Tôi không chịu được nữa.

Sau gần bốn tháng ở Ý, tôi không còn mặc vừa cái quần
nào. Ngay cả quần áo mới tôi vừa mua tháng trước (khi tôi đã mặc chật mấy cái quần
“Tháng thứ hai ở Ý” của mình) cũng không vừa nữa. Tôi không thể đủ tiền để cứ cách
vài tuần lại mua một tủ quần áo, và tôi biết rõ rằng mình sẽ sớm đến Ấn Độ, nơi mấy
pound này sẽ tan biến, nhưng mà - tôi không thể đi đứng với mấy cái quần này nữa.
Tôi không thể chịu nổi.
Tất cả điều đó đều có lý, vì rằng tôi vừa bước lên cái cân trong một khách sạn Ý
sang trọng và biết là mình đã tăng hai mươi ba pound trong bốn tháng ở Ý - quả là
một con số thống kê đáng nể. Chừng mười lăm pound trong đó tôi thật sự cần vì tôi đã
trở nên gầy giơ xương trong những năm ly dị và phiền muộn khó khăn vừa qua. Năm
pound tăng kế tiếp, chỉ là cho vui. Còn ba pound cuối cùng thì sao? Chỉ để chứng
minh một quan điểm, tôi cho là vậy.
Ấy thế mà tôi thấy mình đang mua sắm một món trang phục tôi sẽ luôn giữ trong
đời như một kỷ niệm thân thương, “Quần Bò Tháng Cuối Cùng Ở Ý Của Tôi”. Cô gái
trẻ trong cửa hiệu thật tử tế khi cứ mang ra cho tôi những kích thước lớn hơn rồi lớn
hơn nữa, đưa qua tấm rèm hết cái này đến cái khác mà không bình luận, mỗi lần vậy
chỉ lo lắng hỏi là liệu cái này có vừa hơn không. Vài lần, tôi phải thò đầu ra khỏi rèm
và hỏi, “Xin lỗi, cô có cái lớn hơn chút xíu không?” Cho đến khi cuối cùng cô gái trẻ
tốt bụng đưa tôi một chiếc quần jeans với kích thước vòng eo nhìn thật sốc. Tôi bước
ra khỏi phòng thử áo, trình diện mình trước cô gái bán hàng.
Cô nhìn không chớp mắt. Cô nhìn tôi như một nhà quản thủ nghệ thuật đang cố
đánh giá giá trị của một cái bình hoa. Một cái bình hoa khá lớn.
“Carina,” cuối cùng cô quyết định. Dễ thương.
Tôi hỏi cô bằng tiếng Ý cô có thể vui lòng nói thật cho tôi biết liệu cái quần
jeans này có làm tôi giống như một con bò cái không.
Không, signorina, cô bảo tôi. Cô không giống như một con bò cái.
“Vậy tôi có giống một con heo không?”
Không, cô cam đoan với một vẻ rất nghiêm túc. Tôi cũng không giống như một
con heo chút nào.
“Có lẽ là một con trâu?”
Chuyện này đang trở thành một bài thực tập từ vựng tốt. Tôi cũng đang cố làm
cho cô bán hàng cười, nhưng cô quá mải mê giữ vẻ chuyên nghiệp.
Tôi thử một lần nữa, “Có lẽ tôi giống một miếng pho mát trâu mozzarella?”
Thôi được, có lẽ, cô nhượng bộ, hơi cười một chút. Có lẽ cô hơi giống một
miếng pho mát trâu mozzarella…
Tôi chỉ còn một tuần ở đây. Tôi đang định trở lại Mỹ cho dịp Giáng sinh trước khi bay
qua Ấn Độ, không chỉ vì tôi không chịu nổi ý nghĩ trải qua kỳ Giáng sinh vắng gia
đình mình mà còn vì tám tháng hành trình tới của tôi - Ấn Độ và Indonesia - đòi hỏi
phải đóng gói lại đồ đạc. Rất ít đồ ta cần khi sống ở Ý cũng là những thứ ta cần khi
lang thang khắp Ấn Độ.
Và có lẽ vì để chuẩn bị cho chuyến đi đến Ấn Độ của mình mà tôi đã quyết định
dành tuần lễ cuối cùng này rong ruổi khắp Sicily - khu vực đậm tính thế giới thứ ba
nhất của Ý, và do vậy đúng là một nơi phải đến nếu ta cần chuẩn bị mình để trải
nghiệm sự bần cùng cơ cực. Hay là tôi chỉ muốn đến Sicily vì điều Goethe đã nói,
“Không thấy Sicily người ta không thể có một khái niệm rõ ràng về Ý.”
Nhưng đến hay đi loanh quanh Sicily thật không dễ dàng. Tôi phải sử dụng tất cả
mọi kỹ năng tìm thông tin của mình để kiếm ra một chuyến xe lửa chạy vào ngày Chủ
nhật thẳng xuống bờ biển và rồi tìm ra đúng cái phà đến Messina (một thành phố cảng
Sicily đáng ngờ và đáng sợ dường như đang gào rú từ phía sau những cánh cửa bị
chặn, “Tôi xấu xí không phải lỗi tại tôi! Tôi cũng bị động đất, bị ném bom rải thảm và
bị Mafia thao túng nữa!”) Đến được Messina rồi, tôi phải tìm ra một trạm xe buýt
(đầy bụi như phổi người hút thuốc) và tìm ra người đàn ông mà việc của ông ta là
ngồi đó trong quầy vé, nuối tiếc đời mình và xem ông ta có vui lòng bán cho tôi một
vé đến thành phố ven biển Taormina không. Rồi xe tôi chạy dọc các vách đá và bãi
biển của bờ đông mang dáng vẻ kỳ lạ của hội họa trừu tượng Sicily cho tới khi đến
được Taormina, rồi tôi phải tìm ra một chiếc taxi và rồi phải tìm cho được một khách
sạn. Rồi tôi phải tìm ra đúng người để hỏi câu hỏi ruột của mình trong tiếng Ý,
“Trong thành phố này chỗ nào có thức ăn ngon nhất?” Ở Taormina, người tôi hỏi hóa
ra lại là một cảnh sát ngái ngủ. Anh ta đưa tôi một trong những thứ tuyệt nhất ai đó có
thể cho tôi trong đời - một mẩu giấy nhỏ có ghi tên một quán ăn mơ hồ, một bản đồ vẽ
tay chỉ cách tìm ra địa điểm đó.
Hóa ra đó là một nhà hàng Ý nhỏ có bà chủ cao tuổi thân thiện đang chuẩn bị
đón những thực khách buổi tối của mình bằng cách đứng trên bàn với đôi chân mang
vớ, cố để không làm đổ cái máng cỏ Giáng sinh, lau bóng mấy cái cửa sổ của quán.
Tôi nói với bà tôi không cần xem thực đơn nhưng bà có thể mang cho tôi thức ăn
ngon nhất có thể không vì đây là đêm đầu tiên của tôi ở Sicily. Bà xoa tay vui vẻ rồi
hét cái gì đó bằng thổ ngữ Sicily với bà mẹ còn già hơn trong bếp, và trong khoảng
thời gian hai mươi phút tôi cắm cúi ăn bữa ăn ngon lành đáng kinh ngạc nhất tôi chưa
từng ăn ở đâu trên khắp đất Ý. Đó là mì ống, nhưng một hình dạng mì ống tôi chưa
từng thấy trước đó - lớn, tươi, những dải mì ống gấp như kiểu bánh bao Ý thành hình
thù (tuy không chính xác về kích thước) cái mũ Giáo hoàng, được nhồi vào một thứ
chất lỏng đặc sệt, nóng, thơm phức gồm tôm cua, mực phủ và mực ống, trộn đều rồi
được dọn ra như món xà lách nóng ăn kèm với sò tươi và những dải rau thái mỏng
dài, tất cả bơi trong thứ nước xốt màu ô liu tràn trề. Tiếp đến là thịt thỏ hầm với húng
tây.
 Nhưng Syracuse, ngày hôm sau, còn hay hơn. Chiếc xe buýt thả tôi trên một góc
đường trong mưa lạnh cuối ngày. Tôi thích thành phố này ngay lập tức. Dưới chân tôi
đã có ba ngàn năm lịch sử Syracuse. Đó là địa điểm của một nền văn minh cổ đến nỗi
nó khiến Roma trông như Dallas. Thần thoại nói rằng Daedalus đã từ Crete bay đến
đây và rằng Hercules đã từng ngủ ở đây. Syracuse từng là một thuộc địa của Hy Lạp
mà Thucydides gọi là “một thành phố bản thân nó không thấp kém hơn Athens chút
nào.” Syracuse là mối liên thông giữa Hy Lạp cổ đại và Roma cổ đại. Nhiều nhà viết
kịch và nhà nghiên cứu di tích cổ tên tuổi đã sống ở đây. Plato đã nghĩ nó có thể là
một địa điểm lý tưởng cho một thử nghiệm không tưởng nơi có lẽ “nhờ một số phận
thần thánh nào đó” vua chúa có thể trở thành những nhà hiền triết, và những nhà hiền
triết có thể trở thành vua chúa. Các nhà sử học nói rằng lối nói hoa mỹ được phát
minh ở Syracuse, và cả (đây chỉ là một điều phụ) âm mưu nữa.
Tôi đi khắp các chợ của cái thành phố dễ sụp này và tim tôi rộn ràng với một
tình yêu tôi không thể trả lời hay giải thích khi xem người đàn ông lớn tuổi đội mũ len
đen moi ruột một con cá cho khách hàng (ông cắm điếu thuốc vào môi để giữ lại như
kiểu cô thợ may ngậm cái ghim ở miệng khi may; con dao của ông chặt những khúc
cá với một sự hoàn hảo sùng tín). Rụt rè, tôi hỏi người đánh cá rằng tôi nên ăn tối ở
đâu và tôi quay gót đi sau cuộc chuyện trò, giữ chặt trong tay một mẩu giấy nhỏ nữa,
chỉ cho tôi đến một quán ăn nhỏ không tên, nơi - khi tôi vừa ngồi vào bàn đêm đó -
người phục vụ mang đến một suất pho mát ricotta lờ lững như mây có rắc hồ trăn,
những khúc bánh mì bềnh bồng trong dầu thơm tho, mấy đĩa nhỏ xíu đựng thịt và ô
liu xắt, một phần xà lách cam ướp lạnh trộn cùng hành sống và ngò tây. Đây là những
thứ trước khi tôi nghe nói đến món mực calamari đặc sản của quán.
Plato viết, “Không thành phố nào có thể sống thanh bình, bất luận luật lệ của nó
là gì, khi công dân của nó… chẳng làm gì ngoài yến tiệc và rượu chè và làm kiệt sức
mình vì chăm lo chuyện yêu đương.”
Nhưng có phải là tồi tệ lắm không nếu sống như vậy chỉ trong một thời gian
thôi? Chỉ vài tháng trong đời một người, có tồi tệ lắm không nếu du lịch suốt mà
không có tham vọng gì lớn hơn là lùng sục bữa ăn dễ thương kế tiếp? Hay biết nói
một ngôn ngữ không vì mục đích nào cao hơn là nó làm vui tai ta? Hay chợp mắt
trong một khu vườn, trong nắng, giữa ngày, ngay cạnh đài phun nước ưa thích? Và rồi
tiếp tục vào ngày hôm sau?
Tất nhiên, người ta không thể sống như thế này mãi mãi. Đời sống thực và chiến
tranh, tổn thương và chết chóc cuối cùng sẽ can thiệp. Ở Sicily này với đói nghèo
khủng khiếp, đời sống thực không bao giờ là xa vời trong tâm trí bất cứ ai. Mafia là
kinh doanh thành công duy nhất ở Sicily trong nhiều thế kỷ (điều hành việc bảo vệ
công dân khỏi chính nó), và nó vẫn, bóp hầu bóp họng người ta. Palermo - một thành
phố mà Goethe đã từng tuyên bố là sở hữu một vẻ đẹp không thể mô tả được - giờ có
lẽ là thành phố duy nhất ở Tây Âu nơi ta vẫn có thể thấy mình rón rén từng bước qua
đống đổ nát của Thế chiến II, chỉ để đem lại một cảm giác phát triển ở đây. Thành phố
bị những khối căn hộ không an toàn và gớm guốc Mafia xây dựng vào những năm
1980 như là những hoạt động rửa tiền, làm xấu xí đi một cách có hệ thống, quá sức
tưởng tượng. Tôi hỏi một người dân Sicily có phải những tòa nhà đó được xây bằng
bê tông rẻ tiền không và ông nói, “Ồ, không - bê tông này rất đắt. Trong mỗi khối có
một vài thi thể người bị Mafia giết, và cái đó được trả giá bằng tiền. Nhưng bê tông
chắc chắn hơn khi được gia cố bằng tất cả xương và răng đó.”
Trong một môi trường như thế, phải chăng có chút gì hời hợt khi chỉ nghĩ về bữa
ăn tuyệt vời kế tiếp của mình? Hay có lẽ đó là điều tốt nhất ta có thể làm, căn cứ vào
những hiện thực còn nặng nề hơn? Luigi Barzini, trong kiệt tác Người Ý năm 1964
của mình (được ông viết khi ông đã chán ngấy chuyện người nước ngoài viết về Ý và
hoặc là thích hoặc ghét nó quá nhiều) đã cố đính chính lại sự hiểu lầm về nền văn hóa
của chính ông. Ông cố trả lời câu hỏi tại sao người Ý đã sản sinh ra những trí tuệ khoa
học, chính trị, nghệ thuật vĩ đại nhất mọi thời đại, nhưng vẫn chưa bao giờ trở thành
một cường quốc thế giới. Tại sao họ là những bậc thầy ngoại giao ngôn từ của hành
tinh, nhưng vẫn không có khả năng cai trị nước nhà như thế? Tại sao họ là những cá
nhân quả cảm như vậy, nhưng lại không thành công đến thế với tư cách là một tập thể
quân đội? Làm sao họ lại có thể là những thương gia linh lợi như vậy trên bình diện
cá nhân, nhưng lại là những nhà tư bản không thành công đến thế xét như một dân
tộc?
Trả lời của ông cho các câu hỏi này phức tạp hơn tôi có thể tóm lược rõ ràng ở
đây, nhưng có liên quan rất nhiều đến lịch sử đau buồn của Ý với sự tham nhũng của
lãnh đạo địa phương và sự khai thác của kẻ thống trị nước ngoài, tất cả những cái đó
nói chung đã khiến dân Ý rút ra kết luận có vẻ chính xác là không ai và không có gì
trên thế giới này có thể tin cậy được. Vì thế giới là tham nhũng, dối trá, bất ổn, cường
điệu và bất công đến vậy, ta chỉ nên tin tưởng điều ta chứng nghiệm bằng chính giác
quan của mình, và điều này làm cho giác quan ở Ý nhạy hơn bất kỳ nơi đâu ở châu
Âu. Đấy là lý do, Barzini nói, người Ý sẽ khoan dung với những vị tướng, những tổng
thống, những bạo chúa, những giáo sư, viên chức quan liêu, nhà báo và những người
điều hành cơ sở công nghiệp lớn bất tài kinh khủng, nhưng sẽ không bao giờ tha thứ
cho những “ca sĩ opera, chỉ huy dàn nhạc, vũ công ba lê, gái điếm hạng sang, diễn
viên, đạo diễn phim, đầu bếp, thợ may kém cỏi…”. Trong một thế giới của hỗn loạn,
thảm họa và lừa đảo, đôi khi chỉ có thể tin tưởng vào cái đẹp. Chỉ có sự hoàn hảo của
nghệ thuật là không thể bị hủy diệt. Thú vui không thể bị mặc cả. Và đôi khi bữa ăn là
thứ tiền tệ thật duy nhất.
Vậy thì, tận tụy với sáng tạo và thưởng thức cái đẹp có thể là một công việc
nghiêm túc - không hẳn luôn là một phương tiện để thoát khỏi hiện thực, mà đôi khi là
một phương tiện để bám chặt vào hiện thực khi tất cả mọi thứ khác đang bong ra
thành… lối nói hoa mỹ và âm mưu. Không lâu trước đây, các nhà cầm quyền đã bắt
một hội ái hữu các tu sĩ Công giáo ở Sicily đang thông đồng chặt chẽ với Mafia, vậy
thì ta có thể tin vào ai đây? Thế giới độc ác và bất công. Đương đầu với bất công này
và ở Sicily, chí ít, ta sẽ có một kết cục giống như nền móng của một tòa nhà mới xấu
xí. Ta có thể làm gì trong một hoàn cảnh như vậy để giữ vững ý thức nhân phẩm cá
nhân? Có lẽ chẳng có gì. Có thể chẳng có gì ngoài, có lẽ, lấy làm tự hào là ta luôn róc
xương con cá của mình với sự hoàn hảo, hay là ta làm món pho mát ricotta nhẹ nhất
trong cả thành phố?
Tôi không muốn xúc phạm bất kỳ ai khi đưa ra quá nhiều so sánh giữa mình và
những người Sicily cam chịu. Những bi kịch trong đời tôi có tính cá nhân và phần lớn
do bản thân tự tạo ra, không phải bị áp bức như trong anh hùng ca. Tôi đã trải qua một
vụ ly hôn và tình trạng suy nhược, không phải là vài thế kỷ bạo ngược giết người. Tôi
đã có một cuộc khủng hoảng bản thể, nhưng tôi cũng có các nguồn lực (tài chính,
nghệ thuật và cảm xúc) để cố giải quyết nó. Dù sao, tôi sẽ nói rằng điều đã giúp bao
thế hệ người Sicily giữ phẩm giá cũng là điều đã giúp tôi bắt đầu giành lại được phẩm
giá của mình - đó là ý niệm hiểu rõ giá trị của vui thú có thể là một nơi nương tựa cho
nhân tính của ta. Tôi tin đây là điều Goethe muốn nói khi cho rằng ta phải đến đây,
đến Sicily này, để hiểu được nước Ý. Và tôi cho đó là cái tôi đã cảm thấy, theo bản
năng, khi quyết định là mình cần đến đây, đến Ý, để hiểu chính mình.
Chính trong bồn tắm lúc còn ở New York, đọc to những từ tiếng Ý trong từ điển,
là lần lần đầu tiên tôi bắt đầu hàn gắn lại tâm hồn mình. Cuộc sống của tôi đã tan
thành từng mảnh và tôi không thể nhận ra chính mình nữa, đến nỗi nếu có đứng trong
hàng người chờ nhận diện ở sở cảnh sát thì có lẽ tôi cũng chẳng thể chỉ được mặt
chính tôi. Nhưng tôi đã cảm nhận được một tia hạnh phúc lấp lánh khi bắt đầu học
tiếng Ý, và khi cảm thấy niềm hạnh phúc tiềm tàng mong manh sau những gian đoạn
âm u như thế, ta phải bám chặt lấy mắt cá chân của nó và không buông ra cho đến khi
nó kéo ta ngẩng mặt lên khỏi cát bụi - đó không phải là ích kỷ mà là nhiệm vụ. Ta
được trao cho cuộc sống; nhiệm vụ của ta (mà cũng là quyền của ta như một con
người) là phải tìm ra cái gì đó đẹp đẽ trong kiếp sống, dù mong manh thế nào chăng
nữa.
Tôi đã đến Ý ốm yếu gầy gò. Tôi đã không biết mình xứng đáng nhận được điều
gì. Có lẽ tôi vẫn chưa biết trọn vẹn mình xứng đáng với điều gì. Nhưng tôi biết mình
vừa mới gom nhặt lại chính mình - bằng thưởng thức những thú vui vô hại - thành
một ai đó toàn vẹn hơn nhiều. Cách thức tự nhiên cơ bản nhất, dễ dàng nhất để nói
điều đó là tôi đã tăng cân. Giờ đây tôi tồn tại nhiều hơn bốn tháng trước. Tôi sẽ rời Ý
rõ ràng mập hơn khi đến đây. Và tôi sẽ ra đi với hy vọng rằng sự phát triển của một
con người - sự mở rộng của một cuộc đời - quả thực là một việc làm có giá trị trong
thế giới này. Ngay cả khi cuộc đời đó, chỉ một lần này thôi, không phải của ai ngoài
của chính tôi.