STARI

VEK

P R A I S T O R I J A (paleolit: orinjak 35000 - 15000, solitren 15000 - 12000, magdalen 12000 10000; neolit 5000 2200; metalno doba (2200 0): bronzano doba, gvozdeno doba (haltatski period + latenski period)). umetnost sastavni deo egzistencijalne delatnosti oveka; bitno je da je korisno, a ne lepo! ritualni karakter; podsvesna tenja da se utie na probleme, delo se zanemaruje kada mu je prola ritualna vrednost jednokratna upotreba crtea; kult plodnosti velika tema; ivotna sila jedinstvena pojava u celoj prirodi, najsnanija je u utrobi zemlje (duboko u peinama; peina = majka), poistoveuje oblik, npr crte neke ivotinje sa ivotnom silom, on izaziva pojaanu plodnost neke vrste tako to je crta; makete ivotinja izbodene strelama; nema slika opasnih zveri; esto prikazivanje gravidnih ivotinja; magijske oi, ake preko ivotinja (elja da se ona uhvati), strelice usmerene prema ivotinji - MAGIJA SIMPATIJE (simpatija=arobna tajanstvena sila, tajanstveno dejstvo jednog tela na drugo); figure trudnih ena Venere sa prenaglaenim materinskim atributima, elja da ena to ee bude u takvom stanju, zanemarivanje crta lika; vra=umetnik; nema kompozicije!!! najpre realistino prikazivanje, a potom u neolitu (sa promenom u strukturi razmiljanja) prelazi se na krajnje apstraktne predstave pojava personalizovanih apstraktnih ivotnih sila (neto kao boanstva) kojima ovek ne moe da upravlja; deponije odbaenih figurina vezane za mesta sahranjivanja, odn kue pokojnika gde su ovi i sahranjivani kamen moe da primi duhove predaka; megaliti koji u sebi generiu optu energiju kosmosa; kada oblici poInju da se komponuju u kompozicije, tada prestaje praistorija, jer to govori o razvoju ljudske svesti; paleolit (360000-10000): Venera iz Mantona, orinjak, figurina od bazalta, koji ne trpi detalj, pa je malo apstrahovana, glava, ruke i noge skoro zanemareni, slinost sa Vilendorfskom Venera iz Losela, srednji neolit, orinjak 21000 pne, bareljef u steni, tehnika spljotene skulpture, to su ve sloenije predstave vezane za plodnost; u rukama dri rog. Vilendorfska Venera, orinjak 15000 pne, kamena (krenjak) figurina 11cm Konji i govee, solitren, reljef u steni Bizon urezan na kosti / rogu irvasa (bizon iz peine la Madelaine), magdalen 15000-10000 pne reljef Dva bizona iz Tik d Odubera, Francuska Grupa jelena, ribe i magijske oi Jeleni prelaze reku, magdalen, peina Lorte, panija, razliiti poloaji nogu jelena, magijske oi (simboli plodnosti), krajnje realistino prikazivanje oblika jer je to zahtev potreba rituala; ovde se prostor ispunjava oblicima ivotinja koje su bile znaajne u tom trenutku, nije to kompozicija riba i jelena u reci; umetnik verovatno koristi ve postojee oblike u steni i dorauje ih; Ranjeni bizon, bizoni u razliitim poloajima, magdalen, 15000-10000 pne, Altamira, panija, strahovita snaga ranjenog bizona, linija izvuena ugljenom, trodimenzionalnost postignuta zemljanim bojama, prefinjeno kontrolisano senenje Slika iz peine Lasko (Lascaux) konji, bikovi, isprepletani crtei, 15000-10000 pne, razliitost oblika po veliini ivrsti (najvei oblici su prvi nacrtani, posle se uglavljuju manji, da popune prostor nema kompozicije); neolit (5000-2200): pojava grnarije; pojava apstrakcije, jer prirodne sile vie nisu bliske, na njih se ne moe uticati primitivnim magijskim ritualom; atributi plodnosti nisu vie tako naglaeni, pojavljuje se niz zareza, ak simbola; vie se panje poklanja liku izraene oi duhovno, nos; i dalje je to kult majke plodnosti; Kamena glava iz Lepenskog vira, 6000 pne, prelaz paleolita na neolit Idol iz Vine, figura sa istaknutim nosom metalno doba (2200-0): Dupljajska kolica, bronzano doba, kod Vrca, sunev kult, krug je simbol veitog kretanja Sunca Idol iz Klievca, bronzano doba, nakit koji nije pre postojao, hermafroditski oblik, zvonasta haljina, prelazak matrijarhata u patrijarhat 1

MESOPOTAMIJA sumerska umetnost (3500-2300 pne): Ur-nin Ideja da oblik (kod, slika) sadri sutinu tj nosi sa sobom odreenu duhovnu energiju, nastavlja se i kod Sumera (slika ivi svojim ivotom). Specifian nain prikazivanja fizika snaga, ratnike teme ovo je posledica surovosti klime (vetar, poplave) i stalnih ratova. Morali su prikazivati snagu vladara da bi on mogao da ih zatiti. Prikazuje se esto mo oruja (koplja, glave sa kacigama, scene masakriranja; neprijatelj uvek prikazivan veim i jaim nego to jeste). Oni jednostavno nisu imali vremena da razmiljaju o venosti, kao Egipani. Pragmatini su, okrenuti ovozemaljskim problemima. Shvatanje smrti slino grkom seni odlaze u mraan i nezanimljiv svet. Izrauju se dvojnici koji se postavljaju u hramove, i oni mole umesto njih za zdravlje i napredak (Molitelji). Sumerani merenje vremena, astronomija, matematika, klinasto pismo, teoloki sistem religija monoteistika, koja nije uticala na razvoj umetnosti, kao u Egiptu. Trajni kosmiki um iz koga sve proizilazi URU (voda), NAMU (prva stvaralaka energija), AN (nebo, iz koga proizilaze zemlja i vazduh). Iz Meseca proizilazi Sunce (svetlost). Sumeri iveli razbijeni po gradovima dravama. Jarac i drvo, 2600 pne, iz grobnice u Uru, rtveni stalak, drvo, zlato i lazulit, ivotinja je puna snage i iva, skoro demonski izraz lica; inae, ivotinje u sumerskoj mitologiji imaju aktivnu ulogu; Zastava iz Ura, 2500 pne, zastava je ukrasna ploa sa dvostrukim proeljem, svi oblici na slici u istoj ravni, u 3 reda, osnova je lazurni kamen, a figure od sedefa; poinje da se razvija kompozicija, ljudski lik je najea tema problem je nain predstavljanja lj. tela; svi oblici su u jednoj ravni, jer umetnik ne ume da prikae skraenje ljudske figure (to i nije bitno, jer oblik kao znak nosi u sebi njegovu sutinu), nisu mu ba jasne proporcije; postoji hijerarhija likova (kralj je vei od roba); likovi sa etnikim karakteristikama veliki nosevi, izraene oi prozor due); postoji frontalitet! Stela svetenika Dudua, hijerarhijsko dimenzionisanje, fizika snaga oblika koju e razviti Asirci Stela kralja Ur-nina, 2100 pne, nain komponovanja-hijerarhija likova, ponavljanje istih oblika (bez straha od monotonije), estetski stav nije razvijen, bitno je da se prikae dogaaj, pokuaj materijalizacije, (ploica sa rupom u sredini), kralj Ur-nin sa porodicom Glava bika na harfi, 2750 pne, Ur, Harfa kraljice Puabi, ivotinje prikazane mnogo realistinije od ljudi, to su najlepi primeri Sumerske umetnosti; naturalistiki prikazana glava bika odudara od veoma stilizovane i umetniki doterane brade; akadska umetnost (2300-2200 pne): Sargon Veliki, Naram-sin (unuk Sargonov) Akaani preuzimaju sumersku umetnost, modifikujui je Glava Sargona Velikog, 2300-2200 pne, preuzeli dosta od Sumera, ali stilizovali bradu, kosu, oi su naglaene, sve izgleda mnogo realistinije nego u sumerskoj umetnosti. Veliki Akadski knez, bronza, jedan od najlepih portreta Pobednika Naram-Sinova stela, 2300-2200 pne, najstariji spomenik u slavu osvajaa, simboliki-planina stvaranja iza kralja, kosmogonijska slika pobede svetlosti nad tamom, iznad su sunce i mesec, hijerarhijsko dimenzionisanje, prostor postignut superponiranjem planova (ono to je najdalje, na slici je postavljeno najvie), ruiasrti pear nova sumerska umetnost (2150-2000 pne) (Laga, sumerski grad-drava, uspeo da zadri nezavisnost posle pada akadskih kraljeva 2125 pne, kralj Gudea) Glava Gudee, 2150 pne, iz Lagaa, prefinjena obrada, diorit Gudea sa arhitektonskim planom, sedea figura sa planom nekog grada koji dri u krilu, sa pisaljkom i razmernikom, prvi arh. plan u istoriji; iako je figura i ovde geometrizovano saeto - apstrahovana, ipak se nazire miina masa ispod odela umetnost starog Vavilona (1700-1600 pne): Hamurabi Stela Hamurabijevog zakonika (gornji deo), a dole je Hamurabijev zakonik, najstarija zbirka zakona), 1760 pne, Haldeja, Hamurabi prima zakonik od boga Sunca amaa, diorit; Hamurabi i ama se gledaju snano i netremice; asirska umetnost (1600-612 pne): Asurbanipal (669-626 pne) Krilati bik sa ljudskom glavom, titi graevinu na ulazu, 742-706 pne, tvrava Sargona II u Dur arukinu, velianstvena kapija, da bi se ostavio utisak o moi kralja Figura Lamasu mitoloko bie koje titi ulaz u palatu, ideja fizike snage jo poveana, miii prenaglaeni

Asurbanipal II u lovu, 850 pne, plitki reljef iz Nimruda, ne samo bukvalna, ve je bitna i teoloka tema, krenjak; mnogo ivlje i snanije od egipatskih predstava sa istom temom (Tutankamon u lovu) Ranjena lavica, 650 pne, Asurbanipalova palata Niniva, krenjak; njena snaga izuzetno naglaena Ranjeni lav, 850 pne, Niniva Lav u hodu, reljef u bojenoj opeci, ulica Procesija umetnost novog Vavilona (612-539 pne): Nabukodonosor (600-540 pne) Kapija boginje Itar, reljefi u bojenoj opeci, 575 pne, oblici preieni od preterivanja; prikazi ivotinja (bikova, zamjeva, lavova); persijska umetnost (539-331 pne): Darije, Kserks, Kir Strelci iz Suze, obojeni zid od opeke, reljef od gleosanih ploica Darijeva apadana (Darije i Kserks prilikom audijencije) ? , 490 pne, Persepolis, krenjak; ramena i ruke se naziru kroz finu draperiju; fino sloeni nabori odee, persijski reljefi su malo meki od mesopotamskih; ceremonijalni karakter reljefa i stalno ponavljanje zbog uslovljenosti arhitektonskim okvirom; stilizacija kose, brade, oi frontalno (sve je ovo preuzeto iz mesopotamske); (A. Makedonski preuzima Vavilon od Persijanaca 331 pne.) EGIPAT Klimatski uslovi stalni, izolovan od velikih migracionih puteva poimanje ivota kao venog ciklusa. Umetnost utilitarna, vezana za grobnice i hramove. Umetniko delo ima 2 faze zanatsku fazu izrade i sakralnu fazu, kada svetenik prisustvuje tzv ritualu otvaranja usta da bi se uselio duh (zato Egipani prave statue sa prepoznatljivim likom, da se Ka ne bi zbunio jo od najranijeg doba postoji tenja ka davanju portretnih karakteristika!!!). Bez ovoga umetniko delo nema vrednost! Oblik sadri sutinu, ova ideja dalje razvijena. ovek ima dve due: KA - koja je njegova druga linost, ona nastavlja da ivi i posle smrti u materijalnom obliku, edna je, gladna je, moe i umreti; BA kao deo apsolutnog kosmikog bia, Pratvorca, Atuma. ATUM - (vrhovno, neroeno boanstvo, koje oduvek postoji, princip prvog stvaranja materije). OZIRIS bog koji je umro i vaskrsao, bog Vegetacije, plodnosti, princip ciklinog raanja; uvek je prikazan kao mumija. SET negativni pandan Ozirisov, bog Mraka i Senke, poistoveen sa periodom Sue. On ubija Ozirisa. Iz njegovog tela raa se: KORUS / HORUS bog Jutarnje Svetlosti, na istoku - soko IZIDA Ozirisova ena, princip kosmike Svetlosti HATOR- krava MAT- boginja Istine TOT zatitnik pisara (belei grehe umrlog), bog Mudrosti; ANUBIS akal, bog Smrti APIS bik HAPI Nil NEFTIDA princip Vlage NETERU, NETERA, NUT jedinstvena ivotna kosmika sila, Nebo SHU bog Atmosfere U grobnicama scene iz svakodnevnog ivota umrlog, tako da on moe u svakom trenutku da se prebaci tamo, samo izgovaranjerm arobne rei. Velianje faraona reljefi sa pobedama faraona, statue uvek u istom stavu, kanonu, jer se radi o predstavama bia u venosti, a ne u trenutku. Statue se ne izvlae potpuno iz kamena, stav: frontalitet, skupljene noge, oba stopala na zemlji sa blagim iskorakom, ruke uz telo, na krilu ili prekrtene na grudima, (dre nekakve svitke sa magijskim formulama), nema pokreta, draperija kruta, ploasta; lica iroka, kratak vrat, perika, proporcijske greke (iako odlino poznaju anatomiju, ne istupaju iz kanona); hijerarhija likova, superponiranje likova (najdalji su postavljeni najvie); reljef plitak, ispupen ili idubljen, bojen, kao i skulptura; prikaz prostora obaranje planova, meaju I i II projekciju; slikarstvo linija definie oblik, ravnomerno nanoenje boje, bez senenja, iroki potezi; realistian prikaz ivotinja; Kamen iz rozete, stela zapis na hijeroglifskom pismu sa grkim prevodom, pomogao ampolionu da deifruje hijeroglife staro carstvo (2800-2560 pne, ili 3100-2181 pne) faraoni idealizovani, karakteristika ovog perioda je smirenost, bez duhovnog optereenja, vedar odnos prema svemu, duhovno najistiji period razvoja egip. civilizacije 3

Paleta kralja Narmera, 3100 pne, I dinastija, Hierakopolis, pobednika paleta (on je ujedinio Gornji i Donji Egipat), koja inae slui za minkanje faraona, zakonitost frontaliteta robovi su u skraenju, a faraon nije zbog kanona Narmer sa enom i sinom Stela velikog inovnika Paku Rea, odlike kao u skulpturi, proporcijske greke Ti posmatra lov na nilske konje , 2400 pne, V dinastija, grobnica Ti-ja, Sakara, reljef, Ti je dat u pozi grobnih portretnih reljefa i izdie se iznad ostalih jer je vaniji od njih, njegova pasivna uloga posmatraa je karakteristina za pokojnike u svim takvim scenama iz Starog carstva Stoka prelazi reku (rob nosi tele, a krava ga gleda), 2400 pne, V dinastija, grobnica Ti-ja, Sakara, psiholoka veza izmeu krave i teleta je odlino prikazana, reljef Stela Hesy-raa (Hesirea) jedan od Doserovih visokih inovnika, 2650 pne, III dinastija, Sakara, portet na drvenoj ploi Princ Ranofer, 2650 pne, V din, stojee statue kanonizovane (sa i bez perike?), nema pokreta-kretanja, samo je leva noga isturena zbog stabilnosti, (Oziris je uvek skupljenih nogu), proporcija savladana, draperija ploasta, figura nije odvojena od zalea eik El Beled (Statua Ka-Apera), seoski knez, IV dinastija, drvena statua nadzornika stada, portretne odlike, ne idealizuje ni telo - ovaj je debeljuca, ima podvaljak, demekast je Pisar, statua, 2400 pne, V dinastija, Sakara, kanonizovane statue, jer je bitna funkcija, fiksiran i koncentrisan pogled, kao da eka diktat, stav figure podsea na piramidu Faraon Kefren, 2530 pne, IV dinastija, Giza, sedea statua, crni diorit, kapa faraona zatiena sokolovim (Horusovim) krilima, odlino poznavanje anatomije usled rada na mumificiranju Faraon Doser (Zoser), 2650 pne, III dinastija, Sakara, sedea statua, nama pokreta jer je u venosti, slabije poznavanje proporcije, kanonski zadato kod sedee statue da noge budu skupljene, leva ruka ispruena na nozi, sa svitkom ili bez, faraoni desnom rukom dre ezlo Princ Rahotep i princeza Nofret , 2570 pne, IV dinastija, nekropola u Medumu, nieg ranga pa su zato uraeni u krenjaku, mukarac tamniji, to je kanon i u slikarstvu i u reljefu, draperija gruba ali se ispod nje osea telo, enska glava ovalna, klesano preko projekcija na bloku kamena (iz jednog komada), ne oslobaa se figura u prostor Porodina statua kepeca Seneba, sa suprugom i dvoje dece, doza emotivnosti uneta, jer je to dozvoljeno kod prikazivanja ljudi iz nieg ranga, ena ga je zagrlila, kanon za decu prst na ustima, devojica sa kikom sa strane Statua Mikerina sa suprugom, 2500 pne, IV dinastija, Giza, likovi gotovo istovetni, to oznaava njihovu bliskost, velika Idealizacija, kriljac, poliranje materijala, jo uvek statue imaju zalee Uepti figure, (20 ak cm) predstavljaju obine robove u obavljanju rzliItih pioslova; osloboeni kanona, umetnici ovde reavaju osnovne probleme pokreta; verovalo se da e ove figurice zameniti pokojnika u tekim fizikim radovima u svetu mrtvih, prekrivene su zapisima u kojima se obino nalazi ime i titula pokojnika, s prizivanjem ueptija da vri svoju dunost Ribaica, uepti, 2650 pne srednje carstvo (2100-1800 pne) na likovima se odraava nemir; shvataju da nije sve idealno; dalje ienje figure od detalja, geometrizacija figura, umetnik se izraava pomalo expresionistiki; figure sada ukomponovane u vee grupacije (scene iz ivota, radionice); portreti nemir; Uepti figure, 2000 pne, XI i XII dinastija, sada ukomponovane u vee celine, prikazuju se situcije iz ivota, makete radionica Amenemhet III, 1840 pne, XII dinastija, Havara, Fajum, lice sa naglaenim borama i dubokim onim dupljama, ruke na krilu, klempave ui Reljef iz grobnice Mer, (4 slike), 1950 pne, XII dinastija novo carstvo (1580-1085 pne) tenja ka grandioznosti, kolosalne statue; transformacija kanona (Amenofis 4), deformacija likova do karikaturalnosti, ali osloboen i duh umetnika njegov lini odnos prema lepoti forme, expresija; odnos izmeu draperije i tela doveden do vrhunca u eg. um. Ramzes II, 1290-1225 pne, XIX dinastija, kolosalna statua u Abu Simbelu 4

Faraon i njegova ena, 1350 pne, XVIII dinastija Portret kraljice Nefertiti, 1365 pne, XVIII dinastija, krenjak, elegantna linija, forma poinje da ivi sama za sebe, lini odnos umetnika prema lepoti forme Nedovreni enski akt Tutankamonova maska, 1340 pne, XVIII dinastija, Teba, zlato i kamen, t je minorna linost, vladao je kratko posle oca Amenofisa IV, ali je njegova grobnica jedina ostala netaknuta Amenofis IV sa enom i decom, promena tretmana faraona, scena iz svakodnevnog ivota, likovi dekanonizovani, izbaeni iz veosti, umetnik ne eksperimentie sa zakonom frontaliteta na faraonu, psiholoki elementi Faraon ljubi erku, jedinstvena scena u egipatskoj umetnosti, udubljeni reljef Amenofis IV sa porodicom prinosi rtvu bogu Atonu, 1355 pne, XVIII dinastija ( Amenofis IV 1/ reljef i 2/ on i ker) Tutankamon i ena mu Anksenamon, (naslon prestola), XVIII dinastija, kralj je predstavljen kao Horus, a kraljiina kruna simbolie povtratak Amonovom kultu Slepi harfista, 1350, XVIII dinastija, Sakara, realizam, osea se zaista da je on slep Bog Shu pridrava telo boginje Nut-(Netera), zidna slika, kosmoloke teme Bog Anubis (akal, bog smrti) vri ritual otvaranja usta nad mumijom , 1150 pne, XX dinastija Tutmozis III vri didakciju Neobavezne scene iz ivota pozno doba (Ptolomejsko razdoblje A. Makedonski od 332 pne, a posle raspada carstva A.M, vladavina dinastije Ptolomeja 301 pne, do 31 pne kada je Kleopatra izgubila carstvo od Rimljana pod vostvom Oktavijana Augusta) opet ienje figure od detalja, sublimacija, ak apstrahovanje forme; portret psiholoki nemirni likovi; KIKLADI, K R I T I M I K E N A Egejska kultura, bitna za razvoj Grke. Kikladi i Krit dugo se zadrava tip kasne neolitske kulture, dominira kult Velike Majke enska figurina sa izraenim simbolima plodnosti, sa naglaenom kosom, skrtenih ruku; apstrahovana; vremenom sve realistinija. Pod uticajem Egipta i Mesopotamije ima i velikih figura. Znaajnija dimenzija grnarije, odatle se prenosi na Mikenu, pa na Grku. Krit linearno B pismo, nije snano razvijen teokratski sistem nema hramova. Teite grada je kraljeva palata, ali nije mnogo drugaija od drugih. Umetbost utilitarna, dekorativna, najvaniji vizuelni aspekt zadovoljenja ula (samo posmatranje forme nema dubljeg aspekta). Nema ratova. Dobri moreplovci, pa ipak nema uticaja spolja. Mikena temelj grke mitologije. Okrenuti vie ratovanju, gradovi su im utvreni, kiklopski zidovi, ratnike scene. Sahranjivanje u velikim grobnicama, uticaj istoka. Zlatne maske sa mrtvima. Kikladska ostrva (3000-2000 pne) svira na harfi (sa glavom patke), harfa je i kasnije u Grkoj bitna (desno) enski idol, 2400-2200 pne, dela neolitskog karaktera, figure ena sa izraenim nosom bez oiju; cela figura je vajana briljivo ruke, noge, vrat, glava, ali visok stepen apstrahovanja forme, stilizovani atributi enstvenosti; (levo) Krit (1500 pne, vrhunac) Boginja sa zmijama, (zavetna figura), 1700 pne, tehnika hriselefantine; obuena u nonju kritskih devojaka (25 cm), krupne oi, ukoeni, frontalni stav; Freska toreadora, (obredna igra preskakanja bika moda odavde potie mit o Minotauru), 1500 pne, palata u Knososu; vrlo este predstave bikova (bik u svakoj civilizacija simbolie elementarne kosmike sile); stilizovani rogovi; figura preskakaa odlino savladan pokret, proporcija, skraenje i anatomija; nema senEnja, nema 3. dimenzije; nema hijerarhijskog dimenzionisanja; lepota izrade linije, oseanje forme dobija jednu expresivnu apstraktnu notu; svetle figure su ene, tamna figura je mukarac (kao egipatska diferencijacija); palata u Knososu, unutranja dekoracija prinoenje rtvi, sarkofag, kultna scena, vrlo skromno, nita grandiozno

vaza etelaca, 1500 pne, kamena vaza (steatit), povorka vitkih, obnaenih mukaraca (samo do pojasa!), ivahni ritam kompozicije; duh, oseaj vedrine ivota to nije vieno ranije. vaza sa oktopodom, 1500 pne, esta tema na grnariji (pored drugih uzoraka iz biljnog i ivotinjskog sveta); dobro prilagoeno obliku suda; Mikena (1500-1100 pne, do osvajanja Doraca) Lavlja kapija, 1250 pne, Mikena, stub-simbolino predstavlja grad, lavice ga uvaju (ova simbolika tipina za istok, ne za Krit); deo Kiklopskog bedema; poreklo ovakvih utvrenjahetitsko (Hetiti, maloazijsko pleme); pogrebna stela, 1500 pne posmrtne maske, 16. vek pne, Mikena, zlato pehari iz Vafija, 1500 pne, kovano zlato, (ili sa Krita ili kritski majstor-suvie fino za Mikenu); korice noa, zlatne inkrustacije, prikazana scena je mitoloka pria GRKA (4 plemena: Dorani-Spartanci, Ahajci, Eolci, Jonjani) 1. geometrijski period 9-8. veka pne 2. arhajski period 8-6. veka pne 3. prelazni poetak 5. veka pne 4. klasika sredina 5. veka pne (Perikleov zlatni vek) 5. protohelenizam klasika 4. veka pne 6. helenizam (osvajanjem A. Makedonskog) 336 pne do 31 pne (pad Aleksandrije) geometrijski period (9. vek pne): slikanje vaza i skulptura veoma bliskih mikenskom umetniku; svoenje forme ljudskog tela na odreene geometrijske oblike; dekorativnost; vaze (Dipilonska) Apolon u bronzi, 700 pne Konj u bronzi, VIII vek pne arhajski period (8 6. veka pne): arhajska skulptura - oba stopala su vrsto na zemlji; odnos stroge vertikale i horizontale grudi, ramena, kukova i kolena; velika glava sa ogromnim oima (prozor due) i niskim elom, kosa i brada stilizovani, arhajski osmeh manir; vidljiva omega kukova sa neprirodnim skokomproblemi: funkcionalne veze izmeu draperije i tela, kompozicija, stav, pokret, proporcija, anatomija (5 problema); frontalnost, nepominost, zaleenost, poloaj ruku, izbacivanje noge kao kod egipatske skulpture (traganje arhajskog oveka za sutinom bia-bie u venosti); ubrzo uviaju da se njihovo posmatranje sutine bia razlikuje od egipatskog, uvode jednu novu etiku kategoriju, izjednaavanje dobrog i lepog KALOKAGATIJA; Hera sa Samosa, 570-560 pne, mermer, ksoana (kultne statue potiu od slinih skulptura od drveta, otuda dolazi cilindrini oblik (deblo drveta) Boanski blizanci, Kleobis i Biton, 600 pne, Delfi, sinovi velike svetenice, zdepasti, figure u mermeru Zevs otima Ganimeda, VII vek pne, terakota, oteano stapanje tela u celinu, Moskoforos, nosa teleta, 570 pne, mermer, usklaena dva oblika, teleta i mladia, prinoenje rtve Zevsu, muskulatura je ve vrlo jaka, draperija se uklapa u celinu Kora, Timpanon hrama u Egini, 490 pne, leei ratnik koji upa sebi strelu iz grudi, i osmehuje se; problem postavljanja figure u ugao timpanona, muskulatura dobro naglaena Glava Rampin, 560 pne, mladi konjanik, konstantni element (arhajska glava), stilska odlika, mermer Kuros iz Anaviza, 600 pne, mermer Gigantomahija, friz Sifnijske riznice, 530 pne, mermer Persej ubija Gorgonu, 6. vek pne, metopa hrama u Selinuntu (pored Moskoforosa) Ratnik u trku, reljef prelazni period (poetak 5. veka pne): prvo se gubi arhajski osmeh, vie se ide na lino, jo uvek stilizovana kosa kao kapa, nabubrele bademaste oi, glava malo izlazi iz osovine tela (nakrivljena), znai menja se stav cele figure, tj izlazi iz frontaliteta; u 6

reljefu horror vacui, strah od praznog prostora razreen u poznoj arhaici, orjentalni nain komponovanja ponavljanjem, problem proporcije i skraenja, figure se izvlae iz reljefa (to kasnije usavrava Fidija u klasici); Glava plavog Efeba Borba Lapita i Kentaura, (Lapiti su narod u Tesaliji), metopski reljefi, 460 pne, Zevsov hram u Olimpiji, zapadni timpanon, Apolon centralna figura (da li se ovde javlja nagovetaj kontraposta ???), on vodi bitku, mirnoa na licima dobija vanvremensku dimenziju i nema arhajskog osmeha; oblik forme Kentaura dosta dobro reen; draperija ima ulogu u prikazivanju tela i kompoziciji; prenaglaeni miii, guva extremiteta, poloaj tela prilino prirodan Auriga, Vozar, 450 pne, Delfi, bronza, figura jo uvek frontalna, noge jo uvek jedna do druge, gruba draperija, kao kanelure stuba ali u gornjem i donjem delu ipak prirodno pada; arhajska kosa, arhajske proporcije (tzv strogi stil, na njegovom vrhuncu); licu se daje ovalni oblik, istaknute oi, malo sputene obrve, nema osmeha Zevs ili Posejdon baca munju ili trozubac, autor Hageladas, 460-450 pne, bronzana skulptura figure u zamahu, reavanje pokreta ali nije ba uspeno, jer gornji deo tela ne prati dinamiku nogu; proporcije, muskulatura, glava dovedeni do zavidnog nivoa Tiranoubice, Harmodije i Aristogejton, 477 pne, (autori Kritijas i Nesiotes) spomenik atentatorima titanina, pokret bolji nego kod Hageladesa Kuros, mladi, 480 pne, autor Kritijas, mermer, NAGOVETAJ KONTRAPOSTA!!!, figura oslonjena na levu nogu, ali je gornji deo i dalje frontalno postavljen; ova figura izlazi iz kanona arhajske umetnosti, osim kose; nema osmeha, ovalna glava, oi vie nisu istonjake, obrve se sputaju, nisu polukrune Afrodita Anadiomene, (koja se raa iz morske pene), reljef, 470 pne, sa prestola Ludovici u Rimu; frontalitet i simetrija (oko nje su Radost i Tuga); sve ostalo je klasino, draperija funkcionalna (osea se telo ispod nje) klasika V veka (sredina 5. veka pne): umetnici definiu jedan ideal lepote, savrenstva koji ni do danas nije prevazien; Pitagorejci proporcija kao sutina kosmike harmonije; razreavanje onih 5 problema; traganje za ravnoteom duha i tela, (dorski) asketski duh, klesanje oveka u zajednici, negovan u gimnasiumima (nema vie AGON-a, elje da se pojedinac istakne, samoisticanja, jer je to opasno po ivot grada); lepo kao ontoloko shvatanje pravilo, nije definisao umetnik, ve je ono izvaeno iz prirode; umetnici 5. veka uspevaju u potpunosti da prikau u materijalnom obliku ideal koji filozofija objanjava reima POLIKLET: 1:7 proporcija (glava : telo), razreio: 1/pitanje proporcija (1:7), 2/puna tanost anatomije (jai modeli), 3/ k o n t r a p o s t = pokrenutost u stanju mirovanja, formulacija tela koje stoji vrsto, stabilno u prostoru, ali dobija elastinost, izbegao je strogu vertikalu sa horizontalama, oslonio je figuru na desnu nogu blaga s linija tela, kosina ramena i grudi, kukova i kolena (na drugu stranu), blagi okret glave; Doriforos, kopljonoa, KANON ideal klasine lepote, 450-440 pne, izraen u bronzi, rimska kopija mermer, savrena forma oveka ali u metafizikom idealnom svetu, izraz lica je konstantno mirno stanje duha, harmonija, omega kukovi, ruka prvi put slobodno visi Diadumenos, atleta vezuje pobedniku traku, 435-430 pne, sa Delosa, elo u jednoj liniji sa nosom, savrena muskulatura, jo uvek stilizovana kosa (to nije ostatak arhaike, ve elja da se prikae apsolutna smirenost) Ranjena Amazonka, 440 pne, Artemizion hram u Efesu (raena za konkurs gde je uestvovao i Fidija), ak i kod enskih figura Poliklet ne moe pobei od snane muskulature, draperija ivi sa statuom (draperiju e do savrenstva dovesti Fidija), novina OSLONAC, ime se telo jo vie izvija MIRON: bavi se problemom pokreta kao univerzalnom (kretanje), a ne linom i trenutnom pojavom, uspeo da uhvati kretanje koje je u filozofiji vezano za broj Diskobolos, baca diska, 450 pne, u trenutku kada se Diskobolos uvrnuo pred trenutak izbnacivanja diska, samo njegov lik ne odraava napeto stanje, svi delovi su u savrenoj harmoniji Atina i Marsijas, 450 pne, osloboen pokret, Marsijas u zateenom stanju, kada je ugledao Atinine dvojnice koje je ova proklela i bacila na zemlju 7

FIDIJA: najvei skulptor 5. veka, nadzornik radova na Partenonu Iktinos i Kalikrates arhitekti (poverio mu Perikle), tehnika HRISELEFANTINE (skupocena tehnika izrade skulptura od slonovae i zlata); reio majstorski problem ugla timpanona, draperiju dovodi do savrenstva, harmonija odnosa delova u celini, smelost u reavanju problema kompozicije savreno; odlian poznavalac anatomije, naruava dorsku strogou Posejdon, Dionis i Artemida Perikle, autor Kresilas (uenik Fidijin), 450 pne, idealizovani portret, bronza Tri parke (Leta, Diona, Afrodita), istoni timpanon Partenona, 438-432 pne, iz kompozicije raanja Atine, draperija boginja kao da je natopljena vlagom, Fidija nije toliko robustan kao Poliklet vie je jonski nastrojen; draperija u finom kontrastu sa ljudskim telom, kao da treperi Lapit i Kentaur, metopski reljef (Partenon), 447-442 pne Povorka konjanika, Povorka devojaka ??? (severni friz Partenona), kompozicija Panatenejska procesija, 442-438 pne, kada ponavlja linije to radi da bi uvrstio kompoziciju; svaki oblik i poloaj extremiteta prostudiran, nijedan segment kompozicije nije zanemaren; postoji prazan prostor iza figura; koristi dijaginalu ali ne da bi dao dinamiku kompoziciji, ve da bi povezao elemente, dinamika proizilazi iz samog pokreta; svaka figura ima druge karakteristike; Zevs Olimpijski, 435-430 pne, statua 8x vea od prirodne veliine, ostala samo kopija glave, prikazan kako sedi na svom boanskom tronu, tehnoka hriselefantine Ranjena Amazonka, druga nagrada na konkursu, 430 pne, u obradi muskulature nije dao takvu snagu kao Poliklet, glava po istom principu kao Atena Lemnia (jedno od najlepih skulptorskih dela antike umetnosti - Lemnia) Paionis (Fidijin roak, sestri) Nike de Paionis, putena je , nije hladna Krilata pobeda (Nike), 410 pne, sa balustrade hrama Nike Apteros na Akropolisu, Nike skida sandalu, reljef protohelenizam, klasika IV veka pne: nadgrauje sve elemente 5. veka; Aristotel naruio sliku lepote razumom se moe doi do savrenog umetnikog dela (razum a ne iskustvo, saznanje - a ne primarni oseaj / intuicija), unosi se racionalistika nota u umetniko stvaranje lini odnos prema umetnikim delima; consensus omnium odreena grupa ljudi odreuje ta je umetniko delo: lepota je subjektivna, umetnik razumom odabira ta je lepo, a zajednica to potvruje; nema vie traganja za apsolutnim i univerzalnim, ali ideal harmonije unutranjeg i spoljanjeg nije u potpunosti naputen (zato ostaje klasika); SKOPAS: prvi poeo figuri da daje unutranji ivot i dinamiku; kosa je pokrenutija, oi su dublje uvuene u lik, arkade su istaknutije stvara se senka, usta blago otvorena, glava malo zabaena u stranu, pokret iskazuje raspoloenje, kao i izraz lica Menada igraica, 350 pne, pokret kao posledica unutranjeg emotivnog stanja, glava zabaena, kosa se vijori, telo izvijeno, poludela od neuzvraene ljubavi (leva slika) Apolon, glava (Palatinski Apolon?) (desna slika) dri neku liru? Nioba sa erkom, Nioba majka 7 keri i 7 sinova, brani svoje poslednje dete od gneva bogova, dinamika koja proizilazi iz unutranjeg stanja, njena glava jo uvek ne odraava patos koje e imati kasnije figure, draperija prati celokupno stanje figure, toliko je snana da moemo samo nju da posmatramo PRAKSITEL: najbolji u 4. veku; pojaava kontrapost oslonac malo odvaja od tela, tako celom stavu daje leerniju notu (jaa s linija tela), puta extremitete u prostor, figura je izduenija; 1. enski akt u staroj Grkoj (Knidska Afrodita) - ime je srueno strogo dorsko pravilo!!!, naputa Polikletove snane modele, uvodi adolescentene modele tako da su prelazi izmeu delova tela mekaniji, kao sfumato u slikarstvu, u obradi glave kao Skopas Hermes sa Dionisom, 330-320 pne, odvojen oslonac od tela, leerno, Hermes dri grozd u ruci, osvaja prostor, izdueno telo 1:8, sfumato blagih prelaza LISIP: jo vie od Praxitela obuhvatio skulpturom prostor - figura je u raskoraku zbog ravnotee time se uvodi blagi pokret (dinamika) , smanjuje glavu, telo je vitkije 1:8 proporcija, muskulatura izmeu Polikletove i Praksitelove; Apoksiomenos, struga, 330 pne, obe ruke u prostoru, blagi raskorak, dinamika

helenizam (336 pne do 31 pne): Sofisti su umetnost proglasili vetinom, znanjem obmane ak, kojoj je motiv da ugodi ljudskoj dui, uvodi se kategorija ukusa, linog; u helenizmu svi ideali klasike konano padaju; unose se trenutne emocije, trenutni pokret mimezis forme a ne sutine (za razliku od klasike); umetnici nemaju vie mo da daju figuri harmoniju; u umetnost se uvlai naturalizam sve vie se preuzima direktno iz prirode; dramatine teme, tenja da se posmatra okira; patos koji je sam sebi dovoljan; tenja ka dinamiziranju figura, ali pomalo vetaka, draperija suvie samostalna, ak agresivna; ak bizarni modeli u poslednjoj fazi osvajanja A.M. stvorila uslove meanja razliitih kultura, zato je to helenistika a ne helenska umetnost preovlaujui elemenat grki sa uticajima drugih kultura Gigantomahija, (Atena i Alkion), 180 pne, Zevsov rtvenik u Pergamonu, krilata bia, Atina baca na zemlju jednog Giganta; figure klesane tako duboko, da se prosto odvajaju od pozadine; strahovita dramska snaga skoro da provaljuje arhitektonski okvir (friza); Apolon Belvederski, 4. vek pne, autor Leohares, Skopasova kola, figura sa ispruenom rukom; formalno je sve sjajno postavljeno, ali iz ove figure se ne osea unutranja snaga, jer je umetnik vodio rauna samo o formi, ne postoji elja za prenoenjem neke dublje poruke, sve vie se preuzima direktno iz prirode; do 20. veka se mislilo da je ovo ideal grke umetnosti; umetnik pokazuje samo svoju vetinu; Nike sa Samotrake, 200 pne, u slavu pomorske pobede, draperija dekorativna i dinamina, iako je forma klasina; elementi sve vie ive sami za sebe, takmienje u moi prikazivanja sve moe biti prikazano (leva slika) Afrodita sa Milosa, kraj 2. veka pne, autor Aleksandar, gornji deo klasika 4. veka, donji deo vetaki, draperija suvie agresivna, samostalna (desna slika) Ahil previja Patrokla, 500 pne, autor Sosijas, vaza, crvenofiguralna faza; Sosijas: reeno skraenje, kompozicija na jedan prirodan nain, i prilagoena obliku suda; gubi se kompoziciona linija u koju su smetene figure; smanjuje se broj figura, velike su, zauzimaju ceo prostor predvien za oslikavanje; razliiti stavovi figura, kontrapost, materija dobija na vrednosti. Bitka kod Isa, autor Filoksen, mozaik, (istorijske teme u helenizmu poraeni Persijanci pod Darijem), vladanje pokretom, dinamikom, kompozicijom. ETRURIJA Osnov rimske civilizacije. Pod velikim uticajem Grka, ali se nisu striktno drali elemenata koje je postavila arhaika, prekoraili su strogost i krutost arhajske skulpture, unosi se dinamika i ivost. Terakota glavni materijal, odlina tehnika peenja, bez deformacija. Odlini livci bronze. Faze: 1/ produena arhaika, do 3. veka pne; 2/ pozna klasika (protohelenizam) i 3/ transformisani helenizam (do 1. veka pne, odn do Rima). Dalje je rimska umetnost. Slikarstvo u arhainoj formi (do kraja), lii na ono iz Mikene i Krita, ali sa vrstinom i karakterom koju Krit i Mikena nemaju oblici puni, jaki. Uticaj dekorativnosti i ivotne radosti kritsko-mikenske umetnosti. Pokret jo uvek nije savladan, snaan ali zaleen, figure u frontalitetu. Portretna umetnost se razvija od posmrtnih maski koje nemaju nita lino, potpuno su uoptene (razvija se od 3. veka pne). Skulptura (6 i 7 veka pne) slina grkoj arhajskoj skulpturi (ksoane), ali ovde su to sedee skulpture ega nema u Grkoj; naIn rezbarenja povrine kao da je uzor iz neolita; od Grka preuzeli mitoloka bia, Kentaure. Figure su dinaminije, elegantnije nego grka arhaika. U helenizmu, likovi dobijaju neto od klasine elegancije. Izraz lica nije patetian, mirnoa i strogost u izrazu. Teko se oslobaaju stilizacije kose i brade. Realistian prikaz ali i dalje zanemaren donji deo tela. Sarkofag iz erveterija, 520 pne, arhajski period, terakota; zanima ih lik i torzo, zanemaruju donji deo tela; maloazijski karakter likova, akcenat na licu; arhajski osmeh, stilizacija kose, brade; ivi pokreti ruku; nema zanimanja za anatomska istraivanja; Igra i igraica, 480-470 pne, freska iz grobnice lavica, Tarquinia, arhaika; frontalnost Apolon (Hermes) iz Veja, 500 pne, autor Vulka, terakota, arhaika, vodi poreklo od grkih modela jonskog doba, iako dosta otriji; izraz snage, dinamian pokret, izraeno lice sa osmehom, glava istonjaka; ivlje i snanije od grke arhaike; up iz Etrurije, sa kipom Glava Hermesa iz Veja (sa eiriem)

RIM Najvea uloga rimske umetnosti su ouvane kopije grke umetnosti, kojom su Rimljani bili fascinirani. Nema duboke veze izmeu umetnosti i filozofije kao u Grkoj. Rimska umetnost kao utilitarna, poznaje 3 forme: 1/ portretna umetnost intenzivna; najznaajnije za jednu porodicu je da prikazuje svoje pretke; od idealizovanog do naturalistikog pristupa (to zavisi iskljuIvo od naruioca tj umetnika, nema karakteristika po periodima). a/ idealizovani (snaga, istota, umerena psihologizacija, kvalitetno) b/realistini (mada jo uvek ima izvesne psihologizacije), c/ naturalistiki (gubi se svojstvo unutranje snage, unose se sve deformacije lika, nema intervencije umetnika, opsednutost dokumentarnim predstavljanjem likova). 2/ reljef ne zanima ih kompozicija; narativnost, dokumentarnost - znaajno za rekonstrukciju istor. dogaaja, ali loe umetniko delo. Filozofi kau da umetnost mora biti korisna. Trea dimenzija uglavnom naturalistiki prikazana. 3/ paradne portretne skulpture careva, senatora isticanje statusa i moi; bez oseaja za original, tancovali u radionicama tela, a glave tj portreti naknadno nakalemljeni po elji naruioca. Kopiraju Grke u skulpturi (proporcija, stav, anatomija), ali ne prolaze kroz faze, preuzimaju samo ono to im se svia i ne udubljuju se u vrednost. Ono to je rimsko autentino su samo likovi. slikarstvo: A/ fresko: a/ alfresko (slika se na vlanom malteru); b/ mezafresko (polusuvi malter); c/ alseko (suvo). B/ mozaik proizaao iz dekorativnog oblaganja podova, ali rade se i vertikalne povrine i svodovi. C/ enkaustika: pigment se mea sa rastopljenim voskom i peglicom se utiskuje u malter. Hadrijan, Karakala, Konstancije Hlor, Konstancije II 4 biste; Saifum Konjanika statua Marka Aurelija 161-180 ne, Campidoglio, Rim, dalekosean uticaj na renesansne majstore. Hod konja je ovde pravilno prikazan, dijagonalno izbacuje noge. Statua bi trebalo da karakterie M.A. kao uvek pobedonosnog (nekada se ispod konjske podignute noge nalazio zgreni varvarski poglavica). Imperator nema oruje, on je nosilac mira, a ne ratnik i heroj. Pokret zaustavljen u trenutku - tipino rimski. Portret Rimljanina, 80 pne, podroban izvetaj o topografiji lica, vidi se svaki detalj (Rimljani pravili votanu sliku umrlog), oboavanje predaka; Minucija Pola August iz Primaporte, 20 pne, Livijina vila u Primaporti (Livija-Avgustova ena); imperijalistiki portet, obavijen atmosferom boanstva (to je i bio cilj skulpture); izrazita individualnost, tipino rimski. Puto (mali neodeveni deak) pored desne noge. Konstantin Veliki, poetak 4. veka, Konstantinova bazilika, prvi imperator hrianin. Ogromne oi duhovno svojstvo lika, masivno i nepokretno lice, nota strogosti i asketizma, nema portretne odlike. U hrianstvu nita lino vie nije smelo biti prikazivano Pljakanje hrama u Jerusalimu, 81 ne, Titov slavoluk, Rim, vie planova, samo onaj blii izbija iz povrine. Oblici reani jedan do drugog, bez lepote kompozicije. Ni svaki element posebno nema lepotu. Trajanov stub, 106-113 ne, Rim, spiralni reljef koji obrauje sve sekvence iz Trajanovih pohoda protiv Daana. Umetniku nije vano da li je sagledljivo, ve kao istorijski dokument. Veoma natrpano i detaljno. Carska povorka sa friza Are Pacis Augustae, 13-9 pne, Rim, reljef sa Oltara Mira (Oktavijan Avgust). Portretno prikazani likovi, mada bez insistiranja na pojedinostima. Trea dimenzija odlino prikazana, naturalistiki, umetnik umekava pozadinu figure koje su najudaljenije kao da se utapaju u nju, ritam ukrasnih draperija; klasicistiki stil avgustovskog doba. rtvenik Domicija Ahenobarbusa, 1. vek pne, reljef, jo uvek ima praznih prostora, uzdranost u tretiranju formi kompozicije (bik, krava) Aldobrandinska svadba, freska, Etion (grki slikar) uradio srednji deo freske, palata, prikazane su faze pripreme devojke za udaju, fini, realistini, uzdrani nain prikazivanja oblika, nema kontrasta, kao da postoji sfumato koji oblike zamagljuje.

10

Pogled na vrt, 20 pne, Livijina vila u Primaporti, zidna slika, arhitektonski okvir je potpuno izostavljen. Stvarni zid je samo malo pomaknut do zida od zelenila; ograniena prostorna dubina (2. dekorativni stil u slikarstvu, prozorski efekat, probija se zid, iluzionistiki) Prolee, freska, iz Stabije, personifikacija Prolea, elegantno, tajanstveno, spada u 3. dekorativni stil. Vila Misterija, 50 pne, Pompeja, friz od zidnih slika, pravougaona polja sa crvenom pozadinom (simbolino), oiviena lanim arhitravom i lanim pilastrima; kao pokretna pozornica, sa prizorima iz Dionisovog obreda kompoziciono paljivo, za razliku od rimskog reljefa; enske figure, nage i obuene; izvanredna vrstina tela i draperije; savladani pokret i telo, sa izvesnom idealizacijom; mnogi od stavova i gestova preuzeti iz klasine grke umetnosti, ali ipak nedovoljno prostudirani. Pekar sa enom, fajumski portreti

11