................................... Thc trng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong hot ng t tng hnh s ..................................................... Bo m quyn con ngi ca ngi b buc ti trong php lut t tng hnh s quc t .............................................................................
Chng 3 Mt s kin ngh tng cng bo m quyn con ngi ca ngi

b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s Vit Nam ...............
3.1. 3.2.
Kin ngh hon thin cc quy nh ca B lut t tng hnh s ............
Nhng gii php nng cao hiu qu hot ng t tng hnh s nhm bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co ............................................................................................... Kt lun ....................................................................................... Danh mc cc cng trnh c cng b lin quan n lun n .. Danh mc ti liu tham kho ......................................................
151 158 163 164
DANH MC CC CH VIT TT
------------------------------------
B lut dn s B lut hnh s B lut t tng dn s B lut t tng hnh s To n To n nhn dn ti cao T tng hnh s Vin kim st Vin kim st nhn dn ti cao
: : : : : : : : :
BLDS BLHS BLTTDS BLTTHS TA TANDTC TTHS VKS VKSNDTC
-1-
M U
1. Tnh cp thit ca vic nghin cu Bo m quyn con ngi l mt trong nhng ni dung v cng l mc ch ca xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha nc ta. Chm lo n con ngi, to mi iu kin thun li cho con ngi pht trin ton din trong thc hin cc chnh sch kinh t x hi, trong cc hot ng Nh nc l nhng quan im c bn c th hin trong cc vn bn ca ng v Nh nc ta, nht l trong nhng nm gn y. Ngh quyt s 49-NQ/TW ngy 02-6-2005 ca B chnh tr V chin lc ci cch t php n nm 2020 khng nh: i hi ca cng dn v x hi i vi c quan t php ngy cng cao; cc c quan t php phi tht s l ch da ca nhn dn trong vic bo v cng l, quyn con ngi, ng thi phi l cng c hu hiu bo v php lut v php ch x hi ch ngha, u tranh c hiu qu vi cc loi ti phm v vi phm. Vn kin i hi X ca ng cng t ra nhim v Xy dng nn t php trong sch, vng mnh, dn ch, nghim minh, bo v cng l, quyn con ngi. Trong vn kin i hi ng ton quc ln th XI ca ng mi y cng tip tc t ra nhim v: y mnh xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha, trong y mnh vic thc hin chin lc ci cch t php n nm 2020, xy dng h thng t php trong sch vng mnh, bo v cng l, tn trng v bo v quyn con ngi. Hot ng t tng hnh s l mt mt hot ng ca Nh nc lin quan rt cht ch vi quyn con ngi. Hot ng t tng hnh s l ni cc bin php cng ch Nh nc c p dng ph bin nht; v v vy l ni quyn con ngi ca cc ch th t tng, c bit l ngi b tm gi, b can, b co, c nguy c d b xm hi nht. Thc tin iu tra, truy t, xt x trong nhng nm qua cho thy rng cng cn nhiu trng hp vi phm quyn con ngi trong qu trnh tin hnh t tng. Nhng vi phm xy ra l do nhiu nguyn nhn, trong c bt cp, hn ch ca php lut, c ch, nhn thc, thi ca ngi tin hnh t tng, cc quy nh v ch trch nhim ca Nh nc, c quan, ngi tin hnh t tng i vi
-2cng dn... V vy, c th ni nghin cu vic bo m quyn con ngi ca cc ch th t tng ni chung, c bit ca cc ch th ngi b tm gi, b can, b co ni ring trong t tng hnh s t gc lp php cng nh p dng php lut c vai tr rt quan trng trong vic thc hin nhim v xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha ni chung, trong cng cuc ci cch t php ni ring nc ta. 2. Tng quan tnh hnh nghin cu Trong khoa hc php l nc ta cng nh quc t, vn bo m quyn con ngi ni chung, quyn con ngi trong hot ng t php cng nh quyn con ngi trong t tng hnh s c nhiu tc gi nghin cu t cc gc v vi cc mc khc nhau. Cc cng trnh nghin cu cng b c th c phn thnh cc nhm sau y: - T gc nghin cu v bo m quyn con ngi ni chung trong Nh nc php quyn c cc cng trnh "Quyn con ngi trong th gii hin i" ca nguyn Gim c trung tm quyn con ngi ca Hc vin Chnh tr quc gia H Ch Minh GS.TS. Hong Vn Ho v Phm ch Khim; cng trnh "Mt s suy ngh v xy dng nn dn ch Vit Nam hin nay" ca Trung Hiu; cng trnh "Trit hc chnh tr v quyn con ngi" ca Nguyn Vn Vnh; cng trnh "Quyn con ngi, quyn cng dn trong Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam ca GS.TS. Trn Ngc ng; bi bo "Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam vi vic bo m quyn con ngi" ca TS. Tng Duy Kin; chuyn kho "Quyn lc Nh nc v quyn con ngi" ca PGS. TS. inh Vn Mu; cc cng trnh ca GS. TSKH L Vn Cm v Nh nc php quyn, v bo m quyn con ngi trong Nh nc php quyn Trong cc cng trnh ny, cc tc gi nghin cu khi nim v cc c im Nh nc php quyn ni chung, Nh nc php quyn x hi ch ngha ni ring; nghin cu v mi quan h gia quyn con ngi v quyn cng dn; nghin cu vn bo m quyn con ngi trong Nh nc php quyn Tuy nhin, cc cng trnh nu trn thc hin vic nghin cu bo m quyn con ngi t gc trit hc, x hi hc hoc l lun chung v Nh nc v Php lut. Cc tc gi c
-3gng a ra quan nim v quyn con ngi, cc c trng v quyn con ngi; nghin cu mi quan h gia quyn con ngi v quyn cng dn; khng nh yu cu bo m quyn con ngi trong Nh nc php quyn. ng thi, tuy c cch nhn khng hon ton ging nhau v cc mc khc nhau, nhng cc tc gi cng xy dng c c ch bo m quyn con ngi trong Nh nc php quyn. Tham kho cc quan im l lun cng nh gii php, c ch chung bo m quyn con ngi c ngha rt quan trng trong nghin cu, xy dng l thuyt cng nh gii php c th bo m quyn con ngi trong cc lnh vc php l c th. - T gc php lut chuyn ngnh, cng c nhiu cng trnh v bo v quyn con ngi trong lnh vc t php hoc t php hnh s c cng b. Trong s cc cng trnh ny c lun n tin s lut hc "Bo m quyn con ngi trong hot ng t php Vit Nam hin nay ca Nguyn Huy Hong; cc bi bo ca GS.TSKH L Vn Cm "Nhng vn l lun v bo v quyn con ngi bng php lut trong lnh vc t php hnh s"; ti khoa hc cp i hc quc gia Bo v quyn con ngi bng php lut hnh s v php lut t tng hnh s trong giai an xy dng Nh nc php quyn Vit Nam do GS.TSKH. L Vn Cm, TS. Nguyn Ngc Ch, Ths. Trnh Quc Tan ng ch tr; bo co "Bo m quyn con ngi trong t tng hnh s trong iu kin xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam" ti Hi tho v Quyn con ngi trong t tng hnh s (do Vin kim st nhn dn ti cao v y ban nhn quyn Australia t chc thng 3-2010) ca PGS. TS. Nguyn Thi Phc; lun n tin s "Bo v quyn con ngi trong t tng hnh s Vit Nam" ca Nguyn Quang Hin; chuyn kho "Bo v quyn con ngi trong lut hnh s, lut t tng hnh s Vit Nam" ca TS. Trn Quang Tip; bi bo Thc hin dn ch trong t tng hnh s trong bi cnh ci cch t php nc ta hin nay ca PGS.TS Nguyn Mnh Khng; chuyn kho "Cc nguyn tc t tng hnh s" ca PGS.TS. Hang Th Sn v TS. Bi Kin in; bi bo "Nguyn tc suy on v ti" ca PGS. TS. Nguyn Thi Phc v.v
-4Trong cc cng trnh ny, cc tc gi nghin cu vic bo v quyn con ngi trong hot ng t php ni chung, k c hnh s, dn s. Mt s cng trnh nghin cu vn t gc t php hnh s, bao gm c lut hnh s v lut t tng hnh s. S cng trnh khc th nghin cu t gc t tng hnh s. Do phm vi qu rng, cho nn cc tc gi ch nghin cu s lc cc ni dung m cha i su nghin cu tht y , ton din, h thng trong t tng hnh s i vi nhng i tng khc nhau. Quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co c nghin cu tng i s lc. Phm vi nghin cu ch yu xut pht t phn tch quyn v ngha v t tng ca ngi tham gia t tng m cha i su nghin cu cc ch nh lin quan khc nh cc nguyn tc t tng hnh s, cc th tc t tng hnh s, cc bin php cng ch t tng lin quan n quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co (Nguyn Quang Hin, Trn Quang Tip). C cng trnh li nghin cu bng cch phn tng giai on t tng, bo v quyn con ngi ni chung trong khi t, trong iu tra, trong truy t, trong xt x v trong thi hnh n hnh s (L Vn Cm, Nguyn Ngc Ch). - Trong mt s cng trnh khoa hc khc, cc tc gi nghin cu tng i su vic bo m quyn con ngi trong lnh vc t tng hoc i vi ngi tham gia t tng nht nh nh vn bo v quyn bo cha ca ngi b buc ti c cp trong cc cng trnh ca PGS. TS. Phm Hng Hi, TS. Nguyn Vn Tun, PGS. TS. Hong Th Sn, TS. LS. Phan Trung Hoi; vn bo m quyn con ngi trong p dng cc bin php ngn chn trong t tng hnh s c cp trong cc cng trnh ca TS. Trn Quang Tip, TS. Nguyn Vn ip, ThS. Nguyn Mai B Trong cc cng trnh nu trn, cc tc gi i su nghin cu vic bo v mt quyn c th l quyn bo cha ca b can, b co (Phm Hng Hi, Nguyn Vn Tun, Hong Th Sn, Phan Trung Hoi); cc tc gi khc th nghin cu vic bo v quyn con ngi ca b can, b co trong mt ch nh t tng hnh s c th l p dng bin php ngn chn (Trn Quang Tip, Nguyn Vn ip, Nguyn Mai
-5B); mt s khc th cp n vic bo m quyn con ngi trong cc nguyn tc t tng (Hong Th Sn, Bi Kin in, Nguyn Thi Phc). - nc ngoi cng nhiu tc gi nghin cu vn bo m quyn con ngi trong Nh nc php quyn ni chung (The Rule of law ca M. Hager); bo m quyn con ngi trong h thng t php (Saudi Arabia, human rights: Judicial system); bo m quyn con ngi trong cc nguyn tc t tng hnh s (Principle of Criminal procedure ca Neil Andrews); bo m quyn con ngi trong xt x v n hnh s (Human rights in the English criminal trial - Human rights in criminal procedure ca K.W. Lidstone) hoc nghin cu vn bo m quyn con ngi ca ngi b buc ti (The guarantees for accused persons under Article 6 of the European Convention on Human Rights ca Stephanos Stavros) v.v nh gi chung v cc cng trnh c cng b c ni dung cp n vn bo v quyn con ngi ni chung, trong t tng hnh s ni ring m chng ti c tip cn, chng ti thy rng cha c mt cng trnh khoa hc no tip cn mt cch ton din, h thng, ng b v vn bo m quyn con ngi trong t tng hnh s. Nhiu vn l lun quan trng nh th no l bo m quyn con ngi trong t tng hnh s, c ch bo m quyn con ngi trong t tng hnh s nh th no, cc bin php bo m quyn con ngi trong t tng hnh s ra sao cn b b ng hoc c cp mc nht nh nhng cn thiu ng b, thiu thng nht. Do vy, a s cc cng trnh ch yu bm vo phn tch cc quy nh ca php lut thc nh, c so snh vi thc tin tm ra nhng bt cp, hn ch. Cc cng trnh cng b cha xy dng c mt c ch bo m quyn con ngi trong t tng hnh s v mt l lun t phn tch, nh gi khoa hc thc trng (php lut v thc tin p dng php lut) bo m quyn con ngi, nht l ca ngi b tm gi, b can, b co (nhng ngi d b xm phm nht) t a ra nhng gii php tng cng bo m quyn con ngi ca nhng ngi trong t tng hnh s. Nhn thy y l mt vn kh nhng rt quan trng c v l lun v thc tin; hn na vn ny li cha c nghin cu mt cch ton din, h thng,
-6ng b; v th nn chng ti quyt nh chn ti:Bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s Vit Nam cho lun n tin s ca mnh. 3. Mc ch, nhim v v phm vi nghin cu + Mc ch nghin cu: Trn c s lm r nhng vn l lun bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong TTHS, ng thi nghin cu thc trng quy nh php lut cng nh thc tin hot ng TTHS, lm sng t nhng bt cp hn ch, a ra nhng kin ngh v gii php tng cng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong TTHS Vit Nam. + Nhim v nghin cu: t c mc ch nghin cu trn, nhim v nghin cu t ra l: - Lm r nhng vn l lun v quyn con ngi v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s; h thng ha cc bin php bo m; lm r nhng im chung v nhng i hi c th trong bo m quyn con ngi ca cc ch th ny trong cc giai on t tng khc nhau. - Phn tch cc quy nh ca B lut t tng hnh s lin quan n bo m quyn con ngi; tm ra nhng hn ch v bt cp v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong thc tin iu tra, truy t, xt x v n hnh s ; - Nghin cu kinh nghim ca php lut quc t v bo m quyn con ngi trong TTHS; - Kin ngh nhng gii php nhm hon thin cc quy nh ca php lut t tng hnh s Vit Nam v tng cng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong hot ng t tng hnh s. + Phm vi nghin cu: - B lut t tng hnh s 1988, B lut t tng hnh s 2003; - Thc tin t tng t nm 2004 n nm 2009 (theo B lut t tng hnh s hin hnh);
-7- Tp trung ch yu vo ni dung bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong mi lin h vi cc ch nh khc ca t tng hnh s. 4. Phng php nghin cu: ti c thc hin trn c s phng php lun ca Ch ngha McLnin (duy vt bin chng v duy vt lch s), t tng H Ch Minh v cc quan im ca ng v Nh nc ta v Nh nc v Php lut, v Nh nc php quyn x hi ch ngha, v bo m quyn con ngi. Vic nghin cu c thc hin t gc l lun chung v quyn con ngi ni chung v t gc t tng hnh s ni ring. Cc phng php nghin cu c th c s dng l phn tch, tng hp, lch s, so snh, thng k v.v... Trong qu trnh thc hin ti, tc gi kho st thc tin iu tra, truy t, xt x ca cc c quan tin hnh t tng ti mt s thnh ph, tnh, nghin cu h s cc v n lm c s thc tin cho vic nghin cu. 5. Nhng ng gp mi ca lun n - Lun n gp phn lm r thm nhiu vn l lun v quyn con ngi v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s; h thng ha c cc bin php bo m; lm r nhng im chung v nhng i hi c th trong bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong cc giai an t tng khc nhau. - Lun n phn tch c h thng cc quy nh ca B lut TTHS v nh gi y , tan din thc tin bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong TTHS Vit Nam, t tm ra c nhng hn ch, bt cp v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong TTHS v nguyn nhn ca nhng bt cp, hn ch. - Lun n a ra c mt s gii php v kin ngh nhm han thin cc quy nh ca php lut TTHS Vit Nam v tng cng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong hat ng TTHS.
-86. ngha khoa hc, thc tin ca ti y l cng trnh chuyn kho cp lun n tin s nghin cu v vn bo m quyn con ngi ni chung, ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s nc ta. Cng trnh nghin cu cc vn l lun v bo m quyn con ngi trong t tng hnh s, phn tch, nh gi thc trng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s v kin ngh cc gii php tng cng bo m quyn con ngi trong t tng hnh s. ti l mt ng gp khim tn trong vic gii quyt v mt khoa hc, mt trong nhng ni dung cp thit hin nay nc ta cng nh trn th gii l vn bo m quyn con ngi. Quy nh v quyn con ngi l quan trng v cn thit nhng cn thit hn, quan trng hn l vn bo m cho cc quyn c thc thi trong cuc sng. Lun n l mt ti liu tham kho c gi tr trong hot ng lp php t tng hnh s, trong thc tin iu tra, truy t, xt x cng nh trong hc tp, nghin cu v t tng hnh s. 7. Kt cu lun n Kt cu lun n: ngai phn m u v kt lun, lun n gm 3 chng. - Chng 1: Nhn thc chung v bo m quyn con ngi trong Nh nc php quyn v trong t tng hnh s. - Chng 2: Thc trng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s Vit Nam v php lut quc t. - Chng 3: Mt s kin ngh tng cng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s Vit Nam.
-9Chng 1
NHN THC CHUNG V BO M QUYN CON NGI TRONG NH NC PHP QUYN V TRONG T TNG HNH S
1.1. Nh nc php quyn v bo m quyn con ngi 1.1.1. Quan nim v Nh nc php quyn x hi ch ngha v cc c trng Nh nc php quyn l thnh tu ca nn vn minh nhn loi trong tin trnh pht trin x hi loi ngi. T tng Nh nc php quyn c hnh thnh t lu trong lch s v ngy cng hon thin nh mt phng thc t chc Nh nc m trong : 1/ Quyn lc Nh nc c bt ngun t nhn dn, 2/ Cc quyn lp php, hnh php, t php c phn cng thc hin r rng, 3/ Php lut l ti thng, 4/ Dn ch c thc hin, 5/ Quyn con ngi c tn trng v 6/ Cc cam kt quc t c Nh nc m bo thc hin v.v[65]. Cho n nay, nc ta cha c mt khi nim thng nht v Nh nc php quyn. Nhng qua cc cng trnh m chng ti nghin cu th cc hc gi u c chung quan im l mt cch t chc quyn lc Nh nc, ch khng phi l mt kiu Nh nc. Khc vi Nh nc thn quyn, Nh nc c ti, chuyn ch, Nh nc php quyn cao dn ch, coi trng php lut v phn cng thc hin quyn lc (quyn lp php, quyn hnh php, quyn t php) trong Nh nc. c bit, trong Nh nc php quyn, quyn con ngi lun lun c coi trng; php lut quy nh y v quyn con ngi v c bo m thc hin trong thc t. T gc , mc d khng phi l mt kiu Nh nc, nhng Nh nc php quyn th hin y , c th trong cc kiu Nh nc tin b nh Nh nc dn ch t sn hin i, Nh nc x hi ch ngha V vy, c th ni, t tng Nh nc php quyn xut hin t lu trong lch s, nhng khi nim y v Nh nc php quyn mi c s dng rng ri bt u t khi Nh nc t sn ra i [33, tr.62-64].
- 10 nc ta, t tng Nh nc php quyn c t lu. Nghin cu cc bn Hin php nc ta t trc ti nay (Hin php 1946, 1959, 1980, 1992) cho thy cc yu t c trng ca Nh nc php quyn c hnh thnh. Cc bn Hin php mc ny hay mc khc u khng nh quyn lc Nh nc thuc v nhn dn, Nh nc qun l x hi bng php lut v tng cng php ch x hi ch ngha, thc hin dn ch x hi ch ngha, tn trng v bo v cc quyn con ngi, phn cng thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php Tuy nhin, do my mc, duy ch trong nhn thc, hn ch trong tip thu cc thnh tu tin b t bn ngoi, cho rng Nh nc php quyn, thuyt tam quyn phn lp, qu coi trng php tr m coi thng c tr l cc quan nim, gi tr gn lin vi Nh nc t sn, vi dn ch t sn nn khi nim Nh nc php quyn khng c s dng nc ta. Cng vi cng cuc i mi ton din cc mt i sng x hi do ng Cng sn Vit Nam khi xng t i hi ng ton quc ln th VI (1986), trong c vic i mi t duy l lun, chng duy ch trong l lun, nhn thc th quan nim v Nh nc php quyn dn dn c ghi nhn, hnh thnh v pht trin. Khi nim Nh nc php quyn c mt s nh nghin cu a ra trong qu trnh xy dng Vn kin i hi ng ton quc ln th VII, c bit l trong khi d tho bn Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu ln ch ngha x hi; nhng kin cha c chp nhn. C th ni, khi nim Nh nc php quyn ln u tin c ng ch nguyn Tng b th Mi cp trong bi pht biu ti Hi ngh tp hun ngnh t php ton quc nm 1992 v sau l ti k hp Quc hi kha VIII thng qua Hin php nm 1992. Trong cc vn kin ca ng Cng sn Vit Nam, khi nim Nh nc php quyn chnh thc c ghi nhn ln u tin ti Hi ngh i biu ton quc gia nhim k kha VII (1994) l Xy dng Nh nc php quyn Vit Nam ca dn, do dn, v dn; v trong cc vn kin i hi VIII, i hi IX ca ng, t tng xy dng Nh nc php quyn nc ta u c khng nh [24, tr.55] [25, tr.129] [26, tr.131].
- 11 Nh vy, t i hi ln th VII ca ng, cng vi vic thc hin ng li i mi ton din cc mt i sng x hi, ng ta khng nh mt cch dt khat vic xy dng Nh nc php quyn nc ta. l Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam; Nh nc php quyn chung nhng cng mang nhng nt c trng ring ca kiu Nh nc x hi ch ngha Vit Nam. Quan im trn ca ng c th ch ha bng php lut ca Nh nc ta. iu 2 Hin php nm 1992 (c sa i, b sung ti mc 2 iu 1 Ngh quyt s: 51/2001/QH10 v vic sa i, b sung mt s iu ca Hin php nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam nm 1992) quy nh nh sau: Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam l Nh nc php quyn x hi ch ngha ca nhn dn, v nhn dn, do nhn dn. Tt c quyn lc Nh nc thuc v nhn dn Quyn lc Nh nc l thng nht, c s phn cng v phi hp gia cc c quan Nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php. Quan im ca ng v Nh nc ta v vic xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam th hin s i mi t duy l lun nc ta trong cng cuc i mi. c nhiu cng trnh nghin cu v Nh nc php quyn. Trong cc cng trnh , cc c trng ca Nh nc php quyn c phn tch tng i c th. Theo GS. TSKH Nguyn Duy Qu th Nh nc php quyn c cc du hiu c bn l: tnh ti cao ca lut; s phn cng v phi hp thc hin cc quyn lc cng cng lp php, hnh php v t php; dn ch trong hot ng ca Nh nc; bo m quyn con ngi; tun th cc hip c v lut php quc t k kt hoc gia nhp [52, tr.12-13]. PGS. TS. Trn Ngc ng th cho rng cc t tng chnh ca Nh nc php quyn l: Lut c hiu lc v hiu qu cao nht; quyn lc Nh nc l thng nht c s phn nh r rng ba chc nng c bn l lp php, hnh php v t php; con ngi c t vo v tr trung tm, l mc tiu v l gi tr cao nht; quan h quc t c bo m bng h thng php lut quc gia v php lut quc t m Nh nc tham gia k kt hoc gia nhp [28, tr.180-186].
- 12 TS. Tng Duy Kin cho rng Nh nc php quyn c cc c trng chung l: Tnh hp php ca nn cai tr; tnh c lp v hot ng hiu qu ca c quan t php, bnh ng ca cng dn trc php lut; tnh ti cao ca Hin php, php lut; phn nh r rng quyn lc Nh nc gia ba chc nng lp php, hnh php v t php; tn trng nhn quyn, trc ht l quyn chnh tr v dn s; thc hin nghim chnh cc cam kt quc t [42, tr.62-64]. Trong cc gio trnh L lun chung v Nh nc v Php lut, cc c trng ca Nh nc php quyn c ch ra l: vai tr ti cao ca php lut; bo m quyn con ngi; quan h bnh ng gia Nh nc v cng dn; bo m s thng nht v phn cng hp l gia ba nhnh quyn lc l lp php, hnh php v t php; t php c lp v c hiu qu; tn trng cc iu c quc t m Nh nc k kt hoc gia nhp [21, tr.131-133]. Cc c trng chung nu trn cng c cc nh khoa hc nc ngoi cp v phn tch trong cc cng trnh khoa hc ca mnh. Theo M. Hager, Nh nc php quyn c cc c im chnh l: 1/ Tnh ti thng ca Hin php, 2/ Nh nc qun l x hi bng php lut, 3/ Nn t php c lp, 4/ Quyn con ngi c bo v[65] . Cc nh khoa hc Lin bang Nga, mt quc gia cng ch mi cp n khi nim Nh nc php quyn v xy dng Nh nc php quyn trong nhng nm gn y cng cp nhiu n vn Nh nc php quyn trong cc cng trnh ca mnh [14, tr.44-45] [17, tr.24]. Nh vy, vic nghin cu cho thy rng d cch th hin c khc nhau, nhng cc tc gi trong cng nh ngoi nc u tng i thng nht trong quan nim v Nh nc php quyn v cc c trng chung ca n. Trong s cc im c trng chung, cc yu t nh tnh ti cao ca php lut, c bit l Hin php; bo m bnh ng trong quan h Nh nc v cng dn; phn cng thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php; tn trng v bo m quyn con ngi v tn trng cc iu c quc t m Nh nc k kt hoc gia nhp c cc nh khoa hc thng nht khng ch v vai tr ca n m c trong ni dung ca cc yu t c trng . D l Nh nc php quyn kiu no (Nh nc t sn hay Nh nc x
- 13 hi ch ngha) th cc yu t c trng trn cng l c bn v phi c thc hin trn thc t. Tuy nhin, ty thuc vo hon cnh v iu kin c th ca tng nc nh bn cht Nh nc, mc pht trin kinh t x hi, trnh dn tr cng nh truyn thng v t chc Nh nc, truyn thng v o c, li sng ca mi quc gia m mc th hin yu t ny hay yu t khc c th m nht khc nhau. 1.1.2. Cc quyn con ngi trong Nh nc php quyn Quan nim v quyn con ngi, trong lch s chnh tr - t tng ca nhn loi, thut ng quyn con ngi (nhn quyn) thng c s dng, nhng cho n nay cha c quan nim thng nht. Ngay t thi c i c s bn lun v cc quyn. Tuy nhin, phi n th k XVII, XVIII, quyn con ngi mi c cc nh t tng bn n nh mt hc thuyt. - Quan nim th nht, cho rng quyn con ngi l c quyn t nhin. Trong ngha ban u, thuyt php lut t nhin ra i nhm p ng nhu cu t do ca con ngi; khng nh quyn con ngi l t nhin, vn c, nhm i lp, ph nhn quan nim quyn con ngi t do vng quyn v thn quyn ban pht, tng cho quyn t nhin. - Quan nim th hai, xem con ngi cng nh quyn con ngi trong tng ha cc mi quan h x hi. Quyn con ngi vi tnh cht l thuc tnh bm sinh, t nhin, khng c t ra trong x hi th tc khi cha c s vi phm quyn con ngi. Ch khi x hi c giai cp, Nh nc c s vi phm quyn con ngi th vn con ngi mi c t ra trc nhn loi. Hc thuyt Mc Lnin l mt chnh th thng nht th hin nhng t tng nhn vn chn chnh nht ca loi ngi, l s k tha mt cch bin chng nhng gi tr tinh hoa ca con ngi. C.Mc xut pht t con ngi l mt thc th thng nht, mt sinh vt x hi. Do , quyn con ngi l s thng nht bin chng gia quyn t nhin (nh mt c quyn vn c v ch con ngi mi c) v quyn x hi s ch nh bng cc quy ch php l nhm iu chnh cc mi quan h x hi.
- 14 V vy trong iu kin ngy nay, vic a ra khi nim ng n v quyn con ngi phi gii quyt c cc quan h gia c nhn vi x hi, gia tnh nhn loi vi tnh giai cp, gia cc gi tr o c vi php lut v quyn lc, gia quan h quc t vi li ch quc gia, gia kh nng v nhu cu t nhin vi nhng n lc ch quan. Nh vy ngy nay trong xu th ton cu ha c th nu ra mt s thuc tnh c bn ca khi nim quyn con ngi sau y: Mt l, quyn con ngi l nhng gi tr gn vi mi con ngi va vi t cch l c nhn, va vi t cch l thnh vin x hi. V vy, quyn con ngi va mang thuc tnh c nhn, va th hin li ch quc gia, dn tc, cng ng. Hai l, quyn con ngi l nhng gi tr phi c x hi ha bng cch th ch ha thnh cc quyn nng c th, c tnh ph cp, cn thit cho mi ngi, khng phn bit chng tc, sc tc, tn gio, ngn ng, gii tnh Ba l, quyn con ngi va l thuc tnh t nhin ca con ngi, va l nhng gi tr sn sinh trong i sng cng ng, gn lin vi mt nh nc c th. Ghi nhn quyn con ngi, php lut phn nh cc nhu cu v kh nng khch quan ph hp vi ch chnh tr, kinh t, lch s, dn ch c th Ch c thng qua php lut th cc gi tr ca con ngi vi t cch l t nhin v x hi mi tr thnh quyn c xc nh v mi bo m tr thnh hin thc trong thc tin. Vi ba yu t trn y, quan nim nhn quyn va khng nh c s t nhin v gi tr nhn loi ca quyn, ng thi cng tha nhn thuc tnh x hi - chnh tr v lch s c th ca quyn con ngi thuc mt quc gia, mt dn tc [28, tr.1225]. Quan nim v Nh nc php quyn v cc c trng ca n rt phong ph v mt l lun v th hin c th cc nc khc nhau. Tuy nhin, d quan nim khc nhau nh th no th cc tc gi u thng nht vi nhau rng Nh nc php quyn l mt Nh nc nhn bn v con ngi. iu 50 Hin php nc ta nm 1992 quy nh: nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam, cc quyn con ngi v chnh tr, dn s, kinh t, vn ha v x hi c tn trng, th hin cc quyn
- 15 cng dn v c quy nh trong Hin php v Lut. Theo quy nh trn ca Hin php, quyn con ngi c gn lin vi quyn cng dn v khng c s tch bit hon ton. Quyn cng dn l mt b phn ca quyn con ngi c php lut quc gia ghi nhn v bo v. Quyn cng dn chnh l quyn con ngi trong mt x hi nht nh c php lut ca quc gia c th ghi nhn. Quyn con ngi v quyn cng dn trong mi quan h thng nht bin chng u ghi nhn cc quyn ca c nhn. Song, khng th ng nht hai khi nim xt c hai phng din ch th ca quyn v khi nim ca quyn. Quyn con ngi l khi nim rng hn, n va ghi nhn trng thi php l v quyn c nhn phm vi quc t, va l quyn cng dn trong phm vi tng quc gia nht nh. Mt mt, quyn con ngi khng lai tr khi nim quyn cng dn, bao hm quyn cng dn nh l mt b phn ca quyn con ngi. Ngc li, quyn cng dn l khi nim hp hn. Trong ngha php l, khi nim quyn cng dn hp hn ch trong phm vi tng quc gia nht nh, khng bao qut ht cc quyn ca c nhn con ngi. V phng din ch th, quyn con ngi ngai nhng c nhn c xc nh l cng dn, cn nhng ngi khng phi l cng dn nc (ngi nc ngai, ngi khng c quc tch, ngi b php lut tc quyn cng dn); nhng ngi ny tuy khng c hng cc quyn cng dn nhng vn c cc quyn v con ngi vi t cch l mt thc th t nhin x hi. Ngy nay, vi s pht trin ca gi tr nhn o, cng ng quc t ngy cng quan tm v c nh hng nhiu hn trn lnh vc quyn con ngi, con ngi khng ch tn ti vi t cch l mt thnh vin cng dn ca mt quc gia m cn l thnh vin cng dn ca cng ng quc t; ta c th ni mt mc nht nh th trong mi nc, vic ghi nhn v bo v quyn cng dn tc l ghi nhn v bo v quyn con ngi ni chung c php lut quc gia v php lut quc t ghi nhn [47, tr.58-64] [28, tr.25-35]. Trong Nh nc php quyn, cc quyn con ngi c php lut bo m thc hin v c bo v khng b xm phm. Ghi nhn v bo m quyn con ngi trn thc t l th hin ca mt Nh nc nhn bn, tin b, dn ch, vn minh. Cc quyn con ngi tr thnh i tng bo m trong vic ghi nhn v
- 16 php l, trong hot ng thi hnh php lut v x l vi phm php lut ca Nh nc. Bo m quyn con ngi khng ch l ni dung, bn cht m cn tr thnh mc tiu cao nht trong xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha nc ta. Trong khoa hc php l, cn c vo ni dung ca n, quyn con ngi c chia thnh cc nhm c bn sau y: - Cc quyn chnh tr bao gm quyn tham gia qun l Nh nc v tho lun cc vn chung ca c nc, quyn bu c v ng c, quyn t do ngn lun, quyn t do bo ch, t do tn ngng, quyn lp hi, quyn c thng tin, quyn biu tnh, quyn bnh ng nam n, quyn khiu ni, t co v.v; - Cc quyn dn s (cc quyn t do c nhn) bao gm quyn bt kh xm phm v thn th, v ch , quyn c php lut bo h v tnh mng, sc khe, nhn phm, danh d, quyn c bo m an ton v b mt v th tn, in thoi, in tn, quyn t do i li v c tr v.v; - Cc quyn kinh t, vn ha, x hi bao gm quyn hc tp, lao ng, quyn t do kinh doanh, quyn s hu ti sn hp php, quyn pht minh, sng ch, quyn c bo v sc khe, quyn c bo h v hn nhn, gia nh, cc quyn ca cc i tng c bit nh thng binh, bnh binh, gia nh lit s, ngi gi, tr em, ngi tn tt khng ni nng ta v.v Ngoi ra, cn c vo mc iu chnh ca php lut, quyn con ngi c phn thnh cc quyn c bn v cc quyn php l khc. - Quyn c bn ca cng dn (hay quyn hin nh) l cc quyn quan trng nht, c bn nht th hin mi quan h c bn nht gia Nh nc v cng dn c ghi nhn trong Hin php, lm c s cho vic c th ha cc quyn php l khc. Trong Hin php nc ta nm 1992, cc quyn c bn ca cng dn c quy nh ti Chng V bao gm cc quyn chnh tr, dn s, kinh t, vn ha, x hi; - Quyn php l khc l s c th ha cc quyn c bn ca cng dn trong cc lnh vc php l khc nhau c ghi nhn trong cc vn bn php lut c th. V d: quyn con ngi trong lnh vc hnh s, quyn con ngi trong lnh vc hnh chnh, quyn con ngi trong lnh vc lao ng Cc quyn con ngi c th
- 17 ny c c th ha trn c s cc quyn c bn v khng tri vi cc quyn c bn c Hin php quy nh, th hin s nht qun ca Nh nc ta trong ghi nhn v bo m quyn con ngi, quyn cng dn. Quyn con ngi v vic bo m cc quyn con ngi trong cc lnh vc php l c th c quy nh ph thuc vo tnh cht ca ngnh lut v chc nng ca Nh nc trong lnh vc . V d: Quyn con ngi trong lnh vc t tng hnh s c quy nh trn c s cn nhc rng hot ng t tng hnh s gn lin vi vi phm php lut nghim trng nht l ti phm v chc nng ca Nh nc l pht hin nhanh chng, kp thi v x l cng minh ngi phm ti; nhng ng thi hot ng t tng hnh s cng lin quan rt nhiu ti cc quyn c bn ca con ngi v.v Mt iu ng lu trong nghin cu vic bo m quyn con ngi l cc quyn con ngi lin quan rt cht ch vi nhau, chng tc ng ln nhau rt ln. c bit ng vai tr quan trng l cc quyn c bn c Hin php quy nh; chng c tc ng quyt nh n vic bo m thc hin cc quyn con ngi khc. Mt quyn con ngi l mt nhiu quyn chnh tr khc nh quyn bu c, quyn lp hi; quyn t do thn th b xm phm c th nh hng n quyn t do i li, quyn lao ng, quyn hc tp v.v Trong Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam, con ngi c t vo v tr trung tm trong mi chnh sch kinh t, x hi v c to mi iu kin pht trin. Ngay trong thi gian u ca cng cuc i mi, ng ta xc nh: Mc tiu v ng lc chnh ca s pht trin l v con ngi, do con ngi. Chin lc kinh t - x hi t con ngi vo v tr trung tm Li ch ca mi ngi, ca tng tp th v ca ton x hi gn b hu c vi nhau, trong li ch c nhn l ng lc trc tip [23, tr.8]. iu 2 v iu 3 Hin php 1992 cng khng nh rng Nh nc ta l Nh nc ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn. Nh nc bo m v khng ngng pht huy quyn lm ch v mi mt ca nhn dn, xy dng t nc giu mnh, thc hin cng bng x hi, mi ngi c cuc sng m no, t do, hnh phc, c iu kin pht trin ton din. Nh vy, trong Nh nc php quyn, cc quyn con ngi khng ch c ghi nhn v mt php l m cn
- 18 c bo m thc hin trn thc t khng ch bng cc bin php php l, m cn bng cc chnh sch, bin php kinh t-x hi trn thc t. Trong Nh nc php quyn, mi quan h qua li gia Nh nc v cng dn l quan h bnh ng trn c s php lut. Quyn v ngha v ca Nh nc v cng dn u phi c php lut quy nh r rng, minh bch. Nh nc v cng dn u phi thc hin quyn v ngha v do php lut quy nh. c bit, cng dn c trch nhim vi Nh nc nh th no th Nh nc cng phi c trch nhim trc cng dn nh th . Trong Nh nc php quyn x hi ch ngha, Nh nc khng phi cai tr, m l qun l x hi bng php lut v khng ngng tng cng php ch x hi ch ngha. Quan h gia Nh nc v cng dn ph thuc rt nhiu vo bn cht ca Nh nc. Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam l Nh nc php quyn x hi ch ngha ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn. Bn cht giai cp, dn tc, dn ch, nhn dn v nhn o ca Nh nc quy nh tnh cht, ni dung v hnh thc mi quan h qua li gia Nh nc v cng dn. Hin php nc ta nm 1992 quy nh rt r rng, c th cc nguyn tc v mi quan h gia Nh nc v cng dn. Trong , theo chng ti c mt s nguyn tc quan trng cn c tun th tuyt i trong qu trnh thc hin mi quan h gia Nh nc v cng dn l: - Trong Nh nc php quyn x hi ch ngha, cc quyn con ngi c tn trng v bo v. Nh nc khng ch quy nh cc quyn con ngi, m quan trng l c h thng cc bo m cng dn thc hin cc quyn trn thc t; ng thi p dng cc bin php khc nhau x l cc hnh vi vi phm quyn con ngi; - Quyn ca cng dn khng tch ri ngha v ca cng dn. Php lut khng ch quy nh quyn m c quy nh ngha v ca cng dn. Nh nc mt mt bo m cng dn thc hin cc quyn ca mnh trn thc t; nhng Nh nc cng c quyn i hi cng dn phi thc hin ngha v ca mnh trc Nh nc, trc x hi, cng ng. Cng dn khng thc hin ngha v ca mnh phi chu trch nhim trc Nh nc. Mi quan h qua li ny m bo mt x hi c
- 19 trt t, k cng, c nn php ch nghim minh; m bo cho vic Nh nc qun l x hi bng php lut. y cng l mt trong nhng biu hin quan trng ca Nh nc php quyn c cc nh khoa hc khng nh; - Quyn v ngha v ca cng dn do Hin php v lut quy nh. Trong mt Nh nc m php lut c v tr ti cao, quan h gia Nh nc v cng dn phi c iu chnh bng php lut. Cc quyn v ngha v cng dn c quy nh c th trong cc vn bn quy phm php lut c hiu lc cao l Hin php v Lut. Khng mt c quan, c nhn no ngoi c quan quyn lc Nh nc cao nht l Quc hi c quyn quy nh quyn, c bit l ngha v ca cng dn. Cng dn ch thc hin quyn v ngha v do Hin php v lut quy nh. 1.1.3. Cc bin php bo m quyn con ngi trong Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam Vic bo m quyn con ngi trong Nh nc php quyn x hi ch ngha khng ch ph thuc vo vic cc quyn con ngi c quy nh trong php lut th no; m ph thuc rt nhiu vo vic trong Nh nc cc quyn con ngi c quy nh, c bo m thc hin ra sao trn thc t. Trong khoa hc, t gc cc lnh vc khc nhau cng nh mc ch khc nhau, cc nh nghin cu c cch nhn khc nhau v h thng cc bin php, gii php bo m thc hin cc quyn con ngi trong Nh nc php quyn x hi ch ngha. T gc Trit hc, Chnh tr hc v tm v m, TS. Nguyn Vn Vnh cho rng cc gii php bo m quyn con ngi Vit Nam hin nay l: a/ Pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha; b/ Xy dng Nh nc php quyn Vit Nam x hi ch ngha; c/ Nng cao trnh vn ha chung, c bit l vn ha chnh tr cho nhn dn; d/ Thc hin v m rng dn ch ha trong mi lnh vc ca i sng x hi [63, tr.173-190]. PGS. TS. Trn Ngc ng th cho rng nhng bo m php l trong vic thc hin quyn con ngi bao gm h thng thng nht v mt php l cc yu t sau: a/ C ch php l bo m thc hin quyn v ngha v php l thng qua h
- 20 thng c quan quyn lc Nh nc, thng qua h thng c quan hnh php, thng qua h thng c quan t php, thng qua mt trn T quc Vit Nam; b/ Thng qua mi quan h gia Nh nc v c nhn; c/ Thng qua hnh vi hp php v trnh vn ha php l ca mi c nhn cng dn [28, tr.111-178]. T gc t chc Nh nc, PGS. TS. inh Vn Mu cho rng quyn con ngi c bo m thc hin: a/ Thng qua mi quan h gia Nh nc v cng dn do php lut quy nh; b/ Thng qua h thng cc c quan quyn lc Nh nc nh c quan lp php, c quan hnh php, Ta n v Vin kim st; c/ Bng vic hon thin t chc Nh nc nh i mi t chc thc hin thm quyn Quc hi, ci cch nn hnh chnh Nh nc, ci cch t php v nng cao trch nhim ca Nh nc trong vic bo m, bo v cc quyn, li ch hp php ca cng dn trong c ch th trng v dn ch ha x hi [47, tr.82-111]. Theo T.S. Tng Duy Kin th quyn con ngi, quyn v ngha v c bn ca cng dn c tn trng v bo v th cn phi: a/ Xy dng v hon thin php lut, trong ch trng php lut v quyn con ngi, quyn cng dn; b/ Xy dng ch trch nhim ca c quan Nh nc, cn b cng chc trong qu trnh thc thi cng v; c/ m bo tnh c lp ca c quan t php trong vic bo v cc quyn v li ch hp php ca cng dn; d/ Tng cng s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam; e/ cao vai tr ca cc t chc x hi dn s [42, tr.64-69]. Nh vy, trong nghin cu c nhng quan im tng i khc nhau v cc bin php bo m thc hin quyn con ngi, quyn cng dn trong Nh nc php quyn.Tuy nhin, khi phn tch ni dung cc yu t bo m quyn con ngi th chng ti thy rng c nhiu im chung trong cc quan im ca cc nh nghin cu. S khc nhau ch yu l do cc gc nghin cu khc nhau m thi. Tham kho kin cc nh nghin cu v qua phn tch cc yu t v ni dung cng nh hnh thc th hin quyn con ngi trong Nh nc php quyn x hi ch ngha, chng ti cho rng c th phn bit cc bin php bo m quyn con ngi vo cc nhm sau y:
- 21 - Cc bin php lin quan n hot ng lp php v hot ng thi hnh php lut ca Nh nc; - Cc bin php lin quan n ch trch nhim ca c quan Nh nc, cn b, cng chc trong vic bo v cc quyn con ngi; - Cc bin php x l vi phm quyn con ngi; - Cc bin php bo m quyn khiu ni, t co ca cng dn; - Cc bin php bo m thc hin dn ch trong hot ng ca Nh nc. 1.1.3.1. Cc bin php lin quan n hot ng lp php v thi hnh php lut ca Nh nc Quyn con ngi trong Nh nc php quyn x hi ch ngha trc ht c th hin trong cc quy nh ca php lut v quyn con ngi v quy nh v mi quan h gia Nh nc v cng dn trong thc t hot ng Nh nc. Mt trong nhng c trng quan trng ca quyn con ngi trong Nh nc php quyn l cc quyn c Hin php v lut quy nh. V vy, c th ni hot ng lp php ca Nh nc c vai tr rt quan trng trong vic bo m thc hin quyn con ngi trong th gii hin i ni chung v nc ta ni ring. Theo chng ti, t gc bo m cc quyn con ngi, vai tr ca hot ng lp php th hin trong cc im sau y: - Quy nh y , minh bch cc quyn v ngha v cng dn cng nh trch nhim ca Nh nc trong vic qun l x hi, tn trng v bo v cc quyn con ngi. Trong x hi m php lut c v tr ti thng, cng dn c quyn c bit mt cch cng khai, r rng mnh c quyn g v phi thc hin ngha v g trc Nh nc, trc x hi. c bit, trong Nh nc php quyn x hi ch ngha, hot ng lp php v quyn, ngha v cng dn cn hng ti nguyn tc quan trng cng dn c php lm nhng g php lut khng cm; cn trong quan h vi cng dn th c quan Nh nc, cng chc ch c lm nhng g php lut quy nh. C nh vy, quyn con ngi mi thc s c tn trng; trnh c t quan liu, ca quyn, sch nhiu, tham nhng ang l mt trong nhng nguy c nc ta.
- 22 c bit, trong cc quy nh ca php lut t tng, lnh vc m cc quyn con ngi c nguy c b vi phm nhiu nht, th vic quy nh quyn t tng i i vi ngha v t tng ca cng dn v trch nhim ca Nh nc trong vic bo m cho cng dn thc hin cc quyn t tng c ngha rt quan trng. Trong lnh vc t tng, gip cho c quan Nh nc c thm quyn c iu kin pht hin v x l vi phm php lut, ti phm v li ch chung ca ton x hi, cng ng v ca ngi khc, php lut cn c mt s quy nh hn ch n quyn con ngi, quyn cng dn. Tuy nhin, cc bin php ch c gii hn mc cn v t c mc ch chung; ng thi trong nhng trng hp ny, php lut cng phi quy nh cc iu kin v th tc p dng cht ch, r rng trnh s lm dng ca ngi c thm quyn. Quyn v ngha v cng dn phi do Hin php v lut quy nh. Hin php quy nh cc quyn v ngha v c bn ca cng dn; cn lut chuyn ngnh quy nh cc quyn v ngha v khc. Vic quy nh cc quyn, ngha v cng dn, nht l quy nh v cc iu cm bng cc vn bn di lut lm hn ch n vic bo m quyn con ngi trn thc t v tri vi quy nh ca Hin php. Nu nh trc y, php lut nc ta quy nh nhiu v ngha v php l ca cng dn, th trong nhng nm gn y xu th lp php nc ta, nht l trong cc lut (b lut) v t tng t php tch cc hng ti vic quy nh nhiu hn cc quyn con ngi, quyn cng dn; ng thi tng cng quy nh trch nhim ca Nh nc, ca cn b, cng chc trc cng dn. iu th hin s tin b tch cc trong vic bo m quyn con ngi ca Nh nc ta. Tuy nhin, chng ti vn c cm nhn rng trong php lut v qun l hnh chnh Nh nc, cho n nay nc ta vn cn qu lm dng cc quy phm cm on v x pht; c bit nhiu quy phm ch mc ca vn bn di lut (php lnh, thm ch ngh nh); nhiu a phng ban hnh cc quy nh x pht tri php lut; v trn thc t cc quy phm li b lm dng mt cch qu mc lm cho hiu lc qun l Nh nc ni chung, vic bo v cc quyn con ngi b hn ch.
- 23 - Quy nh cc bo m php l cho vic thc hin cc quyn con ngi. Trong Nh nc php quyn, vic php lut quy nh quyn con ngi l cn thit nhng cha . quyn con ngi c thc hin trn thc t, php lut phi quy nh h thng cc bo m php l cho vic thc hin cc quyn . Cc bo m ny lin quan n nhiu yu t khc nhau nh cn c, iu kin p dng cc bin php hn ch quyn con ngi, thm quyn p dng cc bin php khc nhau, cc th tc t tng lin quan n quyn con ngi Cn c, iu kin p dng cng cht ch, r rng, thm quyn cng hp, th tc cng c th, r rng th quyn con ngi c php lut quy nh cng c tn trng v bo v tt hn. Trong php lut t tng, lin quan n quyn con ngi no u c mt lot cc quy nh m bo cho quyn c thc hin. V d: trong t tng hnh s bo m thc hin quyn bo cha ca b can, b co, BLTTHS quy nh v ngi bo cha v a v ca ngi bo cha trong t tng hnh s, quy nh trch nhim ca ngi tin hnh t tng trong vic gii thch quyn bo cha cho b can, b co, yu cu c ngi bo cha cho ngi cha thnh nin, ngi c nhc im v th cht hoc tm thn, ngi b truy t v ti c mc hnh pht quy nh cao nht l t hnh v.v; - Quy nh vic x l cc vi phm quyn con ngi. Php lut nc ta cc mc khc nhau quy nh v vic x l cc vi phm quyn con ngi. Ty theo tnh cht v mc vi phm, php lut quy nh cc bin php php l tng ng nh x l k lut, x pht hnh chnh, buc phi bi thng v cao nht l trch nhim hnh s i vi ngi vi phm. V d: BLHS nc ta c cc chng ring quy nh v cc ti xm phm tnh mng, sc khe, nhn phm v danh d con ngi, quy nh cc ti xm phm cc quyn con ngi; ngoi ra, cc ti phm xm phm quyn con ngi cng c quy nh cc chng khc ca BLHS. ng thi vi cc bin php x l trn, trong t tng cc vi phm lm hn ch cc quyn, li ch ca cng dn thng thng c coi l cc vi phm nghim trng th tc t tng v l mt trong nhng cn c c quan t tng c thm
- 24 quyn hy b kt qu hot ng t tng trc tin hnh li hoc buc phi tin hnh cc hot ng t tng b sung. Mt vn cn c bit lu trong hot ng lp php v quyn con ngi l cn xem xt n cc quy nh ca php lut quc t v quyn con ngi m nc ta tham gia. Cho n nay, Lin hp quc thng qua hng chc cng c v quyn con ngi, trong Vit Nam tham gia 8 cng c. C nhiu cng c quan trng chng ta tham gia rt cn c xem xt, cn nhc trong hot ng lp php v quyn con ngi nh: Cng c v quyn dn s, chnh tr; Cng c v quyn kinh t-x hi v vn ha; Cng c quyn tr em; Cng c xo b cc hnh thc phn bit i x i vi ph n, cc cng c v chng phn bit chng tc, trng tr ti dit chng, ti Apacthai, Quy ch Rome v Ta n hnh s quc t c thm quyn xt x mt s ti phm chng loi ngi v ti phm chin tranh v.v 1.1.3.2. Cc bin php v ch trch nhim Nh chng ti phn tch, xc nh mi quan h gia Nh nc vi cng dn c vai tr rt quan trng trong vic tn trng v bo v cc quyn con ngi. Mt im c ngha quan trng trong gii quyt vn ny l trch nhim ca Nh nc, ca cn b, cng chc trc cng dn trong khi thi hnh cng v c giao. Lu nay chng ta thng quen vi tnh trng trong khi thc hin cng v c giao, c quan Nh nc, cn b, cng chc c quy nh quyn nhiu hn ngha v, trch nhim; cn cng dn th trch nhim nhiu hn quyn. Ngay trong BLTTHS hin hnh, quyn hn t tng ca c quan, ngi tin hnh t tng c quy nh tng i chi tit, cn trch nhim th c quy nh rt s si, chung chung; cn i vi ngi tham gia t tng th ngc li, quyn tng i hn ch, cn ngha v th c th, chi tit [30,tr.41]. Cc a v khng ph hp dn n tnh trng ca quyn, hch dch quan liu v xm phm quyn con ngi. Trong mi quan h gia Nh nc v cng dn, quyn ca cng dn lm pht sinh ngha v tng ng ca Nh nc m c quan, ngi c thm quyn c trch nhim thc hin. Tnh trng cn b, cng chc Nh nc n y trch nhim cho cng dn
- 25 trong khi thi hnh cng v l kh ph bin hin nay. iu khng ch vi phm quyn con ngi, m cn lm gim hiu lc hot ng ca Nh nc. V vy, bo m cho cng dn thc hin quyn ca mnh, cn xy dng mt ch trch nhim r rng, c th minh bch ca c quan, cn b, cng chc trong khi thi hnh cng v c giao. Thc hin li gio hun ca Bc H Cn b l ngi y t ca nhn dn. V vy, trch nhim ca cn b, cng chc l phc v nhn dn, gip nhn dn thc hin quyn con ngi ca mnh, ch khng phi l cai tr, ch huy nhn dn bng cc ch th, mnh lnh c tnh cht bt buc, bng cc iu cm. Trong cc ch trch nhim , khng ch quy nh cn b cng chc c lm g, phi lm g trong khi thc hin cng v lin quan n quyn con ngi, m cn quy nh cc ch ti i vi cc vi phm . 1.1.3.3. X l vi phm quyn con ngi Mt trong nhng bo m quan trng cho vic tn trng v bo v cc quyn con ngi l vic pht hin kp thi, x l nghim minh cc hnh vi vi phm cc quyn . Lin quan n vic x l cc vi phm quyn con ngi bao gm cc bin php: a/ Quy nh c th cc hnh vi vi phm v ch ti i vi hnh vi ; b/ T chc x l cc hnh vi vi phm quyn con ngi; c/ T chc thi hnh cc quyt nh x l vi phm ca cc c quan c thm quyn; trong bao gm c thi hnh cc bin php x pht c quyt nh v phc hi quyn, li ch hoc bi thng thit hi cho cng dn. Ty theo tnh cht, mc vi phm, cc bin php x l bao gm: - X l k lut i vi cn b, cng chc; - X pht hnh chnh; - Bi thng thit hi v phc hi quyn, li ch b xm hi; - Truy cu trch nhim hnh s i vi cc hnh vi vi phm nghim trng quyn con ngi c BLHS quy nh l ti phm. Vic x l nghim minh, c hiu qu cc vi phm quyn con ngi i hi mt c ch t tng c th, cng khai, khch quan. Hin nay, vic x l cc vi phm quyn con ngi c thc hin bng bin php t chc, bng th tc hnh chnh
- 26 v bng th tc t tng t php. Trong , theo chng ti, vic tin hnh x l cc vi phm theo th tc t tng t php l c hiu qu nht. Bi v, th tc t tng t php bo m cho hnh vi c xc nh chnh xc, khch quan; vic x l c tin hnh cng khai v c tnh c lp cao; trong th tc t tng t php cng dn c y iu kin t tng bo v quyn v li ch ca mnh b xm phm; cc quyt nh x l theo th tc t tng t php c hiu lc thi hnh cao hn V th cho nn, m rng thm quyn ca c quan ti phn l xu th tt yu trong qu trnh xy dng Nh nc php quyn nc ta hin nay. 1.1.3.4. Thc hin dn ch trong cc lnh vc ca i sng x hi Quyn con ngi, quyn cng dn khng phi c nhn thc chung chung i vi mi quc gia, mi Nh nc. Chng mang tnh c th v ph thuc vo cc yu t khc nhau trong mt x hi c th. Trong cc iu kin c th ca mi nc, cc quyn con ngi ph thuc rt nhiu vo tnh trng dn ch c thc hin t nc . Dn ch ha i sng x hi va l mc ch, va l ng lc, bin php quan trng trong xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam. Nh nc chng ta l Nh nc ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn. Nhn dn l ngi ch thc s ca quyn lc Nh nc; nhn dn cng l i tng chm lo, bo v v phc v ca Nh nc. Dn ch l bn cht x hi tin b, l thc o trnh pht trin ca mi x hi. Thc hin dn ch trong cc lnh vc i sng x hi lin quan n nhiu vn khc nhau. Nhng theo chng ti, t gc bo m quyn con ngi, dn ch ha th hin trong cc im c bn sau y: - Nh nc c nhng c ch, chnh sch m bo cho cng dn tham gia tch cc vo hot ng qun l ca Nh nc. Ty theo lnh vc hot ng m s tham gia ca cng dn vo thc hin quyn lc Nh nc th hin cc mc khc nhau; c th l trc tip (dn ch trc tip) hoc c th l gin tip (dn ch i din);
- 27 - Cng dn thc hin vic gim st i vi hot ng ca Nh nc ni chung, ca c quan, cn b, cng chc Nh nc ni ring. Bng hot ng gim st ca mnh, cng dn gp phn tng cng hiu qu hot ng ca Nh nc trong vic bo m quyn cng dn; i hi c quan, t chc, c nhn c thm quyn tun th cc quy nh ca php lut v bo v v tn trng quyn con ngi, quyn cng dn; - m bo thc hin y quyn khiu ni, t co ca cng dn. Khiu ni, t co l nhng bin php quan trng to iu kin cho cng dn pht hin vi c quan hoc ngi c thm quyn cc vi phm quyn con ngi c php lut quy nh ca c quan Nh nc, cn b cng chc nhm bo v quyn v li ch hp php ca mnh, gp phn tng cng php ch, trt t php lut v bo v li ch Nh nc, quyn v li ch hp php ca t chc, cng dn khc. Bng cch gii quyt khiu ni i vi cc hnh vi, quyt nh tri php lut xm phm quyn con ngi, t co i vi hnh vi vi phm quyn con ngi, quyn cng dn, Nh nc khng ch x l c quan, c nhn vi phm, m quan trng hn na l chm dt hnh vi vi phm v phc hi quyn hoc li ch hp php ca cng dn b vi phm. 1.2. Vn l lun bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s 1.2.1. T tng hnh s v cc c im ca bo m quyn con ngi trong t tng hnh s T tng hnh s l cch thc, trnh t tin hnh cc hot ng ca cc c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng, ngi tham gia t tng, ca cc c quan Nh nc khc v cc t chc x hi gii quyt v n theo quy nh ca php lut t tng hnh s. Hay ni cch khc, t tng hnh s l hot ng khi t, iu tra v n hnh s ca C quan iu tra, hot ng truy t ngi phm ti ra trc ta n ca Vin kim st, hot ng xt x v n hnh s ca Ta n v hot ng thi hnh bn n, quyt nh bn n, quyt nh c hiu lc php lut ca Ta n [59, tr.786].
- 28 Hot ng t tng hnh s l hot ng ca c quan tin hnh t tng v ngi tin hnh t tng nh C quan iu tra v iu tra vin, Vin kim st v Kim st vin, Ta n v Thm phn, Th k, Hi thm; nhng tham gia vo qu trnh t tng hnh s cn nhng ngi tham gia t tng khc m quyn v li ch ca h c lin quan n v n hoc n qu trnh t tng nh ngi b tm gi, b can, b co, ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li ngha v lin quan n v n, ngi lm chng v.v Nh vy, theo chng ti, t gc bo m quyn con ngi, hot ng t tng hnh s c nhng c im sau y: - Th nht, hot ng t tng hnh s ch pht sinh khi c hnh vi nguy him cho x hi c BLHS quy nh l ti phm c thc hin. Khi mt hnh vi nguy him c thc hin c du hiu ca ti phm th v n phi c khi t iu tra. Nu kt qu iu tra cho thy khng c hnh vi phm ti, hnh vi khng cu thnh ti phm th v n phi c nh ch; tc qu trnh t tng i vi v n khng cn c s tin hnh; - Th hai, mt ngi ch c th b khi t b can khi xc nh c rng h thc hin hnh vi c du hiu cu thnh ti phm v hnh vi cha ht thi hiu truy cu trch nhim hnh s. Xut pht t bn cht php l ca hot ng t tng m cn c khi t v n hnh s, khi t b can khc nhau. Theo quy nh ca BLTTHS th cn c khi t v n hnh s l ch khi c du hiu ca ti phm (m khng cn y ); bi v quyt nh khi t v n hnh s cha hng s buc ti vo ngi c th no, m ch to c s php l tin hnh cc bin php iu tra theo lut t tng hnh s. Cn cn c khi t b can phi l c y du hiu ca cu thnh ti phm. Bi v, khi ngi tin hnh t tng ra quyt nh khi t b can l thc hin vic truy cu trch nhim hnh s i vi mt ngi c th; quyt nh nh hng rt ln n quyn, li ch ca ngi b khi t; - Th ba, t tng hnh s l hot ng pht hin v x l hnh vi nguy him cao cho x hi m BLHS quy nh l ti phm nhm bo v trt t php lut, li ch Nh nc, quyn v li ch hp php ca cng dn. V vy, hot ng t tng gn
- 29 lin cht ch vi quyn con ngi. t c mc ch pht hin, iu tra, x l chnh xc, khch quan ti phm v ngi phm ti, Nh nc bt c d phi ban hnh mt s quy nh hn ch quyn con ngi ca cng dn ni chung, ngi tham gia t tng ni ring. Quyn con ngi trong t tng hnh s gn rt cht ch vi cc bin php cng ch c quy nh v p dng trong t tng hnh s. Tuy nhin, cc hn ch, cc bin php cng ch cn c quy nh v thc hin ch mc cn v pht hin, x l ti phm, ngi phm ti m khng nh hng nghim trng n quyn con ngi. iu c ngha rng: a/ Bin php cng ch t tng lin quan n quyn con ngi c quy nh hoc thc hin ch trong trng hp cn thit m thiu n c quan, ngi tin hnh t tng khng th hon thnh vic xc nh s tht khch quan ca v n, ngn chn ti phm. V d: Theo quy nh ca iu 79 BLTTHS th cn c chung ca bin php ngn chn l khi c cn c chng t b can, b co gy kh khn cho vic iu tra, truy t, xt x hoc s tip tc phm ti cng nh bo m thi hnh n. V th cho nn, khi khng c cc cn c (tc khi b can, b co khng gy kh khn cho vic iu tra, truy t, xt x, khng tip tc phm ti cng nh khi khng p dng bin php ngn chn m cng c th thi hnh n) th khng c p dng bin php ngn chn. Mt iu chng ti thy cn phi c khng nh v mt l lun l cc cn c p dng cc bin php ngn chn c th phi c quy nh xut pht t cn c chung ca bin php ngn chn; b/ ng thi, khi bin php cng ch t tng c p dng tr nn khng cn thit na th cn phi c hy b. Khng nht thit l nu b can b tm giam trong giai on iu tra th tt yu l phi c tip tc tm giam trong giai on truy t hoc xt x. V d: b can b tm giam do c cn c l nu khng p dng tm giam b can s gy kh khn cho vic iu tra (thng cung, mua chuc, khng ch ngi lm chng), khi vic iu tra hon thnh, ti phm c chng minh y , khch quan th cn c p dng tm giam mt i, do c quan tin hnh t tng phi hy b hoc thay i bin php tm giam p dng. lm c iu ny, i hi cc c quan tin hnh t tng, nhng ngi tin hnh
- 30 t tng phi thng xuyn kim tra tnh hp php, s cn thit ca nhng bin php p dng (iu 4 BLTTHS). y l mt trong nhng nguyn tc rt quan trng trong t tng hnh s bo m quyn con ngi; c/ Cc bin php cng ch t tng hn ch quyn con ngi cn c p dng mc cn v t c mc ch t ra. Vic lm dng p dng bin php cng ch t tng ca cc c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng l mt trong nhng biu hin ph bin ca vi phm quyn con ngi trong hot ng t tng hnh s nc ta. Vic xc nh mc ca cc bin php t tng c thc hin thng xut pht t thc t hnh vi phm ti c thc hin, nhn thn i tng c p dng cng nh cn c p dng bin php .V d: ngn chn ti phm, khng b can tip tc phm ti th cn p dng bin php tm giam i vi ngi . Cn trong trng hp cn c p dng bin php ngn chn l c cn c chng t b can, b co s gy kh khn cho iu tra, truy t, xt x th c th p dng cc bin php khc nhau: nu b can c kh nng thng cung, hy b chng c, khng ch ngi b hi, ngi lm chng th c th p dng bin php tm giam; nhng nu ch gy kh khn hnh thc khng c mt khi c triu tp th ch cn p dng bin php cm i khi ni c tr, bo lnh l . V vy, trong t tng hnh s nhim v khng lt ti phm phi i lin vi khng lm oan ngi khng c ti; nhim v pht hin x l ti phm phi i lin vi vic bo m quyn con ngi. Hot ng t tng hnh s phi c thc hin trn c s coi trng cc yu t ; b qua hoc coi nh yu t ny hay yu t khc ni trn u nh hng nghim trng n vic t c mc ch t tng. Nu mun chng minh ti phm, x l ti phm bng bt c gi no th d dn n vi phm quyn con ngi; ngc li nu qu ch n vic bo m quyn con ngi thi qu m khng mnh dn p dng cc bin php cng ch t tng pht hin, chng minh ti phm th s lm cho hot ng t tng thiu hiu qu, khng th pht hin, x l kp thi ngi phm ti, thm ch b lt ti phm v.v
- 31 - Th t, vic bo m quyn con ngi trong t tng hnh s c thc hin thng qua cc bin php khc nhau, nhng tp trung bin php xy dng v hon thin cc quy nh ca BLTTHS cng nh thc hin nghim chnh cc quy nh trong thc tin iu tra, truy t, xt x v n hnh s v thi hnh bn n, quyt nh c hiu lc php lut ca Ta n. Phi ni rng, tuyt i a s cc quy nh ca BLTTHS mc ny hay mc khc u th hin quan im bo m quyn con ngi ca Nh nc ta trong hot ng t tng hnh s. Tuy nhin, quan im bo m quyn con ngi c th hin tp trung, y trong cc ch nh t tng sau y: + Ch nh nhim v ca BLTTHS; + Ch nh v nhng nguyn tc c bn ca t tng hnh s; + Ch nh v c quan v ngi tin hnh t tng, ch nh ngi tham gia t tng; + Ch nh v cc bin php ngn chn; + Cc quy nh v cc bin php t tng, cc th tc t tng trong iu tra, truy t, xt x v thi hnh n; + Ch nh v khiu ni, t co trong t tng hnh s; + Quy nh v ch ti t tng i vi vic vi phm t tng lin quan n vic bo m quyn con ngi. Cng vi vic xy dng, ban hnh y , minh bch, c tnh kh thi cao cc quy nh lin quan, vic thc hin nghim chnh cc quy nh cng l mt trong nhng mt quan trng, quyt nh lin quan n bo m quyn con ngi trong t tng hnh s. Cc vi phm php lut t tng trong vic bo m quyn con ngi cn c pht hin x l nghim minh theo quy nh ca php lut bng cc ch ti khc nhau: ch ti t tng (hy b thc hin li cc hnh vi, quyt nh t tng vi phm quyn con ngi), ch ti k lut, ch ti hnh chnh, dn s hay hnh s. quan im v bo m quyn con ngi c thc hin c hiu qu, cn ng thi thc hin tt cc lnh vc hot ng Nh nc ni trn.
- 32 1.2.2. Ngi b tm gi, b can, b co v bo m quyn con ngi ca cc ch th ny trong t tng hnh s 1.2.2.1. Ngi b tm gi, b can, b co Trong t tng hnh s, ngi b tm gi, b can, b co l nhng ngi tham gia t tng c v tr trung tm trong qu trnh gii quyt v n. H l ngi b c quan tin hnh t tng coi l ngi thc hin hnh vi nguy him cho x hi c BLHS quy nh l ti phm; ty theo giai on t tng khc nhau m tn gi cng nh a v php l (quyn v ngha v t tng hnh s) ca ngi cng khc nhau. * Ngi b tm gi: Theo iu 48 BLTTHS, ngi b tm gi l ngi b bt trong trng hp khn cp, phm ti qu tang, ngi b bt theo lnh truy n hoc ngi phm ti t th, u th v i vi h c quyt nh tm gi. Hay ni cch khc, ngi b tm gi l ngi b nghi thc hin ti phm v i vi h c quyt nh tm gi ca ngi c thm quyn. tr thnh ngi b tm gi cn c hai iu kin: + iu kin v ni dung, khi c cn c cho rng ngi ang chun b thc hin ti phm rt nghim trng hoc ti phm c bit nghim trng; ngi m b ngi khc c mt ti ni xy ra ti phm chnh mt trng thy v xc nhn ng l ngi thc hin ti phm v thy cn ngn chn ngay vic ngi b trn; ngi m thy c du vt ca ti phm ngi hoc ni nn cn ngn chn ngay vic ngi trn hoc tiu hy chng c; ngi b pht hin ang thc hin ti phm ngi c lnh truy n hoc ngi t th sau khi thc hin ti phm. i vi trng hp bt khn cp, b bt do phm ti qu tang, ngi t th, u th, ngi b tm gi b nghi thc hin ti phm, nhng cha b c quan c thm quyn truy cu trch nhim hnh s. Tuy nhin, kp thi ngn chn ti phm, khng ngi tip tc phm ti hay phm ti mi, ngi khng c iu kin cn tr vic iu tra, xc minh BLTTHS quy nh cn phi cch ly h trong thi hn nht nh.
- 33 i vi trng hp tm gi ngi b bt do lnh truy n, tuy ngi b tm gi b truy cu trch nhim hnh s, nhng vic truy cu trch nhim hnh s khng phi do ngi c thm quyn quyt nh tm gi thc hin. V th cho nn i vi ngi ch c (v cng ch cn) tm gi trong mt thi hn ngn chuyn giao cho ngi c trch nhim truy cu trch nhim hnh s x l v n theo quy nh ca php lut; + iu kin v hnh thc: i vi ngi c quyt nh tm gi ca ngi c thm quyn theo quy nh ca BLTTHS. Theo quy nh ca iu 86 v iu 81 BLTTHS th Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, ngi ch huy qun i c lp cp trung on v tng ng, ngi ch huy n bin phng hi o v bin gii, ngi ch huy tu bay, tu bin hoc ch huy trng vng Cnh st bin l nhng ngi c thm quyn ra quyt nh tm gi. V th tc v thi hn tm gi: Theo quy nh ca BLTTHS th Th trng, Ph Th trng C quan iu tra hoc ngi c thm quyn khc ra quyt nh tm gi trong thi hn ba ngy. Quyt nh tm gi c gi cho Vin kim st. Quyt nh tm gi c th c gia hn hai ln, mi ln khng qu ba ngy; quyt nh gia hn tm gi c gi cho Vin kim st cng cp ph chun. Tuy nhin, hin nay c mt vn ang c t ra v l lun cng nh thc tin. l quyt nh tm gi c cn gi n Vin kim st ph chun hay khng? Ti sao quyt nh tm gi khng cn ph chun m quyt nh gia hn tm gi li cn ph chun. gii quyt vn ny, theo chng ti cn xut pht t mc ch cng nh thi hn ca bin php tm gi. V bn cht, tm gi l bin php cch ly cp thit ngi b nghi thc hin ti phm hoc b truy n. Mc ch ca vic cch ly ny ch yu l ngi b nghi ng khng tip tc phm ti; ngi b truy n khng tip tc ln trn v trn c s xc minh lm r cn c khi t v n hnh s, khi t b can (i vi ngi b bt qu tang, bt khn cp) hoc giao cho c quan c thm quyn (ngi b truy n). V thi hn tm gi, ty theo hon cnh, iu kin ca mi quc gia m thi hn
- 34 tm gi c quy nh khc nhau, nhng y l bin php cng ch p dng i vi ngi mi b nghi thc hin ti phm hoc thuc thm quyn ca c quan ra lnh truy n, vic cch ly ngi b tm gi ch l cp thit, nn thi hn tm gi c quy nh khng th ko di (thng t 24 n 72 gi). Theo quy nh ca iu 86 v iu 87 BLTTHS th quyt nh tm gi (vi thi hn ti a khng qu 3 ngy) phi c gi cho Vin kim st nhng khng cn Vin kim st ph chun. Th nhng trong nhng trng hp cn thit (gia hn ln mt) hoc c bit (gia hn ln hai), thi hn tm gi c th c gia hn hai ln, mi ln khng qu ba ngy v cc quyt nh gia hn tm gi phi c Vin kim st ph chun. Theo chng ti, y l mu thun ca BLTTHS t gc l lun cng nh thc tin: quyt nh gc (tnh c cn c, s cn thit) khng cn s ph chun; cn quyt nh gia hn (ch s cn thit) th li phi c s ph chun ca Vin kim st cng cp. T nhng phn tch trn, chng ti thy rng quyt nh tm gi cng nh cc quyt nh gia hn thi hn tm gi khng cn thit phi c s ph chun ca Vin kim st. BLTTHS quy nh quyt nh tm gi phi c gi cho Vin kim st v nu thy vic tm gi khng c cn c hoc khng cn thit th Vin kim st c quyn ra quyt nh hy b quyt nh . Tuy nhin, BLTTHS khng quy nh phi gi bt k ti liu no cng quyt nh tm gi c; cho nn, Vin kim st kh c c s xem xt tnh c cn c hay s cn thit ca vic tm gi ny thc hin thm quyn ca mnh. Hn na, BLTTHS khng quy nh thm quyn ph chun ca Vin kim st i vi quyt nh tm gi, nn Vin kim st khng c trch nhim trong vic tm gi sai; trch nhim ny thuc v ngi ra quyt nh. Trong khi , quyt nh gia hn tm gi phi c Vin kim st ph chun. Mt cu hi t ra, nu Vin kim st ph chun quyt nh gia hn tm gi; nhng cn c tm gi ngay t u l khng ng th ai l ngi phi chu trch nhim v vic tm gi oan ny. Nh vy, r rng vic quy nh mt thm quyn v trch nhim khng r rng; mt th tc tm gi tng i phin phc trong phm vi thi
- 35 hn qu ngn s lm cho ch nh tm gi thiu hiu qu, d vi phm quyn ca ngi b tm gi. iu 48 BLTTHS quy nh a v php l ca ngi b tm gi; gm c quyn (khon 2 iu 48 BLTTHS) v ngha v (khon 3 iu 48 BLTTHS). a v php l ca ngi b tm gi c quy nh xut pht t bn cht ca vic tm gi: cch ly ngi b nghi thc hin ti phm mt cch cp thit trong mt thi gian ngn. Quyn ca ngi b tm gi c quy nh lin quan n hai yu t cu thnh ca tm gi: tnh c cn c ca vic tm gi v tnh hp php ca th tc tm gi. Trc tin, ngi b tm gi phi c quy nh v cc quyn bo v mnh khi vic tm gi thiu cn c. Ngi b tm gi phi bit l do mnh b tm gi. V tm gi l hu qu t tng ca vic bt qu tang, bt khn cp, truy n, u th hoc t th; cho nn, ngi b tm gi c quyn c bit ti sao h b bt qu tang, b bt khn cp, quyt nh truy n hoc vic t th, u th ca h. ng thi vi quyn c bit l do tm gi, ngi b tm gi c quyn thc hin cc hnh vi t tng m php lut quy nh bc b cc cn c tm gi m ngi c thm quyn xc nh ra quyt nh tm gi. Ngi b tm gi c quyn chng minh, khai bo, a ra ti liu, vt, yu cu xc minh bc b s nghi ng phm ti i vi mnh. Hay ni cch khc, BLTTHS cn quy nh quyn ca ngi b tm gi bc b cn c bt khn cp, bt qu tang hoc truy n i vi h. Ngi b tm gi c quyn bo v mnh khi vic tm gi bt hp php. Vic tm gi i vi ngi b tm gi, ngoi vic phi c cn c, cn phi c thc hin ng trnh t, th tc, thm quyn v thi hn. V th, ngi b tm gi c quyn khiu ni v vic tm gi, quyt nh, hnh vi ca c quan, ngi tin hnh t tng lin quan n vic m bo thc hin cc quyn t tng c quy nh trn. Ngoi a v php l t tng hnh s nu trn, nh bt k ngi cng dn khc, ngi b tm gi c quyn c tn trng v bo v cc quyn con ngi khc khng b php lut hn ch do b tm gi nh quyn c bo h tnh mng,
- 36 sc khe, quyn chnh tr, dn s khc. c bit, l ngi b tm gi do b nghi thc hin ti phm, do b truy n, ngi b tm gi rt d b xm phm cc quyn t do dn ch nh quyn c bo h v tnh mng, sc khe, quyn bo v li ch chnh ng m vic xm phm ny li thng xut pht t ngi tin hnh t tng, c quan tin hnh t tng. Khi nghin cu a v php l, t gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi v bn cht php l ca hot ng t tng hnh s, c mt vn t ra cn c gii quyt, l ngi b tm gi c quyn bo cha hay khng? Theo chng ti, ngi b tm gi l ngi mi ch b nghi thc hin ti phm. C quan iu tra v ngi c thm quyn khc p dng bin php cng ch t tng tm gi ngn chn ngi tip tc phm ti hoc phm ti mi, c iu kin thun li xc minh lm sng t hnh vi phm ti. Ngi b tm gi cha b truy cu trch nhim hnh s. Khng nh iu ny v mt l lun c vai tr rt quan trng trong vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi. T tng hnh s l hot ng gii quyt v n c thc hin trn c s vn hnh ca ba chc nng buc ti, g ti (bo cha) v xt x; trong buc ti l tin ca vic bo cha v xt x. Cha c s buc ti th cha th tn ti vic bo cha, cha th c vic xt x. Mt ngi b tm gi khng c ngha l ngi b buc ti; v v cha c s buc ti nn cha th c bo cha theo c ch t tng hnh s. Vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi trong trng hp ny cn c hiu theo kha cnh quyn c bo v quyn v li ch hp php ca mi cng dn (t mnh hoc nh ngi khc) khi quyn v li ch hp php b xm hi, cha phi l quyn bo cha t gc t tng hnh s. V vy, trong t tng hnh s, ch c b can, b co (nhng ngi b truy cu trch nhim hnh s, b buc ti) l c quyn bo cha; cn nhng ngi tham gia t tng c quyn, li ch lin quan khc, k c ngi b tm gi (cha hoc khng b truy cu trch nhim hnh s, cha hoc khng b buc ti) th cha c quyn bo cha, m ch c quyn bo v quyn v li ch hp php.Theo chng ti, php lut t
- 37 tng hnh s cn xut pht t quan im l lun ny quy nh a v php l ca nhng ngi tham gia t tng. * B can: Thut ng b can c s dng trong lut t tng hnh s t nhng vn bn t tng u tin ca nc ta. Nhng khi nim php l v b can c quy nh ln u trong BLTTHS nm 1988 (iu 34) v c s dng li nguyn vn trong BLTTHS nm 2003. Theo iu 49 BLTTHS, b can l ngi b khi t v hnh s. B can l ngi m C quan iu tra c cn c xc nh rng thc hin hnh vi nguy him cho x hi c BLHS quy nh l ti phm nn ra quyt nh khi t b can. K t thi im quyt nh khi t b can, tc Nh nc th hin s buc ti i vi con ngi c th, b can l ngi chnh thc b truy cu trch nhim hnh s, b buc ti. y l im khc bit rt ln gia b can v ngi b tm gi lin quan n vic bo m quyn con ngi ca h trong t tng hnh s. T gc p dng cc bin php cng ch, l ngi b truy cu trch nhim hnh s, b can c th b p dng cc bin php cng ch t tng nghim khc hn so vi ngi b tm gi hoc ngi tham gia t tng khc. B can c th b tm giam (ch khng phi l tm gi) v cc bin php ngn chn khc nh cm i khi ni c tr, bo lnh, t tin hoc ti sn c gi tr bo m; b can c th b k bin ti sn, b truy n nu b trn; b can c hi cung, ch khng phi l ly li khai v.v T gc bo v cc quyn v li ch hp php ca con ngi, l ngi b buc ti v c cn c xc nh l thc hin ti phm, b can l ngi d c nguy c b xm phm cc quyn t do dn ch, nht l quyn bt kh xm phm v thn th, quyn c bo h v tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm Cc xm phm ny c th xut pht t c quan, ngi tin hnh t tng (nh truy bc, dng nhc hnh trong iu tra) hoc t c quan, t chc hoc c nhn (tr th ca ngi b hi, quyt nh tm nh ch cng tc ca c quan, t chc).
- 38 T gc xc nh a v t tng, do kh nng c th b p dng nhiu bin php cng ch t tng hnh s, do chnh thc b truy cu trch nhim hnh s v hu qu php l nng n pht sinh t vic truy cu , do kh nng b xm phm quyn con ngi cao hn, b can c quy nh c nhiu quyn t tng hn, trch nhim t tng c ni rng hn lm c s php l cho b can bo v quyn v li ch hp php ca mnh, bc b vic buc ti hoc bo v mnh trc kh nng b xm phm cc quyn, li ch hp php trong qu trnh t tng hnh s gii quyt v n hnh s. V d: l ngi chnh thc b buc ti, b can hon ton c quyn t mnh hoc nh ngi khc s dng tt c cc bin php m BLTTHS quy nh bo cha, bc b s buc ti t pha c quan tin hnh t tng c thm quyn; l ngi b buc ti, b can c quyn s dng cc bin php m php lut khng cm bo v mnh khi s buc ti nh gi im lng khng khai bo, khng b truy cu trch nhim hnh s v ti t chi khai bo hoc c khai bo sai s tht; b can c quyn khiu ni vi C quan iu tra, Vin kim st, Ta n v nhng hnh vi t tng, quyt nh t tng tri php lut, c quyn yu cu bi thng thit hi do c quan, ngi tin hnh t tng gy ra * B co: Theo iu 50 BLTTHS, b co l ngi b Ta n quyt nh a ra xt x. Sau khi C quan iu tra kt thc iu tra, thy rng c chng c khng nh rng b can phm ti do BLHS quy nh th ngh Vin kim st truy t ra trc Ta n. Trong qu trnh chun b xt x, Thm phn c phn cng ch ta phin ta thy rng c iu kin a v n ra xt x m khng phi tr h s cho Vin kim st iu tra b sung, khng c cn c nh ch hay tm nh ch v n th ra quyt nh a v n ra xt x. T thi im ny, b can tr thnh b co trong v n hnh s. Cng nh b can, b co l ngi b truy cu trch nhim hnh s, b buc ti. V vy, a v php l, tnh trng ca b co cng ging nh b can; c ngha l b co cng c kh nng b p dng cc bin php cng ch t tng do BLTTHS quy nh, c nguy c b xm phm cc quyn con ngi cao, c s buc ti chnh
- 39 thc nn cn c cc quyn tng ng bo cha, cho nn cc bin php bo m quyn con ngi i vi b can, b co c bn l ging nhau. Tuy nhin, mt im khc bit quan trng gia b co v b can l b co tham gia t tng trong mt c ch t tng hon chnh, y nhng ngi tham gia t tng, cc c quan, ngi tin hnh t tng vi chc nng buc ti, bo cha, xt x; thc hin cc quyn t tng ca mnh trong phin ta cng khai, dn ch v bnh ng. R rng, so vi b can tham gia t tng (nht l hi cung) trong mi trng ch c ngi buc ti, (trng hp c bit mi c ngi bo cha, ngi chng kin), b co tham gia t tng trong phin ta cng khai, khng ch c mt nhng ngi tham gia t tng, m cn c s chng kin ca cng chng. Trong qu trnh xt x, ngi tin hnh t tng kh c kh nng s dng cc bin php tri php lut, vi phm quyn con ngi ca b co (nh e do bc cung, dng nhc hnh, mua chuc nhn ti); trong khi , i vi b can th tnh trng ny d xy ra hn. Khng ngu nhin m nhiu lut s bo cha bc xc cho rng trong giai on iu tra, C quan iu tra thng xuyn gy kh khn cho ngi bo cha tham gia hi cung b can v cc hot ng t tng khc; trong nhiu phin ta, khng co phc thm, khiu ni gim c thm ca mnh, b co thng t co ngi tin hnh t tng bc cung, dng nhc hnh b co nhn ti, gy nn tnh trng oan sai trong xt x v n hnh s. V trn thc t, trong nhiu trng hp s tht c chng minh. Tm li, d cc mc khc nhau nhng ngi b tm gi, b can, b co u ch l nhng ngi b nghi thc hin hnh vi nguy him cho x hi c BLHS quy nh l ti phm. H l ngi tham gia t tng chim v tr trung tm trong t tng hnh s; khng c h th khng th c tin trnh t tng hon chnh. i vi h c th p dng cc bin php cng ch t tng hnh s; cc hot ng t tng hnh s ng chm n quyn con ngi ca h nhiu nht. Tuy nhin, v cha c bn n kt ti c hiu lc php lut ca Ta n i vi h, cho nn ngi b tm gi, b can, b co cha phi l ngi phm ti. Cho nn, t gc bo m quyn con ngi, cc bin php cng ch t tng, cc hn ch t tng i vi h ch mc
- 40 cn v t c mc ch t tng l pht hin nhanh chng, x l cng minh ti phm v ngi phm ti. 1.2.2.2. L lun v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s Ngi b tm gi, b can, b co l nhng cng dn b nghi ng phm ti (ngi b tm gi) hoc b truy cu trch nhim hnh s (b can, b co). Bi vy, vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co phi c xem xt t hai gc : Bo m quyn cng dn chung ca ngi b tm gi, b can, b co trong hot ng t tng hnh s v bo m quyn con ngi ca nhng ngi lin quan n vic nghi thc hin ti phm, n vic truy cu trch nhim hnh s. - Bo m cc quyn cng dn chung ca ngi b tm gi, b can, b co Cc quyn c bn ca cng dn c quy nh trong Hin php v cc vn bn php lut khc nh Lut bu c, B lut dn s, Lut s hu tr tu L cng dn, ngi b tm gi, b can, b co c quyn c tn trng v bo m cc quyn c php lut quy nh, tr cc trng hp BLTTHS quy nh khc nhm p ng yu cu, nhim v t tng hnh s. Phi ni rng, trong khoa hc lut t tng hnh s, vn bo m quyn cng dn ca ngi tham gia t tng cha c ch nhiu. Trong nghin cu v B can v bo m quyn ca b can trong BLTTHS 2003, thc trng v nh hng hon thin, vn ny c TS. Nguyn Duy Hng pht hin: nhng quy nh ca php lut t tng hnh s hin hnh cha cp nhiu n kha cnh cc quyn cng dn ca mt ngi ang b truy cu trch nhim hnh s vi t cch b can. Cc quyn ca b can c quy nh trong php lut t tng hnh s phn ln c cp trn phng din quyn t tng v t c cp trn phng din quyn cng dn [38, tr.201]. Tuy nhin, vi t cch l i tng ca khoa hc lut t tng hnh s, vic nghin cu bo m quyn cng dn ca ngi b tm gi, b can, b co cn c t trong bi cnh cc hot ng t tng hnh s c thc hin gii quyt v n.
- 41 T tng hnh s l hot ng c bit lin quan n vic khi t, iu tra, truy t, xt x v n hnh s lin quan n vic pht hin, x l hnh vi nguy him cho x hi c quy nh l ti phm v x pht ngi phm ti. V vy, t c mc ch ca t tng hnh s, php lut t tng hnh s ca bt k mt quc gia no cng c quy nh v nhng bin php cng ch t tng, cc hnh vi, quyt nh t tng ng chm n quyn, li ch ca cng dn. Hay ni cch khc, cng ch t tng hnh s, kh nng nh hng ca hot ng t tng hnh s ti cc quyn con ngi ca cng dn l tt yu. T gc bo m quyn con ngi trong t tng hnh s ni chung, quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s ni ring, nhng vn quan trng, c tnh quyt nh ch: 1/ Xc nh y , chnh xc a v t tng (quyn v ngha v t tng) ca cc ch th t tng hnh s, trong c quyn, ngha v ca c quan, ngi tin hnh t tng, ca ngi b tm gi, b can, b co; 2/ Xc nh hp l s cn thit v mc s dng cc bin php cng ch t tng, nht l cc bin php ngn chn, i vi h; 3/ Quy nh cc nguyn tc v th tc t tng hp l hn ch n mc thp nht cc vi phm quyn con ngi nhng vn m bo hiu qu ca t tng hnh s v 4/ Quy nh y , r rng quyn khiu ni, t co ca h i vi cc hnh vi vi phm t pha c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng v.v Theo chng ti, vic bo m cc quyn cng dn chung ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s ch yu tp trung vo mt s ni dung sau y: + Mt l, quy nh ng n, hp l v ni dung v thc hin cc nguyn tc t tng hnh s. Trong khoa hc lut t tng hnh s, cc nguyn tc t tng hnh s c phn chia thnh cc nhm khc nhau nghin cu, bao gm: 1/ Cc nguyn tc bo m php ch trong hot ng t tng; 2/ Cc nguyn tc lin quan n vic xc nh s tht khch quan ca v n; 3/ Cc nguyn tc th hin tnh dn ch trong hot ng t tng v 4/ Cc nguyn tc bo m quyn con ngi ca ngi tham gia t tng [58,tr.34-46] [22, tr.125-133] [55].
- 42 Trong s cc nguyn tc t tng hnh s c bn c quy nh trong BLTTHS, cc nguyn tc thuc nhm th t th hin r nht quan im ca ngi lm lut lin quan n bo m cc quyn, li ch hp php ca cng dn. l: nguyn tc tn trng v bo v cc quyn c bn ca cng dn (iu 4), nguyn tc bo m quyn bnh ng ca mi cng dn trc php lut (iu 5), nguyn tc bo m quyn bt kh xm phm v thn th ca cng dn (iu 6), nguyn tc bo h tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn ca cng dn (iu 7), nguyn tc bo m quyn bt kh xm phm v ch , an ton v b mt th tn, in thoi, in tn ca cng dn (iu 8), nguyn tc khng ai b coi l c ti khi cha c bn n kt ti ca Ta n c hiu lc php lut (iu 9), nguyn tc bo m quyn bo cha ca ngi b tm gi, b can, b co (iu 11), nguyn tc bo m quyn bnh ng trc Ta n (iu 19), nguyn tc bo m quyn c bi thng thit hi v phc hi danh d, quyn li ca ngi b oan (iu 29) v nguyn tc bo m quyn c bi thng ca ngi b thit hi do c quan hoc ngi c thm quyn tin hnh t tng hnh s gy ra (iu 30) v.v... Ngoi ra, cc nguyn tc t tng khc mc ny hay mc khc, gc ny hay gc khc u trc tip hay gin tip lin quan n vic bo m quyn con ngi ca ngi tham gia t tng ni chung, ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring trong t tng hnh s. + Hai l, quy nh y , hp l a v php l ca cc ch th t tng hnh s. Ch bng cch quy nh y , c th cc quyn hn, nht l quyn hn trong quyt nh hoc thc hin cc bin php cng ch t tng cng nh trch nhim ca c quan, ngi tin hnh t tng, nht l trch nhim bo m cho ngi tham gia t tng thc hin cc quyn t tng ca mnh, ch trch nhim i vi vi phm php lut ca mnh trc cng dn th mi hn ch c vic lm quyn ca cc c quan, c nhn gy thit hi cho ngi tham gia t tng, m bo cho cng dn thc hin cc quyn t tng bo v quyn, li ch hp php ca mnh. Vic quy nh quyn v ngha v t tng ca c quan, ngi tin hnh t tng khng th tch ri vic quy nh v thc hin cc quyn t tng ca ngi
- 43 tham gia t tng ni chung, ngi b tm gi, b can, b co ni ring. Vic quy nh y cc quyn t tng ca ngi b tm gi, b can, b co l bo m php l quan trng h s dng bo v quyn, li ch hp php ca mnh; ng thi cng l c s php l lm pht sinh trch nhim ca cc c quan, ngi tin hnh t tng bo m cho vic thc hin cc quyn ca ngi b tm gi, b can, b co cng nh trch nhim php l khi cc c quan, ngi tin hnh t tng vi phm quyn ca ngi tham gia t tng. + Ba l, quy nh hp l cc bin php cng ch t tng. Tnh cng ch trong t tng hnh s hin din nhiu hnh thc, bin php t tng khc nhau nh cc bin php ngn chn, th tc tin hnh cc bin php iu tra (khm xt, xem xt du vt, thu gi vt chng). Tuy nhin, vic quy nh v p dng cc bin php ngn chn l nh hng ln nht n quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. Thc tin t tng nhng nm qua cho thy rng cc vn nh thm quyn, cn c p dng cc bin php ngn chn c th, thi hn tm gi, tm giam l nhng vn ang c kin khc nhau v cng gy khng t bc xc trong d lun x hi trong vic bo m quyn con ngi trong hot ng t tng nc ta; + Bn l, quy nh cc th tc t tng hnh s dn ch, cng khai. Dn ch ha cc mt i sng x hi, trong c hot ng t tng l xu th tt yu ca Nh nc php quyn. Dn ch ha qu trnh t tng hnh s, m bo cho nhng ngi tham gia t tng, nht l ngi b tm gi, b can, b co thc hin cc quyn t tng ca mnh l nhng bin php hiu qu bo m quyn cng dn ca ngi b tm gi, b can, b co; + Nm l, quy nh v thc hin vic gim st vic tun theo php lut trong hot ng ca c quan, ngi tin hnh t tng; + Su l, quy nh c th quyn khiu ni ca ngi b tm gi, b can, b co i vi hnh vi, quyt nh ca c quan, ngi tin hnh t tng; + By l, quy nh y v cht ch ch trch nhim i vi vic vi phm quyn con ngi trong t tng hnh s v.v
- 44 - Bo m quyn t tng ca ngi b tm gi, b can, b co. Bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co t gc ny l m bo cho nhng ngi c a v php l ph hp bo v mnh trc vic b nghi thc hin ti phm, b buc ti v nhng iu kin php l cng nh thc t h thc hin quyn v ngha v t tng c quy nh. L ngi b nghi thc hin ti phm (ngi b tm gi), b truy cu trch nhim hnh s (b can, b co), ngi b tm gi, b can, b co l ngi tham gia t tng c v tr trung tm, quyt nh trong ton b qu trnh t tng hnh s. Khng c ngi b tm gi, b can, b co, th khng th c qu trnh t tng hon chnh; mi hot ng t tng hnh s u tp trung vo vic xc nh ti phm v ngi thc hin ti phm trn c s c quyt nh x l ph hp vi quy nh php lut. V vy, c th ni, cc quy nh ca BLTTHS, cc hot ng t tng hnh s ca c quan, ngi tin hnh t tng, ngi tham gia t tng u trc tip hay gin tip, t hay nhiu lin quan n ngi b tm gi, b can, b co. Bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s t gc ny l xy dng c s php l v to iu kin trn thc t : 1/ Nhng ngi c kh nng chng minh bc b s nghi ng phm ti t pha ngi v c quan c thm quyn, bc b s buc ti ca c quan c thm quyn v lm gim nh trch nhim hnh s i vi ti phm m ngi thc hin; 2/ Nhng ngi c thm quyn tin hnh t tng xc nh chnh xc, khch quan ti phm, ngi phm ti v p dng ng n cc quy nh ca php lut (k c BLHS v BLTTHS) gii quyt v n. V nh vy, theo chng ti, bo m quyn t tng ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s tp trung vo nhng ni dung c bn sau y: + Mt l, quy nh ng n, hp l v ni dung v thc hin cc nguyn tc t tng hnh s; + Hai l, quy nh hp l a v t tng ca ngi b tm gi, b can, b co; quy nh c th, r rng quyn hn, trch nhim ca c quan, ngi tin hnh t tng;
- 45 + Ba l, quy nh ng n chng c v qu trnh chng minh trong t tng hnh s; + Bn l, quy nh c th, hp l iu kin v th tc p dng cc bin php cng ch t tng ni chung, cc bin php ngn chn ni ring; + Nm l, quy nh cc th tc t tng hnh s c th, dn ch, cng khai; + Su l, quy nh v thc hin gim st vic tun theo php lut trong hot ng ca c quan, ngi tin hnh t tng; + By l, quy nh y v cht ch hu qu t tng, ch trch nhim i vi cc quyt nh oan, sai i vi ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s v.v Vic phn bit bo m quyn cng dn v bo m quyn t tng ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s ch l tng i phn tch v mt l lun. Thc ra, hai vn ny lin quan rt mt thit vi nhau, b sung cho nhau v c tc ng qua li rt ln vi nhau. Quyn cng dn, quyn t tng u l cc ni dung ca quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s. Ngi b tm gi, b can, b co ch c th thc hin y cc quyn t tng ca mnh nu quyn cng dn ca h c tn trng v bo m; v ngc li, khng th ni n quyn cng dn nu cc quyn t tng quan trng ca ngi b tm gi, b can, b co khng c bo m thc hin. V vy, vic nghin cu cng nh thc hin vic bo m quyn cng dn chung, quyn t tng ca ngi b tm gi, b can, b co cn ng thi c tin hnh. C nh vy, quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s mi c bo m mt cch hiu qu, gip phn khng ch bo v quyn, li ch hp php ca cng dn, m cn li ch Nh nc, cng ng v nhim v t tng t ra. V vy, theo chng ti, khi nghin cu vn bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s l cn tp trung phn tch cc quy nh ca BLTTHS v thc hin cc quy nh trn thc t cc ni dung c bn sau y:
- 46 - Nghin cu cc nguyn tc c bn t tng hnh s lin quan n bo m quyn con ngi trong t tng hnh s nh tn trng v bo v cc quyn c bn ca cng dn (iu 4), nguyn tc bo m quyn bt kh xm phm v thn th ca cng dn (iu 6), nguyn tc bo h tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn ca cng dn (iu 7), nguyn tc bo m quyn bt kh xm phm v ch , an ton v b mt th tn, in thoi, in tn ca cng dn (iu 8), nguyn tc suy on khng c ti (iu 9), nguyn tc xc nh s tht ca v n (iu 10), nguyn tc bo m quyn bo cha ca ngi b tm gi, b can, b co (iu 11), nguyn tc trch nhim ca c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng (iu 12), nguyn tc xt x cng khai (iu 18), nguyn tc bo m quyn bnh ng trc Ta n (iu 19), nguyn tc bo m quyn c bi thng thit hi v phc hi danh d, quyn li ca ngi b oan (iu 29), nguyn tc bo m quyn c bi thng ca ngi b thit hi do c quan hoc ngi c thm quyn tin hnh t tng hnh s gy ra (iu 30) v nguyn tc bo m quyn khiu ni, t co trong t tng hnh s (iu 31) Nguyn tc t tng hnh s l t tng ch o c quy nh trong BLTTHS cn c tun th trong qu trnh khi t, iu tra, truy t v xt x v n hnh s. Tun th cc t tng ch o lin quan n vic bo v quyn t do, dn ch ca cng dn, n quyn t tng ca nhng ngi tham gia t tng c ngha rt quan trng trong vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co; - Nghin cu a v t tng ca ngi tin hnh t tng v ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s. c bit, cn tp trung vo vic nghin cu trch nhim ca c quan, ngi tin hnh t tng hnh s trong mi quan h vi ngi b tm gi, b can, b co v quyn t tng ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s. Bi v tn trng quyn cng dn, nng cao trch nhim ca Nh nc, ca c quan Nh nc i vi cng dn l mt trong nhng c im ca Nh nc php quyn. Quan h gia Nh nc vi cng dn, m c th hn l quan h gia c quan, ngi tin hnh t tng vi ngi tham gia t tng ni chung, ngi b tm gi, b can, b co ni ring l th hin r nht tnh cht dn
- 47 ch trong x hi, trong qu trnh t tng hnh s. Tng cng trch nhim ca c quan, ngi tin hnh t tng, quyn ca ngi tham gia t tng l iu kin rt quan trng m bo quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s; - Nghin cu v chng c v qu trnh chng minh trong t tng hnh s m bo tnh chnh xc, khch quan ca qu trnh t tng. T tng hnh s l qu trnh chng minh ti phm v ngi phm ti trn c s quyt nh p dng trch nhim hnh s i vi ngi phm ti. Xc nh chnh xc, khch quan cc tnh tit ca v n c ngha rt quan trng trong vic x l v n, m bo cho Ta n ra bn n, quyt nh ng ngi, ng ti, ng php lut, khng oan sai. Quy nh mt cch cht ch v chng c, cc c im ca chng c v th tc chng minh (thu thp, kim tra, nh gi chng c) c ngha cc k quan trng trong vic m bo cho vic x l chnh xc, khch quan v n; t l vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co; - Nghin cu cc bin php ngn chn trong t tng hnh s. c bit, ch trng n thm quyn (p dng, thay i, hy b bin php), cn c p dng, thi hn p dng cc bin php ngn chn. Bin php ngn chn l bin php cng ch t tng c ngi c thm quyn p dng i vi ngi b nghi thc hin ti phm, b can, b co khi c cn c lut nh nhm ngn chn hnh vi nguy him cho x hi, ngn nga h tip tc phm ti, trn trnh php lut hoc c hnh ng gy cn tr cho vic iu tra, truy t, xt x v thi hnh n [59, tr.69]. L nhng bin php cng ch, vic p dng cc bin php ngn chn c lin quan rt ln n quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co; c bit l cc quyn bt kh xm phm v thn th, cc quyn t do dn ch khc. Bi v, trong t tng hnh s, ch c ngi b tm gi, b can, b co l nhng i tng duy nht b p dng bin php ngn chn. Quy nh v p dng bin php ngn chn ng thm quyn, ng cn c, ng th tc v ng thi hnl nhng m bo quan trng cho vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co;
- 48 - Nghin cu cc th tc khi t, iu tra, truy t, xt x t gc cc th tc khng xm phm quyn cng dn cng nh bo m cho ngi b tm gi, b can, b co thc hin y cc quyn t tng, m bo cho vic gii quyt v n dn ch, cng khai, khch quan. L cch thc, trnh t thc hin hot ng iu tra, truy t, xt x, th tc t tng mt mt bo m cho hot ng t tng tin hnh c chnh xc, khch quan; mt khc cc hot ng khng hn ch quyn t tng ca ngi tham gia t tng ni chung, ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring. Bi v, ngay trong cc hot ng t tng (nh ly li khai, khm xt, thu gi vt chng, ti liu, vt) cha ng yu t cng ch. Quy nh th tc t tng cht ch tc l gii hn ngi tin hnh t tng thc hin nhng hnh vi t tng c BLTTHS quy nh, t trnh c vic xm phm quyn con ngi; - Nghin cu cc quy nh v khiu ni, t co trong t tng hnh s. Bo m cho ngi b tm gi, b can, b co quyn khiu ni, t co i vi hnh vi ca ngi tin hnh t tng vi phm php lut ni chung, xm phm quyn con ngi ni ring v trnh t, th tc gii quyt kp thi cc khiu ni, t co l mt trong nhng bin php quan trng bo v quyn con ngi ca h trong t tng hnh s. Trong t tng hnh s, cc vi phm quyn con ngi thng b khiu ni nh lm dng p dng bin php ngn chn, vi phm th tc t tng trong khm xt, k bin, hi cung, ly li khai v.v Khiu ni, t co l mt trong nhng ngun thng tin bo v vic xm phm quyn, li ch hp php ca cng dn t pha cc c quan, ngi tin hnh t tng. Xc minh v gii quyt ng n cc khiu ni t php, mt mt nhm ngn chn kp thi cc vi phm php lut xy ra trong qu trnh t tng, kp thi bo v quyn con ngi ca ngi tham gia t tng; mt khc m bo cho hot ng t tng hnh s c thc hin chnh xc, khch quan.
- 49 KT LUN CHNG 1 Quyn con ngi l s thng nht bin chng gia quyn t nhin v quyn x hi, tt yu cn c php lut bo v. Trong Nh nc php quyn x hi ch ngha, quyn con ngi l thing ling, bt kh xm phm. Tn trng v bo m quyn con ngi l mt trong nhng c tnh quan trng ca Nh nc php quyn. L Nh nc ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn, Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam lun coi con ngi l v tr trung tm trong mi chnh sch kinh t, x hi v to mi iu kin con ngi pht trin. Nh nc bo m thc hin quyn con ngi bng cc bin php lin quan n hot ng lp php v hot ng thi hnh php lut ca Nh nc, cc bin php lin quan n ch trch nhim ca c quan Nh nc, cn b, cng chc trong vic bo v cc quyn con ngi, cc bin php x l vi phm quyn con ngi, cc bin php bo m quyn khiu ni, t co ca cng dn v cc bin php bo m thc hin dn ch trong hot ng ca Nh nc. T tng hnh s l hot ng c bit lin quan n vic khi t, iu tra, truy t, xt x v n hnh s, lin quan n vic pht hin, x l hnh vi nguy him cho x hi c quy nh l ti phm v x pht ngi phm ti. Bi vy, hot ng t tng hnh s lin quan rt ln ti vic bo m quyn con ngi ni chung, ngi b tm gi, b can, b co ni ring. Trong t tng hnh s, ngi b tm gi, b can, b co l nhng ngi tham gia t tng c v tr trung tm trong qu trnh gii quyt v n. H l ngi b c quan tin hnh t tng coi l ngi thc hin hnh vi nguy him cho x hi c BLHS quy nh l ti phm. Ty theo giai on t tng khc nhau m tn gi cng nh a v php l ca ngi cng khc nhau. T gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s, nhng vn quan trng, c tnh quyt nh ch: 1/ Xc nh y , chnh xc a v t tng (quyn v ngha v t tng) ca cc ch th t tng hnh s; 2/ Xc nh hp l s cn thit v mc s dng cc bin php cng ch t
- 50 tng, nht l cc bin php ngn chn; 3/ Quy nh cc nguyn tc v th tc t tng hp l hn ch n mc thp nht cc vi phm quyn con ngi nhng vn m bo hiu qu ca t tng hnh s v 4/ Quy nh y , r rng quyn khiu ni, t co ca h i vi cc hnh vi vi phm t pha c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng. V vy, khi nghin cu vn bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s l cn tp trung phn tch cc quy nh ca BLTTHS v thc hin cc quy nh trn thc t cc ni dung c bn l: 1/ Nghin cu cc nguyn tc c bn t tng hnh s lin quan n bo m quyn con ngi trong t tng hnh s; 2/ Nghin cu a v t tng ca ngi tin hnh t tng v ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s; 3/ Nghin cu v chng c v qu trnh chng minh trong t tng hnh s m bo tnh chnh xc, khch quan ca qu trnh t tng; 4/ Nghin cu cc bin php ngn chn trong t tng hnh s; 5/ Nghin cu cc th tc khi t, iu tra, truy t, xt x lin quan n bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co; 6/ Nghin cu cc quy nh v khiu ni, t co trong t tng hnh s.
- 51 Chng 2
THC TRNG BO M QUYN CON NGI CA NGI B TM GI, B CAN, B CO TRONG T TNG HNH S VIT NAM V PHP LUT QUC T
2.1. Thc trng php lut t tng hnh s Vit Nam v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co 2.1.1. Khi qut cc quy nh php lut t tng hnh s Vit Nam trc khi ban hnh BLTTHS 2003 v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co 2.1.1.1. Giai on t 1945 1988 Ngy 02 - 9 - 1945 Cch mng thng 8 thnh cng v Nc Vit Nam dn ch cng ha ra i. L Nh nc dn ch nhn dn, mc d cn non tr v tnh hnh i ni cng nh i ngoi cc k phc tp, Nh nc quan tm n vic bo v quyn t do, dn ch ca cng dn ni chung v trong xt x ca Ta n ni ring. Ngy 13 - 9 - 1945 Chnh ph lm thi ra Sc lnh s 33/SL v thnh lp Ta n c quan xt x u tin ca Nh nc ta. Sc lnh quy nh cc nguyn tc c bn ca hot ng xt x l xt x cng khai (iu VI), bo m quyn t bo cha hoc nh ngi khc bo cha (iu V); quy nh trch nhim ca Ta n phi gii thch cho ngi b kt n t hnh n xin n gim ln ch tch nc (iu III) v.v Ngy 29-3-1946 Chnh ph lm thi ra Sc lnh s 46 bo m quyn t do c nhn. Sc lnh quy nh ngoi trng hp phm khinh ti hay trng ti qu tang, vic bt ngi phi c lnh bng vn bn ca Thm phn vin; vic giam cu, gia hn giam cu ngi phm ti do Ta n quyt nh; quy nh v thi hn giam cu ng thi Sc lnh cng quy nh trch nhim i vi c quan, c nhn bt, giam gi ngi tri php lut [13, tr.66-67]. Vic bo m quyn con ngi cng
- 52 c quy nh tng i c th ti Sc lnh s 13 ngy 24- 01-1946 t chc cc Ta n v cc ngch Thm phn. Ngy 09-11-1946 Hin php u tin ca nc Vit Nam dn ch cng ha c Quc hi thng qua. Nhng t tng c bn v bo v quyn t do, dn ch cng dn trong xt x v n hnh s c quy nh. Hin php khng nh tt c cng dn Vit Nam u bnh ng trc php lut (iu 7); cng dn khng b bt giam khi cha c quyt nh ca Ta n (iu 11); Nh nc bo m quyn bt kh xm phm v nh , th tn, quyn t hu v ti sn (iu 11,12). Trong hot ng xt x, Hin php 1946 quy nh nguyn tc Ta n xt x cng khai, tr nhng trng hp c bit; b co c quyn t bo cha hoc mn ngi bo cha (iu 67); cm cc hnh thc tra tn, nh p, ngc i b co (iu 68); Ta n xt x ch tun theo php lut, khng ai c can thip (iu 69) v.v c bit, vic bo m quyn con ngi trc khi ban hnh Hin php nm 1959 c quy nh ng b v c th ti Lut s 103-SL/L005 ngy 24- 01-1957 m bo quyn t do thn th v quyn bt kh xm phm i vi nh , vt, th tn ca nhn dn. Lut ny khng ch quy nh nguyn tc chung, vic bt ngi, tm gi, tm giam v khm ngi, vt, nh , th tn, m cn quy nh cc th tc tin hnh cc hot ng t tng . c bit, Lut quy nh vic tm giam phi do c quan t php (Ta n) cp tnh tr ln hoc Ta n binh quyt nh vi thi hn c th; ng thi cng quy nh vic tm tha trong trng hp khng cn thit hoc i vi cc i tng c bit l ngi gi yu, ph n c thai hoc ang cho con b (iu 7, 8) v.v Ngy 31-12-1959 Quc hi thng qua Hin php ln th hai ca nc Vit Nam dn ch cng ha. Hin php mt ln na khng nh cc nguyn tc quan trng v bo m quyn con ngi lin quan n hot ng xt x ca Ta n nh mi cng dn bnh ng trc php lut; quyn bt kh xm phm v thn th, nh , th tn; nguyn tc xt x cng khai; Ta n xt x c lp v ch tun theo php lut; bo m quyn bo cha ca b co. Ngoi ra, so vi Hin php nm 1946, Hin php nm 1959 c mt s b sung rt quan trng nh quy nh quyn khiu
- 53 ni, t co ca cng dn (iu 29); nguyn tc gim c xt x ca Ta n nhn dn ti cao i vi hot ng xt x ca Ta n cp di (iu 103). Cc nguyn tc hin nh trn c c th ha v thc hin trong cc lut (nh Lut t chc Ta n nhn dn ngy 14-7-1960, Sc lut s 01/SL-76 ngy 153-1976 ca Hi ng Chnh ph Cch mng lm thi Cng ha Min nam Vit Nam), Ngh quyt ca Hi ng thm phn Ta n nhn dn ti cao, vn bn ca cc c quan c thm quyn khc hng dn v cng tc xt x. V d: c th ha nguyn tc bo m quyn bo cha cho b can, b co, Lut t chc Ta n nhn dn ngy 14-7-1960 quy nh ngoi vic t bo cha, b co c th nh lut s hoc ngi khc bo cha cho mnh; khi cn thit (b co l ngi cha thnh nin, ngi c nhc im v th cht hoc tm thn, b co c th b pht t hnh) v nu b co khng nh ngi bo cha th Ta n ch nh ngi bo cha cho b co. Hin php nm 1980, Hin php th ba ca nc ta c nhng quy nh h thng, c th v tng i hon chnh v bo m quyn con ngi lin quan n hot ng xt x v n hnh s. Ngoi vic quy nh cc quyn c bn ca cng dn nh quyn bnh ng trc php lut, quyn bt kh xm phm v thn th, nh , quyn c bo h v tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm v ti sn, quyn v b mt th tn, in thoi, in tn, quyn khiu ni, t co, Hin php cn quy nh cc bo m cng nh trch nhim trong vic bo m thc hin cc quyn ca cng dn. V d: Khi quy nh quyn bt kh xm phm v thn th, Hin php quy nh khng ai c th b bt nu khng c quyt nh ca Ta n hoc ph chun ca Vin kim st, vic bt v giam gi ngi phi theo ng php lut, nghim cm mi hnh thc truy bc, nhc hnh v.v V t chc v hot ng ca Ta n nhn dn, Hin php 1980 tip tc ghi nhn cc nguyn tc quan trng bo m thc hin quyn con ngi nh nguyn tc Ta n xt x c lp v ch tun theo php lut, nguyn tc Ta n xt x tp th, nguyn tc Ta n xt x cng khai, nguyn tc bo m quyn bo cha ca b
- 54 co, nguyn tc bo m hiu lc ca cc bn n, quyt nh ca Ta n c hiu lc php lut v.v Nh vy, t khi Cch mng thng 8 thnh cng cho n khi BLTTHS 1988 c ban hnh, d trong hon cnh kinh t, x hi no vic bo m quyn con ngi trong t tng hnh s cng c Nh nc ta th hin nht qun trong cc bn Hin php v cc vn bn php lut khc vi phm vi ngy cng rng hn, ni dung ngy cng c th hn, hon chnh hn. l c s quan trng cho vic tip tc hon thin php lut ca Nh nc ta v bo m quyn con ngi lin quan n hot ng t tng hnh s trong BLTTHS 1988 v cc vn bn php lut sau ny. 2.1.1.2. Theo B lut t tng hnh s 1988 BLTTHS u tin ca Nh nc ta c Quc hi thng qua ngy 28-61988 v c hiu lc thi hnh t ngy 01- 01-1989. Bng vic ban hnh b lut ny, ln u tin php lut t tng hnh s c php in ha h thng trong mt vn bn thng nht. Cng vi cc ch nh khc, vic bo m quyn con ngi trong t tng hnh s c quy nh trong BLTTHS 1988 tng i y , ton din v h thng. Tnh y , ton din v h thng ca BLTTHS th hin trong cc im sau y: - Th nht, BLTTHS 1988 quy nh cc nguyn tc t tng quan trng bo m quyn con ngi. BLTTHS 1988 quy nh h thng cc nguyn tc t tng khc nhau, trong nhm nguyn tc bo m quyn con ngi chim v tr quan trng v l nhm nguyn tc c quy nh u tin trong BLTTHS. C th l: + Nguyn tc tn trng v bo v cc quyn c bn ca cng dn (iu 3). Nguyn tc ny quy nh trch nhim ca ngi tin hnh t tng: a/ Phi tn trng cc quyn v li ch hp php ca cng dn; b/ Thng xuyn kim tra tnh hp php v s cn thit ca cc bin php (hn ch quyn cng dn) c p dng; c/ Kp thi hy b hoc thay th cc bin php nu c vi phm php lut hoc khng cn cn thit;
- 55 + Nguyn tc bo m quyn bnh ng ca mi cng dn trc php lut (iu 4). Cng dn a v php l nh nhau th c quyn v ngha v t tng nh nhau v c quan c thm quyn phi m bo cho cng dn thc hin y cc quyn v ngha v t tng bo v quyn v li ch ca mnh; + Nguyn tc bo m quyn bt kh xm phm v thn th ca cng dn (iu 5). Theo nguyn tc ny, khng ai c th b bt nu khng c quyt nh ca Ta n hoc ph chun ca Vin kim st. Vic bt, giam gi ngi phi tun th quy nh ca BLTTHS v iu kin, thm quyn, th tc v thi hn. ng thi, trong t tng hnh s mi hnh thc truy bc, dng nhc hnh u b cm; + Nguyn tc bo h tnh mng, sc khe, ti sn, danh d v nhn phm (iu 6). Nguyn tc nghim cm hnh vi xm phm tnh mng, sc khe, ti sn, danh d v nhn phm ca cng dn trong hot ng t tng hnh s ni chung v xt x ni ring ca c quan, ngi c thm quyn; mi hnh vi vi phm u b x l theo php lut bng cc bin php nh x l k lut, buc bi thng hoc truy cu trch nhim hnh s; + Nguyn tc bo m quyn bt kh xm phm v ch , an ton v b mt th tn, in thoi, in tn ca cng dn (iu 7). Trong t tng hnh s, vic khm xt ch , khm xt, thu gi th tn, in tn, in bo ca cng dn c BLTTHS cho php thu thp chng c phc v cho vic gii quyt v n, nhng phi c thc hin theo ng quy nh v iu kin cng nh trnh t, th tc tin hnh. Hnh vi vi phm quyn bt kh xm phm v ch , an ton v b mt th tn, in thoi, in tn ca cng dn b x l theo php lut bng cc bin php nh x l k lut, buc bi thng hoc truy cu trch nhim hnh s; + Nguyn tc khng ai c th b coi l c ti, nu cha c bn n kt ti c hiu lc php lut ca Ta n (iu 10). Ta n l c quan c thm quyn duy nht c quyn phn x mt ngi c ti bng bn n hoc quyt nh kt ti c hiu lc php lut theo trnh t, th tc quy nh. Ngi phm ti ch phi chu hnh pht v cc hu qu php l khc khi bn n, quyt nh ca Ta n c hiu lc php
- 56 lut. Nguyn tc ny th hin vai tr trung tm, c bit quan trng ca Ta n trong vic bo m quyn con ngi; + Nguyn tc bo m quyn bo cha ca b can, b co (iu 12). y l mt nguyn tc rt quan trng trong t tng hnh s nhm bo m quyn con ngi. Nguyn tc ny khng nh b can, b co c quyn t bo cha hoc nh ngi khc bo cha. Trong nhng trng hp b can, b co l ngi cha thnh nin, ngi c nhc im v th cht hoc tm thn, ngi b truy t v ti c khung hnh pht t hnh v nu h hoc ngi i din hp php ca h khng nh ngi bo cha th Ta n phi yu cu c ngi bo cha cho h. ng thi nguyn tc cng quy nh trch nhim ca c quan tin hnh t tng bo m cho b can, b co thc hin quyn bo cha nh gii thch cho h quyn bo cha, to iu kin cho b can, b co nh ngi bo cha, yu cu c ngi bo cha trong trng hp quy nh, to iu kin cho ngi bo cha thc hin quyn t tng; + Nguyn tc bo m quyn bnh ng trc Ta n (iu 20). Nguyn tc ny quy nh Kim st vin v nhng ngi tham gia t tng cng nh ngi i din hp php ca h c quyn bnh ng trong vic a ra chng c, a ra yu cu v tranh lun trc Ta n. y l bo m php l quan trng Vin kim st bo v li ch Nh nc, b co v nhng ngi tham gia t tng khc bo v quyn, li ch hp php ca mnh. Nguyn tc ny th hin c mt phn quan trng ca nguyn tc tranh tng, mt trong nhng ni dung quan trng ca ci cch t php ang c thc hin nc ta hin nay. + Nguyn tc bo m quyn khiu ni v t co ca cng dn i vi hot ng ca c quan tin hnh t tng hnh s (iu 24). y l nguyn tc rt quan trng ln u tin c quy nh trong php lut t tng hnh s nc ta. Nguyn tc quy nh: 1/ Mi cng dn c quyn khiu ni, t co vic lm tri php lut ca C quan iu tra, Vin kim st, Ta n hoc ca cn b ca cc c quan ; 2/ C quan c thm quyn c trch nhim xem xt, gii quyt nhanh chng khiu ni, t co ca cng dn; thng bo cho ngi khiu ni, t co v c bin php khc phc; 3/ C quan lm oan phi khi phc danh d, quyn li cho ngi b thit hi; c
- 57 nhn c hnh vi tri php lut th ty trng hp m b x l k lut hoc b truy cu trch nhim hnh s. Nguyn tc ny th hin mt trong nhng ni dung quan trng ca vic bo m quyn con ngi ni chung, ca ngi tham gia t tng cng nh ngi b tm gi, b can, b co ni ring trong t tng hnh s nc ta v.v Ngoi nhng nguyn tc trc tip lin quan n quyn con ngi trong t tng hnh s, BLTTHS 1988 cng quy nh cc nguyn tc t tng khc bo m cho cc quyn c thc hin trong thc tin xt x nh nguyn tc xc nh s tht ca v n, nguyn tc bo m s v t ca nhng ngi tin hnh hoc ngi tham gia t tng, nguyn tc Ta n xt x tp th, xt x cng khai, nguyn tc Ta n xt x c lp v ch tun theo php lut v.v - Th hai, BLTTHS 1988 quy nh tng i c th v a v php l (quyn v ngha v) ca cc ch th t tng hnh s. BLTTHS 1988 quy nh a v php l ca ngi tham gia t tng nh b can, b co, ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li, ngha v lin quan n v n, ngi lm chng a v php l cng thay i ty theo giai on t tng. Cc quyn t tng c quy nh nh quyn c bit b khi t, truy t v ti g, quyn tham gia phin ta, quyn bo cha hoc bo v quyn li, quyn a ra chng c, cc yu cu, quyn tranh lun ti phin ta l nhng bo m quan trng ngi tham gia t tng bo v quyn v li ch hp php ca mnh trong v n hnh s. i vi ngi tin hnh t tng, BLTTHS 1988 quy nh nhng trng hp t chi hoc phi b thay i m bo cho h thc hin nhim v t tng mt cch v t, khch quan. Tuy nhin, t gc bo v quyn t do, dn ch ca cng dn v mi quan h gia cng dn vi Nh nc thng qua c quan, ngi tin hnh t tng th BLTTHS 1988 cn c hn ch ln l cha quy nh c th quyn hn, trch nhim ca ngi tin hnh t tng. - Th ba, BLTTHS 1988 quy nh c th cc bin php ngn chn gm mc ch, cn c p dng (iu 61), thm quyn p dng v th tc p dng i vi tng
- 58 bin php ngn chn c th nh bt ngi (iu 62- 65), tm gi (iu 68-69),
tm giam (iu 70), cm i khi ni c tr (iu 74), bo lnh (iu 75), t tin hoc ti sn bo m (iu 76). ng thi BLTTHS 1988 cng quy nh vic hy b hoc thay th bin php ngn chn (iu 77) v.v - Th t, BLTTHS 1988 quy nh thm quyn, trnh t, th tc t tng nhm bo m quyn con ngi. L mt vn bn lut hnh thc, BLTTHS 1988 quy nh tng i c th cc trnh t, th tc t tng nhm bo m gii quyt v n hnh s chnh xc, khch quan, ton din trn c s tn trng v bo v cc quyn con ngi nh quy nh r rng, cht ch thm quyn t tng c th cho cc c quan v ngi tin hnh t tng, c bit l thm quyn p dng cc bin php cng ch t tng ni chung v bin php ngn chn ni ring; quy nh cn c v thi hn p dng cc bin php cng ch t tng; quy nh cc th tc p dng cc bin php cng ch t tng v cc th tc t tng c lin quan n quyn t do, dn ch cng dn nh th tc bt ngi, th tc khm xt, thu gi, th tc xt hi, ly li khai, hi cung, th tc phin ta v.v Nhn chung, cc quy nh ca BLTTHS 1988 v thm quyn t tng, v trnh t, th tc t tng l ph hp vi kh nng thc t ca c quan, ngi tin hnh t tng v yu cu ca vic bo m quyn con ngi. Tinh thn chung ca BLTTHS 1988 th hin quan im bo m quyn con ngi ca Nh nc ta l bin php t tng cng nghim khc, cng nh hng n quyn con ngi th thm quyn cng hp, trnh t, th tc cng cht ch. V d: i vi bin php ngn chn nghim khc nht nh hng rt ln n quyn t do thn th ca cng dn l tm giam, BLTTHS 1988 quy nh rt cht ch cn c (iu 70); quy nh ch c Th trng C quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Chnh n, Ph Chnh n Ta n, Hi ng xt x mi c thm quyn ra lnh bt tm giam; quy nh th tc cht ch v vic bt tm giam (khng bt vo ban m, bt ngi phi c lnh vit, c i din chnh quyn, c quan v ngi chng kin) (iu 62); quy
- 59 nh thi hn tm giam v gia hn thi hn tm giam trong cc giai on t tng rt c th v cht ch v.v... -Th nm, BLTTHS 1988 quy nh cc ch ti t tng i vi vic vi phm quyn con ngi. ng thi vi vic quy nh cc trnh t, th tc t tng, BLTTHS 1988 cng quy nh cc ch ti t tng i vi cc vi phm th tc t tng ca c quan v ngi tin hnh t tng, bo m cho cc trnh t, th tc t tng c thc hin nghim chnh, thng nht, khch quan, bo v quyn, li ch hp php ca cng dn. Theo quy nh ca iu 141 BLTTHS 1988, th khi thc hin chc nng kim st vic tun theo php lut, Vin kim st c nhim v bo m khng mt ngi no b bt, tm gi, tm giam, b hn ch cc quyn con ngi, b xm phm tnh mng, ti sn, danh d, nhn phm mt cch tri php lut. thc hin nhim v , Vin kim st c quyn ph chun hay khng ph chun cc quyt nh tm giam, tm gi ca C quan iu tra, hy b cc quyt nh tri php lut ca C quan iu tra, yu cu cung cp ti liu v vic lm tri php lut ca iu tra vin, yu cu thay i iu tra vin BLTTHS 1988 quy nh vi phm nghim trng th tc t tng trong qu trnh tin hnh t tng nh khng bo m quyn bo cha cho b can, b co theo quy nh ca php lut, bc cung, dng nhc hnh trong qu trnh iu tra l mt trong nhng cn c tr h s iu tra b sung (iu 142, iu 154). Cc vi phm php lut khc xm phm n quyn t do, dn ch ca cng dn c th b khiu ni n c quan c thm quyn xem xt trch nhim p dng cc bin php t tng nh thay i ngi tin hnh t tng. Ngoi ch ti t tng, ngi tin hnh t tng c hnh vi xm phm quyn con ngi trong hot ng t tng cn c th b x l k lut, b truy cu trch nhim hnh s theo quy nh ca php lut. Tm li, so vi cc vn bn php lut t tng hnh s trc y, BLTTHS 1988 c mt bc pht trin ln lin quan n vic tn trng v bo v cc quyn t do, dn ch ca cng dn. Cc ch nh khc nhau ca BLTTHS 1988 u
- 60 th hin r nt nguyn tc tn trng v bo m quyn con ngi trong t tng hnh s. Tuy nhin, qua hn 15 nm thc hin v trc yu cu ca vic i mi t php, xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn nc ta hin nay, nhiu quy nh ca BLTTHS 1988 t ra bt cp: BLTTHS cha quy nh r rng, c th trch nhim, quyn hn ca nhng ngi tin hnh t tng; a v t tng ca nhng ngi tham gia t tng vn cha tht y , nht l quyn t tng ca cng dn; khiu ni, t co trong t tng hnh s cha c quy nh mt cch y , r rng; cc th tc t tng cha th hin y c ch t tng v bo m quyn t do dn ch ca cng dn, quyn bnh ng ca mi cng dn trc php lut v.v 2.1.2. Quy nh ca BLTTHS 2003 v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co BLTTHS 2003 c ban hnh trn c s k tha cc thnh tu lp php t tng hnh s ca Nh nc ta v yu cu ca vic xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha trong bi cnh kinh t x hi mi cng nh i hi ca vic tn trng v bo m quyn con ngi ni chung trong x hi v trong hot ng t tng hnh s ni ring. 2.1.2.1. Quy nh v cc nguyn tc t tng lin quan n vic bo m quyn con ngi Trong BLTTHS 2003, cc nguyn tc t tng lin quan n bo m quyn con ngi nhn chung vn c gi nguyn v c nhng sa i, b sung quan trng i vi mt s nguyn tc. - Nguyn tc tn trng v bo v cc quyn c bn ca cng dn (iu 4) Nguyn tc ny quy nh trch nhim ca Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, iu tra vin, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Kim st vin, Chnh n, Ph Chnh n Ta n, Thm phn, Hi thm khi tin hnh t tng: a/ Phi tn trng v bo v cc quyn v li ch hp php ca cng dn; b/ Thng xuyn kim tra tnh hp php v s cn thit ca cc bin php (hn ch quyn cng
- 61 dn) c p dng; c/ Kp thi hy b hoc thay i cc bin php nu xt thy c vi phm php lut hoc khng cn cn thit na. So vi BLTTHS 1988; trong BLTTHS 2003, nguyn tc tn trng v bo v cc quyn c bn ca cng dn c hon thin hn. Ngoi iu tra vin, Kim st vin, Thm phn, Hi thm, ngi lm lut b sung cc ch th c trch nhim tn trng v bo v quyn v li ch hp php ca cng dn l Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Chnh n, Ph Chnh n Ta n. y l nhng ngi m quyn hn ca h c php lut quy nh lin quan rt ln n quyn v li ch cng dn nh quyt nh p dng bin php ngn chn bt, tm gi, tm giam; ban hnh cc quyt nh t tng; gii quyt cc khiu ni ca ngi tham gia t tng V vy, vic nng cao trch nhim tn trng v bo m cc quyn con ngi ca nhng ngi tin hnh t tng ny l yu cu cp thit hin nay. ng thi BLTTHS 2003 cng c b sung quan trng khi quy nh trch nhim ca nhng ngi tin hnh t tng khng ch phi tn trng m cn phi bo v cc quyn con ngi. Trong t tng hnh s, ch tn trng, khng vi phm quyn con ngi l cha , mang tnh th ng, ngi c trch nhim cn phi ch ng, tch cc bo v quyn con ngi khi c vi phm t pha c quan hoc ngi tin hnh t tng bng cc bin php t tng khc nhau nh thay i ngi tin hnh t tng, hy b hoc thay i cc quyt nh t tng tri php lut, x l ngi vi phm, bi thng thit hi v.v - Nguyn tc bo m quyn bnh ng ca mi cng dn trc php lut (iu 5) Theo nguyn tc ny, mi cng dn u bnh ng trc php lut, khng phn bit dn tc, gii tnh, tn ngng, tn gio, thnh phn, a v x hi. Nguyn tc ny c ngha rng: + Bt c ngi no phm ti u b x l theo php lut khng phn bit dn tc, gii tnh, tn ngng, tn gio, thnh phn, a v x hi;
- 62 + Vic khi t, iu tra, truy t, xt x v thi hnh n c tin hnh theo trnh t, th tc thng nht c quy nh trong BLTTHS; + Cng dn a v php l nh nhau th c quyn v ngha v t tng nh nhau v c quan c thm quyn phi m bo cho cng dn thc hin y cc quyn v ngha v t tng bo v quyn v li ch ca mnh; + BLHS l vn bn php lut duy nht quy nh ti phm v hnh pht c p dng thng nht i vi ngi phm ti; cc quy nh ca php lut c p dng nh nhau tng ng vi tng ngi tham gia t tng vi cng t cch t tng, khng phn bit dn tc, gii tnh, tn ngng, tn gio, thnh phn, a v x hi. - Nguyn tc bo m quyn bt kh xm phm v thn th ca cng dn (iu 6) Bt kh xm phm v thn th l quyn c bn ca cng dn c quy nh trong Hin php v cc vn bn php lut khc ca nc ta. c bit, trong t tng hnh s, ni m php lut cho php trong nhng trng hp nht nh cc bin php cng ch t tng ni chung, bin php hn ch quyn bt kh xm phm v thn th c th c p dng nhm t c mc ch pht hin nhanh chng, x l cng minh ti phm v ngi phm ti th nguyn tc ny li cng c ngha quan trng trong vic bo m quyn con ngi. Theo quy nh ca iu 6 BLTTHS th nguyn tc ny c ni dung nh sau: + Khng ai c th b bt nu khng c quyt nh ca Ta n hoc ph chun ca Vin kim st. Ch c Ta n hoc Vin kim st l cc c quan c thm quyn cui cng quyt nh vic bt ngi tr trng hp phm ti qu tang. Theo iu 80 BLTTHS, mc d Th trng, Ph Th trng C quan iu tra c quyn ra lnh bt ngi, nhng lnh phi c Vin kim st cng cp ph chun th mi c hiu lc thi hnh. iu 81 BLTTHS quy nh Th trng, Ph Th trng C quan iu tra cc cp, ngi ch huy qun i c lp cp trung on v tng ng, ngi ch huy n bin phng bin gii, hi o, ngi ch huy tu bay, tu bin c quyn ra lnh bt khn cp; tuy nhin, trong thi gian 24 gi m lnh bt khn cp khng c ph chun th ngi b bt c tr t do;
- 63 + Vic bt v giam gi ngi phi tun th quy nh ca BLTTHS. bo v quyn bt kh xm phm v thn th ca cng dn, trnh s lm dng, vi phm php lut trong vic bt v giam gi ngi, BLTTHS quy nh rt c th, cht ch cc cn c, thm quyn v th tc vic bt v giam, gi ngi; quy nh c th thi hn giam, gi ngi. Nguyn tc bo m quyn bt kh xm phm v thn th ca cng dn i hi c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng tun th nghim chnh cc quy nh trong vic bt, giam gi ngi; + Nghim cm mi hnh thc truy bc, dng nhc hnh trong hot ng t tng hnh s. Vic truy bc, dng nhc hnh trong t tng hnh s khng ch xm phm sc khe, t do, danh d, nhn phm ngi tham gia t tng, m cn lm cho hot ng t tng b sai lch, nh hng n vic xc nh s tht khch quan ca v n, v t dn n ra phn quyt sai. V vy, truy bc, dng nhc hnh l vi phm php lut nghim trng, c x l nghim khc, k c truy cu trch nhim hnh s. - Nguyn tc bo h tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn ca cng dn (iu 7) Tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn l nhng quyn c nhn thing ling c bo h tuyt i trong x hi dn ch, tin b. Trong h thng php lut quc gia, tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn ca cng dn lun lun c bo v tuyt i. Quyn cng dn c bo h tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn c ghi nhn trong Hin php nc ta. y l nguyn tc hin nh c th hin trong lut t tng hnh s. Nguyn tc quy nh: + Cng dn c quyn c php lut bo h v tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn. y l nhng quyn con ngi c bn, quan trng nht ca cng dn c php lut bo h; + Nghim cm hnh vi xm phm tnh mng, sc khe, ti sn, danh d v nhn phm ca cng dn trong hot ng t tng hnh s ni chung v xt x ni ring ca c quan, ngi c thm quyn; mi hnh vi vi phm u b x l theo
- 64 php lut bng cc bin php nh x l k lut, buc bi thng hoc truy cu trch nhim hnh s; + BLTTHS 2003 c b sung quan trng quy nh trch nhim ca c quan tin hnh t tng p dng nhng bin php cn thit bo v ngi tham gia t tng v ngi thn thch ca h khi do tham gia t tng m b e do n tnh mng, sc khe, b xm phm danh d, nhn phm, ti sn. iu ny khng ch xut pht t nhu cu bo v tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn ca cng dn khi tham gia t tng, m cn xut pht t thc tin khi thi gian gn y, vic tr th ngi tham gia t tng trong cc v n ni chung, v n hnh s ni ring ang xy ra tng i ph bin, nhiu v c bit nghim trng. - Nguyn tc bo m quyn bt kh xm phm v ch , an ton v b mt th tn, in thoi, in tn ca cng dn (iu 8) Cng dn c quyn bt kh xm phm ch , c quyn c bo m an ton v b mt th tn, in thoi, in tn. V vy, khng ai c quyn xm phm ch , an ton v b mt th tn, in thoi, in tn ca cng dn. Tuy nhin, trong t tng hnh s, m bo cho vic pht hin, x l kp thi, ng php lut ti phm v ngi phm ti, vic khm xt ch , khm xt, thu gi th tn, in tn, in bo ca cng dn l c php trong nhng trng hp nht nh c BLTTHS quy nh thu thp chng c phc v cho vic gii quyt v n. Vic khm ch , ni lm vic, a im (iu 143 BLTTHS), thu gi th tn, in tn, bu kin, bu phm ti bu in (iu 144 BLTTHS) phi c thc hin theo ng quy nh v iu kin cng nh thm quyn, trnh t, th tc tin hnh. Hnh vi vi phm quyn bt kh xm phm v ch , an ton v b mt th tn, in thoi, in tn ca cng dn b x l theo php lut bng cc bin php nh x l k lut, buc bi thng hoc truy cu trch nhim hnh s. - Nguyn tc khng ai b coi l c ti khi cha c bn n kt ti ca Ta n c hiu lc php lut (iu 9)
- 65 iu 9 BLTTHS quy nh Khng ai b coi l c ti v phi chu hnh pht khi cha c bn n kt ti ca Ta n c hiu lc php lut. y l nguyn tc c bn, quan trng khng ch trong t tng hnh s nc ta m t tng hnh s quc t. Mt ngi ch c coi l c ti khi i vi ngi c bn n kt ti ca Ta n c hiu lc php lut. Hay ni cch khc chnh xc hn, khi cha c bn n kt ti c hiu lc php lut ca Ta n i vi mt ngi th ngi c coi l khng c ti. Ta n l c quan c thm quyn duy nht c quyn phn x mt ngi c ti bng bn n kt ti theo trnh t, th tc m BLTTHS quy nh. Ngi phm ti ch phi chu hnh pht v cc hu qu php l khc khi bn n ca Ta n c hiu lc php lut. Nguyn tc ny th hin vai tr trung tm, c bit quan trng ca Ta n trong vic bo m quyn con ngi. Tuy nhin, so snh vi php lut t tng hnh s quc t v cc quc gia khc, quy nh ca iu 9 BLTTHS nc ta v nguyn tc ny c ba vn cn lu : + Th nht, c phi tt c mi con ngi u l i tng c suy on khng c ti nh th hin ca iu lut hay khng? Chng ti ng vi PGS. TS. Nguyn Thi Phc l quy nh ca iu 9 BLTTHS l cha n. T gc bo m quyn con ngi trong t tng hnh s, mt ngi khng c hnh vi vi phm php lut, khng b nghi l thc hin ti phm, cha b truy cu trch nhim hnh s, th h l ngi c khng nh l khng c ti m khng cn bt k mt s suy on no c. Ch ngi b nghi thc hin ti phm, b buc ti nh ngi b tm gi, b can, b co mi cn s suy on khng c ti c bo v [49, tr.75-79]. Php lut quc t cng th hin tinh thn ny. + Th hai, nu nh trong php lut quc t, vic khng c ti ca cng dn khi cha c bn n kt ti c hiu lc php lut c th hin mang tnh khng nh ch ng c coi l khng c ti, th trong BLTTHS Vit Nam, n li c th hin mang tnh ph nh, th ng khng b coi l c ti. Chng ti cho rng c th ni dung th hin th khng khc nhau nhiu, nhng ngha x hi php l th
- 66 cch th hin th nht hp l hn, th hin chnh xc hn t tng ch o ca nguyn tc ny; + Th ba, ngoi ni dung khng b coi l c ti, iu 9 BLTTHS Vit Nam cn b sung thm ni dung th hai l phi chu hnh pht. Cch th hin ny ca iu lut lm cho nhn thc v nguyn tc b sai lch. C ngi cho rng phi ng thi c hai iu kin khng b coi l c ti v phi chu hnh pht mi gn vi bn n kt ti c hiu lc php lut ca Ta n. Cn khng cn bn n kt ti c hiu lc php lut th mt ngi vn c th b coi l c ti nh: b can, b co m bn n kt ti ca Ta n cha c hiu lc php lut. Mt thi gian di nhn thc sai lm ny nh hng rt ln n vic bo m quyn con ngi ca b can, b co trong thc tin t tng hnh s nc ta. V d: b can, b co ang trong qu trnh t tng b tm giam phi mc o phm nhn, mt s ch tm gi, tm giam mang tnh trng pht hn l phc v cho hot ng t tng v.v V vy, theo chng ti, kh c th khng nh rng y l nguyn tc suy on khng c ti nh nhn thc chung v nguyn tc ny trong php lut t tng hnh s chung. Chng ti chia s kin vi PGS. TS. Nguyn Mnh Khng khi cho rng Hay nh nguyn tc suy on v ti, cho n nay chng ta vn tng l c quy nh trong lut t tng hnh s, nhng thc cht khng phi nh vy. C mt s ngi cho rng nguyn tc khng ai b coi l c ti khi cha c bn n kt ti ca Ta n c hiu lc php lut l nguyn tc suy on v ti. Nhng y khng phi l nguyn tc suy on v ti (theo nguyn tc trn th khng phi l suy on) [41, tr.65-66]. Do , i tn nguyn tc ny th cn phi c s hon thin ni dung nguyn tc ny trong BLTTHS. - Nguyn tc bo m quyn bo cha ca ngi b tm gi, b can, b co (iu 11) Theo quy nh ca iu 11 BLTTHS th ngi b tm gi, b can, b co c quyn t bo cha hoc nh ngi khc bo cha. C quan iu tra, Vin kim st, Ta n c nhim v bo m cho ngi b tm gi, b can, b co thc hin quyn bo cha ca h theo quy nh ca BLTTHS.
- 67 y l mt nguyn tc rt quan trng trong t tng hnh s nhm bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. Nguyn tc ny khng nh b can, b co c quyn t bo cha hoc nh ngi khc bo cha. Trong nhng trng hp b can, b co l ngi cha thnh nin, ngi c nhc im v th cht hoc tm thn, ngi b truy t v ti c khung hnh pht t hnh v nu h hoc ngi i din hp php ca h khng nh ngi bo cha th Ta n phi yu cu vn phng lut s c ngi bo cha cho h. ng thi nguyn tc cng quy nh trch nhim ca c quan tin hnh t tng bo m cho b can, b co thc hin quyn bo cha nh gii thch cho h quyn bo cha, to iu kin cho b can, b co nh ngi bo cha, yu cu c ngi bo cha trong trng hp quy nh, to iu kin cho ngi bo cha thc hin quyn t tng (cp giy chng nhn ngi bo cha, thng bo cho ngi bo cha thi gian, a im hi cung b can, tng t cc quyt nh ca c quan tin hnh t tng). So vi BLTTHS 1988, BLTTHS 2003 c mt b sung quan trng l b sung quyn t bo cha hoc nh ngi khc bo cha ca ngi b tm gi (iu 11). ng thi bo m cho ngi b tm gi, b can, b co thc hin quyn nh ngi khc bo cha, BLTTHS quy nh quyn ca U ban Mt trn T quc Vit Nam, cc t chc thnh vin ca Mt trn c bo cha vin nhn dn bo cha cho ngi b tm gi, b can, b co l ngi ca t chc mnh (iu 57). - Nguyn tc bo m quyn bnh ng trc Ta n (iu 19) Nguyn tc ny quy nh Kim st vin v nhng ngi tham gia t tng c quyn li, ngha v lin quan cng nh ngi i din hp php ca h c quyn bnh ng trong vic a ra chng c, ti liu, vt, a ra yu cu v tranh lun dn ch trc Ta n. y l bo m php l quan trng Vin kim st bo v li ch Nh nc, b co v nhng ngi tham gia t tng khc bo v quyn, li ch hp php ca mnh. ng thi BLTTHS 2003 c b sung quan trng vo nguyn tc ny. l quy nh trch nhim ca Ta n to iu kin cho Kim st vin v nhng ngi
- 68 tham gia t tng c quyn li, ngha v lin quan cng nh ngi i din hp php ca h thc hin quyn a ra chng c, ti liu, vt, a ra yu cu v tranh lun dn ch trc Ta nhm lm r s tht khch quan ca v n. Ni dung b sung ny l t tng ch o xuyn sut xut pht t chc nng t tng c bn trong t tng hnh s cho vic hon thin cc quy nh v trnh t, th tc t tng, nht l th tc phin ta. Theo chng ti, mc d BLTTHS cha quy nh nguyn tc tranh tng, nhng nguyn tc bo m quyn bnh ng trc Ta n th hin c mt phn quan trng ca nguyn tc tranh tng, mt trong nhng ni dung quan trng ca ci cch t php ang c thc hin nc ta hin nay. - Nguyn tc bo m quyn c bi thng thit hi v phc hi danh d, quyn li ca ngi b oan (iu 29); nguyn tc bo m quyn c bi thng ca ngi b thit hi do c quan hoc ngi c thm quyn tin hnh t tng hnh s gy ra (iu 30) y l nhng nguyn tc c b sung trong BLTTHS 2003 lin quan n bo m quyn con ngi trong t tng hnh s. L nhng nguyn tc quan trng th hin trch nhim ca Nh nc (thng qua c quan tin hnh t tng) trc cng dn trong trng hp c quan, ngi tin hnh t tng lm oan ngi khng c ti hoc gy thit hi cho cng dn. Cc nguyn tc ny khng ch nng cao trch nhim ca c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng trong vic gii quyt v n hnh s, m cn l bin php bo v quyn, li ch hp php ca cng dn trong t tng hnh s, lnh vc m quyn con ngi c nguy c b xm phm rt cao. Cc nguyn tc ny c c th ha trong Lut bi thng ca Nh nc va c Quc hi kha 12 thng qua ti k hp th V; trong c cc quy nh tng i c th cc trng hp bi thng trong hot ng t tng hnh s. iu 29 BLTTHS quy nh bo m quyn c bi thng thit hi v phc hi danh d, quyn li ca ngi b oan. iu lut khng nh: ngi b oan
- 69 do ngi c thm quyn trong hot ng t tng hnh s gy ra c quyn c bi thng thit hi v phc hi danh d, quyn li. ng thi, iu lut cng quy nh c quan c thm quyn trong hot ng t tng lm oan c ngha v bi thng thit hi v phc hi danh d, quyn li cho ngi b oan; ngi gy thit hi c trch nhim bi hon cho c quan thc hin vic bi thng. iu 30 BLTTHS quy nh bo m quyn c bi thng ca ngi b thit hi do c quan hoc ngi c thm quyn tin hnh t tng gy ra. iu lut quy nh: ngi b thit hi do c quan hoc ngi c thm quyn trong hot ng t tng hnh s gy ra c quyn c bi thng thit hi. ng thi, iu lut cng quy nh trong cc trng hp , c quan c thm quyn trong hot ng t tng c trch nhim bi thng thit hi cho ngi b thit hi; ngi gy thit hi c trch nhim bi hon cho c quan thc hin vic bi thng. Khi nghin cu nguyn tc bo m quyn c bi thng thit hi v phc hi danh d, quyn li ca ngi b oan (iu 29) v nguyn tc bo m quyn c bi thng ca ngi b thit hi do c quan hoc ngi c thm quyn tin hnh t tng hnh s gy ra (iu 30), chng ti thy ang c nhng nhn thc khc nhau v ni dung cc nguyn tc ny trn thc t. C ngi cho rng iu 29 BLTTHS quy nh ch th c bi thng l b can, b co; cn ch th c bi thng c quy nh ti iu 30 BLTTHS l ngi tham gia t tng c quyn li, ngha v lin quan khc. Nhng cng c nhn thc rng b can, b co b oan th c bi thng theo quy nh ca iu 29 BLTTHS; b thit hi khc th c bi thng theo quy nh ca iu 30 BLTTHS. Theo chng ti, v bn cht x hi php l v ni dung th hai nguyn tc ny c bn l ging nhau. Cng dn b c quan, ngi c thm quyn tin hnh t tng gy thit hi th c c quan tin hnh t tng bi thng; ngi gy thit hi c trch nhim bi hon cho c quan. C chng c s khc nhau l ch tnh
- 70 cht, mc thit hi, v t l tnh cht, mc bi thng. Ngi b oan th ngoi vic c bi thng thit hi, cn c phc hi danh d, quyn li. - Nguyn tc bo m quyn khiu ni, t co trong t tng hnh s (iu 31) Bo m quyn khiu ni, t co l mt trong nhng bin php quan trng pht hin, sa cha nhng thiu st, sai lm trong hot ng ca ngi cng nh c quan tin hnh t tng v cng l bin php hu hiu cng dn, c quan, t chc s dng bo v quyn, li ch hp php ca mnh trong t tng hnh s. V vy, BLTTHS quy nh bo m quyn khiu ni, t co trong t tng hnh s l nguyn tc c bn ca t tng hnh s. Nguyn tc quy nh: + Cng dn, c quan, t chc c quyn khiu ni, cng dn c quyn t co vic lm tri php lut trong t tng hnh s ca cc c quan v ngi c thm quyn tin hnh t tng hnh s hoc ca bt c c nhn no thuc cc c quan ; + C quan c thm quyn c trch nhim tip nhn, xem xt v gii quyt kp thi, ng php lut cc khiu ni, t co theo trnh t, th tc v thm quyn m BLTTHS quy nh; thng bo bng vn bn kt qu gii quyt cho ngi khiu ni, t co bit v c bin php khc phc. Khc vi nguyn tc ny c quy nh trong BLTTHS 1988, nguyn tc bo m quyn khiu ni, t co trong t tng hnh s c quy nh trong BLTTHS 2003 c th hn, chnh xc hn. BLTTHS 2003 dnh mt chng ring c th ha nguyn tc ny, quy nh c th thm quyn, trnh t, th tc gii quyt khiu ni, t co trong t tng hnh s. iu ny l cho nguyn tc c sc sng hn, m bo cho n i vo cuc sng thc t ch khng phi ch mang tnh tuyn ngn nh BLTTHS 1988. Ngoi nhng nguyn tc lin quan n bo m quyn con ngi nu trn, nhiu nguyn tc khc c quy nh trong BLTTHS nh nguyn tc xc nh s tht ca v n (iu 10), nguyn tc bo m s v t ca ngi tin hnh t tng (iu 14), nguyn tc Thm phn v Hi thm xt x c lp v ch tun theo php lut (iu 16), nguyn tc xt x cng khai (iu 18), nguyn tc kim st vic tun
- 71 theo php lut trong t tng hnh s (iu 23) cc mc khc nhau cng th hin r rng v c th t tng bo m quyn con ngi trong lut t tng hnh s nc ta. 2.1.2.2. Quy nh v a v php l ca ngi tin hnh t tng v ngi b tm gi, b can, b co Khc vi php lut t tng hnh s trc y, BLTTHS 2003 quy nh rt r rng, c th nhim v, quyn hn v trch nhim ca nhng ngi tin hnh t tng nh Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, iu tra vin, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Kim st vin, Chnh n, Ph Chnh n Ta n, Thm phn, Hi thm v Th k Ta n. c bit, i vi ngi c chc v lnh o, qun l trong cc c quan tin hnh t tng, bc u BLTTHS c s phn bit nhim v, quyn hn v trch nhim chung v nhim v, quyn hn khi trc tip thc hin hot ng t tng gii quyt v n hnh s c th; phn bit nhim v, quyn hn ca nhng ngi ny vi iu tra vin, Kim st vin, Thm phn v Hi thm. C th l: - Khon 1 iu 34 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn ca Th trng, Ph Th trng C quan iu tra trong t tng hnh s; khon 2 iu 34 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn ca Th trng, Ph Th trng C quan iu tra khi thc hin vic iu tra v n hnh s c th. Cn iu 35 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn v trch nhim ca iu tra vin khi thc hin iu tra v n hnh s; - Khon 1 iu 36 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn v trch nhim ca Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st trong t tng hnh s; khon 2 iu 36 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn ca Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st khi thc hnh quyn cng t v kim st vic tun theo php lut trong hot ng t tng i vi v n hnh s c th. Cn iu 37 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn v trch nhim ca Kim st vin khi c phn cng thc hnh quyn cng t v kim st vic tun theo php lut trong hot ng t tng i vi v n hnh s c th;
- 72 - Khon 1 iu 38 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn v trch nhim ca Chnh n, Ph Chnh n trong t tng hnh s; khon 2 iu 38 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn ca Chnh n, Ph Chnh n khi tin hnh gii quyt v n hnh s c th. Cn iu 39 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn v trch nhim ca Thm phn trong gii quyt v n hnh s; iu 40 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn v trch nhim ca Hi thm trong gii quyt v n hnh s; iu 41 BLTTHS quy nh nhim v, quyn hn v trch nhim ca Th k Ta n. Vic quy nh c th nhim v, quyn hn ca ngi tin hnh t tng mt mt ngn nga nhng ngi lm dng quyn hn ca mnh, mt khc m bo cho cng dn ni chung, ngi tham gia t tng ni ring gim st c hot ng ca c quan, ngi tin hnh t tng bo v quyn, li ch hp php ca mnh. c bit, BLTTHS 2003 c nhiu sa i, b sung i vi a v t tng ca nhng ngi tham gia t tng theo hng tng thm quyn ca nhng ngi tham gia t tng h c c s php l bo v quyn v li ch hp php ca mnh khi tham gia t tng ni chung, tham gia phin ta ni ring. C th l: - Ngi b tm gi, b can, b co c nhn cc quyt nh t tng lin quan n quyn, li ch hp php ca mnh; c bit mnh b tm gi, b khi t, b truy t v ti g; c trnh by li khai, a ra chng c v cc yu cu; c quyn t bo cha hoc nh ngi khc bo cha; c tranh lun ni li sau cng ti phin ta; c khiu ni khng ch i vi quyt nh m c i vi hnh vi t tng ca ngi c thm quyn tin hnh t tng; c khng co theo trnh t phc thm bn n, quyt nh ca Ta n... - a v t tng ca ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li, ngha v lin quan n v n cng c nhng b sung quan trng. H khng ch c quyn a ra yu cu, m cn c quyn a ra ti liu, vt hoc chng c khc; c trnh by kin, tranh lun ti phin ta v khiu ni quyt nh, hnh vi t tng ca ngi c thm quyn tin hnh t tng. - i vi ngi lm chng, khc vi BLTTHS 1988 ch quy nh ngha v t tng, BLTTHS 2003 b sung mt s quyn quan trng lin quan n quyn v li
- 73 ch hp php ca h l c yu cu bo v tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn v cc quyn, li ch hp php khc khi tham gia t tng; c khiu ni quyt nh, hnh vi t tng ca ngi c thm quyn tin hnh t tng; c thanh ton chi ph tham gia t tng. - Xc nh rng bo m quyn bo cha, quyn bo v quyn li ca ng s l mt trong nhng vn quan trng trong bo m quyn con ngi, quyn cng dn trong t tng hnh s, trong BLTTHS 2003 ngi lm lut cng c nhng b sung quan trng khi quy nh a v t tng ca ngi bo cha v ngi bo v quyn li ca ng s. BLTTHS quy nh trch nhim ca c quan tin hnh t tng phi cp giy chng nhn ngi bo cha cho ngi bo cha, nu t chi th phi nu r l do. Ngi bo cha tham gia t tng t khi c quyt nh tm gi; c xem cc bin bn v hot ng t tng m mnh tham gia v xem cc quyt nh t tng lin quan n ngi c bo cha; ngi bo cha, ngi bo v quyn li ca ng s c thu thp chng c, sao chp ti liu lin quan; khiu ni quyt nh, hnh vi t tng ca ngi c thm quyn tin hnh t tng (iu 56, 58). ng thi, nng cao trch nhim ca ngi bo cha i vi b co v i vi vic gii quyt ng n, khch quan v n nhm bo v li ch Nh nc, BLTTHS quy nh h phi c mt theo giy triu tp ca Ta n; khng c mua chuc, xi gic, cng p ngi khc khai bo gian di; khng c tit l b mt iu tra hoc s dng ti liu lin quan n v n vo mc ch khc xm phm li ch Nh nc, quyn v li ch hp php ca c quan, t chc v c nhn (iu 58). 2.1.2.3. Cc quy nh v cc bin php ngn chn Theo quy nh ca BLTTHS 2003, Thm phn khng c quyn m ch c Chnh n, Ph Chnh n mi c quyn quyt nh p dng, thay i, hy b tm giam - bin php ngn chn nghim khc nht lin quan n quyn bt kh xm phm v thn th ca ngi cha b kt ti bng bn n, quyt nh c hiu lc php lut ca Ta n. Cn Thm phn c phn cng ch ta phin ta c quyn quyt nh vic p dng, thay i, hy b cc bin php ngn chn khc.
- 74 iu 228 BLTTHS 2003 cng c nhng b sung quan trng, to c s php l c th hn cho Ta n trong vic bt tm giam b co sau khi tuyn n. B co ang b tm giam m b pht t nu khng thuc trng hp c hng n treo, thi hn t ngn hn hoc bng thi hn tm giam, b co b x pht t hnh th Hi ng xt x ra quyt nh tm giam b co m bo thi hnh n (vic bt b co ang b tm giam b x pht t khng c quy nh trong BLTTHS 1988 m ch theo hng dn ca Ta n nhn dn ti cao) (khon 1, 4 iu 228 BLTTHS); b co khng b tm giam b pht t th Hi ng xt x ch c th quyt nh bt tm giam ngay nu c cn c cho rng b co c th trn hoc tip tc phm ti (khon 2 iu 228 BLTTHS). ng thi khon 3 iu 228 BLTTHS cng quy nh c th thi hn tm giam sau khi tuyn n l 45 ngy. Quy nh ny mt mt m bo cn bng vi thi hn khng co, khng ngh, mt khc l gii hn cn thit cho vic tm giam sau khi tuyn n, trnh ko di ty tin, xm phm quyn con ngi. Trong giai on xt x phc thm, vic bt b co tm giam cng c im khc theo hng tn trng v bo m quyn con ngi so vi BLTTHS 1988. Nu nh BLTTHS 1988 quy nh Ta n phi bt giam ngay b co khng b tm giam b pht t (iu 215a), th BLTTHS 2003 ch quy nh Hi ng xt x c th quyt nh bt tm giam ngay sau khi tuyn n (iu 243). Nh vy, trong trng hp ny ty trng hp Hi ng xt x c th bt tm giam, c th khng bt tm giam m b n ch b bt giam thi hnh n khi c quyt nh thi hnh n pht t. Theo chng ti, y l mt b sung tuy nh nhng rt quan trng gip cho ngi b kt n chun b v tm l, v t chc cuc sng gia nh, v iu kin vt cht cho vic thi hnh n t hiu qu. 2.1.2.4. Cc quy nh v th tc cc hot ng t tng Th tc t tng, nht l th tc phin ta c vai tr rt quan trng trong vic bo m tnh chnh xc, khch quan ca qu trnh gii quyt v n hnh s v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. Cc quy nh v th tc t tng th hin c th ni dung cc nguyn tc c bn ca t tng hnh s; th tc t tng c quy nh nh th no l m bo php l cho vic thc hin cc quyn
- 75 v ngha v t tng ca ngi tham gia phin ta; th tc t tng cng th hin vn ha t tng trong cc giai on t tng hnh s v.v... Theo quy nh ca BLTTHS, ngi b tm gi, b can, b co l ngi tham gia t tng c v tr trung tm ca ton b hot ng t tng hnh s. H l ngi b nghi thc hin ti phm, b truy cu trch nhim hnh s, v vy, th tc t tng c quy nh th no t c mc ch t tng, khng ch khng lt ti phm, khng lm oan ngi khng c ti, m cn bo v quyn, li ch hp php ca t chc, cng dn, c bit l ca ngi b tm gi, b can, b co. Qu trnh t tng gii quyt v n gm hai yu t: xc nh cc tnh tit v n v ra phn quyt x l ngi thc hin ti phm. Chng minh xc nh cc tnh tit ca v n l yu t rt quan trng, mang tnh quyt nh i vi vic gii quyt v n. Th tc t tng cn c quy nh l th no m bo xc nh y , chnh xc, s tht khch quan ca v n. Tuy nhin, vic chng minh khng phi c thc hin bng bt c gi no, m phi trn c s tn trng, bo m quyn con ngi. Khng ngu nhin m php lut t tng hnh s quy nh chng c dng chng minh phi p ng yu cu lin quan, khch quan v hp php. V vy, BLTTHS cm cc hnh vi truy bc, dng nhc hnh, p cung, mm cung, d cung trong ly li khai, hi cung; quy nh cc iu kin hp php ca cc bin php thu thp chng c (nh c ngi chng kin trong khm xt, thc nghim iu tra, quyn ca ngi b tm gi, b can, b co c li bin bn ghi li khai, bin bn phin ta). BLTTHS quy nh cc th tc t tng c bn bo m cho hot ng t tng ng n, khch quan, tn trng v bo m quyn con ngi ca ngi tham gia t tng ni chung, ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring. Ngi b tm gi, b can, b co c quyn tham gia t tng, nht l phin ta, bo v quyn v li ch ca mnh. Ta n ch xt x vng mt h trong nhng trng hp do php lut quy nh (iu 187, 191). Ti phin ta nhng ngi tham gia t tng c gii thch quyn v ngha v trong th tc bt u phin ta (iu 201), c a ra chng c v cc yu cu trong giai on xt hi (iu 205) v c pht biu v tranh lun
- 76 trc Ta bo cha hoc bo v quyn, li ch hp php ca mnh trong phn tranh lun (iu 217, 218). Cc quy nh v th tc phin ta gip cho b co, nhng ngi tham gia t tng c quyn v li ch lin quan c iu kin v quyn nng php l cn thit bo v quyn v li ch hp php ca mnh. c bit, th ch ha tinh thn tranh tng ca Ngh quyt 08-NQ/TW ca B Chnh tr, iu 218 BLTTHS quy nh b co, ngi bo cha v nhng ngi tham gia t tng khc c quyn trnh by kin v lun ti ca Vin kim st v a ra ngh ca mnh; Kim st vin phi a ra nhng lp lun ca mnh i vi tng kin; ch ta phin ta khng c hn ch thi gian tranh lun, to iu kin cho nhng ngi tham gia tranh lun trnh by ht kin v c quyn ngh Kim st vin phi p li nhng kin tranh lun ca nhng ngi tham gia t tng. ng thi, BLTTHS cng quy nh khi ngh n, Hi ng xt x ch c cn c vo cc chng c, ti liu c thm tra ti phin ta, trn c s xem xt y , ton din cc chng c, kin ca Kim st vin, b co, ngi bo cha v nhng ngi tham gia t tng khc ti phin ta (iu 222). Cc quy nh ny nhm khc phc tnh trng Kim st vin khng tham gia tranh lun y khi thc hnh quyn cng t v bn n ca Ta n khng hon ton da trn kt qu tranh lun ti phin ta. y l nhng b sung quan trng ca BLTTHS 2003 nhm a ra nhng bo m php l cng dn bo v quyn t do dn ch ca mnh trc phin ta. Tuy nhin, theo chng ti, quy nh ca BLTTHS 2003 v th tc t tng, nht l th tc phin ta cn khim khuyt ba vn c bn. l: 1/ Cha quy nh s c mt bt buc ca ngi b tm gi, b can hoc ngi bo v quyn li, ngi bo cha ca h trong mt s hot ng iu tra thu thp chng c quan trng nh thc nghim iu tra, khm xt, xem xt ti ch h c th c kin v chun b cho vic bo cha; 2/ Cha th hin r cc chc nng c bn trong t tng hnh s ni chung, trong xt x ni ring; c bit cn cha c s phn bit r rng gia chc nng buc ti ca Vin kim st vi chc nng xt x ca Ta n. Trong khoa hc lut t tng hnh s, nhiu tc gi khng ng tnh vi quy nh v quyn khi t v n ca Ta n, quyn tr h s iu tra b sung ca Ta n thu thp
- 77 thm chng c hoc pht hin thm ti phm mi hoc ngi phm ti mi, quy nh v vic rt quyt nh truy t ti phin ta; 3/ Cha th hin c y nguyn tc tranh tng mt trong nhng ni dung quan trng ca ci cch t php nc ta [50, tr.80-83] [51, tr.58-67] [44, tr.35-40] [15, tr.22-26] [45, tr.37-45]. 2.1.2.5. Cc quy nh v khiu ni, t co trong t tng hnh s Khc vi BLTTHS 1988, BLTTHS 2003 dnh mt chng quy nh v khiu ni, t co trong t tng hnh s (Chng XXXV). Cc quy nh ca chng ny th hin rt r mi quan h gia Nh nc v cng dn trong t tng hnh s. Mt mt BLTTHS quy nh cho cng dn nhng quyn hn nht nh phn ng vi nhng quyt nh, hnh vi tri php lut ca ngi c thm quyn tin hnh t tng xm phm n quyn, li ch hp php ca mnh. Mt khc, B lut cng quy nh trch nhim ca Nh nc (do ngi c thm quyn thay mt) trong vic gii quyt cc khiu ni, t co ca cng dn, nhm khi phc quyn, li ch hp php b xm hi hoc bi thng thit hi cho h. Cc quy nh v khiu ni, t co trong t tng hnh s cng l nhng bo m php l, nhng cng c quan trng c quan, t chc, cng dn gim st hot ng ca nhng ngi c thm quyn tin hnh t tng, nhng ngi c thay mt Nh nc thc hin quyn lc trong lnh vc nhy cm i vi quyn cng dn. Theo quy nh ca BLTTHS, c quan, t chc, c nhn khng ch c quyn khiu ni quyt nh t tng, m cn c quyn khiu ni c hnh vi t tng ca ngi c thm quyn tin hnh t tng khi c cn c cho rng quyt nh, hnh vi l tri php lut, xm phm quyn, li ch hp php ca mnh (iu 325); ngi khiu ni c quyn c khi phc quyn, li ch b xm phm, c bi thng thit hi do quyt nh, hnh vi tri php lut gy ra (iu 326); ngi b khiu ni c ngha v bi thng thit hi, khc phc hu qu do quyt nh, hnh vi tri php lut ca mnh gy ra cho ngi khiu ni (iu 327). Cng dn c quyn t co vi c quan, c nhn c thm quyn v hnh vi vi phm php lut ca ngi c thm quyn tin hnh t tng gy thit hi hoc e do gy thit hi li ch Nh nc, quyn, li ch hp php ca cng dn, c quan, t
- 78 chc (iu 334). Ngi b t co c ngha v bi thng thit hi, khc phc hu qu do hnh vi tri php lut ca mnh gy ra (iu 337). ng thi BLTTHS cng quy nh trch nhim ca ngi c thm quyn trong vic tip nhn, gii quyt khiu ni, t co; p dng bin php cn thit nhm ngn chn thit hi c th xy ra, bo m kt qu gii quyt c thi hnh nghim chnh. Nu ngi c thm quyn khng hoc thiu trch nhim trong gii quyt khiu ni, t co th phi chu trch nhim k lut, trch nhim hnh s hoc bi thng thit hi (iu 338). 2.2. Thc trng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong hot ng t tng hnh s 2.2.1. Bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong p dng cc bin php ngn chn nghin cu thc trng bo m cc quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong thc tin iu tra, truy t, xt x v n hnh s, chng ti s dng s liu thng k vic gii quyt cc v n hnh s, vic p dng cc bin php ngn chn nghim khc nh tm gi, tm giam do Cc Thng k ti phm Vin kim st nhn dn ti cao cung cp v nghin cu ngu nhin 696 bn n hnh s s thm vi 1003 b co (trong : 223 b co v cc ti t nghim trng, 228 b co v cc ti nghim trng, 472 b co v cc ti rt nghim trng v 80 b co v cc ti c bit nghim trng) do cc Ta n nhn dn thnh ph H Ch Minh, qun 10, huyn Nh B, tnh Lm ng v huyn c Trng xt x (xem Ph lc). Theo thng k ca Vin kim st nhn dn ti cao th t nm 2004 (t khi BLTTHS 2003 c hiu lc php lut) n nm 2008, tnh hnh p dng bin php ngn chn tm giam nh sau: T l b can b p dng bin php tm giam dao ng t 69,1% (nm 2006) n 73,03% (nm 2004); s ngi c thay i bin php tm giam sang bin php ngn chn khc trong qu trnh t tng t 9,43% (nm 2006) n 12,11% (nm 2004); s b co c Ta n tr t do khi khng b pht t, c min trch nhim hnh s t 4,36% (nm 2005) n 4,91% (nm 2004) v.v
- 79 Bng 1: Tnh hnh p dng bin php ngn chn (qua nghin cu 696 bn n hnh s s thm) Loi ti Tng s b can /b co t nghim trng Nghim trng Rt nghim trng c bit nghim trng Cng 1003 640 (63,8%) 279 (27,8%) 90 (8,9%) Ngun: T kho st Qua con s thng k v kt qu kho st cho thy tm giam l bin php ngn chn c p dng ph bin nht (63% - 70%); tip theo l cm i khi ni c tr (25% - 30%); cn cc bin php ngn chn khc nh bo lnh, t tin hoc ti sn bo m rt t c p dng. S b can, b co khng b p dng bin php ngn chn chim t l rt thp, c a phng hu nh khng c. Trong qu trnh gii quyt v n c khong 9% b can, b co c thay i bin php ngn chn. Trong , ngi phm ti t nghim trng, nghim trng ch yu c thay i bin php ngn chn t tm giam sang cc bin php ngn chn khc l cm i khi ni c tr; ngc li, a s ngi phm ti rt nghim trng, c bit nghim trng li b p dng bin php ngn chn tm giam thay cho cm i khi ni c tr. Theo chng ti, s d t l b can, b co (c bit l cc b can, b co phm ti rt nghim trng, ti c bit nghim trng) b p dng bin php tm giam cao v t c hy b hoc thay th, l v cn c p dng bin php tm giam lin quan n nhn nh ch quan ca ngi p dng cn cha tht r rng; i vi loi ti rt 80 72 (90,0%) 4 (5,00%) 1 (1,3%) 223 228 472 128 (57,4%) 120 (52,6%) 320 (67,8%) 88 (39,5%) 81 (35,5%) 106 (22,5%) 24 (10,8%) 20 (8,8%) 45 (9,5%) Tm giam Cm i khi ni c tr Thay i bin php ngn chn
- 80 nghim trng, c bit nghim trng th theo quy nh ca im a khon 1 iu 88 BLTTHS trong mi trng hp ngi c thm quyn u c th p dng tm giam m khng cn thm bt k mt cn c no khc. Do cn c p dng nh vy li trong iu kin iu tra, truy t, xt x trn a bn rng, cho nn khng t trng hp vic p dng tm giam i vi b can, b co rt tin li cho tin hnh t tng nhng vn khng tri php lut. Hn na, tnh cht cng ch ca cc bin php ngn chn khng giam gi khng r rng cng vi thi quen phm ti l phi b bt giam vn tn ti nc ta, nhiu ngi, trong d lun x hi v thm ch mt s nhng ngi tin hnh t tng cng dn n tnh trng trn. Cn i vi cc v n v ti t nghim trng, nghim trng, t l b can, b co b p dng bin php ngn chn tm giam thp hn; sau khi th l, s b can c thay i bin php ngn chn tm giam bng bin php ngn chn khng giam gi khc nhiu hn l v cn c p dng cht ch hn. quyt nh tm giam b can, b co th ngi c thm quyn phi c cn c cho rng ngi c th tip tc phm ti, c th trn hoc cn tr vic xt x; nu cc cn c khng cn th Ta n phi hy b bin php tm giam p dng trc . Ngoi ra, trong trng hp nu b can, b co phm ti t nghim trng m BLHS quy nh pht t khng qu hai nm th khng c p dng tm giam i vi h. Qua nghin cu thc trng p dng bin php ngn chn trong tin hnh t tng hnh s, t gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, chng ti thy cn mt s hn ch, bt cp nh sau: - Th nht, theo chng ti c tnh trng qu lm dng bin php tm giam. T l b can, b co b tm giam chim t l kh cao. Nhiu trng hp tm giam khng c cn c. Theo Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao ti cc k hp ca Quc hi th nm 2007 cc Vin kim st khng ph chun lnh tm giam v lnh bt tm giam i vi 531 b can; 6 thng u nm 2009, i vi 233 b can [6] [8]. Nhiu trng hp, cn c tm giam cha c th hin c th. Nhn chung trong qu trnh iu tra v n, khi ngh Vin kim st ph chun quyt nh tm giam, a s cc trng hp trong cng vn yu cu u ghi cn c
- 81 chung chung nh m bo cho cng tc iu tra, x l, thy rng cn thit phi tm giam b can, khng b can trn, khng b can tip tc phm ti m t a ra c nhng cn c c th. Cng khng loi tr trng hp C quan iu tra s dng tm giam nh l bin php nghip v buc b can khai nhn ti [20, tr.23-90]. Mc d iu 177 BLTTHS quy nh sau khi nhn h s v n, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Chnh n hoc Ph chnh n Ta n quyt nh p dng, thay i hoc hy b bin php tm giam; nhng trn thc t, sau khi th l h s thng thng Vin kim st, Ta n tip tc p dng bin php ngn chn tm giam m C quan iu tra hoc Vin kim st p dng; rt t trng hp Vin kim st hoc Ta n thay i hoc hy b bin php tm giam p dng trc . Vic qu lm dng bin php ngn chn tm giam nhiu khi gy nn sc p tm l khng ng c i vi vic xt x ca Ta n; nht l sau khi c Ngh quyt s 388 ca U ban Thng v Quc hi v vic bi thng thit hi cho nhng ngi b oan do ngi c thm quyn tin hnh t tng gy ra trong hot ng t tng hnh s. Tnh trng tm giam l mt trong nhng nguyn nhn dn n Ta n ngi tuyn khng c ti khi xt x mc d c cn c lm iu . Do s b nh gi l quyt nh bt giam oan, sai cho nn Ta n thng khng dm tuyn b co khng c ti, m thng tr h s iu tra b sung C quan iu tra hoc Vin kim st bng cch ny hay cch khc nh ch iu tra. Tm giam nhiu cng c th l nguyn nhn dn n t l ngi b kt n b pht t giam nc ta qu cao. Ta n rt hn ch cho b co b tm giam hng n treo hoc p dng cc hnh pht khc khng phi t nh ci to khng giam gi, pht tin, cnh co mc d c iu kin theo quy nh ca BLHS; trong nhng trng hp ny, theo hng dn ca Ta n nhn dn ti cao th Ta n x pht t vi thi hn bng thi hn b co b tm giam. iu ny nh hng rt ln n li ch ca ngi b kt n; bi v hu qu php l ca ngi b pht t giam v pht t cho hng n treo l khc nhau. Theo kt qu kho st, trong s 640 b co b
- 82 tm giam, Ta n ch p dng n treo i vi 19 ngi (chim t l ch 2,9%); c bit, trong s 448 b co b truy t v ti t nghim trng, ti nghim trng b tm giam, ch c 6 ngi c hng n treo (1,3%) trong khi t l b n b pht t cho hng n treo chung hng nm chim t l t 26%-30%. V d sau y l mt minh chng: N 15 tui, l hc sinh lp 10 trng ph thng dn tc ni tr tnh Y. Do mu thun vi nhau trong vic chi bng chuyn, N b H 18 tui, l hc sinh lp 12 tt vo mt, p vo bng nhiu ln. Sn c con dao gp trong ti, N rt ra v ni vi H l nu tip tc nh l N s m. H ni tao s g my m khng nh v tip tc lao vo; N m v pha trc trng vo ngc lm H cht. Sau khi m H xong, N ln nh gio vin ch nhim np con dao v t th, khai bo. N b khi t v ti git ngi v b tm giam 04 thng. Kt thc iu tra, N b truy t ra trc Ta n v ti git ngi do vt qu gii hn phng v chnh ng theo iu 96 BLHS. Mc d trong giai on chun b xt x, bin php tm giam b hy b theo quy nh ca iu 88 BLTTHS, nhng Ta n vn x pht N 6 thng t theo khon 1 iu 96 BLHS. Ta n cp phc thm cho b co c hng n treo; nhng b co b nh trng ui hc do khng theo hc v b tm giam v b pht t giam theo quyt nh ca Ta n cp s thm. R rng, trong trng hp ny nu C quan iu tra khng quyt nh tm giam i vi b can, Ta n khng x pht t th vic tip tc hc tp ca b co khng b ngt on, dn n hu qu x hi khng ng c. Vic qu lm dng bin php tm giam cng th hin trong trng hp p dng khon 2 iu 228 BLTTHS bt giam b co ngay sau khi tuyn n. Nhiu trng hp Hi ng xt x quyt nh bt b co ti ngoi b x pht t ngay sau khi tuyn n ch vi nhn nh chung chung kiu nh xt thy b co c th trn, xt thy m bo thi hnh n m khng c cn c c th; - Th hai, cc c quan tin hnh t tng ang lng tng trong vic p dng thi hn tm giam trong trng hp ng phm m cc b can, b co phm ti thuc cc loi khc nhau, cho nn thi hn t tng cng c quy nh khc nhau. Thc tin hin nay i theo hng thi hn t tng ni chung, tm giam ni ring
- 83 c thc hin theo ti nng nht trong v n . V d: hai b can A v B ng phm c gy thng tch cho ngi khc vi mc thng tt l 45%, B phm ti trong trng hp ti phm nguy him; nh vy A b truy cu trch nhim hnh s theo khon 2 iu 104 BLHS (ti nghim trng), B b truy cu trch nhim hnh s theo khon 3 iu 104 BLHS (ti rt nghim trng). Trong trng hp ny, thng th c quan iu tra cn c vo iu 120 BLTTHS, Ta n cn c vo khon 2 iu 176, iu 177 BLTTHS xc nh thi hn tm giam trong giai on chun b xt x i vi c hai b can trn c s ti m B thc hin (tc l ti rt nghim trng). Nh vy, A ch phm ti nghim trng, nhng li phi b p dng bin php cng ch t tng v ti rt nghim trng. iu ny, theo chng ti l khng hp l t gc php ch cng nh bo m quyn con ngi ca b can, b co. Chng ti rt nht tr vi hng dn ca Hi ng Thm phn Ta n nhn dn ti cao l trong trng hp ny thi hn tm giam i vi tng b can khng c qu thi hn chun b xt x i vi ti phm nng nht m b can b truy t [57, tr.58]; - Th ba, cc bin php ngn chn khng giam gi rt t c p dng trn thc t. S b can b p dng cc bin php ngn chn bo lnh, cm i khi ni c tr ch vo khong di 30%. Bin php t tin hoc ti sn c gi tr bo m hu nh khng c p dng i vi b can, b co l ngi Vit Nam. Trong iu kin tm l x hi nc ta hin nay, khi mt ngi v l do no m b bt, tm gi, tm giam th s nh hng ln n uy tn, danh d, v v vy rt kh c th t c hiu qu trong hot ng kinh doanh, hot ng x hi. V vy, theo chng ti vic qu lm dng cc bin php ngn chn bt, giam gi, tm giam m coi nh cc bin php ngn chn khc s gy ra khng ch hu qu php l, m c hu qu x hi khng c li; nh hng n quyn, li ch hp php ca cng dn, n s pht trin, tin b ca con ngi; - Th t, hu nh 100% b can, b co b p dng bin php ngn chn. Bi v BLTTHS khng quy nh c th cc iu kin p dng cc bin php ngn chn nh bo lnh, cm i khi ni c tr, t tin hoc ti sn c gi tr bo m v ni dung, cho nn a s nhng ngi tin hnh t tng, trong c Chnh n, Ph
- 84 chnh n, Thm phn quan nim rng l b can, b co trong v n hnh s th phi b p dng bin php ngn chn no . V vy, khi khi t, b can lun b p dng bin php ngn chn. Sau khi th l v n, Ta n khng hy b, m ch gi nguyn hoc thay i bin php ngn chn c p dng bng bin php ngn chn khc. Nhn thc nh vy l khng ng vi tinh thn ca BLTTHS. Ngh quyt s 04/2004/NQ-HTP ngy 05-11-2004 ca Hi ng Thm phn Ta n nhn dn ti cao hng dn thi hnh mt s quy nh trong phn th ba Xt x s thm ca BLTTHS nm 2003 cng khng nh rng Chnh n hoc Ph Chnh n c th quyt nh hy b bin php tm giam i vi b can, b co ang b tm giam, nhng xt thy khng cn thit tip tc tm giam ngi v cng khng cn thit p dng bin php ngn chn khc [57, tr.57]. Nh vy, khng nht thit l b can, b co trong v n hnh s th phi b p dng bin php ngn chn. 2.2.2. Bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong iu tra, truy t, xt x v n hnh s Php lut t tng hnh s nc ta, c bit l BLTTHS 2003 quy nh rt c th, cht ch trnh t, th tc t tng trong gii quyt v n hnh s m bo cho vic iu tra, truy t, xt x khch quan, chnh xc, bo m quyn con ngi ni chung, quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring. Trong hot ng iu tra, nhn chung cht lng cc hot ng iu tra nh khi t b can, thc hin cc bin php iu tra, nht l cc bin php iu tra lin quan n cng ch t tng lun c m bo. Vic khi t v n, khi t b can c cn c; cc thi hn t tng nhn chung c bo m, t b vi phm; kt thc iu tra ngh truy t tuyt i a s cc trng hp l c c s iu c th hin trong cc con s sau y: Trong ba nm 2007, 2008 v 6 thng u nm 2009, t l ngi b bt, tm gi b chuyn khi t b can lun chim t l cao (nm 2007 l 95,2%, nm 2008 l 95,14% v 6 thng u nm 2009 l 93,7%). S b can b Vin kim st truy t ra trc Ta n so vi s C quan iu tra kt thc iu tra ngh truy t cng c t l rt cao (nm 2007 l 98,8%, nm 2008 l 98,9% v 6 thng u nm 2009 l 99,1%) [6] [7] [8].
- 85 Hot ng truy t ca Vin kim st cc cp cng c thc hin theo ng cc quy nh ca BLTTHS, truy t ng ngi, ng ti, ng php lut, gp phn bo m c hiu qu quyn con ngi ca b can. Vin kim st cc cp thc hin tt chc nng kim st vic tun theo php lut trong giai on iu tra v n hnh s; kp thi hy b cc quyt nh tri php lut xm phm quyn con ngi ca b can; tr h s iu tra b sung nhiu v n do thiu chng c hoc do vi phm nghim trng th tc t tng trong iu tra; nh ch iu tra i vi nhiu b can khng c ti hoc min trch nhim hnh s Vin kim st quyt nh tr h s iu tra b sung nhiu v n do cha chng c buc ti, pht hin thm ti phm hoc ngi phm ti mi hoc c vi phm nghim trng trong iu tra (nm 2004 s v n c Vin kim st tr h s iu tra b sung l 1.514, nm 2005 l 3.327, nm 2006 l 3.485, nm 2007 l 3.546, nm 2008 l 2.772 v 6 thng u nm 2009 l 1.141). Trong khi thc hin chc nng buc ti ca mnh, Vin kim st cng mnh dn nh ch iu tra i vi nhiu b can theo quy nh ca BLTTHS (nm 2004 s b can c Vin kim st nh ch iu tra l 1.531/82.675 b can do Vin kim st th l, nm 2005 l 1.119/85.648, nm 2006 l 1.249/102.987, nm 2007 l 1.147/107.379, nm 2008 l 998/104.948 v 6 thng u nm 2009 l 463/55.533) [6] [7] [8]. Trong giai on chun b xt x, nhn chung cc Ta n thc hin tt cc th tc, quyn hn m BLTTHS quy nh. Vic bo m quyn bo cha nhn chung c thc hin tt: m bo tt thi hn chun b xt x, khng c tnh trng Ta n gy kh d cho lut s trong thc hin cc quyn t tng quy nh nh nghin cu h s, tip xc vi b can, b co, a ra cc yu cu, thc hin tt quyn hn trong giai on chun b xt x nh nh ch v n, tr h s iu tra b sung c bit, theo thng k ca cc c quan c thm quyn, hng nm c khong 4% - 5% s v n c cc Ta n tr h s iu tra b sung; trong phn ln l thiu cc chng c buc ti, gy bt li cho b can theo quyt nh truy t ca Vin kim st.
- 86 Th tc t tng ti phin ta nhn chung c thc hin tt theo ng quy nh ca BLTTHS, th hin ch trng ci cch t php theo tinh thn Ngh quyt 08-NQ/TW nh bo m quyn bnh ng trc Ta n; tng cng tranh tng ti phin ta; ngi tham gia t tng, nht l b co c m bo thc hin cc quyn t tng c quy nh; bn n, quyt nh ca Ta n c xut pht t kt qu xt x ti phin ta v.v m bo thc hin tt cc th tc quy nh, trong th tc bt u phin ta cc Ta n ch trng ti vic xt x c mt b co v ng s; gii thch quyn v ngha v cng nh thc hin quyn v ngha v t tng ca ngi tham gia t tng; p ng cc yu cu ca ngi tham gia t tng v vic xem xt thm chng c, triu tp thm ngi lm chng; hon phin ta m bo cho ngi bo cha c mt bo cha cho b can, b co v.v Trong giai on xt hi, ngi tham gia t tng, c bit l b co c to iu kin trnh by y v cc tnh tit ca v n. Tnh trng d cung, mm cung c hn ch. Vic cng b li khai ti C quan iu tra c thc hin ng theo quy nh ca iu 208 BLTTHS, tc l Kim st vin, Hi ng xt x ch cng b li khai ti C quan iu tra khi b co khng khai bo hoc li khai ti phin ta mu thun vi li khai ti C quan iu tra. Vic thc hin iu 214 BLTTHS cng c nhiu tin b; cc ti liu ca v n, cc nhn xt, bo co ca c quan, t chc m Hi ng xt x dng lm cn c cho bn n, quyt nh u c cng b trong qu trnh xt hi; ngi tham gia t tng, nht l ngi bo cha c nhiu nhn xt v kt lun gim nh, hi gim nh vin v kt lun gim nh Nhng vn c thc hin th hin c th ca vic m bo quyn con ngi ca b co trong xt x v n hnh s. Tuy nhin, theo chng ti, vic bo m cc quyn con ngi ca b co trong xt x v n hnh s c th hin r nht trong thc tin tranh lun ti phin ta. Tinh thn i mi, ci cch t php, tng cng tranh tng dn ch ti phin ta m BLTTHS ghi nhn c thc hin tng i y trong thc tin xt x ca cc Ta n. Ch ta phin ta ch trng hn ti vic yu cu Kim st
- 87 vin th hin quan im ca Vin kim st qua kt qu xt hi cng khai ti phin ta, i p c lp lun vi tt c cc kin ca ngi bo cha, b co v ngi tham gia t tng khc; to iu kin cho nhng ngi tham gia t tng trnh by ht kin m khng hn ch v thi gian, v s ln tranh lun bo v quyn, li ch hp php ca mnh. Vic tn trng v bo m quyn con ngi cng c th hin r nt trong vn ha xt x ti phin ta. Cc Ta n thc hin nghim chnh Ngh quyt ca U ban Thng v Quc hi v trang phc ca b co ti phin ta; cc b co b tm giam khng phi mc ng phc phm nhn. Vic xng h ti phin ta c tin b ng k; cc i t mang tnh mt st, coi thng nh y, th, ng bn c bn c bi b v thay vo l cc thut ng php l theo a v t tng (b co, ngi b hi, ngi lm chng) hoc theo phong tc giao lu thng thng (anh, ch, ng, b). Thi ca nhng ngi tin hnh t tng trong iu khin, xt hi, tranh lun nhn chung c thc hin theo mc thc vn ha php l, ph hp vi truyn thng dn tc. Tnh trng qut nt, mt st, h do b co, ngi tham gia t tng cng ngy cng c hn ch. Cng vi nhng u im trn, t gc tn trng v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, theo chng ti, trong vic thc hin cc th tc t tng trong gii quyt v n hnh s cn c nhng hn ch v bt cp sau y: - Th nht, vn cn nhng trng hp truy cu trch nhim hnh s ngi khng c ti hoc cha n mc chu trch nhim hnh s. Theo quy nh ca khon 1 iu 104 BLTTHS th khi c du hiu ca ti phm th c quan c thm quyn c th khi t v n hnh s.V trong qu trnh t tng nu c cn c th quyt nh nh ch iu tra. l iu bnh thng. Tuy nhin, vic truy cu trch nhim hnh s i vi mt ngi th li khc. Khon 1 iu 126 BLTTHS quy nh khi c cn c xc nh mt ngi thc hin hnh vi phm ti th mi ra quyt nh khi t b can; iu 2 BLHS quy nh ch mt ngi thc hin hnh vi c BLHS quy nh l ti phm th mi phi
- 88 chu trch nhim hnh s. V vy, mt ngi b khi t b can, b kt ti bng mt bn n khng c cn c, phi chu bin php trch nhim hnh s nghim khc hn quy nh hoc tri vi quy nh ca php lut l c s vi phm quyn con ngi. Bng 2: Tnh hnh nh ch v tuyn khng c ti S b can CQT nh ch 1584 1718 1845 1835 1694 919 S b can VKS nh ch 1531 1119 1249 1147 998 463 S b co TA nh ch 360 309 433 420 439 213 S b co TA tuyn khng c ti 37 33 26 58 53 6
Nm 2004 2005 2006 2007 2008 6 thng u nm 2009
Ngun: Bo co thng k ca Vin kim st nhn dn ti cao Theo bng trn, chng ta thy mc d cc v n hnh s c gii quyt qua tng giai on t tng khc nhau, c s ch c ln nhau v cng n giai on t tng sau th cng t, nhng s v n b nh ch iu tra, nh ch v n hoc c Ta n tuyn khng c ti vn xy ra. y l cha ni, trong qu trnh xt x phc thm, t l cc b co c cp phc thm gim hnh pht m khng phi do c tnh tit mi cng khng phi l t; theo chng ti, cng l vi phm quyn con ngi ca b co. - Th hai, Cha phn nh r chc nng t tng trong qu trnh t tng nh quyt nh khi t v n ca Hi ng xt x, quyt nh ca Ta n tr h s iu tra b sung, hn ch vic tranh tng trong qu trnh t tng ni chung, trong xt x v n hnh s ni ring. C th l: + Vic khi t v n ca Ta n thiu hiu qu. Mc d theo quy nh ca iu 104 BLTTHS, Ta n c thm quyn khi t v n m khng c thm quyn
- 89 khi t b can. Tuy nhin, trong cc quyt nh khi t v n u ghi iu tra hnh vi phm ti ca ngi c th; tc hng s buc ti vo con ngi c th. iu l tri chc nng ca Ta n. Qua kho st ca chng ti, hu ht cc v n m Ta n cc cp khi t qua xt x v n hnh s u c C quan iu tra hoc Vin kim st nh ch; + Hiu qu ca vic tr h s iu tra b sung ca Ta n cn rt thp. Nhiu Ta n lm dng quy nh ny gii quyt cc vn khc nh bo m thi hn t tng, l xut pht im ca mi quan h khng tt gia hai c quan; nhiu trng hp Vin kim st khng tin hnh iu tra b sung nhng Ta n vn xt x c; + Cht lng thc hnh quyn cng t ca Vin kim st cn nhng hn ch nht nh. Hng nm, s v n c Ta n tr h s iu tra b sung vn ln v cha c chiu hng gim (s v n Ta n tr h s iu tra b sung nm 2004 l 1.867, nm 2005 l 1.941, nm 2006 l 3.465, nm 2007 l 3.665, nm 2008 l 2.702 v su thng u nm 2009 l 1.162). c bit, cht lng hot ng buc ti ca Kim st vin ti phin ta cn nhiu hn ch, c bit l trong xt hi, trong tranh lun bo v s buc ti; nhiu khi nhng nhim v ny li do Hi ng xt x thc hin. Bi v, khi Vin kim st hn ch trong bo v s buc ti m Ta n ch ra bn n trn c s buc ti ti phin ta th s d dn n b lt ti phm; nhng nu Ta n ln sn Vin kim st th s d dn n xm phm quyn con ngi ca b co. Trong Bo co thm tra bo co cng tc ca Chnh n TAND ti cao, ca Vin trng VKSND ti cao ca U ban T php ca Quc hi ti k hp th II Quc hi kha 12 c nhn xt rng Nhiu trng hp Kim st vin cn b ng khi lun ti, tranh lun, c bit c trng hp Kim st vin cp tnh thc hin quyn cng t theo y quyn ca VKSND ti cao do khng nm vng h s v n nn lng tng khi tranh lun, khng bo v c quan im truy t [9]. - Th ba, cn c nhng vi phm trong bo m quyn bo cha ca b can, b co; nht l quyn c nh ngi khc bo cha. Vi phm quyn bo cha ca
- 90 b can, b co l vi phm th tc t tng nghim trng. Vi phm ny th hin c th nhiu dng khc nhau nh: + C quan tin hnh t tng, nht l C quan iu tra ngi s c mt ngi bo cha trong qu trnh gii quyt v n. V vy, cn c nhng trng hp gy kh khn cho ngi bo cha trong vic thc hin nhim v bo cha ca mnh. Cc vi phm ph bin l gy kh khn trong vic cp giy chng nhn ngi bo cha, trong vic tip xc vi b can, b co, trong vic c mt trong cc cuc hi cung b can, trong vic nghin cu v ghi chp h s, ti liu ca v n; + C quan iu tra, Vin kim st khng yu cu c ngi bo cha cho b can ngi cha thnh nin, cho b can b khi t, truy t v ti c khung hnh pht t hnh. Trong nhiu trng hp, Ta n li khng coi l vi phm nghim trng th tc t tng tr h s iu tra b sung. S d nh vy l v mt s Ta n cho rng cc vi phm ny trong cc giai on iu tra, truy t khng phi l vi phm nghim trng th tc t tng; mt s khc quan nim rng ch cn Ta n bo m quyn bo cha cho b can, b co l m khng cn tr h s iu tra b sung. Cc quan nim trn u khng chnh xc. Theo quy nh ca php lut t tng hnh s nc ta trc khi ban hnh BLTTHS 1988, th ch Ta n mi phi c trch nhim ch nh ngi bo cha trong trng hp b can, b co cha thnh nin, b co c th b x pht t hnh. V vy, nu Ta n khng ch nh ngi bo cha cho b co l vi phm nghim trng th tc t tng; cn C quan iu tra, Vin kim st khng c trch nhim ny. Th nhng BLTTHS 1988 (iu 37) v BLTTHS 2003 (iu 57) quy nh c C quan iu tra, Vin kim st v Ta n u c trch nhim yu cu on lut s c ngi bo cha cho b can, b co v ngi bo cha c quyn tham gia t tng t khi khi t b can. V th cho nn, vic C quan iu tra, Vin kim st khng yu cu on lut s phn cng Vn phng lut s c ngi bo cha cho h hoc ngh U ban Mt trn t quc Vit Nam, t chc thnh vin ca U ban c ngi bo cha cho thnh vin ca mnh l vi phm nghim trng th tc t tng.
- 91 Theo chng ti, trong trng hp ny, v n phi c tr iu tra b sung (theo iu 179 BLTTHS) hoc hy iu tra hoc xt x li (theo iu 250 BLTTHS); + C quan tin hnh t tng t chi yu cu c ngi bo cha khng ng php lut. Ta n thuyt phc b can, b co lp bin bn t chi ngi bo cha trong mt s trng hp thuc khon 2 iu 57 BLTTHS. Nhiu trng hp Ta n khng yu cu c ngi bo cha cho b can, b co l ngi cha thnh nin khi ch mt mnh ngi t chi l khng ng php lut. Theo quy nh ca khon 2 iu 57 BLTTHS th trong trng hp bt buc phi c ngi bo cha, nu b can, b co v ngi i din hp php ca h vn c quyn thay i hoc t chi ngi bo cha. Nh vy, ch khi no c b can, b co v i din hp php ca b can, b co cng t chi ngi bo cha th Ta n mi khng yu cu c ngi bo cha trong v n; nu ch b can, b co hoc ch ngi i din hp php ca b can, b co t chi th Ta n vn phi yu cu c ngi bo cha trong v n; + Vic xt x vng mt ngi bo cha cng ang gp nhng vng mc. iu 190 BLTTHS quy nh trong nhng trng hp thng thng, nu ngi bo cha vng mt Ta vn m phin ta xt x. Quy nh ny c hai cch hiu khc nhau trong thc tin. Quan im th nht cho rng trong trng hp ny Ta n bt buc phi m phin ta m khng c hon d bt k l do g. Quan im th hai th cho rng Ta n c quyn m phin ta, nhng cng khng loi tr kh nng Ta n quyt nh hon phin ta nu thy rng ngi bo cha vng mt c l do chnh ng (m au, thin tai) v vic ngi bo cha vng mt s nh hng nghim trng n vic bo cha cho b co; - Th t, tnh trng bc cung, d cung, dng nhc hnh trong hot ng iu tra vn cn xy ra tng i ph bin. Vic dng bin php tm giam, bit giam nh l bin php iu tra vn tn ti trong nhn thc nhiu iu tra vin v khng t trng hp c p dng trong thc t. Thc tin cho thy, trong cc v n b co b kt ti oan th mc nhiu hay t th h u b truy bc hoc dng nhc hnh buc phi nhn ti. Nhiu trng hp khc, ti phin ta nhiu b co c khai bo l
- 92 b bc cung hay dng nhc hnh. Theo bo co ca Vin kim st nhn dn ti cao, nm 2007 C quan iu tra Vin kim st khi t iu tra 14 b can, nm 2008 khi t 26 b can v cc ti dng nhc hnh, ra quyt nh tri php lut, lm sai lch h s v n [6] [7]. + Th nm, tnh trng xt x vng mt ngi tham gia t tng tng i ph bin. iu 187 BLTTHS ch quy nh c th ba trng hp c xt x vng mt b co l: a/ B co trn trnh v vic truy n khng c kt qu; b/ B co ang nc ngoi v khng th triu tp n phin ta; c/ Nu s vng mt ca b co khng tr ngi cho vic xt x v h c giao giy triu tp hp l. Cn i vi ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li ngha v lin quan n v n, ngi lm chng nu h vng mt th ty trng hp, Hi ng xt x quyt nh hon phin ta hoc vn tin hnh xt x. Trong thc tin, a s cc trng hp khi ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li ngha v lin quan n v n, ngi lm chng vng mt th Ta n vn xt x v n. Vic ngi tham gia t tng khng c mt nh hng rt ln n vic iu tra, xc nh s tht khch quan ca v n ti phin ta, v t nh hng n phn quyt ca Ta n, n quyn, li ch hp php ca b co. - Th su, th tc t tng, c bit l th tc phin ta vn cn nhng quy nh hn ch hoc khng bo m cho vic thc hin quyn t tng ca ngi tham gia t tng ni chung, ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring. Nhng vi phm ph bin l: + Gii thch quyn v ngha v t tng cho nhng ngi tham gia t tng cha y hoc khng r rng. Vic bo m cho ngi tham gia t tng thc hin quyn t tng ca mnh, nht l quyn yu cu cn mang tnh hnh thc; + Trong ly li khai, xt hi cha to iu kin cho ngi tham gia t tng, nht l b can, b co trnh by ht kin ca mnh v cc tnh tit ca v n; vn cn nhng trng hp mm cung, d cung; t thi khng va lng khi h khai bo khng theo iu tra vin. Cc ti liu, chng c dng lm cn c cho vic ra bn n, quyt nh cha c cng b cng khai ti phin ta nn ngi tham gia t
- 93 tng khng c bit trnh by kin ca mnh v cc ti liu, chng c nhm bo v li ch ca mnh. Cc Ta n cn lng tng trong vic xt hi do BLTTHS khng quy nh c th trnh t c xt hi; thm ch c trng hp cho rng xt hi ti phin ta c th c thc hin bt u bng vic hi ngi lm chng, ch khng phi l b co hay ngi tham gia t tng khc; + Trong tranh lun vn c nhng trng hp ch ta phin ta cha pht huy c tinh thn tranh tng dn ch ti phin ta nh hn ch thi gian trnh by kin ca ngi tham gia t tng, nht l ngi bo cha; cha hng dn, ng vin b co thc hin vic tranh lun bo v quyn, li ch hp php ca mnh; cha yu cu Kim st vin tranh lun i p vi tt c kin ca ngi tham gia t tng; + Vn ha t tng, nht l xt x ti phin ta vn cn nhiu hn ch. Cch xng h thiu thng nht, thm ch nhiu trng hp cn xm phm nhn phm, danh d con ngi; thi hch dch, coi thng ngi tham gia t tng ca ngi tin hnh t tng, nht l iu tra vin, Kim st vin vn tn ti Tnh trng ny mt mt lm gim uy tn ca c quan xt x; mt khc to nn p lc xu nh hng n tm l b can, b co, ngi tham gia t tng khc, lm cho h khng kh nng tm l bo v quyn, li ch hp php ca mnh trong khai bo, trong tranh lun. + Cc Ta n cn lng tng v trnh t tranh lun trong cc v n c khi t theo yu cu ca ngi b hi. Theo quy nh ti khon 3 iu 51 BLTTHS th trong trng hp v n c khi t theo yu cu ca ngi b hi, ngi b hi hoc i din hp php ca h trnh by li buc ti ti phin ta. Th nhng ngi b hi, i din hp php ca h trnh by li buc ti vo lc no, buc ti ra sao th cc Ta cn lng tng. Mc d Ngh quyt s 03/2004/NQ-HTP ngy 02-10-2004 ca Hi ng Thm phn Ta n nhn dn ti cao hng dn trong trng hp ny ngi b hi, i din hp php ca ngi b hi tham gia tranh lun theo trnh t thng thng [57, tr.50]. Chng ti cho rng hng dn cha gii p c vng mc trong
- 94 thc tin. Bi v cu hi s t ra vy th ngi lm lut quy nh thm khon 3 iu 51 lm g, nu n khng c p dng trong thc tin t tng v.v 2.2.3. Bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong gii quyt khiu ni, t co Khc vi php lut t tng hnh s trc y, BLTTHS 2003 quy nh c th v khiu ni, t co trong mt chng ring. y l c s php l quan trng cho vic gii quyt khiu ni, t co trong t tng hnh s ni chung v l hnh thc cng dn bo v quyn, li ch hp php ca mnh trong t tng hnh s ni ring. Do BLTTHS quy nh c th v quyn khiu ni, t co, v trch nhim ca ngi gii quyt khiu ni, t co, v phm vi khiu ni, t co cho nn trong nhng nm gn y hot ng gii quyt khiu ni, t co trong t tng hnh s ni chung, xt x v n hnh s ni ring dn i vo n np. Trong nhng nm qua, trn c s cc quy nh ca BLTTHS, c quan tin hnh t tng cc cp nhn chung thc hin tt cng tc khiu ni, t co lin quan n vic gii quyt cc v n hnh s. S lng cc khiu ni c gii quyt tng ln ng k, trong a s l cc khiu ni yu cu gim c thm, ti thm v n hnh s. Qua gii quyt khiu ni pht hin nhiu bn n, quyt nh c hiu lc ca Ta n cc cp c sai lm nghim trng, xm phm quyn, li ch hp php ca ngi b kt n v ra quyt nh khng ngh; c bit, c mt s v n d c tr li nhng sau vn c khng ngh. C quan tin hnh t tng cc cp c nhiu c gng tp trung gii quyt dt im cc n t co ngi tin hnh t tng theo ng quy nh ca php lut, kin quyt x l nhng ngi c sai phm bng nhng bin php khc nhau nh x l k lut, bi min chc danh t tng, thm ch truy cu trch nhim hnh s. Trong nm 2007, ngnh Kim st tip nhn 49.406 n khiu ni, t co, trong thuc thm quyn gii quyt l 11.971 v vic, 77% l n yu cu gim c thm, ti thm; gii quyt c 9.009 v vic, t 75,2%; Trong s 513 v b khiu ni lin quan n hnh s, khng ngh theo trnh t gim c thm 17 v.
- 95 Qu trnh gii quyt t co trong hot ng t php khi t hnh s iu tra 11 v, ang xc minh 36 v vic. Ngnh Ta n nhn 60.000 n khiu ni, t co, trong thuc thm quyn gii quyt l 11.912 v vic, a s l n yu cu gim c thm, ti thm; trong s n thuc thm quyn c 40% v hnh s. Trong s n khiu ni trn, Ta n cc cp gii quyt c 8.712 v vic, t 72%. iu ng ch l trong s 3.400 n yu cu gim c thm c gii quyt, ngi c thm quyn khng ngh 28 v. Trong nm 2008, ngnh Kim st tip nhn 44.591 n khiu ni, t co, trong thuc thm quyn gii quyt l 12.761 v vic, 77% l n yu cu gim c thm, ti thm; gii quyt c 9.884 v vic, t 77,5%. Qu trnh gii quyt t co trong hot ng t php khi t hnh s iu tra 12 v, ang xc minh 46 v vic. Ngnh Ta n nhn 70.000 n khiu ni, t co, trong 9.212 n yu cu gim c thm, ti thm; trong s n thuc thm quyn c 20% v hnh s; gii quyt c gn 45%; trong s n yu cu gim c thm v hnh s c gii quyt, ring Chnh n Ta n nhn dn ti cao khng ngh 15 v [4] [5] [2] [3]. Qua gii quyt khiu ni, t co, nhiu v n c tin hnh t tng li theo cc trnh t gim c thm, ti thm m bo tnh chnh xc, khch quan, bo v quyn, li ch hp php ca b can, b co v ngi b kt n. Nhiu trng hp ngi b khi t, truy t, kt n oan c c quan tin hnh t tng xin li cng khai, phc hi danh d v bi thng thit hi theo Ngh quyt 388 ca U ban Thng v Quc hi. Cng qua gii quyt khiu ni, t co, nhiu vng mc trong qun chng nhn dn c gii to kp thi; uy tn ca c quan xt x tng; nhn dn c lng tin vo vic bo v li ch Nh nc, quyn v li ch hp php ca cng dn. Thng qua vic gii quyt t co mt s v tiu cc trong iu tra, truy t, xt x c pht hin v x l bng cc hnh thc khc nhau; mt s trng hp b truy cu trch nhim hnh s.
- 96 Kt qu gii quyt khiu ni, t co trong hot ng t tng cng khng nh nhng hn ch trong cht lng hot ng t tng hnh s ca c quan, ngi tin hnh t tng; hn ch v nng lc, trch nhim ca iu tra vin, Kim st vin, Thm phn; nhng bt cp trong quy nh ca BLTTHS. Nhng bt cp, hn ch trong gii quyt khiu ni, t co lin quan n tin hnh t tng v n hnh s l: - Th nht, cha c s quy nh cht ch, y i tng khiu ni theo th tc gii quyt khiu ni. iu 331 Chng XXXV - Khiu ni, t co ch: Quy nh thm quyn v thi hn gii quyt khiu ni i vi Thm phn, Ph Chnh n, Chnh n To n m cha quy nh i vi Th k, Hi thm; Quy nh i vi quyt nh, hnh vi t tng trc khi m phin to; vy i vi cc quyt nh, hnh vi t tng sau khi m phin to (quyt nh hon phin to, k bin ti sn, xem xt ti ch, quyt nh bt v tm giam ca Hi ng xt x) s c gii quyt nh th no khi c khiu ni. - Th hai, i vi khiu ni lin quan n vic p dng bin php bt, tm gi, tm giam cha c quy nh c th, r rng. iu 333 BLTTHS ch quy nh chung: do Vin kim st xem xt, gii quyt. Chng ti cho rng quy nh ny l cha ph hp vi chc nng, nhim v ca tng c quan tin hnh t tng; chnh v vy m khng phi ngu nhin Thng t lin tch s 02/2005/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCABQP-BTP ngy 10-8-2005 ca Vin kim st nhn dn ti cao, Ta n nhn dn ti cao, B Cng an, B T php, B Quc phng ban hnh, trong c hng dn tch bch v vn ny. - Th ba, s lng khiu ni t php, nht l yu cu gim c thm, ti thm ngy cng nhiu, tnh phc tp ngy cng tng nhng t chc, bin ch cc c quan tin hnh t tng vn khng i, cht lng cn b cha c ci thin nn nh hng n cht lng, hiu qu hot ng quan trng ny. 2.2.4. Nguyn nhn ca nhng bt cp, hn ch trong vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong hot ng t tng hnh s
- 97 Nhng bt cp, hn ch trong hot ng t tng hnh s vi phm quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co l do nhiu nguyn nhn khc nhau. Qua nghin cu chng ti thy c mt s nguyn nhn c bn sau y: - Th nht: do bt cp trong cc quy nh ca BLTTHS. + Nhiu quy nh ca BLTTHS khng ph hp vi bn cht Nh nc php quyn, vi ng li i mi t php, vi cc chc nng t tng trong t tng hnh s nc ta. Ni dung mt s quy nh ca BLTTHS th hin khng chnh xc hoc khng y chnh sch t tng hnh s. V d, cho n nay php lut t tng hnh s nc ta cha coi tranh tng l nguyn tc ca t tng hnh s; mt s nguyn tc c bn c th hin cha y hoc cha chnh xc (nh nguyn tc suy on khng c ti, nguyn tc xc nh s tht ca v n, nguyn tc bo m quyn bo cha); quy nh cho Ta n mt s thm quyn khng thuc chc nng xt x (khi t v n, tr h s iu tra b sung, trnh t xt hi); + a v t tng ca ngi tin hnh t tng, ngi tham gia t tng c quy nh cha tht ph hp lm hn ch vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. Quyn hn ca ngi tin hnh t tng nh iu tra vin, Kim st vin, Thm phn c quy nh rt hn ch; trong khi cn cha c s phn bit rch ri quyn hn t tng vi quyn hn qun l hnh chnh ca Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Chnh n, Ph Chnh n Ta n; Quyn ca ngi tham gia t tng, nht l ca ngi b tm gi, b can, b co, ca ngi bo cha vn cha c quy nh y , hn ch vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. V d: BLTTHS khng quy nh quyn im lng ca ngi b tm gi, b can, b co v khng c coi s im lng nh l mt s nhn ti; BLTTHS cng khng quy nh quyn c thng bo v cc chng c buc ti, thm ch quyn nghin cu h s v n, quyn c i cht vi nhn chng, vi ngi b hi thc hin quyn bo cha ca mnh v.v;
- 98 + Cc cn c p dng cc bin php cng ch t tng, nht l bin php ngn chn khng y hoc khng r rng. BLTTHS khng quy nh cn c ni dung ca vic p dng cc bin php ngn chn khng giam gi nh bo lnh, cm i khi ni c tr, t tin hoc ti sn c gi tr bo m. Cn c p dng tm giam li qu rng, khng ph hp vi bn cht v cc cn c p dng bin php ngn chn chung quy nh ti iu 79 BLTTHS. Theo quy nh ca iu 79 BLTTHS th bin php ngn chn ch c p dng khi c mt trong nhng cn c chng t b can, b co s gy kh khn cho vic iu tra, truy t, xt x; s tip tc phm ti hoc bo m thi hnh n. Nu khng c mt trong nhng cn c th d b can, b co phm ti g cng khng c bt tm giam. Trong khi im a khon 1 iu 88 BLTTHS li quy nh tm giam c th c p dng i vi b can, b co phm ti c bit nghim trng; phm ti rt nghim trng. Nh vy, quy nh ca im a khon 1 iu 88 BLTTHS khng ph hp vi iu 79 BLTTHS. Khng th ni phm ti c bit nghim trng, phm ti rt nghim trng l ng nhin c cn c quy nh ti iu 79 BLTTHS c; + BLTTHS quy nh kh nng ty nghi qu rng cho ngi c thm quyn tin hnh t tng d dn n hn ch quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. V d: theo quy nh ca iu 79, im b khon 1 iu 88, khon 2 iu 228 BLTTHS, th bin php ngn chn c th p dng khi c cn c chng t rng, c cn c cho rng; cn cn c c th l g, c buc phi chng minh khng th khng c quy nh r rng. V th, trong thc tin, cc cn c hon ton c xc nh theo nh gi ch quan ca ngi c thm quyn p dng cc bin php ngn chn . iu ny d dn n s lm dng trong p dng cc bin php ngn chn; vic p dng c th l tin li cho c quan tin hnh t tng nhng li hn ch quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. Hoc theo quy nh ca iu 191 BLTTHS th ty trng hp Hi ng xt x quyt nh hon phin ta hoc vn tin hnh xt x nu ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li, ngha v lin quan n v n vng mt ti phin ta m khng quy nh mt iu kin c th no. V vy, trn thc t
- 99 tuyt i a s cc trng hp vng mt nhng ngi tham gia t tng Ta n vn tin hnh xt x v n; + Trong mt s trng hp BLTTHS quy nh cc quyn t tng ca ngi tham gia t tng nhng khng quy nh bo m php l, cc trnh t, th tc thc hin cc quyn trn thc t, gy lng tng cho ngi tin hnh t tng trong gii quyt v n v hn ch ngi tham gia t tng thc hin quyn t tng c quy nh. V d, khon 3 iu 51 BLTTHS quy nh Trong trng hp v n c khi t theo yu cu ca ngi b hi th ngi b hi hoc i din hp php ca h trnh by li buc ti ti phin ta. Th nhng trong Chng XXI v tranh lun ti phin ta li khng c quy nh trnh t, th tc buc ti ca ngi b hi trong trng hp trn nn ch ta phin ta vn iu hnh vic tranh lun theo th tc thng thng; + BLTTHS ch quy nh trnh t xt hi (iu 207 BLTTHS) m khng quy nh trnh t c xt hi ti phin ta nn lm cho Ta n lng tng trong thc hin vic xt hi; nhiu khi gy bt li cho ngi tham gia t tng, nht l b co. Chng ti cho rng, trnh t xt hi ti phin ta nhn chung l do Hi ng xt x quyt nh xc nh s tht khch quan ca v n; th nhng vic qu lm dng quyn hn gy p lc tm l cho b co, nhn vt trung tm ca v n, ngi b truy cu trch nhim hnh s v c nguy c phi chu cc hu qu php l nng n, buc h khai bo theo nh hng ch quan ca Hi ng xt x qua nghin cu h s v n, lm nh hng n kh nng bo cha ca h l khng p ng nguyn tc xc nh s tht khch quan ca v n, nguyn tc nhn o, nguyn tc bo m quyn bo cha ca b co trong t tng hnh s. - Th hai, do trnh , nng lc v quan im, nhn thc ca ngi tin hnh t tng cn c nhiu hn ch. Mt ngi c coi l khng c ti nu cha c bn n kt ti c hiu lc php lut ca Ta n l nguyn tc quan trng ca t tng hnh s. Cn b can, b co mi ch l ngi b nghi l phm ti v ang b truy cu trch nhim hnh s. i vi h, BLTTHS quy nh c th p dng mt s bin php cng ch nht
- 100 nh vi cn c, iu kin r rng m bo cho qu trnh t tng c chnh xc, khch quan v phng nga ti phm. Cc c quan tin hnh t tng hnh s ch p dng cc bin php trong phm vi iu kin, cn c do php lut quy nh. Th nhng, khng t cc trng hp ngi tin hnh t tng coi h l ngi phm ti phi xng ng b trng pht nghim khc m qun i kha cnh con ngi vi cc quyn v li ch c php lut tn trng v bo v. Thm ch gc no h cn c ch trng v ang trong tnh trng b truy cu trch nhim hnh s. Khng ngu nhin m ngi lm lut quy nh nhim v ca BLTTHS l bo v quyn v li ch hp php ca cng dn; ng thi trong s cc nguyn tc t tng hnh s, cc nguyn tc v bo m quyn con ngi chim v tr quan trng. Tnh trng do trnh nng lc hn ch nn nhn thc khng ng v cc quy nh ca php lut dn n vi phm quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co; quan nim tiu cc i vi b can, b co; quan nim p dng cc quy nh ca BLTTHS th no thun tin cho hot ng ca c quan tin hnh t tng, cho c vic mnh ca ngi tin hnh t tng, khng lu tm n li bo cha, c nh kin vi b co sau khi nghin cu h s v n trc khi xt x nh hng khng t n vic tn trng v bo m quyn con ngi trong xt x v n hnh s ni chung, quyn ngi b tm gi, b can, b co ni ring; khng t trng hp lm oan ngi khng c ti. - Th ba, ch trch nhim cha c quy nh r rng, minh bch, c truy cu cha tht nghim minh i vi cc vi phm quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co t pha ngi tin hnh t tng. Ch ti t tng i vi cc vi phm cha r rng, thiu c th. Cho n nay chng ta c Ngh quyt s 388/NQ-UBTVQH11 ngy 17-32003 ca U ban Thng v Quc hi v bi thng thit hi cho ngi b oan do ngi c thm quyn trong hot ng t tng hnh s gy ra. Lut bi thng ca Nh nc va c Quc hi thng qua ti k hp th V Quc hi kha 12 cng cha bao hm ht cc trng hp oan, sai trong t tng hnh s.
- 101 Mc d BLTTHS c cc nguyn tc quan trng quy nh ngi lm tri php lut trong vic bt, giam, gi, khi t, iu tra, truy t, xt x, thi hnh n th ty theo tnh cht, mc vi phm m b x l k lut hoc b truy cu trch nhim hnh s (iu 12); quy nh quyn c bi thng thit hi do c quan hoc ngi c thm quyn tin hnh t tng gy ra (iu 30). Nhng trn thc t cc quy nh ny t c p dng. Vic truy cu trch nhim hnh s t c t ra, nu khng phi l hnh vi c ; ch k lut mi c thc hin mc hn ch, ch yu l khng b nhim li chc danh t tng nu c nhiu sai st nghim trng; vic bi thng thit hi do sai hu nh cha c thc hin. c bit, quyn hn, trch nhim ca c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng lin quan n quyn con ngi ch yu tp trung ngi lnh o cc c quan tin hnh t tng nh Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Chnh n, Ph Chnh n Ta n, trch nhim li khng gn vi hot ng t tng trc tip cho nn ch trch nhim khng r rng v.v 2.3. Bo m quyn con ngi ca ngi b buc ti trong php lut t tng hnh s quc t Quyn con ngi v bo m quyn con ngi l mi quan tm hng u hin nay ca mi quc gia. Bo m quyn con ngi ni chung, quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring trong t tng hnh s l xu th tt yu trong vic xy dng Nh nc php quyn hin nay trn th gii. Vn bo m quyn con ngi ca ngi b buc ti c quy nh trong cc vn bn php l quc t cng nh trong lut t tng hnh s quc gia. T gc cc vn bn php lut quc t, quyn con ngi v bo m quyn con ngi ni chung c quy nh tng i sm trong cc vn bn php l khi Nh nc T sn mi hnh thnh. Nhng c l tp trung nht, c th nht v bo m quyn con ngi ca ngi b buc ti c quy nh r rng, c th trong cc vn bn nh: Tuyn ngn th gii v nhn quyn (Universal Decleration of Human Rights), Cng c Chu u v quyn con ngi (European Convention on Human Rights ECHR), Cng c Lin hp quc v quyn tr em, Quy ch Rome v
- 102 thnh lp Ta n hnh s thng trc quc t... Cc vn bn quc t nu trn l c s php l quan trng cc quc gia c th ha trong ni lut v t tng hnh s ca mnh. Theo php lut t tng hnh s quc t, quyn con ngi ca ngi b buc ti c bo m trn c s 1/ Cc nguyn tc t tng hnh s; 2/ Cc quy nh v cc quyn t tng c bn ca ngi b buc ti; v 3/ Quy nh cc bo m php l thc hin cc nguyn tc t tng v quyn t tng ca ngi b buc ti. 2.3.1. Php lut quc t v cc nguyn tc t tng hnh s T gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, php lut t tng hnh s quc t lun lun khng nh cc nguyn tc t tng hnh s c bn nh: nguyn tc xt x cng bng. V n phi c xt x cng khai; thm phn khng c thin v khi ra phn quyt; ngi b buc ti c quyn c xt x bng Ta n; nguyn tc cc bn bnh ng trc Ta n; nguyn tc xt x nhanh chng, cng khai; nguyn tc suy on khng c ti; nguyn tc bo m quyn bo cha ca ngi b buc ti Cng c Chu u v quyn con ngi quy nh rt r quyn t do v an ton c nhn, mt s nguyn tc ca t tng hnh s bo m quyn con ngi ca ngi b buc ti. iu 5.1 Cng c quy nh mi ngi c quyn t do v an ton c nhn; khng ai b xm phm quyn t do ngoi trng hp v th tc do php lut quy nh. iu 6.1 Cng c quy nh ngi b buc ti c quyn c xt x bi Ta n; cc bn c i x cng bng trong xt x v c quyn tham gia phin ta v xt x cng khai. iu 6.2 Cng c quy nh ngi b buc ti c suy on l khng c ti cho n khi ti phm c chng minh theo quy nh ca php lut. Theo Cng c th y l bo m t tng u tin (first procedural guarantee) ca vic bo m quyn con ngi trong t tng hnh s. ng thi nguyn tc ny cng i hi mi nghi ng trong chng minh v n phi c gii thch c li cho ngi b buc ti [69]. iu 10 Tuyn ngn th gii v nhn quyn quy nh bt k ai b buc ti u c quyn c a ra xt x trc mt Ta n c lp v khng thin v, c
- 103 quyn bo v mnh, chng li mi s buc ti. iu 11 Tuyn ngn quy nh bt k ai b co buc trong thc hin hnh vi phm ti c coi l khng c ti cho n khi li ca h c chng minh bng phin ta cng khai theo th tc php lut quy nh v ti phin ta h c bo m quyn bo cha. Khng ai c th b buc ti v phi chu hnh pht bi hnh vi m lut hnh s quc gia hoc quc t khng coi l ti phm ti thi im hnh vi c thc hin [71]. iu 6 Quy ch Rome v Ta n hnh s quc t quy nh nguyn tc suy on khng c ti nh sau: 1/ Mt ngi c coi l khng c ti cho n khi chng minh c trc Ta n l c ti theo quy nh ca php lut; 2/ Trch nhim chng minh b co c ti thuc v Trng Cng t; 3/ kt ti b co, Ta n phi tin chc v ti ca b co m khng cn s nghi ng hp l no [53, tr.305]. Theo php lut t tng hnh s Saudi Arabia, cc nguyn tc chung lin quan n xt x ca Ta n l: nguyn tc bnh ng trc php lut, nguyn tc xt x cng khai, nguyn tc xt x bng li, nguyn tc c tr gip v bo cha c lp, nguyn tc xt x nhanh chng v nguyn tc xt x c mt cc bn ng s [67]. iu 6 Tuyn ngn v nhn quyn nc M quy nh nguyn tc xt x cng bng: trong mi trng hp b truy t hnh s, b co c quyn c xt x nhanh chng v cng khai bi mt Bi thm on cng bng, b co c thng bo tnh cht, l do buc ti, c i cht vi nhn chng chng li mnh v c s gip ca lut s bo cha v.v[40, tr.226]. 2.3.2. Quyn ca ngi b buc ti trong php lut quc t Mt ni dung quan trng na trong lut t tng hnh s quc t v bo m quyn con ngi ca ngi b buc ti c biu hin ch php lut quy nh rt y v c th cc quyn t tng c bn ca h. l: Quyn t do v an ton c nhn, khng b bt, giam, gi tri php lut, khng b tra tn, dng nhc hnh trong t tng hnh s; Quyn c thng bo kp thi l do b buc ti v chng c chng li h bng ngn ng m h bit; Quyn t bo cha hoc nh ngi khc bo
- 104 cha; Quyn thu thp chng c, quyn kim tra chng c v i cht vi nhn chng chng li mnh; Quyn c c ngi phin dch min ph v.v iu 4 Tuyn ngn v nhn quyn nc M quy nh quyn t do c nhn, quyn v ti sn v quyn khng b khm xt, bt gi khng c l do chnh ng. iu 5 quy nh khng ai b bt gi, b x l hoc x pht tri php lut, v nhn o [40]. Cng c Chu u v quyn con ngi cng c nhng quy nh c th v quyn con ngi ca ngi b buc ti. iu 5.1 Cng c quy nh quyn t do c nhn ca mi ngi. iu 6.3 quy nh cc quyn ti thiu ca ngi b buc ti nh c thng bo tnh cht v l do buc ti; c m bo thi gian, phng tin cn thit chun b cho bo cha; c t bo cha hoc nh ngi khc bo cha, nu ngi khng c kh nng ti chnh hoc do yu cu ca cng l th ngi b buc ti c bo m ngi bo cha min ph; c thu thp chng c v i cht vi nhn chng v phin dch min ph [69]. iu 55 Quy ch Rome v Ta n hnh s quc t quy nh quyn ca ngi c lin quan trong iu tra. l cc quyn khng b bt buc t nhn ti, quyn khng chu hnh thc p buc, cu thc hoc e do no, s tra tn hay hnh thc i x c c, v nhn o hoc h thp nhn phm, quyn bo m phin dch min ph, quyn khng b bt, giam, gi ty tin, quyn c thng bo v cn c buc ti, quyn c im lng, quyn c gip v mt php l. iu 67 Quy ch quy nh quyn ca b co, bao gm: quyn c xt x cng khai, cng bng; quyn c thng bo kp thi v chi tit v tnh cht, nguyn nhn v ni dung buc ti bng ngn ng m b co hiu v ni c; quyn c thi gian v phng tin chun b cho vic bo cha; quyn c xt x khng b tr hon v l; quyn t bo cha hoc nh ngi bo cha, c tr gip php l min ph nu cn thit hoc khng c kh nng ti chnh; quyn i cht vi ngi lm chng, a ra chng c; c m bo phin dch min ph [53]. Php lut t tng hnh s Hoa k quy nh ngi b buc ti c quyn c xt x nhanh chng, cng khai, khng h b kit qu trong t mt thi gian di
- 105 trc khi xt x hay phn quyt v s phn ca h b tr hon khng c l do chnh ng; quyn c xt x bng Bi thm on khng thin v; quyn c thng bo kp thi v li buc ti; c i cht vi nhn chng chng li h, c bo m mt th tc php l tho ng v quyn khng b p buc lm nhn chng chng li chnh mnh trong bt k v n hnh s no [40, tr.126-128]. Ngoi ra, php lut t tng hnh s nhiu nc quy nh cc quyn khc ca ngi b buc ti nh c quyn la chn th tc xt x rt gn; la chn xt x bng on Bi thm hay Thm phn; quyn im lng khi b hi cung, quyn mc c th ti (nhn ti) c phn quyt nhanh chng v hng s gim nh c bit [66, pp.63-85]. 2.3.3. Th tc t tng bo m quyn con ngi ca ngi b buc ti ng thi vi vic quy nh cc nguyn tc t tng, cc quyn t tng hnh s ca ngi b buc ti, php lut t tng hnh s quc t cng quy nh rt y , c th cc trnh t, th tc t tng nh nhng bo m php l khc cho vic thc hin cc nguyn tc t tng v thc hin cc quyn t tng ca ngi b buc ti. Cn c v thm quyn bt, tm giam, tr t do c quy nh cht ch. Thng thng Thm phn quyt nh bt tm giam hoc t chi tr t do cho ngi b buc bt k ti g (cn c thng nht cho cc loi ti) trong cc trng hp Ta n c c s tin rng h: a/ S trn; b/ Tip tc phm ti hay phm ti khc; 3/ S thng cung vi nhn chng hoc gy kh khn cho hot ng t tng do mi quan h ca h vi ngi khc. Cn nhng trng hp h c th vng mt khi c triu tp th khng p dng bin php tm giam m p dng cc bin php khc nh bo lnh, cam oan, cm i khi ni c tr Nghin cu php lut t tng hnh s nhiu nc, c bit l cc nc thuc h thng n l v t tng tranh tng, cng cho thy th tc rt gn v th tc mc c nhn ti c p dng rt ph bin. Hn 90% cc v n hnh s Anh, Hoa k c gii quyt theo cc th tc ny. Vic p dng th tc rt gn, th tc mc c nhn ti rt ngn rt ng k thi gian gii quyt v n, tit kim chi ph t tng gp nhiu ln nhng vn khng vi phm quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can,
- 106 b co. Bi v, mt trong nhng iu kin tin quyt Ta n c th p dng th tc t tng ny l s ng ca ngi b buc ti. Mt c im na ng lu trong t tng hnh s nhiu nc l thc hin nguyn tc tranh tng trong qu trnh gii quyt v n hnh s. Nhng tinh thn chnh ca nguyn tc ny l: - Xt x vi s c mt y ngi tham gia t tng, tr nhng trng hp c bit php lut quy nh, cc bn tham gia t tng u bnh ng trc php lut; c bit l c mt ngi lm chng b co c th i cht ngay ti phin ta; m bo b co lun lun c ngi bo cha, nht l trong cc trng hp b co l ngi gi, ngi cha thnh nin, ngi c nhc im v th cht hoc tm thn, trong trng hp cn thit v cng l th bt buc phi c ngi bo cha, ngi ngho c tr gip php l min ph; - Ngi b buc ti c quyn thu thp chng c, c quyn cht vn ngi lm chng chng li mnh; c quyn phn bc cc chng c khc; - Vic xt hi, lun ti buc ti ti phin ta l trch nhim ca cng t vin; vai tr ca Ta n khi xt hi v tranh lun l th ng. Phn quyt ca Ta n c a ra trn c s chng minh ti phin ta v nh gi kin tranh lun ca cc bn v.v Ni tm li, t gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, nghin cu so snh php lut t tng hnh s quc t cho thy rng php lut t tng hnh s nc ta tng bc hi nhp vi php lut quc t v lnh vc ny. Cc quy nh ca BLTTHS nc ta th hin tng i y cc vn bn php lut quc t lin quan n bo m quyn con ngi trong t tng hnh s, nht l trong quy nh cc nguyn tc t tng, quy nh cc quyn t tng ca ngi b tm gi, b can, b co v cc trnh t, th tc khc. Tuy nhin, BLTTHS vn cn mt s im bt cp, hn ch nht nh nh th hin cha chnh xc, y tinh thn chung ca php lut t tng hnh s quc t (nguyn tc suy on khng c ti, trch nhim chng minh, nguyn tc tranh tng v mt s quyn t tng ca ngi b tm gi, b can, b co).
- 107 KT LUN CHNG 2 Trong ton b qu trnh hnh thnh v pht trin ca mnh, Nh nc ta lun quan tm n vic bo m quyn con ngi ni chung, quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s ni ring t gc cc quy nh ca php lut cng nh t gc p dng cc quy nh trn thc t. Ngay t nhng ngy u c thnh lp, quyn con ngi, quyn cng dn c ghi nhn tng i y trong php lut nc ta. Trong cc bn Hin php cc thi k khc nhau, cc quyn c bn ca cng dn, cc nguyn tc t tng quan trng c ghi nhn. Cc quyn c bn v cc nguyn tc t tng c bn tng bc c c th ha trong cc vn bn php lut t tng hnh s cc cp khc nhau ph hp vi tnh hnh kinh t x hi trong tng thi k nht nh. ng thi, cc vn bn php lut cng quy nh trch nhim, nht l trch nhim hnh s i vi cc hnh vi xm phm quyn con ngi ca ngi phm ti. BLTTHS nm 1988 ln u tin cc quy phm php lut t tng hnh s c php in ha mt cch h thng, y vo trong mt vn bn. BLTTHS 1988 quy nh c bn, ton din cc vn lin quan n bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s nh quy nh cc nguyn tc t tng hnh s, a v t tng ca cc ch th t tng hnh s, cc bin php ngn chn, th tc iu tra, truy t, xt x Trn c s k tha BLTTHS 1988, qun trit ng li i mi v ci cch t php nc ta, Quc hi ban hnh BLTTHS 2003. BLTTHS 2003 k tha v pht trin cc quy nh ca BLTTHS 1988 ln mt bc mi, hon thin cc nguyn tc t tng hnh s; cc quy nh v quyn hn, trch nhim ca ngi tin hnh t tng, quyn, ngha v ca ngi b tm gi, b can, b co; cc bin php ngn chn; cc th tc iu tra, truy t, xt x c bit, BLTTHS 2003 b sung mt s ch nh rt quan trng lin quan n vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s nh b sung th tc rt gn, ch nh khiu ni, t co trong t tng hnh s T gc php lut quc t,
- 108 BLTTHS 2003 c bn th hin c ni dung ca php lut quc t lin quan n bo m quyn con ngi trong t tng hnh s. BLTTHS 2003 l c s php l quan trng cho hot ng t tng trong u tranh phng chng ti phm. Trong nhng nm qua, hot ng u tranh phng chng ti phm c thc hin nhn chung c hiu qu; cc quy nh ca BLTTHS c chp hnh nghim chnh v thng nht; quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co c bn c thc hin. Tuy nhin, t gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, hot ng t tng hnh s nhng nm qua cng cn nhng hn ch: tnh trng bt, tm gi, tm giam tri php lut, truy cu trch nhim hnh s oan, sai vn xy ra nhiu; cc quy nh ca BLTTHS cn b vi phm nghim trng m nguyn nhn ca nhng hn ch l do: 1/ Cc bt cp ca BLTTHS; 2/ thc, trnh , nng lc ca ngi tin hnh t tng; 3/ Ch trch nhim i vi ngi tin hnh t tng cha r rng. Vic phn tch thc trng php lut, nghin cu thc tin iu tra, truy t, xt x nc ta, tm ra nhng bt cp, nguyn nhn ca chng, ng thi tham kho php lut quc t, l c s khoa hc, thc tin quan trng cho vic hon thin php lut v nng cao hiu qu hot ng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s.
- 109 Chng 3
MT S KIN NGH TNG CNG BO M QUYN CON NGI CA NGI B TM GI, B CAN, B CO TRONG T TNG HNH S VIT NAM
3.1. Kin ngh hon thin cc quy nh ca BLTTHS Qua phn tch nhng vn l lun, cc quy nh ca BLTTHS v nghin cu thc tin iu tra, truy t, xt x, chng ti thy rng mt trong nhng nguyn nhn chnh ca vic xm phm quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s xy ra l do nhng bt cp trong cc quy nh ca BLTTHS. V vy, vic hon thin cc quy nh ca BLTTHS c lin quan l mt trong nhng gii php quan trng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s. 3.1.1. Hon thin cc quy nh v nhng nguyn tc c bn 3.1.1.1. B sung nguyn tc tranh tng trong t tng hnh s Tranh tng l mt trong nhng ni dung quan trng, mang tnh t ph trong ci cch t php hin nay nc ta c xc nh trong Ngh quyt 08-NQ/TW ca B Chnh tr v mt s nhim v trng tm ca cng tc t php trong thi gian ti v Ngh quyt 49-NQ/TW ca B Chnh tr v Chin lc ci cch t php n nm 2020. Tranh tng khng ch c thc hin trong thc tin tin hnh t tng i vi cc v n, tranh tng phi c thc hin ngay trong qu trnh lp php, phi c th hin ngay trong cc quy nh ca php lut v a v t tng ca ngi tin hnh, ngi tham gia t tng, trong cc th tc t tng v trong cc bo m php l cho vic tranh tng v.v Phi ni rng, tranh tng c ngha rt quan trng trong t tng hnh s. Trc tin, tranh tng gp phn xc nh s tht khch quan ca v n. Bi v, tranh tng thc cht l hnh thc t tng m trong cc bn tham gia t tng thc hin vic chng minh cc tnh tit ca v n. Tranh tng chnh l vic cho php cc bn tham gia t tng thc hin vic chng minh, c bit l chng minh ti phin ta.
- 110 Php lut t tng phi c cc quy nh khng ch cho php cc ch th c trch nhim chng minh quyn thu thp, kim tra, nh gi chng c; m cn quy nh cho cc bn tham gia t tng khc cc quyn nng t tng h c iu kin tham gia chng minh. Ch trn c s nghe cc bn thc hin vic iu tra v trnh by kt qu chng minh ca mnh, Ta n mi c th nhn thc mt cch y , chnh xc, khch quan s tht v v n. C th ni, php lut t tng nc ta, c bit l php lut t tng hnh s cha th hin ht bn cht ca tranh tng. Khng phi tt c cc bn u c quyn thu thp chng c trong giai on iu tra nh ly li khai ca nhng ngi lm chng, yu cu cung cp ti liu, chng c, tham gia khm nghim hin trng chun b cho tranh lun ti phin ta. V d, ngi bo cha khng c quyn thc hin vic iu tra m ngi bo cha li s dng chnh h s buc ti ca Vin kim st bo cha ti phin ta. Vic xt hi ti phin ta ch yu do nhng ngi tin hnh t tng, nht l Ta n thc hin; nhng ngi tham gia t tng (tr ngi bo cha) ch c quyn yu cu Hi ng xt x xt hi ch khng c quyn xt hi Nhng hn ch, bt cp ca php lut t tng hin hnh v hnh dung to nn nhiu phin ta mang tnh hnh thc, mt s v n c n b ti m khng cn c vo s tht khch quan c xc nh ti phin ta, lm cho quyt nh ca Ta n thiu ton din, chnh xc, khch quan. ng thi, tranh tng cng c vai tr quan trng gp phn gii quyt khch quan, ton din v n. Trc tip, cng khai l mt trong nhng nguyn tc xt x ti phin ta c Hin php ghi nhn. Ti phin ta, cc chng c c xem xt cng khai bng th tc xt hi; cc bn tranh lun, a ra quan im ca mnh v nh gi chng c c xem xt, v cc iu khon lut php cn p dng gii quyt v n v xut cc bin php c th cho vic gii quyt v n. Khi tham gia xt hi cng nh tranh lun ti phin ta, mi bn tham gia t tng u khai thc cc yu t c li cho li ch ca mnh. V d: Ti phin ta hnh s, Vin kim st thc hnh quyn cng t (thc hin vic buc ti ti phin ta) tp trung thu thp chng c buc ti, bc b chng c g ti. truy t b can
- 111 ra trc Ta n, Vin kim st khng th a ra cc chng c g ti nh: chng c chng minh khng c s vic phm ti, hnh vi ca b co khng cu thnh ti phm, b co cha n tui chu trch nhim hnh s. B co, ngi bo cha cho b co thu thp chng c chng minh s khng c ti, chng minh trch nhim hnh s hn ch ca b co Trong giai on tranh lun, cc bn tham gia t tng a ra cc quan im ca mnh v nh gi chng c, kt lun v bn cht php l ca v vic, phn tch cc quy nh ca php lut ngh p dng v xut cc kin gii quyt v n. Trn c s cc chng c c thu thp phong ph, cc phn tch, nh gi nhiu chiu v chng c cng nh php lut p dng, Hi ng xt x c y iu kin xem xt, quyt nh v v n mt cch ton din, y v khch quan. Hi ng xt x phi xem xt ton b, khng c xem nh chng c no c thu thp v kim tra ti phin ta; cn nhc cc quan im khc nhau v p dng php lut, v nh gi thc cht v n ra phn quyt ng n, khch quan, hp php. m bo cho cc bn tham gia t tng thc s bnh ng vi nhau, cc bn phi c a v php l bnh ng: bnh ng v cc quyn t tng v bnh ng v cc ngha v t tng. Trong t tng hnh s, i din Vin kim st thc hin nhim v thc hnh quyn cng t v ngi bo cha, b co phi c quyn v ngha v t tng nh nhau; ti phin ta dn s, nguyn n dn s v b n dn s cng phi c quyn v ngha v nh nhau v.v Yu t tranh tng khng ch i hi cc bn tham gia t tng c a v php l nh nhau. Theo chng ti, iu cn nhng cha cho vic tranh tng thc s. Mun cho tranh tng tr thnh yu t cn thit cho phin ta v iu kin cho vic gii quyt ng n, khch quan, ton din v n, php lut t tng cn bo m cho cc bn kh nng thc s thc hin cc quyn t tng m php lut quy nh mt cch hiu qu, khng hnh thc. V th cho nn trong t tng, ngi b tm gi, b can, b co khng ch c quyn t bo cha m cn c quyn nh ngi khc bo cha. hot ng xt x ca Ta n c chnh xc, ton din, khch quan,
- 112 phi chng t tng nc ta phi c thc hin theo hng bo m cho cc b can, b co, cc ng s c ngi bo cha, ngi bo v quyn li h c iu kin tranh tng bnh ng trong t tng ni chung v ti phin ta ni ring. Ngoi ra, tranh tng c vai tr gio dc quan trng. Nhim v ca hot ng t tng khng ch l gii quyt ng n, khch quan v n, bo v li ch x hi, quyn v li ch hp php ca cng dn, m cn gio dc cng dn tun th php lut, ch ng tham gia u tranh phng nga ti phm. Tranh tng ti phin ta i hi s c mt ca nhng ngi tham gia t tng. Vic tranh lun trc tip, cng khai ti phin ta khng hn ch v thi gian, ni nhng ngi tin hnh t tng v ngi tham gia t tng nh gi cc hnh vi vi phm php lut v php l cng nh x hi, phn tch cc quy nh php lut cn c p dng gip cho nhng ngi tham gia t tng v nhng ngi tham d phin ta nng cao nhn thc v php lut, xc nh nh hng gi tr trong hnh vi, gip cho vic tun th php lut. Phin ta tranh tng khng ch gio dc cng dn nng cao nhn thc php lut, m cn gio dc lng tin vo php lut v hnh vi tun th php lut ca cng dn. Bng phin ta dn ch, cng khai, nhng ngi tham gia t tng c to mi iu kin thc hin quyn t tng ca mnh, c xt hi, tranh lun cng khai, quyt nh ca Ta n c a ra trn c s cc chng c c xem xt cng khai ti phin ta, vic xt x ca Ta n to ra trong nhng ngi tham d phin ta v nhng ngi tham gia t tng lng tin vo php lut, vo hot ng gii quyt v n ca cc c quan c thm quyn. Lng tin l c s quan trng cng dn t gic tun th php lut, tch cc tham gia vo hot ng phng nga ti phm v vi phm php lut khc. T gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, tranh tng l mt trong nhng bo m php l ngi b tm gi, b can, b co thc hin quyn t tng ca mnh. Tranh tng l s tham gia t tng ca cc bn c quyn v li ch lin quan bo v li ch ca mnh. Vai tr ca tranh tng trong
- 113 bo v cc quyn v li ch hp php ca ngi b tm gi, b can, b co th hin trong cc im sau y: - Th nht, tranh tng bo m quan trng ngi b tm gi, b can, b co thc hin y cc quyn t tng ca mnh. Tranh tng l hnh thc t tng. Trong qu trnh t tng cng nh ti phin ta, ngi tham gia t tng c cc quyn v ngha v t tng khc nhau. Thc hin tt vic tranh tng thc cht l bo m cho ngi tham gia t tng ni chung, ngi b tm gi, b can, b co ni ring thc hin cc quyn t tng m php lut quy nh. ng thi, thc hin vic tranh tng cng c ngha l cc c quan tin hnh t tng, cc bn tham gia tranh tng phi thc hin ngha v t tng ca mnh bo m cho ngi tham gia t tng thc hin cc quyn t tng tng ng. c im ca cc quan h t tng th hin ch thng thng trong quan h quyn ca ch th ny tng ng vi ngha v ca ch th kia v ngc li. Trong v n hnh s, b can, b co c quyn bo cha; v v vy, ngha v ca cc c quan tin hnh t tng (C quan iu tra, Vin kim st, Ta n) l phi m bo cho b can, b co thc hin quyn bo cha nh ngha v gii thch quyn bo cha cho b can, b co, ngha v yu cu on lut s phn cng c ngi bo cha cho b can, b co trong cc trng hp php lut quy nh Vic khng bo m quyn bo cha ca b can, b co l vi phm nghim trng th tc t tng, l cn c tr h s iu tra b sung, cn c hy n iu tra, truy t, xt x li v.v - Th hai, ch trong qu trnh t tng c s tranh tng, ngi tham gia t tng mi c cc iu kin php l bo v quyn v li ch hp php ca mnh lin quan n v n. Tnh tranh tng cng cao th iu kin cho ngi tham gia t tng cng ln v vic s dng cc yu t tranh tng bo v quyn v li ch hp php ca mnh cng t hiu qu cao. Tranh tng c thc hin trong ton b qu trnh t tng v c bit tp trung ti phin ta. Trong cc giai on t tng trc phin ta, ngi tham gia t tng thc hin cc quyn nng t tng c php lut quy nh chun b cho vic
- 114 tranh tng ti phin ta. i vi v n hnh s, h c quyn a ra cc chng c v cc yu cu; thm ch nhiu nc ngi tham gia t tng c quyn thu thp chng c, ly li khai ca ngi lm chng. Ti phin ta s thm, ngi tham gia t tng tham gia tranh tng trong cc giai on xt hi cng nh tranh lun ca phin ta. Trong giai on xt hi, ngi xt hi c Ta n xt hi, c tham gia xt hi hoc yu cu xt hi ngi lm chng, ngi tham gia t tng khc Vic khai bo trc Ta cng nh kt qu xt hi l nhng phng tin cn thit ngi tham gia t tng thc hin vic chng minh nhng tnh tit ca v n lin quan n quyn v li ch hp php ca mnh v trn c s thc hin vic tranh lun bo v quyn v li ch ti phin ta. Tham gia tranh lun bo v quyn v li ch hp php ca mnh th hin vai tr rt quan trng ca vic tranh tng ti phin ta. Ti phin ta tranh tng, nhng ngi tham gia t tng khng b hn ch v thi gian trnh by kin ca mnh v v n, ngh Ta n ra phn quyt c th lin quan n quyn v li ch hp php ca mnh; nu khng ng vi cc kin tranh lun khc th h c quyn i p. Ch trn c s nh gi chng c v cc kin tranh lun ca cc bn tham gia t tng, Hi ng xt x mi c iu kin cn nhc, xem xt ra quyt nh ng n, khch quan v ng php lut, bo v cc quyn v li ch hp php ca ngi tham gia t tng. Nh vy, theo chng ti, cn b sung vo Chng II BLTTHS mt iu lut quy nh nguyn tc tranh tng th hin cc ni dung c bn sau: 1/ Phn nh r
cc chc nng c bn buc ti, bo cha, xt x ca t tng hnh s; 2/ Bo m cho cc bn tham gia t tng cc quyn, ngha v bnh ng v quy nh th tc t tng, th tc phin ta hp l cc bn chng minh, thc hin quyn tranh tng trong qu trnh t tng, nht l trong xt x; 3/ Bn n, quyt nh ca Ta n c a ra trn c s cc ti liu, chng c c xc nh v kin ca cc bn tranh lun ti phin ta.
- 115 3.1.1.2. Hon thin nguyn tc bo m quyn bo cha ca ngi b tm gi, b can, b co y l nguyn tc t tng hnh s rt quan trng. N phi th hin c hai ni dung c bn v bao qut c quan im bo m quyn con ngi trong t tng, nht l quyn con ngi ca b can, b co, ngi tham gia t tng c quyn, li ch lin quan khc. l: 1/ Quyn bo cha ca b can, b co; quyn c bo v quyn, li ch hp php ca ngi b tm gi, ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li, ngha v lin quan n v n. C th ni, quyn bo cha v quyn bo v quyn li cng c ni dung gn nh tng ng, nhng tn gi c khc nhau xut pht t a v t tng ca nhng ngi c quyn trong t tng hnh s. BLTTHS 2003 b sung quyn bo cha ca ngi b tm gi. Nhng theo chng ti s b sung l cha chnh xc. Bi v, nh chng ti phn tch, ch c b can, b co mi l nhng ngi chnh thc b buc ti; v vy, ch c b can, b co mi c quyn g ti, quyn bo cha trong v n hnh s. Nhng ngi tham gia t tng khc c quyn, li ch lin quan (bao gm c ngi b tm gi) khng b buc ti nn khng th c quyn bo cha, m chnh xc l c quyn bo v quyn, li ch hp php. 2/ Trch nhim ca C quan iu tra, Vin kim st, Ta n bo m cho b can, b co thc hin quyn bo cha; bo m cho ngi tham gia t tng khc thc hin quyn bo v quyn, li ch hp php ca mnh. iu 11 BLTTHS quy nh y l nhim v ca C quan iu tra, Vin kim st, Ta n l cha chnh xc. Bi v, y khng phi l nhim v c giao mt cch n thun, m l trch nhim t tng ca c quan tin hnh t tng pht sinh tng ng t quyn t tng ca b can, b co, ngi tham gia t tng khc. ng thi vi vic quy nh quyn bo cha ca b can, b co, quyn bo v quyn li ca ng s, BLTTHS cng phi quy nh trch nhim ca c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng bo m cho ngi tham gia t tng thc hin cc quyn trn. Quy nh trch nhim c quan, ngi tin hnh t tng trong trng hp ny chnh l quy nh bo m php l cho b can, b co, cc ng s thc hin cc quyn bo cha, quyn bo v quyn li c quy nh.
- 116 T , theo chng ti, iu 11 BLTTHS c th c hon thin nh sau: iu 11. Bo m quyn bo cha ca b can, b co; quyn bo v li ch hp php ca ngi tham gia t tng khc. 1. B can, b co c quyn t bo cha, nh ngi khc bo cha hoc c c ngi bo cha trong cc trng hp php lut quy nh; ngi b tm gi, ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li, ngha v lin quan c quyn t mnh hoc nh ngi khc bo v quyn, li ch hp php ca mnh. 2. C quan iu tra, Vin kim st, Ta n c trch nhim bo m cho b can, b co thc hin quyn bo cha, cho ngi b tm gi, ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li, ngha v lin quan thc hin quyn bo v quyn, li ch hp php ca mnh theo quy nh ca B lut ny. 3.1.1.3. Hon thin nguyn tc khng ai b coi l c ti khi cha c bn n kt ti ca Ta n c hiu lc php lut Thc cht, v tn gi y phi l nguyn tc suy on khng c ti. Nguyn tc ny c quy nh trong cc h thng php lut khc nhau: ngi b tm gi, b can, b co c php lut xc nh l ngi khng c ti cho n khi c bn n kt ti c hiu lc php lut ca Ta n. y l c s, l t tng xuyn sut quy nh a v t tng ca ngi b tm gi, b can, b co trong c qu trnh t tng v thc hin cc quy nh trong thc tin t tng. Tr mt s quyn, li ch m ngi b tm gi, b can, b co b hn ch khi b p dng bin php cng ch t tng, ngi b tm gi, b can, b co c bo m cc quyn, li ch hp php ca ngi cng dn; c i x nh nhng cng dn khc. ng thi phi sa i ni dung ca nguyn tc ny ph hp vi nhn thc chung v trnh vic nhn thc sai lch. Theo quy nh ca iu 9 BLTTHS, ni dung nguyn tc c quy nh l khng ai b coi l c ti v phi chu hnh pht khi cha c bn n kt ti ca Ta n c hiu lc php lut. T , c kin cho rng mt ngi ch c coi l c ti v ng thi phi chu hnh pht (cn v hai iu kin: c ti v chu hnh pht) th mi cn phi c bn n c hiu
- 117 lc php lut ca Ta n. Cn khng cn phi c bn n c hiu lc ca Ta n th mt ngi vn c th c coi l c ti. V vy, ngay sau khi khi t b can, ngi b khi t c th b coi l ngi c ti; h ch khng phi chu hnh pht m thi. Trong thc t mt thi gian di chng ta i x vi b can, b co theo tinh thn . Theo chng ti, cch nhn nhn l sai lm, c suy din mt cch my mc t ni dung nguyn tc c th hin ti iu 9 BLTTHS hin hnh, nhng li tri vi nguyn tc suy on khng c ti c nhn thc thng nht trong php lut t tng hnh s cc quc gia trn th gii cng nh t tng hnh s quc t. Vic BLTTHS b sung thm mnh v phi chu hnh pht vo ni dung nguyn tc lm cho ni dung khng chnh xc, tri vi bn cht ca nguyn tc t tng hnh s quan trng ny v dn n vi phm trn thc t. C th ni, nguyn tc suy on khng c ti trong TTHS l mt thnh tu ca khoa hc php l hin i trn th gii. i vi hu ht cc quc gia, nguyn tc suy on khng c ti gi mt v tr v cng quan trng, nh hng cho ton b qu trnh t tng gii quyt v n hnh s. Nguyn tc ny khng cn l ring bit trong php lut ca tng quc gia m n c ton cu ha. C th c ghi nhn : iu 11 ca Tuyn ngn th gii v nhn quyn (Universal Decleration of Human Rights) quy nh: 1. Bt k mt ngi no b co buc trong vic thc hin ti phm u c quyn c coi l cha c ti khi li ca h cha c chng minh bng mt phin ta cng khai theo mt th tc do php lut quy nh v ti phin ta h c hng tt c nhng bo m cn thit cho vic bo cha ca mnh; 2. Khng ai b coi l c ti v phi chu hnh pht bi mt hnh vi m BLHS khng coi l ti phm ti thi im thc hin hnh vi . iu 6.2 Cng c Chu u v quyn con ngi ghi nhn nguyn tc ny vi ni dung: Bt c ngi no b co buc thc hin hnh vi phm ti s c coi l khng c ti cho n khi chng minh c anh ta phm ti theo quy nh ca php lut. Theo Cng c th nguyn tc suy on khng c ti c coi l s
- 118 m bo t tng u tin (first procedural guarantee) khi bt u khi ng hot ng TTHS. Nguyn tc ny p t mt nhim v i vi nhng ngi c thm quyn phi gii quyt v n vi mt thi nghim tc v hp php [68, pp.49]. Theo quan im ca cc lut gia Chu u th kha cnh quan trng v nn tng nht ca nguyn tc suy on v ti chnh l s buc ti. iu ny gn lin vi vic xem xt cng bng, khng phin din ca ta n. Ta n phi xem xt vn theo hng c li cho b co m khng b rng buc bi bt c nh kin no, v ch c th kt ti anh ta trn c s xem xt, nh gi cc chng c c xem l hp php v c thu thp theo mt trnh t, th tc lut nh. Nh vy, theo quan im ny th vic mt ngi b coi l c ti ch khi c s kt ti ca ta n v s kt ti ny phi da trn vic xem xt, nh gi khch quan cc chng c c thu thp hp php. iu ny c th hiu, nu ta n coi b co l ngi c ti th ti phin ta xt x, ta n s khng khch quan trong vic nh gi cc chng c, nh gi kin tranh lun ca cc bn buc ti v bn bo cha a ra. V nh vy quyn li ca ngi b buc ti s khng th c m bo. Nu mt ngi b co buc l phm ti m Ta n hay cc c quan c thm quyn hin nhin coi anh ta l c ti, hoc s phn quyt ch n thun da trn li nhn ti ca b co th iu c ngha l nguyn tc suy on v ti b vi phm. Nh vy, vn ct li v c bn ca nguyn tc chnh l ch mi nghi ng phi c gii thch theo hng c li cho ngi b buc ti. Thm phn khng th bt u nhim v ca anh ta vi s suy on rng b co thc hin hnh vi phm ti m h b co buc. Mt iu ct yu l gnh nng chng minh phi l ca c quan tin hnh t tng, cn i vi ngi b buc ti, h khng c ngha v ny. iu ny cho php trc nhng lp lun theo chiu hng suy on c ti t pha Thm phn hoc Hi ng xt x th ngi b buc ti, t nht, cng c quyn a ra nhng chng c cho rng bn n ca ta n l khng chnh ng. Nh vy, mt bn n b pht hin c s thin v ca Thm phn th ng nhin s khng c chp nhn cp phc thm. Trong trng hp ny, Ta n phc thm bt buc phi tm
- 119 hiu nguyn nhn ca s thin v, ng thi sa cha v khc phc nhng sai phm ca Ta n cp di trong vic ra bn n. Vic lm ny s m bo cho b co thy rng quyn li chnh ng ca anh ta c bo v trn vn [64, pp.97]. Qua phn tch trn, lin h vi iu 9 BLTTHS nc ta quy nh nguyn tc Khng ai b coi l c ti v phi chu hnh pht khi cha c bn n kt ti ca Ta n c hiu lc php lut, chng ti thy quy nh ny l cha hon thin v ni dung cng nh hnh thc th hin. Bi v: 1/ Quy nh ny mi ch th hin c mt phn ni dung ch cha th hin chnh xc ni dung ca nguyn tc suy on khng c ti nh nhn thc chung v nguyn tc ny; 2/ Cha ch r ai l ngi c suy on khng c ti. Theo quy nh ca iu lut th dng nh bt k ai cng l i tng ca vic suy on khng c ti. Thc ra, ch nhng ngi b nghi thc hin ti phm (ngi b tm gi, b can, b co) mi cn n quy nh ny; 3/ Trong qu trnh chng minh, mi nghi ng v li phi c gii thch c li cho ngi b buc ti. y va l ni dung, va l kt qu suy lun lgic tt yu ca cc ni dung trn. Cng c kin cho rng nguyn tc suy on khng c ti cn bao gm c vic xc nh trch nhim chng minh ca c quan tin hnh t tng v quyn chng minh ca ngi b tm gi, b can, b co [50, tr.49]. Th nhng, theo chng ti, trch nhim cng nh quyn chng minh trong t tng thuc v ni dung nguyn tc xc nh s tht ca v n l ph hp hn. Do vy ngy cng tng cng hn na vic bo m quyn ca ngi b tm gi, b can, b co, cn sa i iu 9 BLTTHS nc ta theo hng i tn v hon thin ni dung nguyn tc suy on khng c ti nh sau: iu 9. Nguyn tc suy on khng c ti: 1. Ngi b tm gi, b can, b co c coi l khng c ti cho n khi c bn n kt ti c hiu lc php lut ca Ta n i vi h; 2. Trong qu trnh chng minh, mi nghi ng khng th lm r c phi c gii thch c li cho ngi b tm gi, b can, b co [50,tr.33-49] [43, tr.922].
- 120 3.1.1.4. Hon thin nguyn tc xc nh s tht ca v n Xc nh s tht khch quan ca v n l iu kin quan trng quyt nh cho vic gii quyt ng n, khch quan v n hnh s, bo v li ch Nh nc, quyn v li ch hp php ca cng dn, ca ngi tham gia t tng ni chung, ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring. Theo quy nh ca iu 10 BLTTHS, nguyn tc xc nh s tht ca v n c hai ni dung quan trng l: 1/ C quan iu tra, Vin kim st, Ta n phi p dng mi bin php hp php xc nh s tht ca v n mt cch khch quan, ton din v y , lm r nhng chng c xc nh c ti v chng c xc nh khng c ti, nhng tnh tit tng nng v nhng tnh tit gim nh trch nhim hnh s ca b can, b co; 2/ Trch nhim chng minh ti phm thuc v cc c quan tin hnh t tng. B can, b co c quyn nhng khng c ngha v phi chng minh l mnh khng c ti. Quy nh trn ca BLTTHS c bn th hin c trch nhim ca c quan tin hnh t tng trong vic xc nh s tht, bo m gii quyt ng n, khch quan v n, bo m quyn, li ch hp php ca ngi b tm gi, b can, b co. Tuy nhin, theo chng ti, t gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, quy nh ca iu lut cn nhng hn ch, cha th hin ht cc yu cu ci cch t php, tng cng tranh tng trong t tng hnh s hin nay nc ta. C th l: - Th nht, iu lut quy nh trch nhim chng minh ti phm chung thuc C quan iu tra, Vin kim st, Ta n; coi C quan iu tra, Vin kim st v Ta n c trch nhim nh nhau trong chng minh ti phm m cha phn bit c trch nhim chng minh ca mi c quan trn c s chc nng t tng hnh s. V bn cht, chc nng t tng ca cc c quan tin hnh t tng c s khc nhau: C quan iu tra, Vin kim st c chc nng buc ti; cn Ta n c chc nng xt x trn c s buc ti ca Vin kim st v g ti ca b co, ngi bo cha. V vy, kh c th quy nh trch nhim ca C quan iu tra, Vin kim st, Ta n nh nhau trong chng minh ti phm. C quan iu tra, Vin kim st khng c trch
- 121 nhim chng minh cc tnh tit g ti; ngi bo cha khng phi chng minh buc ti; Ta n ghi nhn cc chng c chng minh cho phn quyt v v n. - Th hai, iu lut quy nh trch nhim c quan tin hnh t tng lm r nhng chng c xc nh c ti v chng c xc nh khng c ti, nhng tnh tit tng nng v nhng tnh tit gim nh trch nhim hnh s ca b can, b co. Nu xem qua th iu lut xc nh c th cc vn thuc s tht ca v n cn c chng minh. Tuy nhin, so snh vi iu 63 BLTTHS v i tng chng minh trong v n hnh s th quy nh ca iu 10 BLTTHS cn cha y . S tht ca v n hnh s khng ch gi gn trong cc chng c c ti hay khng c ti, chng c v cc tnh tit tng nng, gim nh trch nhim hnh s, m cn nhiu vn khc c ngha i vi vic gii quyt v n nh cc tnh tit thuc nhn thn b co, nguyn nhn, iu kin phm ti, cc tnh tit lin quan n vic bi thng V vy, vi t cch l t tng ch o xuyn sut trong t tng hnh s, nguyn tc ch cn xc nh trch nhim, xc nh s tht khch quan, ton din, y ; cn cc tnh tit c th th quy nh trong cc quy nh v i tng chng minh; - Th ba, iu 10 BLTTHS cha th hin t tng ch o xuyn sut trong trng hp gi tr chng minh ca mt s tnh tit trong t tng hnh s khng r rng. Thc tin t tng hnh s cho thy rng trong cc v n hnh s, khng phi bt k tnh tit no cng c chng minh mt cch r rng; c mt s tnh tit ca v n trn c s chng c thu thp c c th c nh gi khc nhau theo hng c li hoc bt li cho b can, b co. T gc nhn o v bo m quyn con ngi cng nh trch nhim chng minh, nhng tnh tit u c nh gi theo hng c li cho b can, b co. Chng ti thy rng ni dung ny cn c b sung vo nguyn tc xc nh s tht ca v n. T nhng phn tch trn, theo chng ti, cn hon thin iu 10 BLTTHS theo hng phn bit r rng hn chc nng t tng ca C quan iu tra, Vin kim st vi Ta n; gii quyt tt hn v tr ca Ta n trong hot ng xt x;
- 122 nh hng v nh gi chng c trong trng hp c nghi ng v gi tr chng minh ca chng c. C th nh sau: iu 10. Xc nh s tht ca v n 1. C quan iu tra, Vin kim st, Ta n trong phm vi chc nng ca mnh c trch nhim xc nh s tht ca v n mt cch khch quan, ton din v y ; 2. Trch nhim chng minh ti phm thuc v C quan iu tra, Vin kim st. Phn quyt ca Ta n c thc hin trn c s s tht c chng minh ti phin ta; 3. B can, b co c quyn nhng khng c ngha v phi chng minh l mnh khng c ti. 3.1.2. Hon thin cc quy nh v c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng v ngi tham gia t tng 3.1.2.1. Hon thin quy nh v trch nhim, quyn hn ca ngi tin hnh t tng K tha nhng quy nh ca php lut t tng hnh s trc v tip nhn nhng t tng, quan im mi v xy dng Nh nc php quyn v ci cch t php nc ta, B lut t tng hnh s 2003 hon thin mt bc ng k cc quy nh v nhim v, quyn hn v trch nhim ca ngi tin hnh t tng ni chung, ca Th trng C quan iu tra, Vin trng Vin kim st, Chnh n Ta n ni ring. Ln u tin trong B lut t tng hnh s nc ta c nhng iu lut quy nh tp trung, c th nhim v, quyn hn v trch nhim ca ngi tin hnh t tng nh Th trng, Ph Th trng C quan iu tra (iu 34), ca iu tra vin (iu 35), ca Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st (iu 36), ca Kim st vin (iu 37), ca Chnh n, Ph Chnh n Ta n (iu 38) v ca Thm phn, Hi thm, Th k Ta n (iu 39, iu 40, iu 41). ng thi vi cc iu lut , nhim v, quyn hn, trch nhim ca nhng ngi tin hnh t tng ny cn c quy nh c th cc iu lut thuc cc giai on t tng c th trong qu
- 123 trnh gii quyt v n hnh s. Trong mi giai on t tng, mi loi ngi tin hnh t tng c a v php l tng ng. B lut cng c quy nh phn nh nhim v, quyn hn, trch nhim ca Th trng, Ph Th trng C quan iu tra vi nhim v, quyn hn, trch nhim ca iu tra vin; nhim v, quyn hn, trch nhim ca Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st vi nhim v, quyn hn, trch nhim ca Kim st vin; nhim v, quyn hn, trch nhim ca Chnh n, Ph Chnh n Ta n vi nhim v, quyn hn, trch nhim ca Thm phn, Hi thm, Th k Ta n. ng thi B lut cn c s phn bit mt mc nht nh nhim v, quyn hn, trch nhim chung vi nhim v, quyn hn trong tin hnh t tng i vi tng v n hnh s c th ca Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Chnh n, Ph Chnh n Ta n. y l c s php l quan trng cho hot ng t tng v xc nh trch nhim ca nhng ngi tin hnh t tng i vi hot ng iu tra, truy t, xt x. Tuy nhin, theo chng ti, t gc phn nh nhim v, quyn hn, trch nhim ca ngi tin hnh t tng, B lut t tng hnh s 2003 cn c mt s bt cp, hn ch, vng mc sau y: - Th nht, nhim v, quyn hn, trch nhim ca iu tra vin, Kim st vin, Thm phn c quy nh cn hn ch. ng thi s phn nh nhim v, quyn hn ca Th trng C quan iu tra vi iu tra vin, ca Vin trng Vin kim st vi Kim st vin, ca Chnh n vi Thm phn trong hot ng t tng i vi vic gii quyt v n hnh s c th l thiu hp l lm hn ch hiu qu, cht lng, tnh kp thi ca cc hot ng t tng, khng nng cao c trch nhim ca ngi tin hnh t tng i vi vic gii quyt v n hnh s. Theo quy nh ti cc iu 34, iu 36 B lut t tng hnh s khi tin hnh t tng i vi cc v n c th, Th trng (hoc Ph Th trng) C quan iu tra, Vin trng (hoc Ph Vin trng) Vin kim st c nhim v, quyn hn ra cc quyt nh t tng; cn iu tra vin, Kim st vin trc tip thc hin cc bin php t tng thi hnh cc quyt nh t tng . Nh vy, v nguyn tc Th trng
- 124 (hoc Ph Th trng) C quan iu tra, Vin trng (hoc Ph Vin trng) Vin kim st c quyn hn tuyt i trong cc quyt nh t tng trn c s hot ng v ngh ca iu tra vin, Kim st vin; v ngc li, hot ng thc hin nhim v, quyn hn ca iu tra vin, Kim st vin li ph thuc vo tnh ng n, kp thi ca cc quyt nh t tng do Th trng (hoc Ph Th trng) C quan iu tra, Vin trng (hoc Ph Vin trng) Vin kim st ban hnh. C ch t tng mt mt to nn nhng ro cn nh hng n cht lng, tnh kp thi ca hot ng t tng; mt khc khng to ra c s r rng v trch nhim ca Th trng (hoc Ph Th trng) C quan iu tra, Vin trng (hoc Ph Vin trng) Vin kim st vi iu tra vin, Kim st vin i vi kt qu hot ng t tng ca mnh theo nguyn tc quyn hn i i vi trch nhim trong hot ng Nh nc. i vi Ta n, do b chi phi bi nguyn tc khi xt x Thm phn v Hi thm c lp v ch tun theo php lut nn bt cp ny cng c nhng khng tht r rng nh i vi C quan iu tra, Vin kim st. - Th hai, cha c s phn nh r rng, c th trong quy nh nhim v, quyn hn ca Th trng C quan iu tra, Vin trng Vin kim st, Chnh n t gc hnh chnh php l v t gc t tng hnh s. Theo cc iu 34, iu 36, iu 38 B lut t tng hnh s th nhim v, quyn hn ca Th trng C quan iu tra, Vin trng Vin kim st, Chnh n c quy nh theo hai khon: quy nh nhim v quyn hn chung (khon 1) v nhim v, quyn hn khi trc tip tin hnh iu tra, thc hnh quyn cng t v kim st vic tun theo php lut, xt x i vi tng v n hnh s c th (khon 2). Tuy nhin, chng ti thy rng s phn bit ny l khng tht r rng. L th trng c quan tin hnh t tng, Th trng C quan iu tra, Vin trng Vin kim st, Chnh n Ta n c nhim v t chc hot ng iu tra, truy t v xt x bng cch phn cng, thay i ngi tin hnh t tng; kim tra hot ng t tng ca nhng ngi c phn cng; hy b hay thay i cc quyt nh t tng ca cp di (i vi Th trng C quan iu tra, Vin trng Vin kim st) v gii
- 125 quyt khiu ni, t co thuc thm quyn. Cn cc nhim v, quyn hn khc thuc thm quyn t tng trong gii quyt v n c th th nn quy nh cho ngi tin hnh t tng. Ngoi ra, v vn ny tng c quan tin hnh t tng cn nhng bt cp c th. l: 1/ i vi C quan iu tra: mi quan h gia Th trng c quan vi C quan iu tra; mi quan h gia nhim v, quyn hn t tng v nhim v, quyn hn hnh chnh (Ph Th trng c quan ng thi l Th trng C quan iu tra); mi quan h t tng vi quan h hnh chnh ca c quan Hi quan, Kim lm, Bin phng, Cnh st bin v cc c quan khc ca Cng an hay Qun i cng ang rt phc tp, thiu r rng nh hng n hiu qu hot ng t tng; 2/ i vi Vin kim st, l vic cha phn bit c r rng chc nng kim st vic tun theo php lut trong hot ng t php v thc hnh quyn cng t; 3/ i vi Ta n, khi quy nh nhim v, quyn hn ca Chnh n cha phn bit c trong c cu iu lut nhim v, quyn hn chung, nhim v, quyn hn trong xt x v nhim v, quyn hn trong thi hnh n. Ti iu 38 B lut t tng hnh s, Thm quyn ca Chnh n, Ph Chnh n trong lnh vc thi hnh n hnh s li c quy nh khon 1 v thm quyn t tng chung l thiu hp l. Vic hon thin nhim v, quyn hn ca ngi tin hnh t tng trong B lut t tng hnh s c ngha rt quan trng v l lun cng nh thc tin, m bo cho cc quy nh ca B lut t tng hnh s c tnh kh thi cao, nng cao hiu qu hot ng t tng hnh s, bo m quyn, li ch hp php ca cng dn ni chung, ngi tham gia t tng ni ring trong qu trnh iu tra, truy t, xt x v n hnh s. Theo chng ti, vic hon thin phi p ng cc yu cu c bn sau y: - Mt l, p ng yu cu ci cch t php theo hng phn nh r thm quyn qun l hnh chnh vi trch nhim, quyn hn t php trong hot ng t tng hnh s; tng quyn hn, trch nhim cho iu tra vin, Kim st vin, Thm phn. C nh vy, hot ng t tng mi ch ng, khch quan, hiu qu; ngi tin hnh t tng mi phn ng kp thi vi tnh hnh v dm t mnh chu trch nhim v cc quyt nh ca mnh;
- 126 - Hai l, m bo quyn hn phi i i vi trch nhim trong hot ng t tng ca ngi tin hnh t tng. Khng xy ra tnh trng quyn hn ca mt ngi, cn trch nhim li thuc v ngi khc hoc tnh trng quyn hn th quy nh c th nhng trch nhim th chung chung. Ch khi quyn hn i lin vi trch nhim th ngi tin hnh t tng mi thn trng hn trong thc hin nhim v t tng ca mnh gp phn x l v n ng n, khch quan; - Ba l, m bo nguyn tc c lp trong t tng hnh s. Ngi trc tip tin hnh cc hot ng t tng phi l ngi c quyt nh cc vn lin quan n vic gii quyt v n; - Bn l, cc quy nh phi m bo tnh kh thi. Nhim v, quyn hn c quy nh phi c bo m thc hin bng cc quy nh ca php lut, bng cc bin php t chc v c s kim tra, gim st c th, cht ch v.v Qua phn tch, nh gi cc quy nh ca php lut hin hnh v yu cu ca vic hon thin B lut t tng hnh s v nhim v, quyn hn v trch nhim ca ngi tin hnh t tng, chng ti c mt s kin ngh nh sau: - Phn bit r hn nhim v, quyn hn ca Th trng c quan iu tra, Vin trng Vin kim st, Chnh n trong vic t chc, ch o hot ng t tng v ca iu tra vin, Kim st vin, Thm phn trong tin hnh t tng i vi v n c th. Tng quyn hn, trch nhim cho iu tra vin, Kim st vin, Thm phn trong hot ng t tng. y l ni dung rt quan trng trong vic hon thin quy nh ca B lut t tng hnh s v nhim v, quyn hn, trch nhim ca ngi tin hnh t tng nhm p ng yu cu ci cch t php (tng cng tranh tng, m bo dn ch, cng khai cc hot ng t tng, gn quyn hn vi trch nhim ca ngi tin hnh t tng), nng cao hiu qu hot ng t tng v bo m tnh kp thi ca hot ng t tng i vi tng v n c th, bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. Th trng C quan iu tra, Vin trng Vin kim st, Chnh n Ta n ch thc hin cc nhim v hnh chnh t php v pht ng qu trnh t tng thuc
- 127 chc nng, thm quyn ca c quan mnh (nh quyt nh khi t v n, quyt nh phn cng iu tra vin, Kim st vin, Thm phn); Cc nhim v, quyn hn t tng c th lin quan n gii quyt v n (nh ra cc quyt nh p dng bin php ngn chn, cc quyt nh v gii quyt thc cht v n nh tm nh ch, nh ch, kt lun iu tra, ngh truy t, quyt nh truy t, a v n ra xt x) do iu tra vin, Kim st vin, Thm phn c phn cng thc hin v chu trch nhim trc php lut; khng nn tnh trng ngi trc tip thc hin cc bin php t tng th khng c thm quyn quyt nh v ngc li, ngi c thm quyn quyt nh th ch nghe bo co m khng trc tip tin hnh t tng lm cho cc quyt nh t tng kh c th chnh xc, khch quan. Hn na tnh trng ny cng d dn n trch nhim khng r rng gia nhng ngi tin hnh t tng; T nhng phn tch trn, v c cu BLTTHS ch cn iu khon quy nh nhim v, quyn hn hnh chnh t php ca Th trng c quan iu tra, Vin trng Vin kim st, Chnh n (khng bao gm nhim v, quyn hn t tng) v iu khon quy nh nhim v, quyn hn t tng ca iu tra vin, Kim st vin, Thm phn (bao gm c ca Th trng, Ph Th trng c quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Chnh n, Ph Chnh n khi h trc tip tin hnh t tng i vi v n). T gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, cn sa i cc iu 34, iu 35, iu 36, iu 37, iu 38, iu 39, iu 80, iu 81 BLTTHS theo hng giao cho iu tra vin, Kim st vin, Thm phn c phn cng ch ta phin ta thm quyn p dng ton b cc bin php ngn chn, cng nh ph chun ca Vin kim st i vi bin php ngn chn tm gi (gia hn), tm giam ca C quan iu tra, tng ng ty theo giai on t tng. L ngi trc tip tin hnh t tng, iu tra vin, Kim st vin, Thm phn l ngi hiu r hn ai ht cc cn c cng nh s cn thit p dng, thay i hay hy b cc bin php ngn chn i vi ngi b tm gi, b can, b co. Trn thc t, theo quy nh ca BLTTHS hin hnh th quyt nh p dng, hy b, thay i bin php ngn chn
- 128 ca Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Chnh n, Ph Chnh n Ta n cng do iu tra vin, Kim st vin, Thm phn xut. Mt khc, giao cho iu tra vin, Kim st vin, Thm phn thm quyn ny s nng cao trch nhim ca h trong iu tra, truy t v xt x; trnh c tnh trng da dm, n y nhau trong vic quyt nh p dng, hy b hay thay i bin php ngn chn v chu trch nhim v quyt nh . Chng ti cho rng, vi cc iu kin b nhim c tiu chun ha (c trnh i hc lut, c o to nghip v t tng t php, c kinh nghim lu nm trong cng tc php lut, p ng cc tiu chun chnh tr, o c), iu tra vin, Kim st vin, Thm phn hon ton c iu kin giao cho thm quyn p dng cc bin php ngn chn. Ngh quyt s 49-NQ/TW v Chin lc Ci cch t php n nm 2020 cng khng nh Phn nh r thm quyn qun l hnh chnh vi trch nhim, quyn hn t php trong hot ng t tng t php theo hng tng quyn v trch nhim cho iu tra vin, Kim st vin v Thm phn h ch ng trong thc thi nhim v, nng cao tnh c lp v chu trch nhim trc php lut v cc hnh vi v quyt nh t tng ca mnh [27, tr.1823]; ng thi, cc iu lut ny cn c b sung thm mt khon l Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, iu tra vin, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Kim st vin, Chnh n, Ph Chnh n Ta n, Thm phn C trch nhim bo m cho nhng ngi tham gia t tng thc hin cc quyn t tng ca mnh theo quy nh ca php lut v c th ha trch nhim ny trong cc giai on t tng c th. Bi v, BLTTHS hin hnh khng c quy nh c th v trch nhim ca c quan, ngi tin hnh t tng bo m cho ngi tham gia t tng, nht l ngi b tm gi, b can, b co, ngi bo cha, ngi bo v quyn li ca ng s thc hin cc quyn do php lut quy nh. Thc tin t tng cho thy khng t cc trng hp c quan, ngi tin hnh t tng khng nhng khng to iu kin m cn cn tr ngi tham gia t tng thc hin cc quyn t tng m php lut quy nh; nhng vic khng c coi l vi phm t tng. V d, im a
- 129 khon 2 iu 58 BLTTHS quy nh ngi bo cha c quyn c mt khi ly li khai ca ngi b tm gi, khi hi cung b can. Th nhng, trong BLTTHS li khng c quy nh trch nhim ca iu tra vin to iu kin ngi bo cha c mt. V th, trn thc t nhiu trng hp iu tra vin khng to iu kin, thm ch gy kh khn cho vic c mt ca ngi bo cha. V theo iu cng khng c coi l vi phm lut t tng hnh s, iu tra vin khng vi phm trch nhim ca mnh. - Quy nh r hu qu t tng v trch nhim i vi vic vi phm cc quy nh v quyn hn, trch nhim ca c quan, ngi tin hnh t tng. Theo chng ti, mi trng hp khng thc hin hoc thc hin khng ng quyn hn, trch nhim c quy nh trong BLTTHS lin quan n quyn, li ch hp php ca ngi tham gia t tng, nht l lin quan n ngi b tm gi, b can, b co u phi c coi l vi phm nghim trng th tc t tng hnh s v phi c khc phc bng cc bin php t tng: cc quyt nh tri php lut phi c hy b hoc hy b tin hnh t tng li cho ng php lut, m bo quyn, li ch chnh ng ca ngi tham gia t tng, tnh chnh xc, khch quan trong gii quyt v n hnh s. BLTTHS quy nh giao cho Th trng C quan iu tra, Vin trng Vin kim st quyn hn thay i hoc hy b cc quyt nh khng c cn c v tri php lut ca cp di (iu 34, iu 36). Nh vy, theo quy nh ca cc iu lut th ch khi quyt nh khng c cn c ng thi tri php lut th mi c th b thay i hoc hy b. Hn na, quyt nh c thiu cn c, c tri php lut hay khng l do Th trng C quan iu tra, Vin trng Vin kim st xc nh theo nh gi ch quan ca mnh; vic thay i, hy b quyt nh khng c cn c v tri php lut l hon ton do Th trng C quan iu tra, Vin trng Vin kim st ty nghi quyt nh. R rng, quy nh trn ca BLTTHS l thiu hp l. T gc bo m quyn con ngi ca ngi tham gia t tng, bt k mt quyt nh no ca C quan iu tra, Vin kim st, Ta n m ch cn c mt trong hai iu kin (hoc l thiu cn c hoc l tri php lut) u phi b thay i hoc hy b.
- 130 Theo cc iu 168, iu 179, iu 250, iu 273 BLTTHS th khi pht hin c vi phm nghim trng th tc t tng trong iu tra v n th Vin kim st ra quyt nh tr h s iu tra b sung; c vi phm nghim trng th tc t tng trong iu tra, truy t th Thm phn ra quyt nh tr h s iu tra b sung; khi pht hin c vi phm nghim trng th tc t tng trong iu tra, truy t, xt x th Ta n cp phc thm hoc cp gim c thm hy iu tra hoc xt x li. y l quy nh cn thit bo m cho hot ng t tng c thc hin ng php lut, bo m quyn con ngi ca ngi tham gia t tng. Tuy nhin, BLTTHS khng quy nh v c quan c thm quyn cng cha gii thch vi phm th tc t tng no c coi l nghim trng; cho nn trong thc tin p dng cn rt thiu thng nht. Xung quanh vn trn hin ang c hai cch nhn nhn khc nhau. Mt s kin cho rng BLTTHS nn quy nh mi vi phm th tc t tng thi (m khng cn phi l nghim trng) u l cn c iu tra b sung, iu tra, xt x li. C nh vy, hot ng t tng mi ng php lut, m bo tnh chnh xc, khch quan tuyt i, bo v tt nht quyn, li ch hp php ngi tham gia t tng. kin khc th cho rng, BLTTHS cn quy nh ch nhng vi phm th tc t tng lm cho kt qu gii quyt v n thiu chnh xc, khch quan hoc hn ch n quyn, li ch hp php ca ngi tham gia t tng mi l cn c tr h s iu tra b sung, hy bn n, quyt nh iu tra, xt x li. Hay ni cch khc, vi phm nghim trng th tc t tng l vi phm lm cho kt qu gii quyt v n thiu chnh xc, khch quan hoc hn ch n quyn, li ch hp php ca ngi tham gia t tng. Chng ti cho rng trong iu kin nng lc iu tra vin, Kim st vin, Thm phn cn c nhiu hn ch, cc bo m cho hot ng t tng ang c nhiu kh khn, th tc t tng rt a dng v phc tp th quan im th nht d v l thuyt c th l rt ng nhng cng rt thiu kh thi. Chng ti ng h quan im th hai, cc iu 168, iu 179, iu 250, iu 273 BLTTHS cn quy nh r rng, c th rng cc vi phm th tc t tng lm cho kt qu gii quyt v n thiu chnh xc, khch quan hoc hn
- 131 ch n quyn, li ch hp php ca ngi tham gia t tng l cn c tr h s iu tra b sung, cn c hy bn n, quyt nh ca Ta n iu tra hoc xt x li. 3.1.2.2. Hon thin cc quy nh v quyn v ngha v t tng ca ngi b tm gi (iu 48 BLTTHS), b can (iu 49 BLTTHS), b co (iu 50 BLTTHS) Cc quyn ca ngi b tm gi nh c bit l do tm gi, trnh by li khai, a ra ti liu, vt, yu cu (khon 2 iu 48), ca b can nh c bit b khi t v ti g, trnh by li khai, a ra ti liu, vt, yu cu nhn cc quyt nh t tng (khon 2 iu 49), ca b co nh nhn cc quyt nh t tng, a ra ti liu, vt, yu cu, trnh by kin, tranh lun ti phin ta, khng co bn n, quyt nh (khon 2 iu 50) c quy nh trong BLTTHS thc cht l cc ni dung khc nhau ca quyn t bo v quyn, li ch hp php, quyn t bo cha. Trong khi , c nhng quyn quan trng ca h trong thc t thng b xm phm v nguy c xm phm cao bng cc hnh thc truy bc, dng nhc hnh, tr tht pha ngi tin hnh t tng cng nh ngi tham gia t tng nh quyn c tn trng, bo v tnh mng, sc khe, nhn phm, danh d th khng c quy nh trong BLTTHS. Hn na, tn trng v bo v cc quyn c bn ca cng dn; bo m quyn bt kh xm phm v thn th ca cng dn; bo h tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn ca cng dn l nhng nguyn tc t tng hnh s quan trng c quy nh trong BLTTHS. Th nhng, cc nguyn tc li cha c c th ha trong cc quy nh v quyn ca ngi tham gia t tng, c bit l ngi b tm gi, b can, b co v tng ng l ngha v ca c quan, ngi tin hnh t tng. Quyn t bo cha ca ngi b tm gi, b can, b co l mt quyn rt quan trng trong t tng hnh s. Ngi b tm gi, b can, b co c th s dng bt k bin php no bo v mnh khi s buc ti m khng xm phm quyn, li ch hp php ca ngi khc. Trong cc bin php , bin php gi im lng trong qu trnh t tng c php lut t tng hnh s nhiu nc quy nh. BLTTHS nc ta cng cp n vn ny ti khon 4 iu 209, nhng ch mi giai on xt x v ni dung cng cha r rng y l quyn ca b co hay ch l mt tnh
- 132 hung trong th tc xt hi ti phin ta. Thc tin iu tra, truy t, xt x nc ta cng c nhiu trng hp b can, b co gi thi im lng trong qu trnh iu tra, truy t, xt x, nhng thng thng s im lng c nh gi nh l s tha nhn ti li ca mnh. Theo chng ti, n lc cn quy nh quyn im lng ca ngi b tm gi, b can, b co trong qu trnh t tng hnh s. T nhng phn tch trn, chng ti cho rng cn hon thin cc quy nh v a v php l ca ngi b tm gi, b can, b co bng cch: - B sung cc quyn c tn trng v bo v quyn t do thn th, tnh mng, sc khe, nhn phm, danh d theo quy nh ca php lut; - B sung quyn c im lng ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s v C quan iu tra, Vin kim st v Ta n khng c suy on s im lng ca h nh l mt s tha nhn ti li ca mnh [34, tr.250-251]; - B sung quyn c yu cu c quan, ngi tin hnh t tng bo v tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm; - B sung trch nhim ca c quan, ngi tin hnh t tng bo m cho ngi tham gia t tng thc hin cc quyn t tng ca h theo quy nh ca php lut; trch nhim p dng cc bin php cn thit bo v tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm ca ngi tham gia t tng khi c yu cu; - Sa i im d khon 2 iu 48 BLTTHS theo hng ngi b tm gi c quyn nh ngi khc bo v quyn, li ch hp php. Bi v, quyn t bo v (BLTTHS hin hnh quy nh l quyn t bo cha) ca ngi b tm gi c c th ha trong khon 2 iu lut ny; - Sa i im e khon 2 iu 49, im e khon 2 iu 50 BLTTHS theo hng b can, b co c quyn nh ngi khc bo cha. Bi v, quyn t bo cha ca b can, b co c c th ha trong khon 2 cc iu lut ny. 3.1.2.3. Hon thin cc quy nh v ngi bo cha Ngi bo cha c vai tr rt quan trng trong vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. Ch c ngi bo cha vi trnh nhn thc php l tng ng, a v t tng bnh ng v khng c nguy c li ch b nh
- 133 hng trong qu trnh t tng mi c th thc hin chc nng bo cha, thc hin vic tranh tng bo v quyn li ca ngi b tm gi, b can, b co mt cch hiu qu, khch quan. - Theo quy nh ca iu 56 BLTTHS, ngi bo cha c th l lut s, ngi i din hp php ca ngi b tm gi, b can, b co, bo cha vin nhn dn. Trong , theo iu 10 Lut Lut s th lut s l ngi c trnh i hc chuyn ngnh lut; khng phi l cn b, cng chc, vin chc, s quan Qun i nhn dn v Cng an nhn dn(khon 4 iu 17 Lut Lut s) c cp chng ch hnh ngh; ngi i din hp php ca ngi b tm gi, b can, b co c th l b m, anh ch, ngi gim h ca ngi b tm gi, b can, b co l ngi cha thnh nin hoc ngi c nhc im v th cht hoc tm thn; ngi b tm gi, b can, b co l thnh vin ca thnh vin Mt trn t quc Vit Nam c Mt trn hoc t chc thnh vin ca Mt trn c bo cha vin nhn dn thc hin vic bo cha. Trong s , lc lng bo cha ch yu trong thi gian qua l i ng lut s. Thi gian qua chng ta c nhiu c gng trong vic o to i ng lut s v s lng lut s pht trin khng ngng. Tuy nhin, do c quy nh cm cn b, cng chc, vin chc hnh ngh lut s nn mt s ln ngi trc y hnh ngh bo cha, c trnh , kinh nghim thc tin phi ri b i ng ngi bo cha. Theo bo co ca B T php v thng k ca c quan c thm quyn, t l s lut s hnh ngh so vi dn s cn qu thp (1 lut s/17.000ngi, trong khi t l ny Thi Lan l 1/1.526, Singapore l 1/1.000, Nht Bn l 1/4.546, Hoa k l 1/250). Hn na, s ngi bo cha c kinh nghim cng hn ch. V vy, hng nm ch c khong 20% s v n hnh s c ngi bo cha tham gia [18, tr.14-18]. iu nh hng rt ln n vic bo m quyn bo cha trong t tng hnh s. Khng th ni n tranh tng bnh ng khi c ngi buc ti m khng c ngi bo cha tng ng. T nhng phn tch trn, chng ti cho rng trong iu kin hin nay khng nn hn ch, m phi m rng phm vi tham gia ca i ng cn b c kin thc
- 134 php lut, khng c quyn, li ch lin quan n v n vo vic bo cha trong v n hnh s. Khng nn tnh trng c quyn hnh ngh lut s nh hin nay. ng thi c th h thp tiu chun ca ngi bo cha nhiu ngi c th tham gia bo cha (v d: tt c nhng ngi l Thm tra vin ngnh Ta n, Kim tra vin ngnh Kim st cc cp sau khi ngh hu u c th lm ngi bo cha ngay vi iu kin c ng k hnh ngh). C nh vy, x hi mi li cun c ng o ngi c kin thc php lut thc hin vic bo cha trong v n hnh s, tng cng vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s. - Hon thin quy nh v a v t tng ca ngi bo cha trong t tng hnh s. Trc tin, cn sa i khon 4 iu 56 BLTTHS theo hng i vi ngi b tm gi th thay cho vic cp giy chng nhn ngi bo cha trong vng 24 gi bng vic C quan iu tra chp nhn ngay cho ngi c chng ch hnh ngh lut s bo v quyn li cho ngi b tm gi. Ngi bo cha tham gia t tng, thc hin vic tranh tng bo cha cho b can, b co. Thc tin t tng nc ta thi gian qua cho thy, a s cc trng hp, ngi bo cha nghin cu h s v n do c quan iu tra lp thc hin vic bo cha ca mnh. Rt t trng hp ngi bo cha t mnh thu thp chng c bo cha, tuy quyn thu thp chng c c quy nh cn rt hn ch. R rng, ngi bo cha kh c th s dng h s buc ti ca C quan iu tra, Vin kim st g ti c nu t mnh khng thu thp cc chng c g ti. V vy, theo chng ti cn hon thin iu 58 BLTTHS theo hng bo m ti a cho ngi bo cha thu thp chng c, c mt trong cc hot ng iu tra. C th l: 1/ B sung trch nhim C quan iu tra thng bo trc cho ngi bo cha thi gian, a im hi cung b can. im b khon 2 iu 58 BLTTHS ch quy nh quyn ca ngi bo cha ngh C quan iu tra bo trc thi gian, a im hi cung b can nhng khng quy nh trch nhim ca C quan iu tra; cho nn trong thc tin lut s gp rt nhiu kh khn trong vic c mt trong cc bui hi cung b can; 2/ Quy nh quyn ca ngi bo cha hi ngi b tm gi, b can m
- 135 khng cn s ng ca iu tra vin; 3/ B sung quyn ca ngi bo cha c mt v t cu hi trong khi ly li khai ca ngi b hi, ngi lm chng ca iu tra vin. 3.1.3. Hon thin cc quy nh v bin php ngn chn 3.1.3.1. Hon thin cc quy nh v cc cn c p dng bin php ngn chn Trc tin, cn sa i khon 1 iu 88 BLTTHS v cn c p dng tm giam theo hng tm giam ch c th c p dng i vi b can, b co nu c cn c c th khng nh rng h c th tip tc phm ti, c th b trn hoc cn tr vic iu tra, truy t, xt x hoc thi hnh n. im a khon 1 iu 88 BLTTHS quy nh b can, b co phm ti rt nghim trng, ti c bit nghim trng l c th b tm giam m khng cn cn c no khc l bt hp l, khng ph hp vi t tng bo m quyn con ngi trong t tng hnh s. Bi v: - Th nht, b can, b co cha phi l ngi c ti v bin php tm giam khng phi l hnh pht. Theo nguyn tc suy on khng c ti, mt ngi ch b coi l phm ti khi c bn n kt ti ca Ta n c hiu lc php lut. B can, b co mi ch b nghi thc hin ti phm nn cha th p dng i vi h bin php trch nhim hnh s. Bin php cng ch c p dng y ch l bin php t tng nhm mc ch khng b can, b co tip tc phm ti, trn hoc cn tr qu trnh t tng. T gc bo m quyn con ngi, khng th c suy lun mt cch n gin, my mc rng mt ngi phm ti rt nghim trng hoc ti c bit nghim trng l c th phm ti tip, trn trnh hoc cn tr cc hot ng t tng t c th bt tm giam. Thc tin cho thy rng nhiu trng hp ngi phm ti rt nghim trng, thm ch c bit nghim trng (nht l phm ti do v , phm cc ti c tnh cht kinh t) vn c th c ti ngoi m vn khng phm ti tip, khng cn tr iu tra, truy t, xt x; - Th hai, iu tri vi mc ch, cn c p dng bin php ngn chn chung. Quy nh ti im a khon 2 iu 88 BLTTHS khng th hin c mc ch cng nh cn c p dng bin php ngn chn c quy nh ti iu 79 BLTTHS.
- 136 Theo quan im trit hc Mc-Lnin v cp phm tr ci chung, ci ring th ci chung tn ti trong ci ring; ci ring cha ng ci chung v c ci ring c th ca mnh. iu 79 BLTTHS quy nh cn c p dng bin php ngn chn chung th bt k bin php ngn chn no c p dng cng cn c mt trong nhng cn c l: 1/ B can, b co c th phm ti tip (ti ang thc hin hoc ti phm khc); 2/ B can, b co gy kh khn cho hot ng iu tra, truy t, xt x (nh b trn, cn tr iu tra, truy t, xt x); hoc 3/ Cn bo m cho vic thi hnh n sau (trong trng hp c bn n kt ti c hiu lc php lut). Quy nh ca im a khon 2 iu 88 BLTTHS khng c mt trong nhng cn c p dng bin php ngn chn chung no. iu 79 BLTTHS cng khng quy nh ngoi l rng trng hp phm ti rt nghim trng, c bit nghim trng th khng cn cc cn c trn; - Th ba, quy nh cn c p dng bin php tm giam ti im a khon 2 iu 88 BLTTHS to ra kh nng ty tin trong p dng bin php tm giam, bin php ngn chn nghim khc nht trong t tng hnh s nc ta, nh hng nghim trng n quyn t do thn th ca b can, b co. Thc tin t tng hnh s cho thy ang tn ti khng t nhng trng hp cc c quan tin hnh t tng p dng bin php tm giam thun tin cho hot ng t tng ca mnh m khng h vi phm php lut. Vic p dng bin php tm giam s thun tin cho hi cung ca iu tra vin, triu tp ca Vin kim st, ca Ta n m khng phi lm th tc triu tp, khng s b can, b co vng mt v.v Ngoi ra, cng cn sa i im b khon 1 iu 88 BLTTHS theo hng cn c p dng bin php ngn chn r rng, minh bch hn trnh lm dng trn thc t. Theo quy nh trn th b can, b co phm ti t nghim trng, nghim trng m BLHS quy nh hnh pht t trn hai nm v c cn c cho rng ngi c th trn hoc cn tr vic iu tra, truy t, xt x hoc c th tip tc phm ti th c th b tm giam. y c hai vn cn lu : 1/ S rt thiu thng nht trong xc nh ti phm c th b tm giam; v khng bit nn hiu hnh pht quy nh trn hai nm l nh th no. Thng thng trong BLTTHS v BLHS, ngi lm lut thng ly mc cao nht ca khung hnh pht c quy nh lm cn c
- 137 trong cc quy phm php lut khc. V vy, phi chng cn quy nh b can, b co phm ti t nghim trng, nghim trng m BLHS quy nh mc cao nht ca khung hnh pht t trn hai nm th mi c th p dng tm giam; 2/ Khng nn quy nh c cn c cho rng mt cch chung chung v hon ton nh gi mang tnh ch quan ca ngi p dng. V iu lut quy nh nh vy, nn trn thc t khi ngh Vin kim st ph chun quyt nh tm giam, C quan iu tra ch lm cng vn vi nhn nh mang tnh ch quan l b can c th trn, phm ti tip hoc m bo cho hot ng iu tra m khng km theo c s khng nh hoc chng c c th no. M mt khi b can b tm giam th rt t c thay i hoc hy b trong cc giai on t tng tip theo v Ta n cng rt hn ch trong vic cho b co c hng n treo hoc x pht bng cc hnh pht khng phi t; nhiu trng hp Ta n ch x thng n (pht t bng thi hn tm giam). iu nh hng rt ln ti quyn, li ch hp php ca ngi phm ti, v hu qu php l bt li i vi ngi b pht t, ngi c hng n treo v ngi b pht bng cc hnh pht khng phi t rt khc nhau. Theo nghin cu ngu nhin ca chng ti, trong s 120 b co b tm giam v ti nghim trng khng c b co no c hy b hoc thay i bin php tm giam v cng khng b co no c hng n treo hoc p dng hnh pht khng phi t khc; trong s 223 b can, b co phm ti t nghim trng, c 128 b can b p dng bin php tm giam, trong s c 19 ngi c thay i bng bin php cm i khi ni c tr trong qu trnh t tng v ch 5 ngi c hng n treo. Nh vy, BLTTHS cn quy nh cn c p dng tm giam l ngi c thm quyn phi c cn c c th khng nh kh nng thc t b can, b co tip tc phm ti, b trn hoc cn tr vic iu tra, truy t, xt x hoc thi hnh n. Cc cn c c th khng th l nhn nh chung chung, mang yu t ch quan ca ngi c thm quyn p dng m phi c chng minh bng cc chng c c th, cc nh gi khch quan trn c s ti phm c thc hin, hon cnh khch quan ca vic phm ti, cc yu t nhn thn ca b can, b co. Vi sa i nh vy, quy nh ca iu 88 BLTTHS mi ph hp vi iu 79 BLTTHS, trnh c s ty
- 138 tin trong p dng cc bin php bt, tm gi, tm giam, nhng bin php cng ch nghim khc nht trong t tng hnh s nc ta. ng thi vi vic hon thin cn c p dng bin php tm giam nu trn, cn nghin cu sa i khon 1 iu 303 BLTTHS v cn c bt, tm gi, tm giam i vi ngi cha thnh nin t 14 tui n di 16 tui phm ti theo hng thu hp phm vi p dng cc bin php ngn chn nghim khc ny i vi ngi cha thnh nin phm ti, p ng chnh sch nhn o ca Nh nc ta v nguyn tc coi trng gio dc, phng nga i vi ngi cha thnh nin phm ti. Nghin cu iu 12 BLHS v iu 303 BLTTHS, chng ti thy cn c p dng bt, tm gi, tm giam i vi ngi cha thnh nin t 14 tui n di 16 tui phm ti c quy nh ti khon 1 iu 303 khng c g khc vi ngi thnh nin. Bi v theo iu 12 BLHS th ngi cha thnh nin t 14 tui n di 16 tui ch phi chu trch nhim hnh s v ti phm rt nghim trng do c hoc ti phm c bit nghim trng; hay ni cch khc ngi t 14 tui n di 16 tui ch c th tr thnh b can, b co khi phm ti rt nghim trng do c , ti c bit nghim trng. Vic quy nh loi ti rt nghim trng do c , ti c bit nghim trng lm cn c tm giam (cng nh bt k bin php ngn chn no khc) b can, b co t 14 tui n di 16 tui l tha, khng cn thit. Nh vy, theo quy nh ca BLTTHS hin hnh th ngi cha thnh nin t 14 tui n di 16 tui phm ti l c th b bt, tm gi, tm giam trong mi trng hp m khng cn thm mt cn c no khc. Trong khi , ngi cha thnh nin t 16 tui n di 18 tui phi chu trch nhim hnh s v mi ti phm, nhng theo khon 2 iu 303 BLTTHS h ch c th b bt, tm gi, tm giam trong trng hp phm ti nghim trng do c , phm ti rt nghim trng hoc phm ti c bit nghim trng. T , theo chng ti, ch cn quy nh hai cn c bt, tm giam b can, b co cha thnh nin t 14 tui n di 16 tui trong trng hp c c s khng nh rng b can, b co: 1/ c th tip tc phm ti hoc 2/ c th trn. Cn cn c v loi ti th l vic ng nhin theo quy nh ca php lut; cn c b can, b
- 139 co c th gy kh khn cho hot ng iu tra, truy t, xt x th khng cn thit phi t ra i vi la tui ny. 3.1.3.2. Hon thin cc quy nh v thay i, hy b bin php ngn chn Hon thin cc quy nh v thay i, hy b bin php ngn chn ni chung, bin php tm giam ni ring trong cc giai on t tng theo hng ngi c thm quyn phi thay i, hy b bin php khi khng cn cn c hoc ht thi hn php lut quy nh. Vi tinh thn , c th hon thin mt s iu lut nh sau: - Sa i cn c hy b bin php tm giam trong giai on iu tra. Theo khon 6 iu 120 BLTTHS th trong khi tm giam, nu xt thy khng cn thit th C quan iu tra phi kp thi ngh Vin kim st hy b vic tm giam Chng ti cho rng cn c xt thy khng cn thit hy b bin php tm giam l khng xc nh, hon ton mang tnh ch quan ca ngi p dng; v vy, trong thc tin t l bin php tm giam b hy b trong giai on iu tra l rt thp, hu nh khng c. Trong 640 b can b tm giam m chng ti kho st, hu nh khng c b can no c hy b bin php tm giam trong giai on iu tra; cn thay i tm giam bng bin php ngn chn khc th rt t. Trong thc tin t tng, cc trng hp tm giam, nht l tm giam i vi b can phm ti t nghim trng, ti nghim trng theo cn c l h c th cn tr vic iu tra (nh thng cung, khng c mt khi triu tp, mua chuc ngi lm chng); th khi kt thc iu tra, cn c s khng cn na. Th nhng cho thun tin, Vin kim st khng hy b hoc thay i bin php tm giam . V vy, cn sa i khon 6 iu 120 BLTTHS nh sau: Trong khi tm giam, nu cn c p dng bin php tm giam khng cn na th C quan iu tra phi kp thi ngh Vin kim st hy b vic tm giam. C nh vy mi lm cho vic p dng bin php c cn c r rng, nng cao trch nhim ca c quan tin hnh t tng v th hin c th nguyn tc tn trng v bo v quyn c bn ca cng dn l khi tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng phi thng xuyn kim tra tnh hp php v s cn thit ca nhng bin php p dng, kp thi hy b hoc thay i nhng bin php .
- 140 - B sung vo khon 2 iu 166, iu 177 BLTTHS cn c p dng, thay i, hy b bin php ngn chn. Cc iu lut ny ch quy nh thm quyn ca Vin kim st, Ta n trong vic p dng, thay i, hy b bin php ngn chn m khng quy nh cn c ca vic p dng, thay i hoc hy b . iu ny to ra s ty tin trong thc tin iu tra, truy t, xt x. V vy, theo chng ti cn sa i, b sung cc iu lut trn theo hng: sau khi nhn h s v n, Vin kim st, Ta n c quyn p dng bin php ngn chn khi c cn c c quy nh ti cc iu 88, iu 91, iu 92, iu 93 BLTTHS; c trch nhim thay i hoc hy b cc bin php ngn chn khi khng cn cn c p dng. - ng thi, vi nhng phn tch trn, cn hon thin iu 94 BLTTHS theo hng: 1/ Khi v n b nh ch th mi bin php ngn chn p dng u phi c hy b; 2/ Khi thi hn p dng bin php ngn chn ht th bin php phi c hy b; 3/ C quan iu tra, Vin kim st, Ta n phi hy b bin php ngn chn hoc thay th bng mt bin php khc khi khng cn cn c p dng. 3.1.4. Hon thin cc quy nh v th tc iu tra, truy t, xt x 3.1.4.1. Hon thin cc quy nh v th tc khi t, iu tra - Hon thin quy nh ca khon 2 iu 103 BLTTHS v vic xc minh tin bo v ti phm. Theo quy nh ca khon 2 iu 103 BLTTHS hin hnh th sau khi nhn c t gic, tin bo v ti phm, kin ngh khi t, C quan iu tra trong phm vi trch nhim ca mnh phi kim tra, xc minh ngun tin v quyt nh vic khi t hoc quyt nh khng khi t v n hnh s. Do v n cha c khi t v BLTTHS cng khng quy nh th tc kim tra, xc minh t gic, tin bo v ti phm, cho nn trong thc tin C quan iu tra rt lng tng trong vic s dng cc bin php, th tc kim tra, xc minh. V d: ly li khai ca ngi bit s vic vi t cch g? Quyn v ngha v ca nhng ngi ra sao? C c s dng cc bin php iu tra nh khm xt, thu gi ti liu, vt chng hay khng R rng, vic iu tra, xc minh tin bo v ti phm khng th l bin php hnh chnh m l bin php t tng hnh s. Tuy nhin, khi BLTTHS khng quy nh m trc khi v n c khi t, C quan iu tra p
- 141 dng cc bin php iu tra, xc minh nu trn, v nguyn tc l tri php lut, xm phm quyn con ngi ca cng dn. Th nhng, c th ni nu khng p dng cc bin php iu tra m BLTTHS quy nh th vic iu tra, xc minh t gic, tin bo v ti phm s khng thc hin c. V vy, to c s php l cho hot ng iu tra, xc minh tin bo v ti phm ca C quan iu tra, trnh c vi phm quyn con ngi ca cng dn, cn b sung vo khon 2 iu 103 BLTTHS quy nh cho php C quan iu tra p dng cc bin php iu tra c quy nh trong B lut ny kim tra, xc minh t gic, tin bo v ti phm, kin ngh khi t nhm xc nh cn c khi t v n hnh s. - Sa i iu 13, khon 1 iu 104 BLTTHS theo hng hy b thm quyn khi t v n hnh s ca Ta n. Bi v: 1/ Quy nh thm quyn khi t v n hnh s l tri vi nguyn tc phn nh chc nng t tng trong t tng hnh s. Ta n khng th va thc hin chc nng buc ti, thc hin u vo, va thc hin chc nng xt x, thc hin u ra ca t tng hnh s; 2/ Ta n khng th bo m phn quyt khch quan i vi nhng v n m chnh Ta n quyt nh khi t. Mc d BLTTHS khng quy nh thm quyn ca Hi ng xt x khi t b can, th nhng trn thc t, tuyt i a s cc trng hp Hi ng xt x u quyt nh khi t v n iu tra v hnh vi phm ti ca mt hoc nhiu ngi c th. Nh vy, thc cht Hi ng xt x hng vic buc ti v con ngi c th. Hn na, y c coi nh l thnh tch pht hin ti phm ca truy t. Vy th, khi khi t v n hnh s th liu Ta n c khch quan khi phn quyt v vic c ti hay khng c ti ca b co khi xt x. Cu tr li chc chn l khng th hon ton khch quan, t nhiu vn c nhng tc ng nht nh. - Sa i khon 2 iu 105 BLTTHS theo hng khi ngi yu cu khi t v n rt yu cu vo bt k thi im no trc khi bn n c hiu lc php lut th v n phi c nh ch. m bo hiu qu ca hot ng t tng hnh s, thc hin chnh sch nhn o ca Nh nc, bo v li ch ca ngi b hi cng nh ngi c hnh vi nguy him cho x hi, iu 105 BLTTHS quy nh v n v
- 142 mt s ti phm ch c khi t theo yu cu ca ngi b hi. Nh vy, ngoi du hiu ni dung l c du hiu ca ti phm, yu cu ca ngi b hi l cn c hnh thc ca vic khi t v n hnh s. Trong nhng trng hp quy nh ny, du hiu ca ti phm v yu cu khi t ca ngi b hi l hai cn c cn v c quan iu tra ra quyt nh khi t v n hnh s; thiu mt trong hai cn c th v n khng c khi t. Trong qu trnh gii quyt v n, nu mt trong hai cn c mt i th v n phi c nh ch. V nguyn tc, bo v quyn v li ch ca mnh, ngi b hi c th rt yu cu khi t vo bt k thi im no trc khi bn n, quyt nh ca Ta n trong v n c hiu lc php lut; v v vy, v n phi c nh ch tng ng thi im . Vic khon 2 iu 105 BLTTHS quy nh v n ch phi c nh ch trong trng hp ngi b hi rt yu cu khi t v n trc ngy m phin ta s thm l tri vi bn cht t tng cng nh mc ch ch nh t tng quan trng, nhn o ny. V vy, theo chng ti, khon 2 iu 105 BLTTHS cn c quy nh li nh sau: Trong trng hp ngi yu cu khi t rt yu cu trc khi bn n, quyt nh c hiu lc php lut, th v n phi c nh ch. - B sung mt s quyn ca b can trong giai on iu tra: + Quyn c c mt ngi bo cha khi b hi cung v trch nhim ca iu tra vin bo m quyn ca b can. Ngi bo cha c thu hoc ch nh trong nhng trng hp lut nh gip b can v php l trong vic bo v quyn, li ch hp php ca mnh. thc hin tt trch nhim ca mnh, ngi bo cha phi nm bt c ch ca thn ch, thu thp chng c, nht l chng c g ti. V vy, trong qu trnh hi cung, b can c quyn c s c mt ngi bo cha. Trch nhim ca iu tra vin l phi bo m s c mt ca ngi bo cha nh: thng bo cho ngi bo cha thi gian, a im hi cung, gii thch cho b can quyn c c mt ngi bo cha, c th quy nh trong mt s trng hp b can c quyn t chi khai bo khi vng mt ngi bo cha Vic hi cung vng mt ngi bo cha ch trong trng hp C quan iu tra thng bo hp l
- 143 nhng ngi bo cha khng th c mt hoc thy khng cn thit phi c mt hay trng hp b can ng vi s vng mt ; + Quyn c yu cu i cht trong qu trnh iu tra. y l mt trong nhng bin php thc hin quyn t bo cha ca b can trong giai on iu tra. Vic i cht ngay trong giai on iu tra gip cho c quan tin hnh t tng c cch nhn khch quan hn trong vic xc nh cc tnh tit ca v n, m bo cho hot ng iu tra, truy t, xt x chnh xc, khch quan; bo m quyn v li ch hp php ca ngi b tm gi, b can, b co. 3.1.4.2. Hon thin cc quy nh v th tc xt x - Sa i iu 179 BLTTHS v quyt nh tr h s iu tra b sung trong giai on xt x. Theo quy nh ca BLTTHS hin hnh th mc d cu ch th hin c khc nhau nhng v bn cht th cc cn c tr h s iu tra b sung trong giai on truy t (iu 168 BLTTHS) v trong giai on xt x c bn l ging nhau. Theo chng ti, cc quy nh trn ca BLTTHS l thiu hp l t gc chc nng t tng v mi quan h t tng ca cc c quan tin hnh t tng v c gc bo m quyn con ngi ca b can, b co trong t tng hnh s. T gc chc nng t tng v mi quan h t tng, C quan iu tra v Vin kim st u thc hin chc nng buc ti; Vin kim st ch o hot ng iu tra; C quan iu tra thc hin iu tra phc v cho vic truy t ca Vin kim st. V vy, c th ni khi cha chng c buc ti, cn truy cu trch nhim hnh s thm ngi, thm ti, khi c vi phm nghim trng th tc t tng xm phm quyn li ch hp php ca ngi tham gia t tng u c th l cn c Vin kim st tr h s iu tra b sung. Th nhng n giai on xt x th vn li khc, Ta n thc hin chc nng xt x (phn x gia vic buc ti v vic bo cha) ch khng phi buc ti v hon ton c lp trong hot ng xt x ca mnh; quan h gia Ta n v Vin kim st ch yu l quan h ch c ln nhau. V vy, khng th thng qua ch nh tr h s iu tra b sung bin Ta n thnh c quan buc ti bng bt c gi no, buc ti bt k ai. Vic truy cu trch nhim hnh s thm ngi, thm ti, truy cu trch nhim hnh s v ti nng
- 144 hn thuc chc nng buc ti ca C quan iu tra, Vin kim st ch khng phi ca Ta n. Ta n ch tr h s iu tra b sung trong trng hp thiu nhng chng c nh gi v v n hoc c vi phm nghim trng th tc t tng trong khi t, iu tra, truy t v n m nu cn c vo kt qu t tng c vi phm th s nh hng n tnh ng n, khch quan trong phn quyt ca mnh. T gc bo m quyn con ngi ca ngi tham gia t tng, vic quy nh Ta n c quyn tr h s iu tra b sung khi c cn c cho rng b co phm mt ti khc hoc c ng phm khc l v hnh dung bin Ta n thnh c quan buc ti, gy hu qu xu cho b co hoc ngi khc trc khi Ta n m phin ta, iu tra cng khai v phn quyt trn c s chng c c xc nh ti phin ta v kin tranh lun ca cc bn tranh tng. iu tri vi bn cht ca xt x v nguyn tc ca Nh nc php quyn. Trong khoa hc lut t tng hnh s cng c nhng kin cn i xa hn khi cho rng Ta n ch quyt nh tr h s iu tra b sung trong trng hp c vi phm nghim trng th tc t tng hoc khi Vin kim st yu cu; cn trong trng hp chng c khng y th Ta n c th tuyn khng c ti [15, tr.25], thm ch c quan im tr h s iu tra b sung ch trong trng hp khi Vin kim st yu cu [49, tr.83]. Chng ti cho rng, nhng kin trn cng c phn hp l, nht l trong h thng t tng tranh tng. Cn i vi h thng t tng xt hi, d c yu t tranh tng v ngoi quan h ch c, cn c quan h phi hp nhm mc ch chung l u tranh phng chng ti phm, th cc quan im l hi cng nhc, tnh kh thi thp. Trong thc tin, vic thiu chng c nhiu khi khng phi l buc ti, m l phn quyt v v n mt cch chnh xc, khch quan, khng lt ti phm, khng lm oan ngi khng c ti. V vy, BLTTHS quy nh cn c tr h s iu tra b sung trong trng hp cn thiu chng c quan trng khng th b sung ti phin ta m thiu n Ta n khng th phn quyt v v n l hp l v thc t trong iu kin nc ta hin nay.
- 145 T nhng phn tch trn, chng ti cho rng cn hon thin khon 1 iu 179 BLTTHS nh sau: 1. Thm phn ra quyt nh tr h s cho Vin kim st iu tra b sung trong nhng trng hp sau y: a/ Khi cn thu thp thm nhng chng c quan trng khng th b sung ti phin ta m thiu n Ta n khng th ra phn quyt v v n; b/ Khi pht hin c vi phm nghim trng th tc t tng. - B sung vo iu 207 BLTTHS mt khon quy nh v trnh t xt hi ca nhng ngi tin hnh t tng, trch nhim xt hi v trnh t c xt hi ca nhng ngi tham gia t tng theo hng ti phin ta: + Khi xt hi Kim st vin hi trc ri n ngi bo cha v nhng ngi tham gia t tng c yu cu xt hi. Hi ng xt x ch thc hin vic xt hi khi c tnh tit cha c lm sng t; + Khi c xt hi, b co phi c xt hi trc, ri n ngi tham gia t tng khc. Hon thin nh trn l nhm p ng yu cu xt x cng khai, dn ch ca phin ta hnh s. Thc ra th th t cc iu lut ca Chng xt x BLTTHS v th tc xt hi ti phin ta cng phn no th hin trnh t ny [45, tr.37-45]. - B sung mt on vo khon 1 iu 217 BLTTHS v trnh t pht biu khi tranh lun nh sau: Trong trng hp v n c khi t theo yu cu ca ngi b hi, th tip theo li lun ti ca Kim st vin, ngi b hi hoc ngi i din hp php ca h trnh by li buc ti. iu ny c ngha rt quan trng m bo li ch ca ngi b hi v to iu kin h c th trnh c nhng hu qu bt li do yu cu khi t c th xy ra (nh phi chu n ph nu Ta n tuyn khng c ti, c th b yu cu x l v ti vu khng). C nh vy mi ph hp vi quy nh ca iu 51 BLTTHS v bn cht ca tranh lun l c buc ti ri mi n bo cha. Khi ngi b hi cha trnh by li buc ti th ngi bo cha v b co cha th trnh by li bo cha c. chnh l s khc bit trong th tc tranh lun gia v n thng thng v v n c khi t theo yu cu ca ngi b hi.
- 146 - Hon thin iu 221 BLTTHS v vic xem xt vic rt quyt nh truy t ti phin ta. Theo quy nh ca khon 1 iu 221 BLTTHS th trong trng hp ti phin ta Kim st vin rt mt phn quyt nh truy t th Hi ng xt x vn tip tc xt x. Tuy nhin, chng ti cho rng khon ny ca iu lut l khng hon chnh: t gc ni dung, quy nh khng nu r v t gc ngn ng th hin, quy nh cng cha hon chnh l Hi ng xt x s tip tc xt x nh th no? Phm vi xt x s ra sao? Thc t th Hi ng xt x s tip tc xt x v phn quyt nh truy t khng b rt. Theo chng ti, thc tin hon ton ph hp vi bn cht ca hot ng t tng hnh s: Ta n ch xt x nhng ngi v hnh vi m Vin kim st truy t. V vy, theo chng ti khon 1 iu 221 BLTTHS cn c hon thin theo hng b sung thm mt mnh l trong trng hp ti phin ta Kim st vin rt mt phn quyt nh truy t th Hi ng xt x vn tip tc xt x v phn quyt nh truy t khng b rt. Khon 2 iu 221 BLTTHS quy nh trong trng hp Kim st vin rt ton b quyt nh truy t trc khi ngh n, Hi ng xt x yu cu nhng ngi tham gia t tng ti phin ta trnh by kin v vic rt truy t ; v khon 2 iu 222 BLTTHS quy nh trong trng hp Kim st vin rt ton b quyt nh truy t th Hi ng xt x vn gii quyt nhng vn ca v n theo trnh t quy nh ti khon 1 (vo ngh n). Nu c cn c xc nh b co khng c ti th Hi ng xt x tuyn b b co khng c ti; nu thy vic rt truy t khng c cn c th quyt nh tm nh ch v n v kin ngh vi Vin kim st cp trn trc tip. Chng ti cho rng t gc bo m quyn con ngi ca b co, quy nh cch gii quyt trn ti khon 2 iu 222 l cha hp l, khng ph hp vi bn cht t tng l ch khi c s buc ti th khi mi c xt x. Quyt nh truy t ca Vin kim st l c s php l lm pht sinh hot ng xt x ca Ta n. Khi Vin kim st rt quyt nh truy t bt k giai on no trc khi Hi ng xt x ngh n th u khng cn c s hot ng xt x tn ti. Ta n khng th va l c quan buc ti, va l c quan xt x c; trong trng hp ny v n hnh s phi c nh ch. Hn na quy nh trn vn cn b ng ch: sau khi
- 147 tm nh ch v n v kin ngh vi Vin kim st cp trn trc tip, nu trng hp Vin kim st cp trn cng khng hy quyt nh rt truy t ca Kim st vin th cch gii quyt tip theo ra sao? V vy, khon 2 iu 221 BLTTHS cn c hon thin theo hng trng hp ti phin ta (khng cn quy nh l trc khi ngh n, v iu l tt nhin) nu Kim st vin rt ton b quyt nh truy t th Hi ng xt x quyt nh nh ch v n. Nu thy rng vic rt quyt nh truy t l khng c cn c th Hi ng xt x kin ngh vi Vin kim st cp trn; Vin kim st cp trn c quyn khng ngh theo th tc phc thm hoc gim c thm. i vi b co c quyn khng co v l do ca vic rt truy t m Hi ng xt x ra quyt nh nh ch v n. 3.1.4.3. Hon thin iu kin p dng th tc rt gn Th tc rt gn l ch nh t tng hnh s c thc hin nhm gii quyt nhanh gn cc v n hnh s trong nhng trng hp php lut quy nh, m bo cho hot ng t tng t hiu qu, tit kim chi ph, thi gian v li ch ca ngi tham gia t tng. Trong th tc rt gn, mt s hot ng t tng c rt ngn thi gian, n gin ha v th tc t tng. Thng thng, trong t tng hnh s c nhn thc ph bin l th tc rt gn c p dng nhm mc ch gii quyt nhanh chng v n hnh s, tit kim chi ph t tng. Tuy nhin, theo chng ti, th tc rt gn cn l mt th tc rt c ngha i vi ngi b buc ti trong trng hp nht nh. i vi ngi phm ti, khi h nhn thc c y hnh vi phm ti ca mnh, xc nh trch nhim hnh s v hnh vi th vic x l nhanh chng v n, trn c s h nhanh chng chp hnh trch nhim hnh s i vi ti phm h thc hin chnh l s gii phng v mt tm l v trnh c nhng hu qu bt li khc khi p dng th tc thng thng. V vy, trong php lut t tng hnh s quc t v nhiu nc trn th gii, nht l cc nc theo h thng tranh tng, th tc rt gn c p dng rt ph bin. Ti Anh, Hoa K, hng nm c trn 90% cc v n v cc khinh ti c xt x theo tc ny. Th tc rt gn i hi rt ngn thi gian t tng, n gin ha th tc, cho nn c th nh hng n tnh chnh xc, khch quan ca kt qu gii quyt v n,
- 148 nh hng n quyn, li ch hp php ca ngi tham gia t tng, nht l quyn, li ch hp php ca ngi phm ti. V th, php lut t tng hnh s nhiu nc quy nh cht ch iu kin p dng th tc rt gn trong t tng hnh s. Cc iu kin p dng thng thng lin quan n loi ti phm c thc hin, tnh cht v n t gc chng minh v ch ca ngi phm ti. Trong , s t nguyn hoc ng ca b can, b co l iu kin khng th thiu. Theo BLTTHS Cng ha Php th tt c cc v n hnh s v ti vi cnh u c th c xt x theo th tc rt gn; theo iu 314 BLTTHS Lin bang Nga th cc v n v ti m mc hnh pht di 5 nm t, b can ng vi ni dung buc ti v t nguyn yu cu ra bn n m khng cn xt x v c Cng t vin hoc ngi b hi ng th c xt x theo th tc rt gn; iu 461 BLTTHS Nht Bn, th tc rt gn c p dng i vi cc v n v ti m lut quy nh pht tin khng qu 500.000 yn, do Cng t vin ngh v b can khng phn i [46, tr.8-9]. iu 319 BLTTHS nc ta quy nh th tc rt gn ch c p dng khi c bn iu kin sau: 1/ Ngi thc hin hnh vi phm ti b bt qu tang; 2/ S vic phm ti n gin, chng c r rng; 3/ Ti phm thc hin l ti phm t nghim trng v 4/ Ngi phm ti c cn cc, lai lch r rng. Trong s cc iu kin trn, theo chng ti iu kin th nht v th t l khng cn thit. Bi v, hin nay cha c quan im thng nht th no l bt qu tang; hn na, iu kin ny cng c th l mt phn ca iu kin th hai. Cn cn cc, lai lch ca ngi phm ti cng khng lin quan g n iu kin p dng th tc rt gn; c chng cc tnh tit ny nh hng n ng li x l ngi phm ti. V th cho nn, c th loi tr cc iu kin ny trong quy nh ca iu lut. Cc iu kin ny u thuc yu t khch quan v ph thuc vo nh gi ca c quan, ngi tin hnh t tng, c bit l ca Vin kim st, c quan thc hin chc nng buc ti trong t tng hnh s v c thm quyn quyt nh p dng th tc ny. Trong khi , ngi chu s tc ng nhiu nht v ri ro ca vic p dng th tc rt gn phi l ngi phm ti, nhng nhng iu kin p dng li
- 149 khng lin quan ti h. Chng ti cho rng y l mt iu bt hp l trong quy nh ca BLTTHS. Theo php lut t tng hnh s nhiu nc, th tc rt gn c p dng rt ph bin vi cc tn gi khc nhau nh th tc nhn ti (admission of guilt), th tc mc c th ti (bargaining of guilt), nhng mt trong nhng iu kin tin quyt l s ch ng ( ngh, ng ) v t nguyn ca b can, b co trong vic p dng th tc ny [53, tr.304] [66, pp.63-85]. T nhng phn tch trn, t gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s, theo chng ti, cn hon thin iu 319 BLTTHS theo hng quy nh 3 iu kin th tc rt gn nh sau: 1/ Ti phm thc hin l ti phm t nghim trng; 2/ S vic phm ti n gin, chng c r rng; 3/ C s ng ca ngi phm ti. 3.1.4.4. Hon thin cc quy nh v khiu ni, t co trong t tng hnh s - Quy nh r rng i tng khiu ni theo th tc gii quyt khiu ni ti Chng XXXV BLTTHS, c th b sung iu khon vo u chng nh sau: Quyt nh, hnh vi t tng hnh s c th b khiu ni 1. C nhn, c quan, t chc c quyn khiu ni quyt nh, hnh vi t tng hnh s khi c cn c cho rng quyt nh, hnh vi tri php lut, xm phm quyn v li ch hp php ca mnh. 2. i vi bn n, quyt nh s thm, phc thm, gim c thm, ti thm ca To n v cc quyt nh t tng khc do ngi tin hnh t tng hnh s ban hnh c quy nh ring v th tc khng co, khng ngh, khiu ni, kin ngh th khng gii quyt theo quy nh ca chng ny m c gii quyt theo quy nh ca cc chng tng ng ca B lut ny. - Sa i, b sung vo iu 331 BLTTHS: Thm quyn v thi hn gii quyt khiu ni i vi Th k To n, Hi thm, Ph chnh n, Chnh n To n Khiu ni quyt nh, hnh vi t tng ca Th k To n, Hi thm, Thm phn, Ph Chnh n do Chnh n To n gii quyt trong thi hn by ngy, k t
- 150 ngy nhn c khiu ni. Nu khng ng vi kt qu gii quyt th ngi khiu ni c quyn khiu ni n To n cp trn trc tip. Trong thi hn mi lm ngy k t ngy nhn c khiu ni, To n cp trn trc tip phi xem xt, gii quyt. To n cp trn trc tip c thm quyn gii quyt cui cng. Ring ti phin to,vic gii quyt khiu ni quyt nh, hnh vi t tng ca Hi ng xt x thuc thm quyn ca Hi ng xt x. Quyt nh gii quyt khiu ni ca Hi ng xt x l quyt nh cui cng. Khiu ni quyt nh, hnh vi t tng ca Chnh n To n do To n cp trn trc tip gii quyt trong thi hn mi lm ngy,k t ngy nhn c khiu ni. To n cp trn trc tip c thm quyn gii quyt cui cng. - B sung vo iu 228 BLTTHS th tc khng co, khng ngh i vi quyt nh bt tm giam b co ca Hi ng xt x s thm sau khi tuyn n: Quyt nh bt tm giam ca Hi ng xt x c th b khng co, khng ngh; vic khng co hoc khng ngh c tin hnh nh i vi bn n s thm. - Sa i iu 333 BLTTHS nh sau: Thm quyn v thi hn gii quyt khiu ni lin quan n vic p dng bin php bt, tm gi, tm giam 1. Khiu ni lin quan n vic p dng bin php bt, tm gi, tm giam theo lnh ca c nhn c thm quyn trong C quan iu tra, c quan c giao tin hnh mt s hot ng iu tra do Vin kim st c thm quyn ph chun hoc truy t gii quyt; khiu ni lin quan n vic p dng bin php bt, tm gi, tm giam theo lnh ca Ph Vin trng Vin kim st do Vin trng Vin Kim st gii quyt. Nu khng ng vi kt qu gii quyt, ngi khiu ni c quyn khiu ni ln Vin kim st cp trn trc tip. Khiu ni lin quan n vic p dng bin php bt, tm gi, tm giam theo lnh ca Vin trng Vin kim st do Vin trng Vin kim st cp trn trc tip gii quyt.Vic gii quyt ca Vin kim st cp trn l gii quyt cui cng; 2. Khiu ni lin quan n vic p dng bin php bt, tm giam theo lnh ca Ph Chnh n do Chnh n To n gii quyt; nu khng ng vi kt qu gii
- 151 quyt, ngi khiu ni c quyn khiu ni ln To n cp trn trc tip. Khiu ni lin quan n vic p dng bin php bt, tm giam theo lnh ca Chnh n To n do To n cp trn trc tip gii quyt. Vic gii quyt ca To n cp trn trc tip l gii quyt cui cng; Khiu ni lin quan n vic p dng bin php bt, tm giam theo lnh Thm phn gi chc v Chnh to, Ph Chnh to phc thm- To n nhn dn ti cao do Chnh n To n nhn dn ti cao gii quyt. Vic gii quyt ca Chnh n To n nhn dn ti cao l gii quyt cui cng. 3. Thi hn gii quyt khiu ni ln u lin quan n vic p dng bin php bt, tm gi, tm giam l hai mi bn gi, trong trng hp cn phi c thi gian xc minh thm th thi hn gii quyt khng c qu ba ngy, k t khi nhn c khiu ni. Thi hn gii quyt khiu ni ln hai l by ngy. - cng tc gii quyt khiu ni, t co c thun li, cht ch v hiu qu, cn quy nh b sung iu lut m v th tc gii quyt khiu ni, t co nh sau: Th tc gii quyt khiu ni, t co c thc hin theo quy nh ca chng ny v cc quy nh khc ca php lut v khiu ni, t co khng tri vi quy nh ca chng ny. - Ngoi ra, cng tc gii quyt khiu ni c tng cng m bo thc hin, cn quy nh b sung iu khon:Cc quyt nh gii quyt khiu ni ca Th trng C quan iu tra, Chnh n To n phi c gi cho Vin Kim st cng cp. 3.2. Nhng gii php nng cao hiu qu hot ng t tng hnh s nhm bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co 3.2.1. Tng cng hng dn p dng BLTTHS m bo quyn con ngi, cng vi vic hon thin BLTTHS sa i nhng quy nh cn bt cp, b sung nhng quy nh mi nhm m bo cho hot ng t tng c chnh xc, khch quan v thc hin nhim v bo v quyn, li ch hp php ca cng dn, cn phi tng cng vic hng dn p dng thng nht cc quy nh ca BLTTHS ca cc c quan c thm quyn.
- 152 Theo chng ti, trc mt cc c quan c thm quyn cn tp trung hng dn mt s vn sau y: - Hng dn v vic p dng cc bin php ngn chn khng giam gi nh bo lnh, cm i khi ni c tr, t tin hoc ti sn c gi tr bo m nhm gip cho cc c quan tin hnh t tng nn tng cng p dng cc bin php ny. Hin nay trong thc tin c quan im sai lm cho rng l b can, b co trong mt v n th phi p dng bin php ngn chn; quan nim nh vy c ng khng cng cn phi thng nht. Cn hng dn p dng thng nht iu 93 BLTTHS v mc tin phi t, thm quyn v th tc sung qu Nh nc s tin t cc c quan tin hnh t tng khng gp vng mc khi p dng bin php ngn chn ny v.v; - Ta n nhn dn ti cao v Vin kim st nhn dn ti cao cn c hng dn thng nht v trnh t phin ta hnh s. Theo quy nh ca iu 197 BLTTHS th ch ta chu trch nhim iu khin phin ta. Th nhng trong thc tin, nhiu trng hp Kim st vin khng tun theo s iu khin ca ch ta phin ta, thc hin vic xt hi, pht biu khng xin php ch ta; thm ch c khi iu khin phin ta thay cho ch ta nh nhc nh, chn chnh ngi tham d phin ta, duy tr trt t phin ta v.v; - Cc c quan tin hnh t tng cn hng dn c th, thng nht v mt s k nng, th tc t tng nhm bo m tt hn quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. C th l: + Trnh t, th tc cp giy chng nhn ngi bo cha; s tham gia ca ngi bo cha vo qu trnh t tng, nht l trong giai on iu tra; + Hnh thc, th tc cng nh k nng tin hnh phin ta s thm, phin ta phc thm; tng cng hn na quyn tranh tng dn ch ca ngi tham gia t tng, nht l ca b co bo v quyn v li ch hp php ca mnh; + Nghin cu v hng dn v kh nng c mt ca ngi b kt n, ngi bo cha ca ngi b kt n ti cc phin ta gim c thm, ti thm h pht biu, trnh by quan im ca mnh trc khi Hi ng xt x tho lun, quyt nh. Bi v, mc d khon 2 iu 282 BLTTHS quy nh Ta n cp gim c
- 153 thm, ti thm c th triu tp ngi b kt n, ngi bo cha n phin ta, th nhng trn thc t do cha c hng dn ca c quan c thm quyn, cho nn hu nh cha c phin ta gim c thm, ti thm no m ngi b kt n, ngi bo cha c triu tp n phin ta. iu ny, trong nhiu trng hp s nh hng n tnh ng n, khch quan ca quyt nh gim c thm, ti thm. 3.2.2. Nng cao nhn thc, trnh ca iu tra vin, Kim st vin, Thm phn v Hi thm Nh chng ti phn tch trn, bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co ph thuc rt nhiu vo s hon thin ca cc quy nh php lut v hng dn p dng thng nht php lut. Tuy nhin, d php lut c quy nh c th n u th hiu qu ca n ph thuc rt nhiu vo quan im, nhn thc ca ngi p dng php lut trong tng trng hp c th. c bit, trong BLTTHS nhiu quy nh c p dng hay khng li ty thuc vo nh gi ch quan ca ngi c thm quyn. V d: cn c p dng bin php tm giam theo im b khon 1 iu 88, khon 2 iu 228 BLTTHS ph thuc vo nh gi ch quan (tuy nhin trn c s cc tnh tit khch quan) ca Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Chnh n, Ph Chnh n Ta n v kh nng b trn, kh nng tip tc phm ti ca b can, b co. Vic p dng cc quy nh php lut mang tnh cng ch cng ph thuc nhiu vo quan im, cch nhn nhn ca ngi c thm quyn p dng. V d: theo im a khon 1 iu 88 BLTTHS th ngi no phm ti rt nghim trng, ti c bit nghim trng u c cn c tm giam; nhng vic c p dng bin php tm giam hay khng trong tng trng hp c th li ph thuc vo quan im (nghim khc hay khoan hng) ca ngi c thm quyn. Trong hot ng t tng, nhiu hnh vi t tng (k nng iu tra, k nng kim st, iu khin phin ta, vn ha xt x) li cha c BLTTHS quy nh; cc hnh vi t tng c thc hin tt hay khng, bo m tn trng quyn con ngi hay khng ph thuc vo kh nng, kinh nghim ca tng ngi tin hnh t tng.
- 154 V vy, c th ni tng cng nhn thc, trnh chuyn mn nghip v, trnh vn ha ng x cho Th trng, Ph Th trng, iu tra vin C quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng, Kim st vin Vin kim st, Chnh n, Ph Chnh n, Thm phn, Hi thm, Th k Ta n l gii php quan trng m bo cho hot ng iu tra, truy t, xt x p ng yu cu tn trng v bo m quyn con ngi ni chung, quyn ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring. Theo chng ti, thc hin gii php ny cn tin hnh cc bin php sau y: - Tng cng o to, bi dng, tp hun chuyn mn, nghip v, nht l k nng t tng cho i ng iu tra vin, Kim st vin, Thm phn, Hi thm cc Ta n. Nhng ngi tin hnh t tng phi nhn thc ng n, y v cc quy nh ca php lut lin quan n bo m quyn con ngi; - Tng cng gio dc chnh tr t tng, chnh sch php lut, nht l chnh sch nhn o ca Nh nc ta i vi ngi phm ti, quan im bo m quyn con ngi trong Nh nc php quyn x hi ch ngha cho cn b c quan tin hnh t tng cc cp; - Tng cng hot ng kim st, gim st hot ng t tng hnh s, hot ng gim c xt x ca Ta n cp trn i vi Ta n cp di nhm pht hin cc vi phm nghim trng th tc t tng, xm phm n quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co c bin php khc phc v t tng nh khng ngh gim c thm, ti thm hy cc bn n, quyt nh t tng c vi phm. Trong hot ng kim st iu tra, xt x, hot ng gim c xt x ca Ta n cp trn i vi Ta n cp di, hot ng gii quyt khiu ni, t co cn ch trng hn na ti vic kim tra vn ha xt x, k nng t tng c thng bo rt kinh nghim nhm nng cao cht lng hot ng t tng, tng cng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co; - ng thi vi vic nng cao trnh , nng lc ca ngi tin hnh t tng, Nh nc ta cng cn c cc bin php tng cng i ng lut s v t chc, s lng cng nh cht lng, nng cao v th lut s trong t tng hnh s, bo m
- 155 vai tr quan trng ca lut s trong bo v quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. 3.2.3. Hon thin ch trch nhim i vi ngi tin hnh t tng Nng cao trch nhim ca Nh nc trc cng dn l gii php quan trng trong vic bo m thc hin cc quyn ca cng dn. Nh nc khng ch c trch nhim trong vic ban hnh php lut v duy tr php lut v quyn cng dn c thc hin trn thc t, m cn x l cc vi phm php lut bng cc ch trch nhim khc nhau. V vy, vic hon thin ch trch nhim ca ngi tin hnh t tng cng l gii php cn thit bo m quyn con ngi trong t tng hnh s. - Trc ht cn hon thin cc quy nh v trch nhim hnh s i vi cc hnh vi xm phm quyn con ngi trong hot ng t php ni chung, trong xt x v n hnh s ni ring. Theo chng ti, cn b sung vo Chng XXII BLHS mt iu lut quy nh ti thiu trch nhim gy hu qu nghim trng trong hot ng t php. Bi v, trong BLHS mi ch c ti thiu trch nhim ngi b giam, gi trn (iu 301); cn thiu trch nhim truy t oan, sai, xt x oan sai th cha c quy nh; cn nu p dng iu 285 BLHS x l cc hnh vi thiu trch nhim th khng tht hp l. ng thi, cn phi mnh dn truy cu trch nhim hnh s i vi nhng trng hp do thiu trch nhim truy cu trch nhim hnh s oan ngi khng c ti gy hu qu nghim trng mi c th nng cao trch nhim ca ngi tin hnh t tng trong vic bo m quyn con ngi. Thc tin nhng nm qua cho thy, do thiu trch nhim ca ngi tin hnh t tng m xy ra nhiu trng hp ngi khng c ti b xt x oan, gy hu qu v vt cht, tinh thn rt nghim trng cho cng dn (v Bi Minh Hi, v Nguyn S L). Vic truy cu trch nhim hnh s trong nhng trng hp ny s c tnh gio dc, rn e, phng nga rt ln; - Tng bc hon thin php lut v bi thng thit hi trong trng hp oan, sai trong t tng hnh s. iu 26 Lut trch nhim bi thng ca Nh nc nm 2009 quy nh tng i chi tit cc trng hp Nh nc c trch nhim bi thng thit hi trong hot ng t tng hnh s. iu 27 ca Lut quy nh
- 156 nhng trng hp khng c bi thng. l mt bc tin rt ln v mt lp php so vi Ngh quyt 388/NQ-UBTVQH. Tuy nhin, t gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, theo chng ti vn ny cn c nghin cu tip theo hng Nh nc c trch nhim bi thng thit hi khng ch trong trng hp oan, m c trong trng hp iu tra, truy t, xt x sai gy thit hi cho cng dn. Bi v, trong thc t c trng hp iu tra, truy t, xt x sai c th gy ra thit hi ln hn, gy hu qu nghim trng hn trng hp b oan. Hn na, iu 30 BLTTHS quy nh bo m quyn c bi thng thit hi do c quan hoc ngi c thm quyn tin hnh t tng gy ra l mt trong nhng nguyn tc ca t tng hnh s; - Hon thin ch k lut i vi hnh vi xm phm quyn con ngi trong t tng hnh s. Nhng hnh vi ca ngi c thm quyn tin hnh t tng xm phm quyn con ngi cha n mc truy cu trch nhim hnh s th ty tnh cht, mc phi c x l k lut mt cch hp l; phi c nh gi bi min hoc khng ti b nhim cc chc danh chuyn mn nh Th trng, Ph Th trng C quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st, Chnh n, Ph Chnh n Ta n, iu tra vin, Kim st vin, Thm phn, Hi thm. c bit l nhng ngi khng nng lc p ng yu cu ngy cng cao ca hot ng t php, c nhng vi phm nghim trng quyn con ngi th khng nn giao tip tc thc hin cc trch nhim, quyn hn t tng nng n t ra; - Tng cng cng tc thanh tra, gii quyt khiu ni t php, nht l khiu ni gim c thm, ti thm. Do vy cn kp thi b sung, nng cht, kin ton t chc, bin ch i ng cn b lm cc cng tc trn.
- 157 KT LUN CHNG 3 Nhng vn l lun c nghin cu chng 1, phn tch nh gi thc trng chng 2, nht l trn c s lm sng t nhng hn ch, bt cp ca php lut t tng hnh s cng nh thc tin p dng v nguyn nhn ca nhng bt cp, hn ch cho php chng ti a ra nhng kin ngh hon thin quy nh ca BLTTHS v cc gii php khc nng cao hiu qu vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s. bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, BLTTHS cn c sa i, b sung mt cch ton din, h thng. Nhng sa i, b sung bao gm: vic hon thin cc quy nh v cc nguyn tc c bn ca t tng hnh s; hon thin a v php l ca cc ch th quan h t tng hnh s; hon thin cc quy nh v bin php ngn chn; hon thin cc quy nh v khi t, iu tra, truy t, xt x, cng nh v th tc rt gn; hon thin cc quy nh v khiu ni, t co trong t tng hnh s. ng thi vi vic hon thin cc quy nh ca BLTTHS, cng cn thc hin cc gii php khc nhm nng cao hiu qu hot ng t tng trong bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. Trong s , cc gii php quan trng l: tng cng hng dn p dng thng nht php lut t tng hnh s; nng cao trnh , nng lc, nhn thc ca ngi tin hnh t tng; nng cao nng lc, v th ca i ng lut s; hon thin ch trch nhim ca c quan, ngi tin hnh t tng i vi vic vi phm quyn con ngi trong t tng hnh s ni chung, ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring; kin ton t chc, bin ch i ng cn b lm cng tc thanh tra, gii quyt khiu ni t php.
- 158 -
KT LUN
Bo m quyn con ngi ni chung, quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring trong t tng hnh s l vn rng v cha c nghin cu nhiu trong khoa hc lut t tng hnh s nc ta. y l mt vn kh nhng rt quan trng c v l lun v thc tin, nn chng ti quyt nh chn ti: Bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s Vit Nam. Vi kh n ng c h n, chng ti c g ng nghin c u v t c m t s k t qu khim t n sau y: 1/ Lun n gp phn lm r thm nhiu vn l lun v quyn con ngi v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s; lm r nhng im chung v nhng i hi c th trong bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong cc giai an t tng khc nhau; 2/ Lun n phn tch c h thng cc quy nh ca B lut TTHS v nh gi y , tan din thc tin bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong TTHS Vit Nam, t tm ra c nhng hn ch, bt cp v bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong TTHS v nguyn nhn ca nhng bt cp, hn ch; 3/ Lun n a ra c s gii php v kin ngh nhm han thin cc quy nh ca php lut TTHS Vit Nam v tng cng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong hat ng TTHS. Th hin qua mt s im chnh nh sau: 1. Quyn con ngi l s thng nht bin chng gia quyn t nhin v quyn x hi, tt yu cn c php lut bo v. Tn trng v bo m quyn con ngi l mt trong nhng c tnh quan trng ca Nh nc php quyn. L Nh nc ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn, Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam lun coi con ngi l v tr trung tm trong mi chnh sch kinh t, x hi v to mi iu kin con ngi pht trin. Nh nc bo m thc hin quyn con ngi bng cc bin php lp php cng nh thi hnh php lut, cc bin php lin quan n ch trch nhim ca c quan Nh nc, cn b, cng chc trong vic bo v cc quyn con ngi, cc bin php x l vi phm quyn con ngi, cc bin
- 159 php bo m quyn khiu ni, t co ca cng dn v cc bin php bo m thc hin dn ch trong hot ng ca Nh nc. 2. T tng hnh s l hot ng c tc ng rt ln n quyn con ngi ni chung, quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring. V vy bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co l mt trong nhng nhim v v l mc ch quan trng ca t tng hnh s. Trong t tng hnh s, ngi b tm gi, b can, b co l nhng ngi tham gia t tng c v tr trung tm trong qu trnh gii quyt v n. H l ngi b c quan tin hnh t tng coi l ngi thc hin hnh vi nguy him cho x hi c BLHS quy nh l ti phm. Ty theo giai on t tng khc nhau m tn gi cng nh a v php l ca ngi cng khc nhau: 1/ i vi ngi b tm gi, a v php l ca h c quy nh xut pht t bn cht ca vic tm gi l: cch ly ngi b nghi thc hin phm ti trong thi gian ngn; do ngi b tm gi ch l ngi b nghi thc hin ti phm , quyn ca ngi b tm gi c quy nh lin quan n hai yu t cu thnh ca tm gi: tnh c cn c ca vic tm gi v tnh hp php ca vic tm gi; 2/ i vi b can l ngi b khi t v hnh s, k t thi im quyt nh khi t b can, tc Nh nc th hin s buc ti i vi con ngi c th, b can l ngi chnh thc b truy cu trch nhim hnh s, b buc ti. y l im khc bit rt ln gia b can v ngi b tm gi lin quan n vic bo m quyn con ngi ca h trong TTHS; 3/ i vi b co l ngi b Ta n quyt nh a ra xt x; cng nh b can, b co l ngi b truy cu trch nhim hnh s, b buc ti, do a v php l, tnh trng ca b co cng ging nh b can, nguy c b xm phm quyn con ngi cao, cho nn cc bin php bo m quyn con ngi i vi b can, b co c bn l ging nhau. Tuy nhin, im khc bit quan trng gia b co v b can l b co tham gia t tng trong mt c ch t tng han chnh, y nhng ngi tham gia t tng, cc c quan, ngi tin hnh t tng vi chc nng buc ti, bo cha v xt x; thc hin cc quyn t tng ca mnh trong phin ta, cng khai, dn ch v bnh ng.
- 160 T gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s, nhng vn quan trng, c tnh quyt nh ch: 1/ Xc nh y , chnh xc a v t tng (quyn v ngha v t tng) ca cc ch th t tng hnh s; 2/ Xc nh hp l s cn thit v mc s dng cc bin php cng ch t tng, nht l cc bin php ngn chn; 3/ Quy nh cc nguyn tc v th tc t tng hp l hn ch n mc thp nht cc vi phm quyn con ngi nhng vn m bo hiu qu ca t tng hnh s v; 4/ Quy nh y , r rng quyn khiu ni, t co ca h i vi cc hnh vi vi phm t pha c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng. Do , khi nghin cu vn bo m quyn con ngi trong t tng hnh s cn tp trung phn tch cc quy nh ca BLTTHS v thc hin cc quy nh trn thc t theo cc ni dung c bn sau: 1/ Nghin cu cc nguyn tc c bn t tng hnh s lin quan n bo m quyn con ngi trong t tng hnh s; 2/ Nghin cu a v t tng ca ngi tin hnh t tng v ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s; 3/ Nghin cu v chng c v qu trnh chng minh trong t tng hnh s m bo tnh chnh xc, khch quan ca qu trnh t tng; 4/ Nghin cu cc bin php ngn chn trong t tng hnh s; 5/ Nghin cu cc th tc khi t, iu tra, truy t, xt x lin quan n bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co; 6/ Nghin cu cc quy nh v khiu ni, t co trong t tng hnh s. 3.Trong ton b qu trnh hnh thnh v pht trin ca mnh, Nh nc ta lun quan tm n vic bo m quyn con ngi ni chung, quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s ni ring t gc cc quy nh ca php lut cng nh t gc p dng cc quy nh trn thc t. Ngay t nhng ngy u thnh lp, quyn con ngi, quyn cng dn c ghi nhn tng i y trong php lut nc ta. BLTTHS 2003 k tha v pht trin cc quy nh ca BLTTHS 1988 ln mt bc mi, hon thin cc nguyn tc t tng hnh s; cc quy nh v quyn hn, trch nhim ca ngi tin hnh t tng, quyn, ngha v ca ngi b tm gi, b can, b co; cc bin php
- 161 ngn chn; cc th tc iu tra, truy t, xt x c bit, BLTTHS 2003 b sung mt s ch nh rt quan trng lin quan n vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s nh b sung th tc rt gn, ch nh khiu ni, t co trong t tng hnh s T gc php lut quc t, BLTTHS 2003 c bn th hin c ni dung ca php lut quc t lin quan n bo m quyn con ngi trong t tng hnh s. BLTTHS 2003 l c s php l quan trng cho hot ng t tng trong u tranh phng chng ti phm. Trong nhng nm qua, hot ng u tranh phng chng ti phm c thc hin nhn chung c hiu qu; cc quy nh ca BLTTHS c chp hnh nghim chnh v thng nht; quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co c bn c thc hin. Tuy nhin, t gc bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, hot ng t tng hnh s nhng nm qua cng cn nhng hn ch: tnh trng bt, tm gi, tm giam tri php lut, truy cu trch nhim hnh s oan, sai vn xy ra nhiu; cc quy nh ca BLTTHS cn b vi phm nghim trng Nguyn nhn ca nhng hn ch l do: cc bt cp ca BLTTHS; thc, trnh , nng lc ca ngi tin hnh t tng; ch trch nhim i vi ngi tin hnh t tng cha r rng. Vic phn tch thc trng php lut, nghin cu thc tin iu tra, truy t, xt x, tm ra nhng bt cp v nguyn nhn ca chng l c s khoa hc, thc tin quan trng cho vic hon thin php lut v nng cao hiu qu hot ng bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s. 4. T nhng vn l lun c nghin cu, qua phn tch nh gi thc trng, nht l trn c s lm sng t nhng hn ch, bt cp ca php lut t tng hnh s cng nh thc tin p dng v nguyn nhn ca nhng bt cp, hn ch cho php chng ti a ra nhng kin ngh hon thin quy nh ca BLTTHS v cc gii php khc nng cao hiu qu vic bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co trong t tng hnh s.
- 162 bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co, BLTTHS cn c sa i, b sung mt cch ton din, h thng theo nhng ni dung c bn nh sau: 1/ Hon thin cc quy nh v cc nguyn tc c bn ca t tng hnh s; 2/ Hon thin a v php l ca cc ch th quan h t tng hnh s; 3/ Hon thin cc quy nh v bin php ngn chn; 4/ Hon thin cc quy nh v th tc khi t, iu tra, truy t, xt x; 5/ Hon thin cc quy nh v khiu ni, t co trong t tng hnh s. ng thi vi vic hon thin cc quy nh ca BLTTHS, cng cn thc hin cc gii php khc nhm nng cao hiu qu hot ng t tng trong bo m quyn con ngi ca ngi b tm gi, b can, b co. Trong s , cc gii php quan trng l: tng cng hng dn p dng thng nht php lut t tng hnh s; nng cao trnh , nng lc, nhn thc ca ngi tin hnh t tng; nng cao nng lc, v th ca i ng lut s; hon thin ch trch nhim ca c quan, ngi tin hnh t tng i vi vic vi phm quyn con ngi trong t tng hnh s ni chung, ca ngi b tm gi, b can, b co ni ring; kin ton t chc, bin ch i ng cn b lm cng tc thanh tra, gii quyt khiu ni t php.
- 163 -
DANH MC CC CNG TRNH C CNG B LIN QUAN N LUN N

1. Trn Vn , Li Vn Trnh (2010), Hon thin quyn v ngha v t tng ca ngi b tm gi, b can, b co p ng yu cu ci cch t php, Ti liu hi tho quc t quyn con ngi trong t tng hnh s, Vin kim st nhn dn ti cao - y ban nhn quyn Australia. 2. Li Vn Trnh (2010), Bo m quyn con ngi ca ngi b buc ti trong php lut t tng hnh s quc t, To n nhn dn, (11), tr.34. 3. Li Vn Trnh (2006), Cc bin php php l bo m quyn t do dn ch ca cng dn trong Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam, Nh nc v Php lut, 5(217), tr.28. 4. Li Vn Trnh (2009), Cn b sung nguyn tc tranh tng vo B lut t tng hnh s, To n nhn dn, (10), tr.9. 5. Li Vn Trnh (2011), Hon thin cc quy nh B lut t tng hnh s v c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng theo tinh thn ci cch t php, ti liu hi ngh khoa hc chuyn ngnh, ch : T php hnh s trong giai on ci cch t php, khoa Lut hnh s - Trng i hc Lut Thnh ph H Ch Minh. 6. Li Vn Trnh (2006), Tng cng vic bo m quyn t do dn ch ca cng dn trong p dng cc bin php ngn chn giai on xt x, To n nhn dn, (10), tr.8. 7. Li Vn Trnh (2006), Tng cng vic bo m quyn t do dn ch ca cng dn trong xt x v n hnh s, Ngh Lut, (4), tr.45.
- 164 -
DANH MC TI LIU THAM KHO

TING VIT
1) Phm Ngc Anh (Ch bin) (2005), T tng H Ch Minh v quyn con
ngi, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni.
2) Bo co ca Chnh n Ta n nhn dn ti cao v cng tc gii quyt khiu

ni, t co nm 2007 ti cc k hp th II Quc hi kha 12.
3) Bo co ca Chnh n Ta n nhn dn ti cao v cng tc gii quyt khiu

ni, t co nm 2008 ti cc k hp th IV Quc hi kha 12.
4) Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao v cng tc gii

quyt khiu ni, t co nm 2007 ti cc k hp th II Quc hi kha 12.
5) Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao v cng tc gii

quyt khiu ni, t co nm 2008 ti cc k hp th IV Quc hi kha 12.
6) Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao ti k hp th II

Quc hi kha 12.
7) Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao ti k hp th IV

Quc hi kha 12.
8) Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao ti k hp th V

Quc hi kha 12.
9) Bo co thm tra ca U ban T php ca Quc hi ti k hp th II Quc

hi kha 12.
10) B Chnh tr, Ngh quyt 08-NQ/TW ngy 02-01-2002 v Mt s nhim v

trng tm cng tc t php trong thi gian ti.
11) B Chnh tr, Ngh quyt 49-NQ/TW ngy 02-6-2005 v Chin lc Ci

cch t php n nm 2020.
12) B lut t tng hnh s nm 1988, nm 2003. 13) B T php (1961), Tp lut l v t php, H Ni.
- 165 -
14) L Vn Cm (1997), Hc thuyt v Nh nc php quyn v thc tin ca

n Lin bang Nga, Nxb Sng to, Hi khoa hc Vit Nam ti Lin bang Nga, Matxcva.
15) L Tin Chu (2008), Tr h s iu tra b sung nhn t mi quan h

gia chc nng buc ti v chc nng xt x, Kim st, (17).
16) Lut trch nhim bi thng ca Nh nc, 2009. 17) Ng Huy Cng (2001), Nh nc php quyn vi vic xy dng chnh
quyn, Nghin cu lp php,(7).
18) H Hng Cng (2009), y mnh xy dng i ng lut s phc v thi

k pht trin mi ca t nc, Cng sn, (5).
19) Nguyn ng Dung (Ch bin) (2004), Th ch t php trong Nh nc

php quyn, Nxb T php, H Ni.
20) Bi Trung Dng (2009), Hot ng iu tra hnh s ca ngnh v an ninh qun
i Thc trng v gii php, Lun n tin s lut hc, H Ni.
21) i hc quc gia H Ni (2001), Gio trnh l lun chung v Nh nc v

Php lut, Nxb i hc Quc gia H Ni, H Ni.
22) i hc quc gia H Ni - Khoa Lut (2006), Bo v quyn con ngi bng
php lut hnh s v php lut t tng hnh s trong giai on xy dng Nh nc php quyn Vit Nam, ti khoa hc cp i hc quc gia, H Ni.
23) ng Cng sn Vit Nam (1991), Chin lc n nh v pht trin kinh tx hi n nm 2000, Vn kin i hi i biu ton quc ln th VII, Nxb S tht, H Ni.
24) ng cng sn Vit Nam (1994), Vn kin Hi ngh i biu ton quc
gia nhim k kha VII, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni.
25) ng cng sn Vit Nam (1996), Vn kin i hi i biu ton quc ln

th VIII, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni.
26) ng cng sn Vit Nam (2001), Vn kin i hi i biu ton quc ln

th IX, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni.
- 166 -
27) Vn ng (2008), Cn phn nh r thm quyn hnh chnh vi trch

nhim v quyn hn t tng trong t tng hnh s, Chuyn hon thin cc quy nh ca BLTTHS p ng yu cu Ci cch t php, Kim st,(18-20).
28) Trn Ngc ng (2004), Quyn con ngi, quyn cng dn trong Nh
nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni.
29) Phm Hng Hi (1999), Bo m quyn bo cha ca ngi b buc ti,

Nxb Cng an nhn dn, H Ni.
30) Phm Hng Hi (2009), Hon thin cc quy nh v b can, b co trong

BLTTHS, Kim st,(01).
31) Hin php Vit Nam nm 1946, nm 1959, nm 1980, nm 1992. 32) Nguyn Quang Hin (2008), Bo v quyn con ngi trong t tng hnh s
Vit Nam, Lun n tin s lut hc, H Ni.
33) Trung Hiu (2004), Mt s suy ngh v xy dng nn dn ch Vit

Nam hin nay, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni.
34) Phan Trung Hoi (2006), Hon thin php lut v lut s Vit Nam, Nxb
T php, H Ni.
35) Nguyn Huy Hong (2005), m bo quyn con ngi trong hot ng t
php Vit Nam, Lun n tin s lut hc, H Ni.
36) Hi ng thm phn Ta n nhn dn ti cao, Ngh quyt s 03/2004/NQHTP ngy 02/10/2004 Hng dn thi hnh mt s quy nh trong Phn th nht Nhng quy nh chung ca B lut t tng hnh s nm 2003.
37) Hi ng thm phn Ta n nhn dn ti cao, Ngh quyt s 04/2004/NQHTP ngy 05/11/2004 Hng dn thi hnh mt s quy nh trong Phn th ba Xt x s thm ca B lut t tng hnh s nm 2003.
38) Nguyn Duy Hng (2006), B can v bo m quyn ca b can trong

BLTTHS 2003, thc trng v nh hng hon thin, Ti liu hi tho
- 167 ti khoa hc cp b Bo m quyn con ngi trong t tng hnh s Vit Nam, Tp. H Ch Minh.
39) Trn Minh Hng (ch bin) (2009), Tm hiu B lut t tng hnh s Nc
Cng ha x hi ch ngha Vit Nam, Nxb Lao ng, H ni .
40) Khi qut h thng php lut Hoa K (outline of the U.S. legal sistem)
(2004), Nxb Thanh Nin, H Ni.
41) Nguyn Mnh Khng (2007), Thc hin dn ch trong t tng hnh s
trong bi cnh ci cch t php nc ta hin nay, Nh nc v Php lut,(5).
42) Tng Duy Kin (2004), Nh nc php quyn XHCN Vit Nam vi vic
bo m quyn con ngi, Ngh lut,(8).
43) Nguyn Thnh Long (2009), Nguyn tc suy on khng c ti trong lut
t tng hnh s: mt s vn l lun c bn, Ta n nhn dn,(3).
44) Nguyn Phc Lu (2006), Tr h s iu tra b sung - mt s vn l

lun v thc tin, Dn ch v php lut,(11).
45) Nguyn c Mai (2008), Hon thin mt s quy nh ca BLTTHS hin

hnh nhm nng cao cht lng tranh tng ti phin ta s thm, Lut hc,(7).
46) Nguyn c Mai (2008), Hon thin th tc rt gn p ng yu cu ci

cch t php, Ta n nhn dn,(8).
47) inh Vn Mu (2003), Quyn lc Nh nc v quyn con ngi, Nxb T

php, H Ni.
48) Nguyn Thi Phc (2010), Bo m quyn con ngi trong t tng hnh s
trong iu kin xy dng Nh nc php quyn XHCN Vit Nam, Ti liu hi tho quc t v quyn con ngi trong t tng hnh s, Vin kim st nhn dn ti cao v y ban nhn quyn Australia.
49) Nguyn Thi Phc (2006), Nguyn tc suy on v ti, Nh nc v

Php lut,(11).
- 168 -
50) Nguyn Thi Phc (2006), Nguyn tc suy on v ti, Ti liu hi tho
ti nghin cu khoa hc cp B: m bo quyn con ngi trong t tng hnh s Vit Nam, Trng i hc Lut TP.H Ch Minh.
51) Nguyn Thi Phc (2008), Vn tranh tng v tng cng tranh tng
trong t tng hnh s theo yu cu ca ci cch t php, Nh nc v Php lut,(8).
52) Nguyn Duy Qu (1992), Xy dng Nh nc php lut: mt s suy ngh

v vn xy dng Nh nc php quyn nc ta, Nh nc v Php lut,(2).
53) Nguyn B Sn (ch bin) (2007), Ta n hnh s quc t - Gc nhn Vit

Nam, Nxb Thanh Nin, H Ni.
54) Bi Ngc Sn (2004), Trit l chnh tr Trung hoa c i v vn Nh

nc php quyn, Nxb T php, H Ni.
55) Hang Th Sn, Bi Kin in, (2000), Cc nguyn tc t tng hnh s,

Nxb Cng An Nhn Dn, H Ni.
56) Trn Quang Tip (2004), Bo v quyn con ngi trong lut hnh s, lut t
tng hnh s Vit Nam, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni.
57) Ta n nhn dn ti cao (2005), Cc vn bn v hnh s, dn s, kinh t, lao

ng, hnh chnh v t tng.
58) Trng i hc lut H Ni (1995), Gio trnh lut t tng hnh s. 59) T in Lut hc (2006), Nxb T in Bch khoa & Nxb T php. 60) o Tr c (2005), Nh nc php quyn x hi ch ngha ca nhn dn,
v nhn dn, do nhn dn di s lnh o ca ng - Nhng thnh tu ch yu ca 60 nm xy dng v pht trin, Nh nc v Php lut, (9).
61) Vin kim st nhn dn ti cao, Ta n nhn dn ti cao, B Cng an, B

Quc phng, B T php, Thng t lin tch s 02/2005/TTLT-VKSTCTATC-BCA-BQP-BTP ngy 10/08/2005 v Hng dn thi hnh mt s quy nh ca BLTTHS v khiu ni, t co.
- 169 -
62) V Khnh Vinh (ch bin) (2004), Bnh lun khoa hc BLTTHS, Nxb
Chnh tr quc gia, H Ni.
63) Nguyn Vn Vnh (2005), Trit hc chnh tr v quyn con ngi, Nxb
Chnh tr quc gia, H Ni. TING ANH
64) Neil Andrews, Principle of Criminal procedure, CSICL - Cambridge study

in international and comparative law
65) M. Hager (2000), The Rule of law, A Lexicon for Policy Makers, Mansfield
Center for Pacific Affairs.
66) K.W. Lidstone, Human rights in the English criminal trial - Human rights
in criminal procedure, Edtor: Jonh M. Andrew, United Kingdom National Committee of Comparative Law.
67) Saudi Arabia (2000), human rights: Judicial system. 68) Stephanos Stavros (1992), The guarantees for accused persons under
Article 6 of the European Convention on Human Rights, Nxb. Martinus Nijhoff. WEBSITE
69) http://en.wikipedia.org/wiki/European_Convention_on_Human_Rights 70) http:/www.Saudiembassy.net/Issues/Hrights/ hr-judicial-6-trial-2.html. 71) http://www.un.org/en/documents/udhr/index.shtml#a11.
PH LC

Luan Ants

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Luan Ants

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

B GIO DC V O TO TRNG I HC LUT TP.

CHUYN NGNH : LUT HNH S M S : 62 38 40 01

LUN N TIN S LUT HC

NGI HNG DN KHOA HC: PGS.TS TRN VN

TP.H CH MINH - 2011

1 9 9 27 51 51 78 101 109 109

Chng 3 Mt s kin ngh tng cng bo m quyn con ngi ca ngi

Kin ngh hon thin cc quy nh ca B lut t tng hnh s ............

151 158 163 164

BLDS BLHS BLTTDS BLTTHS TA TANDTC TTHS VKS VKSNDTC

Nm 2004 2005 2006 2007 2008 6 thng u nm 2009

DANH MC CC CNG TRNH C CNG B LIN QUAN N LUN N

DANH MC TI LIU THAM KHO

2) Bo co ca Chnh n Ta n nhn dn ti cao v cng tc gii quyt khiu

3) Bo co ca Chnh n Ta n nhn dn ti cao v cng tc gii quyt khiu

4) Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao v cng tc gii

5) Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao v cng tc gii

6) Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao ti k hp th II

7) Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao ti k hp th IV

8) Bo co ca Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao ti k hp th V

9) Bo co thm tra ca U ban T php ca Quc hi ti k hp th II Quc

10) B Chnh tr, Ngh quyt 08-NQ/TW ngy 02-01-2002 v Mt s nhim v

11) B Chnh tr, Ngh quyt 49-NQ/TW ngy 02-6-2005 v Chin lc Ci

14) L Vn Cm (1997), Hc thuyt v Nh nc php quyn v thc tin ca

15) L Tin Chu (2008), Tr h s iu tra b sung nhn t mi quan h

18) H Hng Cng (2009), y mnh xy dng i ng lut s phc v thi

19) Nguyn ng Dung (Ch bin) (2004), Th ch t php trong Nh nc

21) i hc quc gia H Ni (2001), Gio trnh l lun chung v Nh nc v

25) ng cng sn Vit Nam (1996), Vn kin i hi i biu ton quc ln

26) ng cng sn Vit Nam (2001), Vn kin i hi i biu ton quc ln

27) Vn ng (2008), Cn phn nh r thm quyn hnh chnh vi trch

29) Phm Hng Hi (1999), Bo m quyn bo cha ca ngi b buc ti,

30) Phm Hng Hi (2009), Hon thin cc quy nh v b can, b co trong

33) Trung Hiu (2004), Mt s suy ngh v xy dng nn dn ch Vit

38) Nguyn Duy Hng (2006), B can v bo m quyn ca b can trong

44) Nguyn Phc Lu (2006), Tr h s iu tra b sung - mt s vn l

45) Nguyn c Mai (2008), Hon thin mt s quy nh ca BLTTHS hin

46) Nguyn c Mai (2008), Hon thin th tc rt gn p ng yu cu ci

47) inh Vn Mu (2003), Quyn lc Nh nc v quyn con ngi, Nxb T

49) Nguyn Thi Phc (2006), Nguyn tc suy on v ti, Nh nc v

52) Nguyn Duy Qu (1992), Xy dng Nh nc php lut: mt s suy ngh

53) Nguyn B Sn (ch bin) (2007), Ta n hnh s quc t - Gc nhn Vit

54) Bi Ngc Sn (2004), Trit l chnh tr Trung hoa c i v vn Nh

55) Hang Th Sn, Bi Kin in, (2000), Cc nguyn tc t tng hnh s,

57) Ta n nhn dn ti cao (2005), Cc vn bn v hnh s, dn s, kinh t, lao

61) Vin kim st nhn dn ti cao, Ta n nhn dn ti cao, B Cng an, B

64) Neil Andrews, Principle of Criminal procedure, CSICL - Cambridge study

69) http://en.wikipedia.org/wiki/European_Convention_on_Human_Rights 70) http:/www.Saudiembassy.net/Issues/Hrights/ hr-judicial-6-trial-2.html. 71) http://www.un.org/en/documents/udhr/index.shtml#a11.

You might also like