Kesirli Fourier Dnmnn Zaman Blgesinde Sonlu Farklar

Yntemine Uygulanmas
Application of Fractional Fourier Transform to Finite Difference
Time Domain Method
Iltan Sayn
1
, Feza Arkan
1
, Orhan Arkan
2

1. Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm
Hacettepe niversitesi
{isiltan, arikan}@hacettepe.edu.tr

2. Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm
Bilkent niversitesi
oarikan@bilkent.edu.tr




zete
Bilgisayarlarn hz ve belleklerinin gelimesi ile birlikte
elektromanyetik problemlerin zmnde saysal yntemler
ska kullanlmaya balanm ve bu konuda ok sayda
aratrma yaplmtr. Saysal Elektromanyetik yntemleri
genel olarak zaman ve frekans tabanl yntemler olarak
snflandrlabilir. Zaman tabanl yntemler geici tepkilerin
ve geni bantl problemlerin incelenmesinde kullanl
olurken, frekans tabanl yntemler duraan hal tepkilerin ve
dar bantl problemlerin incelenmesinde en iyi zm
vermektedir. Her iki yaklamn da avantajlarn n plana
karabilecek bir yntem gelitirilebilecei dnlmektedir.
Uzayda ve/veya zamanda Kesirli Fourier Dnm
uygulanarak baz durumlarda hesaplama karmakl
azaltlabilir. Kesirli Fourier Dnm, srekli Fourier
Dnmnn genelletirilmi halidir. Son yllarda bu konu
zerinde eitli almalar yaplmakta ve uygulama alanlar
genilemektedir. Genel olarak, sinyal ileme ve grlt szme
gibi alanlarda kullanlmaktadr. Bu almada Kesirli Fourier
Dnm, ilk kez Maxwell denklemlerine zaman blgesinde
uygulanm ve elde edilen diferansiyel denklemler sonlu
farklar yaklam ile ayrk hale getirilmitir. Elde edilen ayrk
sonlu fark denklemlerinin zm iin neriler sunulmutur.

Abstract
With the improvement in the computer speed and memory,
Numerical Methods are frequently used in the solution of
electromagnetic problems. Numerical Methods can be
classified as the frequency domain and the time domain based
methods. While the time domain methods are suitable for
modeling of the transient response and wideband problems,
the frequency domain methods are suitable for modeling of the
steady state response and narrow band problems. A numerical
method that has the advantages of both time and frequency
domain approaches can be developed. Applying Fractional
Fourier Transform in space and/or time can reduce the
computational complexity for some cases. The Fractional
Fourier Transform is a generalization of the continuous
Fourier Transform. In last decades, there are several studies
and applications concerning this transform. Generally, it is
used in signal processing and noise filtering. In this study,
Fractional Fourier Transform is applied to the Maxwells
Equations for the first time in literature. Finite difference
equations are obtained by the application of finite difference
approximation to the differential equations.
1. Giri
Elektromanyetik alan teorisi, duran veya hareketli ykler ve
bu yklerin oluturduu elektrik ve manyetik alanlarla
ilgilenen bir bilim daldr. Bu yzden gnmzde kullanlan
her trl elektronik sistemin tasarm ve analizinde gerekli olan
temel konulardan birisidir. Elektromanyetik teori, anten
tasarm ve analizi, radar kesit alan hesaplanmas,
elektromanyetik uyumluluk ve giriim, haberleme sistemleri,
uzaktan alglama, optik gibi ok eitli konularda uygulama
alan bulmutur. Bu konularda karlalan problemlerin
zmnde elektromanyetik yntemler kullanlmaktadr.
Elektromanyetik yntemler analitik ve saysal olarak
snflandrlabilir. Analitik yntemler, problemin tam
zmn vermekte ancak pratikte sadece belli geometrik
yaplara uygulanabilmektedir. Bilgisayarlarn hz ve bellek
kapasitelerinin artmasyla elektromanyetikteki problemlerin
saysal yntemlerle zm arlk kazanmtr. Genel olarak
saysal elektromanyetik yntemleri integral denklemi (D)
veya diferansiyel denklem (DD) zen yntemler olarak
snflandrlabilir. Bu snflandrmadan ayr olarak, saysal
elektromanyetik yntemler, zaman blgesi (ZB) ve frekans
blgesi (FB) tabanl yntemler olarak da gruplandrlabilir [1-
2]. D-FB tabanl yntemlere rnek olarak, momentler ve
hzl okkutup yntemleri, DD-ZB tabanl yntemlere Zaman
Blgesinde Sonlu Farklar (ZBSF), DD-FB tabanl yntemlere
ise Sonlu Elemanlar Yntemi verilebilir. ID ve DD-FB
tabanl yntemlerde, dorusal denklem sistemi oluturularak
bilinmeyenler matris denklemi zlerek bulunur. Bunlara ek
olarak DD-ZB tabanl yntemlerde de kapal ve ak olmak
zere iki eit zm bulunabilir. DD-ZB ak zmlerde
dorusal denklem sistemleri yerine Maxwell
728
SIU2010 - IEEE 18.Sinyal isleme ve iletisim uygulamalari kurultayi - Diyarbakir
978-1-4244-9671-6/10/$26.00 2010 IEEE
denklemlerindeki diferansiyel denklemler yinelemeli bir
ekilde zlr ve bu nedenle bu tip yntemler bilgisayar
kaynaklarna daha az ihtiya duyarlar. Ancak zmn
saysal olarak kararl olabilmesi iin zaman ve uzay
admlarnn kararllk koulunu salamas gerekir. DD-ZB
tabanl kapal zmlerin elde edilmesinde de matris
denklemi zlr. Ak zm yaklamna gre bu yntemin
avantaj, zmn daima kararl olmasdr [2-3]. Problem
boyutlar bydke yntemlerin bilgisayar kaynaklarna
olan ihtiyac da artmaktadr.
FB tabanl yntemler problemi tek bir frekansta
zdkleri iin geni bantl kaynak bulunan problemlere
uygulandklar zaman her bir frekans iin problemin tekrar
zlmesi gerekmekte ve hesaplama karmakl
artmaktadr. ZB tabanl yntemler ise geni bantl kaynaklarn
bulunduu problemleri tek bir benzetimle zebilmektedir.
Ancak bu yntemlerde de her bir kaynak iin benzetim
tekrarlanmaldr [1; 4]. Dorusal ve zde olmayan, yne ve
zamana baml ortamlar ieren problemler ZB tabanl
yntemlerle daha kolay zlebilirler.
Inm, yaylm ve salm problemlerinde haberleme ve
radar uygulamalarnda kullanlan pekok geni bantl ve uzun
sreli darbeli sinyaller iin ZB ve FB yaklamlar yeterli
olmamaktadr. Her iki yaklamn avantajlarn ne karacak
yntemler gelitirilebilir. Bu durumda Maxwell Denklemleri,
frekans blgesi veya zaman blgesi yerine, Kesirli Fourier
blgesinde zlerek her iki yaklamn da avantajlarnn
korunabilecei dnlmektedir. Baz durumlarda rnein
chirp darbe sinyallerinin kullanld radar problemlerindeki
gibi kaynaktan retilen sinyalin zaman-frekans gsteriminde,
sinyalin dayanann belli blgelerde younlat durumlar
iin, kesirli Fourier blgesinde uygulanacak zm teknikleri
fayda salayabilir.
Bu almada Kesirli Fourier Dnmnn (KFD),
Maxwell Denklemlerine ve ZBSF yntemine
uygulanabilinecei nerilmektedir. Uygulamada karlalan
problemler anlatlm ve zm nerileri verilmitir. kinci ve
nc blmlerde, srasyla, KFD ve ZBSF yntemi
anlatlmtr. Drdnc blmde KFDnin Maxwell
denklemlerine uygulanarak sonlu farklar yntemi ile
zlebileceine deinilmitir.
2. Kesirli Fourier Dnm
Kesirli Fourier Dnm (KFD), zaman-frekans analizi,
grlt szme, radar sinyallerinin ilenmesi, iletiim, hzme
ekillendirme, sinyallerin geli alarnn kestirimi gibi birok
alanda kullanlmaktadr. KFD klasik Fourier dnmnn
genelletirilmi halidir. f(u) sinyalinin KFDsi aadaki gibi
verilebilir [5; 6]:
' ) ' ( ) ' , ( ) )( ( ) ( du u f u u K u f F u f
a
a
a
)
+

(1)
Yukardaki denklemde K
a
(u,u) ekirdek fonksiyonu
aadaki gibi tanmlanmtr.
) cot ' csc ' 2 cot (
2 2
cot 1 ) ' , (
o o o t
o
u uu u i
a
e i u u K
+
(2)
Burada, a KFDnin kesir deerini gstermektedir. KFD,
sinyalin zaman-frekans gsteriminin o=at/2 as kadar
dnmesine neden olur. KFD a=0 iin zaman sinyalinin
kendisini, a=1 iin sinyalin klasik Fourier dnmn verir.
Bir sinyalin KFDsi, a kesir deerli Fourier blgesindedir.
Bir sonraki blmde ZBSF yntemi anlatlacaktr.
3. Zaman Blgesinde Sonlu Farklar Yntemi
Zaman Blgesinde Sonlu Farklar (ZBSF) yntemi 1966
ylnda Yee tarafndan nerilmitir [7]. ZBSF yntemi
diferansiyel denklem zen ve zaman blgesi tabanl
yntemlerdendir. ZBSF yntemi Maxwell denklemlerindeki
trevlerin sonlu farklar ile ayrklatrlmasna dayanr.
Aadaki denklemde f(x) fonksiyonunun x
m
noktasndaki
birinci dereceden trevinin, merkezi sonlu farklar yntemi ile
ayrklatrlm yaklatrm verilmektedir [8; 9].

) (
) 2 / ( ) 2 / ( ) (
2
x O
x
x x f x x f
x
x f
m m
m
x
A +
A
A A +
~
c
c
(3)
Yukardaki denklemde O(Ax
2
) ayrk yaklatrm hatasnn
mertebesini ifade eder. Ax adm uzunluudur ve Ax sfra
yaklatka (3) gerek deerine yaknsar.
Uzayn her noktasnda elektrik ve manyetik alanlar ve
ykler arasndaki ilikiyi veren Maxwell denklemlerinin
diferansiyel biimleri aada verilmektedir.
t c
c
= V
B
E
(4)
J
D
H +
c
c
= V
t
(5)
= V D (6)
0 = V B (7)
Yukardaki denklemlerde E elektrik alan, D elektrik ak
younluu, H manyetik alan ve B manyetik ak younluu
vektrleridir. J akm younluu vektr, ise elektriksel yk
younluudur. rnek olarak tek boyutta bir dzlem dalgann
yaylm dnlebilir. Tek boyutlu, kaypsz, kaynak
iermeyen bir ortamda x-ekseni ynnde ilerleyen bir dzlem
dalga iin (4) ve (5) denklemleri aadaki gibi yazlabilir.
x
E
t
H
z
y
c
c
=
c
c

1
(8)
x
H
t
E
y
z
c
c
=
c
c
c
1
(9)
Yukardaki denklemlerde c dielektrik sabiti, manyetik
geirgenlik sabitidir. ZBSF ynteminde zaman ve uzaydaki
trev ifadeleri sonlu farklar ile yaknlatrlarak (8) ve (9)
denklemleri aadaki gibi ayrk hale getirilebilir.
| |
n
m
n
m
n
m
n
m
E E
x
t
H H
2 / 1 2 / 1
2 / 1 2 / 1
+
+

A
A
+ =

(10)
| |
2 / 1 2 / 1
1 2 / 1
1
2 / 1
+ +
+ +
+
+

A
A
+ =
n
m
n
m
n
m
n
m
H H
x
t
E E
c
(11)
Yukardaki denklemlerde m ayrk x-eksenindeki noktalarn
indisini, n ise ayrk zaman eksenindeki noktalarn indisini
729
SIU2010 - IEEE 18.Sinyal isleme ve iletisim uygulamalari kurultayi - Diyarbakir
gstermektedir. Ax x-eksenindeki adm uzunluu, At ise
zaman eksenindeki adm uzunluudur. ekil 1, ayrk hale
getirilen uzay-zaman dzlemini gstermektedir [9].

ekil 1. Ayrk uzay-zaman dzlemi
Yukarda verilen (11) eitlii incelendiinde, zamanda bir
adm ndeki elektrik alan deerinin, bir nceki admdaki
elektrik alan deeri ve uzayda bu noktaya komu olan
noktalardaki manyetik alan deerlerine bal olduu grlr.
Ayn iliki (10) eitliinde de sz konusudur. Sonu olarak
balang deerleri verildiinde, zaman ilerledike her
noktadaki elektrik ve manyetik alan deerleri, bir nceki anda
hesaplanan elektrik ve manyetik alan deerlerinden
bulunabilir.
(11) ve (10) sonlu fark denklemlerinin zmnn saysal
olarak kararl olabilmesi iin Ax ve At adm uzunluklar belirli
bir koulu salamaldr. Fiziksel olarak bu koul
elektromanyetik dalgann At sresi boyunca Ax adm
uzunluundan daha fazla ilerlememesini gerektirir. Tek
boyutlu bir problem iin bu koul aadaki biimi alr.
x t c A s A (12)
Yukardaki denklemde c boluktaki k hzn ifade eder.
Ax adm uzunluu ise Nyquist rnekleme frekansna karlk
gelen dalga boyundan daha kk seilmelidir.
2
min

s Ax (13)
Yukardaki ifadede
min
sistemdeki en byk frekansa karlk
gelen dalga boyudur. Genel olarak, Ax,
min
/10 ile
min
/40
arasnda seilmektedir [8].
Sonsuz uzayda yaylm ieren problemlerde, benzetim
snrl bir alanda yapld iin benzetimin sonlandrld
noktalarda geri yansma gzlenebilir. Geri yansmann
olmamas iin ak snr koullar salanmaldr [8].
Sonraki blmde KFDnin Sonlu farklar yntemine
uygulanmasna giri yaplacaktr.

4. KFDnin ZBSF Yntemine Uygulanmas
KFD yntemi Maxwell Denklemlerine uygulanarak hem
zaman blgesi yntemlerinin hem de frekans blgesi
yntemlerinin avantajlar belli problemler iin ne
kartlabilir.
Tek boyutlu, kaypsz ve zde olarak tanmlanabilen
basit bir ortam iin Maxwell denklemleri (8) ve (9)de
verilmitir. KFD, bu denklemlere zaman blgesinde
uygulanrsa a kesir deerli Fourier blgesinde Maxwell
denklemleri aadaki gibi elde edilebilir.

) , (
1
) , ( cos ) , ( sin 2
,
, ,
u x E
x
u x H
u
u x uH j
a z
a y a y
c
c
=
c
c
+

o o t
(14)
) , (
1
) , ( cos ) , ( sin 2
,
, ,
u x H
x
u x E
u
u x uE j
a y
a z a z
c
c
=
c
c
+
c
o o t
(15)
Yukardaki denklemler o = 0 iin zaman blgesindeki
Maxwell denklemlerine, o = t/2 iin Maxwell denklemlerinin
Fourier dnmne karlk gelmektedir. (14) ve (15)
denklemleri merkezi sonlu farklar ile ayrk hale getirilirse
aadaki sonlu fark denklemleri elde edilebilir.
| |
) sin (cos
sin cos
sin cos
, 2 / 1 , 2 / 1
2 / 1
,
2 / 1
,
o t o
o t o
o t o
u u j x
E E u
u u j
u u j
H H
n
n
a m
n
a m
n
n n
a m
n
a m
A + A
A
+
|
|
.
|

\
|
A +
A
=
+
+
(16)
| |
) sin (cos
sin cos
sin cos
2 / 1
,
2 / 1
, 1
, 2 / 1
1
, 2 / 1
o t o c
o t o
o t o
u u j x
H H u
u u j
u u j
E E
n
n
a m
n
a m
n
n n
a m
n
a m
A + A
A
+
|
|
.
|

\
|
A +
A
=
+ +
+
+
+
+
(17)
Yukardaki denklemlerde u
n
=nAu, a kesir deerli Fourier
blgesindeki n indisli noktann u deerini gstermektedir.
Ayrk sonlu fark (16) ve (17) denklemleri srekli
edeerlerinde olduu gibi, onn, srasyla, 0 ve t/2 deerleri
iin zaman ve frekans blgesindeki sonlu fark biimlerini
almaktadr.
Zaman blgesinde verilen bir kaynan KFDsi kaynak
olarak (16) ve (17) eitliklerine uygulanarak a kesir deerli
Fourier blgesinde sistem zlebilir ve ters KFD ile zm
zaman blgesine geri dntrlebilir.
1 m 2 / 1 m m 2 / 1 + m 1 + m 2 / 3 + m
1 n
2 / 1 n
n
2 / 1 + n
1 + n
2 / 3 + n
Zaman
Uzay
n
m
E
2 / 1 +
2 / 1 + n
m
H
n
m
E
2 / 1
2 / 1 n
m
H
2 / 1
1
+
+
n
m
H
1
2 / 1
+
+
n
m
E
) , ( n m
2 x A
2 t A
730
SIU2010 - IEEE 18.Sinyal isleme ve iletisim uygulamalari kurultayi - Diyarbakir
5. Tartma
Gnmzde elektromanyetik alannda karlalan
problemlerin zmnde saysal elektromanyetik yntemleri
arlk kazanmtr. Saysal elektromanyetik yntemleri
zaman ve frekans tabanl olarak snflandrlabilir. Zaman
blgesi tabanl yntemler ile, sistemin geici tepkisinin
gzlenmesi ve tek bir benzetimle geni bir frekans bandnda
sistem tepkisinin elde edilmesi mmkndr. Frekans tabanl
yntemler ise sistemin duraan hal tepkisini verirken, geni
bantl problemler iin hesaplama karmakl artmaktadr.
Her iki yntemin de avantajlarn n plana karabilecek bir
yntemin gelitirilebilecei dnlmektedir. KFD
uygularak, saysal yntemler a kesir deerli Fourier
blgelerinde uygulanabilir. Bu sayede baz durumlar iin
hesaplama karmaklnn azalaca ngrlmektedir.
Gelecekte yaplacak almalarda KFDnin ZBSF yntemine
uygulanabilmesi iin gerekli olan kararllk ve snr koullar
incelenecek, ve tek boyutlu uzayda, basit ortamda dzlem
dalgann yaylm a kesir deerli Fourier blgesinde
zlmeye allacaktr.

6. Kaynaka
[1] Poljak, D., Advanced Modeling in Computational
Electromagnetic Compatibility, John Wiley & Sons, New
York, 2007.
[2] Miller, E. K., A selective survey of computational
electromagnetics, IEEE Trans. On Antennas &
Propagat., Vol. 36, No. 9, 1988, p 1281-1305.
[3] Sevgi, L., Elektromanyetik Problemler ve Saysal
Yntemler, Birsen Yay., stanbul, 1999.
[4] Rao, S. M., Time Domain Electomagnetics, Academic
Press, San Diego, 1999.
[5] zakta, H. M., Zalevsky, Z., Kutay, M. A., The
Fractional Fourier Transform with Applications in
Optics and Signal Processing, John Wiley & Sons, New
York, 2001.
[6] Candan, ., The Discrete Fractional Fourier
Transform, MS. Thesis, Bilkent University, Ankara,
1998.
[7] Yee, K. S., Numerical solution of initial boundary value
problems involving Maxwells equations, IEEE Trans.
AP, vol. 14, no. 3, p 302-307, 1966.
[8] Taflove, A., Computational Electromagnetics: The
Finite-Difference Time-Domain Method, Artech House,
Norwood, MA, 1995.
[9] Stutzman, W. L., Thiele, G. A., Antenna Theory and
Design, John Wiley & Sons, New York, 1998.
731
SIU2010 - IEEE 18.Sinyal isleme ve iletisim uygulamalari kurultayi - Diyarbakir