V>

811.124(075)
81.2. 9 23
64

..
Lingua Latina: / .. , .. .
6- . - .: : , 2003. - 400 .

ISBN 5-89349-542- ()
ISBN 5-02-006323-1 ()
,
, -,
.
,
.

,
. 23 , ,
, - - .
, , ,
.

ISBN 5 - 8 9 3 4 ^ - 5 4 2 _ ()
ISBN 5 - 0 2 - 0 0 6 3 2 3 " 1 ()

. 2003

8
11

1. . . . .
. .
. . . .

18
2. Verbum ().
. . I-IV
. Praesens Indicatlvi Actlvi I-IV (
).
Imperatlvus ( )
24
3. Nomen substantivum ( ).
.
. I (, ,
). -
.
I . Praepositiones (). Praesens
indicativi actlvi (
) esse. : Datlvus
commodi (incommodi), AblatTvus modi.
{ )
32
4. III -io. Accusatlvus cum infinitlvo
{ )
40
5. II . II .
.
. .
II .
I-II.
mina possessiva ( )
43
6. Praesens indicatlvi passlvi (
).
. Accusatlvus duplex ( ). Nominatlvus du-

plex ( ). Participium perfecti passlvi (

). Perfectum indi
catlvi passivi (
). GerundTvum (). Coniugatio periphrastlca passiva
(11 () )
49
7. .
, esse. Pronomlna personalia ( ).
Pronomen reflexlvum ( )
56
8. Pronomlna demonstratlva ( ). Par
ticipium futuri actlvi (
). Coniugatio periphrastlca activa (I ()
). AccusatTvus cum infinitlvo ().
. : Ablatlvus causae. AblatTvus temporis.
Participium coniunctum ( . .
)
63
9. III . III .
.
- qui, quae, quod.
. : AblatTvus separationis.
: DatTvus duplex
70
10. Imperfectum indicatlvi actlvi passlvi (
).
Verba deponentia. Verba semideponentia (
). Gerundium ()
78
11. III (): III
. III . AblatTvus absolutus
84
12. Perfectum indicatlvi actlvi (
). perfectum
indicatlvi actlvi. . :
GenitTvus generis
89
13. Modus Coniunctlvus ( ). Praesens
coniunctlvi actlvi passlvi (
). Imperfectum
coniunctlvi actlvi passlvi (

).
ut (ne) finale.
ut (ne) obiectlvum.
ne finale ne obiectlvum. . . 93
14. III . Participium praesentis
actlvi ( ).
Ablatlvus absolutus (). : AccusatTvus
temporis
100
fc.
15. IV .
IV . Plusquamperfectum indicatlvi actlvi
passlvi (
). NominatTvus cum infinitlvo
106
16. V . Plusquamperfectum coniunctlvi actlvi passTvi (
).
cum (quum) historfcum
112
17. . : Ablatlvus loci, Ablatlvus
qualitatis
116
18. . :
Ablatlvus comparationis, Genitlvus partitlvus.
ut quod explicatlvum
120
19. Futurum I actlvi passTvi ( I
). Futurum II actlvi passlvi (
II ). Perfectum coniunctlvi actlvi passlvi (
).
. (cum
(quum) concesslvum)
125
20.
. fero, eo
132
21. Consecutio temporum ( ). Quaestio obliqua ( ).
quin
137

22. ut consecutTvum. . Adverbium (). . volo, nolo,

malo, fio
142
23. . Oratio obllqua (
). Attractio modi ( ). Numeralia ().
146

Marcus Tullius Cicero

Gaius Iulius Caesar
Gaius Valerius Catullus
Publius Vergilius Maro
Quintus Horatius Flaccus
Albius Tibullus
Publius Ovidius Naso
Phaedrus
Marcus Valerius Martialis
Gaius Suetonius Tranqutllus
Poggius
Stabat mater
Dies Irae
Gaudeamus

151
154
167
174
178
179
182
185
187
189
191
193
195
196
197

, , ;

202
, ,
202
, ,

226


. ()

()

249
249
. 253
258
267
272
275
278
280
283

.
()

I.
II.
III.
-
-

290
297
313
320
320
323
324
. 325
391

.
,
,
.


.

.
,
:
,

, .

.


, .
.

,
.

, , , ,
,
.

. , ,
, .
,
.
, ,
.
:
1) ( );
2) ;

3) ;
4) ,

.


,
.
.


, ,
.
,
, ,
-
- , .
, ,
,
(,
).


, .

.

.

,
.
,

, .
,
, ..
.. (. 4-. ., 1975).
,
,

10

. (. II,
. ., 1947).

, ,
(). ,

,
,
.
,
,
,
, . , ,
12, ,
(
) .

.

, ,
,
.

(, 1985 .),
.

11

(lingua Latina)
. ,
,
.
(Latini),
(Latium).
.
. . ( III . . . )
,
, VIIII . . .
III . . . .
(274201 . . .) (239-169 . . .)
(. 250-184 . . .) (185-159 . . .).
,
(sermo vulgaris).

( ,
, .),
( .).

, ()
().
-
, ,
.

Latium, (Roma).

, ,
(
, .).
I . . . .
, ,

.
, ,
. -

12

(106-43 . . .),
(102-44 . . .), (87-54 . . .), (70-19
. . .), (65-8 . .), (43 . . . - 18 . . .)
.
.
.
,
.

,

.
,
.

.


.

.
I . . . .
: ( I . . .
65 . . .), ( 65 . . .), (42-104 . . .),
(. 55-120 . . .), ( I . . .
127 . . .) .
,
, ,
.
IIV . . . .
, ,
, ,
.
,
, .

, .
,
,
, , -

13

, .


.
(V . . .)
,
.
.
, ,
, : .
, ,
.
, ,
.

,

.
. ,
.
, ,
.
,
, ,
,
-.
,
Romanus ().
VIII . . .
( XIII .)1.
VIII . (
IX )2. VIII-IX .
( 1

.: .. . .. 1952. . 170-174;
. . ., 1952. . 407-410: ..,
, .. . .. 1982. . 133.
- .: .. . . . 224 225; . . . . 239 243; ..,
. .. . . . 128.

14

XII .)3.
, .

,
. , ,
, , ,
.

,
. (
, ,
.), , (
), (, , ), ,

Carmina Burana, ,
.
XV-XVI .
().
, , ,

.

.

,
.
, .. ,
. ,
, , .
, -.
,
, , ,

.

, ,
, . 3
.: MB. . . . 187-189: : . . . VV1 Mfr.Aiucoea .,
... \) . . . . 131.

15

,

, ,
, .
( )
, XVII .
.
XVII-XVIII .
, .
,
, ,
, ,
. XIX .
.
( )
,
.

,
. ,
, .

. - 4
5 .
..
.
.

.

,

.
(, , , ,
, , , , , , ,
4
1687 . - , 1701 1775-
- ; 1814 .
- .
** 1755 i.

16

, ..).
(, , , ). ,
,
: . , . , . , . (
. Meister), magister , .
: , , ,
, , , , , ,
; : , , ,
; : , , , , ,
; : , , , , , ,
..
-,
( )
: < . \, + . visor ( video, vidi,
visum, videre ); < . 0ep|i6a; + . regulatio ( regulo, regulare ); < .
terminus , , + . log.... , , (
. , ). ,
, , , ,
.
, ,
:
.
.
( )
.

1. ., ..
. 4. ML: , 1975.
2. .. . .:
, 1997.
3. .., .. Lingua latina.
. . 1-IV. .: 1993-2002.
4. .., .
. : , 1998.

17

1. - . . .. . .: (
).
2. - .. , . , . . . :
: , 1998; - .. , A.M.
. .: : , 2000.

18

1. . . .
. .
. . .
. . .

. IX . . .
,
() .
. V . . .
,
, (),
.
, ,
VII . . .
, I .
. . ,
1.


. ,

.

.
:
,
.
25 .
1
.: . . .. 1979;/? .. .
.. 1982.

Bb

Dd

Ff
Gg
Hh
Ii
Jj

Kk
LI
Mm

19

h (.)

Qq
Rr
Ss
Tt
Uu
Vv
Xx
Yy
Zz

, 3

: 1. h ,
h.
2. . Kal. Kalendae
2. (, Calendae.)
3. L [L'] ,
. '
4. z .
5. i
[] [i], [v] [j]. v j
XVI . j ,
\ , : iam jam;
iniectum injectum.
6. , ,
, .
.
, , i, , , 12
( ). (
) .
.
- - . .
ad Kalendas Graecas () , ..
, .
') .

20

au
eu
4
4

.
.
.
.

()

.
.
.
. 6, .

, ..
, , , ,
() ,
, , , , : poeta poeta [] ;
[] .

:
() b t d k g

mn

f v sj h

1

N.B.5 ( : littera) muta

(, b, t, d, c, g) liqulda (I, ) muta cum
liqulda [littera],


[]: centum [] , circulus []
, Caesar [] , clarus [] [] .

[] [i], .. , i, , ,
[]: centum [] , circulus []
, Cyclops [] , Caesar [] , coeptum []
.
, .. (,
, au),
4
.
( . 5vo ypdcpco ).
5
N.B. (NB)
nota bene . N.B.
.

21

[]: clams [] , [] , casa []

, causa [] , collega [] ',
ph []: philosophus [] ',
rh []: rhetor [] ;
th []: theatrum [] .
.
ch6 []: pulcher [] ;
ti
[]: ratio [] , scientia [] .
[]: ratio [
], scientia [], totius ( torus ,
), , , Miltiades []
s, t, ti []: bestia [] .
ngu []: lingua [] . q
, , []: quinque [] .
su : suadeo [] , suavis []
, consuesco [] [].
[]: suus [cyyc] .
( )
s [], s
[]: casa [] .
s []: stare [] ,
sanus [] , vesper [] .


, .. .

, ( ), & ( ).
. ,
,
().
7.
6

ch .
,

.
7

22

. ,
, - ; ,
, .
:
1) : de-us [-] ;
2) : lu-pus [
] , cau-sa [-] ',
3) muta cum liqulda: pa-tri-a [--];(), tem-plum
[-] ;
4) :
) : lec-ti-o [--] ;
)
( muta cum liqulda!): sanc-tus [-]
, doc-tri-na [--] .

1. , , . ,
the-sau-rus [--] sau .
2. ,
. , ma-gls-ter [--]
gls .
N.B. ,
muta cum liqulda. : te-brae [--] , , triquetra [--] , ce-re-brum
[--] .
3. , ,
. , ra-ti-o [--]
ti .
4. , ,
, . ,
for-tu-na [--] tu ; fe-mi-na [-] mi .
.

23

, .. ,
, , (
)8. .
1. .
2. :
vi-a .
3.
(
). :
) , : for-tu-na
, ma-gis-ter ;
) , : po-pu-lus ,
ra-ti-o .

Urbs, ars, arx, moles, haud, procul, cura, cera, quamquam, caelum,
quidquid, *unguis, ignis, quinque, unguentum, agricola, poena, aurora, caelicola,
aes, proelium, aura, auris, aurum, Iuppiter, os, ratio, Diogenes, amicitia,
Themistocles, populus, luno, laevus, levis, dexter, oboedientia, Quintus, poeta,
baculus, Boeotia, audacia, Bacchus, Aristophanes, Belgae, beatus, Cicero, Atheniensis, Venus, Publius Ovidius Naso, Cato Maior, laetitia, Gaius Iulius Cae
sar, Tiberius Gracchus, pulchritudo, ardesco, consuetudo, assuefacere, bestia,
consuesco, Carthago, Thebae, color, Athenae, causa, ianua, Socrates, civis,
iambus, coeptum, Syracusae, centum, Miltiades, Sicilia, Aristldes, Aristoteles,
Carthaginienses, Xenophon, Zeuxis, Demosthenes, thesaurus, caecus, Pyrrhus,
Troia, pinguis, Pythagoras, Tyrrhenus, Xerxes, Thermopylae, ornamentum,
Italia, Graecia, Thracia, Thetis, Roma.

s
,
C.IOI .

24

2. Verbum ().
. .
I-IV . Praesens IndicatTvi ActTvi
I-IV (
). Imperatlvus (
).

VERBUM

(verbum)
: (tempus), (modus), (genus), (numerus)
(persona).
:
1. :
praesens ;
futurum I (primum ) ,
;
futurum II (secundum exactum )
, ,
futurum I\
imperfectum , ,
,

;
perfectum , ,
, ,
;
plusquamperfectum , ,
,
.
2. :
[modus] indicatlvus , ;
[modus] coniunctlvus , ;
[modus] imperatlvus -- , .

25

. :
[genus] activum () ;
[genus] passivum () .
4. :
[numerus] singularis ;
[numerus] pluralis .
5. :
persona prima 1 ;
persona secunda 2 ;
persona tertia 3 .
(verbum finitum), ,
(verbum infinitum): (infinitivus);
(participium); (suplnum, gerundium,
gerundlvum).

{verbum finitum) {verbum infinitum)
:
1) 9;
2) 10;
3) .
,
.
1. Praesens indicatlvi actlvi (persona prima singularis)
(1 . . .):
.
2. Perfectum indicatlvi actlvi (persona prima singularis)

(1 . . .): ornavi.
3. Suplnum : ornatum.
4. Infinitivus praesentis actlvi
: ornare ^.
1. (praesens) (infinitivus)
, .
,
, ,
10
11

. intcctus .
< . perfectus .

.

26

, (.
).

, ,
.
2. 1 .
, -i:
1 . Sing.

perf. ind. act.
ornavi
ornav
, ,
.
3. (supinum)
-, . .
: Venio ornatum. (
, ).
12.
,
-um:
supinum

ornatum
ornat
(participium perfecti passlvi),
.
participium perfecti
passlvi.
participium perfecti passivi.
I-IV

(coniugatio). :
I - ( );
II - ( );
III ( ), -
(/ ); (. . 4);
IV -I (/' ).
'- (. AM
. . II. .. 1952: .. -. .. 1974).

27

,
-re I, II IV . -
III .

I
II
III
IV

omare
docere
tegere
statuere
audlre

Infmitlvus

docetegstatuaudl-

I . I .
orno, ornavi, ornatum, ornare ,
.. -avi, -arum, -are.
( ) I . : 1
, 1 , , ..:
, ornavi, ornatum, omare
, amavi, amatum, amare .
II . II .
, I .,
, ,
:
doceo, docui, doctum, docere
deleo, delevi, deletum, delere .

: deleo, delevi, deletum, 2 .

II . taceo, tacui, taciturn, tacere 2 ,
-ui, -Itum: habeo, habui, habitum, habere 2 .
II . , : studeo, studui, ,
studere 2 , , ; timeo, timui, , timere 2
.
N.B. II
: docere.
III . III .
. , .,
III . ,
:
tego, texi, tectum, tegere 3
tango, tetigi, tactum, tangere 3
vinco, vlci, victum, vincere 3 .

28

III . -,
,
: tegere, statuere.
IV . I . IV .

audio, audlvi, audTtum, audTre 4 , ..
-ivi, -Ttum, -.
1 . . . praes. ind. act.
, : audio 4 ,
:
audio, audlvi, audTtum, audTre 4 .

1
2
3

Singulans
- , -
-S

-t

Pluralis
-mus
-tis
-nt

PRAESENS INDICATIVI ACTIVI I-IV

Praesens indicativi activi
, ..
:
) I, II IV .
, 3 . . . IV .,
()
--;
) () -I-
III ., 1 . . ., ,
3 . . ., -- IV .14

13

1. . . praes. ind. act. -.

, ,
,
. i
/. >1 (teg-i-tis<*teg-e-tis), 6 > n (teg-u-nt<*teg-6-nt).
14

29

1
Sing.
2
3
1
PL
2
3

I ornare

orno15
orna-s

oma-t

orna-mus
oma-tis

oma-nt

Iff

III tegere

1

teg-o
Sing.
2
teg-i-s

teg-i-t
3


1

PL
2

3

II docere
doce-o

doce-s

doce-t

doce-mus

doce-tis
doce-nt

IV audire
audi-o

audi-s

audi-t

audl-mus

audl-tis
audi-u-nt

.
,
. , orno
, , ornat () , ducunt ..
. . . 7.
IMPERATIVUS

1.
() 2 . . . .
2 . . . I, II IV .
:
I
! \

II
! \

IV
audi! ]

III . -: teg-e ]
2 . . .
-te:
I
orna-te! ]
5

II
docete! ]

IV
audl-te! ]

1 . Sing, I . : orno<orna-o.

30

III . -te 2 . . .
() -I:
teg-1-te! !
N.B. Imperativus sing, duccre , dicere , facere
ferre : due! \ die! * fac! ] fer!
\
Imperativus pi.: duc-1-te! ] dic-1-te! ] fac-1-te! ], fer-te!
]
2. , noli (sing.), nollte (pi.)16
:
I
Sing, noli ornare! ] PL nollte ornare! He ]
II
Sing, noli docere! He ] PL nollte docere! He ]
III
Sing, noli tegere! He ] PL nollte tegere! He ]
IV
Sing, noli audlre! He ] PL nollte audire! He ]

1. Narramus. 2. Audiunt. 3. Quid narras? 4. Cur male audis? 5. Audi!

Audite! 6. Quid agitis? 7. Latlne legimus. 8. Quid agunt? 9. Latlne legunt
et scribunt. 10. Latlne multum legere et scribere debetis. 11. Latlne multum
leglte et scribite! 12. Latlne multum legitis et scribitis. 13. Saepe Latine lege et
scribe! 14. Semper bene laboramus. 15. NolTte male laborare! 16. Semper bene
labora! 17. Cur taces? 18. Tacere non debes. 19. NolTte tacere, si dicere debetis!
20. Non tacemus, sed dicimus. 21. Audi et tace! 22. Quid agis? Lectum
venio. 23. Quid agunt? spectatum veniunt. 24. Quid agit? DormTtum venit.
25. Interdiu laborare, noctu dormTre debemus. 26. Dum docemus, discimus.
27. Dum spiro, spero. 28. Cum tacent, clamant (Cic). 29. Vivere est cogitare
(Cic). 30. Festina lente! 31. Salve! Salvete! 32. Vale! Valete! 33. Vive valeque!
34. Valete et plaudite! 35. Aut disce, aut discede!

ago, egi, actum, ere 3 , ;
audio, Ivi, Itum, Ire 4 ,
16

noli ( oi nolle ) .: noli : nollte ]

31

clamo, avi, atum, are 1

coglto, avi, atum, are 1
debeo, debui, debitum, ere 2 ,
dico, dixi, dictum, ere 3
disco, didlci, , ere 3
doceo, docui, doctum, ere 2 ,
dormio, Ivi, Itum, Ire 4
labdro, avi, atum, are 1 ,
lego, legi, lectum, ere 3
mitto, misi, missum, ere 3
narro, avi, atum, are 1
scribo, scripsi, scriptum, ere 3
tacco, tacui, taciturn, ere 2
valeo, valui, , ere 2 ,
venio, veni, ventum, Ire 4
vivo, vixi, victum, ere 3
quid ?
quis ?
quo ?
bene
male
saepe
semper
non solum... sed etiam... .,

1. : dormire, tacere,
scribere, laborare, agere, debere, clamare, mittere.
2. : dormiunt, mittit,
scribitis, tacet, clamamus, laboras, agunt, laborare debent, clamate, tace, noli
venire, agite, nollte festinare.
3. : 1) .
2) . 3) . 4)
? 5) ? 6) ? 7) . 8)
. 9) ,
-. 10) ! 11) ! 12) !
13) !

32

3. Nomen substantlvum ( ).
.
. I (
, ,
). -
.
I . Praepositiones (). Praesens indicativi actlvi (
) esse.
: Datlvus commodi (incommodi), Ablativus modi.
(
).
NOMEN SUBSTANTIVUM



,
(genus), (numerus)
(casus).
:
1. : mascuUnum () ; femimnum (/")
; neutrum () .
2. : singularis (s., sing.) ; pluralis (pi.)
.
3. : nominatlvus (N., Nom.) ; genitlvus (G., Gen.)
; datlvus (D., Dat.) ; accusatlvus (Ace.)
; ablativus (Abl.) , ; vocativus (V, Voc.) .
. ablativus
: 1) instrumentabs (,
, :), ; 2) locatlvus
( ), ; 3) ablativus (,
), , -
, .

33

ablatlvus .
ablatlvus ,
.


(declinatio):
I /;
II 6/;
III I;
IV ;
V .
-
,

(genitlvus singularis).
genitivus sing. I-V

I
-

II
-

III
-Is

IV
- us

V
- ei/ei

(gen. sing.): terra, ,/,
; lupus, i, ; avis, is, / ; casus, us, m ; ; res,
\/; .
N.B. ,
(!) , : terra, terrae,/,
. gen. sing, , ,
. , I . terra (gen.
sing, terrae) terr-, terra-.
.
I
(, ,
)
1. I /.
Nom. sing, I . -, :
aqua , terra .

34

I . gen. sing, -ae: Norn,

sing, aqua, Gen. sing, aquae.
I . . (.
, , ..;
.) , ,
, : agricola, ; nauta,
; incola, ae m ; CatilTna, ae m (.
, , , . ,
).
N.B. 1. Nom. Voc.
.
2. Abl. sing. ().
3. Dat. Abl pi . Dat. . pi.
.

N.
G.
D.
.
.
V.

aqua, /
Singularis
Pluralis
aqua
aquae
aquarum
aquae
aquae
aquls
aquas
aquam
aquls
aqua
aquae
aqua

via, ae/
Singularis Pluralis
via
viae
viae
viarum
viae
vils
viam
vias
vils
via
viae
via

2. I
-/, : magna terra magna :

N.V.
G.
D.
.
.

Singularis
terra
magna
terrae
magnae
terrae
magnae
terram magna m
terra
magna

Pluralis
magnae
terrae
terrarum magna rum
terrls
magnls
terras
magnas
terrls
magnls

3.
, tua , nostra , vestra -
sua .
Nom. sing, nostra terra magna .
Gen. sing, nostrae terrae magnae ..

35

-

- ,
, , , . (
), 3 .

.
epistolam meant mitto
; epistolam tuam mittis ; epistolam
suam mittit () ; epistolam nostram mittimus
; epistolam vestram mittitis
; epistolam suam mittunt .

I
I . ,
.
1. .
-ia, -itia* ,
:
avarus, a, urn17 avar-itia, a e /
iustus, a, um iust-itia, a e /
miser, era, erum miser-ia, ae/
2. :
) (e)ntia, -(a)ntia18
: scire sci-entia, ae/'; ignorare
ignor-antia, ae /, .
)
(t)ura, (s)ura
: colo, colui, cultum 3 cul-tura, ae /
pingo, pinxi, pictum 3 pic-tura, ae/.
I . .

17

1- . . 6.

-ia. . . , . 14.
1,4

2*

36

3
PRAEPOSITIONES

. (in sub)
.
1. : ad ,
, ante , , apud , , contra , , ob ,
per ; , trans , post , praeter , propter -,
, .
2. : a (ab) , cum
(), de (); ; , , () , ,
; -, pro , ; , sine .
3. : in , ?+ ,
?+1.; sub ? + , ?+.
. causa , - gratia ,
: gloriae
causa .
4. cum, ex, in, de, ob
: magna cum ,
(, ).
5. , ,
ab ex.
6.
(in, sub).
. .
PRAESENS INDICATIVI ACTIVI
(
)
ESSE
esse
. ; . sein, war, gewesen; . to be,
was .
19. , esse praesens ind.
s/es. (. . 3 . . . , 3 . .
. , . 3 . . . ist, 3 . . . sind ..)
19

suppletTvus

37

1
2
3

Singularis
sum20
es

est

sumus20
estis
sunt20

Pluralis


()

.
, .. (
)21.
, , , ,
esse : sum 1 . . .
, est 3 . . . , estis 2 . . . ..

DATIVUS COM MODI (INCOMMUDI).
, ( )
. datlvus commodi
(incommodi) ()
,
: Non scholae, sed vitae disclmus. ,
.
ABLATIVUS MODI.
.
cum,
.
ablativus modi ( ): magna cura, cum magna cura,
magna cum cura , (.: ).

( )
1.
: ) ;
) .
, , ,
, , ,
; )
20
esse
ii<6 (sum, sumus, sunt).
: . 1 . , 2 . ecu, 3 . :
41
. / . , 2 . , 3 ().

38

;
)
.
2. esse ,
, , , .
3.
, , ,
, .
4.
.
5.
( , ).
,
.

1
DE TERRIS EUROPAE
Multae terrae in Europa sunt. Varia est terrarum Europae natura, nam aliae
terrae, ut Hungaria, Niderlandia multaeque aliae terrae, plerumque planae sunt,
aliae autem, ut Graecia, Italia, Helvetia, montuosae. Aliae terrae silvis abun
dant, aliae silvis fere carent. Nonnullae Europae terrae, ut Britannia, Hibernia, Islandia, in insulis sitae sunt, nonnullae, ut Italia, Graecia, Hispania in
paeninsulis. Forma Britanniae insulae triquetra est.
Incolae multarum Europae terrarum agriculturae student. Agricolae terram
magna cum cura colunt et incolas terrarum suarum alunt. In silvis Europae mul
tae bestiae et variae plantae sunt. Silvae multam et variam materiam praebent.
Patria nostra est terra magna et pulchra, partim in Europa, partim is Asia sita.
In Europa terrae, patriae nostrae finitimae, sunt Polonia, Hungaria, Bohemia et
Dacoromania.

2
1. Amicitia vitam ornat. 2. Mala herba cito crescit. 3. Aquila non captat
muscas. 4. Epistola non erubescit. 5. Aquilam volare doces. 6. Fortuna caeca
est. 7. Amat victoria curam. 8. Experientia docet. 9. Nemo patriam suam amat,
quia magna, sed quia sua est; 10. Aurora Musis arnica. 11. Persona grata.
12. Terra incognita. 13. Tabula rasa22. 14. Laterna magica. 15. Cogito, ergo
sum (Cartesius). 16. Non sholae, sed vitae discimus.
22
rasa , : . rado
.

. . ,

39

1: -que ,
et: multaeque aliae terrae Europae = et multae aliae terrae
Europae. Hungaria, /. , Niderlandia, ae/, Helvetia,
/ , Hibernia, / , Islandia, / , Polonia, ae /
, Bohemia, /, Dacoromania, /.
,

amo 1
colo, colui, cultum 3 , ;
studeo, studui, , 2 (+ dat.) , ; ()
sum, fui, , esse
aquDa, /
agricola,
agricultura, /
arnica, /
amicitia, /
bestia, /,
, /,
epistola, /
fortuna, /, ;
incola, ae m
natura, ae/
patria, ae/,
silva, /
scientia, ae/;
tabula, ae/;
terra, ae/;
victoria, ae/
vita, ae/
cito ,
quia ,

:*

1. : terra pulchra, epistola mea, nostra victoria magna.

2. , : amas,
video, estis, docent, amatis, sperant, erubescis, discitis, volant, colo, venimus,
colitis, speramus, supero, es, alitis, ornamus, superas, abundant, studes, vide,
noli venire, sperate.
3. :
in terra nostra, bestia , vides si 1 vain magnam, insulae nostrae (3 ).

40

4.
23: , , , , , ,
, , , .
5. : 1)
. 2) . 3)
(= ). 4) . 5)
. 6) .

4. III -io. Accusatlvus cum

infinitlvo ( ).
III -
2 , 1 . . . IV . praes. ind.
actlvi -io, -Ire, : audio, audire.
, 1 . . .
, IV ., -io,
-, III .
III -io. -I() IV ., -I- ().
praes. ind. , IV .,
-I-,
, III .
: capio,
cepi, captum, capere 3 ; facio, feci, factum, facere 3 ; fugio, fugi,
fugitum, fugere 3 , ; iacio, ieci, iactum, iacere 3 ;
conspicio, conspexi, conspectum, conspicere 3 , .
Praesens indicatlvi actlvi capio, cepi, captum, capere

1
2
3

Singularis
capi-o
capi-s
capi-t
on

Pluralis
capi-mus
capi-tis

capi-u-nt

Imperativus praesentis activi

Sing. 2 -

PL 2. capi-te

23
- . derivare: de+rivus (rivus
, .

), .

41

4
ACCUSATIVUS CUM INFINITlVO
( )

,
,
()
.
accusatlvus cum infinitlvo ( )1*.
audio puellam cantare
. cum inf.

(puellam)
(cantare).

. accusatlvus
cum infinitlvo
(), accusatlvus (
puellam) , a infinitlvus (
cantare) , .
, : audio puellam cantare :
, .
. cum inf.
,
.
Scimus terram rotundam esse.
. cum inf.
Scimus terram esse sphaeram.
. cum inf.

, .
, .

, . cum inf.:
1. Verba dicendi ( ): dicere , narrare ,
scribere , respondere , tradere ..
2. Verba putandi ( ): putare , existimare ,
, intellegere , scire , credere ..
3. Verba sentiendi ( ): sentlre
, videre , audlre , ..
24

. R . . Complex Object, . Akkusativ mit intinitiv. . proposition infinitive.

42

4. Verba voluntatis ( ): velle , nolle

, malle , cupere , iubere ..
5. . cum inf.
: constat , apparet , , notum est ,
visum est , ..

1
1. Natura nihil facit frustra. 2. Notum est naturam nihil facere frustra.
3. Natura semper est invicta. 4. Scire debemus naturam semper esse invictam.
5. Ibi victoria, ubi concordia. 6. Sapientia antlqua docet ibi semper victoriam
esse, ubi concordia est. 7. Rara est concordia formae atque pudicitiae. 8. Iuvenalis poeta dicit raram esse concordiam formae atque pudicitiae. 9. Haud
semper errat fama. 10. Inter omnes constat haud semper errare famam. 11. Scientia potentia est. 12. Notum est scientiam potentiam esse.

2
DE GRAECIA ET ITALIA
Graecia et Italia sunt antlquae terrae Europae in paeninsulis sitae. In charta
Europae videmus Italiam caligae formam habere. Notum est haud procul ab
Italia Siciliam et Sardiniam, insulas magnas;sitas esse multasque alias insulas
et magnas et parvas inter oras Graeciae et Asiae iacere. Magnam gloriam poetae
Graeciae et Italiae fabulis suis capiunt. A prima infantia scimus Graeciam et
Italiam patriam litterarum Europae esse. Etiam nunc libenter fabulas poetarum
antiquorum legimus magnamque laetitiam capimus.
: inter omnes constat ', gloriam
, laetitiam .

capio, cepi, captum 3 ;
erro, erravi, erratum 1 ;
facio, feci, factum 3 (-.; -. -.);
habeo, habui, habltum 2
iaceo, iacui, iacitum 2 ;
scio, sclvi, scltum 4 ;
concordia, ae/
tabula, ae/, ;
fama, /
forma, ae/, ;
gloria, ae/
infantia. /

43

insula, /
littera, /; litterae, litterarum f pluralia tantum {
, . , .) ; ;
nauta, ae m
poeta, ae .
sapientia, ae/
scientia, ae/,
nunc ,

1. : fabula antiqua, insula formosa.

2. praes. ind. act. : iaceo, facio,
debeo, scio.
3. :
, venire, iacere, iacere, agere, tacere, errare.
4. : 1) ,
. 2) ,
. 3) , ()
. 4) , . 5) ,
. 6) ,
(= ).

5. II . II .
.
. .
II .
1- . Pronomina possesslva (
).
II
II
II
-6/. Gen. sing, II .
-.
. sing, -us
-, -um: amicus, amicT m ; ,
pueri m ; ager, agri m ; exemplum, exempli n .

44

N.
G.
D.

.
V.

Sing.
amicus
amici
amico
amicum
amico
amice

PL
amid
amicorum
amicis
amicos
amicis
amici

Sing.
puer
puen
puero
puerum
puero
puer

PL
pueri
puerorum
puens
pueros
puens
puen

Sing.
ager
agrl
agro
agrum
agro
ager

PL
agrl
agrdrum
agns
agros
agns
agn

II . vir, i m , .

N.V.
G.
D.
Ace.
Abl.

Sing.
vir
virl
viro
viriim
viro

PL
virl
virorum
virls
viros
virls

. , , II . -lis
(!). : Aegyptus, i,/, Corinthus, i,/, Rhodus,
i,/, laurus, if .

N.V.
G.
D.
.
.

Singularis
exemplum
exempli
exemplo
exemplum
exemplo

Pluralis
exempla
exemplorum
exemplls
exempla
exemplls

N.B. 1. -us ( amicus) . . vocatlvus

, nom. sing.: a mice
-6 -. .
, , ..
2. II . -
-: . sing, lupus < lupos, . sing, lupum < lupom, nom.-acc. sing. cp. p.
exemplum < exemplom.
3. Abl. sing, -6.
4. Dat. abl. sing, II . .
5. Dat. abl. pi. (. 3), I .,
-is.
6. puer , vesper
(. ).

45

- . sing.: ager, agri .. (.

).

N.B. Nom. . sing, pi (, ,
) . Nom. . pi
- (. : . . . . . . , . . .
. . ).
II
II . .
1. :
) ( + ) -mentum

: instruere instrumentum, i
; ornamentum, i n ; arguere
argumentum, i n ;
) () -ium
, : studere
, studium, ii , ; gaudere
gaudium, ii n .
2. -(t)orium, -(s)orium
: audlre
auditorium, ii n , .
3. ():
) -arius
, , : teberna, ae/
tabernarius, ii m ; sica, ae / sicarius, ii m ;
argentum, i , argentarius, ii m ;
) -arium
, -: tabula, ae / ,
tabularium, ii ; aes, aeris , aerarium,
ii n .

46

I-I1
II . ,
. sing, -us -,
. sing, -.
, II .,
, I . (. 3),
III .
:
magnus, magna, magnum
liber, libera, liberum
pulcher, pulchra, pulchrum

III . -, ,
. - (
, pulcher .) -- . sing.
(. ager).
- -
(. ):
liber, libera, liberum

miser, misera, miserum

asper, aspera, asperum
,
tener, tenera, tenerum

III .
:
magnus, a, um
liber, libera, liberum
pulcher, chra, chrum

: 1) :
hortus magnus , agricola bonus .
agricola, ae, m
I ., bonus, , II .;
2) : hortus magnus est .
:
Romanus, a, um

Romanus, i m
Romana, ae/

:
bonus, , , bonum, i n .

47

5
PRONOMINA POSSESSIVA

I II :
meus, mea, meum
noster, nostra, nostrum
tuus, tua, tuum

vester, vestra, vestrum ,

- suus, sua, suum (. 4).

1
IN SCHOLA
Schola nostra haud procul a foro oppidi nostri sita est. De fenestris scholae
discipuli aedificia alta et pulchra, vias latas et rectas, theatrum novum et hortum
publicum vident. In schola multa auditoria sunt, ubi pueri litteras discunt, in
bibliotheca autem discipuli libros legunt et ad litterarum studium se praeparant.
Nostra bibliotheca magna est multosque libros habet. Varia sunt librorum argumenta.

2
1. Lupus non mordet lupum. 2. Constat inter dominum et servum nullam
amicitiam esse. 3. Mala galllna, malum ovum. 4. Errare humanum est. 5. Per
aspera ad*astra. 6. Notum est parvo esse naturam contentam. 7. De mortuis
aut bene, aut nihil. 8. Ignorantia non est argumentum. 9. Post scriptum (P. S.).
10. Deus ex machina. 11. Verba movent, exempla trahunt. 12. Otium post
negotium. 13. Tres faciunt collegium. 14. Aut cum scuto, aut in scuto. 15. Elephantum e musca facis. 16. Dictum, factum. 17. Post factum. 18. Et cetera
(etc.). 19. Sine ira et studio (Tacitus). 20. Habent sua fata libelli25. 21. Non
magister ad discipulum, sed discipulus ad magistrum venire debet.

moveo, movi, motum 2 (+ ) ; ;
traho, traxi, tractum 3 (+ ) ; ,
discipulus, i m
domlnus, i m , ;
exemplum, i n
ira, /
2<?
,
,
.
, .. , .
. ,
(, ) .

48

lupus, i m ; lupa, ae/

magister, tri m
negotium, i n ,
servus, i m ,
studium, ii n ; ;
verbum, i n ; ,
magnus, a, um ;
malus, a, um ;
multus, a, um 3 ; pi. multi, ae,
parvus, a, um
nihil pronom. .
noster, nostra, nostrum pronom. poss.

1. : magnum praemium, noster collega doctus.

2. : agricolarum, hortos, verbo (2 ),
fluvii (2 ), ad astra, currimus, venitis, adiacent, sunt, colunt, facitis.
3.
: fluviis (2), bestias, rivos, magum hortum, viro libero (2),
puellam pulchram, exemplum bonum (2).
4. constat : 1) In terra nostra
multi et magni fluvii sunt. 2) Lupus non mordet lupum. 3) Ignorantia non est
argumentum.
5. ?
: , , , ,
, , , .
6. : 1)
(= ). 2)
(= ). 3) . 4)
. 5) , .
6) , , .

49

6. Praesens indicatlvi passlvi (

).
. Accusatlvus duplex (
). Nominatlvus duplex ( ).
Participium perfecti passlvi (
). Perfectum indicatlvi passivi
(
). Gerundlvum (). Coniugatio periphrastlca passiva (II () ).

PRAESENS INDICATIVI PASSIVI

Praesens indicatlvi passlvi
, Praesens indicatlvi activi, ..

, ' Praesens indicatlvi activi.

1
2
3

Singularis
-
-ris
-tur

Pluralis
-raur
-mini
-ntur

, : 1 . . . praes. ind. pass,

1 R.paes. ind. : orno-r, doceo-r, tego-r, audio-r.
.
, 3 . . . (
- ).
-
tego-r
doceo-r , audio-r ,

2 . . . III . - (
-ris) - (
III . -io: > ): teg-e-ns, -ris.

50

1
Sing.
2
3
1
PI.
2
3

1
orno-r

orna-ris

orna-tur
oma-mur
oma-mini
oma-ntur

II

doceo-r

doce-ris

doce-tur
doce-mur
doce-mini
doce-ntur

1
Sing.
2
3
1
2
PL
3

III
tego-r

teg-e-ris
teg-i-tur
teg-i-mur
teg-i-mini
teg-u-ntur

III -io

capio-r

-ris

capi-tur

capi-mur
capi-mini
capi-u-ntur

1
2
3

IV
Pluralis
Singularis

audl-mur
audio-r

audi-mini
audi-ris

audi-u-ntur
audi-tur

Infinitlvus praesentis passTvi I, II, IV .

-ri. Inf. praes. pass, III
. III . -io -i.
I orna-ri

, III teg-i

III io capi
IV audi- ri
II doce-ri ,

(-)
,

(verba intransitlva),
,
3 . . ., - (
3 . . .), , pugno
1 venio 4 ,
pugnatur venitur
, - .

51

, ,
: .

,
:
Rivus hortum cingit.
.
Discipulus librum legit.
Librum lego.
.

,
.
,
, ablatlvus instrumenti {
):
Hortus rivo cingitur. .
(
), a (ab)
ablatlvus auctdris { ):
Liber a discipulo legitur. .
Liber a me26 legitur.
.

,
. ( (
, , ), ,
. , .
with, . durch, mit, . de.
. by, . von,
. par.)
ACCUSATIVUS DUPLEX ( )
NOMINATlVUS DUPLEX ( )
:
( , ): puto 1, existimo l
( , ): nomino 1, appello 1, voco 1, dico 3
( , , ): mitto 3
( , ) facio 3
1

. 7.

52

( , ) eligo 3, creo l
.. :
, (..
). accusatlvus
duplex { ): Homerum poetam clarum putant.
.
accusatlvus Homerum
, accusatlvus poetam ,
Homerum poetam clarum ac
cusatlvus duplex. (Homerum)
, (poetam)
.

, . duplex nominatlvus
duplex { ).
, ,
:
Homerus poeta clarus putatur.

PARTICIPIUM PERFECTI PASSIVI

Participium perfecti passlvi

-us, -, -.
, lego, legi, lectum, legere 3 lectum,
lect-, part. perf. pass, lectus, -a, -urn .
Part. perf. pass, III .
.
PERFECTUM INDICATIVI PASSIVI


Participium perfecti passlvi esse
:

 6
Perfectum indicativi passivi
1
Sing. 2
3
1
PI. 2
3

omatus, a, um sum
omatus, a, um es
omatus, a, um est
omati, ae, a sumus
omati, ae, a estis
omati, ae, a sunt

(.: )

:
Liber lectus est.
.
Libri lecti sunt.
.
Epistola scripta est.
.
Epistolae scriptae sunt. .
GERUNDIVUM ()
CONIUGATIO PERIPHRASTICA PASSIVA
II ()
Gerundlvum {)
.
Gerundivum
-nd- (I-II .), -end- (III-IV .) III . -us,
-a, -um:
orna-nd-us, a, um ,
teg-end-us, a, um ,
III . : )
: templa relinquenda, ;
) .
esse II .
Praes.

liber scribendus est

libri scribendi sunt

.. , , .
II
. .: scribendum est .
, II
, (datlvus auctoris):
Liber discipulo legendus est. .
(..
).

54

1
IN SCHOLA
()
In aliis bibliothecae nostrae libris de historia Europae aliarumque mundi
terrarum, de vita ac institutis antiquorum populorum narrator. In libris discipuli
legunt populos antiquos bella gerere, multa oppida ab inimlcis deleri,
incolas victorum oppidorum servos reddi.
Libri saepe tabulis pictis ornati sunt: ita argumentum librorum illustrator.
Ecce in una libri pagina oppidum antiquum pictum est. Oppidum in alto loco
situm est, muro atque fossa cingitur. Firmo muro atque lata et alta fossa oppidum
defendendum est. Intra oppidi muros nonnulla aedificia ab incolis construi,
materiam advehi, vias munlri videmus. Haud procul ab oppido parvus fluvius
profluit, fluvio campus latos adiacet, ubi viri et pueri ludos instituunt et ad
bellum exercentur: hastas et discos iaciunt, gladiis pugnant, dein in fluvii undis
lavantur et natant. Hie campus a Romanis campus Martius appellatos est, quia
Mars apud antiquos Romanos bellorum deus putatur. In alia tabula discipuli
agrum ab agricolis arari et flumentom seri, hortom autem non solum a viris,
sed etiam a feminis ac liberis coli vident. In prato herboso bestiae domesticae
pascuntur, vaccae, caprae, agni, equi etc. Nonnulli pueri ad fluvii ripam veniunt
aquam petltom.

2
1. Clavus clavo pellitur. 2. Agendum, non consultandum est in tanto malo.
3. Nemo debet bis punlri pro uno delicto. 4. Plato poetas filios deorum appellat.
5. Ira initium insaniae ab Ennio poeta existimator. 6. Notum est magistros
interdum a discipulis doctrlna superari. 7. Fortuna caeca dicitur. 8. Amicus
certus in re* incerta cernitur (Ennius). 9. Nunquam periculum sine periculo
vincitur. 10. Nihil recte sine exemplo docetur aut discitur. 11. At pulchrum
est digito monstrari (Persius). 12. Argumenta ponderantur, non numerantor.
13. Argumenta ponderanda, non numeranda sunt. 14. Pacta sunt servanda.
15. Ferrum, dum candet, cudendum est.
2. * In re , ; re Abl. res,
rei (V . . 16)

appello, appellavi, appellatum \(; +) (-. -.)
aro, aravi, aratum \(+Acc)
existimo, existimavi, existimatum 1 (+) ;

55

munio, munlvi, munltum 4 (+Acc)

pello, pepuli, pulsum 3 (+Acc) , , ;
pingo, pinxi, pictum 3 (+Acc)
punio, punlvi, punltum 4 (+Acc)
vinco, vlci, victum 3 (+Acc)
ager, agri m , ;
aqua, /
campus, i m ,
doctrlna, ae/, ; ;
femlna, ae /
filius, i m ; filia, /
fluvius, i m
initium, ii n
insania, ae/
oppldum, i n ,
pericuium, i n
proverbium, i n
rivus, i m ,
vir, i m , ,
antlquus, a, um ,
bonus, a, um ;
caecus, a, um
numquam (pronom)

1. : audlris, munltur, expectammi,

ediscitur, legeris, venitur, colitur, mittor, appellamini, puniuntur, existimatur,
dicimur.
2.
: Poetae antiqui saepe fabulas de bestiis narrant. Magister fluvios
terrae nostrae in charta monstrat.
3.
: Victoria concordia gignitur. Tabula ab amico meo pingitur.
4.
: , , , , , .
5. (
): 1) . 2)
,
. 3) . 4)
. 5) .

56

7.
. , esse. Pronomina personalia
( ). Pronomen reflexivum (
).

()

. , ,
, , ,
.
(),
().
() .

a- (ab-)
adantecondedis- (di-)27
- (-)
ininterobpro- (prod-)
perre- (red-)
trans- (tra-)

27

,

;
, ;

() .-.
() ,



;
;
.-.

dis- (di-). re- (red-) .

57

pono, posui, positum, ponere 3
, ,
appono (ad +pono), posui, positum 3 ,

compono, posui, positum 3

,
depono, posui, positum 3

dispono, posui, positum 3

,

expono, posui, positum 3

,

impono, posui, positum 3

,
praepono, posui, positum 3
, ;

propono, posui, positum 3

;
repono, posui, positum 3

traspono, posui, positum 3

,

. ad-, con-, in-

:
cedo

pono
ligo '
rapio

accedo (< ad-cedo)

impono (< in-pono)
colligo (< con-ligo)
corripio (< con-rapio)

N.B. , ,
, : )
-I: capio concipio (< con + capio) ', )
-: conceptum28 (<con + captum).

a-, abavus, i, m

surdus, a, um ;

con, codis, n
terminus, i, m ,

abavus, i, m
absurdus, a, um

, ;
,

concordia, a e /
conterminus, a, um , ,

~ concipio. concepi. conceptum 3.

58

discor, codis, n
sonus, l, m
proavus, i, m
prae-29
iudicium, ii, n

discordia, a e /
dissonus, a, um

proavus, i, m

; praeiudicium, ii, n
, ,

maturus, a, um ; praematurus, a, um
in-

amicus, i, m
inimicus, i, m

iustus, a, um
iniustus, a, um

, ().

.
, :
, , , ..
, ESSE
sum, fui, , esse
:
absum, ami, , abesse
; (
-.)
adsum, affui, , adesse
,
desum, defui, , deesse
,
intersum, interfui, , interesse -.,
i+dat)
-.
obsum obfui, , obesse (+dat)

praesum, praefui praeesse ,

(+dat)
-, -.
prosum, profui, , prodesse
,
supersum superfui, , superesse ,
- - per- : clams, a.
um ,
praeclarus, a, um , : nuiltus, a.
um
pcrmultus, a, um .

59

, esse, esse.

.
, ESSE
Praesens indicatlvi absum, afui, , abesse

1
2
3

ab-sum
ab-es
ab-est

Singularis
ab-sumus

ab-estis
ab-sunt
on

Pluralis

prosum, profui, , prodesse

1
2
3

pro-sum
prod-es
prod-est

Singularis


on

-sumus
prod-estis
pro-sunt

Pluralis

pro- esse,
, prod- ,
;
posse
possum, potui, , posse praes. ind.
esse pot-is (potsum>possum). esse, s- (sum,
sumus, sunt), pos-,
, - (es, est, estis),
pot-.

1
2
3

Singularis
pos-sum
pot-es

pot-est
on

Pluralis
pos-siimus
pot-estis

pos-sunt

PRONOMlNA PERSONALIA

1 2
. . . 3 .
.

60

Singularis
N.
ego
tu
G.
me30 tui
D.
.
.

nos
nostri
nostrum
mihi tibi nobis
me te nos
me te nobis

Pluralis

VOS

vestri
vestrum

vobis

vos
vobis

:1.
, :
Sic neque ego, neque tu facimus. , .
Ego scribo, vos legitis.
, .
2. nos vos gen. pi. : nostri nostrum, vestri
vestrum. (nostrum, vestrum)

: unus nostrum ; quis vestrum? ?
genitivus partitivus ( ).
PRONOMEN REFLEXIVUM


sui. . .,
. .:
N.
G.
D.
.
Abl.

sui
sibi
se
se

: 1. cum
: mecum , tecum ,
secum , nobiscum , vobiscum ( quibuscum ).
2. sui 3 .
( ).
3. . . se sese.
1 2 .
1 2 .
1

I . . . (-).
. . , ... . ich, meinei; mir .., . /, , . je. moi. '
icinie (. 2).

61

nosco me

2
3

noscis te
noscis se

Singularis
Pluralis
(.: noscimus nos
)

noscltis vos

on
noscunt se

IN SCHOLA
()
Auditorium nostrum magnum et clarum est. In auditorio tabula, ubi discipuli
et magister creta scribere possunt, charta terrae nostrae et charta Europae, mensa
et sella magistri, scamna discipulorum sunt. Hora studii instat. lam cuncti
discipuli adsunt. Magister in auditorium intrat et Salvete, discipuli! dicit.
Discipuli e scamnis suis surgunt et magistrum salutant: Salve, magister!
Magister. Assidite, pueri! Studium nostrum incipimus. Sed initio dicite
mihi: quis vestrum hodie abest?
Discipuli. Nemo nostrum abest, cuncti hodie adsumus.
Magister. Bene. Mihi iucundum est vos cunctos hodie studio adesse. Sed
estisne ad studium parati? Quis vestrum ad interrogate respondere potest?
Discipuli (passim): Ego possum! Ego possum! Cuncti respondere
possumus!
Magister. Pueri, nolite clamare. Tacendum est vobis, dum in studio estis.
Itaque, ut dicitis, cuncti respondere potestis. Optime! Tu, Petre, potesne nobis
dicere nonnulla proverbia latina?
Petrus. Ita est, magister, multa proverbia latina dicere possum. Dicere,
exempli causa, possum nobis non scholae, sed vitae discendum esse. Praecipue
autem mihi placet proverbium latinum, quod dicit errare humanum esse.
Magister. Bonum proverbium et valde nonnullis pigris discipulis
idoneum. Nunc tu, Iulia, veni, quaeso, ad tabulam et scribe, si potes, formas primae personae numeri singularis et secundae personae numeri pluralis
verbi latlni prodesse. Iulia surgit, ad tabulam venit et scribit: prosum,
prodestis.
Magister. Recte. Asside. Nunc tu, Maria, die mihi, quaeso, formas numeri
pluralis nominativi et accusativi vocabulorum oppidum parvum.
Maria. Oppida parva. Formae nominativi et accusativi numeri pluralis
per litteram a terminantur, nam genus vocabuli oppidum neutrum est.
Magister. Bene. Responsum tuum rectum et plenum est. Nunc, discipuli,
alia materia tractanda nobis est. Tu, Claudia, monstra nobis in charta magnas
Europae insulas.

62

Claudia ad chartam venit et Britanniam, Hiberniam, Islandiam, Siciliam,

Sardiniam, Cretam monstrat.
Magister. Discipuli, libros vestros aperlte, tu, Paule, potesne narrare
nobis argumentam tabulae, in prima libri tui pagina pictae? Noli festinare, sed
die, quaeso, clare et distincte! Paulus dicit in tabula oppidum antiquum pictum
esse, oppidum muro et fossa cingi, parvum fluvium oppido adiacere, agrum
oppido finitimum ab agricolis arari, hortos autem non solum a viris, sed etiam
a feminis atque pueris coli.
Magister. Discipuli, nunc libros vestros claudite, tu, Marce, narra discipulis de natura patriae nostrae. Marcus dicit patriam nostram esse terram
magnam et pulchram, partim in Europa, partim in Asia sitam, multis et inflnitis
silvis, agris immensis, fluviis longis et latis abundare, multas et varias bestias
ac plantas in silvis patriae nostrae esse.

absum, afui,, abesse ,
adsum, affui, (affuturus), adesse (+Dat) ( -.);
monstro, monstravi, monstratum 1 (+Acc)
possum, potui, , posse (+Acc) ,
rcspondeo, respondi; responsum 2 ;

saluto, salutavi, salutatum 1 (+)

salve! salvete! ! !
video, vldi, visum 2
amicus, i m
discipulus, i m
forum, i n ; ;
hortus, i m
liber, bri m {', , )
magister, magistri m ;
schola, ae/
via, ae/;
clarus, a, um ; ;
latus, a, um
niger, nigra, nigrum
primus, a, um
publicus, a, um
pulchcr, pulchra, puichrum
varius, a, um , , ;
vestcr, vestra, vestrum pronom. pass,
optime adv. ,

63

1. spraes. ind. pass, video.

2. 2 . sing, 3 . pi praes.
ind. act. : respondeo 2, dico 3, praesum, clamo 1, adsum, venio.
3. poeta clarus.
4. , : Venio
ad (tu). Venit ad (ego). Fabulam (vos) narro.
5. . .: Video discipulum in scholam venire.
6. : 1) ,
. 2) ,
. ( .) 3)
, . 4) (quod)
, . 5) (quod) ,
. 6) .

8. Pronomina demonstratlva (
). Participium futuri actlvi (
). Coniugatio periphrastica activa (I
() ). Accusatlvus cum infinitlvo (). . :
Ablativus causae. Ablatlvus temporis. Participium coniunctum
( . . ).
PRONOMINA DEMONSTRATIVA

is, ea, id
, , ; , ,
ille, ilia, illud
, ,
iste, ista, istud , , ; , ,
hie, haec, hoc , ,

3 31 .

:
1) gen. sing, -Tus;
2) dat. sing, -I.
N.B. ! .
. , . , -, -.

64

is, ea, id.

-e/i.

N.
G.
D.
.
.

is
eius32
ei33
eum
eo

ea
eius
ei
earn
ea

n
id
eius
ei
id
eo

N.
G.
D.
Ace.
Abl.

m
ille
illius
ill!
Ilium
illo

Singularis
/
ilia
illius
illl
lllam
ilia

n
illud
illius
illl
illud
illo

Singularis
m
ei (ii)
eorum
eis (iis)
eos
eis (iis)

m
illl
illorum
illls
illos
illls

Pluralis
/
eae
earum
eis (iis)
eas
eis (iis)

n
ea
eorum
eis (iis)
ea
eis (iis)

Pluralis
/
illae
illarum
illls
illas
illls

n
ilia
illorum
illls
ilia
illls

iste, ista, istud

- ipse, ipsa, ipsum , .

N.
G.
D.
.
Abl.

hie
huius
huic
hunc34
h5c

Singularis
/
haec
huius
huic
hanc
hac

Pluralis
n
hoc
huius
huic
hoc
hoc

m
hi
h5rum
his
hos
his

/
hae
harum
his
has
his

n
haec
horum
his
haec
his

hie (. .) hoc (. .)
hi-/ho-, - (),
.
haec (. sing. . . . . pi. . .)
ha-,
-i -<: haec < *haice.
. ille, ilia, illud hie, haec, hoc
: ille, ilia, illud ; hie, haec,
hoc . : ...
, ... :
32
33
34

els [].
ei [] ( ).
hunc<*homc, hanc<*hamc.

65

Ignavia corpus hebetat, labor firmat; ilia maturam senectutem, hie longam adolescentiam reddit. , ; ()
, () .

PARTICIPIUM FUTURI ACTIVI

CONIUGATIO PERIPHRASTICA ACTIVA

I ()
Participium futuri actlvi
-urus, -ura, -urum,
III .: lecturus, a, urn
.
esse participium futuri actlvi
I () : lecturus sum
.. , .
ACCUSATIVUS CUM INFINITlVO
{)

,
,
{. cum inf.), ,
.
:
1. Infinitivus praesentis actlvi: ornare, docere, tegere, capere, audlre35.
2. Infinitivus praesentis passlvi: ornari, doceri, tegi, capi, audlri36.
3. Infinitivus perfecti actlvi.
-isse:
ornav-isse
docu-isse
tex-isse

cep-isse
audiv-isse

Infinitivus perfecti esse fu-isse.

4. Infinitivus perfecti passlvi .
participium perfecti passlvi11 infinitivus
praesentis esse:
>

. 2.
6.
. 6.

Lingua Latina

66

ornatus, a, um esse captus, a, um esse

doctus, a, um esse
auditus, a, um esse
tectus, a, um esse
5. InfinitTvus futuri actlvi ,
participium futuri activi infinitivus praesentis esse.
ornaturus, a, um esse
docturus, a, um esse
tectums, a, um esse

capturus, a, um esse
auditurus, a, um esse

Infinitivus futuri esse futurus, a, um esse fore (!).

6. InfinitTvus futuri passlvi (
!), iri38:
ornatum iri
doctum iri
tectum iri

captum iri
audltum iri

,
,
39.

Praesens

Perfectum

Futurum

Activum
orna-re
teg-
es-se
omavisse
-isse tex-isse
fu-isse
Part. fut. act. + esse
ornaturus, a, um esse
tectums, a, um esse
futurus, a, um esse (fore)
-re
-ere
-se

Passivum
-ri orna-ri
-i
teg-i
Part. perf. pass. + esse
ornatus, a, um esse
tectus, a, um esse
Supinum + iri
ornatum iri
tectum iri
-

,
: ,
, ,

:
- iri inf. praes. pass, ire
.
39
.

67

8
Scio
Scio
Scio
Scio

discipulum
discipulum
discipulum
discipulum

in scholam venire.
, .
in scholam venisse.
,
in scholam venturum esse. , .
ab amicis expectari.
,
(.: ).
Scio discipulum ab amicis expectatum esse. , .
Scio discipulum ab amicis expectatum iri. ,
.
N.B. (participium perfecti passivi, participium futuri activi) accusativus cum
infinitivo , . . : scio discipulum (. .)
venturum esse; scio discipulum exspectatum esse. . .:
Scio discipulos ab amicis exspectatos esse. ,
. (= ).
Scio discipulos in scholam ventures esse. , .
Scio discipulos ab amicis exspectatum40iri. ,
(-
).
. cum inf.
, 3 . :
1)
. cum inf. accusativus :
Se venturum esse putat.
, () ;
2) . cum inf. ac
cusativus , , ,
3 .:
Eum (ilium, istum) venturum esse putat. , (- )
.

ABLATIVUS CAUSAE. -
, ,
, ,
ablatlvus causae ( ): fato profugus ,
.
ABLATIVUS TEMP6RIS. AblatTvus temporis ( )
. ,
' (exspectatum), inf. fut. pass., ,
(discipulos).

68

(, , ..), :
hieme , hora septima , Kalendis Ianuariis
(.. 1 ). , ,
(, , ..),
in: bell6 in bello
. , , ,
: eo bello , bello Punico secundo
.

1
DE AENEA
Poetae Graecorum et Romanorum antiqui multas fabulas de deis deabusque,
de claris et egregiis viris, qui deorum filii putantur, de eorum egregiis factis
ac gestis in libris suis narrant. Praecipue nota est fabula de bello inter Graecos
et Troianos, quod bellum Troianum appellatum est. Fabula de bello Troiano a
Homero, praeclaro Graecorum poeta, in libris, qui Ilias et Odyssea inscribuntur,
narrata est. Non solum a Graecorum poetis, sed etiam Romanorum clara belli
Troiani gesta memoriae prodita sunt. Ita Publius Virgilius Maro, praeclarus
poeta Romanorum, in libro suo, qui Aeneis inscribitur, de Aenea eiusque gestis
narrat. Nam egregium virum Troianum, Aenean nomine*, filium ipslus Veneris
deae, post Troiam a Graecis captam et deletam** Troiae ab oris fato profugum
in Italiam venisse tradit. Multum ilium terra marique deorum imperio iactatum
esse dicit, multaque mala eum passum in bello ob iram Iunonis, deae saevae,
populo Troiani inimicae. Nam fato destinatum est Troianos cum Aenea in
Italiam venturos esse et ibi ab illis oppidum novum et regnum conditum iri. Id
reglna deorum timet ideoque Troianos ab Italia semper arcet. Ex Vergilii libris
scire possumus Aenean cum amlcis suis in Italiam tamen venisse et ibi inter
eos et Latinos, antlquae Italiae incolas, bellum ortum esse. Notum est eo bello
Latinos a Troianis victos esse. Turn Troiani oppidum novum, quod Lavinium
appellatum est, condunt. Post multos annos lulus, Aeneae Alius, aliud oppidum,
Albam Longam condit.

2
1. Iniuriam, qui facturus est, iam facit (Seneca). 2. Patria nobis amanda et
defendenda est. 3. Medice, cura te ipsum! 4. Hoc age! 5. Nosce te ipsum! 6.
Post hoc non est propter hoc. 7. Hoc licet impune facere huic, illi non licet. 8.
Ad hoc. 9. Feminae formosae sunt plerumque superbae eo ipso, quod pulchrae
sunt. 10. Hinc illae lacrimae. 11. Nem(o)41 hunc amat, qui verba nuntiat mala.
12. Pro isto tuo officio gratias tibi agere vix possum.
. 25.

69

13. Non amo te, Sabidi, nee possum dicere quare.

Hoc tantum possum dicere non amo te {Martialis).
: 1. * nomine no ; ** Post Troiam captam et deletam
participium coniunctum.
PARTICIPIUM CONIUNCTUM ,
,
, participium coniunctum (
).
, ,
. ,
, (
) . : Post Troiam cap
tam et deletam, captam et deletam,
Troiam,
, Troiam . ,
: , :
. ,
, , ,
, , , ,
Ablatlvus absolutus (. 11).
Ilias ; Odyssea ; Aeneis ; inscribitur
( inscribere ); lunonis gen. sing, luno ; Veneris
gen. sing, Venus ; eum passum (esse) patior, passius sum pati 3,
; bellum ortum est ; de deabus (abl. pi.)
.
9. eo ipso, quod... , ..; 10. hinc , .

condo, condldi, condltum 3 (+)
deleo, delevi, deletum 2 {+Acc) ;
gratias agere (-.) (+Dai)
trado, tradldi, tradltum 3 (+Acc)
bellum, i n
consilium, i n
dea, ae/
deus, i m
fatum, i n ;
imperium, i n
lacrlma, ae/
ora, ae/, ;
egregius, a, um
formosus, a, um

70

novus, a, um
superbus, a, um ,
multum
nam ; ,

1. : dicit, dictum esse, superari, captare, tradunt, tradidisse, venturos esse, narrator, conditum iri, dici, iactatom esse, conditur.
2. : ad ill... amicum, apud ill... villas, ips... agricolarum, eum
naut..., eius amic...
3. : ille nauta bonus, id oppidum antiquum, hie
vir Troianus.
4. notum est :
Luna circum terram errat. In luna vita non est.
5.
: , , , , .
6. : 1) ,
. 2) , . 3) ,
, , . 4) ,
, , . 5)
,
.

9. III . III
. III
. - qui, quae,
quod. .
: Ablativus separationis, Datlvus duplex.
III
III
g, , d, t, b, p, r, 1, n, m, s I.
Nom. sing, III .
-s (42 ) ( )
42

<; .

71

.
nom. sing, III .
: miles, victor, custos, tempus, ratio, Veritas, anser, nomen,
urbs, orbis, mare, animal, longitudo, homo, lex .
III . gen. sing. -Is.
III ., , . sing.
,
nominatlvus genitlvus sing. gen. sing,
43 ,
-Is, :
Nominatlvus
vox

Genitlvus
vocis

voc-

.
1. :
) :
Nom. sing.
vox < voc-s

Gen. sing
VOC-1S

) :
Nom. sing.
plebs < pleb-s

Gen. sing.
pleb-is

) :
Nom. sing.
civitas < *civitat-s
) -I (.

Gen. sing,
civitat-is

):

Nom. sing.
navis < *navi-s

Gen. sing,
nav-is

2, :

) :
Nom. sing.
nomen

Gen. sing,
nomin-is

,
<' -I .

72

9
) :
Nom. sing,
victor

Gen. sing,
victor-is

Nom. sing.
tempus
mos

Gen. sing.
temporis< *temposis
mor-is < *mos-es

) -s:

) -i (. .):
Nom. sing,
animal < *animali44

Gen. sing,
animal-is

III .
.
, -I .
- .

III
III . 45
:
victor, 6ns, m

Singularis Pluralis
N. V. victor
victor-es
G.
victor-Is victor-um
D.
victor-I
victor-Ibus
. victor-em victor-es
victor-Ibus
. victor-e

vox, vocis,/

Singularis Pluralis
vox
voc-es
voc-iim
voc-Is
voc-1
voc-Ibiis
voc-em
voc-es
voc-e
voc-Ibiis

nomen, minis, n

Pluralis
Singularis
nomin-a
nomen
nomin-is nomin-um
nomin-Ibiis
nomin-I
nomin-a
nomen
nomin- nomin-Ibus

N.B. III :
1. . sing, -em < []-.

2. Abl. sing, -.
3. . pi. = nom. pi. -es,
-.
4. Dat. pi. abl. pi. -Ibus.
44

animal<amimali - ( ) .
nom. sing, gen. sing.,
: . sing, miles , gen. sing, mi litis .
45

73

III
III . (
, ).
:
1. -(t)or, -(s)or
nomina
agentis:

aro, aravi, aratum 1

aratarat-or, oris m

lego, legi, lectum 3

lectlect-or, oris m

defendo, defendi, defensum 3 defens- defens-or, oris m

,
, (. ,
).
, {, ,
, ..).
2. ,
-(t)io(n), -(s)io(n) .

nomina actionis:

lego, legi, lectum 3

lectlect-io, ionis/

narro, narravi, narratum 1 narrat- narrat-io, ionis/ ,

video, vidi, visum 2

visvis-io, ionis/

.
: . .
sing, demonstratio , gen. sing, demonstrations
demonstration-: . die Demonstration; . the demonstration; . la
demonstration.
. .
-()\ , , , ,
..
3. () -or
. . ; :
timeo, ui, , timere 2
clamo, avi, atum, clamare 1

tim-or, oris m
clam-or, oris m

74

4.
-(i)tat-
nomlna qualitatis ( nom. sing, -tas):
liber, era, erum
verus, vera, verum

liber-tas, tatis/
ver-Itas, itatis/

-(i)tudin( nom. sing, -tiido):
magnus, a, um
pulcher, chra, chrum

magn-itudo, itudlnis/
pulchr-itudo, itudinis/

-
QUI, QUAE, QUOD
qui, quae, quod ,
.

N.
G.
D.
.
Abl.

Singular is

qui
cuius
cui
quem
quo

/
quae
cuius
cui
quam
qua

Piuralis
n
quod
cuius
cui
quod
quo

qui
quorum46
quibus
qu5s
quibus

quae
quarum
quibus
quas
quibus

n
quae
quorum
quibus
quae
quibus

1. Genitlvus DatTvus sing,

cu- ( ) -lus {gen. sing.), -I (dat.
sing.)41.
2. Accusatlvus. sing. . p. quem DatTvus Ablatlvus pi. quibus
III .
3. Nomatlvus Accusatlvus pi. cp. p. quae (.
5) , - (<a+i, i
).
4

gen. pi. . p. quorum (

- ).
quorum praesentia satis est
. . 8.
47

. 8.

75

, :
unus, a, um
solus, a, um
totus, a, um
ullus, a, um
nullus, a, um
alter, era, erum
alius, a, ud (gen. alterlus)
neuter, tra, trum
uter, utra, utrum
uterque, utraque, utrumque

( )
,
,
-, -

( )
( )
,
( )

gen. sing, -Tus (., totius),

dat. sing, -I (., totl);
, I II .,
.

ABLATIVUS SEPARATIONS.
, , .. ,
, , ,
, .. ablatlvus sep
arations { ). Ablatlvus separations
a (ab), de, e (ex): regno privatus
.
DATIVUS DUPLEX. Dativus commodi { )4*
,
, datlvus finalis { ),
, datlvus
duplex { ), : amico auxilio venire
, amico datlvus commodi, auxilio datlvus finalis.

4S

3.

76

1
DE ROMULO ET REMO ROMAE CONDITORIBUS
Titus Livius rerum scriptor Romanorum in libris suis, qui Ab urbe condita
appellantur, fabulam de Romulo et Remo, a quibus Roma condita est, narrat. Fama est Numitorem Albae Longae regem ab Amulio, fratre suo, regno
privatum esse. Amulius, fratri invidens, eius nepotes in flumme demergendos,
matrem autem eorum in carcere custodiendam esse statuit. Sed regis ministri,
quibus infantes in flumen proiciendi sunt, regi non parent et pueros parvulos
in fluminis ripa ponunt. Turn lupa, quae forte adflumenvenit, pueros parvulos
invenit et lacte suo nutrire coepit. Postea ei, a Faustulo, pastore regio, inventi,
uxori eius educatum traditi sunt.

2
1. Homo locum ornat, non hominem locus. 2. Nomina sunt odiosa. 3. Suus
rex reginae placet. 4. Amlci fures temporis. 5. In vino Veritas. 6. Condicio
sine qua (non). 7. Cui bono? 8. Cicero a Romanis pater patriae nominatus
est. 9. Iacta est alea! 10. Honores mutant mores. 11. Amicus Plato, sed magis
arnica Veritas. 12. Alma mater. 13. Argumentum ad hominem. 14. Qui pingit
florem, non pingit floris odorem. 15. Cantica gignit amor et amorem cantica
gignunt. 16. Tempori parcendum est. 17. Nihil sine ratione faciendum est.
18. Ceterum censeo Carthaginem delendam esse (Cato M.). 19. tempdra,
mores! (Cicero). 20. Deliberandum est saepe, statuendum semel (P. Syrus).
21. Ignosce saepe alteri, nunquam tibi (P Syrus). 22. Aliena nobis, nostra plus
aliis placent. 23. Vae soli! 24. Alter ego.

educo, educavi, educatum 1 (+Acc)
gigno, genui, genitum 3 (+Acc)
iacio, ieci, iactum 3 (+Acc)
invenio, inveni, inventura 4 (+Acc)
pareo, parui, parltum 2 (+Dat) ,
pono, posui, posltum 3 i+Acc) ;
possum, potui,, posse
amor, amdris m
flos,florism
flumen,fluminisn
frater, fratris m
homo, homlnis m
honor, honoris m ;
iniuria, ae/ ,

11

lac, lactis n Singularia tantum (, )

mater, matris/
minister, ministri m
mos, moris ;
nomen, nomlnis n
pater, patris m ;
ratio, onis/, ;
regnum, i n
rex, regis m
scriptor, scriptoris, i m scriptor rerum
tempus, temporis n
Veritas, veritatis/
almus, a, um ;
qui, quae, quod pronom. ;

1. : is homo, flumen longum.

2. dicunt: homo locum ornat; Roma a Romulo
et Remo coridita est.
3. : tabulae (3 ), conditoribus (2 ), veritate, patrum, puerorum, regem, puerum, fratri, carcere, fabulam.
4. : )
nomlnis actionis: appellare, narrare, ponere, invenlre, educare, tradere; )
nomlnis agentis: scribere, pingere, gignere, legere, agere, regere.
5. praesens perfectum : Locus ab homine
ornatur. Roma a fratribus conditur.
6. : 1)
. 2) ,
. 3) . 4)
(fabuld) ,
. 5) .
6) ( 3) . 7)
(fama est),
.

78

10

10. Imperfectum indicatlvi actlvi passivi (

). Verba deponentia. Verba semideponentia (
). Gerundium
().

IMPERFECTUM INDICATlVI ACTIVI PASSIVI

Imperfectum ,
, ,
. Imperfectum
.
Imperfectum indicatlvi actlvi passivi ,
--
I II . -- IV .
.

Imperfectum indicatlvi actlvi

1
Sing.
2
3
1
2
PL
3

Sing.

PL

1
2
3
1
2
3

I
orna-ba-m

oma-ba-s

oma-ba-t

oma-ba-mus
oma-ba-tis
orna-ba-nt

111
teg-eba-m

teg-eba-s

teg-eba-t

teg-eba-mus
teg-eba-tis

teg-eba-nt

II

doce-ba-m

doce-ba-s
doce-ba-t

doce-ba-mus
doce-ba

doce-ba-nt

IV

audi-eba-m

audi-eba-s
audi-eba-t

audi-eba-mus
audi-eba-tis
audi-eba-nt

 10

79

Imperfectum indicatlvi passlvi

1
Sing.
2
3
1
2
PL
3

Sing.

PL

1
2
3
1
2
3

II
I

oma-ba-r
doce-ba-r

orna-ba-ris
doce-ba-ris

orna-ba-tur
doce-ba-tur
oma-ba-mur doce-ba-mur
doce-ba-mini
orna-ba-mmi
doce-ba-ntur
orna-ba-ntur
IV
III

teg-eba-r
audi-eba-r

audi-eba-ris
teg-eba-ris
audi-eba-tur
teg-eba-tur
teg-eba-mur audi-eba-mur
teg-eba-mini audi-eba-mini
teg-eba-ntur audi-eba-ntur

N.B. imperf. ind. act pass,

( 2 . . . passlvi), -
- ,
-- .
-io III . Imperf. ind. , IV .
Imperfectum indicatlvi esse

1
2
3

Singularis
49

eram

eras
erat

Pluralis
eramus

eratis
erant

VERBA DEPONENTIA

,
,
. verba deponentia 50 (
). ,
( ) , ,
: , .
.
1 . praes. perf.
49
erarr|<*esam ( , s
, .)
50
depono, posui, positum 3 .

80

10

passivi inf. praes. pass., : I .: arbitror, arbitratus sum, arbitrari

1 , .
arbitror 1. , praes. ind.
1 . . . -or, perf. ind. 1 .
-atus sum, inf. -ari.
II .: vereor, veritus sum, vereri 2
III .: utor, usus sum, uti 3
III . -ior: congredior, congressus sum, congredi 3 ,

IV .: orior, ortus, sum, oriri 4 ; ; ,

.

, part. perf. pass.
verba deponentia
, : arbitror, arbitratus sum, ar
bitrari 1 , .
Praesens indicatlvi
Singularis
Pluralis
1. arbitror

arbitramur
2. arbitraris arbitrammi
3. arbitrator
arbitrantur
Imperatlvus
2

arbitrare!

arbitramini!

. Part. perf.
. , loquor, locutus sum, loqui 3 part. perf. locutus, a,
um . (. dictus, a, um part. perf. pass,
dico, dixi, dictum 3 )
Gerundlvum : verendus, a,
um , ().
VERBA SEMIDEPONENTIA

,
, .
verba semideponentia {
):
gaudeo, gavlsus sum, gaudere 2
audeo, ausus sum, audere 2

soleo, solitus sum, solere 2

 10

81

N.B. q)ynne reverter, reverti, reverti 3

, ,
.
GERUNDIUM

.
-nd I II . -end- III IV .
(lectio, ionis
/ , aditus, us m ) ,
.

II .
,
, ; .
.
: genitlvus, datlvus, accusatlvus,
ablatlvus.
N.
G.
D.
Ace
Abl.

(ornare)
orna-nd-I
ornando
ad omandum
ornando

(docere)
doce-nd-I
docendo
ad docendum
docend5

(tegere)
teg-end-I
tegendo
ad tegendum
tegendo

(audlre)
audi-end-I
audiendo
ad audiendum
audiendo

.
Genitlvus :
) :
Ars amandi ( ); modus
vivendi ;
) causa gratia -, , ,
: docendi causa ;
)
(genitlvus obiectlvus): cupiditas discendi ,
cupidus volandi .
Datlvus . Accusatlvus
ad (
ob ): ad navigandiim , ad scribendum
.

 10

82

Ablatlvus repyii,-; -. - , , ,
ex, in, de: Scribere scribendo, dicendd
dicere discis. (.: ),
(.: , ).

,
. !\:- ,
HCMV ."' : Gutta cavat lapidem non vi, sed sdepe
cadendo. -; .;:, , . (Cadendo
. >:.-?: - saepe).
, >
\ \ : ad legendum
libros (.) /. '/. ;..;:iu\
genitlvus: lectio !
.

1
DE ROML'L^ ET REMO ROMAE CONDITORIBUS
()
Paulo ante legebamus Romulum et Remum a pastore regio inventos
uxori eius ad educandum traditos esse. Itaque pueri inter pastores educabantur et paulatim .-idolescebant. Adolescentes silvas et montes viclnos cum
aliis iuvenibus vem;~idc peragnbant et multas bestias feras necabant. Interdum Romulus et R. etiam latrones, qui in eis locis pastores infestabant,
aggrediebantur et r ,: : .-.i. -\v laerombus ademptam, inter pastores dividebant.
Sed ipsos aliquano '.' ? -agiiressi sunt, et Remus, a latronibus captus, ad
Amulium regem pi;
u. ,i adductus est.

2
;

1. Non progred >; j.^e-n 2 Hominis mens discendo alitur et cogitando. 3. Decorum est mia niori (Hor.). 4. Nulla aetas ad discendum sera
est. 5. Ave, Caesar i 'uri :.e saliitant. 6. Vincere scis, Hannibal, victoria
uti nescis. 7. Nil adn;i;uri. 8. Memento mori! 9. Hoc uno praestamus feris,
quod colloquimur inter nos et quod dicendo exprimere sensa possumus (Cic).
10. Dubitando ad veritatem pei venimus. 11. Docendo discimus. 12. Quid mihi,
putas, agendum est? 13. Modus vivendi. 14. Onus probandi. 15. Quod erat
demonstrandum (Q.e.d.V
M K(
adimo, adenii, adcnip .-:
admlror, admii atu
?,.

' -<//, ; (-. -.)

.,\ ) (-.)

83

10

aggredior, aggressus sum dep. 3 (+Acc) ;

colldquor, collocutus sum dep. 3 loquor, locutus sum dep. 3

divldo, divlsi, divlsum 3 (+Acc)

do, dedi, datum, dare 1
morior, mortuus sum dep. 3
, necavi (necui), necatum 1 (+Acc)
nescio, nescivi, nescitum 4 (+Acc)
nosco, ndvi, notum 3
probo, probavi, probatum 1 (+Acc) ;
progredior, progressus sum dep. 3
regredior, regressus sum 3
utor, usus sum dep. 3 (+) (-.)
valeo, valui, , 2 ;
auxilium, i n ; auxilia {pluralia tantum)
iuvenis, iuvenis m; gen. plur. -um ;
uxor, uxoris/
miser misera, miserum, 3 ;

1. : id onus magnum.
2. 3 . sing, pi. imperf. ind. act. pass,
dicere finlre.
3. : aggressus est, educant, educabantur, aggrediebantur, divlsa sunt, locuti sunt, misisse, dividi, dividebatur, ad dividendum, dividendum est.
4. narrabant: Latrones Remum aggressi
sunt. Remus a latronibus capitur.
5. : Pueri inter pastor... educaba... .
6. ad-(ag-) aggredior, aggressus sum,
aggredi -, de-, con-, trans-, in- .
7. : 1)
. 2) (
2 : ). 3)
. 4) (
). 5) (
). 6) , .

84

11. III ():

III . III . Ablatlvus
absolutus.

III
()
III
III ,
NominatTvus sing, -, -al, -ar (mare, maris n ; animal, animalis n
; exemplar, aris m );
Ablativus sing, -I;
Nominativus Accusativus pi. -ia,
Genitivus pi. -ium.
,
-I. III
.
mare, Is n

N. V.
G.
D.
.
.

Singularis
mare
maris
marl
mare
marl

Pluralis
mana
marium
marfbus
maria
maribus

III 51
: turris, is /; puppis, is /; febris,
is/; securis, is/,
III .: Tiberis, is m ; Neapolis, is /.
:
Accusativus sing, -im (turrim), Accusativus pi -Is ( -es);
Ablativus sing, -T (turn);
Genitivus pi. -ium (turrium).

vis, ,/ ( gen. dat. sing.).
.. . gen. sing, .

85

11

N.V.
G.
D.
.
Abl.

Sing.
turris
turris
turn
turrlm
turn

PL
vires
virium
virlbus
vires
virlbus

Sing.
vis

vim
vl

PL
turres
turrium
turribus
turris (turres)
turribus

III
III : )
, nom. sing, -s (pars, part-is /; ufbs,
urb-is,/; , noct-is/); ) ,
. sing, -is -es (avis, avis /; nubes, nubis /), gen. pi.
-ium.
III :
-I- gen. pi. -ium,

. III
:
pars, partis/

N.V.
G.
D.
Ace.
Abl.

Sing.
pars
partis
parti
partem
parte

avis, avis/

PL
partes
partium
partlbus
partes
partlbus

Sing.
avis
avis
avl
avem
ave

PL
aves
avium
avibus
aves
avibus

nubes, nubis/

Sing.
nubes
nubis
nubl
nubem
nube

PL
nubes
nubium
nubibus
nubes
nubibus

. III
. : os, ossis (. . pi. ossa, gen. pi. ossium).
,
:

Abl. Sing.
Gen. pi.
Nom. ace. pi. .

-
-urn
-

-
-ium

-I
-ium
-ia

ABLATIVUS ABSOLUTUS

(, , , ),
,

86

11

ablatlvus absolutus52 (
). , (..
),
( ) .
(
) ().
ablatlvus absolutus ,

: Ponte facto Caesar copias suas in alteram fluminis ripam traducit.
: Caesar copias suas in alteram fluminis ri
pam traducit. .
, ab
latlvus absolutus ponte facto. ablatlvus ponte
, , a ablatlvus
facto (participium perfecti passivi facio, feci, factum, facere 3
; ) ,
traducit , participium
perfecti passivi , ,
- .

53. ablatlvus absolutus
,
, ..
(, , , ),
.
, ablatlvus absolutus,
.
, Ponte facto Caesar copias suas in alteram
fluminis ripam traducit :
1. ( ) ,
.
2. ,
.
3.
.
52

Absolutus - part. per}, pass, absolvo, absolvi, absolutum 3 ,

.
53
( )
, (. AM
, . II. ., 1952; . . .,1974).

87

N.B. ablativus absolutus

, participium perfect! passivi ,
. Ponte
( a Caesare) facto ,
: ,
.

1
DE ROMULO ET REMO ROMAE CONDITORIBUS
{)
Faustulus pastor regius iam antea suspicabatur nepotes ipslus Numitoris
regis a se in Tiberis fluminis ripa inventos esse, sed nulli id aperiebat. Nunc
autem arbitratus Remum magno in periculo esse et Numitori et Romulo rem
narrat1. Turn Romulus cum amlcis suis Amulium aggreditur et rege occiso
Remum fratrem liberat. Quo liberate^nepotes regnum Numitori avo reddunt.
Numitore mortuo fratres urbem novam sibi condendam esse statuunt. Itaque
in PalatTno colle, qui haud procul a Tiberi situs erat, arcem parvam ponunt.
Controversia inter fratres orta Romulus Remum fratrem suum occidit urbemque
novam a suo nomine Romam nominat.

2
1. Mens sana in corpdre sano. 2. Aqua et panis vita canis. 3. Fames
artium magistra est. 4. Pax mater artium appellatur. 5. Finis coronat opus.
6. Vis vim vi pellit. 7. Maria montesque polliceri. 8. Vina bibunt homines,
animalia cetera fontes. 9. Tempora mutantur et nos mutamur in illis. 10. Dum
vires annique sinunt, tolerate labores {Ovidius). 11. Turbato melius capiuntur
flumine pisces. 12. Quod culque temporis ad vivendum datur, eo debet esse
contentus (Cic). 13. Cupidus te audiendi sum. 14. Nihil agendo homines male
agere discunt {Cato M). 15. Nunc est bibendum, nunc pede libero // pulsanda
tellus {Horatius). 16. Tu mihi sola places // nee iam te praeter in Urbe. Formosa
(e)st oculis // ulla puella meis {Tibullus).
. 1. rem narrat [] ; rem
: res, rei , , .. 2. praeter = ptaeter te. 3. Quod temporis
gen. generis (. 12).

bibo, bibi , 3
libero 1
muto 1 ,
nomino 1 ,
occldo, cldi, cisum 3

 11

88

orior, ortus sum, 4 ; , ; ( )

reddo, reddidi, redditum 3 ,
sino, sivi, situm 3 ,
statuo; statui, statutum 3 , ;
tolero 1 ,
animal, alis n
ars, artis/; ;
arx, arcis/
canis, is m, /
collis, is m
corpus, corporis n
fames, is/
finis, is m , ; ,
labor, oris m ;
mare, maris n
mens, mentis/, ; ; .
opus, operis n , , ; , ;
panis, is m
pastor, oris m
pax, pads/,
piscis; is m
puella, ae/,
urbs, urbis/ ()
sanus, a um

1. : ilia urbs nova, hoc animal ferum, id tempus longum.

2. facio, feci, factum 3 :
agunt, agebat, agitis, agebant, agit, actum est, acta sunt, agendo.
3. ( )
: 1) pastorem regi... (regius, a, um); 2) arcium parv... (parvus, a, um); 3) animalibus fer... (ferus, a, um); 4) in alter... parte (alter, a, um); 5) ab ips... urbe
(ipse, a, um); 6) ill... militi (ille, a, ud).
4.
: , , , , , .
5. : 1) ()
,
(urbs). 2) ,
. 3) ,
. 4) ,

 12

89

(mens). 5) .
6) (terra marique) (helium
gerere).

12. Perfectum indicatlvi actlvi (

).
perfectum indicatlvi actlvi. .
: Genitivus generis.
PERFECTUM INDICATIVI ACTIVI


perfectum :
1) ,
: dixi ; veni
2) ,
( perfectum praesens): novi/z , .. (
( ) .

. ,
- (, , ..)
(semper , saepe , dill ..),
perfectum,
:
Sex menses Athenis fui. .

perfectum indicatlvi actlvi

N.B. (perfectum, plusquamperfectum, futurum II actlvi passivi) .

1
2
3

Singularis
-I
-isti
-it

Pluralis
-Imus
-istis
-erunt (-ere)

90

12

. ,
1 . . . perf. ind.
act., -.

1
2
3

Singularis
omav-i

omav-isti
ornav-it

Pluralis
ornav-imus
ornav-istis

ornav-erunt

Perfectum indicatlvi esse

1
2
3

Singularis
fu-i

fu-isti
fu-it

Pluralis
fu-imus
fu-istis

fu-erunt

, 8, infinitivus
perfecti actlvi: ornav-isse, fu-isse.
: 1. 3 . . . perf. ind. act. -erunt
-. -
.
2. (
) () -ve -vi ,
: omavenmt=ornarunt; ornavisse=omasse.


, (
),
,
, . (. 8,
. 1). , ad libros legendos.
legendos,
, , li
bros , .
.
. , ad libros legendos
: {.: ,
). ( )

91

12

( , . 10) ad legendum libros.

. :
^

rj
rJ

_.
_
,
_
Eloquentia augetur oratoribus legEloquentia augetur legendo oratores
..
.

, .

GENITWUS GENERIS
, , ,

. .
, .
genitivus generis ( , ): numerus
militum ] nihil novi ', aliquid temporis
(, ).
DE SABlNIS

1
Itaque urbe condita Romulus, quia Romani (id fuit nomen civibus urbis
novae) mulieres non habebant, ad gentes finitimas legatos mi sit uxorum petendarum causa. Finitimi Romanis filias suas in matrimonium non dederunt.
Legatione Romanorum nusquam benigne accepta, Romulus dolo id impetrandum esse statuit. Itaque Romani ludos instituerunt et gentes finitimas ad eos
spectandos invitaverunt. Sabinorum gens cum liberis uxoribusque Romam
venit. Dum invitati ludos spectabant, iuvenes Romani ex composite* Sablnos
aggressi filias eorum rapuerunt. Parentes virginum ex urbe profugerunt et post
aliquid temporis bello indicto ad hanc iniuriam vindicandam Romanos aggressi
sunt. In magno campo proelium commissum est. lam diu acriter pugnatum est,
cum mulieres Sabmae inter milites se proiecerunt et clamaverunt se causam
belli, se et viris et parentlbus causam caedis esse. Mori, aiunt, malumus,
quam sine vobis vivere. Silentio repente facto duces harum precibus commoti
foedus pacemque fecerunt. Sablni a Romanis recepti numerum civium Ro
manorum auxerunt.

 12

92

2
1. Veni, vldi, vici (Caes.). 2. Feci, quod porui. 3. Erant in quandam civitate
rex et reglna. Hi tres filias forma conspicuas habuere (Apuleius). 4. Suebi
vinum ad se omnino importari non sinunt, quod ea re ad laborem ferendum
remollescere homines atque effeminari arbitrantur (Caes.). 5. Socrates adiuvabat
Euripidem in tragoediis scribendis. 6. Tiberius Gracchus triumvir creatus est
dividendis agris. 7. Demosthenes Platonis audiendi studiesus fuit.
: 1) ex composite no , 2) 4. ea re -
(. res, rei).

augeo, auxi, auctum 2
committo, misi, missum 3 proelium committere,
instituo, -tui, -tutum 3 ; ,
invito 1
peto, petlvi, petltum 3 , , , ; ,

profugio, fugi, fugftum 3 ,

pugno 1
rapio, ui, ptum 3 ,
reclpio, cepi, ceptum 3 , ;
rogo 1 ,
specto 1 ,
vivo, vixi, victum 3 ,
caedes, is /,
causa, ae/,
civis, is m, /, -
dux, ducis m , ,
foedus, eris n
gens, gentis/ ,
legatus, i m ; ( )
ludus, i m
miles, Itis m
mulier, eris /
populus, i m
parens, entis m,/, -
proelium, ii n
silentium, ii n
virgo, ginis
I finitlmus, a, um ; II finitlmus, i m

 13

93

1. .
2. : gens finitima, ille dux Romanus.
3.
: 1) Romani legatos mittunt. 2) Duces pacem faciunt.
3) Urbs conditur.
4. : 1) Quare Romulus ad gentes finitimas legatos
misit? 2) Quid finitimi legatis Romuli responderunt? 3) Qua de causa Romulus
ludos instituit? 4) Quam ob rem Romani finitimos populos invitaverunt? 5) Quid
Romani fecerunt, dum Sablni ludos spectabant? 6) Quid parentes virgmum
fecerunt? 7) Quid virgines Sablnae militlbus parentibusque dixerunt?
5. : 1)
, . 2)
. 3)
, . 4)
(bellum indicere) . 5)
(conficere, abl abs.), (=
).

13. Modus Coniunctlvus ( ).

Praesens coniunctlvi actlvi passlvi (

). Imperfectum coniunctlvi actlvi passlvi (

).
ut (ne) finale.
ut (ne) obiectlvum.
ne finale ne obiectlvum.

MODUS CONIUNCTIVUS

Coniunctlvus ,

(, , ,
, .)

94

13

(. 20). (
)
, , ..
, .
coniunctivus : (praesens imperfectum) {perfectum
plusquamperfectum). praesens
imperfectum coniunctlvi.
PRAESENS CONIUNCTIVI ACTIVI PASSIVI


Praesens coniunctlvi actlvi passlvi I . ( -)
--, ,
. Praesens coniunctlvi actlvi
passlvi II, III IV . --,
, .
.
,
.
Praesens coniunctlvi actlvi

1
Sing.
2
3
1
PL
2
3

I .
ome-m
orne-s
ome-t
orne-mus
ome-tis
orne-nt

11 .
doce-a-m
doce-a-s
doce-a-t
doce-a-mus
doce-a-tis
doce-a-nt

III .
teg-a-m
teg-a-s
teg-a-t
teg-a-mus
teg-a-tis
teg-a-nt

III . -io
capi-a-m
capi-a-s
capi-a-t
capi-a-mus
capi-a-tis
capi-a-nt

IV .
audi-a-m
audi-a-s
audi-a-t
audi-a-mus
audi-a-tis
audi-a-nt

Praesens coniunctlvi passivi

Sing.

PI.

1
2
3
1
2
3

orne-r
ome-ris
orne-tur
ome-mur
ome-mini
orne-ntur

doce-a-r
doce-a-ris
doce-a-tur
doce-a-mur
doce-a-mini
doce-a-ntur

teg-a-r
teg-a-ris
teg-a-tur
teg-a-mur
teg-a-mini
teg-a-ntur

capi-a-r
capi-a-ris
capi-a-tur
capi-a-mur
capi-a-mini
capi-a-ntur

audi-a-r
audi-a-ris
audi-a-tur
audi-a-mur
audi-a-mini
audi-a-ntur

Praesens coniunctlvi esse

1
2
3

Singularis
sim
sis
sit

Pluralis
slums
V.i'ib

::

IMPERFECTUM CONIUNCTIVI ^ h PASSlVl

i? ' J
.'
Imperfectum coniunctlvi aciivi n MV;
infivitivib r ^esentis actlvi.
Imperfectum coniunctlvi actTvi

1
Sing.
2
3
1
PL
2
3,

I cnp.
ornare-m
ornare-s
ornare-t
ornare-mus
omare-tis
ornare-nt

II cnp.
docere-m
docere-s
docere-t
docere-mus
docere-tis
docere-nt

IV cnp.
III cnp. -io
audlre-m54
capere-m
audire-s
capeie-s
audlre-t
tegere-m'js 1 ^ _.. "-IIJLIS
audire-mus
audire-tis
tegere-t IS It - J; 7 .is
audire-nt
tegcrc- i t. -J.'\ --tt
III cnp.
tegere-m
tegere-s
tegere-t

Imperfectum coniunctT\t p ;,';

1
Sing.
2
3
1
2
PL
3

I cnp.
ornare-r
ornare-ris
ornare-tur
ornare-mur
ornare-mini
ornare-ntur

II cnp.
docere-r
docere-ris
docere-tur
docere-mur
docere-mini
docere-ntur

III O I H .

I 1',' -'I.,

.'i.'l - 1 0

tegcjc-r
tegeic-i:S

" >., .
i w\.iv . v -

tegeiC-iLll

, ::;"" . LUT

tegci i'il.-ir I eur'C J- -iiiar

tegere-mini j -
tegere-ntur | cupere-ntur

IV cnp.
audlre-r
audire-ris
audire-tur
audire-mur
audire-mini
audire-ntur

Imperfectum coniunctlvi esse

1
2
3

Singularis
esse-m
esse-s
esse-t

Pluralis
esse-ir-ib
e -. e- .:

, - . ,./
;^\
^ : <
s . , BIKM, - :<
Inf. praes. act., Inf. praes. act. -
'-;v .-.
-.

,.i - -se
v.j:i!iHOM
' Imperf. con.
"; /' . -

96

13

UT (NE) FINALE
ut
, ut (ne) finale.

.
.
, ..
,
praesens coniunctlvi.
, ..
,
imperfectum coniunctlvi:
Do, ut des.
Dedi, ut dares.

, .
, .

N.B. (praesens, futuram, imperativus)

, (perfectum, imperfectum,
plusquamperfectum) .

UT (NE) OBIECTIVUM
ut
ut (ne) obiectlvum.
,
: praesens con. imper
fectum con. .
,
.

. ,
?, ?,
?.
,
, , ,
verba studii et voluntatis , -
.
:

97

13

rogo 1
postulo 1, flagito 1
peto, tlvi, tltum 3
euro 1
operam do 1
moneo, nui, nitum 2
impero 1
Curo, ut valeas.
Curavi, ut valeres.

; ;
,

,
..
,
( ).
,
( ).

.
,
.

NE FINALE NE OBIECTIVUM
,
.

:
Ariadna Theseo filum dedit, ne ,
in labyrintho erraret.
.
Rogo te, ne disccdas.
,
( ).
Rogavi te, ne discederes.
, ,
( ).

:
ne quis

usquam
quid
unquam
ullus
Senatus decrevit, ul consulcs , viderent, ne quid res publica , () detrimenti caperet.

.
4 Lingua Latina

98

13

1
DE OEDIPO REGE
Laius, rex Thebanorum, ex oraculo Delphico accepit se a filio suo interfectum iri. Itaque servo suo praecepit, ut filium parvulum in monte Cithaerone
exponeret, ut ille perlret. Servus autem infantem servavit et pastori alicui ad
educandum commendavit. Ille puerum Polybo Corinthiorum regi eiusque uxori
tradidit, qui, quod suos liberos non habebant, pro filio suo eum educaverunt
et Oedipum appellaverunt. Itaque Oedipus in domo Polybi educatus est. Sed
aliquando in convivio unus convivarum dixit Oedipum non esse filium Polybi.
His verbis audltis, quamquam Polybus ei persuadere conabatur non esse credendum his convlvae ebrii verbis, Oedipus Delphos sibi porficiscendum esse
statuit ad oraculum Apollinis consulendum, ut ex deo veritatem de parentibus
suis noscere posset. Oedipo de oraculo Delphico responsum est eum occisurum
patrem suum, matrem suam autem in matrimonium ducturum esse.

2
1. Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus. 2. Unum habemus os, duas
autem aures, ut plus audiamus, minus dicamus. 3. Legem brevem esse oportet,
ut ab imperltis facile teneatur. 4. Leonidas, rex Lacedaemoniorum, ante pugnam
milites monuit, ut gloriam patriae memoria tenerent. 5. Xerxes, rex Persarum,
ut Lacedaemonii arma traderent, postulavit. Turn Leonidas: Veni, inquit,
et cape. 6. Spectatum veniunt, veniunt, spectentur ut ipsae (Ovidius).

acclpio, cepi, ceptum 3 , ;
commendo 1
conor 1 ,
consulo, sului, sultum 3 (+ .) ( -)
edo, edi, esum 3
expono, posui, posltum 3 , ,
interficio, feci, fectum 3
moneo, monui, monltum 2 , , ,
pereo, perii, perltum, perlre (, )
persuadeo, suasi, suasum 2 (+ dat.) , (-)
postulo 1
proficiscor, profectus sum 3
servo 1 ,
teneo, tenui, tentum 2 ; memoria tenere
arma, drum n (plurale tantum, .. ,
. )
auris, is/

conviva, ae m ( ),
convivium, ii n
infans, antis m
lex, legis/
matrimonium, ii n , in matrimonium ducere
mons, montis m
oraculum, i n
os, oris n ;
pugna, ae/, ,
puer, pueri
verus, a, um , ;
aliquando ,

1. : ad educandum, educandi, ae, a, acceperunt, interfectum iri, educati, interfecturum esse, educati sunt, conabantur, proficiscitur,
consuleret, edamus, exponerent.
2.
: 1) Rogo te, ut ad me veni... (venire). 2) Amicus meus me
rogavit, ut ad se veni... (venire). 3) Nolo esse laudator, ne adulator vide...
(videri). 4) Legati missi sunt, ut pacem pet... (petere). 5) Legati missi sunt ad
pacem pet... (petere). 6) Legati missi sunt pacis pet... (petere) causa. 7) Legati
missi sunt pacem pet... (petere).
3. : 1) Quis fuit Laius? 2) Quid Laius ex oraculo
Delphico accepit? 3) Cui pastor regius puerum tradidit? 4) Quis fuit Polybus?
5) Quid Oedipus in convivio de se audivit? 6) Quid Oedipus ex oraculo Delphico
accepit?
4.
: , , , , .
5. : haec auris, ilia urbs nova.
6. : 1)
, . (
.) 2) ,
. 3) ,
(impero 1) (= )
. 4) ,
. 5) ,
(= expono, exposui, expositum, exponere 3)
. 6) ,
.
4*

 14

100

14. III . Participium

praesentis activi (
). Ablatlvus absolutus ().
: Accusativus temporis.

III
, ( 5),
III .
III . ( -I). . sing, III . :
1) (
). , : celer (m) ,
celeris (/) , celere (n) ;
2)
( )55.
, : brevis (m,f) , , breve (n)
;
3) (
). , : felix (m,f, n) ,
-, -, sapiens (, f, n) , -, -.
. sing,
(felix) . , ,
. gen. sing.: felix, felicis, sapiens, sapientis. ,

gen. sing., .: . sing, felix, gen.
sing, felicis, felic-.

, -Is.
nom. sing, III .
.

55

III . ,
,
.

101

14

celer, celeris, celere
Pluralis

Singularis

N.V.
G.
D.
.
Abl.

m
celer
celeris
celeri
celerem
celeri

/
celeris
celeris
celerii
celerem
celeri

n
celere
celeris
celeri
celere
celeri

m
celeres
celerium
celeribus
celeres
celeribus

f
celeres
celerium
celeribus
celeres
celeribus

n
celeria
celerium
celeribus
celeria
celeribus

brevis, e

N.V.
G.
D.
Ace.
Abi.

Singularis
n
brevis
breve
brevis
brevis
brevT
brevT
brevem breve
brevT
brevT

./

Pluralis

m.f
breves
brevium
brevibus
breves
brevibus

n
brevia
brevium
brevibus
brevia
brevibus

felix, licis

N.V.
G.
D.
Ace.
Abl.

Singularis '
n
felix
felix
felicis
felicis
felici
felici
felicem felix
felici
felici

m.f

Pluralis

m.f
fellces
felicium
felicibus
fellces
felicibus

n
felicia
felicium
felicibus
felicia
felicibus

N.B. turris
. sing, - , . pi. -es.
. 111
:
dives, divitis
pauper, pauperis
vetus, veteris

princeps, cipis

particeps, cipis
, ,

102

14
PARTICIPIUM PRAESENTIS ACTIVI

Participium praesentis actlvi .

I II . part, praes. act. -nt-,
III IV . -ent-. Norn. sing,
-s ( ).
-s -t :
ts>ss>s.
.
I
II
III
IV

Nominatlvus
omans < *orna-nt-s
docens < *doce-nt-s
tegens < *teg-ent-s
capiens < *capi-ent-s
audiens < *audi-ent-s

Genitlvus

ornant-is

docent-is
tegent-is

capient-is
audient-is

Participium praesentis actlvi,

( ), , III .,
.. .
, .. (, . abs.), .
sing, -.
Part, praes. act.
:
arbitrans, antis , ( arbitror 1);
verens, entis ( vereor, veritus sum 2);
utens, entis ( utor, usus sum 3);
ingrediens, entis ( ingredior, ingressus sum 3);
oriens, entis , , ( orior,
ortus sum 4).
part, praes. act. esse . ens, gen. entis
.
, esse, part, praes. act. :
absum, afui, , abesse absens, entis ;
praesum, praefui, , praeesse praesens, entis ;
( );
possum, potui, , posse potens, entis ; .

 14

103

ABLATlVUS ABSOLUTUS
()
1. 11 ablatlvus absolutus
part, perf pass,
, -.
part. perf. pass, ablatlvus absolutus
part, praes. act. ,
:
, . . .,
.
Amico
adveniente domi laetitia est.

(:
.
. .
"
), .

. , (. 8),
, .. part, praes. act. ,
, apart, perf. pass, ,
.
2. ablatlvus absolutus

, , , ,
:
vivus, a, um

consul, sulis m
mortuus a, um
dux, ducis m

invitus, a, um rex, regis m

,
auctor, ..
., Hannibale vivo , Caesare duce
. ablatlvus absolutus , ,
:
. (Marco) Pis5ne et M. (Marco)
Messala consullbus (. cons.)...

... (
...)

ACCUSATIVUS TEMPORIS.
( , )
accusativus per, cusatTvus temporis ( ): multos annos, per multos annos
.
. . , +
.

104

14

1
/'/.,

DE OEDIPO REGE
- <-, () _

Itaque Oedipus, ut farurri horfibile evitaret, ne patrem suum occideret neque

matrem in matrimonium duceret, Corinthum relinquendam sibi esse statuit et
in alias terras proficiscendum. In itinere senex quidam ei obviam factus est.
AcrT inter eos controversia orta Oedipus ira commptus senem ilium occldit.
Denique ad Thebas, urbem Graeciae celebrem, venit.iam multos annos Thebani
crudelitate Sphingis, terribilis monstri, multa mala passi sunt. Nam Sphinx ante
portas urbis in saxo sedens omnibus vel in urbem ingredientibus vel ex urbe
egredientibus difficile aenigma proponebat: Quid ingreditur mane quattuor
pedibus, meridie* duobus, vesperi tribus?| Nemo hoc aenigma solvere
poterat, itaque omnes a Sphinge inteiiiciebanturTSolus Oedipus illud aenigma
solvere potuit: Homo, inquit, infans pedibus et manibus** ingreditur,
vir pedibus, senex autem baculo nititur. Turn Sphinx de saxo se deiecit.
Ita Thebani hoc ingenti periculo*** liberati sunt. Cives grati Oedipum, virum
fortem, de urbe liberanda ac servanda optime meritum, regem suum nominaverunt elque reglnam suam in matrimonium dederunt, quia paulo ante rex
Thebanorum iter faciens interfectus est.

2
1. Vita brevis, ars longa (Hippocrates). 2. Omnis ars naturae imitatio est.
3. Fortem fortuna adiuvat. 4. Sapienti sat. 5. Pares cum paribus vetere proverbio
facile congregantur. 6. Sero venientibus ossa. 7. Non omnia possumus omnes.
8. Gallia est omnis divisa in partes tres (Caesar). 9. Latrante uno latrat statim
et alter canis. 10. Homo sapiens. 11. Omnia mea mecum porto. 12. Persis
appropinquantibus^Lacedaemonii Thermopylas occupaverunt. 13. Alienos agros
irrigas tuis sitientibus.
14. , dulcis coniunx, te sol(o) in litore secum
veniente die, te decedente canebat (Vergilius).
: 1. * meridie : vesperi ; duobus, tribus
(abl. duo, tres) , ,
; ** manibus abl. pi. IV
. manus, us/ (. . 15); *** hoc ingenti periculo abl. separations (
, , )', bene (optime) mereri de ... + abl.
-.
2. 11. omnia . . pi. . (
, (bonus
, malus ), ); 14. '
, . IV,

105

14

; te , canebat - ; die abl. sing,

V . dies, diei .

appropinquo 1
cano, cecini, cantum 3
fio, factus sum, fieri (, - . 22) , ; obviam
fieri (-.)
patior, passus sum, pati 3 , ; , porto 1
,
relinquo, llqui, lictum 3
sedeo, sedi, sessum 2
solvo, solvi, solutum 3 ; ,
iter, itineris n iter facere ,
imitatio, ionis/
pars, partis/,
pes, pedis m
senex, senis m
acer, acris, acre , ,
brevis, ;
celeber, brls, bre
difficills, - ,
fortls, e , ;
horribllls, ,
ingens, entis
longus, a, um ;
omnis, ,
sapiens, entis
vetus, veterls ; ,

1. : hoc monstrum horribile, id tempus felix.

2. : 1) Cur Oedipus Corinthum reliquit? 2) Quis
Oedipo in itinere obviam factus est? 3) Quid inter Oedipum et senem ortum est? 4) Quid Oedipus controversia orta fecit? 5) Quod monstrum ante
Thebamm portas Oedipus vidit? 6) Quod malum cives Thebani patiebantur?
7) Quod aenigma omnibus in urbem ingredientibus Sphinx proponebat? 8) Quid
aenigmate ah Oedipo soluto Sphinx fecit? 9) Quomodo urbis incolae Oedipo

106

15

gratias egerunt? 10) Qua de causa cives Thebani Oedipum urbis suae regefn
nominaverunt?
3.
? , , , , , ,
, , , , .
4. : 1)
. 2)
. 3) ,
. 4)
. 5) , .
6) (dux)

15. IV .
IV . Plusquamperfectum
indicativi activi passlvi (
). Nominatlvus cum infinitTvo
IV
IV
-. nom. sing,
-us, -.
gen. sing, -us: casus, casus m
, ; genu, genus n .

N.V.
G.
D.
Ace.
Abl.

Singularis
casus
casus
casul
casum
casu

Pluralis
casus
casuum
casibus
casus
casibus

Singularis
genu
genus
genu
genu
genu

Pluralis
genua
genuum
genibus
genua
genibus

: 1. -i dat. sing,
IV . . . ,
gen. sing.
2. IV . .
: manus, us f : ; domus, us / . domus,
us/ II .: sing, domo; . pi. domos.

107

15

: domi56 , domum , domos no

, domo .
3. IV . .

IV
IV
, nomlnis actionis
( ):
sentio, sensi, sensum 4
moveo, movi, motum 2
colo, colui, cultum 3

sensus, us m
motus, us m
cultus, us m

,
.

PLUSQUAMPERFECTUM INDICATIVI ACTIVI PASSIVI

Plusquamperfectum57
, .
, plusquamperfectum

.
.
, plusquamperfectum. He
plusquamperfectum ,
(
).
Plusquamperfectum indicatlvi actlvi ,
-eram58, -eras, -erat,
-eramus, -eratis, -erant ( -era- +
). plusquamperfectum,
, :
1

domi
(locatlvus).
^ . . Plusquamperfect, . plus-que-parfait, . Past Perfect.
>
cram*-* esartK* is-am.
7

108

15

1
2
3

Singularis
omav-eram
omav-eras
ornav-erat

Pluralis
ornav-eramus
ornav-eratis
omav-erant

Plusquamperfectum indicatlvi esse

Singularis

III

1
2
3

Pluralis
fu-eramus
fu-eratis
fu-erant

Plusquamperfectum indicatlvi passlvi 59.

participium perfecti passlvi esse
imperfectum indicatlvi:

1
2
3

Singularis
ornatus, a, um eram
ornatus, a, um eras
ornatus, a, um erat

Pluralis
ornati, ae, a eramus
ornati, ae, a eratis
ornati, ae, a erant

NOMINATIVUS CUM INFINITIVO

,
(,
, ) ac
cusative cum infinitive
Romani scriptores tradunt Romulum Romae conditorem fuisse.

,
.

,
. cum inf.
nominatlvus cum infinitlvo,
(nominatlvus)
().
(
).
nominatlvus cum infinitlvo
, ,
. ,
, 3 .
. perf. ind. pass. (. 6).

 15

109

. . - , nominativus cum infinitTvo ,

nominativus ,
:
Romulus
traditur.

Romae

condltor fuisse

(),
.

nominativus cum infinitlvo

videor, visus sum, videri 2 , 1 . . . videor ,
, 2 . videris , ..:
intellegere videor
intellegere videris
intellegere videntur
aeger esse videor
aeger esse videris
aegri esse videmur

,
,
,
,
,
,

()
()
()
()
()
() ..

DE OEDlPO REGE "

{)
Multos annos Oedipus Thebis omnium consensu feliciter regnavisse dicitur,
cum vehemens pestilentia in urbe orta est. Multi cives gravl quodam* morbo
affecti subita morte exstincti sunt. Nullum huius mali remedium inveniri posse
videbatur. Turn Oedipus oraculi Apollinis consulendi consilium cepisse narratur
legatumque Delphos misisse numen dei percontatum. Oraculum Delphicum ab
Oedipo consultum respondit causam illlus casus esse interfectorem Laii regis,
qui in urbe maneret; itaque eum urbe expellendum esse, ut urbs hac macula purgaretur. Response oraculi accepto Oedipus omnem operam dedisse dicebatur,
ut malefactorem requireret requisitumque urbe exepelleret. Itaque interfectorem
statim devovit nesciens se hunc virum esse et se, igitur, ipsum devovisse. Ne
suspicari quidem poterat se regis interfectorem esse, quia rex Thebanorum non
ab uno viro, sed a grege magno latronum occTsus esse tradebatur. Sed brevi
tempore** horribilem veritatem comperit. Nam senex ille, qui iter faciens in
trivio ab Oedipo occTsus erat, ipse Laius rex Thebanorum et Oedipi pater fuit.
Ita Oedipus intellexit se contra suam voluntatem manu suo patrem occidisse,
matrem autem suum in matrimonium duxisse. Intolerabili dolore animi affectus ipse oculos sibi eruisse narratur, ne hunc mundum, quern scelere suo
maculaverat, aspicere posset, et cum Antigona filia domum suam urbemque
rellquit.

 15

1. Manus manum lavat. 2. Radix doctrlnae amara esse, fructus vero dulcis
esse dicitur. 3. Recte et vere dicebat Caesar delectum verborum esse originem
eloquentiae, idemque multo ante eum Aristoteles docuerat. 4. Casus belli. 5. Pro
domo mea. 6. Senectus a Cicerone occasus vitae nominabatur. 7. Quidquid
est natum, moritur, quidquid moritur, natum erat. 8. Sensim sine sensii aetas
senescit nee subito frangitur (Cicero). 9. De gustibus non est disputandum.
10. Videmus multitudinem pecudum partim ad vescendum, partim ad cultus
agrorum, partim ad vehendum, partim ad corpora vestienda esse (Cicero).
11. Socrates dicebatur adiuvare Euripidem in tragoediis scribendis.
. * quodam sing,
quidam, quaedam, quoddam , -; ** brevi tempore abl temporis (.
8).

expello, expuli, expulsum 3 ;
frango, fregi, fractum 3
fugio, fugi, fugltum 3 (+ .) , ( -., -.)
intellego, lexi, lectum 3
lavo, lavi, lauturn 1 ,
maneo, mansi, mansum 2 ,
nascor, natus sum, nasci 3
regno 1
requlro, requisTvi, requlsltum 3
rideo, risi, risum 2 ,
suspkor 1
videor, visus sum, videri 2
casus, us m ,
cursus, us m ,
dolor; oris m ,
domus, us/
fructus, us m
*
manus, Gs/,
morbus, i m
mors, mortis /
mundus, i m , ,
oculus, i m
opera, ae/, , ; operam dare ,
orlgo, glnis/,
radix, dlcis/

111

15
scelus, leris n
senectus, tutis/
sensus, us m ,
ventus, i m
voluntas, tatis/,
amarus, a, urn
dulcis, e

1. : is cursus celer, manus dextra, adventus subirus, hoc

gehl acre ( ).
2.
: fructibus (amarus, a, urn), casu (felix, licis), audltui (acer, acris,
acre), manu (fortis, e), sensuum (omnis, e).
3. IV .
: audire, videre, consentire, cadere, colere,
ridere, progredi.
4. congredior, congressus sum, congredi
convenio 4: conveniunt, convenit, convenistis, conveniebat, conveneramus, convenit.
5. : 1) Quo malo Thebani Oedipo regnante affecti sunt? 2) Quid Oedipus fecit, ut cives suos iuvaret? 3) Quod responsum ex oraculo Delphico Oedipus accepit? 4) Quid responso oraculi accepto
Oedipus fecit? 5) Cur Oedipus se interfectorem Laii regis esse non suspicabatur?
6) Quam veritatem Oedipus comperit? 7) Qua de causa Oedipus oculos sibi emit
urbemque rellquit?
6. : 1) ,
, . 2) ,
(iussu) .
3) ,
( ) . 4) (forte) , ,
, (
). 5) ,
. 6) ,
60. 7) (optimus) .
60

112

16

8) , 9) ,
(valid fossaque). 10) ,
.

16. V . Plusquamperfectum coniunctlvi actlvi passTvi (

). cum
(quum) historicum
V
V -. .
sing, V . -es (..
). V . gen.
sing, -ei (-ei): facies, faciei f , fides, fidei f , .. -ei ,
-ei .
V . .
dies, diei 61. V . V .
. V ., res, r e i /
, dies, diei m , . .

N. V.
G.
D.
.
.

Singularis
res
rei
re!
rem
re

Pluralis
res
rerum
rebus
res
rebus

Singularis
dies
die!
die!
diem
die

Pluralis
dies
dierum
diebus
dies
diebus

. res
: res publica , res gestae (pi t.) , res
novae (pi t.) (), res secundae (pi t.), , res
adversae (pi t.) . ,
rerum scriptor .
dies, ei

 16

113

PLUSQUAMPERFECTUM CONIUNCTlVI ACTIVI PASSIVI

Plusquamperfectum coniunctlvi actlvi

-isse- -m, -s, -t, -mus, -tis, -nt62.

1
2
3

Singularis
omav-isse-m
omav-isse-s
omav-isse-t

Pluralis
omav-isse-mus
omav-isse-tis
omav-isse-nt

esse
Singularis
fu-isse-m
fu-isse-s
fu-isse-t

Pluralis
fu-isse-mus
fu-isse-tis
fu-isse-nt

Plusquamperfectum coniunctlvi passlvi ,

participium perfecti passlvi
imperf. con. esse 63.

1
2
3

Singularis
ornatus, a, urn essem
ornatus, a, um esses
ornatus, a, um esset

Pluralis
omati, ae, a essemus
omati, ae, a essetis
omati, ae, a essent

CUM (QUUM) HISTORICUM
(
) cum (quum)
64. cum historlcum.

,
.
(
),

imperfectum plusquamperfectum coniunctlvi.
Imperfectum coniunctlvi ,
(
cum ).
(

'^ plusquamperf. con. act. inf. perf act

: orvavisse-m .. (. imperf con., 13).
. plusquamperf ind. pass, ( 15).

ubi, postquam
,1\1 .

114

16

Plusquamperfectum coniunctlvi
, ( cum
):
Cum in villa te exspectarem, epistolam
tuam accepi.
Cum epistolam tuam accepissem, in
urbem veni.

( )
, .
( )
, .

cum historfcum,
:
, cum
:
Caesar, cum adflumenvenisset, magnas
copias hostium conspexit.

, .

1
DE ENNIO ET SCIPIONE NASlCA
Scipio NasTca, cum ad poetam Ennium venisset eique ab ostio quaerenti
Ennium ancilla dixisset domi non esse, sensit illam domini iussu dixisse et
ilium intus esse. Paucis post diebus*, cum ad NasTcam venisset Ennius et eum
ad ianuam quaereret, exclamat NasTca se domi non esse. Turn Ennius: Quid?
Ego non audio vocem tuam? Huic NasTca: Homo es impudens. Ego, cum te
quaererem, ancillae tuae credidi, tu mihi non credis ipsi? (Cicero, De oratdre,
II, 276).
DE CYRSILO
Athenienses, cum Persarum impetum nullo modo possent sustinere statuerentque, ut urbe relicta coniugibus et liberis Troezene depositis naves
conscenderent libertatemque Graeciae classe defenderent, Cyrsilum quendam
suadentem, ut in urbe manerent Xerxemque reciperent, lapidibus cooperuerunt
(Cicero, De officiis. Ill, 48).

2
1. Rerum omnium magister usus dicitur. 2. AmTcus verus amore, more, ore,
re cognoscitur. 3. Principes mortales, res publica aeterna. 4. Nil agenti dies
longus esse dicitur. 5. Carpe diem (Horatius). 6. Dies diem docet. 7. Nulla
dies sine linea. 8. Cum Galli Clusium oppidum Romanis socium obsiderent,
Roma legati missi sunt, qui illos monerent, ut obsidionem solverent. 9. Sunt

115

16

rebus novis nova ponenda nomina. 10. Ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad
indagandum canis, sic homo ad duas res, ad intelligendum et agendum natus est.
11. Haec studia adolescentiam alunt, senectutem oblectant, secundas res ornant,
adversis perfugium ac solatium praebent, delectant domi, non impediunt foris,
pernoctant nobiscum, peregrinantur, rusticantur (Cicero, Pro Archia poetd, 7).
12. Est modus in rebus, sunt certi denique fines (Horatius).
: 1) paucis post diebus = post paucos dies; Troezene
; Roma ;
2) .
.. : , /
, / , / ; /
, / , /
: / , / , /
. (.. .
1747 .); adversis (= adversis rebus).

, carpsi, carptum 3 ,
credo, credldi, credltum 3
cognosce, cognovi, cognltum 3 ,
conscendo, scendi, scensum 3 ,
naves conscendere
defendo, ndi, nsum 3
delecto 1 ,
peregrlnor 1 dep. , ,
praebeo, bui, bltum 2 ,
quaero, quaeslvi, quaesltum 3 ,
sentio, sensi, sensum 4 , ,
suadeo, suasi, suasum 2 (+dat) (-.)
classis, is/, ;
coniunx, coinugis m, /, -
dies, diei m, /
ianua, ae/
impetus, us m ,
lapis, Idis m
libertas, tatis/
modus, i m ; ; ,
res, rei/, , ; res publTca
us us, us m ; , ;
vox, vocis /

aeternus, a, um ,
avarus, a, um , ;
certus, a, um ,
felix, fellcis
mortalis, e
paucus, a, um ; pauci

1. : res publica nostra, ille dies longus.

2. plusquamperfectum: legit, actum est, erat, dixisti, finiebantur, miserunt, ceperunt, locuti sumus.
3. ,
: , (. ,
), , , , , .
4. ,
cum historlcum ,
, ablatlvus absohltus: 1) ,
. 2) ,
(reverter 3). 3) , ,
. 4) ,
. 5) ,
. 6) { ) .
7) . 8.
.

17. . : Ablatlvus loci,

Ablatlvus qualitatis.

ABLATIVUS LOCI ( ) .
in: in urbe .
, ablatlvus loci
: qua regione? ? loco idoneo
. terra manque
.
ABLATIVUS QUALITATIS.

. Ablatlvus qualitatis

117

17

( ). Ablativus qualitatis
:
_ . . .
(=
Vir magna fortitudine.
^
,

).
_
_.
._
() .
Caesar fuit magno ingenio.
,
,
.

pewiocmu (= ).
genitlvus qualitatis.

DAEDALUS ET ICARUS
Daedalus Atheniensis artifex egregius ingeniosusque antlquis temponbus
existimabatur. Sed ammo erat invidioso nee aliquem sibi parem pati dicebatur.
Itaque Talum, nepotem suum et discipulum, qui arte sua magistrum superare
videbatur, gloriae eius invidens occldit. caede commissa Athenis* discessisse et in Cretam insulam, ubi rex Minos regnabat, venisse narratur. Cum in
Creta esset, labyrinthum, aedificium marabile, unde exitus nullo modo reperiri
poterat, regi aedificavit. Post aliquot annos amore patriae tactus Cretam relinquendam statuit. Rege autem id prohibente novum inaudltumque iter per
aera excogitavit, cum diceret: Omnia possideat**, non possidet aera Minos.
Itaque pennis avium certo ordine positis ceraque alligatis sibi et Icaro filio
alas paravit, ut veras aves imitarentur. Opere suo mirabili perfecto filium instruit, ut inter caelum et terram media via volet, ne unda gravet pennas neque
sol eas adurat. Me duce, inquit, inter utrumque vola. Haec cum dixisset, oscula nato dedisse et cum eo avolavisse narratur. Aratores pastoresque,
cum hos in caelo volantes viderent, eos deos crediderunt. lam magnam itineris
partem fecerunt, cum Icarus puer imprudens praeceptorum patris sui oblTtus
audaci volatu gaudere coepit caelTque cupidine tractus deseruit ducem suum et
ad solem advolavit.
. . . Rapidi vicinia solis
Mollit odoratas, pennarum vincula, ceras.
Tabuerant cerae: nudos quatit ille lacertos
Remigioque carens non ullas percipit auras;
Oraque caerulea, patrium clamantia nomen,
Excipiuntur aqua, quae nomen traxit ab illo.
At pater infelix nee iam pater: Icare dixit.
Icare! dixit, ubi (e)s? Qua te regione requiram?***
Icare! dicebat: pennas aspexit in undis,
Devovitque suas artes cosque sepulchro
Condidit et tellus a nomine dicta sepulti
(Ovidius).

 17

118

: * Athenis \ . . sing.; ** Omnia

possideat ; *** Qua te regione requiram? ,
?

aspicio, aspexi, aspectum 3 , ; ,
discedo, cessi, cessum 3 ,
gaudeo, gavlsus sum, gaudere 2
i mi to 1 (+ )
imploro 1
instruo, struxi, structum 3 ,
obliviscor, oblitus sum, oblivisci (+ gen) 3
prohlbeo, bui, bTtum 2 (+ ) , ; (+ abl)
possldeo, sedi, sessum 2
reperio, repperi, repertum 4 , , ;
reqlro, requislvi, requisltum 3 ,
supero 1
volo 1 ,
, aeris m
arator, oris m
artifex, ficis m ,
avis, is/
caelum, i n
calor, oris m ,
exltus, us m
ordo, dlnis m ,
praeceptum, i n
regio, ionis ,
sepulc(h)rum, i /i
sol, solis m
unda, ae/
audax, audacis ,
mirabilis, e

1. .
2. : 1) Quis fuit Daedalus? 2) Cur Daedalus Athenis
discessit et in Cretam insulam venit? 3) Quid Daedalus in Creta aedificavit?
4) Qua de causa Daedalus Cretam relinquendam sibi esse statuit? 5) Quam

 11

119

fugam Daedalus excogitavit? 6) Quo modo Daedalus sibi et Icaro alas paravit?
7) Quo modo Daedalus et Icarus Cretam relinquere potuerunt? 8) Quid Daedalus
Icarurn monuit? 9) Cur Icarus in mare decidit?
3. ,
ablatlvus absolutus,
cum historic urn.
: Daedalus caede commissd Athenis discessit. Daedalus, cum
caedes commissa esset, Athenis discessit. Daedalus, cum caedem commisisset, Athenis discessit.
1) Daedalus pennis in ordme positis ceraque alligatis, alas sibi et Icaro filio
paravit. 2) Daedalus mirabili opere suo perfecto cum Icaro avolavit. 3) Cera
solis calore molllta Icarus in mare decidit. 4) Oedipus Corintho (Corinthus, if)
relicta in itinere patrem suum nesciens occldit.
4. : ) Daedalus Atheniensis, artifex egregius,
Athenis discessit et in Cretam insulam venit poetae
antiqui tradunt; ) Daedalus regi labyrinthum aedificavit
traditur.
5. nomma qualitatis : )
-(i)tudin-: magnus, fortis, altus, similis; ) -(i)tat-:
liber, qualis; verus, par.
6. ,
: , ,
, , , , , , ,
, , , , .
7. : 1) ,
. 2)
. 3) , ()
. 4) ( 2) ,
. 5) , , .
6) , , ,
. 7) (
) .

 18

120

18. .
: AblatTvus comparationis, Genitlvus partitlvus.
ut
quod explicatlvum.

:
Gradus positlvus
Gradus comparatlvus
Gradus superlatlvus

, ,
III . III . ().

.
, , .

1. Nom. sing,
-ior
-ius ,
. Gen. sing, -ioris.
longus, a, um ( long-)
long-ior . . . . p. gen. sing
long-ius . . . p.
long-ioris
brevis, e ( brev-)
brev-ior . . . . p. gen. sing
brev-ius . . . p.
brev-ioris
III
:

121

18

m,f
N.V
G.
D.
.
Abl.

Pluralis

Singularis
longior
longior-is
longior-i
longior-em
longior-e

n
longius
longior-is
longior-i
longius
longior-e

m.f
longior-es
longior-um
longior-ibus
longior-es
longior-Tbus

n
longior-a
longior-um
longior-Tbus
longior-a
longior-Tbus

2.
-issun -us, -, -.
long-issim -us, -a, -um
brev-issim- us, a, -um

, ,

, ,

III .
, -,
-rim- (+
-lis, -a, -um), . sing, .
Celer- rim -us 65 a, um
Pulcher- rim -us, a, um

;
;

3.
-lim- (+ -us, -a, -um):
facilis, e
difficilis, e
similis, e

dissimilis, e
humilis, e
gracilis, e

: facil-lTm-us66.
4.
, .
- ,
: senex severior , .
(gradus comparatlvus absolutus).
5.
: ) (gradus superlatlvus67); ) (gradus elatlvus68).
65
66
67

Celer-rim-us<*celer-sim-us
Facil-lim-iis<*facil-sirn-iis
superfero. supertuli. superlatum, superferre .
eflero, exiiili. datum, efi'erre , .

 18

122

.
: flumen latissimum ,
( ) ( ).
. III .,
-eus, -ius, -uus,
.
magis,
maxime: necessarius, a, um ', magis necessanus, a, um
; maxime necessarius, a, um ,
.
.
, (
) .
bonus, a, um , malus, a, um , parvus, a,
um multi, ae,
69. magnus, a, um70 .
Gradus positlvus Gradus comparatlvus Gradus superlatlvus
bonus, a, um
melior, melius
optimus, a, um
malus, a, um
peior, peius
pessimus, a, um
parvus, a, um
minor, minus
minimus, a, um
multi, ae, a
plures, plura
plurimi, ae, a
magnus, a, um
maior, maius
maximus, a, um
.
multo , ,
quam () .

ABLATlVUS COMPARATIONIS.
ablatlvus . ablatlvus latlvus comparationis ( ).
: Argentum est vilius auro.
.
. quam ,
( ) nominativus.
Argentum est vilius quam aurum.
, .
69
. ,
, , .
70
magnus :
maior<*mag-ior: maximus<*mag-sim-us (gs=x).

123

18

GENITIVUS PARTITIVUS. GenitTvus

, ,
. genitlvus genitlvus
partitlvus ( ).
: fortissimus omnium
. , genitlvus partitlvus
,
. . (multi, pauci ..).

UT QUOD EXPLICATIVUM
accldit, evenit , est, fit
., consuetudo est, mos est ,
lex est ..
,
. ut , ,
ut explicatlvum. ut ex
plicatlvum ,
, .. praesens con.
imperf. con.
.
,
.
,f
, lnterdum accidebat, ut vere ninsxieret. . '

.

bene , male ..,
quod , quod explicatlvum.
, quod explicatlvum,
, .
(%./ Bene mini evenit, quod vemsti.
.
), .
Interdum accidit, ut vere ninguat.

1. Risu inepto res ineptior nulla est. 2. Vero verius nihil esse dicitur. 3. Cicero
dicebat: Res publica mihi vita est mea carior. 4. AntTqui putabant lunam
maiorem esse dimidia parte terrae. 5. Melior dicitur esse canis vivus leone
mortuo. 6. Doctior doctissimo. 7. Proletarii erant pauperrimi homines in plebc
Roirrana. 8. Vita rustica et honestissima et suavisslma antiquitus existimabatur.

 18

124

9. Homini homine nihil pulchrius videtur. 10. Sunt et ova ovorum et apes apium
simillimae. 11. Consultor homini tempus utilissimus videtur. 12. Interdum fit,
ut magister a discipulo scientiis superetur. 13. Lentulus, Ciceronis gener, humillima erat figura et maxime exiguo corpore. Longissimo gladio aliquando
cinctus in foro ambulabat. Turn Cicero: Quis, inquit, generum meum ad
gladium alligavit?
14. Ad Ciceronem
Disertissime Romuli nepotum,
Quot sunt quotque fuere, Marce Tulli,
Quotque post aliis erunt in annis,
Agit pessimus omnium poeta,
Tanto pessimus omnium poeta
Quanto t(u) optimus omnium patronus (Catullus, 49).

ambulo 1 , ,
admitto, mlsi, missum 3
cingo, cinxi, cinctum 3 ,
convenio, veni, ventum 4 ,
iudlco 1 ;
donum, i n ,
figura, ae/, , ; ; .:
leo, leonis m
I malum, i ( malus, a, um )
II malum, i n
ovum, i n
plebs, plebis/,
proletarius, ii m ( )
risus, us m
doctus, a, um ,
exiguus, a, um ,
honestus, a, um , ,
ineptus, a, um , , ,
pauper, eris
rustlcus, a, um ,
simllis, e (+ dat. gen.) ,
sua vis, e , ;
vivus, a, um

 19

125

1. .
2. : eadem via brevior, fructus dulcior, opus difficilius, urbs
celeberrima.
3. : iter
longius, opus facillimum, mons altissimus, pugna acerrima, equus celerior.
4. (
): bonus, parvus, celeber, difficilis, novus, niger, mobilis.
5. nomlna qualitatis -(i)tat-
: pauper, novus, verus, bonus, universus, felix, humanus, cupidus.
6. ,
: , , , ,
, .
7. : 1) (dat.)
. 2) . 3)
. 4) . 5) ,
, , . 6) ,
.

19/Futurum I acGvi passlvi ( I

). Futurum II actlvi
passlvi ( II
). Perfectum coniunctlvi actlvi passlvi (

). .
(cum (quum) concesslvum).
FUTURUM I ACTIVI PASSIVI
I

:
(Futurum I) (Futurum II). Futurum I
(primum) , ,
.
1. I II . futurum I
--.

126

19

-I- --, praes.

ind. III cnp.
2. III IV . futurum I :
1 . . .
-- - ( ) - (
), . . . --,
.

|.
1 orna-b-o

Sing.

2
3

1
PL

2
3
1

Sing.

PL

111

Sing.

Activum
'.
( )

orna-b-1-s

( )
orna-b-1-t

( )
orna-b-1-mus
( )
oma-b-1-tis
( )
orna-b-u-nt
( )
doce-b-o

( )

doce-b-i-s

doce-b-i-t

doce-b-1-mus

doce-b-1-tis

doce-b-u-nt

teg-a-m

( )

teg-e-s

teg-e-t

on

Passivum
orna-b-or

()
orna-b-e-ris

orna-b-1-tur

orna-b-1-mur

orna-b-i-mini

oma-b-u-ntur

doce-b-or

()
doce-b-e-ris \

doce-b-1-tur

doce-b-1-mur

doce-b-1-mini

doce-b-u-ntur

teg-a-r

()
teg-e-ris

teg-e-tur

 19

127

Passivum
|
.
Activum
1 teg-e-mus teg-e-mur 1

III
teg-e-mini
PL
2 teg-e-tis

teg-e-ntur
3 teg-e-nt
\
capi-a-r
1
1 capi-a-m

[
( )
()
2 capi-e-s
capi-8-ris
Sing.

3 capi-e-t

capi-e-tur

1 capi-e-mus
capi-e-mur 1

PL
capi-e-mini
2 capi-e-tis

capi-e-ntur
3 capi-e-nt

\
audi-a-r
1
1 audi7,-a-m
( )

()
Sing.
2 audi-e-s
audi-e-ris

audi--
3 audi-e-t

IV
1 audi-e-mus audi-e-mur

PL
2 audi-e-tis audi-e-mini

3 audi-e-nt audi-e-ntur

Futurum I esse

71

eris
erit

Singularis

Pluralis

In

1
2
3

(I > ).
Ero<*eso (.. s
, ).
72

128

19

FUTURUM II ACTlVI PASSiVI

II

Futurum II (secundum exactum)
, (Futurum 1).
Futurum II futurum I
73.
. , futu
rum II, .
.
Futurum II actlvi
-, -eris, -erit, -erimus, -eritis, -erint'4 (
-(!)+ -, -s, -t ..).
Singularis

III

1
2
3

Pluralis
omav-erimus
omav-eritis
omav-erint

Futurum II passivi,
, 75, participium perfecti passivi
futurum I esse.

1
2
3

Singularis
omatus, a, um
omatus, a, um eris
omatus, a, um erit

Pluralis
omati, ae, a erimus
omati, ae, a eritis
omati, ae, a erunt

PERFECTUM CONIUNCTlVI ACTIVI PASSIVI

perfectum coniunctlvi actlvi
-erim, -eris, -erit, -erimus,
-eritis, -erint ( futurum II ind. act.):
73

. plusquamperfectum ( 15).
( 3 . . .) futurum I esse.
. perfectum ( 6) plusquamperfectum indicattvi passivi ( 15).

74

 19

129

1
2
3

Sing.
ornav-erim
ornav-eris
ornav-eiit

PI.
ornav-erimus
omav-eritis
omav-erint

Sing.
fu-erim
fu-eris
fu-erit

PL
fu-erimus
fu-eritis
fu-erint

Perfectum coniunctlvi passlvi ,

participium perfecti passlvi praesens coniunctlvi esse:

1
2
3

Singularis
ornatus, a, um sim
ornatus, a, um sis
ornatus, a, um sit

Pluralis
omati, ae, a simus
omati, ae, a sitis
omati, ae, a sint

N.B. praes. con. act. pass, futurum I act. pass.

I-IV . perf. con. act. futurum II act.

. , ,
, , ,
.
,
, .
.

,
-- --
(praes. con. futurum I III IV .)
-eri- (perf. con. act futurum II act.).

cum (quum),
quia, quoniam, quod , .
1. ,
cum (quum),
.
cum , cum
causale. cum historicum
(. 16) cum causale
.

cum )
(, )

130

19

) .
(praesens, futurum I, futurum II),

praesens con.,
perfectum con. ,
(imperfectum, perfectum,
plusquamperfectum),
imperfectum con.,
plusquamperfectum con.
(. 21).
Cum in urbem venire possim, epistolam tibi mitto.
, .
Cum in urbem venire non possem, epistolam tibi misi.
, .
Cum in urbem venire non potuerim, epistolam tibi mitto.
, .
Cum in urbem venire non potuissem, epistolam tibi misi.
, .
2. , quia,
quoniam, quod, .
, cum causale,
, ,
- ,
.

(CUM (QUUM) CONCESSIVUM)
cum
(quum), quamquam, quamvis, etsi, tametsi , .
1. ,
cum (quum),
.
cum ,
cum concesslvum.
cum
concesslvum / ,
cum causale: In urbem, cum posset, (tamen) non venit.
, .

 19

131

2. ,
quamquam, , quamvis
, etsi, tametsi .

1. Homo quidam servum gen ere Lacedaemonium interrogavit: Probusne

eris, si te emero? At ille: Etiam si non emeris. 2. Tu nihil invita dices
faciesque Minerva (Horatius). 3. Quousque tandem abutere, CatilTna, patientia
nostra? Quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? Quem ad finem sese effrenata
iactabit audacia? (Cicero, In Catilinam, I, 1). 4. Litterae, cum sint paucae,
varie tamen collocatae, innumerabilia verba efficiunt. 5. Medici, quamquam
intellegunt saepe, tamen nunquam aegris dicunt illo morbo eos esse morituros
(Cicero). 6. Qui non vetat peccare, cum possit, iubet (Seneca). 7. Demosthenes,
quum rho dicere nequlret, exercitatione fecit, ut planissime diceret (Cicero).
8. Cum soliuldo et vita sine amlcis insidiarum et metus plena sit, ratio ipsa monet
amicitias comparare (Cicero). 9. Ante omnia necesse est se ipsum aestimare,
quia saepe nobis videmur plus posse, quam possumus (Seneca). 10. Quum
Sophocles vel optime scripsierit Electram, tamen male conversam Atilii mihi
legendam puto (Cicero). 11. Hoc toto proelio, cum ab hora septima ad vesperum
pugnarum sit, aversum hostem videre nemo potuit (Caesar).
12. rus! Quand(o) ego t(e) aspiciam? (Horatius)
13. Donee eris felix, mvltos numerabis amicos;
Tempora si fuerin^ nubila^solus eris. (Ovidius)
14. Non omnis moriar; multaque pars mei
Vitabit Librtin(am)... (Horatius)
: 3. abutere = abuteris; sese = se; 7. rho
; 11. aversus . , ( avertere).

converto, -verti, -versum 3 ; ;
, emi, emptum 3
nequeo, -qulvi, -quitum, -quire . . ( . 20) ,

audacia, ae/,
exercitatio, onis/
furor, oris m , ,
medkus, i m
morbus, i m
patientia; a e /
5*

agrestis, e ; ,
elegans, antis
plenus, a, um (+ gen.) (-.)
plane ;

1. .
2. : ) ; ) rogo 1 futurum I pass.',
) numero 1 futurum II act.
3. : audiverunt, audies, audiverint,
audiverant, audit, audietur, audltus erit, afferretur.
4. : 1) ,
. 2) (tolero 1)
. 3) (quando) ? 4)
. 5) , . 6)
(maneo) ( amplius) . 7) , ,
(nondum) . 8) ,
(prodesse ).

20.
. fero, eo.


()
,
, , , ..
.
1. Praesens coniunctlvi 1 . . .
, (coniunctlvus (ad) hortatlvus76).
. coniunctlvus adhortatlvus
:
Gaudeamus!
Cantemus, amlci!
Ne impossibilia optemus!

! !
, !
He !

(ad) hortor I .

133

20

2. Praesens coniunctlvi 2 3 . . . .
(coniunctlvus imperatlvus). .
coniunctlvus imperatlvus ,
,
:
Venias!
Veniat!
Ne veniat!

! !
! !
on !

3. Praesens perfectum coniunctlvi ( )

2 . . . .
(coniunctlvus prohibitlvus).
Ne venias

Ne veneris
XT

(praes. con.) \ TT
. ,
/
r
\ } He !
(per/, con.) J

4. Praesens coniunctlvi imperfectum

coniunctlvi no , ,
(coniunctlvus dubitatlvus). .
coniunctlvus dubitatlvus
:
.,
,.

.. ..
Quid
dicam? Quid non dicam?
Quid dicerem?

?
?
?

5. Praesens coniunctlvi no perfectum co

niunctlvi ,
(coniunctlvus concesslvus). ne. Coniunctlvus concesslvus
licet , .
coniunctlvus concessivus
:
Omnia possideat, non possidet aera
Minos.
Ut desint vires, tamen est laudanda
voluntas.

() ,
on .
, ( ) .

6. Praesens perfectum coniunctlvi

(coniunctlvus potentialis).
. coniunctlvus potentialis

:

134

20

stultum hominem, dixerit (dicat)

aliquis.
Haec non dixerim.

, , ,
( , ) -.
.

7. ( )
praesens coniunctlvi, ; imperfectum
coniunctlvi, , ;
plusquamperfectum coniunctlvi,
. coniunctlvus optatlvus77.
ne. utinam
.
,
:
, ,

Vivat, crescat, floreat!

!
on ! ( ).
! ( )
! ( ).

Utinam veniat!
Utinam venlret!
Utinam venisset!

FERO
fero, tuli, latum, ferre
.
, : Praesens indicatlvi actTvi passlvi,
infinitlvus praesentis actTvi passlvi .

Sing.

PL

1
2
3
1
2
3

Praes.
ind. act.
fero
fers
fert
ferimus
fertis
ferunt

Praes.
ind. pass.
feror
ferris
fertur
ferimur
ferimini
feruntur

Praes.
con. act.
feram
feras
ferat
feramus
feratis
ferant

Praes.
con. pass.
ferar
feraris
feratur
feramur
feramini
ferantur

Imperf.
con. act.
ferrem
ferres
ferret
ferremus
ferretis
ferrent

Imperf.
con. pass.
ferrer
ferreris
ferretis
ferremur
ferremini
ferrentur

Infinitlvus praesentis actTvi ferre, infinitlvus praesentis passlvi ferri.

ImperatTvus 2 . . fer; 2 . . ferte.
Participium praesentis actTvi ferens, ferentis.
Gerundium fef endi.
GerundTvum ferendus, a, um.
opto 1 .

 20

135

, ii, Ttum, Ire ,

i/e(i).

PL

1
2
3
1
2

'
Sing.
PL

2
2

HI

Plusquamperfectum
ind.
con.

Ill ill
Ill 1:11

Sing.

Perfectum
ind.
con.
ii
ierim
isti 78
ieris
ierit
iit

iimus ierimus
istis 78 ieritis
ierunt ierint
Imperaflvus

T
Ite

praes.

Ire

Futurum 1

Futurum II

ibo
ibis
ibit
ibimus
ibitis
ibunt

ierimus
ieritis
ierint

111

PL

1
2
3
1
2
3

Imperfectum
ind.
con.
irem
ires
iret
ibamus
ibatis
ibant

in

Sing.

Praesens
ind.
con.

earn
is
eas
it
eat
Tmus
Ttis
eunt

111

Participium
fut.
praes.
iens,
iturus, a, um
euntis
Gerundium

Gerundivum

eundi

eundus, a, um

InfinitTvus
perf.
isseYB

fut.
Iturus esse

,
ab-eo, ab-ii, ab-itum, ab-ire
ad-eo, ad-ii, ad-itum, ad-Ire
ex-eo, ex-ii, ex-itum, ex-Ire
in-eo, in-ii, in-itum, in-Ire
inter-eo, inter-ii, inter-itum, inter-Ire
per-eo, per-ii, per-itum, per-Ire
praeter-eo, praeter-ii, praeter-itum, praeter-ire
prod-eo, prod-ii, prod-itum, prod-Ire
red-eo, red-ii, red-itum, red-Ire
trans-eo, trans-ii, trans-itum, trans-Ire

; ;
( -.)

Isti, istis. issem, isse - iisti, iistis, iissem, iisse.

136

20

.
, : flumen transitur
(.: ).

1. Pro patria quis bonus dubitet mortem oppetere? 2. Audiatur et altera pars!
3. Quid faciamus? 4. Prosit! 5. Fiat lux! 6. Fiat iustitia, mat caelum! 7. Quod
dubltas, ne feceris. 8. Vivat nostra civitas, vivat crescat, floreat! 9. Dictis fac
ta respondeant! 10. Noli me tangere! 11. Neminem cito laudaveris, neminem
cito accusaveris (Seneca). 12. Actum ne agas! 13. Hoc non dubetans dixerim.
14. Hoc sine ulla dubitatione confirmaverim eloquentiam rem unam esse om
nium difficillimam (Cicero). 15. Aut nunquam temptes aut perfice. 16. Quo
nunc is? Eo rus. I! 17. Sic transit gloria mundi. 18. Factum abiit, monumenta manent. 19. Omnia mutantur, nihil intent. 20. Pereant, qui ante nos
nostra dixerunt!
21. Qui fert malis auxilium, post tempus dolet (Phaedrus).
22. Graecia capta ferum victorem cepit et artes
Intulit agresti Latio... (Horatius).
23. Quidquid id est, timeo Danaos et dona ferentes (Vergilius).
24. Fer patienter onus, fac sapienter opus.
. 22. ferns victor ,
.

accuso 1 ,
confirmo 1 , ,
dublto 1 ,
eo, ii, Itum, Ire
laudo 1
perficio, feci, fectum 3 , ,
prosum, profui, , prodesse ,
tango, tetlgi, tactum 3
eloquentia, a e /
lux, lucis/
rus, ruris n
nemo

137

21

1.
.
2. .
3. :
date! lege! scribas! noli legere! ne scripseris, nollte ducere! due! ne mittas!
ducas! ne miseris! venias! ite!
4. ,
: , , , , ,
, .
5. ferre con-, re-,
prae-, trans- .
6. : 1) . 2)
(fabula). 3) . 4)
. 5) ! 6) ! 7)
, !

21. Consecutio temporum ( ).

Quaestio obliqua ( ).
quin.

CONSECUTIO TEMPORUM

, ,

.

,
, consecutio temporum79 (
).
:
) ;
)
.
consequor, consecutus sum, consequi 3 ( -., -.).

138

21

,
.

1. ,
, ,
praesens con,,
, , perfectum con,,
, praesens
con, I () (. 8).
(praes. con. ) -urus
sim.
2.
,
imperfectum con,,
plusquamperfectum con. im
perfectum con, , .. -urus
essem. Consecutio temporum :

| |


perfectum con.
-urus sim
praesens con.
imperfectum con. plusquamperf. con. -urus essem

consecutio temporum
,

(, ).

( -)
quin.
consecutio temporum
. , ,
( 13) praesens imperfectum con.
cum historlcum
( 15) imperfectum con, plusquamperfectum
con.
cum causale
cum concesslvum -

139

21

consecutio temporum
( -urus sim -urus essem ).
QUAESTIO OBLIQUA


,
,
, .

quis? quid?
? ?
qui? quae? quod? ?
qualis, e
( )?
quantus, a, um
( )?

ubi?
?
quo?
?
quando? ? .

) -
num ,
nonne ,
) utrum... an... ... ... .

1. :

quid agas.

quid egeris.
().
quid acturus sis. , .
2. :
quid ageres.
.

quid egisses.
().
quid acturus esses, , .

QUIN
,
, ( ,
: dubito (..
), nemo dubitat , quis dubitat?
? .., : retineri

140

21

possum , reticere non possum ,

multum abest .), quin.
, consecutio
tempdrum :

[ 9 " 1 ^ i n t e H ^8 a s .
quin id intellexeris.
.
,
quin id intellecturus sis. .

141

Kvt

, . . _,
( quin
Non dubitabam |
.
quin
,
quin

id mtellegeres.
.
. .. .
intellexisses.
.
intellecturus esses, .

1. Diogenes aliquando accensam lucernam manu tenens in foro ambulavit,

cum dies esset. A civibus interrogates, cur lucernam accendisset: Hominem,
inquit, quaero. 2. Cum Alexander Magnus piratam comprehensum interrogavisset, quo hire maria infestaret, ille: Eodem hire, inquit, quo tu orbem
terrarum. Ego, quia parvo navigi5 id facio, pirata vocor, tu, quia id classe et
magno exercitu facis, imperaton>. 3. Lacedaemonii non interrogabant, quam
multi essent hostes, sed ubi essent. 4. Est hoc Gallicae consuetudinis, ut et
viatores etiam invltos consistere cogant et quid quisque e5rum de quaque re
audiverit aut cognoverit, quaerant: et mercatores in oppidis vulgus circumsistat, quibusque ex regionibus veniant quasque res ibi cognoverint, pronuntiare
cogant (Caesar, De hello Gallico, IV, 5). 5. In victu considerate oportet, apud
quern et quo more et cuius arbitratu sit educatus (homo), quos habuerit artium
liberalium magistros, quibus amlcis utatur, quo in negoti5, quaestu, artificio sit
occupatus, quo modo rem familiarem administret, qua consuetudine domestica
sit (Cicero, De inventione, 35). 6. Epaminondas, cum vicisset Lacedaemonios apud Mantineam atque ipse, gravi vulnere exanimari se videret, quaeslvit,
salvusne esset clipeus. Cum salvum esse flentes sui respondissent, rogavit, essentne fusi hostes. Cum id quoque, ut cupiebat, audivisset, evelli iussit earn,
qua erat transfixus, hastam. Ita multo sanguine profuso in laetitia et victoria est
mortuus (Cicero, Definibus bonorum et malorum, II, 97). 7. Nihil est simul et
inventum et perfectum, nee dubitari debet, quin fuerint ante Homerum poetae
(Cicero, Brutus, 71). 8. Mihi nunquam dubium fuit, quin tibi essem carissimus
(Cicero, Adfamilidres).
: 4. Est hoc Gallicae consuetudinis
(Gallicae consuetudinis gen. generis)\ ut... cogant ut explicativum (.
18); 5. Victu, us
; 6. sui = amlci (eius).

 21

141

comprehendo, ndi, nsum 3 ,
arbitratus, us m , ,
artes liberates (,
)
artificium, ii n
consuetudo, tudinis/;
hostis, is m ; ,
mercator, toris m ,
navigium, ii n
res familiar i s / {, )
sanguis, inis m
victus, us m ; ,

vulgus, i n, m ,
vulnus; eris n

1. (finitum infinitum) .
2.
.
3. : ambulavit, esset, accendisset, infestaret, facis, cogant, sit, vocor, examinari, occupatus sit, evelli, cupiebat.
4.
: 1) Caesar multas naves paravit, ut in Britanniam
proficisceretur. 2) Caesar legatum suum misit, ut loca cognosceret.
5. nomina actionis -(t)io(n)
: proficisci, explorare, navigare.
6.
: , , , , , ,
, .
7. : 1) , {quam)
. 2) , , ,
, . 3) ,
. 4) , ,
{ad inferos). 5) (tandem)
, . 6) ,
. 7) , , ,
(fieri).

142

22

22.
ut consecutlvum.
. Adverbium ().
. volo, nolo, malo, fio.

UT CONSECUTlVUM
ut ,
. (ut... ).
.
,
,
: , . ,

, :
.
ut : )
()
(tantus, , , talis, e )', )
(ita, sic , tanto ..).

,
(- ).

.
, ,
.. praes. con. , imperf. con.
: Tanta subito tranquilitas exsistit, ut naves ex eo loco
commoveri non possint. ,
() . Atticus sic Graece loquebatur, ut Athenis natus esse videretur. -,
, .


qui, quae, quod.
: Felix, qui potuitrerum

143

22

cognoscere causas (Vergilius). ,

.

: , , ,
, .
,
, , ,
.

, : ) : Nemo est, qui non cupiat liberos suos
incolumes et beatos esse. , ,
; ) : Missi sunt legati, qui
pacem peterent. , () .
ADVERBIUM

,
.
. , eras ,
ante , , post , .

.
III . -: altus, a, um
alte ; pulcher, chra, chrum pulchre .
III . -I
-ter, : brevis, e breviter
; levis, leviter ; celer, eris, ere celeriter
. III . -nt (. sing,
-ns) -: prudens, prudent-is
prudent-er ; sapiens, sapient-is sapient-er libens,
libent-is libent-er .
.
, ablatlvus
accusatlvus sing, ( . ): (. rams), multum
, (. multus), cito , facile (. facilis, e
) , partim (. pars, partis ) , quo .

144

22

, ,
.

. . .: altior, altius
altius , brevior, brevius brevius .


-: altissimus altissime , brevissimus brevissime
, celerrimus celemme , facillimus facillime
.
: bene melius
optlme; male peius pesslme; multum plus plurlmum;
magnopere magis maxlme; parum minus minlme.
VOLO, NOLO, MALO, FIO
volo, volui, , velle .
vol (vul)/vel (vi).
: praes.
ind. inf. praes.
, III .

Sing.

Praesens indicativi
volo
vis
vult

Praesens coniunctivi
velim
velis
velit

111

111

PL

1
2
3
1
2
3

Participium praesentis: volens, entis; Infinitivus praesentis: velle (<*velse). volo .

Sing.

PL

1
2
3
1
2
3

Imperfectum
indicativi
volebam
volebas
volebat
volebamus
volebatis
volebant

Imperfectum
coniunctivi
vellem
velles
vellet
vellemus
velletis
vellent

Futurum I
volam
voles
volet
volemus
voletis
volent

 22

145

nolo, nolui, , nolle

ne+volo > nolo. Imperativus praes/. Sing. 2 noli, PI. 2 nollte. Participium
praes.: nolens, entis. Infinitivus praesentis: nolle.

Sing.

PL

1
2
3
1
2
3

Praes. ind.
nolo
non vis
non vult
nolumus
non vultis
nolunt

Praes. con.
nolim
nolis
nolit
nollmus
no litis
nolint

Imperf. ind.
nolebam
nolebas
nolebat
nolebamus
nolebatis
nolebant

Imperf. con.
nollem
no lies
nollet
nollemus
nolletis
nollent

malo, malu, , malle ,

magis+volo > malo. malo part,
praes. .

1
Sing.
2
3
1
PL '
2
3

Praes. ind.
malo
mavis
mavult
malumus
mavultis
malunt

Praes. con.
malim
malis
malit
malimus
malltis
malint

Imperf. ind.
malebam
malebas
malebat
malebamus
malebatis
malebant

Imperf. con.
mallem
malles
mallet
mallemus
malletis
mallent

volo, nolo, malo .

; factus sum, fier , , . I
, : fit, fieri imperf con. fierem... ..

.

1
Sing.
2
3
1
PI.
2
3

Praes. ind. Praes. con.

flo
flam
fis
flas
fit
fiat

fiamus

fiatis
fiant
flunt

Imperf. ind.
fiebam
fiebas
fiebat
fiebamus
fiebatis
fiebant

Imperf. con.
fierem
fieres
fieret
fieremus
fieretis
fieret

Futurum I
flam
fies
flet
fiemus
fietis
fient

facio :
assuefacio, feci, factum 3 ; pass, assuefio, assuefactus sum, assuefieri - ;

146

23

consuefacio, feci, factum ; pass, consuefio, consuefactus sum,

consuefieri ;
patefacio, feci, factum 3 ; pass, patefio, patefactus sum,
patefieri .
facio
, : act. conficio , pass, conficior
..

1. Volens nolens. 2. Nolo ego metui, malo amari. 3. Vivimus non ut volumus,
sed ut possumus. 4. Quod voles gratum esse, rarum effice. 5. Multa eveniunt
homini, quae vult, quae non vult. 6. Aliena vitia reprehendi quisque mavult,
quam sua. 7. Si vis felix esse, esto. 8. Si vis amari, ama. 9. Stultum tacit
fortuna, quern vult perdere. 10. Poeta nascitur, non fit. 11. Cito scribendo
non fit, ut bene scribatur, bene scribendo fit, ut cito. 12. Stoici omnia fato
fieri dicunt. 13. Nihil est tarn incredibile, quod dicendo non fiat probabile.
14. Fiat iustitia, mat caelum. 15. Qui rei publicae praefuturi sunt, duo Platonis
praecepta teneant: unum, ut utilitatem civium sic tueantur, ut quaecumque agunt,
ad earn referant, obllti commodorum suorum; alterum, ut totum corpus rei
publicae curent, ne, dum partem aliquam tuentur, reliquas deserant {Cicero, De
officiis, I, 25, 85-86). 16. Nullus liber est tarn malus, ut non aliqua parte prosit.
17. Philippus rex Macedonian dicere solebat nullum esse castellum, quo asinus
auro onustus ascendere non posset. 18. Veniet tempus, quo posteri nostri tarn
aperta nos nescisse mirentur {Seneca). 19. Nihil est tarn difficile et arduum,
quod non humana mens vincat. 20. Nunquam imperator ita paci credit, ut non
se praeparet bello {Seneca). 21. Dives est, cul tanto possessio est, ut nihil optet
amplius {Cicero).
: 7. esto imperat. futuri esse.

23. . Oratio
obllqua ( ). Attractio modi (
). Numeralia ().
.

Si {,
); nisi { , ); si non ( , ).

 23

147

; :
(casus realis).
;
:
Si id dicis, erras.
Si id dicebas, errabas.
Si id dixeris, errabis.

, .
, .
, .

(casus potentialis).
, ;

: praes. con., perf. con. ( ):
Si id dicas, erres.
Si id dixeris, erraveris.

(), , no, ( ).

(casus irrealis).
;
: imperf.
con. ( ), plusquamerf. con. (
):
......
_
Si id diceres, errares.

[! ^
*. r
,
[ ].
..,...
[],
Si id dixisses, erravisses.
^

[ ].
.
ORATIO OBLIQUA

,
(. ),
.
, , , ..
, ,
(verba dicendi,
putandi).
1. ,
, 1 3 . (
) , accusativus cum
infinitive.

 23

148

,
2 ., , ,

consecutio temporum.
2.
consecutio tem
porum.
, ,

praes. con. ( ) imperf. con. (
);
perf. con. ( ) plusquamerf. con.
( ).
3. 1 .
ipse
sui, sibi, se, se .
meus, noster 1 . sum, a, um. 2 .
ille (is).
ATTRACTIO MODI

( , , ),
, ,
( )
.
(Attractio modi)
.
Nemo adhuc inventus est, cui, quod haberet, esset satis.
, , .

haberet (Attractio modi) esset;
Imperfectum
(Consecutio temporum). habetso.

.: . . . .,
1938, . 359.

 23

149

NUMERALIA

: )
(cardinalia); 6) (or din alia); )
(distributlva); ) - (adverbia numeralia).
unus, a, um , duo, duae, duo
, tres, tria , ducenti, ae, .
Unus, a, um ()
(. 9).
duo, duae, duo () tres, tria ()

N.
G.
D.
.
.

unus
unlus
urn
unum
uno

/
una
unlus
unl
unam
una

n
unum
unlus
unl
unum
uno

m, n
duo
duorum
duobus
duos, duo
duobus

/
duae
duarum
duabus
duas
duabus

m,f
tres
trium
tribus
tres
tribus

n
tria
trium
tribus
tria
tribus

ducenti, ae, () .. ,
III . . . milia (, pi. mille
) III . . . mille
. (quattuor)
(centum).
.
milia, .
N. trecenti sexaginta quinque dies 365 ;
trecentae sexaginta quinque noctes 365
G. trecentorum sexaginta quinque dierum;
trencentarum sexaginta quinque noctium
D. trecentis sexaginta quinque diebus;
trecentis sexaginta quinque noctibus ..
mille dies
duo milia dierum .
1-
.
:
Annus millesimus nongentesimus octogesimus sextus.
. Anno millesimo nongenteslmo octogesimo sexto.
.
, III
. (. , . 273-274).

 23

150

1
I. Die mihi, utrum malis nunquam nasci, an nasci moriturus? 2. Si tacuisses,
philosophus mansisses. 3. Si naturam sequemur ducem, nunquam aberrabimus.
4. Si quis quaesiverit ex sapiente, stellarum numerus par an impar sit, nesclre
se dicat (Cicero). 5. Dies me deficiat, si omnia, quae viderim, tibi enarrare
velim. 6. Cum Alexander Darii condiciones repudiavisset, Parmenio: Ego,
inquit, si Alexander essem, pacis condicionis acciperem. Cui ille: Ego quoque
acciperem, si Parmenio essem. 7. Si te rogavero aliquid, nonne respondebis?
8. Nemo potest dominis pariter servlre duobus. 9. Duos qui sequitur lepores,
neutrum capit. 10. Tribus rebus animantium vita tenetur: cibo, potione, spiritu.
II. Sex horas dormire sat est, iuvenique senique;
Septem vix pigro; nulli concedimus octo (Dionisyus Cato).

2
DE BELLO GALLfCO
Ubi se diutius duci intellexit (Caesar) et diem instare, quo die frumentum
militibus metiri oporteret, covocatis eorum [Gallorum] principibus, quorum
magnum copiam in castris habebat, in his Divitiaco et Lisco*, qui summo
magistratui praeerat... graviter eos accusat, quod, cum neque emi, neque ex agris
sumi posset [frumentum], tarn necessario tempore, tarn propinquis hostibus, ab
iis non sublevetur, praesertim cum, magna ex parte eorum precibus adductus,
bellum susceperit; multo etiam gravius, quod sit destitutes, queritur.
Turn demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat, proponit: esse nonnullos, quorum auctoritas apud plebem plurimum valeat, qui
privatim plus possint, quam ipsi magistratus. Hos seditiosa atque improba ora
tione multitudinem deterrere, ne frumentum conferant, quod debeant; praestare,
si iam principatum Galliae obtinere non possint, Gallorum, quam Romanorum,
imperia perferre; neque dubitare, quin si Helvetios** superavennt Romani, una
cum reliqua Gallia Aeduis libertatem sint erepturi. Ab eisdem nostra consilia,
quaeque in castris gerantur, hostibus ennuntiari*** hos a se coerceri non posse.
Quin etiam, quod necessariam rem coactus Caesari ennuntiarit, intellegeris esse,
quanto id cum periculo, fecerit, et ob earn causam, quam diu potuerit, tacuisse
(G.J. Caesar. De hello Gallico. Lib. 1; 16, 17).
:
( ) , . * Divitiacus
et Liscus... ; ** Helvetii ,
; *** Ennuntiarit = ennuntiaverit.

1. De Ciceronis morte
Cicero, cum inter Caesarem et Pompeium bellum civile ortum esset, Pompeium secutus est. Sed victo Pompeio a Caesare victore veniam accepit. Quo
interfecto, cum Antonius novum bellum civile concitare videretur, Cicero sepatum permovit, ut eum hostem patriae iudicaret. Antonius restitutis suis rebus
Ciceronem interficere statuit. Qua re audita Cicero in villam suam, quae a rnari
proximo aberat, fugit et inde navem conscendit in Graeciam profecturus. Cum
venti adversi navem rursus in portum rettulissent, taedium vitae ac fugae Ci
ceronem cepit, regressusque ad villam: Moriar, inquit, in patria a me
saepe servata. Constat eum appropinquantibus percussoribus ab Antonio mis
sis deponi lecticam iussisse quietumque exspectavisse, quid sors ferret. Itaque
a percussoribus interfectus est: caput ei praecisum est, manus quoque abscisae.
Caput relatum est ad Antonium eiusque iussu cum dextra manu in Rostris
positum.
2. De Demosthenis astutia
Demosthenes, causam orans, cum iudices parum attentos videret:
Paulisper, inquit, aures mihi praebete, rem vobis iucundam et novam
narrabo. Cum aures arrexissent: Iuvenis, inquit, quispiam asinum conduxit, quo Athenis Megaram profecturus uteretur. In itinere, cum sol ureret
neque esset umbraculum, deposuit clitellas et sub asino consedit, cuius umbra1
tegeretur. Id vero agaso vetabat, damans asinum conductum esse, non umbram
asini. Alte cum contra contenderent, tandem in ius ambulant2. Haec locutus,
Demosthenes, ubi homines diligenter audientes vidit, abibat. Turn revocatus a
iudicibus rogatusque, ut reliquam fabulam narraret: Quid? inquit, ergo de
asini umbra audire libebit3, causam hominis de vita periclitantis, non audietis?
1. cuius umbra = ut eius umbra:
', 2. in ius ambulare (= in indicium ire) ; 3. libebit (fut. I libet)
.
3. De Achille fabula
Thetis, cum sciret Achillem sine gloria, sed diu victurum esse, si in Thessalia remaneret neque cum ceteris Graeciaje principibus ad Troiam oppugnandam navigasset, sin una cum illis profectus esset, vitam eius brevem, gloriam

152

immortalem futuram eum in thalamo quodam cum puellis et mulieribus

apud Lycomedem collocavit in insula Scyro. Oraculo autem edito Troiam sine
Achille capi non posse missi sunt a Graecis Nestor, Phoenix, Ulixes ad Peleum,
Achillis patrem, rogatum, ut Achillem dimitteret. Peleo autem Achillem domi
esse negante Scyrum profecti sunt. Ac suspicati cum virginibus Achillem educari de Ulixis sententia hinc arma, hinc1 calathos et fusos et cetera huius generis
ante ostium cubiculi, in quo erant puellae et Achilles, exposuerunt. Ita puellae
quidem in calathos continuo impetum fecerunt2. Achilles vero arma corripuit,
quo facto est cognitus.
(Servius Honorarus).
1. hinc ... hinc ... ... ...; 2. impetum facere .: .
4. De Catone
Cato odio Carthaginis flagrans, cum clamaret omni senatu1 Carthaginem
delendam, attulit quodam die in curiam praecocem ex ea provincia ficum, ostendensque patribus: Interrogo vos, inquit, quando hanc demptam putetis
ex arbore? Cum inter omnes recentem esse constaret: Atqui abhinc tres,
inquit, dies2, scitote3, decerptam Carthagine; tam prope a muris habemus
hostem. Statimque susceptum est Punicum tertium bellum, quo Carthago deleta est.
1. omni senatu ; 2. abhinc tres dies
; 3. scitote (imperat. fut. scire) \
5. De Alexandre et asinario
Alexander, Macedonum rex, cum consulto oraculo monitus esset, ut interfici
iuberet eum, qui sibi egresso porta primus occurrisset, asinarium, forte sibi ante
omnes obviam factum1, ad mortem abripi2 imperavit. Quaerente eo, cur se
innocentem capitali supplicio afficeret, ad excusandum factum suum oraculi
praeceptum rettulit. Turn asinarius: Si ita est, inquit, rex, alium deus huic
morti destinavit: nam asellus, quern ego ante me agebam, prior tibi occurrit.
Delectatus Alexander et illius. tam callido dicto et quod ab errore ipse revocatus
est, asinum pro homine occidit.
(Valerius Maximus, 7, 3, Ext. 1)
1. obviam fieri ; 2. abripio, ripui, reptum 3 .: ,
.

153

6. De Papirio praetextato

Mos senatoribus Romae1 fu.it in curiam cum praetextatis2 filiis introire.

Tunc in senatu res maior quaepiam consultata3 et in diem posterum prolata
est4, placuitque5, ne quis earn rem enuntiaret, priusquam decreta esset. Mater
Papirii pueri, qui cum parente suo in curia fuerat, percontata est filium, quidnam
in senatu patres egissent6. Puer respondit tacendum esse, neque id dici licere.
Mulier fit audiendi cupidior. Quaerit igitur violentius. Turn puer lepidi atque
festivi mendacii consilium capit; actum in senatu dicit, utrum videretur utiljus
unum duas uxores habere, an unam duobus nuptam esse. Hoc ilia ubi audivit, animo compavescit; domo trepidans egreditur, ad ceteras matronas defert,
quod audiverat. Perveniunt ad senatum postero die matres familiae plurimae;
lacrimantes atque obsecrantes orant, ut una potius duobus nupta fieret, quam
ut uni duae. Senatores, ingredientes in curiam, mirabantur, quae ilia mulierum
intemperies esset, et quid sibi postulatio istaec vellet7. Puer Papirius, in mediam curiam progressus8, rem sicuti fuerat, denarravit, quid mater institisset,
quid ipse matri dixisset. Senarus fidem atque ingenium pueri laudans, decrevit,
ne posthac pueri cum patribus in curiam intrarent, nisi ille unus Papirius; eique
puero postea cognomen indictum est Praetextatus.
(A. Gellius, Nodes Atticae, 23)
1. Romae ; 2. praetextatus (
); 3. res maior quaepiam consultata
est - ; 4. profero, protuli, prolatum,
proferre .: , ; 5. placuit ; 6. in
senatu agere - ; 7. quid sibi postulatio
istaec vellet ; 8. in mediam curiam progressus
.
7. De Malo discordiae fabula
Cum ad nuptias Pelei dei pluriimi convenissent et Discordiam deam secum
non admisissent, irata ilia malum aureum iecit, in quo scriptum erat: Hoc
est donum deae pulcherrimae*. Hinc iurgium ortum est inter lunonem et
Minervam et Venerem, cum sibi quaeque malum postularet. Litigantes illas
luppiter misit ad Paridem, qui Venerem forma lunoni Minervaeque praestare
iudicavit. Haec fxiit causa belli Troiani multorumque malorum.

154

MARCUS TULLIUS CICERO

(106-43 . . .)
.
. ,


.
,
.
Tusculanae disputationes
( )
De Lacedaemoniorum fortitudine (I, 42)
Lacedaemonius quidam, cuius ne nomen quidem proditum est, mortem
tantopere contempsit, ut, cum ad earn1 duceretur damnatus ab ephoris et esset
vultu hilari atque laeto, dixissetque ei quidam inimicus: Contemnisne leges
Lycurgi?2, respondent3: Ego vero illi maximam gratiam habeo, qui me ea
poena multaverit, quam sine mutuatione et sine versura possem dissolvere4.
O, virum, Sparta dignum!5 Ut mihi quidem, qui tarn magno animo6 fuerit,
innocens damnatus esse videatur7. Tales innumerabiles nostra ci vitas tulit. Sed
quid duces et principes nominem8, cum legiones scribat Cato9 saepe alacres
in eum locum profectas, unde redituras se non arbitrarentur? Pari animo10
Lacedaemonii in Thermopylis occiderunt, in quos Simonides11:
Die, hospes, Spartae nos t(e) hie vidisse iacentes,
Dum Sanctis patriae legibus obsequimur.
Quid ille dux12 Leonidas dicit? Pergite animo forti13, Lacedaemonii; hodie
apud inferos fortasse cenabimus. Fuit haec gens fortis, dum Lycurgi leges vigebant. E quibus unus, cum Perses hostis in colloquio dixisset glorians: Solem
prae iaculorum multitudine et sagittarum non videbitis, In umbra igitur,
inquit, pugnabimus. Viros commemoro; qualis tandem Lacaena? quae cum
filium in proelium misisset et interfectum audisset14: Idcirco, inquit,
genueram, ut esset, qui pro patria mortem non dubitaret occumbere.
1. ad earn = ad mortem; 2. leges Lycurgi (
,
); 3. ut... respondent (ut consecutivum) ... ; 4. quam
(= poenam) possem sine mutuatione et sine versura dissolvere ,
,
( , );

Marcus Tullius Cicero

155

5. virum ... dignum ace. exclamation is; 6. magno animo (abl qualitatis)
; 7. ut ... mihi videatur ut consecutivum; 8. quid ... nominem con.
dubitativus; 9. Cato (234-149 . . .),
, De re rustica (
) Origines ()
, 10. pari animo (abl. modi) ; 11. Simonides
, VI-V .; 12. ille dux
ille : ,
; 13. animo forti abl. modi; 14 audisset = audivisset.
De Damocle (V, 21)
Dionysms Maior, Siciliae tyrannus, ipse iudicavit, quam esset beatus. Nam,
cum quidam ex eius assentatoribus, Damocles, commemoraret in sermone
copias eius, opes, maiestatem dominatus, rerum abundantiam, magnificentiam
aedium regiarum negaretque unquam beatiorem quemquam fuisse: Visne 1 igitur, inquit, Damocle, quoniam te haec vita delectat, ipse earn degustare et
fortunam experiri meam? Cum se ille cupere dixisset, collocari iussit hominem
in aureo lecto, strato pulcherrimo textili stragulo, magnificis operibus picto, abacosque complures ornavit argento auroque caelato 2 . Turn ad mensam eximia
forma pueros delectos iussit consistere eosque nutum illius intuentes diligenter
ministrare. Aderant unguenta, coronae 3 incendebantur odores 4 ; mensae conquisitissimis epulis exstruebantur 5 . Fortunatus sibi Damocles videbatur. In hoc
medio apparatu 6 fulgentem gladium e lacunari saeta equina aptum demitti ius
sit, ut impenderet illius beati cervicibus. Itaque nee pulchros illos ministratores
aspiciebat, nee plenum artis argentum 7 , nee manurn porrigebat in mensam, iam
ipsae defluebant coronae 8 . Denique exoravit tyrannum, ut abire liceret, quod
iam beatus nollet esse. Satisne videtur declaravisse Dionysius, nihil esse ei
beatum, cui sempor aliqui terror impendeat?
1. visne ? 2. argentum aurumque caelatum
; 3. aderant ... coronae
; 4. incendebantur odores ; 5. mensae
conquisitissimis epulis extruebantur
; 6. in hoc medio apparatu ; 7.
plenum artis argentum ; 8. ipsae defluebant
coronae (pi. sing.).
De Archimedis sepulcro (V, 23)
. . . Cuius (Archimedis) ego quaestor 1 ignoratum ab Syracusanis, cum esse
omnino negarent, saeptum undique et vestitum vepribus et dumetis indagavi

156

sepulcrum. Tenebam2 enim quosdam senariolos, quos in eius monumento esse

inscriptos acceperam, qui declarabant in summo sepulcro3 sphaeram esse positam cum cylindro. Ego autem cum omnia conlustrarem oculis (est enim ad portas Agrigentinas magna frequentia sepulcrorum), animum adverti4 columellam
non multum e dumis eminentem, in qua inerat sphaerae figura et cylindri. Atque
ego statim Syracusanis (erant autem principes mecum) dixi me illud ipsum arbitrari esse, quod quaererem. Immissi cum falcibus multi purgarunt5 et aperuerunt
locum. Quo cum patefactus esset aditus, ad adversam basim accessimus. Apparebat epigramma exesis posterioribus partibus, versiculorum dimidiatis fere.
Ita nobilissima Graeciae civitas, quondam vero etiam doctissima, sui civis unius
acutissimi monumentum ignorasset6, nisi ab homine Arpinate7 didicisset.
1. ego quaestor , ( 75 . . ); 2. tenebam (= memoria
tenebam) ; 3. in summo sepulcro ; 4. ani
mum adverti = animadverti; 5. purgarunt = purgaverunt; 6. ignorasset = ignoravisset;
7. homo Arpinas = Cicero ( . ).
Parvo est natura contenta (V, 34)
Darius in fuga cum aquam turbidam et cadaveribus inquinatam bibisset,
negavit unquam se bibisse iucundius. Nunquam videlicet sitiens biberat. Nee
esuriens Ptolomaeus ederat; cui cum peragranti Aegyptum comitibus non consecutis cibarius in casa panis1 datus esset, nihil visum est illo pane iucundius.
Socratem ferunt, cum usque ad vesperum contentius2 ainbularet quaesitumque
esset ex eo, quare id faceret, respondisse se, quo melius cenaret, obsonare ambulando famem3. Quid? Victum Lacedaemoniorum in philitiis nonne videmus?
Ubi cum tyrannus cenavisset Dionysius, negavit se iure illo nigro4, quod cenae
caput5 erat, delectatum. Turn is, qui ilia coxerat: Minime minim6; condimenta
enim defiierunt. Quae tandem?, inquit ille. Labor in venatu, sudor, cursus
ad Eurotam, fames, sitis. His enim rebus Lacedaemoniorum epulae condiuntur. Atque hoc non ex hominum more solum, sed etiam ex bestiis intellegi
potest, quae, ut 7 quicquid obiectum est, quod modo a natura non sit alienum,
eo contentae non quaerunt amplius.
Persarum a Xenophonte8 victus exponitur, quos negat ad panem adhibere
quicquam praeter nasturcium. Quamquam9, si quaedam etiam suaviora natura
desideret10, quam multa ex terra arboribusque gignuntur cum copia facili, turn
suavitate praestanti!11 Adde siccitatem, quae consequitur hanc continentiam in
victu, adde integritatem valetudinis; confer12 sudantes, ructantes, refertos epulis
tamquam opimos boves; turn intelleges, qui voluptatem maxime sequantur, eos
minime consequi, iucunditatemque victus esse in desiderio, non in satietate.

Marcus Tullius Cicero

'

157

1. panis cibarius , 2. contentius (

, contente) , ; 3. obsonare
ambulando famem ; 4. ius nigrum
( ); 5. cenae caput ; 6. minime
mirum ; 7. ut . ; 8. Xenophon, ontis m , . . V-IV . . .; 9. quamquam ; 10. si... desideret; 11.
copia facili ... suavitate praestanti (abl qualitatis) ...
; 12. confer (iniperat. conferre) .

De senectute ( )
De Sophocle
Sophocles ad summam senectutem 1 tragoedias fecit 2 . Quod propter
studium 3 cum rem familiarem neglegere videretur, a filiis in iudicium vocatus est, ut ilium quasi desipientem a re familiari removerent 4 indices. Turn
senex dicitur earn fabulam 5 , quam in manibus habebat et proxime scripserat,
Oedipum Coloneum 6 , recitavisse iudicibus quaesivisseque, num illud carmen
desipientis videretur? Quo recitato sententiis 7 iudicum est liberatus.
1. ad summam senectutem ; 2. tragoedias fecit
^, 3. quod propter studium ,
(),
, (
3 . . , , . 277); 4. a re familiari
removere ; 5. fabula, a e / .:
, ; 6. Oedipus Coloneus ( );
7. sententia, ae/ .: , .

De re publico, ( )
De Pericle (I, 6)
Bello illo maximo 1 , quod Athenienses et Lacedaemonii summa inter se contentione gesserunt, Pericles ille, et auctoritate et eloquentia et consilio princeps
civitatis suae, cum obscurato sole tenebrae factae essent repente Atheniensiumque animos summus timor occupavisset, docuisse cives suos dicitur id,
quod ipse ab Anaxagora 2 , cuius auditor fuerat, acceperat, certo illud tempore
fieri et necessario, cum tota se luna sub orbem solis subiecisset. Idque fieri non
posse nisi certo intermenstruo tempore 3 . Quod cum disputando rationibusque' 1
docuisset, populum liberavit metu 5 ; erat enim tunc haec nova et ignota ratio
solem lunae oppositum 6 solere deficere 7 ; quod Thaletem Milesium 8 primum
vidisse dicunt.

158

1. Bello illo maximo abl temporis. (431404 . . .); 2. Anaxagoras, ae m (. ); 3. intermenstruo tempore ; 4. disputando rationibusque
; 5. metu abl. separationis; 6. oppositus (+ dat.)
(-.); 7. deficere .: (
); 8. Thales (Thaletis) Milesius (.
, VII . . .).

De inventione (II, 1)
De Zeuxide1 Graecorum pictore nobilissimo
Crotoniatae quondam, cum florerent omnibus copiis et in Italia cum primis2
beati numerarentur, templum Iunonis, quod religiosissime colebant, egregiis
picturis locupletare voluerunt. Itaque Heracleoten3 Zeuxin, qui turn longe ce
teris excellere pictoribus existimabatur, magno pretio conductum adhibuerunt.
Is et ceteras complures tabulas pinxit, quarum nonnulla pars usque ad nostram
memoriam propter fani religionem remansit, et, ut excellentem muliebris formae
pulchritudinem muta in sese imago contineret, Helenae se pingere simulacrum4
velle dixit; quod Crotoniatae, qui eum muliebri in pingendo5 plurimum
aliis praestare saepe accepissent, libenter audierunt. Putaverunt enim, si, quo in
genere plurimum posset, in eo magno opere elaborasset, egregium sibi opus illo
in fano relicturum. Neque turn eos ilia opinio fefellit. Nam Zeuxis ilico quaesivit ab iis, quasnam virgines formosas haberent. Illi autem statim hominem
deduxerunt in palaestram atque ei pueros ostenderunt multos, magna praeditos
dignitate. Etenim quodam tempore Crotoniatae multum omnibus6 corporum
viribus et dignitatibus7 antisteterunt atque honestissimas ex gymnico certamine
victorias domum cum laude maxima rettulerunt. Cum puerorum igitur formas
et 8 magno hie opere9 miraretur: Horum, inquiunt ille, sorores
sunt apud nos virgines. Quare, qua sint illae dignitate, potes ex his suspicari.
Praebete igitur mihi, quaeso, inquit, ex istis virginibus formosissimas, dum
pingo id, quod pollicitus sum vobis, ut mutum in simulacrum ex animali exempeo Veritas transferatuo). Turn Crotoniatae publico de consilio virgines unum
in locum conduxerunt et pictori quam vellet eligendi potestatem dederunt. Ille
autem quinque delegit; quarum nomina multi poetae memoriae prodiderunt,
quod eius essent iudicio probatae, qui pulchritudinis habere verissimum iudicium debuisset. Neque enim putavit omnia, quae quaereret ad venustatem, uno
se in reperire posse ideo, quod nihil simplici in genere omnibus ex
partibus perfectum natura expolivit.
1. Zeuxis, Idis . V . . .; 2. cum primis = in primis
; 3. Heracleoten, Zeuxin . {.) ; 4. Hele-

159

Marcus Tullius Cicero

simulacrum ( ,
(), - ,
, ); 5. muliebri in corpore pingendo ( .)
; 6. omnibus (dat. antisteterunt)
; 7. viribus et dignitatibus abi limitationis; 8. formas et corpora (ace.)
; 9. magno ... opere .

De officiis ( )
De homine (I, 4)
Principio generi animantium omni est a natura tributum, ut se, vitam corpusque tueatur, declinet ea, quae nocitura videantur, omniaque, quae sint ad
vivendum necessaria, anquirat et paret, ut pastum, ut latibula, ut alia generis
eiusdem. Commune item animantium omnium est coniunctionis appetitus procreandi causa et cura quaedam eorum, quae procreata sunt. Sed inter hominem
et beluam hoc maxime interest, quod haec tantum, quantum sensu movetur, ad
id solum, quod adest quodque praesens est, se accommodat, paulum admodum
sentiens praeteritum aut futurum. Homo autem, quod rationis, est particeps, per
quam consequentia cernit, causas rerum videt earumque praegressus et quasi
antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adiungit atque adnectit futuras, facile totius vitae cursum videt ad eamque degendam
praeparat res necessarias. Eademque natura vi rationis hominem conciliat homini et ad orationis et ad vitae societatem, ingeneratque inprimis praecipuum
quendam amorem in eos, qui procreati sunt, impellitque, ut hominum coetus et
celebrationes et esse et a se obiri velit, ob easque causas studeat parare ea, quae
suppeditent ad cultum et ad victum, nee sibi soli, sed coniugi, liberis ceterisque,
quos caros habeat tuerique debeat: quae cura exsuscitat etiam animos et maiores
ad rem gerendam facit. In primisque hominis est propria veri inquisitio atque
investigatio. Itaque cum sumus necessariis negotiis curisque vacui, turn avemus
aliquid videre, audire, addiscere, cognitionemque rerum aut occultarum aut admirabilium ad beate vivendum necessariam ducimus. Ex quo intellegitur, quod
verum, simplex sincerumque sit, id esse naturae hominis aptissimum. Huic
veri videndi cupiditati adiuncta est appetitio quaedam principarus, ut nemini
parere animus bene informatus a natura velit nisi praecipienti aut docenti aut
utilitatis causa iuste et legitime imperanti; ex quo magnirudo animi existit humanarumque rerum contemptio. Nee vero ilia parva vis naturae est rationisque,
quod unum hoc animal sentit, quid sit ordo, quid sit quod deceat, in factis
dictisque qui modus. Itaque eorum ipsorum, quae aspectu sentiuntur, nullum
aliud animal pulchritudinem, venustatem, covenientiam partium sentit..

160 N

De iustitia (I, 7)

Sed iustitiae primum munus est, ut ne cui quis noceat nisi lacessitus iniuria,
deinde ut communibus pro communibus utatur, privatis ut suis... Sed quoniam,
ut praeclare scriptum est a Platone, non nobis solum nati sumus ortusque nostri partem patria vindicat, partem amici, atque, ut placet stoicis1, quae in terris
gignuntur ad usum hominum omnia creari, homines autem hominum causa esse
generatos, ut ipsi inter se aliis alii prodesse possent, in hoc naturam debemus
ducem sequi, communes utilitates in medium afferre2 mutatione officiorum3,
dando accipiendo, turn artibus, turn opera, turn facultatibus devincire hominum
inter homines societatem. Fundamentum autem iustitiae est fides, id est dictorum conventorumque constantia et Veritas.
1. ut placet stoicis .
, IV . . .
; 2. in medium afferre ; 3. mutatio
officiorum .
De iniustitia (I, 7; 13)
Sed iniustitiae genera duo sunt: unum eorum, qui inferunt, alterum eorum,
qui ab iis, quibus infertur, si possunt, non propulsant iniuriam. Nam qui iniuste
impetum in quempiam facit aut ira aut aliqua perturbatione incitatus, is quasi
manus afferre1 videtur socio; qui autem non defendit nee obsistit, si potest,
iniuriae, tarn est in vitio quam si parentes aut amicos aut patriam deserat.
At illae quidem iniuriae, quae nocendi causa de industria inferuntur, saepe
a metu proficiscuntur, cum is, qui nocere alteri cogitat, timet, ne, nisi id fecerit,
ipse aliquo afficiatur incommodo, maximam autem partem2 ad iniuriam faciendam adgrediuntur, ut adipiscantur ea, quae concupiverunt; in quo vitio latissime
patet3 avaritia... Cum autem duobus modis, id est aut vi aut fraude, fiat iniuria,
fraus quasi vulpeculae, vis leonis videtur; utrumque homine alienissimum, sea
fraus odio digna maiore. Totius autem iniustitiae nulla capitalior, quam eorum,
qui turn, cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur.
1. manus afferre (+dat.) , ; 2. maximam partem
.: , ; 3. latissime patet
.
De societate humana (I, 16-17)
Optime autem societas hominum coniunctioque servabitur, si, ut quisque erit
coniunctissimus, ita in eum benignitatis plurimum conferetur. Sed quae natu
rae principia1 sunt communitatis et societatis humanae, repetendum videtur

161

Marcus Tullius Cicero

altius2. Est enim primum, quod cernitur in universi generis humani societate.
Eius autem vinculum est ratio et oratio, quae docendo, discendo, communicando, disceptando, iudicando conciliat inter se homines coniungitque naturali
quadam societate, neque ulla re longius absumus a natura ferarum, in quibus
inesse fortitudinem saepe dicimus, ut in equis, in leonibus, iustitiam, aequitatem, bonitatem non dicimus; sunt enim rationis et oralionis expertes. Ac
latissime quidem patens hominibus inter ipsos, omnibus inter omnes societas
haec est: in qua omnium rerum, quas ad communem hominum usum natura
genuit, est servanda communitas, ut, quae discripta sunt legibus et iure civili3.,
haec ita teneantur, ut est constitutum legibus ipsis, cetera sic observentur, ut in
Graecorum proverbio est; amicorum esse communia omnia... Sed cum omnia
ratione animoque lustraris'1, omnium societatum nulla est gravior, nulla carior
quam ea, quae cum re publica est uni cuique nostrum. Cari sunt parentes, can
liberi, propinqui, familiares, sed omnes omnium caritates patria una complexa
est, pro qua quis bonus dubitet mortem oppetere, si ei sit promturus? Quo
est detestabilior istorum immanitas, qui lacerarunt5 omni scelere patriam et in
ea funditus delenda occupati et sunt et fuerunt. Sed si contentio quaedam et
comparatio fiat, quibus plurimum tribuendum sit officii6, principes sint patria
et parentes, quorum beneficiis maximis obligati sumus, proximi liberi totaque
domus, quae spectat in nos solos neque aliud ullum potest habere perfugium,
deinceps bene convenientes propinqui, quibuscum communis etiam fortuna
plerumque est. Quam ob rem necessaria praesidia vitae debentur iis maxime,
quos ante dixi, vita autem victusque communis, consilia, sermones, cohorlationes, consolationes, interdum etiam obiurgationes in amicitiis vigent maxime,
estque ea iucundissima amicitia, quam similitudo morum coniugavit.
1. principia , ; 2. repetere altius ; 3. quae
discripta sunt legibus et iure civili
; 4. animo lustrare (lustraris
= lustraveris); 5. lacerarunt = laceraverunt; 6. plurimum officii gen. generis.
De animi tranquillitate (I, 20)
Non est autem consentaneum, qui metu non frangatur, eum frangi cupiditate, nee, qui invictum se a labore praestiterit, vinci a voluptate. Quam ob
rem et haec vitanda et pecuniae fugienda cupiditas. Nihil enim est tarn angusti
animi tamque parvi1 quam amare divitias, nihil honestius magnificentiusque
quam pecuniam contemnere, si non habeas: si habeas, ad beneficentiam liberalitatemque conferre. Cavenda etiam est gloriae cupiditas, ut supra dixi, eripit
enim libertatem, pro qua magnaminis viris2 omnis debet esse contentio. Nee
vero imperia expetenda ac potius aut non accipienda interdum aut deponenda
6 Lingua Latina

162

nonnumquam. Vacandum autem omni est animi perturbatione, cum cupiditate

et metu turn etiam aegritudine et voluptate animi et iracundia, ut tranquillitas
animi et securitas adsit, quae affert cum constantiam turn etiam dignitatem.
1. parvi at angusti animi est (gen. charactehsticus) :
; 2. magnanimis viris dat. possessivus.
De M. Atilio Regulo (III, 26-27)
M. Atilius Regulus1, cum consul iterum2 in Africa ex insidiis captus3 esset
duce Xanthippo Lacedaemonio4, imperatore autem patre Hannibalis Hamilcare, iuratus missus est ad senatum, ut, nisi redditi essent Poenis captivi nobiles
quidam, rediret ipse Carthaginem. Is cum Romam venisset,... quid fecit? In
senatum venit, mandata exposuit, sententiam ne diceret, recusavit5: quamdiu
iure iurando hostium teneretur, non esse se senatorem. Atque illud etiam (o
stultum hominem!6 dixerit quispiam, et repugnantem utilitati suae!) reddi captivos negavit esse utile: illos enim adulescentes esse et bonos duces, se iam
confectum senectute. Cuius cum valuisset auctoritas7, captivi retenti sunt, ipse
Carthaginem rediit, neque eum caritas patriae retinuit nee suorum8. Neque
vero ignorabat ad crudelissimum hostem et ad exquisita supplicia proficisci,
sed ius iurandum conservandum putabat. Itaque turn, inquam, cum vigilando necabatur9, erat in meliore causa, quam10 domi senex captivus, periurus
consularis remansisset11.
I. M. Atilius Regulus 269 256 .,
255 . I ; 2. consul iterum
; 3. ex insidiis captus esset ,
; 4. Xanthippus Lacedaemonius ,
I ; 5. sententiam ne diceret recusavit
() ; 6. stultum hominem!
(. exclamationis) , !; 7. cuius cum valuisset auctoritas
; 8. caritas patriae... (caritas) suorum
gen. subiectivus gen. obiectivus (. , );
9. cum vigilando necabatur (.. )
; 10. erat in meliore causa, quam , ....;
II. Remansisset (con. irrealis) .

In Catilinam oratio prima

. ,
(63 . . .),
.

Marcus Tullius Cicero

163

, , ,

.
I. Quousque tandem abutere1, Catilina, patientia nostra? Quam diu etiam
furor iste tuus nos eludet? Quern ad finem sese effrenata iactabit audacia?
Nihilne2 te nocturnum praesidium Palatii, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium, nihil hie munitissimus habendi senatus
locus, nihil horum ora vultusque3 moverunt? Patere tua consilia non sentis?
Constrictam iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non vides?
Quid proximal quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quid
consilii5 ceperis, quern nostrum ignorare arbitaris? O, tempora, mores! Sen
atus haec intellegit, consul videt, hie tamen vivit. Vivit! Immo vero etiam in
senatum venit, fit publici consilii particeps, notat et designat oculis ad caedem unumquemque nostrum. Nos autem, fortes viri, satis facere rei publicae
videmur, si istius furorem ac tela vitemus. Ad mortem te, Catilina, duci iussu
consulis iam pridem opportebat, in te conferri pestem, quam tu in nos omnes
iam diu machinaris. An vero vir amplissimus, P. Scipio6, pontifex maximus,
Ti. Gracchum, mediocriter labectantem statum rei publicae, privatus interfecit;
Catilinam, orbem terrae caede atque incendiis vastare cupientem, nos, consules, perferemus? Nam ilia nimis antiqua praetereo, quod C. Servilius Ahala 7 ,
Spurium Maelium8 novis rebus studentem manu sua occidit. Fuit, fuit ista
quondam in hac re publica virtus, ut viri fortes acrioribus suppliciis civem
perniciosum, quam acerbissimum hostem coercerent. Habemus senatus consulturn in te, Catilina, vehemens et grave; non deest rei publicae consilium neque
auctoritas huius ordinis. Nos, nos, dico aperte, cosules desumus.
II. Deerevit quondam senatus, ut L. Opimius1 consul videret, ne quid res
publica detrimenti caperet2: Nox nulla intercessit, interfectus est propter quasdam seditionum suspiciones C. Gracchus, clarissimo patre, avo, maioribus, occisus est cum liberis M. Fulvius3 consularis. Simili senatus consulto C. Mario
et L. Valerio4 consulibus est permissa res publica; num unum diem postea
L. Saturninum5, tribunum plebis, et C. Servilium5, praetorem, mors ac rei pub
licae poena6 remorata est? At vero nos vicesimum iam diem patimur hebescere
aciem horum auctoritatis7. Habemus enim huiusce modi senatus consultum,
verum inclusum in tabulis8 tamquam in vagina reconditum, quo ex senatus
consulto confestim te interfectum esse, Catilina, convenit. Vivis, et vivis non
ad deponendam, sed ad confirmandam audaciam. Cupio, patres conscripti9, me
c
sse clementem; cupio in tantis rei publicae periculis me non dissolutum videri;
s
ed iam me ipse inertiae nequitiaeque condemno10. Castra sunt in Italia contra
Populum Romanum in Etruriae faucibus11 collocata, crescit in dies singulos
6*

164

hostium numerus, eorum autem castrorum imperatorem ducemque hostium in

tra moenia atque adeo in senatu videmus intestinam aliquam cotidie perniciem
rei publicae molientem. Si te iam, Catilina, comprehendi, si interfici iussero,
credo, erit verendum mihi, ne non potius hoc omnes boni serius a me quam
quisquam crudelius factum esse dicat. Verum ego hoc, quod iam pridem fac
tum esse oportuit, certa de causa nondum adducor, ut faciam. Turn denique
interficiere12, cum iam nemo tarn improbus, tarn perditus, tarn tui similis inveniri poterit, qui id non hire factum esse fateatur. Quamdiu quisquam erit,
qui te defendere audeat, vives, et vives ita, ut nunc vivis, multis meis et firmis
praesidiis obsessus, ne commovere te contra rem publicam possis. Multorum te
etiam oculi et aures non sentientem, sicut adhuc fecerunt, speculabuntur atque
custodient.
III. Etenim quid est, Catilina, quod iam amplius exspectes, si neque nox
tenebris obscurare coetus nefarios, nee privata domus parietibus continere voces
coniurationis tuae potest, si illustrantur, si erumpunt omnia? Muta iam istam
mentem, mihi crede, obliviscere caedis atque incendiorum. Teneris undique;
luce sunt clariora nobis tua consilia omnia, quae iam mecum licet recognoscas.
Meministine me ante diem XII. Kalendas Novembres dicere in senatu, fore in
armis certo die, qui dies futurus esset ante diem VI. Kal. Novembres, C. ManHum, audaciae satellitem atque administrum tuae? Num me fefellit, Catilina,
non modo res tanta, tarn atrox tamque incredibilis, verum, id quod multo magis
est admirandum, dies? Dixi ego idem in senatu, caedem te optimatium contulisse in ante diem V. Kalendas Novembres, turn cum multi principes civitatis
Roma non tarn sui conservandi quam tuorum consiliorum reprimendorum causa
profugerunt. Num infitiari potes te illo ipso die meis praesidiis, mea diligentia
circumclusum commovere te contra rem publicam non potuisse, cum tu discessu
ceterorum, nostra tamen, qui remansissemus, caede te contentum esse dicebas?
Quid? Cum te Praeneste1 Kalendis ipsis Novembribus occupaturum nocturno
impetu esse confideres, sensistine illam coloniam meo iussu, meis praesidiis,
custodiis, vigiliis esse minitam? Nihil agis, nihil moliris, nihil cogitas, quod
non modo audiam, sed etiam videam planeque sentiam.
IV. Recognosce tandem mecum noctem illam superiorem; iam intelleges
multo me vigilare acrius ad salutem, quam te ad perniciem rei publicae. Dico te
priore nocte venisse inter falcarios2 (non agam obscure) in M. Laecae domum;
convenisse eodem complures eiusdem amentiae scelerisque socios. Num negare
audes? Quid taces? Convincam, si negas. Video enim esse hie in senatu quosdam
qui tecum una fuerunt. di immortales! Ubinam gentium3 sumus? In qua urbe
vivimus? Quam rem publicam habemus? Hie, hie sunt in nostro numero, patres
conscripti, in hoc orbis terrae sanctissimo gravissimoque consilio, qui de nostro

Marcus Tullius Cicero

165

omnium interitu, qui de huius urbis atque adeo de orbis terrarum exitio cogitent!
Hos ego video consul, et de re publica sententiam rogo et, quos ferro trucidari
oportebat, eos nondum voce vulnero! Fuisti igitur apud Laecam ilia nocte,
Catilina; distribuisti partes Italiae; statuisti, quo quemque proficisci placeret;
delegisti, quos Romae relinqueres, quos tecum educeres; discripsisti urbis partes
ad incendia; te ipsum iam esse exiturum, dixisti paulum tibi esse
etiam nunc morae6, quod ego viverem. Reperti sunt duo equites Romani, qui
te ista cura liberarent et sese ilia ipsa nocte paulo ante lucem me in meo lectulo
interfecturos esse pollicerentur. Haec ego omnia, vixdum etiam coetu vestro
dimisso, comperi; domum meam maioribus praesidiis munivi atque firmavi,
exclusi eos, quos tu ad me salutatum mane miseras, cum illi ipsi venissent, quos
ego iam multis ac summis viris ad me id temporis6 venturos esse praedixeram.
V. Quae cum ita sint, Catilina, perge, quo coepisti, egredere aliquando ex
urbe; patent portae; proficiscere!..
I. 1. abutere = abuteris; 2. nihilne (ne . ); 3. ora
vultusque ; 4. proxima (nocte) ; 5. quid
consilii gen. generis; 6. R Scipio Nasica 138 ., ,
. ; 7. . Servilius Ahala
(V . . .); 8. Sp. Maelius , 439 .
.
II. 1. L. Opimius 121 . . .; 2. Decrevit ... senatus, ut ... contsul
videret, ne quid res publica detrimenti caperet
; quid detrimenti gen. generis; 3. M. Fulvius
125 ., , 121 .; 4. . Marius et L. Valerius
100 . . .; 5. L. Apuleius Saturninus 103
100 ., ; . Servilius
Glaucia 100 .; 100
; 6. mors rei publicae poena
; 7. hebescere aciem horum auctoritatis (. cum inf.) ,
, (acies)
; 8. in tabulis ; 9. patres conscripti ; : -;
10. inertiae ... condemno (gen. criminis) ... ;
11. Castra in faucibus Etruriae
; 12. interficiere = interficieris.
IllIV. 1. Praeneste , , ; 2. inter falcarios - : ( ); 3. ubinam gentium
: , ; 4. confirmasti = coiifinnavisti; 5. paulum morae
gen. generis; 6. id temporis gen. generis.

166

In Catilinam oratio tertia

, , 63 .
. ., .
.
,
, ,

, .
Rem publicam, Quirites, vitamque omnium vestrum, bona, fortunas, coniuges liberosque vestros atque hoc domicilium clarissimi imperii, fortunatissimam pulcherrimamque urbem, hodierno die deorum immortalium summo erga
vos amore, laboribus, consiliis, periculis meis e flamma atque ferro ac paene
ex faucibus fati ereptam et vobis conservatam ac restitutam videtis...
Principio, ut Catilina paucis ante diebus erupit1 ex urbe, cum sceleris sui
socios, huiusce nefarii belli acerrimos duces, Romae reliquisset, semper vigilavi et providi, Quirites, quern ad modum in tantis et tarn absconditis insidiis
salvi esse possemus. Nam rum, cum ex urbe Catilinam eiciebam, ... turn, cum
ilium exterminari volebam, aut reliquam coniuratorum manum simul exituram
aut eos, qui restitissent2, infirmos sine illo ac debiles fore putabam. Atque ego,
ut vidi, quos maximo furore et scelere esse inflammatos sciebam, eos nobiscum
esse et Romae remansisse, in eo omnes dies noctesque consumpsi, ut, quid agerent, quid molirentur, sentirem ac viderem, ut, quoniam auribus vestris propter
incredibilem magnirudinem sceleris minorem fidem faceret oratio mea3, rem
ita comprehenderem, ut turn demum animis saluti vestrae provideretis, cum
oculis maleficium ipsum videretis. Itaque, ut comperi legatos Allobrogum belli
Transalpini et tumultus Gallici excitandi causa4 a P. Lentulo5 esse sollicitatos
eosque in Galliam ad suos cives cum litteris mandatisque eodemque itinere
ad Catilinam esse missos, comitemque eis adiunctum esse T. Volturcium atque
huic esse ad Catilinam datas litteras facultatem mihi oblatam putavi, ut, quod
erat difficillimum quodque ego semper optabam ab dis immortalibus, tota re
non solum a me, sed etiam a senatu et a vobis manifesto deprehenderetur. Itaque
hesterno die L. Flaccum et C. Pomptinum praetores, fortissimos atque amantissimos rei publicae viros, ad me vocavi, rem exposui, quid fieri placeret, ostendi.
Illi autem, qui omnia de re publica praeclara atque egregia sentirent, sine recusatione ac sine ulla mora negotium susceperunt et, cum advesperasceret,
occulte ad pontem Mulvium6 pervenerunt atque ibi in proximis villis ita bipertito fiierunt, ut Tiberis inter eos et pons interesset. Eodem autem et ipsi sine
cuiusquam suspicione multos fortes viros eduxerant, et ego ... complures delectos adulescentes ... cum gladiis miseram. Interim tertia fere vigilia7 exacta,

167

Cuius lulius Caesar

cum iam pontem magno comitatu legati Allobrogum ingredi inciperent unaque
Volturcius, fit in eos impetus; educuntur et ab illis gladii et a nostris. Res praetoribus erat nota solis, ignorabatur a ceteris. Turn interventu Pomptini atque
Flacci pugna, quae erat commissa, sedatur; litterae, quaecumque erant in eo
comitatu, integris signis praetoribus traduntur: ipsi comprehensi ad me, cum
iam dilucesceret, deducuntur.
1. ut... erupit ; 2. qui restitissent
, . cum inf.,
; 3. quoniam ... minorem fidem faceret
oratio mea imperf con. (faceret) quoniam
,
(comprehenderem) attractio modi (. 23); 4.
belli Transalpini et tumultus Gallici excitandi causa
; 5. Publius Cornelius Lentulus
,
; 6. pons Mulvius
, ; 7. tertia vigilia ;

(). .
GAIUS IULIUS CAESAR
(102-44 . . .),
, .
.
,
.

Commentarii de hello Galii

De Gallia
Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum imam incolunt Belgae, aliam
Aquitani, tertiam, qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes
lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt
Belgae, propterea quod a cultu atque hiimanitate provinciae longissime absunt,
minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea, quae ad effeminandos animos pertinent, important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum
incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt.
Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere
cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent
aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt.

168

Eorum una pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit a flumine
Rhodano, continetur Garumna flumine, Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam
ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad septentriones. Belgae ab
extremis Galllae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni,
spectant in septentrionem et orientem solem. Aquitania a Garumna flumine ad
Pyrenaeos montes et earn partem Oceani, quae est ad Hispaniam, pertinet;
spectat inter occasum solis et septentriones.
(Caes. B. G., I, 1)
De Britannia
XII
Britanniae pars interior ab iis incolitur, quos natos in insula ipsi memoria
proditum dicunt, maritima pars ab iis, qui praedae ac belli inferendi causa ex
Belgio transierunt (qui omnes fere iis nominibus civitatum appelantur, quibus
orti ex civitatibus eo pervenerunt) et bello illato ibi permanserunt atque agros
colere coeperunt. Hominum est infinita multitudo creberrimaque aedificia fere
Gallicis consimilia, pecorum magnus numerus. Utuntur aut nummo aeneo aut
taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro nummo. Nascitur ibi plumbum
album in mediterraneis regionibus, in maritimis ferrum, sed eius exigua est
copia; aere utuntur importato. Materia1 cuiusque generis ut in Gallia est, praeter
fagum atque abietem. Leporem et gallinam et anserem gustare fas non putant;
haec tamen alunt animi voluptatisque causa. Loca sunt temperatiora quam in
Gallia remissioribus fngoribus.
1. materia .: , .
XIII
Insula natura triquetra, cuius unum latus est contra Galliam. Huius latens
alter angulus, qui est ad Cantium1, quo-fere omnes ex Gallia, naves appelluntur,
ad orientem solem, inferior2 ad meridiem spectat. Hoc pertinet circiter mille
passuum quingenta. Alterum vergit ad Hispaniam atque occidentem solem; qua
ex parte est Hibernia, dimidio minor, ut existimatur, quam Britannia, sed pari
spatio transmissus atque ex Gallia est3 in Britanniam. In hoc medio cursu est
insula, quae appellatur Mona; complures praeterea minores subiectae insulae
existimantur, de quibus insults nonnulli scripserunt dies continuos XXX sub
bruma esse noctem. Nos nihil de eo percontationibus reperiebamus, nisi certis
ex aqua mensuris'1 breviores esse quam in continenti noctes videbamus. Huius
est longitudo lateris, ut fert illorum opinio, septingentorum milium. Tertium est
contra septentriones, cui parti nulla est obiecta terra, sed eius angulus lateris

Gaius lulius Caesar

169

maxime ad Germaniam spectat. Hoc milia passuum octingenta in longitudinem

esse existimatur. Ita omnis insula est in circuitu vicies5 centum milium passuum.
1. Cantium, ii n ( -. ), . ; 2. inferior
(angulus) ; 3. pari spatio transmissus atque ... est
() , ..; 4. ex aqua mensuris no
, vicies .
XIV
Ex his omnibus longe sunt humanissimi, qui Cantium incolunt, quae regio
est maritima omnis, neque multum a Gallica differunt consuetudine. Interiores
plerique frumenta non serunt, sed lacte et carne vivunt pellibusque sunt vestiti.
Omnes vero se Britanni vitro inficiunt1, quod caeruleum efficit colorem, atque
hoc horridiore sunt in pugna aspectu; capilloque sunt promisso atque omni parte
corporis rasa2 praeter caput et labrum superius. Uxores habent deni duodenique
inter se communes et maxime fratres cum fratribus, parentesque cum liberis;
sed si qui sunt ex his nati, eorum habentur liberi, quo primum virgo quaeque
deducta est.
(Cues. B. G.t 12-14)
1. se... vitro inficiunt (vitrum );
2. capillo promisso atque omni parte (corporis) rasa . qualitatis.
De Gallorum moribus
XIII
In omni Gallia eorum hominum, qui aliquo sunt numero atque honore1,
genera sunt duo. Nam plebes paene servorum habetur loco2, quae nihil audet
per se, nulli adhibemr consilio. Plerique, cum aut aere alieno aut magnitudme tributorum aut iniuria potentiqrum premuntur, sese in servitutem dicant
nobilibus, quibus in hos eadem omnia sunt iura, quae dominis in servos.
Sed de his duobus generibus alterum est druidum, alterum equitum. Illi
rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur: ad eos magnus adulescentium numerus disciplinae causa concurrit,
magnoque hi sunt apud eos honore. Nam fere de omnibus controversiis publicis
privatisque constituunt et, si quod est admissum facinus, si caedes facta, si de
hereditate, si de finibus controversia est, idem decernunt, praemia poenasque
constituunt; si qui aut privatus aut populus eorum decreto non stetit3, sacrificiis
interdicunt. Mace poena apud eos est gravissima. Quibus ita est interdictum, hi

170

numero impiorum sceleratorum habentur, his omnes decedunt, aditum sermonemque defugiunt, ne quid ex contagione incommodi accipiant, neque his
petentibus ius redditur'1 neque honos ullus communicatur5. His autem omnibus
druidibus praeest unus, qui summam inter eos habet auctoritatem. Hoc mortuo
aut, si qui ex reliquis excellit dignitate, succedit, aut, si sunt plures pares, suffragio druidum, nonnumquam etiam armis de principatu contendunt6. Hi certo
anni tempore in finibus Carnutum, quae regio totius Galliae media habetur,
considunt in loco consecrato. Hue omnes undique, qui controversias habent,
conveniunt eorumque decretis iudiciisque parent. Disciplina in Britannia reperta atque inde in Galliam translata esse existimatur, et nunc, qui diligentius earn
rem cognoscere volunt, plerumque illo7 discendi causa proficiscuntur.
1. aliquo (sunt) numero atque honore abl. qualitatis; numerus .: ;
2. servorum loco ( ); 3. decreto non stetit
; 4. ius redditur () (
); 5. neque honos communicatur ();
6. suffragio ... armis ... contendunt ... , ;
7. illo .
XIV
Druides a bello abesse1 consuerunt neque tributa una cum reliquis pendunt,
militiae vacationem omniumque rerum habent immunitatem... Tantis excitati
praemiis et sua sponte2 in disciplinam conveniunt et a parentibus propinquisque
mittuntur. Magnum ibi numerum versuum ediscere dicuntur. Itaque annos nonnulli vicenos in disciplina permanent. Neque fas esse existimant ea litteris mandare, cum in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus graecis utantur
litteris. Id mihi duabus de causis instituisse videntur, quod neque in vulgus
disciplinam efferi velint neque eos, qui discunt, litteris confisus minus memo
riae studere3, quod fere plerisque accidit, ut prasidio litterarum diligentiam in
perdiscendo ac memoriam remittent4. Imprimis hoc5 volunt persuadere non
interlre animos, sed ab aliis post mortem transire ad alios, atque hoc maxime
ad virtutem excitari putant metu mortis neglecto. Multa praeterea de sideribus
atque eorum motu, de mundi ac terrarum magnitudine, de rerum natura6, de
deorum immortelium vi ac potestate disputant et iuventuti tradunt.
1. a bello abesse ; 2. sua sponte
, ; 3. memoriae studere ;
4. remittere .: ; 5. hoc (abl. causae) ; 6. de rerum
natura .

Gaius Iulius Caesar

171

XV
Alterum genus est equitum. Hi, cum est usus atque aliquod bellum incidit
(quod fere ante Caesaris adventum quotannis accidere solebat, uti aut ipsi1
iniurias inferrent aut illatas propulsarent), omnes in bello versantur, atque ut
quisque est genere copiisque amplissimus, ita plurimos2 circum se ambactos
clientesque habet. Hanc unam gratiam potentiamque noverunt.
1. uti aut ipsi ut(i) explicativum: , , ; 2. ut amplissimus, ita pluri
mos , .
XVI
Natio est omnium Gallorum admodum dedita religionibus, atque ob earn
causam, qui sunt affecti gravioribus morbis quique in proeliis periculisque
versantur, aut pro victimis homines immolant aut se immolaturos vovent administrisque ad ea sacrificia druidibus utuntur, quod, pro vita hominis nisi hominis
vita reddatur, non posse aliter deorum immortalium numen placari arbitrantur
publiceque eiusdem generis habent instituta sacrificia. Alii immani magnitudine
simulacra habent, quorum contexta viminibus membra vivis hominibus complent; quibus succensis circumventi flamma exanimantur homines. Supplicia
eorum, qui in furto aut in latrocinio aut aliqua noxa sint comprehensi, gratiora
dis immortalibus esse arbitrantur; sed, cum eius generis copia deficit, etiam ad
innocentium supplicia descendunt.
XVII
Deum1 maxime Mercurium colunt: huius sunt plurima simulacra, hunc
omnium inventorem artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc
ad quaestus pecuniae mercaturasque habere vim maximam arbitrantur. Post
hunc Apollinem et Martem et Iovem et Minervam. De his eandem fere, quam
reliquae gentes, habent opinionem: Apollinem morbos depellere, Minervam
operum atque artificiorum initia tradere, Iovem imperium caelestium tenere,
Martem bella regere. Huic, cum proelio dimicare constituerunt, ea, quae bel
lo ceperint, plerumque devovent; cum superaverunt, animalia capta immolant
reliquasque res in unum locum conferunt. Multis in civitatibus harum rerum
exstructos tumulos locis consecratis conspicari licet; neque saepe accidit, ut, neglecta quispiam religione aut capta apud se occultare aut posita tollere auderet,
gravissimumque ei rei supplicium cum cruciatu2 constitum est.
1. deum = deorum; 2. supplicium cum cruciatu .

172

XVIII
Galli se omnes ab Dite patre prognatos praedicant idque a druidibus proditum dicunt. Ob earn causam spatia omnis temporis non numero dierum, sed
noctium finiunt; dies natales et mensium et annorum initia sic observant, ut
noctem dies subsequatur. In reliquis vitae institutis hoc fere ab reliquis differunt, quod suos liberos, nisi cum adoleverunt, ut munus militiae sustinere
possint, palam ad se adire non patiuntur filiumque puerili aetate in publico in
conspectu patris assistere ducunt.
XIX
Viri, quantas pecunias ab uxoribus dotis nomine1 acceperunt, tantas ex
suis bonis aestimatione facta cum dotibus communicant. Huius omnis pecuniae
coniunctim ratio habetur fructusque servantur; uter eorum vita superavit2, ad
eum pars utriusque cum fructibus superiorum temporum pervenit. Viri in uxo
ribus, sicut in liberos, vitae necisque habent potestatem; et cum pater familiae
illustriore loco natus3 decessit, eius propinqui conveniunt et, de morte si res
in suspicionem venit, de uxoribus in servilem modum quaestionem habent
et, si compertum est, igni atque omnibus tormentis excruciatas interflciunt.
Funera sunt pro cultu4 Gallorum magnifica et sumptuosa; omniaque, quae vivis
cordi fuisse5 arbitrantur, in ignem inferunt, etiam animalia, ac paulo supra hanc
memoriam6 servi et clientes, quos ab iis dilectos esse constabat, iustis funeribus
confectis una cremabantur.
1. dotis nomine ; 2. vita superare (-.); 3.
illustriore loco natus - ; 4. pro cultu
; 5. vivis cordi fuisse () ; 6. paulo
supra hanc memoriam .
XX
Quae civitates commodius suam rem publicam administrare existimantur,
habent legibus sanctum, si quis quid de re publica a finitimis rumore aut fama
acceperit, uti ad magistratum deferat neve cum quo alio communicet, quod
saepe homines temerarios atque imperitos falsis rumoribus terreri et ad facinus
impelli et de summis rebus consilium capere cognitum est. Magistratus, quae
visa sunt1 occultant, quaeque esse ex usu iudicaverunt, multitudini produnt. De
re publica nisi per concilium loqui non conceditur.
1. quae visa sunt ( ).

173

Gaius lulius Caesar

DE GERMANIS
XXI
Germani multum ab hac consuetudine differunt. Nam neque druides habent,
qui rebus divinis praesint, neque sacrificiis student. Deorum numero eos solos
ducunt, quos cemunt et quorum aperte opibus iuvantur, Solem et Vulcanum et
Lunam, reliquos ne fama quidem acceperunt. Vita omnis in vonationibus atque
in studiis rei militaris consistit; ab parvulis labori ac duritiae student.
XXII
Agriculturae non student , maiorque pars victus eorum in lacte, caseo, carne
consistit. Neque quisquam agri modum certum2 aut fines habet proprios, sed
magistratus ac principes in annos singulos gentibus cognationibusque hominum,
qui rum una coierunt, quantum et quo loco visum est agri, attribuunt atque anno
post alio transire cogunt. Eius rei multas afferunt causas: ne assidua consue
tudine capti studium belli gerendi agricultura commutent; ne latos fines parare
studeant potentioresque humiliores possessionibus expellant; ne accuratius ad
frigora atque aestus vitandos aedificent; ne qua oriatur pecuniae cupiditas, qua
ex re factiones dissensionesque nascuntur; ut animi aequitate plebem contineant,
cum suas quisque opes cum potentissimis aequari videat.
1. Agriculturae non student ',
2. agri modum certum ( ).
1

XXIII
Civitatibus maxima laus est quam latissimas circum se vastatis finibus
solitudines habere. Hoc proprium virtutis existimant expulsos agris finitimos
cedere neque quemquam prope audere consistere: simul hoc se fore rutiores
arbitrantur repentinae incursionis timore sublato. Cum bellum civitas aut illatum defendit aut infert, magistratus, qui ei bello praesint, ut vitae necisque
habeant potestatem, deliguntur. In pace nullus est communis magistratus, sed
principes regionum atque pagorum inter suos ius dicunt controversiasque minuunt. Latrocinia nullam habet infamiam, quae extra fines cuiusque civitatis fiunt,
atque ea iuventutis exercendae ac desidiae minuendae causa fieri praedicant.
Atque ubi quis ex principibus in concilio dixit se ducem fore, qui sequi velint,
profiteantur1, consurgunt ii, qui et causam et hominem probant suumque auxilium pollicentur atque a multitudine collaudantur; qui ex his secuti non sunt,
in desertorum ac proditorum numero ducuntur2, omniumque his rerum postea
fides derogatur. Hospitem violare fas non putant; qui quacumque de causa ad
eos venerunt, ab iniuria prohibent, sanctos habent, hisque omnium domus patent
victusque communicatur.
(Cues. B. G., VI. 13-23)

174

1. profiteantur .: ; 2. in numero ducuntur

.

GAIUS VALERIUS CATULLUS

(87-54 . . .) .
.
, (
, ).
,
(3,5,
13, 27, 43), (70, 72, 85, 87, 109),
(51), (39).
.
III
Luget(e), 6 Veneres Cupidinesque1
Et quantum (e)st hominum venustiorum!2
Passer mortuus est meae puellae,
Passer, deliciae meae puellae,
Quern plus ill(a) oculis suis amabat:
Nam mellitus erat suamque norat3
Ipsam4 tarn bene, quam puella matrem,
Nee ses(e) a gremi(o) illius movebat5,
Sed circumsiliens mod(o) hue, mod(o) illuc6
Ad solam domin(am) usque pipiabat.
Qui nunc it per iter tenebricosum
Illuc, unde negant redire quemquam.
At vobis male sit7, malae tenebrae
Orci8, qu(ae) omnia bella devoratis:
Tarn bellum mihi passer(em) abstulistis9.
factum male! miselle passer!.
Tua nunc opera meae puellae
Flendo turgiduli rubent ocelli10.

Vivamus, mea Lesbi(a) atqu(e) amemus,

Rumoresque senum severiorum.
Omnes unius1 aestimemus assis2.

175

Gaius Valerius Catullus

Soles occider(e) et redire possunt;
Nobis, cum semel occidit brevis lux,
Nox est perpetu(a) una dormienda.
Da mi3 basia mille, deinde centum,
Dein mill(e) altera, dein secunda centum,
Deind(e) usqu(e) altera mille, deinde centum.
Dein, cum milia multa fecerimus4,
Conturbabimus ilia, ne sciamus,
Aut ne quis malus invidere possit,
Cum tantum sciet esse basiorum.
AD FABULLUM
XIII
Cenabis bene, mi1 Fabull(e), apud me
Paucis, si tibi di favent, diebus2,
Si tec(um) attuleris bon(am) atque magnam
Cenam non sine Candida puella
Et vin(o) et sal(e) et omnibus cachinnis.
Haec, s(i), inqu(am), attuleris, venuste noster,
Cenabis bene: nam tui Catulli
Plenus sacculus est aranearum.
Sed contr(a)3 accipies meros amores4
Seu5 quid6 suavius elegantiusve5 (e)st.
N(am) unguentum dabo, quod meae puellae
Donanint7 Veneres Cupidinesque.
Quod tu c(um) olfacies, deos rogabis,
Tot(um) ut te faciant, Fabulle, nasum.
XXVII
Minister vetuli puer Falerni,
Inger mi calices amariores,
Ut lex Postumiae iubet magistrae
Ebri(a) acin(a) ebriosioris1,
At vos quo Iubet hinc abite, lymphae2,
Vini pernicies, et ad severos
Migrat(e): hie merus est Thyonianus!3
XXXIX
1

Egnatius, quod candidos habet dentes,

Renidet usque quaque2, sei3 ad rei ventum (ejst4
Subsellium, c(ura) orator excitat fletum,

Renidet ille, s(i) ad pii rogum fili5

Lugetur6, orba cum flet unicum mater,
Renidet ille, quicquid est, ubicumqu(e) est,
Quodcumqu(e) agit, renidet. Hunc habet morbum
Nequ(e) elegant(em), ut arbitror, nequ(e) urbanum.
Quare monendum (e)st te mihi, bon(e) Egnati,
S(i) urbanus7, esses aut Sabinus aut Tiburs
Aut parcus Umber aut obesus Etruscus
Aut Lanuvinus ater atque dentatus
Aut Transpadanus, ut meos quoqu(e) attingam8,
Aut quilibet, qui puriter lavit dentes,
Tamen renider(e) usque quaque te nollem:
Nam ris(u) inepto res ineptior nulla (e)st.
XLIII
Salve, nee minimo puella naso.
Nee bello pede, nee nigris ocellis,
Nee longis digitis, nee ore sicco,
Nee sane nimis elegante lingua,
Decoctoris arnica Formiani.
Ten1 provincia narrat esse bellam,
Tecum Lesbia nostra comparatur?
6 saecl(um) insapiens et infacetum!
LI
1

Ille mi par esse deo videtur,

Ille, si fas est, superare divos2,
Qui sedens adversus identidem te
Spectat et audit
Dulce ridentem, misero quod omnes
Eripit sensus mihi3: nam simul te,
Lesbi(a), aspexi, nihil est super mi
Vocis in ore'1,
Lingua sed torpet, tenuis5 sub artus
Flamma demanat, sonitu suopte6
Tintinant aures, gemina7 teguntur
Lumina nocte.

177

Guius Valerius Catullus

LXX
1

Nulli se dicit mulier mea nubere malle,

Quam mihi, non si se luppiter ipse petat.
Dicit, sed mulier cupido quod dicit amanti,
In vent(o) et rapida scriber(e) oportet aqua.
LXXII
Dicebas quondam solum te nosse Catullum,
Lesbia, nee prae me velle tenere lovem1.
Dilexi turn te non tant(um), ut vulgus amicam,
Sed pater ut gnatos2 diligit et generos.
Nunc te cognovi: quar(e), ets(i) impensius uror,
Multo mi3 tamen es vilior et levior.
Qui potis est?4, inquis. Quod amant(em) iniuria talis
Cogit amare magis, sed bene velle5 minus.
LXXXV
Od(i) et amo. Quar(e) id faciam, fortasse requiris.
Nescio, sed fieri senti(o) et excriicior.
LXXXVII
Nulla potest mulier tantum se dicer(e) amatam
Vere, quant(um) a me, Lesbi(a), amata mea (e)st.
Nulla fides ullo fuit unquam foedere tanta,
Quant(a) in amore tu(o) ex parte reperta mea (e)st.
Nunc est mens diducta tua, mea Lesbia, culpa,
Atqu(e) ita s(e) officio perdidit ipsa suo1,
Ut iam nee bene velle queat tibi, s(i) optima fias,
Nee desister(e) amar(e), omnia si facias.
CIX
Iucundum, mea vita, mihi proponis amorem
Hunc nostr(um) inter nos perpetuumque fore1.
Di magni, facit(e) ut vere promittere possit
Atqu(e) id sincere dicat et ex animo,
Ut liceat nobis tota producere vita
Aetern(um) hoc sanctae foedus amicitiae.
III. 1. Veneres Cupidinesque pi poeticus . .; 2. hominum venustiorum
gen. generis. Venustiorum ; 3. norat =
noverat; 4. suam ipsam , ipsa = domina (. . , );
5. nee sese ... movebat // ; 6. modo hue, modo illuc ,

178

mo ; 1. male sit con. optativus; 8. Orcus , ;

= Pluton; 9. abstulistis per/, aufero; 10. :
tua opera (abl. causae) nunc rubent flendo turgiduli ocelli meae pullae; flendo
(abl. ) .
V.
1. unius . unlus; 2. unius (aestimemus) assis gen. pretii (.
, ); 3. mi=mihi; 4. fecerlmus ifut. II) .
fecerimus.
XIII. 1. mi voc. sing, meus (. , ); 2. paucis
diebus abl. temporis; 3. contra . , ; 4. amores
pi. poeticus . .; 5. seu...-ve (. elegantiusve) ... ;
6. quid=aliquid; 7. donarunt=donaverunt.
XXVII. 1. ; minister puer, inger mi (= mihi) amariores calices vetuli
Falerni, ut iubet lex Postumiae magistrae, ebriosioris ebria acina; calices amar
iores (pi. poeticus) (); amariores .
; magistra (bibendi) ; 2. lymphae
(= aqua) ; 3. Thyonianus ,
(), .. , .
.. : ...
XXXIX. 1. quod quod causale; 2. usque quaque ; 3. sei = si;
4. ventum est (-) ; 5. fill = filii; 6. lugetur
(-) , ; 7. urbanus , ..
; 8. ... Transpadanus, ut meos quoque attingam
, , .. ( Padus ),
mei, .. .
XLIII. 1. ten = tene ?
LI. 1. mi = mihi; 2. divos = deos; 3. : qui sedens adversus te identidem spectat et audit (te) dulce ridentem, quod mihi misero eripit omnes sensus;
4. : nihil vocis superest mi (=mihi) in ore; est super (=superest)
; 5. tenuis flamma; 6. suopte suo; 7. gemina nocte; lumina (, ).
LXX. 1. nulli dat. sing, nemo.
LXXII. 1. dicebas te nosse (= novisse) solum Catullum nee velle tenere
lovem prae me... prae me ; 2. gnatos (= natos) ; 3. mi
(= mihi) ; 4. qui potis est ; 5. bene velle .
, .: .
LXXXVII. 1. officio suo .
CIX. 1. fore inf. futuri esse.
PUBLIUS VERGILIUS MARO
(70-19 . . .)
, Aeneis ().
.
(. ).

Quintus Horatius Flaccus

179

Aeneis (I, 1-11)

Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris
Italiam fato profugus Laviniaque venit
Litora; mult(um) ill(e) et terns iactatus et alto
Vi superum 1 , saevae memorem Iunonis ob iram 2 ,
Multa quoqu(e) et bello 3 passus, dum conderet
Inferretque deos Latio 5 , genus unde Latinum
Albanique patres 6 atqu (e) altae moenia Romae.
Musa, mihi causas memora, quo numine laeso 7
Quidve dolens regina deum tot volvere casus
insignem pietate vinim, tot adire labores
Impulerit 8 . Tantaen(e) animis caelestibus 9 irae?
1. : Cano arma et virum, qui ab oris Troiae fato profugus primus (in)
Italiam (et) (ad) Lavinia litora venit, multum iactatus et terris et alto vi superum...;
arma .: , fato abl. causae, fato profugus ,
Laviniaque nia , terris et alto abl. loci (altum, i n ),
vi abl. causae, superum = superorum (deorum); 2. ob memorem iram Iunonis
: - ; 3. bello ; 4. dum con
deret, inferret imperf. con.,
, ; 5. Latio {dat. inferre)
; 6. Albanique patres ; 7. quo numine laeso
abl. causae; 8. : ... quid dolens regina deum impulerit virum insignem
pietate tot casus volvere, tot labores adire; quid dolens , quid
dolere , .: -., impulerit
perf. con. ; 9. animis caelestibus (dat.) .

QUINTUS HORATIUS FLACCUS

(65-8 . . .)
. Carmina
(). Ad Leuconoen I, 11 ( ) Ad Torquatum IV,
7 ( ), .
Ad Melpomenen III, 30 ( )
.
,
.. .
, .
(. 1, . 320).

180

Ad Melpomenen (III, 30)

Exegi monument(um) aere perennius
Regalique situ pyramid(um) altius 1 ,
Quod non imber edax, non Aquil(o) impotens 2
Possit diruer(e) aut innumerabilis.
Annorum series et fuga temponim
Non omnis moriar, multaque pars mei
Vitabit Libitin(am), usqu(e) ego postera
Crescam laude recens, dum Capitolium
Scandet cum tacita virgine pontifex 3 :
Dicar, qua violens obstrepit Aufidus
Et qua pauper aquae Daunus agrestium
Regnavit populor(um) ex humili potens
Princeps Aeolium carmen ad Italos
Deduxisse modos 4 , Sume superbiam
Quaesitam meritis et mihi Delphica
Lauro cinge volens, Melpomene, comam 5 .
1. Regalique situ pyramid(um) altius (monumentum ) :
; 2. Aquilo impotens ( )
( ); 3. : ego usque crescam recens postera
laude (abl causae) :
; dum pontifex cum taccita virgine scandet (in) Capitolium
,
-,
.
; tacita virgo - (: ), Capitolium
( , );
4. : Dicar... princeps Aeolium carmen ad Italos modos deduxisse (.
cum inf.); qua , Aufidus, i m ( , );
Daunus, i m ( ); pauper aquae Daunus (
) , ; agrestium populorum gen.
regnare ( .); Aeolium carmen
(.. ) . ,
,
; 5. : Melpomene, sume superbiam, quaesi
tam mentis, et volens cinge mihi comam Delphica lauro; sume superbiam, quaesitam
meritis - : ; volens
: ; Delphica lauro ,
, , ; .

Quintus Horatius Flaccus

181

Ad Leuconoen (I, 11)

Tu ne quaesieris, scire nefas, quern mihi, quern tibi
Finem di dederint, Leuconoe, nee Babylonios
Temptaris1 numeros2 Ut melius 3 , quidquid erit, pati
Seu plures hiemes, seu tribuit luppiter ultimam,
Quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare
Tyrrhenum4: sapias 5 , vina liques et spatio brevi
Spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida
Aetas; diem, quam minimum credula postero6.
1. ne quaesieris (= ne quaesiveris), ... nee temptaris (= nee temptaveris) con.
prohibitivus; 2. Nee temptaris Babylonios numeros :
; Babyloni numeri
() ( , ); 3. ut melius
; 4. : seu luppiter tribuit plures hiemes, seu ultimam
(hiemem), quae nunc debilitat mare Tyrrhenum oppositis pumicibus
, ,
; 5. sapias.., liques.., reseces
con. imperativus; 6. postero (dat.) = postero diei.

Ad Torquatum (IV, 7)
Difrugere1 nives, redeunt iam gramina campis
Arboribusque2 comae 3 ;
Mutat terra vices 4 , et decrescentia ripas
Flumina praetereunt6;
Gratia cum Nymphis geminisque sororibus6 audet
Ducere nuda choros.
Immortalia ne speres, monet annus et almum
Quae rapit hora diem 7 .
Frigora mitescunt Zephyris8; ver proterit aestas
Interitura simul
Pomifer autumnus fruges effuderit, et mox
Bruma recurrit iners...
Quis scit, an adiciant hodiernae crastina summae
Tempora di superi?9
Cuncta manus avidas 10 fugient heredis, amico
Quae dederis animo 1} .
Cum semel occideris et de te splendida Minos 12
Fecerit arbitria13,
Non, Torquate, genus, non te facundia, non te
Restituet pietas...

182

1. diffugere = diffugerunt; 2. campis ... arboribus dat.; 3. comae .: ;

4. mutat terra vices ; 5. :fluminadecrescentia praetereunt ripas (
); 6. Gratia cum geminis sororibus .. ; 7. :
annus et hora, quae rap it almum diem, monet ne speres immortalia; 8. Zephyris
abl causae; 9. : quis scit an di superi adiciant hodiernae summae crastina tempora?; hodiernae summae (dat.) ; di =
dei; 10. manus avidas . fugere; 11. quae dederis amico animo
: , ; 12. Minos ;
13. fecerit arbitria .
ALBIUS TIBULLUS
(. 55-19 . . .) .
(. ).
.
. 1- I ,
, :
,
, . ,
10- I .
13- IV
.

i,i
Divitias alius fulvo sibi congerat auro
Et teneat culti iugera multa soli,
Quern labor adsiduus vicino terreat hoste,
Martia cui somnos classica pulsa fugent1:
Me mea paupertas vita traducat inerti.
Dum meus adsiduo luceat igne focus2.
Ipse seram teneras maturo tempore vites
Rusticus et facili grandia poma manu3,
Nee spes destituat, sed frugum semper acervos
Praebeat et pleno pinguia musta lacu"1.., (1-10)
lam modo iam possim5 contentus vivere parvo
Nee semper longae deditus esse viae,
Sed Canis aestivos ortus vitare6 sub umbra
Arboris ad rivos praetereuntis aquae... (25-28)

183

Albius Tibullus

Non ego divitias patrum fructusque requiro,

Quos tulit antiquo condita messis 7 avo 8 :
Parva seges satis est, satis est requiescere lecto,
Si licet et solito membra levare9 toro 10 .
Quam iuvat inmites ventos audire cubantem
Et dominam tenero continuisse sinu 11 ,
Aut, gelidas hibernus aquas cum fuderit Auster,
Securum somnos imbre iuvante12 sequi! 13 ... (41-48)
Non ego laudari euro, mea Delia; tecum
Dum modo sim 14 , quaeso segnis inersque vocer 15
Te spectem, suprema mihi cum venerit hora,
Te teneam moriens deficiente manu. (57-60)
1. : Alius congerat sibi divitias fulvo auro et teneat multa iugera culti
soli, quern adsiduus labor terreat vicino hoste, cui (, alius) Martia classica
pulsa fugent somnos... congerat con. hortativus; fulvo auro abl. instrument^
vicino hoste abl. terrere : ; Martia
classica pulsa , ; 2. :
paupertas traducat me vita inerti, dum meus focus luceat adsiduo igne; traducat -*
con. optativus; vita iners ; iners .: ;
dum luceat , - ( dum
con.); 3. : ipse (ego) rusticus maturo tempore seram facili manu teneras
vites et grandia poma; facili manu : , ; 4. :
spes destituat sed semper praebeat acervos frugum et pinguia musta pleno lacu..;
pleno lacu (abl. modi) (, .); 5. possim
con. optativus; 6. vitare aestivos ortus Canis ;
Canis ,
; .: , .. ; 7. condita messis
( ); 8. antiquo avo (dat.) ; 9. membra
levare ; 10. solito toro abl. loci; 11. : quam iuvat
cubantem audire inmites ventos et continuisse tenero sinu dominam... aut securum
somnos sequi..; cubantem audire ... securum ... sequi ace. cum inf.,
iuvat; 12. imbre iuvante abl. abs.; 13. somnos sequi ; 14. dum modo sim
tecum ... te spectem ... te teneam (- )
... ... ; 15. vocer praes. con. pass.
(con. potentialis).
I, 10
Quis fuit, horrendos primus qui protulit enses?1
Quam2 ferus et vere ferreus ille fuit!
Turn caedes homimim generi, turn proelia nata,

184

Turn brevior dirae mortis aperta via (e)st 3 .

A, nihil ille miser meruit4, nos 5 ad mala nostra
Vertimus, in6 saevas, quod dedit ille feras.
Divitis hoc vitium (e)st auri7, nee bella fuerunt,
Faginus adstabat cum scyphus ante dapes8
Non arces, non vallus erat, somnumque petebat
Securus varias dux gregis inter oves 9 .
Tunc mihi vita foret10 dulcis, nee tristia nossem
Arma nee audissem11 corde micante tubam:
Nunc ad bella trahor, et iam quis forsitan hostis
Haesur(a) in nostro tela gerit latere12. (1-14)

1. : quis, fuit, qui primus protulit horrendos enses?; protulit - .:

, ; 2. quam ; 3. : turn brevior via dirae
mortis {gen. obiectivus) aperta est...; 4. nihil meruit ;
5. nos ( ) ; 6. in (+acc.) ; 7. dives
aurum , ; 8. : bella fuerunt, cum
adstabat faginu? scyphus ante dapes; faginus scyphus (
, , ); 9. : securus dux gregis petebat
somnum inter varias oves; petebat somnum , ; 10. foret =
esset ; 11. nossem = novissem {plusquamperf. con. nosco)
; audissem = audivissem ; 12. : et iam
qu;s L'stis forsitan gerit tela haesura in nostro latere; quis hostis = aliquis hostis.
IV, 13
Tu mihi sola places, nee iam te praeter1 in urbe
Formosa (e)st oculis ulla puella meis.
Atqu(e) utinam possis uni mihi bella videri!
Displiceas aliis: sic ego tutus .
opus invidia (e)st 2 , procul absit gloria vulgi:
Qui sapit, in tacito gaudeat ille sinu 3 .
Sic ego secretis possum bene vivere silvis,
Qua null(a) humano sit via trita pede 4 ,
Tu mihi curarum requies, tu nocte vel atra
Lumen, et in solis tu mihi turba locis 5 . (3-12)
1. te prater = praeter te; 2. nil opus est (+abl.) (-.); 3.
ir tacitn sinu , ; 4. qua nulla sit via, trita pede
hLuiiV \r. qua ; 5. in locis solis , .

Publius Ovidius ISaso

185

PUBLIUS OVIDIUS NASO

(43 . . . - 18 . . .)
, Ars armandi ( ), Metamorphosae
(), Fasti (, ),
Amores ( ), Tristia ( ), Epistolae ex
Ponto ( ). Ars amandi Fasti. (. ).

Ars amandi (III)

1

Venturae memores iam nunc estote2 senectae:

Sic nullum vobis tempus abibit iners.
Dum licet, et vernos etiam nunc vivitis annos3,
Ludit(e): eunt anni more4 fluentis aquae.
Nee quae praeteriit, iterum revocabitur unda,
Nee quae praeteriit, hora redire potest.
Utendum (e)st aetate: cito pede5 labitur aetas,
Nee bona tarn sequitur, quam bona prima fuit... (59-66)
Quam cito (me miserum!) laxantur corpora nigis,
Et perit, in nitido qui fuit ore color6,
Quasque fuisse tibi canas a virgine iuras,
Spargentur subito per caput omne comae7.
Anguibus8 exuitur tenui cum pelle vetustas,
Nee faciunt cervos cornua iacta senes9:
Nostra sin(e) auxilio10 fugiunt bona: carpite florem,
Qui, nisi carptus erit, turpiter ipse cadet. (73-80)

1. venturus .: , ; 2. estote memores (+gen.) . ^

o...; estote imperativus jut esse; 3. vernos ... annos .: .--
, 4. more .: , ; 5. cito pede (abl. modi) *.
); 6. : quam cito pent color, qui fuit in nitv::-.> u e
os, oris n .: ; me miserum! ! (. exclamation's - :,..
, . ; >< , h^t,
cheu ); 7. : comae, quas tibi a virgine canas fuisse iv;.^
Spargentur subito per omne caput; quas (comas) ... canas tuisse nrx. "w; mc.
iuro; tibi (dat. poss.) v ; a virgine -., ic-n,
8. anguibus {dat. poss ) ; 9. cervos nun ... faciunt scnes arc d'^ii
10. sine auxilio .: .

Fasti (II) Arion

Quod mare non novit, quae nescit Ariona1 tellus?
Carmine currentes ille tenebat aquas2.
Saepe sequens agnas lupus est a voce3 retentus,
Saepe avidum fugiens restitit agna lupum4:
Saepe canes leporesqu(e) umbra cubuere5 sub una,
Et stetit in saxo proxima cerva leae.
Et sine lite loquax cum Palladis alite6 cornix
Sedit, et accipitri iuncta columba fuit.
Cynthia7 saepe tuis fertur, vocalis Arion8,
Tamquamfraternisobstipuisse modis9.
Nomen Arionium Siculas impleverat urbes,
Captaqu(e) erat lyricis Ausonis ora10 sonis.
Inde domum repetens, puppem conscendit Arion,
Atqu(e) ita quaesitas arte ferebat opes.
Forsitan, infelix, ventos undasque timebas:
At tibi nave tua tiitius aequor erat.
Namque gubernator destricto constitit ense
Ceteraqu(e) armata conscia turba11 manu.
Quid tibi cum gladio? Dubiam rege, navita, puppem!12
Non haec sunt digitis arma tenenda tuis.
file, metu pavidus, Mortem non deprecor13, inquit,
Sed liceat sumpta pauca referre14 lyra15.
Dant veniam ridentque moram. Capit ille coronam16,
Quae possit crines, Phoebe, decere tuos;
Induerat Tyrio bis tinctam murice17 pallam18:
Reddidit icta suos pollice chorda sonos,
Flebilibus numeris19 veluti canentia dura
Traiectus pinna tempora cantat olor20.
Protinus in medias ornatus desilit undas21:
Spargitur impulsa caerula puppis aqua22.
Inde (fide maius) tergo delphina recurvo
Se memorant oneri supposuisse novo23.
v

Ille sedens citharamque tenet pretiumque vehendi

Cantat et aequoreas carmine mulcet aquas.
Di pia facta vident: astris delphina recepit
Iuppiter et Stellas iussit habere novem. (83118)

187

Phaedrus

1. Arion, onis m (- , VII . . .), . . sing. Ill .; 2. tenebat aquas ; 3.

voce , abl. auctoris abl. instruments, 4. avidum
lupum . fugiens; 5. cubuere = cubuerunt; 6. Palladis ales .. ( ); 7. Cynthia ,
() ; 8. vocalis
Arion ; 9. modus, i m , ;fraternismodis
(.. ); 10. Ausonis (
, ) ; 11. conscia turba ; 12. dubia puppis ; 13. deprecor
(+.) (-.); 14. pauca referre .:
; 15. sumpta lyra abl. absolutus; 16. capit ille coranam
; 17. Tyrius murex
.: () .: ; 18. palla
, ( ); 19. flebilibus numeris; numeri .: , ; 20. : veluti cantat olor traiectus dura pinna
canentia tempora; traiectus... canentia tempora ... ;
21. in medias undas : ; 22. : puppis spargitur impulsa aqua ; 23.
: memorant delphina tergo recurvo se supposuisse oneri novo (dat.); fide
maius ;fide abl. comparationis; delphina . . sing.
Ill .; tergo recurvo abl. qualitatis.
PHAEDRUS
(2- I . .) -.

, .
( ; . ).

I. Lupus et agnus
Ad riv(um) eundem lupus et agnus venerant,
Siti compulsi; superior 1 stabat lupus
Longequ(e) inferior1 agnus. Tunc fauc(e) improba
Latr(o) incitatus iurgii caus(am) intulit.
Cur, inquit, turbulentam fecisti mini
Aquam bibenti? 2 Laniger contra 3 timens:
Qui 4 , possum, quaeso, facere, quod quereris, lupe?
A te decurrit ad meos haustus liquor.
Repulsus ille veritatis viribus:
Ant(e) hos sex menses mal(e) ait, dixisti 5 mihi.

188

Respondit agnus: Equidem natus non eram.

Pater, hercle, turn tuus, inquit, male dixit mihi.
Atqu(e) ita correptum lacerat iniusta nece.
Haec propter illos scripta e(st) homines fabula,
Qui fictis causis innocentes opprimunt.

II. Vulpes et corvus

Cum de fenestra corvus raptum caseum
Comesse1 vellet, celsa residens arbore,
Vulpes hunc vidit, deinde sic coepit loqui:
0 qui tuarum, corve, pennarum (e)st nitor!2
Quantum decoris 6() et vultu geris!3
Si voc(em) haberes, nulla prior ales foret4
At ille stultus, dum vult voc(em) ostendere,
Emisit ore caseum, quern celeriter
Dolosa vulpes avidis rapuit dentibus.
Turn dem(um) ingemuit corvi deceptus stupor6.

III. Vulpes et uva

Fame coacta vulpes alt(a) in vinea1
Uv(am) appetebat2, summis saliens viribus.
Quam tanger(e) ut3 non potuit, discedens ait:
Nondum matura (e)st, nol(o) acerbam sumere.
Qui, facere quae non possunt, verbis elevant,
Adscriber(e) hoc debebunt exemplum sibi4.

IV. Rana rupta et bos

Inops, potentem dum vult imitari, perit.
In prato quondam rana conspexit bovem
Et tact(a) invidia tantae magnitudinis1
Rugos(am) inflavit pellem; turn natos suos
Interrogavit, an bov(e) esset latior.
Illi negarunt. Rursus intendit cutem
Maiore nis(u) et simili quaesivit modo,
Quis maior esset. Illi dixerunt bovem.
Novissim(e) indignata, dum vult validius
Inflare sese2, rupto iacuit .

V. Vulpes et persona tragica

Personam tragicam forte vulpes viderat;
O quanta species, inquit, cerebrum non habet!

Marcus Valerius Martiatis

189

Hoc illis dictum (e)st, quibus honor(em) et gloriam

Fortuna tribuit, sensum commun(em) abstulit.
I. 1. superior... inferior... ... ... .: ...
( ); 2. : cur aquam turbulentam
fecisti mihi bibenti? 3. contra .: , ; 4. qui (= quomodo) ;
5. male dixisti perf. maledicere.
II. 1. comesse = comedere; 2. : qui nitor est tuarum pennarum, corve
3. quantum decoris geris ; quantum decoris gen. generis; 4. foret
= esset; 5. stupor corvi = corvus stultus.
III. 1. alta in vinea = in alta vinea; 2. uvam appetebat ()
; 3. ut = ubi ; 4. : qui verbis elevant, quae
non possunt facere, debebunt sibi adscribere hoc exemplum.
IV. 1. tantae magnitudinis - gen. obiectivus; 2. sese = se.
MARCUS VALERIUS MARTIALIS
(. 42 . 102 . . .)
-.
. (VIII, 69, XII, 34,
XII, 36) .
Ami'ssum non flet cum sola (e)st Gellia, patrem,
Si quis adest, iussae prosiliunt lacrimae.
Non luget, quisquis laudari, Gellia, quaerit:
Ille dolet vere, qui sine teste dolet. (I, 33)
***
Si memini, fuerant tibi quattuor Aelia, dentes;
Expulit una duos tussis et una duos,
lam secura potes totis tussire diebus:
Nil istic, quod agat, tertia tussis habet. (I, 19)
***
Bella (e)s, novimus, et puella, verum (e)st,
Et dives, quis enim potest negare?
Sed, cum te nimium, Fabulla, laudas,
Nee dives neque bella puella (e)s. (I, 64)
Exigis, ut donem nostros tibi, Quinte, libellos.
Non habeo, sed habet bibliopola Tryphon.
Aes dabo pro nugis, et emam tua carmina sanus?
Non, -- inquis, - faciam, tarn fatue. Nee ego. (IV, 72)

***
Thais habet nigros, niveos Lecania denies.
Quae ratio (e)st? Emptos haec habet, ilia suos. (V, 43)
***
Dicis formosam dicis te, Bassa, puellam.
Istud, quod non est, dicere Bassa solet. (V, 45)
***
. . . Immodicis brevis aetas et rara senectus.
Quidquid amas, cupias non placuisse nimis. (VI, 29)
***
Lotus nobiscum (e)st, hilaris cenavit, et idem
Inventus mane (e)st mortuus Andragoras.
Tarn subitae mortis causam, Faustine, requiris?
In somnis medicum viderat Hermocratem. (VI, 53)
***
Tristis es et felix. Sciat hoc Fortuna, caveto1:
Ingratum dicet te, Lupe, si scrierit2. (VI, 79)
Cur non mitto meos tibi, Pontiliane, libellos?
Ne mihi tu mittas, Pontiliane, tuos. (VII, 3)
***
Miraris veteres, Vacerra, solos,
Nee laudas, nisi mortuos poetas.
Ignoscas, petimus, Vacerra, tanti
Non est1, ut placeam tibi, perire. (VIII, 69)
Rumpitur invidia quidam, carissime Iuli.
Quod me Roma legit, rumpitur invidia.
Rumpitur invidia, quod turba semper in omni
Monstramur digito, rumpitur invidia...
Rumpitur invidia, quod rus mihi dulce sub Urbe (e)st,
Parvaqu(e) in Urbe domus, rumpitur invidia.
Rumpitur invidia, quod sum iucundus amicis,
Quod conviva frequens, rumpitur invidia.
Rumpitur invidia, quod amamur quodque probamur.
Rumpatur quisquis riimpitur invidia. (IX, 97)

191

Gaius Suetonius Tranquillus

***
... Si vitare velis acerba quaedam
Et tristes animi cavere morsus,
Nulli te facias nimis sodalem:
Gaudebis minus et minus dolebis. (XII, 34)
***
. . . Non es, crede mihi, bonus. Quid ergo?
Ut verum loquar, optimus malorum. (XII, 36)
Difficilis facilis, iucundus acerbus es idem:
Nee tecum possum vivere, nee sine te. (XII, 47)
***
Ne laudet dignos, laudat Callistratus omnes.
Cui malus est nemo, quis bonus esse potest? (XII, 80)

VI, 79. 1. caveto (imperat.fiituri.) , , 2. scierit =sciverit.

VIII, 69. 1. tanti non est .

GAIUS SUETONIUS TRANQUILLUS

(. 75-150 .) ,
De vita Caesarum ( ),

. (Divus Iulius,
81-82).

De vita Caesarum
De Caesaris caede
Sed Caesari futura caedes evidentibus prodigiis denuntiata est. Paucos ante
menses, cum in colonia Capua deducti lege Iulia1 coloni ad exstruendas villas
vetustissima sepulcra disicerent idque eo studiosius facerent, quod aliquantum
vasculorum2 opens antiqui3 scrutantes reperiebant, tabula aenea in monumento,
in quo dicebatur Capys conditor Capuae sepultus, inventa est conscripta litteris
verbisque Graecis hac sententia: quandoque ossa Capyis detecta essent4, fore,
ut illo prognatus5 manu consanguineorum necaretur magnisque mox Italiae
cladibus vindicaretur6. Cuius rei, ne quis fabulosam aut commenticiam putet,
auctor est Cornelius Balbus, familiarissimus Caesaris. Proximis diebus equorum
greges, quos in traiciendo7 Rubiconi flumini consecrarat8 ac vagos et sine
custode dimiserat, comperit pertinacissime pabulo9 abstinere ubertimque Here.

192

Et immolantem10 haruspex Spurinna monuit, caveret11 periculum, quod non

ultra Martias Idus proferretur12. Pridie autem easdem Idus avem regaliolum
cum laureo ramulo Pompeianae curiae13 se inferentem volucres varii generis
ex proximo nemore persecutae ibidem discerpserunt. Ea vero nocte, cui inluxit]
dies caedis, et ipse sibi visus est per quietem interdum supra nubes volitare,
alias cum love dextram iungere15; et Calpurnia uxor imaginata est collabi
fastigium domus maritumque in gremio suo confodi, ac subito cubiculi fores
sponte patuerunt.
Ob haec simul et ob irtfirmam valetudinem diu cunctatus an se contineret
et quae apud senatum proposuerat agere differret16, tandem Decimo Bruto
adhortante, ne frequentes ac iam dudum opperientes destitueret17, quinta hora18
progressus est libellumque insidiarum indicem ab obvio quodam porrectum
libellis ceteris quos sinistra manu tenebat, quasi mox lecturus commiscuit.
Dein pluribus hostiis caesis19, cum litare non posset20, introiit curiam spreta
religione21 Spurinnamque irridens et ut falsum arguens, quod sine ulla sua
noxa Idus Martiae adessent; quamquam is venisse quidem eas diceret, sed non
praeterisse. Assidentem22 conspirati specie officii23 circumsteterunt, ilicoque
Cimber Tillius, qui primas partes susceperat24, quasi aliquid rogaturus propius
accessit renuentique et gestu in aliud tempus differenti25 ab utroque umero
togam adprehendit, deinde clamantem Ista quidem vis 26 est! alter e Cascis27
aversum vulnerat28 paulum infra iugulum. Caesar Cascae bracchium arreptum
graphio traiecit conatusque prosilire alio vulnere tardatus est; utque animadvertit
undique se strictis pugionibus peti, toga caput obvolvit, simul sinistra manu
sinum ad ima crura deduxit29, quo honestius caderet etiam inferiore corporis
parte velata. Atque ita tribus et viginti plagis confossus est uno modo ad primum
ictum gemitu sine voce edito, etsi tradiderunt quidam Marco Bruto irruenti
dixisse: KCCI <ro, TEKVOV30 exanimis diffugientibus cunctis aliquamdiu iacuit,
donee lecticae impositum, dependente bracchio, tres servuli domum rettulerunt.
Nee in tot vuberibus, ut Antistius medicus existimabat, letale ullum repertum
est, nisi quod secundo loco in pectore acceperat.
1. lex lulia -; 2. aliquantum vasculorum {gen. generis) ', 3. opens antiqui (gen.
qualitatis) ; 4. quandoque ossa detecta essent (
, )
...; 5. illo prognatus (abl. originis) , .. , ; 6. fore (= futurum
esse), ut necaretur ... et vindicaretur ut explicativum (
); 7. in traiciendo () ( );
8. consecrarat = consecraverat + dat. (Rubiconiflumini);9. pabulo abl separationis; 10. immolantem Caesarem; \ 1. caveret

Poggius

193

= ut caveret (ut obiectivum); 12. (periculum) quod non ultra Martias

Idus proferretur (),
; 13. Pompeianae curiae (dat. se inferre .: )
; 14. Cui (nocti) inluxit (dat. inlucesco)
: ; 15. sibi visus est per quietem ... cum love
dextra iungere ... ...: 16. an
se contineret (domi) ... et differret ...
...; 17. ne frequentes ... opperientes destitueret
... ; 18. quinta hora (abl. temporis) .:
11 ( 12 );
19. pluribus hostiis caesis abl. abs.; 20. cum litare non posset
; 21. spreta religione (abl. abs.) :
; 22. assidentem
Caesarem; 23. specie officii ; 24. primas
partes suscipere ; 25. renuenti et... differenti
Caesari; 26. vis .: ; 27. alter e Cascis ;
; 28. aversum (eum) vulnerat
; 29. sinum ad ima crura deduxit
; 30. , TEKVOV [ , ] , ! (
, , -,
, !).

POGGIUS
(1380-1459)
,
, ,
, .
.

.

Facetiae
I. Vir rusticus Pierus nomine, admodum incultus, cum usque ad meridiem
arasset 1 fessis bobus 2 et ipse labore fatigatus, rediturus in oppidum, aratrum
super asellum alligat, deinde asellum praemissis bobus ascendit. Qui cum nimio
onere gravatus sub pondere deficeret, sensit tandem Pierus asellum ire non
posse. Turn, descendens atque aratrum super umerum ponens, rursus asellum
ascendit, inquiens: Nunc recte ambulare potes, non enim tu, sed ego aratrum

194

Alter uxorem, quae in flumine perierat, quaerens, adversus aquam1 proficiscebatur. Turn quidam admiratus, cum deorsum secundum aquae cursum illam
quaeri admoneret: Nequaquam hoc modo reperietur, inquit. Ita enim, dum
vixit, difficilis ac morosa fuit, reliquorumque moribus contraria, ut nunquam
nisi contrario ef adverso flumine2 etiam post mortem ambulasset3. (I, LX)
III. Senex fuit, qui cum adolescentulo filio, praecedente sine onere asello, quern venditurus erat, ad mercatum proficiscebatur. Praetereuntibus viam1
quidam in agris operas facientes senem culparunt2, quod asellum nihil ferentem neque pater, neque Alius ascendisset, sed vacuum onere sineret, cum
alter senectute, alter aetate tenera vehiculo egeret. Turn senex adolescentem
asino imposuit, ipse pedibus iter faciens. Hoc alii conspicientes increparunt3
stultitiam senis, quod adolescente, qui validior esset, super asinum posito ipse
aetate confectus pedes asellum sequeretur. Immutato consilio atque adolescente
deposito ipse asinum ascendit. Paulum vero progressus, audivit alios se culpantes, quod parvulum filium, nulla ratione aetatis habita, tamquam servum
post se traheret, ipse asello, qui pater erat, insidens. His verbis permotus, filium
asello secum superimposuit. Hoc pacto iter sequens, interrogans inde ab aliis,
an suus esset asellus, cum annuisset, castigatus est verbis, quod eius tamquam
alieni nullam curam haberet, minime apti ad tantum onus, cum satis unus ad
ferendum esse debuisset. Hie homo perturbatus tot variis sententiis, cum neque
vacuo asello, neque ambobus, neque altero superimpositis absque calumnia progredi posset, tandem asellum pedibus iunctis ligavit, atque baculo suspensum
suo filiique collo superpositum ad mercatum deferre coepit. Omnibus propter
novitatem spectaculi ad risum effusis ac stultitiam amborum maxime vero patris
increpantibus indignatus ille, supra ripam fluminis consistens, ligatum asinum
in flumen deiecit atque ita amisso asino domum rediit. Ita bonus vir, dum
omnibus parere cupit, nemini satisfaciens, asellum perdidit. (1)
IV. Colloquebantur aliquando de pertinacia mulierum, quae ita quandoque
perstant animo indurato1, ut se mori malint quam cedere ex sententia2. Turn
unus: Mulier quaedam e nostris, inquit, admodum viro contraria, sem
per verbis eius obiurgando refragabatur perstans in eo, quod coeperat, ita, ut
superior esse vellet. Habita semel cum viro gravi altercatione maritum pediculosum vocavit. Ille, ut verbum id retractaret, uxorem verberibus contendebat,
pugnis caedens ac calcibus. Quo magis caedebatur, eo plus ilia pediculosum
appellabat. Vir tandem verberando lassus, ut uxoris pertinaciam superaret, per
funem in aquae puteum demisit, suffocaturum se dicens, nisi verbis eiusmodi
abstineret. Instantius perseverabat, etiam in aqua mentum usque constituta, ver
bum illud continuans. Turn vir, ne amplius loqui posset, in puteum demersit,
tentans3 si earn mortis periculo a verborum pertinacia posset avertere. At ilia,

195

Stabat mater

loquendi facultate adempta, etiam dum suffocaretur, quod loqui nequibat, digitis
exprimebat; nam manibus super caput erectis atque ungulis utriusque pollicis
coniunctis, saltern quod potuit gesru, viro pediculos obiciebat. Unguibus enim
eorum digitorum pediculi a feminis occidi consueverunt. (LIX)
I. 1. arasset = aravisset; 2. bobus abl. bos, bovis m (
. , ).
II. 1. adversus aquam ; 2. contrario et adversoflumine
; 3. ambulasset = ambulavisset .: .
III. 1. praeterire viam ; praetereuntibus (eis) abl. abs.\ 2.
culparunt = culpaverunt; 3. increparunt = increpaverunt.
IV. 1. animo indurato (abl. modi) ; 2. cedere ex sententia
; 3. tentans part, praes. act. tento (tempto) 1
.
STABAT MATER
Stabat mater ,
, .
IX ., XVI . V ,
, (
) . XVI .
Stabat mater, .

1727 .
Stabat mater XIII .
.
: Sequentia de septem doloribus Mariae Virgi
nia. , (Giacopone da Todi, . 1306), XVI-XIX .
.
Stabat mater , . ,
Stabat mater
, , , ,
. Stabat mater
.. .

196

Stabat mater dolorosa

Iuxta crucem lacrimosa,
Dum pendebat filius,
Cuius animam gementem
Contristantem et dolentem
Pertransivit gladius.

4.

Pro peccatis sui gentis

Vidit Iesum in tormentis
Et flagellis subditum;
Vidit suum dulcem natum
Morientem, desolatum,
Dum emisit spiritum.

quam tristis et afflicta

Fuit ilia benedicta
Mater unigeniti!
Que merebat et dolebat
Et tremebat, dum videbat
Nati poenas incliti.

5.

Eia mater, fons amoris,

Me sentire vim doloris
Fac, ut tecum lugeam.
Fac, ut ardeat cor meum
In amando. Christum Deum,
Ut sifei complaceam.

Quis est homo qui non fleret,

Matrem Christi si videret
In tanto supplicio?
Quis non posset contristari
Piam matrem contemplari
Dolentem cum filio?

6.

Sancta mater, istud agas,

Crucifixi fige plagas
Cordi meo valide;
Tui nati vulnerati,
Tarn dignati pro me pati,
Poenas mecum divide.

DIES IRAE
(. 1256) ,
( ),
Dies irae,
( , Missa
defunctorum). Requies , . Requiem (. sing.)
: Requiem aeternam dona eis, Domine.

XVIII . ,
. . XIX-XX . -
: Dies irae
, , -, ,
, , , .
1. Dies irae, dies ilia
3. Mors stupebit et natura,
Solvet saeclum in favilla,
Cum resurgit creatura
Teste David cum Sibilla.
Iudicanti responsura..
2. Quantus tremor est futurus,
Quando iudex est venturus,
Cuncta stricte discussurus!

4. Liber scriptus proferetur,

In quo totum continetur
Tantus labor non sit cassus.

5. Tuba, minim spargens sonum

Per sepulchra regionum,
Coget omnes ante thronum.
6. Iudex ergo cum sedebit,
Quicquid latet, apparebit;
Nil inultum remanebit.

13. Qui Mariam absolvisti,

Et latronem exaudisti,
Mihi quoque spem dedisti.
14. Preces meae non sunt dignae,
Sed tu bonus fac benigne
Ne perenni cremer igne.

7. Quid sum miser tunc dicturus, 15. Inter oves locum presta,
Quern patronum rogaturus,
Et ab haedis me sequestra,
Cum vix iustus sit securus?
Statuens in parte dextra.
8. Rex tremende maiestatis,
Qui salvandos salvas gratis,
Salva me, fons pietatis.

16. Confutatis maledictis,

Flammis acribus addictis,
Voca me cum benedictis.

9. Recordare, Iesu pie,

Quod sum causa tuae viae;
Ne me perdas ilia die.

17. Oro supplex et acclinis,

Cor contritum quasi cinis,
Gere curam mei finis.

10. Quaerens me sedisti lassus,

Redemisti crucem passus;
Tantus labor non sit cassus.

18. Lacrimosa dies ilia,

Qua resurget ex favilla
ludicandus homo reus;

11. Iuste iudex ultionis,

Donum fac remissionis
Ante diem rationis.

19. Huic ergo parce, Deus.

Pie lesu Domine,
Amen.

12. Ingemisco tamquam reus,

Culpa rubet vultus meus;
Supplicanti parce, Deus.
GAUDEAMUS
1. Gaudeamus, igitur,
3. Vita nostra brevis est,
Iuvenes dum sumus. bis
Brevi finietur, bis
Post iucundam iuventutem,
Venit mors velociter,
Post molestam senecrutem
Rapit nos atrociter,
Nos habebit humus.
Nemini parcetur.
2. Ubi sunt, qui ante nos
In mundo mere1 bis
Vadite ad superos2
Transite ad inferos2
Quos si vis videre.

4. Vivat Academia,
Vivant professores! bis
Vivat membum quodlibet,
Vivant membra quaelibet,
Semper sint in flore!

198

5. Vivat et respublica
7. Pereat tristitia,
Et qui illam regunt! bis
Pereant dolores! bis
Vivat nostra civitas,
Pereat diabolus,
Maecenatum3 caritas,
Quivis antiburschius,
Qui nos hie protegunt!
Atque irrisores!
6. Vivant omnes virgines,
Graciles, formosae! bis
Vivant et mulieres,
Tenerae, amabiles,
Bonae, laboriosae!
1. fuere = fuerunt; 2. superi (dei) ; inferi (dei) ;
3. Maecenates (. ).

Gaudeamus ,
,
. Gaudeamus igitur ,
;
, , .
, ,
XIII-XIV . (Ockenheim), XV .,
, , ,
XVI . . .
, 1781 .
..
, ,
, ,
,
.
( ) .
,
, XVIII .
( 1776 .),
.
,
( 1722 .).
1717 1718.
.. ,
Gaudeamus,

199

Gaudeamus

. (Briider, lasst uns ltistig sein! -, !)

, XVIII . Gaudeamus .
Gaudeamus, (
,
), ,
Briider, lasst uns... .. .
, XVI . ,
: Gaudeamus...,
(1494 .) (1568 .).
, ,
, Gaudeamus...,
,
.
XIII .
, XIII .,
( ), ,
Gaudeamus...,
, , - De
contemptu mundi ( ).
Vita brevis brevitas in brevi

finietur,

,
,
Mors venit velociter et neminem verctur...
...
Ubi sunt, qui ante nos in hoc mundo fuere? ,
?
Venies ad tumulos, si eos vis videre.
,
.
. 2- 3- Gaudeamus....
1750 . ,
: Abeas ad tumulos... ( )
[tumulos .: ]. ,
2- 3- Gaudeamus...,
XIII .
, (
), (abba)
. 1, 2, 3 5- i ,
, ,
-

200

, .

,
.

, ,

, .
,
. , (
, .
), , (Vivat Academia, Vivant professores...
, ...)
XVI ., Academia ,
professores
.
XVIII . ( ) : Vivant Nutritores... (Nutritores , )
!, ..
, 1558 .,
, (
).
6- : Vivat et respublica...
, , ,

.
, Gaudeamus...
,
. , , 5- 7- .
5- : Vivant omnes virgines... ( )
: faciles accessu [] : graciles, formosae
[, ].
,
1776 . :
Pereat trifolium,
Pereant philistri,
Lictor atque famuli nobis odiosi.

,
,
, .

Philistri Philister (,
, ):

Gaudeamus

201

,
.
. lictor famuli
() ,
(1776 .) .
(lictor . Pedel)
(Harscher . famuli .), ..
,
.
trifolium (), : ,
. ,
,
, : antiburshius ( ) irrisores
().
, , Gaudeamus
() ,
, , ,
. , , , , ,
2- 3- .

XIX ., .
, , ,
.. ,
- . ,
.. , .. .
:
,
, ...,
, , Gaudeamus,
XIX XX .,
.

(1908 .) .

.

 , ,
;

, ,
*
.
Ab altero exspectes, alteri quod feceris ,

Ab haedis segregare oves ( .
. 25.32)
Ab hinc
Ab hoc et ab hac ,
Abi in pace ! (
)
Ab imo pectore
Ab incunabulis {: . .
)
Ab ovo , .. : Ab ovo usque ad mala
, .. (
)
Ab uno disce omnes
Absit omen !
Absurdum (Reductio ad absurdum (
) , ,
)
Acta est fabula
Actum ne agas He
Ad kalendas graecas (..
, , (
)
Ad captandam benevolentiam ( )
( , )

 , , ...

203

Ad fontes (
)
Ad (in) finitum
Ad hoc . ( )
Ad libitum ,
Ad litteram
Ad maiorem Dei gloriam
Ad maximum
Ad meliora tempora
Ad memorandum
Ad minimum
Ad patres
Ad referendum ( )
Ad usum , ; Ad usum Delphini
( ) (..
, )
Ad verbum
Aequo animo ,
Aeterna urbs ()
Age, quod agis ,
Alea iacta est (
)
Alias ;
*Aliena nobis, nostra plus aliis placent ,
( )
Aliena vitia in oculis hahemus, a tergo nostra sunt
, ()
A limine ,
Alma mater () (
)
Alter ego ( )
*Amanti(um) ir(ae) amoris integratio (e)st
()
A mat victoria curam ()
Amici fures temporis ()

204

, , . . .

*Amicus certus in r(e) incerta cernitur

(.. ) ()
Amicus Plato sed magis arnica Veritas ,

Amicitia nisi inter bonos esse non potest

()
Amor omnibus idem ()
*Amor sceleratus habendi ()
Animus in consulendo liber ()
Anno Domini (A.D. ) (..
)
Ante Christum Natum (A.Chr.N. )

A priori ( );
A posteriori ( )
Aqua vitae (. )
Aquila non captat muscas
Argumentum ex silentio ( ,
, )
Ars longa, vita brevis , (. Vita brevis...)
Ars est celare artem
Artes liberales (
(),
; . Trivium Quadrivium)
Audacter columniare, semper aliquid haeret ,
- ()
Audiatur et altera pars
!
Aura popularis (.
)
Aurea mediocritas
Aures habent et non audient ()
Aurora Musis arnica
*Auri sacra fames ()
Aut bibat aut abeat ,

 , , ...

205

Aut Caesar, aut nihil , (.. ,

; )
Aut cum scuto, aut in scuto Co
Aut non tentaris, aut perfice (
)
Ave, Caesar, morituri te salutant , ,
! ( ,
)
Beatus vir, qui non abiit in consilium impiorum ,
( 1.1)
Benedictio Domini sit vobiscum
( )
*Bis vincit, qui se vincit in victoria ,
( )
Bellum omnium contra omnes (. )
Bis ad eundem lapidem offendere

Bis dat, qui cito dat ,
Bis repetita placent (..
; )
Bona fides ; bona fide
Boni pastoris est tollere pecus, non deglubere
, ()
Bono sensu
Caesarem decet stantem mori
Calvitium non est vitium, sed prudentiae indicium ,

Canis timidus vehementius latrat, quam mordet
,
Cantus cycneus
Carpe diem ! ()
Casus belli
Causa sui , ( )
Caveant consules
Cave can em ! ( ,
)

206

, , ...

Cedant arma togae ! (

( ) ) ()
Censura morum
Ceterum censeo Carthaginem delendam esse ,
, (
, ,
,
, .
)
Cibus, onus et virga asino , ()
Circulus vitiosus
Citius, altius, fortius! , , ! (
)
Civitas in civitate
Clavum clavo (. )
Cogito, ergo sum , ()
*Comes facundus in via pro vehiculo est
( )
Condicio sine qua non
Confiteor
Conscientia mille testes
Consensus omnium
Consuetudo est altera natura
Consummatum est ! ( . 19.30)
Cornu copiae (
, ,
)
Corruptio optimi pessima

Corvo quoque rarior alba ,

Crassa ignorantia
Crede experto
Credo ( , -)
Credo, quia absurdum , ()
*Crescit amor nummi, quant (um) ipsa pecunia crescit
, ()
Cucullus non facit monachum

 , , ...

207

Cuiusvis hominis est errare, nullius, nisi insipientis in errore perseverare , ()

Cum eximia laude ( )
Cum grano satis . , ..
Cum tacent, clamant , , (
) ()
Curriculum vitae . (, )
Currit quattuor pedibus (..
)
Damnant, quod non intelligunt , ()
De asini umbra disceptare
Decipimur specie recti
Decorum ,
Dei gratia
De gustibus non est disputandum
* Deliberandum (e)st saepe, statuendum (e)st semel
, ( )
De mortuis aut bene, aut nihil ,
Deo volente
Deo iuvante
Deus ex machina ( ,

)
De principiis non est diputandum
De profundis clamavi ad , Domine ,
( )
Desiderata (pi); Desideratum (sing.) ,
Dictis facta respondeant! !
Dictum, factum
Dies diem docet . ( )
Dies fastus ( Dies nefastus
, )
Digitus Dei ( . 8.19)
Divide et impera -

208

, , ...

Dixi et animam levavi

Docendo discimus ,
Domi sedet, lanam fecit (ducit) , (,
)
* Donee eris felix, multos numerabis amicos ,
()
*Ducunt volentem fata, nolentem trahunt ()
, ()
*Diilc(e) et decorum (e)st pro patria mori
()
Dum spiro, spero ,
Duobus certantibus tertius gaudet ,
Duo cum faciunt idem, non est idem ,
()
Dura (dira) necessitas
Dura lex, sed lex ,
homo ( . 11.5)
Edite, bibite, post mortem nulla voluptas , ,
( )
Editio maior (. )
Editio princeps
Eiusdem farinae (. . .
)
ipso
Epistula non erubescit ()
pluribus unum (, .
)
Ergo
Errare humanum est
Errata , (. )
Est modus in rebus, sunt certi denique fines , ,
, ()
Et cetera ;
Et fumus patriae est dulcis {.
; 1792-94)

 , , ...

209

*Etiam innocentes cogit mentiri dolor

( . )
Etiam si omnes, ego non , ( . .
26. 33. , , ,
)
Et tu quoque, Brute , ( )
Eventus stultorum magister est (
)
Ex abrupto ,
Ex animo ;
Ex cathedra . (
, ), .. ,

Exempla docent ; Exemplis discimus

Ex ipso fonte
Ex libris ( ,

)
Ex malis eligere minima ()
Ex more ( )
Ex officio
Exordium ,
Ex oriente lux (
; . . 2.1)
Explicite , ( Implicite
, ; : ,
)
Expressis vervis ,
Ex professo ,
Ex promptu , (: )
Ex tempore ,
Extra , ; ,
Ex ungue leonem ()
Faber est quisque suae fortunae -
{ )

210

, , ...

Fabula docet
Facies Hippocratica (. . ,
)
Faciles omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus ,
, ()
Fac simile! ! (. ; )
Factotum (. !) ,

Fas atque nefas ()

Favete Unguis (.
)
*Feci, quod potui, faciant meliora potentes , ,
,
* Felix, qui potuit rerum cognoscere causas ,
()
Ferro ignique ( )
Festina lente
Fiat lux ! ( . 1.3)
Fiat voluntas tua! ( . . 6.10)
Finis coronat opus
Flamma fumo est proxima ,
Fluctuat mergitur , ( )
Fortes fortuna adiuvat
Genius loci (-)
Gens una sumus (
)
Gloria in excelsis Deo! ! ( . 2.14.
, )
Gratis ,
Gradus ad Parnassum (
)
*Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo
,
*Habent sua fata libelli ( )
Hannibal ante portas! !

 , , ...

211

*Heredis fletus sub persona risus est -

( )
Hie et nunc
Hie Rhodos, hie salta , (
: , )
*Hinc illae lacrimae (.
: !)
Historia magistra vitae ()
Hodie Caesar, eras nihil ,
Hodie mihi, eras tibi ,
Hominem quaero ()
Homines amplius oculis, quam auribus credunt
, ()
Homines bonae voluntatis ( . 2.14)
Homo faber -
Homo homini lupus est ()
Homo liber
Homo naturae minister et interpres
()
Homo novus . ( ,
. . Parvenu (, )
. )
Homo proponit, sed Deus disponit ,

Homo quadratus . (..

, ;
( )
, .
)
Homo sapiens
*H6mo sum, humani ninil a m(e) alienum puto - ,
()
Homunculus , ( ,
) ()
Honesta mors turpi vita potior
()
*Honestus rumor alterum (e)st patrimonium

( )

212

, , ...

Honoris causa ,
Honores mutant mores
Horribile dictu ; Horribile auditu
; Horribile visu
Hostis generis humani (.
, , )
Ibi bene, ubi patria ,
Ibidemc, ( Ibid, lb.) (
)
Ibi victoria, ubi concordia ,
Ignorantia non est argumentum (
)
Ignoti nullo cupido ()
Id est
Id facere laus est, quod decet, non quod licet ,
, , ()
Imperare sibi maximum imperium est
()
Imperatorem stantem mori oportet
()
*Incidis in Scyllam cupiens vitare Charybdim
, ()
In corpore
Index librorum prohibitorum (
)
In hoc signo vinces (
,
)
In hostem omnia licita (
, -)
Iniuriam qui facturus est, iam facit
, ()
In maxima potentia minima licentia () ,

In medias res , ,
In memoriam (-)

 , , ...

213

In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus - caritas , - , -

( )
Innocens credit omni verbo (
. . 14.15)
In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti

In pace leones, in pugna cervi ,

In pleno ; In corpore
In saeculo saeculorum
In statu nascendi
Inter arma silent Musae
Inter pares amicitia
In toto
*Invenit et perfecit (
)
In vino Veritas {. ,
. ,
)
Invita Minerva , {..
, )
Ipsa scientia potentia est {)
Ipse dixit ! { -. ; .
)
Ira initium insaniae
Is fecit, cui prodest ,
lucunda memoria est praeteritorum malorum
{)
lurare in verba magistri {..
)
Labor est etiam ipse voluptas ()
Labor omnia vincit ()
Lapis offensionis (. an.
9.33)

214

, , ...

Lapsus linguae ; Lapsus calami (. )

Lapsus memoriae
Latifundia perdidere Italiam
Lege arris
Licentia poetica
Lingua est hostis hominum amicusque diaboli et feminarum
(.. . )
Litterae humaniores
Locus communis
Loco citato (L.c.) Loco laudato (L.l.)
Lumen mundi ( . . 5.14)
Lupus in fabula ( )
Lux in tenebris ( . 1.5)
Lux veritatis
Macte virtute tua esto! !
Maior e longinguo reverentia (
)
Maiori cede ( )
Malum consilium consultori pessimum est
, ( )
Malum nullum est sine aliquo bono
Mania grandiosa (. .)
Manibus puris
Manu intrepida ; Manu militari
Manus manum lavat
Margaritas ante porcos (mittere) () (.
) (. 7.6)
culpa ( )
Medice, cura te ipsum! , ! ( . 4.23)
Medicus curat, natura sanat ,
Melior tutiorque est certa pax, quam sperata victoria
, ( )
Memento mori
Mendax in uno, mendax in omnibus ,

 , , ...

215

*Mihi res, non me rebus subhingere conor -

, ()
Miles gloriosus
Minuit praesentia famam ()
Miscere utile dulci
Modus vivendi ( )
*Multos timere debet, quem multi timent ,
( )
Mundus ( Vulgus) vult decipi, ergo decipiatur ()
(-), () ( IV)
Musa gloriam coronat, gloriaque Musam ,
(. . )
Mutatis mutandis
*Mutato nomine de te / Fabula narratur ,
()
Nascentes morimur ,
Natura non facit saltus ( )
Natura non nisi parendo vincitur ,
()
Natura abhorret vacuum
Naturalia non sunt turpia ,
Natura sanat, medicus curat morbos ,
()
Nee plus ultra
Nee sibi, alteri ,
Neminem laede !
Nemo solus satis sapit
()
Neminem cito laudaveris, neminem cito accusaveris
, ()
Nemo omnia potest scire
Ne quid falsi audeat, ne quid veri non audeat historia -
, ()
Ne quid nimis! ! ()
Ne sutor supra crepidam , [] ! (
. )

216

, , ...

Nigra in Candida vertere ()

Nil admirari ()
Nil novi sub sole ( . 1.10)
*Nitimur in vetitum semper, cupimusque negata
()
Nomen est omen ()
Nomen illis legio ( . . 5.9)
Nomina odiosa sunt ()
Non indignari, non admirari, sed intellegere He ,
, ()
Non multa, sed multum He , (..
, )
Non olet ( ) (
, )
Non omne, quod licet, honestum est He , ,

Non omnia possumus omnes He ()

Non progredi est regredi He .
Non scholae, sed vitae discimus ,
Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire He
-,
Non ut edam vivo, sed ut vivam, edo , ,
, ()
Nosce te ipsum (
, , ,
; ,
.)
Nota bene (N. .) ,
Nulla dies sine linea () (
)
* Nulla salus bello ()
Nullus est liber tam malus, ut non aliqua parte prosit
, -
Nunquam retrorsum
Nusquam est, qui ubique est , ()

 , , ...

217

Oderint, dum metuant , (

; , , )
*Odi profanum viilgus et arceo -
()
fallacem hominum spem , (
)
imitatores, servum pecus , , ()
Oleum addere camino {)
* Omnia mutantur, nihil interit , ()
Omne initium difficile est
Omnia mea mecum porto (
)
Omnia orta cadunt , , ()
Omnia praeclara rara
*6mnia vincit amor ()
Omnis ars imitatio est naturae
()
Omnis comparatio claudicat
Opus citatum (. ..)
*6randum (e)st, ut sit mens san(a) in corpore sano
, ()
* 6 rus! Quand(o) ego t(e) aspiciam! ! !
(. . 2- . :
rus! !)
sancta simplicitas! , ! ( )
tempora, mores! , , , ! ()
Otium post negotium
Pacta sunt servanda
Panem et circenses (. .

)
Pares cum paribus maxime congregantur

Par pari respondere ()

218

, , ...

*Parturiunt montes, nascetur ridiculus mus ,

()
*Parva leves capiunt animos (
)
Passim , ( )
Pater patriae (
, ; , ,
, .
)
Paucis verbis ,
Paupertas omnes artes perdocet
Pax hominibus bonae voluntatis ( .
2.14)
Pax huic domui ( . 10.5)
Pax Romana (,
)
Pax vobiscum ( . 24.36)
Pecunia olet ( )
Per aspera ad astra
Per crucem ad lucem
Pereant, qui ante nos nostra dixerunt ,
( ) ( )
Per fas nefas
Periculum in mora
Perpetuum mobile
Per risum multum poteris cognoscere stultum

Persona grata (non grata) (
)
Philosophia ancilla theologiae
Pia desideria ( )
Pia fraus , ()
Plaudite, amid (cives), finita est comoedia , (
), (, )
Plenus venter non studet libenter
Pluralis maiestatis ( )
(, , ... ..)

 , , ...

219

Pluralis modestiae ( )
(,
, )
Poetae nascuntur, oratores fiunt ,

Pollice verso . (
)
Post factum (scriptum) ( )
Potius sero, quam nunquam ,
Primum ( )
Primus inter pares
Privatim ; Publice
Pro domo mea (. )
Pro et contra
Pulchre, bene, recte , , ()
*Pulchrum (e)st digito monstrar(i) et dicier: hie est ,
: ! (.. ,
) ()
Quadrivium , (
: , , , ,
Trivium , : , , ,
Septem artes liberalis )
Quae nocent docent , ,
Qualis res, talis grex , (. . ,
)
Quae sunt Caesaris Caesari et quae sunt Dei Deo ,
( . 20.25)
Quaerite et invenietis ( . 11.9;
. 7.7)
Qualis artifex pereo! ! (
. )
Quam quisque norit artem, in hac se exerceat
, ()
Quantum satis ( ;
)

220

, , ...

Quem Deus perdere vult, dementat prius ,

*Quidquid agis, prudenter agas et respice finera ,

*Quidquid id est timeo Danaos et dona ferentes ,
, ()
Qui habet aures audiendi, audiat , (
. 11. 15, 4. 23)
Quid times? Caesarem vehis Caesarisque fortunam ?
( ,
, )
Qui nescit dissimulare, nescit regnare ,
( XI)
Qui nimium probat, nihil probat ,

Qui non laborat, non manducet , (
2. 3.8)
Qui vult intellegi, non debet legi , ,

Qui pro quo . (.. )
Qui proficit in litteris, sed deficit in moribus, plus deficit, quam proficit
, , ,
( )
Qui sine peccato est vestrum, primus in illam lapidem mittat
, ( . 8.7)
Quisquis fortunae suae faber
Qui tacet, consentire videtur , , -,
Quod capita, tot mentes ,
Quod eret demonstrandum (. q. e. d.)
Quod licet lovi, non licet bovi ,

Quod scripsi, scripsi , ( ,

) { . 19.22)
Quod tibi fieri non vis, alteri non feceris He ,
( . 4.16; . .
7.12; 6.31)
Quos diligit, castigat ,

 , , ...

221

Quos ego! ! (. I, 135. ,

.
)
Quo vadis ( . 13.36)
Rara avis
Rara temporum felicitas, ubi quae velis sentire et quae sentias dicere
licet , , ,
, ()
Rector magnificus (
,
)
Reductio ad absurdum ( ) (
)
Rem tene, verba sequentur , (
)
Repetitio est mater studiorum
Requiem aeternam dona eis, Domine ,
( )
Requescat in pace (
)
Respublica est res populi ()
Re vera ,
*Ridentem dicere verum ()
*Ris(u) inepto res ineptior nulla
()
Risum teneatis, amici? , ?
()
Saeculi vitia, non hominis ,
*Saepe stylum vertas . , ..
(). ( ,
,
.
.)
Salve! ! !
Salus populi suprema lex ()

222

, , ...

Sancta sanctorum
Sancta simplicitas ( , )
Sapere aude! ! ()
Sapienti sat
Scientia potentia est ()
Scio me nihil scire , (
,
)
Secundum legem artis
Semper idem ()
() ()
* Semper a varus eget ()
Semper in motu
Senatus populusque Romanus (SPQR) (
)
Sensu stricto
*Sermo datur cunctis, animi sapientia paucis ,
( )
Sero venientibus ossa
Sic transit gloria mundi (
. : )
Si etiam omnes, ego non , (
, , .
. 14.29)
Signum temporis ( . . 16. 1-4)
Si gravis brevis, si longus levis , ,
, ( , )
Silentium videtur confessio (
)
Silent leges inter arma ()
Similia similibus curantur
Similis simile gaudet ()
*Si natura negat, facit indignatio versum
, ()
Sine ira et studio ()
Sine loco (S.l.) ()

 , , ...

223

Si tacuisses, philosophus mansisses ,

Sit venia verbo (. .

)
Si vis pacem, para bellum , ()
Si vivis Romae, Romano vivito more ,
(. . ...)
Status belli
Status in statu
Status quo (ante) (
)
Sub rosa . ; , (
. , ,
)
Sub specie ; Sub specie aeternitatis

Sui generis ;
Summum bonum
Super flumina Babylonis () (
136.1)
Sus Minervam [docet] . (
; )
Suum cuique
Tabula rasa ( )
Tacent, satis laudant , , ()
Taedium vitae
Talis hominibus oratio, qualis vita ,
()
Tantum possumus, quantum scimus ,

Tantum scimus, quantum memoria tenemus ,

Tempora mutantur et nos mutamur in illis

Temporis filia Veritas -

224

, , . . .

Terra incognita
Tertium non datur
Testimonium paupertatis (
)
Theatrum mundi
Toto caelo [] (.. )
Totus mundus agit histrionem
( )
*Trahit sua quemque voluptas
()
Transeat a me calix ista ! ( .
. 26.39; 22. 42; 14.35)
Trivium ( : ,
, ) . Quadrivium
*Tu ne cede malis ()
Ubi amici, ibi opes ,
Ubi nihil vales, ibi hihil velis , ,
Ultima ratio regum ( )
Ultima Thule . (
. (Thule ,
IV . ..; , .
, )
Ultimum refugium
*Una salus victis nullam sperare salutem
()
Urbi et orbi ( ,
)
*Unusquisque sua noverit ire via
()
Usus magister est optimus ()
*Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas ,
()
Ut sementem feceris, ita metes ,
Ut salutas, ita salutaberis ,

 , , ...

225

Vade in pace
Vade mecum . { )
Vade retro, Satanas , ! { . . 4.10)
Vae soli! ! { . 4.9-10)
Vae victis! { )
Vale et me ama {
)
Valete et plaudite {
)
Vanitas vanitatum et omnia vanitas {
. 1.2)
Varietas (variatio) delectat
*Vari(um) et mutabile semper femina
{)
Veni, vidi, vici , , {)
Verba movent, exempla trahunt ,
Verba volant, scripta manent ,
Veritas odium parit {)
Veto
Via dolorosa , {,
)
Vice versa ,
Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat
, - {
)
* Video meliora proboque, deteriora sequor ,
{)
Vim vi repellere licet
Vincere scis, Hannibal, victoria uti nescis , ,
, { )
Vincere aut mori
Viribus unitis
*Vis consil(i) expers mole ruit sua , ,
{)
Vita brevis, ars longa , (
; : Vita brevis,
ars vero longa, occasio autem praeceps, experientia fallax, iudicium dif-

226

, , ...

ficile , , ,
, )
Vivat! !
Vivere est cogitare (militare) () (
) ()
Vim vi repellere licet
Vitia otii negotiis discutienda sunt

Viva vox (viva voce) ( )
Vivit sub pectore vulnus ()
Vivos voco, mortuos plango, fulgura frango ,
, ( ;
)
Volens nolens -,
Voluntas populi suprema lex (. Salus
populi...)
Vox clamantis in deserto ( .
. 3.3.; 1.23; 7.5.; 3.4)
Vox populi vox Dei
, ,

Ab abusu ad usum non valet consequentia -

Ab instantia
Ab intestato
Absens carens
Absens heres non erit (
, , )
Absolvo
Abusus non tollit usum
Accepto damno
Accessio cedit principali
Actio directa (, ,
)', Actio in personam ; Actio in rem

 , , ...

227

Actio negatoria (
)', Actiones iuris
; Actio intenditur ; Actio quiescit
; Actionem denegare
; Actio noxalis ( ,
); Actio poenalis
; Actio Publiciana (
); Actis testantibus
, ,
Actio recta no erit, nisi recta fuerit voluntas ,
.
Actuarius
Actor
Actore non probante reus absolvitur ,
,
Actus me invito factus non est meus actus ,
,
Ad acta ( ,
)
Acta emendare
Ad arbitrium ( )
Ad impossibilia nemo obligatur (tenetur)
( ,
)
Ad informandum ,
Ad interim , ;
Ad libitum ,
Ad personam ,
Ad referendum
Ad rem
Ad turpia nemo obligatur
Ad valorem ( ,
)
Adoptio imitatur naturam
Aequitas naturalis praeferenda est rigori iuris

Ager publicus ( ;
)
8

228

, , ...

Alibi . ( .
)
Alter ego , ( .
; ,
)
Animus iniurandi
Animus possidendi
A posteriori ,
A potiore
Approbatur ,
A priori ,
Aquae et ignis interdictio (
)
Arbitrium liberum
Argumenta ponderantur, non numerantur
,
Argimentum ad hominem . , [] (
, ,
,
, .)
: Argumentum ad rem ,

Argumentum ad oculos
Artefactum . , (,

)
Articulus secretissimus () ().
Audiatur et altera pars
( )
Beneficium ( ,
)
Beneficium abstinendi
Bis dat, qui cito dat ,
Bona (pi) . (, ,
)

 , , ...

229

Bona fide , . Mala

fide
Bona fides contraria est fraudi et dolo
.
Capitis deminutio , (
) ; Capitis deminutio maxima
; Capitis deminutio minima ( media)

Casum sentit dominus (
)
Carmen famosum (
, .. ,
)
Casus belli
Casus delicti
Casus foederis (,
)
Casus imprpvisus
Causa cognita
Causae obligandi
()
Causa privata
Causa proxima, non remota spectatur
,
Causa publica
Cave! ! (
)
Caveat emptor
Ceteris paribus
Classicus testis
Cogitationis poenam nemo patitur
( )
Commodatum
Commodum ex iniuria sua nemo habere debet

Condemno ,

230

, , ...

Condicio sine qua non , (

)
Confessio facta in iudicio non potest retractari ,
, ( )
Confirmavi ,
Conscientia mille testes
Consensus omnium
Constare non potest ius, nisi sit aliquis iuris peritus

Consuetudo volentes ducit, lex nolentes trahit ,
()
Contra factum non datur argumentum

Contra ius et fas

Contra legem
Contra tabulas
Contractus consensuales
Contractus consensu contrahitur
Contractus est quasi actus contra actum (Contractus)
(actus), (contra)
(actum) ( )
Contractus est ultro citroque obligatio

Contractus litterales ()
Contractus reales
Contractus verbales ()
Conventio facit legem (..
, )
Corpore et animo ;
Corpus delicti ; ,

Corpus iuris
Corpus iuris civilis ()
Corruptio optimi pessima
Crescente malitii crescere debet et poena

 , , ..,

231

Crimen laesae maiestatis ,

{
, )
Crimen magnum
Cui bono? Cui prodest? ? ?
Cuius commodum, eius debet esse incommodum ,
, ()
Cuius commodum, eius periculum ,
Cuius est dare, eius est disponere , ,
{
)
Cuius est instituere, eius est abrogare , ,

Culpae poena par esto

Culpa in eligendo { ,
)
Culpa lata
Culpa levi$ ( )
Culpa levissima , ( )
Cum sunt partium iura obscura, reo favendum est potius, quam actori
, ,
Curia advisare vult {. . a. v. cur. ad. vult.)
( )
Damnum emergens et lucrum cessans

Damnum iniuria datum {

)
Damnum sine iniuria esse potest

Dare, facere, praestare , , {
)
Deceptus pro nolente est

Decipi quam fallere est tutius ,

232

, , ...

De facto , ; De iure ,

De lege ferenda ,
,
De lege lata
Delinquens per iram provocatus puniri debet mitius
, ,

De minimis non curat praetor (..

, )
Depositum
De visu
Dicto anno
Dicta die
Dies a quo , ( )
Dies ad quern , ( )
Dies veniens
Diligentissimus ( culpa
levissima)
Dolus malus ; Dolo malo Co
Dominium ex iure Quiritium (
)
Do, ut des , ( ,
;
); Do, ut facias , (
; ); Facio, ut des ,
(,
); Facio, ut facias , (
)
Dubitatur ()
Dum casta ( ,
)
Dura lex, sed lex ,
Edictum praetorium
Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat
, , ,

 , , ...

233

Eius est nolle, qui potest velle ,

( , )
Elegantia iuris
Emptio-venditio -
ipso
Error facti ; Error iuris ; Error
in forma ; Error in re
Ex aequo et bono ()
Exceptio doli (
)
Exceptio veritatis
Exceptis excipiendis ,
Ex delicto ()
Ex delicto teneri (.. )
Ex facto oritur ius (
)
Ex iusta causa
Ex lege
Ex malefic'io non oritur contractus

Ex more
Ex nihilo nihil fit
Expressa nocent, non expressa non nocent ,

Expressum facit cessare taciturn
(..
)
Extra ordinem ,

Ex turpi causa actio non oritur -

Facio, ut des , ( )',

Facio, ut facias , (
). . Do, ut des
Facta concludentia ,
Facta sunt potentiora verbis ()

234

, , ...

Factum infectum fieri nequit , (..

)
Factum notorium ; pi. Facta notoria

Falsus in uno falsus in omnibus {
, )
Fatetur facinus, qui judicium fugit ,

Fecit, cui profuit Is fecit, cui prodest ,

Fiat iustitia et pereat mundus ,
. Fiat iustitia, ruat caelum ,

Fictio iuris
Fides est servanda ei, qui prior fidem fugit He
,
Finis rei attendendus est {)

Fraus omnia corrumpit {

)
Fructus rei alienae ()
Furiosus absentis loco est
Furtum conceptum {
); Furtum manifestum ()
{ ); Furtum
manifestum {
); Furtum oblatum
; Furtum possessions
{ );
Furtum proprietatis {
); Furtum usus
{ -
)
Glebae adscriptus () {..
, ,
)

 , , ...

235

Habeas corpus (. hab. corp.) . ,

[] ! ( ;

)
Habeat sibi ( , ;
)
Habemus confitentem reum ,

Habita fides ipsam plerumque fidem obligat
( )
lex valet in omnes (
)
Hereditas iacens ( )
Hereditas personam defuncti sustinet .
(..
)
Heres ab intestato
Heres succedens in honore succedit in onere

Hoc volo; sic iubeo; sit pro ratione voluntas ; ;
( ,
)
Homo alieni iuris ; Homo sui iuris

Ignorantia non excusat ()
Ianuis clausis
Imperitia culpae adnumeratur ()
Impossibilium nulla est obligatio
( )
Imprimatur (
)
In bonis esse (
)
Incognito ,
Incola domicilium facit
In contumaciam [] {
)

236

, , ...

In dubiis reus est absolvendus

In dubio abstine
In dubio mitius
In dubio pro reo ()
In esse ()
In flagranti(e) delicto ,
In fraudem legis
In ipso actu
Iniquitas partis adversae iustum bellum ingerit

In iudicando criminosa celeritas

In iudicio ( )
In iure (
)
In iure cessio ( ),
,
Iniuria praesumitur ()
( ) ( )
Iniuria non excusat iniuriam ()

Iniuria realis ; Iniuria verbalis

In mercibus illicitis non sit commercium

In omnibus, maxime tamen in iure, aequitas spectanda est

,
In optima forma
In posse ()
In propria persona (
)
In solo proprio
In statu nascendi
Inter absentes
Interdictum recuperandae possessionis
( , )

 , , . . .

237

Interdictum retinendae possessionis

( )
Interest rei publicae ne maleficia remaneant inpunita
,
Inter nos ()
Inter praesentes
Interpretatio abrogans ( , )
Inter quattuor parietes () (.. )
In toto
Invito beneficium non datur
Invitus agere vel accusare non cogitur

Ipso facto ,
Ipso iure ,
Is fecit, cui prodest ,
Ita utere tuo, ut alienum non laedas ()
,
Iudex damnatur, cum nocens absolvitur ,
( )
Iudex est lex loquens
Iura novit curia ( )
Iura scripta vigilantibus sunt ()
lurisdictio
;
lurisdictio est etiam iudicis dandi licentia

luris effectus in executione consistit

luris praecepta sunt: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique
tribuere : , ,
(
; 1.3)
Ius ad rem ; Ius civile ()
; Ius cogens ( )',
Ius commune ; Ius commercii -
; Ius criminale ; Ius Divinum
; Ius generis humani (..

238

, , ...

); lus honorarium (
, )', lus gentium
; ; lus gladii (
)\ lus naturale ()
; lus nudum (
, ); lus possidendi ;
lus primae occupationis ; lus privatum
; lus publicum ; lus puniendi
; lus representations ; lus scripturn ( ); lus strictum ;
lus suffragii ; lus talionis (.
); lus utendi-fruendi
() ; lus utendi et abutendi
(.. ); lus vitae necis lus
vitae necisque (.. (Pa
ter familias) ,
)
lus dicere = iudicare ; Iudicium ; Iudex
lus est ars boni et aequi
lus ex iniuria non oritur ; Iustae
nuptiae
lustitia est obtemperatio scriptis legibus

lustitia regnorum fundamentum
lustitia in suo cuique tribuendo cernitur

Legem brevem esse oportet, quo facilius ab imperitis teneatur
, (
) ()
Leges barbarorum . (
)
Leges duodecim tabularum XII (
, 450 . ..)
Leges imperfectae
Leges minus quam perfectae He
Leges non verbis, sed rebus sunt impositae ,

 , , ...

239

Leges perfectae
Leges plus quam perfectae
Leges vigilantibus, dormientibus factae sunt
,
Legis virtus haec est: imperare, vetare, permittere, punire
, , ,
Leonina societas . (,
,
. )
Lex Aquilia ( )
Lex laesae maiestatis (
, ;
)
Lex non scripta ( )
Lex prospicit, non respicit ,
Lex reprobat moram
Lex specialis derogat generali

Lex succurrit minoribus

Lex talionis ( )
Lex uno ore omnes alloquitur
Libertas est potestas faciendi id, quod iure licet
,
Locatio-conductio
Locatio-conductio operarum
Locatio-conductio operis
Locatio-conductio rerum
Locus regit actum (
, )
Locus standi . ( )
Longi temporis praescriptio (
)
Mala fides , ; Mala fide
; Bona fide (.)
Mandatum
Manu militari ( )

240

, , . . .

Matrimonium cum manu (mariti) ,

Matrimonium sine manu (mariti)

(maxima) culpa ()
Melior est causa possidentis

Melior est iustitia praeveniens, quam puniens
,
Minimum minimorum ,
Mobilia personam sequuntur
Modus vivendi ; (
)
Mores maiorum ( )
Mors civilis ( )
Mortis causa
Mutatis mutandis ( ,
)
Mutuum
Necessitas frangit legem
Nemine contradicente
Neminem laedit, qui suo iure utitur ,

Neminem oportet esse sapientiorem legibus

Nemo cogitur rem suam vendere etiam iusto pretio

Nemo delictis exuitur
()
Nemo debet bis puniri pro uno delicto
(
, )
Nemo inauditus condemnari debet, si non sit contumax
() , ,

Nemo iudex in propria causa
Nemo iure suo uti cogitur ,

 , , . . .

241

Nemo praesens nisi intelligat ,

( , ,
)
Nemo praesumitur malus
(.. = )
Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur
, ,
,
Ne repetatur
Ne varietur
Nihil commune habet proprietas cum possessione

Nihil consensui tam contrarium est, quam vis atque metus
,
Non bis in idem He ( )
()
Non debet actori licere, quod reo non permittitur ,

Non decipitur, qui scit se decipi He , ,

Non dubitandum est ,

Non efficit affectus nisi sequatur effectus ,

Non liquet (, ,
, )
Novella ,

Non videntur, qui errant, consentire (
) ( )
Non videtur vim facere, qui iure suo utitur He
,
Noxa caput sequitur

Nullius in bonis
Nullum crimen sine poena, nulla poena sine lege Nullum crimen sine
poena legali , ,
( ,
, )

242

, , ...

Nullum crimen, nulla poena sine lege ,

,
Numerantur sententiae, non ponderantur ,

Obligatio est iuris vinculum

Obligationes civiles, honorariae, naturales ,
,
Obligatio impossibilium ,

Obligatio sub fide nobili (

, )
Onus probandi () (

; )
Optima est legum interpres consuetudo

Optimus testis confitens reus

( )
Paci sunt maxime contraria vis et iniuria

Pacta nuda . ( )
; Pacta adiecta ; Pacta legitima
; Pacta vestita . (
)
Pacta sunt servanda
Par in parem non habet iurisdictionem
( .
)
Pater familias . , ,
Patria potestas . (
: , , ; . Ius vitae necisque)
Paribus sententiis reus absolvitur

Pax quaerenda est

Peculium castrense (
, )

 , , ...

243

Per abusum
Per formulas ( )
Periculum est in mora -
Per interim ( - )
Per iegis actiones (
)
Persona alieni iuris ,
; . . Persona alieno iuri subiecta
, ( )
Persona non grata ,
Persona sui iuris ( -
)
Pleno iure , ()
Plenum dominium
Poena gravis
Possessio iusta
Post actum , Post factum
Post scriptum (. P. S.) ()
Praesumptio iuris ,
Prima facie ( )
Prior petens (, ,
)
Prior tempore potior iure (
)
Privilegium odiosum ,
Probatio concludens debet esse
Probatio liquidissima
Pro forma () , ,
Pro publico bono
Quaeritur ,
Qui facit per alium, facit per se , ,
(
. )
Qui parcit nocentibus, innocentes punit , ,

Qui seminat mala, metet mala - ,

244

, , . . .

Qui tacet, consentire videtur , , -,

Quis? quid? ubi? quibus auxiliis? cur? quomodo? quando? ? ?
? ? ? ? ? (
,
)
Quod alias non fuit licitum, necessitas licitum facit
,
Quod est necessarium, est licitum ,
Quod legitur, creditur , , (
: , ,
)
Quod licet feminis, aeque licet viris
, (
,
)
Quorum (praesentia sufficit) (. []
[])
Ratio scripta
Rebus sic stantibus (..
)
Rectus in curia
Reformatio in peius (
,
)
Regina probationum (
.
Optimus testis confitens reus
)
Rei vindicatio ()
Reo absente
Reparatio . ( )
Res extra commercium
Res fungibilis (
; , .)
Res in commercio
Res inter alios acta neque nocere, neque prodesse potest ,
, ,

 , , . . .

245

Res iudicata ,
Res judicata pro veritate habetur

Res nullius cedit primo occupanti
,
Respondere, cavere, agere , ,
( )
Res sacrosanctae extra commercium hominum

Restitutio in integrum
( ,
)
Reus excipiendo fit actor , ( ),

Revocatur ,
Salus populi suprema lex . Salus populi
suprema lex, esto
Salva rerum substantia (. Usus-fructus)
Salvo iure
Satisfactio . ( )
Scire leges est verba earum tenere, sed vim ac potestatem
, , ,

Semper in dubiis benigniora praeferenda sunt
()

Semper moram fur facere videtur

Servi pro nullis habentur

Servi res sunt
Si actum sit publico iudicio, denegandum est privatum

Si a iure discedas, vagus eris ,

Si iudicas, cognosce , ()

246

, , ...

Sicuti lucrum ita damnum commune esse oportet ,

( )
Sine vi et dolo
Societas
Solvendum in futuro
Spes recuperandi ()
Status quo
Sub alia forma
Sub condicione
Sub crimine falsi
Sub iudice ;
Summum ius summa iniuria ()
( , , .)
Superficies solo cedit
Supervacuum esset leges condere, nisi esset qui leges tueretur
,
Suprema lex civitatis
Tacita locatio . (
)
Tacito consensu (
)
Tempus ad deliberandum
Terra transit cum onere (
)
Tertium non datur
Testes estote
Testes muti . (.. )
Testimonium paupertatis (
)
Testis oculatus unus plus valet, quam auriti decern
,
Testis unus testis nullus (
,
)

 , , ...

247

Timor est emendator asperrimus

( )
Traditio brevi manu () , ,
( ,
, )
Traditio longa manu () (
)
Transeat ad exemplum
Tres faciunt collegium () (
,
, )
Tuas res tibi habeto ( ) (
)
mihi, ego tibi ,
Turpes conditiones remittendae sunt

Ubi aequitas evidens poscit, subveniendum est ,

,
Ubi meam rem invenio, ibi earn vindico ,

Ubi quis delinquit, ibi punietur (
) ,
Ultimus terminus (
)
Ultra posse nemo obligatur

Ultra vires . , (
)
Usus-fructus

Usus-fructus est ius alienis rebus utendi-fruendi salva rerum substan

tia

Uti possidetis (
)
Utere et abutere ! (
)

248

, , ...

Ut infra ( ;
Ut supra )
Vendens eandem rem duobus falsarius est

Veto (, )
Vis legibus est inimica
Vis maior (force majeure (.); . -,
- )
Volenti non fit iniuria [ -.
] . (,
,
)
Votum separatum

, ,
(
, , ..).
: , ,
, .
,
( ,
, .).

.
, ,
,
.


,
.
.

.

1.
(rho).
, s
, .
IV . . .
:
) III . -s
-, .
( (*)
, . >

250

, < .)
nom. sing, mos gen. sing, moris < *moses
. sing, genus gen. sing, generis < *geneses
) inf. praes. act. -se (
esse). IIV . -re
s :
orna-re<*orna-se
audi-re<*audi-se
.
s :
1. ss,
ss > s: caussa > causa ,
cassus > casus , .
2. , s,
: desilio < *de + salio ,
faenisex < faenum () + seco () .
3. ,
. basis (.) , philosophia (.)
.

2.
reduco, xi, ctum, 3 ,
.
1. i,
, :
) conficio < *con. + facio;
) . sing, nomen gen. sing, nominis < *nomenes nom. sing, miles gen.
sing, militis < *miletes.
2. I ,
, :
) reddere < *red + dare;
facere < *facise;
) . sing, cinis gen. sing, cineris < *cinises.
3.
:
) facio factum, capio captum,
conficio concipio
confectum conceptum;

251

) princeps < *prim-caps (primus + capio).

4. :
) nom. sing, lupus < lupos,
ace. sing, lupum < lupom,
nom. sing, tempiis < tempos;
) 3 . . . praes, ind act. legunt < legont.
5. ,
:
) praes. caedo, perf. cecidi < *ce-caedi;
) claudo, includo < *in-claudo.

3.
. \ .
,
.

.
,
,
,
,
. , urbs, urbisfeopod (urbs < *urbis),
orbis, is m .
1.
, , , - II .,
III . , III .
.:
) puer < *puers < *pueros, 6 -ros;
ager < *agr < *agrs < *agros,
,
, .. > ;
) III . acer, acris, acre:
< *acrs < *acris.
III . ,
,
, acris,
;

252

) pars < *partis, i

(. III
.).
2. I ,
-, -i III ., :
( . ) ):
animal < *animali; exemplar < *exemplari.
3.
. ,
:
amaverunt amarunt < amaverunt,
amavissem amassem < amavissem.

4.
,
( ,
).
, .. .
, .
,
, :
irruo < *in + mo .
,
: lectus < *leg-tus (.
lego), g
t
,
:
) d t s : possum
< *potsum (potis + sum).
ss,
, : d(t) + s > ss > s:
miles < *miless < *milets (. gen. sing, militis),
praes. divido, per/, divisi < *divissi < *dividsi;
) d , g, p, f, t, , 1
: accelero < *ad + celero, aggredior < *ad
+ gradior, appeto < *ad + peto, affeio < *ad + fero, attraho < *ad + traho
.;

253

) g b t s
( ):
nom. sing, rex < *reg-s (. gen. sing, reg-is)
perf. scripsi < *scrib-s-i (. scribo).
, ,
, . :
loquor colloquor < *con + loquor
capio accipio < *ad + capio
mitto committo < *con + mitto
pono compono < *con + pono.
,
: inf. velle < *vel-se, ferre < *fer-se.

.

()
, (
, , )

, : , , .
,
.

: masculTnum, femininum
neutrum.
, : incola, ae m
, -/ I .
; dux, ducis m ,
HI . - ( -)
; socriis, us f , ,
-us IV . ..
, ,
.
(generis communis): civis, is m, f ; testis, is m, f
.

254

:
III . III .
III .
: bonus /w, bona/ bonum n ; pulcher pulchra/ pulchrum
n .
III .
celer /, ceteris / celere n
, ,

( ) (): fortis m,f forte
.
III .

: inops ,/, n (gen. inopis) .
: ornans , /,
n (gen. ornantis) .

singularis/pluralis
( / ).
(dualis)
, duo, duae, duo , ambo,
ambae, ambo .
,
. ,
, singularia tantum: aes alienum ,
. , ,
pluralia tantum: arma, armorum n ; castra, castrorum n ;
moenia, ium n ; divitiae, divitiarum/.
, ,
pluralia tantum,
:
sing, liber, era, erum
pi. liberi, liberorum m (.. )
sing, copia, ae/,
pi. copiae, arum / (.: )

255

( ),
.

, :
) ( ) /: nom. sing, genus <
*gends gen. sing, generis < *geneses;
) ( ): . sing.
pes, gen. sing, pedis; nom. sing, pater , gen.
sing, patris .

( )
( ) .
.


. ., : . sing, miles, militis, militi .., . sing.
nomen, nominis, nomini ..
, ,
,
.
,
ablatlvus
: ablatlvus , locatlvus instrumentalis .
, : domi , ruri , Romae < Romai
, Corinthi , -i.

.
: II .
-us: lupus; .
, , -: miles, plebs, rex, turns; IV .
-us: fructus; V .: res.
: I .: terra;
. - -ir: puer, vir; , ,
III . -I III .
II . -m: exemplum.

256

:
-I: I . terrae < terra-i, II . lup-i, V . re-i;
-Is(-s): III . milit-is, IV . fructu-s.
. gen. sing. I . -as
-i, II . -6/. -as
pater (mater) familias () .
-: I . terrae < terra-i, III .
milit-i, IV . fructu-i, V . re-i.
Dat. sing, II ., III .
IV . -i
: II . , III . marl, IV . ( )
.
.
- ,
: I . terra-m, II . lupum < lupo-m, III .
turri-m, IV . fructu-m, V . re-m. ,
(III
.), . sing, - ,
[ ] ,

-em < m: militem < *milet-m.

: I . terra, II . 1, III , . marl, IV . fructu, V . .
III . III
. abl. sing, -: milit-e.
. .
, voc. sing,
- II . -us: lupe.

. .
-(e)s, III, IV V .: milit-es, fructus, -s. I II .
-I: terrae < terra-i, lupi < *lupo-i.
-um
*-: III . milit-um < *milet-om, IV . fructu-um. I,
II, V .
-rum, : terrarum, lupo-rum, re-rum.

, : -is

257

I II .: terr-is, lup-is -(i) bus III, IV V .:

milit-ibus, marl-bus, fruct-ibus, re-bus.
. dat.-abl. pi. -bus
-/: filia, ae/, dea, ae / ( flliisfiliabusque
, dis deabusque ).
-s < *ns,
: terra-s, lupo-s, fructu-s,
-s. III . . pi. . . ,
-es: milit-es.
Vocativus pi. .


. ., II . - .
-: II .
exempl-a, III . nomin-a, mari-a, IV . cornu-a. -
- .
loca, orum
, loci, orum
() locus, i m .
,

,
. ,
I . gen.-dat. sing., nom.-voc. pi. terrae,
II . dat.-abl. sing. iupo, gen. sing., nom.-voc. pi. lupi,
III . dat.-abl. sing. man.
IV . . .
, gen. sing.
(. dat., abl., , voc, sing. cornu).
III, IV V . . . nom., voc. : milites,
fructus, res. He , ,
dat. abl. pi.

.
,

, . ,

4

Lingua Latina

258

,
.
,
,
. , nom. pi. terrae,
lupi; gen. pi. terrdrum, luporum.
,
. ,
II . /:
. gen. pi. lup-o-rum gen. sing, lup-i, -I
lup, gen. pi. lupo-
lup-.
voc. sing, : lupe.
Ill, IV V . : milit-um, fructu-m, re-rum.
, ,
,
.


.

I ( -/)

N.
G.
D.
.
.
Voc.

terra, / ,
Sing.
Plur.
terra
terrae
terrae
terrarum
terrae
terns
terrain
terras
terra
terns
terra
terrae

scientia /
Plur.
Sing.
scientia
scientiae
scientiae
scientiarum
scientiae
scientiis
sciendum scientiis
scientia
scientiis
scientia
scientiae

1. I . : ) : terra, ae
/; ) : ,
, , -:
agricola, , Catillna, .
2. - (Antigone,
/ ) -es (Miltiades, ) -as
(Aeneas, ae m )
:

259

N.
G.
D.
.
.
Voc.

Antigone
Antigonae(es)
Antigonae
Antigonen
Antigone (-a)
Antigone

Aeneas
Aeneae
Aeneae
Aenean
Aenea
Aenea

Miltiades
Miltiadae
Miltiadae
Miltiaden (Miltiadam)
Miltiade (Miltiada)
Miltiade

II ( -/)

N.
G.
D.
.
Abl.
Voc.

N.
G.
D.
' Ace.
Abl.
Voc.

N. V.
G.
D.
Ace.
Abl.

amicus, i m
Sing.
PI.
amicus
amlcl
amlcl
amlcoriim
amlco
amlcis
amlcum amlcos
amlco
amlcis
amice
amlcl
puer, eri m
Sing.
PI.
puer
pueri
pueri
puerorum
puero
pueris
puerurn pueros
puero pueris
puer
pueri
exemplum, T n
Sing.
exemplum
exempli
exemplo
exemplum
exempl5

ager, agri m
Sing.
PL
agri
ager
agri
agrorum
agris
agro
agrum agros
agro
agris
ager
agri
vir, viri m
PL
Sing.
viri
vir
viri
virorum
viro
viris
viriim viros
viro
viris
vir
viri

PI.
exempla
exemplorum
exemplls
exempla
exemplls

1. II . :
) -us: amicus, i m ; - (.:
, ): puer, eri m , ager, agri m
; -ir: vir, viri m ;
) -um: exemplum, T n .
: 1. humus, if , ,
, , : fagus, i / ; Aegyptus, i / ; Cyprus, i / ;
Corinthus, i f .
2. vulgus, i n , , pelagus, i n .
9*

260

2. -ius, -eius, Alius, ii

m genius, ii m -,
meus voc. sing, -I:
Tullius

voc. sing. Tulli!

Pompeius

Pompei!
meus Alius
mi fili!
3. gen. sing, -ius -ium
-i:
nom. sing, fluvius
gen. sing, fluvii fluvi
. sing, imperium gen. sing, imperii imperi
4. deus, dei m . . : .
dei di; gen. deorum deum; dat.-abl. deis dis.
5. locus, i m nom. pi.
loci ( ) loca .
III ( -i)
(: t, d; , g; , ;
, 1; , ; s)

Hi

III
victor,
oris m

victor
miles
militis
victoris
militl
victor!
victorem
imlTtem
milite
victore
victores
milites
victorum
militum
militibus
victorious
milites
victores
vict5ribus
militibus

Sing. N. V.
G.
D.
.
.
PL N. V.
G.
D.
.
.

vox,
vocis/

vox
vocis
voc!
vocem
voce
voces
vocum
vocibus
voces
vocibus

nomen,
inis n

nomen
nomlnls
nominl
nomen
nomine
nomina
nominum
nominlbus
nomina
nominibus

tempus,
oris

tempus
temporis
tempori
tempus
tempore
tempora
temporum
temporibus
tempora
temporibus

1. III . (. )
, .
2. Nom. sing, , ,
: miles, militis ; custos, custodis m ; vox, vocis/
; rex, regis ; princeps, principis m ; plebs, plebis/;
hiems, hiemis/.
3. Nom. sing, ,
: victor, victoris m ; consul, consulis m ;
homo, hominis ; nomen, nominis n ; tempus, temporis n .

261

4. III -
. : iuvenis, iuvenis
m ; canis, canis m, /; vates, vatis m , ; senex, senis
m .
5. - (
) . . II .:

N. V.
G.
D.
.
.

, atis n
Sing.
PL
poemata

poematis poematorum
poematl
poematis

poemata
poematis
poemate

III
mare, is n

Sing. PL
N. V / mare
maria
G.
maris marium
D.
maribus
mari
Ace.
mare
maria
Abl.
mari
maribus

( -I)
turris, i s /

PL
Sing.
turris
turres
turris
turrium
turri
Turribus
turrim turris, turres
turri
turribus

Tiberis, is m

Sing.
Tiberis
Tiberis
Tiberi
Tiberim
Tiberi

1. III . :
) -,- al, -ar: mare, maris n ; animal, animalis n
; exemplar, exemplaris n ;
) : -is: sitis, sitls/,
turris, turris /, puppis, puppis/, securis, securis /,
, febris, febris / , -is:
Neapolis, is /.
^ . , III ., : Tiberis, is m
.
2. nom. sing, .
3. nom. sing, .
4. . vis, , / ,
gen. dat. sing.:

262

N.V.

vis

G.
D.

.
Abl.

vim
vl

vires
virium
viribus
vires
viribus

III
-i
(. ).

N. V.
G.
D.
.
Abl.

avis, i s /

nubes, i s /

Sing.
avis
avis
avl
avem
ave

PL
aves
avium
avibus
aves
avibus

Sing.
nubes
nubis
nubl
nubem
nube

urbs, i s /

Sing.
PL
urbs
urbes
urbium
urbis

PL
nubes
nubium
nubibus
nubes
nubibus

urbT
urbem
urbe

urbibus
urbes
urbibus

1. 1 :
) -is -es: avis, avis / ; nubes, nubis / ;
) : urbs, urbis /.
.
os, ossis n .
2. Norn. sing, III
.
. , , ignis, is m ;
navis, is/ abl. sing, - (igne, nave)
-I (navl, igni).
III

-I

-um
-

-ium

-ium

-ia

Abl. sing.
Gen. pi.
Nom.-Acc. pi. .

263

III

N. V.
G.
D.
.
.

bos, bovis, m, f

Sing.
PL
bos
boves
boum
bovis
bovl
bubus (bobus)
bovem boves
bove
bubus (bobus)

Iuppiter, Iovis m

Sing.
Iuppiter
Iovis
Iovl
Iovem
love

N.
G.
D.
.
.
Voc.

Theseus, eos m

Theseus
Theseos
These!
Thesea
Theseo
Theseu

Socrates, is m

Socrates
Socratis (Socrati)
Socratl
Socratem (Socraten)
Socrate
Socrates (Socrate)

Paris, idis m

Paris
Paridis
Paridl
Parin
Paride
Paris (Pari)

.
III .:
. sing, -:
(, aeris, m )
aethera (aether, eris m )
heroa (heros, ois m )
(Pan, Panis m )
ace. pi. -as:
Macedonas (Macedo, onis m )
gen. sing. -6s: Pallados (Pallas, adis ados/)
gen. pi. -on:
metamorphoseon (metamorphosis, is /).

III
( )
,
III .
. .

264

Norn. sing.
-
-or

Gen. sing.
-onis
-mis
-oris
-oris
-5dis
-itis
-dis
-cis
-gis
-eris
-tris

-OS

-'
-ex
-

sermo, sermonis ,
homo, hominis

victor, victoris

calor, caloris

mos, moris
,
custos, custodis

miles, militis

pes, pedis

iudex, iudlcis

rex, regis

anser, anseris

pater, patris

uxor, uxoris/
mater, matris/
soror, sororis/

arbor, arboris/
lex, legis/
ver, veris n

Nom. sing.
-tas
-us

Gen. sing.
-atis
-utis
-udis
-cis
-ginis
-dinis
-ionis

-x2
-go
-do
-io

civitas, civitatis
,
salus, salutis
; ;

palus, paludis

pax, pacis

origo, originis
fortitudo, fortitudinis
;
ratio, rationis

Nom. sing.
-es3
3
-IS
4

-s

2
3
4

Gen. sing.
-is
-is
-is

nubes, nubis

navis, navis

pars, partis

.
-ex.
.
.

265

1. -s :
mons, montis m fons, fontis m
pons, pontis m dens, dentis m
2. -is:
civis, civis m, f mensis, mensis m
collis, collis m
hostis, hostis m
3. -cis, -nis, -guis:
piscis, piscis m
finis
m , ,
unguis, unguis m
,


Nom. sing.
-us

-
-ma
-men

Gen. sing.
-uris
-oris
-eris
-uris
-oris
-matis
-minis

rus, ruris
tempus, temporis
genus, generis

guttur, gutturis

robur, roboris
;

poema, poematis

nomen, nominis

III
: caput, capitis ; iter, itineris n ; lac, lactis n
; mel, mellis n .

Nom. sing.

-
-al
-ar

Gen. sing.
-Is
-alis
-aris

mare, maris
animal, animalis
exemplar, exemplaris

IV

N. V.
G.
D.
Ace.
Abl.

casus, us m
,
Sing.
PI.
casus
casus
casus
casuum
casul
casibus
casum casus
casu
casibus

cornu, us, n
,
Sing.
PL
cornu
cornua
cornus cornuum
cornu
comibus
cornu
cornua
cornu
cornlbus

266

1. IV . (. 15) :
) -us: casus, casus m , ;
) : cornu, corniis , .
. , -us, :
domus, domus /; manus, manus /, ; Idus, Iduum/p/. ; porticus,
porticus /; tribus, tribus /.
2. domus, us /
-6/ II . - IV .
Sing. abl. domo PI. gen. domuum domorum
Ace.
domus domos
: domum
, domos , domo , domi (
locatlvus).
V
( -)

N.
G.
D.
.
Abl.

res, rei/
Sing.
res
rel
rei
rem
re

,
PL
res
rerum
rebus
res
rebus

1. V . : res, rei /
, ; fides, /, ; planities, plamtiei/,
dies, die! m meridies, m .
2. gen. sing,
planities, planitiel/
i: fides, fidei/
3. V . . res, rei/ dies, die! m
, V .
. . V . :
luxuries, ei/
I . luxuria, /
planities, ei/
I . planitia, a e /
plebes, /, III . plebs, plebis/
4. requies, etis / ,
III . V .: . sing, requietem requiem,
abl. sing, requiete requie.

267

III
Singularis

Pluralis
bonus,
m
n
m
/
/
N. bonus
bona
bonum
bonae
boni
G. boni
bonae
boni
bon5rum
bonarum
D. bon5
bonae
bonis
bonis
bono
. bonum
bonam
bonum
bonos
bonas
. bono
bona
bonis
bono
bonis
Voc. bone
bona
bonum
boni
bonae
miser, era, erum
m
n
m
/
/
N.V. miser
misera
miserum miseri
miserae
miserae miseri
G. miseri
miserorum miserarum
D. misero
miserae misero
miseris
miseris
Ace. miserum miseram miserum miseros
miseras
Abl. misero
misero
misera
miseris
miseris
pulcher, chra, chrum
>m
n
m
/
f
N. V. pulcher pulchra pulchrum pulchri
pulchra
pulchrae pulchri
G. pulchri
pulchrorum pulchrarum
D. pulchro pulchrae pulchro pulchris
pulchris
Ace. pulchrum pulchram pulchrum pulchros
pulchras
pulchris
Abl. pulchro pulchra pulchro pulchris

|
n
bona
bonorum
bonis
bona
bonis
bona
n
misera
miserorum
miseris
misera
miseris
n
pulchra
pulchrorum
pulchris
pulchra
pulchris

I-II . : ) -us
- ( -/ II .); ) - ( - I .);
) -iim ( -/ II .).

N.
G.
D.
.
Abl.
Voc.

totus, tota, totum ,

Singularis
Pluralis

n
m
/
/
totus
tota
totum toti
totae
totlus totlus totlus totorum totarum
tot!
tot!
tot!
toils
toils
totum totam totum totos
totarum
toto
totis
toto
tota
totis
tote
tota
totum toti
totae

n
tota
tot5rum
totis
tota
totis
tota

268

1.
:
unus, a, um
solus, a, um
totus, a, um
ullus, a, um
nullus, a, um
uter, utra, utrum
alter, altera, alterum
neuter, neutra, neutrum
alius, alia, aliud
uterque, utraque, utrumque

,
,
-

( )
( ),

( )

2. gen. sing, dat. sing,

-lus -.
III
( -i)

N.V.
G.
D.
.
.

, acris, acre
Singularis
n

m
/

acre
acres
acris
acris
acris acrium
acris
acribus
acri
acri
acri
acre
acres
acri
acri
acribus
acri

Pluralis
/
acres
acrium
acribus
acres
acribus

n
acria
acrium
acribus
acriS
acribus

N. V.
G.
D.
Ace.
Abl.

brevis, e
Pluralis
Singularis
n
n
m.f
m,f
breve
breves
brevia
brevis
brevium
brevis brevium
brevis
brevi
brevi
brevibus brevibus
breves
brevia
brevem breve
brevi
brevi
brevibus brevibus

269

N. V.
G.
D.
.
.

felix, felicis
Singularis
Pluralis
n
n
m.f
m.f
felix
felix
fellcia
fellces
felicis
felicis fellcium
fellcium
fellcl
fellcl
fellcibus fellcibus
fellcem felix
fellces
fellcia
fellcl
fellcl
fellcibus fellcibus

1. , III
., . sing,
-em.
2. : dives, divitis
, pauper, pauperis ; vetus, veteris ; particeps, participis
; princeps, principis , III
.
.

1. : longus, a, urn ; brevis, e .
2. : longior, longius ; brevior, brevius .

N. V.
G.
D.
.
.

Singularis
n
m,f
longior
longius
longioris
longioris
longiori
longiori
longiorem longius
longiore
longi5re

Pluralis
n
m.f
longiores
longidra
longiorum
longiorum
longioribus longioribus
longiores
longi5ra
longioribus longioribus

III
.
3. : longus, a, urn longissimus, a, urn; brevis, e
brevissimus, a, um.
- (miser, celer): miser, era,
erum miserrimus, a, um; celer, is, e celerrimus, a, um.
-rim-
vetus, eris , : veterrimus, a, um.

270

facilis, e , difncilis, e
', similis, e ', dissimilis, e ; humilis, e ;
gracilis, --:
facillimus, a, urn; difficillimus, a, um; simillimus, a, um; dissimillimus, a,
um; humillimus, a, um; gracillimus, a, um.
III .
: 1.
, -dicus, -ficus, -volus
(veridicus, a, um ; magnificus a, um ; benevolus, a, um
),
: veri-dicens, entis; magni-ficens, entis;
benevolens, entis.
, , .
veridicentior, -ius
veridicus, a, um
veridicentissimus, a, um
magnificentior, -ius magnificentissimus, a, um
magnificus, a, um
benevolentior, -ius
benevolus, a, um
benevolentissimus, a, um
2.
(
gradus superlatlvus) (gradus
elatlvus):
mons altissimus

superlatlvus
elativus

. 271.
. 18

magis idoneus, a, um

magis necessarius, a, um

magis perspicuus, a, um

maxime idoneus, a, um
,

,
maxime necessarius, a, um

,
maxime perspicuus, a, um


1 .

III .
IV .

n
m /
n
n
n
m
n
f(m) m
f(m)
/
Sing.
Nom.
-a -us, -er, -um

-us
-u
Gen.
-ae
-is
-is
-I
-is
-us
Dat.
-ae
-6
-I
-T
-I
- (U)
.
-am
em
= Nom.
em = Nom. -im = Nom. -um = Nom.
-um
Abl.
-a
-6
-e
-I
-T
-u
Voc.
-a
-e, -er, -um =Nom.=Nom.=Nom. =Nom. =Nom. =Nom. =Nom. =Nom. =Nom.
-es
-a
-es
-a
-es
-a
-ia
-ua
PI. Nom. Voc. -ae -I
-us
-um
-ium
Gen.
-arum
-orum
-ium
-uum
Dat.
-Ibus
-Ibus
-is
-Is
-ibus
-ibus
Ace.
-a
-es
-a
-ia
-as -6s
-a
-es
-us
-ua
-es
-Ibus
Abl.
-is
-Is
-Ibus
-Ibus
-ibus

VCiui.

/
-es
ei (-ei)
ei (-ei)
-em
-
=Nom.
-es
-erum
-ebus
-es
-ebus

272

: cardinalia, ordinalia, distributiva (

? ) - adverhia numeraiia,
?
1. , , , 200 900

:
duo, duae, duo

unus, a, um

N.
G.
D.

unus
unlus

una
unlus

unum
unlus

unl

unl

unl

unum

unum

unum

uno

una

uno

m
duo
duorum
duobus
duos
duobus

/
duae
duarum
duabus
duas
duabus

n
duo
duorum
duobus

duo
duobus

tres, tria

m,f

tres
trium
tribus
tres
tribus

tria
trium
tribus
tria
tribus

2.
4 200 ,
200 900 III .;
mille ,
milia III .
: duo milia militum .
3.
( ): (annus) millesimus nongentesimus
octogesimus sextus 1986 () ;
abl. anno millesimo nongentesimo octogesimo sexto ..
. 273-274.

15

Cardinalia
Ordinalia

1
1
unus, a, um primus, a, um
2
duo, duae, duo secundus, a, um
II
alter, a, um
3
III
ires, tria
tertius, a, um
4
IV
quattuor
quartus, a, um
5
V
quinque
quintus, a, um
6
VI
sex
sextus, a, um
7
VII
septem
Septimus, a, um
8
VIII octo
octavus, a, um
9
IX
novem
nonus, a, um
decimus, a, um
10
decern
X
undecimus, a, um
undecim
XI
11
duodecimus, a, um
12
duodecim
XII
tertius decimus, a, um
13
XIII tredecim
quartus decimus, a, um
14
XIV quattuordecim
quindecim
quintus decimus, a, um
XV
15
sextus decimus, a, um
XVI sedecim
16
Septimus decimus, a, um
17
XVII septendecim
duodevicesimus, a, um
XVIII duodeviginti
18
undevicesimus, a, um
19
XIX undeviginti
vicesimus, a, um
viginti
XX
20
unus et vicesimus
21
XXI unus et viginti
vicesimus primus
viginti unus

to

Distributiva

smguli, , semel
bini, ,
bis
terni, trini no
quaterni
quini
seni
septeni
octoni
noveni
deni
undent
duodeni
terni deni
quaterni deni
quini deni
seni deni
septeni deni
duodeviceni
undeviceni
viceni
singuli et viceni
viceni singuli

ter
quater
quinquies
sexies
septies
octies
novies
decies
undecies
duodecies
ter decies
quater decies
quindecies
sedecies
septies decies
duodevicies
undevicies
vicies
semel et vicies
vicies semel

Is

I
!-
&a

ft

ft
ft



Cardinalia

22
XXII duo et viginti
viginti duo
28
XXV111 duodetriginta
29
XXIX undetriginta
30
XXX triginta
40
XL
quadraginta
50
L
quinquaginta
60
LX
sexaginta
70
LXX septuaginta
80
LXXX octoginta
90
nonaginta

centum
100

ducenti, ae, a

200
300
trecenti, ae, a
quadringenti, ae, a
CD
400
quingenti, ae, a
D
500
sescenti, ae, a
600
DC
700
DCC septingenti, ae, a
800
DCCC octingenti, ae, a
nongenti, ae, a
900
CM
M
mille
1000
MM duo milia
2000
M
decies centena milia
1000000

Ordinalia

alter et vicesimus
vicesimus alter
duodetricesimus, a, um
undetricesimus, a, um
tricesimus, a, um
quadragesimus, a, um
qumquagesimus
sexagesimus
septuagesimus
octogesimus
nonagesimus
centesimus
ducentesimus
trecentesimus
quadringentesimus
quingentesimus
sescentesimus
septingentesimus
octingentesimus
nongentesimus
millesimus
bis millesimus
decies centies millesimus

Distributiva

bini et viceni
viceni bini
duodetriceni
undetriceni
triceni
quadrageni
quinquageni
sexageni
septuageni
octogeni
nonageni
centeni
duceni
treceni
quadringeni
quingeni
sesceni
septingeni
octingeni
nongeni
singula milia
bina milia
decies centena milia

bis et vicies
vicies bis
duodetricies
undetricies
tricies
quadragies
quinquagies
sexagies
septuagies
octogies
nonagies
centies
ducenties
trecenties
quadringenties
quingenties
sescenties
septingenties
octingenties
nongenties
milies
bis milies
decies centies milies

275

,
.
,
.
.
,
,
.
,
, . 1 . ego
: nom. ego, gen. mel,
dat. mihi, acc.-abl. me.
sul , quis quid ,
nemo nihil .

( ) quis
nemo quid nihil.

-d: id, illud, istud, quid, quod,
aliud.

, , gen. sing. -lus, dat. sing. -I, cp. illlus,
ill! . III .,
quern quibus (III .). , ,
,
, ,
.
: ,
, , , , ,
, .
1. : ego , tu , nos , vos .
2. sul .
3. : meus, a, um ; tuus. a. urn ;
suus5, a, um ; noster, tra, trum ; vester, tra, trum .
s

- 3 .

276

,
III .
4. : is, ea, id mom, ; iste, ista, istud
; hie, haec, hoc ; ille, ilia, illud mom; Idem, eadem, idem6
; ipse, ipsa, ipsum7 , .
Idem, eadem, Idem

Sing.

PL

N.
G.
D.
Ace.
Abl.

N.
G.
D.
Ace.
Abl.

m
Idem
eiusdem
eldem
eundem*
eodem

m
eldem (ildem)
eorundem8
elsdem
(ilsdem, isdem)
eosdem
elsdem
(ilsdem, isdem)

f
eadem
eiusdem
eldem
eandeme
eadem

/
eaedem
earundem**
elsdem
(ilsdem, isdem)
easdem
elsdem
(ilsdem, isdem)

idem

eiusdem
eldem
idem
eodem
n
eadem
eorundem8
eisdem
(ilsdem, isdem)
eadem
elsdem
(ilsdem, isdem)

5. : quis? quid? ? ? qui, quae,

quod? ? qualis, e ? ( ) quantus, a, um ? (
)
) quis, quid
Sing.
N.
G.
D.
Ace.
Abl.

quis
cuius
cul
quern
quo, qua

quid
cuius
cul
quid
quo

) qualis, e III .,
brevis, .
) quantus, a, um , III .
6
7

idem<*is+dem; eadem<ea+dem; idem<*id+dem, -dem .

- .
eundem<*eumdem, eandem<*eamdem, eorundem<*eorumdem, earundem<*earumdem.

277

6. - . qui,
quae, quod .
.
Singularis

N.
G.
D.
.
.

qui
cuius
cul
quem
quo

/
quae
cuius
cul
quam
qua

Pluralis
n
quod
cuius
cul
quod
quo

m
qui
quorum
quibus
quos
quibus

/
quae
quarum
quibus
quas
quibus

n
quae
quorum
quibus
quae
quibus

: 1. -
III . . sing, quem, dat.-abl. pi. quibus.
2. cum ( ,
): quocum , quacum , quibuscum
(. mecum .).
7.
()
.
, :
aliquis, aliquid

-, -, -,-, ,

-, -,
-,
,
,

aliqui, aliqua, aliquod

quidam, quaedam, quoddam
quisque, quaeque, quodque
quisquis, quidquid

aliqui, aliqua, aliquod

N.
G.
D.
.
.

Singularis

aliqui
alicuius
alicul
allquem
aliquo

n
aliqua
aliquod
alicuius alicuius
alicui
alicul
allquam aliquod
aliqua
aliquo

Pluralis
m
aliqui
aliquorum
aliquibus
aliquos
aliquibus

f
aliquae
aliquarum
aliquibus
aliquas
aliquibus

n
aliqua (aliquae)
aliquorum
aliquibus (aliquis)
aliqua (aliquae)
aliquibus (aliquis)

278

quidam, quaedam, quoddam

N.
G.
D.
.
.

Plural is

Singularis
m
quidam
cuiusdam
culdam
quendam9
quodam

n
f
quaedam quoddam
cuiusdam cuiusdam
culdam
culdam
quandam9 quoddam
quad am quodam

m
quidam
quorundam9
quibusdam
quosdam
quibusdam

f
quaedam
quarundam9
quibusdam
quasdam
quibusdam

n
quaedam
quorundam9
quibusdam
quaedam
quibusdam

8. : nemo , nihil , nullus, a,

um .

N.
G.
D.
Ace.
Abl.

nemo
(nemlnis) nulllus
(nemini) null!
neminem
nullo (nemine)

nihil
nulllus rel
null! rel
nihil
nulla re

: 1. nemo
homo, nemo < *nec + homo.
nemo .
nullus, a, um .
2. nihil . .
nihil (gen., dat., abl.)
nulla res (.: ).

,
. ,
,
ex, a(ab): ex horto , ab horto .

. ,
,
: magna cum virtute , qua de causa no
, .
9
quendam < *quemdam, quandam < *quamdam, quorundam < *quorumdam, quarundam <
*quarumdam.

279

,
.
.

, , , ante, post, contra .: ante volat
, ante ; ante lucem , ante
, .
,
, , ,
- , , abl. causa no , gratia ,
(. , .).

ad
adversus

, , ,

,
,
circum 1 ,
circa J , ,

pone
post
per
praeter

,
,
( -.)
,
,
,
,

cis
1
citra J
contra
erga
extra
infra
inter
intra
iuxta

prope
propter
secundum
supra

,
,
,
,

ante
apud

ob
penes

,
,
,
trans
,
ultra

,
versus
, ,

,

,

a, ab, abs
absque
clam
coram
cum
ten us

,
,
,

de
ex

pro
sine

, ; , ,
, -
, -
, ,

280

in

sub

subter
super

. ?
abl. ?
. ?
abl. ?
. abl.
. abl.

causa
gratia

no , , -
, -,

causa gratia : belli causa

- .
()

: , , , , , .

,
,
.


: sum, mi, esse; fero, tuli, latum, ferre .

,
,
.

.
,
, vinco, vlci, victum 3 .
vine- vie- ,
vine- vie-
-- , ,
vie-.


(), -

281

.
, ,
.


lego
venio
video
es, est, estis

legi
veni
vldi

sum, sumus, sunt

ago egi

facio feci

capio cepi ..

,
, .


.

.
,
, , sum, es, est, estis, esse;
fero: fers, fert, fertis, fer, ferte, ferre, ferri, ferns, fertur; : is,
it, imus, itis, i, ite, ire; fio: fis, fit; volo: vult, vultis, velle.
.
6/ (6
). 6
I ( ) ,
, 6 , :
tegis < *teg-e-si
tegimus < *teg-6-mus
tegunt < *teg-6-nti
tegeris < teg-e-ris
esse <6
m: sum, sumus.
: ver
bum finltum verbum infinitum (.
. 291-296).

282

Verbumfinitum
. , verbumfinitum ,
, , .
Verbum infinitum .
, . verbum infinitum
:
1) ;
2) ;
3) ;
4) ;
5) .
-,
, I.
I
IV . ( -), . .
, :
veni ad te gratulatum ().
II
IV ., abl. (dat.) . .
-
(= abl. limitalionis): facfle dictu ', admirabile visu
.
, ,
, ,
-,
,
.
,
.
,
.
,
I
. ,
I ( ) (
) ad, causa, gratia.
. ,

, .

283

.

.

( ).

: ,
, , , .

singularis pluralis.

.
,
,
.

Sing.
PL
Sing.
PL
1 -, m -mus
-()
-mur
2 -s
-tis
-ris (re) -mini
3 -t
-nt
-tur
-ntur


.
,
, .
,
,
(. perf. novi: , ).

:
Sing.
PL
1 -I
-Imus
2 -isti
-istis
3 -It
-erunt (ere)

284

,
(actlvum), ,
: ornat , , (passlvum),
, : natur (.: - ).

(verba transitlva). (verba intransitlva)
(
) 3 . . . - : itur .

, ,
(medium), ,
.
,
.

verba deponentia, , ,
.
verba semideponentia
.

.

: 1)
(indicatlvus), ,
; 2) (im
perative), ; 3)
(coniunctlvus),
.

(
).
praesens con. : sim, sis .. (esse); velim, velis ..
(velle) ., pcrf. con. omaver-i-m < *ornav-is-i-m, -i
.

285

, ,
,
- (.
plusquamperfectum
, futurum II futurum I\
; :
consecutio temp5rum).
:
, ,
, .
,
.. , .
: praesens, imperfectum, futurum I.
: perfectum, plusquamperfectum, futurum II.
,
, ,
, .
, ,

( perfectum
praesens).
participium perfecti passivi,
,

.

. 286.

.
1. ,
. , praes. ind., :
) :
praes. con. --: ornem (I .); -a-: doceam, tegam,
audiam (II, III, IV .);
imperf. ind. -ba-: omabam, docebam (I 1.);
-eba-. tegebam (III IV .); audiebam;
imperf. con. -re-<-se-: ornarem, essem;

286

PassTvum
ActTvum passlvum
ActTvum
Praesens
Perfectum
Verbum
Impcrfectum
Plusquamperfectum
finitum
Futurum I
Futurum II
InfinitTvus perf pass.
InfinitTvus praes. act.
InfinitTvus fut. act.
InfinitTvus praes. pass. InfinitTvus perf. act.
InfinitTvus fut. pass.
Verbum
Participium perf. pass.
infinitum Participium praes. act.
Participiuin fut. act.
Gerundium
SupTnum I
Gerundivum
SupTnum II

fut. I -b-: ornabo, docebo (I II .); --(--):

tegam, teges; audiam, audies (III, IV cnp.);
infinitivus praes. act. -re-<-se-: ornare, esse;
infinitivus praes. pass. -rl-: ornan, docerl, audin (I, II IV
.); -i-: tegi (III cnp.);
participium praes. act. -(e)nt-: ornans, ornantis; habens,
habentis; tegens, tegentis; audiens, audientis;
gerundium -(e)nd-: ornandi, tegendi;
gerundivum -(e)nd-: ornandus, tegendus;
) -Is-,
-isti, -istis: orna-vis-ti, orna-v-is-tis, plusquamperf con.: ornav-is-se-m inf.
perf activi: ornav-is-se.
. -Is-
:
perfectum con. act.: ornaverim < *ornav-is-i-m
futurum II act.: ornavero < *ornav-is-o
plusquamperfectum ind. act.: ornaveram < *ornav-is-a-m.
,
, , i ,
( ).
,

287

, .
2. .
, ,
.
,
I II .
.
, , * ,
: , ,
(, , ),
(verba deponentia).


, ,

,
,
,
, -
. ,

.

I () (coniugatio periphrastica
actlva):
Praes. ind. ornaturus, a, urn sum, es ..
Praes. con. docturus, a, um, sim, sis ..
Imperf. ind. tectums, a, um eram, eras ..
Fut. I auditurus, a, um , eris ..
II () (coniugatio periphrastica
passTva):
Praes. ind. ornandus, a, um sum, es ..
Praes. con. docendus, a, um sim, sis ..
Imperf. ind. audiendus, a, um, eram, eras ..
Fut. I tegendus, a, um , eris ..

288

Verba deponentia
( . . 10)
I .: arbitror, arbitrates sum, arbitrari ,
II .: polliceor, pollicitus sum, polliceri
III .: utor, usus sum, uti
III . ( -ior): congredior, congressus sum, congredi ,

IV .: orior, ortus sum, oriri , ,

: 1.
: participium praesentis activi, participium futuri activi, infinitivus futuri activi,
gerundium, supinum.
2.
: utendus, a, um , ()
.
3. Part. perf. pass,
. : populor 1
populates, a, um .
Verba semideponentia
( . . 10)
Verba anomala
( )
sum, fui, esse
fero, tuli, latum, ferre
eo, ii, Itum, ire
volo, volui, velle
nolo, nolui, nolle
malo, malui, malle
no, factus sum, fieri

sum, fui, esse

1
Sing.
2
3
1
PL
2
3

Praes. ind. Praes. con.

sum
sim
es
sis
est
sit
sumus
slmus
estis
sltis
sunt
slnt

Imperf.ind.
eram
eras
erat
eramus
eratis
erant

Imperf. con.
essem
esses
esset
essemus
essetis
essent

Fut.I

ens
erit
erimus
eritis
erunt

Per/, ind. Per/, con.

1
2
3
1
2
3

Sing.

PI.

fui
fuisti
fuit
fuimus
fuistis
fuerunt

fuerim
fueris
fuerit
fuerimus
fueritis
fuerint

289
Plusquamperf.
Ind.
Con.
fueram
fuissem
fueras
fuisses
fuerat
fuisset
fueramus fuissemus
fueratis
fuissetis
fuerant
fuissent

Fut. II
fuero
fueris
fuerit
fuerimus
fueritis
fuerint

Verba defectiva
( )
1. memini, odi, coepi :
) memini, meminisse odi, odisse
.
. Plusquamperfectum
imperfectum, futurum II futurum I.
N.B. memini, meminisse imperativus
imperativus futuri:
Sing. 2 memento! !
PI. 2 mementote! !
) coepi, coepisse
incipio 3 .
part. perf. pass,
: coeptus, a, um est .
2. inquam aio
:

Sing.

PI.

1
2
3
1
2
3

Praes. ind. act.

inquam
inquis
inquit
inquiunt

Perf. ind. act.

inquit

Futurum I
inquies
inquiet

N.B. inquam . : Non

potest, inquit Theophrastus, fieri, ut bonus vir non irascatur malis. He
, , - .

10 Lingua Latina

290

Sing.

PL

1
2
3
1
2
3

Praes. ind. act.

aio
ais
ait

aiunt

Imperf. ind. act. Perf. ind. act.

aiebam
aiebas
aiebat
ait
aiebamus
aiebatis
aiebant

. . 291-296.

:
.

.
.
,
, , .
:
) : agricola, ae m
( ager, agri m , colo, colui, cultum, colere
);frugifer,era, erum ( frux, gisfwod fero, ferre
);
) : tridens, ntis
( tres, tria dens, ntis m ).
:
) : animadverto 3
( animus, i m , adverto 3 );
) : maledico 3 (
male dico 3 );
) : patefacio, feci, factum 3
( pateo, tui, , 2 facio, feci, factum 3
).


1.
Indicativus

Futurum

Impertectum

Praesense

Sing.

PL

Sing.

PL

Sing.

PL

1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3

Activum
I

II
orno
doceo
doces
ornas
docet
ornat
ornamus
docemus
ornatis
docetis
ornant
docent
ornabam
docebam
docebas
ornabas
docebat
ornabat
ornabamus docebamus
ornabatis docebatis
docebant
ornabant
docebo
ornabo
docebis
omabis
docebit
ornabit
ornabimus docebimus
ornabitis
docebitis
ornabunt
docebunt

III
tego
tegis
tegit
tegimus
tegitis
tegunt
tegebam
tegebas
tegebat
tegebamus
tegebatis
tegebant
tegam
teges
teget
tegemus
tegetis
tegent

IV
audio
audis
audit
audlmus
audltis
audiunt
audiebam
audiebas
audiebat
audiebamus
audiebat is
audiebant
audiam
audies
audiet
audiemus
audietis
audient

1
ornor
ornaris
omatur
ornamur
ornamini
ornantur
ornabar
ornabaris
ornabatur
ornabamur
ornabamini
ornabantur
ornabor
omaberis
ornabitur
ornabimur
ornabimini
ornabuntur

Passivum
III
II
doceor
tegor
doceris
tegeris
docetur
tegitur
docemur
tegimur
docemini
tegimini
docentur
teguntur
docebar
tegebar
docebaris
tegebaris
docebatur tegebatur
docebamur tegebamur
docebamini tegebamini
docebantur tegebantur
docebor
tegar
doceberis
tegeris
docebitur
tegetur
docebimur tegemur
docebimini tegemini
docebuntur tegentur

IV
audior
audiris
audltur
audlmur
audimini
audiuntur
audiebar
audiebaris
audiebatur
audiebamur
audiebamini
audiebantur
audiar
audieris
audietur
audiemur
audiemini
audientur


Imperativus
Activum

I
II
III
IV
I
Sing.
2
orna
doce
tege
audi
ornare
Praes.
PI.
2
ornate docete tegite audite
ornamlni
Sing. 2+3 ornato doceto tegito audlto
Futurum
2
ornatote docetote tegitote auditote
PL
3
ornanto docento tegunto audiunto
Participium
ornandus,
Praes.
oraans docens tegens audiens
a, um
Gerundium
| omandi | docendi | tegendi | audiendi
Infinitivus
ornari
ornare | docere tegere | audire
Praes.

Passivum
II
III
IV
docere
tegere
audire
docemini tegimlini audimini

Gerundivum
docendus, tegendus, audiendus,
a, um
1
a, um
a, um

doceri

tegi

| audiri

|
|

293

fa

111

' 5

i ; |S

::

:s:.8

^ - 5
2 ' '
00 00

>I

lis

'

'
IV

" 5

iv iv IV IV V

CCJ

'-5 43 43 43 43
3 3 3 3 3 3
A d d

he
Is

2
ed
00
V

'

6
lice
1

.22
ltd
00
V

3
d

+-

-*

00
V >v v
00 00 00

+-

icd

ea

IV IV

III
-

,|

IU 14)
1 h

v >v

00 00 00

\
-

'
8 8 .,
.
- 43 43 43 43
V

43 43 43 43 43 43

IV IV

(N

- N

00

2 - .

IV IV V
|

tis

- N

>

*
,

CQ

SU9S9BiJ

2.

Futunim II

Plusquamperfectum

Sing.
2

3
1
CU
PI.
2
3
1
Sing.
2
3
1
PI.
2
3
1
2
Sing.
3
1
PI.
2
3
Infinitivus perfect!

1
ornavi
ornavisti
omavit
ornavimus
ornavistis
ornaverunt
omaveram
ornaveras
ornaverat
ornaveramus
ornaveritis
ornaverant
ornavero
ornaveris
ornaverit
ornaverimus
ornaveritis
ornaverint
omavisse

Activum
Indicativus
II
III
IV
docui
texi
audlvi
docuisti
audivisti
texisti
docuit
audivit
texit
docuimus teximus audivimus
audivistis
docuistis texistis
docuerunt texerunt audiverunt
docueram texeram audiveram
docueras texeras
audiveras
docuerat
texerat
audiverat
docueram us texeramus audiverimus
docueratis texeratis audiveratis
docuerant texerant audiverant
docuero
audivero
texero
docueris
texeris
audiveris
texerit
docuerit
audiverit
docuerimus texerimus audiverimus
docueritis texeritis audiveritis
docuerint texererint audivererint
docuisse
texisse
audivisse

I
omaverim
ornaveris
ornaverit
ornaverimus
ornaveritis
ornaverint
ornavissem
ornavisses
ornavisset
ornavissemus
omavissetis
ornavissent

Coniunctivus
II
III
texerim
docuerim
docueris
texeris
docuerit
texerit
docuerimus texerimus
docueritis texeritis
texerint
docuerint
docuissem texissem
texisses
docuisses
texisset
docuisset
docuissemus texissemus
docuissetis texissetis
docuissent texissent

IV
audiverim
audiveris
audiverit
audiverimus
audiveritis
audiverint
audivissem
audivisses
audivisset
audivissem us
audivissetis
audivissent

I*

tamper fee turn

>rfectu

Indicativus

I
11
1 ornatus, a, um sum
doctus, a, um sum
Sing.
2
es
es
3
est
est
1 ornati, ae, & sumus docti, ae, a sumus

PL
2
estis
estis
sunt
sunt
3
1 ornatus, &, urn eram doctus, a, um eram
2
eras
eras
Sing.
3
erat
erat
1 ornati, ae, eramus docti, ae, a eramus
eratis
2
eratis
PI.

erant
erant
3
doctus, a, um
1 ornatus, a, um
eris
eris
Sing.
2
erit
erit
3
|
1 ornati, ae, & erimus docti, ae, a erimus
3
eritis
eritis
2
PL
erunt
erunt
3

III
tectus, a, um sum
es
est
tecti, ae, a sumus
estis
sunt
tectus, a, um eram
eras
erat
tecti, ae, a eramus
eratis
erant
tectus, a, um
ens
erit
tecti, ae, a erimus
eritis
erunt

ft
1-3

to

I
IV
audltus, a, um sum
es
est
audlti, ae, a sumus
estis
sunt
audltus, a, um eram
eras
erat
audlti, ae, a eramus
eratis
erant
audltus, a, um
eris
erit
auditi, ae, a erimus
eritis
erunt

I
fift
00

296

3
ed

1)

0)

3
cd

3
cd

tis

11)

l<U

4)

1)

4)

4)

i, ae, a

4)

tus, a, um

>

.^

i, ae, a

"

us, a, um

imus
iti

3
cd

'

4) 10)

14)

4)

4)

"

tecti, ae, a

<

tis

1)

tis

' '

tecti, ae, a

1tectus, a,1
um

^
" "

tectus, a, um

imus

+$
.
' '

1*+*>

0)"
cd

_
'

ed

ed"

0)

0)

"5

14)

ed

ed"

J4

i
o

cu

4)

ed

4
3

icd

| |

0)

0)

4-

1)

4)

>3
irt

ed

"

10) I D

>cd"

~-< CN

tis

6
>3

. CN

sr

icd

'

1, ae, a

**

*
->

i, ae, a

imus

tus, a, um

.2
"8

11 3

0)

tus

imus
iti

0)

4)

<N

~*

tab

CU

Lunjoajjgd 1ibsr 4d

297

10
.
(. .
. 297-300), (. 7).

. verba
inchoativau, verba frequentativa12, verba desideratlva13.
, .
. 298-302.

1. .
,
, .
,
.
.
:
Verba movent, exempla trahunt. , .
.

(volo , possum , debeo ..)
(incipio, coepi
..): facere debet , facere incipit
.
()
, , ,
. , ,

14.
gen. characteristicus, gen.
qualitatis, abl. qualitatis . ( ).
10

. affigo, affixi, affixum, affigere , .

' . inchoo 1 .
'~ . frequento I , , .
13
. desidero 1 .
14
(!) :
.
1

()
-(t)ura ()
/
-(s)Qra-iti&

/
-(ant)ia(ent)ia-Tna

/
/

-61- } -a
-cul-ell-

-ium

-mentum

pictura
mensura
tristitia
miseria
constantia

,
,
,

,
, ,
participium praes. activi ,

prudentia
) , disciplma
,

officTna
,
puellulla

filidla

particulla

tabella
,
,
()
,
,
, ,
documentum
()

ornamentum
fundamentum

III

II

-ul-

I*
to

1
Sc

5
to

I
a

fee

()
-bulum-culum-crum-trum-

11

-arium
-arius
-61- } -us
-cul-

()

()

()

()

()

HI

-ll-

-W-cul- } -um
-ell-(t)or(s)or-(t)io(s)io (gen. -ionis)
-or (gen. -oris)
-men (gen. -minis)

)
) 4

venabulum
stabulum
gubemaculum
simulacrum
aratrum
,
aerarium
tabularium

argentarius
,
tabernarius
, sacculus
filiolus
,
soliculus
libellus
, granulum
,
vasculum
castelilum
scriptor
defensor
(nomen agentis)

lectio
(nomen actionis)
defensio

timor
ardor

flumen

certamen

( )

,
,

( aes, , )

,
,

V .

-tas (gen. -atis)

-tudo
(gen. -tudinis)

-tus (gen. -tutis)

-tus (gen. -tus)

-sus (gen. -sus)

-atus (gen -atus)

-ies, -ities
(gen. -iei)

,
(nomen qualitatis)

,
,

, fortitudo

pulchritudo
(nomen qualitatis)
servitudo

senectus

,
virtus

()

(nomen actionis)
,

consulates
, , luxuries

planities
(nomen qualitatis)
,
mollities

In

IV .

()

II!

III

Sfic

I
i
to

111

III

()
id us, a, um
-(t)Ivus, a, um
-(s)Ivus, a, um

()
()

timidus
partitlvus

,
,

intenslvus ,
-eus, a, um

ferreus

-5sus, a, um

herbosus

-ius, a, um

patrius

-arius, a, um
, legionarius
voluntarius ;
-Icus, a, um

bellicus

-anus, a, um

urbanus

-Inus, a, um
equlnus

-ax (gen. -acis) ()

,
audax,
,
facilis
()
-Ilis, e
()

incredibilis
-bilis, e
1
hostllis
,
, ,

-e > us, e

fidelis

()
navalis
popularis

-aris, e

- I
-a J

302

Verba inchoatlva ardescere
. ardeo 2


-ta- Verba frequentatlva dictare , .
-sa-
dico, dixi, dictum 3

cursare
. curro, cucurri, cur
sum 3
-ita- Verba intenslva agitare

dictitare , . ago, egi, actum 3

.
dico, dixi, dictum 3

.
-uri- Verba desideratlva esurire
edo, edi, esum 3

I-SC-

Cicero orator egregius erat.

.
Vivere est militare.
.
, ,
, ,
. .:
Decorum est pro patria mori.
.
esse
, , , ,
:
Mens sana in corpore sano.
.
2. . ,
, , ,
: miles fortis ; homo
properans , amicus noster .

, (bonus , malus
, magnus , omnis , ..),
: omnis populus , multa et magna
flumina (.: ).

303

, : noster amicus bonus uu .

, , , , , : Homerus poeta , poeta
).

: poeta Graecorum
(.: ), amicus eorum .
3. . .
4. . , (, haud, )
( ,
):
audit
nunquam audit
nemo audit nescit audire

: nescit () ,
teem (.: , ).
5.
.
)
.

(
): silvam video silvam non video .
) esse (
) ,
. + ,
:
In terra est vita, in luna vita non ,
est.
.
6. , ,
I, , , : omnia .
(!) : omnia mea .

304

7. , ,

:
Quibus rebus cognitis Caesar legatos ,
misit.
.
8. .
, .
.

: , :
Homo locum ornat.
.
,
. , ,
, esse
. (
. .)

,
. . ,
, .. ,
.
(dativus, accusativus), , (genitivus, ablativus).
Nominativus
1. Nominativus
.
2. Nominativus duplex ( ), . 6.
Genitivus
1. Genitivus ,
,
.
2. Genitivus possesslvus ( )
, - ,

305

: carmina Horatii .
Amicorum omnia communia sunt. .
3. Genitlvus subiectlvus { ) genitlvus obiectlvus
{ ).
gen.
. , amor patris
patris
, amor, .. amor patris = pater
amat .
patris genitivus subiectivus: amor patris .
genitivus ,
amor (amor patris = patrem aliquis amat -
), genitivus genitivus obiectivus amor
patris .
genitivus subiectivus
genitivus obiectivus . Genitivus
obiectivus, , : )
, , , , ,
( ): cupidus gloriae :
) , (
):
Nunquam amicorum
obliviscimur.

nostrorum

4. Genitivus characteristkus { )
,
. genitivus
, , :
Hommis est errare.
.
5. Genitivus partitlvus ( )
,
(multi , pauci ..), ,

, - : unus nostrorum
, multi amicorum .
Gallorum omnium fortissimi sunt
Belgae.

306

6. Genitivus generis ( , )
, , ,
. .
, , , :
aliquit temporis ; nihil novi .
Rerum copia verborum copiam gignit.

(rerum) nopo (verborum).

7. Genitivus qualitatis ( ). Genitivus

, ,
.
genitivus qualitatis .
Vir summi ingenii.
Aristoteles erat vir summi ingenii.

.
()
.

genitivus qualitatis
ablativus qualitatis (.).
8. Genitivus crimlnis ( )
- -
:
Themistocles absens proditionis (absens)
damnatus est.
.
9. Genitivus pretii ( ) ,
-,
:
Quanti est?
?
Non tanti est...
...
... unlus aestimemus assis.
... () .
Datlvus
1.
( ):
Librum mihi dat.
2. ,
.
:
gratulor 1 -.
ignosco 3 -.

307

3 -., -.
persuadeo 2 -.
studeo 2, operam do 1 -., -.
adimo 3, eripio 3 -.
irascor 3 -.
nubo 3 -.
appropinquo 1 -., -.
caveo 2, timeo 2, metuo 3 -., -.,
-., -.
consulo 3 -.
3.
: ad-, ante-, con-, in-, inter-, ob-, post-, prae-, sub-, super-:
adsum , -.
antepono 3 -., -.
postpono 3 -., -.
adiaceo 2 -.
praesto; stiti, stitum 1 -., -.
-

4. Dativus possesslvus ( )
e$se ( )
, -.
dat. possessivus
:
Mihi est liber. .
dat. possessivus gen. pos
sessivus:
Patri est hortus. .
Hortus est patris. () .
5. Dativus commodi/incommodi ( /
)
, ,
. dativus commodi/incommodi
, :
Non scholae, sed vitae discimus.
,
.
6. Dativus finalis ( )
: esse , ', dare, tribuere,
vertere, ducere, habere , -., dare
, accipere , mittere , venire , relinquere
.:

308

est aliquid honori -

do aliquid crimini -
relinquo aliquem praesidio -.
7. Dativus duplex ( ). Dat. finalis
dat. commodi/incommodi,
dativus duplex:
Hoc mihi est usui.
(mihi dat. commodi)
(usui dat. fi
nalis).
Aliis exempio esse debetis.

.
8. Dativus auctoris ( )
, II ()
, , :
Tibi legendum est.
.
Discipulis liber legendus est.

.
Accusatlvus
1.
.
.

:
cupere, velle, optare , -.
postulare, petere,flagitare, -.,-.
timere, metuere -.
exspectare -.
fugere, vitare -.
imitari -., -.
-.
impedlre, prohibere , -.
discere -., -.
docere , -, -
regere -., -.
possidere -.
sequi -., -.
curare -., -.
iuvare -., -.
credere -. .

309

2. Accusativus temporis ( )
( , )
() per: multos annos (= per multos annos)
:
Graeci decern annos Troiam ob- ( sederunt.
) .

: , -4-
.
3. Accusativus duplex ( ) (. 6).
4. Accusativus exclamationis ( ).
,
, heu, eheu :
Me miserum!
fallacem hominum spem!
tempora, mores!

!
!
, !
Ablativus

Ablativus'
: ,
. .
,

1. Ablativus separationis ( )
, - (-) , ,
.. abl. separationis
, , ..
Abl. separationis
(ab). Abl. separationis ,
a (ab), de, e (ex):
Homo sum, humani nihil a me
alienum puto.
Duces copias castris educunt.

, ,
( ) .

(castris).

2. Ablativus inopiae ( )
, , ..:
Auxilio vestro egeo.

310

3. Ablativus originis ( )
natus , ortus
:
Venusa love et Diona nata est.

.
4. Ablativus comparationis ( )

, - :
Argentum vilius auro est.

5. Ablativus auctoris ( )
a (ab) ,
(. 6):
Non semper viator a latrone, nunquam latro a viatore occiditur
(Cicero, Pro Milone).

.: (a latrone),
(a viatore).

,

1. Ablativus instrumenti ( )
, :
Agricolae aratro terram arant.

abl. instrumenti ,
: equo , curru , navi
, , ..

afficere -. (.) + abl. (-.):
afficere aliquem gaudio -.
afficere aliquem dolore -.
afficere aliquem honore -.
affici (pass.) morbo (.: ) ..
2. Ablativus causae ( )
,
, ,
(verba affectuum):
Miles vulnenbus periit.
Hoc nuntio gavlsus est.

(- ).

(- ).

311

abl. causae lege no , iussu no

, sponte (mea, tua ..) (, ..),
consilio no .
3. Ablativus limitationis ( ) ,
:
Omnes Galli lingua,
legibus inter differunt.

institutis,

Agesilaus fuit claudus altera pede.

, , .
.

abl. limitationis nomine no ,

genere , natione no , numero .
4. Ablativus modi ( )
,
cum,
:
Stellae circulos suos conficiunt
celeritate mirabfli.
Magna virtute (cum magna virtute,
magna cum virtute).

.
.

abl. modi : consilio ,

; ordine ; iure ; ratione, via, arte ;
merito ; casu ; cursu .
5. Ablativus pretii ( ) , ,
-. :
Apelles Alexandrum pinxit viginti
auri talentis.

()

.

6. Ablativus qualitatis ( ). Ablativus

, ,
.
abl. qualitatis
:
Vir magna fortitudine.
Caesar magno ingenio erat.

(= ).
()
(=
).

312

abl. qualitatis,
genitivus qualitatis.
7. Ablativus mensurae { )
, ,
, , ,
, :
Tanto brevius tempus, quanto felicius est.
Paulo ante (post).

, .
().

,

1. Ablativus loci ( ) .
- ,
, : hoc loco ,
loco idoneo , tota urbe .
in: in Italia
, in urbe .
terra manque .
2. Ablativus temporis ( )
. (, ,
, , ..) . ,
,
(, , ..)
in:
Dies hieme breviores noctibus sunt.
Caesaris adventu commutatio rerum
in Gallia facta est.
In pace litterae artesque florent.

.

.

.
,
, ,
:
Hoc die acriter pugnatum est.

.
Tertio bello Punico Carthago a Ro- manis deleta est.
.
Augusti temponbus Romae multi
scriptores ct poetae erant.
.

313

,
:
) ( ?) I II
., domus , rus , humus
( ),
. . I II .: Romae
, Corinthi , domi , run , humi ()
, ',
) ( ?)
: Romam , Corinthum ,
domum , rus ',
) ( ?)
: Roma , Corintho , domo
, ',
) I II . . ., III .
( ?)
( ?): Athenis ,
Delphis , Carthagine
.
: Athenas , Delphos , Carthaginem
.
Accusatlvus cum infinitivo (. 4, 8).
NominatTvus cum infinitivo (. 15).
Ablatlvus absolutus (. 11, 14).
()
, ,
(parataxis) (hypotaxis).

,
. : amat, sapit () , sapit
, amat.

,
.

314

,
. , ,

, .
,
( )
Consecutio tempdrum.

,
. , praesens con.
ut (ne) finale obiectivum
:
Caesar imperat, ne milites flumen , transeant.
(".:
).

,

, .
.
, ,
, , .

,
.. ,

.

, cum historicum,
,
. cum
historicum
cum, Conse
cutio temporam.
,
, ,
.

.

315

,
(. . . 316-318)
quod, quia, quoniam, etsi, tametsi
) ,
,
.
attractio modi ( ):
Di tibi dent, Aenea, quaecumque , , ,
optes.
.

-
. -

.


. ,
, .
: 1. Cum temporale.
.

, () .
, turn
, tempore , nunc .. cum
cum temporale:
Romam cum venero, ad te scnbam.
,
.
cum temporale
(perfectum),
(imperfectum):
Omnis exeritus dormiebat, cum hie ,
nuntius venit.
.
2. Cum iterativum.
,
cum iterativum. ,
.
,
consecutio temporum .

:

Con.

( 13)

ut, ne (finale)

:
) verba studii et
voluntatis ( 13)
) verba timendi

ut, ne
(obiectivum)

Con.

ne ()
ne non, ut (
)
ne, quominus,
quin
quin

Con.

Praesens
Imperfectum

Timeo, ne (ne non) veniat. Timebam, ne (ne non)

veniret.

Con.

Praesens
Imperfectum
Consecutio temporum

, ., ,
,

ut, ut non
(consecutivum)

Con.

Consecutio temporum

Impedio, ne veniat. Non impedio, quin veniat. Impedivi, ne veniret. Non impedivi, quin veniret.
Non dubito, quin id dicat (dixerit, dicturus sit)
Non dubitavi, quin id diceret (dixisset, dicturus
esset).
Scio, quid agat (egerit, acturus sit). Scivi, quid
ageret (egisset, acturus esset).

Con.

Praesens
Imperfectum
(Perfectum)

) verba impediendi
) .

( 21)
)
( 21)

)
( 22)

Con.

Praesens Imperfectum
Praesens
Imperfectum

Do, ut des. Dedi, ut dares.

Rogo, ut (ne) venias. Rogavi, ut (ne) venires.

Ita me rogat, ut neglegere non possim. Ita me

rogabat, ut neglegere non possem.

()
( 18)

)
19)

( 19)

ut,
ut

(explicativum)
quod (explica
tivum)
cum (causale)
quia, quoniam,
quod

cum
(concessivum) quamvis
quamquam etsi,
tametsi

Con. Ind.

Praesens
Imperfectum

Fieri potest, ut epistolam tuam accipiam.

Opportune accidit, quod ad me venisti.

Con. Ind.
Con.

Consecutio temporum

Con. Ind.
Con. Ind.

Consecutio temporum

Ad te venire possum, cum negotia in urbe

habeam. Ad te venire potui, cum negotia in
urbe haberem. Ad te venire potuit, quia (quod)
negotia in urbe habebat. Ad te venire potuit,
quia (quod) negotia in urbe haberet.
In urbem venit, cum possit. In urbem veniebat, cum posset. In urbem, quamquam poterat,
veniebat. In urbem, etsi potest, venit. In
urbem, etsi possit, venit.



) (
16)

cum
toricum)

(his-

Con.

Imperfectum

Ind.
Ind.

Cum in villa te exspectarem, epistolam tuam accepi.

Cum epistolam tuam accepissem, in urbem veni.
Cum in villam venero, iam nox erit.
Cum autumnus appropinquat, aves avolant.

Ind.

Cum tacent, clamant.

Ind.

Postquam (ubi) haec audivi, ad te veni.

Plusquamperf.

) ( 23)

cum (temporale)
cum
(iteratlvum)
cum
(coincidens)
postquam, ubi,
ut
si, nisi, si non

( 22)
, .

Con.

qui, quae, quod

I *
ID

Ind.
Con.

Praesens Perfectum
Imperfectum
Plusquamperf.

Si id dicis, erras.
Si id dicas (dixeris), erres (erraveris).

i
1-5
to

Si id diceres (dixisses), errares (errauisses).

ID

Ind.

Qui quaerit, reperit.

Con.

Legati venerunt, qui pacem rogarent.

1
il
1

to
QB

319

Cum autumnus appropinquat, aves , avolant in terras meridionales.

.

,
:
Praesens

Imperfectum
Futurum I
Perfectum Plusquamperfectum Futurumll
Dum Platonis librum lego, assentior,
cum posui et secum deliberare coepi,
assensio omnis elabitur (Cicero).

, .
,
, ( )
.

3. Cum coincidens.

coincidens explicativum ( ).

, :
Cum illi dico, tibi dico.

, ( )
.

4. postquam, ubi, ut.

, ,
, postquam
, ubi, ut .
:
Lacedaemoii, postquam audiverunt
muros strui, legates miserunt.

, ( )
, .


I.

() () 1
, .

, .. , ,
.

. ,
, 2 , 3.
.
- (-am, -em, -um, -im),
h,
m . ,
esse (es, est, estis),
: Vivamus, mea Lesbi(a) atqu(e) amemus; Bon(am)
atque magnam; Imposita (e)st.
(||)4.

1. .
, , '
'
, .
, ()
().
, .
.
()
:
/
/
/
/
/
/
u u | uu|| | u u | u u | - u u | - u
Arma virumque cano, || Troiae qui primus ab oris
1
. 1.
- . elTdo, elTsi, elTsum 3 , .
* .:
., .. . 4- . ., 1975 .
4
-- . caedo, cecTdi, caesum 3 , .

321

U U | - || U U | U U | || U U | U U | U

Quidve dolens || reglna deum || tot volvere casus (Vergilius).

2.
(||) :
/

| 1| " || 1| | u~u |
,
.
():
Od(i) et amo || Quar(e) id faciam, || fortasse, requiris
Nescio, sed fieri || senti(o) et excrucior {Catullus).
3. :

/
/
/
/
u |u |u |u |u |u I
Cum de fenestra corvus raptum caseum (Phaedrus).
4. :

1 u u [ - u| u| u
Vivamus, mea Lesbi(a), atqu(e) amemus (Catullus).
5. :

_U| | _yuu|_u|_o
-y\

I -||uu|-u|-u

-u|

I -||uu|-u|-u

u u I u
Ille mi par esse deo videtur,
IIle, si fas est, superare divos,
Qui sedens adversus identidem te
Spectat et audit (Catullus).
6. :

| - u u I - || - u u I u I u
Exegi monument(um) aere perennius (Horatius).

322

7. :

|-uu|4|-uu|-||-uu||-u|u
Tu ne quaesieris, || scire nefas, || quem mihi, quem tibi (Horatius).
8. :
/
/

/ /

uuuuu

Egnatius, quod candidos habet dentes (Catullus).

9.
:
U ~ U U U || U U U~U U U U

I - I - u u - u u ||
/

Difrugere nives || redeunt iam gramma campis

Arboribusque comae (Horatius).

323

: praenomen ,
nomen , cognomen - ( ,
):
Praenomen
Publius

Nomen
Ovidius

Cognomen
Naso

Cognomen , : Naso , Balbus ,

Cicero cicer ..
.
:
. Aulus
. Appius
. Gaius
Cn. Gnaeius
D. Decimus
L. Lucius

M. Marcus
M. Manius
N. Numerius
P. Publius
Q. Quintus

Sex. Sextus
Ser. Servius
Sp. Spurius
T.
-Titus
Ti(b). Tiberius

praenomen, nomen
. Tullia.
, maior minor
: Tullia Maior, Tullia Minor.
tertia , quarta ..
II . -us -us:
Aulus ; -ius -eus - -: Publius , peius . III . Naso (gen.
Nasonis) , Cicero (gen. Ciceronis) , Caesar (gen. Caesaris)
.

324

III.

, . (annus)
, : . Pisone et M. Messala consulibus
(. . Pisone et . Messala cons.)
.
(I . . .)
753 . . .: ab urbe condita (. ab. u.
.) ().
46 . . . ,
365 , 12
.

, .
1- Kalendae , 5- 7-
Nonae , 13- 15- Idus . , ,
7- , 15-,
5- 13- .
ablativus temporis: Kalendis Novembribus
(.. 1 ), Nonis Septembribus (.. 5 ),
Idibus Martiis (.. 15 ).
, , ,
pridie
: pridie Idus Martias
(.. 14 ), pridie Kalendas Novembres
(.. 31 ).

, , : ante
diem tertium Kalendas Septembres (. a. d. Ill Kal. Sept.)
(.. 30 ), ante diem quartum Idus Martias (.
a. d. IV Id. Mart.) (.. 12 ).
Kalendarium.

, -, -

;

.
,

.
.

.
,

.

.

.

.

.

.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

ablativus
accusativus
activum
dativus
femininum
f
fut.
futurum
gen.
genitivus
inf.
infinitivus
m
masculinum
n
neutrum
. nominatlvus
pass. passivus
part. participium
perf
perfectum
pluralis
Pi
pit.
pluralia tantum
sing. singularis
sing. t. singularia tantum
.
.
act.
dat.

* .

326

a, ab (+abl.) .

*acdpio, cepi, ceptum 3 ,

, ;

abacus, i m

acciplter, pitris m ,

abavus, i m
abduco, duxi, ductum 3 ,

abeo, abii, abitum, abire ,

accommodo 1 ,
, ;

*accuso 1 ,

aberro 1 , ;

, acris, acre ; ,
;

accurate .

abhinc ; ( )

acerbus, a, um

abies, ietis/

accerrlme , acriter

abrfpio, ripui, reptum 3 ,

,
abscondltus, a, um , ,

*absens, entis
*absolvo, solvi, solutum 3 ,
; ,
abstlneo, tinui, tentum 2 ,

*absum, afui, , abesse ;

*absurdus, a, um ,
; ,

abundantia, a e /
*abundo 1 (+abl.)
abutor, usus sum, uti 3 (+abl.)

Academia, ae / (.
),
accedo, cessi, cessum 3 ,
,
accendo, ndi, nsum 3 ,

acrid it .

acervus, i m ,
Acheron, ontis m (
)
Achilles, is m (
)
acies, ei /

; ,

, / ()
acquiesco, quievi, quietum 3 ;
,
acriter . ;
*actio, i5nis/
*acfivus, a, um ; genus activum , ,

actor, oris m ,
acutus, a, um , ;

ad (+acc.) . , , ,
addisco, addidici, , 3 ,

addo, addidi, additum 3 ,

adduco, duxi, ductum 3 ,

327

aegre

adeo, adii, adltum, adlre (+.)

; ; ( .)

*adolescens, entis m ,

adolescentia, a e / ,

adfingo, nxi, ictum 3 ,

*adolesco, adolevi, adultum 3 ,

,

adgredior . aggredior
adhlbeo, hibui, hibitum 2 ;
, ;

adhortor 1 ,
adiaceo, iacui, iacitum 2 (+dat.)

adlcio, ieci, iectum 3 ;

,
*ad!mo, ademi, ademptum 3 (+dat.)
( -.)

adpeto . appeto
adprehendo . apprehendo
adscribo, scripsi, scriptum 3

adsiduus . assiduus
adsto, stiti, , 1 ;
*adsum, afrui, , adesse ;

adulator, oris m
adulescens . adolescens

*adipiscor, adeptus sum, adipisci 3

, ;

adQro, adussi, adustum 3

adltus, us m ;
*adiungo, iunxi, iunctum 3
,

*advenio, veni, ventum 4

*adiuvo, iuvi, iutum 1 (+acc.)

administer, stri m
* ad ministro 1 , ;
;
*admirabllis, e ,
,
*admfror 1 (+.) ,

*admitto, mlsi, missum 3 ,

;
admddum . ,
admoneo, ui, Itum 2 ,

admoveo, movi, motum 2 ,

;
ad to, nexui, nexum 3 ,

adnuo . anndo

adveho, xi, ctum 3

adventus, us m , ;
,
I adversarius, a, um ;

II adversarius, ii m
*I adversus, a, um ;
, ; res
adversae
II adversus (+acc.) . ,

advesperascit, ravit, , 3 . ,

adv51o 1
*aedes, i s / ;
*aedificium, ii n ,
aedifico 1 ,
*aeger, aegra, aegrum ;

aegre . , ,
,

aegritudo

328

aegritudo, dinis/ , , ;

*aegrotus, a, um
Aegyptus, i /
Aeneadae, um ( )
Aeneis, Idis/ ( )
Aeneas, ae m ( )
aeneus, a, um
aenigma, mat is n
Aeolius, a, um (.
,
)
*aequltas, tatis/ ,
; ;
aequor, oris n ,
; ,
aequoreus, a, um
*aequus, a, um ; ,
;
*, aeris (. )
, /
aerarium, ii
aes, aeris n ; ; aes alienum
(sing, t.) ,
*aestas, tatis/
acstimatio, onis/
*aestimo 1 ;
aestlvus, a, um
*aetas, tatis /

; ,

*aeternus, a, um ,
*affero, attuli, allatum, afferre ,

*afficio, feci, fectum 3 ,

; afflci morbo ;
affici dolore , ; afflci
gaudio
agaso, sonis m ,

*ager, agri , ; ,

*aggredior, aggressus sum, aggredi 3

(+.) ;
aglto 1 , ,

agna, a e /
*agnus, i m
*ago, egi, actum 3 , ; ,
; ,
*agrestis, e ; , ,

*agricola, ae m
^agriculture, a e /
Agrigentlnus, a, um
Agrigentum, i n (
)
aio, , , 3 . ,
ala, a e /
*alacer, cris, ere , ,

Alba Longa/ ( )
Albanus, a, um (.
)
alea, a e / (
)
I ales, alitis
II ales, alitis / , /
Alexander, ndri m
*alienus, a, um
aliquamdiu .
*aliquando . ,
aliquantum . ,
*aliqui, aliqua, aliquod -,
-,
*aliquis, aliquid -, -
aliquot .
allter . , -

Antigone

329

* alius, alia, aliud (gen. alterlus) ( *amplus, a, um ,

;
), ; alii...
alii... ... ...
Amulius, ii m (
)
alllgo 1 , ,

an 1. , : utrum... an... an...

... ... ...;
Allobr5ges, um (
)
2. , ; ...
*almus, a, um , ;
Anaxagoras, ae m (.

V . . .)
*alo, alui, al(i)tum 3 ,
ancilla, a e /
alte . ; ;
anguis, is
*alter, era, erum , (
angulus, i m
); ; alter... alter...
*angustus,
a, um ,
... ...
*anlma,
a
e
/
altercatio, ionis/ ,
animadverto, verti, versum 3
alternus, a, um
,
*altitudo, dinis/ ;
*
animal,
alis n ;
altum, i n ; ;

*altus, a, um ; ;
animans, antis m,f

animum adverto . animadverto

*amabllis, e , ,
*anlmus, i m , ;

*amarus, a, um
annuo, nui, nutum 3
, ;
ambactus, i m
*annus, i m
ambo, ambae, amb5 .
ambiilo 1 , , ,
anqulro, quislvi, quisltum 3
,

amentia, a e /
anser, eris m
*amlca, ae /
*I ante . , ; ;
paulo ante
*amicitia, a e /
I amicus, a, um ,

*II amicus, i m
amitto, amlsi, amissum 3 ,

*amo 1
*amor, oris m
amplius (. . ample)
;

*II ante (+acc.) . , , ,

antea . ,
antecessio, ionis /

antepono, posui, positum 3 (+dat.)

Antigone, ae / (
)

antiquitus

330

antiquitus . , ,

*antlquus, a, um ,
antisto, steti, , 1 (+dat.)
(-.)
Antonius, ii ; . (Marcus) Antonius (
, )
*aperio, aperui, apertum 4
aperte . ,
apertus, a, um ; ,

apis, i s /
Apollo, inis m .
apparatus, us m ;
,
*appareo, mi, , 2 ,
;
apparet . ,
appellatio, i o n i s / ;

*appello 1 ;
appello, puli, pulsum 3 ,

appetitio, ionis/ ,
appetltus, us m ,
,
appeto, tlvi, tltum 3 ,

appono, posui, positum 3 ;

apprehendo, ndi, nsum 3 ,

*appropinquo 1
Aprilis, is m
*aptus, a, um , ;

apud (+acc.) . ,
*aqua, /

aqulla, /
Aqullo, Ionis m (
)
Aquitani, drum m
, /
* tor, oris m
aratrum, i n
arbitratus, us m , ,
;
arbitrium, ii n ,
*arbitror 1 ; ; ,
,
*arbor, o r i s /
, ui, , 2 ,
,
Archias, (. , I .
. .)
Archimedes, is m (.
, III . . )
ardor, oris m ,
arduus, a, um ; ,

*, /
argentarius, ii m
*argentum, i n ;
*argumentum, i n ,
;
arguo, argui, argutum 3
Arlon, onis m (.
, VII . . .)
Arionius, a, um (.
)
Aristoteles, is m (.
, IV . . .)
*arma, orum n (pi. t.) ; (
.)
1
* 1

331

aura

Arplnas, atis m
( )
arrlgo, rexi, rectum 3 ; aures
arrigire
arrlpio, ripui, reptum 3
*ars, artis / , ,
; artes liberates
(,
)
*artlfex, ficis m ,
*artificium, ii n , ,

artiis, iis m ;
*arx, arcis/ ,
as, assis m ( )
*ascendo, cendi, censum 3 ,
,
asellus, i m . asinus
Asia, a e /
asinarius, ii m
*aslnus, i m
*asper, era, ,
;
aspectus, iis m ,

*aspfcio, spexi, spectum 3 ,

; ,
assentator, oris m
assideo, sedi, sessum 2
assldo, sedi, sessum 3
assidue . ; ,

assiduus, a, urn ; ;
,
assisto, astiti, , 3 ,

assuefacio, feci, factum 3 (pass, assueflo,

facrus sum, fieri)
asto . adsto

*astrum, i n
astutia, a e /
at ,
ater, atra, atrum , ,
;
Athenae, arum//?/.
I Atheniensis, e
II Atheniensis, is m
atque , ,
atqui , ,
atrodter . ,
atrox, 5cis ,
*attente .
*attentus, a, um
Attlcus, a, um
attingo, tigi, tactum 3 ,

attribuo, ui, utum 3 ,

*auctor, oris m , ;
*auctorftas, tatis/ ,
*audacia, a e / ,
audacter . ,
*audax, audacis ,
*audeo, ausus sum, audere 2
, ,
*audio 4 ,
auditor, oris m ;
auditorium, ii n ,
aufero, abstuli, ablatum, auferre 3
, ;
*augeo, auxi, auctum 2 ;

I Augustus, i m ; Octavianus Au
gustus (
, 30 . . . 14 . . .)
II Augustus, i m
aura, a e / ,

332

aureus

*bellus, a, um ,
,
belua, a e / ,
I Aurora, a e / .
* .
II aurora, a e /
beneficentia, ae / ,
*aurum, i n
;
Auster, stri m ( )
beneficiunv ii n , ,
aut ; aut... aut... ... ...

autem , , , benigne nap. , ,

*autumnus, i m ; autumno
benignltas, tatis/ ,
*auxilium, ii n ; pi.
benignus, a, um ,

avaritia, a e / , , *bestia, a e / ,
,
bibliopdla, ae m
*avarus, a, um , ,
bibliotheca, a e /
I aveo, , , 2
*bibo, bibi, , 3
II aveo, , , 2 ; imperat. bipertlto . ;
ave! avete! ()!
;
aversus, a, um ;
bipertltus, a, um

*bis . ; bis tanto
*avidus, a, um ,
bonltas, tatis/ ;
*avis, i s /
*bonum, i , ;/?/, ,
avolo 1

avus, i m
*bonus, a, um ;
*bos, bovis m,f ,
bra(c)chium, ii n (
)
*baculum, i n baculus, i m ,
brevi
. ,
basis, i s / ,
*brevis, e ,
basium, ii n ; basia dare
breviter . ,

Britannia, a e /
beate . ,
bruma, ae / ;
*beatus, a, um ,
;
Belgae, arum m
Brutus, i ; Decimus Brutus
Belgium, ii n ( )
, Marcus Brutus
bellkus, a, um , ,
(

)
*bellum, i n
aureus, a, um

*auris, i s /

333

carpo

cachinnus, i m ;
cadaver, eris n
*cado, cecidi, casum 3 ;
*caecus, a, um
*caedes, i s / , , ;

*caedo, cecidi, caesum 3 , ,

caelestis, e
caelo 1 ,
*caelum, i n
caerimonia, ae / ;

caerul(e)us, , , ,

Caesar, aris m ; . (Gaius) Iulius

Caesar (
,
, , 1 . . .)
*calamltas, tatis/ ,
Calendae . Kalendae
callga, a e /
calix, Hcis m ,
callldus, a, um ,
*ca!or, oris m ,
calumnia, a e / , ,
calx, calcis/
*campus, i m ;
candeo, ui, , 2 , ,

*candidus, a, um , ;
,
, , 2 ,
*I canis, is m , /
II Canis, is m
canities, e i /

*cano, cecini, cantum 3 ; ,

canticum, i n ,
Cantium, ii n (-
)
*canto 1 ; ,
canus, a, um
*capillus, 1
*capio, cepi, captum 3 ; ,
; ; gloriam
; consilium

*capitalis, e ; ;
( )
Capitolium, ii n (
)
capitulum, i n ,
, /
I captlvus, a, um ,

II captlvus, i m ,
*capto 1 ,
Capua, a e / (
)
*caput, itis n ; ;
Capys, Capyis m ( ,

)
* career, eris m ,
*careo, carui, , 2 (+.)
(-.)
carltas, tatis / ,
; ;
*carmen, minis n , ;

*, carnis/
*carpo, carpsi, carptum 3 ;
; , ; viam carpere

334

Cartesius ii m (. ,
XVII .)
I Carthaginiensis, e
II Carthaginiensis, is m
Carthago, ginis/ (
)
*carus, a, um ,
*casa, a e /
caseus, i m
castellum, i n ;

castigo 1 , , ;

castra, orum n (pi t.)

*casus, us m ; ; .

CatiUna, ae ; L. (Lucius)
Sergius Catillna
( ,
63 . . .)
Cato, onis ; . (Marcus) Porcius
Cato Maior
( ,
II . . .)

Cartesius

celebratio, i5nis/

*1, eris, ere
celeriter
celsus, a, um
Celtae, arum m
*, / ,
* 1 ,
*censeo, censui, , 2 ; ,
, ;
*centum .
, /
cerebrum, i n
cerno, crevi, cretum 3 ,
*certamen, minis n , ;

certe . ,

certo 1 , ,
certus, a, um , ,
; ;
cerva, a e /
cervix, vlcis/ ,
cervus, i m

cesso 1 ; ,
;
ceterum .
*I causa, a e / ; ; *ceterus, a, um , ; et
; causam dicere (orare)
cetera (etc.) ,
, charta, a e / , ;

II causa (+gen.) . chorda, a e /

, -, ; exempli
chorus, i m ;
causa
cibaria, orum n ,
caveo, cavi, cautum 2 (+.)

,
cibarius, a, um ;
Catullus, i m ; . (Gaius) Valerius
Catullus (
, 1 . . .)

cavo 1 ,
*celeber, bris, bre ;

, ; panis cibarius

cibus, i m ,

coglto

cicatrix, Tcis/ ,
Cicero, onis m ; . (Marcus)
Tullius Cicero
(
, I . . .)

335

*civltas, tatis/ ; ;

clades, i s / , ;

I clam . ,
Cimber, bri m (
II clam (+acc. .) .
)
, (-.)
*cingo, cinxi, cinctum 3 , *clamo 1 , ;

circa (+.) . ,
* clamor, oris m , ,
clandestinus, a, um
I circlter . ;
,
clare . ,
II circlter i+acc.) .
*clarus, a, um , ;
; ,
circuit us, us m
classlcum, i n ,
circulus, i m ,

*I circum . , ,
*classis, i s / , ;
II circum (+acc.) . , ;
claudo, clausi, clausum 3 ,
, ,
,
circumago, egi, actum 3 ,
clavis,
i s / ;
; pass,
clavus,
1 ; ;
; ; (annus)
,
clemens, entis ,
,
circumcludo, clusi, clusum 3 ,
,
cliens, ntis m
clipeus, i m
circumsilio, , , 4 ,

clitellae, a r u m / (pi. t.)

circumsisto, steti, , 3
( )
,
Clusium, ii n ( )
circumsto, steti, (statum) 1
coactus, a, um part. perf. cogo
;
coemo, emi, emptum 3 ,
circumvenio, veni, ventum 4 ;

, ii, ltum, ire

Cithaero(n), onis m (
coepi, coeptum, coepisse .
, )
, cui, citum 2 ,
cithara, a e / (
,
)
coetus, us m ,
*cito nap. , ,
cogitatio, ionis / ;
*civllis, e
,
coglto 1 , ,
*civis, is / , / ,

336

cognatio, o n i s / ;

cognitio, ionis/
*cognomen, minis n ;

*cognosco, cognovi, cognitum 3 ,

*cogo, coegi, coactum 3 ;

; , ,

cohortatio, i5nis / ,
,
collabor, lapsus sum, labi 3 ,
,
collaudo 1
*collega ae m ( ,
)
collegium, ii n ,
:
*collis, is m
1 ;
'"colloquium, ii n , ;

*colloquor, locutus sum, loqui 3

,
collum, i n
*colo, colui, cultum 3 ,
; ;
colonia, a e / ,
colonus, i m , ,

*color, oris m ,
columba, a e / ,
columella, ae/, columna
columna, a e / ;
coma, a e / ,
comedo, edi, esum 3 ;
*comes, itis m ;

cognatio

comitatus, us m , ;

commemoro 1 ;
*commendo 1 ,
commenticius, a, um ,
,
com me 1 ; ,
;
commisceo, miscui, mixtum 2

*committo, mlsi, missum 3 ,

; proelium committere

commode . ;

*commddum, i n ; ,

commoveo, movi, motum 2 ;

;
communlco 1 ; ,

^communis, e
communitas, tatis/
commuto 1
comparatio, i5nis / ,

*comparo 1 , ;

compavesco, , , 3 ,
compello, puli, pulsum 3 ;

*comperio, peri, pertum 4 ;

*complector, plexus sum, plecti 3

,
compleo, evi, etum 2
complures, ,
*compono, posui, positum 3 ,

I conscius

*comprehendo, ndi, nsum 3 ,

;
*concedo, cessi, cessum 3 ,
;
concelebro 1 ;
, , ;

concilio 1 ,
concilium, ii n ,
conclpio, cepi, ceptum 3 ,
, ;
conclto 1 ;
,
*concordia, a e /
concupisco, cuplvi, cupitum 3
,
concurro, curri, cursum 3 ,
,
concursus, us m [],

,
condemno 1
*condicio, ionis / ; ,

condimentum, i n ;
condio 4 , ;

conditio, onis/ . condicio, onis/

conditor, oris m ,
*condo, condidi, conditum 3 ,
; ; ,

conduco, duxi, ductum 3 ,

, ;
*confectus, a, um ; confectus aetate (senectute)
, ,
confero, contuli, collatum, conferre
( ), ;

confestim . ,

337

*conficio, feci, tectum 3 ,

confido, ffsus sum, ere 3 (+dat. abl.)

, ,
*corfirmo 1 ; ,

confodio, fodi, fossum 3 ,

congero, gessi, gestum 3 (

),
*congredior, gressus sum, gredi 3
,
congrego 1 ,
,
conicio, ieci, iectum 3 (
); ,
coniugo 1 , ; .

coniunctim . ,
coniunctio, ionis / , ,
; ; ,
*coniungo, iunxi, iunctum 3 ,

*coniunx, coniugis m,f ,

coniuratio, ionis/ ,
coniurator, oris m
coniuro 1 ,
conlaudo (=collaudo) 1
*conor 1 ,
conquisltus, a, um ,

I consanguineus, a, um ,

consanguineus, i m
*conscendo, scendi, scensum 3
, , ; navem
conscendere
I conscius, a, um ,

338

II conscius, ii m
conscrlbo, scripsi, scriptum 3
; ()
consecratus, a, um ,

II conscius

constantia, a e / ,
; ;
constat . ; inter omnes con
stat

consecro 1 ,

constituo, stitui, stihltum 3 ,

consensio, i5nis/ , ,

constitutio, ionis / ,

consensus, us m ,
consentaneus, a, um ,

constringo, strinxi, strictum 3 ,

construo, xi, ctum 3

consentaneum est ,

consuefacio, feci, factum 3 (pass, consueflo, factus sum, fieri)

consequor, secutus sum, sequi 3 (+acc.)

, ( -., -.),

consuesco, suevi, suetum 3

conservo 1 , ,
,
considero 1 , ;

consldo, sedi, sessum 3 ;

consilium, ii n ; , ;
; consilium
,
consimllis, e ,
consisto, constiti, , 3 ; ;

consolatio, ionis/
conspectus, us m ;
conspkio, spexi, spectum 3 ,
, ,

consuetudo, dinis/ , ,
;
consul, ulis m (
)
consularis, is m ,
consulo, sului, sultum 3 1. (+.)
, ; 2. (+dat.)

consulto . ,
consulto 1
consiiltor, oris m ,
;
consultum, i m ,
; senatus consultum

consplcor, spicatus sum 1 ;

pass,

consumo, sumpsi, sumptum 3

, , ;
,

conspicuus, a, um ,

contagio, onis/

consplro 1 ,

contemno, tempsi, temptum 3

,

constans, antis ;
; ;

contemptio, ionis /

339

cubiculum

* con ten do, ndi, ntum 3 ,

; ; proelio contendere

contente . ,
contentio, ionis/ ,
contentus, a, um ,

contermlnus, a, um ,
,
contexo, texui, textum 3
contlnens, ntis m
continenter .
*contineo, tinui, tentum 2 (
), ; ;

I continue . ,
II continuo 1 ; ;
(),
*I contra . ,
II contra (+'.) . ,
,
controversia, / ,
conturbo 1 ,
*convenio, veni, ventum 4 ,
; convenit .
con ventum, i n , ,

*conventus, us m ,
convinco, vlci, victum 3 ,

*conv!va, / , / ( ),

*convivium, ii n
conveco 1
cooperio, perui, pertum 4 ,
,
*copia, / , ; pi
*, cordis n
I Corinthius, a, um

II Corinthius, ii m ,
, Corinthus, i / (
)
Cornelius, i m
cornix, nlcis/
*, us ;
*cordna, /
1 ,
'"corpus, oris n
corrlpio, ripui, reptum 3 ,

corvus, i m
*cotidianus, a, um
cotidie .
*cras .
crastlnus, a, um
creber, bra, brum ,
credo, credidi, creditum 3 ;
,
* 1 ,
* 1 , ; ,

cresco, crevi, cretum 3 , ,

*I creta, /
II Creta, / (
)
*crinis, is m
Crotoniates, ae m ,

cruciatus, us m ,
"crudelis, e ,
crudelltas, tatis / ,

crudellter nap. , ,

crus, cruris n ;
cubiculum, i n

340

*cubo, cubui, cubitum 1 ,

cuculus, i m
cudo, di, sum 3 ,
culpa, a e /
culpo 1 ,
cultQra, a e / ,
*cultus, us m , ;
; ,
I cum (+abl.) . , (
)
II cum ; ; ,
;
cumbo, , 3 ( )
,
cunctor 1
cunctus, a, um ,
cupidltas, t a t i s / , ,

I cupldo, dinis/ , ,

II Cupldo, dims m .
cupldus, a, um ,
, ,
*cupio, Ivi, Ttum 3 ,

cur .
*, / ,
curatio, ionis/ , ,
curia, a e / (
)
*curo 1 (+.) ; ,

*curro, cucurri, cursum 3

*cursus, us m ;
custodia, a e / ;
custodio 4 ,
*custos, todis m , ,
,

cubo

cutis, i s /
Cyclops, opis m .
cylindrus, 1

D
I daed&lus, a, um ,
II Daedulus, i m .
*damno 1 ,
damnum, i n , ,
Danai, orum m (
)
daps, dapis/ ;
Dareius, Darius, ii m (
)
de (+abl.) . , (); ,
; ,
*dea, a e /
*debeo, ui, Itum 2 ,

*debllis, e ,
debillto 1 ,
decedo, cessi, cessum 3 ,
;
* decern .
December, bris m
*decerno, crevi, cretum 3 ,

decerpo, cesi, cerptum 3 ,

;
*decet, decuit, , 2 . ,
,
decldo, cidi, , 3 , ;

I declmus, a, um
II Declmus, i m
declpio, cepi, ceptum 3
*declaro 1 ,
dec lino 1 ; .

341

densus

decoctor, oris m ,
* decor, oris m
decorum, i n ,
*decorus, a, um ,
;
decresco, crevi, cretum 3 ,
,
*decretum, i n ,
decurro, decurri, decursum 3 ,

dedecus, dedecoris n , ,

deditus, a, um ;

dedo, dedidi, deditum 3 ,

,
deduco, duxi, ductum 3 ,
,
* defend , ndi, nsum 3
defensor, oris* m
defero, tuli, latum, ferre ;
,
*deficio, feci, fectum 3 ,
; ,
defigo, fixi, fixum 3 , ;
. ; defixus in
cogitatione

defluo, fluxi, fluxum 3 ;

defugio, fugi, mgitum 3 ,

dego, degi, , 3 (,
);
*degredior, gressus sum, gredi 3 ,

degusto 1 ,
deicio, ieci, iectum 3 ,
; se deicere dein
= deinde

deinceps . ,
deinde . , ,
*delecto 1 ,
, ,
I delectus, a, um ,
II delectus, us m , ;

delego . dellgo
*deleo, levi, letum 2 ,

delibero 1 ,
deliciae, a r u m / (pi. t.) ,
, , ;
delictum, i n ,
*delIgo, legi, Iectum 3 ;
,
Delphi, drum m pi. (
)
Delphlcus, a, um
delphlnus, 1
demano 1 ,
demerge, mersi, mersum 3 ,
,
demitto, misi, missum 3 ,
; ,
demo, dempsi, demptum 3 ;

demonstratio, ionis/ ;
;
*demonstro 1 ,
Demosthenes, is m (.
, IV .
. .)
demum ; , ; turn demum
denarro 1 ()
denlque .
*dens, dentis m
densus, a, um

342

dentatus, a, um ,

den tutus

destringo, strinxi, strictum 3 ;

()
*desum, defui, , deesse ,
denuntio 1 ,

denuo . , ,
detego, texi, tectum 3
deorsum .
detestabllis, e ,
dependeo, , , 2 , ,
detrimentum, i n ,
;
deus,
dei m (pi. dei di)
depono, posui, positum 3 ,
devincio,
vinxi, vinctum 4 ,
;

deprecor, precatus sum, precari 1

devoro 1 ,
, ;
devoveo, vovi, votum 2 ;
deprehendo, ndi, nsum 3 ,

, ;
*dexter,
tra, trum
derlvo 1 ( );
diabolus,
i m .

dico 1 ,
derdgo 1 ,
*dlco,
dixi, dictum 3 ,
descendo, ndi, nsum 3 ,
dictum, i n , ,

descrlbo, scripsi, scriptum 3 ;

diduco,
duxi, ductum 3 ,
; ; ;

desero, semi, sertum 3 , dies, diei m

difftro, , , ferre ,
;

desertor, oris m ,
diffictlis,
e , ,
desertus, a, um ,
diffugio, fugi, fugitum 3 ,
desiderium, ii n , ;

difiundo, fudi, fusum 3 ,
desidero 1 ,

desidia, a e /
digitus, i m
designo 1 ,
dignltas, tatis/ ; ,
desipiens, entis

desisto, destiti, , 3 , dignus, a, um (+abl.)

diligens, entis ,
diligenter . , ,
despicio, spexi, spectum 3 ,

destlno 1
diligentia, a e / , ,

destituo, tui, tutum 3 ;

, ;
dillgo, lexi, lectum 3

343

domiaatio

dilucesco, luxi, , 3 ; .
,
dimlco 1
dimidiatus, a, um

dimidius, a, um
dimitto, mlsi, missum 3 ,
,
Diogenes, is (. , IV . . .)
Dionysius, ii m (
, IV . . .)
diripio, ripui, reptum 3 ,
, ,
diruo, rui, rutum 3
dims, a, um , ,

* disced , cessi, cessum 3 ;

, ,
discepto 1 ,
discepro, cerpsi, cerptum 3
;
discessus, us m ,
*discipllna, a e / , ;
*discipulus, i m
*disco, didici, , 3 ,
I discordia, a e /
II Discordia, a e /
discribo, scripsi, scriptum 3
;
discus, i m
*disertus, a, um
displiceo, plicui, plicitum 2
,
dispono, posui, positum 3 ,
, ,
*disputo 1 , ,
,
dissensio, on i s / ,

*dissimliis, e
dissolutus, a, um ,
,
dissoivo, solvi, solutum 3 ,

dissonus, a, um ,
, ,
distincte .
disto, , , 1
*distribuo, tribui, tributum 3 ,

diu . ; quam diu ,

*dives, divitis ;
divldo, vlsi, visum 3 ,
divlnus, a, um ,

*divitiae, arum/ (pi t.)

I divus, a, um
II divus, i m
*do, dedi, datum, dare 1 ; basia dare

*doceo, docui, doctum 2 , ,

*doctr!na, a e / , ; ,

*doctus, a, um , ,
; vir doctus
*doleo, dolui, , 2 ,
*dolor, oris m , ; ,

dolosus, a, um , ,

*dolus, i m , ,
domesticus, a, um
*domicilium, ii n
domlna, a e / ,
dominatio, ionis/

344

*dominatus, us m ,

*domInus, i m ,
*domus, us / , ; pro domo
sua (.: )
donee ,
*dono 1
*donum, i n ,
*dormio 4
dos, dotis/
druldes, um m pi. (
)
dubitatio, ionis/ ,
*dib!to 1 ,
dubium, ii ; est dubium,
quin (),
*dubius, a, um ;
;
*duco, duxi, ductum 3 ;
dudum , ;
; iam dudum
dulcis, e ,
dum ; ; dum modo

dumetum, i n , ;
dumus, i m = dumetum
*duo, duae, duo .
duodecim .
duodetriginta .
duodeviginti .
duplex, lie is
duritia, ae / ; ,

*durus, a, um ; ;

*dux, ducis m , ,
;

dominatus

.
ebriosus, a, um
ebrius, a, um
,
edax, edacis ,
*edisco, edidici, , 3 ,

*I edo, edi, esum, edere 3 ,

*II edo, edidi, editum 3 ;

*educatio, ionis/
*I educo 1
II educo, duxi, ductum 3 ;
,
effemlno 1
effero, exruli, elatum, efferre
*efflcio, feci, fectum 3 ;
effrenatus, a, um ;

effundo, fudi, fusum 3 ,

, ,
egeo, egui, , 2 (+gen. .)

Egnatius, ii m
*ego ,
egredior, egressus sum, egredi 3
,
*egregius, a, um
eicio, eieci, eiectum 3 ;
,
elaboro 1 , ;

*elegans, antis
elephantus, i m
elevo 1
*ellgo, elegi, eiectum 3 ,

345

exclpio

*eloquentia, ae /
eludo, elusi, elusum 3 (+acc.) ;
, ,
emineo, eminui, , 2
emitto, emlsi, emissum 3
*emo, emi, emptum 3
enarro 1 ;
enim . ,
Ennius, ii m ( , III
II . . .)
ensis, is m
enuntio 1 ,
, ii, Itum, Ire
Epaminondas, ae m (.
, IV . . .)
ephorus, i m (
)
epigramma, matis n ;

*epistola, a e / ,
epulae, arum/ (pi. t.) ,
; ,
*eques, itis m
equidem . ,
equlnus, a, um ,
*equus, i m ,
erga (+acc.) . ;
,
*ergo . , ,
,
erlgo, erexi, erectum 3 ,
;
erlpio, eripui, ereptum 3 ;
,
* 1 ; ,

*error, oris m , ,

erubesco, embui, --, 3

erumpo, erupi, eruptum 3 ,

,
eruo, erui, erutum 3 ,

esurio, , , 4 ,

et
etenim , ;
*etiam , ,
etiamnunc . ,
Etruria, a e /
Etruscus, i m ( )
etsi ,
Europa, a e /
evello, evelli (evulsi), evulsum 3
,
evenio, eveni, eventum 4 ,
; evenit . ,

evldens, entis
evlto 1 (+acc.)
ex (+abl.) .
*exactus, a, um ,
; ,
*exam!no 1
exanlmis, . exanimus
*exan!mo 1 , ,
; pass,
exanimus, a, um ,

exardesco, exarsi, exarsum 3

,
*excedo, cessi, cessum 3 ,
,
excello, cellui, celsum 3 ,
,
exclpio, cepi, ceptum 3 ;

346

exclto 1 , ,
,
exclamo 1
excludo, chisi, clusum 3 ,
,
excoglto 1
excrucio 1 ,
excuso 1
exedo, edi, esum 3 ; ,

'"exemplar, aris n
*exemplum, i n ; exempli causa

*, exii, exitum, exlire ,

*exerceo, ui, Itum 2

*exercitus, us m ()
exes us, a, um part. per/, pass, .
exedo
exlgo, exegi, exactum 3 ,
;
*exiguus, a, um ,
, ;
eximius, a, um ,

*existimo 1 , , ,

exitium, ii n ,
*exltus, us m ;
exorior, ortus sum, Tri 4 ,

* 1 ,
*expello, puli, pulsum 3 ,
;
experientia, a e / ;
*experior, pertus sum, periri 4
, ;
expers, pertis ,
-.

exclto

expeto, tlvi, titum 3 ,

expleo, plevi, pletum 2 ;

;
expllco 1 , ,

*exploro 1 , ;
,
expolio 4
*expono, posui, positum 3 ;
; ;
*expr!mo, pressi, pressum 3 ;

exquisltus, a, um ,
,
exsisto, exstiti, , 3 ,
;
*exspecto 1 ,
exstinguo, nxi, nctum 3 ;
; pass, ;
exstruo, struxi, structum 3 ,

exsusdto 1 ; ,

extermlno 1 , ;

extimesco, timui, , 3 ,
*extremus a, um
exuo, exui, exutum 3 ,
()
, ussi, ustum 3 , ,

F
faber, fabri m
*fabula, ae / , ;
, ;
*fabulosus, a, um ;

festlvus

Fabullus, i m
*facetia, a e / ,
*facies, ei / ,
,
* facile .
*facflis, e ,
*faclnus, oris n ;
*facio, feci, factum 3 , ;
; ; iter facere ,

347

*fateor, fassus sum, fateri 2 ,

; ,
*fatigatus, a, um
fatlgo 1
fatue .
*fatum, i n ,
fatuus, a, um
Faustulus, i m
faux, faucis/ ( pi.) , ,

*faveo, favi, fautum 2 (+dat.)

;
*factum, i n , ,
febris, i s /
*facultas, t a t i s / ;
Februarius, ii m
; pi. ,
fecundus, a, um
facundia, a e /
felicltas, tatis/ , ,
*faglnus, a, um ,

feliclter .
fagus, if
*felix, Tcis ,
*fallo, fefelli/falsum 3 ,
*femlna, a e /
; pass,
feminlnus, a, um ; (genus) fem*falsus, a, um , ,
ininum ,

fenestra, a e /
falx, falcis/ ,
fera, a e /
fama, a e / , ; ; fama est
fere . , ;

*fames, i s /
*fero, tuli, latum, ferre , ;
*familia, ae / , , ;
,

ferreus, a, um
I familiaris, e ,
ferrivia, a e / (
,
)
II familiaris, is m ,
*ferrum, i n ; ;
fanum, 1 ,
,
*ferus,
a, um , ,
*fas n . ,
, () ; fas
fessus, a, um , ,
est , ; fas non est (=

nefas) , ,
festlno 1 ,
*fasti, orum m (pi. t.)
festlvus, a, um , ;
fastigium, ii /? ,

factio, onis/ ;

348

*festus, a, um ; dies festus

fietus, a, um part. perf. fingo

ficus, if , ,

*fides, h\f , , ;
;
*figo, fixi, fixum 3 , ,

*figura, a e / , ;
;
*filia. a e /
Alius, ii m
finalis, e ; ,
*fingo, finxi, fictum 3 ,
, ,
*finio 4 , ,
*finis, is m , ; , ;
pi
*I finitlmus, a, um ,

II finitlmus, i m
*fio, factus sum, fieri ,
; , ; ,
, ; obviam fieri
(-.)
*firmo 1 , ;

*firmus, a, um , ,

Flaccus, i m
flagitium, ii n
*flagfto 1
flagro 1 , ,
*flamma, a e /
flebllis, e , ,

*fleo, flevi, fletum 2 ,

fletus, us m

festus

*floreo, mi, , 2 ,
*flos, oris m
*flumen, minis n
*fluo, fluxi, fluxum 3 ,
*fluvius, ii m
focus, i m
fodlna, ae n
*foedus, deris n ,
*fons, fontis m
fore inf.fut. esse
I foris, i s / ( pi)
II foris . ,
forma, a e / , ,
;
Formianus, i m (
)
*formosus, a, um
*fors, fortis/ ( .
ahl. sing.) ,
forsftan . ,
fortasse . ,
forte .
fortis, e ; ,
fortiter . ; ,
*fortitudo, dinis/ ; ,

*fortuna, ae / , ; ;
pi. ,
fortunatus, a, um ;
*forum, i n ; ,
fossa, a e /
*frango, fregi, fractum 3 ,

*frater, tris m
f tern us, a, um
fraus, fraudis/ ; ;
*frequens, entis ;

349

gnatus

frequentia, ae /
,
frigus, frigoris n
*frons, frontis/ ,
fructus, lis m ,
fruges, u m / p / . ; ()
frugiferens, entis
*frumentum, i n ()
fruor, fruitus (fructus) sum, frui 3
;
frustra . , ,

*fuga, a e / ;
fugio, fugi, fugitum 3 (+.) ,
;
fugo 1 ,
fulgeo, fulsi, , 2 ,
fulgor, oris m , ,
fulvus, , -,
fundamentum, i n ,
fundltus .
*fundo, fudi, fusum 3 , ;
;
funis, is m ,
fun us, eris n
fur, funs m
*furor, 5ris m , ,

furtum, 1
fusus, i m
fusus, a, um part. perf. pass, fundo
futurus, a, um

G
Gaius, ii m
Gallia, a e /
Galllcus, a, um
galllna, ae /

I gallus, i m
II Gallus, i m ( )
Garumna, ae m, / (.
)
*gaudeo, gavlsus sum, gaudere 2

*gaudium, ii n
*gelldus, a, um ,
Gellia, a e /
Gellius, ii m ; A. (Aulus) Gellius
( , II .
. .)
*gelu, us n ,
gemlnus, a, um
gemltus, us m ,
gener, eri m
generator, oris m ,

generosus, a, um ,

genetrix, c i s /
genltor, oris m
gens, gentis/ ,
genu, us n
*genus, generis n ; ;
; ,
Germania, a e /
gero, gessi, gestum 3 ; ;
; bellum gerere
gestum, i n
*gestus, us m ,
*gigno, genui, genitum 3 ;

*gladius, ii m
gloria, a e /
glorior 1 ,
gnatus natus

350

Gracchus

Gracchus, i m ; Tib. Gracchus - *hab!to 1 ,

; . (Gaius) Gracchus
haereo, haesi, haesum 2 ,
( 133 121 .
;
. )
Hamllcar, aris m (
gracilis, e ,
, )
*gradus, us m ; ;
Hannibal, als m (
II
Graecia, a e /
)
I Graecus, a, urn
*(), /
II Graecus, i m
haruspex, splcis m (
gramen, minis n ;
)
*grandis, e ,
hasta,
a e /
graphium, ii n
haud
(,
*I gratia, ae / ;

)
, ; ; gratias agere (+dat.) (-.); haurio, hausi, haustum 4 ;
haustus, us m ;

II gratia i+gen.) . hebesco, , , 3 ,

, , ; -; exem
hebeto 1 ,
pli gratia
HI Gratia, a e / .
Helena, a e /
*gratus, a, um , ;
Helvetii, 5rum m pi. (

)
*gravis, e ; ;
Heracleotes, ae m (
)
gravo 1 ,
gremium, ii n ,
*herba, a e /
grex, gregis m ; ;
herbosus, a, um ,
*gubernator, oris m , ;

hercle, me Herc(u)le
! ! !
gusto 1 ,
heredltas,
a t i s / ,
*gustus, us m

gutta, a e /
heres, redis m
guttur, Oris n , ,
*heri
.
gymnlcus, a, um
hesternus, a, um
hibernus, a, um
*I hie, haec, hoc , , , ; ,
*habeo, habui, habitum 2 ,
,
; orationem habere
II
hie .
; senatum habere
*hiems, hiemis/

351

igooro

hilaris, e ,
nine . ; ,

*humanus, a, um ;

*humllis, e ,

Hippocrates, is m (
. , V . . .)

humus, i / ,

Hispania, a e /

*hodie .
hodiernus, a, um
Homerus, i m
*homo, hominis m
honeste . , ;

*honestus, a, um ,
, ;
*honor, oris m , ; ,

honoriftce . ,
honos . honor
hora, a e / ,
Horatius, ii ; Q. (Quintus)
Horatius Flaccus
( , I . . .)
horrendus, a, um
*horreo, horrui, , 2
*horribIlis, e ,
horror, oris m ,
hortor 1 ,
hortus, i m
*hospes, pitis m ; ;

hospitium, ii n
hostia, ae / ,

*hostis, is m ; ,

hue . , hue ... illuc... ...

*humanltas, tatis / ,
,

*iaceo, iacui, iacltum 2

*iacio, ieci, iactum 3
iacto 1 , ; se mctare
()
iaculum, i n ,
iam . ; iam dudum, iam pridem

*ianua, a e /
Ianuarius, ii m
ibi .
ibidem .
Icarus, i m .
ico, ici, ictum 3 ,
I ictus, us m , ; ,

II ictus, a, um part. perf. ico

idcirco . ,
idem, eadem, idem ,
identldem . ,
ideo . ; ideo quod ,
...
*idoneus, a, um ,
Idus, u u m / (pi. t.) (13- 15-

)
igltur . , ,
,
ignavia, a e / , ;

*ignorantia, a e / ,
*ignoro 1 ,

352

*ignosco, novi, notum 3 (+dat.) ,

Ilias, a d i s / ( )
illco . , ,

iliac (via) . , ;
*ille, ilia, illud, ilia, illud , , ,

illo .
illuc . ; hue ... illuc... ...
...
illuceo, , , 2
*illustro 1 ; ,
,
* imaglnor 1 ,

*imago, ginis/ ,
imber, bris m ,
*imitatio, ionis/
*im!tor 1 (+.) (-.)
immanis, e , ;

immanltas, tatis/ ,
; ,
immensus, a, um ,

immltis, e . inmltis
immitto, mlsi, missum 3 ,
;
immo (vero) , ,
; ,
immodkus, a, um ,

immolo 1
immortalis, e ; di immortales
immortalitas, tatis/
immunltas, a t i s /
,

ignosco

immuto 1 ,
imputo 1 , ;
( , )
*impar, pans , ;

*impedio 4 ,
*impello, puli, pulsum 3
, ,
impendeo, , , 2 ,
impense . ,
imperator, oris m ,

*imperltus, a, um ,
,
*imperium, ii n , ;
,
*impero 1 ,
*impetro 1 , ,

^impetus, us m , ;
, ,
impius, a, um
*imploro 1 (+.) , (
-.)
impono, posui, positum 3 (+dat.)
, ;
importo 1
impotens, entis ,
;
imprimis . -;
,
improbus, a, um , ,

imprudens, entis ;

impudens, entis ,

impulsus, a, um part. perf. impello

impune .

infitior

imus, a, um (= infimus , inferus)

,
in . 1. (? +, ?
+abl.) , ; 2. (+.) ,
; oratio in Catillnam

inaudltus, a, um
*incendium, ii ,
*incendo, cendi, censum 3 ,

*incertus, a, um ;
;
incldo, cidi, , 3 ,

353

indignatio, ionis/
indignatus, a, um {...
indignor )
indignus, a, um
induco, duxi, ductum 3
induo, indui, indutum 3
induratus, a, um , ,

*industria, ae / ,
, ; de industria

ineo, inii, initum, inire ,

*ineptus, a, um ,
*inc!pio, cepi, ceptum 3 ;
; ,

*iners, inertis ,
inclto 1 ,

inertia, ae / ,
includo, clusi, clusum 3 ,

inexorabllis, e ,
"incognitas, a,'um ;

,
infacetus, a, um
4ncola, ae m
infamia, a e / ,
incolo, colui, cultum 3 , , *infans, antis m , / , ,

incolumis, e ,
infantia, a e /
incommodus, a, um ;
infelix, llcis ,
,
inferi, drum (: dei)
incredibllis, e

increpo, crepui, crepitum 1 , *infero, intuli, illatum, inferre ,
, ,
; ;
incultus, a, um ;
(.); bellum inferre
,

incursio, onis/ ,
inferus, a, um
indago 1 ,
infesto 1 (+.) ,
, ;
inde .
*infinltus,
a, um ,
index, dlcis m ;
,

I indico 1 ,
infirmus,
a,
um
,
II indico, dixi, dictum 3 ,
infitior
1
,

;

354

inflammo 1 ;
inflo 1 ,
*informo 1 , ;
, ;
infra . , ;
ingemisco, gemui, gemitum 3 ,

ingenero 1 ,
;
ingeniosus, a, um ,

*ingenium, , ;
*ingens, entis
ingero, gessi, gestum 3 ,
;
ingratus, a, um ;

*ingredior, gressus sum, gredi 3 ,

;
initio, ieci, iectum 3 ;

I inimlcus, a, um
II inimlcus, i m ,
initio .
*initium, ii n
*iniuria, a e / ,
iniuste .
iniustitia, a e / ;

iniustus, a, um ;

inluceo . illuceo
inmltis, e (immltis) ,
innocens, entis ;
innumerabllis, e
*inops, inopis , ,

\
inquam . ; inquit ,

inffammo

inqulno 1 ; , ,

inquisitio, ionis/ ;

*insania, a e /
insapiens, entis
inscrlbo, scripsi, scriptum 3 1. {+dat.
in +abl.) ( -.); 2.
, ; 3. pass,
( )
insideo, , , 2 (+dat.) ,

insidiae, a r u m / (pi. t.) ; ,

insignis, e , ;

*inspfcio, spexi, spectum 3 ,

, ;
,
instanter .
*instituo, tui, tutum 3 ,
;
institutum, i n , ;

insto, stiti, , 1 ;
*instrumentum, i n
*instruo, struxi, structum 3 ;
,
insula, a e /
insum, , inesse (+dat.) (
-., -.)
integer, gra, grum ,
;
integrltas, tatis/ ;

*inte!lego, lexi, Iectum 3 ,

intelllgo . intellego
intemperies, ei / ,
;

355

iracundia

intendo, tendi, tentum (tensum) 3

,
inter (+.) . ,
intercalarius, a, um ,

intercalo 1 ,

intolerabllis, e ,

intolerandus, a, um ,

intro 1
*introduco, duxi, ductum 3

intercede, cessi, cessum 3 ;

( )

introeo, introii, introitum, introire

,

intercludo, si, sum 3 ,

*intueor, intuitus sum, intueri 2

interea .

intus .

interdlco, xi, ctum 3 (+.) *invenio, veni, ventum 4 ;

,
( -.), ( -.)
*inventio, ionis/ , ;
interdiu

interdum .
intereo, interii, interitum, interire

interfector, oris m
interflcio, feci, fectum 3

inventor, oris m
investigatio, ionis/ ;
;
investlgo 1 ;

interim . , ,

invictus, a, um ,
,

interior, ius .

invldeo, vldi, visum 2 (+dat.)

;

interltus, us m
intermenstruus, a, um
,

interpono, posui, positum 3 ,
,
*interpretor 1 ,
interrogating i n

*invidia, a e / ;
invidiosus, a, um ;

invldus, a, um ,

invito 1
invltus, a, um
,

*interrogo 1

iocor 1
* inters urn, interfui, , interesse (+dat.)
*iocus, i m (pi. ioci ioca) ,
(-.),
Iovis gen. Iuppiter
(-.); ( -.); inter
est . ;
*ipse, ipsa, ipsum , :
interventus, us m , ;
;
intestlnus, a, um

*ira, a e /
iracundia, a e / ; ,

356

*irascor, iratus sum, irasci 3 (+dat.)

,
iratus, a, um
irrldeo, iisi, risum 2
irrlgo 1 ;
irrlsor, oris m
irrumpo, rupi, ruptum 3 ,

irruo, mi, , 3 ,
*is, ea, id , , , ; , , ;
, ,
*iste, a, tid, , , , ; , ,

istlc . ,
ita . , ita est ,
Italia, a e /
I Italus, a, um
II Italus, 1
itaque . , ,

item . ,
*iter, itineris n
iterum . , ,

*iubeo, iussi, iussum 2

iucunde . ,
,

irascor

II Iulius, a, um ; lex lulia

()
III Iulius, ii m
lulus, 1 ( ,
)
iungo, iunxi, iunctum 3 ,

Iunius, ii m
Iuno, oms f . (. )
Iupplter, Iovis m . (.
)
iurgium, ii n , ,
*iuro 1
*ius, iuris n ; quo iure no
; ius lurandum
I iussus, us m , ,

II iussus, a, um part. perf. pass. . iubeo

iuste . ;
*iustitia, ae / ;

iustus, a, um ;
Iuvenalis, is m ( ,
III . . .)
*iuvenis, is m ,
iuventus, tutis / , ;

*iuvo, iiivi, iutum 1 (+.)

(-.); iuvat .

iucundltas, tatis/
*iucundus, a, um , ,

*iudex, dicis m
*iudicium, ii n ; ; ,
., Kal. = Kalendae

*Kalendae, arum / (pi t.)

(
iudlco 1 ; , ;
)

iugerum, i n (
L
25 . )
iugulum, 1
labefacto 1 , ,

I Iulius, ii m

357

lenis

*I labor, oris m , ; ;

II labor, lapsus sum, labi 3 ,

; , (
)

I Latin us, a, um
II Latin us, i m (
)
Latium, ii n , (
)

laboriosus, a, um
*laboro 1 , ;
labrum, i n

I latro 1
II latro, onis m
latrocinium, ii n

labyrinthus, i m
*lac, lactis n
Lacaena, a e / ,
I Lacedaemonius, a, um ,
II Lacedaemonius, ii m ,

lacero 1 ; ,
lacesso, sslvi, ssltum 3 ,
;
*lacrima, /,
lacrlmo 1
lacunar, aris n ()
lacus, us m ; ,
laedo, laesi, laesum 3 , ;

*laetitia, a e / ,
*laetus, a, um ,
Laius, ii . ( ,
)
I lanlger, era, erum ;
,
Lanuvlnus, i m (
)
"lapis, pidis m
lassus, a, um ,
late . ; ;
laterna, a e / ,
latibulum, i n ;
Latlne . -

*I latus, a, um
*II latus, teris n ,
laudator, oris m

*laudo 1
laureus, a, um
*laurus, i ( u s ) /
*laus, laudis/ ;
Lavinium, ii n ( )
Lavinius, a, um
lavo, lavi, lautum (lotum) 1,

laxo 1 ; ,

lea, a e / ; leaena, ae/

lectlca, a e /
lectio, ionis/
*lector, oris m
lectuius, i m ,
lectus, i m
legatio, ionis/ ;
*legatus, i m ; (
)
legio, ionis/ (
4000 6000 )
legitime . , ,

*lego, legi, lectum 3 ;

*lenis, e , ; ,

358

lente .
Lentulus, i m
*Ientus, a, um ,

*leo, leonis m
Leonid as, ae m (
, 480 .
. .)
*lepldus, a, um , ;
,
lepor (lepos), 5ris m ,
, ;
lepus, pons m , /
Lesbia, a e /
letalis, e
*Ievis, e ,
levis, e
levlter .
levo 1
Leuconoe, e s /
*lex, legis/
libellus, i m , ;
,
libens, entis ,

libenter . ,
*I liber, bri m
*II liber, era, erum
*Iiberalis, e
,
liberalltas, tatis/
liberallter . ;
.
*liberi, orum m pi.
*libero 1 ,

*libertas, tatis/

iente

libet, libuit, , 2 . ,
,
Libitlna, a e / (
)
*licet, licuit, , 2 . ,
, ,
lignum, i n , ,
ligo 1 ,
*Hngua, a e /
* liquid us, a, um , ; .
( )
liquo 1 ,
liquor, oris m
lis, litis/ , ;
litlgo 1 , ;
lito 1 ,

littera, a e / , pi. ; ,
;
litus, toris n ()
Livius, ii ; . (Titus) Livius
( , 59 .
. . 17 . . .)
loco 1 ;
locuples, pletis ,
, ;
locupleto 1 ,
*locus, i ;/?/. 1. loci, orum m
; 2. loca, orum n ,
longe . , ,
longitudo, dinis / ; ,

*longus, a, um ,
loquax, quads ,

*loquor, locutus sum, loqui 3 ,

,

mane

lotus, a, urn part. perf. pass, lavare

lubet . libet
luceo, , , 2
lucerna, a e / ,
Lucius, ii m
Lucretius, ii m ; . (Titus) Lu
cretius Cams (
-, I . . .)
luctus, us m ,
*ludo, lusi, lusum 3 ; ,

*ludus, i m ; pi. ,

lugeo, luxi, luctum 2 ,

*Iumen, minis , ; pi. .

*luna, a e /
*lupa, a e /
*I lupus, 1
II Lupus, i m
lustro 1 ; ,

*lux, lucis/
Lycomedes, is m (
)
Lycurgus, i m (
)
lympha, a e / ,
1, /
lyrlcus, a, um

Macedo, onis m ,

Macedonlcus, a, um
ma china, a e / , ,

359

machlnor 1 , ,

* macula, a e / ; ,
maculo 1 ; ,

Maecenas, natis m (
, )
magjfcus, a, um ,

magis . , ; ,
,
*magister, tri m ,
*m agist , / ,

magistratus, us m
; ,
magnificentia, a e /
*magniflcus, a, um ;
,
*magnitudo, dinis/
magnopere . ,
*magnus, a, um ;
maiestas, tatis/
maior, maius . magnus
Maius, ii m
*male .
maledlco, xi, ctum 3 (+dat.) ,

malefactor, oris m ,
*maleficium, ii n ,
*malo, malui, , malle ,

I malum, i n
*II m&lum, i n ;
*malus, a, um ,
mandatum, i n ,

*mando 1
mane . ;

360

maneo

*maneo, mansi, mansum 2 ,

,
I manifesto . ,

maxime (, . magnopere)
,
maxim us, a, um , magnus

*II manifesto 1 ,

*manifestus, a, um ,

mediclna, a e / ;
;
*medlcus, i m ,
mediocriter . ;
;

Man tinea, a e / (
)
*manus, u s / ;
Marcellus, i m ; . (Mar
cus) Claudius Marcellus
( II
)
Marcus, i m
*mare, is n

mediterraneus, a, um 1.
, ; 2.
(mare)
*medius, a, um , ,
; in medium afferre
,

*matrimonium, ii n , ;
in matrimonium ducere ; in
matrimonium dare

Megara, a e / ( )
mel, mellis n
melior, ius . bonus
melius . bene
melHtus, a, um , ;
;
Melpomene, e s / (
)
membrum, bri n (), ;

memini, meminisse (+gen.) .

memor, oris (+gen.) ,

( -)
*memoria, ae / ; memoria tenere
; memoriae studere
, ; memo
riae prodere
memoro 1 ,

Matrona, ae w , / , .
()

mendacium, ii n , ,

maritlmus, a, um ,
marltus, i m ,
Mars, tis m . (. )
Martialis, is m ; . (Marcus)
Valerius Martialis
( , I . . .)
I Martius, a, um 1. ,
; 2.
II Martius, ii m
mascullnus, a, um ; (genus)
mascullnum ,
*mater, t r i s /
materia, ae (materies, ei) / ,
, ; ,

matrona, a e / ,

*mendax, dacis ;

maturo 1 ,

*mens, mentis/ ;

*maturus. a, um ; ,

mensa, a e / ;
*mensis, is m

mollio

361

*mensura, a e / ,
*mentior, tltus sum, mentlri 4
, ,
mentum, i n
mercator, oris m ,
mercatum, i n
*mercatura, a e /
Mercurius, ii m . (.
)

Minerva, ae / . (.
)
minlme , parum
minimus , parvus
minister, tri m ;
*ministrator, 5ris m , ,

mereo, merui, meritum 2 ,

mereor, meritus sum, mereri , ( -.) de

(+.)
meridies, ei m ; ; meridie
,
meritum, i n
merum, i n (,
)
merus, a, urrf ,
Messala, ae m
messis, i s / ,
Metellus, i m
metior, mensus sum, metlri ,

*metuo, tui, , 3 ,
*metus, us m ,
*meus, a, urn ,
mico 1 ,
*migro 1 , ,

* miles, militis m , ; pi.

militia, a e /
millto 1 ,
Milesius, a, um ,
( )
*mille {pi. milia, ium) .
Miltiades, is m (.
, V . . .)

minor, minus . parvus

Minos, 5is . (
)
minus (. parum) . ,

mirabllis, e ,
,
*miror 1 (+.) , ,

*miser, era, erum , ,

miseria, a e / ;
misereor, miseritus sum, misereri (+gen.)
,
miseror 1 ,

ministro 1 , ,

mitesco, , , 3 ,
,
*mitto, mlsi, missum 3
modo . ; modo...
modo
...
modus, i m , ; ,
; , ; hoc modo
; nullo modo ,

moenia, ium n (pi. t.) ,

molestus, a, um ,
molior, molltus sum, mollri 4
-. , ,

mollio 4 ,

362

'"mollis, e
*moneo, monui, monitum 2 ,
, ,
*mons, montis m
*monstro 1 ,
monstrum, i n ,
montuosus, a, um ,
*monumentum, i n
*mora, a e / , ;

'"morbus, i m
*mordeo, momordi, morsum 2
*morior, mortuus sum, mori 3
moror 1 ,
morosus, a, um ,
;
*mors, mortis/
morsus, us m
*mortalis, e
* mortuus, a, um
*mos, raoris m , ;
*motus, iis m
*moveo, movi, motum 2
, ;
mox .
*mulceo, mulsi, mulsum 2
muliebris, e ,
*mulier, e r i s /
*multitudo, dinis/ ;
I multo . , ; multo
ante ; multo post

II multo (mulcto) 1 ,

*multum . ,
multus, a, um ;
; pi.
munditia, a e / ,

mollis

*I mundus, 1 , ;
II mundus, a, um , ,

*munio 4
* mum us, neris n , ,
; ,
murex, ricis m ,

*murus, i m ()
Musa, a e / .
*musca, a e /
mustum, i n
mutatio, ionis/ ; ,

*muto 1 ; ,
mutuatio, ionis/ ;
mutus, a, um , ; .
( )
mutuus, a, um , ,

N
nactus, a, um part. perf. nanciscor
*nam . , ,
,
nanciscor, nactus sum, nancisci 3
; ();
(-.)
*narratio, ionis/ ,
* 1
*nascor, natus sum, nasci 3 ,

Naslca, ae m {. Scipio)
nasturcium, ii n (,
)
*nasus, i m
*natio, ionis/
nato 1
*natura, a e /

nix

*naluralis, e , ;

363

nequaquam . ,
,
neque
natus, i m {/, )
nequeo, qulvi, qultum, Ire
*nauta, ae m
,
naviger, era, erum ;
nequlquam . ,

nequitia, a e / ,
navigium, ii n
*nescio, nescivi (nescii), nescitum 4
*nav!go 1 , ( )
;
*navis, i s / ; navis longa
nescioquis, nescioquid , -,

-
navlta . nauta
nescius, a, um ,
I ne 1. . , ne... quidem

. .. ; 2. ,
Nestor, oris m (
II - . , ? ?
)
?; -... an, -ne... -ne, ... ...; *neuter, tra, trum ;
potesne? ?
(genus) neutrum ,
(= neque) ; ... ... ...
nex, necis/
...
*niger, gra, grum ,
necessario ,
nigrum, i ,

*I nihil {gen. nulllus rei) ,

I necessarius, a, urn
II nihil . ,
II necessarius, ii ;
nihilum, i n

nil = nihil I
necesse (est)
nilum = nihilum
* 1
nimis . ,
nefarius, a, um ,
nimius, a, um
,
*nisi , ;
*nefas (= fas non est) ,
,
nisus, us m ,
*neglego, lexi, lectum 3 {+.) nitens, entis , ;

*nego 1 ; ,
*nitidus, a, um ,
*negotium, ii n , ,
I nitor, nisus (nixus) sum, niti 3 {+abl.)

;
*nemo {gen. neminis nulllus) ,
niteo, nitui, , 2 ,

II nitor, oris m , ;
nemus, moris

*nepos, potis / ;
*nix, nivis/

364

*nobilis, e ,
*noceo, nocui, nocitum 2 ;

noctu .
*nocturnus, a, um
*nolo, nolui, , nolle ,
*nomen, minis n ; nomine
*nomIno 1 ,
*non . ; solum ... sed etiam
... ... ( )...
Nonae, a r u m / (pi t.) (5- 7-

)
nondum .
*nonaginta .
. , ,
*nonnullus, a, um
nonnunquam .
us, a, um
*nos ,
*nosco, novi, notum 3 ,
;
noster, tra, trum ,
*nota, a e / ;
*noto 1 , ; ,

*notus, a, um ; notum est

*novem .
November, oris m
novi (infin. novisse) perf. ind. act.
nosco
novissime ,
novitas, tatis/ , ,

*novus, a, um ,
*nox, noctis/
, / ; ,

nobilis

*nubes, i s / ,
nubllus, a, um ; ,

*nubo, nupsi, nuptum 3 {+dat.)

*nudus, a, um ,
nugae, a r u m / (pi. t.) , ;

nullus, a, um
num ,
Numa, ; Numa Pompiiius Hy ( )
numen, minis n , ;
,
*numero 1 , ;

*numerus, i m ; ;

Numltor, oris m (
)
nummus, i m
*nunc . , ,
*nunquam .
nuntio 1 , ,

*nuntius, ii m ;
nuper .
nuptiae, arum/ (pi. t.)
*nusquam .
*nutrio 4 , ;
nutrimentum, i n
nutus, us m ; ,
nympha, /

ob (+.) . ,
, -, ,

365

Oedipus

obeo, obii, obitum, Ire

; ; ; (mortem)
obire
obesus, a, um ,
obduro 1 , ;
,
obtero, obtrivi, obtritum 3 ,
, ,
*obkio, ieci, iectum 3 ;
; ;
obiurgatio, ionisf ,
obiurgo 1 ,
oblecto 1 ,
obllgo 1 ;
*obliviscor, oblTtus sum, oblivisci 3
(+gen.)
obscure . ;
obscuro 1 , ;

obscurus, a, um ,
obsecro 1 , ,
obsequor, secutus sum, sequi 3 {+dat.)
; ;
observo 1 ;
obsldeo, sedi, sessum 2 ;

obsldio, i5nis/
obsisto, obstiti, , 3 (+dat.)
, ,
;
obsono 1 ;

obstipesco, stipui, , 3
,
obstrepo, strepui, strepitum 3 ,

obstruo, obstruxi, obstructum 3

, ,
*obsum, obfui, , obesse (+dat.)

obviam . ; obviam esse

(fieri) (-.)
obvius, a, um
obvolvo, volvi, volutum 3 ,

*occasio, onis/
*occasus, us m , ;
*ocrfdo, occidi, occasum 3 ;
; ; (
)
*occTdo, occidi, occisum 3
occulte . ,
*occulto 1 ,
occultus, a, um ,
,
occumbo, cubui, cubitum 3 ;

* 1 , ; pass.
(-.)
occurro, occurri, occursum 3 ,
;
ocellus, i m . oculus
Octavianus, i . Augustus I
*octavus, a, um
*octo .
October, bris m
octoginta .
*oculus, i m
*odi, , odisse .
odiosus, a, um ,

*odium, ii n
*odor, oris m ; pi.
odoratus, a, um ,
Odyssea, a e / ( )
Oedipus, i m Oedipus, podis m .

366

offero, obtuli, oblatum, offerre

; ; ofFerri ,

offero

*ops, opis/ (/?/, opes, um) ,

; ,
*optimates, um (ium) pi. ;
,
*officium, ii n , ;
; ; officium praestare
optime (, bene) .

, ,
olfacio, feci, factum 3 ; *optimus, a, um , bonus
opto 1 ;
olor, oris m
*I
opus, opens n , , ;
omnlno .
, ;
*omnis, e , ; omnia, ium n pi.
4 1 opus est (+abl.)

*, / ,
'"onus, oneris n , ,
onustus, a, um , *oraculum, i n ;

oratio, ionis/
*, / , ; ; eram dare , orbis, is m , ; orbis ter (terrarum) ,

orbus,
a, um (+abl.) (oplmus, a, um , ,
.);

,
* opinio, ionis / , , Orcus, i m (
);

*ordo, dinis m ; ; ;
*oportet, oportuit, , 2 . ,

*oriens, entis (sol) m ,

opperior, oppertus sum, 4 ,
orlgo, ginis/ ,

orior, ortus sum, oriri 4 ,

oppeto, tlvi, tltum 3 (+acc.)
; ( )
; mortem oppetere
"ornamentum,
i n
, ,
ornatus, us m , ,

* 1
*opp!dum, i n ;
*oppono, posui, positum 3 * 1 , , ;
ortus, us m , ,
;
;
opposltus, a, um ,
*I os, oris n , ;

opprlmo, pressi, pressum 3 , *II os, ossis n

osculum, i n ; osculum dare
; vino oppressus ,

ostendo, tendi, tentum 3 ;

oppugno 1 , ,

,

pater

ostium, ii n ; ;
*otium, ii n , ,
;
Ovidius, ii ; P. (Publius) Ovidius Naso (
, I . . .)
*ovis, i s /
*ovum, i n

pabulum, i n , ,
pactum, i n , ; hoc
pacto
.
paeninsula, a e /
paglna, a e / ,
pagus, i , ;

palaestra, a e / ,
'
I palam . ,
II palam (+.) . ,

Palatums, a, um
Palatium, ii n ,
( )
palla, a e / (
);
Pallas, adis / (
-)
*palus, ludis/
Pan, Panis m ( , ,
)
*panis, is m ()
Papirius, ii ; Papirius textarus
*, paris , ,
*parco, peperci, , 3 (+dat.)
parcus, a, um ,

367

*parens, entis m, / ,

*, parui, paritum 2 (+dat.)

,
*paries, ietis m
Paris, ridis m
*parltas, tatis/
Parmenio, ionis m ( )
* 1 , ,

pars, partis/ ; ; maximam

partem ,

parsimonia, a e / ,

partlceps, cipis (+gen.) ,

, ,

partim . , , *
parum .
parvulus, a, um
'"parvus, a, um ,
*pasco, pavi, pastum 3 ;
passer, ens m
*passim . , , ,
passlvus, a, um , ,
; (genus) passivum
,
*pastor, 5ris m
pastus, us m ; ,
patefacio, feci, factum 3 ,
{pass, patefio, factus sum, fieri
, )
*pateo, patui, , 2 ,

*pater, patris m ; patres conscripti

patienter

368

patienter .
*patientia, a e /
*patior, passus sum, pati 3 ,
; ,
*patria, a e / ,
patrius, a, um , ,

*patronus, i m ,
*paucus, a, um ,
;/?/,
paulatim . , -,

paulisper . ,
paulo . , ; paulo
ante ; paulo post

paulus, a, um ,
*pauper, eris ;
*paupertas, tatis/
pavldus, a, um ,
pavor, orism ,
*, pacis/ ,
1 ,

*pectus, pectoris n ; ,
*pecus, pecoris n . ,

*pecus, pecudis/ ,

pedes, ditis ; ()
pediculosus, a, um
pediculus, i m
peius . male
peior, peius . malus
Peleus, ei m . ( )
pellis, i s / ,
*pello, pepuli, pulsum 3 ;
,

, /
per (+.) . , , ;
,
perago, peregi, peractum 3 ,
;
peragro 1 , ,

percipio, cepi, ceptum 3 ,

;
percontatio, onis/ ,

percontor 1 ,
;
percussor, 5ris m
perdisco, didici, , 3
,
*perdo, perdidi, perditum 3
peregrinor 1 ,
;
*peregrlnus, a, um ,
perennis, e ,
*, perii, peritum, perlre ,

*perfectus, a, urn ,
; ,
perfero, tuli, latum, ferre ,
,
*perficio, feci, fectum 3
, , ;
,
perfuga, ae m
perfugium, ii n
pergo, perrexi, perrectum 3
, ;
Pericles, is m (.
, V . . .)
periclltor 1 ,

*periculum, i n ,

pinna

periurus, a, um ,

*permaneo, mansi, mansum 2

(),
*permitto, mlsi, missum 3 ,
;
permoveo, movi, motum 2
*pernicies, e i / ,
pernicidsus, a, um ,
,
pernocto 1 ,

369

perturbo 1 ;
,
pervenio, veni, ventum 4 ,
;
*pes, pedis m 1. ; 2. (
)
pesslme , male
*pesslmus, a, um , malus
pestilentia, a e / , ,
, ,
pestis, i s / , ;

*peto, tivi, tltum 3 (+.) ,

, ; ,

Persa, ae m
Phedrus, i m (
persaepe .
, I . . .)
persequor, secutus sum, sequi 3 (+.)
Philippus, i m ; Philippus
; ,
Macedonus
( -.)
( )
Perses, ae . Persa
philitia, pi.
persevero 1 ,

,
philosophus, i m
*persona, ae / ; , ;
Phoebus, i m ( )

I Phoenix, nlcis m (
persplcio, spexi, spectum 3
)
, , ;
II Phoenix, nlcis m

III phoenix, nlcis m -

persto, stiti, , 1 ,
*pictor, oris m
,
*persuadeo, suasi, suasum 2 (+dat. *pictura, a e / ,
pictus, a, um part. perf. pass, pingo
.) (-. -.),
(-. -.)
pietas, tatis / ;

pertinacia, ae / ,
; ,
piger, gra, grum , ,

pertinaclter . , ;
*pingo,
pinxi, pictum 3 ,

*pertinax, nacis , ,
*pinguis, e ; ,
;
,
*perturbatio, ionis/ ,
pinna, a e / ;
;
^perpetuus, a, um ,

370

pipio 1
pirata, ae m
piscator, oris m
*piscis, is m
Piso, onis m
pius, a, um ;
placatus, a, um ,
*placeo, placui, placitum 2 ,
; placet .
, (+dat.)\ senatui placet
()
placo 1 , ,

plaga, a e /
plane . ; ; ,

planitia, ae (planities, e i ) /
planta, a e /
Plato, onis m (. ,
IV . . .)
plaudo, plausi, plausum 3 ,
,
plebes, ei(is)/ . plebs
*plebs, b i s / , ,

pipio

plures, a (gen. ium) 1. . multus;

2. (= complures) ;
plurlmum , multum
plurlmus, a, um (, multus)
; pi. ,

plus (. multum) ,
*poema, maris n
*, / , ; poena
capitalis
I Poenus, a, um ,

II Poenus, i m ,
*poeta, ae m
pollex, llicis m
*polliceor, pollicitus sum, polliceri 2

pollicitatio, o n i s /
Potybus, i m ( )
pomlfer, fera, ferum
Pompeianus, a, um . Pompeius
Pompeius, i m ; Gn. (Gnaeus)
Pompeius Magnus
( , I . . .)
Pomptfnus, i m
*plenus, a, um {+gen.) (-.), *pomum, i n ()
pondero 1
(-.)
ponderosus, a, um ,
plerlque
plerisque nap. , *pondus, deris n , ,
*pono, posui, positum 3 , ,

;
plerumque .
'"pons,
pontis m
Plinius, ii ; G. (Gaius) Plinius
pontlfex,
ficis m (
Maior (
, 1 . . .)
)
Pontilianus, i m
plumbum, 1
pontus, i m
plumbum album n
pluralis, e , ; *populus, 1
porrlgo, porrexi, porrectum 3
(numerus) pluralis

, ;

praemium

*porta, a e / ,
portentum, i n ,
*porto 1
*portus, us m ,
posco, poposci, , 3 ,
*positio, ionis/ ;
posltus, a, um, ;

*possIdeo, sedi, sessum 2 (+.) ,

(-.)
*possum, potui, , posse ,

I post . , ; , ,

II post (+.) . , ,
,
postea . , , ,

posteri, orum m pi.

posterus, a, um ,

posthac . ,
postridie . ,

postulatio, ionis /
*postulo 1
Postumia, a e /
*potens, entis , ,
,
*potentia, a e / , ; ;

*potentialis, e
*potestas, tatis / , ,
,
potior, ius (. potis)
,
potis, e ,
potius /tap. , ,

13*

371

(+.) . , ,
*praebeo, praebui, praebitum 2
, ; ; aures

praecedo, cessi, cessum 3 ,

praeceptor, oris m ,

*praeceptum, i n , ,

praecldo, cldi, clsum 3 ,

*praedpio, cepi, ceptum 3 ,

,
praecipue . ,

praecipuus, a, um
praeclare .
praeclarus, um ,
, cocis , ;

*praeda, a e /
praedico 1 , ,

praedico, dixi, dictum 3

praedicatum/i (.)
praedltus, a, um (+abl.) ,

praefero, tuli, latum, ferre

;
praegressus, us m ,

praeiudicium, ii n
, ;
praematQrus, a, um ,
;
praemitto, mlsi, missum 3
,
* praemium ii n

372

Praeneste, is n,f ( )

Praeneste

pridie . ,
'"primus, a, urn ; cum primis
, ; quam pri*praeparo 1 , ,
mum

*princepi,
clpis , ; praepftno, posui, posltum 3 ,

, ,

principals, us m ,

*praeeni, entis
,
principle , ,
*praeiidium, ii n ; prior, iui , ,
, ; ; praesidio ,

priuiquam
praestans, antis , *privatus, a, um ,

privo 1 (+abl.) ,
praesto, stiti, , 1 (+dat.)
pro (+abl.) . , , ,
, , ;
...
; se praestare
pro&vus, 1 ,
(-.), ; officium
praestare ; *probabIlis, e ;
,

pro bo 1 , ,
*praesum, fui, , esse (+dat.)

,
*probus, a, um ; ,
praeter (+.) . , ,

1 ,
praeterea . ,

praetereo,
praeterii,
praeteritum,
procul . ; ,
praeteiire , ;
prodeo, prodii, proditum, prodire
,

*praeterltus, a, urn ,
prodigium, ii n ,

prodltor, oris m
praetextatus, a, urn
*prodo, didi, ditum 3 ;

praetor, oris m (
produco, duxi, ductum 3
)
; ; ;
pratum, i n

*pretium, ii n ,
*proelium, ii n ; proelium com, precis / ( pi.) ,
mittere ; proelium

conficere
profero, tuli, latum, ferre ,
rid em . , , ,

;

Pubiius

profeuor, soris m ; .
'proflciicor, fectus sum, ficisci 3
;
proflteor, fessus sum, fiteri ,
;
profluo, xi, xum 3 , ,

*profttgio, fQgi, fugltum 3 , *

profttgus, i m
profundo, ffidi, fusum 3 ,

prognfttus, a, urn (-.),

( -.),
*progredior, gressus sum, gredi 3
,
*progresstts, us m ,
;
prohibeo, hibui, hibitum 2
; , ;
; (+. ; +. ,
)
*proicio, ieci, iectum 3 ;
se proicere
*proles, i s /
*proletarius, ii m (
)
*promitto, mlsi, missum 3
pronuntio 1 ,
prope (+acc.) . , ,
; .
propello, puli, pulsum 3
, ,
*I propinquus, , ,
,
II propinquus, 1
*propono, posui, positum 3
proprietas, tatis / ,
;

373

*proprius, a, um ;
; ;
propter (+acc.) . -,
,
propulso 1 ;
prorsus ,
proscribe, scripsi, scriptum 3
, ; *
;
proilllo, silui, - , 4 ,

*prosum, profui, , prodesse *

,
protego, texi, tectum 3

protero trivi, tritum 3 ;

protlnus .
*proverbium, ii n ,
provideo, vldi, visum 2 ,
; (+dat.)
*provincia, a e / (
)
. ;
,
proxlmus, a, um ;
;
*prudens, entis , ,
,
prudenter . ,
,
*prudentia, a e / ;
,
Ptolemaeus (
)
publlce ,

*publlcus, a, urn ;
res publlca ,
Pubiius, ii m

374

pudicitia, ae / ,

pudor, oris m
*puella, a e / ,
*puer, pueri m
puerllis, e ,
pugio, ionis m
*pugna, a e / , ,
*pugno 1 ,
pugnus, i m
*pulcher, chra, chrum ,

pulchre .
*pulchritQdo, dlnis/
pumex, pumicis m ; ,
Punlcus, a, um ,

*punio 4
*puppis, i s / ; ,
purgo 1 ,
purlter .
*purus, a, um ,
puteus, i m ;
*puto 1 , ; ,

pyramis, midis/
Pyrrhus, i ( , III .
. .)

pudicitia

quaestus, us m ; ,

*qualis, e , ,
qualltas, tatis/ ,
quam . 1. , , ;
2. ( .) , ; 3. (
.) ,
quamdiu (= quam diu) .
quamquam
*quando .
quandoque . ;
quandoquldem ,

quanta . ; quanto... tanto...

... ...
quantum . ,
*quantus, a, um , (
),
quaque . = usque quaque
quare (= qua re) ;

*quartus, a, um
quasi . , ,
quattuor .
*que ()
quemadmddum . ,

queo, qulvi, quitum, quire ,

queror, questus sum, queri 3

*I qui, quae, quod , ,
Q
II qui .
quadrageslmus, a, um
quia
,
*quadraginta .
quicum = cum quo
*quaero, quaesivi, quaesitum 3 ;
quicumque, quaecumque, quodcumque

, ,
quaeso, , , 3 ; ; quaeso
*quid?-,
?
,
quidam, quaedam, quoddam .
quaestor, oris (
, -
)

375

rector

quidem . ,
; ne... quidem... ... ...
quidnam? , ? ?
*quies, quietis/ , ;
;
qiriesco, evi, etum 3 ;

quietus, a, um , ,

quillbet, quaelibet, quodlibet ,

,
quin 1. , , quin pacem
exercemus
; 2. ( ) , nemo
est, quin sciat... ,
; dubito... .. ,
,
*quinquaginta .
*quinque .
QuintHis, is m (
),
*I quintus, a, um
II Quintus, 1
Quirltes, ium m ,
( )
*quis? , ?
quispiam, quaepiam, quodpiam (quidpiam) , -, -
quisquam, quidquam (quicquam) .
-, -
quisque, quaeque, quidque (quodque)
, ,
quisquis, quidquid , ,

I quo nap.
II quo {. .)
(); quo facilius...
*I quod . . . . qui I
*II quod 1. , ; 2.

quomodo (= quo modo) .

,
"'quondam . , -
*quoniam ,
quoque .
quot nap.
quousque . , ,

quum = cum II

R
radix, dlcis/
rado, si, sum 3 , ,
ramulus, i m . ramus
ramus, i m ,
rana, a e /
*rapldus, a, um ,

*rapio, rapui, raptum 3 ,

. ,
*rarus, a, um , ;

rasus, a, um ,
*ratio, ionis/ , ; ; ;
, ,
recens, entis ,
reclpio, cepi, ceptum 3 , ;

reclto 1
reclamo 1 ();

recognosco, cognovi, cognitum 3

, ,
recondo, condidi, conditum 3 ,

*recte . , ,
*rector, oris m

376

*rectus, a, um ,
recupero 1
recurro, curri, cursum 3 ;
,
recurvus, a, um ;

recusatio, ionis/ , ;

*recuso 1 (-);
*reddo, reddidi, redditum 3 ,
; , ; reddere
maturam senectutem
; reddere longam adolescentiam

*redeo, redii, reditum, redlre

red , duxi, ductum 3 ,

,
*refero, tuli, latum, ferre ,
, ,
refertus, a, um (+abl.) ,

refragor 1 ,

regaliolus, i m ()
*regalis, e ,
*reglna, a e /
*regio, i5nis/ , ,
*regius, a, um
* regno 1
*regnum, i n ,
*rego, rexi, rectum 3 (+.) ,
,
*regredior, gressus sum, gredi 3
,
religio, ionis / , ;
;
religiose . ,
,

rectus

religiosus, a, um ,
,
*relinquo, llqui, lictum 3 ,

*rellquus, a, um ;
remaneo, mansi, mansum 2 ,
,
*remedium, ii n ,
remigium, ii n ,
*remitto, mlsi, missum 3 ,
,
remissus, a, um
remollesco, , , 3 ;

remoror 1 ,
remotus, a, um , part per/,
pass, removeo, movi, m5tum 2
, ,
Remus, i m ( ,
)
renldeo, , , 2 ,
renovo 1
renuo, nui, , 3 ,
repello, reppuli, repulsum 3 ;

repente . , ,

repentlnus, a, um ,

*reperio, repperi, repertum 4 ;

, ;
*repetitio, ionis/
* repeto, petTvi, petitum 3 ;
,
repdno, posui, positum 3
;
*reprehendo, hendi, hensum 3
, ; , .

377

rursus

*reprImo, pressi, pressum 3 ,

;
repudio 1
repugno 1 ,

*requies, quietis ( quiei)/ ,

,
requiesco, quievi, quietum 3 ,
,
*requ!ro, quislvi, quisltum 3 ;
,
*res, rei / , ; ;
; res publica ,
; res novae ; res
familiaris ()

resldeo, sedi, sessum 2

resisto, restiti, , 3 ,

resplcio, spexi, spectum 3 ,

;
*respondeo, ndi, nsum 2
responsum, i n
respublica (= res publica), rei publicae/
,
restituo, stitui, stitutum 3
;
resto, stiti, , 1 ,
retlneo, tinui, tentum 2
retracto 1 ,

reus, i m , ;

revertor, reverti, , reverti 3

revoco 1 ,
*rex, regis m
Rhenus, i m ()
rhetor, oris m ,
;

Rhodanus, i m , .
Rhodus, if (
)
*rideo, rlsi, risum 2 1. ,
; 2. (+.) ,
( -., -.)
ridiculus, a, urn
*ripa, a e / ()
*risus, us m
*rivus, I m ; ;
robur, roboris n ; ,
*rogo 1 ;
rogus, i m ()
*Roma, a e /
Romana, a e /
*I Roman us, a, um
*II Romanus, i m
Romulus, i m ( )
rostrum, i ; pi ,

rubeo, rubui, , 2 ,

Rublco(n), onis m (

)
ructo 1; ructor 1 ;
ruga, a e /
rugosus, a, um
*rulna, ae / , ;
; pi
* rumor, oris m , ,
*rumpo, rupi, ruptum 3 ,
*ruo, rui, rutum 3 , ;
; ; ,

rursus . , ; ,

378

*rus, ruris n ; ruri (loc.)

; rus {+acc.) ; rure
(+abl.)
rustlcor 1
*rustlcus, a, um , ;
vir rusticus

s
Sabidius, ii m
I Sabinus, a, um
II Sabinus, i m (
)
sacculus, i m (. saccus)
;
sacrificium, ii n
saeclum . saeculum
*saeculum, i n ;
*saepe .
saepio, saepsi, saeptum 4 ,
,
saeta, a e / ,
saevus, a, um , ,
sagitta, a e /
*sal, salis m ; . ,
*salio, salui, saltum 4 ,
saltern .
*salus, salutis / ; ;
;
*saluto 1
*salve! salvete! !
!
*salvus, a, um , ,

sancio, sanxi, sanctum 4 ,

*sanctus, a, um
sane .
sanguis, guinis m

rus

*sanus, a, um ;
sapiens, entis ,
sapienter . ,
*sapientia, a e / ,
*sapio, sapui(ii), , 3 ,

Sardinia, a e / (
)
sat = satis
satelles, llitis m ; ,

satietas, tatis/ ;

satis . ,
*satisfacio, feci, factum 3 ,

Saturnus, i m .
saxum, i n ;
*scala, a e /
scamnum, i n
*scando, ndi, nsum 3 (+acc.)
,
sceleratus, a, um ,

*scelus, sceleris n ,

*schola, a e /
*scientia, a e / ;
*scio, scivi (scii), scitum 4 ;
Scipio, ionis m ; . (Publius)
Cornelius Scipio NasTca
(1. 191 .
. .; 2. 138 . . .)
*scribo, scripsi, scriptum 3
*scriptor, oris m ; ; rerum
scriptor
scriptura, a e / , ;
,

servllis

scrutor 1 , ;

scutum, i n
scyphus, i m
Scyrus, i / (
)
*secretus, a, um ,
,
'secundum (+.) . , ,

*secundus, a, um , ;

secQris, i s / ,
*securltas, tatis/ ,
;
*seciirus, a, um ,
, ,
*sed , ,
*sedeo, sedi, sessum 2
seditio, ionis/ , ;
*sedo 1 ; ,
,
seges, getis/ ,
segnis, e , ;

sei = si
seiungo, iunxi, iunctum 3
selectus, a, um
*sella, a e / , ,
*semel .
*semen, minis n
* semper .
senaridlus, i m , senarius
senarius, ii m (
)
senator, oris m
senatus, us m

379

Seneca, ae m ; Lucius Annaeus

Seneca (
, I . . .)
senecta, a e / . senectus
*senectus, tutis/
senesco, senui, , 3
*senex, senis m
sensa, orum n pi. , ,,

sensim . -, ,

*sensus, us m , ; sine
sensu ,
*sententia, ae / , ;
;
*sentio, sensi, sensum 4 ;
; ; ,
sepelio, sepellvi, sepultum 4 ,

*septem .
September, mbris m
Septentrio, onis m
septimana, a e / .
*septlmus, a, um
*septuaginta .
*sepulc(h)rum, i n ,
Sequana, ae m , .
*sequor, secutus sum, sequi 3 (+acc.)
( -., -.);
series, e i / ,
*sermo, onis m ; ;
I sero .
II sero, sevi, satum 3
III sero, semi, sertum 3 ,

serta, a e /
*serus, a, um
servllis, e

380

Servilius, ii m
servio 4 ,
servo 1 ,
servulus, i m . servus
*servus, i m ,
seta . saeta
seu ; seu... seu... ... ..;
... ...
*severus, a, um ,
*sex .
*sexaginta .
Sextllis, is m (
);
*I sextus, a, um .
II Sextus, i m
*si , ;
sic . , ;
ska, a e /
sicarius, ii m
siccltas, t a t i s / ;

siccus, a, um
Sicilia, a e / (
)

Servilius

Simonides, is m (. ,
VI-V . . .)
^simplex, licis
simul . ; ,
;
simulacrum, i n , ,
,
sin , ,
sincere . ; , ,

sincerus, a, um , ;
, ; ,

sine i+abl.) .
singularis, e , ;
(numerus) singularis ,

singuli, ae, , ,

'"sinister, tra, trum ; ,

*sino, slvi, sltum 3 ,

sinus, us m , ;
sitio 4
itli, i s /
I Slcului, a, um
I iltui, a, um
II Slcului, i m
II sitae, us m ,
slcut(l) , ,
live
*ildui, deris ,
*iocMHi, e
'lignum, i n , ; ; , *iocHtai, t l t i s / ; ,
; ,
,
I
IOCIUI, , um , ;
*illentlum, ii n ;

illva, /
SllvAnui, i m ( , *II IOCIUI, ii m ; ,

)
SocrAtei, is m (. ,
Sllveiter, tris, tre ,
V . , .)
limllli, e (dat. gen.) ,
sodAlii, is m , ,

*simllitQdo, dlnis/ ,
*sol, solis m

strepltus

381

solaciolum, i n , solatium
solacium (solatium), ii n ,

*soleo, solitus sum, solere 2

*specto 1 ,

*solTdus, a, um , ;
, ;
*solitudo, dinis / ; ;

solitus, a, um ,
solliclto 1 , ;
,
solstitialis, e
;
*I solum * . ; solum... sed
etiam... ..., ...

*spero 1 (+.)

II solum, i n
'"solus, a, um ,
*solvo, solvi, solutum 3 ,
; ; ,
; ; obsidionem solvere

somnium, ii n
*somnus, i m
sonltui, us m ,
*sonus, i m
Sophdcles, is m (. ,
, V . . .)
, 6ris/
sore, sortie/ , ,
spargo, sparsi, sparsum 3 ,
; ,
Sparta, ae / (
)
spatlum, ii n , ,

species, ei / , ,
;
*spectaculum, i n

speculor 1 ,
,
sperno, sprevi, spretum 3 ,

*spes, spei/
sphaera, a e /
Sphinx, Sphingis/
*spiro 1
splendeo, ui,, 2 , ,

splendor, oris m , ;

*splendldus, a, um ,
,
*sponte: mea (tua, sua) sponte no
(, ) ;
,
spretus, a, um part. perf. pass, sperno
Spurinna, ae m
statim . , , ,

statio, ionis/ ;
stfttuo, statui, statutum 3 ,
; ,
'status, us m ,
'stella, a e /
sterno, stravi, stratum 3 , ,
;
*sto, steti, stitum 1
I stolcus, a, um (
)
II stolcus, i m (
)
stragulum, i n ,
strata, a e / , ()
strepltus, us m , 17,

382

stringo, strinxi, strictum 3 ;

,

stringo

*studium, ii n , ,
; ;

Suebi, orum m pi , (
)
suffoco 1 ,
*suffragium, ii n
*sum, fui, , esse ,
summa, a e / ; ,
,
summitto, mlsi, missum 3
;

*stultus, a, um

*summus, a, um ,

*studeo, studui, , 2 (+dat.) ,

, ;

*studiosus, a, urn ,

stupeo, stupui, , 2 ;
,

sumo, sumpsi, sumptum 3 ;

stupor, oris m ; ,

*suavis, e , ; ,

sumptuosus, a, um ,

I super . ; ,

II super (+, abl.) ,

;

suavltas, t a t i s / , ;

superbia, a e / , ,

sub . (? +, ? +abl.)

*superbus, a, um , ,

superi, orum m (. dei)

()

*suadeo, suasi, suasum 2 (+dat.)

, (-.)

subTcio, ieci, iectum 3 ,

; ,
sublto . ,
*subftus, a, um
sublatus, a, um part. per/, pass, tollo
subministro 1 ,
subsellium, ii n ,
subsequor, cutus sum, sequi 3
succedo, cessi, cessum 3 ;

succendo, ndi, nsum 3

sudo 1
sudor, 6ns m
Suetonius , G. (Gaius) Sueto
nius Tranquillus ( , 11 . . .)

superimpono, posui, positum 3

,
superior, ius (. superus)
;
*supero 1 ; ;
,
superpono, posui, positum 3
,
supersum, fui, , esse ,
, ,
*superus, a, um ,
suppedlto 1 , ;
; ()
supplico 1 , ;

383

templum

suppiicium, ii n ; , ,
; supplicium capitate

II Tacitus, i m ; . (Publius) Cor

nelius Tacitus
( , I . . .)

supra . ; ,

taedium, ii n , ;
, ,

supremus, a, um (, superus)
, ;

talea, a e / ,

surdus, a, um ;

talis, e , ( ),

surgo, surrexi, surrectum 3

,

tamen .

*sus, suis m,f (dat.-abl. pi subus)

susclpio, cepi, ceptum 3 ,
; ;

suspendo, ndi, nsum 3 ,

*I suspicio, ionis/
II suspicio, spexi, spectum 3
;
susplcor ; ,

sustlneo, tinui, tentum 2 ;

;
sustuli perf. tollo
suus, a, um ,
SyracQsae, a r u m / (
)
I Syracusanus, a, um
II Syracusanus, i m
( )

taberna, a e /
tabernarius, ii
tabesco, bui, , 3
*tabula, ae / ; ; ;
,
taceo, tacui, taciturn 2
I tacltus, a, um ,

tam . , ,
tamquam . ,
, ,
tandem .
tango, tetigi, tactum 3 ,
tanto . ,
tantopere . ,

tantum nap. , ,

tantus, a, um , (
),
tardo 1 , ,

tectum, 1 , ,
tego, texi, tectum 3 ,
;
tellus, lluris/ ,
telum, i n , ,

temere . ,
temerltas, atis/ ,

temerarius, a, um ,

temperatus, a, um
tempero 1
tempestas, tatis/ , ,
,
templum, i n

384

* temp to 1 , ,

I tempus, pons n ; brevi tempore

,
II tempus, pons n ; nepen. (pi.)

tenebrae, a r u m / (pi t.) , ,

tenebricosus, a, um ,
*teneo, tenui, tentum 2 ; ,
, ; memoria tenere

temp to

Thaies, letis m ; Thales Milesius (. ,

VII . . .)
theatrum, i n
Thebae, arum//?/. (
)
I Thebanus, a, um
II Thebanus, i m
Thermopylae, arum / pi.
( )
Thessalia, a e / (
)

*tener, era, erum

Thetis, tidis/ ( )

tenuis, e , ;

Thyonianus, i m ()

Terentius, ii m ; . (Publius)
Terentius Afer
( , II . . .)
tergum, i n , ;
termlno 1 ,
terminus, i m ,
tero, trivi, tritum 3 , ;
,
terra, / ; ; terra marique

terreo, terrui, territum 2 ,

terribllis, e
terror, oris m ; ;
tertius, a, um
testimonium, ii n
testis, is m,f ,
textllis, e ;
texo, texui, textum 3 , ,

thalamus, i m , , ,

Tiberis, is m ( )
Tiberius, ii m
Tibullus, i m ; Albius Tibullus
( , I .
. .)
Tiburs, urtis m (
)
timeo, timui, , 2 (+.) ,

timldus, a, um ,
timor, oris m , .
tingo, tinxi, tinctum 3 ,
;
tintIn(n)o 1 , ;

Titus, i m
toga, a e / (
)
tolero 1 , ,

tollo, sustuli, sublatum 3 ;

tormentum, i n
torpeo, torpui, , 2

385

tueor

torpesco, torpni 3 , ;

Torquatus, i m
torus, i m ; ,
tot . ,
*totus, a, um ,
tracto 1 ,
*traditio, ionis /

; ;

*trado, tradidi, traditum 3 ;

,
*traduco, duxi, ductum 3 ;

tragoedia, a e /
traglcus, a, um
*traho, traxi, tractum 3 , ,
; ; ; nomen trahere

tralcio, iedi, lectum 3 ,
; ;
tranquillltas, tatis / ,
, ;
trans (+.) . ,
Transalpine, a, um ,

* transeo, transii, transltum, transire

, ,
*transfero, tuli, latum, ferre ,
;
transfigo, fixi, fixum 3 ,
,
transmitto, misi, missum 3 ,

transmissus, us m ,
I Transpadanus, a, um
II Transpadanus, i m
( Padus
)

transpono, posui, positum 3

,
*transporto 1 , ,

trecenti, ae, .
trepldo 1 , ,
;
*tres, tria (gen. trium) .
tribunus, i m (
); tribunus plebis

*tribuo, bui, butum 3 , ;
; ,
tribus, u s / (
)
tribfltum, i n ,
triceni, ae, .
*triginta .
triquetrus, a, um
*tristis, e , ,

*tristitia, a e / ,
tritus, a, um (part. per/, tero) ,
;
triumvir, i m ( ,
)
trivium, ii n ,

Troezen, enis/ ( )
Troia, a e / ( )
I Troianus, a, um
II Troianus, i m
trucldo 1 , ,

*tu ,
tuba, a e /
tueor, tuitus sum, tueri 2 ,
; ,

386

miius

Tullius, ii m (
)
turn . ,
tumultus, us m , ,
;
*tumulus, i m
tunc = turn
tunica, ae / (
)
*turba, a e / , ,
turbldus, a, um
, ;
*turbo 1 ; ; ;
,

turbulentus, a, um ,
;
turgidulus, a, um . turgidus
turgldus, a, um ;
*turpis, e ,
; ,
turpfter . ;
turpitQdo, dinis/ ;
turris, i s /
tussio 4
tussis, i s / ,
'"tutus, a, um
tuus, a, um ,
tyrannus, i m , , ;
,
Tyrius, a, um ; ,

T^rrhenus, a, um ,

uber, ens n ,
uber, eris ,

ubertim . ,
ubi 1. . ; 2. ,
ubicumque .
ublnam . ,
unique .
Ulixes, is m ,
*ullus, a, um -, -
*ultimus, a, um ; ,

ultra (+flcc.) . ,
,
ultro . ;
Umber, Umbri m ( )
umbra, a e /
umbraculum, i n ,
;
umerus, i (humerus) m
una . , ;

unique . ,
*unda, a e /
unde .
undecim .
undetriginta .
undlque . ,
unguentum, i n ,
unguis, is m ;
unguia, a e /
unguius, i m . unguis
unguo, unxi, unctum 3
unlcus, a, um ;

universltas, tatis/ ,
,
universus, a, um , ;
,
unquam . -, -

veto

*unus, a, um ( )
unusquisque,
unaquaeque,
unumquodqae , ,
*urbanus, a, um ; ;

*urbs, urbis/ (); Urbs =

uro, ussi, ustum 3 ,

usque 1. . , ;
usque quaque , ,
; 2. (+.) . ; usque ad

*usus, us m , ;
; , ; ; alicui
usui esse -.
*I ut . , ut .. ita ... (sic ...) ...
...
II ut , ; , ;

*uter, utra, utrum ( )

387

*vacuus, a, um (+abl.) ,
; ; (-.);
(+dat.) ( -.)
vado, , , 3 ,
vae! (+dat.) ! ! vae mini! rope
!
vagina, a e /
* vagus, a, um ; ;
,
valde .
*valeo, valui, , 2 ,
, ; ,
Valerius Maxlmus
( , I . . .)
*valetudo, dinis / ,

*valldus, a, um , ,
,
valitudo, dinis/ . valetudo
*valles (vallis), i s /

uterque, utraque, utrumque

vallum, i n ; vallo fossaque munlre

uti = ut I, II

vallus, i m , ,

*utllis, e
utilltas, tatis/ , ,

u tin am ()
*utor, usus sum, uti 3 ,
,
utrum ... an ... ( ) ...
...
uva, a e /
*uxor, oris/

V
vacatio, onis/
vacca, ae /

varie .
*varius, a, um ; ,
,
vas, vasis n (pi. vasa, orum) ,

vasculum, i n , vas
vasto 1
*ve ,
vehemens, entis , ;
,
vehementer . ; :

vehiculum, i n ,
*veho, vexi, vectum 3 , ; pass.

388

vel 1. , ; vel ... vel ...

... ; 2. .
velo 1 , ,
veloclter . ,
*velox, locis ,
velum, i , ;
velut(i) . ,
venatio, 5 n i s /
venatus, us m
*vendo, vendidi, venditum 3
*venenum, i m 1. ; 2.
venia, a e / , ; veniam
dare ; ; veniam accipere
*venio, veni, ventum 4 ,
,
venor 1
ventus, i m
Venus, Veneris / . (.
)
*venustas, tatis / ,

"venustus, a, um , ,
, , ;

v e p m , pris m ,

*ver, verii n
verber, firis n ; ( pi
verbera )
verbfiro 1 ,
*verbum, i n ; ,
vere . , ,
vereor, verltus sum, vereri 2 ,
;
Verglllus, ii m ; P. (Publius)
Vergilius Maro
( , I . . .)

vel

vergo, , , 3 ;

* Veritas, tatis/ ,
verltus, a, um part. perf. vereor
vernus, a, um
vero 1. {) , ,
; 2. . , ,

versiculus, i . versus
versor 1 ,
versura, a e /
versus, us m ,
*verto, verti, versum 3 ,

verum, i n ,
*verus, a, um , ,
;
vescor, , vesci 3 ,
vesper, eri m ; vespere (vesperi)

vester, tra, trum ,

vestio 4 ;
*vestis, i s /
"veto, vetui, vetltum 1 ,
,
vetfilui, a, um , vetus
vetus, veteris ) ,

vetuitai, litis / , ,

via, a e / ,
viator, oris m ,
vlclni, ae, .
vicles ,
vicinia, a e /
I vlclnus, a, um
II vicTnus, i m

389

voluntas

vicis, ( i s ) / ( pi.) , ,

victlma, ae / ;

victor, oris m
* victoria, a e /
victus, a, um part. perf. pass, vinco
victus, us m ,
; , ,
videlicet . , ; ,

video, vidi, visum 2

videor, visus sum, videii 2
viduus, a, um (+gen. abl.) ,
; (-.)
vigeo, vigui, , 2 ,
;
vigilia, ae / ;
,
vigilo 1 , ;
,
viginti .
vilis, e
villa, a e / , ,
vlmen, Inis n ,
vlncio, vinxi, vinctum 4
vinco, vTci, victum 3 ;

vinculum, i n , ;
vlndlco 1 , , ;

vlnea, ae / ;

vinum, i n
viAleni, entie ,
vlolenter , , ;

vl6lo 1 , ,

vir, viri m , , ; vir

doctus
Virgiiius, ii . Vergilius
virgo, ginis/
virtus, tutis / ; ;

vis, ,/ ;
visio, ionis/ ; , ,

viso, visi, , 3 ,

vita, a e /
vitium, ii n , ; ;
in vitio esse
vito 1 (+.)
vitreus, a, um , ,

I vitrum, i n ()
II vitrum, i n
vitulus, i m
vivo, vixi, victum 3 ,
vivus, a, um
vix . , , ;
vlxdutn . , ;

vocabulum, i n ;
*voeaili, e ;
,

*voco 1 ; ; pass, ,

volfttus, us m
vollto 1 ,
I volo 1 ,
*II volo, volui, - , vetle ,
Volturclui, ii m
volucer, cris, ere
voluntas, tatis / ,

voluptas

390
voluptas, tatis / ,

Volusen us, i m
*volvo, volvi, volutum 3 , ;
; ,
*vos ,

vottim, i /i , ; ,
,
voveo, vovi, votum 2
vox, vocis/ ; ;
Vulcanus, i m . ; ,

vulgaris, e , ;

*vulgus, i n, m , ,

vulnero 1
*vulniis, neris n

vulpecula, /. vulpes
vulpes, i s /
vultus, us m ,

X
Xen6phon, ontis (.
, V-IV . . .)
Xerxes, is m ( ,
V . ..)

Z
Zeno, nonis m (. , - . . .)
Zephjrus, i m . (
)
Zeuxis, xldis m (.
, V . . .)
zona, a e /

391

Asia, a e /
Amulius, ii m
Apollo, Inis m
Aristoteles, is m
auditorium, ii n
Africa, a e /

fabula, a e /
fuga, a e /
ripa, a e /
bonum, i n; salus, lutis/
(+acc.)
deus, dei m
dives, Itis
dea, deae/
aegrotus, a, um
magnus, a, um
frater, tris m
capio, cepi, captum 3; occupo 1
()
Britannia, a e /
iacio, ieci, iactum 3
littera, a e /
procella, ae/; tempestas, tatis/
sum, fui, , esse; fio, factus sum,
fieri ()
cito; celeriter
sum, fui, , esse;
debeo, bui, bitum 2; valeo, lui, , 2; prosum,
profui, , prodesse (+dat.)

in (? +; ? +abl.)
vallum, i ; vallo
fossaque
vester, vestra, vestrum
introduco, duxi, ductum 3
credo, credidi, credltum 3

.
ver, veris ; vere
duco, duxi, ductum 3; gero, gessi,
gestum 3; bellum gerere
omnis, e (); totus, a, um (
), cunctus, a, um
ventus, i m
vesper, eri m; vesperi,
vespere
.
video, vldi, visum 2
gustus, us m
repentlnus, a, um
attente
nepos, nepotis m
dux, ducis m
reddo, reddidi, redditum 3
revertor, reverti, , reverti 3
colo, colui, cultum 3
orior, ortus sum, oriri 4
miles, militis m
bellum, i n; bellum
gerere
lupus, i m
unda, a e /
lupa, a e /
cera, a e /
educo 1
hostis, is m
() motus, us m
tempus, oris n
omnes; inter omnes con
stat
omnia
semper
nutrio 4
aro 1
quisque, quidque; omnis, e
()

392

intro l; ingredior, ingressus

sum, ingredi 3
heri
vos
deligo, legi, lectum 3; eligo,
legi, lectum 3
eicio, eieci, eiectum 3;
expono, posui, positum 3
exprimo, pressi, pressum 3
exaudio 4
altus, a, um
summus, a, um

Gallus, i m
Gallia, a e /
Gallicus, a, um
ubi
Helvetii, orum m pi.
oculus, i m
stultus, a, um
dico, dixi, dictum 3
annus, i m
Homerus, i m
mons, ntis m
rope dolor, oris m
urbs, urbis/; oppidum i n
amarus, a, um
invitatus, i m\ hospes, hospitis m\
convlva, ae m
civitas, tatis/; res publica/
paratus, a, um
civis, is m
Graecus, i m
Graecia, a e /
1. Graecus, a, um; 2.
gen. pi. . Grae
cus
perdo, perdidi, perditum 3
ambulo 1
anser, eris m

ctiam

dono 1
duo, duae, duo
duodecim
motus, us m
avus, i m
Daedalus, i m
facio, feci, factum 3; paro 1
opus, operis n\ factum, i n
Delphi, orum m pi.
dies, diei m
rus, runs n
arbor, oris/
ligneus, a, um
audax, acis
liberi, orum mpl.; pueri, orum mpl.
ferns, a, um
dicto 1
longitudo, dinis/
longus, a, um
suspicor 1
foedus, deris n
diu
, debeo, debui,
debitum 2
domus, us/; domi; domum; domo
via, a e /
cams, a, um
filia, a e /
antlquus, a, um
amicus, i m
amicitia, a e /
druides, um m pi.
malus, a, um
animus, i m\ mens, mentis/ ()
fumus, i m

E
Europa, a e /
cotidie
cotidianus, a, um
si; nisi, si... non

393

avaritia, ae /
avidus, a, um; avarus, a, um
() meto, messui, messum 3
exspecto 1
uxor, oris/
vita, a e /
incola, ae m
habito 1 ; vivo, vixi, victum 3

pro (+abl.)
erro 1
expugno 1
aenigma, matis n
() facio, feci, fac
tum 3
lex, legis/
conspicio, spexi, spectum 3
,occupo 1; capio, cepi, capturn 3
studeo, dui, , 2 (+dat.)
aurora, a e /
() edisco, edidici,
- 3
occupo 1; capio, cepi, cap
tion 3; rapio, rapui, raptum 3
defendo, fendi, fensum 3
Stella, ae/; astrum, i n
bestia, a e /
sanus, a, um; salvias, a, um;
valeo, valui, , 2
agricola, ae m
agricultura, a e /
terra, a e /
hiems, hiemis/; hieme
malum, i n
clarus, a, um; nobilis, e;
celeber, bris, bre
scientia, ae /
scio, Tvi, Itum 4; nescio,
Tvi, Itum 4

aureus, a, um

et; -que
ludus, i m
eo, ii, Itum, Ire; vado, , , 3
fugio, fugi, fugitum 3 (+acc.)
notum est; constat;
inter omnes constat
notus, a, um
muto 1
abundo 1 (+abl.)
Icarus, i m
habeo, bui, bitum 2
ars, artis/
Veritas, tatis/
rerum scriptor
Italia, a e /

ad (+acc.)
quisque; omnis
videor, visus sum, videri 2
1. . quam; 2. ut
qui, quae, quod; qualis, e
charta, a e /
Cassandra, a e /
Cato, t5nis m
Cithaero(n), onis m
pono, posui, positum 3
liber, bri m
1. cum; ubi; 2. . quando
equus, i m
nutrio 4
Corinthius, a, um
radix, dlcis/
brevis, e
qui, quae, quod
() regio, ionis/
formosus, a, um; pulcher,
chra, chrum
brevis, e
arx, arcis/

394

Creta, a e /
ala, a e /
Xerxes, is m
qui, quae, quod (.),, quis?
(.)
- allquis, allquid
quo

castra, orum n (pi t.)%

Laius, ii m
Lacedaemonius, a, um
Lacedaemonius, i m
Latmus, a, um
LatTnus, i m
fabula, a e /
legio, ionis/
facile
pigritia, a e /
Leonidas, ae m
silva, a e /
aestas, tatis/; aestate
optimus, a, um
amo 1

, parvus, a, um
puer, eri m
Mapc Mars, Martis m
artifex, ficis m
mater, t r i s /
medicina, a e /
(.) inter (+acc.)
muto 1
mensis, is m
Minerva, a e /
pax, pacisit f; mundus, i m (
)
fabula, ae /
infans, ntis m
multi, ae, a
multum
iuvenes, um m pi.

lac, lactis n
taceo, tacui, taciturn 2
mare, maris n
nauta, ae m
possum, potui, , posse
sapientia, a e /
fortiter
Musa, a e /
nos
lavo, lavi, lautum 1

in (? +, ? +abl.)
spero 1 (+acc.)
nomino 1; appello 1
.
minimus, a, um
tandem; denique
consilium, ii n
aggredior, gressus sum, gredi
3 (+acc.)
scribo, scripsi, scnptum 3
fxustra
moneo, monui, monitum 2
(+acc); praecipio, cepi, ceptum 3 (+dat.)
numero 1
scientia, ae / doctriha, ae /; litterae, arum/p/.
invenio, veni, ventum 4
sum, fui, , esse
noster, tra, trum
; baud; ne
caelum, i n
desum, defui, , deesse
nonnullus, a, um
hostis, is m
nunquam
nihil
sed
novus, a, um
nox, noctis/; noctu
placeo, placui, placitum 2
necesse est; oportet, tuit, , 2

395

Numa Pompilius
Numitor, oris m

, de (+abl.)
indlco, dixi, dictum 3;
bellum indicere
explano 1, explico 1
Ovidius, ii m
unus, a, um ( ), solus, a, um
()
aliquando
supero 1, vinco, vici, victum 3
exspecto 1
finio 4
, , is, ea, id; ille, a, ud; iste, a,
ud
periculosus, a, um
usus, us m
orator, oris m
arma, drum n (pi. t.)
obsidio, idnis/
obsideo, sedi, sessum 2
libera 1
autumnus, i m, autumno
condo, condidi, condltum 3
relinquo, llqui, lictum 3
insula, a e /
responsum, i n
respondeo, ndi, nsum 2
pater, tris m
patria, a e /
unde
mitto, misi, missum 3
pronciscor, profectus
sum, proficisci 3
recedo, cessi, cessum 3
inde, hinc

requlro,
requislvi,
requisltum 3
venor 1
libenter

valde

n
cado, cecldi casum 3
memoria, a e /
pastor, oris m
aro 1
primus, a, um
trado, tradldi, traditum 3
transfero, tuli, latum, ferre;
tolero 1
penna, a e /
Persa, ae m
gen.
pi. . ; Persicus, a um
scribo, scripsi, scriptum 3
epistdla, a e /
fleo, flevi, fietum 2
ratio, idnis/; consilium, ii n
fructus, us m
male
malus, a, um
Pluto, 5nis m
vinco, vici, victum 3
moveo, movi, motum 2
credo, credldi, credltum 3
perdo, perdidi, perdltum 3
dono 1
advdlo 1
susplcor, atus sum, an 1
imitatio, idnis/
arnica, a e /
meto, messui, messum 3
monstro 1, ostendo, ndi,
ntum 3
relinquo, llqui, lictum 3,
desero, serui, sertum 3
- Latlne
ager, agri m; campus, i m
prosum, profui, ,
prodesse (+dat.)
volatus, us m
Polybus, i m

396

adsum, affui, , adesse

paeninsula, a e /
acclpio, cepi, ceptum 3
venio, veni, ventum 4
utor, usus sum, uti 3
causa, a e /
memoria tenere
iucundus, a, um
(ad) iuvo, iuvi, iutum 1 Proserpina, a e /
(+flcc); adsum, affui, , adesse (+dat) , factus sum, fieri
intellego, lexi, lectum 3
devdveo, vovi, vdtum 2
vitium, ii n
rogo 1
probus, a, um; bonus, a, .
urn
avis, i s /
legitus, i m
iter, itindris n
turpis, e
quinque
mitto, mlsi, missum 3

quinquaginta
.
rapio, rapui, raptum 3
P
simllis, e
servus, i m
cur, quare
laboro 1
poeta, ae m
orior, ortus sum, orlri 4
par, pahs
rego, rexi, rectum 3 (+acc.)
latro, ronis m
fama, a e /
() solvo, solvi,
dux, ducis m
solutum 3 (aenigma)
propono, posui, positum 3
colldquor, locutus sum,
praefero, tuli, latum,
loqui 3
ferre; malo malui, , malle
divido, visi, visum 3
praedico, dixi, dictum 3 , varius, a, um

moneo,
monui, mens, ntis/; ratio, ionis/
momtum 2
situs, a, um; positus, a,
supero 1, vinco, vici, vic- um
tum 3
narro 1
Priamus, i m
disputo 1
appropinquo 1
.
advenio, veni, ventum 4
planta,ae/
adventus, us m
cresco, crevi, cretum 3
invito 1
fluvius,ii m; flumen, Inis n
advenio, veni, ventum 4
iubeo, iussi, iussum 2 Remus, i m
(+acc. cum inf.), impero 1 {+ut obiec- ( ) statuo,
tui, tutum 3; aenigma
tivum)
solvere
exemplum, i n

Roma, a e /
affero, attuli, allatum, afferre
prosum, profui, , Romanus, i m
Romanus, a, um
prodesse (+dat.)
fossa, ae /
natura, a e /

397

genus, neris ; stirps, stirpis /

()
patria, a e /
parens, ntis m%f
Romulus, i m
manus, u s /

Sablnus, 1 m
hortus, i m
, ipse, a, urn
canor callga, a e /
libertas, tatis/
liber, era, erum
suus, a, um
proprius, a, um
dedo, dedidi, deditum 3; trado,
tradidi, tradltum 3
.
soror, roris/
sero, sevi, satum 3
vis, ,/ potentia, a e /
dico, dixi, dictum 3
gloria, ae/; laus, laudis/
dulcis, e
lacrima, ae/; flens, ntis
caecus, a, um
verbum, i n
minister, stri m
, audio, Tvi, Ttum 4
fortis, e; audax, acis
mors, mortis/
specto 1
.
mollio, Tvi, Ttum 4
canis, is m , /
cogo, coegi, coactum 3;
excrcitum parare
proprius, a, um
consilium, ii n\
consulo, sului, sultum 3 (+acc.)
accommodo 1 (ad
+acc.)

miles, milltis m
sol, solis m
nuntio 1
finitlmus,a, um; viclnus, a, um
Spartacus, i m
Lacedaemonius, ii m
Lacedaemonius, a, um
servo 1
dermic 4
dispute 1
interr5go 1; quaero,
quaegTvi, quaesttum 3 (ex +abL)
pugno 1
fio, factus sum, fieri
studeo, dui, , 2; (+dat.)
operam dare (+ut con.)
versus, us m
carmen, minis n\ versus,
uum m pi.
tarn
terra, a e /
linea, a e /
fatum, i /i; fortuna, a e /
terra, ae/; terra
manque
sum, fui, , esse
Sphinx, ngis/
capio, cepi, captum 3;
capto 1
puto 1; existimo 1
films, ii m

sic; ita
tabeseo, tabui, , 3
tuus, a, um
corpus, poris n
... ... ... quo...
nunc
Titus Livius
solum; ..., ...
solum... sed etiam...
demergo, demersi, demersum 3

398

, , ille, ilia, illud; , quod

herba, ae /
postulo 1; flaglto l
tres, tria
triginta; triceni,
ae, a
tricenti, ae, a
Troia, a e /
Troianus, i m
Troianus, a, um
labor, oris m
labor, oris m; difficultas, tatis
/
difficilis, e
tu

, ,

abeo, abii, abitum, abire;

discedo, cessi, cessum 3
discipllna, a e / doctrina, a e /
discipulus, i m
magister, tri m
magistra, a e /
doceo, docui, doctum 2
disco, didici, , 3

Thermopylae, arum/p/.
Thebanus, a, um
Thebanus, i m
philosophus, i m
classis, i s /
forma, a e /

moneo, nui, nitum 2 {+acc.)\

persuadeo, suasi, suasum 2 (+dat.)
occldo, cldi, clsum 3; interflcio,
feci, fectum 3
interfector, oris m
conspicio, spexi, spectum 3
traho, traxi, tractum 3
deduco, duxi, ductum 3;
abduco, duxi, ductum 3
moneo, ui, Itum 2; per
suadeo, suasi, suasum 2 (+dat.)
Irenum, i n
accipio, cepi, ceptum 3; comperio, peri, pertum 4
monstro 1
1
munio, Tvi, Ttum 4
avolo 1
via, ae/ strata, ae/
mens, mentis/ animus, i m ; ingenium,
ii /7
.
exerceo, exercui, exercitum
2
.
.

X
dolus, i m
capto 1
collis, is m
bonus, a, um
bene
volo, volui, , velle;
nolo, nolui, , nolle
fortiter

reglna, a e /
regius, a, um
rex, regis m
Caesar, aris m
Ceres, Cereris/
Cicero, r5nis m

saepe
homo, minis m
humanus, a, um
... quam; ... ... quo... ...
lego, legi, lectum 3
? quid?
lit;

399

- allquid (aliquod)
sensus, us m
monstrum, i n

sphaera, a e /

Oedipus, i m

Aeneas, ae m
, , is, ea, id; hic, haec, hoc

iuvenis, is m
luppiter, lovis m

clarus, a, um


(19241991)


40 ,

,
, ,
'
^
(1925)
50


.
(,
, , ,
, ),
, ,

. .


.

**
i

~& \

<

>-

^^ ^ife
ISBN 5-89349-542-