TAKDM

Trkiye Elektrik Kurumunun en nemli projelerinden olan 380 kV Boaz Atlama II Projesi, Etibank dneminde 1959 ylnda tesis edilen ilk boaz atlama projesi olan 154 kV Boaz Atlamadan sonra tesis edilen ikinci Boaz Atlama projesidir. Sonraki yllarda gerekletirilen 380 kV Boaz Atlama III Projesi ile stanbul Boazn atlayan hatlarmz e ulamtr. Uzun yllar byle bir projeyi gerekletirmeyen TEKin 1982 ylnda ilk 380 kV Boaz Atlamay yapacak olmas o dnemde ilgili evrelerde byk heyecan yaratm, yapm srasnda letim Hatlar Proje Dairesi Bakanl, ebeke Tesis Dairesi Bakanl ve ebeke Tesis Grup Mdrlkleri yetkililerince heyetler halinde proje mahallinde tetkik edilmi, ilgililere byk bir proje, imalat, montaj bilgi birikimi salamtr. Siemens Firmas boazdaki hava hareketlerini ve trafii takip ederek detayl bir tel ekimi program hazrlam, projenin banda Ankarada dzenledii seminerle Mita Firmasyla birlikte yaplacak iler hakknda anlan Bakanlklara detayl bilgi vermitir. 154 kV Boaz Atlamada durdurucu direklerle boazn atlanmasna karlk, bu projede gnn tekniine gre boaz tayc direklerle atlanm, her iki yakada tayc direklerin arkasna yerletirilen durdurucu direklerle ankraj salanmtr. Proje Dairesindeki birka arkadamzla planladmz tel ekimi almalarn mahallinde grme o hafta meydana gelen nemli bir kaza nedeniyle mmkn olmamtr. Her iki yakada direk montajnn tamamlanmasndan sonra yaplan klavuz teli ekimi srasnda, kapmadan kurtulan klavuz telinin boaza derek bir gemiye sarlmas ile meydana gelen kazada geminin direi ekmesiyle proje ykleri haricinde yklere maruz kalan atlama direi riske girmi, gemi personelinin klavuz telini kesmesi ile tehlike atlatlmtr. Bu olay stanbul Boaz gibi geni ve trafii yksek bir boazn stnden tel ekimi iinin alnan tm nlemlere ramen ne kadar riskli olduunu gstermitir. 380 kV Boaz Atlama I Projesi, Elbe Nehri Atlamas (Almanya), Messina Boaz Atlamas (talya), Fiyord Atlamalar (Norve) gibi dnya apndaki projeler arasnda olup, yapmc ve malzemeci firmalara da prestij salamtr. Aada o tarihlerde yaynlanan, projeyle ilgili bilgi veren bror ve dergilerin kapaklar grlmektedir.

Gazi niversitesi retim Grevlisi Elektrik Yksek Mhendisi Ersin SOYBERK gelen talepler zerine, TEK letim Hatlar Proje Dairesi Bakanlnda alt yllarda tesis edilen 380 kV Boaz Atlama II Projesi iin bir sunum hazrlam ve EMO ile Seluk niversitesinde yapt sunumda katlmclara proje hakknda detayl bilgi vermitir. Mart ay balarnda Bakanlmz ziyaret ettiinde kendisinden bu sunumu e-bltende yaynlanmak zere istememiz zerine aadaki sayfalarda yer alan sunumu vermitir. Konuyla ilgilenen arkadalarmz iin yararl olacan mit eder, Sayn Ersin SOYBERKe teekkr ederiz. Ersen APANGL / 18.03.2010 letim ebekeleri letme Bakm Dairesi Bakanl

BOAZ ATLAMA ENERJ LETM HATTI

Boaz atlama E.. Hatt sunumu 18.03.2009 tarihinde Ankarada Elektrik Mhendisleri odasnda; 29.04.2009 tarihinde de Konya Seluk niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesinde Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blm retim Grevlisi Ersin SOYBERK tarafndan yaplmtr.

Ersin SOYBERK
Elektrik Y.Mh. .T.. 1964

380 kV STANBUL BOAZ ATLAMA II ENERJ LETM HATTI

lkemizin dou ve gneydou blgelerinde retilen elektrik enerjisinin Ulusal Elektrik Sistemi ile bat blgelerine ve Trakyaya tanmas ok byk nem tadndan, 1959 ylnda Etibank tarafndan ilk boaz atlama projesi gerekletirilmi ve 154 kVluk ift devre enerji iletim hatt ile stanbul Boaz geilmitir. Avrupa yakasnda Bebek srtlarna, Anadolu yakasnda Kandilli tepesine dikilen durdurucu direklerle 1600 mlik bir aklk atlanmtr. Bu atlamada ACSR 403/92 St-Al iletken kullanlmtr. Her bir devrenin naklettii g 250 MVA olmak zere toplam 500 MVAdr. Zengin linyit yataklar bulunan ve su potansiyeline sahip Anadoluda retilen elektrik enerjisinin stanbul ve Trakya blgesine yeterli miktarda iletilmesi ve Trakyadan Ulusal Elektrik Sistemine g aktarlabilmesi iin IInci Boaz atlamasnn yaplmas zarureti domutur. Bu maksatla, Anadolu yakasnda bulunan mraniye ve Osmanca Trafo merkezlerinden kan tek devre 380 kVluk l demet enerji iletim hatlarnn tek demet ve ift devre olarak stanbul Boazn gemesi ve Avrupa yakasndaki Alibeyky ve kitelli Trafo merkezlerine l demet ve ift devre olarak gelmesi planlanmtr (ekil 1).

ekil 1

154 ve 380 kVluk boaz atlamalar

Bu projenin ana blmn 6 direkten oluan Boaz atlamas oluturmaktadr. phesiz esiz gzellikleri bulunan ve uluslararas youn deniz trafiine ak byle bir yerde Avrupa ve Asyay birletirecek bu boaz atlama hattnn tesis edilecek oluu ok byk bir nem tamtr. Projenin btn aamalarnda gvenlik faktr n planda tutulmu, montaj ve tel ekimi ilemlerinde zel nlemlerin alnmas gerei duyulmutur. Projenin trafo merkezlerine balanty salayacak irtibat hatlar ksm H.82B iaretli bir szleme ile Temel Enerji Firmas Konsorsiyumuna ihale edilmitir. Alt direkten oluan Boaz atlama ksm ise H.82A iaretli szleme ile 1982 ylnda 4.828.633,33 DM + 123.632.492,80 TLs bedelle Siemens ile Mita Konsorsiyumuna ihale edilmi, tesisin yapm da 1983 ylnda bitirilmitir.

1 PROJE HAKKINDA BLGLER En uygun atlama yerinin Rumeli Kava ile Anadolu Kava arasnn olduu yaplan ettler sonucunda saptandndan, 380 kVluk Boaz atlamasnn burada tesis edilmesine karar verilmitir. Atlama noktasnda, boazn genilii yaklak 1200 m ve her iki tarafta zemin ykseklii de yaklak 120 mdir. Boaz geii ift devre tayc direklerle salanmakta arkalarndaki tek devre durdurucu direklerde son bulmaktadr. Deniz zerinden geii salayan tayc direkler aras atlama akl 1757 m, tayc direklerle durdurucu direkler arasndaki aklklar ise Avrupa yakasnda 674 m, Anadolu yakasnda 668 mdir. Durdurucular aras etap uzunluu da 3099 m olmaktadr. Boaz kprsnn denizden 64 m olan seyir yksekliine, gerekli elektriksel klerans da ilave edilerek letkenlerin denizden yksekliinin en az 70 m olmasna karar verilmitir. Avrupa yakasndaki tayc direk Saryer ile Rumeli kava arasnda Telli Baba mevkiinde 119 m kotundaki bir tepeye, Anadolu yakasndaki tayc direk ise Anadolu Kavann biraz gneyinde 125 m kotundaki askeri blge iindeki bir tepeye yerletirilmitir. Bu suretle her iki atlama direinin boylarnda zemin kotlarnn yksek olmas nedeniyle byk lde (100 mden fazla) bir azalma olmutur ( ekil 2). Direk ykseklikleri iletkenin maksimum sehimine ve yere olan emniyet mesafesine gre belirlediinden, genellikle byk aklkl atlamalarda sehimde olduka byk olduundan atlama direklerinin boylar da ok yksek olmaktadr . Bu projede yksek kotlu zemin avantajndan faydalanldndan, byle uzun bir atlamada ok uygun direk boylar elde edilmitir.

ekil 2 : Boaz atlamann stten grn plan ve profili

2 DREKLER Atlama direkleri: Avrupa yakasnda ve Anadolu yakasnda kullanlan ayn boydaki iki tayc atlama direinin ykseklii 124 mdir. Bu direklerin ayak genilii 20 m, iletkenlerin asld konsol genilii 62 mdir. Hatt yldrma ve yryen dalgalara kar korumak amac ile diree tesis edilen koruma kulelerine iki adet koruma iletkeni yerletirilmitir. Koruma kulelerinin u noktalar arasndaki yatay aklk 50 mdir. Zeminden iletkenlerin asld konsola kadar olan ykseklik ise 109 m olup, alt adet faz iletkeni estetik bakmdan ayn dzlemde olacak biimde yerletirilmilerdir. Fazlar aras aklk 11 m olarak belirlenmitir (ekil 3). Her bir tayc atlama direinin yaklak toplam demir arl 230 tondur. Atlama direkleri, en st noktaya kadar gerekli her yere ulalabilinmesi iin merdivenlerle donatlm, uygun yerlere de platformlar yerletirilmitir. Standartlara uygun olarak da uak uyar lambalar kullanlmtr. 40 ve 80 m yksekliklerde direk dikmeleri zerine ikier adet devaml yanan, koruma kulelerinin ularna ise yanp snen krmz uyar lambalar yerletirilmitir. Bu lambalar hava kararnca otomatik olarak devreye girmektedir.

Durdurucu direkler: Boaz atlama blmnn, irtibat hatlarna balants iin, tayc atlama direklerinin arkasna tek devre iki adet nihayet tipi durdurucu direklerin yerletirilmesi emniyet asndan uygun grlmtr. Atlama direklerinden gelen her devre mstakil olarak bir durdurucuya balanacak ekilde tasarlanmtr. Bu durdurucu direklerin boylar da olduka kktr. Her devrenin faz iletkeni durdurucu direklerde alt konsollara ayn seviyede olacak biimde yerletirilmi ve bu suretle faz iletkenleri arasndaki aklk 7,5 mye indirilmitir. Alt konsollarn ortasna yerletirilen orta fazn jumper irtibatn yapmak amacyla st konsollar kullanlmtr. Ayrca jumper iletkeninin direk gvdesine yaklamasn nlemek iin de jumper izolatrnn altna kar arlk taklmtr (ekil 4). Bu durdurucu direklerin ayak genilikleri 6 m, toplam direk boylar da birbirinden farkl olup 28 m civarndadr. Alt konsol uzunluu 15 m olarak tasarmlanmtr. Durdurucu direklerin arlklar boy farkndan dolay 19 ton ile 29 ton arasndadr. Btn direklerde St 52 ve St 37 kalitesinde elik kebentler kullanlmtr. Tayc atlama direklerinin ana dikmelerinde iki adet kebent L profili lamalar ile birletirilerek ha profili elde edilmitir.

3 Tm direk elemanlar scak daldrma yntemiyle galvanizlenmitir. Yalnzca tayc atlama direkleri kolayca grlebilmeleri amacyla blm blm krmz ve beyaz olarak boyanmlardr. Boaz atlama blmnn toplam demir arl yaklak olarak 560 tondur.

ekil 3 : Tayc atlama direi Temeller: Avrupa ve Anadolu yakasnda direklerin dikildii zeminler olduka salamdr. Andezit ve istten oluan zemin dolaysyla zel temel kullanlmasna ihtiya duyulmam normal tip betonarme temeller kullanlmtr. Tayc atlama direklerinde temel derinlii ile temel genilii 5 m, durdurucu direklerde yaklak olarak temel derinlii 4,5 m, temel genilii ise 3,30 mdir (ekil 5).

ekil 5 Tayc atlama direi temel plan Direk ykleme varsaymlar: Bu projede tasarmlanan tayc atlama direi ile durdurucu olarak kullanlan nihayet direinin statik hesaplarnda esas alnan yklenme varsaymlar, Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ne uygun olarak alnm olmakla birlikte projenin nemi ve bulunduu blge koullar nazar itibara alnarak tasarm yklerinin hesaplanmasnda kullanlan deerler unlardr. - 50 C scaklkta iletkenlere ve koruma tellerindeki buz yk gb = 0,3d kg/m - 50 C de buzlu iletkenler ve koruma telleri zerine rzgar basnc 30 kg/m2 - 50 C de buzlu halde direk ve izolatr takmlar zerine rzgar basnc 40 kg/m2 + 50 C de buzsuz iletkenler ve koruma telleri zerine rzgar basnc 95 kg/m2 +50 C de buzsuz halde direk ve izolatr takmlar zerine rzgar basnc 125 kg/m2 Direk statik hesaplarnda, sadece iletken kopmasnda gvenlik katsays 1,5, dier btn varsaymlarda 2,5 alnmtr. LETKEN Yksek gerilimli hava hatlarnda genellikle ortasnda elik nve bulunan rgl St-Al iletkenler (ACSR) kullanlr. Mekanik mukavemeti arttrmak iin gene ortasnda elik nve bulunan Alminyum Alloy (AACSR) veya elik nve-siz Alminyum Alloy (AAAC) tipi rgl iletkenler de kullanlabilir. Byk aklkl YGli hava hatt geilerinde iletken seimi ok byk bir nem tamaktadr. letkenin alminyum kesiti tanacak gle, elik ekirdek kesiti veya buna bal olarak alminyum elik kesit oran ise mekanik koullar ile alakaldr. Genellikle byk aklkl atlamalarda olduka byk gler tayabilmek iin, byk kesitli tekli iletkenler ya da demet iletkenler kullanlmasna ihtiya duyulur. Gerek tekli gerekse demet iletkenler kullanlsn, her iki durum iin de ya alminyum elik oran yksek St-Al (ACSR) iletkenler ya da kopma mukavemeti alminyuma gre ok daha yksek olan Alminyum Alloy (Al, Mg, Si) alam elik nveli (AACSR) iletkenler kullanlr.

5 Yksek elik kesitli Alminyum rgl (ACSR) iletkenlerle ok byk kopma dayanmlar elde edilebilir. Ancak iletkendeki elik orannn yksek oluu iletken birim arln arttrr, dolaysyla direklere gelen iletken ykleri artar. Bu da direk arln bytr. Buna karn elik nveli Alminyum Alloy (AACSR) iletkenlerde elik orannn byk olmasna gerek yoktur. Birim arlklarnn daha dk ve daha yksek kopma dayanmna sahip olmalar nedenleriyle yksek elik oranl alminyum rgl (ACSR) iletkenler yerine tercihen kullanlrlar. Bundan dolay elik nveli Alminyum Alloy (AACSR) tipi iletkenler kullanlarak byk aklklarda ekonomik direk arl ve uygun direk boylar elde edilebilir. Boaz atlama projesinde de yaplan hesaplar sonucunda AACSR tipi zel bir iletken kullanlmasnn uygun olaca kanaatine varlmtr. letkenin belirlenmesinde dier bir husus da fazlarn tek iletkenli mi yoksa demet iletkenli mi olmas konusudur. 380 kV luk iletim hatlarnda genellikle ikili, l veya drtl demet iletkenler kullanlmaktadr. Demet iletkenler, yk tama kapasiteleri, elektriksel parametrelerin dzelmesi, korona olay ve radyo giriimlerinin daha az etkili olmas nedenleriyle ayn kesitteki tek iletkenlere nazaran daha uygundur. lkemizde de 380 kVluk iletim hatlarnda ikili demet iletkenler kullanlm son yllarda tesis edilen birok hatta da l demet iletken kullanlmas uygulamasna geilmitir. Tekli iletken, gerektii zaman zel durumlarda ve koullarda mecburiyet halinde kullanlmaldr. Tekli iletken kullanlmas durumunda 380 kVluk hatlarda korona ynnden en az 50~55 mm apnda olduka byk kesitli iletkenlere ihtiya duyulur. Tekli iletken kullanmnn elektriksel ynden mahzurlarna karn mekanik ynden avantajlar vardr. Bu nedenle gerek duyulduu takdirde ve ksa bir hat blmnde kullanlmas yararl olabilir. 380 kVluk Boaz Atlama Projesinde aada sralanan nedenlerle sadece atlama direkleri arasnda demet iletkenler yerine tekli iletken kullanlmasna karar verilmitir: Akln byk olmas nedeniyle demet iletkenlerin dengesiz buzlanma ve rzgar etkisiyle dnerek burulma tehlikesinin mevcut olmas, Demeti oluturan iletkenlerde ara tutucular (spacer) arasnda osilasyonlarn oluma olaslnn mevcut olmas, Demet iletkenlerde buz yk ve rzgar etkisiyle dk frekansl ve byk genlikli titreimlerin (Galloping) meydana gelmesi ihtimalinin fazla olmas, Bylesine zel bir projede demet iletkenler arasnda kullanlacak ara tutucularn sebep olabilecei teknik sorunlar, letkenlere etki eden rzgar ve buz yklerinin tek iletkenli durumda, demet iletkenli duruma gre daha kk olmas ve direklerin ek yklerden daha az etkilenecek olmas. Seilen iletken: Atlama akl 1757 m ve akm tama kapasitesi 2200 A olan bylesine nemli ve zel bir projede, blgenin rzgar ve buz koullar da gz nne alnarak yaplan almalar sonunda, sadece atlama direkleri arasnda tekli iletken kullanlmasna ve iletkenin Alminyum kapl elik nveli, yksek mukavemetli Alminyum Alloy (AACSR/AC) tipi olmasna karar verilmitir. Seilen iletkenin Alminyum Alloy kesiti 1805,46 mm2, alminyum kapl elik nve kesiti 227,83 mm2 olmak zere toplam kesit 2033,28 mm2 ve d ap 58,9 mmdir. letkenin elik nvesi korozyona kar yksek dayanml olmas amacyla alminyum kapl elik rglerden olumaktadr. Her bir faz iletkeni 3200 m boyunda eksiz olarak imal edilmi ve elik tamburlara sarlmtr. Tamburlardan birinin arl 25 ton civarndadr. Avrupa lkelerinde o gne kadar kullanlan en byk kesitli iletkendir (ekil 6). letkenin karakteristikleri de 1 No.lu tabloda verilmitir. letkenin sehim - gerilme hesaplarnda ; +150C deki ortalama gerilmesi esas alnmtr (EDSevery day stress). Bu deer kopma gerilmesinin %20 si olarak alnmtr. Kopma dayanm 84.750 daNdur.

6 Bylece iletkenin +150C deki gerilmesi; 150 = 0,20 . 84 750 / 2033,28 = 8,34 daN /mm2 Maksimum sehimi ise +80 0Cde olumakta olup, 156 mdir.

ekil 6 : Alminyum Alloy iletken KORUMA LETKEN Faz iletkenlerinin zerine hatt yryen dalgalara ve yldrma kar korumak maksadyla direk zerindeki koruma kulelerine yatay olarak sralanm iki adet koruma iletkeni yerletirilmitir. Atlama direklerindeki koruma iletkenleri, d faz iletkenlerini 150lik bir koruma as altnda korumakta ve faz iletkenlerinden 20 m yukarda bulunmaktadr Koruma telinin +15 0Cdeki sehiminin (atlama aklnn ortasnda), faz iletkenleri sehiminin %90ndan daha byk olmamas istenmitir. Faz iletkenlerinin, ruling aklk iin +15 0 Cdeki sehimi 93,58 m ve bunun %90 84,22 m olup, koruma telinin bu sehime tekabl eden +15 0C deki gerilmesi 19,45 kg/mm2 ve atlama akl olan 1757 mdeki sehim deeri de 133,66 m olur. Koruma iletkenleri iin mekanik mukavemet asndan 318 mm2lik elik kesit yeterli grlmtr. Bylece korozyona kar da dayanml olmas amacyla galvaniz elik yerine alminyum kapl elik rglerden oluan AW 319 Alumoweld tipi iletken kullanlmtr. Bu koruma iletkeninin kesiti 318,4 mm2 ve d ap 23,7 mmdir. Koruma iletkenlerinin zerlerine de krmz beyaz ikaz kreleri yerletirilmitir. ASKI VE DURDURUCU ZOLATR TAKIMLARI Tayc atlama direklerinde her faz iin 22 elemanl ift ask zincir izolatrleri kullanlmtr. Ask takmlar F30 tipi (195x320 mm), kaak yolu uzunluu 425 mm olan sertletirilmi cam (toughened) izolatrlerden olumaktadr. Ask takmnn kopma yk 2x300 = 600 kN ve toplam kaak yolu 9350 mmdir.

7 letken, izolatr takmna bir boyunduruk ve ara paralarndan sonra zel bir klemp yardmyla aslmtr, klemp boyu 2000 mm ve iletken k as 220dir. Durdurucu direklerde ise 20 elemanl ift gergi zincir izolatrleri kullanlmtr. Gergi takmlar F55 tipi (240x330 mm), kaak yolu uzunluu 460 mm olan gene sertletirilmi cam izolatrlerden olumaktadr. Durdurucu takmnn kopma yk 2x550 = 1100 kN ve toplam kaak yolu 9200 mmdir. letkenlerin durdurucu direklere balantsnda, balant elemanlarnn mekanik dayanmlarnn iletkenin kopma dayanmna eit ya da byk olmas istenmitir. letkenin durdurucu takmlara balantsnda 940 mm uzunluunda kompresyonlu tip zel gergi klempi kullanlmtr. Bu durdurucu klemplerin dnda, iki durdurucu arasndaki 3099 mlik Boaz Atlama blmnde (etabnda) bakaca bir ek yaplmamtr. TTREME KARI KORUMA Boaz Atlama Hattnn bulunduu yerin rzgara ak bir yer oluu ve nemli bir su yolunu atlayarak gemesi titreime kar gerekli nlemlerin de alnmasn zorunlu hale getirmitir. Umumiyetle hatta dik rzgar nedeniyle 5 ile 50 Hz frekansnda ve iletken ap deerinde genliklerde titreimler meydana gelir. Bu titreimler iletkenin klempe girdii noktada zamanla yorulmalar oluturarak iletkenin bu noktada arzalanmasna sebep olurlar. Bu noktada titreim genliini azaltarak tehlikeli olmayacak bir dzeyde tutabilmek iin Stockbridge tip damperler kullanlmtr. Bu tip damperler rezonans damperleridir. letkenin klempe yakn olduu yerdeki titreimleri izin verilen deerlerin altna indirirler. Tayc direklerin atlama tarafnda her bir iletkende 5 adet, durdurucu direkler tarafnda 3 adet damper kullanlmtr. ELEKTRKSEL ZELLKLER 380 kv luk ift devre Boaz Atlama projesinin her bir devresinin yk tama kapasitesi 1400 MVA olup, toplam 2800 MVA olarak tasarmlanmtr. Buna gre faz iletkenlerinin akm tama kapasitesi, 1400.106 / 1,73 . 380.103 = 2129 A olup, 2200 A olmas istenmitir. letkenin akm tama kapasitesinin hesaplanmasnda, iletken scaklnn 80 0C (40 0C ortam scakl ve 40 0C scaklk art) ve rzgar hznn 1 m/sn olarak nazar itibara alnmas istenmitir. Ortam scaklnn 40 0Cnin altna dmesi veya rzgar hznn 1 m/snnin stne kmas durumunda iletkenlerin akm tama kapasitesi de artabilecektir. Korona olay: ok yksek gerilimli hatlarda iletkenin seimini belirleyen dier bir faktr de Korona olaydr. letim hattnda kullanlacak iletkenlerin ve hat malzemelerinin Korona dearjna ve Korona kayplarna sebep olmayacak biimde seilmeleri gerekir. Korona olayn ortadan kaldrmak iin demet iletkenler kullanlr ya da ap byk iletkenler seilir. Boaz Atlama blmnde 380 kVluk hatlarda kullanlan demet iletkenler yerine tek demetli zel alam iletken kullanlmtr. Kullanlan iletkenin ap her faz iin 59 mm olup, bu iletkenin 380 kVda ortalama elektrik alan 13 kV/cmdir. Korona olay bakmndan maksimum elektrik alan deeri 17 kV/cm olduuna gre, arzu edilmeyen bir korona olaynn ortaya kmas bahis konusu deildir. Kullanlan hat malzemeleri de bu snr amayacak ekilde boyutlandrlm olduundan Korona ynnden bir problem ortaya kmamaktadr.

8 TEL EKM stanbul Boaz gibi ok nemli bir su yolu zerinden atlama tellerinin ekilmesi iin zel nlemlerin alnmas ve tel ekimi ynteminin de ok iyi seilmesi gerekmitir. Tel ekme ilemleri srasnda 60 mlik seyir yksekliinin altna inilmemesi iin 170 kNluk ekme kuvvetinin uygulanmas gerekli grldnden, tel ekme ve fren makineleri ile tel ekme makaralar sadece bu i iin zel olarak getirildi. Kullanlan btn tehizat da zel bir titizlikle seildi. Boaz trafiinin kesilmesi iin, aylar ncesinden hangi gn ve saatlerde kesilmesinin istendii belirtilerek gerekli makamlardan izin alnd. Klavuz teli olarak 14, 22 ve 25,4 mm apnda rgl elik halatlar kullanld. Deniz trafii ksa sreli kesilmeden nce 14 mmlik iki klavuz teli atlama direklerinin koruma iletkeni kulelerine aslan makaralardan geirilerek her iki yakadan deniz sahiline indirildi. Boaz trafie kapatldktan sonra her iki yakadan birer klavuz teli iki rmorkr vastasyla suya batrlmadan ve fren makineleri ile ayarlanarak ekildi. Boazn ortasnda klavuz telleri birbirine eklendi ve hemen 60 m ykseklie kaldrld. Ayn ilem dier klavuz teli iin de tekrarland. Bu suretle n klavuz tellerinin ekimi 2 saat iinde tamamland ve boaz trafie yeniden ald. Sonra kademeli olarak dier klavuz tellerinin ekimleri de tamamland. Daha sonra 25,4 mmlik klavuz teli yardmyla nce koruma telleri akabinde de faz iletkenleri, Boaz trafiini aksatmadan ve hibir zaman 60 mlik yksekliin altna inilmeden ekilmitir. Sehim verilme ilemlerinden sonra iletkenler kompresyonlu tip gergi klempleri ile durdurucu direklere baland ve tel ekimi ilemi de tamamland. Dier proje Boaz atlama irtibat hatlarnn da tamamlanmasndan sonra hatlar 12.7.1985 tarihinde dnemin Babakan Turgut zal tarafndan iletmeye almtr. Bu byk projede emei bulunan TEKin o tarihteki Proje Grup Mdr Y. Mh Metin Giraya ve Mita Genel Mdr Y. Mh Mfit Sakzlolu ile emei geen btn Trk ve yabanc herkese teekkr ederim.

10

11

Avrupa yakasndaki tayc direin montaj srasndaki grntler

12

13

ift/ikiz arlkla donatlm faz iletkeni damperi

14

Tel ekim almalar ( iletkenin makaralardan klempe aktarlmas )

180 kN (18 ton) boa teker ekme makinesi (tensioner)

15

Boa tekerin iki likit motorla srlmesi

Makara ve makara beii

16
Programlayan Y.Mh.Ersin Soyberk 1998 (Vrs 2007) Program ad : Hathes BOAT ATLAMA II E. HATTINDA DEGK HALLER DENKLEMN KULLANARAK MUHTELIF ORTAM SICAKLIKLARINDAK GERLME, SEHM VE EKME KUVVETNN BULUNMASI

G I R I S

D E G E R L E R I 380 kV .3 -25 0C 80 0C 5.0 0C 95.0 kg/m2 % 70 % 42 % 15 % 20 % 25 -5.0 0C 30.00 kg/m2 % 50 0.60 kg/dm3 2 AL-ALLOY 2033.29 mm2 58.9 mm 6.488 kg/m 7110 kg/mm2 2.029E-005 1/0C 41.68 Kg/mm2 18.76 Kg/mm2 8.34 kg/mm2 1394.71 m

Hattn gerilimi ................................ : Buz yk katsays kb ...................... : En dk ortam scakl ....................... : En yksek ortam scakl ...................... : Rzgarl haldeki ortam scakl ................ : iletkenlere rzgar basnc ( 5 0C) .............. : Zayf rzgar yk yzdesi ( 5 0C) ............... : En yksek ortam scaklndaki rzgar yk yzdesi : : + 15 0C de gerilme tahkikinde gerilme yzdesi + 15 0C de gerilme tahkikinde azami gerilme yzdesi: En dk ortam scaklndaki gerilme tahkikinde msaade edilen gerilme yzdesi .................. : Buzlu haldeki ortam scakl ................... : : Buzlu iletkenler zerine rzgar basnc (-5 0C) Dengesiz buzlanmada buz yk yzdesi (-5 0C) .... : Buz younluu ................................... : Ka misli buz yknde gerilme tahkiki yapld .. : iletkenin ad .................................. : iletkenin kesiti ............................... : iletkenin anma ap ............................ : iletkenin birim arl ....................... : iletkenin elastikiyet modl ................... : iletkenin sl uzama katsays ................. : iletkenin kopma gerilmesi ...................... : iletkenin emniyet gerilmesi .................... : + 15 0C deki gerilme (everyday stress) ........... : Direkler aras aklk (ruling aklk) ........ :

S O N U C

D E G E R L E R I W = c.p.d.aw

NOT: Rzgar kuvveti akla bal olmadan bantsndan hesaplanmtr. c = 1

kritik aklk : akr= 362.27 m akr<a olduundan max gerilme -5.00C de buzlu haldedir. kritik scaklk : tkr= 19.160C tkr<tmax = 800C olduundan max sehim en yksek ortam scakl olan 800C dedir. Deiik haller denklemi : G3 + ( 73.852 + 0.144 t ) G2 = 5867.448

17

MUHTELF ORTAM SICAKLIKLARINDAK GERLME, SEHM VE EKME KUVVET DEGERLER

Buz yk katsays iletkenin ad Scaklk Gerilme 0 C kg/mm2 -------- -------5.0 11.80 -5.0 11.29 -5.0 9.90 5.0 10.94 5.0 9.74 80.0 8.41 -25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 8.63 8.59 8.55 8.51 8.48 8.44 8.41 8.37 8.34 8.31 8.27 8.24 8.21 8.17 8.14 8.11 8.08 8.05 8.02 7.99 7.96 7.93

: :

.3 AL-ALLOY ekme kuvveti Ruling menzil kg 1394.71 m ------------23986 Buz+rzg.ykl(30.0 Kg/m2) 22966 %100 Buz ykl 20125 % 50 Buz ykl 22241 %100 Rzgar ykl 19813 % 70 Rzgar ykl 17103 % 42 Rzgar ykl 17537 17462 17387 17313 17241 17169 17097 17027 16958 16889 16821 16754 16688 16622 16557 16493 16429 16367 16305 16243 16183 16122

Sehim m ------93.90 93.62 92.83 94.23 93.56 98.75 90.45 90.85 91.24 91.64 92.03 92.42 92.81 93.20 93.58 93.97 94.35 94.73 95.11 95.49 95.87 96.25 96.63 97.00 97.38 97.75 98.12 98.49

Atlama direkleri arasndaki aklk : 1757 m Atlama aklndaki 800C deki max sehim : 156.30 m

18
T A H K K L E R -----------------+ 15 0C DE GERILME TAHKIKI + 15 0C deki gerilme kopma gerilmesinin % 15 inden byk olmamaldr. iletkenlerde titreimleri sndrc nlemlerin alnmas halinde + 15 0C deki gerilme, kopma gerilmesinin % 20 sine kadar arttrlabilir. + 15 0C deki gerilme .................... = 8.34 kg/mm2 kopma gerilmesinin %15 i ....... = 6.25 kg/mm2 + 15 0C deki gerilme kopma gerilmesinin %15 inden byktr. (?) kopma gerilmesinin %20 si ...... = 8.34 kg/mm2 + 15 0C deki gerilme kopma gerilmesinin %20 sine eittir . EN DUSUK ORTAM SICAKLIGINDAKI GERILME TAHKIKI : En dk ortam scaklndaki gerilme kopma gerilmesinin % 25 ini gememelidir. En dk ortam scakl olan-25 0C deki gerilme 8.63 kg/mm2 Kopma gerilmesinin %25 i ....... = 10.42 kg/mm2 En dk ortam scaklndaki gerilme kopma gerilmesinin % 25 inden kktr. ASKI NOKTALARINDAKI GERILME TAHKIKI : Ask noktalarndaki gerilme kopma gerilmesinin % 45 ini gememelidir. En byk aklkl yada kot farkl direkler arasnda Ask noktalarnda buzlu haldeki ve 2.0 misli buz ykndeki max gerilmelerin bulunmas iin direkler aras aklk ve kot fark; Direkler aras aklk ............ Ask noktalar arasndaki kot fark : : 1757 m 6 m

Ask noktalarndaki gerilmeler : GAmax = 12.46 kg/mm2 GBmax = 12.49 kg/mm2 Emniyet gerilmesi = 18.76 kg/mm2 Ask noktalarnda buzlu haldeki max gerilme emniyet gerilmesinin altndadr. 2.0 MISLI BUZ YUKUNDE ASKI NOKTALARINDAKI GERILME TAHKIKI : ( -5 0C de ) 2.0 misli buz yknde ask noktalarndaki gerilme kopma gerilmesinin %70 inden byk olmamaldr. 2.0 misli buz yknde 2.0 misli buz yknde 2.0 misli buz yknde -5.00C deki gerilme ..... : Gb0= 14.03 kg/mm2 -5.00C deki sehim ....... : fb0=151.53 m -5.00C deki ekme kuvveti : Tcb0=28523 kg

2.0 misli buz yknde ask noktalarndaki gerilmeler : GAmax = 14.84 kg/mm2 GBmax = 14.87 kg/mm2 kopma gerilmesinin %70 i = 29.18 kg/mm2 2.0 misli buz yknde ask noktalarndaki gerilme kopma gerilmesinin %70 nin altndadr. *****