You are on page 1of 52

‫فلينظر النسان مِمّ خُلِق ‪...

‬‬
‫ده‌ی با مرۆڤ سه‌رنج بدات که‌ له‌چی دروست کراوه‌‪.‬‬

‫َكى ئيمانى بة قؤناغةكانى دروست بوونى مرؤظ‬

‫نوسينى‪:‬عبد الدائم الكحيل‬


‫وةرطيَرِانى‪ :‬نةرمين بةرزنجى‬
‫ُقلْ سِيرُوا فِي الَرْضِ‬
‫فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ ا ْلخَلْقَ‬
‫ثُمّ اللّهُ يُنْشِئُ ال ّنشْأَةَ الْآَخِرَةَ‬
‫[العنكبوت‪]20 :‬‬ ‫ِإنّ اللّهَ عَلَى ُكلّ شَيْءٍ قَدِيرٌ‬

‫ئه‌ی موحه‌ممه‌د(صلی الله‌ علیه‌ وسلم) بڵێ بڕۆن بگه‌ڕێن به‌ زه‌وی دا و‬

‫سه‌رنج بده‌ن که‌ چۆن دروست کراوه‌کانی له‌ سه‌ره‌تاوه‌ به‌دی هێناوه‌ له‌ پاشان‬
‫هه‌ر خوا به‌دی هێنانی دواڕۆژیش به‌دی دێنێ به‌ڕاستی خوا به‌توانایه‌ به‌سه‌ر‬
‫هه‌موو شتێکدا‪.‬‬
‫بسم ال الرحمن الرحيم‬
‫الحمد ل رب العالمين والصلة والسلم على‬
‫سيدنا محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين‬

‫خؤشةويستان! ئةم ليَكؤلَينةوةية تةنها بؤ زانين نىيةو بةس‪ ,‬بةلَكو‬


‫ئةمة ثةرستشةو وةلَم دانةوةى فةرمانى خوايىية كة دةفةرمويَـت‪:‬‬
‫ن ِمَّم ُخلِقَ) واتة‪ :‬ده‌ی با مرۆڤ سه‌رنج بدات که‌ له‌چی دروست کراوه‌‪ .‬بؤ‬ ‫(فَلْيَنْظُرِ اْلِن ْ َ‬
‫سا ُ‬
‫ئةوةى دواى ئةم ووردبونةوةية هةست بة دةستةلَتى خواى‬
‫طةورة بكةين لةسةر تواناى دووبارة دروستكردنةوة دواى مردن‪:‬‬
‫به‌ڕاستی خوا به‌ده‌سه‌ڵاته‌ له‌سه‌ر زیندوو کردنه‌وه‌ی‪.‬‬ ‫(إِنَُّه عَلَى َرْجعِهِ لََقادٌِر)‪ .‬واتة‪:‬‬
‫وة بيركردنةوة لة دروستكراوةكانى خواى طةورة عيبادةتيَكى‬
‫طةورةيةو طرنطىيةكةى كةمتر نىية لة نويَذو رؤذو و زةكات‪,‬‬
‫ضونكة ئةم بيركردنةوةية نةفس ثاك دةكاتةوةو وا لة مرؤظ‬
‫دةكات زياتر هةست بة بضوكى خؤى بكات لة بةرامبةر طةورةيى‬
‫فليَنظر النسان ممّ خُلق‪...‬‬
‫لةم طةشتة ئيمانىيةدا سةرنج‬
‫دةدةينة قؤناغةكانى دروست‬
‫بوونى مرؤظ‪ ,‬بةو جؤرةى كة‬
‫ئاميَرةكانى زانايانى ضاخى‬
‫بيست و يةك ويَنةيان‬
‫طرتووةوة‪ ،‬وة با سةرنج‬
‫بدةينة ئةم قؤناغانة بةو‬
‫جؤرةى كة قورئان ثيَش‬
‫ضواردة سةدة لةمةوبةر بؤى‬
‫ط َ‬
‫ل يةكةم‬
‫قؤناغى دروست‬
‫بوونة‬
‫ئةمرِؤ زانايان تةئكيد لةسةر ئةوة دةكةنةوة كة هةموو ئةو‬
‫ى ثيَكهاتووة لة ناو طلَدا‬ ‫ثيَكهاتانةى كة لةشى مرؤظى ل َ‬
‫هةية‪ ,‬ئةمةش قورئانى ثيرؤز بؤى باس كردوين‪ ,‬خواى‬
‫طةورة دةفةرمويَت‪( :‬وَ ِمنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَ َق ُكمْ ِمنْ تُرَابٍ ُثمّ إِذَا‬
‫[الروم‪]20 :‬‬ ‫أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ)‬
‫له‌ نیشانه‌کانی ئه‌و (خوایه‌) که‌ ئێوه‌ی له‌ خاك دروست کردووه‌ له‌ پاش‬ ‫واتة‪:‬‬
‫(ماوه‌یه‌ك) کوتوپڕ ئێوه‌ ئاده‌مین و بڵاوبوونه‌ته‌وه‌ له‌ زه‌وی دا‪.‬‬
‫ئاو‬

‫خواى طةورة هةموو شتيَكى زيندووى لة ئاو‬


‫دروست كردووة‪ ,‬وة زانايان بؤيان‬
‫دةركةوتووة كة ريَذةى ئاو لة دروست بوونى‬
‫دروستكراوة زيندووةكاندا دةطاتة زياتر لة‬
‫سةدا ‪ ,70‬هةر بؤية خواى طةورة‬
‫دةفةرمويَت‪:‬‬

‫[النبياء‪]30 :‬‬ ‫وجعلنا من الماء كلّ شيء حيّ‬


‫وه‌ فه‌راهه‌ممان هێنا له‌ ئاو هه‌موو شتێکی زیندوو‬
‫ئةى مرؤظ ‪...‬‬
‫بنضينةى خؤت‬
‫بزانة ‪...‬‬
‫تؤويَكى مةنى‬

‫قور‪ ,‬ثاشان لة تؤويَك‬


‫ِ‬ ‫ى كة مرؤظ بؤى دةردةكةويَت كة بنضينةى خؤى بريتىية لة‬ ‫كات َ‬
‫كة بة ضاو نابينريَت‪ ,‬ئةو كات خؤبةبضوكزانينى زياتر دةبيَت و لة لةخؤبايى بوون و‬
‫خؤ بةطةورة زانين رزطارى دةبيَت‪ ,‬خواى طةورة دةفةرمويَت‪:‬‬
‫ي صُورَ ٍة مَا‬
‫سوّاكَ َفعَ َدلَكَ * فِي أَ ّ‬
‫ك ا ْلكَرِيمِ * الّذِي خَلَقَكَ فَ َ‬
‫(يَا أَ ّيهَا ا ْل ِإنْسَانُ مَا غَرّكَ بِرَبّ َ‬
‫[النفطار‪.]8-6 :‬‬ ‫ك)‬
‫شَاءَ رَ ّكبَ َ‬
‫واتة‪ :‬ئه‌ی ئینسان چی تۆی خه‌ڵتاندووه‌ به‌ په‌روه‌ردگاری گه‌وره‌و به‌خشنده‌ت‪.‬‬
‫ئه‌و(په‌روه‌ردگار) ه‌ی که‌ دروستی کردوویت و ڕێکی خستویت و جیای کردویته‌وه‌ له‌‬
‫گیانله‌به‌رانی تر‪ .‬له‌ هه‌ر وێنه‌یه‌کدا که‌ خۆی ویستبێتی یه‌کی خستوویت‪.‬‬
‫دواى نؤ مانط‬
‫‪100000000000000‬‬
‫سةد تريليؤن خانةية‬ ‫خانةيةكى ثيتيَنراو كة بة ضاو‬
‫نابينريَت‪ ,‬مةطةر بة‬
‫مايكرؤسكؤب‬

‫لة هةموو دياردةكانى سروشت سةرسورِهيَنةرتر‬


‫بريتىية لة دروست بوونى مرؤظ‪ ,‬ضونكة تةنها يةك‬
‫خانةية طةشة دةكات و دةبيَتة سةد تريليؤن خانة‪ ,‬ئةم‬
‫كردارة ضؤن رِوودةدات؟ كىَية سةرثةرشتيارى ئةم‬
‫بةرنامة ثرِ لة ووردةكارىية؟ ئايا سروشتة؟ يان خواى‬
‫بةرنامةى ذيان‬
‫ى دروستى‬‫ك َ‬
‫كردووة؟‬
‫سةرسوورِهيَنةرترين شت لةمةدا ئةوةية كة خانة سةرةكىيةكة دةست دةكات‬
‫بة دابةش بوون‪ ,‬بةلَم هةمان خانة بةرهةم ناهيَنيَتةوة‪ ,‬بةلَكو ضةند خانةيةكى‬
‫جياوازو هةمةرِةنط بةرهةم دةهيَنيَت‪ ,‬كة هةنديَكى ثيَست ثيَكديَنيَت‪ ,‬وة هةنديَكى‬
‫تريان ئيَسك و هةنديَكى ىتر دةماغ‪ ,‬هةنديَكى تر دةبيَتة خاناةكانى ضاوو وة‬
‫ل‪ ,‬كىَية فةرمانى كردووة بةو خانانة كة هةستيَت بة كارو فةرمانى‬ ‫هخانةكانى د َ‬
‫يءٍ‬
‫خؤى بةو طؤرانكارىيةوة؟ ئايا ئةو خواية نىية كة دةفةرمويَت‪( :‬وَخَلَقَ ُكلّ شَ ْ‬
‫فَقَدّرَهُ تَقْدِيرًا) [الفرقان‪.]2 :‬‬
‫واتة‪ :‬وه‌ هه‌موو شتێکی دروست کردووه‌ وه‌ ئه‌ندازه‌ی بۆ دیاری کرد (له‌ هه‌موو‬
‫قؤناغةكانى‬
‫دروستبونى‬
‫كؤرثةلة‬
‫لة قورئاندا‬
‫خواى طةورة لة سورةتى [المؤمنون‪]14-12 :‬دا دةفةرمويَت‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫خلَ ْقنَا النّطْفَةَ‬
‫ن * ُثمّ َ‬ ‫جعَ ْلنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَا ٍر مَكِي ٍ‬ ‫ن طِينٍ * ُثمّ َ‬ ‫خلَ ْقنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلَالَةٍ مِ ْ‬ ‫وَلَ َقدْ َ‬
‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪6‬‬
‫س ْونَا ا ْلعِظَا َم لَحْمًا ثُمّ َأنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آَخَرَ‬
‫خلَ ْقنَا الْ َعلَقَ َة ُمضْغَةً فَخَلَ ْقنَا الْ ُمضْغَ َة عِظَامًا فَكَ َ‬
‫علَقَةً فَ َ‬
‫َ‬
‫ن الْخَالِقِينَ‬
‫ك اللّهُ أَحْسَ ُ‬
‫َف َتبَارَ َ‬
‫لهپاشان‬
‫له قوڕ‪‌ .‬‬
‫یه ‌‬
‫خولسه و پاڵفته‌ ‌‬
‫‌‬ ‫واتة‪ :‬سوێند به‌خوا به‌ڕاستی مرۆڤمان دروست کرد له‌‬
‫کهمان کرد به‌‬
‫ئارامگایهکی قایم (مناڵدانی دایك) دا‪ .‬دواتر نوتفه‌ ‌‬
‫‌‬ ‫یهك له‌‬
‫نوتفه ‌‬
‫‌‬ ‫ئهومان کرد به‌‬
‫‌‬
‫پارچه گۆشتێکی جوواو ئینجا ئه‌ویشمان کرد به‌‬
‫‌‬ ‫کهشمان کرد به‌‬
‫ییوه ‌‬
‫‌‬ ‫خوێنی مه‌ییو ئینجا خوێنه‌ ‌‬
‫مه‬
‫کهمان داپۆشی پاشان ئه‌ومان کرد به‌ دروست کراوێکی‬
‫ئێسکه ‌‬
‫‌‬ ‫ره)‬
‫یکه ‌‬
‫په ‌‬‫ئێسقان ئینجا به‌ گۆشت ( ‌‬

‫رانه‪.‬‬
‫‌‬ ‫ئهو خوایه‌ی که‌ چاکترینی به‌دی هێنه‌‬
‫وره و پیرۆزه‌ ‌‬
‫تر جا گه‌ ‌‬

‫جا با ئيَستا سةرنج بدةينة ئةم حةوت قؤناغة بةويَنةوة‪:‬‬


‫خلَ ْقنَا النّطْفَ َة عَلَقَةً‬
‫ن ُثمّ َ‬
‫جعَ ْلنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ َمكِي ٍ‬
‫سلَالَةٍ مِنْ طِينٍ ُثمّ َ‬
‫ن مِنْ ُ‬
‫َولَقَدْ خَلَقْنَا ا ْل ِإنْسَا َ‬

‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬


‫خلْقًا آَخَرَ‬
‫ش ْأنَاهُ َ‬
‫س ْونَا الْعِظَامَ لَحْمًا ُث ّم َأنْ َ‬
‫خلَ ْقنَا الْمُضْغَ َة عِظَامًا َفكَ َ‬
‫خلَ ْقنَا ا ْلعَلَقَ َة مُضْغَةً فَ َ‬
‫فَ َ‬

‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬


‫سنُ الْخَالِقِينَ‬
‫فَتَبَا َركَ اللّهُ أَحْ َ‬
‫قور‬
‫ِ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫خواىطةورةمرؤظىلةئاووط َ ‪‬‬


‫لدروستكردووةوة‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ىلةشىمرؤظثيَكدةهيَنيَت ‪ ،‬‬
‫بةم‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫دةبينيندوولةسةرسى َ ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫كةئةويشبريتىية‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫تةقور ‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫لتيَكة َ ‪‬‬
‫لدةبندةبي َ ‪ِ ‬‬ ‫ىئاووط َ ‪‬‬
‫‪‬‬ ‫جؤرةكات َ ‪‬‬
‫‪‬‬
‫لةبنضيةىمرؤظخواىطةورةدةفةرمويَت ‪( ‬وَلَقَدْ خَلَقْنَا‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫[المؤمنون‪.]12 :‬‬ ‫الْإِ ْنسَانَ ِمنْ سُلَالَةٍ ِمنْ طِينٍ )‬
‫زانايان ئةوةيان ئاشكرا كردووة كة لشةى مرؤظ لة‬
‫هةمان ئةو توخمانة ثيَكهاتووة كة لة طلَدا هةية‪ ,‬بطرة‬
‫هةموو رِؤذيَك زانايان نهيَنى زياترى نوىَ ئاشكرا دةكةن‬
‫دةربارةى طلَى زةوى‪ ,‬وة دوامينى ئةو دؤزينةوانةش ئةوة‬
‫بوو كة بؤيان دةركةوت هةنديَك لة جؤرةكانى قورِ دذة‬
‫ظايرؤسى واى تيَداية كة تواناى كوشتنى سةرسةختترين‬
‫جؤرةكانى ميكرؤبى هةية‪ ,‬هةر لةبةر ئةوة ئةمرِؤ بيريان‬
‫ل بةكاربهيَنن بؤ ثاك كردنةوةى‬‫لةوة كردؤتةوة كة خؤ َ‬
‫نةخؤشخانةكان!!‬

‫ى تؤى‬
‫ى ناوى كات َ‬‫بؤية ئةى مرؤظ خواى طةورة رِيَزى ل َ‬
‫ل دروست كردووة!‬ ‫لة ط َ‬
‫تؤو (النطفة)‬
‫بريتىية لةو (الحيوانات‬
‫المنوية)يانةى كة ثياو بةرهةمى‬
‫‪sperm‬‬ ‫ديَنيَت‬

‫ى دروست بووة بة ضاوى سةر نابينري َت بة‬ ‫ئةو تؤوةى مرؤظى ل َ‬


‫هؤـــى ـــبضوكى ـــقةبارةيةوة‪ ,‬بةلَم ـــليَكؤلَينةوة ـــثزيشكىيةكان‬
‫دةريانخستووة كة نهي َنى ذيان لةوةش بضوكترة ‪ ,‬كة ئةويش لة ناو‬
‫قول َـيى ـئةـو ـتؤوانةدايـة‪ ,‬ئةويـش ـلـة ـشريتـى ـبؤماوةيىدايـة ـكة‬
‫ناودةـبريَت ـبـة ـ ‪ DNA‬كة ـهةموو ـزانيارىيةكـى ـثيَويسـتى ـتيَداية‬
‫دةربارةى دروست بوونى مرؤظى ذير‪ ,‬خواى طةورة دةفةرمويَت‪:‬‬
‫ج َع ْلنَا هُ نُطْفَ ةً فِي قَرَارٍ مَكِي نٍ ) [المؤمنون‪ ، ]13 :‬وة (القرار المكين) بريتىية لة‬
‫( ُثمّ َ‬
‫رةحمـى ـئافرةـت ‪ ,‬زانايانيـش ـدةلَي ن ـرةحمـى ـئافرةـت ـراستةوخؤ‬
‫هيَلكؤكة‬
‫‪oocyte‬‬ ‫ى دةكةن و‬ ‫تؤوةكان ثيَشبرِك َ‬
‫نزيك دةبنةوة بةرةو لى‬
‫هيَلكؤكةو لة هةولَدان بؤ‬
‫درِين و ضوونة ناوةوةى‪ ,‬جا‬
‫ثرسيارى طرنط ئةوةية‪:‬‬
‫ى ئةو تؤوةى فيَر كردووة‬ ‫ك َ‬
‫كة بةو ريَطايةدا برِوات بةناو‬
‫ى‬
‫تاريكىيةدا؟ كىَية ريَطةى ث َ‬
‫دةبرِيَت بةرةو لى هيَلكؤكة؟‬
‫خواى طةورة دةفةرمويَت‪:‬‬
‫ق أَفَل‬
‫ن ل يَخْلُ ُ‬
‫خلُقُ كَمَ ْ‬
‫(أَفَمَنْ يَ ْ‬
‫تَذَكّرُونَ) النحل‪17 :‬‬
‫‪spermatozoon‬‬ ‫تؤو‬
‫واتة‪ :‬جا ئایا زاتێك (ئه‌مانه‌) دروست‬
‫كؤمةلَيَكى زؤر لة تؤوةكان‬
‫دةورى هيَلكؤكةيان داوة‪ ,‬بةلَم‬
‫تةنها يةك تؤو ثةردةى هيَلكؤكة‬
‫دةدرِيَت و دةضيَتة ناوىو تيَكة َ‬
‫ل‬
‫جؤرى‬
‫َ‬ ‫بوونيَك دروست دةكات‪ ,‬بة‬
‫دةبيَتة تيَكةلَةى تؤو و هيَلكؤكة‪ ,‬وة‬
‫لة ناوىدا دةتويَتةوة‪ ,‬جا ئةطةر‬
‫سةرنج بدةينة ثيَكهاتةى كيمياوى‬
‫تؤ يان هيَلكؤكة‪ ,‬دةبينين زؤربةى‬
‫ثيَكهاتةكةى بريتىية لة ئاو‪ .‬هةر‬
‫بؤية خواى طةورة دةفةرمويَت‪:‬‬

‫فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمّ خُ ِلقَ‬


‫خُ ِلقَ ِمنْ مَاءٍ دَافِقٍ‬
‫واتة‪ :‬که‌واته‌ با ئاده‌میزاد ته‌ماشا ئةو هيَلكؤكةيةى هةموو مانطيَك ئافرةت بةرهةمى ديَنيَت‬
‫بکات و سه‌رنج بدات که‌ له‌ چی‬
‫دريَذى تؤو كةمترة لة بةشيَك لة سةد بةشى ميليمةتريَك‬
‫ثياو لة هةموو جاريَكدا زياد لة ‪ 300‬مليون تؤو فرىَ دةداتة دةرةوة‬

‫تؤو كلكيَكى دريَذى هةية كة يارمةتى مةلة كردنى دةدات بؤ طةيشتن‬


‫بة ئامانجةكةى‪ ,‬كة ئةو كلكة لة تؤوةكة جيادةبيَتةوةو بة تةنها‬
‫سةرةكة دةضيَتة ناو هيَلكؤكةوة‪.‬‬

‫سةرى تؤو هةموو زانيارىو بةرنامةيةكى ثيَويستى تيَداية دةربارةى‬


‫بةرهةم هيَنانى كؤرثةلة‪ ,‬واتة‪ :‬ئةوة بةرثرسيارة دةربارةى ديارى‬
‫كردنـى ـجؤرى ـمندالَةكـة ـكـة ـني َـر ـبي َـت ـياخود ـم ىَـ‪ ,‬وة ـقورئانى‬
‫ثيرؤزيش ئاماذةى كردووة بؤ رِؤلَى تؤو لة ديارى كردنى رِةطةزى‬
‫جيْنِ ال ّذكَرَ‬
‫خلَ قَ ال ّزوْ َ‬
‫كؤرثةلةكـة‪ ,‬خواى ـطةورة ـدةفةرموي َـت ‪( :‬وَأَنّ هُ َ‬
‫منَى ) [النجم‪ .]45-44 :‬واتة ‪ :‬وه ‌ به‌ڕاستی هه‌ر ئه‌وه ‌ دوو‬ ‫وَا ْلُأ ْنثَى * مِ نْ نُطْفَ ةٍ ِإذَا تُ ْ‬
‫تؤو‬ ‫َأوَلَمْ يَرَ الِ ْنسَانُ أَنّا خَلَقْنَاهُ ِمنْ‬
‫نُطْ َفةٍ فَإِذَا ُهوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ‬
‫[يس‪]77 :‬‬

‫ئایا ئاده‌می نه‌یزانیوه‌ که‌‬ ‫واتة‪:‬‬


‫ئه‌ومان له‌ نوتفه‌یه‌ك دروست کردووه‌‬
‫که‌چی یه‌کسه‌ر ده‌بێته‌ دوژمنێکی دیار‬
‫(ده‌مه‌قاڵێ که‌رێکی ئاشکرا) یه‌‪.‬‬

‫هيَلكؤكة‬
‫دواى ضوونة ذوورةوةى يةكةم (حيوانى مةنةوي) بؤ ناو هيَلكؤكة‪,‬‬
‫خيَرا ئةو هيَلكؤكةية ـئيفرازاتي َك دةردةدات كة ماددةيةكة دةبيَتة‬
‫هؤـى ـداخسـتن ـو ـداثؤشينةوةـى ـثةردةـى ـدةرةوةـى ـهيَلكؤكةكة‬
‫ل بوون و يةكطرتنى خانة‬ ‫لةبةردةم تؤوةكانى تردا‪ ,‬وة دواى تيَكة َ‬
‫ثيتيَنراوةكـة ـهؤرمؤنـى ـ ‪ hCG‬دةردةدات ـكـة ـثشكنةرى ـحةمل‬
‫هةسـتى ـث ىَـ ـدةكات‪ ,‬ئةـم ـهؤرمؤنـة ـفةرمان ـدةدات ـبـة ـلشـة ـكة‬
‫تؤوى تيَكة َ‬
‫ل‬
‫بوو (النطفة‬
‫المشاج‬
‫‪zygote‬‬
‫)‬
‫دواى ‪ 30‬كاتذميَر لة ضوونة ذوورةوةى (حيوان المنوي) بؤ ناو هيَلكؤكة يةكةم‬
‫دابةش بوون رِوودةدات و خانةكة دةست دةكات بة زؤربوون‪ ,‬تا تؤويَكى‬
‫تيَكةلَة دروست دةكات‪ ,‬ئةويش بة نزيكى دواى ضوار رؤذً‪ .‬وة قةبارةى ئةم‬
‫خانةية زؤر بضوكترة لةسةرى دةرزىيةك‪ ,‬بة جؤرىَ نابينريَت و باس ناكريَت‪,‬‬
‫ن مِنَ الدّهْ ِر لَمْ‬
‫علَى الْ ِإنْسَانِ حِي ٌ‬
‫هةر بؤية خواى طةورة دةفةرمويَت‪َ ( :‬هلْ أَتَى َ‬
‫جعَ ْلنَاهُ سَمِيعًا‬
‫ن نُطْفَ ٍة أَمْشَاجٍ َن ْب َتلِي ِه فَ َ‬
‫خلَ ْقنَا ا ْل ِإنْسَانَ مِ ْ‬
‫شيْئًا مَ ْذكُورًا * ِإنّا َ‬
‫َيكُنْ َ‬
‫[النسان‪]2 :‬‬ ‫َبصِيرًا)‬
‫واتة‪ :‬بێگومان به‌سه‌ر ئاده‌می دا تێپه‌ڕی ماوه‌یه‌کی زۆر له‌ ڕۆژگار که‌ شتێکی وانه‌بوو‬
‫ناوببرێ‪ .‬به‌ڕاستی ئێمه‌ ئاده‌میزادمان دروست کرد له‌ دڵۆپێك ئاوی تێکه‌ڵ له‌ گه‌لێ‬
‫ح لَهُ مَا فِي السّمَاوَاتِ‬
‫سبّ ُ‬
‫صوّرُ لَهُ ا ْلأَسْمَاءُ الْحُسْنَى يُ َ‬
‫ئ الْمُ َ‬
‫ُه َو اللّهُ الْخَالِقُ ا ْلبَارِ ُ‬
‫حكِيمُ‬
‫ض وَ ُهوَ الْعَزِي ُز الْ َ‬
‫وَا ْلأَرْ ِ‬
‫واتة‪ :‬هه‌ر ئه‌وه‌ خوا و به‌دیهێنه‌ر و داهێنه‌ر و وێنه‌ کێشه‌ هه‌ر بۆ ئه‌وه‌ هه‌موو ناوێکی هه‌ره‌ جوان و‬
‫پاك هه‌رچی له‌ ئاسمانه‌کان و زه‌وی دایه‌ ستایشی ئه‌و ده‌که‌ن وه‌ هه‌ر ئه‌وه‌ باڵا ده‌ستی کار به‌جێ‪.‬‬

‫كىَية هةوالَى داوة بةم خانةية‬


‫كةوا دابةش ببيَت و زؤر ببيَت‬
‫و شيَوةى مرؤظ ثيَك بهيَنيَت؟‬

‫ويَنةيةكى طةورة كراوى كؤرثةلة بة‬


‫ى‬
‫مايكرؤسكؤث كة تةمةنى تةنها س َ‬
‫رؤذة!! كة بريتىية لة خانةيةك دابةش‬
‫بووة بؤ هةشت خانةى تر‪ ،‬وة ئةم‬
‫كؤمةلَة خانةيةش تواناى دابةش بوونى‬
‫هةية تا ببيَتة زياتر لة ‪ 100‬تريليون خانة!‬
‫ئةمة كؤرثةلةيةكة لة‬

‫ك‬
‫اقْرَ ْأ بِاسْمِ رَبّ َ‬
‫تاريكىدا دةطةرِيَت‬
‫بؤ شويَنيَك تا خؤى‬
‫ثيَدا هةلَبواسيَت‬
‫ق‬
‫الّذِي خَ َل َ‬
‫شويَنى‬
‫خؤهةلَواسين‬ ‫ن‬
‫ق ا ْلإِنْسَا َ‬
‫خَلَ َ‬
‫ى كؤرثةلة‬
‫بة‬ ‫علَقٍ‬
‫ن َ‬
‫مِ ْ‬
‫رةحمةوة‬
‫واتة‪ :‬ئه‌ی موحه‌ممه‌د(صلی الله‌‬
‫علیه‌ وسلم) بخوێنه‌ به‌ ناوی‬
‫په‌روه‌ردگارته‌وه‌ که‌ هه‌موو‬
‫شتێکی دروست کردووه‌‪ .‬مرۆڤی‬
‫دروست کردوه‌ له‌ خوێنێکی‬
‫ديوارى ناوةوةى رةحم‬ ‫به‌ستوو‪.‬‬
‫العلقة‬

‫هةلَواسرا‬
‫و(العلقة)‬
‫ديوارى ناوةوةى رةحم‬

‫ل هيَلكؤكةى مىَينةدا راستةوخؤ‬ ‫دواى يةكطرتنى تؤو لةطة َ‬


‫ى دةكات‪ ,‬ثاشان هيَلكة ثيتيَنراوةكة‬ ‫دابةشبوون دةست ث َ‬
‫دةرِوات تا خؤى بلكيَني َت و خؤى هةلَبواسيَت بة ديوارى‬
‫رةحمدا‪ ,‬خواى طةورة دةفةرمويَت‪( :‬هُوَ الّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ‬
‫ثُمّ مِ نْ نُطْفَ ةٍ ثُمّ مِ نْ عَلَقَ ةٍ ) [غا فر ‪ .]67 :‬واتة ‪ :‬ئه‌و ـخوایه‌یه ‌ که ‌ ئێوه‌ی ـله ‌ خاك‬
‫خانة ثيتيَنراوةكة دةطؤرِيَت بؤ شيَوةيةكى ترى تةواو جياواز‬
‫كة بريتىية لة (العلقة)‪ ،‬كة ئةويش بريتىية لة كؤمةلَة خانةيةك‬
‫ل دةدةن خؤيان هةلَبواسن بة ديوارى ناوةوةى‬ ‫كة هةو َ‬
‫رِةحمدا لة ماوةى نزيكةى ‪ 12-6‬رِؤذداو باشترين جيَطاى تيَدا‬
‫هةلَدةبذيَرن!‬

‫العلقة‬
‫زانايان سةرسامن بةوةى‪:‬‬
‫كة كىَية ثالَنةرى ئةو ضةند‬
‫خانةيةية تا خؤيان‬
‫هةلَبواسن بة ديوى‬
‫ناوةوةى رةحمةوة تا‬
‫ديوى ناوةوةى‬ ‫خواردنى ليَوة وةرطرن بؤ‬
‫خؤيان‪.‬‬
‫شيَوة‬
‫طؤشتيَكى‬
‫جويراو(المُضغة)‬
‫دواى ئةم قؤناغة كؤرثةلة دةضيَتة سةر شيَوةى ثارضة طؤشتيَك‬
‫كة ـشويَنةوارى ـجوينـى ـثيَوة ـدياربي َـت‪ ,‬هةـر ـبؤيـة ـقورئانـى ـثيرؤز‬
‫غيْرِ‬
‫خلّقَةٍ وَ َ‬ ‫باس لةم قؤناغة دةكات و دةفةرموي َت ‪ُ ( :‬ثمّ مِنْ ُم ْ‬
‫ضغَةٍ مُ َ‬
‫[الحج‪.]5 :‬‬ ‫جلٍ مُسَمّى )‬
‫خلّقَةٍ ِل ُن َبيّنَ َلكُمْ َونُقِرّ فِي الَْرْحَامِ مَا نَشَاءُ ِإلَى أَ َ‬
‫مُ َ‬
‫واتة‪ :‬دوا ئه‌وه‌(ده‌بێته‌) پارچه‌ گۆشتێك شکڵ و شێوه‌ کێشراوو شکڵ و شێوه‌ نه‌ کێشراو‬
‫بۆ ـئه‌ وه‌ی ـڕوونـی ـبکه‌ینه‌وه ‌ بـۆ ـئێوه ‌ وه ‌ له ‌ منداڵداندا ـده‌یهێڵینه‌وه ‌ (ڕایده‌گریـن) ئه‌و‬
‫(بێچو) ه‌ی بمانه‌وێ (له‌بار نه‌چێ) تا کاتێکی دیاری کراو‬
‫خلّقَةٍ‬
‫غيْ ِر مُ َ‬
‫خلّقَةٍ وَ َ‬
‫ثُمّ مِنْ مُضْغَةٍ مُ َ‬

‫ضى رِوودةدات لةم‬


‫قؤناغةدا؟‬

‫ئيَستا دريَذى كؤرثةلة كةمترة لة ‪ 4‬ملم‬

‫لةم قؤناغةدا ئاميَرة طرنطةطان دةست دةكةن بة دروست بوون‪,‬‬


‫ل و دةماغ‪ ،‬وة هةنديَك شيَوةى‬‫وةك كؤئةندامى دةمارو د َ‬
‫ل دةست دةكات بة‬ ‫دةرةوةش دةست دةكةن بة دةركةوتن‪ ,‬د َ‬
‫ى دةكةن وةك‬ ‫ليَدان‪ ,‬وة زؤريَك لة كؤئةندامةكان دةست ث َ‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫ئةمة ويَنةى كؤرثةلةيةكة كة لة قؤناغى (المضغة)داية‪ ،‬ئةلَيَى شويَنةوارى‬


‫ددانى ثيَوة ديارة‪ .‬لةم قؤناغةدا جياكردنةوةو ناسينةوةى بة ضاو‬
‫قورسةو ثيَويستى بة ئاميَرى طةورةكردن هةية‪ ,‬بةلَم خواى طةورة‬
‫هةوالَى شيَوةكةى ثيَداوين لةم قؤناغةدا كة بريتىية لة(المضغة) وة‬
‫بةجؤريَك بؤى ويَناكردووين وةك ئةوةى بيبينين!!‬
‫كؤرثةلةيةك كة تةمةنى ‪ 7‬هةفتةية‪ ,‬ئايا دةزانن دريَذى ئةم‬
‫كؤرثةلةية ضةندة؟ دةطاتة كةمتر لة ‪ 2‬سم‪ ،‬لةم قؤناغةدا دروست‬
‫دروست بوونى ئيَسقانى ضةلَةمة‬
‫قؤناغى‬
‫ئيَسقان مرحلة‬
‫سةرسام‬ ‫العظام‬
‫ئةو شتةى كة زانايانى‬
‫كردووة‪ :‬ئةوةية كة ئةو خانانة ضؤن‬
‫‪Bone formation‬‬ ‫دةزانن كة لةم كاتةدا دةبيَت ببنة‬
‫ئيَسقان؟‬

‫لةـم ـقؤناغةدا ـئي َـسقانةكان ـدةسـت ـدةكةـن ـبـة ـدروست ـبوون‪,‬‬


‫ئةويـش ـلـة ـماوةـى ـهةفتةـى ـشةشةـم ـتـا ـهةشتةم ـو ـبةردةوام ـ ـ‬
‫ئي َـسقانةكان ـدروسـت ـدةبـن ـو ـطةشـة ـدةكةـن ـتـا ـدواى ـلـة ـدايك‬
‫بوونيش‪ ,‬خواى طةورة دةفةرمويَت‪( :‬فَخَلَقْنَا الْمُضْ َغةَ عِظَامًا)‪.‬‬
‫واتة‪ :‬پارچه‌ گۆشتێکی جوواو یشمان کرد به‌ ئێسقان‬
‫كؤرثةلة لةم تةمةنةىدا دلَى‬
‫دةست بة ليَدان دةكات‪,‬‬
‫دةماغى دةست دةكات بة‬
‫ناردنى شةثؤلة‬
‫كارؤكيسىيةكان‪ ،‬وة ئيتر‬
‫كاريطةرى دروست دةبيَت لة‬
‫كاتى بيستنى دةنطى دايكىداو‬
‫ل هةر‬‫تةفاعول دةكات لةطة َ‬
‫ى يان‬ ‫َ‬
‫شتيَكدا كة دايكى دةيل َ‬
‫ى دةكات‪ ،‬لةبةر‬‫هةستى ث َ‬
‫ئةوة ثيَويستة دايك زؤر‬
‫قورئان بخويَنيَت ضونكة د َ‬
‫لو‬
‫دةماغى كؤرثةلة كاريطةرى‬
‫قؤناغى طؤشت‬
‫مرحلة اللحم‬
‫تا دريَذى كؤرثةلة كةمترة لة ‪ 3‬سم‬

‫لةم قؤناغةدا ماسولكةكان دةست بة دروست بوون دةكةن‪ ,‬وة‬


‫ئةو ماسولكانة دةست دةكةن بة داثؤسينى ئيَسقانةكان و ئةم‬
‫قؤناغةش زؤر بةردةوام دةبيَت و دريَذ دةبيَتةوةو تيَكة َ‬
‫ل دةبيَت‬
‫بة قؤناغى دواى ئةم‪ ,‬كة قؤناغى ئيَسقانة‪ .‬خواى طةورة‬
‫سوْنَا ا ْلعِظَامَ لَحْمًا)‪.‬‬
‫دةفةرمويَت‪َ ( :‬فكَ َ‬
‫ئینجا به‌ گۆشت (په‌یکه‌ره‌) ئێسکه‌که‌مان داپۆشی‬ ‫واتة‪:‬‬
‫وفي‬
‫أنفسكم أفل‬
‫تُبصرون‬

‫كؤرثةلةيةك تةمةنى‪ 8-7‬هةفتةيةو شويَنةوارى سةرةتاكانى قؤناغى طؤشتى ثيَوة‬


‫ديارة ‪ ,‬كة ئي َسقانةكان بة ماسولكة دادةثؤشري َن ‪ ,‬لة سةرةتاى هةفتةى هةشتةمدا‬
‫ماسـولكةكان ـدةسـت ـدةكةـن ـبـة ـجول َـة‪ ,‬هةروةـك ـضينةكانـى ـثي َـست ـكـة ـلشة‬
‫دادةثؤشن دةست دةكةن بة دروست بوون‪ ,‬جا وةرن و لةطة َ‬
‫ل من سةرنج بدةنة‬
‫ى كة دةفةرموي َت ‪( :‬وَانْظُرْ إِلَى الْعِظَا مِ َكيْ فَ نُنْشِزُهَا ثُمّ نَكْسُوهَا‬
‫فةرموودةى خواى كاربةج َ‬
‫لَحْمًا ) [البقرة‪ .]259 :‬واتـة ‪ :‬وه ‌ ته‌ماشای ـئێسـقانه‌کانی(گوێدرێژه‌ که‌ت) بکه ‌ چۆن ـبه‌رزیان‬
‫دادةثؤشريت‬
‫سقانةكانى شةويلطةى خواروو كة بة طؤشت دادةثؤشريَت‬ ‫ئي َ‬
‫‪weeks 12‬‬

‫ويَنةى سةرى كؤرثةلة كة ئيَسقانى شةويلطةى‬


‫خوارووى تيَدا دةردةكةويَت!!‬
‫جؤرة‬
‫دروستكراويَكى تر‬
‫الخلق الخر‬
‫تا دريَذى كؤرثةلة كةمترة لة ‪ 4‬سم‬

‫لةـم ـقؤناغةدا ـكؤرثةلـة ـشيَوةـو ـسـيماى ـكؤتايـى ـخؤـى ـوةردةطري َـت‪ ,‬كة ـتيَيدا‬
‫ضوارثةــل ــو ــضاوةكان ــو ــهةردوو ــطويَضكةــو ــئةندامةكانــى ــترى ــلشة‬
‫ى‬ ‫ى دةكات و ضالكى كارةبايى د َ‬ ‫َ‬
‫ل دةست ث َ‬ ‫دةردةكةوي َت‪ ,‬وة جول ة دةست ث َ‬
‫ى ـدةكات‪ ,‬وة‬ ‫َ‬
‫دةكات‪ ,‬دةماغيـش ـزؤـر ـئالؤزةـو ـنيوةـى ـكي َـشى ـلشةكـة ـكارث َ‬
‫طؤرِانكارىيةكانـى ـدواى ـئةمـة ـبريتىيـة ـلـة ـطةشـة ـكردنـى ـئةـم ـبةشانةو ـتةواو‬
‫بوونـى ـدروسـت ـبوونيان‪ ,‬وة ـئةـم ـقؤناغـة ـبةردةوام ـدةـبيَت ـتـا ـكؤتايـى ـحةمل‪,‬‬
‫هةربؤية خواى طةورة دةفةرمويَت‪:‬‬
‫[المؤمنون‪.]14 :‬‬ ‫(ثُمّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آَخَرَ)‬
‫لة ماوةى هةشت هةفتةى يةكةمدا لة‬
‫تةمةنـى ـكؤرثةلـة ـبـة ـضةنـد ـقؤناغيَك‬
‫طؤرِانكارى ـبةسـةردا ـدي َـت ـو ـضةند‬
‫شيَوةيةكى ــتةواو ــجياواز ــلةيةكترى‬
‫وةردةطري َـت‪ ,‬دواى ـئةمـة ـبـة ـتةقريبى‬
‫شيَوةيةكـى ـجيَطيـر ـوةردةطري َـت ـهةتا‬
‫كاتـى ـلةدايـك ـبوون‪ ,‬لةبةـر ـئةوة ـئةو‬
‫قؤناغانةـى ـكـة ـقورئانـى ـثيرؤـز ـباسى‬
‫كردووة ـبؤمان‪ ,‬دةكةوي َـتة ـناو ـهةشت‬
‫هةفتةى يةكةم‪ ,‬وة قؤناغى كؤتايى لة‬
‫مانطـى ـهةشتةمةوة ـبةردةوام ـدةبيَت‬
‫هةتــا ــكاتــى ــلةدايــك ــبوون‪ ,‬ئةمةش‬
‫ئةوةية كة قورئانى ثيرؤز بة (خلق الخر)‬
‫ئيَستا تةمةنى كؤرثةلة هةشت هةفتةية و‬
‫خاوةنى لةسةدا نةوةدى ئةو كؤئةندامانةية‬
‫ناوى دةبات‪:‬‬
‫كة كةسيَكى طةورة هةيةتى‪ ,‬وة ذمارةى‬
‫خانةكانى ئةم كؤرثةلةية زياترة لة هةزار‬
‫ثُمّ أَ ْنشَأْنَاهُ خَلْقًا آَخَرَ‬
‫فتبارك ال أحسن الخالقين‪...‬‬
‫جا گه‌وره‌ و پیرۆزه‌ ئه‌و خوایه‌ی که‌ چاکترینی به‌دی هێنه‌رانه‌‪.‬‬

‫دلَى كؤرثة لة ماوةى حةملدا‬


‫‪ 54‬مليون جار ليَدةدات!!‬
‫سنُ ا ْلخَالِقِي َ‬
‫ن‬ ‫ثُمّ أَ ْنشَأْنَاهُ خَلْقًا َآخَرَ فتَبَا َركَ اللّهُ َأحْ َ‬
‫هةفتةى نؤيةم‪ :‬كؤرثةلة دةست دةكات بة مذينى ثةنجةكانىو‬
‫جولَندنى زمانىو هةست دةكات بة بةركةوتنى بة لشةى دايكى‪ ,‬وة‬
‫كؤئةندامى زاووزىَى نيَرةو مىَيةى تيَدا جيادةكريَتةوة‪.‬‬
‫هةفتةى دةيةم‪ :‬رِوالَةتى ثلة ثةنجةكان و نينؤكةكانى‬
‫دروست دةبن‪ ,‬وة كؤرثةلة دةست دةكات بة باويَشك‬
‫دان‪.‬‬
‫هةفتةى ‪ :11‬كؤئةندامى زاووزىى دةست دةكات بة دةركةوتن‪,‬‬
‫َ‬
‫ريخؤلَةكانيشى دةست بة جولَة دةكةن‪.‬‬
‫هةفتةكانـى ـدواتـر ـتـا ـكاتـى ـلةدايـك ـبوون ‪ :‬كؤرثةلـة ـدةسـت ـبة‬
‫طؤرِانكارى ـدةكات ـو ـئةندامةكانـى ـبـة ـخيَرايـى ـطةشـة ـدةكةن‪ ,‬وة‬
‫دةسـت ـدةكات ـبـة ـهةسـت ـكردن ـو ـثيَكةنيـن ـو ـطريان ـو ـهةسـت ـبة‬
‫دايكيشــى ــدةكات‪ ,‬وة ــدةســت ــدةكات ــبــة ــخؤرِاهيَنان ــلةسةر‬
‫شيرخواردن‪ ,‬ئةويش بةوةى بة بةردةوامى ثةنجةكانى خؤى دةمذيَت‬
‫و ـدةمـى ـدةكاتةوةـو ـدايدةخاتةوة ـئةمةـش ـوةـك ـخؤئاماسـازىيةك ـبؤ‬
‫كؤمةلَةثرسياريَكى زؤر كة‬
‫زانايانى سةرسام كردووة‪:‬‬
‫ضؤن تةنها خانةيةك ئةم‬ ‫‪-‬‬
‫طؤرانكارىية سةرسوورِهيَنةرةى‬
‫ِ‬
‫تيَدا روو دةدات و‬
‫دروستكراوةيَكى زؤر ئالَؤزو ِ‬
‫ثر‬
‫لة ووردةكارى ديَنيَتة بةرهةم كة‬
‫مرؤظة‪.‬‬
‫‪ -‬كىَية هةوالَى داوة بةو خانانة كة‬
‫هةستيَت بةو فةرمانانةى‬
‫كؤرثةيةك كة تةمةنى ضوار‬
‫لةسةريَتى؟‬
‫مانطة‪ .‬ئيَستا كؤرثة دةست‬
‫‪ -‬كىَية كارةكانى بةو جؤرة‬
‫دةكات بة بيستنى ئةوةى لة‬
‫رِيَكخستووةو هيض هةلَةيةكى‬
‫ضواردةورى روودةدات‪.‬‬
‫ئيَستا دريَذى كؤرثة ‪ 12‬سم‪ ،‬وة كيَشيشى نزيكةى‪ 140‬غرام دةبيَت!‬ ‫تيَدا روونادات؟‬
‫لة كؤتايى مانطى شةشةمدا‬
‫بيناى كؤرثة كؤتايى ديَت‪ ,‬كة‬
‫ئةمةش كةمترين ماوةى‬
‫حةملة‪ ,‬بؤية خواى طةورة‬
‫دةفةرمويَت‪:‬‬
‫شهْرًا‬
‫وَحَمْلُ ُه وَ ِفصَالُ ُه َثلَاثُونَ َ‬
‫ماوه‌ی دووگیان بوون (ی دایك)‬ ‫واتة‪:‬‬
‫پێیه‌وه‌و له‌ شیر بڕینه‌وه‌ی سی مانگه‌‬

‫جا بةو ثيَيةى كاتى‬


‫شيرخواردنى بريتىية لة ‪24‬‬
‫مانط‪ ,‬ئةوا كةمترين ماوةى‬
‫كؤرثةيةك كة‬ ‫سكثرِيش بريتىية لة‪:‬‬
‫تةمةنى شةش‬ ‫‪ 6 = 24 - 30‬مانط‬
‫ل مندا سةرنجى‬ ‫لةطة َ‬
‫قةبارةى كؤرثة بدةن‬
‫ى تةمةنى يةك مانطة‬ ‫كات َ‬
‫كة دريَذىيةكةى لة ‪4‬‬
‫ى‬
‫مليمتر كةمترة‪ ،‬وة كات َ‬
‫نزيكى لة دايك بوونيَتى‬
‫دريَذىيةكةى زياد لة سةد‬
‫يةك‬ ‫‪9‬‬
‫ئةوةندة زياترة!‬
‫مانطى‬ ‫مانطى‬
‫كىَية رِيَنيشاندةرى ئةم كؤرثةلةية دةكات لة طةشتةكةىدا بةرةو‬
‫ى طومان ئةو خوايةية كة دةفةرمويَت‪( :‬الّذِي َأعْطَى ُكلّ‬
‫ذيان؟ ب َ‬
‫[طه‪]50 :‬‬ ‫يءٍ خَلْ َقهُ ثُمّ هَدَى)‬
‫شَ ْ‬
‫واتة‪ :‬ئه‌و زاته‌یه‌ دروستکردنێکی تایبه‌تی به‌ هه‌موو شتێك به‌خشیوه‌ پاشان ڕێنموونیشی‬
‫کردووه‌ بۆ کاری خۆی‪.‬‬
‫دواى نؤ مانط كؤرثةلة ديَتة‬
‫دنياوة تا ببيَتة مندالَيَكى‬
‫بيسةرو بينةر كة تةنها‬
‫دةماغى زياد لة‬
‫‪ 1000000000000‬خانةية‬
‫ئةم مندالَة ضؤن زانى‬
‫دةبيَت لةم سات و كاتةدا بة‬
‫تايبةتى بيَتة دنياوة؟؟!‬
‫بىَطومان ئةوة كارى ئةو‬
‫خوايةية كة دةفةرمويَت‪:‬‬

‫ثُمّ يُخْ ِرجُكُمْ طِفْلً‬


‫[غافر‪.]67 :‬‬
‫والناس حولك يضحكون سرورا‬ ‫ولدتك أمك يا ابن آدم باكيا‬
‫فاعمد إلى عمل تكون إذا بَكَوا في يوم موتك ضاحكا مسرورا‬
‫ى لةدايك بوويت بة طريانةوة هاتيت‪ ,‬وة خةلَكى بة دلَخؤشىيةوة لة‬ ‫ئةى مرؤظ كات َ‬
‫ى بكات لةو رؤذةدا‬ ‫ى دةكةنين‪ ,‬دة سا هةستة بة ئةنجامدانى كاريَك وات ل َ‬ ‫دةورت ث َ‬
‫ى بكةنيت‪.‬‬ ‫َ‬
‫كة دةمريت و ئةوان دةطرين تؤ بة دلخؤشىيةوة ث َ‬
‫ثارِانةوةى ئةو ثيَغةمبةرانةى كة بىَبةش‬
‫بوون لة نيعمةتى هاوسةر يان مندا َ‬
‫ل‪:‬‬
‫•رَبّ هَبْ لِي ِمنْ لَدُ ْنكَ ذُرّيّةً طَيّبَةً إِ ّنكَ سَمِيعُ ال ّدعَاءِ‬
‫ئه‌ی په‌روه‌ردگارم پێم ببه‌خشه‌ له‌لیه‌نی خۆته‌وه‌ کوڕێکی سرووشت پاک به‌ڕاستی تۆ بیسه‌ری پاڕانه‌وه‌یت‪.‬‬

‫•رَبّ لَا تَذَرْنِي فَرْدًا وَأَنْتَ خَيْرُ ا ْلوَارِثِينَ‬


‫ئه‌ی په‌روه‌ردگارم به‌ته‌نها مه‌مهێڵه‌ره‌وه‌ (منداڵێکم پێ ببه‌خشه‌) وه‌ تۆ چاکترین میراتگرانی‪.‬‬

‫•رَبّ إِنّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيّ ِمنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ‬


‫ئه‌ی په‌روه‌ردگارم به‌ڕاستی من هه‌ژارم (پێویستم هه‌یه‌) به‌هه‌ر خێرو ڕۆزییه‌ك بۆم بنێری‪.‬‬

‫جعَلْنَا لِلْمُتّقِينَ إِمَامًا‬


‫•رَبّنَا هَبْ لَنَا ِمنْ أَ ْزوَاجِنَا وَذُرّيّاتِنَا قُرّةَ َأعْ ُينٍ وَا ْ‬
‫ئه‌ی په‌روه‌رد‌گارمان ببه‌خشه‌ پێمان له‌ هاوسه‌ران و نه‌وه‌کانمان (منداڵه‌کانمان) ئه‌وه‌ی چاوانی پێ گه‌ش بێ ‌هۆی دڵخۆشی بێت وه‌ بمانکه‌ به‌‬

‫پێشه‌وای پارێزکاران و له‌ خوا ترسان‪.‬‬


‫ويَلَش ‪placenta‬‬ ‫ويَلَش هةلَدةستيَت بة طةياندنى‬
‫هةواو خواردن و خواردنةوة بة‬
‫كؤرثة‪ ,‬وة ناهيَلَيَت ماددة‬
‫زيانبةخشةكانى بؤ بضن‪ ,‬وة‬
‫هةلَدةستيَت بة بةرهةم هيَنانى‬
‫ئةو هؤرمانانةى كة ثلةى‬
‫طةرمى كؤرثةلة رِيَكدةخات‪,‬‬
‫زانايان دةلَيَن‪ :‬ويَلَش‬
‫هةلَدةستيَت بة كارى ضاوديَرى‬
‫كردنى كؤرثةلة بة شيَوةيةكى‬
‫زؤر باشتر لة هةر ذووريَكى‬
‫ضاوديَرى توندوو تؤ َ‬
‫ل‪.‬‬
‫ك!!بووة كة هةلَواسراو بووى بة ناو سكى دايكتةوة‪..‬‬ ‫خوا‬‫بؤؤذي َ‬ ‫طةردى‬
‫تؤش رِ‬ ‫ى‬
‫نةر‪...‬‬ ‫براىثاكو ب‬
‫خوي َ َ‬
‫رِزق ـو ـرِؤزىـو ـخواردن ـو ـهةموو ـشتي َـكى ـثيَويسـتت ـبـؤ ـدةهات ـبـة ـب ىَـ ـئةوةى‬
‫هةلَستيت بة هيض كؤششيَك‪ ,‬ئايا ئةو خواية طةورةية شايستةى ئةوة نىية كة‬
‫كرنوشى بؤ ببةيت و سوثاسطوزار بيت لةسةر ئةوة؟! جا ئةطةر ئيَستا بانطى‬ ‫ِ‬
‫ى تواناية؟‬
‫بثاريَتةوة‪ ،‬ئايا لة رِؤزى دانت ب َ‬
‫ِ‬ ‫ئةو خواية بكةيت و لىَى‬
‫ى‬
‫كؤرثةيةك ث َ‬
‫دةكةنيت!‬
‫كؤرثة هةر لة ناو َسكى دايكىدا‬
‫دةست دةكات بة ثيَكةنين‪,‬‬
‫ل يةكةم ساتى‬ ‫ثاشان لةطة َ‬
‫هاتنة دنيايةوة دةست دةكات بة‬
‫طريان‪ ,‬لةبةر ئةوة خواى‬
‫طةورة باسى لة رِيزبةندى ئةم‬
‫دوو كردارة بؤ كردوين‪ ,‬بةوةى‬
‫كة تةنها خواى طةورةية كة‬
‫مرؤظ دةخاتة ثيَكةنين و هةر‬
‫ئةويشة دةيطريةنيَت‪ ,‬خواى‬
‫النجم‪43 :‬‬ ‫وَأَبْكَى‬ ‫ك‬
‫ضحَ َ‬
‫دةفةرموَوي َ أَت‪ْ :‬‬
‫ثةروةردطار وَأَنّهُ ُه‬
‫وه‌ بێگومان هه‌ر ئه‌ویش به‌نده‌کان ده‌خاته‌ گریان و پێکه‌نین‪.‬‬ ‫واتة‪:‬‬
‫شيْ ٍء وَ ُه َو ا ْلوَاحِدُ الْ َقهّارُ‬
‫ق عَ َل ْيهِمْ ُقلِ اللّهُ خَا ِلقُ ُك ّل َ‬
‫أَ ْم جَعَلُوا لِلّ ِه شُرَكَاءَ خَلَقُوا كَخَلْقِ ِه فَتَشَابَهَ الْخَلْ ُ‬
‫الرعد‪16 :‬‬
‫واتة‪ :‬نه‌خێر ئه‌ی ئه‌وانه‌ چه‌ند هاوبه‌شێکیان بۆ خوا داناوه‌؟ (گوایه‌) وه‌ك دروستکراوانی‬
‫خوایان دروست کردبێ؟ ئه‌وسا دروست کراوه‌که‌یان لێ شێواوه‌ ! ! بڵێ خوا دروست کاری‬
‫هه‌موو شتێکه‌ و هه‌ر ئه‌ویشه‌ تاك و ته‌نیای زاڵه‌ به‌سه‌ر هه‌موو شتێکدا‪.‬‬

‫كؤرثةلةى ثشيلة‬ ‫كؤرثةى مرؤظ‬


‫ليَكضونيَكى طةورة هةية لة نيَوان كؤرثةلةى زؤريَك لة‬
‫زيندةوةران لة قؤناغةكانى سةرةتاى دروست بوونياندا‪ ,‬كة‬
‫ئةمةش شايةتىية لةسةر ئةوةى كة بةديهيَنةريان تةنها يةك خواية!‬
‫بة هةمان شيَوة ليَكضوونيَك هةية لة نيَوان دروست بوونى‬
‫كؤمةلَة ئةستيَرةكان لة سةرةتاى دروست بوونياندا‪ ,‬لةطة َ‬
‫ل‬
‫دروست بوونى كؤرثةلة لة قؤناغةكانى سةرةتاىدا‪ ,‬كة ئةمةش‬
‫شايةتىية لةسةر ئةوةى كة بةديهيَنةريان يةكة‪ ,‬كة هةر ئةويشة‬
‫ى طةردى بؤ خوا!‬
‫ثاك و ب َ‬ ‫فةرمويةتى‪( :‬ال خالق كل شيء)‪،‬‬

‫ويَنةى كؤمةلَة ئةستيَرةيةكى دوور‬


‫ويَنةى كؤرثةيةك لة قؤناغةكانى سةرةتاىدا‬ ‫لة قؤناغةكانى سةرةتاىدا‬
‫سةرسوورهيَنةر هةية لة نيَوان‬
‫ِ‬ ‫بةهةمان شيَوة ليَكضوونيَكى‬
‫ل شيَوةى ضنراو‬ ‫دةمارة ضنراوةكانى دةماغى كؤرثة لةطة َ‬
‫ئاساى كؤمةلَة ئةستيَرةكانى طةردوون!! جياكردنةوةى ئةم دوو‬
‫ديمةنة قورس و طرانة بؤ مرؤظ‪ ,‬كة ئةمةش بةلَطةية لةسةر‬
‫ئةوةى بةديهيَنةرى طةردوون هةمان بةديهيَنةرة كة مرؤظى‬
‫دروست كردووة!!‬

‫ضنراوى دةماغ‬ ‫ضنراوى طةردون‬


‫ئةم رِاستىيانة‬
‫شايةتى دةدةن لةسةر تاك و تةنهايى‬
‫نةر‬ ‫َ‬ ‫بةديهي‬ ‫خواى‬
‫لـة ـكؤتايىدا ـثيَويسـتة ـثرسـياريَك ـئاراسـتةى ـئةـو ـكةسـانة ـبكةيـن ـكة‬
‫بانطةشةى ئةوة دةكةن كة قورئان كتيَبى ضيرؤكة ئةفسانةيىيةكانة ‪:‬‬
‫كة ـئايـا ـثيَغةمبةرى ـنةخويَندةوار ـكـة ـناوى ـ(محمـد)ة ”صلى ـاللـه ـعليه‬
‫وسلم“ زانيارى ئةم شيَوة دريَذو ووردةكارىيةى قؤناغةكانى دروست‬
‫بوونـى ـكؤرثةلةـى ـلةسـةدةى ـحةوتةمدا ـلـة ـكويَوة ـهي َـنا؟ ـوة ـضؤن‬
‫توانـى ـهةـر ـيةـك ـلةـو ـقؤناغانـة ـديارى ـبكات ـو ـوةسـفى ـبكات ـبة‬
‫ضاكتريـن ـتةعـبير ـكـة ـهاوتاى ـراسـىية ـزانسـتىيةكان ـبي َـت؟ ـلة ـكاتيَكدا‬
‫ى ئاطابوون‬ ‫دةبينين ثزيشكةكانى ئةوروثا هةتا سةدةى حةظدةش ب َ‬
‫لةـم ـزانسـتةو ـوايان ـطومان ـدةـبرد ـكـة ـلـة ـناو ـتؤوةكةدا ـمرؤظيَكى‬
‫بَدِيعُ السّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنّى َيكُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ َت ُكنْ لَهُ صَاحِبَ ٌة‬
‫وَخَلَقَ ُكلّ شَيْءٍ وَ ُهوَ ِب ُكلّ شَيْءٍ عَلِيمٌ * ذَلِ ُكمُ اللّهُ رَبّ ُكمْ لَا إِلَهَ‬
‫إِلّا ُهوَ خَالِقُ ُكلّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَ ُهوَ عَلَى ُكلّ شَيْءٍ َوكِيلٌ * لَا‬

‫تُدْ ِركُهُ الْأَبْصَارُ وَ ُهوَ يُدْ ِركُ الْأَبْصَارَ وَ ُهوَ اللّطِيفُ الْخَبِي ُر‬
‫[النعام‪]103-101 :‬‬
‫خوا داهێنه‌ری ئاسمانه‌ کان و زه‌وی یه‌ له‌ نه‌بوون چۆن منداڵی ده‌بێ که‌‬ ‫واتة‪:‬‬
‫ژن و هاوسه‌ری نه‌بووه‌ خۆی هه‌موو شتێکی دروست کردووه‌ و ئه‌و به‌ هه‌موو‬
‫شتێ زانا و به‌ ئاگایه‌‪ .‬هه‌ر ئه‌و خوایه‌یه‌ که‌ په‌روه‌ردگاری ئێوه‌یه‌ هیچ‬
‫په‌رستراوێکی ڕاسته‌قینه‌ نی یه‌ بێجگه‌ ئه‌و (خوا) دروست که‌ری هه‌موو شتێکه‌‬
‫که‌واته‌ ئه‌و بپه‌رستن وه‌ ئه‌و خوایه‌ چاودێره‌ به‌سه‌ر هه‌موو شتێکه‌وه‌‪ .‬چاوه‌کان‬
‫په‌ی پێ نابه‌ن و ناتوانن بیبینن به‌ڵام ئه‌و هێزی بینین و چاوه‌کان ده‌بینێ و ئه‌و‬
‫ئاگای ورد بینه‌‪.‬‬
‫هةنديَك لة‬
1- Carlson, Bruce M. Human ‫سةرضاوةكان‬
Embryology and Developmental Biology, 2nd
ed. New York: Mosby, 1999.
2- Gilbert, Scott F. Developmental Biology, 3rd ed. Sunderland, MA: Sinauer
Associates, Inc., 1991.
3- Moore, Keith L., and T. V. N. Persaud. Before We Are Born: Essentials of
Embryology and Birth Defects, 5th ed. Philadelphia, PA: W. B. Saunders,
Co., 1998.
4- Embryo, Wikipedia.
5- The Biology of Prenatal Development, www.ehd.org.
6- Vaughn, C. How Life Begins: the science of life in the womb. New York:
Times Books, 1996.
7- The Visible Embryo, www.visembryo.com
8- Larsen, W. Human Embryology. New York: Churchill Livingston Co.
1993.
9- Horder, T.J. and others. A History of Embryology, Cambridge University,
Press, 1986.
10- Balinsky, B.I. An Introduction to Embryology, SCP, 1981.
11- Moore, P.D. Embryology, Mosby, 1986.
12- Gilbert, Stephen. Pictorial Anatomy of the Human Embryo, University, of
Wash. Press, 1988.
‫لةبةرامبةر ئةم رِاستىية‬
‫ى‬
‫سةرسوورِهيَنةرانةدا تةنها ئةوةمان ث َ‬
‫َ دةكري َ َت بلَيَين‪:‬‬
‫ً‬ ‫ت هَذَا بَاطِل‬ ‫ق َ‬ ‫خل ْ‬ ‫ما َ‬ ‫َرب ّنَا َ‬
‫ار‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫الن‬ ‫ب‬
‫َ‬ ‫ا‬‫َ‬ ‫ذ‬‫َ‬ ‫ع‬ ‫ا‬‫َ‬ ‫قن‬
‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ف‬ ‫َ‬
‫ك‬ ‫حان َ‬
‫سب ْ َ‬
‫ُ‬
‫واتة‪ :‬په‌روه‌ردگارا تۆ ئه‌م هه‌موو دروست کراوانه‌ت بێ هوده‌ و‬
‫بێ ئامانج دروست نه‌کردووه‌‪ ،‬پاکیی و بێگه‌ردیی شایسته‌ی تۆیه‌‪،‬‬
‫ده‌ تۆش بمانپارێزه‌ له‌ سزای ئاگری دۆزه‌خ‪.‬‬

‫‪www.kaheel7.com‬‬ ‫مالَثة ِ‬
‫رى نووسةر‬
‫تيَبينى‪ /‬بؤ ماناو تةفسيرى ئايةتةكان لة تةفسيرى (ثوختةى قورئان)ى‬
‫مامؤستا محمد مةل صالح بامؤكىيةوة وةرم طرتووة‪.‬‬

You might also like