You are on page 1of 175

1

EI LEH INA THURWNTE


EI
LEH INA

THRWNTE

ELLEN G. WHITE Thuziakte A\anga Lkkhwm I nihlawh e, Aw nang ram, ... Lal fapate ruih nn ni lo, chakna tura hun dik taka ei \hin neitu! Thuhriltu 10:17 REVIEW AND HERALD PUBLISHING ASSOCIATION WASHINGTON, DC 20039-0555 HAGERSTOWN, MD 21740 Copyright 1938, by The Ellen G. White Estate Copyright 1946, by The Ellen G. White Publications Copyright 1976, by The Ellen G. White Estate, Inc. I TNA CHHIAR MKMAWH Lehkhabu Buatsaih A Nh Dn Thilnung awmdan chhuituten ei leh hriselna inlaichnna chanchin an ngaihtuah hma kum sawmbi eng emaw zt liam tawhah khn Mrs. Ellen G. White chuan 1863-a a hnna pk, a thuziakah chuan kan chaw ei leh kan taksa leh thlarau lam inlaichnna nghet tak mai chu chiang takin a lo sawi tawh a. Kum lo kal zlah a thu sawite leh a ziakahte chuan ei leh br chungchang hi a tilang ta fo a ni. Lehkhabu t deuh leh lian deuhah te, kohhran chanchinbuah te leh mimal inpuanaah te hng thurwnte hi vawn \hat tlat an nih avangin Seventh-day Adventist-te ei leh in dn te hi a khawih nasain, mipui vantlang te pawh a khawih viau bawk. Chw leh eitr hrsl chungchnga Mrs White thuziakte chu km 1926 khn, Loma Linda hmna College of Medical Evangelist-ten ei leh in chungchnga an zrlaibu atn, thpui ndwta phuah khwm a ni a. Testimony Studies on Diet and Foods th thpui hmanga chht chhn a nh khn, kr lohah hrlh zwh nghl a ni ta mai a ni. Counsels on Diet and Foods th hmngpuin, b lian zwka ththr chu km 1938 khn a lo chhuak a. Chht hnhna sawi niin, Board of Trustees of the Ellen G. White Estate kihhruainaa buatsih a ni bawk. Chht thmna chu b t deuh zwkin, Christian Home Library dhdn angin km 1946 khn chht a ni leh a. Tna mi hi a chht lna niin, a phk leh th rem dnah engmah thdanglam loh a ni. Lkkhwm Danglam Bk Tak He lehkhabu, Ei leh Ina Thurwnte chhng th rem khwmah hian helam hawi thpuite chu, amah Mrs White-i ktziaka mte chu fwm km thei tra \nlk a ni a. Phuah khwm a nhdan pawh hi, Ellen G. White lehkhabute zngah chuan a danglam bk a, thpui tlnglwn hnuaiah thurwnte chu dhkhwmin, chhiar zwm rem tr zwng khera th pawh a ni lm lo. He thuziak lawrkhawmna \hen (section) tinah hian zirtur thupui chu famkim taka zir tura buatsaih a ni. Hriselna lama zirtrna hrang hrang tamtak chu hmun khatah dahkhawm a ni. Chutiang chuan a thupui pein sawinawn engemaw zat chu a awm a, a tum pawh sawinawn a awm bawk \hin. A bu pangngaia mi a nih chuan chumi hriattrna chu pein sawinawn fo tur kha a titlm a ni. He lehkhabu thuchang tinte hi E.G White ziak, a bu a chhuakte a\anga lk chhuah (tun hmalama lehkhabu te, lehkhabu te tak t t hunbi neia thuchhuahte leh Ellen G. White kutziak thil khawmte telin) a nih chuan, a thusawi lkna bulte, a ziak hunte emaw a chhut hmasak ber hun emawte a chuang vek zel ang. Th |henkhat Chauh Lk Hluhawmna H lehkhabu hi thhrlhfiahna b ang deuh mai niin, thupui pakhat hmn hrang hranga sawinate chu fawmkhwm niin, ch chuan han rwn vl pawh a ti wlsam a. Chutiang a nh avang chuan a lehlamah hmn sual theih tak tr pawh niin a lang tho bawk. A ziakt tm leh a m zrtrna manthiam chiah tr chuan, a \hekhat lai chauh la vng vk lova, a b pmpuiin a tm chu zr \hn tr a ni. Chiartte hian rilra an vwn reng tr chu, Ellen White-in chaw-\h chungchng hmn khata a sawi chauh hi chuan kan taksain chaw-\ha a mamawh zawng zawng a sawi km sng lo \hn th hi a ni. Entrnn, h lehkhabu phk 314-a Testimonies, volume 2, phk 352 th a lk chhuah:

2 Buh lam ch te leh theirahte hi hriak mawm lam chi tel lova, a nihdan pngngai ang thei bera buatsaih hi a nungchunga vna lk turte tna chaw tur chu a ni, tiin a sawi a. A thsawi dang ng a\ang erawh chuan, a nungchunga vna lwn tra nbuatsaih mkte chuan bh lam ch leh theirahte chauh ringin an nung tr a ni th chu a sawi tm a ni lo th a chiang hl. Km 1869-a sa-ei dlna tra thrwn a ziah znga m niin bh lam ch leh theirahte th hi s ni lo eitr dang a sawina mai a ni zwk. Helaiah hian theipilsak te, thlihrng lam te, ran hnt leh chutiang a\anga thlsiam lam engmaha sawi lo nin, Ellen White chuan nchwih taka hmn hi eitr hrsl atn a pawimawh th chu a pawm tho s a ni. Phk ngai vka (312) a thusawi dang, a hn km sawmhnh vla ziahah chuan, chaw-\ha, chhlna leh rilr chkna thln tr chu a trlanah chuan theirah, bh lam ch leh thlihrngte chu hnte tui emaw a dk nn emawa buatsih a \ht th a sawi tho bawk. Hetah hian theipilsak chu sawilan a ni lo. A hn deuh phk dang, km 1905-a ziahah chuan bh lam ch te, theipilsak te, thlihrng te, leh theirahte chu s ia ei tr zngah a sawi leh mai. Hntetui hi km 1909-a a thuziak, phk 355-ah sawi telin: Thlihrngte chu hnte tui emaw a dk emaw, a tlkpui thl dang eng emaw hmanga a tuina blhchhh tr a ni . . . |henkhatten hntetui te, artui te leh butter an tlh loh avangin, taksa chkna trte chu an taksain tlchhmin, a lo chk lova, hn pawh an thwk \h thei lo. Chutiang chuan hrslna kawnga siam\htna chu an thmngchh zo \hn a ni, tiin a sawi. Ellen White thusawi hrang hrang, ei leh in chungchnga th sawi, a chunga trlan tk ang deuh hi hmn dangah pawh a awm nual mai. Chutiang a nh vang chuan hetiang chungchnga a sawi tm dik tak manthiam hmasa trin kan fmkhur hl tr a ni. Khawilai emawa thil pakhat a sawi hi, a thu tm hrthiam lova hmn mai kan chng tr a ni lo. Chk Taka Zr Tra Koh Kan Ni Ellen White chuan eitr \ha chungchnga a thuziakte hi, eitr \ha ber leh remchng ber kan hriat theihna tra hahnemngai taka zrna dltr tr zwngin a ngai lova, hriatna lo png zl chu remchngah l a, midangte thil hmhchhuah leh thil paltlangte hmang \angkai trin a ti zwk a. Tihian a ziak: Taksa chu hrisel taka enkawl leh, kan taksa khawl nung png tinte hi inrem taka an thawh theihna tur hi kan zir ngun m m tur a ni. Leilung dnte hi Pathian dnte an nih avangin, ngun takin kan zir tur a ni. Kan taksain a mamawh dnte chu kan zirin, chutiang rem chuan kan awm bawk ang. Heng thil hriatlohna hi sual a ni.Page 18. Mrs White chuan mitnte hi mi hrzu ni \heuh a, thwkkhm thte hmanga thrwn pkte nna a ndh phwt chuan, ei leh in tha thiamna ril lo chhuak zlte hmang \angkai thiam trin a dhsak a ni. Kal Frfiak Pawinate Ellen White chuan kal frfiak emaw, hlamchhiah lih tlt emaw, chhngkaw mamawh ang phhrk loh emaw pawi theihzia chungchng hi a sawi nghl a. Chutiang lam hawi chu heta a thusawi chu: nten chaw an buatsaih \ht loh leh thianghlm twk lohna chuan puitling lamte \angkaina leh naupangte \hnlnna a dlsak thei (p. 476) dwn a ni th a ni. Heta a thusawiah vk hian Taksa mamawh ang zwnga chw buatsaih a, tawm leh tuith zwnga buatsaih trin a ti tho bawk. Hnte tui leh chutiang lam chte a twk a fang hmng a eitr buatsaih a th chhn tak hi hrethiam klhklh lo mah ilang, chutiang hmn \hnt lam chu Ellen White hian a sawi bkah, hmn loh hmiahna lka fmkhr tr pawhin a ti bawk. Tnlai khawvla hriatna ril zwk kan neih tka, kan taksa tna eitra thl awmte \angkai dan kan hriat theih tk hn phei hi chuan, kan lo manthiam lehzual ta a. Hng thil\angkai \henkhat hi chu thlihringah a awm v lova, hntetuiartui-thlihringah hian kan mamawh twk chu a awm thng a. Hei tak hi naupang lam tn a \l bk a, eitr hrsl taka buatsaih loh a nh chuan an \hanchhohna a ti\huanwp thei th a sawi. Km zabi thr chunkai dwn hnih khn Ellen White chuan hetiang lam th hi a ziak uar \n a, a chhn chu ransa lalramah ntna hrk a nchhk khwm nasat tk m vangin, hetiang a\anga ei leh in tr siam zawng zawngte hi, hntetui nn lam bnsan a la ngai ang (pp. 356, 357). Chutih rualin, hetiang lama a hn hma ke pn chungchngah fmkhna th sawi nawn fovin, km 1909 khn chutiang th a \l hn chu a lo la thleng ang, mahse a hn hma hleihluak taka nkhp a rilr thbuaina lka fmkhur trin a ngn zui tho a ni. A hnin a ngiat thlnga nghk a, chuta tn chuan LALPAN kawng a buatsaih ang, tih ring trin min rwn a ni. Km sawmriat-pariat a nh tawh hn pawh a Ellen White thhrui neihna chhan kha hntetuiartui-thlihring a rn vang a ni. Zrnaah Nnpuitlk Thpui Zui H lehkhabua ei leh in chungchnga thurwnte hi chk taka zr trin nnpuitlk thpui nna th ni rawh se. Rlr nhawng tak chungin, heta zrtrna hi zu, kalphng nght nei, a pumpuia a tum nna inchwih taka zr ni teh se. Eng thpui pawh zr dwn ilang, chumi chungchnga thusawi zawng zawng chu fmkhur taka chhiar chhuah \hn ni sela. Tichuan a ziaktu sawi tm

3 tak manthiam trin, a thusawi hrang hrangte chktuah khwm ni bawk se. An lo npersan deuh anga a ln phei chuan, chk taka chhui zuiin, a th \obul (ziah a nih chhn nn lam) chhuichhuah ni \hn rawh se. Phk 481-a thdan tr bulpui pathum Ellen White thdan hi zui v ngei ni bawk teh se: 1. Ei leh in lama siam\htna hi a kal zl tr a ni.Thdam Rawngbwlna, p. 308. 2. Ei leh in th-ah hianzui tr chn r kan kham lo.9T 159. 3. Tdang tn mh thl btksaktah ka nsiam lo.Letter 45, 1903. Hrslna Siam\htna Sawimawina Ei tr leh in tr kawnga siam\htna chu a \htna hian a sawimwi mai dwn a. A rhte chu hrslna \h te, chkna te, thw rmtui te leh , mahni tna \h tr hriatnatein sng a ni ang. Thlarau nn meuhpawh hi hrslna kawnga chndan \h hian a \anpui ang. Tnlai khawvl thiamna sng hmanga chk taka zrna pawhin, hng thpui ropui takte leh zrtrna th Seventhday Adventist-te hnna puanchhuah, nlrna hmanga Ellen White-in a ziahte hi, fiah taka zrzui pawhin a dk a ni th hriat hi pun manhl tak a ni. He lehkhabua thurawnte hian chhiartte chu tsa leh thlarau lamah, a pahnhin hriselna \h zwk pe ngei rawh se, th hi thtak zta kan dhsakna a ni e. Washington D.C. September 17, 1976 A chhnga thu awm \hen hrang hrangte: BUNG THUPUI PHK 1. Siam\hat |lna Chhante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Chaw leh Thlarau M Nihna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chaw leh Rilru Inlaichnna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Hriselna Siam\hatna leh Vantirhkoh Pathumna Thuchah 4. Chaw Dik Chu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A Tra Mihringte Chw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chaw Mawl Tak Chu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chaw |ha Twk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ram Hrang Hrangte Chw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Chaw Pai\awihna Lam Chhuina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Ei Dn Dik Lo Natna Awmtrtu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Eipuar Lutuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Chaw Chkna Thununin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. A Hun Taka Eiin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chaw Vawi Engzat Nge Ei Tur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chaw-ei Inkra Thildang Ei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Chawnghei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. Ei leh In Lama a Lutuka Kalnate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Naupailaia Ei leh In . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Naupanlaia Chw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Chaw Chhumdan Hrisel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15. Chaw Hriselte leh Eitur Zawrhnaa Thianghlimna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Damdawi In Chw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17. Chaw, Fing Taka Intihdamna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18. Theirahte, Fangnei leh Thlaihringte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Theirahte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fangneite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chhang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thlaihringte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19. Chaw Ei Khahchhilhna Hmawmsawm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bawnghnute leh Chin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pie, Cake, Pastry, Puddings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20. Bwlhlo leh A dangte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bwlhlote leh Hmuihmer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Soda leh Baking-powder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pickle leh Vinegar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21. Tau leh Hriakte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Butter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . The Trustees of the Ellen G. White Publications

4 Vawkhriak leh Thau-Mawm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bawnghnute leh A Dak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Olive Rahte leh Olive Hriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Taksa |hanna (Proteins) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Theipilsak leh Theilpilsak Chawte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artuite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cheese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sa Ei Chungchng (Proteins chhunzawmna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Seventh-day Adventist Zirna Hmuna Ei leh Ina Siam\hatna Kal Zl Thil In Chte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tui In . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thingpuitak leh Coffee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thingpuitak leh Coffee Aiah Fangnei Ch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Apple Z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thei Tuisawr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hriselna Thupuite Zirtrin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hriselna Thupui Zirtr Trte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hriselna Siam\hat dan Thupui Sawidan Tr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eisiamna Sikulte . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22.

23. 24.

25.

KAWHHMUHNA Thu lak chhuahna bulte chu a hnuaia mi ang hian a lamtawiin hman an ni. C.O.L ChristObject Lessons (Krist TehkhnthteK.T.) C.T.B.H Christian Temperance and Bible Hygiene C.H. Counsels on Health C.T. Counsels to Teachers D.A. Desire of Ages (Chatuan Nghakfak Ch.Ng) E.D. Education E from U.T. Extracts from Unpublished Testimonies in Regard to Flesh Foods. F.E. Fundamentals of Christian Education G.W. Gospel Workers H to L How to live (Six pamphlets) LetterStatement from E.G. White Manuscript files M.H. Ministry of Healing (Tihdam Rawngbawlna T.R.) L. & T. Life and Teachings of Ellen G. White M.S.Statement from the E.G. White Manuscript files. M.M. Medical Ministry R. & H. Review and Herald Sp. Gifts IV Spiritual Gifts Vol. IV (Also referred to as Facts of Faith Vol. II 1T Testimonies for the Church, Vol. I Y.I.Youths Instructor BUNG 1 SIAM|HAT |LNA CHHANTE SIAM|HAT |LNA CHHANTE Pathian Ropuina Atn (C.T.B.H 41, 42) (1890) C.H 107, 108 1. Nun khat chauh hawh phalsak kan ni; mitinin kan zawh tur chu, Hlwkna ropui ber an chhhuah theih nan ka thiltih theihnate hi engtin nge ka hman ang? Ka mihring puite hlwkna tur leh Pathian ropuina turin enge ka tihtheih ber ang< tih hi a ni. Heng thilte tihhlawhtlinna atana hman a nih chauhin nun hi a hl a ni. Pathian leh kan mihring puite tna kan tihtur hmasaber chu mahni \hanlenna hi a ni. Siamtun theihna min pk tinrengte hi a \ha thei ang bera hman tur a ni. Chutichuan thil \ha a tam thei ang ber chu kan tithei ang. Taksa leh rilru hriselna vawn\hatna leh dinnghehna atana hman a nih chuan chu hun chu \ha taka hman a ni tih a lang. Taksa leh rilru hnathawh chu ti \huanawp tr kan ni lo, kan tih khawloh chuan a rah chu kan tuar ngei ang. Thihna Emaw Nunna Emaw Thlanna Mitin hian eng emaw mahni duhthlanna ang ngeia awmna hun remchang kan nei. He nun malsawmnate leh thihtheihlohna pawh a neih theih a. Rahbi tinah chakna thar neiin nungchang \ha leh nghet chu a siam thei a ni. Ntinin hriatna leh finnaah chuan hmasawn zl a, hlimna thar te nei thei zelin, \hatna leh khawngaihnaah pawh a lo \hang lian zel thei a. A theihna leh thiamna pawh a hman dn ang

5 zlin a lo \hang lian ang a; finna a neih tam zawh poh leh, neih tam lehzualna a lo nei thei zl bawk ang. A finna te, hriatna te leh \hatnate chu inrem takin an lo \hanglian chho zl bawk dawn a ni. A lehlamah chuan, a thiltihtheihna chu a hman loh chuan a lo tui-k ang a, chindn \haloin a lo hruai sual ang a, mahni inthunun theihna a lo tlachhamin, rilru leh sakhuana lamah chuan a lo chau tial tial mai dwn a. Tlkhniam lam lo pan zlin, Pathian dan leh hriselna dante pawh a lo zawm duh ta lo mai \hin. Tisa chkna chuan a hneh a, a thil wnlam chuan a hruaibo a. Sual thiltitheihnate chu an chak m avangin, do theihna leh hmalam pan theihna nei lovin, hnunglam panin an pawt lng dawr dawr tawh mai dwn a. Tisa nawmsip bwlna kawnga intlakralna, natna leh thihna te chuan a rawn zui nghl ang. Pathian leh mihringte tna mi \angkai tak turte pawhin hetiang hian an nun chu an lo hmangral \hin a ni. Famkimna Chu Zawng Rawh U (1905) T.R., p. 97 2. Krista thilpk zra \hat famkimna dinhmun kan thlen theih chu, thleng trin Pathianin min duh a. Kawng dik lam chu thlang tur leh vn lam hmanruate nna inzawm a, Pathian anna kan neih theihna trin, dnte chu zawm trin Pathianin min ko a ni. Nunna dnte chu A thuziak chhuahahte leh thilsiamahte hian a trlang a. Hng dan hriat hi kan tihtur a nih bkah, taksa leh thlarau hrislna neia Amah thawhpui tra thu awih hi kan hna a ni. Letter 73a, 1986 3. Kan taksa nung hi Pathian ta a ni. Am siam leh tlan kan nh avangin A ta kan ni; kan thiltihtheihnate hi kan hman sual chuan Amah chauhin a dawn tur chawimawina chu Pathian kan chhuhsak a lo ni ang. Thuawihna Chungchng Ms 49, 1897 4. Kan taksa chu thianghlim, fai leh hrisel takin A hnenah kan hlan tur a ni tih Pathian lama kan tihturte hi hriatthiam a ni lo fo \hin. Letter 120, 1897 5. Khawl nung kan enkawl loh chuan Siamtu kan hmusit tihna a ni. Pathian dn siam a awm a, chu chu zawm a nih chuan mihringte chu natna leh a hun lova thihna lak a\angin a vng ang. R & H, May 8, 1883 6. LALPA malsawmna kan dawn tam lohna chhan pakhat chu nunna leh hriselna dn thua min pk a chk ngawih ngawih ng chu kan ngaihsak loh vang a ni. (1900) K.T., p. 285 7. Pathian chu \hatna dn tichhuaktu a nih angin, tisa lam dante tichhuaktu a ni bawk. Mihringte hnena a pk hriatna thazm tinah te, tihrawl tinah te leh thiamna chi hrang hrangah te hian Ama kutzung\ang ngeiin A dn chu ziak a ni. MS 3, 1897 8. Mihring Siamtu chuan kan taksa khawl nung hi remkhawmin, a thawh tr tinreng hi maktak leh fingtakin a siam a. Mihring hian A dnte chu zwm a, Pathian a thawhpui chuan Amah ngeiin he mihring khawl maktak hi hrisel taka enkawl a tiam a. Mihring khawl thununtu dan tinreng hi Pathian thu ang bawka pawimawh, vanlam thil leh ropui a ni tih hi ngaihtuah tur a ni. LALPA khwl maktak chunga fmkhur lo leh ngaihtuah lova chtna te, a \halo zwnga hmanna nei a, mihring chenna tura dn bawhchhiatna a ni. Leilung khawvela Pathian hnathawh chu kan enin kan ngaisang viau mai thei a, mahsela mihring chnna hi a mak ber chu a ni! (1890) C.T.B.H 53 9. Pathian dn swmte bawhchhiatna ang bawkin, kan awmdn tura thupk bawhchhiatna chu sual a ni ve chiang a. A eng zwk pawh hi Pathian dn te bawhchhiatna a ni ve ve. An taksaa Pathian dn bawhchhetute chuan Sinai Tlng a\anga puanchhuah Pathian dn bawhchhiat chu an inpeihsa reng mai dwn a ni. Tui lt hmaa thilawm awmdn ang bawk khn, A lo kal leh dwnah thil a awm leh dawn tih kan Chhandamtun A zirtrte hnenah a lo hrilhlwk diam a. A lutuka ei leh in te chngin, khawvel chu nawmsipbawlnaah chuan an inpumpk ang. Hetiangte hi tunah pawh a awm tawh mk a ni. Khawvel hi ei leh in lamah zaln takin an inhmng zo tawh a; khawvel mte tihdn zui duhna hian chindan khawlo tak bawihah min hruai ang a, Sodom mte khawsak dan ang mai khan kan lo awm ve tial tial mai ang. Sodom leh Gomorra mte ang a leia mte tihborala an awm mai lo hi mak ka ti ngawt mai. Tunlaia thil awmdn tlkhniamzia leh, khawvela thihna lo tamna chhan hi hmu tam twkin ka inhria. Chkna mitdel chuan ngaihtuahna a thunun a, ngaihtuahna sng tak te pawh mi tamtakte chuan tisa chkna lamah an inhmang zo \hn a ni. Taksa chu hrisel taka enkawl leh, kan taksa khawl nung png tinte hi inrem taka an thawh theihna tur hi kan zir ngun m m tur a ni. Taksa bawrhswm tak leh rilru piangsualte chungin A miten Pathian an chawimawi thei lo. Insum theilo mte reng reng chuan, an taksa chakna khawhralin, an rilru lam chakna pawh an ti\huanawp bawk a ni. (1900) 6T 369, 370

6 10. Leilung dnte hi Pathian dnte an nih avangin, ngun takin kan zir tur a ni. Kan taksain a mamawh dnte chu kan zirin, chutiang rem chuan kan awm bawk ang. Heng thil hriatlohna hi sual a ni. In taksa chu Krista pngte a ni tih in hre lo vem ni A nih leh in taksa chu in chhnga awm Pathian hnn a\anga in hmuh, Thlarau Thianghlim in a ni tih in hre lo em ni le? Mahni t pawh in ni lova, mana lei in ni tawh a sin, chuvangin in taksaah chuan Pathian chawimawi rawh u! 1 Korin 6:15, 19, 20. Kan taksate hi Krista ro, A lei tawh chu a ni a, kan duh ang anga ti turin zalnna kan nei lo. Mihring chuan hetiang hian a lo ti tawh a. A dn hian hremna a keng tel zel a ni tih hre lo ni awm takin, a taksa chu a lo sawngbawl tawh \hin. Chkna \halo hruaina avangin a taksa png dangte leh a thiltihtheihnate chu tihchakloh, tihnat leh tihsilawngin a lo awm a. Setana chuan fing takin hng nghawng \ha lote hi rawn thlenin, Pathian hmuhsit phah nn a hmang \hn. Krista lei tawh, A ro mihring taksa chu Pathian hmaah a rawn lantr a. Mihring chu a Siamtu aiawh atn chuan a va han hmuhnawm loh tak m ve l! Mihring chuan a taksa chungah thil sual a ti a, a kawngte chu a tikhawlo bawk a, Pathian chu chawimawi lohin a awm a ni. Mte chu an lo pianthar tak zet chuan, Pathianin anmahnia a lo dahngheh tawh nunna dnte chu an lo ngai pawimawh ang a, tisa lam leh rilru, chhnglam chaklohnate chu an lo pumpelh thei ang. Heng dn awihna chu mahni tihtur ngeiah an lo ngai tawh ang. Dan bawhchhiatna rah \ha lo tak chu keimahni ngeiin kan tuarin, kan thil chn\han leh thiltih \hinahte chuan Pathian zawhna chu kan la chhang ngei dwn. Chuvangin kan tana zawhna tur chu, Khawvelin enge a sawi ang< tih ni lovin, Kei, Kristiana inchhl hian, Pathian min pk taksa hi engtin nge ka enkawl ang? Ka taksa chu Thlarau Thianghlim chnna in (temple) atna vawngin, tisa leh thlarau lam \hatna sangber nei turin ka thawk a ngem? Nge, khawvel ngaihdan leh thiltihna lamah ka inhln vek mai dawn< tih a ni ang. Health Reformer, October 1866 11. Kan taksa kalhmangte thunun turin Pathianin dnte a siam a, tin, hng dnte keimahnia a dahte hi an thianghlim a, heta dnte hi bawhchhiat anih chuan hremna a awm zel a, engtik hunah emaw chuan hriatchhuah a lo ni zel dawn a ni. Mihring chhungkua, natna tamzawk veitu leh la vei mekte hian an taksa bung hrang hrang dnte an hriat loh avangin an tuar \hin a ni. Hriselna lam thil hi an ngaihsak lo niin a lang, intichhe vek tur khawpin an thawk nasa a, an lo chau dr a, taksa leh rilru lamah pawh an lo awngrawp a, doctor an kova, thihthlengin damdawi an ei ta mai \hin a ni. Hrelo Reng Lovin (1900) 6T 372 12. Hriselna thute nn han sawi hian keini aiin hre tam zwkin an insawi \hin. An taksa \hatna lam thua ng an hmuh tinrengah hian mawh an phur a ni tih an hre lo \hin a, an chndan tinreng chu Pathian hmaah endik a la ni dawn. Kan taksa nun hi ngaihnp mai tur a ni lo. Kan taksa bung hrang tinreng leh nun hrui tin hi thil hlauhawm tihna lak a\anga fmkhur taka ven tlat tur a ni. ng Hmuh Ang Zela Mawhphurhna Good Health, November, 1880 13. Kan chunga hriselna siam\hatna kwl a lo n lai leh, chu mi hnu zela ntina zawhna lo thleng chu Thil engkimah insumna dik tak ka nei em< Ka thil ei leh in hian thil \ha a tam thei ang ber ka thawh theihna hmunah min thlen a ngem< tihte hi a ni. Heng zawhnate hi Aw ti a kan chhan theih loh chuan Pathian hmaah thiam loh changin kan ding ang. Kan kawngah ng min pk ang zela mawh min phurhtr avangin, kan hriatloh lai chu Pathianin a haider a, mahsela ng a lo thlen veleh min ti hrisel lo, chn \ha lo chu thlak turin min ngiat a, leilung dan ang zela awm tur kan ni. (1890) CTBH 150 14. Hriselna hi ro a ni. Khawvel thila kan neihah chuan kan ro hlu ber a ni bawk. Hausakna te, thiamna te, chawimawina te hi hriselnate hloh khawpin kan lei \hin a. Hriselna kan tlkchham chuan heng zawng zawng hian hlimna min pe thei lo. Pathian min pk hriselna hi kan hman sual chuan sualna rpthlk tak mai a ni. Hetiang hman sualna hian kan nun min tichak lo a, hlohtuahte min siam a, zirthiamna engzat pawh nei ila awmzia an nei lovang. (1890) CTBH 151 15. Pathianin A thilsiam zawng zawngte hlimna tur leh enkawlna turin thil tamtak A pe a; A dnte hi bawhchhiat a nih ngai loh a, a mitin Pathian duhdan rema an khawsak chuan manganna leh sual zui zelna aiah hriselna te, muanna te, leh hlimna te neih a ni zwk ang. Health Reformer, August 1866 16. Keimahnia Pathianin a lo tuh tawh fmkhur taka dnte nena inremna chuan hriselna chu a rawn thlen ang a, kan taksa kalhmangah chhiatna chu a awm lovang. Hriatlohna Vanga Hremna

7 Inthawina Sawiselbo

(1890) C.T.B.H 15 17. Hmanlai Judate rawngbawlnaah chuan inthawina reng reng chu sawiselbo a ni tur a ni. Chng thlanah chuan inthawina nung leh thianghlim leh Pathian lawm tlk ni trin kan taksa chu hlan tura hrilh kan ni. Chu chu kan rawngbawlna awm reng a ni. Pathian kutchhuak kan ni a. Sm ziaktu chuan mihring ruangm dinnaa Pathian hnathawh makzia a ngaihtuahin heti hian a lo auchhuahpui a: Mak tak leh rpthlk taka siam ka ni, tiin. Finna (Sciences) lama mi thiam tamtak an awm a, thutak hriatna pawh an nei, mahse an nihna thununtu dnte chu an hrethiam si lo. Pathian chuan thiamna leh theihnate min pe \heuh a, A fanu leh fapate angin hengte hi a \ha thei ang bera hman hi kan tihtur a ni. Heng rilru leh taksa chaknate hi diklo taka kan hman sual emaw tisa chkna diklo lama hmanga kan tih chauh chuan, Pathian chu kan chawimawi tur anga chawimawi theih a ni lovang. [C.T.B.H 52, 53] (1890) C.H 121 18. Pathian chuan taksa hi, inthawina thi leh thi mk ni lovin, Ama hnena inthawina nunga hlan turin a duh a. Hmanlai Hebrai mite inthawinate chu sawiselbo an ni tur a ni a, natna leh bawlhhlawha khat mihringa inthawina (inhlanna chu Pathian tna pawmtlk leh thianghlim a ni thei a ngem le? Kan taksa chu Thlarau Thianghlim temple a ni tih min hrilh a; he temple hi enkawl turin min ngiat a, tichuan A Thlarau chnna tlk a lo ni ang. Tirhkoh Paula chuan he thurawn hi min pe: Mahni ta pawh in ni lova, mana lei in ni tawh a sin; chuvangin Pathian ta in taksa leh thlarauvin Pathian chu chawimawi rawh u tiin. Pathian tan rawngbawlna famkim leh, chhngkua leh khawtlang tana an tih turte an tih theih nn nitinin an taksa chu a hrisel thei ang berin an vawng \ha tlat tur a ni. (1872) 3T 164, 165 19. Hriselna vawn \hat reng a nih theih nan, ei leh in dn te leh incheidan tur \ha te hi hriat ngei ngei tur a ni. Hriselna dnte bawhchhiat a nih avangin damlohna hi a lo awm a; leilung dn bawhchhiatna rah a ni. Kan tihtr hmasaber, Pathian leh keimahni leh kan mihring puite chunga kan bat chu, Pathian dnte awih hi a ni a, chu chuan hriselna dnte pawh a huam tel bawk. Kan lo damloh chuan kan \hiante kan tihautak a, kan chhngkuate leh \henawmte chunga kan tihturte tithei loah kan lo insiam a. Leilung dnte chu bawhchhiat avanga a hun hmaa kan thih hunah chuan midangte chungah lungngaihna leh tawrhna kan thlen a; kan dama kan \henawmte kan puih theih tur angte kha kan pui thei ta lova; kan chhngkuate thlamuana \anpui thei tur pawhin kan awm ta bawk lo. Chubkah A ropuina tilang zel tura Pathian min beiseina chu kan lo tihleithei ta lo bawk a. Chuti a lo nih chuan, a chhe thei ang berin, Pathian dn bawhchhetute kan lo ni mai dawn lom ni< Amaherawhchu Pathian chu mi khawngaihthei, lainatna leh ngilneihna ngah a nih avangin, nun dan sual taka lo nungten an hriselna an lo tihchhiat a, an sualna inhriatchhuahna ng an lo hmuh a, an sim a, ngaihdam an dil chuan, Ama hnenah inhlanna lungchhiatthla tak pawh chu a lo pawmin a lo lwm dawn a ni. A la bangte tawrhna nun khawlo leh simna nun lo nei tate hnar lotu zahngaihna chu a va han ropui tak m! A khawngaihna leh zahngaihna avangin hng mite hi mei a\anga lkchhuah ang maiin a chhandam a. Mahse Pathian thianghlim leh bawlhhlawh kai lo hnena hlan atn chuan, a \ha ber pawh inhlanna t tham leh lungchhiatthlk chu a va han ni s m! Thiltihtheihna ropui takte pawh chu nundan sual leh chndan dik lo chuan a ti zeng vek \hin a. Duhnate chu hruaikhawloh lo niin, thlarau leh taksa chu tihhmelhem an lo ni \hin a ni. (1870) 2T 399,400 20. Nundan sual avanga tun hmalama mite lungngaihna leh thimna chu engemaw ti zawng tala tihbo a nih theihna tr leh, ei leh in kawnga insumna reng reng neilote avanga sualna tamtakte chu tihtlm a lo nih theih nn, he hun hunhnungah hian LALPAN kan chungah A ng chu a rawn chhuah ta a ni. An fate chu tunlai khawvela chhiatna leng velte hian a tihbawlhhlawh lohna tur leh, milem biakna lama an tlk mai loh nn, LALPAN finnain A mite chu rilru/thlarau leh thiltihah khawvel a\anga an awm hran theihna hmunah A rawn hruai a. Ringtu nu leh pa leh an fate chu chatuan nunna nei tur leh, Krista aiawhtu nungte anga an din chhuah theihna tur hi, Pathian thilruahman a ni. Pathian nungchang \awmpuitute zawng zawng chuan, chkna avanga khawvela chhiatna lo thleng tur chu an pumpelh ang. Ei leh ina insum zo lote tn chuan Kristian famkimna chu neih theih a ni lo. (1890) C.T.B.H 75 21. nga kalin, kan awmnaa hlauhawm tamtak kan pumpelh theih nn, heng ni hnuhnungah hian kan chunga eng turin hriselna siam\hatna ng chu Pathianin a phal a ni. Setana chuan thiltihtheihna nasa tak nen, mite chu ei leh in a nuam twl tur te, an duhna tihlawhtling turte leh an hunte chu engmah lova khawhral mai mai turin a thlm nasa hle a ni. Mite hpna turin mahni Hriselna Siam\hatna ng Chu Engvang Maw Inhlanna Lungchhiatthlk Tak Chu

8 hmasial taka hlimhlawpna leh nawmchenna nun chu a rawn tawkdarh \hin a. Insmlohna hian rilru leh taksa chakna chu a zk da zo \hin. Chutianga hneha awm chu Setana hmunah a indah a, chutah chuan thlma awmin, zarbuaiin a awm chamch a. A tawpah chuan felna zawng zawng malmkpa chuan a duh ang angin a thunun tawh mai \hn. [C.T.B.H 52] (1890) C.H 120, 121 22. Hriselna vawng \ha reng turin engkima insumna hi a \ul a ni, hnathawhnaah te, ei leh inah te insumna hi a pawimawh a. Tisa chkna bawlhhlawh a\anga sual lo awm venna turin, kan Pa Vana mi chuan hriselna siam\hatna ng chu min p a; chutichuan thianghlimna leh faina duhtuten an tana A buatsaih thil \hate chu an hmang thiam thei ang a, nitin nuna insumna neiin thutak chuan tihthianghlim an lo ni thei ang. (1890) C.T.V.H 120 23. Hriselna siam\hatnain a tum ropui tak chu, rilru, thlarau leh taksa \hanlenna neih theih sang ber chan a lo ni dawn a ni tih hi rilruah vawn reng ni rawh se. Leilung dn zawng zawngPathian dnte chu kan \hatna tura siam an ni. Heng dn awihna hian he khawvela nunhlimna min pein, nun lo awm leh tur atna kan inbuatsaihnaah min pui bawk ang. Hriselna Tlangpuite Pawimawhna (1909) 9T 158-160 24. Tun hmalama thuchah min pek tlangpuite kha tunah tepawh hian an la pawimawh reng a, a hma ang bawka ngaih pawimawh reng tur a ni tih hmuhtir ka ni. Ei leh in chungchanga ng pek zui duh ngai reng reng lo mi \henkhat an awm a. Tunah chuan bawm chhnga ng chu lak chhuah a, chiang tak leh fiah taka ntir a ngai ta a ni. 25. Hriselna-nun tlangpuite hi mimal leh mipuite tan pawh a pawimawh m m a. Tunah chuan mi zawng zawng hi enchhin leh fiah vek an ni tawh. Kristaah chuan baptis kan ni tawh a, min hnk hniamtu thil reng reng a\anga kan indah hran a, kan nih loh tur anga min siamtu thilte kan bansan chuan Krista, kan Hotu nungah kan \han theih nan chakna min pe ang a, Pathian chhandamna chu kan hmu ang. Hriselna nun tlangpuite kan hriatfiah hunah chauh ei leh in dik lo avanga thil \ha lo lo awm \hin chu kan hmu chiang tawh ang. An diklohnate hmu chhuak a, an chin \han thilte thlk tura huaisenna neitute chuan, siam \hatna hun chuan nasa taka beihna leh beihhram a \ulzia an hmu chhuak ang a, mahsela eitur dik an ei tawh chinah chuan tun hmalama hlauhawm lova an ngaih \hin khn pumpui natna te leh natna dangte bul a lo \an a ni tih an hre chhuak ang. (1909) 9T 158 25. Seventh-day Adventistte chuan thudik pawimawh tak an kawl a. Kum 40 aia tam kaltaah khan LALPAN hriselna siam\hat thuah ng min pe a, mahse chu ngah chuan engting nge kan kal le? Pathian thurawn nna inremin mi engzatin nge nun duh lo le! Mipui kan nih angin ng kan hmuh ang zela hmasawn tur kan ni. Hriselna siam\hatna tlangpuite chu kan hrethiamin kan zah tur a ni. Insumna thuah hian hmahruaitu kan ni tr a ni; chuti chu nimahsela kan zngah hian kohhran member-te \ha taka zirtr ni tawh te, chanchin \ha rawngbawltute meuh pawh he insumna thua Pathianin ng min pk zahna tlemte chauh nei kan awm tlat a ni. An duh ang ang a eiin, an duh ang angin an thawk a. Kan hnaa zirtrtute leh hruaitute hian hriselna siam\hatna hnaah hian Bible rinchhanin nghet takin ding teh se; he khawvel chanchina ni hnuhnunga chng kan ni tih ringtute hnenah chuan hriattrna ngialngan tak chu pe rawh se. Pathian rawngbawltute leh mahni rawngbawltute chu chiang takin thliar hranin awm teh se. (1867) IT 487 26. Beiseina lawmawmKan Pathian ropui tak Chhandamtu Isua Krista ropuina inlrna chu nghkin, Ani chuan bawhchhiatna zawng zawng lak ata min tlan theihna tur leh, chi thlan bk, thil \ha tiha \hahnemngai, Ama tna a tih thianghlim theihna turin kan aiin a inpk kha titute chu tunlaia inti-sakhawmi, kan Chhandamtu lo kal leh thuaina pawh ring lo mite hnungah an awm dawn em ni? Mi bk, Am tana a tih thianghlim, thihna tem lova vana tihdanglam turte chu thil\ha tih kawngah midang aiin an hnufm tur a ni lo. Midangte aia an hnathawh hi a ropui zawk avangin, tisa leh thlarau bawlhhlawhna a\anga intithianghlim tura an beihnaah chuan, Pathian \ih a, thianghlimna tifamkimin, he leia midangte aiin an hmasa fe tur a ni. (1909) 9T 164, 165 27. Tihthianghlima an awm theihna tur leh, an thianghlim reng theih nan, Seventh-day Adventist-te chuan an chhngkuaah leh an thinlungah Thlarau Thianghlim chu an nei tur a ni. LALPAN ng min pekah chuan tunlaia Israelte hian A hmaa an inngaihtlawm a, bawlhhlawhna zawng zawng laka an thlarau temple an tih thianghlim chuan damlo tna an \awng\aina chu A lo hria ang a, natna atana A tihdamna hmangin mal a sawm ang. Mihringin natna do tura a tih theih Hriselna Siam\hatna Leh Damlo Tna |awng\aina Siam\hatna Lama Hmahruaituteah

9 ang zawng zawng rinnaa a tih a, Pathian buatsaih enkawlna mawlte a hman bawk chuan, chumi hunah chuan a beihna chu Pathian malsawmin a awm ang. ng tamtak pk tawh hnu pawh a Pathian miten chindn diklo an neih reng a, mahni nawmna ringawt ngaihtuah a, insiam \hat an duh si loh chuan bawhchhiatna rahte chu an tuar ngei ang le. Engpawh huama an tisa chkna bawlhhlawh tihhlawhtlin an tum tlat chuan, an thiltih rah a\ang chuan Pathianin mak takin a chhanchhuak lovang. Lungngai takin an mu ang, Isaia 50:12. Mahni rinthu leh duh ang ngata awm tum tute chuan, LALPAN min tidam tawh a, ka ei leh in ka inkhap a \ul lo; ka duh duhin ka eiin ka in thei, titute chuan reiloteah Pathian tihdamna thiltihtheihna chu, an thlarau leh taksa tan an mamawh thuai ang. LALPAN khawngaihna nen a tihdam che avangin khawvel nawmsakna nn in inzawm thei reng ang tih hi ring reng reng suh. Kristan mi a tihdam hnua thu a pk Kal la, sual leh tawh suh (Johana 8:11) th ang khan ti ve rawh. Ei leh in chkna ringawt hi i Pathian a ni tur a ni lo. (1867) IT 560, 561 28. Hriselna siam\hatna hi A mite hlwkna tura Pathian hna bk png kht chu a ni. Pathianin a chhiahhlawhte \awng\aina kan znga damlo tana dlna a ngaihthlk lohna chhan chu ka hmu a, hriselna dnte bawhchhe chung renga tihdam an nih chuan, Amah chu tihropui a ni thei lovang. Rinnaa \awng\aina chu famkim taka chhn a nih theih nan, hriselna siam \hat leh hriselna zirna hmun chu A remruat a ni tih ka hmu bawk. Kan znga natna tuarte chhwkna turin rinna leh thil\ha tih chu a kal dn zel tur a ni, hetah hian Pathian tiropui turin an awm a, Krista lo kal leh hunah pawh chhandamin an awm ang. (1864) SP Gifts IV, 144, 145 29. Mi tamtak chuan Amah an dil avang ringawtin Pathianin an \awng\aina chhangin damlohna laka veng turin an beisei \hin. Mahsela an rinna chu thiltiha an tihfamkim loh avangin Pathianin an \awng\ainate chu a ngaihsak lo. Mahni pawh inngaihsak \ha duhlote chu, hriselna dnte chu bawhchhe zui zel a, natna laka inven tumin engmah an tih bawk siloh avangin, an damlohna a\anga tidam turin Pathianin thilmak a ti lovang. Hriselna nei tura kan theih ang anga kan beih ve chuan rah lawmawm tak chuan a rawn zui ang tih kan beisei thei a, hriselna vawng \ha tura kan beihnaah chuan malsawmna kan dawn theih nn rinnain Pathian kan dil thei a ni. Chutah chuan a hming ropuiber tur a nih dawn chuan kan \awng\aina chu A chhng ang. Amaherawhchu mi zawng zawngin tih tur an nei ve a ni tih hi hre thiam rawh se. Hriselna dnte ngaihsak miah lova mahni damlohna tura kawng zawhtute chu an hriselna vawng \ha turin Pathianin thilmak a tihsak lovang. Mahni chk zwng zwng ringawt ei tumte, an insumlohna avanga tuar leh si, an n chhwkna tura damdawi ei leh ringawt maite chuan an hriselna leh nunna an ngaihsak miah loh vangin an tn Pathian chu a in rawlh dwn lo a ni tih hre chiang rawh se. Thiltih rng rng hian rahchhuah a nei zl \hin. Mi tamtak, an beidawn hnua Pathian thu anga kal an awm \hin a, hriselna an lo neih theih nan kohhran upate \awng\aipuina an ngen a ni. Hetiang mite tana \awng\aina hi Pathian chuan chhn a remti lo tlat, a chhan chu lo dam chhuak leh ta pawh nise eitur hrisel lo bawkah an lt leh ngei dawn tih A hriat vang a ni. Israelte Tlinlohna A\anga Zirlai (1909) 9T 165 30. Hmanlai Israelte hnenah LALPAN a thu a pe a, Amaha an awm tlat a, a thilngiat zawng zawng an tih phawt chuan Aigupta mite chunga natna zawng zawng thlen tir ang a\ang khan a venghim tlat dawn a ni; mahsela he thutiam hi thu an awih chauh a pek tur a ni. Israelte khan zirtrna an hmuh ang kha zawmin, an vanneihnate kha hlawk pui sela chuan hriselna leh hmuingilna lamah khawvel entawn ber tur an ni ngei ang le. Israelte chuan Pathian thiltum chu an tih hlawhtlin takloh avangin an malsawmna dawn tur pawh an dawng thei ta lo a ni. Amaherawhchu Josefa leh Daniela te, Mosia leh Elija te leh midang tamtakteah khan nundan dik tak rah ropui m m entawn tur kan nei a. Tunah pawh hian chutianga rinawmna chuan rah lawmman tak a la chhuah thei reng a ni. Kan tan heti hian ziak a ni, Thim ata chhuak a, a ng mak taka lt tura kotu che u \hatna chu in entir theih nn, nangni zawng chi thlan, lal puithiam ho, hnam thianghlim, Pathian mite ngei in ni si a, (1 Petera 2:9) tiin. (1905) M.H 283 31. Israelte khan zirtrna thu an dawn ang kha zwmin, remchnna an neih kha lo hlawkpui sela chu, hriselna leh hmuingilna lamah khawvel zir tham an ni ang. Pathian ruahman sak ang zelin lo khawsa nisela chu, hnam dangte vei ang natna rng rng an vei lo vang a; midang zawng aiin taksa chakna leh rilru lama snna an nei bawk ang. (T.R. p. 269) (1890) C.T.B.H 25) 32. Intlansiakhote chu an zain an tlan a, nimahsela pakhat chauhin lwmman a hmu \hin tih in hre lo vem ni? In hmuh theih nan chutiang takin tln rawh u. Intihsiaknaahte chuan a bei \lh Kristian Intlansiakna Chu

10 \lh apiang chu engkimah an insum \hin a ni. Anni zawngin lallukhum chhe thei hmu turin an bei a, keini erawh chuan lallukhum chhe thei lo hmu turin. Hetah hian mahni inthununna rah \ha takte leh insumtheihna rahte chu lan chhuahtr a ni. Hmanlaia Greek mite zngah chuan an pathiante chawimawi nn infiamna chi hrang hrang buatsaih a ni a, hngte hi Tirhkoh Paula chuan thlarau lam indona leh a lawmman te entir turin a rawn hmang a ni. Heng infiamnaa tel turte chu thununna khirh thei ang bera zirtr an ni. Taksa chakna te tichaklo thei thil nuam hrikthlakna hi rng rng chu khap tlat a ni. Taksa chakna, chhelna leh nghehna nei thei ngei turin nawmsipbawlna chaw leh zu te chu khap tlat an ni bawk. Chawimawina sngbera an ngaih chu, an infiamna a hnehtu lawmman, pangpar chhetheia siam pangpar \hi awrh tira mipui lampuina au hluah hluah chu a ni. Chutiang mai atn pawh a chuti tak an tuar peih chuan leh mahni inphata lawmman, hlutna pawh nei lo chang tura an beih peih chuan, lallukhum chhetheilo, leh chatuan nunna chang tur chuan mahni inphatna ropui zawk leh inhlanna nasa zawk chu neih a va han ngai dawn m!!! Kan tn \hahnemngai leh taima taka thawh tur a awm a ni. Kan chin\han te, eiduh zawngte leh kan chk zawngte chu hriselna leh nunna dnte nena inrem turin kan inzirtr tur a ni. Hetianga kan tih phawt chuan taksa hriselna \haber chu kan nei ang a, thil \ha leh \ha lo thliar theihna rilru fim tak kan nei ang. (1890) C.T.B.H 25-28 33. Insumna thu hriatthiamna dik tak nei tur chuan Bible a\angin kan ngaihtuah tur a ni; Babulon rorelna hmuna zawlnei Daniela leh a Hebrai \hiante chanchin a\anga kan hriat- insumna dik leh a malswmna thlen dn entirna \ha leh zau zwk khawiah mah hmuh tur kan nei thei lo. Pathianin dikna hi a chawimawi \hin. Hnehtu ropui takin a tihtlawmte ram tin a\anga \halai \ha thlan khawmte chu Babulonah chuan an hruai khawm a. Chung zngah pawh chuan Hebrai saltngte chu tuma el phak an ni lo. Leilung dn hian a dn zawmtute chu ropui takin a chawimawi \hin a ni tih lantr na turin he mite hian nundn \ha lanchhuahna tamtak an nei a ni. An nun a ngilin a nghet a, an pheikhai a zng a, an hmel lan dan a \hain, an hriatnate a fm a, an thaw pawh a rimtui a ni. Hun lo kal zel tura \halaite hlawkpuina turin thwkkhum thuah chuan Daniela leh a \hiante chanchin chu chhinchhiahin an awm a ni. Mten an lo tih tawh chu midangte pawhin an ti ve mai thei. Chng Hebrai \halaite chu thlmna leh fiahna nasa tak lakah chuan an ding nghetin, insumna dik tak tan hriatpuina ropui tak chu an nei a ni lom ni< Tunlai \halaite pawh hian chutiang hriatpuina chu an nei ve thei a sin. Heta zirtur a tihlan hi kan ngaihtuah a \ha ang. Thilvngah hian hlauh tur kan nei lo, thiltamah hlauh tur kan nei zawk a ni. A lutuk a khawsa turin thlmin kan awm reng a ni. Pathian rawngbawlnaa an thiltihtheihnate vawn \hat reng tumtute chuan, nawmsakbawlna lama (min) hnk hniamtu leh hlauhawma (min) awm tir theitu rng rng laka insumna neiin, a thil thlawn pk te kan hman danah hian insumna nasatak an nei tur a ni. Tunlai \hangtharte hi ei leh in lama thlmnate hian a hip nasa hle mai a; a bik takin khawpui lianahte hian nawm chenna chitin reng te hi awlsam tak leh tawm takin hmuh turin an awm a ni. Daniela anga anmahni intibawlhhlawh duh lutute chuan an insumna nun lawmman chu an seng ang. Taksa chakna leh tuar chhelna an nei tam tial tial a, rikrum thil pawh lo thleng sela chumi huna hman tur chu an nei reng mai dawn a ni. Taksa awmdan dik chuan rilru lama chungnunna a neih tir a ni. Rilru chakna te, taksa chakna te leh damreina te chu dn danglamtheiloah te chuan a innghat a ni. He thilah hian tihpalh emaw thilthleng palh emaw a awm thei lo. Leilung dnte bawhchhaitna rah a\angin leilung Pathian chuan mite veng turin a inrawlh lovang. He thufing hi thudik tak chu a ni, Mitinte hi anmahni vanneihna siamtu an ni ti hi. Nu leh pate hian an fate lehkhathiamnaah leh zirtrnaah mawh an phurin an nungchang chhertu an ni a, chutichung chuan khawvelah hian kan dinhmun leh kan hmantlakna hi kan thiltihah hian a inghat ve nasa hle a ni. Daniela leh a \hiante pawh hian an hun hmasalama zirtrna dik leh thiamna an dawn \hatna leh hlawknate chauh hian an tih tur ang chu an nihtir lo. Anmahni ngei an tih ngei tur hun chu a lo thleng ta a ni an kawngzawhah ngei chuan an hun lo kal zel tur chu a innghat a ni. An naupan laia an lo zir tawhah chuan dik taka awm turin thu an titlu a ni. Pathian \ih chu finna bul a ni tihah hian an ropuina lungphum chu a awm a ni. A thlarau chuan tumna dik te leh rawtna ropui te chu a tichak a ni. R & H, Jan 25, 1881 34. |halai (Daniela, Hanania, Misaela leh Azaria) te chu he zirna sikulah hian lalin a awm tura tih an ni mai lo; lal chaw tui hml leh a uain in \hin ata chu an nitin chan tur chu buatsaih sak an ni. Heng thil zawng zawngah hian lal chuan an chungah chawimawina ropui tak chu ape mai nilovin, taksa leh rilru lama a \ha thei ang bera an \hanlen a duhsak zia a lantrin a in ngai a ni. Lal hmaa eitur zngah chuan vawksa leh sa dangte, Mosia dan in apuan anga ei thianglo, Hebraite tna eikhap te chu an tel a ni. Hetah hian Daniela chuan fiahna nasa tak a twk a ni. Ei leh in thuah hian a pateho zirtrnate chu vawng tlatin lal lung tiawilovin, a dinhmun chauh pawh Danielan Entawn Tur A Hnutchhiah Chu

10

11 nilovin a nun hial pawh chn in a awm ang nge, Lalpa thupek chu pawisa lovin lal duhsakna chu changin, rinna ropui tak ham\hatna chu hmuin khawvel mite faknate chu a hlawh zawk ang le? Daniela chu a in ngaihtuah khawtlai mai lo. Engpawh lo thleng dawn mahse a rinawmnaah chuan dinngheh tlat a tum a ni. A rilru in lal chaw leh a uain in \hinte chuan intihbawlhhlawh loh a tum tlat a. Tunlai Kristiana inchhl tamtak zngah hian Daniela chu a ti kher kher m mai tia mi rilru zim, mahni pwl \an tlut ringawt mi tia swi mai tamtak an awm mai thei a ni. Leilam hlawkna tinreng chn vek ngam khawp a, ei leh in lama chuti taka thutlukna han siam mai chu a wm lo an ti. Amaherawhchu chutianga ngaitute chuan rorelna niah chuan Pathian thil ngiat ngei chu an hawisan a, thil dik leh dik lo teh nn an mahni ngaih dn chu an hmang ani tih an la hmu chhuak ang. An tna pawimawh hauh lova ngaih chu Pathian ngaihdan a ni ve hauh lo tih an la hmu chhuak ngei dwn a ni. A thilphtte chu zahtaka awih mai tur a ni. A thupk znga pakhat chu a remchang bawk a, tia zwmtu leh awitu chuan, a dangte hi chu a buaithlak, inhlanna a ngai a, dikna dinhmun a tihniam a, tiin an hnar a, an tihdan anga tihturin midangte pawh an hruai a, Pathian dn thianghlim chu engmah lohah an ngai ve ta a ni. Engkima kan tih dn tur chu LALPAN chutichuan A sawi tih hi a ni. Pathian khawngaihna hian mihring tlu tawh leh sualnain a tihkhawloh tawhte pawh siam \ha leh thei a ni tih entir nn Daniela nungchang hi khawvelah tihlanin a lo awm a ni. Mahniinphatna nun ropui tak a neih, chhinchhiah alo awm hian kan mihrinna nun mawl takah hian fuihna a rawn thlen a ni. Heta \ang hian thlemna pawh ropui taka hnar theih anih nan chakna kan dawng thei a; fiahna nasaber hnuaiah pawh inngaihthlawmna malsawmna azarah thildik atn nghet takin kan ding thei a ni. Daniela hian insmna dn khirh tak mai chu zawm lohna tur chhan \ha tak pawh a hmuchhuak mai thei a ni; mahsela Pathian remtihna chu atan chuan lei lal thuneihna ropuiber neitu duhsakna aiin a hlu zawk a; a nunna ngei ai pawhin a ngaihlu zawk daih a ni. A hawihhawmna nungchang chuan Hebrai \halaite enkawltu tura ruat Melzara duhsakna chu a dawng a, lal chaw ei leh in chu an ei ve loh nan a dil ta a ni. Melzara chuan he ngenna hi a remtih mai chuan lal a lawm lovang a, ama nunna ngei tn pawh a hlauhawm ang tih a hlauthawng a ni. Tunlai mi tamtakte ang bawkin, hng \halaite hi an lo dngin an bawrhsawm hml ang a, chakna pawh an lo nei lo mai ang tih chu a ngaih dn a ni a, chuvangin chaw man tam, lal chaw ngei chuan anni chu a ti sr in, an hml pawh a lo \hain, mi chaktak an lo ni ang tih a ring tlat mai a ni. Daniela chuan ni 10 chhng fiah turin a ngn ta a- he hun tawite chhng hian Hebrai \halaite chuan chaw mawlte an nei ang a, an \hainte erawh chuan lal chaw an ei ang. Dilna chu phalsak a ni ta a, Daniela chuan hnehna an channgei a ring nghet tlat ani. |halai mai la ni mahsela uain leh chawman to tak chuan taksa leh rilru lam hriselna a khawih chhe thei a ni tih a hmu a ni. Ni 10 (sawm) a lo ral chuan Melzara beisei loh dn takin a rah chu hmuh chhuah a lo ni ta a. An khawsak dna insmna nei \hinte chu, an \hiante, duh ang ang chaw manto ei te ai chuan an taksa lan dan maiah pawh ni lovin, rilru lamah pawh an lo \hain an lo sng zawk daih mai a ni. He fiahna vang hian daniela leh a \hiante chua n chaw mawl tak ei chhunzawmzel tura phalsak an ni a; lalram hnathawk tra an inzir chhng zawng chuan an chhunzawm ta zel a ni. PATHIAN REMTIHPUINA LK Hng Hebrai \halaite nghehna leh mahni inphatna hi LALPAN a pawmpui a, A malsawmna chuan a enkawl zui zl a ni. Thiamna leh finna zawng zawngah hriatna leh bengvarna Pathianin a pe a; Daniela chuan in lrna leh mumang zawng zawng a hre thiam ta a. Kum 3 chhng an zir hnu chuan lal chuan an theihna leh hriatthiamna a han fiah ta a, anni ho zngah chuan daniela te, Hanania te, Misaela te, Azaria te ang rng rng an awm lova, chuvangin lal hmaah chuan an ding ta a. Finna leh hriat thiamna thu tinreng lalin a han zawh chuan a ram pumpuia dawihvaih thiam leh aikaih thiam zawng zawngte ai chuan a lt sawmin an \ha zwk tih a hre ta. Hetah hian kan zavaia tn, a bik takin \halaite tan, zirtur a awm a ni. Taksa leh rilru hriselna atn Pathian pht thilte nna inremthlapa awm hi a mamawh a ni. Rilru leh finna lama dinhmun sangber chu thlen a nih theih nan Pathian hnn a\anga chakna leh finna zawn a ngai a, nundn kawng tinrengah insumna neih tlat a mamawh bawk a ni. Daniela leh a \hiante thiltawh a\ang hian ei leh in lama insumna nei lova, duh ang ang a awm tura thlemna hneh theihna dn entawn tur chu kan nei a ni. Sakhaw chtdan dik a\angin \halaite hian tisa chkna chu an hneh thei a, inhlanna nasa tak neih ngai mahsela Pathian tan dik taka awm reng theih a ni tih a lantr a ni. (1867) IT 486, 487 35. Hriselna siam\hat hi vantirhkoh pathumna thuchah a telve pakhat a ni a, mihring taksaa ban leh kut a inzawm tlat ang hi a ni tih hmuh tirin ka awm a ni. He hna ropui tak hmasawn zl nan hian keini mipuite hian kan thawk tur a ni. Rawngbawltute leh mipuite hian kan thawk tlang tur a ni. Vantirhkoh pathumna ring taka u nn hian Pathian mite hi an la inpeih lo a ni. An tna thawk tra Pathian nghk lovin anmahni ngeiin thawh tur chu an nei a ni. He hna hi an thawh Ringtaka u Tra La Inpeih Lo

11

12 turin A hnutchhiah a ni. Mimal tana tahwh tur a ni a, midang aia thawhsak theih a ni lo. Heng thutiamte hi kan neih avangin, duhtakte u, tisa leh thlarau bawlhhlawhna zawng zawng a\angin intifai ang u, Pathian \ih a, thianghlimna tifamkimin. Eipuar lutukna hi tunlai khawvel sualna awm reng chu ani. Chkna \halo tichhuak thei thil eina hian mipa leh hmeichiate chu bawihah a siam a ni; an chhia leh \ha hriatna a tithim a, thlarau lam hriatnate pawh a tirui vek a, chuvangin Pathian thudik leh zahawm taka chawisanna pawh an lawmpui thei lo. Rilru hniam tak mai chuan a hmei a pate chu a thunun a ni. Tihdanglama awm tlak ni tur chuan Pathian mite chuan anmahni an inhre chiang tur a ni. An taksa siam dn hi an hrethiam tur a ni. Chutichuan sm phuahtu angin hetiang hian an au chhuak thei ang, ka fak ang che, mak tak leh rpthlak tak asiam ka ni si a, tiin. An ei leh in lam aiin chhnglam \hatna leh finna lam hi an ngai pawimawh zwk tur a ni. Taksa hi rilru in a thunun tur a ni a, taksa in rilru thunun lovin. Harhtharna Atna Inbuatsaihna (1867) IT 619 36. Pathian chuan A mite chu tisa leh thlarau bawlhhlawhna zawng zawng laka intithianghlim a, LALPA \ihna a thianghlimna tifamkim turin a duh a ni. He hna hi ngaihsak lova chhuanlam siamtute zawng zawng LALPAN anmahni ngeia thawh tur a A lo ngiat si, LALPA thawhsak tura lo nghktute chu, leia thuhnuairawlhte leh A rorelna thawhpuitute LALPA thinurna ni a thuhruk an nih hunah chuan tling lova ngaih an ni ang. Pathian miten an tih ve tur ti lova, an diklohna tikiang tur leh an tihsualna siam \ha tura an chunga harhtharna lo thleng an nghah ringawt mai chuan; tisa leh thlaraua an bawlhhlawhna tifai tur leh Vantirhkoh pathumna ring taka aunaah chuan telve tura an lo nghah ringawt bawk chuan tling lova ngaih an ni ang tih hmuhtir ka ni. Tisa leh thlarau bawlhlawhna zawng zawng laka intifai a, LALPA \iha thianghlimna tifamkimtu, mahni ngei lo inbuatsaihte chungah chauh harhtharna emaw Pathian thiltihtheihna emaw chu a lo thleng ang. Tawi Khawtlaitute Hnena Ngenna (R & H May 27, 1902) C.H 538, 539 37. Inkaihhruaina dik leh \ha zui duh lohna hian Pathian mite chanchin a tihmlhem \hin. Hriselna siam\hatnaah hian hnungtawlhna hi a awm fo mai, thlarau lam thila tlkchhamna nasa tak avang hian Pathian chu chawimawi lohvin a awm a. Pathian mite hi ngah chuan kal sela chu dlnate chu hmuhin an awm ngai lovang. Hetianga hun remchng ropui tak neitute hian hriselna siam\hatna hnaah hian khawvel mite chu min kal khalh turin kan phal thei dawn em ni le? Eitur dik lo hian kan theihnate chu tichingpenin kan rilrute chu kan tithangtlawm mai tr em ni ang? Mahni duhdn ngawt zuiin Pathian dan thianghlim chu kan bawhchhe mai ang maw? Kan mumal lohna hi tlangkamah hman a ni mai dwn em ni? Kan Chhandamtun unaute tia koh min zahpui mai theih tur khawpin Kristian lote nunin kan nung ang maw? Kan thinlungah Pathian thlamuannain ro a rel theihna turin a taka chanchin\ha rawngbawlna damdawi lama misonari hna hi kan thawk zawk mai dawn lom ni? Kristiana inchhlte thiltih tur hrerengin, ringlotuten thikna lung an dah zawng zawng chu an ke a\angin kan dahbo vek mai dawn lom ni? Duhna thianghlim lo tichak tura ei leh ina insum miah silova Kristian intih hi bansan mai a \ha zawl daih a ni. Pathianin kohhran member tinte hi LALPA rawngbawlnaa inpumpk turin A ko a. Siam\hatna nghet nei turin A ko a ni. Thilsiam zawng zawng hi nchhe hnuaiah hian an rm tak meuh a. Khawngaihnaa an \han zl theihna hmunah Pathian mite chu an awm tur a ni a, chutichuan thutaka taksa, thlarau leh rilru chu tih thianghlimin an lo awm ang. Hriselna tichhetu zawng zawng laka an indahhran chuan Pathian anna dik tak awmzia chu an lo hre fiah thiam thei tawh ang. An sakhaw nunah danglamna ropui tak hmuh a lo ni tawh ang. R & H., Feb 10, 1910 38. Mimalin kan tihtr \heuh \ha taka kan tih hi a pawimawh m m a, hriselna nei tura kan nun dan tur leh enge kan ei leh in tur tih hriatthiamna fing tak neih pawh hi a pawimawh hle a ni. Mahni duhdn ang angin kan kal mai dawn nge hriselna siam \hatna dnte chu kan pawm dawn tihah hian kan vaiin fiahin kan awm \heuh a ni. Ei lam thuah hian mahni duhdn ang anga awm theih a ni tih hi tumahin ngaihtuah rng rng suh se. Pathian ropuina chu tihlan a nih theih nan, thildangte ang bawkin ei thuah hian dn chu zwm in i awm a ni tih i chaw kilpuite hmaah tihlanin awm rawh se. Nakinah chatuan nunna i neihna turin nungchang siam tur i nei a, chuvangin kawng dang i zawh thei lo. Mi tinte chungah hian mawhphurhna ropuitakte a awm a ni. Heng mawhphurhnate hi hrethiamin LALPA hmingin i phur zel ang u. Ei leh in thuah hian mahni nawmsakbawlna mai m tura thlma awmte hnenah he thil hi ka sawi ang. Thlemnaah lt suh la, eitur hrisel huang chhngah chng tlat rawh. Ei tur hrisel tui taka ei thei turin i inzirtr thei a ni. LALPAN mahni in\anpuitute hi a \anpui \hn a ni; mahsela Kan Vaiin Fiah Kan Ni

12

13 Pathian duh dn leh rilru anga awm duh lo tute chu engtinnge A thawhpui theih ang? Kan tihve tur chu tiin, hlau leh khr chungin kan chhandamna chu thawk chhuakin, hlau leh khr chung ngeiin aw, chutilo chuan kan taksa enkawlnaah hian kan tisual palh ang; a hrisel thei ang bera vawng turin Pathian hmaah chuan mawhphurhna kan nei si a. Siam\hatna Dik Chu Thinlung Siam\hat Hi A Ni. (1896) Special Testimonies, Series a. No. 9, p. 54. 39. Pathian hna thawh tumtute chuan khawvel lam nawmna leh hlimna lam ringawt an zawng tur a ni lo. Kan damdawi ina daktorte chuan hriselna siam\hat dn nung hi an vawng nghet tlat tur a ni. Thinlung taka Pathian (Krista) khawngaihna chu a chn reng loh chuan mite chu an in sum tak tak ngei lovang. Khawvela thutiamte zawng zawng pawh hian nang leh i nupui chu hriselna siam\hatuah a siam lovang che a. Ei leh in thu a inkhapna ringawt chuan i natna pai eichkna lakah a thawi damlovang che. Pathian khawngaihna (grace) in an thinlung a tihdang lam chauh loh chuan Unaupa leh Unau nu _________ te hian engkima insumna chu an nei chuang lovang. Thil lo thlengte hian siam\hat hna a thawk thei ringawt lo. Kristianna chuan thinlunga siam\hatna neih a rawt a. Chhnglama Krista hnathawh chuan chhia leh \ha hriatna a\ang ngeia chhuak piantharna hna chu a thawk \hin a ni. Pawnlam a\anga thawh \an a, chhunglama thawh tum chu a hlawhchham \hin, a la hlawhchham zel ang. Pathian tum dan erawh chu harsatna zawng zawng awmna bul ngei thinlung ah thawk \anin, chuta\ang chuan felna dnte an lo chhuak ta \hin a ni; siam\hatna chu chhnglamah leh pawn lamah a lo awm ang. Letter 3, 1884 40. Pathian duhdan anga an theihtawpa an din hmun chawisang a, A thlarau hriattirnate leh a thu hmanga Pathianin ng a pk ang zela nungte chuan, an \hiante leh an chhngte, an tam emaw an tlm emaw, Pathian remruat dn fing tak kalh zawnga nungte duh dn in an cht dn chu an thlk mai mai lovang. Heng thil pawimawh takte ang zela kan cht a, ei leh in lam ah fmkhurtaka kan kal a, Kristiante kan nih ang taka Pathian ruahman ang ang zela kan duhdnte kan kaltir chuan, Pathian rilru duh dn ang takin mite hnehna chu kan nei ang. Zawhna chu, Hriselna siam\hatu dik takte nih kan duh em< tih hi a ni e. (1909) 9T 153 156 41. Hriselna siam\hat chungchng thuah hian mi tamtak, rinawm lo leh hnungtawlh an lo awm tak avangin, hriselna siam\hat thuah kan mite zawng zawng hnena thuchah sawi tura tih ka ni. Kristaa mi puitling an lo nih theihna tura an lo \han len hi Pathianin a fate tana a tum chu a ni. Hetiang ang ti tr hian an rilru, thlarau leh taksa chakna tinreng dik takin an hmang tr a ni. An rilru leh taksa chakna tiriral mai mai tur an ni lo. Hriselna vawn \hat tlat hi thil pawimawh hmasa te znga pakhat chu a ni. He thu hi Pathian \ihna nena kan zir chuan, kan taksa leh thlarau lam \hanlenna atan chuan chaw, mawl taka siam ei hi a \ha ber a ni tih kan zir ang. He thu hi chhel takin i lo zir ang u. He thilah hian fing taka kan cht theih nan hriatna leh relthiamna kan mamawh a ni. Leilung dnte hi do mai tur a ni lova, awih tur a ni. Sa ei te, thingpui tak in te, coffee te, chaw hautak leh hrisel lote a \hat lohzia zirtrna dawngte leh inhlanna nena Pathian thu thlunpuitute chuan a hrisel lo tih hriain ei leh in lama nawmchenna chu an chhunzawm tawh lovang Pathian chuan thil eichkna chu tihthianghlim nise a duh a ni; thil \h alo te chu insum sandaih bawk rawh se. A hmaa mi famkim anga a mite chu an din theih hmain he hna hi thawh zawh tur a ni. Pathian mi la bawngte chu mi piangthar an ni tur ani. He thuchah tarlanna hian mite chu pianthar tirin tihthianghlim ni rawh se. He hnaah hian Pathian Thlarau Thianghlim thiltihtheihna chu kan dawng tur a ni. Hei hi thuchah maktak leh chiang tak mai a ni a, a dawngtu tn chuan engkim hi a ni mai a, ring tak an va puan tur a ni. Hun tawp thlengin thuchah hi a pawimawh zual zelin akal dawn ani tih rinnadik leh awm reng chu kan nei tr a ni. Mi \henkhat ringtua inchhl si, hriattirna thu \henkhat Pathian thuchah anga pawm a, an ei leh in emaw an duhdn kalhtu leh demtu \henkhat dang hnar site an awm a. Chutiang mite chu an \hatna tur kalh zawngin an thawk a, kohhran \hatna tur pawh an ngaihtuah miah lo a. ng kan neih laiin ngah kan kal a \ul a ni. Hriselna siam\aht ringtua inchhl, mahse an nitin nuna chutiang kalhzawnga kal si an awm a, heng mite hian an thlarau chu an ti na a, ringtute leh ringlote rilruah thil diklo chu an hnutchhiah a ni. Thutak hretute chungah chuan mawhphurhna khn tak a in nghat a, an rinna leh an thiltih zawng zawngte chu a inmil tur a ni, an nun chu tihmawi leh tihtianghlim ani ang a, chutichuan he hun hnuhnunga thuchah thawh zawh thuai tr atn chuan anlo inbuatsaih theih tawh ang. Ei leh in lama nuam chn turin hun leh chakna an nei lo. He thu hian \hahnemngaitaka thawk turin min tur tr a ni, Chutichuan, sim ula, hawikir leh rawh u, tichuan in sualte thai bo theih a lo ni ang a, LALPA hnn ata harh hunte a lo la thleng thei ang, Tirhkohte 3:19. Kan znga tamtakte hi Thil Pawimawh Hmasa Chu

13

14 thlarau lama tlkchham nei kan ni a, heng mite hi an pianthar tak zet loh chuan an boral ngei ang. Chutiang hlauhthawnawmah chuan i awm ngam dawn em ni? Vanrama Amah nna nunthar neiturte chuan rilru leh thinlung tak zeta danglamna, Krista thiltihtheihna chauh in a thawhtheih chu an chang ngei tur ani. Chhandamtu chuan heti hian lo sawitawh a ni, Mi tupawh an pianthar loh chuan Pathian ram an hmu thei lovang, ( Johana 3:3) tiin. Pathian a\anga lo kal sakhuana chauh chuan Pathian hnenah a hruai thei a ni. Dik taka A rawng bawl thei tur chuan Pathian thlarauah kan piang tur a ni. Hei hian inringreng turin min pui ang. Thinlung a tithianghlim ang a, rilru a tihar in, Pathian hriatna leh hmangaihna thar min neihtir thei bawk ang. A thil ngiat zawng zawngte awih duhna min pe ang. Hei hi Pathian biakna dik tak chu a ni. Lungrual Taka Hmalam Panin Letter 48, 1902 42. Hriselna siam\hat hna hi hmasawn zel tur a ni a, chutianga tithei tur chuan LALPAN a mte hi lungrual taka thawk tlng \heuh turin A duh a ni. Kum 30 zet kal ta a LALPAN kan dinna tura a lo tih tawh chu kan kalsan mai thei lo a ni tih in hre ngei ngei tur a ni. Hriselna siam\hat hna hi a dodal zwngin i lo awm palh hlauh a nge fmkhur rawh. A mite tihthianghlimna tr leh kan khawvela tuarnate tihtlemna tura LALPA hmanrua anih avangin hmalam a pan zel ang. I awmdnah fmkhur hle rawh, chuti lo chuan in\henna awmtr tura hmuhchhuah i lo ni ang. Ka unaupa, hriselna siam\ahtna hian nangma nun leh i chhngte nunah malsawmna thlen tir thei lo i nih pawhin, he thila Pathian in ng a lo pk tawh dodlin, midangte chhiatna tr chu thlentir suh. (Special Testimonies, Series A, No. 7, p. 40) C.H. 561, 562 43. Hriselna siam\hat thuah hian LALPAN A mite chu thuchah a lo pe tawh a. Kum 30 chhng zet chu he ng hian an kalkawng a lo ti eng tawh a ni; chumi dodal zawngin LALPAN A chhiahhlawhte chu an kal a remti thei lo. He thuchah hi midangte hnena pe ve tura a tih laia, A chhiahhlawhten he thuchah dodal zawnga an lo cht avangin LALPA chu a lwm lo hle ani. Hnathawktu zawng zawng zatve laiin \hahnemngai taka hna an thawh a, hriselna siam \hat hna hi bn chu taksa tana a \angkai ang bawkin Vantirhkoh pathumna thuchah atan a pawimawh a ni tih an zirtr laia, an thawhpui dang ten an thiltihah a dodl zwnga an lo zirtr ve si chuan LALPA chu a lwm thei dwn em ni? Hetiang hi Pathian mithmuhah chuan suala ngaih a ni. LALPA tna rlvengtute beidawnna thlentu ber chu rilru chak tak nei, kan rin chhante pawh hrethiam vek si, mahse thusawiah leh awmdnah chhnglam \hatna dn ngaihsak leh miah si lote nna inzawmna hi a ni. Hriselna siam\hatna chungchanga LALPAN ng a pk hi engmah tham loa ngaitu chuan hliam a tuar lo thei lo; thusawi leh thil tiha Pathian ng pk kalhzawnga thil titu chuan Pathian hnathawhah hlawhtlin a beisei thei lo. (1867) IT 618 44. Insmna nun chungchng hi rawngbawltute chuan an zirtr a pawimawh a ni. Hriselna neih reng theih nan ei leh hnathawh te, chawlh hahdam leh incheina te hian inlaichinna nghet tak an nei a ni tih an kawhhmuh tur a ni. He thilah hian tun hun hnuhnunga thutak ringtute zawng zawng chuan thiltih tur an nei vek a ni. He siam\hatnaah hian an telve tlat avangin Pathianin tui leh phr hle turin a duh a. He thil hi an ngaihsak loh chuan an thiltihah A lawm lovang. (1867) IT 546 45. Vantirhkoh chuan, Thlarau do \hin tisa chkna lak a\anga chuan insm rawh u, a ti. Hriselna siam \hat thuah hian in lo petek ta a ni. In tn thutak belh chhahna \ul lo niin a lang. Chutiang chu a ni hauh lo mai le; thutak png pakhat a ni. In phurh atna thil lo thleng tawh zawng zawng aia harsa leh khirh zwk, hnai zwk chu in hmaah hian thawh tr a awm a ni. In tawi khawtlai a, in hnungtawlh a, malsawmna in dawn tr chu in chelh duh lova, chuvangin in thil hloh hi a namn lo a ni. In kal zlna tura harsatna in tawh tlm theih nan vn in malsawmna in kawnga a dah chu in lo tlksan san ta ni. Hei hi in hlawkpui ber tur, in taksa leh thlarau hriselna tur atn a ni tih Setana chuan a hriat avangin in zawm duh lova in do talt zwk theih na, in hmaah a harsa ber tur angin a rawn tilang a ni. Letter 135, 1902 46. A sipaia \ang a, mahni duhthu ngeia inpe tur LALPAN a ko a ni. Mi bawrhsawmte chu hriselna siam\hatute an nih a ngai a. Fmkhur taka an ei a, pum tn phurrit \ul miah lo an dah duh loh bawk chuan, an hriselna vawng \hain Pathian chuan A fate chu a thawhpui ang leilung dn kwng chu chiang tak leh him takin, a kal duh apiangte tna zau tawkin a khawngaihnain A siam sak a ni. Min chwm nan leilung rah leh tihchhuah hrisel leh him/\ha chu min pe a ni. Pathian in A thu leh A hnathawha zirtrna a pk ngaihsak lo tute leh Pathian thupekte zawm duhlotute chuan thil hriat kimloh an nei \hin. Kristian bawrhsawm a ni. A thlarau nun pawh a Rorlna Chu Ngaihtuah Teh U Malsawmnaa Inchhihthl

14

15 awngrawp a ni. A nung a, mahsela a nun chuan rimtuina a tlachham a ni. Khawngaihna hun chu a khawhral mai mai a ni. Nunna dnte an ngaihthah avangin mi tamtak chuan an taksa an tihliam a ni; an ngaihthahna rah a\ang chuan an dam chhuak leh ngai lo mai thei a ni; mahsela tunah pawh hian an simin an piangthar thei a ni. Mihring chuan Pathian aia fin zawk tumin a lo bei tawh a. Ama tn dn a lo ni tawh a. Pathian chuan a dnte ngaihsak turin min kova; taksa, rilru leh thlarau lama sawngnawia amah chu chawimawi thei lova awm tawh lo turin min duh a. Khawvel kawngte zawh a, Pathian a\anga kal bona rah chu a hun hmaa chhiatna leh thihna a ni. Insm kr nei lova awmte chuan hremna chu an tuar tr a ni. Rorelnaah chuan Pathianin hriselna dnte bawhchhiatna hi a la thutak hle a ni tih kan hmu ang. Kan nun kal tawhte kan thlir kir chuan Pathian hriatna kan lo neih theih mai dn turte kan hmu ang a, nungchang mawi leh ropui kan lo siam theih dante pawh thurawm min petu atana Bible kan lo hman phawt chuan kan hmu chhuak vek ang. LALPAN A mite chu hriatthiamnaa fing turin min nghk reng a ni. Kan taksa kan enkawl \hat loh avanga khawvel anatnate, piansualnate, chhiatnate kan hmuh hian vaukhnna chu engtinngne kan pk loh theih ang? Krista chuan Nova dam lai ang bawka sualnain chhiatna leh inpawngnekna khawvela a tihkhah lai ang khn mihring Fapa a lo lan hunah chuan a awm leh ang tiin a sawi a ni. Pathian chuan ng ropui tak min pe tawh a, he nga kan kal phawt chuan A chhandamna chu kan hmu ang. Tihtakzeta danglamna hi a mamawh a ni. Kan chapona piah a, mahni thu ringawt duhna te tih tlwm a, LALPA chu A hnaihlai hian kan zawn a hun ta a ni. Pathian hmaa kan inngaihtlawm hi a mamawh a, kan mumal lohna serte hi kan thiltih \hinah te hcuan an awm reng \hin si a. LALPAN kawng dika awm turin min ko a ni. Hun kan khawhral tam ta hle mai. Zn a lo thleng dwn ta. Pathian rorelnate chu khawmualah leh tuipuiah te chuan hmuhtheihin an lo awm ta. Khawngaihna hun dang pk kan ni tawh lvoang. Tun hi kal dn dik lova kal hun a ni lo. Chtuan nunna atana nungchang siamna chu remchang kan lo neih avangin mitinin Pathian hnenah lawmthu i sawi ang u.

CHAW LEH THLARAU M NIHNA CHW LEH THLARAU M NIHNA


(R & H. Jan 25, 1881) C.H 67 47. Sakhaw mi nia inchhl tumahin taksa hriselna hi an ngaihthah tur a ni lo, insumlohna hi sual a ni lova, an thlarau lam nun a khawih lovang tiin infak der suh se. Taksa leh rilru hian inkhawngaih tawnna thk tak an nei a ni. (1905) T.R p.112 48. Kan nu leh pa hmasaberte khn chkna kawnga an insum loh avng khan Eden huan an lo chn phah tawh a, engkima twk chin neihna hian Eden kan neih lt leh theih nan, ngaih aiin kawngro a su hl dwn a ni. MS 49, 1897 49. Taksa lam dn bawhchhiatna hi Pathian dn bawhchhaitna a ni. Min siamtu chu Isua Krista a ni. Amah avanga awm kan ni. Mihring ruangm hi A siam a ni. Rilru lam dn siamtu anih ang bawkin taksa lam siamtu a ni bawk. Mihring chu a taksa nunna leh hriselna thuah fmkhur lo leh pawisak nei lova a khawsak leh a awm avangin Pathian chungah a sual a ni. Isua Krista chu hmangaih ngei nia inchhl mi tamtak chuan chatuan thihna tak a\anga anmahni chhandamna tura A nunna petu chu an zahin an ngaihlu tawk lo a ni. Amah chu an hriain an zah tawk lo tak zet mai. An lo awmna dnte bawhchhiatna avangin an taksaah chuan hliam an in tuartira, heta\ang hian chu chu a lang chiang a ni. (1876)4T 30 50. Leilung dn bawhchhiat rengna hi Pathian dn bawhchhiat rengna a ni. Ramtina kan hmuh, tna khawvel ram chimtu- tuarna te, lungngaihna te, piansualnate, rawihna te, natnate leh tna te hi Pathian lo duan leh duhdn ang chu a ni lo kher mai. Tunlai \hangtharte hi rilru, taksa leh thlarau lamah an chak lo hle a ni. Mihring tlu tawh te hian Pathian dn chu an bawhchhiat zel dawn avangin hng manganna te hi thlah lo awm zl turte pawhin an tuar zl dawn a ni. Ei leh in lama kalsualna avangin sualna rpthlak ber berte chu an lo awm ta a ni. (1880)4T 417 51. Ei leh in, mut leh thilhmuh lamah hian hleihluak taka tih anih avangin sual a ni. Taksa leh rilru chaknate inchawih taka hriselna dnte nna hman ho anih chuan hlimna a lo awm \hin. Hng chaknate hi chawisn leh tihthianghlim anih zawh poh leh hlimna pawh alo nghetin a lo thianghlim zual dawn a ni. Tihthianghlimna Chu A Theihloh Hunah Health Reformer, March 1878 Insmlohna Sual

BUNG2

15

16 52. Mihring chhngkaw tihrehawmtu damlohna tam ber chu chin\han dikohna avanga lo awm an ni a, hei hi an mwl vng emaw, Pathianin an awmdn tura ng a lo pek chu an ngaihthah vng emaw a ni. Nunna dn bawhchhe reng chung chuan Pathian tihropui chu a theih loh a ni. Nawmchenna chaw ei anih chhng chuan Pathian hnena thinlung hlan chu a theih loh a ni. Chkna \halo lama intlakralna avanga taksa hrisel lo leh ngaihtuahna khawlo chuan taksa leh thlarau tihthianghlimna chu a dawng thei lo. Kristian nungchang \ha famkim nei tur chuan taksa hrisel tak neih a pawimawhzia Tirhkoh chuan a hrechiang hle a ni. Heti hian a sawi a ni. Ka taksa ka hnek vak vak a (ka taksa ka tichhelo) bawihah ka siam zawk \hin (Ka thuhnuaiah ka dah tawh a ni). Chutilo chuan midangte hnna ka tlngaupui (preached) hnu pawhin eng emaw tiin keimah ngei hi paihthlkin ka awm dah ang e, tiin. Thlarau rah a sawinaah pawh khan insumna hi a telh a ni Krista Isua mite chuan tisa chu, a sual ngaihtuahna leh a chknate chawpin an khngbet ta. Ngaihsak Suh Loh Tlatna Hian Sualna A Tipung (1868) 2 T 70, 71 53. Taksa hi a hrisel thei ang bera vawn dan hriat hi tih tur (duty) a ni a; Khawngaihna nena Pathianin ng min pk ang zeal nun hi kan tih tur pawimawh tak mai chu a ni. Kan diklohnate hmu a, kalsan kan phalloh dawn avanga ng chu kan maimit chhinsan hian kan sualnate chu tihtlm ni lovin tihpun a nizawk a ni. Kawng khatah ng chu hawisan anih chuan a lehlamah pawh ngaihsakloh a ni ang. Siam kan nih dn bawhchhiatna hi thuswmpek znga pakhat bawhchhiatna ang bawk a sual a ni a, Pathian dn bawhchhelovin a engmah mah hi kan ti thei lo. Lalpa kan hmangaih aia kan ei leh in chk zawng kan ngaihpawimah zwk chhng chuan Lalpa chu kan thinlung zawng zawngin leh kan chakna zawng zawngin kan hmangaih thei lo a ni. Kan chakna leh rilru zawng zawng A mamawh lai hian Pathian chawimawi na tura kan chakna chu nitinin kan tikiam telh telh a ni. Kan chin \han dik loh avangin kan nunna pawh hi kan ti derthwng a, chutichung chuan thihtheihlohna atana inbuatsaihna hnuhnungber nei leh Krista zuituah te kan la in ngai tlat si. Ka nu\a leh laizwnte u, tumahin an tihsak theihlo che u tih tur in nei a ni. In mutthlkna a\angin lo harh ula, tichuan Krista chuan nunna a pe ang che u. In khawsk dn te, in ei dn te, in in dnte leh in hnathawh dnte thlak rawh u. Kum tamtak in lo khawsak tawh dn khan thil thianghlim leh chatuan thilte pawh chiangtakin a thliar hran tir thei lo che u a ni. In thilhriatnate a tichawlawl zo tawh a, in chhia leh \ha hriatnate pawh a tifiahlo zo tawh a ni. Khawngaihnaah chuan in \hang lova, thutak hriatnaah pawh in hun remchang neih angin in \hang lo bawk a ni. Thlarau lam thilah pawh \han lam aiin thim lamah in kal thk tial tial a ni. R & H June 18, 1895 54. Mihring hi Pathian thilsiam chungnung ber a ni a, Pathian anpuia siam a ni bawk a, Pathian milpui tra duan a ni bawk. Ama anpuia siam a ni bawk a, chuvangin mihring chu Pathian tn chuan a hlu hliah hliah mai a ni. Khawvel hnna Pathian aiawh tura taksa hi siam a ni si a, chuvangin kan ei leh in lamahte leh thilsual kan tih \hinna lamahte kan tibawlhhlawh \hin a ni tih hi kan awmdn leh thusawiah te kan zirtr a pawimawh m m tih kan hre tr a ni. Leilung Dn Awihlohna In Rilru Lam A Khawih Dn (1909) 9T 156 55. Pathian chuan Amite hi hmalam pana \hangzl turin A duh a ni. Ei leh in lama insmna nei lo lka khawsakna hi thlarau lam thianghlimna leh rilru lama \hanlenna daltu lian ber a ni. Hriselna lama siam \hatna kawngah hian thawk in ti hle mah ila, mi tamtakte hian diklo takin kan ei \hin a ni. (1905) T.R., p. 295 56. Sabbath n hian kr khat chhng ni danga kan buatsaih \hn dn pngngai aia tam emaw, chi hrang tam zwk emaw kan buatsaih tr a ni lo. Chutih a hnkin, chaw chu a mwl zwk leh tlm deuh zwka ei tr a ni. Thlarua lam thil hriatthiamna nei tr leh pawm thiam thei tra a chak a, a fm theihna turin pumpui hnawh twt tlat hi chu thlak hnawh twt tlat tihna a ni. Thu \ha ber berte pawh ngaihthlak ni mahse, rilru chu chaw dik lo avnga a buai si chuan, ngaihhlutna rng a neih theih lovang. Chawlhni a ei puar lutuk avangin, mi tamtak chu an rin aiin chawlhni malswmna dawng tlk lovin an in siam \hin. (1882) 5T 162 164 57. Kan Camp meeting \henkhatte hi kan Lalpan a duan dn an ni lo hle mai tih hmuhtir ka ni. Pathian Thlarau Thianghlimin a rawn chnchilh turin mite chu an rawn in buatsaih lo a ni. Dn narnin unauneite chu he inkhawmpui hma hian pawnlamincheina atn an lo inbuatsaih nasa hle mai a, Pathian mithmuha lawmna nasatak nei chhnglam incheina chu an lo theihnghilh hmindr mai si. Tin, chhum \ul miah lo tn hun tamtak sen ral a ni bawk A eitute tina theichhang leh cake te, leh chaw chi hrang hrang buatsaih a ni bawk \hin a ni. Kan unau mite chuan anmahni leh an chhngte tn chhang \ha leh chaw hrisel an buatsaih tur a ni dawn lawm ni Chutichuan nunna thute chu lwm taka pawm turin an lo inbuatsaih thei ang a; tin, Thlarau Thianghlim tn hneh an lo awlsam thei hle zawk dawn a ni.

16

17 In lamah chuan chaw mawl leh tlawm tak ei \hin a ni a, insawizawina chu alt 3 emaw lt 3 emaw laia neih a ni bawk a, mahsela in khawmpuinaah chuan chaw man to leh hautak chi ei a ni \hin a, chuvangin pum hi a puar l mai \hin a ni; insawizawina lah a awm mang bawk si lo. Hei hian mutthlkna a thlen a, chatuan thilte a ngaihtuahin alawmpui hleithei \hin lo a ni. Inkhawmpui alo \iak a, Pathian Thlarau chu an chang tawk lovin an lo beidawng ta \hin a ni. Ei leh br leh silhfen lama in buatsaihna chu a pahnihnaah ngaih nisela, amaherawhchu in lamah thinlung chhng ril taka inbuatsaihna chu awm ngei rawh se. (1868) 2T 66 58. Thutak ropui ngaihhlutna te, tlanna hlutpuina te chatuan thilte ngaihpawimawhnate nei tur chuan rilru chak tak leh fim tak i neih a ngai a ni. Kawng dik lo i zawh a, ei dn dik lo leh nawmna ngawt i m chuan i finna thiltihtheihnate leh hriatna te chu alo chau ang a, Krista nun dn anga nung tura chawkphr tr che chhandamna leh Chatuan nunna ngaihhlutna thk tak hcu i nei lo bawk ang. Tin, Pathianin A thu anga awm tura A duhna che, thihtheihlohna hna thawhzawhna huna rilru lama tlinna petu tur che Pathian duhzawng nena inremthlapna atna \hahnemngai leh inhlanna nei tura theihtawpa beihna chu i nei lo ang. 59. In chaw \hatna lamah chuan in khirhkhn hle pawh a ni thei, chutiang chaw \ha ei tamlamah chuan, Ama ta, in taksate leh thlaraute chuan Pathianin chawimawi em le? Chaw ei puar luah a, chintawk awm lova khawsate chuan thutak chu hre mahsela an ngaisangin \ha an ti tak tak thei lo. Tlanna hlutna leh mihring tlutawhte tna inhlanna ropui tak chu hre chhuak turin an thluak hriatna ngawng tawh chu an tiharh zo tawh \hin lo. Henhtu rinawm te tna khk lawmman ropui tak, hlu leh duhawm chu chutiang mite tan chuan ngaihsn a theih loh a ni. Rilru lam leh finna chunga rorel turin kan nunna ramsa rilru awm chu kan phal ngai tur a ni lo. (1867) IT 548, 549 60. |henkhat chuan thlarau do \hin chkna \halo chu an chn a, an thlarau lam hmasawnna chu dlin a lo awm chamchi \hin. Mahni inthiamlohna an nei reng a, thutak chu tlang taka sawi anih chuan dodal turin an in peih sa reng mai a ni. Mahni indemin anmahni chanchin sawi nn chutiang thute chu tum nei rnin an thleng chhuakah an ngai \hin. An lungawilova, tihnat an niin an in hria a, mi thianghlimte awmkhawmna chu an tlansan \hin a ni. Inkhawm an bnsan a, an chhia leh \ha hriatna pawh alo chawlawl a, tihbuai pawh a ni ta lo a ni. Reiloteah inkhawmna pawh an thlahthlam in thutak hmangaihnaah pawh tuina an lo nei ta lo; siam\hat leh an nih loh phei chuan an hnungtawlh ang a, hel hote nen an \angrual ang a, Setana puanzar dum hnuaiah an ding za ang. Hng mite hian thlarau do \hin tisa chkna an khenbeh chuan, an lo chhuak ang a, thutak thal (arrows) chuan tina miah lovin a rawn kal pl ang. Mahsela an milemte khawinung zl a, an ei leh in a tisa chkna \halo kawng an zawh zl chuan thutak thalte chuan an rawnchhunna turin an mahni an insiam a lo ni ang a, thutak chuan a chhun vaih chuan an hliam na hle ang. Chkna \halo kaitho thei thilsiam chawp hmanna hi hriselna tichhetu a ni a, thluak a tichawlawl thei a, chatuan thil lam an ngaihven theih loh phah a ni. Hng milemte chawm lian reng tute chuan, Krista, mahni nun chn a, tawrhna leh hmingchhiatna pawh pawisa lova, thihna a\anga anmahni chhanchhuah leh chhandam an nih theihna tura thih thlenga tuartu, thiltih pawh chu an hlut thei chiah lo a ni. (1870) 2T 486 61. Butter leh sa hian a chawkphr \hin. Pum an hliam in tuitihna an tikhawhlo a ni. Thlak hriatna thazm chu an ti zeng a, ramsa chkna ang chu a neih chaktr a; chhia leh \ha hriatna pawh a khawih khawlo \hin. Thununtu tr heng thiltihtheihna sang zawkte pawh hi an lo chak lo tial tial a, chutichuan chatuan thilte pawh an lo thliar hrang thei lo ta \hin a ni. He zenna hri hian inhlanna leh thlarau lam thilte chu a lo ti\huanawp ta a ni. Ei leh in lam thuah hian Setana chuan awlsam takin hnehna a rawn chang a, mi fing leh hriatna \ha nei Siamtu in thil \ha leh ropui tak titura a lo buatsaih te chu a rawn thunun mai \hin a ni. (1900) C.O.L 346 62. Thilengpawh taksa chakna titlm thei chuan rilru chu a tichaklo thei a, thil dik leh diklo hriat hran theihna pawh a titlm \hin. Thil \ha thlan theihna pawh kan lo nei tlm a, a dik nia kan hriat pawh titura duhna chakna kan lo nei tlm ta bawk a ni. Kan taksa chaknate (powers) pawh hmansual alo nih chuan Pathian ropuina tura kan nun hunte pawh alo tawi phah \hin. Kan tihtura Pathianin hna min pkte pawh titlk lovah min siam ta \hin a ni. (1890) C.T.B. H 159 63. Chhng lam leh pawnlam dnte awiin, mawl tea incheina leh ei leh in lamah pawh mawltea khawsa tura ng hmu tawhte pawh hi an tihturte kawhhmuhtu ng a\angin an hawikr in, thildangah te pawh an tihtur chu an hawisan ang. Leilung dnte nna inrem taka an awm theihna Hriatthiamna Leh Thutihtlukna Rah Thutak lawmpuina/Ngaihhlutna Rah

17

18 tura kraws an put tur hawisantute chuan, an chhia leh \ha hriatna chu an tingawng a, zilh an pumpelh theihna turin thuswm pkte chu an bawhchhia a ni. Kraws chu phur peih lovin, zahna/hmingchhiatna pawh hmusittu mi engemaw zat an awm a ni. (1864) Sp. Gifts IV, 148, 149 64. Mahni duhzawng ang ringawta khawsa a, natna tuarphahtute chuan rilru leh taksa hrisel an nei lo. Thutak diknate chu an finfiah thei lova, Pathian thil ngiatte pawh an hre thiam thei lo. Hniam lam pan a kal leh pil thk deuh deuh duh tlat tute chu khaichhuak turin kan Chhandamtu chuan A bn chu a tihniam lovang. Rilru nghet leh taksa hriselna vawn \hat tlat tuma an theih twk \heuh titurin mi zawng zaawng hi pht vek an ni. Chkna \halo tihhlawhtlin tumtute, chutiang avanga an hriattheihna tingawngtu, an thil hmuhthiamna tifiahlotute, chutiang avanga Pathian nungchang ropui tak ngaisang thei lo leh A thuzirnaa lawmna nei thei lote chuan Kaina inthawina ang bawk khn Pathian chuan an inhlanna pawmtlk loh tak chu a pawm lovang tih inhre chiang rawh se. Lalpa \iha thianghlimna tifamkimin, tisa leh thlaraua bawlhhlawhna zawng zawng te thianfai turin Pathian chuan a pht tlat a ni. Mihringin hriselna nei tura a theihna zawng zawng nna a beih hnah, chkna leh duhna \halo te a bnsan a, rilru hrisel leh ngaihtuahna thianghlimtea lo neih a, felna a Pathian hnena thil a lo hlan theih hunah chuan thlipui rpthlak tak kara lawng chu a him ang khan, Pathian zahngaihna avang chauhin maktakin chhandam a lo ni. Novan Pathian hrilh anga lawng chu a tuk zawh vek hnuah chuan Pathian chuan mihringte tih theihloh chu tiin A thil mak tihtheihna chuan lawng chu a humhim ta a ni. (1867)IT 618, 619 65. Mahni eiduh zwng leh chk zwng ringawt eia pum hmansualnate hi kohhrna tam ber te harsatna bul/hnr \ha tak chu a ni. Insumnanei lo leh wm lo deuh maia ei leh thawkte chuan, awihawm lo deuhin thil an tiin an tawng \hin a ni. Mi insumtheilo chu midawhthei a ni thei lo. Insumlo ni turin zu in a \l kher lo. Insmna tel lova ei te, ei zin m m te, ei tam lutuk te, chaw hrisel lo leh man to tak eite hi sual an ni vek a, pai\awihna khawl hrisel tak pawh an tichhia a, thluak pawh a khawih danglam thei a, rldikna a hruaisual thei a, ngaihtuahna \ha tak leh thiltih te, fel tak leh dam taka thiltih tumnate hi an dl tlat \hin a ni. Hei hi Kohhra hrehawm tawrhna bul \hangduang tak chu a ni. Chuvangin Pathian mite chu Ama lawm leh pawmtlk ni turte, an taksa leh thlarau, Ama ta chuan Amah chu an chawimawi theihna turin phr tak leh \hahnemngai takin ei leh in lama insmin, engkimah insmna chu an nei ngei tur a ni. Chutiang chuan thutak chu a mawina leh duhawmna chu an lo hmufiah thei tawh ang a; an nunah an lo phur chhuak bawk ang; chutichuan kawng dik, fim leh fing tak chu zawhin kan rinna hmlma te chuan thutak sawi chhiatna hun remchng rng chu an nei lovang. (1870) 2T 404 66. Unaute u, intiharh turin ka ngn a che u. Hriselna siam\hatna ng hi in lo la hmu lova, in la thawk bawk hek lo. Ei leh in lamah chin tawk in neih phawt chuan hna chuang thawh ngai lovin, senso lamah pawh in sng tlem hle dawn a ni. Chu aimaha in la hlwk lehna tur chu taksa hriselna \ha zawk in lo nei ang a, chutah thutakte ngaihhlutna rilru \hazawk in lo nei bawk ang; chutichuan nangmahnia awm, in beisei chhan zawt apiang hrilh turin inbuatsaihna \ha zawk in nei thei ang. (1867) IT 487 489 67. |henkhatte chuan he siam\hatna hna hi an hmusit a, thil \ul lo tawpah an ngai a ni; tunlai thudik a\anga rilru han lk pn hi a hlimawm niin an hria. Heng thilte hi a hleihluak in an kalpui a ni tiin an sawi \hin. Heng mite hian an thusawi chu engnge anih an hre lo a ni. Pathian ngaihsak nia inngaite hian an lu a\anga an ke lr thlenga natna in a tlkbuak lai leh hahlutuka an thawh a, ei leh ina an insum theih loh avanga an taksa, rilru leh thlarau an tihchakloh lai hian thutak thute chu engtinnge an ngaihtuah theih ang a, Pathian duhzawngte chu an hriatthiam theih ang le? An chhia leh \ha hriatna leh an ngaihtuahnate chu alo fiah tawh loh chuan tlanna thute, Pathian hnathawh ropui takte hlutna chu an lawmpui thei lovang a, a thuzirna ah chuan lawmna an nei bawk hek lovang. Pumpuina nei reng mai chuan amaha beiseina awm, a rin chhan zwt apiangte hnenah chuan engtinnge hlau leh zawldawh taka chhang turin a inpeih reng theih ang le? Chutiang mi chu alo buaina a nghing thuai mai ang a, a ngaihruatna bawrhsawm takin thilte chu a ng dik lo zawngin a thlir tir ang a, Krista nun tilangtu inngaihtlwmna leh zaidamna tlkchhamna chuan midangte nna an inhnialnaah chuan chhng thei lovin zahtakin a awm mai dawn lom ni< Sakhaw dinhmun sng tak a\anga thlirin Krista ang tur chuan siam\hatu ropui tak kan ni tr a ni. Kan Pa Vna mi chuan kan laka A thilpht te kan zawm theihna tur leh Ama ta- kan taksate leh thlarautea Amah kan chawimawi theih a, a tawpa bawlhhlawh kailo a Pathian lal\huthleng hmaa kan din theih nan hriselna siam\hat thuah malsawmna ng ropui tak min pe a ni tih ka hmu a ni. Kan rinna chuan dinhmun chawisng tr leh hmalama pn zel turin min pht a ni. Hriselna siam\hatute kawng zawh hi mitamtakin an zawh \hin a, chutih laiin anmahni, ngaihtuahna fing neite chuan thil engemaw tal chu an ti tur a ni. Kan chi hi dinhmun \ha lo takah awmin natna chi tinrng tuarin kan awm ani. Mi tamtakin natna hi kan inthlah chhwng a, an nu leh pa te thil

18

19 chindan dikloh avangin nasatakin an tuar a ni; chutichung chuan anmahni ngei pawhin an fate nn lam kawng dik lo chu an zawh a ni. Anmahni pawh an in hre chianglo va; an damlova, an kawng zawh dik lo chuan natna namn lo a tuar tir a ni tih pawh an hre lo. Mitlemte chauhin an thil ei \hin hian an hriselnate, an nungchangte, he khawvela an hmantlkna leh an chatuan awmdn tur te chu a khawih \hin a ni tih an hrethiam a ni. Vn a\anga ng lo dawng tawh te leh chu nga kal chu a hlwk zia lo hre tawhte chuan hriatlohna avanga la tuar mkte chu an ngaihven nasa lehzual tur a ni tih ka hmu ani. Chawlhni vawngtutean Chhandamtu lo lan thuaina thlrtute chu he siam\hatna hnaah hian tuina nei lo te znga a hnuhnungber an ni tur a ni. A hmei a pate chu zirtrin awm tur a ni a. He thupui hi miten an ngaihpawimawh \heuhna turin rawngbwltute leh mipui te chuan he phurrit an chungah a innghat a ni tih hi an hre ngei tur a ni. Letter 93, 1898 68. Mi tinte hlawlhtlinna chu taksa thila kan chin \han tawh nn hian a in laichin nght m m a ni. I ei leh in lama i fmkhur zawh poh leh, chaw mawl tak leh mi tiphr thei lo chi taksa inrem taka enkawltu chaw i ei \hin phawt chuan, i hna tur hriat fiah lehzualna i nei dawn a ni. Chin \han leh tih \han dn chitinreng te hi in en nawn fo tr a ni. Chutilo chuan taksa awmdn mawi lo chuan thil engkim mai hi a tikhawlo vek mai ang. MS 129, 1901 69. Kan thil ei hian kan taksa hriselna hi a vawng tlat a; kan duhzwng leh chk zawng te hi rilru thianghlim tak thununna hnuaiah dah anih loh chuan; kan ei leh in zawng zawng insmna kan neih loh bawk chuan kan taksa leh rilru lamah pawh kan lo hrisel lovang a, chatuan nunna chang turin engnge ka tih ang? tih Pathian thu in a sawi pawh kan lo zir \ha thei lovang. Tih\han dn hrisel lo tak chuan kan taksa kal hmang dn pawh a tikhawlo ang a, kan pumpui khawl nung, damdawi ngai tak chu tih hliam a lo ni ang a, a hna pawh a thawk \ha thei lovang. Kan ei leh in hian thlmnaa luh leh sual tihnaah hian hna pawimawh tak an thawk a ni. (1869) 2T 202, 203 70. Mihringte Chhandamtu, A Pathianna chakna nna inthuam neih pawhin \awng\ai a mamawh chuan misual, chaklo leh thithei chuan \awng\aina nasa zawk leh tam zwk, \hahnemngai taka \awng\ai rengna chu, an va han mamawh dwn m! Krista khn thlmna hlauhawm ber a tawh laiin engmah a ei lo. Pathian hnenah A inhlan a, \hanemngai taka \awng\aina leh A P duh zwng anga A intukluhna avangin hnehtu a lo ni ta a ni. He ni hnuhnunga thutak zwma inchhlte hian Kristiana inchhl dang zawng zawngte aiin \awng\ainaah entawn tur Ropuia chu an entawn tur a ni. Zirtr tn chuan a Hotu ang leh a LALPA tna Chhiahhlawh anga a awm chu a twk e. Kan dawhkante chu ei tr man tam, hrisel lo leh \ul lo te in kan ti khat \hin A chhan chu heng te hi mahni inphat te, natna laka zaln te leh rilru \hate aiin kan hmangaih zawk vang a ni. Isua chuan A pa hnn a\anga chakna chu \hahnemngai takin a zawng \hin. Hei hi, Pathian Fapa chuan Ama tn ngei pawh, chaw man to ber awmna dawhkn kil ai chuan a ngai hlu zwk a ni. Hna thawh tur min pek thawhna tur leh thim thiltihtheihna dona tura chakna hmuh theih nn \awng\aina hi a pawimawh a ni tih lanna chiang tak min pe a. Keimahni chakna hi chu chaklohna a ni a, Pathian min pk erawh chu a chak a, a neitute chu hnehtu aia ropuiiin an awm \hin. MS 93, 1901 71. Mahni inphatna ropui ber neih hun a nih laia chaw hrisel lo tak mai \awih mai tur a pumpui kan hnawh puar vak mai hi chu a khawngaihthlak \hin ngawt mai. Pumpuiin a tawrh hle chuan thluak pawhin alo tuar ve \hin si a. Fmkhurlo taka ei \hintu chuan thurwn fing pe turin a tling lo a ni tih leh Pathian hnathawh hmasawn theih berna tura ruahmanna pawh siam turin a tling lo a ni tih a hre lo. Mahsela hei hi a dik tlat si, Thlarau lam thilte chu a thliar thiam lova, rorel inkhawmnaahte pawh Ni e, Amen tihna turah Nilove a ti hlauh \hin. Tum \helh duai khawpin rawtnate a siam \hin. A chaw ei khn a thluak a ti zeng \hin. Mahni duhzwng m luattukna hian mihring chu thutak hriatpuitu ni trin a dl \hin. Kan chaw ei hian Pathian hnna A malsawmna avnga lawmthu kan sawina h a khawih danglam nasa a ni. Insmna tel miah lova ei leh in hian in\henna te, intihbuainate in remlohna te leh sual dang tamtak a thleng a ni. Dawhtheilo taka thute sawi a niin, ngilnei lo taka thil te tih a ni \hin a rinawmlo taka thiltihnain a zui a, thinurna chu tih lan alo ni \hin; Heng zawng zawng hi kan ei dik loh avanga thluak khawlovin a rawn thlente an ni. (1870)2T 368 72. Pathian ropuina tra ei leh in a \lna hi mi \henkhatte chuan an hre thei thlwt lo. Ei leh in lama insumlohna hian an nun dan tinreng hi a khawih a ni. Hei hi an chhngkuaah te an kohhranah te, \awng\ai inkhawmah te leh an fate nun danah te hmuhin a awm a ni. An anchhelawhna a ni. He ni hnuhnunga thudik te chu in hriatthiam tir thei lovang. Pathian chuan A thilsiam zawng zawngte hlimna leh enkawlna chu nasatakin A buatsaih sak a; A dnte chu Hmantlkna Leh Mihnehtheihna Rah

19

20 bawhchhiat an nih lohva Pathian duhdn nna inrema an awm phawt chuan manganna leh sual reng aiah hriselna te, muannate leh hlimnate chu an nei zawk ang. (1875) 3T 486, 487 73. Khawvel Chhandamtu chuan ei leh in a insm lohna chuan taksa chaklohna a thlen a, taksa bung hrang thil hriattheihna te chu a tihlum a, a thilserh leh Chatuan thilte chu a thliar hrang thei \hin lo tih A hria a ni. Krista chuan khawvel hi eipuar lutuk naah chuan a inpe zo tawh tih leh hetianga nuam chenna hian chhia leh \ha hriatna thil tihtheihnate chu a tikhawlo zang tih a hre vek a ni. Hnam pumpui chunga ei leh in lama chkna \halo a lo nasat hle chuan, chutiang thil ti chhe tur chuan Pathian Fapa chuan mihringte aiawhin hapta ruk dawn lai chawnghei a lo mamawh ta a, Kristan hnehna a chan anga chang ve tur chuan Kristian tn thawh nasat a va han ngai dawn m aw! Chutianga thlalra rei tak chaw a ngheina leh hrehawm a tuarna a\ang chauh chuan ei leh br lama thlmna a chakzia chu hriat chhuah a ni chauh ang. Krista chuan chhandamna ruahmanna chu hlawhtling taka kalpui anih theih nn mihring te tlanchhuahna hna chu a chhiatna a\ang ngei chuan \an a \ul zia A hria a ni. Adama chu ei leh br lamah chuan alo tlu chhe ta a ni. Mihring chuan Pathian dn chu zawm ngei a \ulzia a hriatthiam theih nn Krista chuan tlanna Hna chu mihring te chin\han dn siam\hatna a\ang ngeiin A lo \an ta a ni. |hatna lo tlk hniamna leh hnam lo tlakchhiatna chu ei leh in lama insumlohna avanga lo awm a ni tih chu a hriat theih a ni. Rawngbwltute Thlmna Tawhte Leh Mawhphurhna Bkte Mitin chungah hian mawhphurhna khnkhn tak chu a awm \heuh a, a bik takin ei leh in thu a, hnehna chiang tura thutak zirtrtute chungah hian a awm lehzual a ni. An ei leh in te, an chkna te an thunun theih chuan mi hmantlk lehzual an lo ni ang; kut hnathawh leh rilru lam hna inchawih taka an awmtir chuan an taksa leh an rilru lam pawh an lo chak lehzual ang. Khauh taka insmna nei a, rilru leh taksa inrem taka an thawh tir reng bawk ang. Chutiang kawng chu an lo zawh zel chuan an ngaihtuahnate leh an thute chu alo tluang m m ang a, sakhuana lama an inhmanna pawh tihchakin a lo awm ang a, an thu sawi ngaithlatute pawh hmuh theihin a rawn khawih danglam dwn a ni. Chaw \ha tak pawh nisela, insm miah lova ei nghek mai chuan taksa khwl chu a tichak lovang, a rilru leh ngaihtuahna thianghlim leh fimtak pawh chu a lo tikhawlo mai ang. Undated MS 88 74. Mi \henkhatte hcuan inkhawmpuinaah te chaw chi hrang hreng, cake te pie (theichhang ur) te leh chaw man to tak tak te an rawn keng \hin a, mi hrisel tak te chaw pai\awih theihna pawh an ti chhe \hin a, hei hi thil inhmeh lo tak a ni. Rawngbawltu (Minister/Pastor) tn chuan thil \ha lua a awm lovang e tiin hng chaw chitin rng te hi a ei turin an rawn hlui \euh mai \hin a. Hetiang hian rawngbawltute chuan tna \halo a ni tih pawh hre reng mahse insm thei lovin an ei \euh mai \hin a ni. In khawmpuinaah pawh an \angkai tur angin an \angkai thei lo va, pumpui n an lo neih phah \hin. Rawngbawltu pawhin an thiltih tum \ha tak si, mahse induhsakna finglo tak ni si chu hawihhwm lo nih hlau lovin lo hnar ngam rawh se. Mipui pawhin duhthlan tur a neih theih nan ngilneihna dik tam twk an nei bawk tr a ni. Chaw hrisel lo ei tura an thlm hi an tisual dr a ni. Chutiang chuan Pathian hnaah hian talent (theihna) hlu tak chu hloh in a awm \hin a, tin, mi tamtak, dma reng siin, an thiltihtheihna leh chakna chan ve hloh in an awm bawk. Midang zawng zawng aiin rawngbawltute hian an thlak leh thazm chakna te chu an renchem tur a ni. An thazmte tiphr khawlo thei tr chaw leh in tr rng rng chu an hnar tur a ni. Phrna chu tlkhniamnain a zui a; a nuam lam ringawt mna hcuan rilru a ti thim a, ngaihtuahna a ti buaiin a tiharsa \hin. Ei leh inah insumna \ha tak neilo mi chu thlarau lam thilah hnathawktu hlawhtling a ni thei lo. Hriselna tura ei tur hre reng si a, rilru leh taksa tichaklo tr ei lui tlat mite chu Pathianin A Thlarau Thianghlim A pe thei lo. Pathian Ropuina Tr Hlrin Ti Rawh U (1896) Special Testimonies, series A, No. 9, p 58 75. Pathian Thlarau thawkkhumna in tirhkoh Paula chuan heti hian a ziak, In thiltih apiangah ei leh inah te tui tih zawng ringawt m lovin, mawhphurhnain nei tih hre rengin, Pathian ropina tr hlirin ti rawh u, tiin. Mihring taksa bung hrang hrang hi vn \hat tlat tur a ni. Kan ei rng rngah kan fmkhur hle loh chuan ngaihtuahna thianghlim leh sng kan nei ngai lovang. Fing taka ei a mamawhzia leh Pathian in dn a lo tihngheh tawh nna inrema khawsak a \ulzia mite hnena kan sawi hian, an tana \ha tr kan chntir dawn emaw ti niwm takin, mi \henkhat chuan ka duh ang angin ka tithei lo em ni? tiin an zawt khu khu \hin. Mitin rng tn diknate chu an awm. Keimahni \heuh a, mi mal kan nihna anga awm theihna pawh kan nei vek a ni. Kan nihna bik hi tuma hnenah kan pe lt ringawt thei lo. An chhia leh \ha hriatna ang zelin mi tupawhin an ti tr a ni. Kan mawhphurhna leh kan h/hnehtheihna chungchangah chuan ama hnn a\anga nunnna nei kan nih avangin Pathianah chuan tihdanglam theih kan ni. Hei hi mihring a\anga kan dawn a ni lo, Pathian a\ang chauh a kan hmuh a ni.

20

21 Siamna leh tlanna avangin Ama ta liau liau kan ni. Kan taksate ngei pawh hi keimahni ta a ni lova, kan nawmmka kan tih tur a ni lo, kan chin \han dn \halova kan tih khawloh tur pawh a ni hek lo; chutia kan tih chuan Pathian hnnah rawngbawlna famkim kan nei thei lovang. Kan nunna te leh kan theihna zawng zawng pawh Ama ta a ni. Englai pawhin min ngaihtuah reng a; kan nun khwl pawh hi a vawng nung reng a; reilote pawh min thlahthlam sela kan tl mai ang. Pathian hi kan rinchhan tawp mai a ni. Pathian nna kan inlaichinna hi kan hriatthiam chuan zirlai ropui tak kan zir alo ni. Mahni ta pawh in ni lova, mana lei in ni a sin, tih thute hi kan hre reng tur a ni, chutichuan kan theihnate, kan sumneihte, kan h neihte leh keimahni ngei pawh hi Pathian ta a ni tih kan hre reng thei ang. Kan taksa, thlarau leh rilru in he Pathian thilpek enkawl dn hi kan zir ang a; tichuan Krista ta tra lei kan nih ang ngeiin, rawngbawlna hrisel leh rimtui A hnenah kan hln thei ang. (1868) 2T 60 76. Hriselna siam\hat thuah hian in kawngah ng chu alo chhuak ta a; he ni hnuhnng ah hian engkima insmna nei turin Pathian mite chuan tihtur an nei ta a ni. Nangni hi ng hmu tur leh in ei leh in leh hnathawh a tihdn thlk dik tura hnungtawlh pawla awm in ni tih ka hmu a ni. Thutak ng chu hmuh anih a, zawm anih chuan, chumiin a a tihthianghlimte nun leh nungchangah chuan siam\hatna hna chu ropui takin a lo thleng ang. Hnehna Hun Nena Inkngdaihna Y.I May 31, 1894 77. Ei leh In leh incheinate leh kan thlarau lam hmasawnaah hian inlaichinna a nei nghal a ni. (1905) T.R., pp. 265, 266 78. An vla ramhuai be hoten zaln taka an ei \hin ei tr tamtakte chu Israelte tn chuan khap tlat a ni. Ei tur atna phal loh te rng rng chu hrisel lo an ni a, thianghlim lova puan anihna chhan tak chu chung chaw hrisel lo ei chuan bawlhhlawhna a thlen \hin vang a ni. Taksa tikhawlotu apiang chuan thlarau pawh a tikhawlo zl \hin si a. Chutiang sa eitu chu Pathian be tlk lo a lo ni a, tin rawngbawlna sng leh thianghlim atn pawh a tliang bawk hek lo. Health Reformer, September, 1871 79. Kan hriselna atna hlauhawm nawmchenna chaw kan ei a, chapona in min thunun chhng chuan Pathian Thlarauvin min pui thei lova, Kristian nungchang \hafamkim nei turin min pui bawk hek lovang. (1870) 2T 400 80. Pathian nungchang \awmpuitute zawng zawng chuan chkna avanga khawvela chhiatna lo awm \hin chu an pumpelh ang. Mahni chk zwng ringawt ei leh intute tn chuan Kristian famkimna chu neih theih a ni lo. R & H Jan 25, 1881 81. Hei hi tihthianghlimna dik a ni. Hei hi rindan mai a ni lova, rilru phwklekna leh thu phuahchawp mai pawh a ni lo; nun dn phung dik tak nitin nun a lo awm \hin chu a ni zawk. Kan ei dnte, in dn te leh in chei dnte chu taksa, rilru leh chhng lam vawn \hat rengna tur a ni ang a; tichuan kan taksate chu Lalpa hnenah chindn dik lo takin a tihkhawloh ang ni lovin, Inthawina nung thianghlim leh Pathian pawmtlak a lo ni zawk ang. (1900) 6T 372 82. Kan ei leh in dn hian khawvel mi kan ni nge, khawvel a\anga Lalpan A thudik in a tihhran te znga mi kan ni dawn tih a rawn tilang dawn a ni. Letter 135, 1902 83. Ei lama insmlohna hian hmantlklovah min siam a, Lalpa pawh a ph angin kan chawimawi thei lo. Mahni inphatna an neih loh avangin Pathian mi tamtakte chuan an tna a ruat thlarau lama an dinhmun tr sng tak chu an thleng thei lova, tin, an simin an piangthar pawh a ni ang, mahsela mahni hmasialnaa an in tuk luh avangin an thil hloh/chn chu Chatuan chuan ala hriattir ang. (1909) 9T 165, 166 84. Aw, mi engzat hian nge Pathian malswmna an dawn tur hriselna leh thlarau lam ro hlu tak chu chn ang le! Thil ropui tak an tih theihna tura hnehna bik leh malsawmna bik dila theih tawp chhuah mi tamtak an awm a ni. He mi atn hian \awng\ai leh mittui tl in nasatakin an bei tr niin an in ngai tlat mai a ni. Patian duh zwng chu an hriat theih nn \awng\aina nn Pathian thu chu an zawnga, tin, A duhzwng chu in khkna tel lo leh mahni nawmna zawng lovin an thinlung takin an ti a, chuvangin chawlhna an hmu ang. Hrehawmna zawng zawngte, mittui tlkna leh beihna zawng zawng ten an zawn malsawmna chu a rawn thlen lovang. Mahni hi kan impumpk vek tr a ni. Hna lo awm apiang chu an thawk tur a ni a, rinnaa diltu zawng zawngte hnena tiam Pathian khawngaihna chu a tam thei ang ber an dawng zl tur a ni. Isuan, Tupawhin mi zui a duh chuan, mahni hrehawm pawisa lovin, nitin a kraws pu in min zui rawh se, a ti. Luka 9:23. Chhandamtu chu A khawsak mawlna mahni a inphatnaah khan i zui ang u. Thu leh nun thianghlimin kalvari Mi-a chu i khaikng ang u. Pathian hnna inhlnte hnnah chuan Chhandamtu chu alo awm ren g\hin a ni. Kan thinlunga Pathian Thlarau hnathwh leh A lo chn

21

22 reng kan mamawh ngai anih chuan tn hi a ni. He Pathian thiltihtheihna hi thianghlimna nun leh mahni inhlanna nun kan neih theihna tura chakna kan neih nn i lo chelh tlat ang u. (1875) 3T 491, 492 85. Kan nu leh pa hmasaberte chuan ei thuah insm zolovin Eden huan mawi tak chu an lo hloh ta ang bawk khan Eden huan kan chan leh theihna tura beiseina awm chhun chu ei leh chkna laka kan insmna bawk chu a ni. Ei leh in a insmna, leh chkna \ha lo zawng zawng thununna chuan chhia leh \ha hriatna chu a vawng \ha reng ang a, rilru leh thinlung chakna a pe bawk ang. Chutichuan miten an rilru leh thiltihtheihna sng zawk thununna hnuaiah an awmtir ang a, thildik leh dik lo, thil serh leh thil narn thliar hran theihna chu an lo nei ang. Kristian Ama nun ngeia thlmna hnar dn chu mihringte hnena a entir theih nana a van in nuam kalsana he khawvela lo kal tura inhlanna a siam, dik taka hretute chuan lawm takin mahni inphat in, Krista tuarnate chu \awmpui vetu nih chu an thlang ngei ang. LALPA \ih chu finna bul a ni. Krista hneh anga hnehtute chu Setana thlmna do trin englaipawhin an in veng reng tr a ni. Ei leh in leh chkna te chu khuahkhirh tlat, chhia leh \ha hriatna ng hnuaiah chuan thunun tlat tr a ni; tichuan chhia leh \ha hriatna chu venhim tlat a ni ang a, thil hmuhthiamna thiltihtheihnate chua lo fiah ang a, Setana hnathawh te leh a thangte chu Pathian remruat rng emaw tia ngaihdante chu alo bo thei ang. Mi tamtakin hnehtute hnna pk tr lawmman hnunungber leh hnehna chu an duh \hin; mahsela an Chhandamtun a tuar ang khawharnate, mahni in phatna te leh a thawh ang chu an ti peih ve silo. Thuawihna leh beihhrmna chauh chuan Krista hneh angin hnehtuah min siam dawn chauh a ni. Ei leh in thununtu thiltihtheihna chuan mi sng tamtak chhiatna a thlen a ni; he thila hnehna changtute Setana thlmna dang zawng zawng pawh hnehna tur thiltihtheihna an nei ang. Amaherawhchu ei leh in lam bawiha awmte chuan Kristian nungchang \ha famkim chu an nei lovang. Kum sng ruk lai mihringte bawhchhiatna chuan chumi rah chhuah damlohnate, natnate, leh thihnate a rawn thlen a ni. Hun twp kan lo hnaih zlah hian ei leh in lama in sumtheihlohna lama Setana thlmna chu a lo chak tial tial ang a, hneh pawh a harsa tial tial ang. [C.T.B.H 10] (1890) C.H. 22 86. Hriselna siam \hat thu a Pathianin ng a pk ngaihlutute chuan thutaka tihthianghlimna leh thihtheihlohna chang tlk tura an thawhnaah chuan \anpuina pawimawh tak an nei a ni. CHAW LEH RILRU INLAICHNNA Tn Hmalama Rilru Lam Bawlhlawhna (1864) Sp. Gifts IV, 121 87. Tuilt hma lawka mite chuan s an ei a, an khawlohna no an tihkhah thleng in an chkna chu an tihlawhtling a,chuvangin lei chu a rilru bawlhhlawhna te nn tuilt in Pathianin a tithianghlim ta a ni. Tlkna a\ang khan sualna chu a awm ta reng mai a. Mi tlmte Pathian tn an rinawm laiin mipui tam zwk takte chuan A hmaah an kawngte chuan lo tikhawlo zo ta a ni. Sodom leh Gomora tihchhiatna khn an sual nasatzia a tilang a ni. Ei leh in lamah insmna nei miah lovin an khawsa a, an chkna khawlo tak chu an tipuitling a, tihbawlhhlawhin an lo awm ta. An sualnate chu a tenawm m m a, an khawlohna no chu alo khat ta a, chuvngin van a\anga mei lo tla chuan a kng ral ta hlawm a ni. (1873) 3T 163, 164 88. Nova hun laia khawvela Pathian thinurna rawn thlentu sualnate bawk kha kan hun laiah hian an lo awm ta. A hmei a pa in ei leh inah insmna reng nei lovin a lutukin an khawsa in an lo rui ta a ni. He sualna, ei leh in a nuam tawlna hian Nova hun laia mite chkna \halo pawh rawn chawk thovin, inpwng nkna leh dn bawhchhiatna chuan Van a han tawng ta a, chuvangin Pathianin lei leh a bawlhhlawhna chu tui lt in a tleng fai ta a ni. Eipuar lutuk leh zu ruihna sualte bawk chuan Sodom mite chhia leh \ha hriatnate chu a tingawng/ti chawlawl a, chuvngin kha khawpui sual tak a mite, a hmei a pate chuansual tih chu nuam an ti m m niin a lang. Chutiang chuan Kristan khawvel chu vaukhnna a pe. Chutiang bawkin Lota dam laiin a lo awm; an eiin an in a, an leiin an hralh a, an chng in an sa a; mahse Lotan Sodom a chhuahsan veleh chu mi ni ngei chuan van a\angin mei leh kt a lo sr chuan Mihring Fapa lo lan hunah a lo awm ang tiin. Hetah hian Krista chuan zirtur pawimawh ber chu a hnutchhiah a ni. A zirtrnaah hian thatchhiatna hi a sawimawi ngai lo rng rng. Entawn tur a siam pawh hetilo lam hlir hi a ni. Krista chu \hahnem ngai taka thawk \hin a ni. A nunah mahni inphatnate, \hahnemngaihna te, beihhramna te, taihmakna te leh inremchemna te hmuhin a awm \hin. Ei leh in hi thupui berah kan nei ang tih a hlauhawmzia chu kan hmaah hian a dah a ni. Ei leh in lama nawmchennaah hian rah \ha lo tak a lo chhuak \hin tih a tilang a ni. Thil\ha tihduhna thiltihtheihna te chu tihchauh in alo awm a, chuvangin sual pawh sual angin a lang lo mai thei \hin a ni. Dn bawhchhiatnate pawh haiderin an awm a, chkna \ha lo chuan rilru a thunun a, tichuan chhiatna chuan tihdn \ha leh phrna \ha chu a rawn luah ln a, Pathian chu sawichhiatin a lo

22

23 awm ta \hin a ni. Hetiang zawng zawng hi ei leh in luat tuk avanga lo awm an ni. Hetiang thil awmdn chiah hi a lo kal lehnaah chuan a awm dwn a ni. Mite hi hrilhlawk an ni a ngem? ng chu an hlutsak dwn nge, ei leh in, chkna \ha lo bawihah te an awm zawk dwn? Kan ei leh in leh silh tr mai bkah hian Isuan thil \ha zawk ti turin min duh a ni. Ei leh in leh incheina te hi a hleihluakin kan ti \hin a, thil sual an lo ni mai \hin a, chuvangin ni hnuhnunga sualna zngah telh an lo niin, Krista lo kal leh thuaina tura chhinchhiahna alo ni nghal \hin a ni. Hunte, pawisa te leh chakna te hi Lalpa ta a ni a, min kawltur mai a ni. Hngte hi \ul lovah ei leh in tr atn te khawhral mai mai an ni \hin. Hei hian chakna a ti tlm a, tuarna leh chhiatna a rawn thlen \hin. Kan sual nawmchenna avnga kan tihbawlhhlawh leh kan tihdamloh taksa hi Pathian hnena inthawina nung ni tura hlan chu a theihloh a ni. Ei Leh Ina Insmtheihlohna Avanga Chhiatna Lo Awm Chu (1864) SP Gifts IV 124 89. Mi tamtakin, mihringte hi taksa lamah te, ngaihtuahna lamahte leh rilru lamahte hian an lo hniam ta hle mai hi mak an ti. Pathian dn leh hrislna dan bawhchhiatna avanga tlkhniamna lo awm ta mai hi an hre thiam \hin lo. Pathian thupkte bawhchhiatna hian A malsawmna kut chu a dahsawn \hin a ni. Ei leh in te a insumlohna lech chkna \haloa inhmang te hian an hraittheihnate chu an tichawlawl a, thilserh leh thianghlimte chu thil narn maiah an dah \hin a ni. (1861) Sp. Gifts IV, 131 90. Ei leh in lama bawih nih inphalte hian an kal thui zl a, ei leh in lama an insum lohna chuan an chkna \ha lo chu a rawn tihthawh sak a, an intibawlhhlawhin an lo intihniam ta \hin a ni. Chkna \halo chu an m zl a, an hriselna leh an finna hcuan alo tuar ta a ni. An ngaihtuah theihnate chu nasatakin an chindn \halo chuan a tichhe \hin. Health Reformer, oct 1871 91. Hun bi fel tak nei lova ei leh in leh incheina diklo hian rilru a tikhawlo in thinlung a tichhia a, thlarau nun ropui tak chu ramsa chkna khawlo bawihah a siam a ni. R & H. Jan. 25, 1881 92. Pathian ngaihsakna nei nia inchhlte rng rng chuan taksa hriselna hi ngaihthah in, insumlohna hi sual a ni lo, an thlarau lam pawh a khawih lo tiin in fakder hauh suh se. Taksa leh rilru hian in khawngaih tawnna nghet tak an nei a ni. Tisa khawsak dn hian \hatna dinhmun hi a chawisngin a tihniam thei a ni. Chaw \ha ber pawh nisela eiluattuk anih chuan rilru leh ngaihtuahna a tikhawlo thei hle a ni. Chaw hrisel ber a nih loh pawhin a hlauhawm nasa ting mai a ni. Mihring taksa relbawl danah hian taksa hriselna thiltih nei lo, chindn reng reng chuan kan taksa leh rilru hnathawhna sng zawk leh ropui zwk kha a tihniam \hin a ni. Ei leh in dn diklo chuan ngaihtuahna diklo leh thiltih diklohah a hruai lut \hin Ei leh in lama insumlohna chuan Ramsa rilru a neihtir a, ngaihtuahna leh thlaraulam thiltihtheihnate chu a thunun \hin. Tirhkoh petera chuan Thlarau do \hin tisa chkna chu bansan rawh a ti. Mi tamtakin he vaukhnna hi tisa chkna m mite tn chauh alwm an ti \hin; mahse awmze zu zwk a nei. Ei leh in lam leh chkna lama \ha lo leh hlauhawm tin rng hi a huam vek ani. Mi chawktho thei leh ruih theih thil rng reng thingpui tak te, coffee, vaihlo te, z te leh na chhwkna (morphine) te laka vauna khawng ber a ni a ni. Hng thil hlauhawm te hian nungchang lam pawh a tikhawlo thei vek a ni. Heng thilchin dn \halote hi tih fo anih chuan chkna \halo bawihah nghet tkain a hruailt \hin; an thlarau lam dinhmun pwh a tihhniam sak ngei ngei \hin a ni. (1870) 2T 413, 414 93. Engkima insm hi in mamawh a ni. Rilru thiltihtheihna sng zawk chu nei \hin la, ramsa lam rilru chakna chu a lo tlm tial tial ang. Ei leh inah te, leh chkna \ha loah te i in thunun tlat loh chuan thlarau lamah pawh i chakna i tipung thei lovang. Thwkkhum tirhkoh chuan heti hian a ti, Ka taksa ka hnek vak vak a, ka thu hnuaiah ka dah \hin; chutilo chuan midangte hnena ka sawi hunah keimah ngei pawh hi paih chhuahin ka awm ang, tiin. Ka unaupa, lo harh chhuak teh, Pathian Thlarau hnathawh chuan pawn lam aiin chhungril lamah thawk zawk teh se; chhng lama tuihna thk zawk a\ang chuan thiltih tinreng chu lo awm rawh se. Thudik bulpui nghet tak mai chu thil mamawh tak chu a ni. Khawvel lam thilah leh thlarau lam thilah pawh hian viak \ha taka thiltih hi a pawimawh a ni. I hnathawhah \hahnemngaihna i tla chham tlat mai. Ei leh in lamah an insum loh avangin, Aw, mitamtakte chu thlarau lamah an tla hniam m m a ni! Thlak thazm chakna chu a lo chawlawl a, ei tam luatna chuan a tizeng deuh thaw a ni. Chutiang mite chu chawlhni a Pathian biak in a an kal pawhin an meng thei thlwt lo. Ngenna urhsn m m pawhin an thilhriattheihna chu a rih m avangin a kaitho zo lo. Thudik chu \hahnemngai taka sawi pawh nisela an chhnglam hriatnate chu kaihthawh zawh pawh a ni lova, hriatthiam tir theih pawh an ni lo. Chutiang mite chuan engkimah Pathian ropuina tr hlirin thil an tithei dawn em ni? Chaw Pngngai Takin Mi A Khawih Dn (1869) 2T 352

23

24 94. Pathian dn zwma insawi zawng zawngte hi khawlohna a\angin han fihlim sela chu aw ka thlarau chu a thaw huai mai tur ale; mahsela an filhim miau si lo. Mi \henkhat Pathian thupk zawng zawng vawng veka inngai te pawh hi uirena sualah chuan an tlu si. An hriattheihna chawlawl tawh tiharh leh turin engnge ka sawi theih tk an gle? Rilru lam \hatna dn, khauh taka vawnna chauh chu thlarau humhimna awm chhun chu a ni. Chaw mawl thei ang ber eina hun awm ngai anih chuan tn hi a ni e. Kan fate hmaah sa hi kan hlui tur a ni lo. Kan hlui vaih chuan chkna \ha lo an lo nei thuai ang a, an rilru lam thiltihtheihnate pawh a lo thi mai dwn a ni. Vanrama luh tuma tihdanglam nih inbeisei tute tn chuan hetiang hi an chaw tr a ni ang Buhlam chi te, thei te- mawm lam tel lovin, an nihna ang angin buatsaih hrm theih nisela, Chaw chu mi chawk tho hlut thei lo chi nisela, chkna \ha lo pawh thunun a awlsam bik a ni. Tui tih zawng ringawt hi ei tur a ni lova, taksa leh rilru lam hriselna hi ngaihtuah zawk tur a ni. Chkna \ha lo lama inhmang nasa mi te rng rng chuan ng lamah an mit an chhing tlt zel; chutilo chuan an sual kalsan phallohte chu an hmu ang tih an hlau a ni; mi zawng zawng in an duh phawt chuan an hmu thei si a. ng aia thimna an thlan zwk phawt chuan an sualna chu a tlm phah chuang hauh lovang. Mite hian an taksa, finna leh rilru lama an chakna khawih thei thilte hi an lo hriat thiam theih nan engvangin nge an chhiar loh vang le? Pathianin i enkawl turin awmna in \hin tak (taksa) a pe che a, a ropuina tur leh A rawng i bawl theihnan a \ha thei ang berin i vawng thianghlim tlat tur a ni. Chhngril Lam Thunun Theihna Tura |anpuitu Insmna (1870) 2T 404, 405 95. I chaw chu thisen \ha ber chi siamna turin a mwl twk in, a hrisel twk lo a ni. Thisen \ha lo chuan rilru leh finna thiltihtheihnate chu a tikhawlova, i nuna chkna \ha lo te chu a ti thovin a tichak ang. Mi tibual leh tiphili thei chaw pawh i buatsaih tur a ni lo, chutilochuan taksa hriselna in a tuar ang a, i thlarau hmuingilna in a tuar bawk ang, chubkah i fate thlarau pawhin an tuar bawk ang. I chaw ei dawhknah chuan chaw pai\awihna tikhawlo thei chaw, ramsa chkna tichhuak thei leh rilru leh finna chakna tichaklo thei i dah a ni. Chaw man tam leh sn hian \hatna/hlwkna a pe lo che a ni. Krist hmingin i chhngkua leh thinlungte chu rem fel turin ka ngn a che u. Vn a\anga thudik chuan in taksa, rilru leh thlarau chu tisngin, tithianghlim che u rawh se. Thlarau do \hintu, tisa chkna chu tlansan rawh u. Unaupa G, i chaw ei khn i chkna \halo chu a tichak dawn a ni. Pathian \ih a, thianghlimna tifamkim tr in i tihtur, i taksa thunun chu i ti lo a ni. Mi tuar chhel tak i nih theih hmain ei lamah hian insmna i nei tur a ni. (1876) 4T 35, 36 96. Khawvel hi tehfungah kan hmang tur a ni lo. Chaw manto leh mi chawktho thei chaw siam chawp hi mi lian hote chin dn a ni a, chu chuan ramsa rilru lamah a kaihruai a, chhngril lam chakna \hanlen na tur leh hmasawnna tur a ti\huanawp \hin. Thil engkima insmna tura thu an tihtluk phawt loh chuan Adama fapa leh fanaute hian Kristian indonaah hnehtute an nih theihna tura fuihna thu pk a awm lo. Hei hi an tih erawh chuan boruak ngawt hnek lovin an bei thei ang. Kristiante hian an taksa an thunun a, an ei leh inah te, an chknaah te ng an hmuh ang zla an in thunun theih chuan; hriselna leh nunna thurltu dnte zwm a, Pathian leh an \henawmte chunga an mawhphurhna a ni e tia an ngaihtheih phawt chuan taksa leh rilru chakna malsawmna chu an nei ang. Setana donaah chhnglam thiltihtheihna chu an hmang anga, an tna ei leh br lama hnehna changtu hming chuan anmahni ngeiin hnehtute aia ropuiah an lo insiam dawn a ni. He indona hi a duh apiangte tan hawn a ni.

HRISELNA SIAM|HATNA LEH VANTIRHKOH PATHUMNA THUCHAH HRISELNA SIAM|HAT LEH VANTIRHKOH PATHUMNA THUCHAH
Taksa Tn Kut A |angkai Ang Hian (1873) 3T 161, 162 97. December 10, 1871, hriselna siam\hat hi hna ropui tak Lalpa lo kal na atn mite inpeih tura buatsaihtu pakhat a ni tih hmuh tir ka ni leh ta a. Taksaa bn ang hian vantirhkoh pathumna thuchah nn hian a inzawm nghet tlat ani. Mihring hian thusawm pk dn hi a ngai np hle mai a, mahsela Lalpan chu dn bawhchhetute chu vaukhnna thuchah pe hmasa lovin hrem turin alo kal mai lvoang. Vntirhkoh pathumna chuan chu thuchah chu a puang a ni. Miten thupk swm dn chu lo awihin chungthuin a sawi dn ang chuan lo nung nisela khawvel chawkbuaitu natnate nchhia chu a lo awm lovang. MTE BUATSAIH TRIN 24

BUNG3

25 Miten Pathian dn bawhchhe lovin, ei leh in lama insm lo leh chkna sual lama kalte chuan, thilsiam dn chu an bawhchhe thei lovang. Keimahnia alo din ngheh tawh dnte bawhchhiatna sual chu kan hmuh theih nn kan chunga hriselna siam\hatna ng lo awm chu A lo phal ta a ni. Kan hlimna leh tawrhna te chu thilsiam dn kan zawm leh zawm lohah tihlanin a lo awm thei a ni. Kan van Pathian min khawngaihtu chuan mihringte dinhmun chhiatzia chu a hmu a, \henkhatte chuan hre reng chungin, a \hente chuan hre lovin dn A lo tih ngheh tawh chu an bawhchhia a ni. Heng mite hmangaihna leh khawngaihnain hriselna siam \hatna ng chu a rawn pe ta a ni. A dn chu a rawn puang zr a, chu dn bawhchhiatna avanga hremna pawh hriattir an ni; chutiang chuan mi zawng zawngin an lo zir theih a, leilung dn nna inmil thlapa an lo nun fmkhur zl theih nn tlng chunga khaw awm chu thuhruk theih a ni lo ang bawkin A dn chu chiang takin A puang a, langsr takin A lo siam ta a ni. Mawhphurhna nei thei zawng zawng chuan an duh phawt chuan an hre thiam thei vek a ni. Mi te erawh chuan mawh an phur lovang. Lalpa lo kal na atna mite lo buatsaih hi vantirhkoh pathumna thuchah, leilung dn fiah taka lantr leh chu dn awih chu a \ulzia tilang tura hnathawh nna a inawm tlat chu a ni. ADAMA TLWMNA KRISTA HNEHNA Ei lama insm theihlohna avangin Adama leh Evi chu an lo tlu ta a ni. Krista chu lo kalin Setana thlmna hlauhawm ber chu a rawn hmachhan ta a; mihring te aiawhin ei lama thlmna chu A rawn ngam ta, hei hian mihring pawhin a hneh thei a ni tih a lantr ta a ni. Ei leh br lamah Adama chu alo tlu ta a; Chuvangin Eden huan nuam tak chu a lo hloh ta a ni. Adama fate chuan Krista zarah ei leh br lama thlmna chu an hneh thei a, engkima insmna azarah Eden chu an chang leh dawn a ni. THUTAK HRIATTHIAMNA ATNA |ANPUINATE: Hriatlohna hi tnah chuan dn bawhchhiatna atna chhuanlam a tliang lo. ng chu fiah takin hmuh a lo ni ta a, Pathian ropui taka ngei chu zirtrtu a ni a, tumahin hriatloh tur a awm ta lo. Hriselna siam\hat thuah chuan Pathianin chiang taka thu leh thiltiha A lantr tawh avangin mi zawng zawng hi A thu awih tura phuarkhawm vek an ni ta. Hriselna siam\hatna hian mite chu rawn chawk tho sela, mipui vantlang rilru pawhin rawn en thli thlaiin rawn ngaihven sela tih hi pathian ruahman dan chu a ni, chutilochuan mihringte hian an chin dn \halo hriselna tichhe zawng a sual taka an nun a, thlak pawh hmang \ha thei lo khawp a an awm hian thutak chu an thliar hrang thiam thei lo reng reng Thutak chu anmahni tithianghlimtu tur, siam\hatu leh chawisangtu, ropuina lalrama vantirhkohte nena lng za tura awmtir theitu tur a ni si a. TIHTHIANGHLIM NGE HREM Tirhkoh Paula chuan kohhran a finaah heti hian a sawi, Chutichuan naute u, Pathian zahngaihna avangin, in taksate chu inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawm tlk ni turin in taksa chu inhlan trin ka ngn a che u, chu chu in rawngbawlna awm rng a ni, tiin. Chutichuan mite chuan sual lama inhmangin an taksate hcu an tithianghlim lo thei a ni. A thianghlim loh miau si chuan thlarau lama chibaibktu nih an lo tling lo ang a, vanram awm tlak an lo ni lovang. Zahngaihna nna Pathianin hriselna siam\hatna ng a pk lo pawm tute chu thutaka tihthianghlim niin thihtheihlohna nei tlak an lo ni thei ang. Amaherwh chu kha ng kha a ngaihsak loh chuan, thilsiam/leilung dn pawh a bawhchhiat bawk chuan a rah hremna chu a tuar ngei ang. Elija Leh Johana Hnathawh Entrnei (1872) 3T 61-64 98. Kum tamtak LALPAN A mte chu hriselna siam \hatlam ngaihven turin a ko va. Hei hi Mihring Fapa lo kalna atana inbuatsaihna hna png ropui tak pakhat chu a ni. Baptistu Johana chu Elija rilru leh thiltihtheihna puin, LALPA kawng siam tur leh mipuite felna lama kaltr turin a kal chhuak a. Ani hi tn hun hnuhnunga chngte entrtu, mipuite hmaa thutak hlu tak chu sawi tura Pathian ruat, Krista lo kal lehna atna kawng buatsaihtute an ni. Johana chu siam\hatu a ni. Vantirhkoh Gabriela vn a\anga lo kal chuan Johana nu leh pa hnenah hriselna siam\hat thu hi a pe a, Z leh uain a in tr a ni lova, a piantirh a\angin Thlarau Thianghlimin a khat tr a ni a ti. Johana chu \hiante hnen a\anga awm hrangin, nawmchenna nun chu a hawisan a. A incheina mwl tak, sanghawngsei hmula siam chu, Juda puithiamte incheina leh tihdn manto tak leh a tlangpuiin mipuite tan hauhna leh zilhna awm reng chu a ni. A chaw, thlaia siam ram khawizu leh (khaukhuap) thei chi te chu ei leh in lama insum lote leh, ram tina eipuar lutukte tna zilhna a ni bawk. Zawlnei Malakia chuan heti hian a puang, LALP ni ropui tak leh rapthlk tak a lo thlen hmain, ngaiteh u, zawlnei Elija ka rawn tir dawn a ni; pte thinlung chu fte lamah, fate thinlung pawh pate lamah a hawikirtr ang tiin. Hetah hian zawlnei chuan hnathawh dn kalhmang chu a hrilhfiah a. Johana chu Krista lo kalna hmasa atn kawng buatsaih turin Elija rilru pua a lo kal ang khn Krista lo kal lehna atana kawng lo buatsaihtute chu Elija rinawma khn a lo entr a ni. Siam\hatna thu ropui tak hi uchhuahpui a, vantlng rilru pawh chawhthawh tur a ni. Thil engkima insumna hi thuchah nn hian thlun zawm tlat tur Pathian mite chu an milem biakna

25

26 a\ang te, an ei puar lutukna a\ang te, an incheina uchuak leh thildang a\angte hian an lo kir leh tur a ni. DANGLAMNA CHIANG TAK Mifelte Pathianin a hruai leh mal a sawm bkte laka beisei mahni inphatna te, ingngaihlwmna te leh insumna te hi he chhaitna lam pan huna chng mipui hleihluak taka khawsa leh hriselna tichhe zwnga chete nna an inan lohna hi thailan vek tr a ni. Pathianin hriselna siam \hat leh Vantirhkoh pathumna thuchah hi taksa leh kut a inzawm ang bawka inzawm tlat a nihzia chu a entir vek tawh a ni. He thu pawimawh ngaihthahna avanga taksa leh rilru lam tlkhniamna lo awm ta anga a chhan dang ropui tak khawiah mah hmuh tur a awm lo. Ka chkna leh tsa chkna ang zla nhmang a, chutiang zwnga an inhmanna sual chu hmuh hlauva mit chhng tlat a, bnsan dhlote chu, Pathian hmaa thiamloh chang an ni. Kawng khata ng hnartu chu thil dangah pawh ng lo awm zel sela hnar turin a thinlung chu a tikhauh zel \hin. Ei leh incheina lama chhng lam \hatna dn bawhchhetute chuan chatuan lam thil pawimawhah pawh Pathian thil ngiat chu bawhchhe turin kawng an siam zel mai \hin. Pathian kaihhruai mite chu mi bk niin, khawvel mite ang an ni lovang. Pathian kaihhruaina an zui zl chuan A thiltumte chu an tihlawhtling ang a, an duhna chu A duhnaah chuan an pe lut ang a, Krista chu thinglungah a chng ang. Pathian biak in chu a thianghlim ang. Tirhkoh chuan, In taksa chu Thlarau Thianghlim temple a ni, a ti si a. Pathian chuan taksa chakna chhe khawpa mahnni inphatna nei turin A fate chu a pht lo. Taksa hriselna vawng \ha tlat tura leilung dn chu awih turin a duh a. Leilung dn kawng hi Pathian kawng chhinchhiah chu a ni a, Kristian tinte tan a zau twk a ni. Pathian chuan kan nawmna tur leh min tunnun reng theih nn phal takin malsawmna tinreng chu min vr reng a ni. Amaherawhchu ei tur \ha tak, hriselna vawng \ha tr leh nun tisei tur kan neih reng theih nn ei leh in lamah khapnate a siam a. Hei hian a sawi, Fmkhur ula, khap chin nei ula, mahni inphat ula, ei tur \ha lo chu ei suh u tiin. Chaw chkna \ha kan tih khawloh chuan kan awmna dn kan bawhchhia a lo ni a, kan taksate kan hmang sual a, keimahni chungah natna kan thlen a, a mawh chu kan phur dwn a ni. Hriselna Hna Ngai Pawimawh Rawh (1900) 6T 327 99. Mi tamtakin hriselna bute ngaihsak miah lova an enkawlna hi Pathian tn thilsual a ni. Hnathawhna hmunpui tak a\anga hriselna hna lak hran hi A duh dn a ni hauh lo. Chanchin \ha hnathawh dang ang bawkin hriselna siam\hat hna hi tunlai thudik puan tur chu a ni. Hna png eng paw hhi a dangte laka lakhran anih chuan a pumin a \ha famkim thei lo. Hriselna chanchin \ha hian sawipuitu \ha tak te a nei ngei mai a, mahsela an hnathawh hi heng mite avang hian a kal chak \ha thei lo a ni: Rawngbawltu (Pastors) tamtakte, Conference president te leh hmun pawimawh a awmte hian hriselna siam\hat thut hi an ngaihsak tawk lo. Taksa tn kut dinglam a pawimawh angin chanchin \ha thuchah nna an inlaichinna hi an hriatpui tawk lo a ni. Mi tamtakte leh pastor \henkhatte hian he department hi an ngaihsak vak lova, mahsela Lalpan hmuingilna tamtak pe in A ngaihsak zia chu a rawn tilang a ni. Hriselna hi dik taka kaihhruai anih chuan thuhril \anna bul a ni a, thinlung khawih tur thudik dangte sawi nana kawng buatsaihna a ni. Vantirhkoh pathumna thuchah chu anih dan tur anga tak alo dawn anih chuan hriselna siam\hat hna chu Conference intawhkhawmnaah te, kohhran hnathawhnaah te, chhungkuaah te, chawei dawhkanah te leh chhngkaw inrlbwlnaah te a hmun tur dik tak chu pk zel a lo ni ang. Chutichuan kut dinglam chuan a hna thawkin taksa chu a veng him tlat ang. Amaherawhchu vantirhkoh pathumna thuchah puandarhnaah chuan hriselna hna chuan a hmun dik tak a chan laiin hriselna thupuangtute chuan thuchah hmun chu an luahlan tur a ni reng reng lo. Mahni Inthunun Mamawhna (1905) T.R., pp. 113, 114 100. Kalsual \anna rah \halo ber pakhat chu mihringin mahni inthunun theihna a hloh tkna kha a ni. He thiltihtheihna a\ang chauh hian hmaswnna tak tak chu a neihtheih chauh a ni. Taksa hi nungchang siam puitlinna atna rilru leh thlarau insiam \hat theihna hmanraw awm chhun a ni. Heti anih avang hian thlarau te hmlma chuan taksa chakna tichhe tr leh tichak lo turin thlmna hrang hrang hmangin a bei \hin. Heta a hlawhtlin phawt hi chuan mihring hi sualah a inbarh lt tihna a ni. Kan taksa duhzwngte hi thuneihna sng zawk hnuaia a awm loh vk chuan chhiatna leh thihna thlentu ala ni ngei ang. Taksa hi thunun tlat tr a ni. Taksaa thuneitu sng zwk ten ro an rl tur a ni. Tum ruhna hi Pathian thununin a awm tur a ni a, tin, chu chuan tisa chknate a thunung leh chhwng tur a ni. Pathian khawngaihnaa tih thianghlim, chhia leh \ha hriatna chiang tak chuan kan nunnate hi an kaihruai tur a ni. Pathian thil beiseite hi kan chhia leh \ha hriatnaa lkluh tr a ni. A hmei a pate hian mahni in thunun tr a nih zia te, thianghlimna pawimawh ziate, ei leh in chkna dik lo leh thil chin \ha lo

26

27 tinrng lak ata fihlim a pawimawhzia te an hrechhuak ngei tur a ni. Tin, taksa leh rilru thiltihtheihna tinrengte hi Pathian pek vek a ni a, a rawngbwl nan hman atana \ha thei ang bera vawn him tr a ni tih an hre ngei tr a ni bawk. Rawngbwltute Leh Mipui Thawhhona (1867) IT 469, 470 101. Rawngbawlna hnaa thil pawimawh pakhat chu mipuite hnena hriselna siam \hatna th rinawm taka sawi zl hi a ni a, hei hi Vantirhkoh pathumna thuchah nna inzawm tlat a ni a, hna thuhmuna tel ve tlat reng a ni a, anmahni ngei pawhin an pawm ve tur a ni a, thutak ring inti zawng zawngte pawh pawm turin an nawr ve tur a ni. (1867) IT 486 102. Hriselna siam\hat hi Vantirhkoh pathumna thuchah znga tel ve a ni a, mihring taksa a bn leh kut ang maia in zawm ve tlat a ni tih hmuh tir ka ni. He hna ropui takah hian hmasawnna kan nei zel tur a ni tih ka hmu a ni. Rawngbwltute leh mipuite chu lungrual takin an thawk ho tur a ni. Vantirhkoh pathumna ring taka aunaah hian au turin Pathian mite chu an la inpeih lo a ni. An tna thawk turin Pathian chu beisei mai lovin an mahni ngeia thawh tur hna an nei a ni. He hna hi an thawh turin A hnuthchiah a ni. Mimal hna a ni a, midang tan thawhsak theih a ni lo. (1867) IT 559 103. Hriselna siam\hat hna hi thuchah pathumna nna inzawm tlat a ni a, mahse thuchaha chu a ni lo. Kan thuhriltute hian hriselna siam \hat thu hi an zirtr tur a ni a, mahse thuchah aiah an thupui berah an dah tr a ni lo. Thuchah in thil lo thleng tr a sawite atana inbuatsaihna znga tel ve a ni a, heng zngah hian a pawimawhin a langsar pawl ber a ni. |hahnemngai takin siam \hatna tinreng chu kan nei tur a ni a, mahsela miten min sawi chhiat theihna tra ngaihdan danglam nei leh mumal lo emaw thiltiha uarlutuk mi tia min sawitur chu kan pumpelh tur a ni. Letter 57, 1896 104. Hriselna siam\hat hna hi taksaa bn a tel tlat ang hian Vantirhkoh pathumna thuchah ah hian a tel nghet tlat a ni; mahsela bn-in taksa ai a awh thei lo ang bawkin thuchah ai chu hriselna siam \hat hna hian a awh thei lo. Kan hna pui ber tur chu Vantirhkoh pathumna thuchah te, Pathian thupk te, Isua hriattrnate puanchhuah hi a ni. Ring takin thuchah chu puan tur a ni a, khawvel pumpuia puan tur a ni bawk. Hrislna dnte hi he thuchah nn hian an in zawm tlat a, a in la hrang tr a ni lova, engti kawng mahin thuchah hmun chu a luah tur a ni lo. MS 23, 1901 105. Damdawiin te leh Chanchin \ha hi inkawp tlat tur an ni. LALPAN chanchin \ha hi kal zel tur a ni tih zirtrna a pe a; chanchin \ha chuan hriselna siam\hat chu kawng engkimah a thlwp a ni. Khawvel tih n hi kan hna a ni a, thil thleng mk te chu khawvel hian a hre lo hle mai, khawvel a lo thleng tura Pathianin a remtih hri kawng chu buatsaih mk a ni. Pathian tna Vengtu rinawmte chuan Vaulwkna chu an pe tur a ni. Vantirhkoh pathumna thuchah puanchhuahnaah hian hriselna siam\hat thu hi a langsr hle tr a ni. Hriselna siam \hat dn tlngpui chu pathian thuah hian hmuh theih a ni. Hriselna chanchin \ha hi thu rawngbawlna nn a inzawm nghet tlat mai a ni. Chanchin \ha puanchhuah na tura beihna ropui tak hnuhnungberah hian hriselna siam \hatna chuan hmun pawimawh tak chang sela tih hi LALP remruat dn a ni. Kan dactorte hi Pathian hnathawktute an ni tur a ni. An thiltihtheihnate tihthianghlim leh Krista khawngaihnaa tihdanglam mi an ni tur a ni. Khawvel hnena pk tr thutka leh an mihnehtheihna (influence) chu in zawm tlat tur a ni. Chanchin \ha rawngbawlna nna inzawm fel thlapin hriselna siam\hat hna chuan Pathian pka thiltihtheihna chu a rawn lan chhuah tir ang. Chanchin \ha rawngbawlna hnauaiah damdawi lama missionary te chuan siam\hatna ropui tak mai te chu an nei ang. Mahsela chanchin \ha a\anga damdawi lam hnathawk missionary te chu an intihhran chuan hna chuan a sawngnawi phah ang. Letter 146, 1909 106. Kan damdawi inte leh kan kohhrante chuan dinhmun sng zawk leh thianghlim zwk chu an thleng thei a ni. Hriselna siam\hat hna hi kan mite chuan an zirtr in an ti nghal zl tur a ni. Hriselna siam\hat hna tlngpui hi tithar leh turin LALPAN a ko a ni. Mite taksa leh thlarau tn thawk turin Seventh-day Adventist te hian thuchah kengtute angin hna bik thawh tr an nei a ni. Kristian A mite chu, Khawvel ntu in ni e, a ti . Vn a\anga lo thleng thutak te puang tra LALPA kohhrante kan ni. Thi thei mihringte hnena thuchah khn leh thianghlim ber pk chu kan khawvela Vantirhkoh pakhatna, pahnihna leh pathumna thuchah puanchuahna hi a ni. Hriselna siam\hat thu tlngpui ropui tak tak te zirtr na tur leh damlote enkawlna turin kan khawpui lianah te hian damdawiin te an awm tur a ni. Hna |anna Tra Hmanrua Damdawi Inte Nena A Inlaichnna A Png Khat, Thuchah Pumpui Ni Lovin

27

28 Letter 203, 1905 107. Hriselna siam\hat hnaa tih tr \ul chu khawtlai lova tih vat tur a ni tih zirtr ka ni. He hna hmang hian kawngpuite leh kawng pngahte mite chu kan tlawh chhuak tur a ni. [Tract] (1893) C.H 535 108. Thlarau damlote hnna thu kan sawi theih nn damdawi lam missionary te hna chu hna \anna tra hmanrua a ni tih hi LALP remruat dn a ni tih ka hmu thei a ni. Ngaihdn Lo Neihsa Tihbo Mi Hneh Theihna A Tipung (1890) C.T.B.H 121, 122 109. Hriselna siam\hat thu hi ngaihven nasa lehzual ila chuan mite thinlunga Vantirhkoh pathuman thuchah luhna daltu ngaihdn lo neihsa tamtak chu tihbo a ni thei ang. Miten he hriselna siam\hat thu hi a lo tuipui hle tawh chuan thutak dangte pawh an tuipui nan kawng buatsaihin a lo awm tawh \hin. Hriselna thuah hian kan lo thiam hle a ni tih an hmuh tawh chuan Bible thurinah te pawh kan thiam hle dawn a ni tih an lo ring nghl thei mai dwn a ni. He LALP hna png pakhat hian ngaihven a hlawh tur anga ngaihven a hlawh twk loh avang hian tamtak hlohin a awm \hin a. Pathian ngeiin A lo kal lehna tur amite tlintrtu atna a lo buatsaih, hriselna siam\hat hna hi kohhran chuan lo tuipui hle sela chuan tun ai hian mite an hnehtheihna chu a nasa zawk daih ang maw le. Pathianin A mite hnenah A sawi tawh a, A thu chu an hriat a an zawm nghl hi A ruat dn chu a ni. Hriselna siam\hat thu hi Vantirhkoh pathumna thuchah chu a ni lova, mahsela an in zawm tlat si a ni. Thuchah Puangtu chuan hriselna thu hi a zirtr bawk tur a ni. He thu hi kan hrethiam tur a ni a, chutichuan kan chunga thil lo thleng mai tur atn chuan kan lo inpeihsa ang a, tin, he thu hian hmun pawimawh tak a chang tur a ni bawk. Setana chuan a \huihruaite nn he siam\hatna hna hi dl tumin an bei reng a, thinlung taka he hnaa telte hi tihbuai leh phurrit tak neihtur tumin an theih ang ang tih an tum a ni. He thilah hian tumah beidawn tur a ni lova, an hnathawh chu an tawp mai tur a ni hek lo. Isaia, zawlnei chuan Krista nungchang pakhat heti hian a sawi, Leiah hian rorelna a nghah thlengin A hlawhchham lovang a, a beidawng bawk hek lovang, tiin. Chuvangin amah zuittute chuan tlinloh thu emaw beidawn thu emaw sawi suh se; mihring chuan chatuan nunna nei a, a boral loh nana man A pk kha hre reng zwk rawh s.e (1909) 9T 112, 113 110. Hriselna siam\hat hna hi kan khawvela tawrhna a lo tlm theih nn leh A kohhran tihthianghlim nan LALPAN hmanruaa a hman chu a ni. Taksa leh thlarau lam hriselna siam\hat nna thawktu Hotupa chu lungrualpuiii, Pathian \anpuina kut anga an thawh theih nan mipuite chu zirtr rawh u. He hna hian Van chhinchhiahna (signature) chu a pu a, thutak hlutak dangte tn kawng a hawng dwn a ni. He hna thiam taka chelhtu te tn chuan thawhna hmun a awm reng a ni.

CHAW DIK CHU CHAW DIK CHU


(1905) T.R., p. 283 111. Chaw \ha ber hre turin mihring tna Pathianin ei tra A lo ruat hmasak ber chanchin kan zir tur a ni. Mihring siamtu leh a mamawh hre vektu chuan Adama tan chaw A ruat sak a, Ngaiteh u, lei chung zawng zawnga thlai chi nei awm tinrng leh thing tinrng, thing chi nei rah awmnate chu ka pe a che u, in chaw tur a ni ang. Eden a chhuahsana ei hmuh nana sual nchhe hnuaia lei a leh khn, mihring chuan Leia thlai ei phalna a lo nei ta a ni. Fangnei chi (buh) te, theirahte, thei pilsak te, leh thlaite hi min Siamtu`n kan ei atna a thlan a ni. Hng chawte hi an awmphung pangngai ang thei ber leh a mwl thei ang bera buatsaih an nih chuan chaw hrisl leh taksa chwm na \ha berte an ni. Chakna te, tuarchhelna te, leh rilru chakna te min pe thei a, chng chu min ti phrhluai thei chaw dang buatsaih vl hrepten min pe ve thei lo. (1864) Sp. Gifts IV, 120 112. Pathianin kan nu leh pa hmasaberte hnenah chaw mitinte eitur a lo ruat chu a pe a ni. Thilsiam te nunna lk hi A ruahman dn nena inkalh tlat a ni. Edenah chuan thihna awm lo tr a ni. Huana thingrahte chu mihring mamawh chaw chu a ni. Kr Tra Kohna (Written 1890) E. from U.T. 5, 6 113. LALPAN A mite chu theite, thlai te leh chinei (buh) te eia nung leh turin a duh a ni. Kan nu leh pa hmasaberte tn khn, a nihna ang anga ei trin Pathianin thei a buatsaihsak a ni. (1902) 7T 125, 126 |HEN IA TRA MIHRINGTE CHAW Siamtuin A Thlan

BUNG4

28

29 114. Pathianin A mite tn A thawhsak reng a. Sum hnr tel lova awmtr a duh lo. Mihring hnena a tira chaw a pk ang kha ei turin a hruai kir leh duh a. An chaw tur chu Amahin a buatsaih thil a\ang chauhin an siam tur a ni. Hng chaw atna hman tlangpui thilte chu theite, fangnei (buh, dal etc.) chi te, theipilsak chi rng rng (badam, mm) te, thil zung leh bulbl nei chite pawh hman a ni bawk ang. Letter 3, 1884 115. Pathianin A mite chu a tira a lo duan tawh lamah chuan hruai leh a tum a ni tih hi vawi tamtak hmuhtir in ka awm a ni, chu chu ran thi saa in chwm loh tur a ni. Mipuite hnna kawng \ha zawk zirtr turin min duh a ni. Sa hi hnwl a nih a, chu lama kan tui tih zawng kan zawn lohva, theite leh fangnei chi duhna kan inzirtr chuan Pathianin a tira a lo duan lwk ang chu a lo ni thuai mai ang. A mite chuan sa hi an hmang lovang. |HEN IICHAW MAWL TAK CHU (1869) 2 T 352 116. Ei tr chu a mawl thei ang ber chi anih hun tur a awm ngai anih chuan tn hi a ni e. (1880) 4T 515, 516 117. Pathianin mite chu nungchang \ha leh chak tak nei turin A duh a ni. Hun rawngbawltu mai te chu nakina lawmman ropui tak dawngtu te an ni lovang. A hna thawk tr chuan rangtaka hriatthiamna nei leh fmkhur taka mi ngaihdn dap lwr thei mi hi A duh a ni. Ei lamah an insm tur a ni a, an chaw ei dawhknah chaw man tam leh nawmsak bawln alam chi an awm tur a ni lova; an thlak chu an hmanrim hle a, taksa sawizawina an tlkchham bawk chuan, chaw \ha pawh nisela tlmte chauh an ei tr a ni. Daniela rilru fimzia leh a thiltuma a ruhziate, hriatna a neih \hatzia te kha \awng\aina nun a neih vng leh chaw mawl tak a ei vng an ni deuh ber a ni. (1885) 5T 311 118. Ka \hian duh tak te u, natna te hi do lovin in chwm lian a, a thiltihtheihnaah in intulut zawk \hin. Damdawite hi hmang lovin, hriselna dnte hi fmkhur takin zawm mai teh u. In nunna hi in ngai pawimawh anih chuan chaw mawl tak, a mawl thei ang bera buatsaih chu ei ula taksa sawizawina tam zawk nei rawh u. Chhngkaw member tin hian hriselna siam\hatna hi an mamawhin an hlawkpui a ni. Mahsela damdawi hman reng mai hi bansan hmiah tur a ni; natna a tihdam a hnkin taksa pum a tichak lova, natna a kai awlsam tir zwk a ni. (1868) 2T 45, 46 119. In nunah hriselna siam\hat hi in kengkawh tur a ni; mahni inphatin, Pathian ropuina turin in eiin in in tur a ni. Thlarau do \hin tisa chkna chu bnsan rawh u. Thil engkimah insmna in mamawh a ni. Hetah hian kraws chu inhawisan a ni. Hriselna \ha ber mai chu i neih theih nn chaw mawl tak ei reng chu i hna a ni. I kalkawnga vnin ng a pk phal che ang zela i nun phawt chuan natna tamtak lak a\angin i chhungkua chu humhim an ni ang. I kawng zawh ang zelin a rah chu i seng dwn. Hetiang kawng i zawh chhunzawm zel chuan Pathian chu in chhungkuaah a lo kal lovang a, a bik takin mal a sawm lovang che u, tin, tawrhna lak a\angin hun him tur che u in thilmak a ti lovang. Chawmawl tak, mawsawl te, sa te, mawm lam chi reng rengte tel lova chaw i ei chuan i tn malsawmna a ni ang a, i nupui pawh tawrhna te, lungngaihna te leh hrehawmna tamtakte lak a\angin humhimin a awm ang.
NUN MAWL TAKA NUNTRTUTE

Hmuh Thiam Thuaina Tura |anpuina

Tawrhna Tamtak Pumpelhin

Pathian hnena rawngbawlna \ha famkim nei tur in A thil ngiat hriatchianna fel tak i nei tur a ni. Chawmawl ber, a mawl thei ang bera buatsaih chu i hman \hin phawt chuan i thluak thazm \ha tak ma ichu tihchak loh a ni lovang a, a ti zeng loin, a tinghawng bawk hek lovang, a thil thianghlim thliar thei loin a siam bawk hek lovang che; tlanna hlutzia te, krista silfaina thisente chu engmah hlutna nei lovah a ngaihtr hek lovang che. Intlansiak hote chu an zain an tln a, nimahsela pakhat chauhin lawmman a hmu \hin tih in hre lo vem ni? In hmuh theih nn chutiang takin tln rawh u. Intlansiaknaahte chuan a bei \lh \lh apiang chu engkimah an insm \hin a ni. Anni zawngin lallukhum chhe thei hmu trin an bei a; keini erwh chuan lallukhum chhe theilo hmu trin. Chutichuan tiam chin lam panin ka tln nghat nghat a ni, boruak mai hnek lovin mahni ka in hnek zwk \hin a, chuvang chuan ka taksa ka tichhel a, ka thuhnuaiah ka dah tawh a ni, chutilochuan midangte hnna ka tlngaupui hnu pawhin engemaw tiin keimah ngei hi paih thlkin ka awm dah a nge. Miten an thiltuma lawmmanah lallukhum chhethei emaw pangpar emaw aia sng lo an neih, engkima insum an tum chuan lallukhum chhe thei lo leh ropuina chuaithei lote, Jehova Lal\huthleng a awm chhnga nunna te, leh Chatuan hausakna te, chawimawina chhe theilo leh ropuina ral thei lote zawng intite hian mahni inphat a, kawng engkima insumna nasa zawk daih chu kan nei tur a ni a sn.

29

30 Kristian intlansiakna a tlnte hmaa thlmna awmte hian mahni inphat a, an ransa rilru chu thununa, an taksa an thuhnuaia an dah theih nen engkimah insumna chu neiin, an ei leh inah te, chkna \ha lote pawh chu an thunun dawn lom ni< Chkna avanga khawvela chhiatna lo awm chu pumpelhin Pathian nungchang \awmpuitute an lo ni thei ang. (1905) T.R., pp. 285, 286 120. Ei tui \hang, taksa tna chak leh mi chawktho thei ei \hinte chuan, an tui tihna a ngawng zo tawh a, vawi lehkhat maiah chaw narn leh mwl an ei hleithei \hin lo. An tui tihna pangngaia awm leh tur chuan hun engemawti chhng a duh a ni, tin an pumpui khawlo tawh pawh ngaiawh \ha leh turin, hun rei deuh hlek a mamawh bawk \hin. Nimahsela chaw hrisel an ei fan fan zel chuan , hun engemaw hnuah tui tihna an nei leh mai ang. Chaw hrisel tak lo tui rk zia chu an hmuchhuak ang a, thildang tui tak, mahsela hrisel lm lo te aiin chutiang ei chu a lo hlimawm zwk daih tih an hre mai ang. Pumpui hrisl \ha tak, natna nei lo leh hman rim lutuk loh chuan a hna chu \ha takin a thawk thuai thei ang. Hm I Swn Zl Ang U (1864) Sp. Gifts IV, 132 121. Ei lama siam\hatna chuan hna leh senso a titlem. Chaw hrisel leh mwla lungawina chuan chhungkaw mamawh chu awlsam takin a neih tir thei a ni. Chaw man tam chuan taksa leh rilru hriselna chu a tichhe thei \hin. Letter 309, 1905 122. Eng kawngah pawh ren hlek lova khawsakna chu a awm tur ani lo tih hi kan ngaihtuah tur a ni. Chaw thianghlim leh mawl, a mawl thei ang a buatsaihna chuan kan lungawi tur a ni. Hei hi mi lian leh tte chaw tur chu a ni. Thildang \ha lo nna chawhpawlh chu pumpelh hmiah mai tr. Vanrama thihtheihlohna nun kan neih theih nan kan inbuatsaih a ni. Tidamtu ropui leh chaka thiltihtheihna leh ngah chuan kan hna chu thawh kan beisei a ni. Mitinin mahni inhlanna hna chu kan thawk tr a ni. Halth Reformer, August 1866 123. Ka hriselna vawn \hat reng nan engkawng \ha ber nge ka zawh ang< tiin mi tamtakin min zwt \hin. Ka chhnna chu hei hi a ni e, i nihna dnte chu bawhchhe suh la, eitur \ha lo in inti tlai suh; chaw mawl tak ei la, mawl \ha tak leh hrisel takin inchei rawh; hrisel takin thawk la tichuan i damlo ngai lovang. Inkhawmpuinaa Chaw (1870) 2T 602, 603 124. Inkhawmpuina (Camp meeting) ah chuan thil hrisel ber te, a mawl thei ang bera chhumte thilthak chi leh mawm chi n ilo te tih loh chu thil dang engmah ken loh tur a ni. An thil chhumah te hriselna dn an zawm phawt chuan, inkhawmpuina atna an inbuatsaih naah tumah an damloh a \ul lovang tih chiang takin ka hria. Chhang thlum lam chi (cake or pies) an siam lohva, chhang mawl tak leh thei phoro emaw, a \ina siam emaw te an neih chuan inkhawmna tur atn an inbuatsaihnaah leh inkhawmnaah pawh an damloh a \ul hauh lovang, inkhawmpui chhng zawngin chaw lum lova an ei a \ul lo, leiah chaw tihlumna tur thuk a awm fo \hin a ni. Unau mipe leh hmeichhia te chu inkhawmpui naah an damlo tur a ni lo. Zngah leh znah lum takin an in chei a, boruak awmdn ang zela an inchei a, a hun taka an mut a, chaw mawl tak an ei a, chaw ei kar lakah engmah an ei lohva, an thisen kal dn a dik phawt chuan an damloh a \ul hauh lovang le. Inkhwm chhngin an dam viah mai ang a, an rilru chu a lo fiah kk mai ang ,a thutak chu an lwm ang a, taksa leh thlarau thar \ha takin in lamah an haw leh thei ang. Nitina hna nasatak thawk \hinte chuan insawizawina an titawp a, chuvangin an chaw ei tam pangngai chu an ei tur a ni lo. Chutianga inkhawmpui chhnga hna thawk mang lo leh insawizawi awm mang silova an chaw ei pangngai \hin an ei chuan an pumin a tuar ngei ang. Hng inkhwmnaahte hian a bk takin thluak thiltihtheihna chu chakin hrisel sela kan duh a ni, chutia hrisel thei ang bera a lo awm chuan thutak chu a lo hriain a lo lwmpui ang a, a vawng reng thei bawk ang; inkhawmpui zawhah pawh mitinin an chingzui zel thei ang. Chaw mawl tak pawh nisela eipuar lutuk chuan pai\awih trin thluak chakna a mamawh leh zel dwn a ni. Thluak pawh kha a lo chau ang a, an meng hleithei dawn lo ani. Thutak an hriat ngei tur leh an hriatthiama an hman mai tur pawh kha, an chaw ei puar lutuk avanga an thluak pawhin a lo zen deuh thaw phah avang khan an lo bo zo vek \hin a ni. A lo berah pawh zng tinin thil lum ei turin mitinte hi ka rwn a ni. Hei hi awlsam te in a tih theih a ni. Thil tuiril lam (be, buh dailuah) in siamthei a ni. |hp fai ngai a nih chuan \hap fai ula, thil tuiril chu bawnhnute nn chawhpawlh in ei rawh u. Hei hi inkhawmpuina hmunah chuan a tuiin a hrisel m m a ni. In chhang chu a ro anih chuan thiltui ril lumah chuan chiah nawi ula, tui in ti ngawt ang. Chaw vwt ei hi ka pawmpui lo a ni, a chhan chu a chakna kha, pumpuiin pai\awihna a lo thawh hma khan, a lum twk a khawchhngin alo siam hmasak a ngaih tlat \hin vng a ni. Chaw mawl leh hrisel bawk si dang pakhat chu be (beans) lam ch Beihhrmna Lawmman Chu

30

31 chhum emaw hem hmin/ur emaw hi a ni. A \hente kha tui nn chawhpawlh ula, bawnghnute emaw a dak emaw telhin, tui hng siam rawh u; chhang pawh thil tuirlah chiahin a hman theih bawk. Picnic Chhnchaw Chu (1867) IT 514 125. Khawpui emaw thingtlang emawa chng chhngkaw tamtakte chu inthurualin, an nitin hnathawh hahthlak takte chu chawlhsanin Pathian thilsiam mawi tak hmuh theihna hmun nuam dl sirah emaw thingbuk hlim nuam tak awmna emawah kalchhuakin hun va hmang rawh se. Chaw mwl leh hrisel, theite leh fang nei chi \haber ber te keng sela, thinghlim hnuaiah emaw vandumpwl ruih hnuaiah emaw hlim takin chhn chaw chu ei rawh se. An kal velna, insawizawi leh hmun mawi takte chuan an ril a ti \amin, lalte pawhin an awh m m mai tur chaw chu an ei thei dawn a ni. Letter 135, 1902 126. Hriselna siam\hatna thawktute chuan an beisei ang ngeia thil a awm theih nan \ha hnemngai takin thawk rawh se. Hriselna tichhe chi reng reng chu malmk rawh se. Chaw mawl leh hrisel chauh ei rawh se. Thei hi a \haber mai a, siam a awlsam si. Chhang thlum te, cake te, hmawmsawm thlum chi te chu hnwl ni rawh se, chutilo chuan insm a harsa \hin a ni. Chaw vawi khat eiah hian chi hrang tlem zawk siam nisela, lawmthu sawi chunga ei ni ngei rawh se. (1900) 6T 345 127. Krista chuan Ama nun ngeiah mikhual chunga \hatna zirlai hi a pe a ni. Tuipui kama mipui ril\min an hual vl lai khn ei tr pe lovin A hawntr mai lo. A zirtrte hnenah, Nangmahnin eitr pe rawh u, (Matt. 14:16) a ti a ni. Thilsiam theihna thiltihtheihnain an mamawh twk chaw ei tr a pe a ni. A chaw pk pawh kha mwl \ha tak a va han ni m! A hautak lo teh a nia. A thu thua Van hausakna zawng zawng neitu chuan mipuite tn khan chaw hautak deuh mai pawh a hlui \euh thei. Mahsela tuipui vla chng sangha mantu-te nitin chaw, an mamawh tawk chu A pe mai a ni. Tunlai mite pawh hian leilung dnte nna inrema awmin, khawsak mawl takin awm sela chuan mihring chhngkaw mamawh zawng zawng eitur tamtak chu a awm ang. Duhthusam tlm zawk alo awm ang a, Pathian kawng hnathawhna hun remchang tam zawk a lo awm bawk ang. Hautak deuha khawsakna lama mipui Amalama hip tum hi Krist duh zawng a ni lo. Khawsak dn tur A pk chu mawl te mai a ni a, an nitin nuna an mamawh \heuh A thiltihtheihna leh A hmangaihna te, ngilnei taka A enkawlnate chu an ni. (1865) H. to L., Ch. 1, 54, 55 128. Krista zuitua inchhl a hmei a pate hi thil chn thar leh ei puar lutuk bawihah hian an awm fo mai. Kan hun hl leh thahrui, ruahmanna thil duan lwk ropui leh \ha tak tak tihpuitlinna atna hman trte hi, hlimhlawp thil changkng tak tak anga kan ngaihte nei tra inbuatsaih a, eitr hrisl lo siam nn hman an ni zwk s \hn. Thil chin thar anih avangin mi rethei tak tak te leh an nitin hnathawh a in chwm hote pawh hian an mahni rawn kan/tlawhtute tn cake manto tak te, thei chhum hnn te, thlai cake te, chaw chin thar hrang hrang te buatsaih nan hun an hmang \hin a, hng chaw eitute lah hian an lo nat phah bawk si. Chutihlaiin an fate leh anmahni tn silhfen lei nan heng thilsiam nna an hmanral te hi an mamawh tlat bawk si a ni. Hng pum in a nat phah chaw chhum nna an hun sn ralte hi an fate sakhaw lam leh rilru chhungril lam \hat na tura zirtr nn an hmang zwk tur a ni. Hetiang thilthar chinna atana an in tlawh pawhna ah hian in eipuar lutukna a awm fo \hin. Min tina thei ei leh inte buatsaih anih \hin avngin an chaw pai\awihna khwl chuan a lo la hrep \hin a ni. Heng paih chhuah lehna tur hian a \ul lovah chakna pawimawh takte chu hman alo ngai a, chu chuan chauhna a rawnawm tir a, thisen kal vl chu a tibuai bawk a ni; chuvangin taksa in relbawl dan tinrng chuan chakna mamawh tak maite chu an lo tlachham ta a ni. In tlawhpawh tawnna a malsawmna dawn tur chu hlohin a awm fo \hin, a chhan chu nangmahni lo tlengtu chuan in ei leh bar leh in tur buatsaihin, inkawmna pawh neihman lovin hna thawkin a buai reng vang a ni. Kristian a hmei a pate hian chutianga ei tur tuihnai buatsaih vak mai chu an rem tihpui ngai tur a ni lo. In va tlawhna chhan chu ei lehin lam a nuam tawl lam ni lovin, in kawm hova, ngaihdnte inhrilhtam a, malsawmna a lo nih theihna tur a ni tih hrethiam rawh se. In in biakna chu nungchang ropui leh sng tak lam ni sela, nawmna sng ber chu in chang a ni tih inhriatna chu nakin hnuah pawh in hre reng thei dawn a ni. (1865) H to L, Ch. 1, 55, 56 129. Mikhual thlengtute chuan chaw hrisel leh \ha theite fang nei chi te leh thlaite a\anga siam, a mawl thei ang leh a tui thei ang bera siam ni rawh se. Chutiang chuan hun leh senso a titlm a, a twk chauha ei chuan tumah a hliam lovang, khawvel thil lama inpete chuan ei leh in lama nuam an chen theih nan an hun te, an sumte, an hriselna te an pek phal phawt chuan, pe mai rawh se, hriselna dnte an bawh chhiatna rah chu an seng mai ang. Mahsela Kristiante chuan heng thilah hian an dinhmun chu an hre chiang tr a ni a, kawng dik lam hawi zawngin mi an Intihhlimna Mawl |ha

31

32 hnehtheihna (Influence) chu an hmang tur a ni. Heng thilchin tharte, hriselna leh thlarau tichhethei pipu dnte chu siam \ha turin thil tamtak an ti thei a ni. (1905) T.R., p. 310 130. Chhngkaw hotu \henkhatte chuan inlngte lo lawmnn an in sng \euh \hin a, an chhungkhaw ei tur a tlkhniam phah \hin. Hei hi thil tthlak tak a ni. Mikhualte lawmnn chuan mwl tak zwk ni sela; chhngkaw pawimawh chu ngaihsak ni phawt rawh se. Renchem dn thiamloha leh thil chin phuahchawp te hian a \ul hun lai tak leh malsawmna anih theih hun lai takin hawihhwmna a chhuahtir thei \hin lo. Kan chaw ei dawnkna kan chaw buatsaih \hinte hi beisei phkloh mikhual lo awm thut pawh nise ei siamtu buatsaih buai leh ngai lo tur a ni \hin bawk rawh se. Tisa Lam Chaw Chu Ngaihtuah Tlm Rawh Letter 73, 1896 131. Thu chu kan ngaihtuah reng tr a ni a, kan ei ang a, kan \hialsawm (ngun taka ngaihtuah) ang a, kan hmang nghal ang a, kan chhawr nghal bawk ang, chutichuan kan nun pui zel nghal dawn a ni. N tina Kristaa inchwmte chuan midangte pawh an thil ei tur lam ngaihtuah tlm turin a nundan chuan a zirtr ang a, thlarau tna chaw an pk tur lam chu an ngaihtuah nasa zawk bawk ang. Mi tin tna chaw ngheina dik tak tur chu hei hi a ni. Mi chawk tho hluai thei chaw rng rng chu bnsan a, Pathian min pek tamtak, chaw hrisel leh mawl, dik taka hman thiam hi a ni. Mite chuan tisa lam thil chaw ei leh in tur chu an lungkham tlm tur a ni a, Vanlam chaw, nunna leh rimawi an sakhaw nuna petu tur chu an lungkham tam zwk tr a ni. (1882) 5T 206 132. Tunlai inchei dan thar tel lova mawl tak leh mawi tawk tak si a kan inchei chuan; kan chaw ei dawhkana chaw senso tam leh hautak chi tel lova, chaw hrisel leh mawl tak chi chauh kan chhawp a; kan inte pawh mawl tak leh \ha tak sia kan sak a, in chhng pawh chutiang bawka kan chei chuan, tithianghlimtu thiltihtheihna thutak chu tih lanin a lo awm ang a, finglo mite hnenah huhng, thiltihtheihna chu a rawn thlen dawn a ni. Amaherawhchu hng thil ah te hian khawvel tih dn ang zui a, a \henah phei chuan nasa zawk maha thil kan tih chuan thutak kan puanna chuan kawngro a su lo hle ang. Thutak ring inti si, an thiltiha an rinna kalh zawnga khawsa mi an awm chhng chuan tna hun atana thutak khn tak chu tunge ring ang le? Kan tana Van tukverh khartu chu Pathian a ni lova, khawvel awmdan leh tihdn kan zuina hi a ni zawk a sin. (1905) T.R., p. 36 133. Pathian thiltihtheihna mak tak hmangin Krista chuan mipuite chu A hraipuar ta anih chu, nimahsela A hmanrua chu ava np em! Galili dila sangha mantu vawikhat ei chhang per panga leh sangha pahnih chauh a nih chu. Krista chuan mihring tn ei tr tuihnai tak leh hautak deuh pawh A pe thei a, nimahsela an tisa chkna tihtlaina mai tur chaw chuan an \hatna a thlen dawn lo. He thilmak a\ang hian Krista chuan zirlai mwl tak kawhhmuh A duh a ni. A tirtea Adama leh Evi te ang khan miin thilsiam nna inrema thil chin mawl tak neia a khawsak phawt chuan, chhngkaw tan tlkchham engmah a nei lovang. Nimahsela mahni hmasialna leh ei leh in uar lutukna hian tlkchhamna te, sualna leh tuarnate a thlen \hin. (1875) 3 T 401 134. Kristiana inchhlte hian an sum leh pate hi taksa cheimawi nn leh an chnna in tihmawi nn te leh ei leh in atana hriselna tihche theithilahte hian ren chem deuhin hmang sela chuan Pathian robawmah sum tam zawk a dah thei ngei ang. Chutiang chuan an Tlantu, van kalsan a, A hausaknate A ropuina te hlipa, chatuan hausakna kan neih theihna tura kan aia lo rethei ta a kha an entawn ang. |HEN III CHAW |HA TWK Ngaihthahna Lam Thil A Ni Lo [C.T.B.H. 49, 50] (1890) C.H 118 135. Kan chkna \ha lo titlai tur ringawta ei hi thil dik lo anih avang ringawtin kan chaw chungchang hi kan ngaihthah mai tr tihna a ni lo. Thil pawimawh ber a ni si a. Chaw chhia leh kan thlang tur a ni lo. Mi tamtak chu natna in a tichak lova, mi tichak thei chaw chhum \ha tak an mamawh a ni. Midang zawng zawng aiin hriselna siam\hatute hi tihluat tukna lakah an fmkhur tur a ni. Taksa hian chwmtu \ha tawk a nei tr a ni. Pathian, A hmangaihte muttuina petu chuan an taksa hrisel taka a awm theih nn chaw \ha a pe nghal bawk a ni. (1905) T.R., p. 257 Nundn Mawl Thiltihtheihna Siam\hain Hriatlwkloh Mikhual Tna Inpeihsain

32

33 136. Hrislna \ha tak kan neihtheihna tur chuan thisen \ha tak an nei ngei tr a ni; thisen hi nunna tui luang a ni si a. Hmanral tawhte a siam \ha leh a, taksa chu a chwm \ha leh zl a ni. Chaw\ha tak tak pk anih a, boruak thianghlim hmanga tih thianghlim leh tihchak anih bawk chuan taksa png tin rngah nunna leh chakna a sem darh \hin a ni. A kalkual \hat poh leh hetiang hna hi a kal \ha mai a ni. Phal Taka Pathian Ruahmanna [C.T.B.H 47] (1890) C.H.114, 115 137. Kan ril\mna titlai turin Pathianin ei tr tam tawk min pe a ni. Mihring hmaah chuan leilung thilsiam te A pharh duai mai a, chaw chitin reng tui tak tak te, taksa tana chakna tur hlir maite chu a p a ni. Hng zawng zawngte hi kan Pa thilphal Vana mi chuan in duh duhin in ei thei ang a ti a ni. Thei te, fang nei chi te, leh thlai te, mawltea buatsaih, thak leh mawm lam chi tel lo, chaw hrisel ber bawnghnute nena pawlh te chu An ei thei a ni. Taksa chakna an pe a, an tuarchhel phah bawk, rilru chakna an nei nghal bawk a ni. Hengte hi taksa titho hluai thei chaw te chuan an pe ve thei lo. MS 27, 1906 138. Fang nei chite, thei te, thlaite leh thei pilsak te hian kan mamawh chaw zawng zawngte chumin pe thei a ni. Rilru mawl leh thianghlim taka LALP hnena kan lo kal chuan sa tel lova chaw hrisel tak buatsaih dan min lo zirtr ang. Letter 135, 1902 139. Kan mi \henkhatte chuan hre reng chungin chaw \halo chu an ei duh lo, chutih laiin taksa inekawlna \ha atana thil \ul leh pawimawh petu chawte chu an thlahthlam leh si a ni. Kan thlahthlam tawh chaw hlauhawm aiah chaw hrisel leh tui bawk si ei loh hi hriselna siam\hat dodalna a ni tih i hre reng ang u. Chhngkaw tamtak ei ber \hin aia \ha chakna petu chaw kan bautsaihnaah hian remhriatna leh fmkhurna a ngai m m a ni. Hemi titur hian Pathiana rinna neih te, tum nghehna neihte, in \anpui tanna neih te an mamawh a ni. Chakna petu chaw \hate hi tlkchham an lo ni chuan hriselna siam\hat hna tn hian demna a rawn thlen dawn a ni. Thi thei kan ni a, taksa vawng\ha rengtu chaw chu kan ei ngei tur a ni. [C.T.B.H 58] (1890) C.H 155, 156 140. In chaw ei dn hi in enfiah rawh u. A chhan leh a rah chhuah chu zir ula, mahsela hriselna siam\hat dodal zawngin, hriatlohna avangin in lo kal mai thei a, chuvangin hretu der angin awm miah suh ang che u. Taksa hi thlahthlamin hmang sual suh u, chutilochuan A phu ngei rawngbawlna chu Pathian hnena hlan thlk lohin a lo awm mai ang. Ka hriat chian ngeiah pawh kan hnaa thawktu \anglai ber berte pawh hetiang ngaihthah avang hian an lo thi tawh a ni. Taksa enkawlna tura chaw tui leh chakna petu buatsaih hi inchhng enkawltu hna hmasa berte an ni. Chaw atana thil \ulte lei theih loh ai chuan silhfen leh in chhung bungruate chu nei tlm zawk mai rawh u. Mimal Mamawh Ang Zela Chaw Siam Rem (1902)7T 133, 134 141. Kan chaw hmanah hian remhriatna \ha tak kan hmang tur a ni. Chaw \henkhat kan ngeih loh zwng te an lo awm a, a chhan hre tura lehkhate kan in thawn ruai a ngai lo. Chaw chu tidanglam mai rawh; chaw \henkhat chu titlm la, siam dnte pawh tidang lam mai rawh. Chutianga i pawlh danglam chuan engtinnge min khawih dn chu kan hre mai ang. Hriatthiamna nei mihring kan ni a, mimal tin hian a dn tlangpui chu zir ila, kan tna chaw \ha ber tur chu kan thiltawh ah leh hriatah kan titlu thei mai ang. (1905) T.R., p. 284 142. Pathianin chaw hrisl chi hrang hrang min pe a; mitinin mahni mamawh atna \ha ber tr mahni \heuh inchhinna a\ang leh ngaihtuahna fm tak a\angin kan thlang tr a ni. Lei hian thei rah te, theipilsak te leh buh te hi min pe hnem hle a, tin, thil phurh sawn velnaten hma a swn mk zl bawk avangin ram hrang hrang deuh chhuah te hi a kum tlin mitin tn hmuh a awl tial tial a. Chutichuan kum reilote liam taa nawmsip bwlna ang maia ngaih\hin chaw tamtakte chu tnah chuan mitin mai hmuh phk leh nitin mamawh a lo ni ta. Thei rah rote leh \ina (bra) thun te hi a ni bik zual. |HEN IVRAM HRANG HRANGTE CHAW Sik Leh Sa Leh Boruak Awmdn Nna Inmilin Chaw Chhiain Hriselna Siam\hatna A Tihmingchhia

(Letter 14, 1901) 143. Sik leh sa emaw khaw awmdn a zir zelin chawte chu siam nisela. Ram pakhat tna chaw remchngte chu hmundangah chuan a rem ve kher lo ang. (1905) T.R ., p. 284 144. Amaherawhchu chaw hrisel tinrngte hi englai hun pawh akan tna \hatna in ang vek an ni rng rng lo. Chaw ei tur thlan thuah hian fmkhur hle a ngai. Kan ei trte hi kumkhat chhnga sik leh sa awmdnte, kan chnna lum leh vawh dnte leh, kan hnathawhte nna inmil zla an ni

33

34 tur a ni. Chaw \henkhat, hunkhat emaw boruak engnge maw hunlaia \ha tak si, hundang atna \ha lm kher lo a awm. Chutiang bawk chuan mi hring hrang tn leh hna hrang hrang thawk tn chaw \haber a in anglo \hin. Chutichuan taksa hnahah taka thawk \hinte tna chaw \ha tak chu hahdam taka thawk \hinte emaw, rilru lama rim taka thawk te tn a \ha duh lo khawp mai. Pathianin chaw hrisel chi hrang hrang min pe a, mitinin mahni mamawh atna \ha ber tur mahni \heuh inchhinna a\ang leh ngaihtuahna fim tak a\angin kan thlang tur a ni. Chakna Chawte Ramtinah Hmuh A Ni Letter 135, 1902 145. Kan chaw tihmawlnaah hian hmasawnna fel tak i nei ang u. Pathian zrah, ram tinin taksa siamna atna mamawh chakna phai chau an siam chhuak a ni. Hngte hi chaw chkawm tak leh hrisel tak atn siam tur an ni e. (1905) T.R., pp. 286, 287 146. Remhre taka thil kan ruahman phawt chuan hriselna atana \ha ber chi ramtin deuh thawah hmuh theih a ni. Buhte, chhangphut te, vaimin te leh chhangphut buhchikhat (oats) chi hrang hranga buatsaihte hi hmuntinah a awm tawh a, hng be lamchi rng rng te, bepuite leh dailuahte ang pawh hi a tam ta. Hngte hi mahni rama theirah emaw ram dang a\anga lkluh emaw nn, mahni hmuna thlai chi hrang hrang a\angte hian sa ei ngai lo ei tur famkim twk hmuh theih te an ni. Thei tihro hng rp ro te, thei te (prunes or plum), apple te, pr thei te, theit (peach), theit chikhat (apricot) te hi man to teh chiam lova a leitheih chuan, eng hna thawk tn pawh chakna leh hrislna pe theitu atna eitur rinpui berah hman theih a ni tih hriat chhuah a ni. Letter 91, 1898 147. Ram lumah chuan eng hna pawh nisela hnathawktu chu ram vawt nuam lama thawktu ai chuan hna tlm zawk deuh pk tr a ni. Lalpa chuan vaivut mai kan ni tih A hrereng. Ram lumah chuan chaw ah chini (sugar) telh tlm tur a ni, tichuan harsatna pawh tawh tlm a ni ang. Hriselna Siam\hat Zirtrnaah Remhriat A Ngai Letter 37, 1901 148. Kan hna hi fel leh mwl \ha taka thawh kan duh chuan mihring chungkaw nunzia kan hre phawt tur a ni. Khawvel ram hrang hranga chngte tan Pathian chuan ei leh bar tur a chhk khawl a ni. Pathian thawhpui duhtute chuan Pathian grp huan ropui takah chuan hrislna siam \hat thu hi engtinnge an zirtr dawn tih fmkhur takin an ngaihtuah tr a ni. Eng ang chaw nge eitur ni a, ei loh turte fmkhur tkain an sawi chiang tur a ni. Pathian chhandam tr mipuite hnena zahngaihna thuchah sawi turin mihring thuchah kengtu leh \anpuitu Pathian chu an \angrual tur a ni. (1909) 9T 159 149. Ei leh in turah hian tuman chiang takin kan in sawi sak lm lo; amaherawhchu ram \henkhatte theirahte, buhte, theiphilsak te tamnaah chuan Pathian mite tn chuan s hi chaw dik a ni lo tih kan sawi a ni. (1902) 7T 126 150. Kum tluan deuh thawa theirah nei thei rama chngte chuan theirah malsawmna an han dawn ah hian lo harh chhuak sela tih hi LALP duh dn a ni. Theirah lawh thar kan ei tam zawh poh leh malsawmna kan dawng tam mai dawn a ni. Pathian Kaihhruaina Thutiam (1902) 7T 124, 125 151. LALPA chuan khawvel pumpuia mi tamtakte chu an chawah theirahte, buh lam chite leh thlaite hmang se tih zirtr a duh a ni. Chu chuan an nun a tisei ang a, natna an neilo bawk ang. Dawrpuia hriselna chaw siam dn tur la hmungai lo te chuan fing takin an thawk ang a, leilung theirah chhuahte chuan enchhinna an neizui zel bawk ang, tin, heng thil rah chhuahte hman dn turah ng pek an ni ang. LALPAN tihtur chu a entir ang. Khawvel ram \henkhata A mite thiamna leh hriatthiamna pe tu chuan khawvel ramdanga A mite hnenah pawh thiamna leh hriatthiamna a pe bawk ang. An awmna ram apiangah anmahni nna inhmeh leh rem takin ei tur chu buatsaih zel hi A duhdan leh a tum dn a ni. Pathianin Israel fate chawm nn Van a\anga manna a pe ang khan A mite ramtina awmte chu thiamna leh finna A pe ang a, sa ei ngai miah lovin chaw atn heng ramte thil tihchhuah hi an buatsaih ang. (1902) 7T 133 152. Ram tinah mipa leh hmeichhia te chuan an talent tipungin, an mahni awmna ram \heuhah chuan leilung rah chhuahte chuan chaw hrisel te buatsaih turin fuih nise tih hi LALP ruahman dn chu a ni. Pathian en reng chungin, A Thlarau kaihhruaina hnuaiah an thiamna leh thilsiam thiamna an hman duh phawt chuan, leilung thil chhuakte chu chaw hrisel taka buatsaih dn chu an zirthiam thuai ang. Chutiang chuan miretheite pawh sa ei ngai lo turin chaw buatsaih dn an Ram Lum Atna Thurwn

34

35 zirtr thei ang. Anni pawhin midangte pawh chu an zirtr chhwng ve leh zel bawk ang. Chutiang hna chu \hahnemngai tak leh chakna nna thawh tur a ni. Tun hmain hetiang hian tih lo ni tawh sela chuan, tunah hian thutak ah mi tam zawk an lo awm tawh ang a, mi zirtr thei tu tur tam zawk an lo awm bawk ang. Kan tihtur chu i lo zir ang u; Kan zir ang zelin i ti bawk ang u. Pathianin kan hna atna A lo pk tawh chu, mite min tihsak nghk mai lovin, leh mite rinchhana, tive thei lo anga inngaih hi bnsanin i thawk vek ang u.

CHAW PAI|AWIH LAM CHHUINA CHAW PAI|AWIHNA LAM CHHUINA


Leilung Dnte Zahna Avanga Lawmman Letter 274, 1908 153. Zah tak leh \ha taka pum enkawl anih chuan lawmmanah ngaihtuahna fim leh rilru chakna neih a ni ang. I chaw pai\awihna khwl pawh a hun lovah a chau mai lovang. Pathianin finna min pk avangin eiah te, zirnaah te leh hnathawhnaahte fing taka an tih zel avangin lawmthu sawi tur kan ni. Kan thw hi a lo rimtui a, a thianghlim theih nn kan taksa enkawlna hna thianghlim tak chu i ngai pawimawh ang u. Hriselna siam \hat chung chnga Pathianin ng min pkah kan lwm tur a ni a, he thu hi midangte pawhin an hmuh ve theih nan thu leh thiltihin i bei ang u. Eitam-Luatin Taksa A Khawih Dnte (1870) 2T 364 154. Eitam luatin kan pum eng angin nge a khawih le? Pumpui chu alo chak lo ang a, pai\awihna khwl pawh a lo chu a, a lo damlo bawk nn, thil \ha lo tinreng a rawn thlentr ta \hin a ni. Mite chu lo damlo tawhsa an nih chuan, harsatna a rawn tihpun sak a; an ntin nunah an pawimawhna chu a lo tlm tial tial ta \hin. An pumpuia an chaw pai enkawl turin a \ul lovah an thiltihtheihna an hman phah vak \hin. Letter 37a, 1896 155. Hetianga insumlohna hian vawilehkhatah lunatnate, kawpuar te leh pumnatna te a rawn thlen \hin. Kan pai zawh loh khawp chaw i kan hnawh a, hrehawm kan tih phah \hin. Lu pawh a lo buai a, pum pawh a lo ri \uk \uk \hin. Mahse hng avang hian eitam luatnain a zui ngai lm lo. A \henah chuan pumpui chu a lo zeng \hin. N pawh a hre lova, pai\awihna khawlte pawhin an chakna pawimawh tak mai chu an lo hloh \hin a ni. Mihring khwl innghahna bulpui chu zawi zawiin tihkhawloh in a lo awm a, nun hi a nuam lo hluah hluah mai a ni. Letter 142, 1900 156. I ei leh inah insm turin ka rwn a che. Kristian fel tak i nih ang ngeiin i pum kawngkhar kha veng \ha tlat rawh, i hriselna leh i nunna hmelma ni turin i hmui chu engmah sawi tir phal suh. Hriselna siam\hat thuah hian Pathianin ng a pk che zwm turin mawhphurhna a pe che a ni. Lu lama thisen kal chak lutuk tr kha vn hneh lat tur. Kut leh keah hian thisen dwt lian pui mai an awm a, hengte hian taksa bung hrang hrangah nunna petu thisente chuan sem darh vl a ni. I puma mei a tih alh khn i thluak chu meipui ang maiah a siam a ni. Ei tam loh hram tum la bawlhlo leh hmui hmer ngai lo, chaw mawl thei ang ber ei ang che. I ran sa chkna ang kha nghei la, duatin chawm miah suh. Thlaka thisen khwl tamtak hian ransa rilru a neih tam tir a, thlarau lam thiltihtheihnate a tichak lo a ni. Tisa chaw tlm leh thlarau lam chaw tam zwk, nunna chhang chu i mamawh a ni. I chaw ei chu a mwl zawh poh leh i tn a \ha zawk a ni. Khwl Chtna Daltu (1870) 2 T 412, 413 157. Ka Unaupa, Zir tr i ngah hle mai. I taksa khwlin thisen \haa a siam theih bk chaw i ei \hin a ni. I chaw ei chu a \ha hle pawh a ni thei, mahsela insmna tel lova ei nghek mai chu sual a ni. Mi tamtak ngaih dn chuan sa leh min tithau lam chi chawte an ei loh chuan chaw mawl tak pawh an ei tui theih chhng chu an ei mai tur a lawm an ti \hin. Hei hi a dik lo, Hriselna siam\hatu inti tamtakte hi chu ei puar lutuk mite nn an (lm/danglam) chuang lo. Pai \awihna khwl kha an tihah lutuk a, paihchhuah lehn alam khan harsatna nasatak a tawk \hin. Ngaihtuahna leh hriatna pawh a tichual \hin. Pumpui hnathawh pui turin thluak thazm thiltihtheihna kh a a mawh ve tlat si a. chaw mawl ber chi pawh nisela eipuar lutuk chuan thluak hriatna thazam leh nunan kha a tichak lo a ni. Thawhtam luat aiin eipuar luat hian taksa khwlte a tichhe nasa zwk. Chuetiang bawk chuan ei leh in a insumlohna chuan hnathawh lama insumlohna aiin thlarau lam chaknate chu a ti chau zwk. Chaw tam leh \ha hian pai\awihna khwlte hi phurrit siam sak suh se, an tih ang zel a hmu tur an ni si a. Kan taksa khwlin thisen \haa a siam theih bk kan ei chuan, khawl chu thawk thei lovin a siam mai dawn a ni; tisa leh thisenah a siam thei dwn si lova; thin pawhin a tuar phah a, taksa khawl te chuan an chhiat phah bawk ang. Pumpui chuan paichhuah turin a thawh tur aia tam a thawh a ngai a, a lo chu a, chumi awmzia chu ril a \am a, pai\awihna khwlte chuan hah lutukin an thawk a, chawlhna hun

BUNG5

35

36 rng an nei lo, an chakna an han nei leh \an dwn chauh a, tam lutuk ei a ni leh a, khwl chuan chawl miah lovin an thawk ta reng mai a ni. Khwlte chuan a hun taka tam tawk chauh dawng lovin, chaw \ha pawh nisela tam lutuk ei anih avangIn chakna tur a lo hmu tlm ta zawk a ni. A Twk Chauha Insawizawinain Pai\awihna A |anpui Ka unaupa, i thluak chu chawlawl a ni. I tih anga chaw tamtak thehthang tu chu mi taima tak a ni ang. In sawizawi hi pumpui chakna atn a pawimawh a, rilru leh taksa chakna leh hriselna atan pawh a pawimawh bawk. Taksa sawizawina i mamawh a ni. Fn theihna nei lo ang maiin, thingtum angin i che in thil i ti a ni. Insawizawina hrisel leh \ha hi i mamawh a ni. Hei hian i rilru a tichak ang. Chawi ei kham puar laiin zir leh insawizawina nasa tak neih tur a ni lo, hei hian taksa khwl dante a bawhchhia a ni. Chawei kham veleh hian thazm chakna chu a insiam mk a. Pumpui \anpui turin thluak chakna chu \ha taka a thawh theih nan koh a ni a; chuvangin chaw eikhama taksa leh rilru chu nasa taka thawhtr a nih chuan pai\awihna chu a lo dal theih a. Kawchhng khawlte chu kawng khat lama thawh an tum aiin kawng danga kaihpen leh thawhtr an lo ni mai \hin. (1890) C.T.B.H 101 158. Insawizawina hian pai\awihna khawl a tih hrisel avangin pumpui chak lo a \anpui. Chawi ei kham veleh a zir vak emaw insawizawk vak emaw hian pai\awihna kawng a dl \hin, pai\awihtu khwl khn a hna thawk thei lovin, hmundangah a in sawn daih \hin a ni. Amaherawhchu chaw ei kham a thui lote ke a kal a, ngil taka lu dah a, dr pawh pharh darhin, insawizawina tlmte neih chu a \ha khawp mai. Chutiang tih chuan mahni in ngaihtuahna lak a\angin thil siam mawina lamah rilru a awm daih \hin a ni. Pum hi ngaihtuah tlm anih poh leh a \ha a ni mai. Chutilova i chaw ei khn i pum a tina dwn a, i hriat tlat chuan ana ngei ngei ang. I buaina kha theihnghilh rawh, thil hlimawm lam ngaihtuah rawh. Boruak Thianghlimin A |anpui (1868) IT 702 159. Boruak thianghlim \ha hian taksa khwla thisen kal velna a ti\hain a ti hrisel a ni. Taksa a tichakin a tihrisel a, chitih rual chuan rilru pawh a rawn tifmin a tidam bawk a ni. Ril\amna \ha tak a siam a, chaw pai\awihna pawh a ti \ha lehzual a, tui taka muthilhna a thlen bawk a ni. (1905) T.R., pp. 258, 259 160. Chuapte hi zaln leh dltu engmah awm lo thei ang berin an awm tr a ni. Dl miah lova an cht hian an \angkaina ang takin hna an thawk thei a; dipdl leh nk beh an nih erawh chuan an \angkai theihna a tlm phah \hin. Chutiang chu anih avngin, tisa hahlova ei zawngtute hi mahni hnaa kn ngar ngar a ngaih avangin natna chu an vei duh bik a ni. Kun reng hian boruak tak twk hip luh leh thwk chhuah theih rual a ni lova. Tawitete a thwk hi chin \han a lo ni a, chuap te chuan intihlen theihna an hloh phah \hin. Hetiang chiah hian, twt taka inhrnna avang pawhin chuapte hian an thawh tr ang thawk thei \hin lo. Chutiang chuan boruak \ha dawn tam twk a ni ta lova, thisen pawh a luang zwi \hin. Chuap a\anga thwk chhuah tr thil bawlhhlawh leh tr chu a chmbng a, thisen a lo thianghlim \hin lo a ni. Chuap chauh nilovin pumpui te, thin te, leh thlak te pawhin an tuar ve \hin. Vun a dng a, chaw pai\awihna khawl a lo chau va; tin lung pawh nk behin a lo awm \hin; thluak a buai phah a, ngaihtuahna a fim lova, rilru pawh a ngui zo \hin. Tichuan taksa pumpui a lo hniam a, eng thil tih mah a phur lova, natna a vei hma duh bik \hin a ni. Chaw Tuirlin A Tibahlah (1872) 3T 74 161. I taksa hriselna tihchhiat a nih loh chuan hmeichhe \angkai leh fel tak i nei tihna a ni ang. Rei tak i lo damlo tawh a, hei hian i ngaihtuahna a rawn khawih a, nangmah ringawt i inngaihtuah ta veng veng mai a, i ngaihtuahna chuan i taksa a rawn khawih ve leh ta bawk a ni. Kawng tamtakah i chin \han dn chu a \ha lo a ni. I chaw chu a \ha tawk lovin, i ei tam lam pawh a dik twk lo \hin. I ei tam lutuk a, i chaw pawh a \ha bawk si lova, thisen \ha pawh a siam thei lo a ni. Hetiang chaw hi a pum i lo zirtr \hin. Hetianga i lo ei tawh \hin avangin a tibuai vak lo che in i hria, i ngaihdn pawh chu \ha ber niin i hria a ni. Mahse hei hi chu thiltih dn dik a ni lo. I pum chuan i chaw ei a\anga chakn a ahmuh tur ang chu a hmu twk lo a ni. Tui nna chaw i ei phei chuan i taksa chuan a chak phah lovanga, a hrisel phah lo bawk ang. Amaherawhchu hetiang i chin dan hi thlkin, chaw tum tlang lam ei tam a, chaw tui ril lam i ei tlm chuan i pum chuan a buai phahin i inhria ang a. Mahsela i pawisa tr a ni lo, chaw tum tlang lam ei tam thei turin i pum chu i zirtr tr a ni. Letter 9, 1887 162. An chaw siam dn chu a dik lo tih ka hrilh tawh a, tin thil tui, coffee leh chhang, chaw a rin hi hriselna siam \hatna a ni lo; thil tuirl lam ei tam hi a hrisel lo hrim hrim. Hetiang lam chaw a ringte chuan kal (kidneys) te hi an ti chau m m \hin a, chutianga thil tuirl lam tamtak chuan pumpui hi a ti chak lo \hin a ni.

36

37 Hnathawhna hmuna mitamtak chuan hetiang chaw tuiril lam an ei reng reng hian an chaw pai\awihna a lo \ha lova, an lo tawrh phah \hin a ni tih hi ka hre chiang a ni. Chaw pai\awihna khwlte an lo chak lova, thisen \ha pawh an nei lo \hin a ni. Tuk\huanah coffee te, chhangte leh chhanga tah ch (sauce) te an hmang \hin a, hei hi a hrisel lo a ni. Hna thawka chauh hnp hnua chaw ei ai chuan, chawlh leh mut hahdam hnua chaw ei chu pumpui hian a ngeih zawk daih a ni. Dn naranin chhn chawah thil tuiril lam leh a chngin sate hman a ni \hn. Pumpui hi a te hle a, mahse a puar khawp a hmu lova, hetiang tuiril lam ringawt hi ei a nih avangin pumpui chuan a lo tuar ta vak \hin a ni. Chaw Chu Sa Vur Lova Tihlum Tur (1870) 2T 603 163. A lo berah pawh zng tina thil lum lam ei turin mitinte hi ka rwn a ni. Hei hi a harsa miah lo. Letter 14, 1901 164. Damdawi atna tihloh chu intur s/thak hi a \l lo. Chaw thak (s) leh in tur thak takte hian pumpui an hliam nasa thei hle a ni. Chutiang chuan hrawk leh pai\awihna khwl chuan an lo chauh phah a, taksa png dangte pawhin an lo chauh phah ve vek a ni. (1905) T.R., p. 292 165. Chaw hi sa takin emaw, vwt takin emaw ei tr a ni lo. Chaw vwt tak ei anih chuan, chaw kha pai\awih anih hmaa tilum trin pumpui chakna khan a th a thawh phat a \l a. Chutiang bawk chuan in tr vawt takte pawh a \ha lo; thil tui lam sa tak in \euh pawhin a tichak lo bawk a ni. C.T.B.H 51 (1890) C.H. 119, 120 166. Mi tamtakin thildiklo an tih chu chaw ei laia tuivawt an in hi a ni. Chaw hi tui nna lem thlk tur a ni lo. Chaw nna tui in anih chuan chil nna pawlh tur kha a tilem a, tui a vawh zawh poh leh pum tn tawrhna a tam mai a ni. Vr tui emaw theithur vura chiah tui emaw chaw nena eipawlh anih chuan pai\awihna kha a tibahlah a, pumpui khan a hna a thawh leh theihna turin, a lum twk anih hun thleng kha a nghah a ngai ta a ni. Zawitein \hial tr a ni a, chaw leh chil kha in chawhpawlh twk tr rawh. Chawah thiltui i pawlh tam zawh poh leh pai\awih a harsa zual ting mai dawn a ni; thil tui kha hip kang hmasak a ngai tlat si a. Letter 274, 1908 167. Ei leh in thuah hian kan in vn a \ulzia hi kan damdawiina thawk tute leh kan sikula thawk tute leh zirlaite hnena sawi tura zirtr ka ni. He thilah hian inthlahdah a hlauhawm viau a ni; tin, kan mimal thilte leh mawhphurhna ten min tibuailutuk ang a, kan ei dn tur angin hun kan nei thei lo mai ang. In hnena ka thuchah chu hei hi a ni e Ei na hun \ha twk nei rawh u; tin, chaw vawi khat eiah thilchi hrang tamtak ei suh u. Hmanhnawh taka chaw chi hrang hrang vawi khata ei \euh hi thil dik lo nasa tak a ni. Muangchnga Eia, Chiptaka |hial [C.T.B.H 51, 52] (1890) C.H 120 168. Chaw pai \awihna hrisel tak nei tur chuan chaw chu muang changa ei tur a ni. Rumpui chak lo nei duh lote leh Pathian tna rawngbawlna \ha ber hlan duhtu te tn chuan an theih ang twka an mawhphurhna chu hria a, an in vawn \hat tur hi an hriat reng a \ha ang. In ei hun chhng hi a tawi deuh tlat si chuan, i chaw chu la chhuak ula, ei tlm deuh mai rawh u. Muangchangin \hial tur, chaw a\anga \hatna kan hmuh hi kan ei tam lamah a in nghat lo, \ha taka pai\awihnaah hian a in nghat zawk a ni a, tui ti taka kan chaw lem tmah a innghat bawk lova, kan \hial rei lamah hian a in nghat zawk bawk. Mi phr hlut leh nghakhlel tak mai a tithuai duhtute hian an chawlh hahdam phawt loh chuan an ei loh a \ha zawk ang, an chakna pawimawh takte kha an lo hmang rim tawh nasa mai si a, pai\awihna tui hnng kha an mamawh angin pk theih an ni lo a ni. (1905) T.R., p. 293 169. Chaw hi muang chnga ei a, chip taka \hial tur a ni. Chil hian chaw hi \ha taka a pawlh hneh twk theih nn leh chaw \awihtirtu tuihnng te a chhuah \hat theihna turin. Letter 27, 1905 170. Hriselna siam\hatlehna tura kan thawh dwn chuan ei leh inah chintwk neih a ngai a, muangchanga ei leh chaw vawi khat ei a thil tam lo ei tur a ni. He zirtrna hi sawinawn fo tur a ni. Chawi vawi khat eiah chi hrang tamtak ei hi hriselna siam\hatna thu nn hian a in mil lo. MS 3, 1897 Zirlai Sawi Nawm Leh Tr Mi Buai Tak Te Hnna Fmkhurna Thu Chaw Vawtin Chakna Pawimawh A Tlkchhamtr

37

38 171. Sa ei lova thlai lam ei anih dwn hian fmkhur a ngai hle a, chaw ei dawhknah chuan chaw \ha taka chhum leh fing taka buatsaih tur ani. Chhangphut buhhawp ei \euh hi a dik lo, chaw ro, \hial fe ngai hi a thlan awm zawk daih a ni. He thilah hian chaw hrisel buatsaih hi malswmna a ni. Chhang ur leh chhang zial hi mawltea buatsaih nimahsela a buaithlak ve fe a, a hrisl tlat si. Chhang hi a thr hlek tur a ni lo. Hmin \ha taka siam tur a ni. Chutichuan nemduai leh ban hluia siam chu pumpelh a ni ang. A hmang thei tn chuan thlai \ha tak, a hrisel thei anga buatsaih hi chhang buhhwp te ai chuan an \ha zawk. Chhang thar lam tak aiin theirah te, chhang, ni hnih emaw ni 3 vela hlui nena ei pawlh hi a hrisel zwk a ni. Hei hi muang chng leh chiptaka \hial nisela, taksa khawl in a mamawh zawng zawng chu pk a ni ang. R & H May 8, 1883 172. Chhang zial (rolls) siam tur chuan tui nm tak leh bawnghnute emaw a dak/khr tlm emaw hman nisela; chhangphut nuai ban chu biscuit siam nan buatsaih nise, chhang ur naah ur mai tur. Hng hi a thlum in a tui hle a ni. Chip taka \hial tur a ni a, chu chu h tan leh pum tn a \ha a ni. Thisen \ha an siam a, chakna an siam bawk a ni. A |ul Lova Hlauhthwnna Pumpelh Tur Letter 142, 1900 173. Chaw ei tr zt bk chiah hi chu a theih loh. Hetiang anga titura thurwn chi pawh a ni lo. Hetianga tih a nih chuan mahni ringawt in ngaihtuahna a awm \hin. Ei leh in tr ringawt ngaihtuahna a lo awm mai \hin a ni. Mi tamtakten an taksa chwm nn engchaw nge kan ei ang a, engzt nge kan ei ang tih hi an ngaihtuah hah m m mai \hin. |henkhat, a bkin pumpui chak lo te chuan an chaw ei man tur ringawt hi an mangan pui a, an taksa tna chaw \ha tawk pawh an ei \hin lo a ni. An chnna in tn thil pawi tak an ti a ni. He damlai nun pawh hi an tichhe vek ang tih hlawhthwnpui awm tak an ni. (1905) T.R., p. 309 174. Mi \henkhat chuan an chaw ei chu mwl tak leh hrisel tak pawh nisela an \hatpui lovang tih an hlau tlat \hin. Hng mite hnenah hian heti hian ka sawi e, In chaw chuan a tikhawlo vang che u tih ring miah suh u; ngaihtuah buai duh su u. In tna \ha ber tura in ngaih angin ei mai rawh u; tin, in taksa chakna a lo nih theihna tra LALP hnna \awng\aia malswmna in dil tawh chuan, in dilna chu Ani chuan A ngaithla a ni tih ring ula, rilru muang takin ei rawh u tiin. (1905) T.R., p. 293 175. Thil \ha lo dang leh chu, hun dik lova ei hi a ni, hah taka thawh hnu lawk te, insawizawi hah hnp hnute, taksa hah leh sat laite, chaw ei kham veleh hian hriatna thazm chakna te chu tamtak hman alo ngai a; chutih laia ei kham vlah emaw, ei hma lawk emaw, taksa emaw rilru emaw nasa taka hman rim anih chuan chaw pai\awihna in harsatna a neih phah \hin. Miin thil engto tak a neih emaw, zuthauna tak anih emaw, hmanhmawhna tak engemaw a neih chuan, a hahdam leh hm loh chuan emaw, zangkhaina a neih hma loh chuan ei rih lo sela atan a \ha zwk a ni. Pumpui leh thluak hian inzawmna \ha tak an ei a ni; pumpui hi a nat chuan thluak a\angin chaw pai \awihna khwl chak lo puiturin hriatna \ha zm koh a ni \hin a. Hetia koh anih fo hi chuan, thlak hi hnawh chwpin a lo awm a, chutia thluak chu hman rim anih chuan, insawizawina \ha twk a awm \hin lova, chutichuan chaw mwl te pawh ei ker ker a lo ngai ta \hin a ni. Chaw ei lai rng rng chuan thil engto leh manganna lam chu dah bo daih ula, muang tak leh hlim takin, A malsawmna zawng zawng avanga Pathian chunga lwmna thinlunga khatin ei rawh u. Chawa Ei Tln Trte Letter 213, 1902 176. Chawa eitln tur hriatna hi thil hlu tak mai a ni a, Pathian a\anga finna lo chhuak anga dawnsawn tr a ni. R & H, July 29, 1884 177. Chaw vawikhat eiah thil chi hrang hrang tamtak siam loh tur; thil chi hrang 3 emaw, 4 emaw pawh hi tamtak a ni. Chaw ei leh hunah i thlk leh thei ang. Ei siamtuin chaw ei tur chi hrang chawhpawlh emaw ei tln tur emaw a hriat theih nn a finna a hmang tr a ni. Pum hi chaw pangngai reng a chwm tur a ni lo. (1868) 2T 63 178. Chaw vawikhat eiah thil chi hrang tamtak a awm tur a ni lo, amaherawhchu chaw zawng zawng chu a pangngai reng tur a ni bawk hek lo. Chaw hi mawltea buatsaih tur a ni a, chutichung chuan ei chkawm takin a tui tur a ni. Letter 73a 1896 179. Pumpui hi chaw chi hrang tamtaka hnawh puar ai chuan chaw vawi khat eiah chi hnih emaw chi thum emaw ei a \ha zawk. MS 86, 1897

38

39 180. Mi tamtak chu ei leh inah an insm loh avangin an lo damlo \hin a ni. Thil chi hrang tamtak an ei a, pumin alo pai \awih zo mai thei lo a, a lo in um \awk ta \hin a ni. Hei hian natna ngaihtuahawm tak a rawn thlen a thihna in a zui chwk \hin a ni. Letter 54, 1896 181. Chaw ei vatkhata chi hrang hrang ei hian nawmlohna a thlen a, thil pakhat eia taksa tna \ha mai tur pawh kha a tichhe vek zawk \hin a ni. Hetiang tihna hian tawrhna leh thihna a thlen cham chi mai. Letter 73a, 1896 182. I hnathawh chu \hu chunga thawh chi anih chuan nitinin insawizawi la, chaw i ei apiangin chaw mawl ta, chi hnih emaw chi thum emaw chauh ei la, i ril\mna tirehtur bk chu ei lo ang che. (1902) 7T 257 183. Chaw inchawih lo ei hian buaina a siam \hin; in um\awihna a lo awm a, thisen a lo bawlhhlawh a, thluak pawh a buai \hin a ni. Ei puar lutuk fo te, chaw vawikhat eia thil chi hrang tam lutuk eite hian pumpui chaklohna a thlen fo \hin. Pai\awihna khawl dimdawi ngai tak mai chu a hliam nasa hle \hin a ni. Pumpui chuan alo dl \ng \ng a, thluak hnenah a chhan leh vng te a han zwt ngawt \hin a, mahse a swt si lo. Chaw ei tam lutuk leh chaw inchawih twk lo hian hliam nasatak a thlen a ni. Natna a tuar ngei dwn tih lo hre lwk mahse a swt chuang si lo. A rah chu a tuar tho tho, Natna chuan hriselna chu a rawn luahlan tho \hin. (1892) G.W 174 (Old Editors) 184. Hrisellohna leh hna thiam lohna hi pai\awihtheih lohna vang a ni. Pai\awihna thiltihtheihnate chu hman khawloh alo nih chuan thluak pawhin a thawh tur ang chu a thawk thei lo. Mi tamtakin hmanhmawh takin chaw, chi hrang hranga siam an ei \hin a, pumah indona alo chhuak \ul \uk a, chu chuan thluak a tibuai \hin. MS 3, 1897 185. Chaw vawikhat eiah chi hrang tamtak ei hi a \ha lo. Chawi vawikhat ei a theirahte, chhangte leh thildang dang, in hal tak te ei pawlh anih chuan pum nat tih mai loh chu engnge beisei theih anih ang le? MS 93, 1901 186. Mi tamtakin an ei rang lutuk \hin. Midangte chuan vawikhatah inhal takte an ei pawlh nuai bawk. A hmei a pate hian an pum an tihnat chuan an thlarau pawh an tilungngai a ni tih hi han hre reng sela chu aw, pum hi hmansual anih chuan Krista chu nasa takin chawimawi lohvin a awm a ni tihte pawh hi hre reng sela chuan pum chu hrisel taka a lo awm leh theihna turin hun remchang pk chu huai takin, mahni inphatin an tum ngei ang. Chaw ei dawhkna kan \hut lai ngei pawh hian Pathian ropuina atana kan ei leh kan in hian Damdawi lam missionary hna chu kan thawk thei a ni. MS 41, 1908 187. Pai\awihtu khawlte hi kan enkawl \ha hle tur a ni. Chaw chi hrang hrang kan hnawh lt bawrh bawrh mai tur a ni lo. Chaw vawikhat eia chi hrang hrang hrang eitu chuan amah a in hliam \hin. Kan hmaa ei tur, tui kan tih zwngte ei \euh ai chuan kan ngeih zwngte ei hi a pawimawh zwk a ni. Kan pum chhng hi kan en a, engnge thil thleng mk kan hmuhtheihna tur kawngka a awm lova, chuvangin kan rilru hmangin, enge a titu tih leh enge a rah chhuah tur tih hi kan ngaihtuah tr a ni. Chaw chi hrang hrang ei vangin a rah chu i lo tuar ta a, thil engkim hi a nih tur angin a lo awm a, a kal dik lo zo vek ta a ni tiin i ngai mai thei a ni. Kan nun hi a hlim theihna trin pai\awih tu khwl hian thil pawimawh tak tih tur a nei a ni. Chaw atn engnge kan hmang ang tih kan zir theih nan Pathianin finna min pe a ni. Thil he thei te kan nih angin, kan thil ei te hi kan ngeih zwng tur a ni nge, min ti buai tu tr tihte hi kan zir dwn lom ni< Pumpui \halo nei mite chuan thehthang lehna lamah pawh harsatna an nei \hin. Engkim mai hi an tn chuan dotu ni vekin a lang a, an awm a nawm loh hmain an thinur hma bk riau \hin a ni. Kan zngah hian muanna leh remna a awm phawt chuan, pum nuam tak kan neih \heuh theih nan tun hma lam zawng aiin kan ngaihtuah nasa lehzual tr a ni. (1905) T.R., p. 287 188. Vawikhat eiah chi hrang tamtak in chhawp tr a ni lo, ei tam lutuk a awl duh, chu chu pai\awih hleih theih loh a ni duh. A mala theirah leh thlai ei hi a \ha lo. Chaw pai \awih \ha thei mang lo tn ei khawp hian awmnawmlohna leh rilru neih dinglohna a siam mai ang. |umkhatah thei rah ei a, a dawt leh ah thlai ei a \ha zawk. Theirahte Leh Thlaite Pum Nuam Tak leh Thehthangna Nuam Puma Indona

39

40 Chaw rng rng hi chi hrang hrang a ni tur a ni. Eitur ngai chiah, buatsaih dn ngai chiah bawk a butasaih, chaw ei dawhknah nitin mai a lang tr a ni lo. Ei tr rng rng hi chi hrang hranga thlak kual anih hian, chaw ei a tui duh zwk a, taksa pawhin a ngeih zawk bawk a ni. Hmawmsawm leh Thlaite Letter 142, 1900 189. Chhang nm thlum (puddings) te, bawnghnute leh artui i lo chawhpawlha tihlum (custards) te, cake thlum te leh thlaite vawikhata ei vek hian pum a tibuai \hin a ni. Letter 312, 1908 190. In chaw siam hnathawk atn in in chhngah \anpuitu \ha ber chi in neih a ngai a ni. Zn hunahte hian upa ... chu a damlova, daktor thiam tak chuan i hnenah heti hian a sawi a, I chaw kha ka lo hmu a, vawikhat chi hrang i ei tam lutuk. Theirah leh thlai i ei pawlh avangin i pumah thr a tam a, thisen thianghlim lo a rawn ti chhuak a, chubkah pai\awihna a \hat famkim loh avangin rilru pawh a fiah \ha lo a ni. Taksa bung hrang tinte hi zah taka enkawl tur ani tih hi i hre thiam tr a ni. Chaw ei chungchangah hian a chhan leh a rah chhuah chu i ngaihtuah tr a ni. Chini leh Bawnghnute (1905) T.R., pp. 289, 290 191. Dn narnin chaw eiah hian chini hi a tam lutuk fo \hin. Chhang kk te, chhang thlum nm te, chhang thlum (pastries) te, thil hnngthlum (jellies) te, chini nna thei chhum hmin (jams) te hi chaw pai\awih theihna tichhetu chak tak an ni. A bk takin bawnghnute leh artui leh chini chawhpawlh a siam (custard) leh chhangthlum nm te hi chaw pai\awihtr thei lotu hlauhawm te an ni. Bawnghnute leh chini uar taka hmanrual hi bansan tr a ni bawk. [C.T.B.H 57) (1890) C.H 154 192. Mi \henkhat chuan bwnghnute leh chini tamtak hi thil buhchiarah an telh \hin a, hriselna siam \haah an in ngai a ni. Mahsela chini leh bawnghnute chawhpawlh hi pumah a inchiah \awk a, an hlauhawm hle a ni. Thil Chawhpawlh Nuai Mai Hi Letter 72, 1896 193. Kan chawei dawhkna thildipte leh hmawmsawm thlum te kan dah pawlh tlm zawh poh leh chaw ei te tn a \ha zawk mai a ni. Chaw a thil dang dang chawh pawlh nuai mai hi mihringte hrisel nn a hlauhawm a ni. Mihring ten kan puma ei tur chitin kan chawhpawlh ang hian rante chuan an ei pawlh ve nuai ngai lo. Chaw hautak leh chaw chawhpawlh nuai maite chu hriselna tichhetu an ni e.

EIDN DIKLO NATNA AWMTRTU EIDN DIKLO NATNA AWMTRTU


Tlkhniam Lam Inrochun [C.T.B.H. 7 -11] (1890) C.H. 19-23 194. Mihring chu a siamtukut a\anga a lo chhuah chuan a \ha famkim a, a pianphung pawh a mawi a ni. A tuar chhelzia chu kum sngruk chhng zawng natna leh sualna lo pung zel pawh a tuar chhuak zak a ni tih ah hian a fiahna kan hmu a ni. Tuilt hmaa chng te kha khuahkhirh lovin sualah impumpek mahsela a hma kum sanghnih aia tam mah tawhah khan leilung thilsiam dn chu bawhchhiatin a awm a ni tih hriat theih a ni. A tirah khan Adaman tunlai mite aia chakna nasa zawk kha lo nei lo sela hcuan tun hma diah tawhah khan a thlah hnam chu an ral zo vek daih tawh ang. Tlk hnuah thlah la awm zelte chuan tlkhniam lam an pan zel a, nu leh pate a\angin fate hnenah natna chu an in kaichhawng a, an thlah te zel hnenah pawh an in kai chhwng zel ta a nih hi. Nausnte pawhin an nu leh pate sualna avangin hrehawmna te chu an tuar ve ta zel mai. Mosia, chanchin ziaktu hamsaber chuan khawvel chanchin hmasa lama vantlang leh mimal nundan chanchin kimchang takin a ziak a, mahsela nausen mitdela piang emaw kebai emaw, bengngawng emaw leh chhaw taka piang emaw an awm thu kan hmu lo. Nausen lai emaw, naupan lai emaw leh puitlin hun hmasalam ah khan thih dn pangngaia thi an awm thu chhinchiah an awm lo. Genesis bua mithi chanchinte chu ehtian ghian ziah an ni. Adama damchhung zawng chu kum 930 a ni a, tin a thi ta a. Setha dam chhung zawng zawng chu kum 912 a ni a, tin, a thi ta a tiin. Midangte pawh hetiang hian chhinchhiah an ni, Putar tak, tar kna damin a thi a, tih te; pa thih hmaa fapa thi pawh thil vang tak a ni; chutiang awm chhun pawh chhinchhiah tlk tak a ni. Harana chu a pa Tera hmaah chuan a thi a, tiin. Thlahtu hmasate Adama a\anga Nova thleng khan, mi thlmte tih chauh lo chu kum 1000 dwn lai an dam hlawm a ni. Chuta \ang chuan damchhng kumte chu an lo tlm ta tial tial a ni.

BUNG6

40

41 Krista lo kalna hmasa hunah khan hnam chuan tlk hniam lam a pan tawh reng a ni; tarte chauh ni lovin, pa valai te leh \halaite pawh an natnate tidam turin Chhandamtu hnenah, khawpui tin a\angin an rawn hruai a. Sawithiam theih loh khawpa mangannate pawh mi tamtakin an tuar a ni. Taksa lam dn bawhchhiatna avanga tawrhna leh thihnate hi a lo awm fo avangin hng thilte hi mihringte chan trah ngaih an ni hial tawh a, mahsela Pathian chuan hetianga chak lo taka awm tur hian hnam chu a siam lo. Hetianga awmna hi Pathian hnathawh ni lovin mihring hnathawh a ni zawk. Mihringte lo awmna tra Pathian siam, dnte bawhchhiain, chndn dik lo chu an tih \hin avangin heng thil \ha lote hi an lo thleng \hin a. Thilsiam dnte bawhchhiat rengna hi Pathian dn bawhchhiat reng na a ni. Thusawm pk dnte hi mihringte chuan lo zwm zelin, an nunah lo la lt sela chuan khawvel chimbuaitu natna nchhiate chu an awm lo tur. In taksa chu, in chhnga awm Pathian hnna a\anga in hmuh Thlarau Thianghlim in a ni tih in hre lo em ni le? Mahni ta pawh in ni lova, mana lei in ni tawh a sin, chuvangin in taksaah chuan Pathian chawimawi rawh u. Miten mamawh miah lova an chaknate an hman ral a, an finna te an tih khawloh chuan Pathian chungah an sual a ni; an taksa leh thlarau, ama ta chuan Amah chu an chawimawi lo a ni. Mihring chuan Amah chu diriam hle mahsela Pathian hmangaihna chuan hnam chu a upa reng ani; ng chu A lo pe phal reng a, ama chunga roreltu thilsiam dnte chu a zawm phawt chuan nun dan \ha famkimin a nung thei ang tih a hmuh thiam tir thei reng a ni. Mihring chuan he ng hi a zui zel tur a ni a, Pathian ropuina turin a taksa leh rilru chu a chakna zawng zawng nen a hmang tur a ni tih hi a va han pawimawh tak m! Felna te, nungchang thianghlimna te leh a bik takin khawngaihnaa \hanna te dodalna khawvelah kan awm a ni. Hawina lam apiangah bawlhhlawhnate, chhiatnate, piansualante leh sualnate kan hmu a ni. Thihtheihlohna lawmman hmuh hma chiaha hnathawh zawh tur chuan dodlna ava han twk nasa m ve le! He ni hnuhnngah hian chhiatnain hual vl mahsela Pahtian mithlante chu bawlhhlawh kai lovin an ding tr a ni. An taksa te chu tih thianghlim in, an thlaraute pawh bawlhlawh kai lovin an awm tur a ni. He hna hi thawhzawh anih theih nn \hahnemngai tak leh hrethiam taka thawh nghal vat tur a ni. Pathian Thlarau chuan famkim takin a thunun ang a, thiltih apiang chu A kaihruai ang. Mihringte chuan thlarau temple chu an tibawlhlawh ta a, Pathian chuan harh chhuak turin leh an mihrinna Pathian pk chu an hneh lt leh theih nan theihtawpa bei turin A ko a ni. Pathian khawngaihna chauh in rilru chu a hnehin a lamlt tir thei a ni; anmahni phuar bet tlattu tichat turin, chin \han dna saltngte chu Amah chauh chuan thiltihtheihna a pe thei a ni. Taksa, rilru leh thlarua chakn tihchetu thiltihte chhunzawm chung reng chuan Pathian tana inhlanna thianghlim, pawmtlk leh nung chu mihring tn a a taksa pk chu a theih loh a ni. Tirhkoh chuan heti hian a sawi leh bawk, He khawvl dn ang hian awm suh u; Pathian duh zawng famkim leh lawmtlk leh \ha engnge ni tih in hriattheih nan in rilru chu a thara lo awmin, lo danglam zawk tawh rawh u, tiin. Nunna Dnte Hriat Duhloh Tlatna (1872) 3T 140, 141 195. Tunlai \hangthar te kaihruaitu dan awm lo tlat mai hi nunna leh hriselna dnte an ngaihsak lohnaah hian lan chhuah tir a ni a, a mak ngawt mai. An vlah ng chuan hual vel mahse he thuah hian hriatlohna chuan ro a la rl tlat mai. Mi tam zawkte lungkham ber chu engnge ka ei ang? Engnge ka in ang? Engnge ka silh ang? Tih hi a ni. Kan taksate kan enkawl dn turte chu sawiin ziak nimahsela a tlangpui thuin a hmei a pate rl saktu dn ropui tak chu duh ang anga ei leh in hi a ni ber mai. Hmeichhia leh mipate chu hriselna dnte anga an nun loh avang leh he thu hi an mahnimimal thiltih torah an dah loh avangin chhnglam thiltihtheihnate chu an lo chu ta a ni. Nu leh pate chuan an chindn \halo takte chu an fate an rochhiah a, natna tenawm takte chuan an thisen a tihchhiat sak a, an thluak pawh tichak lovin alo awm ta ani. A hmei a pa, mi tam zawkte chuan an lo awmna dnte chu an hre lo reng mai si a, an finna leh an chhnglam ten an tuar phah khawpin an eiin, an in a, an chkna chu an m zel mai a ni; thilsiam dnte bawhchhiat na rah pawh chu a hre duh lo lui tlat reng mai an niin a lang. Tr zawi tak hmangin ei leh in lamah an in hmang khawlova, thisen an tibawlhhlawh a, an hriatna thazm te an ti khawlo bawk a, chuvangin damlohn aleh thihna an lo tuar ta \hin a ni. An \hiante lah chuan an thiltihrah an tuar chu chunglam mi remruatah an puhsak hmiah mai si. Hei hian vn an hmusitzia an tilang a ni. Thilsiam (leilung) dante an do tlat a, chuvangin hremna an tuar a ni. Tawrhna leh thihna chu ramtinah, a bikin naupangte zngah a leng chm chi mai a nih hi. Khawvel siam tirh kum sanghnih vela mite leh tunlai mite han khaikhin hian an va han danglam nasa m ve aw! Vantlng Znga Ei leh In Lama Inthununna Awm Lohna Rahte [C.T.B.H 44, 45] (1890) C.H. 112 196. Nunna dnte bawhchhiatna apiangah thilsiam chuan lungawilohna thu a lo sawi chhuak ve ziah ani. A theih chhng chu alo tur ve hrm hrm zel a; mahse a tawpah chuan thungrulhna chu a lo thleng \hin a, taksa leh rilru lama chakna chungah alo tla ta \hin a ni. A bawhchhetu chungah

41

42 mai tla lovin, a in sumlohna rah chu a fate chungah pawh hmuh turin alo awm ta zel a, chutiang chuan thil\ha lo chu an thlahte zl hnenah an pe chhawng ta zl a ni. Tnlai \halaite hi nakina mi lo awm leh zel turte tna entawn tur te an lo chiang hle a ni; an mahni kan han en hian nakin atn eng beiseina nge kan neih theih ang le? A tam berte chuan intihhlimna, huau huau hi an duh m m mai, hnathawh lah hi an haw hlur mai bawk si. Mahni inphat turin rilru lamah huaisenna an tlachham a, thiltihtur awm pawh an tithei lo. Mahni inthununna pawh an nei tlm a, thil enge emaw hlekah an ch-aiin an thinrim mai \hin. Mi tamtakte chu hun tinah leh nun dn tinah hian dn mumal nei lo leh chia leh \ha hriatna thianghlim pawh nei lovin an awm; an awm mai mai a, an hmang ral hiau hiau thung a, sual lamah an tln chak a, kan khawvel hi Sodom pahnihna a lo nih thlengin vantlng ho an tikhawlo vek mai a ni. Kan ei leh in te, kan chk zawngte fmkhur tak leh sakhuana nn a in hmeh taka thunung a nih phawt chuan kan vantlang nun chu a danglam nasa ngawt ang. Tn anga khawlo taka awm hi Pathian ruahman dn a ni lo rng rng a, thilsiam/leilung dn bawhchhiatna avang alo awm mai an ni zwk. Leilung dn Kalhmang leh Thlarau Lam Dnte Bawhchhiat (1898) Chatuan Nghahfk p. 805 197. An natnate tihdam saka awm mi tamtak hnenah Kristan, Ngawi rawh, I dam tak hi, thil sual ti leh tawh suh, chutilo chuan thil \ha lo lehzual I chungah a lo awm dah ang e, (Johana 5:14) a ti. Hetah hian natnate hi leilung leh thlarau lama Pathian dn bawhchhiatna avnga lo awm an ni tih Kristan min zirtr. Siamtu ruahmanna nn a inrema mihringte hi khawsa \hin ni ilang chuan, khawvela manganna nasatakte hi an awm dawn lo a ni. Krista chu hmasng Israelte kaihruaitu leh zirtrtu lo ni reng \hin a ni a, hriselna hi Pathian dnte zawmna zarzona a ni tih A zirtr. Palestina rama damlote tidam \hintu Daktawr ropuia chuan chum ding a\angin a hnenah engnge an tih tr ni a, an tn Pathianin engnge A tih ang tih A rhilh a. LALPA in Pathian aw hi ngun taka in ngaihthlk a, a mithmuha thil \ha a tih zwngte in tih a, a thupkte in ngaihsn a, a thuruat zawng zawngte in pawm chuan Aigupta mite chunga hri ka lntr tk angte kha in chungah rng rng ka lntr ve lo ang. Kei LALPA a tihdamtu che u ka nih hi (Exodus 15:26) tiin. Chutichuan Kristan Israelte hnenah an nun dn tra kaihhruaina fel tak a pe a, LALPAN hri zawng zawng a tih kian sak vek ang che u, (Deuteronomi 7:15) tiin thutiam a pe bawk.. A kaihhruaina thute zawmna chungchangah A thutiam te an rintlkzia heti hian a sawi: Ama hnamte zinah chuan michak lo pakhat mah an awm lo, (Sm 105:37) tiin. Hetah hian kan tan pawh a zir turte an awm. Hriselna vawn \hat reng duhtute zawng zawng chuan kaihhruaina dn zawm tur an nei. Mitinin an zawm trte chu engte nge an nih an hriat a \ul a. Leilung leh thlarau lama Pathian dnte hre lova A mite an awm A duh lo. Taksa leh thlarau lama Pathiah thawhpuite kan ni tur a ni. Mahni Insiamchawp Tawrhna (1866) H. to L. ch 3, p. 49 198. Mihring chhngkua hian an chindn \ha lo avangin an mahni chungah natna chi hrang hrangte an thlen \hin. Hrisel taka nun dnte an la zir ve lova, an nihna dnte an bawhchhiat na chuan thil \ha lo tak te a tih chhuahsak \hin. Mipuite hian an natna tawrh chhan dik tak hi an sawi duh ngai mang lo An thiltih dik loh vng a ni ngei si a. Ei lamah an insum lova, an pumpui chu an Pathian a ni. An tih dn tinrngah hriselna leh nunna lam chu an thlahdah hle a ni tih an tilang, hemi avang hian natna an lo tuar a, an tuartirtu chu Pathian a ni tiin an in rin tir leh si; an kawng zawh dik loh avanga hetiang hi tuar an ni reng si a. 199. Natna rng rng hi a chhan awm lovin alo kal ngawt ngai lo. Hrislna dn te ngaihsak twk lohna avangin kawng hawn a ni a, natna chu alo lt \hin a ni. Mi tamtak chuan nu leh pate bawhhchhiatna rah an seng a; an thlahtute thiltihah mawh an phurh loh lain engte hi nge hrislna dn ni a, engte hi nge bawhchhiatna tih hriat chian hi an tih tr a ni. An nu leh pate chin dn dik lo te chu ching ve lovin, awmdn \ha zwk a nungin, nundn dikin an nung tr a ni. Mi tamber te hi chu mahni awmdan dik lo avanga tuar an ni. Ei leh in, inthuam dn leh hnathawh dnah te hrislna dn an ngaihthah a; tichuan leilung dn bawhchiatna chuan rah a rawn chhuah ta ngei a, an lo damlova, mi tamtak chuan a chhan dik tak chu mawhhchiat lovin, an tawrhna avng chuan Pathian an dem ta \hin a ni. Leilung dn pawisak lohna avnga tuarna thuah Pathian hian mawh A phur rng rng lo. Ei lama insumlohna hi natna chhan ber a ni a, leilung dn in, a mamawh ber mai chu a chunga phurrit, a phurh hlek loh tur an dahsak \hin a\anga chawlhna hmuh hi a ni. (1905) T.R., p. 216 200. Mi tamtak chuan anmahni nawmtwlna avangin natna an in vei tir a ni. Leilung awmphung dn emaw thianghlimna dn kherkhiap takte angin an khawsa lova. Mifingte pawhin an ei leh in leh inchei dn leh hnathawhah hriselna dan an ngaihsak miah lo a ni. Y.I. May 31, 1894 Ei leh In a Insumlohna Hi Natnain A Zui |hin

42

43 201. Taima taka hnathawh leh nasa taka zirna avangin rilru hi a chau mai mai ngai lm lo; hrislna dn ngaihsak lohna avanga a hun lova chaw \ha lo ei vang in rilru chu alo chau zwl \hin a ni. Rilru chaknate lo chauhna chhan ber chu \hahnemngai taka zirna hi a ni hauh lo. A chhan ber zwk chu chaw \ha lo ei te, a hun lova ei te leh taksa insawizawina tlkchham vng te an ni. A hun lova ei leh mut hian thluak chaknate chu a ti \huanawp \hin a ni. (1900) 6T 372, 373 202. Ei leh In lama insmlohna avangin mi tamtakin an tuar a, mi tamtak thlnah an liam bawk a ni. An tui tih zwng ringawt mai an ei a, chutiang chuan an chaw pai ralna khwl an ti chu a, an nun chawmna tr chaw chu \hialsawm \ha thei lovin an lo tihliam ta \hin a ni. Hei hian natna khirh tak a vei tir a, thihnain a zui chwk a ni. Hrechiang zwk trte hian mahni intihhlumna thilte an tih \hin avangin taksa khwl dimdawi ngai tak mai chu an lo tichau ta \hin a ni. Kohhrante hi Pathianin ng a pkah hian an nghet in an dik tur a ni. Ei leh in dik lo tak hi member tinte hian paihbo turin \hahnem ngai takin an thawk tur a ni. (1905) T.R., pp. 322, 323 203. Insmlohna hi mahni chhngkuaa in\an a ni fo \hin. Eitr hrisel lo leh tak deuh deuh ei fonnain chaw pai\awihna khwl a tichau a, tichuan chaw ei \hin pngngai aia tlma chak zawk deuh hlek chkna a lo awm a. Tichuan thil engnge maw, taksaa thawk chak deuh zwk chi ei chkna leh in chkna an lo nei \hin. Chutiang chuan taksa chawk tho thei chi duhna chu a lo zual tial tial a, insm a lo harsa telh telh a; taksa chu trin a lo luah khat deuh deuh a, taksa chu a chauh zawh poh leh hetiang chkna hi a zual ta \hin a ni. Kawng diklo lama pn khat lek pnna chuan kal thi zl turin a awlsam tir ta \hin a ni. An chaw ei dawhkna z leh ruih theih thil dang chhawp pawisa lotute chuan zu chak takin chk tirtu chaw an in chhawp fo \hin a, thlmna chu dan rual loh deuh thawin a chak ta \hin a ni. Ei leh in thua chin dn diklo te hian hrislna an tichhia a, zuin chng trin kawng a buatsaih lwk a ni. (1868) 2T 67-70 204. Chawlhni hmasa han thu ka sawi lain in hml dng tak mai chu, tun hmaa ka hnena lantr anih angin ka hmaah chiang takin an lo lang chhuak a. In hriselna awmdn leh hun rei tak natna in lo tawrh tawh dn chu ka hmu a ni. Hrislna nun in in nung lo tih hmuh tir ka ni a, in chaw chkna pawh a \ha lo hle mai, in pum in a lo tuar trin in tui tih zwng ringawt in ei hmiah hmiah mai si a. Thisen \ha siam tu tr chaw ei lovin in awm a ni. Hei hian in thin a khawih nasa hle a, pai\awihna khawlte chu an khawlo vek a lwm. In pahnihin thin natna in vei a ni. Hriselna siam\hatna hi khermei taka in pahniha in kenkawh phawt chuan in hlawkpui hle ang. Hei hi in tilo a ni, In chaw chknate an khawlo a, chaw mawl tak chhang phut te, thli te leh theirahte, thilthak leh hriak tellova siam chu tui in titlat lo mai a; in taksa khawl tna dn, Pathian siam chu in bawhchhe reng mai bawk si a ni. Hetiang in tih avang hian a hremna chu in tuar tr a ni si a. Chutichung chuan in hrisel lo chu mak in ti viau bawk si. In thiltih ang zela rah hmu tr in nih avangin nangmah ni tidam turin Pathianin thilmak a ti lovang. Thil Chitin Rnga Siam Chaw Leh Khawsiknate In duh ang anga in ei leh in avangin tuna in harsatnaah hian chhwk tur che u in in enkawlna a awm lo. Daktor thiam ber pawhin an tihtheih ngai loh chu nangmahni tn in tithei a ni. In chaw ei kha in khuahkhirh (regulate) rawh u. In tui tih zawnga in tih tlai in tum avangin, chaw hrisel ber ni lo, a chng phei chuan tam lutuk in ei ta vak \hin a, chuvngin pai\awihna khwlte in lo tihah ta hle \hin a ni. Hei hian pum chu a ti chau a, chaw hrisel berte pawh a \hial chip \ha hlei thei lo a ni. In chaw ei dn dik lo hian in pumpui chu a ti chak lo reng mai \hin. In chaw pawh hi chi hrang a tam lutuk. A buatsaih dn pawh a mawl twk \hin lo, chuvangin in ei chk zwng ringwt in buatsaih chuan in pumin a tuar zo lo \hin. Thilsiam hi a nihna ang thei ber leh pawlh danglam lova chaw siam hi a \ha ber a, chutilo chuan tawrhna a awm \hin; chumi dodal tur chuan theihtwpin a lo in vng ve \hin a ni. Thilsiam (nature) chuan phurrit in phurh tir chu lo dah kian tumin a lo \ang ve nasa, chuvang in khawsik leh hritlng in lo neihphah ta \hin a ni. Thilsiam dnte in bawhchhiat chuan hremna chu in tuar ngei ang. In taksa bung hrang hrangah pawh hian Pathianin dnte a siam a, chu dnte chu hremna tur lovin in bawhchhe thei lo. Hrislna lam ngaihtuah miah lovin in tui tih zawng chauh in rwn \hin. Chaw lam siam \hatnaah hian in han in tiding lam ve bawk a, mahsela rahka pakhatna chauh in pn a ni. Pathianin engkima insmna nei turin min ngiat a ni. In ei pawhin, in in pawhin in tih apiangah, Pathian ropuina tr hlirin ti rawh u. Pathian Mawhchhiatin Chhngkua ka hmelhriat zawng zawngah nangni aia hriselna siam\hat hlawkna mamawh tam zwk an awm lo. N leh hrehawm tuarin in rm a, a chhan in hre thei bawi si lo, in theih ang twka ngaihthiam tumin in intult a, in chan vo ve tur rnga ngaiin, Pathian remruat dn Chaw Dik Loh Avnga Thin Natna Ruihna Kawng Buatsaihin

43

44 reng a ni e in ti \hin a ni. In mi than meng thei ula chuan, hetianga in dam chhnga in kal \antirh dn a\anga tuna in dinhmun bawrhswm tak mai te pawh hi han hmu tlang thei ula chuan, tun hma lama in awmdn dik tak in lo hmu lo chu mak in ti ngawt ang. In in ei vir lak lawh tawh a, chuvangin in chaw chkna hmang sual lova nuam titaka in awm theihna tur chanve pawh in dawng zo ta lo a nih hi. In awmdn hi a dik lo zo tawh a, a rah chu in tuar ta zel si a, a n ngawt mai. Chaw |ha Man Chu Thilsiamte hcuan an tuar theih chhng chu dodal lovin hmansual an nihna chu an tuar a; chumi hnuah chuan lo thovin dipdl an nih na leh \ha lo taka an tihna chu hlip thla turin nasa takin an bei vet a \hin a ni. Tichuan lu alo na a, hritlang te, khawsik te, hamhaihnate, zenna te leh thil \halo tamtak an lo awm zui ta ani. Ei leh in a kawng dik lo zawhna chuan hriselna a tichhia a, nun khaw nawmna a tibuai bawk. Chaw \ha tia in sawi \hinte chu vawi engzatng ein lei tawh a, khawsikte, chaw chk lohna te leh muthilh thieh lohnate in neih phah tawh le aw! In tui tih zawng ringawt in ngaihtuah vangin chaw pawh in ei tui thei lova znah in muhil thei bawk si lo, darkar tamtak in tuar a ni. Sng tamtakin ei leh in a an insumloh avangin, chaw \ha tia an vuah te chuan khawsikna te, natna khirhkhn takte, a tawpa thihna te a rawn thlen \hin a ni. Heng hi a ni hlimna tia man tamtaka an lei \hin chu. Chutichung chuan mi tamtakin hetiang hian an tiin an khawsa zui zel thova; chubakah hng mahni inthattute hi an \hiante leh rawngbawltute chuan an fak a, an thih hunah pawh vanah an kaltir nghal \hin. Eng ngaihtuahna nge ni ngai le! Eipuar lutukte vanah an awm ang maw le! Ni love a, chutiang mite hcuan Pathian rangkachak khawpui kulhkawngka lunghlua siamte chu an lut ngai loving. Chutiang mite chu Isua kut ding lamah chawimawiin an awm ngai lovang; Chhandamtu hlu tak , Kalvaria tuar, mihring a ni tlat si a. Nun \ha zwk neihna hmun thihtheihlohna hmuna chan pual nei thei ve lo ho tn leh tling ve lo ho tn hmun ruat hran a awm bawk a ni. Eidn Dikloin Paihchhuahlehna Chunga Rah A Neih Chu Letter 274, 1908 205. Mi tamtakin eidn dik lo taka an ei avangin sem darh lehna lamah harsatna an nei \hin. Hriselna siam\hatna lama zirtur kan neihte fmkhur taka kan zir a \ul ang bawkin, famkim taka inbuatsaiha, zirnate kan neih a \ul bawk a ni; heti lama tihdn kan neihna chuan nunna lo awm leh tur a kan nungchangte kan siamnaah min pui dawn a ni. Pum hman dik lohna avangin mi chuan a thlarau lam nunna chu a tichhe thei a ni. (1905) T.R., p. 296 206. Ei lama chindn dik lo tak a awmna hmunah rng rng chuan siam\hatna nei trin muangchn tr a ni lo. Pumpui hman dik lohna avanga pum pai a nawm loh phawt chuan, pumpui hman rim lutukna ti zngkhaiin, chakna la awm zawng zawng vawn \hat anih theih nana, fmkhur takin beih sauh sauh tr a ni. Hun rei tak lo inthlahdah tawh avanga pumpui \ha tawh lo chu a dam \ha leh tak tak thei lo, nimahsela ei lam thua thildik tak zawmna avngin chhe zual zl tur chu a chhan theih a, tin, mi tamtakte phei chuan dam hlen hlauh na an neih phah deuh thaw thei a ni. Mi zawng zawng tana zawm tur dn \ha kawhhmuh hi thil awlai tak a ni lo; nimahsela eilam tha dn \ha tak zawm taihmkna a\angin, siam\hatna ropui tak a thlentir theih a, ei lam swngbwltu pawhin ei chkna atn thlmna siamtu ni tr ringawta thawh a \ul hek lo. Ei chkna lama insum theihna hi rilru leh ngaihtuahna lama malswmna in a zui zl \hin, tin, tisa lama inthunun theihna pawh a ti chak bawk a ni. (1905) T.R , p. 282 207. Taksa chawm len nana mamawh pe thei ber chi chaw thlan tr a ni. Hetiang thlanna thuah hian ei chkna hi kaihruaitu \ha a ni lo. Eidn dik lo chin \hanna hian ei chkna hi a dik lo zawngin a hruai \hin. Hriselna tikhawlo thei chi leh chakna aia chauhna thlen zawk thei chaw chkna a neihtir \hin. Tin, mi tamtak chin\han ang anga awm pawh kan tn a \ha ve khe rlo. Natna leh damlohna hmun tin maia awm tam berte hi kan ei dik loh vng a ni fo. (1909) 9T 160 208. Hrisel taka nun dan thuah kan fin hunah chauh eidan diklo avanga thil \ha lo chu hmu turin kan harh chhuak tak tak thei ang. An diklohnate hmu a, kan chin \han dn te thlak tura huaisenna nei te chuan siam\hatna chuan beihna nasatak leh chhelna neih a ngaih zia an hmu chhuak ang. Mahsela tuitih zwng dik tak neih anih tawh chuan tun hma lama ei atna hlauhawm lova an lo ngaih \hin kha pumpui natna leh natna dangte zawi zawia rawn thlentu a ni tih an hre chhuak ang. (1909) 9T 156 209. Pathianin Amtie chu hmasawn zel turin a ngiat a ni. Ei leh in a insumlohna hi rilru lam hmasawnna daltu lian ber a ni, tih hi kan zir a mamawh a ni. Hriselna siam\hatna lama thawktu kan ni kan tichung hian mi tamtakte hi chu diklo taka ei \hin kan ni. Ei leh in lama insumtheihlohna hi taksa leh rilru lam chaklohna hchan lian ber a ni a, chaklohna leh a hun hmaa Siam\ha Tura Ngennate

44

45 thihthutna bul pui a ni. Mi tupawh thlarau thianghlimna zawngtute chuan ei leh in lama in thunun theihna thiltihtheihna chu Krista ah a awm ani tih hre reng rawh se.

EI PUAR LUTUK EIPUAR LUTUK


Letter 17, 1895 210. Pumpui tihrim vak mai hi sual a ni, chaw ei \euh a nih chuan taksa pum tn phurrit a ni. Nun leh a pawimawhna tihpun a hnkin a tikiam zawk. Hei hi Setana thil ruahman chu a ni. Chaw chuangtlai tamtak neihna tura hna rim tak a \ul lova thawh hian mihring chuan a chakna pawimawh takte a hmang ral \hin. Chaw tam lutuk ei hian Pathian malswmnate thilsiamte mamawh atana pek chu kan khawhral mai mai chauh ni lovin, taksa pumpui tn chhiatna nasatak mai a ni bawk a ni. Pathian in (temple) chu kan tibawlhhlawh a, a lo chak lova, a lo silawng bawk a ni; tin, thilsiam chuan a hna chu fingtakin a thawk thei lova, a thawk \ha thei bawk hek lo; Pathian ruahman dn lah a ni bawk si lo. Ei leh in lama mahni hmasial taka insm lohna avangin mihring chuan leilung dn kalhmang chu a rapbet a, a tih tur a ni miah lo chu a thawh luih tir a ni. Mi zawng zawng hian mihringa khwl nung hi hre chiang sela chuan hetiang thil diklo hi an ti hauh loving le; mahsela mahni duh zawng a um luat tukna lamah mahni intihhlumna kawng an zawh a, a hun lo takah an thi ta \hin a ni. Chuti anih loh vk pawhin an \hiante leh anmahni tn pawh a phurrit ni turin kum rei tak an nung a ni. [C.T.B.H 51] (1890) C.H 119 211. Chaw hrisl tak pawh nise twk chi nei lovin ei a theih a ni. Miin eitur hlauhawm leh \ha lo chu duh lo mahsela a duh zt zt a ei thei tihna a ni chuang lo. Eng ang chaw \ha pawh nisela, a ei tam lutuk chuan khwl nung chu a hna thawk thei lovin a dl tlat thei a ni. Signs, September 1, 1887 212. Chaw hrisl pawh nise insum lova ei anih chuan taksa inrlbwl dn a tikhawlo theiin, rilru leh ngaihtuahna pawh a tichhe thei a ni. Letter 73a, 1896 213. Mihring chhungkua zawng zawng deuh thaw hian taksa mamawh aia tam an ei \hin. Hetianga mamawh bka ei hi bawlhhlawh (\awih) awm khawmah a lo chang \hin. Chaw mawlt apwh nise khwl nungin a mamawh bk chaw ei tam anih chuan a tn phurrit a lo ni \hin a ni. Taksa a\anga paih chhuah leh nan hna chuang tlai a thawh a ngai a, a lo chauh phah ta hle \hin a ni. Ei reng mai duhte chuan hei hi ril\am tirehtu a ni an ti a, mahsela pai\awihna khawl hnathawh tam lutuk avanga lo awm a ni zawk si. (1900) 6T 343 214. Tlawhtu/mikhualte lo lawm nan \ul lova in tihhah leh phurrit in siam hi a awm fo \hin. Chaw chi tamtak buatsaih anih \hin avangin chhungkaw nu ber chuan hna chuangtlai tamtak a thawh phah \hin; chubkah eitur chi tamtak a awm avangin mikhualte chuan phuar lutuk in an ei phah a, thawhrim luattuk vng leh ei tam luat avang in natna leh tuarna an lo neih phah ta \hin a ni. Hetiang harsataka ruai siam hi phurrit leh thil pawi tak a ni. Health Reformer, June 1878 215. Ruai ropui tak lehchaw a hun lova siam leh ei hian taksa peng tin te a khawih vek a, kan ei leh in hian kan rilru pawh nasatakin a khawih a ni. (1876) 4T 96 216. |halai taksa \hangmk zel te tana thil pawi tak chu hna rim tak thawk a inchhng khung tlat mai hi a ni. Amaherawhchu mi za tamtakin rim lutuka an thawh avangin an taksa te an ti khawlo vek a, chutih lai vk chuan a \hente chu engmah tilovin an awm mai a, an ei puar lutuk bawk si, hna an thawh bawk si loh avangin natna hrik an lo tuh ta a, mi sang tamtakte chu chhiatna lamah an liam ta mup mup mai a ni. (1880) 4T 454, 455 217. Mi\hen khat chuan ei leh inah an in thunun lova, hrislna hloh khawpin an tui tih zawngte chu an lim nghek mai \hin a ni. Chuvangin thluak alo fim lova, an ngaihtuahnate a lo chak lovin, mahni inphat leh insma an awm a, anthawhzawh theih tur kha an lo thawk zo ta \hin lo a ni. Engkimah insum sela chuan A rawngbwlna atana an pk tur taksa chakna leh rilru chakna te chu hng thilte hian a lo susam sak ta zwk a ni. Paula kha hriselna siam\hatu a ni. Heti hian a sawi, Ka taksa ka hnek vak vak a, bawihah ka siam zakw a ni, chutilo chuan midangte hnena ka tlangau (preach) puihnu pawhin keimah ngei pawh hi paihchhuah in ka awm mai ang, tiin. Pathian ropuina turin a thiltihtheihna zawng Eipuar Luatna hi Thilsual Liantak a ni Mihring Khwl Chetna Dlin Sualna Tlanglwn Tak, Mahse Tawhkhirh Tak Si

BUNG7

45

46 zawngte chu a vawng \ha tur a ni tih hi a mawhphurhnaah a dah tlat a ni. Paulan insumloh a hlauh hel chuan keini phei chuan kan hlau lehzual tur a ni, a chhan chu kan taksa leh thlarau, Ama ta ngeia Pathian chawimawi a \ul a tih ang khan kan ti ve lem si lo a ni. Ei puar lutuk hi tun laia sualna a ni. Pathian thu chuan zu ruih leh eipuar lutuk hi sual in ang rengah a dah a ni. He sualna hi a huatthlalk m avangin Pathian chuan Mosia hnenah zirtrnate hetiang hian A p Ei leh in thuah naupang chu khuahkhirh theih a nih loh chuan leh a tuitih zawng apiang a ei bawrh bawrh mai chuan a nu leh pa ten Israel roreltute hmaan an rawn hruai ang a, den hlum mai tur a ni e tiin. Ei puar lutuk te dinhmun chu beisei bo a ni. Tun tn mah hman tlk ani loving a, ama tn pawh nchhia a ni ang. Engahmah rin tlk a ni lo ang. Midangte pawh a tibawlhhlawh zel ang a, chutiang mi tel lo chuan khawvel chu a lo \ha zawk ang; a \hatlohna rapthlk chu a awm reng dawn si a. Pathian hnena mawhphurhna neia inngai te tn chuan ransa rilru chu an ngaihtuahna thununtuah an phal ngai lovang. Hetianga phaltute an nih phawt chuan tu pawh nise, eng hna ropui pawh thawk se, Kristian an ni lo a ni. Krista zirtrna chu hei hi a ni, In Pa Vana mi a \hafmkim angina, nangni pawh in \ha famkim tr a ni tih hi. Hetah hian keimahni dinhmunah, Pathian Ama dinhmunah a \ha famkim angin kan \ha famkim thei a ni tih a lantr. Thil Chi Hrang Hrang Ei Tura Ruahmanna Hian Eipuar Lutuknaah a Hruai (1905) T.R , pp. 294, 295 218. Sa ei bnsantu leh chaw hrawmhraw dang leh hrisel lo bnsantu tamtakte chuan an ei chu a mwlin, a hrisl bawk avangin, insm lova an duhtwk eitheia ingngaihna an nei a. Tichuan an ei ta lutuk a, a \hen te phei chu chawheh mi a lo nita hial a ni. Hei hi thil dik lo a ni. Taksa hman theih bka chaw tam leh \ha ei nghek vngin, chaw pai\awihna khawl tihhah tr a ni lo. Chaw ei dawhkn ei tr indawt zela dah thliah thliah hi chan \haah neih a ni a, Mi chuan engnge an rawn dah leh ang tih hre lovin, a tna \ha ber kher lm lo chaw chu a han ei \awk mai a. Ei tr rawn chhawp chhuah hnuhnng ber chu a puar f tawh hn a lo ni a, tichuan chawei kham lama hmawmsawn eng ilo te chu a ei lo phal lova, a puar f tawh hnua a ei belh leh chu a tn \hatpuina rng a ni \hin lo. A tir berah chaw pk tr tinrngte chu hlui nghal se chu thlan dan dik ber a hre thei tur a ni. A chng chuan eipuar lutuk \hatlohna hi hriat nghl mai a ni \hin. A chng erawh chuan insawislna engmah a awm kher lo; nimahsela chaw pai\awihna khawlte hian chakna an hloh a, tichuan taksa chakna bul ber chu a lo chhe \hin a ni. Taksa mamawh twk bk chaw in taksa tn phurrit a siam a, chutichuan nguina leh awm nawm mang lohna a neih tir \hin a ni. Pumpuiah thisen tamtak a mamawhtir a, tichuan fke te leh taksa hmawr tawng apiangte chu a lo vwt thuai a ni. Chaw pai\awihna khwlte tn chuan hahthlk tak a lo ni a, an hn an thawh zawh hnah pawh chauh ruaina leh ngui nghulhna a awm \hin. Puar lutuka ei \hangte chuan hei hi hnehnpna an ti; nimahsela chaw pai \awihtu khawl ten hna an thawh hah lutuk vng zwk a ni. Rilru emaw taksa emaw a thawh chak lohna, thluak lam chauh deuh ruihna a awm fo \hin. Tichuan awmnawm zn lohna chu a lo awm \hin, a chhan chu chakna lo awm khwm sa kha \l uk lova hman a ni a, alo kang tawh vng a ni. Pumpui chuan, Min chawlhtir rawh u, a ti a. Nimahsela chauh deuh ruihna chu chaw tam zwk a mamawh vngah ngaih a ni; tichuan chawlhtir a hnkin thawh tr phurrit tam zwk pk belh sauh a han ni a, chaw pai\awihna khawlten hna \ha tak thawk thei reng siin, an chu hnp ta zawk \hin a ni. (1890) C.T.B.H 154 219. Hriselna siam\hatu kan ni timahila mipui kan nih angina kan ei tam lutuk a ni. Ei leh in a insum lohna hi taksa leh rilru chakloh na chhan lian ber a ni a, ram tina lo lan chaklohna tam ber bulpui chu hei ngei hi a ni. (1870) 2T 362 365 220. Mi tamtak hriselna siam\hat tuma thu titlu tute chuan thil min tina their eng rng chu an tlansan a; mahsela hng thilte hi an tlansan avangin an duh twk twkin an ei thei tihna em ni ang? Chaw ei dawhkn an han kil a, an ei zah tur ngaihtuah aiin insumlo lk in puar lutukin an ei ta mai \hin a ni. Pumpui chuan a tihtheih twk chin a nei a, emaw a tih tur chin a nei a, a bk zawng chu nilengin phurrit a chunga an rawn dah tur chu lo lungngaiin a lo awm a ni. Pum a chaw an rawn dah zawng zawng, taksa in alo hlwkpui theih loh chu, thilsiam chuan a phurritah a lo nei ta \hin a ni. Khwl nung chu a dl \hin. Taksa bung hrangte chu thawk thei lovin dlin an awm a, hlawhtling takin an thawk thei lo. Taksa khwl pawimawh takte chu a \ul lova thawhrim tir an ni a, thluak thahrui chakna pawh chu taka khwl tna \angkai miah lo paih chhuah pui trin leh pai\awihna khawlte pui turin koh a ni bawk. A nih leh eipuar lutuk hian pum chungah engnge tih a neih le? A tichak lova, pai\awihna khawlte tihchaklohvin an awm bawk. Chuvangin natnate leh a behbwm zawng zawngte chu an lo thleng ta a ni. Mite chu damlo sa an nih chuan an chunga harsatnate chu an tipung a, an nitin Taksa Leh Rilu Chaklohna Chhan

46

47 nunah an pawimawhna an tikiam tial tial \hin. An chaw ei lo buaipui turin a \ul lovah an chaknate chu hman a lo ngai ta \hin a ni. Hetiang dinhmuna awm hi a rapthlak hle mai! Pumpui chaklo chanchin \henkhat chu kan thil tawh a\angin kan hre ve nual tawh a ni. Kan chhungkuaah pawh kan nei ve tawh a; natna hlauhawm tak niin kan hria. Miin pumpui nat a vei chuan rilru leh taksaah pawh nasa takin a tuar a ni. A \hiante pawhin, nasa ang mai an nih loh chuan an tuar ve ngei ang. Chutichung pawhin heti hian i la sawi \al ang, Ka ei leh ka thil tih turah i lo in rawlh ve a \ul em ni< tiin, Kan vela mite pawhin pumpui chak lo chu an nei ve tho lom ni< Engpwh nise anmahni tithinrim turin i tih tur chu ti phawt mai rawh. Tih lungngaiha awm hi leilung dn a nia lwm. An lwm lo hle mai a, an fate chu misual tak an niin an hria a ni. Zaidam takin an be thei lo, an chhungkuaah pawh, khawngaihna bik tel lovin, zaidam takin an khawsa thei bawk hek lo. An vela mite zawng zawng pawh an chunga natna lo thleng chuan a khawih tel vek a ni; an vaiin an sawngnawina rah chu an tuar tur a ni. Hlim thim tak an siam a ni. Chuvngin i ei leh in \hin dn chuan midangte pawh a khawih lo em ni le? An khawih chiang a ni. Pathian hnenah rawngbawlna famkim i pk theih nn hriselna chu a \ha thei ang berin, fmkhur takin i vawng \ha tur a ni a, i veng te leh i chhungte te tan i tih tur chu ti ngei ang che. Amaherawhchu hriselna siam\hatute pawh hian chaw ei zat turah hian an tisual ve thei a ni. Chaw hrisel tak chi pawh twk chin awm lovin an ei thei a ni. MS 93, 1901 221. A tlngpui thuin kan pumah hian chaw kan dah tam lutuk a ni tih LALPAN min hriattr a ni. Mi tamtakin eipuar lutuk avangin awm nuam lo deuhin an insiam \hn, natna an tuar phah nghal bawk. LALPAN he hremna hian chungah a rawn thlen a ni lo. Anmahni thlen a ni zawk si a; Pathianin bawhchhiatna avanga natna hi lo awm a ni tih hria se A duh a ni. Mi tamtakin an ei rang lutuk, midangte pawhin chaw vawtkhatah thil inhal chte an ei pawlh bawk. A hmei a pate hian an pum an tihnat avangin an thlaru pawh an tina \hin a ni tih leh pum hi hman sual a nih chuan Krista chu nasa taka chawimawi lohvin a awm a ni tih hi hre reng sela chuan an lo huaiin mahni inphatna an lo nei ang a, pum pawh chuan hrisel taka a thawh theih nan hun remchng pek a lo ni ang. Chaw kan kl laiin Pathian ropuina turin kan eiin kan in ang a, damdawi lam misonari hna kan thawk a lo ni ang. (1870) 2T 374 222. Twk chin ei lova kan ei hian kan taksa chungah kan sual a ni. Chawlhniin Pathian inah eipuar lutuk ho chu an \hu ang a, Pathian thudik meialh hnuaiah an mu chiahchiah mai ang. An meng thei thlwt lova, thu khn tak pawh chu an hre thei bawk hek lovang. Chutiang mte chuan an taksate leh thlaraute Ama ta chuan Pathian an chawimawiin in ring em? Ring lo, Amah chu an chawimawi lo a ni. Hetiang kawng hi an zawh avangin pumpui chaklo (n) an lo nei \hin a. Hunb lovah, chaw ei inkrah, an duh duh an lo ei phah ta \hn a ni. |hu chunga thawk chi a nih phei chuan pai\awihna lama \anpuitu tur van boruak thianghlim chu a dawng lovang; a hriselna turin insawizawina \ha twk a nei thei lo mai thei bawk. (1905) T.R., p. 295 223. Kr khat chhng ni dang aia chaw tam zwk, chaw chi hrang tam zwk emaw chawlhni atn kan buatsaih tr a ni lo. Chutih a hnkin, chaw chu a mwl zwkin, tlm deuh zwk ei tr a ni, chutichuan thlarau lam thil hriatthiamna neiin leh pawmthiam thei tura chakna, rilru fm tak chu a nei thei ang. Pumpui hnawh twt tlat tih chu thluak hnawh twt tlat tihna a ni. Thu \ha ber berte pawh ngaihthlk ni mah sela rilru chu chaw dik lo avnga a buai si chuan, ngaihhlutna rng a nei thei lovang. Chawlhnia ei uar lutuk avngin, mi tamtak chu an rin aiin chawlhni malswmna dawng tlk lovin an in siam \hn. Haihawtna Chhan Letter 17, 1895 224. Engkima insumna thuah hian i tn LALPAN ng min pe a ni. I eiah i insum lo a ni. I taksa in mamawh aia a lta tam i pumah i dah lt ziah mai a ni. He chaw hi a lo \awih a, i thaw a lo rim chhia a, i hritlng a tizual a, i pumin a thawh tr aia tam a thawh phah a, i puma i khung luh zawng zawngte kha \hial chip turin thlak a\angin nunna leh chakna te chu koh an lo ni ta ani. He thilah hian i in khawngaih lo hle tih i tilang a ni. Chaw i ei tam lutuk a ni. Hei hi i haihawtna chhan lian tak leh hriatrengna i hlohna chhan chu a ni. I sawi ngei a ni tih ka hriat pawh i pha mawi a, thildang daih i sawi leh si a ni. Hei hi ka hria a ni, mahsela ei tam luat vng a ni chiang tihah hian i twp mai ang. Sawi sawi engnge a \ulna? Thil \ha lo chu a tidam chuang lovang. Awmhmuna Thawktute leh Rawngbawltute Hnena Thurwn: (1905) T.R., pp. 296-298 225. Ei puar lutuk hi piangphunga \uanmuang mite tn a \ha lo zual a, hng mite hi chuan ren ker kerin ei sela, taksa insawizawina nei tam bawk rawh se. Mahni ei leh inchkna phatsana in Kohhran Inkhawm Laia Mutchhuahna

47

48 thuunun hneh taka an tih hlawhtlin theih ang ztve pawh tihlawhtling hman lo, pianpui felna \ha tak nei an awm. Hetah hian ziaktu tamtak leh thu sawitu tamtak an tling lo \hin. Ei \euh hnuah hahdam takin lehkha chhiarte, lehkha zirte emaw, ziakte emaw tih nn an hun an hmang a, taksa insawizawina hun rng an nei lo. Chuvang chuan an ngaihtuah ding thei lova, tin, thu pawh an sawi \ha thei \hin lo a ni. Harsatakin lehkha an ziakin thu an sawi thei chauh a, thinlung hneh tr khawpin an ziak twk thei \hin lova, an beihna te chu a hlawhchham ta \hin a ni. Mawhphurhna pawimawh tak tak chelhtute, a bikin, thlaraulama vngtute phei chuan hraitthiamna chak leh ril tak nei mi an ni tr a ni. Midang zawng zawng aiin, ei lama chin twk nei thiam mi an ni tur ani. An chaw ei dawhknah te chuan ei tur chak tak chi leh nawmchenna hau tak tak ang chi an chhawp \hin tr a ni lo. Nitin dinhmun sng chelhtute hian nghawng lian tak nei zel thei tihtlk tur an nei reng a; ngaihtuah thuai thuai tur an nei \hin, insmna \ha tak neitute chauhin hetiangah hian hlawhtlinna an nei thei. Taksa leh ngaihtuahna lama thiltihtheihna \ha taka enkawlna hnuaiah rilru chu a lo chak a. A rim lutuk loh chuan hman nasat poh leh chakna thar alo kal belh zl \hin, nimahsela thil ruahman pawimawh tak tak ngiahtuah a, thu tihtlkna namn lo tak siam \hintute hian chaw dik lo an eina avangin an tih \hat theih loh phah fo \hin. Pumpui chiang kuang lo chuan rilru chiang kuang lo leh mumal lo a awm tir \hin. Thinchhiatna te, ngilneihlohna te leh dikohna te a neihtir a, khawvel tna malsawmna thlen tr ruahmanna tamtakte hnwlin a awm fo va, ei lama chindn dik lo avnga hrisellohna chuan dik lo tak leh hneh chhiah leh rwng taka thil tihna a thlen hial \hin a ni. Taksa hah lova thawk \hin te, leh rilru lama hnathawk \hinte zawng zawng tn heta hi thurwn a awm; mahni inthunun thei leh rilru lama zuamna nei apiangte chuan han chhin teh se: Chaw ei apiang hian chaw mwl tak chi hnih chi thum emaw chauh ei sela, ril\m rehna bk chu ei belh tawh lo sela. Nitinin taksa insawizawina tho takin nei ziak bawk se, hetia tih hian hlwkna in hmu nge hmu lo han fiah teh rng u. Tisa hnarim thawk \hin, mi chakte chuan hna hahdam thawk \hinte angin, ei lamah a tam leh \hat thuah fmkhur \lin an hre lo \hin, nimahsela hng mite pawh hian an ei leh in ah hian mahni inthununna nei \ha se chu an hrisl zwk ngei ang. Mi \henkhat chuan an chaw ei tur bi tuk thlap awm se an cuh a, an ei puar lutuk in an inchhir leh a, tichuan an ei leh in thu chu an ngiahtuah m m \hin. Mi pakhatin midang tn a zam fel sak thei lo. Mitinin ngaihtuahna fim tak leh mahni inthununna hman mai tur ani a, chutiangin dn dik tak hmanga thil tih tr a ni. (1902) 7T 257, 258 226. Chawei tur tamtak awmnaah chuan miten an pawi\awih theih twk tur aia tam an ei fo \hin. Ei tam luattuk chuan pumpui hian a hna hi a thawk \ha thei lo. Chuvangin thluak a lo nguai a, rilru pawhin rangtakin a thawk lo bawk a ni. Chaw chawhpawlh dik lo chuan buaina a siam a ni, in um\awihna a lo awm a, thisen a lo bawlhhlawh a, thluak a lo buai ta bawk a ni. Chaw ei puar lutuk \hin leh chaw vawi khat eia chi hrang tamtak ei emaw hian pumpui chak lo a thlen fo \hin. Chutiang chuan pai\awihna khawl dimdawi ngai tak mai chu nasatakin a hliam \hin a ni. Pum chuan alo hnial \ang \ang a, a sawt si lo; thluak hnenah a chhan leh a hnathawh ngiahtuah trin a ngen a ni. Chaw tam lutuk ei emaw in chawhpawlh \ha lo emaw ei hian hliamna hna a thawk a ni. Thil inhal hriatsa chuan vaukhn pe mahse a sawt si lo. A rah chu tuarna a ni. Hriselna chu natna in a rawn thlk ta \hin a ni. Mi \henkhat chuan heti hian an zawt a ni thei e, Hei hian rorelna inkhawmte nen engin kungkaihna a neih< Tamtak a nei a ni. Ei dik lo rah/hnathawh te hcu rorel inkhawmnaah te rawn thlen a ni \hin. Pum awmdn hian thluak chu a khawih a ni. Pum \ha lo chuan rilru awmdn \ha lo leh chiang lo a tichhuak a ni. Pum natna chuan thluak natna a tichhuak a, mi chu ngaihdn dik lo nei tlat turin a tiluhlul a ni. Chutiang ang finna ni wm taka lang chu Pathian tn chuan tna a ni zawk si a. He thil hi rorel inkhawmnaah te chuan a chhan ber a ni tih ka sawi a, chutah chuan fmkhur taka zirtur zawhnate chu pek a ni a, mahsela ngaihtuahna tlm te chauh hman a niin thil pawimawh m m pawh chu hmanhmawh deuhin tih tlk a lo ni ta \hin a ni. Thu ngaihtuah chu lungrual taka tih tlk theih mai tur pawh a ni lo zawng tih tlk niin inkhawmna boruak chu a tidanglam vek \hin a ni. Hng rahte hi ka hnenah lantr an ni chamchi \hin. Hng thilte hi rawngbawlnaa ka unaute hnena sawi tura zirtr ka nih avangin ka sawi a ni. Ei lama insmlohna avangin meiserh leh mei narn thliar hrang thiam turin i in ti tling lo a ni. Hetianga insmlohna hian Lalpa vaulwkna pk che pawh i ngaihsak lo tih i lantr a ni. I hnna A thu chu hei hi a ni. In zngah tu nge LALPA \ih a, A chhiahhlawh aw ngaithla a, thimznga kal leh eng nei lo? LALPA hming chu ring sela, a Pathianah chuan chng reng rawh se tih hi. Ei leh in a kan insumlohna a\anga min chhanchhuah a, thianghlim lohna leh chkna \ha lo leh sualna zawng zawng lak a\anga min chhandam theih nn LALPA lam chu kan hnaih dwn lom ni< Pai\awih Theihlohna leh Rorel Inkhawmnate

48

49 Pathian hmaa in ngaitlwmin, thlarau leh tisa tibawlhhlawhtu thilte chu dah bo vekin, Amah \ihnaah chuan nungchang thianghlimna kan neih theih nn kan in hln dawn lom ni< (1880) 4T 408, 409 227. Kan thusawitute hi ei chin dan lam thu ah hian an kher mei twk lo a ni. Chaw an ei tam lutuk a, chaw vwtkhat eiah chi hrang tam lutuk an ei bawk. A \hente phei chu a hming chauh a siam\hatute an ni. An chaw ei thuah dn mumal rng an nei lo, chaw ei inkarah theirah te, emaw theipil sak (nuts)te emaw an duh ang angin an ei a, chutiang chuan pai\awihna khwlte chu an hmang rim m m mai a ni. |henkhat chuan nikhat ah chaw vawi 3 an ei a, mahse taksa leh thlarau lam hriselna atn vawi hnih ei chu a \ha zwk a ni. Taksa khwlte vawng tura Pathian dn siam bawhchhiat anih chuan hremna chuan a zui ngei ngei tur a ni. Ei lamah hian fmkhurlohna avangin \henkhatte hriatna thazm chu a lo zeng deuh thaw a, an muang in an mut hi a chhuak reng mai a ni. Heng rawngbawltu hml eng puap maite hian ei leh in a an insm loh avang in hriselna siam\hat nan sawimawina an ni lo. Hna thawk tam lutuk an nih avanga an tuar chuan a chng chnga a chaw ei loh a \ha zawk a, chutiang chuan thilsiam chuan beihrual neiin hun an lo hmang ve thei ang, Kan hnathawktute hian hriselna siam\hat nan hian a sawia sawi aiin an thiltihin an thawk tam zawk thei a ni. An \hianten an tna ei tur nasataka an buatsaih hian hriselna dn ngaihsak lo tura chak taka thlmin an awm a ni, mahse chaw tui hmel tak chu an hnar a, chaw a hmarcha thak phulte, thingpuite coffee te an duh loh chuan a tak a hriselna siam\hatute an ni tih an fiah a ni. Tunah hian \henkhat chuan nunna dnte an bawhchhiat avangin an tuar a, hriselna siam \hatna hnaah hian chhinchhiahna \ha lo tak chu an awm tir a ni. Ei leh inah te, mutnaah te leh thil enahte hian a lutuka tih rng rng chu sual a ni. Taksa leh rilru thiltihtheihna zawng zawng te inremtlang taka thawhtir an nih chuan a rah chu hlimna a ni a, chng thiltihtheihnate chu chawisn leh tihfai an nih nasat poh leh hlimna chu alo thianghlimin engmahin a pawlh loh hlimna chu a ni ang. (1880) 4T 408, 409 228. Kan rawngbawltu tamtakte hian an damlohna hchan an sawiselna chu insawizawina tam tawk an neih loh vngte, an eipuar lutu vngte a ni. Chutiang kawng chuan taksa chakber te pawh a tihlauhawm \hin a ni tih an hrait loh vng a ni. Nang ang bawka \uanfm mite chuan an ei tlm hle tur a ni a, taksa sawizawi hi an thlahthlam tur a ni lo. Kan rawngbawl tu tamtakte hian an h in an thln an lai a ni. Kan taksa pai\awihna khwlte enkawltu phurrit chuan a tuar a, thluak hna thawh tur a siam sak \euh mai a ni. Hriselna dnte bawhchhiatna hi, a bawhchhetu apiang chuan a taksa ngeiah hremna man chu a pe tur a ni. Mahni Ha Thln Laiin Hriselna Siam\hat Sawimawi Lohna

CHAW CHKNA THUNUNIN CHAW CHKNA THUNUNIN


(1864) Sp. Gifts IV, 120 229. Edena Adam leh Evi chu pianphung ah ropui leh mawi tak an ni a, an taksa pawh inchawih mai leh famkim tak an ni. Sualna nei lo leh hrisel famkim tak an ni bawk. Tun laia mite nn chuan tehkhin phk rual an ni lo! Mawina chu a bo tawh a hriselna famkim chu hriat a ni tawh lo. Hawina lam apiangah natnate, piansualna te, leh atanate chu hmuh turin an awm a ni. Hetiang taka tlkhniamna chhan hi ka zawt a, Eden lam chu kawhhmuh ka ni. Thing pakhat rah Pathianin ei a phal loh, khawih pawh aphal loh, chutilo chu an thi ang a tih chu ei tir turin rul chuan Evi nawlh tak mai chu a thlm thlu (bum) a ni. Evi chuan intihhlimna turin engkim a nei vek a ni. Theirah chi tin rng chuan a hual vel vek bawk. Chuti chung chuan hmana thing rah chi tinreng, duh ang anga a ei theih aiin thingrah khap ber kher chu ei atn a lo it ta tlat mai a ni. A duh zwngah chuan alo insm zo ta lo. A ei ta a, amah avangin a pasal pawh chuan a ei ve ta a, an pahnih a chungah chuan nchhia a lo thleng ta a ni. An sual avangin lei pawh chu nchhe dawng alo ni ve ta. A tlk a\ang chuan insumlohna chu kawngtinrng deuh thawah a lo awm ta a ni. Ei chkna chuan ngaihtuahna chu a thunun ta. Mihring chhungkua chuan thuawihlohna kawng chu a lo zawh ta a, Evi ang maiin Pathian thil khapte chu ngaihsak lo turin Setana chuan a bum hlawm a ni; an rin ang in a rah chu a hlauhawm lm lovang tiin an mahni chu an in fak der vel a ni. Mihring chhngkua chuan hriselna dante chu a bawhchhia a ni, engkimah deuh thaw hian a uchuakin a tln ta. Natnate lah an pung tual tual. An thil tih chu a rahin a rawn zui zel mai. Nova Hunlai leh Kan Hun Laite Sual Hmasaber, Mahni Inthunun Lohna

BUNG8

49

50 [C.T.B.H 11,12] (1890) C.H 23, 24 230. Isua chu Oliv tlngah \huin, A zirtrte hnenah A lo kal leh hma lawka thil lo thleng tur chhinchhiahnate chungcchangah zirtrna A pe a. Nova dam lai angin Mihring Fapa lo kal lehna chu ani ang. Chng ni tuilet hma te chuan Nova lawnga a luh ni thlengin an eiin an br a, nupui pasal an inneih \hin, tui alo lt a, an zaa a lk bo vek hma loh chuan engmah an hre lova; mihring Fapa lo kal lehna chu chutiang bawk a ni ang tiin. Nova hun laia khawvela rorelna lo thlen tirtu sualna te bawk kha tun lai kan hunah hian an lo awm ve ta a ni. A hmei a pate chuan an eiin an in a, eipuar lutuk leh rui in an lo awm ve ta a ni. He sualna awm mk, ei leh in lama insumlohna hian Nova hun laia mite chkna sual chu a tialh chhiatna chu ram tinah a lo darh ta a ni. In pawngnkna leh sualna chuan Van a lo thleng ta. He rilru lama bawlhhlawhna hi twpah chuan leilung a\angin tui letin a len bo ta a ni. He sualna bawk hi sodomah pawh khan lo awmin, mite chuan an eipuar lutukin an rui bawk a, chu chuan an rilru lam chhia leh \ha hriatna a ti ngawng a, chu khawpui sual taka hmeichhia leh mipa te tn chuan thil sual tih chu nawm chennan an lo hmang ta a ni. Chuvangin Krista chuan khawvel chu vauna a lo pe ta a ni: Chutiang bawk in Lota dam laiin a lo awm; an eiin an br a, an leiin an hralh a, an chingin an sa \hin a; nimahsela Sodom khua ata Lota a chhuah ni chuan vn a\angin mei leh kt a sr a, an zin a ti hlim ta vek a. Chutiang bawkin mihring Fapa hi a rawn inlr ni chuan a awm ang, tiin. Hetah hian Krista chuan zirlai pawimawh ber mai chu min hnutchhiah a ni. Kan ei leh in hi kan dah pawimawh ber ang tih a hlauhawmzia kan hmaah hian a tilang a. Ei leh ina chin twk nei lova thiltih rah chu a sawi lang a. Chhngril lam thiltihtheihna chu tihchaklohvin a lo awm a, chuvangin sual chu sual ang pawh a lang lo a ni. Thiltihsual pawh hotea ngaih a ni a, chkna sual chuan rilru a thunun a, chuvangin dn \ha te leh thil \ha tihna te pawh chu tihbo vek an ni a, Pathian chu sawichhiatin a lo awm ta a. Hng zawng zawng hi ei leh in uar lutukna avanga lo awm vek an ni. Hei hi Kristan A lo kal lehnaah chuan thil awmdn tur chiah a ni tih A puang vek a ni. Chhandamtu chuan kan ei leh in tur te, kan silh leh fn tur te mai ni lo, thil \ha zawk atna thawk turin min hrilh a ni. Ei leh in leh incheina te hi uar lutuka tih a nih avangin sual an lo ni \hin. Ni hnuhnng a chhinchhiah sualte znga mi an ni a, Krista lo kal thuaina tura chhinchhiahna an ni bawk. Hun te, pawisa te, chakna te Lalpa ta an ni a, hngte hi kan enkawl tura min pek te an ni, mahsela incheina man tamtak tak te leh ei leh in a nawm chenna atan te hman ral mai mai an ni a, chngte chuan kaw chhng pawimawh lai te a tikiam a, tawrhna leh chhiatna a rawn thlen a ni. Kan taksa te chu kan sual nawmsip bwlna avanga chhiatna leh natnaa kan tih khah si chuan Pathian hnenah inthawina nung atan kan taksate chu kan hlan thei lovang. [C.T.B.H. 42, 43] (1890) C.H. 108-110 231. Mihringte thlmna tawh znga chakber pakhat chu ei thuah hian a ni. A tirah chuan mihring hi dik taka LALPA siam a ni. Rilru dik tak neia siam a ni a, a taksa bung hrang zawng zawngte chu in rem tak leh famkim tak, a len lam leh a chakna te lamin rual taka \hang tlang tura siam a ni. Mahsela thlmtu vervek tak thlmna avangin Pathian khapna te chu ngaihsak loh a ni a, chuvangin leilung dnte chuan hremna puitling an pk a \ul ta \hin a ni. Ei thua tlkna hmasaber a\ang khn mihring chuan mahni duhzawng mna lamah a kal tam tial tial a, a tawpah chuan hriselna chu ei lam maichmah a hln ta hial a ni. Tui lt hmaa mite kha ei leh in lama insum lo an ni. Khatih lai khan Pathianin sa ei phalna chu a la pe lon a, sa chu an ei ngei ang. An eiin an in a, twp chin awm lovin an duh zwngte chu an chn ta zla, an lo khawlo zo ta a, Pathianin a dawh thei ta lova ni. An sualna no chu an tikhat a, lei chu a khawlohna leh bawlhhlawhna nen tui ltin A tithianghlim ta a ni. Sodom Leh Gommora Tuilt hnua lei chunga mite an lo pun zel chuan Pathian an lo theih nghilh leh ta a, A hmaah an kawngte chu an lo tichhe leh ta a ni. Kawngtin renga insm theih lohna chu a lo pung zel a, a tawpah khawvel pumpui deuh thaw chu, chu sualnaah chuan a lo inpe zo ta hial a ni. Sualna rapthlak leh khawlohna lo irhchhuak zel, Pathian hmun \ha taka A thilsiam te chunga hmingchhiatna siamtu avng chuan khawpui pumpuite chu lei a\angin dn pangngai nilova duh twka khawsa te chu sualnaah chuan hruailuh an ni a, chu chuan Sodom leh Gomorra chhiatna chu a rawn thlen ta a ni. Pathian chuan Babulon tlwmna chhan chu eipuar lutuk leh ruihna avang a ni A ti. Ei leh in a insm lohna leh chkna sual chu an sualna zawng zawng bul a ni. (1868) 2T38 232. Esaua chuan chaw tui hml tak chu a chk a, fa tir a nihna pawh a hln ta a ni. A chaw chkna chu tihhlawhtlin a nih hnuah chuan a tna chu a hmu ta a, mittui tla chung leh fmkhur taka a zawn leh pawhin simna hun a neih loh avangin a hmu leh ta lo a ni. Esaua ang hi mi tamtak an awm a ni. He mite pwl ai hi a awh a ni: Malswmna bik an hmuh theih hlu tak thihtheihlohna roluahna, Pathian lei leh van Siamtu nunna anga daih rei tur nunna, tehsn rual loh hlimna leh chatuan ropuina nei thei tur si, mahse ei leh in a insm thei thlwt lo, chkna \ha Esaua Chu Chaw Chk Nain A Hneh

50

51 lo lama inkhawhral \hin te, chatuan thil te hlutna man thiam lo leh chhia leh \ha hriatna thiltihtheihna hmang hlei thei lo te an ni tlat si a le. Esaua chuan chaw duh bik riau a nei a, chutiang chu a lo ei fo tawh \hin a, chutiang chaw tui hml a han hmuh chuan han hawisan mai chu \ulin a hre ta lo tlat mai. A ngaihtuah vang vang a, a chaw chkna chu khuahkhirh turin, beihna bik neih pawh a tum lm lo, thil dang rng rng chu a chaw chkna avang chuan a ngaihtuah hlei thei ta lo, chu chuan a thunun ta zawk a; chu chaw chu a neih theih dwn loh ai chuan thildang rng rng chu tawrh mai a , thih pawh pawilo hial turin a in ngaihtuah ta a ni. A ngaihtuah tam zawh poh leh a duhna chu a lo nasa zel a, fa tir a nihna hlu leh zahawm tak pawh chuan a hlutna leh zahawmna chu a lo hlauh ta anih chu. Israelte Sa Chkna [C.T.B.H. 43, 44] (1890) C.H. 111,112 Israelte Pathianin Aigupta a\anga A mite a hruai chhuah khan eng emaw chen chu sa A pe lova, Vn a\anga chhang leh Lungpui sak tak a\angin tui a pe a. Hei hi an duh tawk lova, an chaw pawh chu an ten ta hial a ni. Aigupta rama sa bl bula an \hut lai te an ngai ta tlat mai. Sa ei loh ai chuan sal nih leh thih hial pawh an duh ta zawk a ni. An duh chu Pathianin a phalsak a, sa a pe a, an duh twkin an ei ta. An ei nasa lutuk a, hri \ha lo an vei phah a, tamtak mai chu an thi ta a ni. Hngte Hi Entrna An Ni Ei leh in a insum lohna rah chu tamtak awi tur an awm a ni. Kan nu leh pa hmasaber te tn khan an thiltih pakhat thing rah mwi leh tawm tak, tui awm tak bawk si han ei mai kha thil t thama ngaiin Pathian thupk chu an bawhchhe ta mai a. Mahse Pathiana an rinawmna chu a lo chhe ta reng mai, tin, chuta \ang chuan khawvel tih boral tirtu sualna leh lungngaihna tui lian kawngka chu a lo in hawngta a ni. Tunlai Khawvel Chhuan lo awm zelah hian sualna leh natnate chu an lo pung zel a ni. Ei leh in lama insumlohna leh chkna \ha lo lama in hmanna hian mihring thil thiamna leh chhia leh \ha hriatna ropui zwk chu a tikhawlo tawh a ni. Ngaihtuahna chu thuneitu ni tawh lovin nasatakin ei leh br bwih a lo ni ta zawk a ni. Chaw man to leh chi hrang tamtak duhna chu a lo pung tial tial a, chaw tui hnai chi zawng zawng chu ei vek tur emaw tih khawpin a lo awm ta a ni. A bik takin nawmsak bwla party naah hian insm kr awm mang lovin ei leh in hi nasa taka uar a ni \hin. Zn tlai tawh tak lamah hian chutiang ei leh in chu buatsaih a ni \hin a, ei tur chi hrang hrang hmui-hmer bawlhlo tamtaka siam s te sauces (intui tuahna chi) te cake te, pies ( thei chhangur) Vr te, thingpui tak te, leh coffee te leh a dang te pawh. Hetiang chaw ei \hin anih avangin mite chu an hml te a lo dngin pumpui n avanga lungngaihna sawisn loh an lo tuar ta \hin a nih hi a mak lo ve. (1864) Sp. Gifts 1V, 131,132. 234. Tunlai khawvel chhiat tawhzia hi ka hmaah hmuh tir ka ni a, rpthlak tak a ni. Sodom leh Gomorra anga leia mite hi tihboral an la ni lo hi mak ka ti ngawt mai. Khawvela thihna lo awm leh tlk hniam lam lo pan zlna chhan hi ka hmu tawk tawh a ni. Chkna mitdel chuan ngaihtuahna a thununa, mi tamtak ngaihtuahna sng tin reng chu chkna lamah hlan a ni. Sual lian tak hmasaber chu ei leh in lama insumlohna hi a ni. Hmeichhia leh mipate chu ei leh in lama salah (bawih) an insiam a ni. Hna thawh lamah pawh an insum lo. An taksa khawlte hah lutukin an siam a , chaw an lk belh theih nan nasa takin an thawk rim a ni. Hmeichhiate chuan an tui tihna titlai turin an hun tamtak chu ei tur thil thak lam te nena buatsaih, siam nan an hmang ral \hin. Chutiang avang chuan naupangte chu an ngaihthah a, rilru leh sakhuana lama zirtrna an dawng lo a ni. Thawkrim lutuk nu chuan an in chhng ti hlim leh ti ng tura a mawhphurhna chu a thlahthlam phah ta a ni. Chatuan thil ngaihtuahna chu a pahnihna a lo ni ta chauh mai. A hun zang zawng chu hriselna ti chhe tu, thinurna siamtu, ngaihtuahna pawimawh tak ti khawlotu chaw buatsaih nan a lo hmang ta zawk a ni. (1890) C.T.B.H. 16 Ram tinah insum theih lohna hi hmuh turin a awm a. Car-ah te, meikhu lawngah te leh kan kalna apiangah te hmuh tur an awm a ni. Thlemna a\anga thlarau chhan chhuah an nih theih nan enge kan tih ang tiin kan inzwt \hin tur a ni. Setana chuan mite chu a thuhnuaia a dah luh vek theih nan a in ralring reng a ni. Mihring a thlm thlk theihna chak \ha ber chu ei leh in lamah hian a ni a, a theih dan kawng tin rengin mite chu chawhthawh a tum reng a ni. In Chawhphr chawpna thil rng rng chu an hlauhawm vek a ni. Z in chakna a neih tir zel si a. Hng thil hmanna a\anga lo awm \hin sualna rapthlak tak te a\ang hian mite chu kan vn him tlat theih nn leh kan tih n theih nan enge kan tih theih ang le? Hetiang lamah hian kan tih theih ang chu kan ti tawh em le Ei Leh In Hman Khawlohna Maichma Inhlanna (1882) 5T 196.197

51

52 Hng mite hnenah hian Pathian chuan ng ropui tak A pe a, mahse thlmna thlen phk loh dk in kan awm lo. Kan zngah hian tuten nge Ekron pathiante hnena \anpuina zawng le? He milem hi han en teh ngaihruatna mai a\anga ziak a ni love. Seventh-day Adventist te zngah ngei leh mi tamtak te hian hetiang thil hi an chng ve a ni lom ni< Vn khawngaihnain a mite chu pawm tura a hruai hrislna leh nunna thu te hi a langah pawh duh lohna entir duh khawp, mi chin chng inti hria leh induh tawk, mahni pwl \an hlur si tlk loh zia te hi ngaihtuah rawh u. A chkna \ha lo tih tlai nna a chaw buatsaih te hi. Chaw \ha awmna dawhkn pawh kil duh lovin, duh twka a ei theihna tr chaw zawrhna (restaurant) chu a thlang zwk a ni. Insmna sawi tlawr thiam hle si a bul innghahna tak thupui te chu ngaihsak dr si lo. Hetiang bawih nihna a\anga chhuah duh, mahni inphatna neih duh leh miah si lo. Chutiang mi chu a ni ei leh br hman khwlohna maichma inhln mi chu. Milem betu a ni. Pathian chawimawina tura tih thianghlim leh tih ropui thiltih theihnate chu tih \huanawp a lo ni a, rawngbwlna beitham te chauh a hlan \hin. Leilung dn ngaihsaklohna avangin thinchhiatna te, thluak buainate leh hriatna thazm \ha lo te an lo awm a ni. Mi tlawktlaw leh mi rintlk loh a ni. (1876) 4T 44 235. Thlelra thlmnaah khan, mihringte beia thlmna ropui tak tak thlentu pawimawh deuh deuh te chu Kristan A twk a ni. Khatah khn thlemtu fing vervk chu a bei a, a hneh ta a ni. Thlmna lian hmasaber chu ei leh br thuah a ni a; pahnihnaah chuan ngaihruatna a ni a, pathumna chu khawvel hmangaihna a ni. Ei leh in a insmna nei ngai lo mi maktaduai tamtakte chu Setana chuan a thlm thlu a. Tuitihna tihtlaina hmangin hriatna thazm chu a lo harh hluai a, thlak thiltih theihna chu a lo chak lo a, fing tak leh dam takin a ngaihtuah thei tawh lo a ni. Rilru chu a inbk twk thei ta lo. A theihna sng zawk leh ropui zwk te chu ramsa chkna nei turin a lo khaw lo zo ta a ni; chuvangin chatuan thil thianghlimna leh duhnate chu thlahthlam an lo ni ta a ni. He a thil tum ah hian a lo hlawhtlin tk avangin Setana chuan a thlmna dang pahnih te chu a rawn kal pui leh thei ta a , awlsam takin hmun a rawn chang leh thei mai. Hng thl,mna pathum, langsr bik te a\ang hian a thlmna dang zawng zawng te chu an lo chhuak ta zl a ni. (1898) Chatuan Nghahfak, p. 106 Kan LALPA thlmna tawh hmasa bera zir tr awm te znga a pawimawh ber chu ei leh in leh chkna thunun a ni. Taksa lam rawn khawih bik thlmna te rng rng hi mihring tichhetu ber leh pawt hniamtu ber an ni chwk. Insmlohna hmangin Setanan mihringte hnna Pathian thilpk a hlutna chht chhuak zawh rual loh rilru leh nungchang thiltihtheihna hi tih chhiat sak a tum a. He thila thlm thlk te tn chuan chatuan daih thil hlute ngaihsn theih a ni tawh lo. Tichuan tisa chkna sual hmangin mihringa Pathian anna awm zawng zawng hi nuai reh hlauh a tum a ni. Krista lo kalna hmasa zwkah khn insm lohna leh chu miin a rah chhuah , natna leh nun bawlhhlawh pui pui te hmuh a ni a, chng aia nasa zwk chuan A lo kal nawnna lo thlen hmain an awm leh dwn a ni. Chutih huna khawvel awmdn tr Kristan a lo puan lwk chu Tuilt lai ang leh Sodom leh Gomorra khuate awmdn kha a ni. Mihringte suangtuahna rng rng chu sual lam hlir a ni ang. Chu hun rpthlak tak chu kan tawng \p tawh avangin Chhandamtu chaw ngheina a\anga zir tr awm te hi kan zir a hun tak meuh ta. Insm duh loh a pawizia hi Krista tuarna sawi hleih theih loh a\ang chauh khan hriatthiam theih a ni. Chatuan nunna kan beisei theihna awm chhun chu Pathian duh zwng rema kan k in a chk zwngte leh tisa chk zwng te thunun a ni tih A nun entawn tlk khn a tilang. Chhandamtu Chu En Rawh Kan nun tluchhe tawhin a chk zwng han hnar chu kan chakna chuan a tlin thlwt lo a ni. He kawng hmang hian Setana chuan thlmna chu kan chungah a rawn thlen \hin a ni. Hmlma chuan mitin rawn tlawhin, kan chaklohna chhawm tawh chu remchnga hmangin a fakderna dik lo tak chuan Pathiana rinna nghatlo tute chu man a tum dawn tih Krista chuan a hre sa vek a ni. Mihringte kawng zawh tur chu a lo zawh hmasak tawh avangin kan LALPA chuan kan hnehna turin kawng A lo buatsaih diam tawh a ni. Setana nena kan inbeihnaah hian chan chhe zwk chang turin min duh lo. Rulpui min beihna avanga kan hlauh leh beidawn a phal lo. Thlamuang takin awm rawh u, keiin khawvl ka ngam ta A ti a ni. Ei leh in lama harsatna twk te chuan thlalera thlmna tawk Chhandamtu chu en rawh se. Ka tui a hl e titu Kraws lra lungngai taka awma kha en rawh se. Kan tawrh theih tr ang zawng zawng chu A lo tuar chhuak vek tawh a ni. A hnehna chu kan ta a ni. Isua chu A Pa Vana mi chakna leh finnaah A innghat a ni. Heti hian A puang, LALPA Pathian chuan min pui ang; chuvangin ka ch-i mai lovang.....zak taka siamin ka awm lovang tih ka hria ... Ngaiteh u, LALPA Pathian chuan min pui ang, tiin. Ama tih dn chu sawiin, kan hnenah heti hian A sawi, In zngah kal a, ng nei lo? LALP hmingah chuan rinna nghat sela a Pathianah chuan awm reng rawh se, tiin. Isuan, He khawvl lal hi a lo kal a, keimahah engmah a nei lo, a ti Setana thlmna vervek tak zawmna tur Amahah engmah a awm lo. Sualah A lt lo hrim hrim a. A ngaihtuahnaah pawh Kan Aiawha Krista Hnehna

52

53 sualah A inpe ngai bawk hek lo. Chutiang chuan keini pawh kan awm thei a ni. Krista mihrinna chu Pathianna chn chilhna avngin sual do theih na turin A tling a ni. Pathian nungchang \awmpuina kan neih ve theih nan A lo kal a ni. Rinnaa Amah nn kan inzawm tlat chuan sual chuan kan chungah ro a rl tawh lo ang. Nungchang famkim kan neih theih nn, leh Krista Pathianna chu nghet taka kan vawn tlat theihna trin Pathian chuan keimah niah rinna (1875)3T 561 239. Ei leh in lama kan insm theih lohna trin Setana chu Krista hnena a lo kal ang khn mihring hnenah a thlmna chak tak te nen a lo kal a ni. He thilah hian mihring chu a hneh theih nn a thiltih theihna chu a hre chiang hle mai. Ei leh in thuah Adama leh Evi a hneh a, anin nuam tak chu an lo hloh phah ta a nih kha. Adama tlkna avngin manganna leh sualna chuan kan khawvel hi a lo bwm khat ta a ni. Sualna rpthlak tak leh helna sual mak tak chuan lei leh vnah hming chhiatna nasa tak a neih tir avangin khawpui pumpui mai te chu lei a\anga tih boral dr an lo ni ta hlawm a ni. An sualna zawng zawng bul leh innghahna ber mai chu ei leh in a insm lohna hi a ni. (1890) C.T.B.H. 16 240. Chhiatna in\anna hmunah ngei khan Krista chuan tlanna hna chu A thawk \an a ni. Adama tlin lohna thuah ngei khn A fiahna hmasaber chu a lo thleng a ni. Ei leh bar thua thlmna hmangin Setana chuan mi tam zawk te chu a hneh a, he a hlawhtlinna avang hian he lei (planet) tlu tawh thununna chu a kutah awm niin a ngai tlat ta mai a ni. Amaherawhchu hneha awmin leh tlwmin a kalsan ta a ni. Isuan Keimahah engmah a nei lo, a tih kha. A hnehna chu keini tn pawh hmelma beihnaah hian hnehna kan chang ve thei a ni tih fiahna chiang tak chu a ni e. Amaherawhchu krista thawhpuia kan tih tur ngei pawh ti duh lova min chhandam chu Pathian tum dn a ni lo. Kan tihve tr awm chu kan ti ngei tur a ni a, kan Vn Pa thiltihtheihna nna \angrualin hnehna chu kan chang ang. (1890) C.T.B.H. 22,23. 241. Ei leh in lama insumtheih lohna kan neih theihna tura thlmna thiltihtheihna hnehna chu Pathian \anpuina chauh hi a ni. Thlmna tinrengah tlan chhuahna kawng Pathian thu tiam chu kan nei a ni. Chuti anih si chuan engvanginnge mi tamtakte chu hnehin an awm si le ? Pathian-ah rinna an nghah loh vang a ni. An himna tura kawng buatsaih chu an zawh \hin lo a lwm. An chaw chkna khawlo tak chu tih tlai an duh miau si avangin an chhuanlam siamte chu Pathian tn chuan engmah lo a ni. Daniela chuan mihrinnaa a thiltih theihnate chu a hlut hle a, mahsela rin rwlah a nei lo. A rinna chu Pathian chaknaah chuan a nghat tlat a, chu chu Ama hnena lo kal a, in ngaitlawm taka amah rinchhan a, A thiltih theihnaa innghat pumhlum te hnena A tiam chu a ni. A thinlungah chuan lal chaw leh uain a in \hin chuan amah chu in tihbawlhhlawh loh a tum tlat a ni; chutiang ei leh in chuan a taksa thiltih theihna chu a tichak lovang tih leh a rilru chakna chu a tipung lovang tih a hria a ni. Uain a in lovanga, mi chawk tho thut thei thil siam chawp tepawh chu a hmang hek lovang. A rilru tibuai tur thil engmah a ti lovang. Pathianin amah chu hriatna leh thiamna, zirna leh finna zawng zawnga thiamna chu A pe a, tin, Inlrna leh mumang zawng zawng hriat thiamna, pawh chu a pe bawk a ni. Daniela nu leh pa te chuan a naupan laiin insmna nun khermei tak chu zawm turin an zirtr a ni. A nun dn tin rngah thilsiam awm phung dn nna inrem turin an zirtr a; a thil ei leh in chuan a taksa rilru leh thinlungah hna athawk nghal a, a thiltih theihnaah Pathian hnenah mawh a phur a ni. Hngte hi Pathian hnen a\anga thil pk anga a dawn te an ni a, eng thil mahin an ti \huanawp tur a ni lo. He zirna avang hian a rilru ah Pathian dn chu chawisn a ni a, a thinlungah a zah m m bawk a ni. Sala an awm hun hmasa lamah khan Daniela chuan hun harsa tak paltlanga nei a, chu chu rorelna hmun ropui taka vervekna leh Pathian awm rinlohna chu an ni. Rilru fim, taihmakna leh rinawmna tura inzirtrna hmun atan chuan sikul mak tak chu a ni e tirawh u ! Chutichung chuan , sualna boruak chuan hual vel mahse bawlhhlawh miah lovin a nung khawchhuak thei a ni. Daniela leh a \hiante thil tawh hian ei leh in lama insmna rah hlawk zia chu an tilangin, tin, thlarau chawiknna leh tih thianghlimnaa Amah chu thawhpui duh apiangte tna Pathian thiltih tum chu an lan tir bawk a ni. Pathian tn chawimawina an ni a , Babulon rorelna hmuna ng ropui tak chu an ni bawk a ni. He chanchinah hian Pathian aw chu mimal tin tn kan hria a, Kristian insmna chung chng a ng mawi hlu tak te chu la khwm tura swmna chu kan dawng \heuh ta a ni; tin, keini ngei mai hi hriselna dnte nna inlaichinna dik tak nei tur kan ni. (R & H., Jan.25,1881)C.H.66 242. Daniela leh a \hiante khn ringlo mi officer te kha lungrual puiin, Babulon mite tih \hin dn angin ei in, in ta sela engnge lo ni ta ang le ? kha thil pakhatah khan dn chu lo per san ta sela chuan thildik an hriatna leh thil diklo an duhlohna tur chu tihchak loh an lo ni ang. Ei leh in ah khn lo insm ta lo sela chuan an taksa chakna te, hriatna fim tak te leh thlarau lam chakna te Hnehnaa Daniela Entawnin

53

54 chu an hloh ngei ang. Pn dik lo pakhat chuan pn diklo dangah a hruai kai zel anga, a twpah chuan vn nena an inzawmna chu a lo chat anga, thlmna chuan a ln bo daih mai dwn a ni. (1868)2T 65 243. Pathian thil ngiatte kan hriat chhuah chuan thil engkima insm tur kan nihzia kan hmu ang. Min siam chhan ber chu Ama ta kan taksa te leh thlarautea Pathian chawimawi hi a ni. Kan taksa leh rilru chaknate tna hliamna thlentu ei leh ina insumna kan neih si loh chuan engtinnge hetiangin kan tih theih ang le ? Pathianin kan taksate chu inthawina nunga hlan turin min ngiat tlat a ni. A mi ngiatna ti hlawhtling turin taksa chu a hrisel thei ang bera vawng turin tih tur kan nei ve tlat a ni. Chutichuan in ei pawhin in, in pawhin in tihna apiangah Pathian ropuina tur hlirin ti rawh u. (1900)6T 374,375.. 244. Tirhkoh Paula chuan heti hian a ziak, Intlnsiak hote chu an zain an tln a, nimahsela pakhat chauhin lawmman a hmu \hin tih inhre lo em ni? In hmuh theih nn chutiang takin tln rawh u. Intihsiaknaahte chuan a bei \lh \lh apiang chu engkimah an insm \hin a ni. Anni zawngin lallukhum chhe thei hmu turin an bei a, keini erawh chuan lallukhum chhe thei lo hmu trin. Chutichuan tiam chin lam panin ka tln ngat ngat a ni, boruak ngawt hnek lovin mahni ka inhnek zawk \hin a, chuvangin ka taksa ka ti chhela, ka thu hnuaiah ka dah tawh a ni, chutilo chuan midang te hnena ka tlngau pui hnu pawhin eng emaw tiin keimah ngei hi paihthlkin ka awm dah ang e (1 Korin 9:24-27) tiin. Khawvelah hian mi tamtak chin dn hlauhawm taka khawsa an awm. Chaw chkna hi an mahni thununtu dn chu a ni; an chin dn dik lo avangin an chhia leh \ha hriatna dik a lo khawlo a, thil serh thliartheihna chakna chu nasa takin tih chhiat a lo ni. Mahsela Kristiante tn chuan nasa taka insm chu a \l a ni. An dinhmun chu sng tak a ni tr a ni. Ei leh in leh incheinaa insumna neih hi a \ul tak meuh a ni. Mahni duhzwng leh chkzawng ringawt ni lovin, dn tlngpui chuan ro a rel sak tur a ni zwk. Ei tam lutuk te emaw an chaw ei pawh \ha lo deuh te emaw tisa thila intlakralna lamah awlsam taka hman an lo ni a, tthlak leh tikhawlo thei duh na tamtakah te an tlu lt \hin, chng duhna te chuan chhiatna leh boralnaah chuan mi tamtak te a ti pil \hin (1 Timothea 6:9). Pathian thawhpuite chuan an theihna tin rng te chu insmna dik tak dn tlangpuite theh darh nan an hmang tr a ni. Pathian tana mi dik tak ni tur chuan nunze tamtak a neih a ngai a. A rawngbawlnaa tel te zawng zawng lakah pht a nei. Rilru leh taksa chu a hrisel thei ang bera vawn tr a ni a, thiltihtheihna tin rng leh thil pk tin reng te chu Pathian thu hnuaia awm tr a ni a; hriselna pawh fmkhur thei ang bera enkawl tr leh insmna nun pawh a khirh thei ang ber a nei turin min duh a ni. Ama hnenah a bng awm miah lova inhlanna neih hi Pathian hnena kan bat a ni a, kan taksa leh thlarau, A thilpk kan theihna leh chakna te nn Ama rawngbawl nan hman tur a ni. He khawngaihna kawng hawn lai hian kan chaknate leh kan theihnate zawng zawng chu tihchak leh siam \hat tur an ni. Heng dn tlangpuite lwma Pathian \ihna nen, an taksa fing taka enkawl dn zir tawhte chauh he hnaah hian thlan chhuah tur an ni. Thutaka rei tak lo awm tawhte, mahse felna dn te leh sualna dnte la thliar hrang thiam lo; dikna te khawngaihna te leh Pathian hmangaihnate pawh la hre thiam lo te chu mawhphurhna pek loh tur an ni. Kohhran tin hian hriattrna chiang leh hriam tak mumal nei taka tawtawrwt hm tur a mamawh a ni Insumna thuah hian kan mite chhngril lam hriatnate hi kai tho thei ila chuan hnehna ropui tak neih a ni ang. Kawng engkima insmna hi inzirtr a hman zui nghal zl tur a ni. Sakhaw nuna dn tlangpui lian ber pakhat chu ei leh in, mut leh incheina a insmna hi a ni. Thlarau biakbka thudik lk luh a nih chuan taksa enkawlna pawh a kaihruai ang. Mihringte hrislna tih lam thu rng rng chu ngaihthah tur a ni. Kan chatuan ham\hatna chu he dam chhnga kan hun te, chakna te leh mi hnehtheihna huhngte kan hman danah hian a innghat a ni. (1864)Sp. Gifts IV 129-131 245. Thutak ring inti pawl khat, vaihlo te, hnim chi te, thingpui tak te emaw coffee te hmang lo an awm a, mahsela kawng danga ei leh in lama intih tlai tum an ni tlat bawk si. S te nasataka cheibwl te, a tui mawm tak te, an duh a, an chaw ei duh dn te an ti khawlo zo tawh a, chuvangin s pawh nisela a hlauhawm thei ang bera buatsaih anih loh chuan an lung awi lo a ni. Pum a lo nuam lova, pai\awihna khwlte chu an lo rim ta m m a, pum chuan a lo lt zawng zawng chu paih chhuah tumin nasa takin a lo bei ta a ni. Pumin a hna an thawh zawh meuh chuan a lo chu ta m m a, a lo thi dang ta hial mai a ni. Hetah hian mi tamtak chu bumin an awm, chaw tlkchham vng niin an ring tlat mai a, pumpui chu chawlh tir lovin chaw tam zawk an ei a, hun rei lo te chu a thih danna chu a lo reh a ni. Ei leh in a insm lohna chuan intih tlaina tam zwk an lo duh zel mai. Hetianga thihdanna pawh hi a tlangpui thuin sa ei, ei fo, ei tam lutuk vang a ni. Chindn thar a nih avangin an ei duh dn nna inmilin cake man to takte thei chhang te leh thilthlum chi hrang hrang chawhpawlh te, thil hlauhawm tinreng mai te chu an ei a. Chaw ei Ei Leh In Bawiha Awmte Kan Kristian Tihtur

54

55 dawhkanah chuan ei tr chi hrang hrang a awm a, chutilo chuan chaw chkna khawlo tak chu a tlai dawn si loh avangin. Zngah chuan heng ei leh in bawih a tng ho hi an thwk a thianghlim lova, damlo \awngin an \awng a . An hrisel lova, an n a, an lu te a nin, damlohna tinrengin a bwm a, mak an ti \hin a ni, a chhan an hre si lo. Mi tamtakin ni khatah vawi 3 chaw an ei a, mut hma lawkin an ei leh bawk. Mi tamtak te chu insmlohnaah hian anin hlan zo tawh khawp a, engtizawng mahin ei leh in puar lutuk naah hian kawng dang zawh an tum tawh lo. An hriselna chu an lo hloh thuai ang a, ei leh in a insm ai chuan a hun lova thih pawh an duh zwk. Tin, mi tamtak chuan an ei leh in hian an hriselna a khawih dn hi an hre lo bawk. Chutiang mi te chu tih n theih nisela chuan ei leh in a insum turin huaisenna an nei anga, an ei ker ker ang a, chaw hrisel chauh an ei bawk ang, chutianga an tih avang chuan tawrhna tamtak lakah chhanchhuah an lo ni ang Ei Leh In Lama Inzirtrna Ei leh in lama insm ngai lo, s leh a kan tui, bawlhlo tamtak nna siam te cake thlum tak te leh thil um leh dah \hatte nena duh ang anga ei \hin te chuan chaw hrisel leh mwl, chakna pe chi te chu tui tihna an nei thei nghal mai lo. An tui tihna chu an hmang khawlo zo tawh a, chaw hrisel thei rah te, chhang mawl tal a siam te leh thlai te chu ei chkna an nei lo. A tirah chuan an ei \hin dn pangngai aia danglam tak han ei mai chu beisei theih an ni lo. Chaw mwl tak chu a tirah chuan an ei theih loh chuan an ei theih hma chu chaw an nghei mai tr a ni. Damdawi aiin chw nghei chu an tn a \angkai zawk daih, rei tak a lo mamawh tawh pumpui chuan chawlhna a lo hmu ang a, tin, chaw mwl te pawhin a ril\amna chu a rawn titlai thei tawh mai ang. Tui tih theihna chuan a lo hman dik loh rei tawh avangin, tui ti leh tur chuan hun rei deuh hlek pawh a duh ang. Amawherawh chu ei leh in lama insm tura beih hrmna chuan chaw mwl te leh hrisel tak chu tui ti takin a ei tir thei ta a ni. Ei lama duhtui takin a chaw hmuihmer tamtak a ei aiin ani chuan a chaw mwl leh hrisel tak chu lungawi takin a ei thei ang. Pumpui chu sa in a tikhawsik tawh lovang a, chaw tam lutuk a \hial a ngai tawh bawk hek lovang; a hna pawh \ha takin a thawk thei anga, a lo hrisel hle tawh dawn a ni. Siam\hatnaah hian tlai a awm tur a ni lo. Kan chakna la awm chhun te hi fmkhur takin kan vawng \ha tur a ni a, phurrit lam pang rng rng chu kan insiam tur a ni lo. Pumpui chu a awmdn pangngai ang chiahin a awm thei tawh lo mai thei a, amaherawhchu hetianga ei lama kawng dik zawh anih tawh chuan a chhiat lehzualna tur chu a veng him tawh ang a, mi tamtak chu mahni intihhlumna tur ei puar lutukna lama an lo kal thui lutuk anih loh chuan an lo hrisel \ha leh thei dwn a ni. Ei puar lutuk bwiha awm inphalte chu an kal thui zel duh khawp mai, chkna \ha loah chuan an intihniam tawlh tawlh a, ei leh in lama an insm loh avangin an inthunun zo tawh lo \hin. An chkna bawlhhlawhah chuan an kal thui zl a, a twpah chuan an hriselna leh an finna chuan nasa takin a lo tuar ta \hin a. Ngaihtuahna khwlte pawh chin dn \ha lo te chuan nasa takin a ti chhia a ni. Nuamtwlna Lama Intlak Ralna In Taksa, Rilru Leh Nunchang A Khawih Dn (1890) C.T.B.H. 83 246. Ei leh in hian hriselna chungchangah nasa takin hna a thawk a ni tih thu tak hi zirlai tamtak hian an hre lo tlat mai a, a pawi hle mai. Mi \henkhat chuan an ei leh in thunun hi an tum lo rng rng a, tin, ei leh brah pawh hian dn zawm tur mumal an nei hek lo. An ei tam lutuk ziah a, a \hen te chuan an duh hun hunah chaw ei inkar lakah pawh an ei mai mai bawk \hin. Kristiana inchhlte hian anmahni tibuai \hintu tih kian an duh tak te chu engvanginnge an rilrute chu a lo chak loh a, an sakhawlam nun chu a lo zuai tk? tihte hi an ni a, a chhan hre turin an kal hlat a ngai lovang- entrnan- an chaw ei dawhkn hi a ni deuh ber mai. A chhan dang a awm loh chuan hei hi a twk a ni. Mi tamtak chu ei leh in lama an insmtheih loh avangin Pathian a\angin anin tihrang a ni. Chawngzawng pakhat leia tla hmutu leh l a sam zai awm zt pawh hretu chuan an taksa chaknate tichak lotu, an finnate tichawlawltu leh an rilru lam \hatna te tihlumtu ei leh in lama insum duh lotute sualna chu a chhinchhiah vek a ni. (1882) 5T 135 247. Ei puar lutuk leh chkna \ha lo tih tlai duh avngin mi tamtak te chu taksa leh rilruah hnathawk hlei thei lova siam in an awm. Ramsa rilru te kha tihchakin an awm a, nungchang leh thlarau lam nun kha tih chak lohvin an awm thung a ni. Lal\hutphah vr ropui hmaa kan din kual hunah chuan mi tamtak te nun chu engtia chhinchhiah nge ni hlawm ang le. Pathian pk thiltih theihnate chu lo hmangsual lo sela, an thiltih theih tur chu an hmu ang. Taksa leh rilru chakna Pathianin a pk te chu A hnenah pein lo hmang sela chuan finna ropui tak an neih tr zia chu an hre chhuak ngei ang le. Inchhir ngawih ngawihin nun han hman \hat leh an chk m m mai dawn a ni. Ei Leh In Chkna |ha Pangngai Lo Chu Khuahkhirh Tlat Tr Hmalama Inchhrna N Tr Chu

55

56

(1890) C.T.B.H. 150,151 248. Pathian mite chuan mahni inphatna dawhkna dinga, engkima insmna an neih theih nan, khawvel mite khawsak dn hleihluak leh tlaran tak lak a\ang leh ei leh in, chkna \ha lo tak tak a\angin A hruai chhuak a ni. Pathian kaihhruai mite chu danglam bik tak an ni ang, khawvel mite ang an ni lovang. Pathian kaihhruainate an zui phawt chuan A thiltum te chu an tihlawhtling ang a, an duhna te pawh A duh zwng ang zel a ni ang. Krista chu thinlungah A lo chng ang. Pathian temple chu a lo thianghlim ang. Tirhkoh chuan in taksa chu Thlarau Thianghlim temple a ni a ti. Pathian chuan A fate chu taksa chakna ti hliam trin mahni inphatna neih tir A phal lo. Taksa chakna an neih hrislna turin leilung dn zwm se A ti a ni. Leilung dn kawng chu A chhinchhiah reng kawng chu a ni a, Kristian tin te tan a zau twk a ni. Min chwm reng theih nn leh kan hlimna atn Pathian thilphal tak kut chuan thil tamtak min pe a ni. Amaherawhchu hriselna vawng \ha tlat tr leh dam reina nei turin leh ril\m dn \ha pangngai chu kan hlimpui reng theihna tr in, ei leh in lamah khap chin A nei a ni. Fmkhur rawh u! Chaw chkna pangngai lo lak a\ang chuan in smin mahni inphat rawh u, tiin A sawi a ni. Chaw dik lo chkna kan insiam chuan kan nihna tr dik tak dn te chu kan bawhchhia a, kan taksa hman dik loh leh keimahniah natna rawn thlen thuah a mawh kan phur a ni. (1909) 9 T 153, 154. 249. S ei \hat loh zia te, thingpui tak te, coffee te, chaw hmuihmer tam leh hrisel lo siam \hat loh dn zirtrna dawng tawh tute leh inhlanna nena Pathian hnena thuthlung siam tura tumruhna neitute chuan, chaw hrisel lo nia an hriat te chu an ei chhun zawm zl tawh lovang. Pathianin kan chaw chkna te chu thianghlim turin A pht a, thil \ha lo te hnial tlat turin min duh a ni. A Mite chu A hmaah mi famkim nia an din theih hmain he hna hi an tih tur chu a ni e. Hrislna Siam\hatu Health Reformer, September, 1871 250. Bawhchhiatna rah tuar lova dn pakhat tal kan bawhchhiat theihna turin Pathian chuan kan taksa insiam dn chu thlk leh tihdanglam a tum lova, Pathian chuan intihdanglam a tum bawk hek lo. Mahsela mi tamtak chuan ng lamah an mit an chhng lui tlat a. An duh zawng tih nn leh an ei leh in duh zwng an tih tlai theih nan nunna dn leh hriselna dnte chu an bawhchhia a ni; an chhia leh \ha hriatna an zawm chuan, an ei leh, dn tlangpui chuan incheinaah a thunun ang a, an duh zwng leh chk zawng ringawt chuan a kaihruai lovang. Pathian Hnathawktute |angkaina Chu Ei Leh Ina Inthununnaah Hian A Innghat

Letter 158, 1909 251. Ei leh ina insm lo tura thlmna do tlat a \ulzia mite hmaah chuan lantr rawh u. Hetah hian mi tamtakte chu an hlawhchham a ni. Taksa leh rilru hi a inlaichin tlat a, an pahnih hian a hrisel thei ang ber tura vawn a ngaihzia hi hrilhfiah tur a ni. Ei leh ina insum lo te chuan taksa chakna te an khawhral a, chhnglam chaknate an ti chu bawk a ni, chungte chuan tunah emaw nakin deuhah emaw chuan taksa dn an bawhchhiat na rah chu an hre ngei ang. Misual te chhandamna lei turin Kristan A nunna A pe a ni. Khawvel tlantu chuan ei leh in a insm lo te chu taksa chak lohna neiin, thil serh leh chatuan thilte an thliar hran theih loh nn an hriatna thiltihtheihna chu an ti thi a ni tih A hria a ni. Mahni duhzawng m luattukna chuan rilru lam thiltih theihna te chu a tikhawlo a, chuvangin mihring mamawh ropui tak mai chu thinlung leh rilru leh thlarau mahni duhzawng m lutukna a\anga mahni insmna leh mahni inhlannaa pian tharna hi a ni. Pastor-te chu chutiang nei tur leh kohhran muhilte chu kaitho turin A chhiahhlawh i nihna angin LALPAN malswmin \anpui che rawh se. Tidamtu leh rawngbawltu i nih kawp zia chu i hnathawhah lan tir ang che. Insmna dik thudik chu puangdarh turin kan damdawi in te chu din an ni. Mipui kan nih angin insiam \hat kan mamawh a, a bik takin rawngbawltu te leh thu-tak zirtrtute kan nih angin siam \hatna kan mamawh a. Kan rawngbawltute leh kan Conference President-te hnenah he thu hi sawi tura zirtr a ni: Thlarau boral mk te chhanchhuahnaah hian Pathian tna thawktu \angkai tak i nih theihna chu tisa chkna i do hneh naah hian a innghat nasa hle a ni. Ei leh in lamah te i tisa chkna i hneh phawt chuan i chna \ha lo te chu awlsam taka thununin an awm ang. Chutichuan i rilru leh i thlarau lam chakna te chu tihpun in an lo awm bawk ang. Beramno thisen leh an hriattrna thu chuan an hneh a ni. Thawhpui Hnena Ngenna Letter 49, 1892 252. LALPAN A hna thawk turin a thlang che a, fmkhur tak leh fing taka i thawh a, i ei leh in lam te hriatna leh ngaihtuah na neia i thunun tlat chuan, finglo taka i thawh \hin ai khn nuam zwk leh hlim zwkin hun i hmang thei ang. Ei leh in lamah in thunun tlat ang che, tichuan a bk chu Pathian kutah in nghat tawp mai rawh. Fmkhur taka in enkawlin i nun chu tisei rawh.

56

57

(1875) 3T 490-492 253. Khawvel hnna vaukhnna thuchah hnuhnng puangtute chuan, mite twpna tura thu tih tlkna thuchah a nih avangin, midangte hnna thudik an puan ang ngeiin an nun pui ve ngei tur a ni. An ei leh inah te, an thusawi leh awmdnah te mite entawn tlk an ni tur a ni. Khawvel pumpuiah hian Krista aiawh inti si tamtakte hian thianghlimna puan hnuaiah hian ei leh ina insm lohna te, chkna bawlhhlawha in tlak ralna te chu sualna nasa tak te nn thuhrukin an awm a ni. Mi thilti thei tak tak te hian kawng tin rengah insum sela an tih theih ngei tur, zat ve pawh an ti thei lo. Ei leh in ah te, chkna \ha lo ahte an insm theih loh avangin an rilrute a lo fiah lo in, an taksa chakna te pawh a lo kiam a, an thlarau lam thiltihtheihna te pawh a lo chaklo ta \hin a ni. An ngaihtuahna te pawh a lo chiangkuang thei lo. An thusawi ngaithlatute thinlung khawih trin leh Thlarau Thianghlim \anpuina turin, thiltih theihna nn thute chu sawiin an awm lo a ni. Eden HuanA kan nu leh pa hmasaberten ei lama insum lohna avanga an hloh ang khn, Eden chang leh tura kan beiseina awm chhun pawh ei lama insmna leh chkna \halo bnsanna a\ang chauhin a ni. Ei leh ina insmna te, chkna \ha lo zawng zawng thununna te chuan chhia leh \ha hriatna chu a vawng \ha tlat anga, rilru leh thlarau chakna a pe bawk ang; chutichuan mite chu an suangtuahna zawng zawng te nen thiltihtheihna sng zawk thununna hnuaiah a awm tir thei ang a, thil \ha lo te, thil thianghlim leh thil narn te a thliar hran tir thei bawk ang. Mihringin thlmna chu a hnar thei ngei a ni tih lantrna turin Krista chuan A Vn in kalsanin he khawvel ah a lo kal a; chu mi inhlanna awmze dik tak hre tute chuan lwm takin mahni inphatna an nei ang a. A tawrhna a Krista tuarpuitute nih chu an thlang ngei ang. LALPA \ih chu finna bul a ni. Kristan hnehna a chan anga hnehna chang ve tute chuan Setana thlmnate chu an do theih nan an invn reng a ngai a ni. Ei leh in lamah te, chkna \ha lo ah te insm tlat tr a ni a, chhia leh \ha hriatna ngah thunun tlat tur a ni bawk, chutichuan ngaihtuahna leh finna chu tih chhiat a ni lovang a, hmuhthiamna thiltihtheihnate chu an lo fiah bawk ang; chutiang chuan Setana hna thawhte leh a thangte chu Pathian remruat a ni ange tia ngaihdn dik lo tak chu a awm tawh lovang. Mi tamtakte chuan hnehtute hnena lawmman leh hnehna chu neih ve ngei an duh a, mahsela an Tlantu tih ang in an thawk peih lova, khawhar an tuar peih lova, mahni inphatna (insmna) an nei bawk si lo a ni. Thuawihna leh beih reng peihna a\ang chauhin krista angin hnehna chu kan chang ang. Ei leh in lama in thunun theihna hian mi sng tamtak te chhiatna a thlen a, hemi kawngah hian hnehna chu chang sela chuan Setana thlmna dang zawng zawng hnehna turin thlarau lam thiltihtheihna chu an nei ngei ang. Mahsela ei leh in bawiha la awm te chuan Kristian nungchang \ha famkim chu an la nei lovang. Kum sngruk lai mihringte bawhchhiatna chuan damlohna te natnate leh a twpah thihna te a rawn thlen a ni. Hun twp lam kan lo hnaih tak zl avang hian ei leh in lama Setana thlmnate chu hneh an lo harsa telh telh dawn a ni. R.&H. Jan. 25,1881 254. Mahni hmasialte leh ei puar lutukte tn tihthianghlimna malswmna chu neih ve theih a ni lo. Ei leh in lama chin dn dik lo an neih avangin chaklohna phurrit hnuaiah an rm tak meuh a ni, nunna leh hriselna dn te an bawhchhe tlat si a. Mi tamtakte chuan ei leh in dik lo an neih \hin avangin an pai\awihna khwlte an tichak lo a ni. Hman dan dik loa hmanna dodal theihna mihring taksaah hian a awm a, chu chu thilmak tak mai a ni; amaherawhchu ei leh in lama insm lova a lutuk thlenga chin dn dik lo hman zui zel anih chuan taksa hnathawh tinreng te chu an tichak lo \hin a ni. Hng mi chaklo te hian insmna nei a, hriselna dn te hmangsual lova, an sawimawi zwk chuan an tna \ha tur anih zia te hi ngaihtuah rawh se. Ei leh in dik lo leh chkna \ha lo tihtlainaah hian Kristiana inchhl te pawh hian leilung dn hnathawh chu an ti \huanawpin, taksa, rilru leh thlarau lam chakna chu an titlm \hin a ni. Hetianga ti \hin \henkhatte chuan Pathian tih thianghlim niin anin hre \hin a, mahse chutianga inhriatna chuan nghah chhan a nei lo. Fapa chuan a pa a chawimawi \hin a, bawih chuan a pu, kei hi pa ka nih chuan min chawimawina chu khawiahnge ? kei hi pu ka nih chuan min \ihna chu khawiah nge? Aw puithiam, ka hming hmusittute u, sipaihote LALPA chuan a ti che u a ni. Nangni erawh chuan, Engah khn nge i hming kan hmusit ni? in ti a. Ka maichamah chuan chhang bawlhhlawh in hln a lwm. Nangnin, Engah khn nge kan tih bawlhhlawh che? in ti a. LALP dawhkn hi hmustawm a ni, in tih \hinah hian a ni. Inthawi nn a mitdel in hlanin sualna a awm lo maw? In ram awptu pawh pe teh u, a lwm dawn che u em ni? A nih leh a lo ngaisng ang che u maw? Sipaihote LALPA chuan a ti. Inthawi nan ran seh te, kebai te leh a damlo te in rawn kenga; in kut kawih ngei a ni si a, ka lo pawm thei dwn em ni? Sipaihote LALPA chuan a ti. Heng vaulwkna leh zilhnate hi i ngaihsak hle ang u. Hmanlai Israel te hnena sawi mah nisela tunlai Pathian mite tan an pawimawhna a np chuang lo. Tirhkohvin a unaute hnna a ngenna thute hi i ngaihtuah chiang teh ang u, Pathian khawngaihnain, inthawina nung leh Chndn Leh Tihthianghlimna Inlaichnna

Insumna Chuan Chakna A Tipung

57

58 thianghlim leh Pathian lawm tlk ni turin in taksa chu inhlnah ka ngn a che u tiin. Hei hi tih thianghlimna dik tak chu a ni. Ngaihruatna mai te, phrna satliah te leh thu satliah mai te a ni lo, thu nung leh thilti thei, nitin nuna lo awm chu a ni. Kan ei, in leh inchei dn te hi kan taksa, rilru leh thlarau lam hriselna vawn \hatna tur ni sela; chutichuan kan taksate chu- chin dn \ha lovin a tihchhiat hlauhna ni lovin, Inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawm tlk ni zawk rawh se. Pathian ngaihsakna neia inchhl tumahin an taksa hriselna chu ngaihthah miah suh se, tin, insmlohna hi sual a ni lova, an thlaraulam nun pawh a khawih lo tiin infak bawk hek suh se. Taksa leh rilru hian inlaichnna nghet tak an nei a ni. Nungchang Thutihtlkna A Mamawh Letter 166, 1903 255. Ei leh in a insmna nei tur chuan nungchanga thu tihtlkna a ngai a ni. Mi chak lo, nm, awlsam taka hruai mai theih, mipa leh hmeichhia, tamtakte chuan Pathian duh dn a awm turin an tlin lo let dr a ni. He thutihtlkna tlk chhamna avang hian mipui tamtak te chuan an chhiat phah a. He nungchang thutihtlkna tlachhamte chuan nitina hnehna nunah an hlawhtling thei lo. Khawvel hi insm thei lo, rilru chak lo, hmeichhia leh mipain an khat a ni; an tn chuan Kristian dik tak nih a harsa a ni. Damdawi lam misonari ropui tak chuan enge a sawi le? Mi tupawhin mi zui a duh chuan mahni hrehawm pawisa lovin, a kraws puin mi zui rawh se. Mihringten an mihringpui te thlm hi Setana hnathawh a ni. Chhiatna hna a thawhnaah hian amah thawhpui trin mite chu a thlm a ni. Ei leh in lama nuam chn tur te, mihringte chk zwng tak- intihhlimna mi tiphr thei takte leh atthlk te lama inpumpk turin hruai a tum rn mai a, mahse chu chu Pathianin a khap tlat si; chutichung chuan mihringa Pathian anna chu tichhe vek turin mite \anpuina chu a chng reng a ni. Lalnate leh thuneihna te hmangin mi tamtak chu thlmna chak tak thangah an wk a ni. Ei leh in lama insmtheihlohna bwiha tngte chu bal t leh tih hniamin an awm a ni. A nih leh in taksa chu, in chhnga awm, Pathian hnn a\anga in hmuh, Thlarau Thianghlim in a ni tih in hre lo em ni le? Mahni ta pawh in ni lova, mana lei in ni tawh a sin, chuvangin in taksaah chuan Pathian chawimawi rawh u. Hetianga Pathian nna inlaichinna hnai tak nei an ni tih hre reng tute chuan an pumah an ei duh zwng ringawt, pai\awihna khawl te hliam tute chu an dah lovang. Ei leh in leh incheina lamah te dik lo taka khawsa in Pathian bungruate chu an tichhe lovang. Mihring khwl chu fmkhur takin an enkawl ang a, Pathian chu he hnaah hian an thawhpui a ni tih an hre reng ang. Hrisel tur te, hlim taka awm turte leh mihmantlk tak ni turin A duh sak a ni. Hetiang taka an awm theihna turin an duhzwngte chu Ama duh zawng lamah an dah tr a ni. Health Reformer, May, 1878 256. Tisa chkna m tr te mit chkna te leh nun chapona te nei tura thlmna duhawm leh nun chapona te nei tura thlmna duhawm taka langte chu kil tin a\anga do tlat mai tr a ni. Hnehtu Ropui, Isua hminga nun dn tur dik taka nun leh ei leh in, chkna \ha lo te thunun tlatna chuan nun kawngah him takin min hruai tlang ang. Zwi Zwia Siam\hat Tumna Chu A Swt Lo MS 86, 1897 Mi\henkhat chuan heti hian an sawi z leh meizial nghei thei lote \anpuina tra beihnaah chuan zawi zawiin tih tur a ni tiin. Hetianga thu tih tlk anih hian Setana chuan a nuih ver ver mai a ni. Ka thiltihtheihnaah chuan an awm tlat mai le, he thilah hian anmahni chu ka hlau lo tawp mai a ti a ni. Amaherawhchu misualten an thlm hun pawha huaisen taka duh lo ngam leh hnar ngamtu chu a thunun thei lo tih a hre reng a ni. Chutiang mi chuan Diabola chu a \hian duh lova; Isua a vawn tlat chhng chuan a him tlat a. Vantirhkohte nn an inkwm ho thei a, hnehna chang turin chhnglam chakna chu an pe a ni. (1890) C.T. B.H.53, 54 258. Tirhkoh Petera chuan rilru leh taksa inlaichinna hi a hre thiam a, chuvangin a unaute hnenah he vau khnna thu hi a au chhuahpui ta a ni. Duhtak te u, mikhual leh khualzin in nih avangin, thlarau do \hintu tisa chknate bnsan turin ka ngn a che u tiin. Mi tamtak chuan he lai chng hi tisa chkna mna maiah an ngai a, mahsela awmze zu zwk a nei a ni. Tisa chkna leh chkna \ha lo hlauhawm tinrng tihtlaina a khap vek a ni. Ei leh in lama chkna khawlo tinreng chu chkna dona vek a ni mai. Ei leh in chkna hi tum \ha tak neia p kan ni a, hman suala thihna rawngbwltu atn a ni lo, hman dik loh a nih chuan thlarau do \hintu tisa chknate an lo ni mai ang. Ei leh in lama insmna nei lo tura thlmna chak zia chu kan Chhandamtun thlalra hun rei tak, sawi hleih theih loh khawpa chaw a nghei a\ang khan a hriat theih a ni. Ei leh in chkna hmansual na chuan mihringte chhia leh \ha hriatna chu tihlumin, thil thianghlim pawh a thliar thei dawn lo tih A hre chiang a ni. Adama kha ei thuah a tlu a, Krista chuan ei Petera Ngenna

58

59 lama insmna avangin a hneh thung a ni. Eden kan neih leh theihna tura kan beiseina awm chhun chu mahni inthununna nghet tak kan neih hi a ni. Ei leh in thu a thlmna chu a chak hle a nih pawhin, do theihna turin Pathian Fapa chuan kan aiawhin hapta (kr) 6 dwn lai chaw a lo nghei ta a nih kha, Kristian te tn chuan nasa taka beih fe a ngai anih chu! Chutichu nimahsela, hnehna chu a chang thei a ni. Setana thlmna hlauhawm berte hnehna tura Pathian thiltihtheihna azrah sual a donaah hian a ni pawhin hlawhtlinna chu a chang thei a, a twpah Pathian lalramah chuan hnehna lallukhum chu a khum thei ang. (1890) CT.BH.37 259. Ei leh in hmangin Setana chuan rilru leh taksa pumpui mai hi a thunun a ni. Sang tamtak dam reng thei tur si te hi ei leh in lama insm theihlohnaah an chakna zawng zawng an hlan avangin taksa rilru leh chhungril lam chhe vekin thlnah an liam \hin a ni. Setana thlmnate do theihna tur leh ei leh in lama nawm chenna np ber hnar theihna turin, tunlai \hang thar te hian Pathian khawngaihnain a tihchak, duhna thiltihtheihna chu an mahni pui turin, thlah tamtak kal ta a mi te ai khan an ngen tam zawk a mamawh a ni. Nimahsela tun lai \hangthar te hian tun hma lama mite aiin mahni inthununna thiltihtheihna an nei tlm zawk a ni. (188)4T 574. 260. Mi tlmte chauhin thlmna , a bik takin ei leh in lamah, leh mahni-inphatna (mahni inthununna) lamah do theihna chhnglam chakna chu an nei a ni. Mi \henkhat tn chuan, midangin chaw vawi thum an ei tih an han hmuh hian an ei chk ve tlat mai a, thlmna chu a chak lutuk a ni an ti; an ril\m tlatin anin hria a, mahsela an ril\m hauh si lo; an rilru ngaihtuahna dn mumal nei lo leh mahni inthununna an tlkchham vang mai mai a ni zwk. Mahni inthununna bangte, leh mahni inkhapna bang te vawi leh khata tih chauh leh \hiah mai tur a ni lo. Gentailte hnena Tirhkoh Paula chuan heti hian a sawi a ni: Ka taksa ka hnek vak vak a, ka thu hnuaiah ka dah a ni; chutilo chuan , engemaw tiin midangte hnena ka puan (hril) hnu pawhin keimah ngei pawh hi paih chhuahin ka awm mai ang tiin. Thil t thamah pawh hnehtu ni lo te chu thlmna lian zwk te do thei turin chhnglam chakna an nei lovang. (1905) T.R., p. 311 261. In chaw ei \hin chu ngaihtuah \ha hle rawh u; a awm \an dn leh a nghawng dn chan chin hre chiang rawh u. Mahni in thununna nei ula, in ei chkna chu rilru ngaihtuahna fim takin thunun rawh u. Ei puar lutuk vangin pumpui tikhaw lo mai suh ula, nimahsela hriselna atna chaw hrisl leh tui chu tlachham in insiam rng rng suh u. (1900) 6T 336 262. Ringlo mite nna in awm hovin nun dn dik a\angin png bo turin inphal rng rng suh u. An chaw ei dawhkna in awm pawhin insm takin ei ula, rilru tibuai theilo tr chaw chauh chu ei tur a ni. Insum lohna thil chu dah bo phiar mai tur. In taksa leh rilru chakna te chu inti kiam tur a ni lo, chutilo chuan thlaraulam thilte chu in thliar hrang thei lovang. In rilru chu, Pathianin A thu, thutak hlu tak te chu a dah tlat theihna turin buatsaih diam rawh u. Chhnglam Huaisenna Thu (1870) 2T 374 263. In znga mi \henkhatte chuan in ei zt tur hrilhtu tr che u in duh ni awm tak a ni. Hei hi tih dn tr kawng a ni hauh lo. Chhia leh \ha hriatna leh sakhaw din hmun a\angin keimahni ngei in thil kan ti tr a ni a sin. Kan hmaah hian lallukhum chhe thei lo leh Vn robwm an awm avangin thil engkimah kan insm tur a ni. Tnah hian ka unaupa te leh unau nute hnenah hei hi ka sawi duh a ni ka din hmun siam tr leh keimah inrlbwl trin huaisenna dik leh fel chu ka nei tur a ni. Midang chungah innghah ka duh miah lo. In ei tam lutuk a , in lungngai leh si chuvangin i thil ei leh in chu i ngaihtuah reng mai \hin a ni. A \ha ber nia i ngaih chu ei mai la, Vn mite hmuhah pawh in thiam lo lm lo la, ngaih \hat lohna pawh nei suh. Naupangte leh puitling te pawh thlmna te dah bo sak vek chu kan rin dn pawh a ni lo. Kan hmaah hian indona chu kan hma chhawn \heuh a ni, Setana thlmnate hnar turin (position) din hmun kan la \heuh tur a ni; he mi ti tur hian keimahniah chakna kan nei tih kan hre duh a ni. Letter 324,1905. 264. In hnna pk tr thuchah pk ka ni: A hun takah zl ei rawh u. Ei dn diklova ei \hin a nih chuan a hnua tuar leh mai turin in inbuatsaih tihna a ni. In unaute leh \hian ten chaw chi hrang tamtak ei tura an swm apiang che u a kal zl mai chu in tn a him lo a ni. In chaw pai\awihna khwl te ti hliam lo tura chaw chi hrang hrang pahnih emaw pathum emaw chu in ei thei tih in hria. Pwn lama chaw ei tura swm in nih chuan in ei tura an rawn chhawp chaw chi hrang tamtak te chu ei lovang che u. Vngtu rinawm tak nih in duh chuan hei hi in tih tur chu a ni e. Kan hmaah chaw chu chhawp a nih a, kan ei a, kan chaw pai\awihna in hah taka a thawh phak dwn chuan kan ei tur a ni lo; hetiang chaw kan ei chuan min chhawptute kha kan mawhpuh Pathian Khawngaihna Leh Duhna Thiltihtheihnain

59

60 ngam tur a ni. Kan chaw pai\awihna in a tawrhphah loh tur chaw chauh ei turin thutihtlkna keimahni ngeiin siam turin Pathian chuan min beisei a ni. Krist Zra Hnehna (1890) C.T.B.H.19 265. Kristan ei leh in ah indona a bei a, hnehtu a lo ni a; Amah a\anga chakna kan hmuh zrah kan hneh ve thei a ni. Kawngkaah chuan khua a lt thei tur te chu tutenge ni ang le ? Ei leh in ah thlmna ka do zo lo titute chu an ni hauh lovang le. Sala min tn tir tumtu thiltihtheihna chu Kristan a lo hnar tawh a. Ni 40 lai mai chaw ngheina chuan lo tichak lo deuh tawh mahsela thlmna chu a lo hneh zo tawh a, hei hian keini pawh beidawng mai tur kan nih loh zia a rawn tilang chiang hle a ni. Keimahni mai chuan hnehna chu kan chang thei lo tih ka hria; Chhandamtu nung, min pui duhtu leh awm reng kan neih avangin lwm m m tur kan ni. (1905) T.R., p. 176 266. Engkimtithei, Pathian, duhzwng pht ve ngai lo leh mihring duh zwng chu leh derdp tak zawmtu tawh phawt tn chuan nun dn thianghlim leh hlu tak a neih theih a, tin, ei leh in chkna \ha lo leh tis chkna rng rng hnehtu a ni thei bawk a ni.

A HUN TAKA EIIN A HUN TAKA EIIN


|HEN 1CHAW VAWI ENGZATNGE EITUR Letter 73a, 1896. 267. Pum hi fmkhur taka enkawl tr. Englaipawha thawkin kan awmtir tur a ni lo. Pumpui hi hmansual leh hman khawloh a nih nasat m avangin hahdam tak leh nuam taka chawlh tir ve \hin tr a ni. Chaw vawikhat ei hnuah chuan a hna thawh pai\awih hna chu a thawh zawh a, a chawlh hma leh chaw tam zawk pai\awihna tura thil tuihnng tam tawk a awm leh hma chuan chaw ei rih loh tr a ni. Chaw ei inkr hi a tlm berah darkr 5 a ni tur a ni a; hei hi hre reng \hin ang che u : En chhinna i neih chuan ni khatah chaw vawi thum ei aiin vawi hnih ei a \ha zawk tih i hria ang. Tuk\huanah Chaw Tam Tawk Ei Tr Letter 3,1884 268. Tihdn tlangpui chu zngah chaw tlm te ei a ni \hin a. Mahse hei hi pum tn a \ha ber lo. Nikhatah zng hi pumpui tn chaw tam zawk ei nna hun \ha ber a ni. Znga chaw tlmte eia tlaia ei \euh mai hi a diklo a ni. Nikhat chhnga i chaw ei tui ber leh tam ber hun chu zngah ni rawh se. Tlai Taka Zanriah Eite (1905)T.R., p. 292 269. Hna hahthlk lm lo thawktute tn phei chuan, zn rei tak hnua chaw ei hi a \ha lo lehzual a ni. Anni tn phei chuan zn mut \hat theih lohna hi natna bul a ni a, chu chuan thihna a thlen \hin a ni. Nilnga chaw pai\awihna khwlte hman rim a nih avangin, kawng tamtakah chuan chauh deuh nghulhna leh ril\mna an nei \hin. Chaw vawikhat eikham hnu hian chaw pai\awihtu khwlte hi an chawlh hahdam a \l a. Chaw ei leh chaw ei inkr hi a rei lo berah pawh darkar nga emaw ruk emaw tal a ni tr a ni; mi tam ber te chuan mahni infiah sela chuan, ni khata chaw vawi hnih ei hi vawi thum ei aiin a \ha zwk tih an hria ang. (1865)H.to L., ch. 1, pp.55-57. 270. Mi tamtakin mut hma lawk darkarah te eidn mi tichhe thei an ching a; nitin vawi 3 an ei a ni mai thei, mahsela ril\am angin an lo chau \hin a, vawi 4 an ei phah ta \hin a ni. Hetiang chin dn \ha lo tak hi tih zawng chhang a lo ni a, mut hma lawka chaw ei a nih loh chuan mu hil thei lo turah an inngai tlat mai a ni. Hetianga chauh thutna chhan tamtak chu pai\awihna khawltean thawh rim luattuk vang a ni ber nilngin chaw hrisel lo puma lo lt zawng zawng te chu an paih chhuak a . an ei tam m m bawk si nn. Pai\awihna khwl te chuan an thawh rim m avangin an chakna chau tawh tichak leh turin chawlh an mamawh m m a ni. Chaw vawi 3 na ei a nih pawhin a tlm thei ang bera ei nisela, chu pawh mut hma darkr engemaw zatah ni rawh se. Chaw ei inkar hi pumpuiin a \hial chih hnua chawlhna hun a neih hnu zl ah ni rawh se. Amaherawhchu mi tamtakin pumpui hi an chawlh tir hman thlwt lo, a tuar tlawk tlawk ringawt mai; chaw tam zwk ei a ni zel a, mut hun darkarah te pawh a thawk reng mai a ni. A eitute lah an muhil \ha thei lova, mumang nuam lo tak tak te an mang a, zngah ngui brin an thawh phah \hin a, chaw chkna pawh an nei lo. An taksa te chu a rawl vekin an hriat phah a ni. 60 Pumin Chawlh A Mamawh

BUNG9

61 Rei lo teah an pai \awihna khwl te chu an lo kul chova, chawlhna hun nei miau hek lo le. Heng mi te hian pumpui n mangan thlk tak an lo nei a, engtizia nge maw ni le an ti he hu mai. An thil tih chuan rah a chhuah chiang ngei mai. Hetianga an chin fo chuan an hriselna chu nasatakin a lo chhia ang. Thisen a lo thianghlim lo anga, an lo dawl dng ang a, an pum a lo na thut thut mai ang. Hna an thawk \ha peih lovang a, an pum a nat fo avangin chawlh an duh reng mai dawn a ni. Hetiang thil hi an hre thiam lo niin a lang a, hetiang anih avang hian hrisel ang tak chuan an lang a ni. Tun Hmalam Ngaihdna A Chhan Leh Tihdamna Nikhata vawithum chaw ei \hin ten vawihnih an han ei \antirh chuan an chauh phah niin an inngai tlat mai \hin, a bik takin chaw vawithum naah a ni deuh ber \hin. Mahsela hetianga vawihnih an ei \han chuan hetianga chua an inhriatna hi a bo mai ang. Kan mut hun hian pumpui chuan a hna thawk zovin, taksa dang ang bawkin a chwl ve tur a ni. Pai\awih hna hi mut hun darkarah thawh reng tr a ni lo. Pumin a thawhrim luattuk \hin avangin a lo chau ta lutuk a, chu chuan chauhna thihdanna a rawn thlen \hin a ni. Hetah hian mi tamtak te chu bumin an awm, hei hi chaw ei loh vnga lo awm niin an ngai a, chuvangin pumpui chu chawlh tir lovin, chaw tam zwk pk a ni a; chu chuan rei lo te atn chuan chauhna chu a tikiang a. Chaw chu ei tam a nih zawh poh leh chaw tam zwk a ngiat zel mai a ni. Thih danna/ chauhna hi dn narnin sa ei vanga lo awm a ni a, ei fo leh ei tam luattuk vang a ni bik . Chaw hrisel ber te ni lo paih chhuahna hna chu pumpui chuan a thawhrim luattuk avangin a lo chau ta m m \hin a ni. Chawlh hun a neih ve loh avangin pai \awihna khwl te chu an lo chak lova, chuvangin ril\ma in ngaiin ei reng duhna an lo nei ta \hin a ni. Chutiang ei reng duhna tih damna chu ei tlm fona, ei fo chinna simna, chaw mwl tak eia lungawina , vawi 2 (vawihnih) emaw a tam berah pawh ni khata vawi thum chaw ei a ni. Pumpui hian thawhna hun bi leh chawlhna hunbi fel tak a nei tur a ni; A hun lo a ei te, chaw ei hun bi inkara ei te hi hriselna dn bawhchhiatna hlauhawm tak a ni. A hun tak zela ei chin te, chaw dik tak ei avang te hian pumpui n te chu zawi zawiin a siam \ha leh ang. R&H, May 8,1883 271. Pumpui chu ni khata chaw chkna vawi 8 nei tur pawhin a zirtr theih a, chutianga ei loh vanga chau chhe mai tr anga inngaihnate pawh a awm thei. Mahsela hei hi chaw ei reng mai duhna \anfung atn a tling hauh lo. (1903) Ed. 205 272. Kawng tam berah chuan ni khata chaw vawi thum ei aiin vawi hnih ei hi a thlan awm zwk. Zanriah chaw hi hma taka ei chuan a hmaa chaw ei kha pumin a pai \awih \ha hman lova, tlai taka ei a nih lahin mut hun hmain pai\awih hman a ni bawk si lo. Chutiang chuan pumpui chuan chawlh mumal a nei thei lo a ni. Mut a tibuai a, thlak leh thazm an ti chu a, tk\huan ei chkna a ti khawlo a, taksa pumpui mai hi a tiharh lo zo vek a, hna thawhna tur pawh a tibahlah zo vek mai a ni. (1905) T. R., p. 309 273. Nikhata chaw vawi hnih ei \hin hi dn tlngpuiin hrislna atn a \ha hle tih hriat chhuah a ni; amaherawhchu hun engemawti chhng chu mi \henkhatten vawi thum an ei a \l thei. Hetiang hi a lo \ul anih pawhin puar vak loin, pai\awih awl ber chi ei nisela. Biskit ram tak chi Sapho biskit Crakers an tih chi emaw, chhang thwp thlum urro (zwieback) te, theirah te, leh buh lama siam in trte hi tlai lama ei atn chaw \ha ber a ni. C.T.B.H. 58 (1890) C.H.156. 274. Mi tam berte chuan ni khata chaw vawi hnih ei hi vawi thum ei aiin an hrisel phah zawk a; midangte chuan an din hmun a zirin zanriah chaw an mamawh mai thei, mahse an ei tlm ber hun a ni tur a ni. Mi tumah hian mi zawng zawng tn tehnaah a in ngai tur a ni lo. Mitinin mahni tih dn angin ti mai rawh se. Hriselnain a pht dn angin pumpui chu bum ngai suh , tin, a lo pawm theih bk phurrit chu phurh tir tumin i pum chu hmang sual bawk hek suh. Mahni inthununna hi nei tlat rawh. Ei leh inah inkhuahkhirh tlat la, ngaihtuahna thununna hnuaiah vawng tlat bawk rawh. Tlawhtute i neih pawhin chaw hrisel lo chu anmahni zah vng maiin siam sak kher suh. I chhngkaw hriselna leh i fate chunga a khawih dn pawh ngaihtuah la. Chutiang bawkin i mi khualte ei duh zwng leh ei \han dn chu ngaihtuah tel bawk ang che. 275. Midangten chaw vawi 3 na ei an hmuh hian ei ve mai duhna thlmna chu chak lutuk in an hre \hin, chaw chk vng mai a ni a, an rilru chu an thunun zo lova, mahni pawh an in thunun thei hek lo. In Thununzawhlohna Atana Damdawi (1880) 4T 501,502. 276. Unaupa H-a kawng zawh hi a nihdan tur ang a ni lo. A duhzwng chk huamin, a duh loh zwngte a duh lo leh m m mai a; a duhzwngte lah chu a ngaihtuah finna a thununtr ngai lo. Chaw Vawi Hnih Ei Ruahmanna

61

62 Unaupa H, i ei tam luat vng leh a hun lovahte i ei \hin avangin i hriselna chu nasa taka hliamin a awm a. Hei hian i thluakah i thisen chu a luantr vak a, ngaihtuahna a tibuai a, nangmah pawh i inthunun \ha thei ta lo \hn a ni. Rilru kim lo ang maiin i awm a. I che thut thut a, hoteah i thinrim a, a hleihluak zwng leh a dik lo zwng hlrin thil i thlr a. I hriselna atn pwn boruakah nasa taka insawizawi te, ei leh in lama insmna chin neihte hi i mamawh a ni. Ni khatah vawi 2 aia tam chaw ei suh. Znah thil ei ngei i duh a nih chuan tui vwt tui tak in mai rawh, thil i ei loh avang khn zngah chuan i harh fm zwk ang. Letter 145, 1901 277. Ei leh in chungchngah hian inngaihthiam lohna a awm lohna turin fmkhur taka tih tur a ni. Hrislna atn ni khata chaw vawi hnih ei hi vawi thum ei aiin a \ha zwk daih a ni tih hi lantr tur a ni. Amaherawhchu intihluihna tr thil a ni lo. Damdawi in lama thawktute pawhin chaw vawi hnih ei hi an tih luihtr miah tur a ni lo. Intihluihna aiin rilru lam inhmin theih a \ha zwk . ... N te chu an lo tawi tial tial a, chuvangin he thil hi sawi a rem chng hle a ni. Ni a rei tawh lo tial tial a, chhn chaw pawh tlai deuh hleka ei nisela, chaw vawi thumna ei kher ngai lova hriatna a lo awm mai ang. 278. Nikhata chaw vawi thumna ei thuah hian vawi hnih chauh ei ngei ngei tr anga ngaih tur a ni lo. Mi \henkhat tan chuan tlm tlma vawi thum ei chu a hrisel thei a, vawi hnih chauh an ei chuan an tuar viau thei tlat bawk a ni. Teh Nna Hman Tr A Ni Lo Letter 30,1903 279. Ni khatah vawi hnih chauh chaw ka ei \hin. Mahsela tehna atn chaw ei tam lam chu hman tur a nih ka ring lo. Vawi thum ei te chuan hriselna \ha zawk an nei nia an inhriat chuan vawi thum chu ei mai rawh se. Kei chuan vawi hnih ei ka thlang a ni. Ni khata vawi hnih chaw ei hi kum 35 ka ching tawh a ni. Zirna Skula Chaw Vawi Hnih Ei Luihtrna Rah Duhawm Lo Takte Letter 141,1899. 280. Mi tamtak te rilruah chuan ei leh in thuah hian a lutuka ken kawh nia ngaihna a awm a ni. Zirlaiten, he sikul (Avondale) a nasa taka hna an thawh leh an rilru an sn nasat ang a, zirlaite rng rngin an tih ve chuan chaw vawi thum ei hi en gemaw chenah chuan khap loh a \ha ang. Chuvangin tumah lunghnra an awm a \ul lo. Lungsi taka chaw vawi hnih chauh ei pawhin chutiang chuan chhun zawm zl mai rawh se. Zirtrtute leh zirlai \henkhatten anmahni pindanahte an ei mai \hin a, hei hian nghawng (influence) \ha a nei lm lo khawp mai. Chaw ei chung chngah hian an zavaia inrem tlng taka ei ho hi a \ha ber a ni. Chaw vawi hnih chauh ei te chuan a vawi hnihnaah a vawi thum na tura ei kp \euh an tum \hin a, hei hian an chaw pai \awih na khwl an hliam \hin a ni. Zirlaite chuan hetia tih ai chuan chaw vawi thum chu ei mai rawh se, a vawi 3 na erawh chu thlai lam tel lo ni tawh sela, chaw hrisl mwl tak si- thei leh chhang lam ni sela a \ha. |HEN II CHAWEI INKRA THILDANG EI A Hun Tak Zla Ei A Pawimawhna MS 1, 1876 281. A hun tak zla ei a nih hnu chuan pumpui chu darkar 5 tal chawlhtr tr a ni. Chaw ei hun leh hma chuan thil dang ei loh tr. He mi hunah hian pumpui chuan a hna a lo thawk ang a, chaw tam zawk dawng trin a lo in peih ang. Engtizawng mahin chaw hi a hun lova ei tr a ni lo. A hun hma darkar khat emaw hnih emaw a chaw ei a nih chuan, pumpui chu phurrit thar dawng turin a lo la inpeih lova, chaw hmasa pawh kha a lo la \hial chip hman lova, a chaknain a tlin dawn rih lo, chutiang chuan a zawh loh phurrit chu phurhtr a lo ni ta \hin a ni. Hna lak lawh vng emaw thil dang vng emawin darkar khat emaw hnih emawin chaw hi ei tli tur a ni lo. A hun pangngaia ei \hin tn chuan chaw ei hunah chuan ril a lo \am mai \hin a ni. Chumi hun pangngai bawhpelh anih vaih chuan chaw chkna chu a lo tlm a, a twpah chuan chaw ei chkna kha a bo vek mai a ni. Chaw chu ei a nih pawhin pum chuan a hna chu a thawk \ha hlei thei tawh \hin lo. Chaw pawh chu thisen \haah a chang thei tawh bawk hek lo. Mi zawng zawng hian a hun bi takah ei ziahin, a krah engmah ei lo sela chuan tui takin chaw an ei ang a, nuam an ti bawk ang a, an thil tih rah chu an dawng ngei ang. (1905) T.R., p. 291 Chaw Vawi Thumna Ei Lo Trin Tumah Tihluih Loh Tur

62

63 282. Thil ei hun bi neih hi pawimawh tak a ni. Chaw ei nan hun bi ruat fel thlap tr a ni. Chaw ei hunah hian mitinin an mamawh ei se, ei hun thlen leh hma loh chuan engmah dang ei leh tawh lo sela, mi tamtak chuan an chkna te an hneh \hin loh avangin hunbi lo takah chaw ei leh chaw ei inkarah an mamawh lem loh thil an ei \hin. |henkhat chuan an zinnaah te an hmuh theih theih an hmawm deuh reng bawk \hin. Hei hi pawi thei tak a ni. Zin mite hian chaw mwl leh taksa tna \ha, hun bi nei taka an ei chuan, an hah teh chiam lovang a, natna an tuar vak bawk lo ang. (1905) T.R., p. 374 283. Hunbi neia ei hi ngaih pawimawh hle tr a ni. Chaw ei leh chaw ei inkrah engmah thil thlum lam hmawmsawm te thei kwr sak (nut) theirah te emaw chaw lam chi dang rng rng ei mai mai tur a ni lo. Ei lama hun bi neih loh hian chaw pai\awihna khwl hrisl \ha lai a ti chhia a, chu chuan hrislna leh hlimna a tichhe ta \hin a ni. Naupangten chaw an han kilin chaw hrisel tak te pawh an chk lo zo vek a, an tna \ha lo thil dang an chk zawk \hin. (1870) 2T 485 284. He chhngkuaah hian ei chungchngah inenkawlna dik a la awm ngai lo; a hun bi a thiltihna a la awm ngai bawk hek lo. Chaw ei hun bi a awm vek tr a ni a, chaw pawh a mawl thei ang a buatsaih tur a ni a, mawm lam thil a awm lo bawk tur a ni. Amaherawhchu chaw hrisl, chakna awm leh tawm tak a ni tr a ni. He chhungkuaah leh midang chhungkuaah te pawh, tlawhtute tn a bik taka ei tr buatsaih \euh a ni \hin a; ei tur chi hrang hrang buatsaih niin chaw man to leh hau tak te an ni leh nghl; chaw kiltute tn chuan insm a harsa in an ei tam luattuk phah fo \hin. An chaw klpuite an awm ta lova, an thil snso tamtak khan a vaw lt a , ei leh br tr leina an tlachham a, chaw tlm t, chakna awm mang hlei lo an ei phah a, Keini tn chauh chuan a pawi lo ve an ti ta vel mai mai a ni. An duh hun hunah ei tur an la a, a hunbi lam chu an ngaihtuah tawh lo. Chutiang anga inrlbwlna chuan chhungkaw mi tin chu a hliam ta a ni. Kan hmeichhiate tn, chutianga tlawhtute lo buatsaih sak vak a, mahni chhngkaw tna chakna pe thei chi chaw neih leh si loh chu sual a ni. (1869) 2T 373 285. He hmunah hian ng chu nasa taka pk a ni na a, nangni mi tamtakte hian chaw ei inkrah thil dang in la ei mai mai thei a, mak ka tingawt mai! In chaw ei hun bi tak krah in kaah eng thil mah lt suh se. In duh zwng eitur chu ei ula, mahsela ei hunah chauh ei ula , a leh pek hunbi ah chauh ei leh turin nghak rawh u. [C.T.B.H.50] (1890) C.H.118 286. Mi tamtakin ng leh hriatna chu an hawi san a, ei dn dik chu an bn san hmiah mai a ni. An taksain a mamawh loh laiin chaw an ei a, thlmna do turin chakna an neih loh avangin a hun bi lovah an ei leh mai \hin. A rah chu an pumpui hman dik loh chu a nuar a, tuarnain a rawn zui \hin. Rilru fmna tur leh taksa hrislna turin a hunbi taka ei hi a pawimawh m m a ni. Chaw ei kr lakah thil dang engmah ei loh tr kha hriat reng tr. (1869) 2T 374 287. Pumpui n chu Hetiang kawng dik lo zawh avang hian pumpui natna a lo vei ta a ni. A hunbi takah ei lovin, a ei leh in tr chu a inthununtir zwk a, chaw ei kr lakah a duh ang angin a ei ta mai \hin si a. Health Roformer, May,1877 288. Naupangte hi dn narnin ei hun te eng anga ei tur nge tih leh engnge ei tur te tih hi zirtr an ni lo \hin. An tui tih zwng zalen taka ei phalsak an ni a, an duh hun hunah an ei a, an mit la zwng thei an ei bawk a; hngte hi thei-chhang ur te, cake te, chhang leh butter te, thil thlumte nn eng lai pawhin an ei reng mai a; hei avang hian eipuar lutuk mi an lo ni a, pumpui natna an lo vei ta \hin. Chaw pai\awihna khawlte chu thil herna khwl ang maiin an vir reng mai a, chuvangin an lo chu va, pum chuan a hnathawhnaa pui turin thluak a kova, chutiang chuan ngaihtuahna rilrute pawh tih chauhvin an lo awm ta bawk a ni. Dn lo anga chawh harhin an awm a, an chaknate pawh chu a lo chuai a, chuvangin an awm hle hle thei lova, khuahkhirhna an ngai thei lova, mahni duh zwng ngatin an kal a, an thin chhiat phah \hin a ni. (1875) 3T 564 289. Nu leh pa tamtakte chuan an fate, chheltaka mahni inphatna leh Pathian malsawmnate dik taka hmang tura zirtrna pumpelh turin an duh ang anga ei leh in trin an awmtr mai \hin. Mahni hmasial taka duh ang ang ei leh in tura kan thlah thlam mai chuan, chutiang chuan an lo \hang chho zel anga, an lo ching hlen ang a, thunun theih loh khawpin an lo awm tawh mai dawn a ni. R. & H., July 29,1884. 290. Khawvl mite chin dn tlnglwn tak chu ni khata vawi thum chaw ei te , chaw ei inkara a hun bi lo taka thil ei te, tin, chaw vawi thumna phei chu ei tam ber hun leh hlimawm ber huna ngaiin mut dawn \pa ei te hi an ni. Hei hi leilung dn kalh a ni a; zn khaw tairkah ei nghek tur a ni lo rng rng a ni. Heng mite hian an chin dn hi an thlk a, ni khata vawi hnih chaw eiin, an chaw ei kr lakah engmah ei lovin, apple emaw theipilsak emaw, eng thei pawh ni sela, ei lova an awm chuan, chaw pawh tui takin an eiin, an in thei ang a, nasa takin an lo hrisel zwk bawk ang. R & H., July 29,1884.

63

64 291. Zinnaah hian mi \hen khattee chuan an hmuh theih phawt chuan thil ei tur hi an dap reng mai. Hei hi thil \ha lo ber pakhat a ni. Ngaihtuahna nei lo ranste chuan an tih awm lek a ni a, an tawrh phah lm lo thei; Pathian leh mihringte tna ngaihtuahna nei theite tn chuan tehfungah kan hmang tr a ni lo. Health Roformer, June,1878 292. Eipuar lutukna ruaite leh a hun lova chaw eite hian taksa bung hrang tinah hian nghawng a nei a ni. (1892) G.W. 174 (old edition) 293. Mi tamtakin hrislna dnte ngaihtuah miah lovin, darkar tin maiin an ei a. Chuvangin an rilru chu lungngaihnain a tuam \hin. Hng chungchnga Pathianin ng a pk bengkhawn miah lo leh an chindna fmkhur miah lo te chu engtin nge Pathian ng chuan a chawimawi theih ang le? Unau te u, mahni nawmsak bwlna kawngah hian in pianthar a hun tawh lom ni? R. & H., May 8,1883. 294. Nikhata chaw vawithum ei chaw ei krlaka engmah ei loh apple tak ngial pawh ei loh, chu inngaih hnathiamna twp ber a ni tur a ni. Chubka kal chuan leilung dnte a bawhchhia a, hremna chu a tuar ang.

CHAW NGHEI CHAW NGHEI


Ei Leh In Lama Insmna Zra Krista Hnehna (1898) Chatuan Nghahfk, pp. 100,101 295. Eden Huana mi thianghlim pahnih te hnna ei leh in thila thlmna do zawh harsa twk lo thleng ang bawk kha, Krista hnna thlmna lo thleng hmasaber a ni ve a. Tlkna awm \an naah chiah khan, min tlanna hna pawh thawh \an a ni tr a ni. Ei leh in kawnga insm zawh lohna avangin Adama chu a tlu a ei leh in kawng vka insm theihna in Krista chu hnehtuah a \ang tur a ni. Ni sawmli leh zn sawmli a nghei hnuin a ril a lo \m ta a. Thlmtu chu a lo kal a, a hnnah, Pathian Fapa i nih chuan hng lung hi chhanga chang turin thu pe rawh, a ti a. Nimahsela Ani chuan, Mihring hi chhang chauhin a nung lo vang a, Pathian ka thu tin chhuakin an nung zwk ang, tih ziak a ni, tiin a chhng a. Adama hun a\anga Krista hun thleng khan, mahni duhzwng m luatna hian, ei leh in kawngah leh, tisa chkna tipuitling tra insm theihlohna a tipung nasa hle a, chu chuan mihring te a thunun hneh hle a nih hi. Insm theihlohnain mihring a hnuhhniam bkah, natna a vei tir bawk a, amah ringawt phei chuan ding chhuak leh ziazng a ni lo. Mihring te tn Kristan fiahna nasa ber A hneh ta a, thihna leh ril\amna aia chak zwk, mahni inthununna chu kan tn A nun chhuahpui ta a ni. He thila hnehtu a nihna hmasaber hian thim thiltihtheihna nna kan indona zawng zawng a khawih tel vek a ni. Thlalra Isua a va kal khn, Pa ropuinaa hliahkhuh a ni a; Pathian nna inpwlna a nei reng a, chu chuan mihring chaklohna chung lamah a chawisng a. Nimahsela ropuina chu lk kian a ni leh ta mai si a, thlmna do tra hnutchhiahin a awm leh ta a. Thlmna chuan englai pawhin a zar buai reng a. Amah hmuak rengtu, indona, a mihrinnaa kan tawn chu huphurhawm a ti tak zet a ni. Ni sawmli chaw ngheiin a \awng\aia, a ril a \m m avangin a chauin a chr hle a ni; rilru hahnain a belhchhah leh zl avangin a lo dawldng zo ta a. A hml chu mihring hml ai maha tihchhiat a ni a; a pian hmang pawh mihring pian hmang aia tihchhiat a ni bawk, Isaia 52:14. Chu lai tak chu Setana tn chtna remchang \ha a ni a, Krista hneh ngei turah a indah ta rng a. Letter 158,1909 296. Ei leh in thilah Kristan fiahna a twk a, mihring te tn kr ruk dawn lai thlmna chu a hnar a ni. Thlalra hun rei tak chaw a nghei kha englai pawha mihring tlu tawh te tna zirtur chu a ni. Krista chu hmlma thlmna chak tak mai te chuan an hneh lo, hei hi thlmna twk te tn fuihna \ha tak a ni. Mihring chhngkaw member tin te tn thlmna chu hnar theih a ni tih Kristan a tilang chiang hle. Pathian ngaihsaka nung duhte tn chuan, Kristan a hneh angin, Beramno thisen avang leh an hriattrna thu avangin, an hneh ve thei ang. Khatianga rei tak chaw ngheina khn Chhandamtu chu tuar chhuak turin chakna a pe a. Chhiatna lo thlen \anna hmun, ei leh in thil ngeiah khan hnehna chu A thawk \an dwn tih mihringte hnenah a lantr a ni. (1869) 2T 202, 203 297. Krista chu thlmna hlauhawm ber mai in a bawm lai khan engmah a ei lo. Pathian hnenah A inhln a, \hahnemngai taka \awng\aina leh A pa duhzwnga intuk luhna famkim a neihna avang khan hnehtu niin a lo chhuak a ni. Tn hun hnuhnnga Kristiana invuah saliah mai te aia Thudik vuan tlattua inchhlte chuan \awng\ainaah hian Entawntur Ropuia chu an entawn tr a ni. (1875) 3T 486 298. Khawvl Tlantu chuan ei leh in thila insmna neihlohna chuan taksa chaklohna a rawn thlen dawn tih a hre chiang hle a, hmuhthiamna khwl te pawh a ti chawlawl in, thil thianghlim 64

BUNG10

65 leh chatuan thilte pawh a thliar thei dawn lo tih pawh a hre bawk a ni. Kristan khawvel hi eipuar lutuknaah a tlu ltin, hetianga nawm chenna hian rilru lam chaknate pawh a tichhe dawn tih a hria. Ei leh in thila thlmna hi do zawh loh khawpa chak nia ngai te tn chuan, he thlmna hi hneh trin Pathian Fapa chuan mihringte tn kr ruk dawn lai chaw a nghei a ni tih hi hriat tur a ni. Kristan a hneh anga hneh ve tur hian Kristiante hmaah hian eng hna fa kau nge awm ve ang le! Ei leh in thila thlmna a chakzia chu thlalra Kristan hun rei tak chaw a nghei a, sawi hleihtheih loh khawpa hrehawmna a tawrhna a\ang chauh khn hriatthiam a ni ang. (1870) 2T 692 299. Pathian lehkhaah te hian thil \henkhat hriatthiam harsate an awm a, Peteran a sawi angin mi mawl leh nghetlo ten an ngai kawi lui a, anmahni an intihchhiat phah \hin. He khawvlah hi chuan Pathian thu tinreng hi chu kan hrilhfiah vek thei kher lo mai thei; mahsela thu tak pawimawh tak te chu hriatthiam loh tur anga thurk chiang lo an awm si lo. A hun a lo la thleng ang a, Pathian kaihhruainain chutih huna thu tak chungchanga fiahna khawvela a lo thlen hunah chuan, Pathian thu te zawn nn A Thlarau chuan rilru te chu a rawn chawk tho ang a, thu tin mai te chu anin zawm vekin, khaidiat famkim ang maiin an inthlung khwm vek a ni tih an hriat chhuah hma loh chuan chawnghei leh \awng\aiin an zawng dawn a ni Thlarau Chhandamna tura thutak tin te chu chiang taka tih lan a lo ni ang a,tuman an tihsual leh thima an kal a \ul lovang. (1870) 2T 650, 651 300. Mi tlm te, hnaa inhlan zo te \hahnemngai taka beihna azrah tunlai thudik chungchanga thu harsate chu hmuh chhuah an ni a. Pathian hnena \hahnem ngai taka chaw nghei a \awng\aina chuan an hriatthiamna turin A thutak robawmte Lalpan a hawn sak ta a ni. [R & H., July 26,1892] L &T. 47 301. Thutak duhtu tak tak te chuan an din hmun te enfiahna leh sawiselna te chu an pawi ti hauh lovang a, tin, an suangtuahna te leh ngaihdn te chu kalh pawh nise an thinur bawk hek lovang. Hetiang rilru hi kum sawmli kal ta a kan lo ngaihhlut tak mai kha a ni. Phurrit phur zawng zawng te chu kan lo kal khawm a, thurin leh rinnaa pumkhat kan nih theihna turin kan \awng\ai \hin; Krista chu \henin a awm si lo tih kan hre si a. |um khatah thu pakhat kan endik (khl) zl a, hetianga endikna kan neih te hian kan la urhsn m m a ni. Zahtakin Pathian thute chu keu an ni a. Thutak hre thiam tur a kan lo tlin \hat zwk theih nan chaw kan nghei fo \hin. Letter 73,1896. 302. Thil \henkhat atn chaw nghei leh \awng\ai chu a remchngin, sawimawi a ni \hin. Pathian kutah chuan thinlung tih thianghlimna hmanruate an ni a, rilrua hriatthiamna a neih zual tr bawk a ni. Pathian hmaa kan thlarau te inngaitlawm taka kan kawl tir avngin kan \awng\ainate chu chhnin an awm a ni. (1892) G.W. 236 (old edition) 303. Mawhphurhna changtute chu inrwn khawmin an intwk khawm fo tr a ni a. Amah chauhin a pk theih finna dlin \hahnemngai takin an \awng\ai tur a ni tih hi Pathian remruat dn chu a ni. Lungrual takin in buainate chu Pathian hnenah hriattir rawh u. |awng tlm rawh u; nna thlen si lo, \awng tamna hian hun hlu tamtak a hloh tir a ni. Phal taka Pathianin pk a tiam finna dilin unau te chaw nghei leh \awng\aiin in zawm khawm rawh se. (1867) IT 624 304. Thutak chuan hma a sawn zlna tur leh Pathian ropuina turin, a \ul hun a piangah hnial kalhtute chu, fmkhur tak leh inngaih tlwmna nn thutak neitute chuan an twk tr a ni. Rilru takin, sual simna neiin, \hahnemngai taka \awng\aiin, chaw ngheiin Pathianin a \anpui theih nan leh chhandamna tura thutak hlu tak chuan hnehna ropui tak a chan theihnan Pathian chu an dil tur a ni; Chutichuan diklohna chu a hmlhemna dik tak nn a lo lan theih nn leh diklohna \antute chu an lo chiai theih nan. Chaw Ngheina Dik Tak Chu [Letter 73,1896] M.M. 283 305. Mi zawng zawng tna sawimawi tr, chaw ngheina dik tak chu- A \halo zwng a mi chawk tho thei chaw tin reng bansanna leh Pathianin tamtaka a pk chaw \ha leh hrisel, thiam taka hman hi a ni e. Mihringte hian chaw dangral ei leh in hi ngaihtuah tlmin, vn a\anga chaw chu ngaihtuah tam zawk sela, chu chuan an sakhaw thil engkimah chakna leh rik mwina a pe ang. R. & H., Feb 11,1904 306. Tunah leh nakin zlah hun twp thlengin Pathian mite chuan an finnaah innghat lovin, an Hotupa finnaa innghat zwkin \hahnemngai zwk leh tho harh \ha zawkin an awm tr a ni. Chaw ngheina leh \awng\aina nite chu an ruat fel diam tur a ni. Chaw nghei \hak chu a \l lo mai thei, mahsela chaw mawl thei ang ber tlm tein an ei tr a ni. Letter 206,1908. Pathian |anpuina Bk Mamawh A Nihin Pathian Thu Zirna Atna Inbuatsaihna Angin

65

66 307. Khawvela chaw ngheina zawng zawng hian Pathian thu-a rinna mwl tak ai a awh tr a ni lo. Dl rawh u, tichuan in hmu ang a ti. Ni 40 chaw nghei tura koh in ni lo. Chutiang chaw ngheina chu thlalra thlmnaah khan in tn LALPAN a lo nei tawh a ni. Chutianga chaw nghei vena ringawt chuan \hatna a nei lm lo; mahse Krista thisenah chuan \hatna chu a awm. MS 28,1900 308. Chaw ngheina dik tak leh \awng\aina chu Pathian duh zwnga rilru, thinlung leh duhna thlarau pk chu a ni. Natna A\anga Damna Angin (1905) T. R., pp. 224, 225 309. Ei lama insm lohna hi natna awmtirtu a ni fo \hin, tichuan taksa tna thil \ul ber mai chu hman rim lutukna laka chawlh hahdam tr a ni. Damlohna tamtak atna damna \ha ber mai chu, chu damlo tn chuan chhuan hnih khat chaw nghei a ni. Chumi chhng chuan chaw pai \awihtu khwl hah tawng khawng chuan chawlhna hun a lo nei thei dawn a ni. Rilru lama hnathawktute tn chuan reilo te chhng theirah ringawt chaw a rin hian damna nasa takin a thlen thei. Hun rei vak lo chaw nghei \hakna leh chumi hnua chaw mwl tak, tlm twk chaw ei zuina hian taksain amaha damna hna a thawh vena puiin a dam chhuahtir thei a ni. Thla hnih khat emaw ei lama insmna nei tra beihna hian hrislna kawng hi mahni inphatsanna kawng a ni tih damlo tamtak te hriattir theihna a ni. (1902) 7T 134. 310. Mi \henkhat chuan damdawi lama in enkawlna tamtak aiin kar tina ni hnihkhat chaw nghei hi an \hat phah tam zawk. Kar khata ni khat chaw nghei hi an tn sawi phak lohvin (chhtphaklohvin) an \hat pui ang. (1864) Sp. Gifts IV, 133,134. 311. Insmkr lo lka ei fo mai leh tam lutuka eina hian pai\awihna khwl te a ti Chu a, taksa bung hrang te a tikhawsik \hin. Thisen a lo thianghlim lova, natna chi hrang hrangte an lo awm \hin a ni. Hetianga tuartute hian an tna midangin an tih theih miah loh chu anmahniin An ti thei . Leilung dn bawhchhiaa phurrit an phurh luih tir chu an chhawk \an tr a ni. An natna chhan chu an tikiang phawt mai tur a ni. Hun reilo te chaw nghei sela, pumpui chu chawlhna hun pe rawh se. Fmkhur tak leh thiam takin tui chu hmangin an khawsikna chu tihniam rawh se. Hei hian taksa bung hrang bawlhhlawh na chu a tikiang ang. [Sp. Gifts IV, 130,131] (1864) C.H.148 312. Zaln taka sa te, satui-hmuihmer tamtaka siam te, cake chi hrang hrang leh thil um leh vawn \hat te ei \hin tute chuan chaw mawl, hrisl leh chakna tamna chaw te chu tui an ti ve nghal mai thei lo. An tui tihna te chu an khawlo zo tawh a, chaw hrisel thei te, chhang te leh thlai te chu ei chkna an nei hlawl lo a ni. An ei \han pangngai ni lo, chaw dang han ei chu tui an tih mai nghl chu an beisei a \ul lo. A tirah chuan chaw mawl tak han ei chu tui an ti thei lo anih chuan an tui tih hun chu an nghak ang a, chaw chu an nghei rih mai tur a ni. Chu chaw ngheina chuan damdawi aiin a thawk \ha zawk ang a, pumpui chuan a lo duh thusm hah chawlhna chu a lo nei bawk ang. Chaw mawl tak pawh nisela a ril a \am tak zet avang chuan tui ti tak leh lungawi takin a ei thei tawh mai ang. A tui tihna chu a lo chhiat rei tawh avangin, chaw mawl tui tihna tr chuan hun a duh deuh hlek dawn a ni. Mahsela beih hramna avangin ei leh ina insmna (mahni-inphatna) kawng zawhna chuan chaw mawl leh hrisel chu tuitihna a lo nei ang a, chaw ei duh tui miin a chaw man tamtak chi a hlimpui aiin ani chuan a chaw mawl, hrisl si chu a hlimpui zwkin a lung a awi hliah hliah mai ang. (1870) 2T 384, 385 313. Khawsik a lo sn hle chuan hun reilote chhng chaw nghei chuan khawsik a tihniam ang, tin, tui hman pawh kha a lo \angkai lehzual ang. Amaherawhchu amah enkawltu Dactor chuan damlo din hmun dik tak chu a hre chiang tr a ni, a taksa bung hrang hrang chak loh phahna turin hun rei tak chaw ei a khap tur a ni lo. Khawsik a sn lai chuan chaw chu a \ha lo in thisen pawh a chawk tho mai thei; mahse khawsik a lo tlk hniam veleh thiam tak leh fmkhur takin taksa chakna lam thil pek tur a ni. Chaw nghei tir reng anih chuan pumin chaw chkna a lo nei ang a, khawsik a siam ang, chumi tih reh nan chuan chaw \ha leh dik, a twk chauh a pk tur a ni; chutiang chuan amahin a lo \ha chhawm ve mai ang. Khawsik laia a chaw chkna a neih hle chuan, chu chkna titlai turin chaw nghei ai chuan chaw mwl tam twk chauh pk kha damlo tn chuan a hlauhawm lo zwk a ni. Thil dang a ngaihtuah theih si loh chuan chaw mawl tlm te chuan a ti pawi tham lovang. Rawngbwltu Upa Hnna Thurwn Letter 2,1872 314. Hun engemawti chhng ni khatah chaw vawi khat chauh i ei tih ka lo hria a, i thiltih dn hi a dik loin ka hria, chakna lam chaw i mamawh tih hmuh tir ka ni a, i insm lutuk hi din hmun hlauh thawn awmah i awm phah a ni. Hetianga i tih chuan i chaknain a tuar ang. Chaklohphah Khawpa Insmna Laka Invnna

66

67 Ni hnih chaw i nghei hi i tidik loin ka ring a ni. Pathianin hetiang ti turin a pht lo che. Fmkhur hle turin ka ngn che a, ni khatah vawi hnih chaw \ha leh hrisel ei ang che. Hetianga chaw i nghei dn hi i thlk dang lam loh chuan i chakna a lo kiam ang a, i rilru pawh a lo kim lo mai dawn a ni.

EI LEH IN LAMA A LUTUKA KALNATE EI LEH IN LAMA LUTUKA KALNATE


Kalphung Tluang Zawh Hlutna [C.T.B.H.55](1890) C.H. 153-155 315. Seventh-day Adventist te thlrdn tamtak chu a tlngpuiin khawvel mte thlrdn nn chuan a inang lo hle mai. Thutak lrlo deuh \antute chu midang zawng aiin an kawng zawhah hian nghet taka awm an tum tr a ni. Midangte aia an dang lam theih dn an thlir tur a ni lova; an hneh tumte chu eng anga hnaiah nge an kawm theih ang tih chu an thlir zwk tur a ni; chutichuan anmahni pawhin an ngaihsn m m dinhmunah te an lo awm ve theih nan an \anpui thei ang. Chutiang kawng chuan thudikte chu an sawimawi ang. Chaw lama siam\hatna duhtute chuan anmahni chaw ei dawhknah ngei chuan hriselna hlwkzia chu a \ha thei ang berin an tilang tr a ni. Rilru ngil leh \ha neite pawhin an hriat thiam ngei nn hriselna thurin bulte chu entawnah an siam tur a ni. Mi tamtak, an ei leh in thil khaptu a nih phawt chuan siam\hatna hna chu eng ang pawhin \ha se, hnar tum an awm a ni. A \hat leh \hat loh lam aiin leh hriselna dn te a nih leh nih loh lam aiin a tui leh tui loh lam kha an ngaihtuah zwk \hin a ni. Heng mite hian, tih dn hlui kalsan tute chu an dodal ang a, thil tih danglam duh mi-ah an puh ang a, siam\hatna duhtute pawh chu an dodal ang; an kawng zawhah chuan awm nghet tlat rawh se. Mahsela tumahin dodalna leh nuihsawhna chu siam \hatna hnaah hian hawikir tirnan in hman phal suh se, emaw engmah loah in ngaih tir suh se. Daniela khawihtu thlarau chang tawh chu mi zm te emaw mahni ngaih dn chauh duh mi emaw a ni lovang, mi nghet tak leh dikna \an tlat mi a ni ang. A \hian kawmna rng rngah, a unaute an ni emaw midang an ni emaw cht dn dik chu a kir san ngai lovang a, chutichung chuan Krista nundn ropui leh chhelna chu a tilang chhuak lo ngai bawk hek loving. Hriselna siam\hatna \antuten a lutuka an kalpui, miten an duh loh pawhin mipuite chu thiam loh tur an ni lo. Vawi tamtak chutiang chuan kan sakhaw rinna hian hming chhiatna a twk tawh a, thil tamtakah chutiang thil mumal lo leh inkalh hmutute chuan siam \hatna hnaah hian thil \ha hmuh tr reng a awm lo an tih phah ta \hin a ni. Hng a hlei hluaka thil titute hian an dam chhnga thil an tih an st leh aiin thla tlm te chhnga an thiltih pawi hi a tamin a nasa zwk a ni. Setana hmuh duh zwng tak hna an thawk tlat mai a ni. Ka hmaah hian pwl hnih an lo lang a; pawl khatna chu Pathianin ng a pk ang zel nunpui duh lo te an ni a; pawl hnihna chuan siam \hatna hnaah hian an ngaihdn chu khauh lutukin an kal pui a, midang te pawh chutiang anga kalpui ve turin an nawr lui a ni. An din hmun an han siam a, chutah chuan luh lul takin an ding tlat a, engkim mai chu a lutukin an kal pui ta \hin a ni. Pwl khatna khan midangin an tih a vangin siam \hatna chu an han pawm ve mai a. Anmahni pawhin siam \hatnain a tum tak chu an hre thiam mumal lo. Thutak vuan inti tamtak te chuan, midangin an tih avanga thutak chu vuan ve satliah mai an ni a, chuvangin an rinna chhan pawh chu an sawi thei lo. Hei vang hian an nghet lo m m a ni. Chatuan ng a\anga an tumna chu teh lovin, an thiltih rng rng chhan chu hriatna mumal pawh an nei lo; a twp thlenga zuk laia, anmahni tn ngei a lungphm dik taka in sa lovin, midangte meichher ngah an kal ve mai mai a, an hlawhchham ngei ang le. Pwl dang leh chuan siam \hatna chu a dik lo in an thlir thung a. An ei tlm hle ringawt mai a. An taksa chakna lam pawh ngaihtuah lovin, chaw chhe tak mai an ei a ni. Chaw hi fmkhur taka buatsaih tur a ni a, tui tih zawng ringwt ei lo mi kan nih chuan, chaw chu tui ti takin kan ei thei ang. Pumpui ti khawlo thei leh hriselna tichhe thei lam ei chu hnwl \hin kan nih avangin kan ei hian kawng ro a su lem lo tih ngaihdn chu kan nei tr a ni lo. Chaw chhe ei turin tumah ka ti ngai lo. Mi tamtak, hriselna nun hlwk pui mamawhte leh an rin dn chu chutiang khatiang kha a ni e titute hi bum in an awm tlat mai thei a ni. Tlmte ei a, ngaihtuah mang hlei lova buatsaih a, thil buh chiar lam ringawt leh thil tui ril lam ei hi ei leh in lama siam \hatna awmzia emaw an ti mai \hin a ni. |hen khat chuan buhchiara bawnghnute chini tamtak pawlh hi hriselna siam \hatna emaw an ti thung. Mahsela chini leh bawnghnute chawhpawlh hi pumah tr angin a awm thei a, a hlauhawm viau a ni. Duh ang anga chini hman bawrh bawrh mai hian taksa bung hrang hnathawhna a dlin a hnawh ping thei a, natna a thlen fo \hin a ni. |henkhat chuan tlm te chauh leh hetiang chi chauh, chi hnih emaw chi thum chauh ei tur a ni an ti deuh tlat thung a. Mahsela ei tlm luattuk te, \ha mang lo leh nghal chuan chakna tr twk an hmu lo ang. Ngaihdn zm te neih leh thil te tham te lkrun vak mai hian hriselna hnaah hian hliam nasa tak a thlen thei a ni. Chaw buatsaihnaah hian in ren chem. luatna lamah hriselna chaw ni lovin, chaw chhia a lo ni thei a ni. Engnge a rah chu ni ang ? Thisen tlkchhamna a ni. Tihdam harsa ber ber natna ka hmuh tawh te chu chaw chhe ei vang an ni. Chutiang natna tuar tute chu

BUNG11

67

68 retheihna avanga ei tlm ni lovin, hriselna siam \hat thua an ngaihdn dik loh vang mai a ni zwk a ni. N tinin, ei apiangin, ei pangngai reng an ei a, chuvangin pumpui natna leh chaklohna te an lo nei ta \hin a ni. Siam\hatna Ngaihdan Diklote (1905) T.R., p. 306-308. 316. Ei leh ina insm nia inchhl na zawngte hi siam\hatu tak tak an ni vek lo. Mi tamtak chuan eitur hrisel lo \henkhat bnsan hi siam\hatnain a tum niin an ngai a. Hriselna bulpui an hre thiam tak tak lova, an chaw ei dawhknah chuan ei wm loh tak takte an chhawp \euh a, Kristian insmna leh a twk leka awmdn nna inpersan daihin an awm si a. Mi \henkhatte erawh chu, entawn tlk dik taka awm an duhna lamah an insm leh lutuk bawk si a. Tichuan \henkhatte chuan chaw \ha ber chi an ei pha lova, an mamawh ber chaw ei lovin, chakna nei tlm tak tak chi chauh an ei \hin. An chaw te chuan thisen \ha siam thei chi thil \ha rng a pe lova, an hrislna in a lo tuar a; tichuan ei lam thua insmna \hat zia an awmdna tihlanna rng awm lovin an sawi chhe zwk \hin a ni. Mi \henkhatte pawhin hetiang hian an ngai \hin, Hrislna \ha nei tur chuan chaw mwl tak tak ei tr a ni a, chuvangin ei tur thlan thah leh buatsaih thu ah hian ngaihtuah ngun vak a \l lo an ti a. Tichuan \henkhatte chuan taksa tna \hatna nei tlm, chaw tlm te te chauh an ei a, an hriselloh phah \hin a ni. Mimal Ngaihdante Nawrluiin Siam\hatna dn hre fiah lote hi mi tawhkhirh ber an ni fo \hin, anmahni suangtuah dn an kenkawh bkah an chhng te leh an bul hnaia mi te pawh an nawr lui \hin. Siam\hatna thua an ngaihdn dik lo rah chhuah anmahni bawrhswmnaa lo lang chhuakte leh, midang te chu an ngaihdn anga awm ve tra an tur avngin ei leh in thua insmna hi midang ten an ngaihnp phah \hin. Hrislna dan hre thiam tute leh, ngaihtuahna fim \ha tak thununa awm te rng rng chuan, ei luat thuah leh insm luat thu ah a lutukin an awm loving. A tui lam ngawt ngaihtuah lovin, taksa tna a \hat zwk na avang zwkin an ei tr chu an thlang \hin tr a ni. Pathian leh mihring tna rawngbawlna sang ber atn an chakna tinrng te chu a \ha thei ang bera vawn \hat an tum \hin. An ei leh in chkna chu chhia leh \ha hriatna leh ngaihtuah na fm tak thununna hnuaia dah a ni a, chutichuan taksa leh rilru hrislnaa rulhin an awm \hin a ni. An ngaihdnte chu midang tur nn an hmang ve lo na, an nihna chuan awmdn dik a sawimawi a, thu hretu hriattirna a ni \hin. Hng mte hian \hatna lam atn \hahnemngai takin thil an ti \hin a ni. Ei leh in lama siam \hatna thuah hian remhriatna hman a \l. |hahnemngai taka zir tra ni, tin, tumahin mahni tih dn ang rem zawnga midang an awm ve vek loh avangin sawi sl mai mai suh se. Mitin thil chin tr atna dn nghet tak siam hi thil tih theih rual loh a ni a, tin midang zawng zawng tn a tehkhwng dik ni angin tumah inngai suh se. Mi zawng zawngin thil thuhmun an ei vek thei silova. Pakhat tna ei tr tui tak leh hrisel tak chu midang tan chuan tui lo tak leh ei atna hlauhawm a ni thei. |henkhat chuan hnute tui hi an in thei lova, mi \henkhat erawh chuan an ngeih viau bawk si a. Mi \henkhat chuan be leh be lam chi rng rng te hi an ei thei hauh lova, \henkhat thung erawh chuan an ngeih m m lawi si a. |henkhat chuan buh lam hrawm-hrw leh rum deuha chhum hi an \hatpui laiin, midangte chuan an ei hlei thei lo. Chaw Chhe Ei Pumpelhin (1870) 2T 366, 367 317. Amaherawhchu chaw chhia chu engnge ni ang le ? Chaw ei zat tur tih a pawimawhna chu ka sawi tawh a, hrislna dn nn in rem thlap a ni tur a ni. Amaherawhchu chaw chhia chu kan sawimawi hauh loving. Mi tamtakin hrislna lam siam \hatna hi a dik lo zwngin an thlir a, chaw chhe lam ei tur angin an ngai tlat mai a ni. Taksa chwmtu lam ngaihtuah lovin chaw chhia leh tlwm chi chu an ei a ni. Chaw hi fmkhur taka ngaihtuah tur a ni a, chutianga buatsaih a nih a, kan ei duh dn te a lo khawlo zo tawh a nih loh chuan, tui ti takin kan ei thei ang. A tlangpui thuin s te, bwnghnute hriak te, thil sah sawm chi te theichhang ur te, hmuihmer lam chi te, vawk hriak te hian pum a tin in, hrislna a tih chhiat avangin kan hnwl a ni, mahsela kan ei hian kawng ro a su lm lo tih ngaih dn hi kan nei rng rng tur a ni lo. |henkhat a hleihluaka kal an awm \hin. Heti zt chauh leh hetiang chi chauh an ei tur a ni tiin thil pahnih emaw pathum emaw lekah an inkhung tlat \hin. Anmahni leh an chhng te ei atn thil tlm te chauh an siam \hin a ni. Chaw tlm te leh taksa chwm \ha chi pawh ni lo leh nghal an ei \hin. Chutiang chaw chhia chuan thisen \ha a siam thei lova, thisen \ha lo an neih phah zwk \hin a ni. [C.T.B.H. 49,50] (1890) C.H.118 318. Kan tui tih zwng ringawt ei hi a dik lo a ni kan tih avang hian kan chaw ei hi kan ngaihthah tur a ni hauh lo. Thil pawimawh ber a ni tlat a ni. Tumahin chaw chhia an ei tr a ni lo. Mi tamtak natna avnga chak lo an awm, hngte hian chaw \ha leh \ha taka chum chaw an

68

69 mamawh a ni. Hrislna siam \hatute hian thil dang zawng aiin, a lutuka thiltih an pumpelh theih nn an fmkhur hle tr a ni. Taksa hian chakna chaw \ha tawk a nei ngei tur a ni. MS 59,1912 319. UNAUPA DUH TAK_________, Tun hma lamah khan nangma \hatna trin hriselna siam \hatna khauh takin i lo kengkawh tawh a ni. Vawikhat chu i damlo nasa m m a, i nunna chhanhim turin LALPAN thuchah min pe a ni. I chaw ei chung chngah i in vawng khirh lutuk a ni. I tna ka \awng\ai laiin kawng dika i awm theih nn thuchah pk in ka awm. I chaw ei thuah hian i kherkhiap lutuk tr a ni lo tih thuchah a lo thleng a ni. Sa ei hi tih tra thurawn a ni lo. Chaw ei tur thuah hian zirtrna te pk an ni. Chu zirtrna pk te chu i zawm tr a ni a. chng zirtrnate chu vawn \hat reng turin kan hnenah hian an awm reng a ni. I tna zirtrna pk hi ka ngaihtuah fo \hin. Damlo leh hrehawm tuarte tn thuchah hl tamtak pk ka ni. He mi avang hian ka lwm a, LALPA chu ka fak a ni. Ei Tr Chi Hrang Hrang Siam Rawh (1868) 2T 63 320. I nundn thlk turin thu rwn kan pe che a, amaherawhchu hetianga i nun dn i thlak lai hian hre thiam tak chunga i tih na turin kan hrilh lwk nghal bawk che a ni. Chhngkaw engemaw zt te chuan sa ei lovin chaw chhe tak te an ei tih ka hria a ni. An chaw ei tur chu an buatsaih thiam lo hle mai a, an pum in a ngei a, chutiang mite chuan hriselna siam \hatna hi kan tn chuan a \ha ve lo a ni tiin min hrilh a, an chak lo telh telh \hin a ni. Chaw mwl tak ei an tumnaah hian \henkhatte an hlawhtlin lohna chhan pakhat chu hei hi a ni: Chaw chhia an ei \hin a lwm. Chaw ei tur buatsaih hi an peih lo a, a ngai hlir an ei tlut tlut mai \hin a ni. Chaw vawikhat eiah chuan chi tamtak chu buatsaih tur a ni lova, mahsela a ngai hlir ringawt te chu ei tur a ni lo. Ei tur chu mwl taka siam tr a ni a, mahsela tui taka ei tura buatsaih tur a ni si. Thu leh mawm lam chu chaw ah tel loh hrm tr a ni. I chaw buatsaih chu a ti khawlo vek ang. Thei te leh thlai te a tam thei ang ber ei tr a ni. Y.I., May 31,1894 321. Mi tamtakin hriselna siam\hatna hi an hrilhfiah sual \hin, nun dn dik siam tuah hian ngaihdan dik lo an dawng \hin. |henkhat chuan ei tur \ha chu chhang buhchiar hwp lam hi a ni ber alwm tiin rilru \ha tak pu in an sawi a. Hetiang chhang buh hwp lam ei reng mai hian pai\awihna khawl te hi a ti hrisel hran lova, tuiril lam a tam lutuk a ni. (1869) 2T 254 322. I.nupuiin thil nuam lam chi neih ve a duhna chu chaponaah i ngai daih mai a, i tisual dr a ni. A tn i kawm hle mai \hin a, i inren lu deuh a ni. Chaw chi hrang hrang siam tr a mamawh a, chaw ei dawhkn a chaw tam twk han hun ve pawh a duh \hin, a hnathawhte tiawlsam zwk turin a in chhngah thil nuam lam chi leh remchang lam thil i neihsak theih angte chu a mamawh a ni. Mahsela, a ni lo lam zawng in thil i ngai tlat mai si. Thil ei theih chi rng rng deuh thaw mai chu i nunpui theih a, i chakpui theih bawk chuan a \ha twk a lwm tiin i ngai mai a. I nupui chak lo tawh tak mai tn chuan ei tlm a mamawh ziate i hrilh cham chi mai si. Nangin i ei theih a, i \hatpui theih chu i nupuiin a ei theiin a \hatpui ve thei kher lova, thisen \ha a neih loh phahin a lo chr phah zwk ta tlat a ni. Chaw ei tr chu a buatsaih dn thuhmun reng nimahsela midangin an \hatpui leh an ei theih chu midangte chuan an ei theiin an \hatpui ve kher lo thei a ni. A lutuka kal hlauhawmna din hmunah i awm a ni. I taksa bung hrangte chuan i chaw ei hrawm hraw leh chhe takte chu thisen \haah a chantr thei a. I thisen siamtu khawlte chu an \ha a ni. Amaherawhchu i nupui chuan chaw \ha zwk a mamawh a. I taksain thisen \ha a siam theih chaw chu i nupui han eitr teh mah, a taksa chuan a \hathnempui thei lovang. Chakna a mamawh a, chaw \ha, chakna pe theitu tam zwk a mamawh a ni. Nitinin thil pangngai reng ei lovin, thei rah tam zwk nei teh se. A nun hi a derthwngin, a bawrhswm hle mai a, mi hriselin an mamawh v lm loh chu a taksain a tlachham a ni. (1859) IT 205, 206 323. In taksate tihrehawmin, chakna pe thei chaw te pawh in ei loh thuah hian ngaihdn dik lo in nei a ni tih ka hmu. Hng thil te hian kohhran \henkhat chu he ti hian ngaihtuahna a neih tir Pathian chu in hnenah a awm ngei a, chuti ni lo sela, mahni pawh in inphat lovanga, inhlanna pawh in nei lovang. Mahsela hng thil te hian thianghlim zwkah a siam lovang che u tih ka hmu a ni. Ringlo mite chuan hetiang thil zawng zawng hi an ti a, mahsela lawmman rng an dawng lo. Pathian hmaa thlarau lungchhia hi A mithmuhah chuan lawmman ropui tak chu a ni zawk a ni. Heng thilah te hian in hmuh dn te chu an dik lova, kohhran chu in en a, invil reng a, thil te Buaina Hun Thlentrtu Ni Lovin Mimal Mamawhte Ngaihtuahna

69

70 tak te te in hmuin, in hria a ni; in thlarau duh zwng te chu in ngaih ven zwk tr a ni a sin. Pathianin A beram rualte phurrit chu in chungah a nghat lo. In hmuh anga an hmuh ve loh avangin kohhran chu hnunglama awmah ngai a, in zui ngei tur nia in rin, in kawng khirh khan tak mai chu an zui ve loh avang chuan in ngainp mai \hin. Midangte tih tur leh nangmahni tih tur chung thuah hian bumin in awm tih ka hmu a ni. |henkhatte chu ei leh in thuah a hleihluakin an kal a. An khermei m m a, an che mwl m m bawk, chuvangin an hriselnain a tuar a, an taksaah natnain bu a khuar nghet hle \hin a ni; chutichuan Pathian temple chu tihchak lohvin a lo awm ta \hin a ni. Pathianin inren chem lutuka intichak lo leh intihliam trin mi tumah hi a pht lo. A thuah hian tih tur te leh thil ngiat te chu an awm a, chu chu kohhranin inngaitlwm a, an nunte tih hrehawm a, inngaihtlwmna tura taksa tih hrehawm te, Kraws te leh tih tur siam chawp te hi a \l rng rng lo. Hng zawng zawngte hi Pathian thu pawn lama mi vek an ni e. Kan hma lawkah hian buaina hun chu a awm; mahni inphatna tr a thil mamawh khirh tak mai Pathian miten an tawh tur a awm a, nunna tur chauha ei hun tur te nn; mahsela chumi hun atn chuan Pathianin min buatsaih ang. Chumi hun hlauhawm tak darkrah chuan kan mamawh hun chu Pathian tn hun remchang niin, A mte chwm tur leh tichaktu thiltihtheihna pe trin A inpeih reng dwn a ni. Kut hnathawktute chuan he hna thawk tur hian an chakna chu an tuai thar tr a ni a; thu leh thurin lama thawktute pawhin an chakna chu a chwm nung reng tur a ni; an chakna tichhe turin Setana leh a Vantirhkoh sual te chu indo an inpeih reng si a. A theih laiin an chauh lutuk loh nan an taksa leh rilru chu an chawlh hahdam tir ve tur a ni a, tin, an chakna chu an vawn \hat reng theih nn chakna chi chaw chu an ei tr a ni; an chakna neih zawng zawng an hman hun a lo thleng dawn si a. Anmahni tna buaina hun in siamsak chawp te chuan Pathian an chawimawi hauh lo tih ka hmu a ni. Pathian mite hma lawkah hian buaina hun chu a awm a, chumi indona hun hlauhawm takah chuan a mite chu A buatsaih diam dawn a ni. Letter 37,1901 324. Hriselna siam\hatna thuah hian ngaihdn hleihluak tak a awm \hin avangin thu sawi tur engemaw ka nei. Hriselna siam \hatna ah hian a lutuka kal chu hriselna tichhetu a ni thei tlat. Nang leh i nupui tna ei tur i chawh chu damlo te tna i chawh ve a, i enkawl chuan damdawi inah chuan i hlawhtling lovang. Damlo tna chaw turah chuan i ngaihdn te chu a remchang ve lo. A dang daih mai dawn si a. Sa ei chu a hlauhawm avanga ka hnwl laiin hlauhawm vak lo thil chu a hman theih a ni- chu chu artui te hi an ni. Chaw chhumnaah leh chaw ei dawhknah bawnghnute chu dah bo suh. Bawnghnute chu bawngpui hrisel te laka mi lei tur a ni a, natna hrik an awm lohna turin then thianghlim tur a ni bawk Hriselna siam\hatna a lutuka thil thlr tute hi tuina neilo chaw buatsaihtute hlauhawm takah an awm a ni. Hetiang thil hi tihnawn fo a ni \hin. Chaw chu a tui loh m avangin pum pawhin a lo hnar \hin. Damlo tana chaw pk chu chi hrang hrang a ni tur a ni. Chaw pangngai chu pk reng tur an ni lo. Ka thil tawh chu ka hrilh tawh che u a ni, chaw chhia eiin in taksa chu in hliam tur a ni lo tih ng ka hmu tlat a ni. Thil \henkhat hnawl in duh chung changa in ngaih dn te chu \anpui ngaite \anpui na tur a nih dawn loh avangin, ei leh in lama in lo tih \hin dn chu zirlaite hnenah in zirtr hi in tn a \ha ber lovang tih hi in hnenah ka sawi tur a ni. Unaute u, ka ring m m che u a, thlarau lama hrislna famkim in neih theih nn taksa lama hriselna in neih hi ka duhsak m m che u a ni. Chaw \ha twk in tlk chham avangin in tuar nasa hle mai a ni. In taksa chakna beitham te chu tichak trin chaw pawimawh chu in ei lo a ni. Chaw hrisl leh \ha chu in chntr miah suh u. Vawikhat chu Daktawr hian a ngaih dnin, ka chhng te chu hriselna siam \hatna angin chaw chhum dn a zirtr a, chi tel lo leh chaw tih tuina engmah pawh a hmang lo. Awle, chutiang chuan tih ka han tum ve ta a, mahsela ka chak lo ta hle mai a, chuvang in tih danglam ka tum ta a ni; ka chaw ka han thlk chuan ka hlawhtling ta hle a ni. Hei hi ka hrilh duhna chhan che u chu din hmun hlauh awmah in awm vng a ni e. Chakna pai chaw hi buatsaih tr a ni. Taksa in a mamawh te chu rk sak tr a ni lo. LALPAN Unaupa leh Unaunute u insiam \ha tr leh chawlh hun hmang turin a ko a ni. Tun hmaa in tih dn angin phurrit neih hi in tn adik lo a ni. In fmkhur loh chuan LALPA mithmuha hlu m min nnna chu in la chn mai ang. Mahni t pawh in ni lova, mana lei in ni a sin; chuvangin in taksa, in thlarau Pathian t chuan Pathian chu chawimawi rawh u Hriselna siam \hatnaah hian a lutukin kal suh. Kan mi \henkhat te hi hrislna siam \hat thu ah hian an fmkhur lo hle mai. Amaherawhchu \henkhatte an la chak loh m avangin, anmahni en tawn atn, a lutukin kal suh ang che. Thisen \ha siamtu chaw chu i inchn tir tr a ni lo. Dn tlangpui dik taka i inhlanna chuan hriselna siam \hatna lam ni si lo, ei leh br kawngah a hruai che a ni. Hei hi i tn a hlauhawm a ni. Taksa lamah chau nia i inhriat phawt chuan i chaw tidang lam vat mai rawh. I chaw a kim lo chu ei tel ngei rawh. Hei hi i tih tur chu a ni e. Arpui hrisel tuite chu nei rawh. Hng artui te hi a chhumin emaw a helin emaw ei rawh. Uain \ha ber um \awk ni loah chhum lohvin chiah tur a ni. Hei hian i taksa mamawh chu a pe ang che. Hriselna Siam\hatna Chu Hriselna Tihchhiatna A Nih Hunah

70

71 Hetianga tih hi a dik lovang tih ngaihtuahna nei miah suh. Doctor i nih ang ngeia i thil tawh te chu kan lawmpui khawp mai che, mahse hei hi ka sawi duh; i chaw eiah bawnghnute leh artui te telh rawh. Tunah tak hi chuan hengte hi an pawimawh, hengte tel lova chaw ei pawh zirtr loh tur a ni. Hriselna siam\hatna lamah hian i ngaih dn hi a hleihluak lutuk deuh a ni; tin, i ei atna i in ruat hian a chwm \ha lo ang che. I hnena ka sawi te hi i bengkhawn ngei ka beisei e. Thil \henkhatahte hian i tn leh midangte tna i zau deuh loh chuan hriselna siam \hatnaah hian i hlawh tling tak tak thei loving tih hi hmuh tirin ka awm a ni. Tuna zaln taka bawnghnute kan hman ang hian kan hman theih loh hun a lo la thleng ang; tunah rih chuan chu hun chu a la thleng rih lo a ni. Artuiah te hian tr do theihna leh tihdam theihna thilte an awm a ni. Hng thil te hi chhngkuaa naupangten an ei tam luattuk hlauh thawn thuah vaukhnna awm mahsela arpui enkawl \hat leh hrisel tui te chu a twka hman chu kan pawiti tur a ni lo. Kristan a thihsaka te chu anmahni \ha taka in enkawl turin Pathianin a kova, midang te tna entawn tlak an ni tur a ni. Ka unaupa, ei leh in thuah hian Pathian mite tn fiahna i siam tr a ni lo; a khirhkhan thei ang bera i zirtr chuan an ring twk thei lovang che. Hriselna siam\hatna lamah hian LALPAN A mite chu fel taka an awm \heuh a duh a, mahse a hleihluakin kan kal tur a ni lo. Doctor a hrisl lohna chhan pawh hi a hrislna khawlkhawmna a\angin a la chhuak tam lutuk a, chaw tui chakna nei chi leh hriselin a dahkhat leh si lo a ni. Ka unaupa, i nun pumpui chu i tna khenbeh a awm tn hln la, mahsela chaw chhia leh beitham te chu ei lo ang che; chutilo chuan hriselna siam\hat hna hi a ni lo zwngin i lantr mai palh ang. Ei puar lutuk leh insumlohna kan do lai hian chanchin \ha thudik hi a hmanna tur leh a hman dn tur hi kan hrereng tr a ni. Kan hna hi a mwl leh chiang thei ang ber a kan thawh chhuah theih nan, mihring chhngkaw khawsak dn hi kan hrethiam tr a ni. Khawvel ram hrang hranga chngte tan hian Pathianin ei tur te a buatsaih vek a ni. Pathian nna thawhho duhtute chuan Pathian grep huana hriselna siam\hat hna chu engtin nge an zirtr ang tiin ngun takin an ngaihtuah tr a ni. Eng ang chaw nge an ei ang a, an ei loh turte thlengin fmkhur takin an che tur a ni. Pathianin chhandam a duh mipuite hnenah chuan zahngaihna thuchah an puan theih nn thuchah kengtu mihringte chuan \anpuitu Pathian chu an zawm tlat tur a ni. Mipuite zngah kan awm tur a ni. Hriselna siam\hat hna hi a hleihluak taka zirtr a nih chuan thil \ha lo tak a ni ang. Sa ei te, thingpui tak leh coffee-te in loh tur tih kan hrilh a, hei hi a \ha e. Amaherawhchu \henkhatten bawnghnute pawh in loh tur an lo ti a. Hei hi fmkhur taka enkawl ngai a ni. Chhungkaw rethei takte, chhang leh bawnghnute chauh ring \hin leh a chng chuan thei tlm te ei te an awm a ni. Sa lam pang rng rng chu ngaihthah leh hnwl tur a ni a, mahse thlai te chu bawnghnute tlm emaw a khr emaw a tlukpui emaw nna a tui thei ang bera siam tur a ni. Miretheite chuan, hriselna siam \hat thu kan han sawi hian Enge kan ei tak ang le? Thei pil sak lamte chu kan lei zo ve silova, an ti \hin a ni. Miretheite hnena chanchin \ha ka hrilhin, mi tichakthei lam ei tura hrilh tura hriattir ka ni. An hnenah hetiang hian ka sawi thei lo:- artui te, bawnghnute leh a khr te in ei tur a ni lo; chaw buatsaih naah butter in telh tur a ni lo tiin. Miretheite hnenah chuan chanchin \ha chu hrilh tur a ni a, ei leh in lam thuah chuan a lutuka khirh hun a la ni rih lo a ni. Tna kan ei mk \hin bawnghnute te, a khr te, artui te kan hnwl hun chu a lo la thleng ang; mahse ka thuchah chu hei hi a ni a hun hmain buaina hun chu insiamsak suh u, chutilo chuan in thih phah mai ang. LALPAN in kawng a buatsaih hun chu lo nghk rawh u. Siam\hatna chuan mi \henkhatte chu chak lutukin a kal tir thei a, heng thil te hnwl tura kan tih te phuhrkna turin an mamawh tinreng te an nei a ni thei e, mahsela heng mite hi tlmte zwk an ni a, hng fiahnate pawh hi an mamawh ve lem lo a ni. |henkhat te chuan ei atana hlauhawm chi rng rng chu an bansan a ni mai thei. Mahsela an taksa mamawhte chu an nei leh silova, chuvangin an lo chak lo va, hna pawh an thawk thei lo mai \hin. Chutiang chuan hriselna siam\hat hna chuan mualphona a lo tuar \hin. Hna, nghet taka phun kan tum pawh chu Pathian in a mamawh miah loh thil danglam tak hian a rawn tibuai \hin a ni. Kohhran chakna te chu tih khawlohin a awm a ni. Amaherawhchu heng ngaihdan \ha lo tak rah chhuah dl tur hian Pathian chu a rawn in rawlh ang. Hnam sualte remtr hi chanchin \ha hna thawh chu a ni si a. Isua ke bula mi hausa leh retheite lo kal khwmtrtu tur chu a ni si a. Amaherawhchu hei hi ka sawi duh chu a ni, bawnghnute, a khr te, leh a hriak te leh artui te ei a him loh hun a lo thleng dawn a, hei hi Pathianin a rawn tilang ang. A hleihluaka hrislna siam \hat hna hi thawh tr a ni lo. Bawnghnute te, a khr a\ang a thilsiam te leh artui te chu a hunin a la rawn hril ve mai dawn a ni. He mi thu ah hian tnah chuan phurrit kanin siam tur a ni lo. Mi zawng zawng hnenah a tawk chauh zel a in thawh leh awm chu hriat ni rawh se. Letter 37,1904 325. Nizana ka mut lain Doctor.... nn kan inbia a, a hnenah heti hian ka sawi a, ei leh in chung thuah hian a hleihluak taka thil ti lo turin ka hrilh a, damdawi ina damlote leh chhiahhlawhte leh nangma tn ngei pawh chaw chung changah a hleihluakin i kal tur a ni lo. Damlote chuan an ei

71

72 man tur \ha twk tak an pe a, an pk ang h ngei chu an ei tur a ni. Damdawi inah hian \henkhat chu chaw mawl ber leh tlwm ber ei inhuamin an lo kal mai thei a, mahse an hrislna a lo \hat deuh hunah chuan chaw hrisel chi chu phal takin pk mai tur a ni. (1867) 2T 538 326. Hriselna siam\hatute chuan, thil dang zawng aiin, a hleihluaka kal hi an hlau hle tr a ni. Taksa hian chakna petu chaw \ha twk a nei tur a ni. Chakna petu chaw \ha twk kan neih loh chuan, boruak ringawtin kan khawsa thei lovang a, hriselna \ha kan nei bawkhek lo vang. Chaw chu a nih tr ang taka buatsaih nisela, a tui ngei ngei ang. (1909) 9T 161-163 327. Ei leh in hi chakna pai lam chi nna buatsaih a nih loh chuan, hriselna siam \hat hnaah hian hming chhiatna a rawn thlen ang. Thi thei kan la nih avang hian taksa hrisel na tura chaw chu kan nei ngei ngei tur a ni. Kan mi \henkhatte chuan chaw \ha lo ei chu an bnsan ngei mai, mahsela taksa tana \ha ei lam an ngaihthah leh tlat si \hin. Hriselna siam\hat thu a hleihluak taka ngaihdan siamtute chuan chaw tui lo deuh an siam \hin avangin an fmkhur hle tur a ni, an puar thei mawlh si lova. Chaw chu chakna pe thei leh tui thei ang ber a buatsaih tr a ni si a. Taksa bung hrang ten an mamawh te chu rawk sak tur a ni lo. Chi hi thisen tn a mamawh tlat avangin ka ei reng \hin, a hlauhawm hran lo. Thlai te hi a tui theihna turin bawnghnute leh a khr te emaw a tlukpui dang te nena siam tur a ni. Bawnghnute hriak a\anga natna awm thei te leh naupang ten artui te duh twk twk a an ei a hlauhawm thu te kan sawi lai hian arpui ngun taka enkawl leh chawm te a\anga a tuite chu hman a nih pawhin dn bawhchhiaa ngaih tur a ni lem lo. Tr \henkhat vn nan artuiah te hian tihdamna thil an awm ve tlat a ni. |henkhatte chuan bawnghnute te, artui te leh butter te an nghei a, chakna siamtu chaw lam an ei leh silova, chuvangin an lo chak lova, an thawk thei lo \hin a ni. Chutiang chuan hriselna siam\hatna chuan hming chhiat a neih phah \hin a ni. Tna ei leh in atana kan hman \hin \henkhatte bawnghnute te, a dak te leh artui te hi kan hnwl hun a lo la thleng ngei ang, amaherawhchu tuna lo inkhap bur leh a hun hmaa buaina kan insiam sak chu a \ul hran lo a ni. Hunin a la rawn hril mai dawn a, chhel takin lo nghak ila, LALPAN kawng min buatsaih sak mai dawn a ni. Hriselna siam \hatna hnaah hian hlawh tling taka thawk tur te chuan, anmahni kaihruaitu leh thurawntu atn Pathian thu chu an hmang tur a ni. Hriselna siam\hatna a zirtrtute chuan he dn hi an zawm chauhin din hmun nghet leh \haah an ding thei chauh dawn a ni. Kan hnwl tawh ei leh br atana hlauhawm te aiah ei tur hrisel leh tui te chu ei ila, chutilo chuan hriselna siam \hatna do zawng hian kan lo awm palh mai ang tih a hlauhawm a ni. A \ha lo lama mi ti tha tho thei ei chu infuih hauh loh tur a ni. Chaw hrisel, mwl leh \ha chauh ei ula, hriselna siam \hatna dn avang hian Pathian chu lawmthu hrilh fo rawh u. Engkimah ngil tak leh dik takin awm zel ula, hnehna hlu tak mai te in chang ngei ang. (1870) 2T 374, 375 328. Eipuar lutuk hlauhawm zia, ei tur \ha ber chi pawh nise, kan hrilh lai ngei che u hian, a lutuka thilti chi te chuan din hmun dik lo tak chu siam lo leh chu mia mitin hruai luh chu tum lo turin kan hrilhlwk bawk che u a ni. (1870) 2T 384-387 329. B leh C-a ten Pathian hna an chawimawi lo a ni tih hmuhtr ka ni. Tihreh theih tawh miah loh tur tuik an thlen a. Kan unau duh tak D-a te chhungkua pawh hmuh tir ka ni. He kan unaupa hian a hun takah \anpuina dik chu dawng sela chuan an chhungkua in tunah pawh hian an la nung ngei ang. Hetiang in enkawlna \ha lo tak mai hi ti bo turin ram dn chu chelek a ni lo hi a mak ngawt mai. He chhungkua hian chaw mawl leh tlwm tak pawh dawng pha lovin an boral a ni. Chaw tamtak awmna ramah ril\am in an thi ringawt mai. Hetianga in enkawlna \ha lo hi an chungah a thleng tlat mai si. He unaupa duh tak mai hi natna vng ni hauh lovin, ril\am vangin a thi a ni. Chaw chuan taksa khawl te a tichak a, khwl te chu a chettir vel thei si a. Hetianga mite diklo taka enkawl leh zirtrtute hi kal chhuak lovin, hriselna siam\hatna hna pawh hi tive lo turin thil engemaw tih a hun tawh a ni. An hna thawh leh an thu te chu khap theih a ni; hetiang mite hian mi fing ber ber te ai pawhin thil hlauhawm zawk an ti tlat mai. Heng mi, a lutuka thil ti mite hnen a\anga kawng dik lo an lo dawn te chu hriselna siam\hatna hnathawktu \ha ber ber te pawhin mite rilrua lo awm tawh chu an paihbo tir thei mai tawh lo a ni. Heng mitten an lo hruai sual te hnenah hian hriselna siam \hatna thu hi dik taka zuk thun leh chu a harsa m m tawh mai \hin a ni. Eng emaw chenah pawh kawng chu khrin a awm a, chawlhni leh kan Chhandamtu lo kal leh thuaina tur thu te pawhin ringlotute chu a khawih hlei thei lo \hin a ni. Thutak hlu ber ber te pawh chu hre tlak lo ang maia in ngaiin an hawisan daih zel mai a ni. Heng mite hi hriselna siam\hatute aiawh tute angah ngaih an ni a, Sabbath A Lutuka Kalte Huhng Hlauhawm Chu Chaw Chu A tawm Thei Ang Bera Siam Tur

72

73 vawngtute pawh an ni tlangpui ve a ni. Hetiang mite, ringlotute thikna siamtute chungah hian mawhphurhna rip tak a tl a ni. Mimal Ngaihdnte Leh Mimal Fiahnate Nawrin Letter 39,1901 330. Hmun sng leh hmun hniam a awm mi tamtak ten hriselna siam\hatna te a pawimawhna ang taka an lo dawnna tr hun chu a lo thleng ta a ni. Amaherawhchu vantirhkoh pathumna thuchah, vantirhkoh pakhatna leh pahnihna nena in zawm tlat kan thuchah neih chu engmahin a hliahkhuh kan phal tr a ni lo. Thilt neuh neuh avangin mipui te hnena kan kalna dl turin, bialte tak teah kan inphuar khawm tur a ni lo. Kohhran leh khawvlin Pathian min pk talent zawng zawng leh mi hneh theihna zawng zawng an mamawh a ni. Ama hman atn kan neih zawng zawng chu kan pe phal tur a ni. Chanchin \ha puannaah hian, mahni ngaihdan te chu paih chhuah vek tur a ni. Khawvel pum huap thuchah kan nei a; LALPAN A chhiahhlawh te chu he mawhphurhna min pek hi zahtaka vng \ha tlat turin min duh a ni. Mitin hnenah Pathianin hna min pe a ni. Chuvangin thuchah dik lo chu kan vawng rng rng tur a ni lo. Hriselna siam\hatna ng ropui takah hian inkalhna harsatna te an awm tur a ni lo. Inkalhnate chu ringtute taksa pumpuiah chuan a lo awm in, \henkhatte chu a lutukin an kal thei a, Pathian hnathawhnaah hlauhawm tak a lo thleng thei a ni. Thil rng rng a lutuka tih chu hlauh hle tur a ni. Hetiang a lo awm chuan miin an hriat thiam loh a hlauhawm \hin avangin thu sawi hi a ngai ve ziah a ni; chuti chuan khawvelin Seventh-day Adventist te chu thil a lutuka ti chi an ni lo tih an lo hre thei \hin a ni. Kut leh lama mite, mei a\anga hnuhchhuah kan tum lain, kut leh lam chuan inngaih hna thiamna thu, thilsual tite siam dik nan hman leh lek kawh a ngai bawk si \hin a ni. A lutuka thil tihna leh mihring te in tehna a\ang hian LALPAN min veng him rawh se. Kan ei leh in tur chung changah tumahin a lutuka ngaih dn siam loh tur a ni. LALPAN ng a pe tawh a ni. Kan mite chuan ng chu pawm sela, ngah chuan kal bawk rawh se. Pa Pathian leh Isua Krista hriatna hi a lo pun zel a mamawh tak meuh a ni. He hriatna hi chatuan nunna a ni. Sakhaw mi nihna te, thlarau lama \hatna leh in ngaihtlwm na te chuan kan mite chu Zirtrtu Ropui a chanchin zirna hmunah a hlang kai ang. Bawnghnute ei a him loh hun a lo la thleng ang. Mahse Bawngpui te chu an hrisela, bawnghnute chu \ha taka chhuan so a nih bawk chuan, a hun hmaa buaina hun lo in siam sak chu a \ul lem love. Kan miten an chaw ei dawhkn ah engnge an dah tur tih thuah tumahin lo rl sak suh se. A lutuka kal ching te chuan a twpah chuan an thiltihrah chu an duh thusam ang a ni lo tih an hmu ang. Hruai nih kan duh chuan Lalpan Ama kut ngeiin min hruai ang. Hmangaihna leh thianghlimna hi thing \ha rah chhuah chu an ni. Hmangaihna neitu chu Pathian hrin a ni a, Pathian a hre bawk. Hriselna siam \hat chung changa nasataka ngaihtuahna sngtu ---Conference hnenah thusawi tura hrilh ka ni. Pathianin thuchah a pk miah loh, an ngaihdn leh an thlir dn midangte chungah an nawr lui a ni. An ngaihdan leh an chin \han dn, luhlulna tamtak awmna chu, an tih nm a, an tihtlwm chuan, pianthar an mamawh tih an inhmu ang tiin ka hrilh a ni. Kan in hmangaih a, keimahniah Pathian a chn chuan A hmangaihna chu keimahniah tih famkim a niPathian chu hmangaihna a ni; hmangaihna a chng chu Pathian-ah a chng a, Pathian chu amahah a awm bawk a ni. Mihring finna chu Pathian finna leh Pathian zahngaihna nna infin tur a ni. Keimahni hi Kristaah kan biru tur a ni. Chanchin \ha in a tih danglam- chhunglam rilru chu kan tna Pathianin a lo siam, din hmun sang tak chu kan thlen ve theih nan \ha hnem ngai takin i thawk ang u. Kawngdik lama kal zl turin Pathianin min ko a ni, chutilochuan kebai chuan kawng a hloh mai dawn si a. Tichuan Krista chu a lungawi tawh ang. Mipuite Lama Diklohna Chu Lehlama A Lutuka Kalna Aiin A Thlan Awm Zwk Letter 57, 1886 331. Unaupa leh Unaunute chuan ei thuah inthlahdulna a lutukin an nei a, zirna hmunah pawh rilru lama tlk hniamna nasa tak a lo awm ta a ni. Tunah hian hmelma chuan a theih phawt chuan a lehlamah a lutuka awmtr tum che u in, chaw chhe lutuk ei tir che u a tum a ni. Thil inbk tawk tur leh wm tawk ngaihtuahin fmkhur hle rawh u. Vn lam a\anga finna chu zawng ula, thil hrethiam takin che vel rawh u. A lutuk zawnga din hmun in siam chuan in tlin leh si lovanga, eng anga \ha hnemngai pawh nimah ula, nangmahni ngei pawhin in ring ngam lo thei mai ang a, kan unaute leh ringlo mite pawhin an ring thei lovang che u. Pathian a\anga ng dik tak in dawn aia chakin kal tum suh u. Tu ngaihdn mah la lo ula, LALPA \ihna nen fing takin che vl rawh u. In tisual a nih pawhin mipuite hlat zawngin tilo hram rawh u, chutilochuan in inlaichinna chu in tichat ang a, eng thil \ha mah in tih sak thei lovang. Anmahni thlauhthlk der ai chuan tihsual palh pawh a \ha zwk, mipui te chu in lamah in la hruai thei mai thei si a, mahsela a englam lamah mah tihsual kher chu a \l lm lo. Tuiah emaw meiah emaw in kal a \ul lo, amaherawhchu a lutuka kalna lam chi rng rng chu pumpelhin, a twk chauha kalna chu zawm rawh u. |an lam nei tlut mi ni lo ula, enkawltu, thu

73

74 lai la thiam lo angin lang bawk suh u. Chaw chhe tak nei suh u. Chaw chhe tak neih tir che u tumah in tum suh se. Chaw chu a hrisl leh tui thei ang zawnga buatsaih ni rawh se. Hriselna siam \hatna nna inrem thlapin chaw chu tui takin buatsaih ni rawh se. Hriselna siam \hatna hna hian tlkhniam lam a panna chhan ber pawh ngaihtuahna fing nei lo ten an kai hruai a, a lutukin an kal pui a, mipui ten an zawm thei lova, an ten phah zawk a ni. Hetiang ngaihdan dang tak nei te zngah hian ka awm ve tawh \hin a, thlai te hi tui nn ringawt an buatsaih a, eng chaw pawh hi hetiang hlir hian an buatsaih ringawt mai a ni. Hetiang chaw hian hriselna a tichhe zawk \hin; mi \henkhat hriselna siam \hatna lam chi anih phawt chuan khirhkhan thei ang bera kalpui tum tlat chi an lo awm bawk nen. Ka unaute u, negkima insm turin ka duh che u a, mahsela insmna awmzia chu a ni lo lama in kal pui loh nan leh kan damdawi in te pawh rilru zim te nena kalpui a nih lohna turin fmkhur rawh u. Mitin ngaihdanah innghat lovin, kawng lai tak chu zawhin, dam takin leh Pathian rinchhan tlatin awm rawh u. Hleihluak Taka Thiltih Bansan Tur (1900) 6T 373, 374 332. Kan unau tamtak hian thinlung leh thiltih in hriselna siam \hatna hi an do tlat tih ka hria. A lutuka thil tih hi ka \an lo. Mahsela ka lehkha ziah te ka han ennawn leh a, hriattirna thu tihtluk te leh kan miten khawvel tih dn leh chin dan, ei leh in lama insum lohna te, duh tawka ei chiam mai te leh incheina lama uar taka kalna te chu an ti ve ang tih a hlauhawm zia vauna thu te chu ka hmu chhuak hlawm a. Thil awmdn te chuan ka rilru a tidamlovin, a ti lungngai a ni. Mi \henkhatte chuan, kan mite \henkhatte pawh hian heng chanchin te hi an sawi uar lutuk te an ti a ni. Mahsela \henkhatte chuan hre chiang lovin, eng hun pawh a hriselna siam \hatna chu an ngaih dan te chuan an lo sawi ve thei bawk a ni; heng thilah hian thudik chu tunge sawi lo thei ang le ? khawvel mite chuan ei leh in kawngah hian insmna tel miah lovin an duh ang angin an ei in an in a, chkna sual tih puitlinna tamtak an lo awm phah ta a nih hi. Tunah hian mi tamtak, Hotupa tana hna thawk tura in buatsaih, mahse hriselna dan zawm tura an chunga mawhphurhna pawimawh tak awm pawh la hre thiam lo thihna hlim hnuaia awm te an la awm a ni. Taksa khwl dn te hi Pathian dn te an ni tak meuh a ni; mahse he thil hi theihnghilh an ni ta in a lang. |henkhatte chu hriselna pe thei lo chaw ei chng turin an la insiam sak tlat mai. Thil hlauhawm thlkna tur chaw \ha an buatsaih lova, a hrisel thei ang ber a achaw ei tur buatsaih nn hmang chng hriat a \ul zia pawh an ngaihtuah lo. Taksa bunghrang te chuan an thawh tur an thawh theih nan \ha taka chwm tr an ni. Chaw hrisello tamtak paih bo hnua chaw tlmte leh chaw \ha mang hlei lo ei leh si hi hriselna siam \hatna kalh tlat a ni. Hriselna siam \hatna ni lovin, hriselna tih chhiatna a ni zwk a ni. BUNG12

NAU PAI LAIA EI LEH IN NAU PAI LAIA EI LEH IN

(1905) T.R., pp. 361, 362 333. Nu leh pa tamtakte chuan naupai laia awmdn hi thil pawimawh takah an ngai lo; nimahsela Pathian chuan chutiangin a ti ve ngai lo. Pathian vantirhkohin a sawi, vawi hnih lai mai a khn thei ang bera a sawi nawn avangin kan ngaihtuah ngun thlk ber a \ulzia a lang chiang hle a ni. Hebrai nu hnena thusawi ang chiah hi Pathian chuan eng hun pawha nute zawng zawng hnenah hian a sawi \heuh a ni. Vantirhkoh chuan, Fmkhur sela, th ka pk zawng zawngte kha, \ha takin zwm rawh se, a ti a. Naupang awmdn chu nu thilchin dnah a innghat hle dawn a ni, a ei leh in chkna te, a tisa chknate chu awmdn dik tak thununna hnuaiah a awm tur a ni. Pathian duh ang taka fa hrin a duh tak zet chuan tih hauh loh tur thil \henkhat, a dodal tur thil a awm a. Nausn a lo pian hmaa insm lova nuam twl mi a nih a, mahni hmasial leh thinchhe tak leh hmeichhe ti kher kher tak a nih bawk chuan hng nungchangte hi nausn chuan a rawn pian chhuahpui dawn a. Chutiang chuan naupang tamtak chuan sual lam wnna hneh theih rual loh tih mai tur khawp pian kenah an rawn nei \hin a ni. Amaherawhchu nu awmdn dik leh \ha tak zwm mi a nih a, insm thei leh mahni inphatsan mi a nih a, hmeichhe ngilnei, zaidam leh mahni hmasial lo a nih bawk chuan, hng nungchang hlu tak te hi a fa snte a pe chhwng dawn a ni. Nu zu in hi khap tlat a ni, ruih theih z chak tak hmanga, a tisa chkna tihtlai nana a in chuan z chuan a fa taksa leh rilru leh nungchang \hatna a tihlauh thawnawm a, amah siamtu dodla sualna chiah a ni. Thurwn petu tamtak chuan n chk zwng apiang chu hetih lai hi chuan tih sak zel tur a ni, ei tur engemaw, \ha lo deuh pawh a chk phawt chuan pk bawrh bawrh mai tur a ni, an ti \hin. Hetiang thurwn hi bumna a ni. Nu taksa mamawh te chu engti kawng zawng mahin ngaihthah tur a ni lo; amahah chuan nun pahnih a innghat a, a duh zawng te pawh ngun taka ngaihsak pui tur a ni. A mamawhte chu phal taka pk tur pawh a ni e. Amaherawhchu, hetih lai hian thil dang zawng zawng aiin, chakna te tichhe thei chi ei leh in lam rng rng chu a bansan \hak tur a ni. 74

Nau Pian Hmaa Inkaihhruainate

75 Amah Pathian ngeiin thu a pk angin, mahni a in thunun theihna turin dn, Pathian dn hnuaiah a awm tur a ni. (1890) C.T.B.H. 37, 38 334. LALPAN Samsona chu A mite chhanchhuaktu ni tura a buatsaih lai chuan a nu hnenah, a fapa a pian hma a\angin, nun dan dik a nung turin a hrilh a ni. A pian tirh a\anga Pathian tna dah hran Nazarit mi ni tura tih a nih avangin a nu ang bawk a khapna thu te chu pek a ni bawk a ni. Manoa nupui hnenah chuan LALP vantirhkoh a rawn inlr a, fapa a neih tur thu a hrilh a, chu mi rual chuan zirtrna pawimawh tak a rawn pe nghal a ni. Tunah hian fmkhur hle rawh, ka ngn a che, uain leh zu rng rng in suh la, thil thianghlim lo rng rng pawh ei hek suh ang che, tiin. Pathian chuan thutiam fa, Manoa fapa tan chuan hna pawimawh tak a nei a ni; he hna atna a tlin theihna turin, a nu leh naupang nun dn tur chu fmkhur taka siam sak an ni. Manoa nupui tn chuan Vantirhkoh chuan zirtrna a pe a, Uain emaw zu emaw a in tur a ni lova, thil thianghlim lo rng rng a ei tur a ni bawk hek lo; thu ka pk zawng zawng te kha vawng tlat rawh se, tiin. A nu nundn a zirin naupang chu a \hain a \ha lo mai ang. A fa \hatna tur a zawng a nih chuan dnin a inthununtr tur a ni a, mahni inphatna leh insmna a nei ngei tur a ni. Signs, Feb. 26, 1902 335. Manoa nupui hnena thusawi khan thutak a fn a, tunlai nute hian lo zir ve mawlh rawh se. He nu pakhat hnna thu sawi hian, LALPAN khatih laia nu lungngai takte leh hlau thawng takte hnenah thu a sawi a, an thlahte zl nute hnenah pawh thu a sawi nghal a ni. Ni e, nu tinte hian an tih tur chu an hrethiam ngei tr a ni. An fate an pai lai a\anga an nundn a zir zlin an fate chuan nungchang an rawn nei dawn tih leh, an pian hnuah pawh an \hahnemngaih angzia zelin nundan an rawn nei dawn tih an hria ang a, an pian hnu aiin an pian hmaa an awmdn tur, an \hat leh \hat loh dan tur pawh an nute a zir zelin a innghat tam zawk a ni. Vantirhkoh chuan, Inveng reng rawh se a ti. Thlmna do thei turin in buatsaih reng rawh se. A ei leh in te, a chk zwng te chu dn chuan thunun tlat rawh se. Nu tin te hnenah pawh he thu In veng reng rawh u tiin a sawi theih bawk a ni. Fa a pknaah hian Pathian thiltum chu a tih famkim dawn chuan, thil a hawisan tur te, a dodal tlat turte pawh an awm a ni. Nu chu a fate tna zirtrtu tling a nih theihna tur chuan an pian hma a\angin mahni inphatna leh mahni inthununna a nei tur a ni a; ama zia leh a nungchang \ha emaw \ha lo emaw chu a hlan chhwng dawn si a. nu leh pa tamtak ai hian thlarau hmelma chuan hetiang thil te hi a hrethiam zwk a ni. Nu chu a rawn thlm anga, a lo hnar loh phei chuan amah hmangin a fa chu a rawn khawih chhe dawn a ni. Nu beiseina awm chhun chu Pathianah chauh a awm a ni. Khawngaihna leh chakna a neih theih nan A hnenah a tln thei a ni. A thlwnin \anpuina chu a zawng lovang. A fate hnnah he khawvela hlawhtlinna an neih a, chatuan nunna an neih theih nan a nungchang chu a hlan chhwng dawn si a. Buaina Siam Lo Chi Chaw (1870) 2T 381-383 336. Hmeichhe nunah hian a fate pian hma nun hi a danglam chuang lo tih ngaihdn hi a dik lo tlangpui a ni. He hun pawimawh takah hian nu hnathawh chu tih tlm tur a ni. A taksa bung hrang hrangah hian danglamna nasa takte a thleng mek a ni. Thisen tamtak a mamawh a, chuvangin thisen siam chi chaw \ha tamtak a neih loh chuan a taksa in chakna a nei lovang a, a fa pawhin nunna pe chi a tla chham bawk ang. A silhfen te ngaihtuah sak hle tur a ni. A taksa in vwt a tih loh nan ngun taka enkawl tr. Puan lum tam tawk a nei ngei tur a ni. Nuin chaw hrisel leh chakna pai chi tam tawk a tlk chham chuan thisen \ha leh tam tawk a tlachham ngei ang. A thisen kal vel chu a lo tlm ang a, a fa pawhin a lo tuar ve bawk ang. Taksa bung hrangte chuan chakna an hmuh theihna tura thisen siam chi chaw an neih loh chuan a fa chuan a tuar ngei dawn a ni. Nu leh naupang lo hmuingilna turin thawmhnaw \ha leh lum tawk te, chakna pe chi chaw te an mamawh a ni. Nu in chakna leh nunna a neih theih nan a chuangtlai deuh pawh ngaihtuah sak a, pk ngei tur a ni ang. Amaherawhchu kawng leh lamah chuan hmeichhe dinhmun hi a danglam bik deuh avangin, an lo chin \han dn anga anmahni tibuai thei khawpa chaw pk vak mai chu a dik lo leh si thei a ni. Hetiang din hmunah hian hmeichhe chaw chkna chu a danglam in, tihtlai an harsa mai thei a, chin \han dn chuan a duh apiang, chaw \ha, a taksa leh a fa \hanna tur a ni emaw ni lo emaw ngaihtuah lova pk bawrh bawrh mai hi a ni a. Chaw chu chakna pe chi a ni tur a ni a, mahsela mi chawkphr chi a ni tur a ni lo. Chn \han dn chuan s te, thil um te,chaw thak te, thei chhang ur sah sawm te a duh phawt chuan ei zel mai rawh se tih a ni a, tin, a ei duh zwng apiang pek mai tur tih chauh hi ngaihtuah a ni \hin. Hei hi thil dik lo lian tak a ni a, thil hlauhawm tak a ni. A hlauhawm zia chu ngaihtuah phak pawh a ni lo. Chaw mwl tak leh chaw eng ang nge \ha ang tih ngaihtuah hun a awm ngai a nih chuan tun hunah ngei hian a ni ang. Hmeichhia te, dn nei thlap leh \ha taka zirtra awm te chuan he hun pawimawh takah hian chaw mawl \ha tak chu an ei ngei ang le. Nunna nei dangin an \awmpui tih hre rengin, an nun In Vng Tlat Rawh Se

75

76 dnah te leh an ei leh in ah te an fmkhur m m ang. A tui avang ringawtin chakna pe chi ni lo chaw te, mi tiphr hlut thei chi te chu an ei lovang. An tih loh tawp tur nia an hriat ngei tih tir \al tumin thurawn tu tamtak te an awm a ni. Nu leh pa ten an chk zawng ringawt tih tlai tuma an ei avangin naupang bawrhswm tak an hring \hin. Rilru in a ngaihtuah chaw chi hrang hrang te chu taksa bung hrang ten an mamawh miah lo. Vawikhat rilrua a awm tawh chuan ei ngei tum a ni tawh \hin; hei hi thil dik lo tak a ni a, Kristian hmeichhia te chuan an hnar ngei tur a ni. Taksa bung hrang te duh zwng chu ngaihtuahna in a thunun tur a ni lo. Tui tih zawng ringawt inthunun tir tu te chuan an taksa dn bawhchhiatna avanga hremna chu an tuar ngei ang. Hetah hian he thil hi a la tawp mai lo, an fate sualna la neilote pawhin an la tuar zel dawn si a. Thisen siamtu khwlte chuan thil thak lam te, thei- chhangur sahsawm te, thei um te leh natna hrik pai sa te chu thisen \haah a chantir thei lo a ni. Chaw ei puar lutuk a lo nih chuan pai\awihna khawl chuan a \ha lo paih chhuak leh turin hna nasa lehzual a thawh a ngai a, a lo hah ta m m \hin a, pumpui natna te a lo awm phah \hin a ni. Taksa bung hranga thil thak lam paih chhuak turin pumpui chuan rim taka a thawh a ngai bawk, chuvangin nu chuan ama tana \ha lo thil a ti a, a thlah te hnenah natna lungphm chu a lo phm ta \hin a ni. A duh ang ang ei a, a rah chhuah tur pawh ngaihtuah miah lova a cht mai chuan hremna chu a tuar ngei ang, mahse amah chauh chuan a tuar dawn si lo. A thil tih rah chu a fa, sualna nei miah lo chuan a tuar ve ngei mai dawn si a ni. Thawhrim Lutuk Leh Chaw Chhe Ei Rahte (1865) H.to L., ch. 2, pp. 33, 34 337. Nu chu thil tamtakah a fate pian hmain zng tak a\angin tlai tak thlengin hna thawhtr phal a ni a, a thisen chu a lo lum pup ta mai \hin a ni. A chakna chu dim taka enkawl a ngai a ni. A phur rit te leh a lungkham te chu tih tlm sak a ni ngai mang bawk si lo; he tih lai hun hi a hah chawlh hun lai tak chu a ni a, mahsela a lo chau a, a lungngai a, a lo ngui ta zawk tlat mai \hin si a ni. A thawh rim luattuk avangin a fain chakna a hmuhna tur, thilsiamin a lo buatsaih sak chu a chn phah a, a thisen chu a lo lum pup avang chuan a fa chuan a hnute hnk chu a lo \hat loh phah ta \hin a ni. A fa chuan chakna chu a lo hloh phah a, tisa lam leh rilru lamah pawh a lo chak ta \hin a ni . (1870) 2T 378,379 338. B-an a chhngte a enkawl dn chu hmuh tir ka ni a. A khirh khnin, a tawrhhlelhawm hle mai a ni. Unaupa C-a zirtr angin hriselna siam\hatna thu chu a pawm a, amah ang chiahin a lutukin a kalpui ve a ni; rilru fim a neih loh avangin a tisual chhiava mai a, a rah chhuah pawh hunin a tiral lawk mai thei lo Lehkhabu te a\anga la khwmin, unaupa C-a hnen a\anga thu a hriatte nen belhchhah in, a keng kawh a, amah ang chiahin, ama siam chawp din hmun thlen vek turin a bei a ni. A chhngte chu a dn siam khirh tak chu zwm turin ahrilh a, mahsela a ramsa rilru chu a thunun thei si lo. A dn siam lah a zawm thei bawk lo, a taksa pawh a thu hnuaiah a dah thei bawk hek lo. Hriselna siam\hatna dn hi hriatna dik tak nei chu nisela, a nupuiin fa hrisel hrinna turin din hmun \ha a nei lo tih a hre thiam tur a le. Amah a inthunun zawh lohna chuan a chhan leh a rah pawh ngaihtuah thei lovin a siam a ni. A fate pian hmain a nupui chu a enkawl tur angin a enkawl lova, mi pahnih chwmna turin chaw \ha leh tam tawk a pe bawk hek lo. A chakna petu tur chaw pawimawh leh hrisel chu a dawng lova, a fa amah rinchhantu pawhin a chhiat phah ta a ni. Chaw \ha leh tam twk tlk chhamin a awm a ni. A taksa inthlak danglamna a mamawh a ni, chakna pe thei chaw \ha leh chaw chi hrang hrang a mamawh a ni. A fate chu pai\awihna khwl chaklo sa neiin an lo piang a, thisen chak lo an nei nghal bawk. Nu chuan thisen \ha a hmuhna tur khawp chaw \ha a dawng lova, chuvangin a fate pawh nuihzatthlk sain an lo piang a ni.

NAUPANLAIA CHW NAUPAI LAIA CHW


Signs, Sept.13,1910 339. Nu leh pate zawhna tur chu Kan nau lo piang tur chu engtin nge kan tih ang< tih hi a ni. Chhiartu hmaah Pathianin nu kawng zawh tur, a fate pian hmaa mi, a sawi chu kan tilang tawh a. Mahse hei mai hi a la ni lo. Nu leh paten an tih tur chiang taka an hriatthiam nan, naupang te an pian hnu a an enkawl dn tur hrilh turin van rorelna a\angin Vantirhkoh Gabriela chu rawn tirh a ni. Krista lo kalna hmasa hun lai velah khan Vantirhkoh Gabriela chuan Manoa hnena thuchah ang bawk kha, Zakaria hnenah a rawn kal pui a. Puithiam upa tawh tak chu, a nupuiin fapa a hring ang a, tih leh a hmingah chuan Johana sak tur a ni tih rawn hrilh a ni. Vantirhkoh chuan heti hian a sawi a, Nangin hlimna leh lawmna i nei ang a, a pian in mi tamtak an hlim bawk ang. Ani chu LALP mithmuhah milian a ni ang a, uain leh zu rng a in lovang a; ani chu Thlarau Pathian Zirtrnaa Innghat Thurawn

BUNG13

76

77 Thianghlimin a khat ang tiin. Thutiam fa chu insmna nasatak nena enkawl seilen tur a ni. Krista kawng chu a lo buatsaih vek anga, siam \hatna hna chu a hnenah pk a ni. Mipuite zngah hian insmlohna chi hrang hrang a awm a ni. Insmna nei miah lova uain in leh chaw man to ei na chuan taksa chakna a titlm a, rilru lam pawh nasa takin a khawih a, sualna rapthlak ber ber te pawh sual angin a lang thei lo hial tawh mai. Mipuite sualna dim hauh lova zilh turin thlalr a\angin Johana aw chu a lo chhuak dawn a ni; tin, a insmna nun chu a hun laia mte insum zo lo ho zilhna a ni nghal bawk ang. Siam\hatna In\anna Diktak Chu Kan ram a\anga insumlohna nchhia tibo tur khawpin kan insmna hnathawktute beihna chuan a la thleng thui twk lo a ni. Lo nun pui tawh hi chu hneh harsa tak mai a ni. Siam\hatna chu a fate an pian hmain nu ah hian \an tr a ni; Pathian zirtrnate rinawm taka awih an nih phawt chuan insmlohna chu a awm lovang. Nu tinte chuan Pathian duhzawng angin an nun theih nan an bei reng tur a ni; chutichuan tunlai sualna te chuan, an fate chu Pathian \anpuina in, an hriselna leh an nunna chu tichhe lovin, hualhimin an awm thei ang. Nute chuan khawtlai lovin an siamtu nuna inlaichinna dik chu nei mawlh rawh se, chutichuan A khawngaihna \anpuina azarah an fate chu tisa nawmnaa intlakralna a\ang leh insumlohna lak a\angin hualhimin an awm thei ang. Nuten chutiang kawng chu an zawh phawt chuan an fate chuan \halai Daniela angin rilru fm tak leh finna ropui tak neiin, khawtlang tan malsawmna an ni ang a, an siamtu tn chawimawina an lo ni ang. Nausn Chu (1905) T. R., p. 373 340. Nausn tna chaw \ha ber mai chu Pathian siam sa chaw a ni; \l lovah kan tlkchhamtr tr a ni lo. Remchan zawkna eng emaw avang te, \henrual pwl hlimna thlkhlelh avanga fa sn te enkawlna lak a\anga inthiar fihlm mai hi nu tn a ngilneihloh thlk hle a ni. Mahni fa ni si, midang chwmtr phal maitu nu chuan enge a rah chhuah dwn a ngaihtuah chian a \l hl. Hnute hne lai nausn chuan a chwmtu nundan leh rilru put dn chu a chhun hle loh vek pawhin a chhn tel ngei ngei dawn a ni. Health Reformer, September,1871 341. Tunlai thil chin dn thar nna inrem turin leilung dn chu rwn lovin, hman sual a ni ta zawk a. Nute chuan a changin awmpuite chu an rinchhan a, nu hnute aiah hnute tui siam chawp chu an hmang \hin. Nu in a fa tn a, a thiltih sak theih, dimdawi ngai tak leh lungawithlk tak mai pakhat a nundan nen pawha inrem tak hmeichhiate thinlunga nawmna thianghlim ber thlentu ngei mai chu tunlai thilchin thar leh nun dan thar chuan a luahlan ta tlat mai le, hei hi thil nunrwn thlak leh tthlak tak mai chu a ni. Nu \henkhat, an fate enkawl \ha peih lo an awm, an fate bula awm reng chu a buaithlak lutuk niin an ngai tlat mai a ni. Lmna hmun leh nawmchenna hmuna thil hmuh te chuan thlarau thil hriatthiamna \ha tak mai chu a tingawng tlat thei a ni. Nu hna pawimawh tak fate enkawlna ai chuan a chunga kan sawi te hian mi a hip chak zwk si a. Nu chuan midang te ruaiin, ama tih tur chauh si kha midang te chu a tih tir ta a ni. A nun dan dik lo chuan tih tur \ul te a rawn siam a, heng tih tur te hi a tna tih tur hlimawm tak tur a ni a, mahse a ti duh si lo, naupang enkawl hna a thawh chuan, a duh angin nuam a twl thei dawn si lo. Mikhualin nu tih turte chu a lo ti ta mai a ni; naute nun theih nan a hnute chu a lo pe ve ta mai a nih chu. Hei mai pawh hi a la ni lo. Amah awmtu nungchang chu a la ve thuai a, nungchang \ha lo a neih phei chuan naupang chuan a zir ve thuai mai \hin. Naupang nunna chu a awmtu nu nun nen a inzawm tlat mai thei a ni. Hmeichhe inthlahdah tak leh fel lo tak a nih a, rilru lam pawh fmkhur lo mi tak a nih phei chuan naupang pawh chu chutiang bawk chuan a lo awm ve mai dawn a ni. Thisen \ha lo a neih phei chuan naupang thisenah chuan a lo tel ve mai bawk ang. Nute chutianga an fate pawh pawm \ha peih lo chuan, an fate chu phur ritah an ngai a, an nawmsak bawlna daltuah an ruat avangin, nu tia koh tlk pawh an ni lo. Hmeichhe ze thianghlim leh ropui tak tihniamtute an lo ni \hin; tunlai nun dn \ha lo tak chu zawm ve mai an duh a, \awng thei lo, ran nunrawng takte ai pawhin an fate an ngaihsak lo zwk daih a ni. Nu tamtakte chuan an hnute pe lovin, hnute tui siam chawp an pktr \hin. An fate tn hnute tui an neih \hat twk loh avangin hei hi a lo \ul ta \hin. Mi 10 zla 9-te chu inchei dn dik lovin an in chei a, an \hat lai huna an eidn pawh a dik hek lo; chuvangin siamtun a lo ruat dn angin an tih tur chu an ti thei lo. Nu te, an fate hnute tuia chwm thei reng siin hnute tui siam chawp an pk hi a ngilneihloh thlkin a \ha lo hle a ni tih ka hnenah a lo lang fo mai. Hetianga lo nih tak si ah chuan bawngpui hrisel hnute chauh lk ni sela, saidawium leh bawnghnute pawh fmkhur taka enkawl nisela a \ha ngawt ang. Hetianga tih hi ngaihthah a ni fo \hin a, chuvangin nausn chuan a \ul lovah a tuar hrep \hin a ni. Pum a lo n a, k te pawh a lo buai \hin a ni; nausn khawngaihthlk tak chu a lo bawrhswm ta \hin, a pian tirha hrisel tak pawh chutiang chuan a lo awm thei a ni. (1865) H.to L.,ch. 2, pp. 39, 40

77

78 342. Nausnin a nu hnn a\anga chakna a hmuh hun hi hun pawimawh tak mai a ni. Nu tamtak hian an nausnte an chwm lain an thawk hah lutuk \hin a, chaw te chhmin an thisente a lo lum pup \hin a, an hnute pk kha nasa takin a khawih pawi a ni; nu hnute a\anga hnute lum leh hrisel lo mai nilovin, a thisen pawh nu chaw hrisel lo ei khan trah a chan tir a, a taksa bung tin reng chu a lo tidamlo ta bawk a ni; chuvangin nausn chaw chu a khawih nasa hle a ni. Nu rilru chuan nausn pawh chu a khawih nasa thei hle mai. Nu chu a hlim lohva, tihbuai a nih te, a thinrim te, a thinrimna a anchhuah pui te hian nausnin taksa chakna tura nu hnn a\anga a dawn chu a lo khawlo ang a, pumn te, pht zawkna te, kaih te, tlk thutna te a lo nei ang. A nu hnn a\anga chakna tur a dawn te pawh chuan naupang nungchang pawh chu a khawih thei bawk. Nu in a fasn a chwm laia a awmdn tur hi a lo pawimawh ngei mai; rilru hlim taka awm te, a rilru thunun na te a nei tur a ni. Chutianga a awm chuan nausn chaw chu a hlauhawm lovang a, nausen rilru a siam naah nu chu zaidam takin a awm anga, \ha takin nausn pawh chu a lo awm thei ang. Nausn chu hlauthwng leh buai deuhin awm mahsela nu fmkhurna leh hmanhmawh chk chk lohna chuan nausn chu a hnmin, a siam dik thei ang a, nausn hriselna pawh chu a lo \ha m m tawh mai ang. Nausnte hi fel lo taka enkawl an nih \hin avangin tih khawlohin an lo awm \hin a ni. Lung nilo taka a awmin, tireh turin chaw pk a ni ringawt \hin a, kawng tamtakah chuan an lungawi lohna chhan ber zawk chu chaw tam lutuk pek an nih vang zawk a ni a, nu awmdn dik loh vanga hliam an ni bawk \hin. A puar lutuk hnuah pawh chaw pk belh zel a nih avangin a lo chhiat phah ta zawk \hin a ni. A Hun Taka Ei (1865) H. to L., ch. 2, p. 49 343. Naupang ten an sn laia zirna hmasaber an neihna tur chu an nu te hnen a\anga taksa hriselna thu hi a ni. Chaw mawl \ha tak chauh phal sak tur an ni a, chu pawh hriselna atana \ha ber chi a ni tur a ni; a hun tak zlah chauh an ei ang a, ni khata vawithum aia tam lo; vawithum aiin vawihnih ei hi a la \ha zawk leh nghal. Naupangte hi thunun dik an nih chuan, \ah leh lungawilohna lantr avangin engmah an hmu thei lovang tih hi an zir thuai ang. Nu remhria chuan a fate a zirtr ang a, Tuna a nawmna mai tur nilovin, nakinah pawh an la \hatna turin a zirtr ang. Tunah rih chuan ei leh in lama inthununna a pawimawh zia te, mahni in phatna neih a \ulzia leh hriselna tura ei, in leh inchei tur a nih zia te a fate a zirtr ang. (1880) 4T 502 344. In fate chu chini nna siam hmawmsawm te, thei te, theipilsak te leh a dang te chu an chaw ei inkrah emaw an chaw eiah emaw eitr phal miah loh tur a ni. An tn ni khata vawi thum aiin vawi hnih ei a \ha zawk. Nu leh paten entawn tur \ha an siam phawt chuan naupangte chuan an zui ve nghal mai ang. A hun lova ei \hin hian pai\awihtu khawlte chu a tichhe \hin a, in fate chaw ei tura an lo kalin chaw hrisel chu an ei chak lovanga, an tna ei tur hlauhawm chi ber chu an ei chk zawk mai ang. Vawi tamtak in faten khawsik an vei \hin a, an tlun hlawk hlawk \hin, hng te hi ei dn dik lova an ei \hin vang a ni ber. Nu leh pa ten an damlohnaah hian mawh an phur a ni. Nu leh pa ten an fate chuan hriselna tura ei an ching \hin tih hi an hmu tur a ni, chutichuan lungngaihna tamtak an pumpelh thei ang. Health Reformer, September, 1866 345. Naupangte hi an ei zin tr lutuk fo avangin an khua a sik a, kawng chi hrang hrangin an tuar \hin a ni. Pumpui hi chawl miah lova awmtr tur a ni lo, chawlh hun hi pk ngei ngei tur. Chutilo chuan naupangten nawrh leh tm an chng ang a, an thinrimin, an damlo fo mai ang. (1905)T.R., pp. 373-375 346. Ei lama diktaka naupang zirtr pawimawh zia hi sawi uar lutuk theih pawh a ni lo. Naupang te tak t te hian ei ngawt hi an dam chhan a ni lova, dam nan ei tur an ni zawk tih hi an zir a mamawh hle a ni. Hemi kawnga zirtrna hi nuin hnute a hnktr lai a\anga \an tur a ni. Nausn chu hun bi nei takin chaw pk \hin tur a ni a, tlma a lo len deuh deuhin pk kht tial tial tur a ni. Chithlum lam rng rng pek tur a ni lo, puitling te ei ang chi pai \awih har tak te pawh pek tur a ni lo. Hun bi dik tak nei a chaw pk thua ngaihsakna hian nausn chu a tihrislin, a nungchangah pawh a \hat phahin, a zaidam phah dawn a ni; chubkah chuan, nakin zlah pawh chu chuan malswmna thlentu tur thil chin dan \ha tak a neih hlen tir thei ang. Nausn a\anga naupang nihna an rawn thlen hnuah pawh, an ei leh in chkna kaihruai thuah la fmkhur reng tur a ni. Dn naranin an duh zawng apiang, an duh hun hunah, an hriselna thu pawh ngaihtuah lo lk a, an ei phal sak a ni \hin. Taksa tna hrisel lo tak tak lei nan leh ngaihtuah nana insnsona te chuan naupangte chu ngaihdan dik lo a neihtr a, an dam chhan ber mai leh hlimna ber mai chu duh twk twka ei mai chu niin an ngai ta \hin a ni. Hetiang zirtrna rah hi chu chaw heh mi nih leh a hn a bawrhswmna a ni mai; nakin lawk ah phei chuan damdawi tr nei ei chin a ni leh mai. Nu leh pa te hian an fa te ei leh in chkna chu an kaihruai tur a ni, chaw hrisel lo chi rng rng chu ei an phal tur a ni lo. Ei lama thunun thuah chuan tui lo tak ei tir lo turin kan fmkhur hle a ngai; tui lo tak ei tir chu thil dik a ni si lova; a nih loh leh an mamawh bk eitr pawh a dik Chaw Ei Chungchnga Zirna Hmasa

78

79 hek lo. Naupangte hian duh zwng an nei ve thei, hetah hian dikna pawh an nei, an duhzwngte hi ngaihtuahsak chi a nih chuan palzam sak mai chi a ni bk lo. Hun bi neia ei hi ngaih pawimawh hle tur a ni. Chaw ei leh chaw ei inkrah engmah thil thlum lam hmawmsawm te, thei kwr sak (nut) te, theirah e emaw chaw lam chi dang rng rng ei mai mai tr a ni lo. Ei thu a hun bi neih loh hian chaw pai\awihna khawl hrisel \halai a tichhia a, chu chuan hrislna leh hlimna a tichhe ta \hin a ni. Naupang ten chaw an han kilin chaw hrisel tak te pawh an chk lo zo vek a, an tna \ha lo thildang an chk zawk \hin. Hriselna leh zaidamna hlohphah hial khawpa mahni fate chk zwng apiang pe \hintu nute hian, la \o chhuak tr leh rah la chhuah tur sualna chi an tuh a ni. Naupang la sn t t ei leh in thuah duh ang angin an awm a, chuvang chuan rilru leh taksa chakna an hloh phah \hin. Nute chuan hetianga an chi tuh ngei hi an la seng leh dawn a ni. Chhngkuaah leh khawtlangah thil \ha leh \angkai tih theihna rilru leh nungchang rng nei lovin an fate chu an lo \hanglian a ni tih an hmu a. Chaw hrisel lo hnathawh avangin an fate chuan thlarau leh rilru leh taksa chakna an hloh phah si a, an chhia leh \ha hriatna chu tihdel a ni a, thil \ha tak hlwkpui theihna chu a khawlo ta \hin a ni. An tisa chkna thunun thu a naupangte zirtr tr an nih lai leh an hrisl nan chawei thua zirtr an nih lai hian an tna thil \ha lo chu bansan tur an ni tih chiang taka hriattir tur an ni. Thil \halo an bnsanin, thil \ha zawk an nei a ni si a. Chaw ei dawhkn chu Pathian thilpek \ha tak tak tawm leh ei chkawm tak tak a tih khah nisela. Chaw ei hun pawh chu hlimna leh lawmna hun ni bawk rawh se; chutiang chuan Pathian thilpk chunga lawmna neiin, min petu chu hlim takin i fak ang u. (1875) 3T 564 347. Nu leh pa tamtak te chuan an fate chu mahni-inphatna nun te, Pathian malsawmna te hmandik dan te zirtrna hna pumpelh nan an duh ang ang leh an duh hun huna ei leh in an phalsak a ni. Duh ang anga ei leh in hi khuahkhirh a nih loh chuan an lo \hang zel a, an lo nghet tial tial a, anmahnia an lo awm hran a, vantlang znga an lo awm ve hunah thlmna do turin chakna rng an nei ta lo \hin a ni. Ramtin ah rilru lama thianghlim lohna leh khawlohna nasa tak an lo awm phah ta a ni. An kum te chu lo tam zel mahsela an duhzawng ei leh an chkzawng tih tlai duhna te chu a tlem chuang si lova; \halaite phei chu dan naranin an duh zawng hian a thunun a, thil tih hi an duh thut thut zel mai \hin, chuvangin ei leh in bawihah an lo awm ta mai \hin a. Ei puar lutuk ho te, vaihlo ngawlvei te, uain birh reng mai te leh zuheh mi ahte hian zirtrna \ha lo sual rahte chu kan hmu a ni. (1864) Sp.Gifts IV, 132, 133 348. Diklo taka ei \hin naupangte chu an chak lovin, an dng lp mai a, an \hang thei lo bawk, tin, an hamhaih a, an chiai awl a, an thinrim hma bawk. Thil \ha rng rng ei leh in atn an hmang ral zl a, ramsa chkna chuan a thunun a ni. Kum 5 a\anga kum 10 leh kum 15 mite tamtak nun chu sual nain a bwm niin a lang. Sualna chitinin a bwm niin a lang. Sualna chitin deuh thaw mai chu an hmelhriat a ni. He thilah hian, tamtakah, nu leh pa te dik loh vang a ni fo mai; an fate sualnate chu an chungah a tla a, an nun dan dik loh na avangin sual tih na lamah an kai hruai a ni. An chaw ei dawhknah an mahni thlmna turin s leh thil thak lam chite an chhawp a, heng thil ei hian ransa chkna ang chu a neihtir tlat a ni. An tih dn a\angin an fate chu ei lama insmlohna an zirtr a ni. Darkar tin deuh thaw maiin thil an ei reng mai a, hei hian an pumpui chu an tihah m m a ni. Nute chuan an fate zirtr nn hun an nei tlem m m a ni. An hun hlu tak mai te chu chaw hrisel lo chi tamtak chhum nan an hmang a, chaw ei dawhkanah an chhawp \hin a ni. Nu leh pa tamtak te chuan tunlai nun hi an thlakhlelh avangin an fate chu an chhiat an phalsak a ni. Tlawhtute an lo kal chuan an \hian ten an tih dn anga tih ve ngei tumin dawhkan \ha tak an buatsaih a; hetianga buatsaih vel nn hian hun tamtak leh senso tamtak an khawhral \hin. Lan mwi duh vangin chaw man tamtak an buatsaih a, Kristiana inchhlte ngei pawhin chaw tui leh man to tak te chu ei ngei an beisei a ni. He thilah hian Kristian te chu an insiam \ha ngei tur a ni. Hawihhwm taka an mikhual te an buai puinaah hian khawvel mite tih dan leh ei dan bawihah an awm tur a ni lo. (1890) C.T.B.H.141 349. Chaw chu mwl \ha tak a ni tur a ni,chutichuan a buatsaih nn pawh nu chuan a hun zawng zawng a khawhral lovang. Chaw ei dawhkanah chuan chaw hrisel leh tawm thei ang ber chhawp turin fmkhur taka tih chu a dik a ni. Fmkhur lo taka chaw tur thehkhawm mai mai chu naupangte tn \ha tawkah ngai rng rng suh. Amaherawhchu chaw hrisel lo buatsaih nan chuan hun tlmte hmang la, naupangte zirtr leh thiamna tur chuan hun tam zawk hmang ang che. Engnge in ei ang a, in in ang tih leh eng sinin nge in awm ang tih ngaihtuah naa hun leh chakna tamtak i hman \hin kha an fai em, an thawmhnaw a nalh em tih lamah hmang zwk ang che. Letter 72,1896 Mwi Hawih Zirna Nuam Lama Intlakralna Leh Sualna

79

80 350. S kan hmuichk leh sa kan hlawm te chuan naupangte chaw \hialsawmna khawlte chu an ti chu vek a ni. Chaw mawl tak leh hrisel chu ei \hin sela chuan hetiang chaw siam chawp, chawhpawlh nuai mai te chu ei an chk hauh loving. Hlawhtlinna ngei turin naupangte hnena sa pk hi thil \ha ber chu a ni hauh lo. Naupangte sa chwm hi an tan a hlauhawm avangin chutiang lam chuan zirtr loh tr. Tih \han tawh tih danglama siam dik leh aiin, a tir a\anga leilung dn ang lova ei leh br siam chu a awl zwk. Insmlohna Chwmlen (1875) 3T 563 351. Nu tamtakin ramtina insumlohna awm hi pawi an ti a, mahse a chhan hre turin an bih ngun lem lo. Nitinin chaw chi hrang hrang leh tih hmui chk an buatsaih \hin, hengte hian ril a ti \min, eipuar lutuk a ti awl m m a ni. Kan America mite hian an chaw buatsaih dn chu zurui mite siamna tr ang a ni. Tisa chkna hian mi tamtakte a thunun a ni. Mi tupawh hetiang lama in hmang fo leh chaw hrisel chi ni lo ei \hin te chuan ei leh in lama insmna nei turin chakna an nei lova, an chkna sng tak pawh an thunun thei lo; ei dan dik lo chu an wn tlat reng mai a ni. Naupangten nungchang \ha tak an neih theih nan nute chuan Pathiana an mawhphurhna leh khawvel hnena an tih tur chu rinawm takin an ti tur a ni. Mipa te leh hmeichhia te, dn nghet tak neia thil ti \hin te chu he khawvel sual leh rilru lam pawha bawlhhlawh takte zngah pawh hian bawlhhlawh lova ding turin an tling a ni. Kristiana inchhl hmeichhia, tamtak te hian ei tur chi hrang hrang nitina an buatsaihnaah hian pum tina thei chi leh mi tinuam lo thei chi an siam \hin. Chhungkaw \henkhatte chuan s hi an chawhmeh pui berah an hmang a, an thisen chu cancer leh TB hriktein an lo khat \hin a. An thil ei chuan an taksa a siam a ni si a. Mahsela tawrhna leh natna an lo vei hian Pathian thlen tirah an ngai leh tlat si a ni. Kan chaw ei dawhknah hian insumlohna chu kan tan a ni tih kan han sawi nawn e. Kan chk zwng tak insum miah lovin kan han ei a, chutianga kan ei \hin avang chuan kan nunah a lo bei ve ta tlat \hin a ni. Thingpui tak (tea) leh coffee kan in hian meizk chkna a siam a, chumi hnuah z in chkna a lo awm leh \hin a ni. 352. Nu leh pate hian an tapchhak zwlah insmna beihpui thlk \an sela, an fate chu nausn an nih lai a\angin a dn tlangpui chu zirtr sela, hlawhtlin an beisei thei ang. (C.T.B.H.46) (1890) C.H.113 353. Nu leh pa te chuan an faten taksa hrisel leh rilru hrisel tak an neih theih nan, an fate an enkawl dn tur dik chu hre turin, an hna hmasaberah an neih tur a ni. Insmna thu tlangpui chu inchhng nun tin rengah ken kawh ni rawh se. Mahni inphatna hi naupangte hnenah zirtr nisela, nausn lai a\angin a nghet thei ang berin vawn tir tum ni rawh se. (1875) 3T 488, 489 354. Nu leh pa tamtakte chuan an fate tui tih zawng chu an zirtr a, tih dnah an lo nei ta a ni. Sa ei chkna te, thingpui tak leh coffee te an lo duh ta zl a ni. Sa kan hmui tak te, thingpui leh coffee te pawh nu \henkhatte chuan an fate chu ei leh in turin an fuih a, hei hian mi titho thut thei chi, vaihlo ang te an duhna turin kawng a lo buatsaih sak a. Vaihlo chuan zu in chkna a neih tir a, tin, vaihlo (meizuk) leh zu chuan thazm thiltihtheihna chu a tih tlm sak ta a ni. Kawng engkima insmna thuah hian Kristiante rilru lam hriatna chu tih thawh a lo nih chuan an tih dan a\ang chuan ,chaw ei dawhkanah \an a lo ni ang a,mahni inthunun thei lo te, ei leh in lama chkna do tura thiltihtheihna neilo te chu an \anpui thei dawn a ni. He leia kan chin \hin hian kan chatuan thil te chu a khawih a ni tih te leh kan chatuan tawpna chu khauh taka insmna nungchangah a innghata ni tih te hi kan hriat chian chuan, ei leh inah hian insumna nasatak nei turin kan thawk ngei ang. Kan tih dan leh kan mimal beihna avang hian mi tamtak te thlarau chu insumlohna te, sualna te leh thihna te a\angin chhanchhuaktu hmanrua kan ni thei a ni. Chaw ei dawhkna chaw hrisel leh chakna pe thei chauh dahin midang te chhandam nn kan unaunu te hian hna ropui tak an thawk thei a ni. An hun hlu tak te chu an fate ei leh in dn \ha zirtr nan an hmang thei a ni; kawng engkima insmna nungchang te, mahni inphatna nei tura fuihna thu te, leh midangte \hatna tura thil \ha tih chkna te pawh an lo zir phah thei ang. Kristan thlalera ei leh bar thua thlmna a hnehnaah entawn tur niin hnutchhiah chung pawhin, Kristian nu tamtak te chuan an tih dn leh an fate an zirtr dn a\ang hian chaw heh leh puar lutuka ei mi leh zu heh mi ni turin an lo buatsaih reng a lo ni. Naupangte chuan an duh zawng ang apiang insm lovin an ei a, hriselna lam chaw an thlang bawk si lo. Naupang tamtak chu an sn lai a\angin chaw heh zirtr an ni. Duh twk twka an ei avangin pumpui chak lohna an lo vei ta \hin a ni. Ei thuah duh ang ang insm miah lova an ei \hinna chu an lo \han hnan ta zel a ni. Nu leh pa ten insmna an neih loh avangin taksa leh rilru lamah an lo chakloh phah ta a ni. Hlwkna an hmuh theih miah loh chaw \henkhat duh tlatna an neih avangin an pum an tihliam a, a taksa bung hrang hrang in a lo tuar a, an lo chak lo ta \hin a ni.

80

81 Mi Chawkphr Hlut Thei Ch Duhloh Zirtr Rawh

(1890) C.T.B.H.17 355. Mi chawkphur hlut thei chi duh lohna nei turin in fate zirtr rawh u. Hng thilte hi an ei duhna turin hre miah silovin mi engzatinnge thil lo ti \hin le! Europe ramah nurse ten uain emaw z emaw hi nausn engmah la hre lo te hmui ah an tem tir tih ka hmu tawh a ni, hei hian zu in a chk tir thuai \hin. An lo \hang lian zel a, heng te hi an lo ching tam tial tial a, zawi zawiin hnehin an awm a, \anpui theih loh hial an lo ni a, a tawpah phei chuan zu rui ho thlnmual an lo tikhat ta hial a ni. Amaherawhchu chutiang chuan ei leh in lam a tichhia in thanga siam chauh pawh a la ni lo. Chutiang chaw chuan mi chawkphr hlut thei in chkna a neih tir thei bawk a ni. Nauapngte hmaah ei tr tawm tak tak- hmuihmer lam chi te, tui hang hmui tak tak te, chhangthlum (cakes) te, leh chhangthlum chi hrang hrang te an hlui \hin a. Heng bwlhlo hmui hmer chaw te hian pum a tisa huai huai a, a \ha lo zwnga mi chawkphur thei chak zwk chkna a neih tir \hin a ni. Chaw \ha lo ei chknaa thlm an ni mai lova, an chaw ah an duh ang anga an ei phalsak an nih bkah chaw ei kar lakah lehzl pawh an ei ta reng mai \hin a ni. Chutichuan kum 12 emaw 14 emaw an lo nih chuan pumpui n an lo vei ta mai \hin a ni. Zu chak tak in \hin pumpui thla i hmu tawh mai thei; thil thak lam ei \hin mite pumpui pawh chutiang tho chu a ni. Chutiang mi te pumpuiah chuan nasa leh chak zwk ei leh in chkna a lo awm zl a, chumi zawhah chuan kawtthlrah i fapate chu meizu turin an chhuak tawh mai dawn a ni. Chaw HlauhawmA Bkin Naupangte Tn [C.T.B.H.46,47] (1890) C.H.114 356. Ei leh in chk zwng apiang ei leh in \hin mite tn chuan Kristian famkimna chu thlen theih a ni lo. I fate ei tur i thlan hunah i fmkhur hle loh chuan rilru lama felna leh \hatna neih tir mai mai theih an ni lo. Nu tamtak hian an chhng te tana thang ni thei mai ei tur an siam \hin. Sa te, butter te, sapsaum te, chhang thlum te, mosola tel tamna chawhmeh leh chaw te, hmarcha dipte hi \halaite leh upate chuan zaln takin an ei \hn. Heng thilte hian pum an ti buai a, thisen zm an ti phwklk a , finna a tichak lo a ni. Thisen siamtu taksate chuan hng thilte hi thisen \haah an chantr thei lo. Chaw mawm hian pai\awihna a tikhawlo a ni. Sap saum hnathawh hi hlauhawm tak a ni. Maida hmanga siam chhang hian \hiahloh chhang (a\a) a siam angin taksaah chakna a pe ve thei lo. Chutiang chhang ei fo chuan taksa khwlte chu an \hat tur ang berin an awm thei lo a ni. Mosala-te hian a tirah chuan pumpui tuamtu chu an chawkphrin, an tisa huai huai a, mahsela a tawpah chuan he thil hamda nm tak mai hi a tichawlawl chhe vek \hin. Thisen a chawk thova, ransa chkna anga kai thova. Chutih lain rilru chhnglam leh finna thiltih theihnate chu a tichuva, chkna \ha lo bawihah an lo awm ta mai \hin a ni. Nu chuan a chhungkaw ei turah chaw mwl chakna pe thei a siam theih nn a zir tur a ni. (1875) 3T 567, 568 357. Tunlai \hangthar nu te hian an hna zahawmna hi hria in, an \henawm hausa te anga ei leh in mai lovin, an fa ten nun \ha zwk an neih theihna tura zirtrna lam hnaah hian rinawm taka thawkin khm an tum zawk a ngem le? Naupangte leh \halaite hi zirtr leh zirthiamtr an nih a, ei tra nung ni lova, nung tura ei an nihna tura mahni inphatna leh insumna nei tura tih bengvr an nih phawt chuan natna te hi an lo tlm ang a, rilru lama tlkchhiatna te pawh hi an lo tlm zawk ngei ang. Insmna Beihpui te pawh a lo \l np tawhin, senso tepawh a lo tlm phah m m ang. Chutiang tur chuan \halai te rilru ah hian insmna dik chu tuh a ngai a ni. Chutichuan Isua chakna ringin, rilru lama \hatna leh rinawmna neiin, tun hun hnuhnunga bawlhhlawhna te pawh hi an lo hnar thei ang. Nu leh pa te chuan an fate hnenah ei leh in lama chkna \ha lo wn tlatna te chu an lo hln chhwng tawh a ni thei, chuvang chuan heng naupang te hi nun dan \ha leh thianghlim nei tura zirtr leh hruai an harsat phahin, khauh taka insmna neihtr mai pawh thil awl-i a ni lo. An nu leh pate a\anga an lo chhawm tawh chaw hrisel lo te, michawk phrhlut thei chi te leh ruih theih thilte chu an lo chng tawh anih chuan, an fate hnenah chuan sual wn tlatna chu do turin mawhphurhna khirhkhn tak leh hlauhawm tak mai chu an chungah a tla a ni! Nu leh pa te chuan an fa khawngaihthlak tak te tn an tih tur chu, rinna leh beiseina neiin, \hahnemngai leh taima takin a ti tur a ni dawn lawm ni le! Nu leh pate chuan an faten sual lam wn tlatna an neih reng lohna turin, nundn leh ei tur lam an buatsaihnaah hian nunna leh hriselna dn te chu hrethiam turin, an hna pawimawh ber leh hmasa berah an neih ngei tur a ni. Chaw pai\awihna khwlte chu tih chak lohva a awm lohna tur te, hriatna thazm thiltih theihna te pawh inbk tawklo a nih loh nn te, an ei tura an pk avanga zirtrna an dodal lohna turin, nute chuan fmkhur takin chawmawl thei ang ber leh hrisel si an buatsaih theih nan an zir tur a ni. He chaw hian pumpui khwl te chu a tichak lo emaw a tichak emaw a ni thei a, naupang te taksa leh rilru hriselna thununna lamah hna nasa tak a thawk a ni. Naupangte hi Pathian thisena lei a ro hlu te an ni si a. Hriatna thazamte chu a inbk tawk a, thlarau chu hlauhawmna din hmuna aawm loh nan, naupang te taksa leh thlarau lam dinhmun venghim tlat turin nu leh pa te chungah hian mawhphurhna thianghlim leh zahawm tak chu pk a ni a sin! An fate duh ang Sual Lam Awnna Chu Do Tlatin

81

82 ang ei tir a, an chkna thunun lo tute chuan thildik lo rapthlak tak an ti a ni tih an in hmuchhuak ang. Meizuk an chng anga, zu in bawiah an awm bawk ang a, thildik lo leh Pathian sawichhiatna thu an sawi \hin dawn a ni. (1873) 3T 141 358. Thil pawi leh \ha lo tak te lo awmna chhan lian tak pakhat chu hmuh tirin ka awm a, chu chu hei hi a ni- Taksa lam dn rema an fate an awm theihna tura mawhphurhna chu nu leh pa ten an tih tur a ni tih an hre tlat lo mai hi a ni. Nu te chuan an fate chu milem biak hmangaih nain an hmangaih a, an hriselnain a tuar ngei dawn a ni tih hre reng mahsela an duh ang angin an ei in an intir zel mai a ni; chuvangin natna leh hlim theih lohna an chungah a thleng ta \hin a ni. He ngilneihna rwng tak mai hi tunlai \hangthar te ah hian nasa takin a lo lang a ni. Hriselna leh nun hlimna in tuar dawn mahsela naupang te duh zwng apiang chu an pe hmiah hmiah mai. Nasataka an ngen avangin, tuna awlsam tea an chkna han pk mai chu nu tan chuan a awlsam zawk si a. Chutiang chuan nu te chuan rah chhuah mai tur chi chu an tuh a ni. An ei leh in chkna leh an duhna te chu thunun turin zirtrna an dawng tlat si lo a ni. Tichuan an lo luhlul a, mahni hmasial tak , thuawih lo, thilpht reng mai, lawmna chang pawh hre lo leh thianghlim lo an lo ni ta \hin a ni. Nu te, he hna thawktute chuan an chi tuh rah chu hrehawm takin an seng ang. Van leh an fate chungah thilsual an tih avangin Pathian chuan mawh a phurhtir dawn a ni. (1890) C.T.B.H. 76, 77 359. Enfiahna tawpa nu leh pa te leh fate an lo kal khwm hunah chuan eng ang takin awm hlawm ang mawle! Naupang sang tamtak, ei leh in lam thila bawi lo ni tawh te, thilsual ti a, an nun lo hmang khawlo zo tawh te chu hetianga awm tirtu, an nu leh pate nen chuan an in hmachhawn ang. He mawhphurhna hlauhawm tak hi an nu leh pa te lo, tu dangin nge phur ang le? Heng \halai te hi Lalpan a tikhawlo em ni? Teh suh e! Anih leh tun nge he hna hlauhawm tak hi lo titu chu ni ang? Ei leh in lama khawloh na leh chkna \ha lova khawsakna chu nu leh pa ten an fate hnena an hlan chhawn ngei chu a ni lo vem ni? Pathian duh dan anga zirtrna thlahthlam tute chuan he hna hi an thawk zo ngei a ni lawm ni? An nihna ang takin heng nu leh pa te hi Pathian hmaah chuan an lo lang dawn a ni. Health Reformer, December,1870 360. Car chunga kan chuan lai te chuan nu leh pa te chuan an fate chu ei leh in lamah an duh tuiin an kher khiap khawp a, sa leh cake an neih loh chuan chaw an ei thei lo an tih ri te chu ka hria a. Chhn chaw ei anih lai chuan an fate hnena an chaw pek te chu ka thlir vel a. Maida a\anga siam chhang te, sa tlang, hmarcha nn a tuam hlawm te, theium thak chi te, cake te, leh ei tur thil an lo vawn \hatte an ni. Hetiang thil hrisel lo ei an lo nih hlawm avangin an pumin a tar a, an lo dawl dngin, an lo engpiap hlawm a ni tih a lang chiang a ni. Heng naupangte znga pahnih chuan an \hian ten Cheese an ei tih an han hmuh chuan ei ve an chk a, a tello chuan chaw an ei duh ta lo tawp mai a; an nu lah chuan an ril\am a hlau bawk si a, an nu chuan cheese chu a dil sak ta nge nge a ni. Chu nu chuan heti hian a han sawi leh ta nghal a- Ka faten hetiang khatiang kha an duh m m mai a, an duh zwng chu ka ei tir mai a ni; an duh zwng chi chaw na na chu an pumin a ngn tlat si a tiin. Chaw chkna chu tihchhiat a nih hma chuan hei hi a dik mai thei e. Chaw chkna hi amaha lo awm ve rng leh tih khawloh tawh chaw chkna hi a awm a. Nu leh pa te, an fate hnena chaw hrisel lo, chawk tho thut thei chaw, an nuna ei reng mai \hin te, ei tura zirtr an awm a, an chaw chkna \ha kha an hloh phah der mai \hin; hlum te, lung pencil te, Coffee rawh te, Thingpui mawngnawi te, thakthing te, purun vr bulbawr te, mosola thak chi te an lo ei duh ta zel a ni. Hng mi te hian taksa khwlin a mamawh chaw tih hi an chuh (claim) ve thei miah lo a ni (an ei duh zawngte hi an taksa khawlin a mamawh lova, a chhiat phah zwk si a) Chaw chkna hi diklo taka in zirtr a nih avangin tih khawlohvin a lo awm \hin. Pumpui khwl \ha tak mai te chu chawhthawh thut leh tih kan an lo ni a, an hriattheihna derdp tak chu an lo hloh ta a ni. Chaw hrisel leh mawl \ha tak te chu an tn tuina nei lo leh chawmawlh angin an lo awm ta mai \hin a ni. Chutianga pumpui chu hman khawloh a lo nih chuan, mi chawk tho thut thei, chak tak mai lo chu a lo ei duh ta \hin lo a ni. Heng naupangte hi an snlai a\anga chaw hrisel, a mwl thei ang bera siam, anihna ang thei bera ei mai, sa leh hriak lam leh thil thak lam bansan hmiah tura zirtr an lo nih chuan an tui tihna leh an chaw chkna \ha tak mai chu tih chhiat an ni lovang. Taksa khwlin a duh zwng ei tur \ha ber chaw te chu a nihna ang ang hloh tlm thei ber tura ei tur buatsaih hi a ni. Nu leh pa te leh an faten an chaw tui tih zwng tak te an ei laiin ka pasal nen chuan kan chaw mwl tak chu kan ei hun darkar, chawhnu dar 1 (khat) ah chuan butter tello chhang \ha chi leh thei tam twk chu kan ei ve ta \hin a ni. Kan chaw chu tui titakin kan ei a, chaw chkna tidanglam thei ei tur chi hrang hrang te chuan min tibuai ve lova, lawm takin kan chaw mawl \ha Zin Paha Thlrvelnate Duh Ang Anga Khawsakna Ngilneihna Rwng Tak Chu

82

83 tak chu kan ei a ni. Thinlung takin kan ei a, a tuk zng a thlen leh hmaloh chuan kan ril a \am lo a ni. Mipa naupang serthlum te, theipilsak te, faibar kan puah leh chini a siam ei tur hrang hrang zuartu chuan kan leisak lo chu mak min ti hle a ni. Nu leh pa leh naupang ten an ei \hin chaw chuan thisen \ha leh nun nmna an siam thei lo. Naupangte chu an dawldng vek \hin. A \hente chuan an hmaiah leh an kutah te pn tenawm tak an vei a ni. A dangte pawhin mit natnate an mit tidel thei mai pawh an vei a, an hmel mwina te pawh an hloh nasa hle mai ! A dang leh zel te pawhin vuna lang chhuak lem lo, hritlang leh khuh te, hrawk natna leh chuap lam \halo te an nei a ni. Mipa naupang kum 3 mi khaw\halo vei ka hmu bawk a, a khua a sik a, mahse a mamawh ber chu chaw ni hian a hre tlat mai. Minit tlmte dan lek lekah ei tur cake, arsa, picles te hi a lam reng mai a ni. A nu lah chuan bawi thuawih deuh ang maiin a lam apiang chu a pe zat zat mai a; a duh hun taka a chaw duh zwk pk a nih loh vaih chuan, nasatakin a \ap in a au vel a hmanhmawh takin a nu chuan, Aw, aw, bawihte ka rawn la thuai dawn e, a ti a. Chaw chu a han pe thuai a, mahsela a duh anga ranga pek a nih loh avangin car chhuatah chuan a han paih tau \huai mai a nih chu. Hmeichhe naupang te tak t pawh hian sa chhum hmin hi a ei a, thei um te, chhang leh butter te pawh a ei tel bawk a, ka chaw eina thlng te pawh a rawn bihthlaa. Hetah hian a neih loh thil pakhat a la awm a, chuvangin chaw a ei duh ta lova naupang pakhat- hmeichhe naupang kum 6 mi hian a thil duh chu a nei tih a hrilh a. Kei chuan ka apple sen \ha tak mai chu a duh a nih ringin, tlmte chauh nei mah ila, a nu leh pa ka lainat avangin ka pe ta a, ka kut a\ang chuan apple chu a phihthla lawk a, hmusit takin car chhuatah chuan a paihthla \huai mai a ni. He naupang hi hetianga ama duh dn ang anga a kal zl chuan a nu zahna ngawih ngawih tur a thlenngeiin ka ring a ni. Hetiang chkna \ha lo lan chhuahtirna hi nu chkna \halo neih \hin rah chhuah a ni. A fa tna a chaw pk \hin chuan naupang chaw pai\awihna khawlte chu a tihah m m a ni. Thisen chu a thianghlim lova, tin, naupang chu a lo damlova, a chiauhiar ta m m mai \hin a ni. He naupang hnena a chaw pek \hin chuan chkna \ha lo a ti chhuak a, rilru lam leh finna lam pawh a tihniam \hin. Nu leh pa te chuan an fate nun dante chu an siam a ni. Hmasial tak leh hmangaihna pawh nei lovin an siam a ni. A duhzawng te chu an thunun sak lova, a chk zwng lah an khapsak bawk hek lo. Hetiangang naupang hi a lo puitlin hunah pawh engvak nge an beisei theih ang le ? Mi tamtakin rilru leh taksa inlaichinna hi an hrethiam lo niin a lang. Chaw \ha tawk lova taksa khawl hi tih khawloh a nih chuan thluak leh thisen zm te chu a khawih a, duhna \ha lo chu awlsam takin a lo chhuak mai \hin a ni. Naupang kum 10 vel mi chu hritlang leh khawsik in a n a, thil ei a chk lo. Nu chuan, He chhang thlum tal hi tlm ei rawh aw, arsa tui hnai tak pawh a awm e. Hng kan lo dah \hat te hi ei rawh aw tiin a nawr a. Naupang chuan a tawpah chuan mi hrisel tak ei zt zet mai chu a ei ta \euh mai a ni. Chaw ei tur a pk te hi pum hrisel tan pawh a \ha lo a ni a, damloh lai phei chuan ei hauh loh tur a ni. Darkar 2 vel hnuah chuan naupang lu chu a suk sak a, engvanga khawsik nei thut nge a nih a hre thiam lo a ni tih a sawi a, meia petrol leih ang a ni ringawt mai a ni; khawsik vak ta mai chu mak a ti hle mai. He naupang hi engtin mah tilosela amahin a dam mai ang a, pumpui pawh a hah lutuk a, chawlh tir ngei sela, a natna chu a zia awm ngawt ang. Heng nute hi naupangte chawm lian tur chuan an in peih lo a ni. Mihringte tawrhna chhan lian ber chu kan taksa kan enkawl thiam loh vang a ni. Mi tamtak te zawhna chu hei hi a ni, Engnge ka ei ang a, engtinnge ka nun ang, tunah hian engtinnge ka hlim theih dan ber tur ni ang ? tiin. Tun huna lungawi theihna turin tihtur leh cht dn dik chu hnawl a ni tlat \hin a ni. Hriselna kan neih dawn chuan hriselna dan in kan nung tur a ni. Kristian nungchang \ha famkim nei tur chuan chutiang tak chuan kan nung tur a ni. Nu leh pa te hian an fate taksa hriselna leh rilru lam \hatna turah hian eng emaw chen chu mawh an phur a ni. An fate chuan natna te leh hlim lohna te an neih loh nan hriselna dn te an zwm tur a ni tih an zirtrin an fuih tur a ni. Nute hian an fate taksa, rilru leh thlarau chhiatna tur a duh ang anga an awm tir phal hi thil mak danglam tak mai a ni! Chutianga duat hlur mai chuan eng nungchang chiah nge an neih theih ang le! Hetiang nute hian an fate chu he dam chhngah pawh hian hlim tlk lovin an siam a, an nun zel dn tur pawh an tichiang lo zo vek \hin. Thinrim Hmna Leh Zmna Chhan [C.T.B.H. 61, 62] (1890) F.E., 150, 151 361. Naupangte awmdan zawng zawngah hian a hun taka engkim tih dn hi a awm nghet tlat tur a ni. Chaw ei inkara naupang ten thil an ei an phalsak hi nute thil dik lo tih lian tak a ni. Hetiang hi an chin avangin pum chu a lo buai a, nakin lama an la tuar tur bul an lo \an sak tihna a ni. An phunchiarna chhan pawh, chaw hrisel lo, pai\awih la ni bawk si lo vang hi a ni thei a ni; mahsela nu chuan he thil sawipuina hun hi nei lovin a in hria a, a thil rl dn hlauhawm tak pawh siam dik hman lovah a inngai a ni. An n tuar mangang pawh a thlamuan hman hlawl bawk si lo. A fa te n tuar chiau tih reh nan cake emaw thil thlum dangte a pe ringawt mai a, maherawh chu hei hian an natna a tizual chauh mai si a ni. Nu \henkhatte phei chu hna tamtak thawh tur neia in ngaiin an manganga, an fate ai mahin an lo thinrim nasa zawk a ,an hmanhmawh thinrim chuan naupangte ngawih chipcham tir tumin an hauvin an vaw zawt zawt mai \hin a ni.

83

84 Nute chuan an fate hrisellohna chu an sawisl fo \hin, dactor an rwn \hin a ni;mahsela hriatthiamna tlm tal nei sela chuan,an buaina chu ei dik loh vang a ni tih an hre ngei ang le. Puar lutuka ei \hin te hunah kan chng a, \halaite Seventh-day Adventist tamtak pawh huamin ei duh \hin dnte chu thilsiam dante nen chuan a inkawkalh \hin ngei mai. Naupang tamtak, kum 12 hnuailam te nn vawi khat chu chawhlui kan kil hova. Sa tamtak an rawn dah ta mai a, tin hmeichhe naupang dawldng leh zakzum deuh si hian umthak a han lam bawk a. Chow te, an\am thak leh thil thak dang te pawh an rawn pe bawk a, a duh tawkin a han ei ta hmiah hmiah mai a. Naupang chu awm hle hle thei lo, thin chhe bawk si a ni tih chu mitin hriat leh nuihzat a ni a, heng thil thak chi hrang hrang te hian naupang chu a tikhawlo vek a ni. Naupang znga a upa ber chuan sa tel lo chuan chaw ei thei lo turah a in ngai tlat mai a, sa pk anih loh chuan a lungawi thei lo tih leh zah pawh a nei lo tih a lantr ngam a ni. Nu chuan a duh ang anga awm tir a pawi tilova, chuvangin a mumal loh em avangin sal aia \ha deuh chauhah a insiam ta mai a ni. Tlangval chu hnathawh tur pk a ni lova, a hun tam zawk chu, lehkha duk dak lo leh hman tlkna rng awm lo chhiar nn a hmang a ni. A lu n hi a sawi reng mai a, chaw mawl \ha lah duhna a nei bawk hek lo. Nu leh pate chuan an fate tan hnathawh tur an pe ngei ngei tur a ni. Awm mai mai tluka sualna hnr \ha zawk a awm lo. Kut hnathawk \hin chuan tihrwl hrisel tak a nei ang a, chaw hrisel mwl tak si pawh tui tihna a lo nei ang a, chutianga \halai, \ha taka hna thawk \hin chuan, chaw ei dawhknah chuan sa leh ei tur tuihnai tak tak awm lo mahsela a phunnawi hauh lovang. Isua, Pathian Fapa chuan thingrem siam hn a thawk a, \halai zawng zawng te tan entawn tur a pe a ni. Ntin hna thawh hmusittte chuan hei hi hre reng teh se- Isua chuan A nu leh pa thu zwmin, chhngkaw chwmnaah a chanpual chu A thawk ve ngei a ni tih hi. Josefa leh Mari chu mirethei leh inngaitlwm tak mai an ni a, an chaw ei dawhkanah pawh thil man tam ei tur tlm te chauh hmuh tur a awm a ni. (1890) C.T.B.H.134 362. Tunlai huna \halai te chunga Setana thiltih theihna hi a hlauhawm hle a ni. Kan fate rilru hi sakhaw dn \ha leh fel taka kaihhruai an nih loh chuan nitina an tawh \hin sualna chi hrang hrang hian an rilru leh thlarau lam nun te chu a tikhawlo vek mai dawn a ni. |halaite tana hlauhawm ber mai chu mahni inthununna tlk chhamna hi a ni. Nu leh pa inthlah dah tak te chuan an fate chu mahni inthununna hi an zirtr lo. An chaw pk te leh pum tiz tu mai an ni bawk si. Chu chuan an thluak lam a chawk tho a, chkna \ha lo an lo neih phah si \hin. Thil ei rng rng hian taksa chauh a khawih lova, a tawpah chuan rilru lam pawh a khawih lo thei lo a ni. Min titho thei chaw \ha lo chi te chuan thisen a chawk thova, hriatna thazm te a kai harh a, rilru lam hriatna a tikhawlova, chuvangin ngaihtuahna leh chhia leh \ha hriatna chu hurna lamah a hruai ta \hin a ni. Ei leh in lama insm lo tn chuan chhelna leh mahni inthununna neih chu thil harsa tak leh theih loh tawp ang hial a ni. Chuvangin nungchang pawh la siam tham lo fate chu chaw hrisel leh min tiz thei lo chi chauh pek tura ni tih hi a pawimawh m m a ni. Ei leh in lama insmkarna rng nei lo te avanga sualna lo awm \hin te hi kan tuar ve loh nan kan Pa Vna mi chuan hmangaihnain hriselna siam\hatna ng hi a rawn thawn ta a ni. Chutichuan in ei pawhin, in in pawhin, Pathian ropuina tur hlirin tirawh u Nu leh pa ten chaw ei tur an siam a, an chhungkua an kohkhawmin hetiang hian an buatsaih em le? An fate tna ei tur an siamin an thisen tana \ha ber tur te, an taksa khwl te tiphr tlm thei ang ber te an nuna leh hriselna inlaichinna atn a \ha ber tur chaw te an buatsaih em le? A nih loh leh an fate \hatna zl tur ngaihsak miah lovin, chaw hrisel lo, min chawktho thei leh min ti khawlo thei an buatsaih zwk dawn em ni le? 363. Amaherawhchu hriselna siam\hatute pawh hian chaw tam lamah hian an tisual ve thei tho mai. Chaw \ha leh hrisel pawh nisela an ei tam lutuk thei tlat a ni. He in ah pawh hian \henkhatte chuan a \hatna lamah an tisual a ni. Hriselna siam \hatna lam hi an ngaihtuah ngai rng rng lova, an duh ang ang, an duh hun hunah an ei tawp mai \hin a ni. Hetiang kawngah hian an taksa khawl te chu an hliam \hin a ni. Hei chauh pawh a la ni lo, an chhng te chaw atan mi chawktho thei lam an buatsaiha, an fate chu ransa chkna lamah an tln thui zel a, vanlam thilte chu an lo ngaihtuah tlm tial tial \hin. Chutiang chuan nu leh pa te chuan ransa duh zawng lamah an fate chu chak takin an hruai a, thlarau lam thiltihtheihna lam chu an lo nei tlm tial tial thung a ni. A twpah chuan hremna rip tak man an pk a lo ngai ta a ni! An fate, rilru \hatna lama an lo chak lo m m te chu mak ti takin an lo thlir ta a nih chu! (1870) 2T 359 362 364. Chhiatna hunah kan chng a ni. Pathian hnena rilru zawng zawnga inhlanna famkim neilote rilru chu Setana hian a thunun ta vek emaw tih khawp hialna hun a lo ni ta. Chuvangin nu leh pa te leh enkawltute chungah hian mawhphurhna namn lo chu a innghat a ni. Nu leh pate chuan Naupangte Znga Chhiatna Chaw Leh Rilru |hanlenna Inlaichnna

84

85 fate an han nei phawt mai chu a ni a; chuvangin tunah hian engnge an tih tur chu ni ang le ? An duh ang ang leh an theih tur ang anga lo awm mai tur an ni em? Heng nu leh pa te chungah hian mawhphurhna rit tak mai chu a awm a ni tih ka hrilh duh che u a ni. Mi \henkhatte chu mahnihmasial takin ni tih ka sawi tawh a. Ka sawi awmzia in la hre fiah lo a ni. Eng chaw nge tui ber ang tih te in zir tawh a. Pathian ropuina tur te, Pathian nun dan anga nung tura hmaswm zel duhna te, leh Pathian \ih a thianghlimna famkim nei tura awm tum aiin tui tih zwng leh nawmna tur ringawtin in chungah ro a rl a ni. In nawmsakna tur te, in ei leh in tur ringawt te in ngaihtuah a, hetiang in tih lai ngei hian Setana chu a lo kal a, a dn pangngai angin, in beihna apiangah beidawnna a rawn thlen \hin a ni. Pa \henkhatte pawhin in fate chu an awmdn \hat loh avangin dactor hnenah te in hruai a. Minit hnih lek chhngin an \hat loh chhan chu ka hrilh thei ang che u. In fate chu an che khawlo tlat a ni. Setanan a thunun tlat mai. Setana chuan a rawn kal pl che u a, in fate tna Pathian ang ni tura vengtu tur leh enkawltu tur in nih laiin in awm mai mai a, in rui a, in muhil a ni. LALPA enkawlna ah leh \ihnaah in hruai tur a ni tih Pathianin thu a pe che u a ni. Mahsela Setana chuan in hma ngeia lo kalin hrui fei takin a phuar hlwm tlat hlawm si a. Nangni lah in muhil dr mai si a le! A khawngaihna in mamawh \heuh avangin nangni leh in fate chu Vn chuan khawngaih che u rawh se. THILTE CHU AN DAGLAM A NI THEI E Hriselna siam\hatna hna hi lo thawk tawh chu ni ula, in rinnaah \hatna belh ula, in \hatnaah hriatna, in hriatnaah insmna, lo belh tawh ni ula chuan, thilte chu an lo danglam tawh mai thei a ni. Mahsela in chhungkaw zngah chhiatna leh khawlohna chuan tlmte chauhin a tiharh che u a ni. In fate chu in zirtr tr a ni. He chhiatna hunah hian sualnate leh chhiatnate mausm turin in zirtr ngei tur a ni asin. Mahse mi tamtak te chuan ei tur \ha ringawt in ngaihtuah si a. In chaw thlengah te chuan butter te, artui te leh sa te in chhawp tlat si, hengte hi in fate chuan duh twkin an ei mai a ni. Ransa chkna tichhuak tu tur thil te chu an ei bawrh bawrh mai a, chumi hnuah chuan inkhawmnaah in lo kal a, in fate chhan chhuak turin Pathian hnenah malsawmna in dl ta \hin a ni. In dlnate chuan Van a thleng meuh a ngem? Thawh hmasak tur in nei tlat; Pathianin in thawh tur in fate tna in tih tur a hrilh che u in tih hunah Pathian in a tiam ang ngeiin \anpuina bik chu, in ngiat thei chauh dwn a ni. Thilengkima insmna hi in zir tr a ni. In ei leh in tur te hi fmkhur takin in zir tur a ni. Chutichung pawhin heti hian in la sawi leh zwk si, Ka ei leh in thu ah tumah in sawi tur in nei lo, ka dawhkanah ka duh duh ei tur ka dah ang, tiin. I fate i hruai a, i khar hnan tlat emaw, tuma phurrit ni lo tura thlalra i hruaibo daih te a nih si loh chuan, tuemaw te tal chu an in rawlh a ngai asin. Chutilochuan i fa thuawi lo leh sual tak te chuan an chnna hmuna vantlng te chu an tichhe dawn si a. Thlmna Dodan I Fte Zirtr Rawh [C.T.B.H. 63, 64](1890) F.E. 152,153 365. Ei leh in thuah hian vngtu in siam sak rawh. Chaw mwl thei ang ber ei turin i fate chu thu leh thiltih in zirtr rawh. Taima turin zirtr la, buai ringawt ni lovin hna \angkai thawka buai turin zirtr ang che. Rilru chhungril lama takna leh felna nei turin tiharh rawh. An naupan tt lai a\angin Pathian-in an lak a\angin pht a nei a ni tih hi zirtr rawh. Khawilaiah pawh rilru lama tlakchhiatna tawh tur an awm reng a ni tih hrilh hlawm la, Isua hnena lo kal leh Ama hnena an taksa, rilru leh thlarau an pk a \ulzia te, Amah ah chuan thlmna tinreng hnar theihna tura chakna an hmuh theih dan te chu zirtr fo ang che. Anmahni lawmna ringawt zawng lova, thil tum ropui tak te LALPA aiawha nei tura siam an nih dan te pawh an rilruah dah tlat tum ang che. Mahni hmasial tura thlmna an tawh lai te an mithmuha Pathian dahbo daih tura Setanan a zawn lai te chuan Isua lam en a, LALPA min chhanhim rawh, hneha ka awm loh nan tia \awng\ai turin zirtr an che. An \awng\aina chhng turin an velah chuan vantirhkohte an lo awm khwm ang a, kawng himah chuan an hruai ang. Krista chuan A zirtrte tan a \awng\ai a ni; khawvel a\anga hruai chhuak tur ni lovin,thlmna laka chhuak tur zwkin leh hmuntina thlmna an tawh apianga hneha an awm loh nn a vng turin a \awng\ai sak \hin a ni. Hetiang \awng\aina hi nu leh pa tin te chuan an hln tur a ni. Amaherawhchu an fate tna Pathian hnena an dil laiin, an duh ang anga khawsa turin an fate chu a thlahthlam mai tur em ni ang le! An fate chu an duh ang a nga ei tur in an duat sual phawt ang a, an fate chu insm turin an beisei leh ringawt mai dawn em ni ang? Ni teh suh e; nausn an nih lai a\angin insmna leh mahni inthununna hi an zirtr tur a ni. He hna hi nu chungah a innghat bik lehzual a ni. Nu leh fa ah hian leia inzawmna duhawm ber chu a awm tlat. Hetiang hi an inzawm ngheh dn anih avangin pa aiin nu nun dn leh entawn tur awm chuan fa chu a hneh hma zawk m m a ni. Chutiang chu nimahsela, nu mawhphurhna chu a rih m avangin pa \anpuina chu a mamawh reng a ni. [C.T.B.H. 79,80] (1890) F.E.143

85

86 366. Nute u, in fate nungchang siamna leh ei leh in lama insmna dn te chu khermei taka an zawm theih nan, inzirtrna tur hun te Pathianin a pek che u hi in hman \angkai phawt chuan rah lawmawm tak chu in seng ngei ang le.. Ei leh in lama insm tlat thei mi te chu Setanan an rilru ah thiltihtheihna a nei thei lo tih a hmu a, insum lo turin a thlm ngat ngat reng mai a ni. Chaw hrisel lo avangin chhia leh \ha hriatna chu a lo rui a, rilru a lo thim a, a hriatthiamna te a lo chhe ta \hin a ni. Mahsela bawhchhetu diklohna chu tih tlm a ni chuang lo, a chhan chu a chhia leh \ha hriatna chu bawhchhiat reng a lo ni a, engmah hre lovin a lo awm phah tak vng a ni. (1909) 9T 160,161 367. Nu leh pa te u, in ringrengin \awng\ai rawh u. Engtizawng pawha insumlohna hi do dal tlat turin fmkhur takin in veng tlat reng rawh u. Hriselna siam\hatna dik dan tlangpui te chu zirtr ula, hriselna vawng\ha reng turin engtenge bansan tur thil te chu zirtr hlawm rawh u. Awihlo fate chunga Pathian thinurna chu a lo tla \an ta si a. Hmun tin maiah hian dn bawhchhiatna te, sualna te, khawlohna te chu hmuh turin an lo lang chhuak ta si a! |hiansual leh khawlo te lak a\angin kan fate chu kan veng fmkhur m m tur a ni.

CHAW CHHUM DN HRISEL


CHAW CHHUM DN HRISEL MS 95,1901 368. Thil ei leh in hian taksa bung tinreng \hatna tur a khawih avangin chaw ei tur \ha lo tak buatsaih chu sual a tling tlat a ni. Pumin a nat phah lohva, thin a tih chhiat loh nan chaw hrisel buatsaih a \ulna hi LALPAN, Amiten ngai pawimawh se a duh a ni. Ei tur \ha takah hian sakhuana chu a takin a lo lang a ni. EITUR BUATSAIH THIAMNA, TALENT SWM TLUKIN A HL Ei tur buatsaihtute hi sal angin i en lovang u. Ei tur buatsaihtute zawng zawng hian an hna hi a zahawm twk love tiin chhuanlam siamin bansan ta mai se la, kan khawvel hi a buai hle mai lwng maw? Hna dang aiin ei tur buatsaih hna hi duh mang loh a ni mai thei, mahsela a dik tak chuan Sciences dang zawng zawng aiin he hna thiamna hi a hlu daih zwk a ni. Chuvangin chaw hrisel buatsaihna hi Pathianin a ngai pawimawh m m a ni. Chaw hrisel leh tui buatsaiha rinawm taka thawktute hi A ngaisng tak zet a ni. Chaw ei tur buatsaih dan \ha tak hria a, chu hriatna hmang \angkaitute chu, hna dang zawng zawng thawktute aiin fakna sng zawk hmu leh dawng tlk an ni. He talent hi talent dang swm anga hlu leh tluk anga ngaih tur a ni- he talent hian mihring taksa bung hrang zawng zawng hrislna a siam si a. Nunna leh hrislna a zawm ngheh tlat avangin thilpek zawng zawnga hlu ber a ni. Chaw Chhumtu Chuan Zah A Ph (1870) 2T 370 369. Ka puan \huitu chu ka ngaisng a, min ziah chhwn saktu pawh ka ngai hlu a, mahsela ka chaw chhumtu, chaw buatsaih dn thiam nun hrisel, thluak ruh leh tihrawl ti \hanglian tirtu chu ka ngaisang ber mai a ni. Chhum |halo Chu Sal A Ni

BUNG14

(1890) C.T.B.H.74 370. Mi \henkhat puan\hui zir te, khwlha remtu te, khwlchhut endiktu zir te, lehkhabu vawng \hin tute emaw sikul zirtrna hna zirte chuan chaw chhumtu te nena inzawm khwm chu tlwm thlak an ti tlat mai. Hetiang ngaihdan hian pawl chitin deuh thaw hi a chiah hneh hle a ni. Chaw chhmtu pawhin mi te znga tel tlk lovah a in ngaih phah a, hengho te nena inang renga han khawsak ho chu beisei turah a in ngai lo a ni. Chuti a nih si chuan lehkha thiam hmeichhiate hian hna dang zawng sela mak inti thei ang em le? Chaw chhum thiam an tlm m m te hi mak inti em? A mak ber zwk chu mi tamtakte chaw chhmtu ngaihhniamna hi a ni. Chhngkuaah hian chaw chhmtu hian hmun pawimawh tak a luah a ni. Pum tn chaw a buatsaih a, chu chu thluak te, ruh te leh tihrawl te siam nan an pawimawh a ni. Chhngkaw member zawng zawng te hriselna chu chaw chhmtu finna leh hriatna ah hian a innghat lian hle a ni. In chhng hna thawktu rinawm tak te hi zahawm tihna chang kan hriat hma loh chuan in chhng hna te hian ngaihsak an hlawh ngai lovang. (1873) 3T 156- 158 371. Nula tamtak pasal nei a, chhngkaw din, nupui leh nu chunga mawhphurhna innghat hre tlm hle si an awm a ni. Lehkha an chhiar thei a, rimawi an tum thiam a, mahsela ei rawngbwl

86

87 an thiam tlat si lo. Chhngkaw hriselna tura chhang siam dn \ha an thiam lo. Chaw hrisel leh tuihnai tak buatsaih tur chuan finna leh thiltih \han (experience) a ngai asin. Pum chhunga lt a, taksa khwl te ti \hang lian tura thisen \haa siamtu buatsaihtu chuan hmun pawimawh ber leh sng ber a luah a ni. Ziak chhawngtu te, puan\hui tute emaw rimwi tum zirtrtu te emaw din hmun hian chaw chhmtu din hmun chu pawimawh lamah an tluk lo a ni. Chaw Buatsaihthiam Tra Hmeichhe Tinrengte Hna Chu (1870) 2T 370 372. Kan unaunute hian chaw chhum dan hi an hre lo fo mai . Chutiang mi hnenah chuan hei hi ka sawi duh a ni- Chaw chhum dan hria leh thiam tak ka nih theih hma loh chuan ram chhnga chaw chhum dan thiam ber hnenah ka kal ang a, a hnenah ka chm anga, a \l a nih chuan kr tamtak pawh ka ch mai ang. Kum 40 mi pawh ni tawh mah ila, ka zir zl ang tiin. Chaw chhum dn thiam hi i tih tur a ni a, i fanu te pawh chaw chhum dn zirtr hi i tih tur a ni bawk. Chaw chhum thiam i zirtr chuan sual tura thlmna lak a\angin an lo him theih nan kulh bangan velah i siam tihna a ni dawn a ni. [C.T.B.H.49] (1890) C.H.117 373. Chaw chhum dn an thiam theih nn hmeichhia te chuan an zir tur a ni a, tin, chheltakin an ti nghal zl bawk tur a ni. Miten hetiang hi an tih peih loh avangin mipuiten an tuar \hin a ni. Chutiang hnenah chuan, I chkna muhil chu i kaihharh a hun ta tiin nangmah in hriattir a, I hriat theih nana I hun sn ral chu pawiti rng rng suh. Chaw chhum dn chu rei tak I lo thiam tawh pawh a ni thei chhngkaw mawhphurtu i la nih phawt chuan \ha taka I enkawl theih nan zir chu i tih tur a la ni reng a ni. A Hmei A Paten Chaw Chhum Dn Zir Tr [C.T.B.H. 56, 57] (1890) C.H.155 374. Mi tamtakin hriselna siam \hatna hi an duh zwng nen a inrem loh avangin an sawisl \hin; mahsela an chaw einaah te ka \hut ve hnuah chuan hriselna siam\hatnaah chuan diklo a awm lova, a chaw siam dn an thiam loh vang zawk a lo ni tih ka hmu chhuak a ni. Pathianin finna a pk a hmei a pate hnenah chuan: Chaw buatsaih dn hi zir rawh u tiin ka ngn a ni. Mipate ka tih hian ka sawisual lo- hmeichhiate ang bawkin chaw hrisl leh mawl tak siam dn chu an hriat ve a \ul tlat a ni. An hna thawhna hmunin a zir loh avangin chaw hrisel an hmu thei lo \hin. Hetiang thila mwl leh hriatna la nei lo chhungkua te zngah hun rei tak te an chm a ngai \hin si a. Hetih hunah hian chaw chhum dn te an lo hriat chuan an hmang \angkai hle dawn a ni. Letter 135,1902 375. Hrisel taka chaw chhum dn la hre lo te chuan chaw chu tawm taka an siam theih nan, chaw hrisel leh \hanna petu chaw chu an chawhpawlh thiam nn an zir tr a ni. Helam thila hriatna nei duhte chuan kan hriselna bte hi la (subscribe) ve rawh se. Heng b-ahte hian hriat tur pawimawh tak takte chu an hmu chhuak ang Hmangchng hriatna hi chhunzawm zl anih loh chuan tuman chaw buatsaih dn hi an thiam tak tak thei lo ang; mahsela Zirtu Ropuia hnen a\anga thurwn te leh ngaihdn te lama an thinlung hawng tute chuan thil tamtak an zir ang a, midang te pawh an zirtr thei ang a, thiamna leh hriat thiamna A pe dawn si a. Mimal Talent |hanlenna Turin Fuih Rawh (1902) 7T 133 376. LALP remruat dn chuan hmun tinah hian mipa leh hmeichhia te chu an ram leh hmun thil thar chhuak a\ang te hian chaw hrisel an buatsaih theih nan an talent te hi tipung turin fuih nise tih hi a ni. Pathian lam thlir a, A Thlarau kaihhruaina hnuaia an thiamna leh hmangchng an hriatna chu an hman fo chuan, thil thar chhuah a\anga chaw hrisel buatsaih dn chu an zir chhuak ngei ang. Chutiang chuan mirethei zawk te pawh sa aia hrisel zwk chaw buatsaih dan an zirtr ve leh chhwng zl ang. Chutiang hna chu \hahnemngai taka inhlanna leh chakna in thawh zel lo ni bawk ang. Tunhma lam khan hetiang hian thawh lo ni tawh sela chuan tunah hian thu dikah mi tam zawk an lo awm tawh anga, mi tam zawkin an zirtr thei tawh bawk ang. Kan tihtur chu zir ila, i ti bawk ang u. Pathianin kan thawh tur atna a lo ruat tawh chu midangte thawh atana nghak lovin leh midangte rin chhan lovin i ti nghal zl ang u. MS 95,1901 377. Kan damdawi in te leh sikul te nena inzawm chaw chhum dn sikulte an awm tr a ni a, hetah hian chaw buatsaih dn dik inzirtrna a awm ang. Kan sikul zawng zawngah chaw chhum dn thiamna zirtrtu tur mi tling an awm tur a ni a, chung mite chuan \halai hmeichhia leh mipa Chaw Chhum Zirna Sikul-te Hawng Tura Kohna Hriselna Bte Zir Rawh U

87

88 te chu an zirtr ang. A bik takin hmeichhia te phei chuan chaw chhum dn hi an zir ngei ngei tur a ni. R & H, June 6,1912 378. Mipuite hnena chaw hrisel buatsaih dn zirtr hian rawngbawlna \ha tak tih theih a ni. He hna hi hna dang ang bawka pawimawh leh \l a ni. Chaw chhum skul tam zawk din tur a ni a, tin, \henkhatte chuan in tinah kal kualin chaw hrisel chhum dn zirtr tr a ni. Hriselna Siam\hatna Leh Chhumdn |ha [C.T.B.H.119] (1890) C.H. 450, 451 379. Mi tamtakin hriselna siam \hatna an neiha an beidawnna chhan pakhat chu an chaw hrisel lo ei \hin thlkna tura chaw \ha, mawl taka buatsaih dn leh chhum d an zir loh vang a ni. Chaw tui siam dn an thiam loh m avangin an ngei phah a, hriselna siam \hatna chu kan han nei ve na a, kan ei thei hlawl lo an ti ta mai \hin a ni. Mi tamtakin hriselna siam \hat thua kan zirtrna tlm tham te chu zui tumin an bei a, mahsela an buatsaih thiam twk loh avangin pai\awih harsa an ti a, an lo beidawng ta \hin a ni. Hriselna siam\hatu nia inchhlte in nih chuan, hei vang tak hian chaw chhmtu \ha takin ni tur a ni. Chaw chhum dn zirna skula kal in nih phawt chuan, in chaw buatsaih dnah leh midangte in zirtr naah hlwkna nasa tak in hmu ang. Sa Ei Aia Chawhmeh Dang (1868) 2T 63 380. In chaw ei dn tidanglam turin kan rwn che u a; mahsela hetianga in tih laiin hriatthiamna nna ti turin kan hrilh lwk nghal bawk che u a ni. Chhngkaw engemaw zat sa ei lova chaw chhe deuh ei ka hre tawh \hin a. An chaw ei tur buatsaih dn chu a chhe lutuk a, an pumin a ngei a, chutiang mi te chuan hriselna siam \hatna hi an tn a rem ve lo a ni tiin min hrilh a; an chak loh phah zl zwk a ni an ti. Mi \henkhatin an chaw buatsaihnaa an hlawhtlin lohna chhan pakhat chu hei hi a ni- An chaw chu a chhe lutuk a ni. Chaw ei tr chu an siam \ha peih lova, a ngai hlir an ei tlut tlut mai a ni. Chaw vawi khat eiah chuan chi hrang ram tak ei tur chu a ni lova, mahsela a ngai hlir chu ei reng tr a ni hauh lo. Chaw ei tr chu mwl tak si, a tuihnai leh tawm thei ang bera buatsaih tur a ni.. Thil mawm lam chu ei loh tr a ni. In chaw buatsaih chu a tibawlhhlawh thei tlat a ni. Thei leh thlai lam hi a tam thei ang ber a ei tur a ni. Letter 60 a, 1896 381. Chaw buatsaih dik tak mai chu thiltih pawimawh ber a ni. A bik takin sa tello chaw buatsaih hi chaw buatsaih dn \ha leh \ul tak chu a ni e. Sa aiawh tur engemaw chu buatsaih ngei tur a ni a, sa ei chkna a awm lohna turin sa aiawh turte chu \ha taka buatsaih tur a ni. Letter 73a, 1896 382. Chaw ei tr buatsaihtute zawng zawng chu Daktor te chuan an zirtr mawlh mawlh mai tur a ni; hei hi an rawngbawlna tur dik tak chu a ni. Y.I., May 31,1894 383. Chaw hrisel buatsaih dn mahni inzirtr tur mite kan mamawh a ni. Mi tamtakin sa ei tur leh thlai ei tur siam dn an thiam a, chutichung chuan chaw mawl tak leh tawm tak buatsaih dn an hre thiam tlat si lo. Chaw Buatsaih Dn |ha Lo Chuan Natna A Thlen (1890) C.T..B.H. 156-158 384. Chaw ei tur buatsaih thuah hian thiamloh na leh hriatlohna avangin nupui leh nu tamtakin an chhngkaw ei tur \ha lo takin an siam nitin mai a, chu chuan an chaw pai \awihna khwl te chu a tichhia a, thisen \ha lo an lo neih phah a, a twpah natna hlauhawm tak veiin, an thih phah hial \hin. Mitinin tui titaka an ei theihna turin chaw \ha leh hrisl chi hrang hrang kan nei thei a ni. Chaw siam dn hriatna hi ava han pawimawh tak m! Chaw siam dn \ha lo chuan natna a tichhuak a, thin chhiatna a siam bawk; taksa khwlte a tikhawlova, vanlam thilte a ngaihtuah tir thei lo bawk a ni. In ngaih dn mai aia nasa zawkin chaw siamdn \haah hian sakhuana tam zwk a awm a ni. Ka zin chhuah changin chhang leh ei tur dang tam ber an siam te chuan min tin dawn tih chu ka hre reng a, mahse nunna atn tlm tal ei a \ul tlat si a. Chutiang chaw ei tur siam chu Vn hmuhah chuan sual a ni. (1905) T. R., pp. 290, 291 385. Chaw chhum nana hun tlmte hman leh chhum hmin \ha lo hian thisen siamtu khwl a tih chauh avangin, thisen.a lo buai a; taksa a tikhaw lo bawk a , natna a thlen \hin. Hriatna thazm a chawk buai a, mi thinchhe takah a siam \hin. Chaw chhum thiam lo te bawihah hian mi sng tamtak an tang mk a ni. Thln tamtakah te hian hetiang thu hi ziak theih a ni ang- Chaw chhum \ha lo vanga thi, tih te Pumpui hman sual vanga thi tih te hi. CHAW CHHUM |HALO AVANGA THLARAU BORALTE Thln Lunga Thuziak Inhmeh Takte

88

89 Eirl vltute tan hian ei tur hrisel taka siam dn zir hi tih tr pawimawh tak a ni. Ei tr buatsaih dn \ha twklo avangin mi tamtakin an nun an chn phah tawh a. Chhang \ha siam tur chuan rilru hman fmkhur a \ul hle; nimahsela mi tamtak rin ai daihin chhang \ha tlang khat lek ah mai pawh hian, sakhuana a awm hnem zwk daih a ni. Ei siam thiam tak zet hi chu tlm te chauh an awm. Nula te hian eirawng bawl leh in chhng khura hna dangte hi chhiahhlawh hna turah an ngai duh khawp mai; tichuan nula tamtak pasal neite hian chhngkaw mwhphurhna nupui leh nu nihna thuah hian rilru fel an pu thiam hlei thei \hin lo a ni. THIAMNA STAWM A NI LO Ei rawngbawl hna hi thiamna tlwmthlk a ni rng rng lo, nuna thil \ul ber pakhat a ni zawk. Hmeichhia zawng zawng zir ngei tr finna a ni a, mi rethei zwkte hlwkpui theih tr zwnga zirtr tr a ni bawk. Chaw, ei chkawm taka siam leh, mwl taka siam nimahsela taksa chwmtu \ha tak ni bawk si a siam tr chuan, thiamna neih a ngai a ni; mahsela thiltihtheih a ni. Chaw chhm tute hian chaw mwl t t, hrisl tak leh awlsam tak si leh, a mwlna avanga taksa tna \ha tak, tui viau bawk sia siam dn an thiam tr a ni. Chhungkaw nu ber nisi, mahse chaw leh chawhmeh hrisel taka buatsaih dn thiam lo chuan, a chhngkaw hrisel theih nana thil hriat tur \l zir turin, rilru a siam nghet tr a ni. Hmun tamtakah hrislna tura chaw chhum zirna sikul a awm a, chngah chuan an hun remchngah zir \hin rawh se. Chutiang hmun hmu pha ve lo nu chuan chaw chhum thiam tuemaw hnenah zir sela, choka lam hna a thiam zn hmaloh chuan, chhel takin a zir z tur a ni. Inrenchem Thiamna Zir Rawh MS 3,1897 386. Ei tr buatsaihna kawng tin rengah hian kan in zawh fo tur chu- Ei tur chu tih danglam loh theih ang ber leh a senso thlk loh theih ang berin engtinnge siam tur ni ang le< tih hi a ni. Chaw ei bang nawite chu paih ral mai mai loh dn zir rawh u. He thiamna inrenchemna leh chetdn thiamna hi vanneihna a ni. Khawlum hun lai chuan ei tur siam tlem tur a ni. Thil ro lam siam tam ni se. Chhungkaw rethei tamtak, ei tur tam pawh nei lo, mahsela ei bang paih ral mai mai \hin an nih avang a rethei te hi hrilhfin an ngai hle \hin a ni. (1890) C.T.B.H. 73 387. Mi tamtak te chuan a tunlai thei ang ber a lan leh ei leh br lamah pawh, senso tam hle mahse, a senso tam thei anga chaw buatsaih hi an tum ber pakhat a ni. Lehkha thiamna te, hrislna te leh khawsak nawmna te chu tih dn thar maichmah chuan hlan an lo ni ta a ni. Chaw eina dawhknah pawh tih dn thar lm ber leh lan ropui duhna chuan an huhng \ha lo tak chu an rawn lantr a ni. Chaw hrisel lam pang chu a pahnihnaah an dah daih mai. Chaw chi hrang tamtak chuan hun te, sum leh pai te leh hna tamtak te a khawhral tir a thil \ha engmah a thlen miah si lo. Chaw ah chi 6 zet pawh buatsaih nimahsela hriselna tichhetu mai an ni si. Hmeichhia leh mipa, chin chang hretute chuan thu leh entirna nn tunlai thil chn thar hi an sawichhe ngam tur a ni. I chaw ei duh zawng ringawt chu ngaihtuah tlem la, Ei tur aiin nunna chu a thupui zawkin, silhfen aiin taksa chu a thupui zawk lo em ni<. Tunlai hunah hian inchhnglam vawngtu chuan a hun zawng zawng chu chhungkaw hnathawh nn a hmang vek deuh thaw niin a lang. Chaw lam buatsaihna chu mwl zawk nisela chuan chhngkaw hriselna atn a \ha zawk m m ang. He hna siam chawp- chaw lam buaipuina twp nei lo hi awm ta lo sela chuan mi tamtak nunna chu pawhseiin a awm ang, mahse kumtinin he maicham ah chuan mi sng tamtak nunna chu hlanin a awm si a ni. Nu tamtak, chin dn leh ei dn mawl tak nei ni sela chhngkaw tan te, kohhran tn te leh khawvel tna malsawmna ni tur te chu thlanmual lamah an liam thuai thuai si \hin a ni. Chaw Thlan Leh Buatsaihna A Pawimawh Letter 72,1896 388. Chaw tamtak buatsaih chu a \l miah lo. Chaw chhe tak leh tlmte buatsaih pawh a \l hek lo. (1870) 2T 367 389. Chaw chkna chu, tihkhawloh a ni loh chuan, fmkhur taka chaw buatsaih chu tui ti takin ei a ni ang tih hi a pawimawh a ni. Dn tlang puiin sa ei te, Butter te kan bnsan a, theichhang ur sahdip te, thil thak lam te leh vawk hriak te pawh kan hnawl a, hng hian kan pum a tin a, hriselna pawh an ti chhia a, chuvangin kan ei hian engmah a tipawi lo tih ngaihdn hi kan nei rng rng tur a ni lo. (1905) T.R., p. 287 390. Chkzawng apiang ei zl mai hi a dik lo, amaherawhchu chaw\ha leh a swngbwl dn hi ngaihthah tur a ni lo. Chaw ei hi a tui viau loh chuan taksain a hlwkpui \ha thei lo. Ei tr hi fmkhur taka thlan a, taima tak leh thiam taka buatsaih tur a ni. Milian Ei Ang Ei Tuma Nun Hlanna

89

90 Tk\huan Ngai Hlr Chu

Letter 19C, 1892 391. Ka hna dang thawkte aiin ka chaw chhmtu chu hlawh tam zawk ka pe ang.. Chu mi chuan chaw chhum a thiam loh chuan, kan hriat tawh \hin angin, tk\huan pawh chu a ngai reng ang Porridge (buhhwp) te, chhang te, sauce (ei tura thil tak) te leh bawnghnute tlm te nn. Hetiang hlir mai ,zng tina ei a, thla engemaw zat ei \hinte chuan, a ngai hlir ei leh hmuh chu an ning hluah hluah mai dawn a ni. Hetiang hi in tawh ve hma loh chuan in hre thiam kher lovang. He thil hian min tibuai hle a ni. He hmunah hian ei tur buatsaih turin lo kal tr ni ta ila, heti hian ka sawi ang, Chaw chhm \hin tawh, mahnia ngaihtuah chhuak thiam, hrisel taka chaw mawl tak chhum thiam leh ei chkawm taka buatsaih thiam min pe rawh u tiin. (1868) IT 681-685 392. Mi tamtakin chaw chhum hi tih tur ah an ngai lo, chuvangin \hataka chhum pawh an tum lm lo. Vawk hriak te, butter te leh sa te tel lo hian chaw hrisel, mwl si hi awlsam takin a siam theih a ni. Mwl tak si, thiam takin a siam theih a ni. Hemi titur hian hmeichhia te chuan an chhiar tur a ni a, an chhiar ang ngei chuan chhel takin an ti nghal zl tur a ni. Hetianga titur hian an peih loh avangin mi tamtakin an tawrh phah a ni. Chutiang mi te hnenah chuan hei hi ka sawi a ni I chakna muhil tawh te chu i kaih harh a hun ta e, chhiar tawh rawh, tiin. Mwltea chhum dn zir la, mahsela chaw hrisel leh tui ber mai si an ni tur a ni. Tui tih zawng ringawt leh pum duh zawng ringawta ei siam hi a dik loh avangin chaw chhe tak pawh a dik tho tiin tuman ngai suh se. Mi tamtak, damlohnaa tih chaklohvin an awm a,chaw chhum \ha tak, tam tawk leh \hanna petu chaw te chu an mamawh a ni. ZIRNA PNG PAWIMAWH TAK Tui ti taka chaw chu ei a nih theih nn, kawng chi hrang hranga chaw hrisel chhum dn zirte chuan sakhaw hna an thawk a ni. Nute chuan an fate chu chaw chhum dn an zirtr ngei tur a ni. Hetiang ang hna tluka pawimawh nula tan zirna peng dang engnge awm thei ang? Ei lam hian nunna a khawih tel tlat a ni. Chaw chhia chhum hmin \hat loh chuan thisen siamtu khwlte chu a tihchauh avangin thisen a tikhawlo vek \hin a ni. Chaw chhum thiamna hi zirna png pawimawh bera ngaih ni mawlh rawh se. Chaw chhum thiam lah hi an tlm m m mai si a le. Nula te lah hian chaw chhmtu nih chu a tlwm thlk an ti tlat bawk si. Hetiang tr hi a ni hauh lo a sin. An thlir dn hi a dik miah lo mai. Hrisel taka chaw siam dn hi thiamna narn mai a ni lo, a bik takin chhang hi. Nute chuan an fate lehkhazirnaah he hna peng pawimawh tak hi an thlahthlam tlat mai. Anmahni ringawtin he hna leh phurrit hi an phur a, an lo chu ta m m mai \hin; chutih lain fanu chu mite tlawhin, la phiar in leh a nuam tih zwng mai mai chhiarin a lo awm si. Hei hi hmangaihna dik lo leh ngilneihna dik lo a ni. Nu chuan a fa chu hliam a tuar tir a ni ringawt mai a, a dam chhng a daih leh nghal vei nn. Nun phurrit a phurh hun a lo thlen pawhin phur turin a tling hlawl lo a ni. Chutiang mi chuan engmah a ngaihtuah lovang a, phurritte pawh a phur duh bawk hek lovang. Nu in ngaihtuahna phurrittak, tawlailirin buh a phur \euh ang mai hian, a phurh lain a fate chuan mawhphurhna la duh lovin, a zng thei ang berin an kal heih heih mai si a. Fanu chuan ngilneilo nih chu a tum bik hauh lo, mahsela ngaihtuahna leh ngaihsakna a nei tlat si lo; chutiang chu ni lo sela chuan a nu chu hml chu a hmu ang a, a hml a\anga tuarna lo lang pawh a hmu bawk ang. A tih tur chu tive in, phurrit tam zwk phurin a nu chu a chhwk ang a, a ti hahdam ngei ang; chuti a nih loh chuan a nu chu damlohna khumah hruaiin a awm anga, thihna hial pawh a tuar mai thei dawn a ni. Nute hian an fanute zirna kawngah hian engatinge an mit an tihdel a, an han ngaihthah tlat reng mai le? Chhngkaw hrang hrangte ka tlawh \hin a, ka rilru an ti hrehawm \hin hle mai; fanu hrisel leh chak tak mai siin ngaihsakna leh phurrit nei miah lovin a rilru a tipaukhauh tlat a, nu lahin phurrit nasa tak a phur reng mai si a ni. Inkhawmpui lian tak tak a awm chng lahin chhngkua te chu an \hian te nen an bwr lk mai a; nu chuan phurrit phurin engkim mai chu a ngaihtuah vek mai a; chutih lain fanute chuan an \hiante an titipui tuam tuam a, an tlawh bwk nn. Hetiang ka hmuh chuan dik thei hian ka hre lova, \halaite hnenah chuan thawk ve turin ka hrilh lo thei lo a ni. In nu chu tak chu chhwk ve rawh u, \hiante awmkhwmnaah hruai ve ula, chwl ve in, \hian te chu hlimpui ve rawh se. He thilah hian fanute chu an dem vek theih bik hauh loh ania. Nu pawhin tihdikloh a nei ve theih tlat mai- Chhelna nn a fanu te chu chaw chhum dn a zirtr lo. Chaw chhum dn an thiam lo tih a hria a, a chhum tir ve duh tlat lo a lwm. Amah vekin engkim mai chu tih a tum a, a chauh phah \hin a ni. Nula \halai te chu chaw chhum dn nasatakin zirtr tr an ni asin. Engang hmun leh hunah pawh awm sela thiltih dn chu an hre ngei ngei tur a ni. Zirna png mihring nun khawih nghal vat mai thei a ni a, a bik takin duh lai ber te nun hi ngaihven m m tur a ni. Nupui leh nu tamtak, zirna dik nei pha ve lo leh chaw chhum dan thiamna tlachham te chuan nitin maiin an chhungkua te chu chaw chhum \hat loh an pe reng mai a, an pai\awihna khwlte Zir La, Ti Nghl Rawh

90

91 an ti chhia a, thisen \halo an lo nei a, natna hlauhawm takin an rawn bei chamchi mai si a, an lo thihphah ta \hin a ni. ZIRLAITE CHU FUIH RAWH Kristian tleitir te leh hmeichhia te tn chuan sakhaw hna pawimawh tak a awm. A\\a a\anga chhang thlum tui \ha tak siam zir vat mai hi a ni. Nu te chuan an fanute chu an naupan lai a\ang in ei siamna hmun (choka) ah hruaisela, chaw chhum dn zirtr rawh se. Nu chuan a fanu te chu zirna tel lo chuan inchhng enkawl dn an thiam vek a beisei thei lovang. Chhel takin, hmangaihtakin a zirtr ang a, hml hlim takin hna chu an rem tih dn ngei turin a kawhhmuh anga, a remtihna thute chu a fah tur a ni. Vawihnih khat emaw vawithum lai pawh an tihsual in hau mai suh. Beidawnna chuan anmahniah a thawk sa reng tawh a, E khai, engmah a ni lo, ka ti thei thlwt lo ti tura thlm an ni mai ang. Hei hi hauhna hun a ni miah lo. An duhna chu tihchauhin a awm mai ang. Fuihna thu hlim tak leh beiseina thu te sawina hun chauh a la ni. E khai pawi ti miah suh, zirlai mk i la nih hi, tihsual te chu a awm \hin alwm , bei leh rawh le. I thil tihah hian i rilru nghat tlat la, fmkhur takin ti la, i hlawhtling ngei ngei ang tiin. Nu tamtak ten he hna png hriatna pawimawhna hi an la hre chiang lo a ni. An fate zirtrna hna chu an thawk peih lova, an zirlaia an thiamlohna chu an dawhthei lova, anmahni veka tih an duh zwk ta mai \hin a ni. An fanu ten an beihnaah an thiam hman loh avangin an n khum ta mai \hin. Engmah i ni lo, engmah tih pawh i thiam lo. Mi \anpui a hnehin min tibuai mai mai zwk a ni tiin an tir bo daih mai \hin a ni. Chutiang chuan zirlaiten an beih hmasak ber a\angin hnar an han ni nghal thuai mai a; chu chuan an tuina a ti dai a, an \hahnemngaihna pawh a tibo a ni. Beih leh pawh an hlau hlur tawh mai; chaw chhum aiin puan \hui , in chhng tih fai leh hna dang chu an thlang ta mai \hin a ni. Hetah hian nu chuan a tidik lo hle a ni. Chheltakin a zirtr zui zel tur a ni a, chutichuan zirlaite chuan a tihin (practical) an ti nghal ang a, an thiam tial tial ang, an tih \han avangin an lo thiam nl thuai mai dawn a ni. MS 95,1901 393. Mi \henkhatte chu hna mwl tak nia min an ngaih- Chaw chhum hna thawk tura koh an ni a. Chaw chhum dn thiamna hi thil t tham a ni hauh lo mai. Chaw buatsaih thiamna hi thiamna pawimawh ber te znga pakhat, rimawilam zirna emaw incheina lam zirna emaw aia chunga awm a ni. Hetia ka han sawi hian rimawi zirna emaw incheina lam zirna emaw hi ka hnualsuat tihna a ni lova, an pawimawh ve tho a ni. Thil pawimawh zwk tak chu chaw chhum dn thiamna hi a ni- a hrislin a tawm thei bawk si a. Hetiang thiamna hi thiamna dang zawng zawng aiin a hlu bera ngaih tur a ni, nunna nn a inzawm tlat vangin. Ngaihvenna a chang tam zwk tr a ni; thisen \ha siam turin taksa khwl chuan chaw \ha a mamawh miau si a. Mipuite hriselna bulpui leh innghahna chu chaw chhum \ha hna lama misonarite hnathawh hi a ni. Chaw tui lo deuha buatsaihna chuan hriselna siam \hatna aiin siamchhiatna a thlen zwk a ni. Chaw chhum thiamna tlkchhamna chu hriselna siam \hatna hmain thawidam hmasak tr a ni. Chaw chhumtu \ha hi an tlm a ni. Chhungkuate tn chaw tui leh \ha an siam theih nn nu tamtak te chuan chaw chhum dn an zir a \ul khawp mai. Naupangte pawhin Rimwi an zir hmain chaw chhum dn an zir hmasa tur a ni Chaw chhum dn zirna chuan rimwi a hnawl mai bik lo, chaw hrisel leh tawm tak siam thiam chu rimwi zirna aiin a pawimawh zawk chauh a ni. (1870) 2T 538, 539 394. I fanute chuan rimwi an duh hle a ni thei e, hei hi a \ha vek e, chhngkaw hlimna a belh chhah thei a ni, mahsela chaw chhum thiam si lova rimwi tum thiamna chu a hlu vak lo. I fanuten anmahni chhungkua an din ve hunah chuan rimwi tum thiamna leh incheithiamna chuan an \hian ngaihsan berte hmaa chaw an hlui hunah zak taka an awm loh nan chaw tui tak leh \ha tak an buatsaihnaah a \anpui loving. Nute u, in hna hi a zahawm teh asin. Ama ropuina tur thlir rengin, \hahnemngai takin, chhel tak leh hmangaihtakin thawk rawh u; tunah leh nakinah in fate \hatna tur a ni ang a, Pathian ropuina tur chu in thlir reng theih Amah ngei chuan malsawm che u rawh se. Chaw Chhum Dn Thurkte Chu Zirtr Rawh U (1870) 2T 537, 538 395. In fate hnena chaw chhum dn zirtr hi thlahthlam miah suh u. Hetianga in tih phawt chuan an sakhaw zirlaiah dn tluanghrui pawimawh tak chu in zam tlat dawn tihna a ni. Taksa lam chan chin zirlaite in pk hunah leh mawl taka chaw ei siam dn in zirtr hunah zirna lama png pawimawh ber lungphm chu thiamna nn inphm dawn a ni. Chhang zng \ha tak siam tur chuan thiamna a mamawh a ni. Chaw chhum \ha hi sakhaw hna pawimawh tak a ni, chaw chhum dn zir ngaihsak lo leh mawl lutuk te sakhua hi ka zawt fo \hn. Chaw chhum \halo chuan mi sng tamtak te nunna chakna te chu a tibo tial tial \hin. Chaw ei dawhkana chhang rit tak , thr \iau bawk si leh chaw dang a behbwmte nena ei chu hriselna leh nunna atn te a hlauhawm a ni. Nu te u, rimwi lam zirna in fanute hnena pek in tum ai khan Rimwi Aiin Eisiam Lam Zirlaite Hi A |l Zwk

91

92 nunna leh hriselna nna inzawm tlat zirna png dangte chu zirtr zawk rawh u. Chhum dn thurk zawng zawngte chu zirtr rawh u. Hei hi an zirlaia tel ve tlat, Kristiante an lo nihna tura thil \ul chu a ni tih lantr rawh u. Chaw chu hrisel tak leh tui taka buatsaih a nih loh chuan thisen \haah a lo chang thei lovang a, taksa ral zel ai a rawn luah thei lovang.

CHAW HRISLTE LEH EI TUR ZAWRHNAA THIANGHLIMNA


CHAW HRISLTE LEH EI TUR ZAWRHNAA THIANGHLIMNA Vanlam Petu A\angin.

BUNG15

(1902) 7T 124,126 396. Inneihna ruaia uain tihpun leh mipui sng tamtak ei tur pknaa LALPA thilmak tihte a\ang khan zirlai pawimawh ber maite chu kan zir thei a ni. Ei tur hrisel hna hi mamawh phuhrk nana LALPA hmanruate znga pakhat a ni. Ei tur chaw zawng zawng vanlam a\anga rawn petu chuan, eng hun leh eng hmun atn pawha chaw \haberte buatsaih naah hian a mte chu engmah hre lovin A hnut chhiah mai lovang. Vn Chw (Manna) Ang Turin (1902) 7T 124, 126 397. Nizan khan ka hmaah thil tamtak an lo lang a. Chaw hrisel siam leh hralh thuah hian fmkhur tak leh \awng\ai a ngaihtuah ngai a awm a ni. Chaw hrisel leh tui buatsaih dn hriatna hi dik taka hman an nih dawn phawt chuan hmun tamtakah LALPAN mi tamtakte hnenah chu hriatna chu A pe ngei ngei ang. Ransate hi an lo hrisel lo tial tial a, hun rei lo teah Seventh-day Adventist-te bkah mi tamtakin sa ei hi an lo bnsan thuai ang. A hmei a pate hian sa ei an mamawh loh nn chaw hrisel leh chakna petu chawte chu buatsaih tur a ni. Nunna petu leh natna thlen lo chawthei te, fang nei te leh thlaite chawhpawlh a siam trin khawvel pumpuiah LALPAN mi tamtak a zirtr ang. Chaw hriselte siam dn la hmu ngai lote pawhin tunah chuan dwrah hmuh trin an awm tawh a, thiam takin an thawk ang a, lei rah chhuah te chuan an siam ve thei tawh ang, hng leirah chhuah te hman leh siam thuah hian ng chu pk an ni bawk ang. Tihdn tur chu LALPAN a entir dawn a ni. Khawvel hmun khata A mite hnena thiamna leh hriatthiamna petu chuan khawvel hmun dangahte pawh A mte chu thiamna leh hriatthiamna A pe ang. Ram pakhata chaw tamtakte chu a duh ve ram dangten an hman ve theih nn buatsaih tur a ni. Israel fate chwm nana vn a\anga Pathianin Manna A pk ang khan, tunah hian heng rama thlai thar chhuahte chu sa ai awh turin siam dn tur thiamna leh finna A mte hnenah A pe ang. Letter 25,1902 398. Vn a\anga Israel fate tna manna petu Pathian kha A la nungin ro A la rl reng a ni. Chaw hrisl siam dn thiamna leh hriatthiamna A pe ang. Chaw hrisl buatsaihnaah chuan A mte chu A kaihruai ang. Chutiang chaw chu, an mawhphurhna hmasaber an mahni chhngkaw tn mai ni lovin, miretheite \anpui nn pawh an buatsaih theih hi LALPAN A duh dn a ni e. Krista thilphalna ang kha an lantr ve tur a ni a; Pathian aiawhtute an ni tih hre rengin, an neih zawng zawngte pawh Ama thil thlwn pk vek an ni tih an hre bawk tur a ni. Hriatna Pathian Pk Chu MS 96,1905 399. LALPAN chaw siam\hatna hriatna chu Pathian mite hnenah A pe tawh ngei ang. Kan sikulahte hian zirna png pawimawh tak a ni si a. Hmun tharah te thutak zirtr an nih phawt chuan chaw chhum dn hrisel chu an zirtr tel ve ngei tr a ni. Sa tel lova an nun theih dn chu mite hnenah an zirtr tr a ni. Mwl taka nun dn chu zirtr rawh u. Mten theirahte leh fangneite a\anga chaw mwl zwk leh senso tlm zawk an siam theihna turin LALPAN a lo thawh pui tawh a, a la thawhpui reng zl bawk a ni. Mi tamtakte chuan hetiang chaw man to takte chu an tlin lo mai thei a mahsela chaw chhe tak an ei chu a \ul chuang lo. Thlalra mi sng tamtak vn a\anga chhang petu chuan chaw, mwl tui tak si siam dn hriatna chu tuna Amite hnnah pawh hian a pe ang. MS 156,1901. 400. Tunlai atna thudik la hre ngai lo te hnena thuchahte chu sawi anih hunah chuan, an ei leh inah siam\hatna ropui tak chu an nei ve ngei tur a ni. Sa ei hian zu chkna a siam avang leh taksa khwlte chu natnaa a khah tir avangin sa ei hi an bnsan tir ngei tur a ni. Sa ei hian taksa, rilru leh thlarau lam chaknate chu a ti chak lo a ni. Sa ei te, vaihlo te leh z in te hian ransate chkna ang chu a ti chhuak a ni. Mihring hi a thil ei dn zir zela lo awm a ni si a. Sa aiawh turin leilung rah chhuah te chaw atna buatsaih dn an hriat theih nn LALPAN A mte chu finna a pe ang. Theipilsak te, fangnei te leh theirahte chawhpawlh a, tui tak leh thiam taka siam chuan

92

93 ringlomite chu a hip hle dawn a ni. Amaherawhchu, ngaia neihte anga theipilsak telh tam lutuk hi chu chin loh tur a ni. Chaw Hrisl, Mwlsi Leh Awlsam Buatsaih Chu MS 78,1902 401. Hriselna chaw chungchang thua LALPAN zirtrna min pk chu ka unaute hnnah tunah hian ka pe tur a ni. Mi tamtak chuan hriselna chaw te hi mihring tih chhuah emaw an ti a, mahse A mite hnna malsawmna ni tra Pathian tih chhuah a ni zwk. Hriselna chaw buatsaihna chu Pathian ta a ni a, mimal hlwkna tura sm hnr siamna tur a ni lo. Israel fate tna manna pk a nih ang chiah khan chaw chung chnga Pathianin a pk, ng leh A la pk chhun zawm zel tur chu tunlaia A mite tn a ni ve a ni. Manna chu vn a\anga lo tla a ni a, mite chu chhar khwm a ei atana buatsaih tr a ni. Chutichuan khawvl ram hrang hrang ah, LALP mite hnnah ng chu pk a ni ang a, heng ramah te hian chaw hrisl te chu buatsaih an ni ang. Pathianin a pek tur rem hriatna leh hmangchng hriatna chu kohhran tina member te chuan an hmang \angkai tur a ni. Miten sa ei thuah chhuanlam an siam lohva sa aiawh tur, chaw hrisl mwl awlsam taka siam theih chu an buatsaih thiam nn LALPAN thiamna leh hriatthiamna chu A pe dawn a ni. Chutiang chaw te siam dan hre tawh te chuan mahni hmasial miah lovin an hriatnate chu an hmang tur a ni. An unau rethei zwk te chu an pui tur a ni. Siam chhuaktu leh eitu an ni tur a ni. Hmun tamtakah chaw hrisl te chu siam nise tih hi Pathian tum dn chu a ni. Thu tak pawm tute chu chaw mwl tak te siam thiam tura zirtr tr te an ni. Nunna atna thil pawimawhte nei zo lova tuar mai turin mirethei te chu LALPAN a phal lo. LALPAN khawvl hmun hrang hranga A mte chu finna dil trin a ko va, finna A pk chu dik taka hmang turin A ti nghal bawk a ni. Beiseina nei lo leh beidawnna nei turin tih kan ni lo. Midangte ti-ng tura theih twp chhuah tr kan ni zwk a ni. Mwl Zwk Leh Sn Tlm Zwk (1902) 7T 127, 128 402. Kawng tamtakah kan thil siamnate a\anga chaw hrisel kan thawn chhuahah te hian siam \hat theihte an la awm a ni. Chaw mawl tak leh senso tlm bawk si buatsaihna ah hian LALPAN A chhiahhlawhte chu A zirtr ang. An unaute nna an inrem a, A thurawn ang zela an kal chuan he thilah hian A zirtr tr tamtak an awm a ni. MS 75,1906 403. Snso tlm leh hrisel taka chaw te chu buatsaih a nih chuan kan tum ber chu a hlawh tling ngei ang. Fang nei chi te leh theite chu senso tlm thei ang ber kawngin tih chhuah tur a ni. Kan mamawhte min pe turin hng zawng zawngte hi a thlwnin Pathian in min pe a ni. Senso tamtaka chaw buatsaih a nih chuan hriselna neih ngei a nih tr hi a chiang thei lo. Theirah te, fangneite leh thlaite a\anga mwlte a chaw buatsaih a nih chuan hriselna \ha kan nei thei ang. (1902) 7T 125, 126 404. Chaw mwl, snso tlm leh hrisel taka buatsaih hi kan finna chu a ni. Kan mite tamtak hi mi rethei an ni a, mi rethei te pawhin an lei ve theih tr chaw hrisl tak te chu siam tur a ni. Hmun tinah kan chaw hrisel leh tlwm site chu mirethei berte pawhin an ei ve theih nn kan buatsaih sak ve tur a ni tih hi LALPA remruatna a ni e. Hmun tamtakah hetiang chaw siamnate hi din tur a ni. Hmun pakhata hnathawhna atna malsawmna chu hmun dang, pawisa vnna hmun leh harsatna hmun atn pawh malsawmna a ni ve ngei tur a ni. Pathian chuan A mte tn hna chu a la thawk reng a ni. Sum hnr nei lova an awm hi a duh lo. A tira mihring tna chaw a pk ang ngei kha a rawn pe leh mk a nih hi. An chaw tr pawh Amahin A pk thilte a\anga siam tur a ni. Chng thil te chu a tlngpui thuin thei te, fangnei te leh pilsak chite an ni a, zung nei thilte pawh hman tur an ni bawk. |m A Lo Nasa Zl Anga, Chawte Pawh A Mwl Thei Ang Ber Tur A Ni MS 14,1901 405. Chaw chung chang hian a famkimna a la thleng rih lo. Thil tamtak zir tur a la awm. Chaw thar chhuah tr pawimawh tak, la thar chhuah si lohte an la awm a, LALPAN khawvel pumpuia A mite rilru in chng thilte chu lo lwmin, lo pawm sela a duh a ni. |mna te, tlak chhamnate leh mangannate an lo pung zl ang a, chaw hrisel thar chhuahte chu mawl taka buatsaih tur a ni. He hna thawktute chuan Zirtrtu Ropua A mte hmangaihtu, an \hatna tur thlir rengtu chanchin chu an zir reng tur a ni. Inrenchemna Lama Krista Zirtrna Letter 27,1902 406. He hnaah hian fmkhurna tur tamtak a awm a ni. Lei a\anga thar chhuah hriselna atna \ha te chu an hrisel ngei em tih fiah a, a sn tlm thei ang bera siam tum tur a ni. Chaw lam hna hi \ha hnem ngai taka \awng\aina nna beih tur a ni. Mte chuan chaw hrisl tak te an buatsaih theih nn Pathian hnenah finna chu an dil tr a ni. Chhangper panga leh sangha pahnih leka mipui sangnga hraitu chuan tnah pawh hian A fate mamawhte chu a pe ang. He

93

94 thilmak ropui tak Kristan a tih zawh hnu hian inrenchem dan zirlai A pe nghal a ni. Mipuite A hrai tlai chuan, Engmah hloh a awm loh nn ei bang nwi chu rt fai vek rawh u a ti a ni. Ei bang nwi chu an rt fai vek a, bwmrang sawmpahnih lai a tling a ni. MS 40,1902 407. Hmun hrang hranga mi tamtak hnenah chaw hrisel chung chngah LALPAN finna A pe ang. Thlalrah pawh chaw eina dawhkn a pharh thei a ni. Hriselna siam \hat tumtu kan kohhrante chuan chaw hriselte chu an buatsaih tur a ni. Amaherawhchu hetianga an tih lai hian \henkhatte chuan kan ei leh barah rawn inrawlh suh u an lo ti ve thung bawk si a ni. Amaherawhchu heng chaw te buatsaihna tura finna petu chu tunge ni? Vn Pathian ngei chu a ni. Chaw hrisel buatsaih naah hian ram hrang hranga A mte hnenah chu Pathian bawk chuan finna A pe ang. Kan mte chuan an chnna ram ngeiahte chuan theirah te, fang nei te leh thil zung te chu a mwl thei ang leh senso tlm thei ang berin an buatsaih \hin tur a ni. Ram hrang hrangah miretheite leh keimahni chhngkuate ngei tn pawha \hatna turin chaw hriselte chu siam tur a ni. Pathianin thuchah min pk chu ramdanga chngte chuan America a\anga chaw hriselte chu an innghah nn leh rinchhan ber atn an hmang tur a ni lo tih hi a ni. Heng chaw te hi a thawn man a to m m mai a, mihausate angin, miretheite LALPA hmuha mi hlu tak ve thote chuan, an tlin ve dwn si lo. Chaw hrisel te hi Pathian siam chhuah an ni a, ram danga kal chhuak a mite chu A zirtr ang a, anni chuan lei rah chhuahte chawhpawlh a chaw mwl senso tlm si leh chaw hrisel te chu an buatsaihpui dawn a ni. Pathian a\anga finna an zawn phawt chuan heng thil thar chhuahte hman dn leh ruahman dnte chu A zirtr zel ang. Khap miah suh u tih hi sawi tura zirtr ka ni. Hriselna Siam\hat Hmaswn Zlnaah Hrislna Chawte Hi Sawi Hmasak Phawt Tur Letter 98,1901 408. In hnathawhna hmunah chuan hrislna chaw te buatsaihnaah hian zirtur tamtak a awm a ni. Chaw hrisel takte nimahsela a snso tlm thei ang ber siam tur a ni. Mi retheite hnnah chuan hriselna chanchin \ha hi puan tur a ni. Hng chaw buatsaihnaah te hian thu tak pawmtute chuan an hna pangngai te pawh an hloh phah mai thei a, ei zawnna an hmuh na kawngte an lo in hawng dawn a ni. Mten anmahni tn ngei chaw hrisel te chu an buatsaih ve theih nn Pathian in a pk chaw hriselte chu siam tur a ni. Chutichuan hriselna siam \hatna thupuite chu kan zirtr thei ang a, a ngaithlatute chuan hng thute hi an lo hrethiam tawh ang a, an lo pawm tawh ang. Amaherawhchu hriselna siam \hatna chaw te hi sawi thiam hma loh chuan ei leh in thuah hian hriselna siam \hatna dinhmun sng ber mai chu zaln taka sawi mai thei kan la ni rih lo a ni. 1902) 7T 132 409. Thudik puanna apiangah chaw hrisel buatsaih dn hi zirtr zl tur a ni. Ram tinah awlsam taka neih theih ei tur te chu thiam taka hman a nih theih nan mipuite chu zirtr zl ni se tih hi Pathian duh dn chu a ni. Zirtrtu thiam takte chuan mipuite hnenah an thil thar chhuahte chu a hlwk thei ang bera an hman theih nan an entr tr a ni. Chutiang chuan miretheite leh awm thei deuh zwkte pawhin hrisl taka nundn an lo zir ve thei ang. Bwlhloah Theipilsak A Tlm Thei Ang Ber Hman Letter 188, 1901 410. LALPAN khawvl hmun tina mte hi an awmna hmun \heuha lei thil thar chhuah te hman dn thiam vek sela A duh a ni. Hmun tina thlai thar chhuah te chu ngun tak leh fmkhur taka zir leh en dik ni sela, ei tur lam thil te chu mwl taka siam pawlh theih a ni em tih te leh a siam man leh a thawn vl man te pawh a tlm thei ang em tih te nn. He thil ti hlawhtling tur hian mi zawng zawngin LALPA enkawlna hnuaiah an theihtwpin thawk rawh se. Mi thiam takten an chawhpawlh thiam chaw man tamtak te chu an awm a, mahsela a senso tam thei ang bera buatsaih ei chu a \ulna a awm kher lo a ni. Kum thum kal taah khan lehkha thawn ka hmu a, Theipilsak chi chaw chu ka ei thei lo, ka pumin a ngeih hlawl lo tiin. Tichuan siamdn chi tamtak ka hmaah an lo lang a; pakhat chu theipilsak te nna chawhpawlh chi leh inrem tak a awm a, mahsela pawlh tam miah loh tur a ni. Chawhpawlh dan tur chu theipilsak chi chu hmun swma \hena hmun khat a\anga hmun ruka \hena hmun khat telh ve chauh tur a ni. Hetiang hian kan siam chhin a, kan hlawhtling khawp mai. BISCUIT THLUM Thildangte pawh sawi a ni a. Pakhat chu Biscuit thlum hi a ni. Mi \henkhatin an duh avang chauhin siam an ni a, tin, mi tamtakin an ei miah loh tur an nei \n mai. Siam \hat tur tamtak an la awm a ni. Pathianin Amah thawhpuitute chu A \anpui zel ang. (1902) 7T 126 411. Kan Hriselna Chanchinbute a chhum pawlh dn tur buatsaih tute chuan fmkhur takin an ziak tur a ni. Tna a bik taka ei tur buatsaih te pawh hi siam \hat theih te an la ni a, hman dn tra kan ruahmanna te pawh tih danglam tr an ni. |henkhatte chuan theipilsak chite hi an Tualchhnga Thilthar Chhuah Chawte Ram Hrang Hrangah

94

95 hmang tam lutuk a ni. Mi tamtakin lehkha min rawn thawn a, Theipilsak chi chaw ka ei thei tlat lo; sa aiah engnge ka ei tk ang le? tiin. Zan khat chu mi \henkhat awm khawmte hmaa ding angin ka inhria a, an chaw ei tur siamnaah theipilsak chi an hmang tam lutuk a, an pumin a zo lova, tlm zwk deuh an hman chuan an \hat zwk dn tur te ka lo hrilh a ni. (1902) 7T 41 412. Kan Camp Meeting-ahte hian miretheite pawhin chaw \ha tak, a tlwm thei ang bera an hmuh theih nan remchng siam tr a ni. Chaw zawrhnate siamin chaw hrisl takte buatsaih a, a tawm thei ang bera pk tr a ni. Hei hian ringtu ni ve lote tn pawh zirna \ha tak a ni ang tih a lantr ang. He hna png pakhat hi camp meeting hnaa tel ve lo a ni tiin tuman ngai suh se. Pathian hna png tinte hi an inzawm khwm vek a, inremna famkim nn hma an sawn zel tur a ni. MS 79,1900 413. Kan khawpuiahte hian hnathawktu phr takte chuan misonari hna png tamtakte chu an thawk mk zl a ni. Chaw zawrhna hrisel tak te chu din an ni ang. Amaherawhchu he hna hi fmkhur taka thawh tur a ni. Hng chaw zawrhnaa thawktute chuan chaw tui leh hrisl an buatsaih thiam nn an inenfiah reng tur a ni. Chaw zawrhna hrisel tinte chu a thawktute tn zirna sikul a ni reng tr a ni. Khawpui lianah te chuan hmun te zawk te aiin he hna png hi thawh uar zwk tr a ni. Mahsela kohhran sikul leh kohhran puitling awmna apiangah chuan hrislna siam\hatna dn anga nung duh te tn chaw mwl leh hrisel buatsaih dn chu zirtr zl ni rawh se. Kan misonarite thawhna hmun apiangah pawh he hna hi thawh theih a ni. Letter 201,1902 414. Thil eng eng emaw tih chhuah thar hlauhawm lm lova lang si, thurin bulpuite nna inrem lo, chaw zawrhna hmunah hian an awm loh nn in vn reng in mamawh a ni. An damchhng nuna duh ang ang lo ei leh in tawh \hin te chuan, vawilehkhata chaw hrisel, mwl leh tawm siam dn chu an hriatthiam vek nghal kan beisei tur a ni lo. Damdawi in leh chaw zawrhna hrisel tin te chuan hei hi an zirtr \heuh tr a ni. Thurin bul dik tak te kan pnsan duh loh avanga duhsaktute an tlm phah dawn anih chuan, duh leh tlm mai rawhse. Kan chaw zawrhnaah chuan thuthang dik leh dik lo te pawh awm \hin mahsela LALPA kawng chu kan zawh tlat mai tr a ni. Kan damdawi inahte leh chaw zawrhnaahte thil dikah chuan kan din tlat theih nn leh thil dik lote, thurin bulpuite nna inrem lo chu kan lk luh loh nan, ka lehkhathawnahte khan hengte hi ka ziak a ni. Thil Chi Hrang Chawhpawlh Dm Loh Letter 271,1905 415. Khawpui liana kan chaw zawrhna zawng zawngahte hian chaw chi hrang hrang tamtak kan chawhpawlh lutuk ang tih a hlauh awm a. Chaw vawikhat eiah thil chi hrang tamtak ei pawlh anih avangin pum in a tar \hin. Tlwmtea khawsakna hi hriselna siam\hatna chi khat a ni. Kan hnathawh hian kan hming\hatna chu a titwp ang tih a hlauhthawnawm a ni. Hrislna siam\hatna hna kan thawh dawn chuan kan ei leh inah kan insm ang a, zawi muanga eiin, chaw vawi khat eiah chi hrang tlm t chauh kan ei a \l ang. He zirtrna kan sawi nawn fo a ngai. Chaw vawi khat eiah chi hrang tamtak ei a nih chuan hrislna siam\hatna dn nn chuan a inrem lo a. Thlarau tna chaw pk hna hi sakhaw rawngbawlna chi khat a ni tih hi kan theih nghilh ngai tur a ni lo. Hei hi thildang zawng aiin a mamawh zwk a ni. Chaw Zawrhna Hrisl Hnathawh Chu (1902) 7T 55 416. Brooklyn-ah hian sa tel lo chaw zawrhna kan neih avangin kan duh tawk mai tr a ni lo tih hriattr ka ni a, khawpui hmun dangah te pawh kan din ve tur a ni. Greater New York hmun \henkhata chngte chuan he khawpui ropui tak hmun dangahte chuan enge awm tih an hre phk lo. Hmun hrang hranga chaw dwra eite chuan hriselna siam\hatna chu an lo hriat phah ang. Vawikhat rinna an lo nghah tawh chuan Pathian thudik thuchah chu pawm mai turin an lo inpeih tawh mai dawn a ni. Kan khawpui lianah te hian Damdawi lam misonari hna hi kenkawh a nih chuan, chaw chhumna sikulte hi neih tur a ni a; zirna lam misonari hna hi chak taka kalpui a nihna hmunah chuan chaw zawrhna hrisl lam pang hi siam ve zl tur a ni bawk, chu chuan chaw thlan dn \ha leh hrisel siam dn a taka kawhhmuhna a pe ang. (1902)7T 115 417. Kan khawpuite tn hian LALPAN thuchah a nei, he thuchah hi kan camp meeting-ah te, effort-naahte leh kan lehkhabu a\angtein kan puang chhuak tur a ni. Hei bkah hian khawpuiah te chuan chaw hrisel zawrhna dawr te siam tur a ni a, chngte hmang chuan insmna thuchah hi puan darh tur a ni. Kan chaw dwrte hmanruaa hmangin inkhawmnate buatsaih tr a ni. A Chaw Zawrhna Dwrten Thurin Bulpui Trlang Se Camp Meetings-a Chaw Zawrhna Hrisl

95

96 theihna hmun a piangah, pindan buatsaih ni sela, chutah chuan duhsaktute chu hriselna thu leh Kristian te insmna chanchin sawi tura sawm nisela; chumi hmunah chuan chaw hrisel buatsaih dan leh thil pawimawh dangte zirtrna an dawng thei ang. Hng inkhawmnaahte hian \awng\aina te, hla saknate leh thusawinate an awm ang; hriselna leh insmna thu te chauh ni lovin Bible thu dangte pawh a rem apiang sawi ni bawk se. Mipuite hnna taksa lam hriselna vawn dn zirtr an nih hnuah chuan lalram chanchin \ha chite chu tuhna hun remchng tamtak a lo awm ang. Chaw Hrisl Hnain A Tum Ber Chu MS 10,1906 418. Krista Chanchin |ha mipuite hnena \ha taka puan a nih hunah chuan chaw hrisel hna chu hlwk taka thawh a ni thei tawh ang. Amaherawhchu taksa lam mamawh chaw chauh pk a, thil pawimawh zawk pe lova thil tih a ni mai ang tih hi a hlauhawm zia uar takin ka sawi duh a ni. Hun tamtak sng a, mte talent tamtak hmanga chaw siamna lam ringawt buaipui a, mipuite nunna chhang pe tra beihna bk a awm si loh chuan tihsualna nasa tak a ni ang. Chatuan nunna kawng tihlanna hi thupui bera neih a nih loh chuan hlauhawm nasa takin chu hna chu a tikhaw lo mai dwn a ni. BUNG16

DAMDAWI IN CHW DAMDAWI IN CHW

MS 50,1905 419. Damlo enkawlna tur inte siam tur a ni, chutah chuan Pathian \ih mi, damdawi lam misonari-te enkawlna hnuaiah natna tuarte chu dah an ni ang a, damdawi ruih theih ch tel lova enkawl tr an ni. Hng inahte hian ei leh in lama chindn \ha lo avnga mahni chunga natna thlentute an lo kal ang a, chaw tlwm, hrisl leh tui ste chu pk tr an ni. Chawa ril\amna a awm tr a ni lo. Chaw chu ei chk wm tak a nih theih nn chaw hriselte chu siam tr a ni. MS 44, 1896 420. Leilung thil siamte hmanga natnate tih damna tur damdawi in sak kan duh a ni, chutah chuan an dam loh huna anmahni an inenkawl dn tr zirtr an ni thei ang, chaw hrisel ei dn tr twkte an zir anga, ruih theih thil rng rng; thingpui tak te, coffee te, z te, leh mi titho thut thei chi rng rng chng lo tura zirtr an ni ang a, ran thi sa ei lo tura hrilh an ni bawk ang. Letter 112,1909 421. Chaw hrisl, taksa khwlte tibuai lo tr zwnga siam hi doctor-te tih tur a ni. MS 93,1901 422. Doctor-te chuan mawhphurhna sng tak din hmunah an awm a ni tih hriain, \awng\aia invng tr an ni. Damlote tna \ha ber tr chaw an chawh tr a ni. Chaw \ha chuan thisen \ha siamin, hmun pawimawh ber a luah tih hre reng chungin, he chaw hi a buatsaih tr a ni. (1905) T.R., p. 209 423. Enkawltu tih tr pawimawh tak pakhat chu damlo ei tur ngaihtuah ngun hi a ni. Damlo chuan taksa chwmna \ha a tlkchham vanga a tuar emaw, chau taka a awm emaw kan phal tur a ni lo. A leh lamah thung chuan, a ei lutuk avanga a pai\awihna khwl chak loh phah tr pawh a ni hek lo. Ei tur tui tak siam leh pk thuah fmkhur hle tr a ni, damlo mamawh chi leh a mamawh zt ngaihtuah thiam tur a ni. Damlote Duhzwng Leh Nawmna Ngaihtuah Rawh Letter 213,1902 424. Damlote chu chaw hrisel tam twk leh tui buatsaih sak tur an ni a, sa ei chkna thlmna an tawh loh nn a tui hnai thei ang bera siam tr a ni. Chawte chu hriselna siam \hatna hman tr a ni. Chawte chu hriselna siam \hatna hmanruaah siam theih a ni ang. Damlote hnna chaw chi hrang pek turah hian fmkhur hle tur a ni. Chaw inchawih twk tr hriat hi a hlu hle a ni, Pathian a\anga finna lo thleng anga lo lawm tur a ni. Damdawi ina thawktute chuan damlote tna nawmna leh hriselna an ngaihtuah a ni tih an hriat theih nan chaw ei hun darkar te chu fel taka ruat tur a ni. Chutichuan an hwn hunah pawh ngaihdn dik lo dawidim chu an hawpui lovang. Damloten chaw ei hunte hi dn tihdanglam theih loh ang mai a siam a ni bur mai an tih loh nn fmkhur taka chaw ei hun darkarte hi siam tr a ni. Damdawi ina vawi thumna chaw pk a nih hnu chuan miten hei hi damdawi ina awm an duh lohna chhan tih i hriat chuan i tih tr chu a chiang sa mai. Mi \henkhatten ni khata chaw vawi hnih an \hat pui zawk laiin \henkhatte chuan tlm tlm a ei a, ni khata vawi thum ei an mamawh tlat bawk si tih hi kan hre reng tr a ni. Thahrui leh tihrwl chakna turin chaw tam twk ei tur a ni. Kan chaw ei a\ang hian rilru pawhin chakna a lo hmu a ni tih pawh hi kan hre reng tur a ni. Doctorte, Eisiamtte Leh Nurse-te Mawhphurhna

Awmze Neia Enkawlna Leh Chaw |ha

96

97 Damdawi hmanga misonari hna thawktte hna pakhat, damdawi ina thawktute pawhin an thawh ngei tur chu chaw hrisel hlutna hriattr hi a ni. Kan damdawi inahte chuan thingpui tak te, coffee te leh s te chu pk loh tr tih hi a dik a ni. Mi tamtak tn chuan hei hi thil harsa a tling. Thil thlk danglam te, entrnan, ni khata chaw ei zt tur leh thlk danglamte hi \hen khat tn chuan thil \ha aiin thil hlauhawm zwk a thlen thei a ni. |l Tak A Nih Chauhin Chndn Leh Hnam Dnte Thlk Tr Letter 213,1902 425. He damdawi ina thawkte chuan damlo te chu an nihna anga enkawl phawt mai tur a ni tih hi Pathianin a duhdn a ni tih an hre reng sela. Tun hun atna thutak ropui tak mai chu Pathianin puang turin min duh a ni; chuvangin damdawi ina lo kalte leh damlote chu a \ul hle loh chuan an chin \han dn leh an hnam dnte chu thlaksak nghal mai kan tum tr a ni lo. Hng mi tamtakte hi kr tlmte chauh awm trin he chawlh hmunah hian an lo kal a. He hun rei lote chhnga an chaw ei hun thlaktr luih tum a nih mai chuan an tn a nuam lo m m mai dawn a. Hetia in tih luih nghal mai chuan, in han enchhin ang a, in tisual a ni tih in hmu mai ang. Damlote lo chin \han dnte chu in theih dn ang angin han \awmpui ve phawt mai ula; an chin \han dn in thlk a hlwkna bik engmah hmuh a nih si loh chuan thlk sak kher lo mai rawh u. He damdawi in boruak hi a hlimawmin, mahni in ang maia an ngaih theihna tr leh, an tlngnl ve theihna turin kan siam tr a ni. Enkawl tra lo kalte chuan mahni chnna \hin ang maia an ngaih theih nn lo enkawl tur a ni. Chaw chungchanga thlk danglam thutna chuan anmahni a tinuam lo hle mai dawn a ni. An chin \han dan tih buai anih chuan an buai nasa mai dawn a ni. An rilru a lo buai ang a, an awmdn pangngai a lo danglam anga, malswmna an dawn tr ang pawh chu an hmu dawn lo a ni. An chin \han dn tih danglam a lo \l tkah chuan, tih dang lamna chu nawm lohna aia malswmnaa an lo thlir zwk theih nn fmkhur tak leh nuam awm takin tih danglam tur a ni. In dn siam te chu a nihna ang takin kal pui ula, thil engkim chiang taka la hmu ve rih lo te pawhin an lo hre thiam ve chhawm zl dawn a ni. Damdawi in a hrislna \ha zwk neih beiseia lo kal te chuan an chungah dn mumal nei lo leh duh ang anga dn zawmtir bur mai tur an nih loh zia hi an hriat theih nan, thil thar leh thutak, mi tidanglam thei chu an nunah neih tir tum zawk tr a ni. An duh thlan ni miah lo, kawng zawh luih tir an nih loh dn chu hriat thiam tir tr a ni. Letter 331,1904 426. Zn hun a lo ni a, in pahniha hnenah hian thil engemaw te sawi tr ka nei. Zaln takin in hnenah ka sawi a; khawvel a\anga damdawi in a lo kal te hnna ei leh in tr pek thuah in ngaihdn in thlk a ngai ang. Heng mite hi \ha lo taka chaw man tamtak ei \hang an ni. Ei leh in lama insm ngai lo an nih avangin an tuar a ni. An ei leh in dnah siam \hat an mamawh a ni. Amaherawhchu vawi leh khatah he siam \hatna hi neih thut tr a ni lo. Zawi zawia thlk dang lam sak tur a ni. Chaw hrisl te chu a tawm thei ang bera an hmaa hlui tur a ni. An dam chhnga ni khata chaw vawi thum ei \hin leh chaw man to tak ei \euh \hin an ni ngei ang. Hng mite hian hriselna siam\hat thuchah hi an hriat hi a pwimawh a ni. Amaherawhchu chaw danglam deuh ei tir tr in nih avangin chaw hrisel tam twk leh tawm tak in hlui tr a ni. Thwklehkhata tih danglam thut vek tur a ni lova, chutilo chuan chaw hrisl lama kal lovin an hawisan daih mai thei a ni. An chaw ei tur chu \ha taka buatsaih tur a ni a, chubkah nang leh kei in kan ei \hin aia manto zwk deuh a ni rih tur a ni. He thu ka ziahna chhan pawh hi miten an hriat thiam theih nn an awmdn te, an thim zia leh an ei leh ina an la insm ngai loh zia hre reng chunga thiam taka in enkawl theihna turin a ni. Keima chung chngah chuan chaw tlwm leh mwl tak ei hi ka tum dn a ni. Amaherawhchu khawvl mi insmna nei lo, damlo te tn chuan ei leh in lama khirh lutuk rih loh hi a \ha zwk ang, chutilo chuan hrislna siam \hat lam hi an hawisan daih mai thei ang. Hei hian an ei leh in \hin dnah thlk danglam an mamawhzia a la hriatthiam tir lovang. Thildik te chu hrilh rawh u. Chaw tlwm leh mwl tak a mamawhzia hrilh ula, zawi zawiin an chaw pawh thlk hret hret rawh u. In enkawl dn leh zirtrna in pk an lo ngaih dnte sawitr ve rawh u. Thawk ula, \awng\ai zel bawk rawh u, dimdwih takin kalpui zl rawh u. Vawikhat ka la hriat reng chudamdawi inah damlote chaweina dawhknah \hu ve turin min ngn tlat mai a, kan in hml hriat nan an znga ei ve turin min ti a ni. Chaw buatsaihnaah chuan thiltih dik loh pakhat ka hmu ta a. An chaw chawhpawlh chu tuina rng rng a awm ta lo mai a, a twk tra ngaih hmun thuma \hena hmun hnih aia tam a awm lo a ni. Ka tlaina tr khawp chaw ka ei thei ta miah lo mai; thiltih dang lam turin ka bei ta a, chu chuan a pui hlein ka ring. SIAM|HATNA PUI TRIN ZIRNA Kan damdawi inahte damlo kan enkawlnaah hian a awmtrtu leh awmtra inlaichnna hi kan ngaihtuah tur a ni. Nun chhnga thil chn \han leh tih dn \hin chu thlk thut mai theih a ni lo tih hi kan hre reng tr a ni. Thiam taka chhum leh chaw hrisl tam twk a awm phawt chuan Ei Leh In Thlk DanglamZawi Zawia Tih Tr

97

98 siam\hatna chu hlawhtling takin a lo thleng ngei ang. Mahsela chutiang tr chuan hun a duh rei deuh mai thei. Tl tak a nih si loh chuan nasa taka beih a ngai lo ang. Hriselna siam\hatu tna chaw tawm tak chu chaw man to tak ei \hintu tn chuan a tui lo hle mai thei a ni tih hi kan hre reng tur a ni. Ei leh ina siam\hatna a mamawh dn te hrilhfiahin, bawlhlo tamtak nna chaw siam chuan pai\awihtu khwl dim ngai takte chu a hliam \hin tih hriattr a. Keinin kan ei leh in dn kan thlnna chhante chu lan chhuahtr tur a ni. Vaihlo leh zu kan ngaihthahna chhante pawh lantr tur a ni. Chiang tak leh fel takin hrislna siam \hatna dnte chu sawi ula, hei hi, chaw hrisel tamtak chaw ei dawhknah chuan dahin tui taka buatsaih ni rawh se. Chuti chuan LALPAN siam\hatna hmanhmawh thlk tak chu mten an hriat ve nan a pui ang che u, he siam\hatna hi an tna \ha ber tur a ni tih hmuhtr ngei ang che u. Bawlhlo tamtak nna an chaw ei \hin chu an lo bnsan thei mai lo vang; mahsela chaw hrisel takte leh tawm takte chu buatsaih sak an nih chuan an chaw ei, bawlhlo tamtakte chu an lo ngaihthah thei tawh mai ang. An ei leh ina thlk danglamna mamawh tak chu an neih duh loh chuan an enkawlna pk chu an hlwkpui lo ang tih lantr tur a ni. Letter 45,1903 427. Kan damdawi in zawng zawngah hian damlote chaw eina pindanah ei leh in lam hmingte leh a mante ziak chhuahna neih tur a ni. Kan damdawi inahte hian thil man tam hlei hluak takte ka la hmu lova, mahsela chaw eina dawhkn \henkhatah chaw \ha, tawm leh tui hml tak hmuh tur an awm lo a ni. Hng damdawi inahte hian damlote chu hun engemaw chen an awm hnuah, pindan atnte chaw a tnte leh enkawlna man a tnte pawisa tamtak an pe a, mahsela an pk ang huin engmah an dawng tak tak si lova, an chhuahsan daih mai \hin a. Damdawi in tna hmingchhiat thlk takin miin an sawi chhwng vel ta chiam \hin a ni. LUTUK PAHNIHTE Lehlam leh lama a lutuka thiltihte chu chin miah loh tr. Kan damdawi ina thawkte rng rngin chaw chhia chu an \an lohna turin LALPAN \anpui hlawm rawh se. Khawvel mi, mipa leh hmeichhiate kan damdawi ina lo kalte chuan chaw chkna \ha lo an nei deuh ziah mai a. Hng mite tn hian chaw tih dang lam thut mai chu a theih loh a ni. Hrislna siam \hatna chaw tlwm, chhungkaw bika an ei theih chu \henkhat chuan an ei ve mai thei lo. Damdawi inah chuan ei duh zwng a inang lo thluah mai. |henkhatin \ha taka buatsaih thlaite an duh leh an mamawh laiin a dangte chuan thlaite chu an lo tawrh phah hrep bawk si a. Pumpui chak lo leh na \hin khawngaih thlk takte chuan fuihna thu tamtak an mamawh a ni. Krisitan chhngkaw sakhuana boruak chuan damdawi in chu tuam vl rawh se. Hetiang hi damlote hrislna atn a pawimawh a ni. Hetiang thilte zawng zawng hi fmkhur tak leh \awng\aina nna enkawl ni rawh se. LALPAN harsatna twn tlang trte chu a hmu vek a, in tna \anpuitu hnai reng a ni ang. EI TR CHI HRANG HRANG SIAM TR Niminah khan thil \henkhat, nangmah tibuai lo tura ka beisei ka rawn ziak a ni. Kan damdawi inahte chaw tam twk neih a pawimawhna ka ziak tam lutuk mai thei. Kan damdawi in tamtakah ka kal tawh a, chngahte chuan chaw tam twk an pk tur angin an pe lo a. In hriat angin damlo tna chaw in pkin, chaw chi khat chauh kan pe tur a ni lo, chaw chi hrang siam dn pawh danglam deuhtein kan pe tur a ni. Chaw buatsaih naah tih dn \ha tak LALPAN a pk \heuh che u ka ring tlat a ni. Letter 37, 1904 428. Kan damdawi inte a lo kal damlote chu chaw chhum \ha tak tam tawk kan pe tur a ni. An chhungkua a an ei \hin aia chi hrang tam deuh hlek zwk pk tr a ni. Chaw chu tlawhtute pawhin a \ha twka an ngaih turin buatsaih tr a ni. Hei hi thil pawimawh tak a ni chaw ei chwk awm tak tam twk pk an nih chuan duhsaktute \anpuina pawh a lo tam lehzual ang. Vawi tamtak kan chaw eina dawhkan chu ril\m leh tlai twk lovin ka kalsan fo \hin. Kan damdawi inte a mawhphurtute chu chaw tam twk leh tawm pe turin ka sawi pui \hin. An hmangchng hriatna leh thiamna hmangin a \ha thei ang bera thlk danglam ni rawh se. Hrislna siam\hatute tui tih zwng te chu chaw man to ei \hin tute tn chuan a tui ve lm lo a ni. Chaw zawrhna hrisel taka chaw siam leh pk te chu hlawhtling taka enkawl an nih avangin zir tlk tak an lo ni \hin a ni. A LUTUKA THILTIHTE CHU PUMPELH TR He thil hi in ngaihven hle loh chuan duhsaktute \anpuina chu pun a hnehin a tlm tial tial zwk ang. Ei leh in lama siam\hatnaah hian a lutuk a kalpui a hlauhawm a ni. Nizan ka mut laiin Daktor nen thu kan sawi dn a. Heti hian a hnenah ka sawi a, Ei leh in lam thuah hian a lutuka i kal a la hlauhawm reng a ni. Nangma chung chngah emaw damdawi in a \anpuitute emaw damlote emaw tna chaw pk chung thuah hian a lutukin i kal tur a ni lo. Damlo te chuan an ei man tr atn pawisa \hahnem twk fe an pe a, chaw tam twk an nei tr a ni damdawi ina an lo kalin a \hen te chuan chaw tlwm ber leh insmna nasatak an neih a ngai a ni mai thei e, mahsela an lo \hat chhuah deuh hnuah chuan chakna lam chi chaw chu tam twk an dawng tur a ni.

98

99 He lehkhaa ka rawn ziah hi mak i ti mai thei a, mahse ni znah ei leh in lama danglamna a awm chuan duhsaktute ah danglamna nasatak a lo awm angtih hriattir ka ni. Chaw tam zwk a mamawh a ni. Letter 127, 1904 429. Damdawi inah hian ei leh in lamah a hleichluak a kal hi a hlauhawm avangin invn \hat reng tur a ni. Kan mitten kum tamtak an lo zir tawh chu khawvl mitten vawilehkhatah an lo pawm ve hghal mai chu kan beisei thei loving. Tunah ngei pawh hian kan Pastor tamtak ng lo hmu tawhte pawh hian hriselna siam \hatna la nei lote pawh an awm a ni. Ei leh in a insmna a pawimawhna la hre lo leh heti lama thil hriatna la nei ve lote chu vqwi leh khata, duh duh ei \hin na a\anga insmna khermei ber mai neih tir tum chu beisei chi an la ni rih lo a ni. Damdawi in a lo kal te chu chaw hrisl, hrislna dn tlngpui dik te zwm siin, a tui thei ang bera siam chu pk tur an ni. Kan nun dn ang thlapa an nun chu kan beisei thei lo a ni. Chutianga thlk thut mai chu an tn a nasa lutuk ang. Daktor an nundn fing a tih ang a insm m m chu kan zngah pawh hian tlmte chauh an awm a ni. Damlo ten an la duh ve rih si loh chuan vawilehkhata ei leh in thlk danglam thut chu tih loh tur a ni. Damlote tna chaw ei tur chu an ngaihdn pawha \ha twka an hriat tur ang thei bera siam tr a ni. Artui te pawh hi siam dn chi hrang hrangin a buatsaih theih a ni. Sr chhang ur te pawh hi khap tur a ni lo. Chaw pawh tui tak leh mi tichak tr zawnga buatsaih theih a ni a, mahsela kan ngaihtuah tlm in kan bei peih lo \hin zwk a ni. Damdawi in hian damlo te a neih loh chu kan duh lo a ni. Fing taka kan enkawl loh chuan an kawng zawh diklote a \angin kan pianthar tir thei mai lo a ni. Chaw chhum thiam ber ber te neih tum rawh u; Hrislna siam\hatna lama khirhkhn tak mai te ei duh zawng avngin in chaw pk tur chu ti tlm kher suh u. Hetiang chaw chauh damlo te in pk chuan an lo ning ang a, tui lo an ti m m mai dawn a ni. Hetiang kawng hian kan damdawi in ah te chuan thutakah thlarau hneh an ni dawn lo a ni. Unaupa leh unaunu ______ hnena LALPAN ei leh in thua hleihluak taka tih tur a nih lohzia vaukhnna thu hi ngaihven tr a ni e. Daktor ____chuan a chaw chu tidang lam sela, chakna lam chaw ei tam zwk rawh u. Chaw man tam chi chhm lova, chaw tui tak si a siam theih a ni. Damdawi ina ei leh in lam hleihluaka kalpui a nihna hmun apiangah chuan damdawiin hming \hatna chu tih chhiat a ni ziah tih hi kahria a ni. Chaw hrisl leh chakna pe chi buatsaih leh chawhpawlh dn kawng a awm a ni. Hetianga tih hi kan damdawi ina thawk te chuan an hre thiam ngei tur a ni. He thil hi Bible thlir dn a\anga tih tr a ni. Taksain chakna chaw a neih tr rawkna kawng a awm ve tlat thei a ni. A \ha thei ang bera chaw buatsaihna chu finnna a ni. Letter 61,1886 430. Chaw hrisl, \ha ber chi tin rengte chu an nei tur a ni. Ei leh br lama insmna nei ngai lo leh nuam taka khawsa \hin te, inkhawmpuinaa an lo kal in, an chaw ei hmasak bera chaw tlm t mai pk an nih chuan, an rilrua an ngaihtuah hmasak ber chu an lo hriat fo tawh \hin, Adventist-te chu rethei takin an khawsa a, thih thlengin an inti ril\m a ni tih chu a lo dik a nih hi an ti mai dawn a ni. Vawikhat chaw kham lova an eina chuan thil dang zawng zawng aiin damdawi in tn hming chhiatna a thlen nasa zwk dawn a. Mite chu an nihna taka kan kawm duh leh hriselna siam\hatna \ha tak neihtir kan duh chuan chaw danglam tak chu kan pe nghal mai tur a ni lo. Chaw chhum tui tak leh chaw \ha tam twk kan pe tur a ni a, chuti lo chuan an thil ei nasa taka ngaihtuahtute chuan ril\ama thih mai an inring dawn a ni. Chaw \ha, tui taka buatsaih kan duh a ni. Sa Ei Hi Damdawi In Chaw Znga Tel A Ni Lo Letter 37, 1904 431. Kan damdawi in ah te rng rng, sa ei chung changah zirtrna ka dawng a ni. Sa ei hi chaw eina a\anga telh loh tr a ni a, sa ei aiah chaw hrisel leh tui, tawm taka buatsaih tur a ni. Letter 45, 1903 432. Unau pa leh unau nu ______________________, Kan damdawi in chaw a sa tel loh chung chang a harsatna lo chhuah hmasak ber a\ang khan ka hnna tih lana awm chu in ngaihtuah atn sawi ka duh a ni. S hi kan damdawi ina chaw ei dawhkanah damlote hmaah hlui tur a ni lo tih zirtrna LALPAN min pe a. Intawh khwmna pindana sa ei loh chungchanga zirtrna pk an nih tawh hnu pawha sa ei an ngiat tlat chuan an mahni pindan bkah ei mai rawh se tih ng pk ka ni. Chaw petute zawng zawng chuan sa an ei tur a ni lo. Amaherawhchu, a hmaa sawi tawh ang khn Chaw ei khwmna pindanah sa chu pk theih a nih lohzia an hriat hnu a, damlo tlmtein sa ei an ngiat tlat chuan hlim takin an mahni pindan bkah chuan pk mai tur a ni. Mi tamtak chuan sa an lo ei \han tawh avangin damdawi inah pawh sa ei an lo beisei a, chu chu mak kan ti tr a ni lo. Chaw ei pindana chaw chi hrang hrang leh a mante tr chu wm lo in ti mai thei; sa a tel si lova, chu chu damdawi in duhsaktu leh \anpuitute tn chuan dltu a ni thei si a. Chaw Tam Twk Lo Emaw Tui Lo Rah

99

100 Chaw chu tui taka buatsaih ni sela, \ha taka sem ni rawh se. S chu pk a nih dwn loh avangin chaw chi hrang tam zwk deuh pawh buatsaih a ngai mai thei. Sa chu hlamchhiah a nih theih ngei nn thil dangte chu pk mai tur. Bwnghnute leh bwnghnute dak a\anga siam pawh \henkhat chuan an ei thei ang. MS 64, 1901 433. Doctor te, sa la ei a, an damlote tna sa ei chawh saktute chu kan damdawi inahte chuan chhwr loh tr a ni, a chhan chu damlote ti damlotu sate chu bnsan turin an zirtr dawn loh vang a ni. Doctor, sa ei a, sa ei tura chawhtu chuan natna chhan leh a rah turte chu a ngaihtuah dawn si lo; Siamtu ni lovin, ama tih dn zuitrin damlo chu ei leh in lama insum thei lo mi a lo ni dawn si. He thilah leh thil dangahte pawh, kan damdawi ina doctor-te chu, siam\hatte ni zwk sela. Damlo tamtakte chu an ei leh in dik loh vnga tuar an nih avangin kawng \ha zwk entr an ngai. Mahse sa ei doctor chuan hei hi engtin nge a tih theih ang? A chndn \ha lo chuan a hnathawh a ti bahlah a, a hman tlkna a ti zeng a ni. Kan damdawi intea damlo tamtakte chuan sa ei thu hi anmahniin an ngaihtuah a, an rilru leh taksate chu tuar lova vawn reng an duh a, sa ei an bnsan hmiah mai a ni. An nun tihrehawmtu natnate lakah chuan fihlim an duh a, an fihlim ta ngei \hin. Kan rin ang ring ve lotu tamtakte chuan he thil dik hi an hmuh avangin Hrislna siam\hatnaute an lo ni ta a. Mi tamtakte pawhin ei leh in leh incheina lamah te pawh, Hrislna siam\hatna na chu hrechiangin dinhmun an lo siam ve ta bawk. Seventh-day Adventist-te hian thil hrisl lote chu an ti zui zl dawn em ni le? He zirtrna, Chutichuan, in ei pawhin, in in pawhin, in tih piangah Pathian pawh ropuina tr hlrin ti rawh u, tih hi an ngaihven lo thei dawn em ni< Letter 54, 1896 434. Damlohna leh a chhante chungchnga Pathianin ng A pk hi chk taka ngaihtuah a \l; ei leh in lama insmna nei lova nun hi a dik lova, taksa enkawlna dik takte pawh ngaihven loh leh hlamchhiah a nih avangin hei hi mipuite chuan chiang takin an lo hmu thei a. Faina nun te, k a lt trte pawh fmkhur taka ngaihven tr a ni. Sa hi ei tr a ni rng rng lo tia chawh tr i ni lova, amaherawhchu rilru chu i zirtr phawtin, ng chu a ng chhuak hmasa tur a ni. Mimal chhia leh \ha hriatna chu lo tho sela, mahni invnhimna leh mahni thianghlimna chu ei leh in dik lohna tinrng a\angin fihlm rawh se. Sa ei chungchnga zawhna chu venhim a \l hle mai, mi tiphr thut thei sa ei a\anga thlai leh thlai chaw han ei thut mai chuan, a trah chuan chaklo leh zawina nei tlata inhriatna a awm \hin. Hei vang hian mi tamtakte chuan sa ei hi a \l a ni an tih phah \hin rng a. Mahsela, hei ngei hi sa ei loh a zia tilangtu ber a ni tlat si. Hetianga thlk danglamna hi vawi lehkhata neih thut tr a ni lova, a bk takin rim taka thawk rengte tn a ni bk. Chhia leh \ha hriatna chu zirtr ni phawt sela, duhna pawh neih chktr niin, an inpeih leh duh hunah ngei thlk ni rawh se. Thlnmual lam pan hnai tawhte tn bk phei chuan hetiang ei tr thlkna hi neih mai ni lo sela, amaherawhchu ran hrisl ngei sa ei turin chk taka ngaihtuah ni rawh se. Ngwt natna nei, thi mai thei dinhmuna dingte chu sa ei loh thuah phurrit siam sak ni suh se. He thilah hian thu tih tlkna khauh tak siam lo tura fmkhur hle a ngai. Tihluihna a chaw ei \hin tih danglamna chuan a pui lm lovang a, sa tel lo chaw ei dn pawh a bawhche thei zwk mah a ni. Intawh khwmna hmunah sawi chian phawt ni sela. Rilru chu zirtr hmasak a, tumah tihluih loh tur; nawrna avanga chutiang siamna neih chu a swt tak tak lo. Ransa te rng rng hi an hrisl tawh lo hle a ni tih hi zirlaite leh doctor zawng zawngte hnenah hrilh leh zirtr tr an ni. Hng mte hian midangte hnenah an hrilh ve zl bawk tr a ni. Natna hrikin a bawm sa hi an tam tawh hle a. Ran thi sa ei \hin avang hian mihring taksa bung hrang hrangah hian natna chitin mai hi a lo lt a. Sa ei tk loh avnga awngrawpna leh chaklohna neia inhriatna chu a bo thuai ang; hrislna leh chakna atn min tiphur hlut thei sa ei hi a \l a ni tih doctorte chuan an sawi hauh tur a ni lo tih hrethiam rawh se. Fing taka sa ei bnsan a, chaw dang eitute chuan tihrwl leh thahrui hrisl tak chu an nei ang. 435. Doctor . . . chuan ti hian min zawt a: Damlo, engmah ei thei tawh lo awm ta sela, arsa tuihng in trin hrilh ta ila engtinge ni ang le< tiin. He ti hian ka chhng a: Mi \henkhat, ei loh avnga thi mai tura inngaite an awm a, chng mite chuan arsa tuihng an ngen tlat chuan an nei ngei tr a ni. Mahsela kan fmkhur m m tr a ni, tiin. Hetiang thil hian damdawi in chu a hliam tr a ni lova, midangte pawhin chhuanlam siam a, hetiang chaw an ngiat ve phah tr a ni bawk hek lo. Doctor nu____ chu, Hetiang thil hi damdawi inah an awm rng em< tiin ka zwt a. Ani chuan, Awm lo, mahse damdawi in ____ ah laizwn ka nei a, arsa chhum chauh ei theiah a inngai tlat mai a ni, a ti a. Kei chuan, Damdawi in ____ a\ang chuan laksawn ni sela Sa Tel Lo Chawte Chawh Dwna Fmkhurna Sa Chaw Chu Ei Atna Chawh Loh Tur

100

101 a \ha ber ang ng ka hmuh chu i laizawn chuan chaw hrisl ei \hang sela, tui tihna a nei thuai ang a, sa ei chkna te chu an bo vek mai ang, tiin ka hrilh a ni. He hmeichhia hian suangtuahna a nei a, a taksa chaklo tak chu hmlma chuan remchngah hmangin, ntin nunah harsatna chu sut kian tumna a nei lo a ni. Rilru \ha leh thianghlim damna chu a mamawh a; rinna tihpun leh Krista tna phr taka hnathawhna pawh a mamawh bawk. Kut hnathawk a, a tihrwlte sawizawina pawh a mamawh tel bawk. Taksa sawizawina hi a nuna malsawmna ropui ber pakhat a ni ang. Engmah titlk lo leh tithei loah inngai suh se; rilru hrisl tak, hmeichhe hrisl, a chan chu ropui tak leh \ha taka tih tum reng mi ni rawh se. He hmeichhe hnna enkawlna pk zawng zawng hi amahin tih ve a tum loh chuan a hlwkpui vak lo ang. Kut hnathawkin a tihrwl leh thazm tih chak a mamawh a. Engmah tithei lo a nih a \ul miah lo; hna \ha tak, \hahnemngai takin a thawk thei a ni. Letter 84, 1898 436. Doctorte leh Unaupa________ ka hmu a, darkr hnih vl thu kan sawi hova, ka thawveng huai mai. Thlmin an awm a, thlmnaah an inpe lt a ni tih ka hrilh hlawm a. Duhsaktte thilpk leh \anpuina beiseiin chaw ei dawhknah sa pk tumin an bei a, chutianga an tih vaih chuan an kal thui zl ang a, thingpui tak te, coffee te leh damdawi ruih chte ti tra thlm an ni zel mai ang tih ka hrilh a. Sa ei \hinte a\angin thlmna a lo awm ang a, chng mte chuan Hrislna In nn inzawmna an neih chuan thurin bulpuite pawh an keu tawh lohna trin thlmna an tawk mai ang tih ka hrilh bawk a. A tr a\angin sa ei hi tihlan miah loh tr a ni; chutia tih a nih phawt chuan sa beisei ngaihna a awm lo thei mai ang, sa ei loh thu zirtr an nih hma chuan sa ei chu a pawi lovang tih ngaihdn pakhat a awm a, mahsela damlo tharte an lo kal zl ang a, chutiang ang chhuanlam chu an rawn nei zl mai dawn a ni. Chutiang tr chu a ni miah lo, vawikhat t mah chaw ei dawhknah sa ei tur lantr loh tur a ni. Chutichuan sa ei chungchnga in thusawi leh in thuchah chu a lo inhmeh thlap tawh mai ang. Letter 213, 1902 437. Kan damdawi inahte thingpui tak, coffee, leh sa te pk loh tr, amaherawhchu thil bk takah, damloin hngte hi lo duh tlat sela chuan ama pindanah pk mai tr a ni. Thingpui Tak, Coffee leh Sa Chawh Loh Tur (1896) E. from U.T. 4, 5 438. Doctorte chu damlote tna sa ei chawh tra rawih an ni lo, hetiang chaw hi an dam loh phah \hin si a. LALPA chu zawng rawh u. Amah inhmuh chuan thuhnuairawlh tak leh rilrua inngaitlwm takin in awm ang. Mimal takin, ran thi sain i inchwm lovang a, i fte kah pawh sa tlang khat pawh i barh bawk hek lovang. I damlote tn sa te, thingpui tak te, emaw coffee te i chawh lovang a, intawhkhwmna hmunah chaw man tlawm a pawimawhna i hrilh \hin zwk ang. Chaw chi hrang hrang zngah hrislna atna \ha lote chu i dah bo daih zwk bawk ang. Kan damdawi ina daktor-te chu LALPA hnn a\anga kum tamtak zirtrna dawng tawh mah ni sela, an damlote sa ei an chawh chuan kan hrislna inzirtrna hmuna enkawltu tling loah an insiam tihna a ni. Thuneitute leh huhng ngah tak maite ngaihthah mai mai tr atn LALPAN Hrislna siam\hatna ng a pe lo. LALPAN A sawi tawh chu A ti ngei ang, A thusawiah chawimawina A dawng tr a ni. Hng th-ahte hian ng chu pk a, ei leh in tr hi ngun taka endik a, hrislna dn tlngpui nna inrem inchawh tr a ni. Z P>k Miah Loh Tur (1902) 7T 95 439. Damdawi inte hi hotel atn kan sa lo. Dn tlngpui dik takte nna inrem duhtte chauh kan damdawi inah hian awmtr tr an ni. Fmkhur taka kan siam chaw pawmtute an ni bawk tr a ni. Damlote chu anmahni pindanah zu ken kan phalsakin, sa te pawh kan pe thei a ngem le? Chutiang mte chu kan damdawi inah kan lo pawm thei lo a ni. Kan damdawi inahte leh kan chaw zawrhna hrisl takahte chuan chutiang thilte chu kan telh lo a ni tih kan hriattr tr a ni. Kan mihring puite chu natna leh chaklohna a\anga zaln taka an awm leh hrislna leh chakna neia an awm hi kan hmu chk lawm ni? Chhim leh Hmr kwktu hriauin dik taka a kwk tlat angin, dn tlngpui zam s hi dik takin i zwm ang u. Letter 54, 1907 440. Vawilehkhatah khawvl mte rilru chu Hrislna siam\hatna na dn tlangpuite nena inrem trin kan siam danglam mai thei rih lo. Chuvangin damlote chaw chungchngah hian dn khirh takte chu kan siam tr a ni lo. Khawvel mi damlote kan damdawi ina an lo kal chuan, an ei dnah danglamna nasa tak an nei dawn a ni; chutih hunah chuan danglam teh chiam lova an hriat Ei Chkawm Takte Damlote Pindanah Thingpuui tak, Coffee, leh Sa P>k Lantr Miah Suh

101

102 theih nan, hrislna dn zuia chaw siam thiam ber lkluh tur a ni a, chaw tui ber leh ei chkawm takte chu dawhknah chuan hlui tr a ni.... Chaw man petute leh enkawlna man petute chuan chaw tui bera siamte chu an chang tr a ni. A chhan chu a chiang sa mai awm e. Damloten sa an ei loh chuan an taksa khawl chuan danglamna neiin a hria ang. Tla hniam sawta inhriatna an nei ang a, chaw tam zwk an pht ang. Chawte chu ei chkawm tak leh tawm takin buatsaih tr a ni. Damlote Tna Chawte Letter, 171, 1903 441. Damlote tn chaw tam twk buatsaih tr a ni a, amaherawhchu damlo tna chaw in chawhpawlh leh siam dnah fmkhur hle tr a ni. Chaw zawrhnaa chaw leh damdawi ina chawte chu inang chiahin a siam theih loh. Mi hrisl tak, eng ang chaw pawh ei thei leh damlote chaw chu danglam tak a ni tr a ni. Ei puar lutuk hlauhawm khawpna hmun a\anga lo kalte tna tlmte pk mai chu a hlauhthwnawm viau a, chaw chu a tam twk tr a ni. Amaherawhchu chaw chu a tlwm thei ang ni sela. Chaw chu mwlte leh tui tak si a siam theih a ni tih ka hria, chutiang chaw chu chaw man to tak ei \hinte pawh tui an ti ve tho a ni. Theirah lam hi chaw ei dawhknah a tam thei anga dah ni ve rawh se. Damdawi in chaw atn nangmahni huan a\angin thei thar lm in pe thei tih ka hriatin ka lwm a. Hei hi hlwkna ropui tak a ni tak zet mai. Letter 71, 1896 442. Chaw buatsaihnaah hian ng rangkachak chu tih n reng tr a ni a, chaw kltute chu nun dn zirtr tr an ni. Hetiang zirna hi Hrislna Intawhkhwmna hmun tlawhtte hnenah pawh pk ve tr a ni, chutiang chuan an thu hriatte chu hwnpuiin, insiamna dn tlngpuite chu an kengkawh ve ang. Leter 73, 1905 443. Damdawi ina damlote tna chaw buatsaihna hi ngun tak leh fmkhur taka ngaihtuah a \l a ni. Damlo \henkhatte chu chaw manto tak ei \hn chhngkua a\anga lo kalte an ni a, chuvngin chaw hrisl leh tawm tak pe thei turin nasa taka beih a ngai. HRISELNA SIAM|HATNA SAWIMAWI TR Khawvela hmun nuam ber leh lungawithlk ber pakhat, damdawi in nei turin LALPAN A duh che u a ni. Hrislna atna hlauhawm lo chaw, damlote tna pe turin ngaihsakna bk entr trin ka duh che u a ni; chutih laiin kan Hrislna siam\hatna dn tlngpuite sawimawi tr a ni bawk. Hei hi thil tih theih a ni a, tih tawh a ni bawk; hei hian damlote riruah nasa takin hna a thawk ang. An tn zirna a ni ang a, an nundn \hin aia sngah hrislna nun an nei ang tih a lantr a. Damdawi in an chhuahsan hnah pawh hetiang chanchin hi an pu darh ang a, midangte pawhin an lo kal phah ang. Letter 54, 1896 444. In hnathawktute tna chaw ei tr tam twk, mumal nei taka pk tr hna hi in ngaihsak lo lutuk deuh a. Chaw tharlm leh hrisl tam twk mamawhtute an ni a sn. An rim tawng m m a, an chakna hi vawn reng tur a ni. An cht dn trte hi zirtr tur an ni. Damdawi ina thawktte zawng zawng zngah hian chakna petu, chaw hrisl leh \ha ber tam twk dawng tr ber an ni. |anpuitute chawah chuan sa telh tr a ni lova, thei \ha, buh chi hrang hrang leh thlai lam chi te, \ha tak leh a hrisl thei ang ber a buatsaih pk tur a ni. He thil hi inngaihthah avangin in pawisa lk luh chu a pung mai thei a, mahsela in hnathawk tute thlarau leh chakna chuan a tuar nasa m m ve thung a. Hei hian LALPA a ti lwm lo. In chaw buatsaih sak hian, \anpuitte chaw ei dawhkna \hute hnenah in thurinte, chetdante a faktr thei lo a ni. Letter 100, 1903 445. Chaw chhumnaa \anpuitu \haber neih theih tum rawh u. Pai \awihna khwlte ti rim leh ti chau zawnga chaw buatsaih a nih chuan endik a ngai a ni tih hre rawh u. Chaw hi hrisl tak leh tui taka buatsaih theih a ni. MS 93, 1901 Chaw Chhmtu Chu Damdawi Lam Misonari A Ni |anpuitute Chawhlui Klna Damdawi In Chaw Ei Dawhkna Zirna

102

103 446. Damdawi ina chaw chhmtu chu Hrislna siam\hatnau \hahnemngai tak a ni tr a ni. Mi chu a rinna nna inrema ei leh in \hn a nih loh chuan a la piangthar lo a ni. Damdawi in a chaw chhmtute chu damdawi lama misonari thiam tak a ni tur a ni. Mi thiltithei leh amah ngeiin a fiah theih a ni tr a ni. Chhum dn chi khat ngawtah a innghat tr a ni lo. LALPAN min hmangaih a, chhum dn hrisl lo zuia kan intih nat A duh lo a ni. Damdawi in tinah chaw chu ka ngeih lo tia sawisl twk an awm ziah ang. Chaw hrisl lo lohzia zirtr an ngai a ni. Pumin a tawrh miau si chuan thluak chu engtin nge a thianghlim theih ang? Letter 37, 1901 447. Kan damdawi inah hian chaw chhumtu, an hna chiang taka hrethiam an awm tur a ni a, thur>l thiam leh enchhin thiam, leh chaw a pawlh loh tur hre thiama pawlh lo ngei tur mi an ni tur a ni. Letter 331, 1904 448. Damloten an ei \hin aia \ha zawk an ei a ni tih an hmuh theih nna chaw siam thiam in nei em le? Damdawi ina chaw chhmtu chu chaw hrisl leh ei chk awm taka chawhpawlh thiam a ni tur a ni a, hng chaw te hi nang leh keiin kan ei \hin aia \ha zawk a ni tr a ni. MS 88, 1901 449. Chaw chhmtu dinhmun chang chuan dinhmun pawimawh ber a luah a ni. Inrenchem dn a thiam tr a ni a, chaw engmah hi a tiral mai mai tr a ni lo. Krista chuan, A bang nawite chu rt khwm vek ula, engmah paih suh u, A ti. Eng department a mi pawh ni sela he zirtrna hi ngaih pawimawh tur a ni. Inremchem dn hi zirtrtte chuan an zir ngei tr a ni a, \anpuitute hnenah thu leh entrna n>n an zirtr tr a ni.

CHAW, FING TAKA INTIHDAMNA


CHAW, FING TAKA INTIHDAMNA MS 86, 1897 450. Damloh laia chaw eitr siam thiam hlwkna hi hriat ve \heuh a pawimawh a. Mi zawng zawng hian anmahni tna tihtr chu enge a nih an hrethiam \heuh tr a ni. (1885) 5 T 443 451. Tihdam dn chi hrang hrang an awm a, nimahsela Vnin a pawmpui chu kawng khat chauh a awm. Pathian tihdamnate chu thilsiam hmanga mawl taka enkawlna hi a ni. Hng hmanruate hi chak tak an ni a, taksa khwl chu an tihah ve lova, an tichak lo bawk si lo. Boruak thianghlim te, tui thianghlim te, faina te, ei leh in tur dik te, nun thianghlim te, leh Pathian rinna nghet tak mai te hi tihdamna chu an ni a, hng thilte tlkchham avang hian mi sang tamtak an thi mk zl a ni. Chutiang chu nimahsela h>ng tihdamna hmanruate hi mipuiin an hmang \ha peih hlawl lova, tha thawh a ngaih avangin an hnuchhawn ringawt mai. Boruak thianghlim te, tui thianghlim te, faina te leh in leh a vl te rimtuina te hi mitin neih theih vek leh man tlwmte an ni a; damdawi ruih theih chte hi chu an senso a tam a, sum leh pai a hekin taksa khwl an tichhe nasa thei hle. (1905) T.R., p. 111 452. Boruak thianghlim te, ni ng te, chintwk neihna te, chawlh hahdamna te, insawizawina te, ei tr \ha te an ni. Mitinin hng thil khuan siam sa damdawite hi hriain, an hmang \hin tur a ni. Damlo enkawl dn dik tak hriatthiam leh, chu hriatna chu hman dik theihna tra a taka ti pah zl chunga zir hi a pawimawh m m a ni. Thil siam hmanga dam theihnate hi hlwkpui trin fmkhur leh taima taka beih a ngai a, hetih avng tak hian a ni mi tamtakin an peih \hin loh ni. Leilung damdawi damna leh siam na hi a thawh dn a zawiawi khawp mai a, chuvangin mi nghkhlel deuhte tn chuan a muang m m a. Thil chin \ha lo bnsan tr chuan mahni inhuam f a ngai. A twpah erawh chuan taksa khwl nihdn pngngai khawih buai miah lohin \ha tak leh remhre takin a thawk a ni tih hmuh chhuah a ni ang. Leilunga dn awmsa pangngai zwm fan fan tte chuan taksa leh rilru hrislna lwmman chu an seng dawn a ni. (1890) C.T. B. H. 160 453. Doctorte chuan tarhote chu hrislna \ha nei leh trin khawvel ram dangte tlawh a, leilung a\anga tuihna lo chhuakte tlawhin, tuifinriat rlah te kal tlang turin an rwn \hin; mahse ei leh inah insm sela, rilru hlim taka insawizawiin, hrislna dn zwm sela chuan, mi swma pakuate chuan hrislna an nei leh ang a, hun leh pawisa an khwl \euh tawh zwk ang. Insawizawina te neiin, boruak thianghlim tam twk hp sela, nisaah inpho bawk rawh sehngte hi vnin mi Thilsiam Tihdamna Hmanruate

BUNG 17

103

104 zawng zawng hnena malswmna A pkte an nih avngin, mi chaklo leh chr te tn nunna leh chak petu a ni ang. Letter 35, 1890 454. Thil \henkhat keimahni tna kan tih theih chungchngah hian fmkhur tak leh chiang taka kan ngaihtuah tur a awm. Mahni ka inhrechiang tr a ni a, he ka taksa in, Pathian min pk hi, a hrisl thei ang bera ka vawn reng theih nn englai pawhin kan zir zui reng tr a ni. Taksa lama hrislna \ha ber ka neih theih nn chutiang siamtu thilte chu chawah ka ringin; ka thawmhnaw lam pawh thisen kal vlna dl lo tur chi thlangin ka fmkhur bk hle ang. Insawizawina neiin boruak thianghlim pawh ka dawng ang. Ni ng ka dawn theih tr ang zawng zawng pawh ka dawng tr a ni. Ka taksa vngtu rinawm tak ni trin finna ka nei tur a ni. Thawsat laia pindan vawt taka ka luh chuan thil tthlak tak ka ti a ni ang; hritlng tr khawpa lawnglnga ka \hut chuan eitr ngaihtuahtu finglo tak ka nihzia ka inpholang a ni ang. Kut ke vwt tak maia ka \hut reng chuan ka fing lo hl a ni ang, kutke hmwr a\angin thisen chu thluakah leh taksa khwlahte ka luan krtr dawn si a. Khaw hnwn churh ni chuan ka ke te chu ka vng fo ang. Thisen \ha ber chi siamtu chaw hrisl ber, a hun tak zelah ka ei ang. Ka theih phawt chuan insm lo tawpa hnathawh ka tum lovang. Pathian dn din nghehte chu ka bawhchhiat chuan, sim tur leh insiam \ha tr ka ni a, Pathian doctorboruak thianghlim, tui thianghlim leh damna ni ng leh hlu m mte enkawlna hnuaiah a \ha thei ang berin ka awm ang. Natna chhwk trin tui hi kawng chi hrang hrang tamtakin hman theih a. Chaw ei hmaa tui lum, thianghlim tak buatsaih sa in chuan pawina a nei lova, thil \ha a ni zwk mah a ni. Letter 5, 1904 455. Damlote chuan an theih ang tawkin damna leh hrislna an neih theih nn ei leh in thuah te, incheina lamah leh insawizawinaah te dik takin thil ti rawh se. Kan damdawi ina lo kal damlote chu hrislna an zawnnaah Pathian chu an thurualpui theih nan zirtr ni rawh se. Pathian thlawhhm leh Pathian in sak chu in ni. Pathianin A hman atn, thazam leh tihrawl chu A siam a ni. Mihringa khwl awmte hi hman an nih loh chuan tawrhna leh damlohna an lo awm \hin. (1867) IT 561 456. Damlo enkawltute chuan an hnathawh pawimawh takah chuan Pathian malswmna rin chhanin hma lampan zl rawh se; khawngaihna leh zahngaihna avanga A pk boruak thianghlim te, faina te, chaw hrisl te, a hun taka hnathawh leh chawlhna te, tui hmanna te hi ngai pawimawh turin mite chu a duh a ni. Letter 79, 1905 457. Ka hnna ng pk chu damdawi in din tur a ni a, chutah chuan damdawi (drug) hman hi hnwl ni sela, natna tihdam nn enkawlna mwl leh awmzenei taka thiltih dn chu hman ni rawh se. He damdawi inah hian mte chu inchei dn te, thwk lk dn te, \ha taka ei dn te leh nun dn dika natna ven dn te zirtr tur an ni. MS 49, 1908 458. Kan damdawi inahte hian tihdamna mwl te hman hi kan chawisng a. Drugs hmang trin kan infuih lo thisen kal vl hi trah an chantr thei a ni. Hng damdawi inahte hian ei dn te, in dn te, inchei dn te leh nun dn tr te zirtrna \ha tak pk tur a ni, tichuan hrislna chu \ha taka vwn reng a ni ang. Letter 73a, 1896 459. Hrislna siam\hatna hna hi a nih tur ang taka buaipui a ni lo tlat mai. Chaw mwlte leh ruihhlo tel miah lo, thilsiam a\anga damdawi chuan, taksa chakna thuam \ha leh turin, zaln takin a tih tur chu ti mai rawh se; chutichuan kan damdawi in te chuan damlote chu hrislna \ha a neihtr nasa lehzual dawn a ni. Damna Chaw (1864) Sp. Gifts IV, 133-135 460. Ei leh in lama insm thei lo leh ei tam lutuk fo a nih chuan pai\awihna khwlte chu an lo rim lutuk ang a, khawsik a lo awm ve nghl mai ang. Thisen chu a lo thianghlim lovang a, natna chi hrang hrang a lo awm nghl bawk ang. Doctor koh a ni a, ani chuan damdawi a lo chawh ang a, rei loteah a natna a chhawk ang a, mahse a dampui hlen lovang. Natna chu tidang thei nain a \hat lohna tak chu a lt sawmin a lo pung ang. Leilung thilsiam chakna erawh chuan a thianghlim lo inkhwl khwmte a theih ang twka \hain a paih fai ang a, thil dangin a rawn pawlh miah loh phei chuan Van malswmnatui thianghlim leh boruak thianghlimin a \anpui bawk ang a, rang tak leh chiang taka tihdamna a lo awm nghl bawk ang. Damdawi Ina Awmzeneia Damnate Rinna leh Ei leh In Dik Thil |henkhat Mahni Tna Kan Tihtheihte

104

105 Chutianga natna tuartute chuan, midangin anmahni tna an tih theih loh chu anmahni chuan an ti thei dawn a ni. Thilsiam, hah taka an chhawr luih \hin pawh chu a lo tihahdam tawh ang. Natna chhan tak chu an ti bo daih tawh dwn a. Reilo te chhng tal chaw nghei \hin tur a ni a, pum chu chawlh hahdamna hun pk tur a ni. Fmkhur tak leh hrethiam tak tui hmangin taksa khwl s chu tih hniam tur a ni. Hetiang a beihna hian taksa khwl bawlhhlawhnate thilsiam damdawiin a tihfainaah a \anpui ang. Amaherawhchu, dan narnin damlote hian an nghkhlel lutuk \hin a, dawhtheihna an tlachham a, ril\am tuar hlek pawh an peih lo \hin a ni. Damloin ei leh in lama a insum duh loh chuan tui hmanna chuan a thawk tam lo hle ang. Mi tamtakin hrislna dn bawhchhiain an khawsa a, an ei leh in te, an hnathawhte hian inlaichinna an nei tih an hre lo a. An taksa khwlten natna an tuar a, an sawisl hma loh chuan an awmdn dik tak chu an hre chhuak zo lovang. Chutichung pawha damloten thildik an tih \an a, an thlah thlam tawh, thil mwl tlem te tui hmanna leh chaw dik eina an neih phawt chuan, khuanu ruat rng anga lo thleng thei tur thil thlentrna trin a pui ang. Hetianga tih a nih phawt chuan, dn narnin chau hauh lovin damlo chu a dam \hin a ni. (1905) T.R., pp. 224, 225 461. Ei lama insumlohna hi natna awmtrtu a ni fo \hin, tichuan taksa tna thil \ul ber mai chu hman rim lutukna laka chawlh hahdamtr a ni. Damlohna tamtak atna damna \ha ber mai chu, chu damlo tn chuan chhuan hnih khat chaw nghei a ni. Chumi chhng chuan chaw pai \awihna khwl hah tawngkhawng chuan chawlhna hun a lo nei dwn a. Rilru lama hnathawk tute tn chuan reilote chhng theirah ringawt chawa rin hian damna nasa takin a thlen thei. Hun reivak lo chaw nghei na leh chumi hnu a, chaw mwl tak, tlm twk ei zuina hian taksain amaha damna hna a thawh vena puiin a dam chhuahtr thei a ni. Thla hnih khat emaw ei lama insumna nei tura beihna hian hrislna kawng hi mahni inphatsanna kawng a ni tih dam lo tamtakte hriattr theihna a ni. (1905) T.R., p. 96 462. Doctorin ei leh in diklo emaw thil chin \halo avnga natna tuar a hmuh a, a nat chhan chu a hrilh si loh chuan, a unau tinatu a ni. Zu in mte, mi te leh mi hur te zawng zawng hian doctor hn>nah an natna chhan chu sual vng a ni tih fiah tak leh chiang taka sawi turin an ngn \hin a ni. Nunna dn hre thiamtute chuan natna awmtrtu chu nasa taka beiin an do tur a ni. Na tuar reng tute leh dam duh ngawih ngawih te a hmuhin doctor chu engtinnge a ngawih mai theih ang? Insumna hi natna dam theihna a ni tih hrilh ta lo sela, midang pui duh mi leh khawngaih mi a ni thei dwn em ni? Chaw |ha Ber A Mamawh MS 93, 1901 463. Doctorte chuan mawhphurhna nasa tak dinhmuna ding an nih hriain \awng\aiin an invng tur a ni. An damlo enkawlte tn, an tna chaw \ha ber chu an chawh tur a ni. Chaw \ha chuan thisen \ha a siam tih hrerengin leh dinhmun pawimawh ber a luah a ni tih hretuin he chaw hi a buatsaih tur a ni. BUNG18 Insmna Khauh Tak Hi Natna Damna

THEIRAHTE, FANGNEITE, LEH THLAIHRINGTE THEIRAHTE, FANGNEITE LEH THLAIHRING


|HEN ITHEIRAHTE Letter 157, 1900 464. Adaman Eden In a chn lai khan LALPAN thei a tih bo mai loh avangin Pathian chungah ka lawm m m a ni. (1902) 7T 126 465. Ram, kum khat chhunga hun tam zwk, thei thar lm nei theite chuan, he theia malswmna an neih theih dn hi hre chhuak sela tih hi LALPA duh dn chu a ni. Lawh thar, thei tharlam kan ei tam zawh poh leh malsawmna kan dawng tam ting mai dwn a ni. (1902) 7T 134 466. Thei lawh thar hi a nih ang anga ei tam a, chhum lam chi ei tlm hi kan tn a \ha a ni. Grp thar lm te, apple te, theit te, pr thei te, theihmu te leh thei hmuh theih rng rngte hi ei tam Theirah Tharlmtea Malsawmna

105

106 turin mipuite i zirtr ang u. Hng thei awm hun hi a twp hunah pawh kan ei zl theih nan theite hi swr ila, \in a bilh aiin a theih phawt chuan drthlalang burah i dah \ha ang u. (1870) 2 T 373 467. Pumpui n leh chak lote tn thei chi hrang hrang eitr ni sela; mahse \um khatah tamtak pk loh tur a ni. MS 43. 1908 468. Hrislna atn thei hi kan sawimawi a, mahse chaw dangte kan ei puar hnuah chuan thei chu ei loh tur a ni. Letter 12, 1887 469. Thlaite, theite hi a \ha ber ch te an nih a, \awih miah lo leh natna hrik pawhin a bawm loh an nih chuan anmahni hunah chuan an \hain an \angkai a ni. Thei \awih leh thlai \awih tawhte chu pumah chuan trah an lo chang a, kan ngaih ai daihin an lo hlauhawm a, thisen a tibl a, hng thil \awih tawh ei avang hian thi an lo tam phah a ni. Letter 103, 1896 470. Pathian hna thawk tura inbuatsaihte tn chuan theirah hi chaw \ha ber a ni a, tam twk tak ei tur a ni. Chaw Tam Twk |henkhat (1905) T.R., p. 283 471. Fang nei ch te, theirah te, thei pilsak te, leh thlai te hi min Siamtun kan ei atn a thlan an ni. Hng chawte hi an awmphung pangngai ang thei ber leh a mwl thei ang bera buatsaih an nih chuan chaw hrisl leh taksa chwmna \ha berte an ni. Chakna te, tuarchhelna te, leh rilru chakna te min pe thei a, chngte chu, min tiphur hluai thei chaw dangten min pe ve thei lo. MS 27, 1906 472. Fangneiah te, theiah te, thlaihringah te leh theipilsakahte hian chw a\anga kan mamawh zawng zawngte chu an awm vek a ni. Rilru inngaitlwm taka LALPA hnna kan lo kal chuan sa tel lo chaw hrisl buatsaih dn min lo zirtr ang. (1905) T.R., pp. 224, 225 473. Ei lama insm lohna hi natna awmtrtu a ni fo \hn, tichuan taksa tna thil \l ber mai chu hman rim lutukna laka chawlh hahdamtr a ni. Damlohna tamtak atna damna \ha ber mai chu, dam lo tn chuan chhuan hnih khat chaw nghei a ni. Chumi chhng chuan chaw pai\awihtu khwl hah tawngkhawng chuan chawlhna hun a lo nei thei dwn a. Rilru hmanga hnathawktute tn chuan reilote chhng theirah ringawt chaw a rin hian damna nasa tak a thlen thei. Hun rei vak lo chaw nghei \hakna leh chumi hn a chaw mwl tak, tlm a twk lek ei zuina hian taksain amaha damna hna a thawh vena puiin a dam chhuahtr thei a ni. Thla hnih khat emaw ei lama insumna nei tura beihna hian hrislna kawng hi mahni inphatsanna kawng a ni tih damlo tamtakte hriattr theihna a ni. Letter 145, 1904 474. Kan damdawi inahte hian insumna thu ah zirtrna chiang tak pk tur a ni. Damlote hnenah chuan zu ruih lohzia leh insum hmakna malswmnate chu entr tur a ni. An hrislna tichhe thei thilte chu thlauhthla tura hrilh tur an ni a, hng thilte hi thei tamtak pein thlk sak tur a ni. Srthlumte, sr te, theit te, Japan theit te leh a dangte pawh hmuh theih an ni; \hahnemngai taka thawh phei chuan LALPA khawvel hi thil tamtak tih chhuahna ram a ni. (1905) T.R., p. 293 475. Chi tamtak ei suh ula, pickles leh mosola telh chawte bansan rawh u. Thei rah ei \euh \euh ula, tichuan chaw ei laia tui in \euh in chk lo sawt dwn nia. (1905) T.R., pp. 286, 287 476. Thei tam lai hun chuan \ina khungin emaw tihrovin emaw thlasik atn tam twk tak dah tur a ni. Theirah lian vak lo chi hng ang grp rah rp te, hmu\au te, theihmu te, hmubl te, hmupa te pawh \angkaina tam vak lo mahse hmun tamtakah chn theih a ni, ngaihsak erawh an hlawh vak lo. Mahni chhngkua a thil vawn nan chuan \in aiin saidawium hi a theih phawt chuan hman tur a ni. Thei rah dah tur chu, rah \ha bk tak a ni tur a ni. Chini tlm nn theirah chu rei tak chhung chhum tur, chutianga dah a nih chuan, thei thar aiawh atn \ha tak mai a ni tawh ang. Thei |na Khung Leh Phoro Thil Hlauhawm Thlkin Hun Reilote Chhng Atn Thei Chaw

106

107 Thei tihro hng grp ro te, theit te, apple te, per thei te, apricot theit te hi manto teh chiam lova a lei theih chuan, eng hna thawk tn pawh chakna leh hrislna pe theitu atna ei tur rinpui berah hman theih a ni tih hriat chhuah a ni. Letter 195, 1905 477. Apple-sauce drthlalanga dah chu a hrislin a tui khawp mai. Pr thei leh theite swr pawh thlasik hun a tna hman tura siam theih a ni. Letter 5, 1870 478. Thei dang i neih loh chuan apple thei hi thei lam ngaihtuahin vanneihthlak tak a ni. Thei chi hrang tamtak neih hi a \lin ka ring lo, eng pawh ni se, fmkhurtaka lk khawm ni sela, apple rah loh hun atn \ha taka vawn tlat tur a ni. Apple hi thlavng atna thei \ha berte an ni. MS 114, 1902 479. Kan damdawi in tna thei huan neih hi thil vanneihthlk tak mai a ni. Hng a\anga theirahte chu an \awih chhe ve lova a rah lawh tharte chu chaw atn \ha tak mai a ni. MS 13, 1911 480. Chhngkuate leh zirna inte hian ram nei a, lei leh hna thawh leh siam hna thawh tam zwk dn an zirtur a ni. Miten leirah chhuahte a hlutzia an hriat phawt chuan lei leh a lo neih chu an uar zual sauh mai ang. Mi zawng zawngin huan leh thei huan a\anga thei thar lm leh thlai thar lm neih hlutzia hi an hre \heuh tur a ni. Damlote leh zirlaite an lo pun zl avangin ram tam zwk mamawh a ni ang. Grp huante siam a, zirna in tn grp rah neih \euh mai tur a ni. Serthlum huan neih pawh vanneih thlk tak a ni ang. |HEN IIFANGNEITE Chw Atna Siamtu Thlanchhuah Thlai Huan leh Thei Huana Thil Thar Lm

(1905) T.R., p. 283 481. Fangnei lam ch te, theirah te, theipilsak te, leh thlai te hi min Siamtun kan ei atna a thlan an ni. Hng chawte hi an awmphung pangngai ang thei ber leh a mwl thei ang bera buatsaih an nih chuan chaw hrisl leh taksa chwmna \ha berte an ni. Chakna te, tuar chhelna te leh rilru chaknate min pe thei a, chngtiang thilte chu min tiphur hluai thei chaw dang, swngbwl hrepten min pe ve thei lo. (1905) T.R., pp. 300, 301 482. Saten an ei dk tawh hnu buh lam ch te leh thlaite hi sa eitute hian an ei ve chhwng mai a ni. |hanna tura chaw \ha reng reng chu, ste hian hng thil a\angte hian an lo dawng tawh si a. Buh lam leh thlai te hian a eitute hnenah nunna a pe \hin a, sa kan ei hian kan dawng chhwng ve lek chauh a ni. Pathianin kan ei atna A lo ruat chaw chu ei nghal mai a va han \ha zwk m ve aw! (1905) T.R., p. 304 483. Sa ei vngin tihrwl a chak tih rin hi a dik lo. Sa ei kher loh pawh hian taksa mamawhte hi a neih theih a, hrislna \ha zwk daih a neih theih bawk. Buh lam te leh thei rah te, thei kwr sak te leh thlai te hian thisen \ha siam theihna tur chaw \ha tinreng an nei kim vek. MS 27, 1906 484. Buh lamah te, theiah te, thlaiah te leh theiah te, thlaiah te leh thei kwr sakah te hian kan mamawh chaw zawng zawngte chu hmuh theih vek a ni. Rilru in ngaitlawm taka LALPA hnna kan lo kal chuan sin a tih bawlhhlawh loh chaw hris>l buatsaih dn chu min zirtr ang. Tamtak P>k A Ni (1905) T.R., p. 284 485. Lei hian theirah te, theipilsak te leh buhte hi min pe tam hle a; thil phurh leh thawn darhna lama hma kan swn zel bawk avngin, ram hrang hrang deh chhuahte hi a kum t>lin mitin tn hmuh a awlsam tial tial bawk. Chutichuan kum reilote liam taa nawmsip bwlna ang maia kan ngaih \hin eitr tamtakte chu tunah chuan mitin hmuh phk leh ntin mamawh a lo ni ta. (1905) T.R., p. 286 486. Remhre taka thil kan ruahman phawt chuan, hrislna atna \ha ber chi hi ram tin deuh thawah hmuh theih a ni. Buh te, huit te, vaimm te leh chhangphut buh chi khat (oats), chi hrang hranga buatsaihte hi hmun tinah a awm tawh a; h>ng be lam ch reng reng (beans) te, bepui te, dailuahte ang pawh hi a tam ta. Hngte hi mahni rama theirah emaw ram dang a\anga lk luh Chaw |ha Twk |henkhatte

107

108 emaw nn, mahni hmuna thlai chi hrang hrang a\angte hian sa ei ngai lo, ei tur famkim twk hmuh theihte a ni. (C.T.B.H. 47) (1890) C.H. 115 487. Theite, buh lam chte leh thlaite hi mwlte a siam, thilthak leh mawm tel miah lo, bawnghnute leh bawnghnute dak nna buatsaih chu chaw hrisl ber a. Taksa tn chakna a ni a, chhelna a pe a, finna leh rilru chakna a pe bawk a nihetiang hi chaw swngbwl chiam ang chin a pe ve thei lo. (1869) 2T 352 488. Buh lam ch te leh theite hi hriak mawm lam chi tel lova, a nihdan pngngai ang thei bera buatsaih hi a nungchunga vna lk turte tna chaw tur chu a ni. (1905) T.R., p. 289 489. Buhhwp siam turin darkar rei twk chhum tur a ni. Amaherawhchu chaw tui hulte chuan \hial sawm nn hun an duh rei zawk avangin chaw nm leh tui deuh p>rpurte aiin a hrisl zawk. Y.I., May 31, 1894 490. Mi \henkhatte chuan rinawm takin chaw dik tak chu chhangphut buhhwp hi a ni ber mai an ti \hn. Mahsela thil tui hnng mai a nih avangin chhangphut buhhwp ei \euh ringawt mai chuan chaw pai\awihna khwlte a ti hris>l dawn lova. Thei te, thlai te leh chhangte ei tura infuih zwk tur a ni. (1871) 2T 603 491. Buhtuihnng hi insiam theih a ni. Chhangphut chu a hraw lutuk a nih chuan hri mai rawh. Chhangphut buh tuihnng a la sat lai chuan bawnghnute telh rawh. Hetiang chaw hi camp-na hmunah chuan a tui ber leh hris>l ber a ni. (1905) T.R., pp. 304, 305 492. Sa ei hi bnsan a han nih hian, sa aiawh tur chaw chi hrang hrang, buhlam te, thei kwr sak te, thlai te leh theirah te ngaihtuah tur a ni. Chngte chu taksa chwmtu \ha tak leh tui tak an ni tur a ni ..., Man tlwm si, taksa tna chaw \ha ni bawk si ei tur te chuan sa chu thlk tur a ni. |HEN IIICHHANG MS 34, 1899 493. Sakhuana chuan nute chu chhang \ha ber chi siam turin a hruai ang. Chhang chu a chhng lam leh pwn lam thlenga hmin ngei turin ur tur a ni. Pum hris>lna tur chuan chhang chu a zngin a ro \ha tur a ni. Chhang hi nunna bul a nih avangin chhang siamtu tinte chuan siam an thiam m m tur a ni. Chhang Tlang |ha Takah Sakhuana (C.T.B.H. 49) (1890) C.H. 117 494. Mi \henkhatte chuan \ha taka chaw siam hi sakhaw tih turah an ngai lo, chuvngin engtianga chaw hi siam tur nge tih pawh zir an tum lm lo. An ur hmain chhang chu an ti thur a, a siamtu fmkhur lohna thawi dam nn man pe mang lovin a hlwmin an pe chhuak a, chungte chu mihring ei chi ziazng an ni lo. Chhang \ha siam tur hian fmkhur taka ngaihtuah a ngai a sin. Mi tamtakin an rin iin chhang hlwm \ha takah hian sakhuana tam zawk a awm a nia. (1868) IT 684 495. Kristian hmeichhe tinte sakhaw thil tih tur chu a\ a\anga chhang zangkhai, thlum leh \ha siam zr vat hi a ni. Nte chuan an fanute, an la tt lai a\angin chokaah hruai sela thil chhum/siam dn zirtr rawh se. Chhanga Soda Hman (1905) T.R., pp. 287 289 496. Chhang siamnaa soda emaw, chhang siamna soda (baking powder) hman hi taksa tihnatna leh thil \l lo a ni. Soda hian pumpui a ti vung a, a vaiin a khawih chhe fo \hin. Chhngkaw tamtak hian soda tel lo chuan chhang siam theih pawh ni lovin an ring a, hei hi a dik lo. Tihdn Nunna Bul Chu Sa Aiawh Tur Buh Tuihnng Chhangphut Buhhwp |hataka Buatsaih

108

109 \ha zwk an zir peih phawt chuan an chhang chu a hrisl zwk ang a, ei pawhin a nih dn pangngai a ang zwkin, tui pawh a tui zwk bawk ang. Chhangthawp emaw, dawidim chhang emaw siamin tui aiah bawnghnute hman tur a ni lo. Bwnghnute hman hi chu a senso thlk mai mai bkah, chhang a ti hrisl np zwk bawk a ni. Bawnghnute chhangthawp hi ur hnuah tuia chhang ur aiin a thlum rei lo zawk a, pumah a \awk hm zwk bawk a ni. Chhang hi a zng haih tur a ni a, a thlum bawk tur a ni. A thur miah tur a ni lo. Chhangthawp hi te deuht> a siam a, ur hle tur a ni; dawidima natna hrik awmte pawh an thih vek theih nn. Chhang ur tho chi r>ng r>ng hi a sat lai emaw, a thar lai take maw chuan pai \awih a harsa a. Chuvangin chaw ei dawhkanah dah chhuah tur a ni lo. He thu hian dawidim telh loh chhang a huam tel lo. Dawidim emaw, chawl emaw telh miah loh, thuk sa twka chhang ur hmin ph>k thar lmte hi a hris>l a, a tui pawh a tui a ni.
CHHANGTHAWP UR NAWN DAWIDIM CHHANG S DAWIDIM CHHANGA BAWNGHNUTE HMAN

Chhangthawp ur nawn (Zwieback) hi pai\awih awl ber leh tui ber pakhat a ni. Chhangthawp narn hi zai l>p thliah thliah ni se, a tuihu awm loh thlengin thuk s twk takah buang deuh thng khawpa ur ro ni sela. Hmun ro-ah chuan hetiang chhang ro hi chhang narn aiin a vawn rei theih daih a, ei dawn \pa han ur sat leh deuh phei chuan a thar ang mai a ni \hin. Chhang Hlui A Thar Aia |ha

Letter 142, 1900 497. Chhang hlui, ni hnih emaw ni thum emaw hi chhang thar aiin a hris>l zwk. Thuka chhang tih ro hi chaw hrisl berte znga pakhat a ni. (1868) IT 681 684 498. Chhangthawp rit nalh mai, thur bawk si, ur hmin loh lehnghl hi kan hmu fo \hin. Hei hi, zir chk lohna leh ei siamtu hna pawimawh tih peihlohna avanga lo awm a ni. A changin lunghlu chhang thlum (cake) te, biskut n>m, tih ro, ur loh leh thil dang hetiang ang chite kan hmu \hin. Ei siamtute chuan tun hma lama an chhum dn angin \ha takin an ti thei tih an hrilh ang che u, mase thudik tak kan sawi ang e, an chhngte chuan hetiang chhang hi an duh thlwt lo; hetiang ang chuan ril\min an khawsa reng mai ang. Hengte hi kei chuan mak ka ti love. In chaw buatsaih dn r>ng mai hi tui tur chi a ni lo. Hetiang buatsaih dn chhe lutuk eitute chuan hris>lna siamna hi an ngeih thlwt lo tih an hrilh tawp mai ang che u. Pumin chhangthawp chhia, rit nalh mai leh thur \uau mai chu chaw \haa chantr turin theihna a nei lo; he chhang, chhe tak hian pumpui hris>l tak chu bawrhswm takah a chantr zwk ang. Hetiang chhang chawa ringtute chuan chakna an nei lovang. A chhan a awm a ngem le? Hng mi \henkhatte hian Hrislna siam\hatnaute an inti ve bawk a, mahse an ni miah lo. Chaw siam dn an hre lo. Cake te, alu te, chhangte an siam a, mahse a ngai hlir an siam \hin avangin taksa khwlte chu tihchakin an awm lo. Chaw hris>l leh tui tak buatsaih nana hun s>n te chu in khawhralna mai maiah an ngai ni awm tak a ni.. Chhngkaw tamtakah pumpui n nei kan hmu a, hei hi a chhan ni fo chu chhang loh vang a ni \hin. Chhngpui nu chuan chutiang chhang \halo chu paihbo mai a phal si lova, an ei ta mai \hin. Hetiang hi chhang \ha lo paih dn a ni dawn em ni? Thisena chantr turin pumah indah mai dawn em ni ang? Pumpui thiltihtheihna chuan chhang thur chu a tithlum dawn em ni? Chhang rit nalh mai chu a ti zngin, chhang hlui hmuar chu a ti thar thei dawn em ni? Nu leh eisiamtu tamtak, zirna leh thiamna dik nei lo, chaw siam dn thiamna tlachhamte chuan ntinin an chhngte hnenah chaw tui lo deuh an eitr reng mai a; chu chuan chaw pai\awihna khwlte chu zawi zawiin a ti chhia a, thisen \ha lo a siam a, tichuan natna hrehawm tak a rawn thlena, a twpah a hun lova thihna a rawn thlen ta \hin a. Mi tamtak chu chhang rit tak leh thur \uau ei avangin an thi a ni. Entrna pakhat hmuhtr ka ni a hmeichhe naupang hi rawih a ni a, a chhang siam chu a ritin a thr nasa mai a, tihbona leh z>pral a tumin, vawk lian deuh pahnih a pe ta ringawt mai a. A tkah chuan in neitupa chuan a vawkte chu an lo thi d>r mai tih a hmu a, a vawkchaw p>kna kuang chu a han endik a, he chhang rit tak mai themte chu a lo awm nuai mai a. A han zawt kual vel a, chu hmeichhe naupang chuan a thiltih chu zep thui ta lovin a inpuang ta a. Chutiang chhang chuan vawkte chu a khawih nasa ang tih ngaihthuahna r>ng a nei lo. Chhang rit tak leh thrin, bawlhhlawh tinreng eizo theitu vawkte a tihhlum theih chuan, mihring pumpui n>m takah chuan eng ang takin thawk nasa ang maw le? Chhang leh Chaw Sakhat Dangte Ei |hatna 109 Chhang Thar |hatlohnate

110 MS 3, 1897 499. Sa ei lova thlai chaw ei a lo nih hian fmkhur a ngai khawp mai; chaw chu hmin \ha tak leh fing taka buatsaih tur a ni. Buhhawp lam ch ei \euh hi a dik lo a. Chaw ro lam, \hial ngai hi a \ha zawk. He thilah hian chaw hrisl buatsaihnate chu malsawmna an ni. \a chhang (chhang sen uk) leh zial hlwm mwlte a siam mahse fmkhur taka buatsaih chu a hris>l ang. Chhang hi a thur tur a ni r>ng r>ng lo. Hmin \ha taka ur tur a ni. Chutiang chuan n>m hlui leh ban takin a awm lovang. A ei thei tn chuan thlai \ha tak mai, hrisl zawng taka buatsaih chu buhhawp lam chi ai chuan a \ha zawk. Chhang siam thar aiin hmin \ha taka ur ni hnih emaw ni thum emaw hnua mi chu theirahte nena ei a hris>l zwk bawk ang. Hei hi zwite leh chip taka \hial chuan taksa khawlin a mamawh zawng zawng chu a phuhrk vek ang. (Written 1884) E. From U.T. 2 500. Biskt thakte leh s te hi hris>lna siamna dnte n>n chuan an inmil hauh lo mai. Letter 72, 1896 501. Soda biskt thakte hi butter te nn an dah khawm a, ei duh zwng berah an neih a, mahse pai\awihna khwl chak tawhlo tak chuan a mil lo riau a ni. Letter 3, 1884 502. Kanaan lam pan aiin Aigupta ram lamah kan kir leh zawk \hin. Hng thilte hi kan hawisan tawh dawn lom ni< Kan chaw ei dawhkanahte chaw mwl leh hris>l kan chhawp tawh dawn lom ni< Biskut thak, pumpui tinatu chu kan paih bo tawh dawn lom ni< R & H, May 8, 1883 503. Biskut thak, soda emaw chhang urna (baking powder) nena siam chu chaw ei dawhkanah an lo lang ve tur a ni rng rng lo. Chutianga chawhpawlh chu ei atan a tlk loh. Chhangthawp s reng reng chu pai\awih a harsa a ni. Buh chhang, hris>l leh tui bawk si chu chhang phut den chip loh a\anga siam, tui vawt thianghlim leh bawnghnute a\anga siam theih a ni. Amaherawhchu kan mite hi mwl taka thil siam dn hrilh an harsa hle mai. Buh chhangte hi kan han fak a, kan \hiante chuan, Aw, ni e, a siam dn kan hria a lwm, an ti a. Mahse chhang urna leh soda, bawnghnute thur nena pawlha siam chhang bawk an lo lang leh \hin a, kan beidawng \hin hle mai. Heng hian insiamna an neih hmun tur r>ng a awm lo. Chhangphut her dip loh, tui fm nen (chi tel lo) tak leh bawnghnute n>na pawlhin chhang tui ber chi (gems) a siam theih a ni. Tui chu chi pawlh a nih chuan bawnghnute thlum tam zawk emaw artui chawhkawi emaw belh tur a ni. Chhang chu thuk sa tawk, mei zawitea alh reng nena ngun taka ur a ni tur a ni. Chhangthawp siam tur chuan tui (chi pawlh loh) leh bawnghnute emaw bawnghnute dak emaw hman ni sela; chhangphut hmeh ban khauh tak siamin biskut pan leh ram tak ang a hmeh pan ni sela, chu chu thuk sa chungah ur ni rawh se. Hengte hi an thlumin an tui m m a. |hial chip an ngai a, chung chu h leh pum tn an \ha hle bawk si a. Thisen \ha an siam a, chakna an lo ni bawk. Chutiang chhang te, kan rama tam m m theirah te, thlaite leh buh lam chite in en chuan, an aia duh zwk tur rng awm lo khawpin kan khawsa thei dawn a nih chu. (1868) 2T 68 504. Chhangphut \hiah vr loha (\) siam chhanga chakna i hmuh theih ang kha, chhangphut dip deuh (maida), vr takah hian i taksa tana chakna chu i hmu ve lovang. Chhangphut dip tak chhang hi hman lr ber ni mahsela taksa khawlte hian an chakpui thei tlat lo mai. Thinte pawh hian an chak pui thei lo. Chhangphut dip vr ei hian i harsatnate chu a tizual zwk ang. (1905) T.R., p. 287 505. Chhang siam nn chhangphut dip tak (maida) hi a \ha ber lo. Hetiang hman hi a hrisl lova, senso a tlem bawk hek lo. Wheat hum a\anga chhang siam a (\-a siama) taksa chwmna thil \ha tak hmuh tur awm angte hi maida a\anga chhang siamah hian a awm ve lo. k khal leh hris>l lohna chi dang dang awmtr fotu a ni. Letter 91, 1898 506. Chhangphut chi khat ngawt hi chu chawa rin reng a \ha ber lo. Chhangphut chi hrang hrang (wheat, oatmeal, rye) chawhpawlhte hi maida chhangphut hlang iin a \ha zawk a ni. Chhang Thlumte Letter 363, 1907 Thil Chi Hranga Siam Chhang Chhangphut |hiah Aiin |hiah Loh A |ha Zwk Chhang Tlangte leh Zialte Biskut Thak

110

111 507. Chhangthlumte hi chawah kan hmang ngai meuh lo, chaw atna chi kan ei tlm zawh poh leh a \ha zawk a. Hetiang chaw thlum chi rng rng hian pum a ti buai a, hetiang chaw thlum chi rng rng hian pum a ti buai a, hetiang ei tumte chu an chhel lova an thin chhe bk \hin a ni. Letter 37, 1901 508. Biskutah hian chini tel lo sela a \ha a. |henkhatte chuan biskut thlumber maite hi tui an tiber si a le; mahse hngte hian pai\awihna khwlte chu an ti khaw lo \hn a ni. |HEN IV THLAIHRINGTE MS 13, 1911 509. Thei huan leh huan a\anga lawh theirah te, thlai thar lm te hlutna bik hi mi zawng zawngin hre teh se. (C.T.B. H., 47) (1890) C.H. 115 510. Theirah te, buh lam ch te leh thlaite hi mwltea siam niin, thil thak leh hriak lam chi rng rng tel lo sela, bawnghnute leh cream nn siam ni zawk sela chaw hrisl ber a ni ang. Taksa tn chakna an pe a, tuarchhelna thiltihtheihna an pein finna an pe bawk a hngte hi mi chawktho hlut thei chawin an pe ve thei lo. MS 3, 1897 511. A ei theite tn chuan thlai \ha tak mai, a hrisl thei anga buatsaih chu buhhwpte aiin an \ha zawk a ni. (1909) 9T. 162 512. Thlaite hi bawnghnute leh a dak emaw a tlkpui emaw n>na tui taka siam tur a ni. Letter 70, 1896 513. Buh fangnei chi te, theirah te leh thlai te hian thisen \ha siam nana chaw \ha zawng zawng te chu an nei kim vek a. S hian hetiang chaw \ha famkim hi a pe ve thei lo. Letter 3, 1884 514. Kan ei ang ang hian kan taksa pawh hi an awm \hn. Ransa chkna ang tichak turin ransa, chaw atn kan ei ang maw? Hetiang chaw hrawmhraw ei chkna nei tura inzirtr ai chuan theirah te, buh lam chi te leh thlai te ei kan inzirtr hi a hun tak zet tawh a ni. Sa tel lovin, chaw hrisl leh chakna pe chi hrang hrang, mawlte a siam hi a theih a. Mi hrislte chuan thlai te, theirahte leh buh lam chte hi tamtak an nei tur a ni. Letter 72, 1896 515. LALPAN A mite chu theirah te, thlai te leh buh lam ch te eia nung turin hruai kir leh A tum a ni. Letter 45, 1903 516. Damdawi inah hian ei duh dn hrang hrang tih lungawi an awm \hin. |henkhatte an mamawh bkte titlai turin thlai \ha taka buatsaihsak duh an awm a. A \hente lah chuan thlai an ei chuan an tuarphah zel bawk si. Alu te, Chhumte leh Thlum Lamte Letter 322, 1905 517. Alu kan ro te hi a hrisl kan ring lo, a buatsaihnaah hian hriak emaw butter emaw a tel ngei mai si a. Alu chu ur emaw chhum emaw ni se, bawnghnute dak telhin, chi tlm nen chaw hrisl ber a ni. Chhum bng chu kawlbahra nn, cream tlm te leh chi nen ur leh ni sela, kan lohin, a \ha thlwt a ni. (1871) 2T 603 518. Chaw hrisl, mwl tak si chu b> te hi an ni, chhum emaw ur emaw ni sela. A \hente chu tui n>n pawh ni sela, bawnghnute emaw a dak emaw telhin, a tui hang siam tur a ni. Thlaite Chnga Vawng\hain Letter 5, 1904 519. Mi tamtakin ram neih a, thlaite leh theite chn a, chung a\anga ei tur neih a zia leh a pawimawhna an hmu lo. Chhngkaw tin leh kohhran tin hnenah he thu hi sawi tura hrilh ka ni B> Lam Chi, Chaw Hrisl |henkhatten Thlaite An Ei Thei Lo Thlai Tamtakte Chaw Famkim |henkhatte Thlaihringte, Mwltea Siam

111

112 hlau leh khur chungin in chhandamna chu thawk chhuak rawh u, chutiang chuan LALPAN mal A sawm ang che u; chutilo chuan in taksa chu finglo takin in enkawl ang a, LALPAN in tana A ruahman chu in lo dl thei mai dawn a ni. Letter 195, 1905 520. Vaimm thlum tihro neih theih nn ruahmanna siam tur a ni. Maite pawh tihro theih a ni a, thlasik chhung atn ur lwk diam tur a ni. Letter 31, 1901 521. Ka chaw chungchng in sawi a. Thil dang rng ei thei lova, thil pakhat chauh in hnangfk ka ni lo. Mahsela, thlai hring chungchngh chuan in ngaihtuah a \ul lovang; ka hriat dnin in chnna ram \henkhatah thlai chi hrang tamtak, thlai hring anga ka hman theih an awm a ni. Hnim eng, chi khat hnahte leh pangpar chi khat hnahte chu ka hmu thei ang, an\am pawh. Australia rama kan neih aia \ha zawk leh tam zawk daih a awm ang. Thildang a awm loh pawhin buh lam chu tamtak an awm a ni. Letter 10, 1902 522. Khawchhak lama ka kal hmain hun engemaw chhng chaw ei chkna ka nei lova; tunah chuan ka nei leh ta, chaw ei hun a lo thlen chuan ka ril a \am m m a. Ka hnim hring hlng nei, \ha taka chhum, cream tih thianghlim leh ser tui pawlh chuan ril a ti \am thei hle a ni. Chaw vawi khatah tomato tuihang ka ei a, a dawt lehah thlai hringte, alu chaw ka ei \an leh ta bawk a. Ka chaw te chu an tui vek mai. Damlo chaw kham lo ang mai ka ni a, ei puar lutuk hlauhawm khawpin ka awm a ni. Letter 70, 1900 523. Tomato min rawn thawn kha an \hain a tui khawp mai. Tomato te hi ka tan chuan chaw \ha berte an ni. 524. Vaimm leh b> lam chte chu keimah ni leh v>ngte tan kan chng tam twk a ni. Thlasika ei turin vaimm tihthlum chu kan tiro a, kan mamawh hunah chuan kan her dip a, kan chhum a. A tui hngte chu a tui ber mai, chaw dangte pawh a titui vek mai. A hunah chuan grpte pawh kan ngah mai a, theite tihrote leh apple te, theihmu te, theit te, pr theite leh olive te pawh chungte chu keimahnin kan buatsaih vek a ni. Tomato te pawh kan chng \euh mai. Ka dawhkana chaw te chu ka hnar ngai lo. Chutianga hnar turin Pathianin min duh lovang tih ka ring. Min rawn tlawhtute pawhin kan ei ang chu an ei ve mai a, kan ei tur neih apiang chu tui an ti ve \heuh niin a lang. Ellen G. White Chawah Thlai Hring leh Alute

CHAW EI KHAHCHILHNA HMAWMSAWM HMAWMSAWMTE


MS 93, 1901 525. Chini hi pum tn a \ha lo. Z-ah a chantr a, hei hian thluak a tibuai a, thehthangnaah harsatna a thlen a ni. (1905) T.R., pp. 289, 290 526. Dn naranin chaw eiah hian chithlum hi a tam lutuk fo \hin. Chhang kk te, chhang thlum nm (pudding) te, chhangthlum (pastries) te, thil hnng thlum (jellies) te, chithlum thei chhum hmin (jams) te hi chaw pai\awihna tichhetu chak tak an ni. Bwnghnute leh artui leh chithlum chawhpawlha siam (custard) leh chhang thlum (puddings) te hi chaw pai\awihna tichhetu hlauhawmte an ni. Bawnghnute leh chithlum uar taka hman hi bansan tur a ni bawk. (1870) 2T 369, 370 527. Chini hian taksa khwl chtna a dl. Khawl nung chtvlna a tibahlah a ni. Montcalm County, Michigan-ah thubuai pakhat a awm a, chu chu ka sawi tur hi a ni. Amah chu mi ropui tak a ni. Feet 6 laia sang, lang nalh tak a ni nghe nghe. A damloh tlawh tura koh ka ni a. A hma pawhin a nundn thah hian thu kan sawi dun tawh a. Kei chuan, I mit en dn ka duh lo, ka ti a. Chini tamtak a ei a, engvanga hetiang ti nge ni tih ka zawt a. Ani chuan, Sa ei ka bnsan a, a aiawh turin chini anga \ha hi ka hre lo a ni, a ti a. A chaw chuan a ti lungawi thei lova, a nupui chuan chhum dn a hriat loh vang mai a lo ni. Nangni mi \henkhatte hian in fanute, puitling deuh thaw tawhte hi science zir turin sikulah in tr a, chaw chhum tak ngial pawh an la thiam si lo; hngte hi in lamah an zir hmasa tur a ni a sin. Hetah pawh hian hmeichhia chaw chhum dn hre lo a awm a, chaw hrisl buatsaih dn pawh a la BUNG I CHINI

BUNG19

112

113 zir lo. Zirna png pawimawh tak mai hi a la thiam tlat si lo, chuvangin eisiamtu chaw chhum thiam loh avang hian taksa khwl chuan a mamawh a hmu zo lova, chini chu insum lo lkin a ei ta mai a ni, chu chuan a taksa pumpui khwl chu a tidam lova, he pa, a pasal nunna chuan a \ul hauh lovah chaw chhum loh avangin a tuar ta mai a ni. He pa damlo hmu tura ka kalin, ka theih ang angin tih dn tur hrilh pahin ka enkawl ta a, zawi zawiin a lo \ha chho ta zl a. Mahsela fmkhur lo takin a theih bkin a insawizawi vak mai a, chaw \ha mang lo tlm te a ei bawk n>n, a lo chau thla leh ta a ni. He mi \um hi chuan amah \anpui dn a awm ta lo. A taksa pum khwlte chu thing tlu kar nunin a nung ve ta mai mai niin a lang ta. Chaw chhum thiam loh ei vngin a lo thi ta a. Chaw chhum \ha aiah chini chu hman a tum tlat avang chuan a lo chhiat zual phah ta a ni. Unaute chaw klnaah ka \hu ve fo \hin a, bawnghnute leh chini hi an hmang nasa thei hle tih ka hmu a. Hngte hian taksa khawlte chu a dl \hin a, pai\awihna khawlte a tikhaw lo a, chubkah thluak a khawih tel bawk. Taksa khwl nung cht velna daltu r>ng r>ng chuan thluak lam hi a khawih nghal vat mai \hin. ng pk ka nih a\ang chuan chini ei tm hi sa aiin a hlauhawm zwk. Hetianga ei tur thlk danglamna hi fmkhur taka tih tur a ni a, kan zirtr turte leh kan \anpui turte ngei zawng leh, an ngaih dn awmsa tichhe lo zwnga enkawl tum hrm tur a ni. R & H, Jan 7, 1902 528. Duh hle mah ila taksa ti hrisl lo thil te r>ng r>ng chu kaa luhtr miah loh mai tur a ni. Engvangin maw? Pathian ta leh a hmanrua kan ni miau. Lallukhum hneh tur in nei, vanram chan tur in nei a, hremhmun kalsan tur in nei bawk. Krista hmingin ka zwt a che u In hnaah hian >ng chu fiah tak leh chiang takin in neiin, chuta \ang chuan in hawisan ang a, heti hian in sawi dawn em: Hei hi ka duh a, kha kha ka hmangaih< tiin. Pathian chuan mitin hi ruahmanna nei \an tur te, Pathian chu A enkawlnaah leh hmangaihnaah thurualpui tur te, thlarau, taksa leh rilru tithianghlim tur te, chawisang a, tiropui tur tein min ko vek a ni, chutiang chuan Pathian thawhpuitute kan lo ni ve thei ang. Thil thlum chi rng rng chu amaha awmtr (khawih loh) hi a \ha zwk. Chaw ei dawhkna thilthlum (desserts) te pawh hi anmahniin awmtr mai mai tur. Hng thilthlumte hi in mamawh hauh lo. Pathian duh dn ngaihtuah turin rilru fm tak in mamawh a ni. Letter 25a, 1889 529. Kum engemaw zt kal taah khn kan Camp meeting hotute zilhna puanna (testimony) ka nei a, Camp-naah sap-saum leh thil \halo, hlauhawm ch leh thil thlum chite pawh rawn kengin kan mte hnenah an hralh a. Hetih lai hian kei chuan \halaite leh upate hnenah chuan chutiang man atna an pk tur kha misonari thawhlawm bwma dah turin ka zirtr a, chutiang chuan an fate chu mahni inphatna ka zirtr a ni. MS 87, 1908 530. Kan Camp meeting-a chaw tur chungchangah ng pk ka ni a. A chng chuan Hrislna siam\hatna dn nena inrem lo chawte camp-na hmunah rawn ken a ni fo. Pathianin ng min pk anga kal tum kan nih chuan upa leh \halaite chuan chkna avanga hng chawte hi ei mai mai lova, a tel lova khawsak kan zirtr tur a ni. Kan fate chu hng thil \l lo te thil thlum chi, \helret, ice cream te leh hmawmsawm chi dangte hi bnsan a, hng leina tura pawisate chu mahni inphatna bwmah thlk zwk turin kan zirtr tur a ni. Hetiang ang bwm hi in tinah hun tur a ni. Hetianga kan tih chuan pawisa chu a tlm emaw a tam emaw Pathian hnathawh nn kan khawl khawm ang. Kan mte znga tlm lo takte hian Hrislna siam\hatna dnte zirtr an ngai. Hrislna chaw siamtute chuan hmawmsawm thlum lam chi hrang hrang an siam a, hlauhawm an nih hauh loh thute an sawi bawk, mahse hng thilah hian hriattrna danglam ka nei tlat mai. An hrisl hauh lova, hngte hi ei tura fuih hauh loh tur a ni. Hng chaw \ha leh mwl te theirah te, theipilsak te, buh chi te leh thlaite hi ei kan tum tlat zwk tur a ni. Hrislna siam\hatna lama kan mte hnna ng pkte kalh zwnga chawte emaw thilthlum lam chi emawte chu kan camp-na hmunah rawn lk ni suh se. Hna \ha thawh nn hng thilte hi hralh ila, hng thil eina tura thlmna chu i pawm zam mai lovang u. Insmna nei lo tura thlmna tinrengte hi khauh takin i dodal tlat ang u. Thil hlwk leh, thil \ha a lo chhuak mai ang, tia ngaihtuahna chuan min thlm thlu suh se. Mi mal tin hian mahni inphatna awmzia hi zir ila, chutih laiin misonari hrisl tak leh taima tak i ni ang u. Letter 5, 1871 531. Engkim mai hi mwl t, mahse hrisl si hi a ni, a chhan chu theh khwm satliah mai mai mai a nih loh vang a ni. Kan dawhkanah chini kan nei lo. Kan in tuituahna leh kan rin chhan Ellen G. White-i Chawa Chini Camp-a Hmawmsawm Hralh Thu

113

114 berte chu apple te hi a ni a, ur emaw chhum in emaw a ni a, a \ul dn angin tihthlum a ni a, tichuan chaw ei dawhknah kan chhawp chauh \hin a ni. Letter 1, 1873 532. Bawnghnute tlm t leh chini kan hmang fo \hin. Hei hi kan thusawiah emaw kan lehkhaziakah emaw kan pha lo. Rante hi natnain a bwm nasa tawh tih kan ring a, chuvangin hngte hi hnwl tur a ni ngei mai, mahse kan chaw a\anga chini leh bwnghnut kan hnwl \hak hun chu a la thleng rih lo. (1870) 2T 368, 369 533. Tunah hnutetui leh chini th-ah chuan mi \henkhat, Hrislna siam\hatna hlau an awm tih ka hria a, h>ng hnute tui leh chini duh ang anga zal>n taka hmang leh ei \hin an nih avangin an mahni kalh zawnga thusawi chu engahmah an ngai dawn lo a ni an ti. Thlk danglamna hi fmkhur taka tih tur a ni r>ng a, fing tak leh fmkhur takin kan che tur a ni. Ram chhnga mi fingtea hmei a pate hnna faktlk a nih theih nn chutiang kawng chu kan zawh duh a ni. Bawnghnute leh chini ei kawp vak mai hi a hlauhawm hle a ni. Taksa khwlte an tibawlhhlawh a. Hnutetui an swrna rante hi an hris>l fo l>m lo. Natna an nei thei, bwngpui hi zngah chuan hrisl hlein a lang thei a, zn hmain a thi mai bawk \hin. Zngah natnain a bwm a, chuvangin a hnute pawh natnain a fan ve a, mahse chu chu in hre si lo. Rante hi natna in a bwm ve tak zet mai. An sate pawh natnain a bwm. Rante hi an hrisl famkim a ni tih kan hriat theih chuan hnute tui leh chini tamtak ei leh in aiin sa ei turin mte chu ka fuih zwk ang. Hnutetui leh chiniin a hliam angin sa ei chuan a hliam ve lovang. Chini chuan taksa khwlte a hnawh ping thei. Khwl nung chet v>lna chu a dl tlat thei a ni. (1870) 2T 370 534. Unau nu leh pate chaw ei dawhknah ka \hu ve fo \hin a, bwnghnute leh chini an hmang tam hle \hin tih ka hmu a. H>ngte hian taksa khwl chu a hnawh a, pai\awihna khwlte pawh a tikhawloin, thluak lam pawh a khawih bawk a ni. (C.T.B.H. 57) (1890) C.H. 154 535. |henkhatte chuan hris>lna siamna thuzawma inngaiin bawnghnute leh chini tamtak buhchiarah (porridge) an telh \hin. Mahsela chini leh bawnghnute chawhpawlh hi zu angin pumah a thawk a, an hlauhawm a ni. (1905) T.R., pp. 289, 290 536. Bawnghnute leh artui leh chini chawhpawlha siam (custard) leh chhangthlum (puddings) te hi chaw pai\awihtr thei lo tur hlauhawmte an ni. Bwnghnute leh chini uar taka hman rual hi bnsan tur a ni bawk. |HEN IIIPIE, CAKE, PASTRY, PUDDINGS (Spec. Test, on Education, Oct. 1893) F.E. 227 537. Hmawmsawm thlum (Desserts) siam hautak deuh mai hi, a tam berte chu hrislna tichhetu an ni. Letter 731, 1896 538. Chaw ei dawhkn tam lutuk maiah hian taksa khawl tichak tura pumin a dawn tur tawk a hmuh hnuin, thil dang tamtak chhang thlum chi hrang hang pie te, puddings leh an sauce-te an han chhawp leh a Mi tamtak chuan duh twkin chaw chu ei tawh mahsela chng hmawmsawm thlumte chu an tna \ha tura an ngaih avangin an han ei \alh \hin.. Hetiang thil chuangtlai te hi an ei loh theih chuan an tn malswmna a ni zwk ang. (1864) Sp. Gifts IV 130 539. Tihdn thar ang zui duh avangin, ei atna \ha lm lo Cake chhah tak te, chhang thlum chi hrang hrangte leh hlauhawm chi hrang hrang te chu pumah hnawhkhahin an awm ta a. Ei chk zwng \ha lo takte tih lungawi nn dawhknah chuan ei tur chitin rng chhawp a ngai ta a ni. Zngah chan h>ng ei tur bawiha tngte hian thaw rimchhia leh lei bl takte an lo neih phah ta a. An hris>l lova, an lo a na a, natna chi hrang hrangin a bwm bawk a, mak an ti leh hle si a ni. (1865) H. to L. Ch. 1, p. 53 540. Mihring chhngkua chuan chaw manto chi an duh belh z>l a, a twpah chaun tunlai dn a lwm tiin thil tuihnai nia an hriat zawng zawng chu pumah an hnawhkhwm ta vek mai a. A bk takin nawmsakbwlna party-ah insumna nei miah lovin an in ei puar ta vak mai \hin. Chhn Insumkr Nei L>k Lo Tura Thlmna |HEN II BAWNGHNUTE LEH CHINI

114

115 lamah chaw manto tak an ei a, zn rei tak hnah sa kan hmui chk te, sa tui, tak ngk mai te, cake chhah tak te, chhangthlum dangte leh ice-cream te an zanriah chaw atan an ei leh bawk \hn a ni. (1865) H. to L, Ch. 1, p. 54 541. Chndn thar a ni e, tih avangin mi tamtak rethei ve tak leh ntina inhlawhfa chawpte pawhin an mikhualte tn cake manto tak te, chhangthlum chi hrang hrangte leh man to takte an buatsaih ve ta hial mai hian a ti bawhrswm phah hle a ni. Chubkah h>ng lei nan hian pawisa tamtak an s>ng a, an fate leh anmahni tn pwh thawmhnaw leina tur an neih theih loh phah a. Pumpui puarna ringawt ngaihtuaha ei rawngbwl nana hun tamtak an hman hi an fate sakhaw lam leh rilru lam na zirtrna hun atn an hmang zwk tur a ni. Y.I. May 31, 1894 542. Mi tamtakin cake chi hrang hrang siam dn an hrethiam a, mahse cake hi chaw \ha ber a ni lo. Cake thlum tak te, pudding thlum te, chhang thlum te hian pai\awihna khwlte an tikhawlova, chuvangin kan chaw kltute tn thlmna ni trin heng thil thlum chite hi engah nge kan chhawp sak ang ni le? (1870) 2T 400 543. Sa te, cake chhah takte leh thei chhang ur (pie) te hi mawsawla thakte nena siam a nih avangin chaw hrisl leh chakna petu \ha ber an ni hauh lo. Letter 91, 1898 544. Hmawmsawm, chhangthlum anga siamte hi \hatna aiin hlauhawm an ni zwk. (1905) T.R., pp. 289, 290 545. Dn naranin, chaw eiah hian chini hi a tam lutuk fo \hin. Chhang cake te, chhang thlum nm te, chhang thlum te, thil hnng thlum te, chini nna thei chhum te hi chaw pai\awih theihna tichhetu chak tak an ni. A bk takin bawnghnute leh artui chini chawhpawlha siam leh chhangthlum te hi chaw pai\awihtr thei lotu hlauhawmte an ni. Bawnghnute leh chini uar taka hmanrual hi bnsan tur a ni bawk. Letter 135, 1902 546. Hrislna siam\hatna na ngaisngtute chuan an \an ngei a ni tih hriat theih nan \hahnemngai takin an bei tur a ni. Hrislna tichhe thei thil rng rng chu an bnsan tur a ni. Chaw mwlte hris>l si chauh ei rawh u. Theirahte hi an \ha thlawt mai, buatsaih nan hun tl>mte chauh hman a ngai a ni. Ei chk awm tak si \ha si lo te chhangthlum te, cake te, hmawmsawm thlum te leh a dangte pawh bnsan tur an ni. Chaw ei vawikhatah chuan chi hnih khat lek ei tur a ni a, lawmthu sawi chunga ei ni rawh se. Letter 17, 1895 547. Thei chhang ur mwlte hi hmawmsawm atn a hman theih a, mahse chk satliah avang maia pahnih khat ei chuan Pathian rawngbawl tlk lovah a insiam a ni. |henkhat chuan chaw ei \euh hnuah an mamawh vang ni hauh lo, tui an tih vng chauhin an ei \hin. A dang pawh ei leh tura an zawhin an hnar zo ngang lova, tlang hnih tlang thumte an ei leh \hin a, chu chuan pum kha a ti rim zual m m a ni. Hetianga tih hmangte chuan mahni-inphatna nei turin an la inzir ngai lo r>ng r>ng a ni. Ei leh ina insum ngai lo mi chuan ama tan tuarna a insiam a ni tih a hmu thei lo a ni. (1870) 2T 383, 384 548. Nuin thawmhnaw dang a mamawh belh a, chakna pe thei chi chaw mwlt a mamawh belh a, mahse phalsak a ni lo ta tlat mai. A taksa khwl chuan thisena chantr tur thil a mamawh a, mahsela a pasalin a pe bawk si lo. Bawnghnute leh chini tlm, chi tlm, a thlk danglam nan chhangthawp vr, buh chhangphut kawng chi hranga midangte siamsak, cake satliah grep rah rp nen, buh chhangthlum grep rp nen, theit te, theipui te, leh thildang tamtak a sawi theih tur an awm, hngte hi eitur a mamawhte chu an ni. Letter 127, 1904 549. Damlote tna chaw tur chu an ngaihsn zwng tak a ni tur a ni. Artuite hi chi dangin a siam theih a. S>r thei chhang ur hi khap tur a ni lo. Letter 53, 1898 550. Hmawmsawm thlum hi chaw dangte nen ei rual tur a ni; a chhan chu, duhtwka chaw ei puar hnua inp>k leh a ni \hin a, a tam tawh lutuk \hin a ni. Rilru Thiang Tak leh Taksa Chak Nn Letter 10, 1891 Hmawmsawm Mwltte Khap A Ni Lo Chaw Hris>l leh Chakna Znga Mi Ni Lo

115

116 551. Hriselna siamute kan nih vek hi ka duh a. Chhang thlumte hi ka dodl a ni. Hetiang chawhpawlh nuai mai te hi an hris>l lo; chhang thlum chi khat (cookie) tamtak ei te, cream cake te, chhang thlum chi dang dang te, chaw ei vawikhata chi hrang tamtak eite hian pai\awihna khwl \ha te an nei thei lova, thluak thianghlim tak an nei thei bawk hek lo. Hetiang kan tih a, kan inngaihthah leh si chuan kan taksa khwl pumpui kha dlin a awm anga, engmah a lo hnar thei lo ang a, natna hri r>ng r>ng dodal theihna tura chakna a nei lo bawk ang. Cake thlum te leh chhang thlum dang miten an ei ber \hinte ai thwt chuan sa ei pawh ka thlang zwk ang. Letter 142, 1900 552. Ei tur siam trah hian hris>lna siamna sawimawi lo chi r>ng r>ng chanchinbu a chhuah a nih chuan hris>lna siamute chuan thil hlauhawm an ti thei a ni tih hre reng rawh se. Chhangthlum lam chi r>ng r>ng eitur siam a nihin fmkhur taka tih ni rawh se. Hmawmsawm atn cake hi bawnghnute emaw a dak emaw nena ei a nih chuan pumah chuan z-ah a lo chang ang a, mihring taksa khwl chaklohna chuan thil awmdn tur chanchin chu a rawn hril mai ang. Pum a lo buai tawh chuan thluak a rawn khawih nghal mai a. Mten a chhan leh a rah chhuah an zir phawt chuan hei hi awlsam taka tihdam theih mai a ni; lu tinatu leh pai\awihna khawlte hliam tuartrtu an ei loh chuan an him ang. Fing lo taka eina avangin a hmei a pate chu an thawh theih ngei tur atn pawh an lo tlk lo ta \hin a. An pwng ei mai mai avangin an inhliam phah \hin a ni. (1871) 2T 602 553. An chaw buatsaihnaah hrislna dnte an zawm phawt chuan, camp meeting atna an inbuatsaihnaah tumah an dam loh phah lovang tih hi ka hre chiang a. Cake te, thei chhang ur thlum te an siam lohva, buh chhangte an chhum a, theirah te, a \ina siamte emaw tihro emaw an rin chuan meeting atana an inbuatsaihnaah chuan an dam loh a \ul lovang a, meeting chhng pawhin an damloh phah bawk hek lovang. R & H., Jan. 7, 1902 554. Thil thlum rng rng chu ei loh hi a \ha zawk. Dessert thlumte chu dawhkanah chuan amahin lo awm ve mai mai rawh se. In mamawh lo ve. Pathian duh dn inngaihtuah nan rilru fm tak in mamawh a ni. Tunah hian Hrislna siam\hatna dn n>na inem tur kan ni.

BWLHLO LEH A DANGTE


|HEN I MOSOLA LEH HMUIHMERTE 555. Hmuihmer, khawvelin an hman fote hian pai\awihna a tichhia a ni. Letter 142, 1900

BUNG20

(1905) T.R., pp. 313, 314 556. Mi chawktho thei leh ruihtheih thil zngah ei atn leh in atna hman \hin thil chi hrang tamtak, pumpui tisa huai huai a, thisen tikhawlo a, hriatna thazm tizauthau thei a awm. Hetiang thil ei leh in hi thil \ha lo tak a ni. Mite hian mi chawktho thei thila intih zauthau hi an chk \hin. A nihdn pangngai rng ang lova taksa tiphur thei hmanna hi a lutuk hma khawp mai, taksa tlk hniamna leh tihchauhna hmaraw \ha tak a ni. Tunlai hun hmanhmawh takah hian min chawk tho lm lo chi ei tur apiang hi a \ha zwk zl a ni. Chawhmeh siamna bawlhlote hi an nihdn phung hrim hrimah pawh taksa tin thei an ni. An\am chi (mustard an tih) te, thinghmarcha (pepper) te, mosola te, pickle-te leh chutiang chi dangte chuan pumpui an kng s a, thisen an tibawlhhlawhin, an ti khawlo \hin a. Zu in mi pumpui senduk chur mai chu zu hnathawh dn tr lanna a lantr a ni \hin. Chawhmeh tihtuina bawlhlo thak tak tak hmanna avnga kawchhung sen duk chur nn a inang reng a ni. Ei tur narn maiin ei chkna chu a titlai zo lo thuai \hin. Taksa chuan mi chawktho thei thil dang beiseina leh chkna a nei \hin a ni. (1896) E. From U.T. 6 557. Hmuihmer bawlhlo leh hmarcha dip chi hrang hrang, chaw buatsaihnaa hman hi, thingpui tak te, coffee te leh zu te ang bawkin pai\awihna lama an thawhdn a inthuhmun a. Mi an chawktho thut a, mahse rei loteah an tla hniam leh thuai \hin. Taksa khwl chu tihchaklovin a awm a. Thisen a bawlhhlawh a, a kng ngei dawn tih a chiang a ni. R. & H., Nov. 6, 1883 558. Kan chaw dawhknah chuan chaw hrisl chi ber chauh dah tur a ni a, mi tiphur hlut chi chu a awm ve tur a ni lo. Thil thak lam chi rng rng nna chaw buatsaih chuan zu in chkna a siam tlat a. Hngte hian taksa khwlte chu a rawn tinin, an lo sa hluah \hin a, heng tidai leh tinp tur hian z a phut \hin a. Khawmualpui danga ka zin chng pawh hian hotelah te, chaw zawrhna carMosolain Pum A Tinin Chkna Dang A Tichhuak

116

117 ah te ka ei ngai lo, an chaw kha ka ei theih zwng a ni lo tlat a ni. Chi leh thlak lamte hi chaw-ah an pawlh nasa lutuk a, tui a hl huam huam mai \hin. Pumpui tuamtu rng pan tak chu a tisa huam huam mai a. Chutiang chaw chu tunlai chuan an ei ber a ni mai si a, naupangte hnenah pawh an pk ber a ni. Hei hian a awm hl hltr thei lova, a tituihl a, tui chuan an tuihlna a tireh thei si lochaw chu a mwl thei ang bera siam tur a ni, hmuihmer leh thak lam chi tello leh chi al tlm thei ang ber ni rawh se. Leter 53, 1898 559. |henkhat chuan an tuitihna hi an tikhawlo zo tawh khawp a, an chaw duh zawng kher lo phei chu ei chkna leh nawmna an nei lo. Hmuihmer leh thak lam chi chaw an pe a, an pum chuan chutiang chaw thak leh hmui chu a lo dawng a, mi tiphur hluai thei lo chaw chu a lo hriatpui \ha duh tawh lo mai a ni. (1890) C.T.B.H. 17 560. Naupangte ei atn chaw man to tak te, sa tui te, cake te leh thilthlum chi hrang hrang an pe a, hng chaw, nasa taka swngbwl hian an pum a tisa huai huai a, a aia nasa zawka swngbwl an duh phah zel a, chu chuan nasa takin a chawk phur ta hluai \hin a. Hetiang chaw hrisl lo hi duh ang ang a an ei tkah chuan, chaw ei hun pangngai bkah pawh an ei ta zl mai a, kum 12 emaw 14 emaw an lo nih chuan pumpui n nghet tak nei an lo ni ta a. Zu chak tak in \hinte pumpui thl i hmu tawh mai thei a, thil thak lam chite ei \hin pumpui pawh hetiang ang tho hian a awm. Hng mite pumpui chuan a aia nasa zawk leh chak zwk a duh belh z>l a ni. Hetiang Ei Hian Thihdanna A Thlen (1864) Sp. Gifts IV, 129 561. Pawl pakhat thudik ring inti hi an awm a, mei an zu lova, hnim chi pawh an ti lova, thingpui tak emaw coffee maw pawh an in lo, mahsela an ei duh zwngah thil dik lo an ti tlat mai si. Nasa taka swngbwl s an ngai a, sa tui hng tak mai an duh bawk a; chuvangin s pawh a hlauhawm thei ang bera swngbwl a nih loh chuan an ei thei tawh loan tui tihna an tih khawloh nasat tawh vng a ni. Pum chu a lo sa huai huai a, pai\awihna khwlte lah an lo hah tawh bawk, chuti chung chuan pumpui chuan an rawn nawr luh luih chu theihtwp chhuahin, a paih chhuak leh tur n>n lam a lo \hial a; tichuan a lo chu ta lutuk chu, an thidang ta hial \hin a ni. Hetah hian mi tamtak chu bumin an awm; chutiang thihdanna chu ril\m vng a nih ringin, pumpui chawlhtir mai lovin chaw tam zawk p>k a ni leh ta a nih chu; reilote chhung chu thihdanna pawh a kiang ve mai. Chaw hi ei tam zawh poh leh pum titlai turin chaw tam zwk an duh belh zel mai a ni. (C.T.B.H. 47) (1870) C.H. 114 562. Hmuihmer thak e chuan a trah chuan pumpui hamda pan tak mai chu a tisa huai huai a, mahsela a twpah chuan engmah hriatna nei thei lovin a tichhe dr thei mai a ni. Thisen chu a lo lum a, ransa rilru a chawk tho a, rilru lam leh finna thiltihtheihnate chu an lo chak lo ve thung a, chkna \halo bawiha an lo awm a. Chaw mwl tak, chakna pe theitu ngei chu nu chuan siam dan a zir tur a ni. (1864) Sp. Gifts IV, 130 563. Duhtwka sa, a tui pawh nasa taka swngbwl te leh, cake chhah tak leh dah te ei \hin tute chuan, chaw mawl hrisl leh chakna petute chu tui an ti nghl mai thei tawh \hin lo. An tui tihna chu an hmang khawlo zo tawh khawp a, chaw hrisl, thei te, chhang naran leh thlaite chu ei chkna an nei \hin lo. An ei \han tawh \hin ni lo, chaw dang chu a tirah chuan tui an tih nghal mai chu an beisei a \ul lo. MS. 33, 1909 564. Hris>lna lehkhabuah te >ng hlu tak tak p>k reng kan nih avangin fmkhur lo tak leh inthlahdah taka awm a, kan duh an gang a ei lehin thei kan ni lo a sin maw le; tin, mi chawkphur hlut thei thil te, ruih theih thil te leh hmui hmer thak chi te pawh hmang lo tur kan ni. Thlarau chhandam tur emaw hloh tur emaw kan nei tih hi i lo ngaihtuah the ang u; insumna thuah hian a rah seng tur kan nei tih hriat hi a pawimawh a ni. Mimal tin hian kan tih tur \ha taka kan tih hi a pawimawh >m >m a, kan ei leh in tur te pawh chiang taka kan hriatthiam a, hris>lna vawng \ha zawnga kan nun a pawimawh zia hi kan hre tur a ni. Hrislna siam\hatna dn te hi kan pawm dawn nge, duh ang anga ei leh in kawng kan zawh zawk mai dawn tih chu fiahin kan awm vek a ni. |HEN II SODA LEH BAKING-POWDER (1905) T.R., pp. 287, 288. 565. Chhang siamnaa soda emaw baking-powder hman hi taksa tih natna a ni, thil \ul a ni lo. Soda hian pumpui a ti vung a, a pumin a khawih chhe fo \hin. Chhngkaw tamtak hian soda tel lo chuan chhang siam theih pawh ni lovin an ring a, hei hi a dik lo. Tihdan \ha zawk an zir peih

117

118 phawt chuan an chhang chu a hrisl zawk ang a, ei pawh in a nihdn pangngai a ang zawk in, tui pawh a tui zawk ang. R. & H., May 8, 1883 566. Biskut, soda leh chhang urna dawidimte nna sawngbawl chiam chu chaw ei dawhkanah an lo lang ngai tur a ni lo. Chhang ur s reng reng chu pai \awih a harsa a. Buh chhang, A\\a a\anga siam, tui vawt fim tak leh bawnghnute nna pawlh chu a hrislin a tui bawk. Amaherawhchu kan nute hi thil mawltea tih tur zitir hi an harsa a ni. Buh chhang kan sawimawi laiin kan \hiante chuan, Aw, a ni tak e, a siamdn pawh kan hria, an ti. Mahse an han siam zawh meuh chuan chhang urna dawidim emaw, soda emaw, bawnghnute thur emaw te nna chawhpawlh an lo ni reng si a, a beidawn thlk \hin ngawt mai. Hei hian siamna a lantr lo a ni. A\\a chhang, tui thianghlim leh bawnghnute nena pawlh chu chhang kan ei tawhah chuan a la \ha ber a ni. Tui al a nih chuan bawnghnute thlum tam zawk hmang la, a nih loh leh chhangah chuan artui chawh hrep belh rawh. Chhang chu thuk sa twkah mei alh reng nen ngun taka ur tur a ni. Health Reformer, Aug. 1873 567. Ka zinnaahte chuan chhum thiam loh avanga a chhungkuaa damlote ka hmu a. An dawhknah chuan chhang thlum tui leh hris>l hmuh tur a awm mang lo. Biskut eng hlui leh chhang hnawng rit nulh maite chuan mi sing tamtakte pai\awihna khwlte chu a tichhia a ni. (C.T.B.H. 99) (1890) C.H.117 568. Chaw, \ha taka buatsaih hi sakhaw lam thil a ni tih mi \henkhatte chuan an hre lo; chuvangin chhum dn zir pawh an tum lo. Chhang chu ur hma pawhin an ti thur a, a urtu fmkhur lohna thawi dam nan chi an pawlh a, chu chu mihring ei atan a tlk hlawl lo a ni. (1870) 2T 537 569. Kan kalna apiangah hml dawldngte leh pumpui na vei kan hmu a ni. Chaw ei dawhknah kan \hu a, \hal tamtak, kum engemaw zt pawh a ni ang, an chaw chhum dn pangngai renga chhum site ka han hmuh chuan, heng mite hi mak ka ti hle a ni. Chhang leh biskut te chu hralh tlk tawh loh, eng piap puap te an ni. Hetianga an tihna chhan pawh hi tlm talin an ngaihven an ni tih lan nn a ni a, an haihawt avangin chhang chu an ur hmain an ti hng hman \hin a; an tih dik loh thawidam nan, hralh tlk tawh loh chu tamtak a hlwmin an pe a, mihringte ei tlk an ni miah lo. Hetiang, chhang chhe tawhte hi chu ei miah loh tur a ni, tawrh vak a hlauhawm. Pumpui tuamtu rng pan tak chu a ei a, a ti vng a, taksa pumpui khwl chu turah a chantr fo mai a ni. |henkhat chuan, Chhang \ha pawh soda tel lovin ka siam thei lova, hetiang chhang tlawm tak hi ka lei mai a \ul, te an ti a. In chhungte hrislna chu a pawimawh twk a ni lovem ni chhumdn leh eidn chu in zir ve hram dawn lawm ni le? |HEN III CH (1905) T.R., p. 293 570. Chi ei tam vak suh u, pickles leh mosala telh chawte bansan rawh u; theirah ei \euh \euh ula, tichuan, chaw ei laia tui in \euh in chk lo sawt dawn a ni. (1909) 9T 162 571. Chaw hi ei chkawm tak leh chakna pe tur zwngin buatsaih tur a ni. Taksa khwlin a mamawh chu ruk sak tur a ni lo. Chi engemaw zt chu ka hmang a, chi hi a hlauhthwn awm aiin, a nihna takah chuan, thisen tn a \ul a ni. Letter 37, 1901 572. Vawikhat chu Doctor ________ chuan kan chhungkua hi, a ngaihdn in, Hrislna siam\hatna nana chaw chhum dn min zirtr a tum a, Chaw-ah chi telh miah loh tur a ni a, chaw tih tui nn hian engmah telh loh tur a ni a ti a. Awle, hetiang hian tih ka han tum ta a, mahse ka lo chaklo ta hle mai a, thlk danglam ka ngai ta a, tihdn ka han thlk ta a, ka hlawhtling ta hle mai. Hlauhthawn awmah in awm avangin hei hi ka hrilh duh che u a ni. Chaw hi chakna pe tur zawngin buatsaih tur a ni. Taksa khwlin a mamawh chu chhhsak tur a ni lo. Chi tlm chu ka hmang a, Pathianin ng min pk angin, chi hi ka hmang fova, a hlauhawm aiin thisen tn a \ul tlat a ni. A chhan leh avng te chu ka hre lo, mahse min pk angin zirtrna ka pe che u a ni. (1905) T.R., p. 313 573. Tunlai hun hmanhmawh takah hian, min chawktho lm lo chi ei tur apiang hi a \ha zawk zl a ni. Chawhmeh siamna bawlhlote hi an nihdn phung hrim hrimah pawh taksa tin thei an ni. An\am chi te, thinghmarcha te, mosala te, pickle te leh chutiang chi dangte chuan pumpui an kng s a, thisen an ti bawlhhlawhin, an ti khawlo \hin a ni. |HEN IV PICKLES LEH VINEGAR

118

119 (C.T. B.H. 61, 62) (1890) F.E. 150, 151 574. Vawikhat chu chaw ei dawhknah, naupang tamtak, kum 12 hnuailamte nn kan \hu tlng a. Sa hi an siam \euh mai a, hmeichhe naupang zakzum leh awngrawp deuh pakhat hian pickles chu a han lam ta a. Chowchow bur, an\am chi thak \hak nna pawlh, masala nena tih rim nam chu an han pe a, a duh twkin a han tln ta a. Chu naupang chu a zahzum dn leh a thinchhiat dn chu mitin hriat a ni; hng thil hmui hmer thak tak maite hian chutiang ang naupang awmdan chu a tichhuak a ni tih chiang taka chht chhuah a ni. (1870) 2T. 368 575. Theichhang ur sahsawm leh pickles, mihring pum chhnga lt ngai rng rng lo tur chuan, thisen \ha lo lutuk chu a pe ang. (1870) 2T. 383 576. Thisen-siamtu khwlte chuan mosala thak te, theichhang ur sahsawmte, pickles te leh natna hrikin a bawm sate chu thisen \haah a chantr theilo. (1905) T.R., p. 293 577. Chi tamtak ei suh u, pickles leh mosala telh chaw te bansan rawh u, thei rah ei \euh \euh ula, tichuan chaw ei laia tui in \euh in chk lo sawt dwn a ni. Vinegar 578. Thlai hel-eite (salads) hi hriak leh vinegar tui nna buatsaih an ni a, pumah zu angin an awm a, hetiang chaw hi \hial chip a ni lova, a ti chhiain a ti \awih zwk a ni. Hei vang hian thisen chu chwm len a ni lova, tihchak a ni bawk hek lo, a lo bawlhhlawh ta zawk a; thin leh kalin harsatna an lo nei ta zwk a ni.

THAU LEH HRIAKTE THAU LEH HRIAKTE


|HEN I BUTTER Siam\hatna Kal Z>l (1902) 7T 135 579. Ei leh in siamna hian hmaswn zl rawh se. Bawnghnute emaw Butter emaw tel lova chaw buatsaih dn mipuite zirtr ni rawh se. Mihringte znga sualna a pun ang zlin ransa natna pawh a pun zl avangin artui te, bwnghnute te, cream, emaw butter emaw te ei hi a him loh hun a thleng thuai dawn tih anmahni hrilh rawh u. Hnam tlu tawh khawlohna avngin kan awmna lei nchhe lawhtu natnate hnuaiah ran zawng zawng pawh an rum tak zet a ni. Hng thilte tel lova chaw hrisl buatsaih dn thiamna leh theihna Pathianin A mte A pe ang. Kan mite chuan chhum dn hrisl lo chu hnwl rawh se. (1905) T.R., p. 290 580. Butter hi thil chhuma telh ai chuan chhang vwta telha ei hi a hlauhawmdn a np zwk; mahse ei loh tawp hi a \ha zawk daih a ni. Olive, Cream, Theipilsakte leh Chaw Hris>ltea Thlkin (1902) 7T 137 581. Olive te hi chaw ei apianga rah \ha tak nei turin ei atn buatsaih theih a ni. Butter hmanna tur ang chu olive ei tura \ha taka buatsaihah hian hmuh theih a ni. Olive-a hriak awm hian k khalna a chhwk a, taksa ral tur pawh a vng a; pum sa huai huai pawh a ti n>p a, damdawi ruih theih aiin a \ha zwk bawk. Chaw atn pawh ran thu lk chhwn leh aiin a \ha zwk. (1905) T.R., p. 285 582. Olive hi uluk taka buatsaih a nih chuan theipilsak angin butter leh sa aiawh thei a ni. A hriak chawpa olive ei hi sahriak emaw sa thau emaw aiin a thlan awm zawk daih; k tinmtu atan hman theih a ni. Olive hriak hi taksa ral tial tialna (chuap T.B. natna ang) tn hian a \ha hle tih hriat chhuah a ni ang a, pumpui nuam lo leh vung tn damdawi a ni bawk.
Union Conference Record (Australasian), Jan 1, 1900

BUNG21

583. Hrislna chaw hna hian sum leh pai te, kan mte thurualpuinate hi a mamawh a, chutichuan a thawh tur chu a puitlin thei ang. Rante hi natnain a tlk buak ve tk avangin an tuihnai lo tial tial a, bawnghnute te, butter te leh sa te aiawhtu tur chaw hi mipuite hnena p>k hi a tum ber a ni. (1873) 3T 136 584. Dn narnin naupangte hi sa te, mosala te, butter te, sap sa um (cheese) te, vawksa te, chhangthlum tak te, leh thil thak chi te ei an phalsak a. A hun lova ei te leh chaw ei inkar a thil ei Naupangte Tn A |haber Lo

119

120 te chaw hrisl lote an phal sak bawk a ni. Hng thilte hian an hna chu thawkin pum an tibuai a, an thazmte ti thovin, thil tih awm loh takte an ti a, an hriatna leh finna an ti chak lova. Nu leh pate chuan chi an tuh a, chu chuan natna leh thihna a rawn thlen a ni tih an hre chhuak lo. Zal>n Taka Hmannain Pai\awihna A Dl Letter 37, 1901 585. Butter hi chaw ei dawhknah dah tur a ni lo; dah a nih chuan \hen khatin an hmang nasa lutuk ang a, chaw pai\awihna a dal ang. Mahsela i chaw chkna siamtu a nih miau chuan, a chang changing chhang vwtah butter tlm t i hmang ang. Chaw tui lo buatsaihnaa i inhman reng ai chuan hei hian a tizia awm hle zwk ang. Letter 45, 1903 586. Nikhatah chaw vawi hnih ka ei \hin, he ng hi ka la zui reng a. Sa ka ei lo. Keima tn chuan butter chungchngah thu ka ti tlu fel tawh a. Butter chu ka hmang lo a ni. Thil thianghlim ber te hmuh theih lohnaah chuan he thil hi ram tinah awlsam taka tihfel mai theih a ni. Bawngpui \ha leh \angkai tak tak kan nei a, Jersey leh Holstein an ni. Cream chu kan hmang a, hei hi kan vaiin kan lungwi phah \heuh mai. Sa Anga Ngaih Loh Tr (1902) 7T 135 587. Bawnghnute te, artui te leh butter te hi sa anga chhiar tur an ni lo. Thil \henkhatah chuan artui hman hi a \angkai khawp mai. Bawnghnute leh artui te hi hnwl fai vek tur tihna hun chu a lo la thleng rih lo. Chhngkaw rethei tak, an chaw pawh chhang leh bawnghnute deuh chauh a ni mai a. Theirah tlm te an nei a, theipilsak chaw chu an lei zo ve lo. Chanchin\ha hna dang zawng zawngte ang bawkin, Hrislna siam\hatna zirtrnaah chuan mite chu an awmnaah kan va pawh tr a ni. Hrislna siam\hatna chaw, tui leh tichak theitu, tlwm bawk si, buatsaih dn kan zirtr hman loh chuan Hrislna siam\hatna chaw chungchngah chuan hmaswnna nasa tak sawi trin zalnna kan nei lo. (Letter 331, 1904) M.M. 269 588. Khawvelah hian rilru dang dang nei tamtak an nawm tih hi kan hrereng tr a ni a, chaw chungchangah hian kan ngaihdan ang chiaha ngai ve turin mitinte hi kan beisei thei lo. Rilru hi a inang chiah thei lo. Butter ka ei lo, mahsela ka chhngte zngah ei an awm. Ka dawhkanah pawh ka dah lo; mahsela ka chhngte znga \henkhatin a chng chnga ei an duh avangin ka ti buai lo. Kan unau tamtak chhia leh \ha hriatna neite chuan an dawhkanahte butter an chhawp a, thil dang ti tura tilui turin mawhphurhna neiin ka inhre lm lo. Hetiang thilte hian unaute zngah buaina a siam phal tur a ni miah lo. Theirah tamtak awmnaah leh cream tih thianghlim awmnaah chuan butter a \ulna hi ka hmu lo a ni. Pathian hmangaih a, rawngbawltute chuan an ngaihdn anga an kal chu kan phalsak tr a ni. An tih anga kan tih chuan thiam changah kan inngai thei lo mai thei, mahse inpumkhatna tichhe trin ngaihdan hrang neih chu kan phal lo tur a ni. Letter 104, 1901 589. Hrislna siam\hatna dn ang zela nun tumin theihtawp i chhuah tih chu a lang a, mahsela kei chuan ka hmu thei kher lo. Thil engkimah inrenchemna hi zir la, mahsela taksa khawlin a mamawh chaw chu inkhap bet tlat suh. Theipilsak chi chaw chungchangah chuan, mi tamtak chutiang chaw ei theilo an awm a ni. I pasalin bawnghnute dakbutter ei nuam a tih phawt chuan, hei hi a hrislna atna a \ha ber a ni lo tih a hriat chian hma loh chuan eitir rih mai rawh. Letter 98, 1901 590. Hrislna siam\hatna dnte sawinaah hian hlauh thawn tur thil a awm, \henkhat chuan thiltih danglam an duh a, mahse a \hat zwkna aiin a \ha lo zwkah a lo awm thei tlat a ni. Hrislna siam\hatna hi thlk thut duh vnga innawr vak ch a ni lo. Tunah rih chuan bwnghnute te, artui te leh butter te hi hnwl vek mai tr tih kan la sawi thei lo. Thil thar kan han tih chhuah dawn hian kan fmkhur hle tr a ni; a chhan chu zirtrna hleihluak hnuaiah hian a lutuka kal duh mte an lo awm thei tlat a. Mi tlmtein an thil hnawl thlkna tur dik tak an hriat avangin, (a lutuk a kal te) an pawn lam landn chuan Hrislna siam\hatna chu an tichhe thei a ni. (1909) 9T 162 591. Butter avanga natna hlauhawm lo awm thei kan sawi lai leh, naupangten artui duh twk twka an ei a \hat lohzia kan sawi lai hian, artui te, hrisl leh \ha taka chwm arpui tui ei chu hrislna dn bawhchhiaah kan ngai tr a ni lo. Artui hian tr \henkhat dan theihna damdawi an A Lutuka Kal Dodlnaa Fmkhurna Midangte Ngaihdn Zui Phalsak Rawh Butter Thianghlim Ber Hmuh Theih A Nih Loh Hunah

120

121 nei a. |henkhatin bawnghnu te, artui te, leh butter te an nghei a, taksa tihchakna tr \ha te an nei leh si lova, chuvangin an lo chauin hna pawh an thawk thei lova. Chutiang chuan Hrislna siam\hatna hi an tihming chhe \hin. Hlawhtling taka hnathawh kan tum lai hian Pathianin a mamawh miah loh, thildang lam takte hian min tibuai fo mai a, kohhran chaknate pawh a ti silawng a ni. Hetiang ngaihdn hahthlk lutuk rah chhuah vng tur hian Pathian chu a rawn inrawlh ang. Chanchin\ha hi hnam sualte nna inremna min neihtrtu a ni. Isua ke bulah mihausa leh miretheite min hruaikhwmtu a ni bawk. Letter 37, 1901 592. Mi-rethei hnena Hrislna siam\hatna thu kan sawiin, Theipil sakte chaw atn kan lei zo ve si lova enge kan ei tk ang< an ti \hin. Mi retheite hnna thu ka sawiin chakna pe thei ber chi ei tra hrilh turin zirtrna pk ka ni. Artui te, bawnghnute te emaw creamte in ei tur a ni lova; chaw buatsaihnaah butter in telh tur a ni lo tiin an hnenah ka sawi thei lo a ni. Miretheite hnenah chanchin\ha chu puan tur a ni a, chaw lam thuah chuan a khirh leh fir thei ang bera sawi hun a la thleng rih lo a ni .. PATHIAN A KAIHRUAI ANG Amaherawhchu hei hi ka sawi duh a ni, a hun a lo thlen chuan bawnghnute te, cream te, butter te leh artuite ei a him tawh lo tih hriat a ni ang a, hei hi Pathianin a rawn tilang ang. Hrislna siam\hatnaah chuan a lutuka kal loh tr a ni. Bawnghnute te, butter te leh artuite hman chungchng chu amahin a la rawn intrlang mai ang. Tunah rih chuan he thu-ah hian phurrit kan nei lo. A twk chauh a in tih chu mi zawng zawng hnenah hriat ni rawh se. (1868) IT 681 593. Mi tamtak chuan chaw hi \ha takin an buatsaih peih lova, hei hi tih ngei trah pawh an ngai lo. Hei hi vawk hriak te, butter te leh s te tel lovin, a mawl thei ang, a hrisl leh awlsam thei ang berin a buatsaih thei a. Mwl tak leh thiam takin tih tur a ni. He thil ti tr hian, hmeichhiate chuan an chhiar tr a ni a, tichuan chhel takin tih tura an chhiar angin an ti nghal zel tr a ni. (C.T.B.H. 47) (1890) C.H. 115 594. Theirah te, buh lam te, thlai te hi mawl thei anga buatsaih, mosala thak leh hriak leh mawm chi rng rng pawlh loh; bawnghnute emaw cream (a dak) emaw nna siam chu chaw hrisl ber a ni. (1868) 2T 63 595. Chaw hi mwltea siam leh a tawm thei ang bera tui taka siam tur a ni. In chawah thumawm lam in telh tr a ni lo. In chaw siam rng rng chu mawm chuan a ti bawlhhlawh vek a ni. (C.T.B.H. 46, 47) (1890) C.H. 114 596. Nu tamtakin an chhungte tn dawhknah thang an kam a. Sa te, butter te, cheese te, thilthlum tak mai te, mosala telh chaw te leh hmui hmer thak lam chi te chu tar te leh naupangten an ei hem hem mai si a. Hng thilte hian an pum an ti buai a, thisen zm an titho a, finna leh hriatna an tichak lo a ni. Thisen siamtu khwlte chuan chutiang thilte chu thisen \haah an chantr thei lo. Chaw a mawm lam telh a nih chuan pai\awih a harsa. Letter 322, 1905 597. Alu kan ro te hi a buatsaihnaah tl emaw butter emaw telh a nih \hin avangin an hrisl kan ring lo. Alu chu ur hmin \ha take maw chhum so a nih a, cream leh chi tlm te telh hian chaw hrisl a ni. Kwlbahra pawh hi cream tlm te telh hian chaw hrisl tak a ni. Kwlbahra hi cream tlmte leh chi nena pawlh a, ur leh bawk, kan ro ni lo, hi an \ha thlawt mai. Leter 297, 1904 598. In chaw klpuite zawng zawng chuan dawhknah chuan chhum \ha tak, hrisl leh tui si chu hmu rawh se. Unaupa.., i ei leh in thu ah fmkhur hle rawh, chutichuan taksa bawrhswm tak i nei chhunzawm zl lovang. A hun tak zlah ei la, mawm lam tel lo, chaw chauh ei ang che. (1868) 2T 45 599. Chaw mwlte, mosala thak leh s te leh thil mawm chi hrang hrang tel lo, chu i tn malswmna a ni ang a, i nupui chuan tawrhna te, lungngaihna te leh beidawnnate a pumpelh bawk ang. (1869) 2T 352 600. Tihdanglam nih tuma inbuatsaih zawng zawngte chuan an chaw-ah chuan buh lam chi te, theirah te, mawm lam telh lova, a nih ang anga buatsaihte hi an ni tur a ni. |HEN II VAWK HRIAK LEH THU-MAWMTE

121

122

|HEN III BAWNGHNUTE LEH A DAK Chakna Petu, Chaw Tui Tak |henkhatte (C.T.B.H. 47) (1890) C.H. 114, 115 601. Pathian chuan ril\mna la tihchhiat loh tihtlai nn mihring chu ei tr chi tamtak a pe a ni. A hmaah chuan leilung rahte tamtak chaw chi hrang hrang tui leh taksa khwl tna chakna ni bawk si te chu a pharh duai mai a. Kan tna \ha ngaihtuahtu Vana kan Pa chuan Hng chawte hi induh duhin in ei thei e, A ti a. Thei rah te, buhlam chi te, leh thlai te leh mawltea siam, mosala thak te leh mawm chi eng pawh telh loh, bawnghnute emaw a dak emaw nena siam chu chaw hrisl berte an ni. Taksa chakna an pe a, min titho thut thei chawin a pk ve theih loh, tuarchhelna leh rilru lam chaknate an pe a ni. (1909) 9T 162 602. Chaw hi ei chkawm tak leh chakna pe thei zwnga buatsaih tr a ni. Taksain a mamawh angzwnga buatsaih tr a ni. Taksain a mamawhte chu chhuhsak tr a ni lo. Chi tlm ka hmang a, ka hmang fo \hin, chi hi a hlauhawm aiin a nihna takah chuan thisen tn a \ul tlat a ni. Thlaite hi bwnghnute tlm emaw a dak emaw a tlukpui dang emaw nna tui taka siam tr a ni. |henkhatte chuan bawnghnute te, artuite leh butter te an nghei a; taksa khwl chu chakna pe thei chaw te, an pe leh bawk si lova, chuvangin an chak lova, hna pawh an thawk thei lo a ni. Chutiang chuan Hrislna siam\hatna chu an lo ti hmingchhe ta \hin a ni. Tuna kan hman \hin bawnghnute te, cream te, leh artuite hi kan hnwl hun a lo la thleng ang; mahsela tunah hian a hun hmaa lo inkhap vak a, kan lo intih hrehawm hi a \ul rih lo. Thil awmdnin a \ul a tih hun chu nghak ula, chuta tn chuan LALPAN kawng A buatsaih ang. (1902) 7T 135 603. Bawnghnute te, artuite leh butter te hi sa nn chuan inangah ngaihtur a ni lo. Thil \henkhatah chuan artuite hi an \ul tlat \hin. Bawnghnute leh artui te hi hnwl \hak hun a la thleng lo. Chhngkaw rethei \henkhatte chhang leh bawnghnute, chaw bera ringte an la awm a. Theirah tlmte an nei a, thei pilsak chaw leina an nei lo. Chanchin\ha hna kan thawh dawn chuan mipuite nihdn ang zelin kan thawk tr a ni. Hrislna siam\hatna chaw te, tui tak, chakna siam thei leh tlwmsi te buatsaih dn kan la zirtr hma chuan Hrislna siam\hatna chaw dinhmun sang ber chu sawi trin kan la zaln rih lo a ni. Chaw siamna chu hmaswn zl tr a ni. Mipuite chu bawnghnute emaw butter emaw tel lova chaw buatsaih dn zirtr ni phawt rawh se. Mihringte zngah suahsualna a pung ang zelin ran natnate pawh hi a pun zel avangin artui te, bawnghnute leh adak te, butter te ei a him tawh loh zia kan hrilh hre phawt tr a ni. Hnam tlu tawh khawlohna avng khan thil siam zawng zawngte pawh lei anchhia tuarin an rm tak meuh a ni. Letter 1, 1873 604. Bwnghnute tlm leh chini tlm kan hmang fo. Hei hi kan thusawiah leh kan lehkhaah kan pha ngai lo. Rante hi an hrisl tawh loh m avangin hng thilte pawh hi la hnwl vek tr a ni tih kan ring, mahse kan chaw ah chini leh bwnghnute hnwl \hak hun chu a lo la thleng rih lo a ni. (1870) 2T 369 605. Bawnghnute lkna rante hi an hrisl fo lem lo. Natna hrikin a bwm thei a ni. Bawngpui pawh hi zng lamah chuan hrislin a lang thei a, zn thlen hmain a thi mai thei bawk. Chuti a nih avang chuan zngah a dam lova, a hnute tui pawh chu natna hrikin a bwm a, mahse in hre hauh si lo. Thil siam, rante hi an natna hrik bawm an ni. 606. ng ka hmuh dn chuan ransa, chaw atna kan bnsan hun tr chu a hla tawh hauh lo mai. Bwnghnute pawh bnsan tr a ni ang. Natna hi a pung chak khawp mai. Mihringin lei nchhia a lawh avangin Pathian nchia pawh lei chungah a tl a ni. Bawnghnute Tihthianghlim
Union Conference Record (Australian), July 28, 1899

Bwnghnute Him Lo Hlauhawmna Chu

(1905) T.R., p. 290 607. Bawnghnute hi hman a nih chuan, natna hrik ilo a\anga then thianghlim vek phawt tr a ni; hetianga lo fmkhur lwk a nih chuan, natna kai mai theih lak ata a hlauhawm lo deuh \hin. 608. Bawnghnute hman a him loh hun hi a lo la thleng thei ang. Mahsela bawngpuite hi an hrisl a, an hnute tui pawh nasa taka chhuan so a nih chuan a hun hmaa buaina lo awmtr chu a \ul lo.

122

123 Butter Aiawhtu

Letter 45, 1903 609. Nikhatah chaw vawihnih ka ei \hin a, kum 35 kal ta a\anga ng ka hmuh ang chuan ka la kal zl a ni. Sa ka ei lo. Keima tn chuan Butter chungchnga zawhna pawh ka chingfel tawh a, ka hmang ngai lo. Thil thianghlim ber awm lohnaah chuan he thil pawh hi awlsam taka tihfel mai theih a ni. Bawngpui pahnih hnute ngah tak kan nei, Jersey leh Holstein cream chu kan hmang a, kan vaiin kan lungawi zn mai. (Letter 331, 1904) M.M. 269 610. Theirah tam twk awmnaah leh cream tihthianghlim awmnaah chuan butter \ulna ka hmu lo. Letter, 5, 1870 611. Kan chaw ei dawhkanah butter kan dah lo, kan thlaite chu dn narnin bawnghnute emaw cream emaw nn kan chhm \hin a, a ti tui \hin hle mai Bawngpui hrisl tak a\anga lk hnutetui twk fang chu a pawi kan ring lo a ni. Chaw-a Kherkhiap Lutuk A |haber Lo Letter 37, 1901 612. Mipuite nna khawsa ho tura hruai kan ni. A lutuka Hrislna siam\hatna hi zirtr an nih nghal mai chuan, a pawi mai ang. Sa ei te, thingpui tak leh coffee in te bnsan turin kan ngn a; chu chu a \ha e. Mahse chhngkua te, an chaw ber pawh chhang leh bawnghnute a ni mai a, an hmuh theih chhun theirah tlmte nn. Sa rng rng chu bnsan vek tr a ni a, mahsela thlaite chu bawnghnute emaw cream emaw leh a tlukpui dangte emaw nn tui taka siam tr a ni. Mirethei te chuan Hrislna siam\hatna thu kan hrilhin, Eng nge kan ei ang a< Theipilsak chaw leina pawh kan nei ve zo si lo, an ti \hin. Miretheite hnena chanchin \ha ka puanin an hnenah chuan heti hian sawi tura zirtr ka ni, Chakna pe thei ber chaw chu ei rawh u tiin. An hnenah chuan heti hian ka sawi thei lo, Artui te, bawnghnute te emaw cream emaw in ei tur a ni lo. Chaw buatsaihnaah butter in hmang tr a ni lo, tiin. Chanchin\ha chu miretheite hnenah puan tr a ni a, chaw chungchangah chuan a fir thei ang bera sawi hun a la ni rih lo. Tuna kan chaw a kan hman \hin \hen khatte bawnghnute te, cream te leh artuite kan bnsan hun a la thleng ang; mahse ka thuchah chu a hun hmain nang mahniah buaina hun insiam suh u, in thihphah mai ang. In hmaah LALPAN kawng a buatsaih hun chu nghak rawh u. Damlo tna chaw tur inngaihtuah dn chu a pawm tlk loh a ni. Tih danglam in tum dn chu a nasa lutuk a. Sa chu a hlauhawm a nih avangin bnsan tur ka tih laiin, a aia pawimawh np deuh artui te hi hman theih a ni. Chaw ei dawhkn a\angin bawnghnute chu la bo suh ula, chaw chhumnaah hman khap hek suh ang che u. Bawnghnute chu bawngpui hrisl a\anga swr ngei ni sela, tih thianghlim (sterilized) ni bawk rawh se. Tna bawnghnute zaln taka kan hman ang hian kan hman theih loh hun a lo la thleng ang; mahse tn hi kan bansan hun a la ni rih lo. Amaherawhchu bawnghnute te, cream te, butter te leh artuite hman a him tawh lo hun a lo thlen chuan Pathianin A rawn tilang mai ang tih hi ka sawi duh a. Hrislna siam\hatnaah hian firfiak taka tih chu pawm loh tur a ni. Bawnghnute te, butter leh artui te hman dn tr chu amahin a la rawn inhril chhuak mai ang. Tunah rih chuan hemi chungchnga zawhna hi thupui berah kan nei lo a ni. Mi zawng zawng hnenah a twk chauh a in thiltih chu lantr leh hriattir ni rawh se. Letter 151, 1901 613. Rante hian natna nasa tak an vei tih kan hmu a, lei hi a lo chhe zo ta, bawnghnute leh artuite hi hman atn an \ha ber lo tih hunte a lo la thleng dawn tih kan hria. Mahse chu hun chu a la thleng rih lo. A lo thlen hun chuan LALPAN a ngaihtuah mai ang tih kan hria. Zawhna awm, mitin ngaihven tur chu hei hi a ni Pathianin thlalerah chaw ei dawhkn a hng a ngem? A chhanna pawh sawi mai theih niin ka ring: Hng ang chu le! Pathianin A mite tn chaw chu a pe ang. Khawvl hmun tin rngah bawnghnute leh artui ai thil dang pk a ni ang. Heng thilte bnsan hun a nih phawt chuan LALPAN min hriattir ngei ang. Thil engkima zirtr trin khawngaihnaa khat Van Pa chu an nei tih hi inhria se A duh a ni. Khawvel pumpuiah A mite hnenah LALPAN chaw siam dn te leh siam thiam dn te A pe ang a, lei thil rah chhuahte nunna atana hmandan te chu A zirtr ang. (1905) T.R., p. 285 614. Olive hi uluk taka buatsaih a nih chuan theipilsak angin butter leh sa aiawh thei a ni. A hriak chawpa Olive ei hi sahriak emaw, sa thau emaw aiin a thlan awm zawk daih; k ti nmtu atn hman theih a ni. Olive hriak hi taksa ral tial tialna thawi dam nn a \ha tih hriat chhuah a ni ang a, pumpui nuam lo leh vng tn damdawi a ni bawk. |HEN IV OLIVE RAHTE LEH OLIVE HRIAK Pathianin A Ngaihtuah Dwn

123

124 (1902) 7T 134 615. Olive hi chaw ei apianga thil \ha siamtu a nih theih nn, ei atna buatsaih theih a ni. Butter hman avanga hlawkna zawngtu tn, \ha tak a Olive buatsaih ei hian a hmuh theih a ni. Olive hriak hian kkhal a tireh a, taksa ral tial tialna a phuhrk bawk; pumpui vngte leh \halote a tidam a, vailam damdawi aiin a \ha zwk a. Chaw atn pawh ransa thau a\anga lk aiin a \ha zwk bawk. Letter 14, 1901 616. Olive-a hriak awm hi k khal leh kal \halo tn damdawi a ni.

TAKSA |HANNA (PROTEINS) TAKSA |HANNA


|HEN I THEIPILSAKTE LEH THEIPILSAK CHWTE Chaw |ha Twk |henkhat (1905) T.R., p. 283 617. Fangnei chi (buh) te, theirah te, thei pilsakte leh thlai te hi min Siamtun kan ei atna a thlan an ni. H>ng chaw te hi an awmphung pangngai ang thei ber leh a mwl thei ang bera buatsaih an nih chuan chaw hris>l leh taksa chwmna \ha berte an ni. Chakna te, tuarchhelna te leh rilru chakna te min pe thei a, chngte chu min tiphr hluai thei chaw dang buatsaih vl hrep ten min pe ve thei lo. MS 27, 1906 618. Fangnei te, theirahte, thlai hringte leh theipilsakah hian kan mamawh chaw zawng zawng chu an awm a. Rilru inngaitlawm leh mwl taka LALP hnena kan lo kal chuan chaw hris>l, sain a pawlh chhiat miah loh, buatsaih dn chu min zirtr ang. Theipilsak Chawte, Fmkhur leh Tlwm Taka Buatsaih Tr (1905) T.R., p. 284 619. Pathianin chaw hrisl chi hrang hrang min pe a, mitinin mahni mamawh atna \ha ber tr mahni \heuh inchhinna a\angin leh ngaihtuahna fim tak a\angin kan thlang tr a ni. Lei hian theirah te, theipilsak te leh buh te hi min pe hnem hle a, thil phurh sawnnaten hma a swn mk zl bawk avangin, ram hrang hrang deh chhuah te hi a kum t>lin mitin tn hmuh a awl tial tial a. Theipilsak chi leh hetiang a\anga eitur siamte hi sa iawh trin siam chhuah tam tial tial a ni. Theipilsak chi te hi buh te, theirah leh bulblnei (zung nei) te nen hian chaw hris>l leh taksa chawmna \ha tak siamna finkhwm theih a ni. Amaherawhchu, theipilsak chi te hi telh tam palh an awl m m a, fmkhur a ngai. Theipilsak hman nasat \hat lohzia lo hre tawhte chuan he fmkhurna thu hi bengkhawn \h sela, harsatna chu sutkian a ni mai ang. Letter 177, 1901 620. Theipilsak chaw buatsaih nn hian hun tamtak hman tr a ni. Amaherawhchu thil tlm te lei nna sn tlm tum a, theipilsak chaw aia thil dang atna sen tlem tumnaah fmkhur tr a ni. Kan mite tam zwk hian theipilsak buatsaihna hi an dawng thei lo, mi tlmtein \ha takin a hman theih nana buatsaih dn an hria, lei thei pawh nise tam zawkin an buatsaih thiam lo. Letter 14, 1901 621. Boruak awmdn ang zelin chawte pawh hi siam tr a ni. Ram pakhata chaw \henkhatte hman a remchan laiin ram dangahte chuan a lo remchang ve leh miah si lo. Miretheite pawhin an dawn ve theih nan theipilsak chaw te chu a tlwm thei ang bera siam ni rawh se. Letter 135, 1902 622. Theipilsak chawte hi dik taka hmang trin fmkhur hle tr a ni. Theipilsak \henkhatte chu a dangte angin an hrisl lo. Theipilsak chaw tamna ber thil chawhpawlhah chuan thildang hmingte chu tihtlem loh tur a ni. Hetiang chaw hi ei tam lutuk loh tur. |henkhatten an ei tl>m theih chuan an \hat phah zwk ang. Ei tr buatsaihnaah thildang ei trte nena an chawhpawlh vak avangin, chaw chu taksa khwlin a hman \angkai theih loh khawp hiala chi hrang tam a lo la ni ta \hin a ni. (1902) 7T 14 623. Theipilsak chawte hi finglo taka hman an ni a, an telh tam lutuk a, chuvangin theipilsak \henkhatte chu a dangte angin an lo hrisl ta lo \hin a ni tih zirtr ka ni. Vaimkhal te hi badam Thildangte N>na Theipilsak Chawhpawlh

BUNG22

124

125 aiin a thlanawm zawk a, mahsela badam te chu tam lutuk lovin buh lam fangneite nn chawhpawlh ni sela, chakna pe chi chaw a nih bkah, pai\awih awlsam ch a ni bawk ang. Letter 188, 1901 624. Kum 3 kal taah khan lehkha ka hmu a, Theipilsak chawte ka ei thei lo; ka pumin a ngeih lo, a ti a. Tichuan ka hmaah hian eitur tamtak an lo lang a; pakhat chu, theipilsak n>na siam pawlh tur hi a ni a, chu chu an rilrem zawng tak tur hi a ni a, theipilsak tamtak pawlh loh tur a ni. A pawlh tr tam ang zia zlin nut te hmun 1/10 a\anga 1/6 (hmun sawma \hena hmun khat a\anga hmun ruka \hena hmun khat) chu a twk hle a ni. Hei hi kan han tichhin a, a hlawhtling hle mai. |HEN II ARTUITE Artui Hman A Him Lo Tawlh Tawlh Ang

(1905) T.R., pp. 308, 309 625. Ram thar emaw, ram rethei tak, theirah leh thei kawr sak vnna hmuna chengte chu bawnghnute leh artui bnsan trin nawr tr an ni lo. Tihrwl nei \ha mi leh tisa chkna nei nasa mite chuan ei tr thawk chak chi an bnsan a \ul tih hi a dik ngawt a ni. Mipat hmeichhiatna lama mi awmmawh chhngkuaa naupang ngatte phei chuan artui hi an ei tr a ni lo. Amaherawhchu, thisen siamtu taksa lam nei chaute, a bikin taksa mamawh chaw \ha nei thei lote chuan bawnghnute leh artui hi an bnsan tr a ni lo. Bawngpui hris>l tak hnute te, ar hrisl tak tui te, ei thei trin fmkhur hl> tr a ni; chng rante chu chwm leh enkawl ngun an ni tih hriat chian ngei bawk tr a ni, artuite pawh chu pai\awih awl thei ang bera chhum hmin tr a ni. Chaw lam siamna hian hm a swn zel tr a ni. Ran natna hi a pun swt tk >m avang hian bawnghnute leh artui pawh hi a la nlawm lo deuh deuh dwn. An aiawh zo tr ei tr hris>l leh senso ngai tehchiam si lo ngaihtuah tr a ni. Bwnghnute buatsaih dn hi hmun tina mite zirtr tur a ni, an chaw chu hris>lna atna \ha tak, tui tak bawk si a ni tr a ni. Sa Nn Ang Khata Ngaih Loh Tr (1902) 7T 135 626. Bawnghnute te, artui te, leh butter te chu sa n>na ang khata chhiar tur an ni lo. Thil \henkhatah chuan artui hmante hi a \angkai khawp mai. Bawnghnute leh artuite hi hnwl fai vek tur a ni tih hun a la thleng rih lo. Chaw siamna hian hmaswn zel rawh se. Bawnghnute leh butter tel lova chaw siam dn chu mipuite zirtr ni rawh se. Mite znga sualna a pun ang zelin ran natnate pawh hi a lo pung ve zel a, chuvangin artui te, bawnghnute te, cream te, butter te hman hi a him loh hun a lo thleng thuai ang tih hrilh rawh. Hnam tlu tawh khawlohna avangin thilsiam zawng zawng hi, kan lei anchhelawhtu natnate hnuaiah an rm tak meuh ang tih hun hi a hnai ta e. H>ng thilte tel lo hian chaw hris>l siamna tra finna leh theihna Pathianin A mite a pe ang. Kan mite hian eitur hrisl lo zawng zawngte chu bnsan vek rawh se. (1870) 2T 362 627. Naupangte hi zirtr tr an ni. Tunlai huna sualna leh chhiatna hawisan dnte in zirtr tr a ni. Hetia tih ai hian thil ei tr \ha ringawt neihdn tamtakin an zirtr a nih chu. In chaw ei dawhknah butter te, artuite leh sa te in chhawp a, in faten an ei a ni. Ransa chakna ang an neih theih nn in chwm a; chutah inkhwmnaah in lo kal a, in fate malswm tr leh chhanchhuak turin Pathian in ng>n leh si \hin. In dilna leh \awng\ainate chuan eng anga sng nge a thlen chhoh theih ang le? Pathianin tih tr a hnutchhiah che u anga in fate tna in hna thawh tur in tih zawh vek hnuah Pathianin pek che a tiam angin rinna n>n a hnenah in lo kal ang a, \anpuina bik chu in pht thei tawh ang. Artuia Thilawmte hi Tihdamna Hmanruate Hleihluaka Tihna Laka Inv>nna Naupangte Zauthauna

Letter 37, 1901 628. Hris>lna siamna thu-ah hian a lutukin kal suh. Kan mi \henkhatte hi Hrislna siam\hatna lamah hian an fmkhur lo >m >m a ni. Mahsela \henkhatte an la chau >m >m bawk si a, chuvangin an entawn i nih theih nan a lutuk a kal \hin mi nih tr a ni lo. Thisen \ha siamtu chaw \ha ei chu inkhap suh u. Dn tlngpui dik atna i inhlanna chuan Hrislna siam\hatna chawisng lo zwngin a hruai thei che a ni tih hriain, i chaw ei-ah fmkhur a ngai. Hei hi hlauhthawnawma i awmna chu a ni. Taksa lamah i chaklo a ni tih i inhriat chuan i chaw ei thlk vat mai ang che. I ei loh thil chu ei ngei rawh. Hei hi i tih tur chu a ni. Arpui hris>l a\anga artui chu ei ngei rawh. Hng artuite hi a helin emaw, a chhumin emaw ei rawh, grep tui m\awk loh i hmuh berah chhum lohvin thlk rawh. Hei hian i taksa khwl mamawh chu a pe ang che. Hetianga tih hi a dik lo ang tiin ngai r>ng r>ng suh. Tna bawnghnute zal>n taka kan hman ang hian kan hman theih loh hun a lo la thleng ang; mahse tun hi kan hnwl hun a la ni lo. Artuite hian tr laka tihdamna hmanrua an nei a ni.

125

126

Damdawi In Chawah Sa hi ei hlauhawm a ni tia ka hnwl laiin a aia hlauhawm np deuh hman theih a ni a, chu chu artuite hi a ni. Chaw chhumnaah bawnghnute telh emaw, hman emaw khap tr a ni lo. Bawnghnute hman tr chu bawngpui hrisl hnute, tih thianghlim hmasak (sterilized) tur a ni bawk. Amaherawhchu hei hi ka sawi duh bawnghnute te, cream te, butter te leh artuite hman a him tawh loh hun a lo thlen chuan Pathianin a rawn tilang ang tih hi. Hrislna siam\hatnaah hian a lutuka tihna a awm tr a ni lo. Bawnghnute te, butter te leh artuite chungthua zawhna chu anmahnin an la rawn chhng fel mai ang. Tunah chuan he mi thu hi thupui berah kan nei lo. A twk chauh z>la in tihna chu mi zawng zawng hriat ni rawh se. Letter 37, 1904 629. Cooranbong a\anga lehkha lo thleng chuan doctor chu a thi dwn a rawn ti a; chumi znah chuan zirtr ka nih dnin, a chaw ei thlk vat tur a ni a, ni khatah artui hel pahnih emaw pathum emaw ei sela, a mamawh >m >m chu a dawng mai ang. Letter 127, 1904 630. Damdawi ina lo kalte chu dn tlngpui nna inremin, chaw hris>l, a tui thei zwng bera buatsaih chu p>k tur an ni. Kan nun dn ang chiaha nung turin an ni chu kan beisei thei loDamlote tna chaw chu an duh zwng tak a ni tur a ni. Artuite chu kawng chi hrang hrangin a siam theih a ni. (1909) 9T 162 631. Butter-a natna hlauhawm te, leh naupangten duh twk twka artui an ei mai lohnate kan sawi lai hian, arpui enkawl ngun leh \ha taka chwm a\anga artui eite chu dn bawhchhiatnaah chuan kan ngai tr a ni lo. Artuiah te hian tr do theihna, tihdamna hmanruate an awm a ni. |henkhatin bawnghnute te, artuite leh butter te an nghei a, taksa khawl chu thil \ha an pe leh bawk si lova, chuvangin an lo chak lovin, hna pawh an thawk thei lo. Chutiang chuan hris>lna siamna chu an ti hmingchhe \hin a ni. Pathianin a mamawh miah loh, thil danglam takin hna din ngheh kan tum chu a tibuai \hin a ni, chubkah kohhran chaknate pawh a tibuai a ni. Mahsela hetiang ngaihdn hahthlak tak rah chanchin\ha chuan hnam sual pawh a rem tur a ni si a. Mihausa leh retheite pawh Isua ke bulah a rawn hruai khawm tur a ni. Tuna kan hman \hin leh kan ei m>k bawnghnute te, creamte leh artuite hi hnwl hun a lo la thleng ang; mahsela a hun hma leh khauh taka khap hun a la thlen hma si chuan buaina kan lo insiam chawp hi a \ul lo a ni. Thil lo thlengin a rawn ngiat hun chu lo nghak phawt mai rawh u; tichuan LALPAN chumi atn chuan kawng A buatsaih ang. |HEN III CHEESE (SPSAUM) Chaw Atn A Tlk Lo 632. Cheese hi pumah luhtr rng rng tur a ni lo. (1905) T.R., p. 290 633. Butter hi thil chhuma telh aiin chhang vwta telha ei hi a hlauhawmdn a np zwk; nimahsela ei loh tawp hi a tlngpuiin a \ha zawk daih a ni. Cheese phei hi chu a \ha lo lehzual a, ei tlk thlwt a ni lo. (C.T.B.H. 46, 47) 1890 C.H. 114 634. Nu tamtak hian an chhngkaw tan dawhknah thang an kam a. Sa te, butter te, cheese te, chhangthlum tak tak te, mosala pawh chaw thak te, leh hmarcha dip chi hrangte chu upa te leh \halaiten an ei hmiah hmiah mai si a. Heng thil te hian pum an ti khawlo a, thisen zam an chawk tho hluai a, hriatna leh finna an tichak lo bawk a ni. Thisen siamtu khwlte chuan hetiang thilte hi thisen \haah an chantir hlei thei lo a. Cheese ei phei hi chu tr pai, hlauhawm tak a ni ringawt mai. Chaw a mawm chhum tel chuan pai\awih a ti harsa a ni. (1873) 3T 136 635. Dn naranin naupangte hi sa ei te, mosala telh thil thak te, butter te, cheese te, vawksa te chhang thlum tak te, leh bawlhlo thak chi hrang hrangte ei leh hman hi phal sak an ni \hin. Chaw hrisl lo duh hun hunah leh chaw ei inkar lakah te pawh ei phalsak an ni bawk. H>ng thilte hian an hna chu thawkin, pum an ti n a, hriatna \ha zm chu a tih loh tr ti trin a chawk tho a, hriatna leh finna a tichak lo bawk a. Nu leh pate chuan natna leh thihna thlen thei chi an tuh a ni tih r>ng an inhre chhuak lo. Chaw Pawimawhte Thlkna Awm Loin

(1868) 2T 68

126

127 R & H, July 19, 1870 636. Nora, Illinois hmuna Inkhawmpui (Camp meeting) kan neihin an ei chungchangah thusawi tr neiin ka inhre tlat mai a. Inkhawmnaah hian Marion a mi\henkhat thiltih vanduaithlk tak ka sawi a, an hn>nah inkhawmna atna thil \ul lo an buatsaih dn leh ei atna thil \ul lo an siamdn chu ka hrilh hlawm a. |henkhatin cheese an rawn keng a, an ei bawk a, thil thar nimahsela pum tn a chak lutuk a, pumah khung r>ng r>ng loh tr a ni. Letter 40, 1893 637. Inkhawmpui pakhatah chuan khawlaiah cheese hralh loh tr tih a ni a; mahsela khawlaiah Doctor Kellogg-a chuan a mak tih deuh maiin dawra hralh chhwn tur cheese an lei \euh tih a hmu ta mai a. Amah leh mi dangte chuan h>ng hi an hnial tlat a, mahsela dawr nghaktute chuan cheese te hi unaupa________ in a phal avanga lei a ni a sin, pawisa s>nthlawn vak kan duh lo a ni an ti ve tlat bawk si. Chutah, Doctor Kellogg-a chuan cheese man zawng zawng man chu a zwt ta a, a vaiin a leisak ta mai a. A chhan leh a rah a chhui ta a, chaw \henkhat hris>la ngaih ni si, hlauhawm >m >m site an awm a ni tih a hre ta a ni. Mrs. White-i Thiltihdn Letter 1, 1875 638. Cheese chungchngah chuan, kan lei ngai lova, kum tamtak kan chaw eina dawhknah pawh kan dah ngai lo tih ka hre chiang. Lei chu sawi loh, cheese chu chaw a telh pawh hi kan ngaihtuah ngai r>ng r>ng lo a ni. BUNG23 SA EI CHUNGCHNG (Proteins Chhunzawmna)

SA EI CHUNGCHNG (Proteins Chhunzawmna)


(1864) Sp. Gifts IV, 120, 121 639. Pathianin kan nu leh pa hmasaberte hnnah chuan, an thlah z>l pawhin an ei tra A buatsaih chaw A pe a ni. Thilsiam nunna lk hi A thil ruahmanna n>n inkalh tlat a ni. Edenah chuan thihna hi awm tr a ni lo. Huana thingrah chu mihring chaw mamawh chu a ni. Tuilt hma loh kha chuan Pathianin ran sa ei phalna mihring hn>nah a pe lo. Thil engkim tihchhiat vek a nih avangin mihringte khawsak z>lna turin an mamawh, sa thianghlim, lawng a\anga lo chhuakte sa kha ei phalna LALPAN A pe ta a ni. Amaherawhchu sa hi mihring tna chaw hris>l ber chu a ni hauh lo. Tuilt hma mi ch>ngte khn sa an ei a, an chkna an titlai a, chutah an khawlohna no chu an tikhat a; tichuan rilru bawlhhlawhna khawvel chu tuil>tin Pathianin a thian thianghlim ta a ni. Tichuan, nchhe pathumna rapthlk tak chu lei chungah chuan a lo awm ta a ni. Anchhe hmasa ber chu thuawi lohna avangin Adama thlahte leh lei chungah a lo awm a. Anchhe pahnihna chu Kainan a unaupa Abela a thah hnuah rapthlk ber mai a lo awm leh a; anchhe pathumna rapthlak ber mai chu Tuiltah khan Pathian hn>n a\angin a lo ve leh ta bawk a ni. Tuilt hnuah chuan miten ran sa an ei ta deuh ber a ni. Pathianin mihringte kawngte chu an lo chhe zo ta a ni tih a hmu a; a Siamtu kalhin chapo takin a inpho chhuak ta a, a thinlung duhzwng chu a zui ta z>l mai a. An nundan sual tak titawi trin reitak dam hnamte chu ransa ei phalna a lo pe ta a. Tuilt hnu lawkah chuah hnamte chu an lo t> ta tial tial a, an dam kumte pawh an lo tl>m ta tial tial a ni. Tuil>t Hmaa Suahsualna (1865) H. to L, Ch. 1, p. 52 640. Khawv>l Hluia chngte chu ei leh inah an insm lo. Pathianin ransa eiphalna a pe lo na a, ran sa an ei ngei ang. Insumna nei miah lova eiin an in a, an ei chkna sual chuan tawk chin pawh a nei lo. Milem biakna tenawmah chuan an inpe zo vek a. In pwngn>kna a nasain an lo kawlh ta m m mai a, an lo chhe zo ta a, chuvangin Pathianin a dawhthei ta ngang lo. An khawlohna no chu a lo khat ta a, lei chu a awmate rilru khawlohna chu tl>ngfai trin tui a lo lt ta a ni. Tuilet hnuah chuan leiah mi an lo pung z>l a, Pathian an theihnghilh a, a hmaah chuan an kawngte chu an lo tichhe ta vek mai a. Kawng tin rnga insumlohna chu a lo pung nasa ta m m mai a ni. (1905) T.R., pp. 311, 112 641. Ransa ei hi a tr t>a mihring tna ei tr pkah a tel lo. Tuilta lei chunga thil hring zawng zawng a boral vek hnah chauh lo kha chuan sa ei phalna hi mihring hnna pk a ni lo. Eden Huana mihring chaw thlansak a nih lai khn, LALPAN ei tur \ha ber a kawhhmuh a; Israelte tna thlan sak leh a nih pawh khn chutiang zirlai pngngai bawk chu A zirtr leh a. Israelte Tlinlohna leh Thlarau Lama Chnna Sa Ei Sual Awm Hnuah

127

128 Israelte chu Aigupta ram a\angin an chhuak a, Ama mite ngei an nih theihna turin A zirtr ta a. Anmahni hmanga khawvel malsawm leh zirtr a duh. Tichuan he thil tum tihlawhtling tr hian chaw \ha ber leh remchng ber, sa ni lo, Van chhang Manna A pe a. Aigupta sabl ngaia an lungawi loh leh phunawi avang chauh khn, an ei atn sa ei phal sak an ni. Hei pawh hi rei lote atan chauh a ni ngh ngh a. Sa eina chuan an tn leh mi sang eng emaw zt thihna a thlen hial a ni. Amaherawhchu sa tel lo ei tr p>k chu thinlung takin an pawm thei lo va, a rk leh a lang chhuak hiala lungawi lohna leh phunnawina awmtirtu a ni zui ta z>l a, chutichuan tihngheh bur a ni ta lo reng a ni. Kanaan rama an awm ngheh tk hnu khn, Israelte chu ei atana sa phalsak an ni leh ta a nimahsela rah \halo tl>m deuh zwk a chhuah theih nn fmkhur taka khap chin ruat sak an ni. Vawksa ei chu khap tlat a ni. Chutiangin sa dang leh sava leh sangha \henkhat, ei atna bawlhhlawha puan chhuahte pawh chu ei khap a ni. Sa ei phalsakte ngei pawh, a thau leh thisen ei chu khap tlat a ni bawk. Sa ah pawh tluangtlam taka awmte chauh ei theih an ni. Sa seh te, amaha thi te, a thisen chhuak \ha lote chu ei atn hman theih a ni lo. An ei atna Pathian ruahman p>nsanna avngin Israelte chuan hlohna nasa tak an nei. Pathian duhthusam sak nungchang leh A duhdn an thleng thei ta lova. LALPA chuan, An thil dl chu A pe a, nimahsela an nunnaah chuan ch>rna a luhtir ta a. (Sam 106:15) Thlarau lam thil aiin, lei lam an ngaisang ta zwk a, chutiangin chungnungber nihna zahawm tak an tna tihsak A tum pawh chu an thlengpha ta lo a ni. MS. 38, 1899 642. LALPAN chiang takin A mite chu A thup>kte an vawn chuan malsawmna tinreng an dawng ang a, mi bik an ni ang tih A hrilh a. Thu awihna rah chu hris>lna a ni ang tiin thlal>rah khan Mosia hmangin A hrilhlawk vek bawk. Taksa hris>l ang zelin rilru lam pawh a awm a ni, a bik takin pai\awihna khawl te hrislna hi a ni. A tlangpui thuin thlal>rah khan LALPAN A mite chu sa a pe lo; a chhan chu hetiang chaw hian natna leh helna a siam a ni tih A hria a. Remruatna tidanglam hret tr leh rilru thiltihtheihna sng zawk chu \ha taka a thawh theihna trin ran thi sate chu a dah kian sak a, vantirhkohte chaw manna chu van a\angin A pe a ni. (1864) Sp. Gifts IV, 15-18 643. Pathianin Hebrai mite chu van a\anga chhang lo chhuk chuan a chawm zui zel a, mahsela an duh tawk lo. An chkna khawlo tawh tak chuan sa a ngen tlat mai, chu Pathian chuan A finnain A pe duh lo mai a ni. Setana, natna leh buaina tichhuaktu chuan hlawhtlinna ropui ber a neihtheihna hmunah chuan Pathian mite chu a rawn hma chhawn ta a ni. Theirah khap tlat eitir tura Evi a thl>m thlk theih a\ang khan, ei leh in thuah hian mite chu eng emaw chenah a thunun tlat reng mai a nih hi. A hmasa berin mipui inpawlh sawp Aigupta ringtute hnenah a thl>mna chu a rawn ti \an ta a, thil pawi tak phunnawina chu a rawn neihtir ta a ni. Pathianin chaw hrisl tak a p>kah chuan an lungawi twk ta lo a. An chkna khawlo tawh tak chuan thil danglam deuh ei tr chi hrang hrang, a bikin sa an ng>n ta tlut tlut mai a ni. Hetiang phunnawina hian mi zawng zawng deuh thaw chu a khawih pawi a. A tirah chuan an tisa chakna chu Pathianin a tihtlai sak lo, mahse an chungah A ror>lna chu a rawn thlentr a, a sual zual berte chu vn a\angin \kin a rawn ti boral ta a ni. Chutichung pawhin, inngaihtlwm a hnekin an phunnawina chu an belhchhah ta zel zawk a ni. An puan in kawngkhar bula mipuite chu Mosian a hriatin a lawm lo hle a. A dinhmun harsatna te chu LALPA hmaah a rawn thlen a, Israelte rilru intukluh duh lohnate, mipuite tna Pathianin a dahna dinhmun enkawltu pa, mipuite tawrhnate ama tna tawrhna anga a ngaihthu te a hrilh bawk a ni. LALPAN Mosia chu a hmaah upa 70 te, mipuite upa nia a hriatte chu rawn hruai turin a hrilh a, kum upate mai ni lovin mi zahawmte, rorel thiamte thil chinchang lo hre tawh te, roreltu tur te leh hotute an ni tur a ni. Mipuite puan inah rawn hruai la, chutah chuan i bulah an rawn ding tr a ni. Ka lo chhuk ang a, chutah chuan nang nen kan inbia ang, i chunga thlarau awm chu ka la ang a, an chungah ka dah ang; nang nn mipuite phurrit chu in phur ang a; nangmah chauh chuan i phur tr a ni lo. Nangin mipui hnenah, Naktuk atn hian intithianghlim vek ula; tichuan sa chu in ei mawlh ang: Sa ei tr tuin nge min pe dwn? Aigupta rama kan nawm n>n khan, tiin LALPA beng hriatah in \ap a; chuvangin LALPAN sa a pe ang che u a, in ei mawlh ang. Ni khat emaw ni hnih emaw, ni nga emaw, ni sawm emaw, ni sawmhnih emaw mai pawh ni lovin, thla khat pumhlm, ngei hlui khawp leh luak chhuak hlui khawpin in ei ang: in znga awm LALPA chu duh lova, Engati nge Aigupta ram ata kan chhuah ni, tia a hmaah in \ah avangin ti ang che, a ti a. Mosian, ka awmpui mipuiho kea kal thei \hiau pawh 600,000 an ni a; Thla khat pumhlm ei tr sa ka pe ang, i ti a. Beram rual leh ran rual pawh talh sak ila, an khawp kham dwn em ni< Tuifinriata sangha zawng zawng pawh mansak vek ila, an khawp kham dawn em ni? a ti a. LALPAN Mosia hnnah, LALP kut chu a tawi ta em ni? I chungah ka thu angin a thlen leh thlen loh i hre mai ang, a ti a. Helna leh A Hremna Sa Tel Lo Chaw Remruatna Tidanglam Hretin

128

129 LALP hnn a\angin thli a lo tleh a, tuifinriat lam ata vahmm a rawn l>n a, bk lehlam pang ni khat kal ve ve awhin bk v>l chuan tawng hnih laia sngin a tlktir a. Mipuite chuan chu mi n nileng leh zankhua leh, a tk nil>ng chuan vahmm chu an va chhar khwm a: A chhar tl>m ber pawhin homer sawm a chhar a: Bk velah chuan mahni tn tn an pho \heuh va. Chu mi sa chu an ei lai, an la ei zawh hmain, mipuite chungah LALP thin chu a alh ta a, mipuite chu hripui nasa takin LALPAN a hrem ta a. Hetiang hian, LALPAN an ngen tlat avangin an tna \ha ber tur ni lo chu a pe a ni. An tna \ha tur, LALPA, Pathian hnn a\anga lo kal chu pawm trin an intult duh si lo a ni. An tna hlimna ni turin, chng thilte chu an pawm duh si loh avangin Mosia leh LALPA dodlin phunnawina pawi tak chu nei trin an inpe ta si a ni. An eichkna tih khawloh tawh chuan anmahni chu a thunun tlat a, an duh angin Pathianin sa ei tur chu A pe ta a ni; tichuan an tisa chkna tih tlaina rah chu A tawrhtir ta bawk. Khawsik sng tak mai chuan mi tamtakte chu A tihlum ta a. An phunnawinaa mawhphurtu berte chu an ei chak >m >m sa an ei lai ngei chuan tihhlumin an lo awm a. An tna LALPAN chaw a thlan sak kha lo pawmin, hliamna nei hauh lova zaln taka chaw an ei theih turah khan lawmthu sawiin lungawi sela chuan, Pathian duhsakna chuan hloh lovang a, hel chunga phunnawina avanga tamtak hremna tuara thi tate pawh kha an thi lovang. (1890) C.T.B.H. 118, 119 644. Pathianin Israel fate Aigupta ram a\anga A hruai chhuah khn, Kanaan rama mi thianghlim, mi hlim thei leh mi hrisl tak nia din ngheh hi A tum a ni. He thil hlen chhuah A tum dn kawngte hi i lo en teh ang u. Thununna kawngah a kalpui a, hlim taka an zui phawt chuan an mahni leh an thlahte tna na tur a ni ang. Eng emaw chenah sa chu a dah bo sak a. Sinai Tlng an thlen hma lawkin bengchheng khawpa an ngen leh au avangin sa a phalsak a, mahsela, ni khat atn chauh a ni a. Pathian chuan Manna ang tluka awlsamin sa a pe thei a; mahsela an tana \ha turin khap chin mipuite tan a pe a ni. Aiqupta rama an ei \hin, mi ti so sng thei, an duh \hin aia chaw \ha zwk pk chu A tum a ni. Mihring tna a tira buatsaih chaw, an ei theih nan, an ei chakna khawlo tawh tak chu hris>l zwk a siam sak an ngai a ni; chutichuan lei rah chhuah, Eden Huana Adama leh Evi hnena Pathian pk chu hlim takin an ei thei dwn a ni: A khap sak anga an ei duh zwng ringawt ei lova, thu an awih phawt chuan chaklohna leh natnate chu an zngah hriat a ni lovang. An thlahte chuan taksa leh rilru lamah chakna an nei ang. Thutak hriatna fim takte, tih tur te, chhia leh \ha hriatna dik tak te leh rorel thiamna te an nei ang. Mahsela, Pathian duh dnah te chuan an inpe lt duh lova, an tna dinhmun a ruat ak chu an tling pha ta lova, chuvangin malsawmna an dawn trte pawh an dawng thei ta lo a ni. Pathian khapnate chu an sawis>l a, Aigupta ram sab>lte chu an ngai ta ngawih ngawih mai a. Pathian chuan sa a neih tr a, mahse an tn nchhia mai a lo ni si a le. Kan Tna Entawn Tur 1Korin 10:6, 11 645. Chng chu kan tna entrna a ni, thil sual an chak ang bawk khan kan chk ve loh nan. Chng chu entirna trin an chungah a lo thleng a ni kha; keini, hun twp lo thlennate hi, min zilhna trin an ziak a ni bawk a. (1973) 3T 171, 172 646. A tlngpui thuin Battle Creek kohhran chuan zirna in chu an enkawl dnah entawn tur an nei lo hle a ni. An chhngkuaah pawh Hrislna siam\hatna ng chu an chawisng lo. Pathianin ng a p>k kha zawm sela chuan Battle Creek-a chhngkaw tamtakte chu natna in a tlk buak a \ul lovang. Hmanlai Israelte ang bawkin ng chu an ngaihtuah a, hmanlai Israelte angin an ei leh in a inkhap a \ulna an hmu thei tawh lo. Israel fate chuan sa an ei ngei ang; tia tna mi tamtakin an sawi angin, sa tel lo chuan kan thi mai ang an ti a ni. Pathianin Israel hel hmang hote chu sa a pe a, mahsela an tn Pathian nchhia a tel tlat a ni. An duh tak sa an la ei lai mkin sang tamtak te chu an thi ta a ni. Hmanlai Israelte a\ang hian zirtur kan nei; an tih anga kan tih ve loh nan vaukhanna chu kan dawng a. Pathian thilphtahte hian phunnawina ka neih ve lohna trin an rinlohna leh an helna chanchin chu kan tn chhinchhiahin an lo awm ta a nih hi. Hngte hi ngaihsak lovin engtin nge kan tih ang khan Pathian chu hlat telh telhin, kan mit hmuh ang z>l zuiin kan duhzwng kawng chu keimahnin kan thlang z>l mai dwn em ni? An thinlung sak leh an rinlohna sual avangin Pathianin A mite tn thil ropui tak a tithei lo a ni e. Pathianin mi duhsak bik a nei lo; mahsela thlah lo awm z>lah hian LALPA \ih a, felna titute chu Ama lawmzwng mi an ni; phunnawi a, ring duhlote leh hel hmangte chuan A duhsakna an dawng lovang a, thutak hmangaih a, chuta kalte hnena thutiam malsawmnate pawh chu an chang bawk hek lovang, ng nei a, zui duh lo te, Pathian thil phtte ngaihsak duh bawk si lote chuan an malsawmnate chu nchhiaahte an lo chang anga, an zahngaihnate chu rorelnaah an lo chang tawh zawk dawn a ni. Israelte chanchin hmasa a\angte hian Pathianin inngaihtlawmna leh thuawihna min zirtr A duh a ni. Anni chu A mithlan leh A mi bikte an ni si a, mahsela an mahni Israelte Tna Pathian Thiltum

129

130 kawng an zawh tlat avangin anmahni chhiatna leh boralna chu anmahni ngeiin an thlen ta a nih chu. (1900) 6T 372 647. Kan ei leh in a\ang hian khawvel mi kan ni nge, khawvel a\anga tih hran, A thutak thiltithei pawm tlat a, LALPAN a thlante znga mi kan ni tih an lo lang dwn a. Heng mite hi A mi bk, thil\ha tiha \hahnemngai an ni. Pathian chuan A thuah A sawi tawh a ni. Daniela leh a \hiante pathum chanchinah hian Hrislna siam\hatna sermon tamtakte an awm. Israelte chanchinah hian Pathian chuan thu a sawi tawh a, anmahni hn>n a\angin, an tna \ha trin, sa ei a phal lo a ni. Van a\angin chhangin a chawm vek a, mihringte chuan vantirhkohte chaw an ei tih a ni. Amaherawhchu an ei duhzawng leia mite kha an infuih sauh sauh mai si a, Aigupta sa belte kha an ngaihtuah tam poh leh Pathian chaw pk, taksa rilru leh thlarau lam hrislna chu an haw zual mai a. Sa b>lte an ngai >m a ni! Hetiang hian tunlai kan hunah pawh mi tamtakin an tih angin, anni pawh khan an ti a ni mai. (C.T.B.H. 119) (1890) C.H. 450 648. Mihringte hian lei thilrah chhuahte hian kan inchawm tur a ni tih hi Pathianin A tr a\anga zawi zawia mi hruai a tumdn a ni tih hi vawi tamtak hmuhtir ka ni tawh a ni. MS 115, 1903 649. Thlai hring te, theirah te leh fang nei chi (buh...) te hi kan chaw tr an ni. Kan pumah hian sa tl>mte pawh a lt tr a ni lo. Sa ei hi leilung pian phung rng a ni lo. Mihringte siam an nih laia Pathian thiltumah kan kir leh tr a ni. (1905) T.R., p. 305 650. Sa ei bnsan tum hi mi zawng zawng tn a hun tawh hle lo maw? Vana zahawm taka awm tumte chuan thlarau leh taksa tikhawlo thei tawh phawt chu engtin nge an ei zui z>l theih ang le? Nawmsipbwlna atna an sa ei theihna trin engtin nge Pathian siam nunna chu an lk theih ang ni? A tir berah mihring tna chaw hris>l leh tui tak tak lo p>k tawh lamah chuan kir leh tawh sela, anmahni chuan a takin zwm sela, an fate pawh zwm ve turin zirtr bawk sela, kan thuneihna hnuaia awm tra Pathian min siam sak leh A lo dah rannung leh ransa \awng thei lote chunga zahngai trin hrilh fo \hin rawh u. (1890) C.T.B.H. 119 651. LALPA lo kalna nghktute zngah chuan sa ei hi bansan a la ni ang; sa hi an chaw-ah a tel tawh lovang. Hei hi kan thlir reng tur a ni; chulam hawi chuan zawi zawiin kan thawk z>l tur a ni. Sa ei \hin hian kan tna Pathianin >ng min p>k n>n hian a inrem theih ka ring thei lo. Hrislna zirna hmun bikahte hian thawktute chuan theirah te, fang nei chite leh thlaite hi chawa ring turin an inzir tur a ni. H>ng thilahte hian dn tlngpui anga kan kal chuan, Kristian, siamute anga kan ei duhzwngte kan inzirtr a, Pathian ruahman anga kan chaw kan siam bawk chuan he thilah hian midangte pawh kan hneh thei zel ang, chu chu Pathian lawmzwng tak a ni ang. (C.T.B.H. 48) (1890) C.H. 116 652. Ei leh ina intih tlai hi mihring tum ber a ni lo. Taksa mamawh p>k tur an awm; mahsela mihring hi hemi avang hian ei leh in hian a thunun tur em ni ang? Mite hian vana vantirhkohte znga an ch>n ve theihna tura intihthianghlim leh intihfaina zawng si hian, Pathian thilsiamte nunna chu an la chhunzawmin, nawm chen nan an sa chu an ei reng mai ang maw? LALPAN min hmuhtir a\ang chuan hetianga tih \hin hi thlk a ni ang a, Pathian mi bikte chuan thil engkimah insmna chu an nei ang. (1909) 9T. 153, 154 653. Sa ei te, thingpui tak te, coffee te leh chaw man tam, hrisl si lote chungchanga an loh dn zirtrna dawngtute leh inhlanna a Pathian nena thuthlung siam tumte chuan, chaw hrisl lo tih an hriat reng chu an ei chhun zawm zel tawh lovang. Pathianin ei leh in turte hi thianghlim trin a pht tlat a, thil \ha lo r>ng r>ng chu an kalsan hmiah mai tr a ni. A mite chu a hmaah mi famkima an din theih hmain he hna hi an thawk zo phawt tur a ni. MS 71, 1908 654. An na trin LALPAN kohhran la bangte chu sa ei lo tur te, thingpui te, coffee te leh chaw hlauhawmte chu bansan turin thurawn a pe a. Thil dang tamtak hris>l leh \ha kan intun nunna turin an awm a ni. Thianghlimna Tifamkimin Tihdanglamna Atna Inbuatsaihin A Tra Chaw Lamah Kr Lehin

130

131 (R & H, May 27, 1902) C.H. 575, 576 655. Krista lo lan thuaina lo nghktu nia inchhlte zngah chuan insiam na ropui takte hmuhin a awm tr a ni. Hrislna siam\hatna hi an la tih loh hna chu kan mite zngah hian a ti tr a ni. Mi \henkhat, sa ei hlauhawmzia leh sa la ei reng, taksa, rilru leh thlarau lam hrislna atana hlauhawmte a\anga kaih harh ngai an la awm a. Mi tamtak, sa ei chung changa a chanve chauha la piangtharte hi Pathian mite hn>n a\angin an kal chhuak ang a, an zngah an tel leh tawh ngai lovang. Taksa leh thlarau lam chaknate chu inrem taka an thawh theih nan kan hnathawh zawng zawngah Pathianin min p>k dnte chu kan awih tur a ni. Mite chuan Pathian ngaihsak anna an nei a ni mai thei a, chanchin\ha pawh an puang a ni thei, mahsela tihthianghlim loh leh tihhran an ni lo thei a ni. Rawngbawltute chu an ei leh inah an insm tlat tr a ni; chutilochuan an ke bai rinnaa chak lote chu kawng an botir mai ang. Pathianin A p>k thuchah khn leh pawimawh tak an puan laiin, ei leh in lama nundn dik lo zuiin thudik chu an do tlat thei a, an thuchah ken a\angin chakna zawng zawng chu an la a ni. Sa ei te, thingpui in te leh ei puar lutuk te chuan natna leh thihna rah seng turin chite an lo tuh a. Chaw hrisl lo puma kan khung chuan thlarau do \hin ei leh in chkna chu a tichak \hin a, duhna hniam zwk chu a ti \hang duang \hin. Sa ei hian ransa zia lam a lanchhuahtir \hin. Ransa nihna lam a lo \hanlen chuan thlarau lam mi nihna a tikiam a, rilru pawhin thutak hriatthiamna a nei thei lo bawk \hin a ni. Pathian thu in chiang taka min vaulwkna chu tisa chkna kan bansan loh chuan taksa nun leh thlarau lam nun a indo mai dwn a. Ei chk huam huamna hian hrislna leh muanna a do tlat mai. Chutiang chuan mihring awmdn sang zawk leh hniam zawk chu a lo indo ta \hin a ni. Duhna hniam zawk chu a chakin a viak \ha si a, thlarau a tihrehawm a. Mihringa duhna sng ber te chu vnin a tihthianghlim loh ei leh ina insumlohna chuan a tihlauhawm \hin a ni. Letter 48, 1902 656. Thutak ring intite chuan, taksa leh rilru thiltihtheihnate chu fmkhur takin an vng tur a ni; chuti lo chuan Pathian leh A hna chu an thusawite leh an thil tihte chuan a chawisng lovang. Nundn leh thiltih dnte chu Pathian duhdn hnuaiah chuan awmtr tr a ni. Kan chaw eiah te hian kan fmkhur hle tur a ni. Pathian miten sa ei chungchangah hian dinhmun nghet tak an siam tr a ni tih chiang taka hmuhtir ka ni. Pathian mite chuan thisen thianghlim leh rilru fim tak neih an duh chuan sa ei hi an bansan tr a ni. He thuchah hi ngaihsak tura A duh loh chuan kum 30 zet he thuchah hi A mite hnenah A pe dawn em? Sa ei hian ransa nungchang keimahniah a tichak a, thlarau lam nun a ti\huanawp thung a ni. (1905) T.R., p. 303 657. Sa ei avanga rilru lama sualna lo awmte hi taksa lama natna a thlente aiin a np chuang r>ng r>ng lo bawk. Sa ei hi hrislna atana pawi thei tak a ni. Taksa khawihtu thil tawh phawt chuan rilru leh thlarau a khawih tel ngei \hin. Sa ei mite ran chunga an nun rwnzia hi ngaihtuah chiang teh u, a talhtute leh lo thlirtute rilru putdnte hi han ngaihtuah ngun teh u. Pathian thil nung siam kan ngaihhlut theihna tura khawngaihna hi a va han tichhe teh lul >m! MS 22, 1887 658. Ran thisa ei fo hian rilru lam a ti khaw lo hle a, taksa lam a khawih khaw lo bawk. Kawng chi hrang hranga hrisl lohna hi a chhan zawh chhuah ni ta se, sa ei vang a ni tih chiang taka lantr a ni ngei ang le. Pacific Union Recorder, Oct. 9, 1902 659. Sa eite hian he mi chungchanga Pathianin vaulwkna A p>k zawng zawngte hi an ngaihsak lo a. Kawng himah an kal a ni tih hriatchianna an nei lo. Ran thi sa an einaah hian chhuanlam chhete pawh an nei lo. Rante chungah hian Pathian nchhia chu a awm a. Vawi tamtak, sa ei a nih hian pumah a \awih a, natna a siam a ni. Cancer te, ngwt (tumors) te leh chuap lam natna te hi sa ei vang an ni deuh ber a ni. MS 3, 1897 660. Aw, mitin hian h>ng thilte ka hnena p>k a nih ang takin han hre chiang ve thei sela aw; tna fmkhur lo tak te, an nungchang siam lam ngaihsak miah lo te, sa ei dil ngawi ngawihtute hian ran thi sa ei an chkna thuah hian thiamthu sawi tr reng an nei lovang. Hetiang chaw hian thisen zmah thisen an tibawlhhlawh a, ransa chkna hniam tak chu an titho \hin a ni. Hmuh thiamna \ha tak chu an tichak lova, ngaihtuahna chak \ha tak pawh an lo chuai a, Pathian leh thutak leh anmahni ngei pawh hriatthiamna an lo hloh ta a ni. Tnah Hian Sa Ei A Hlauhawm Zual Ta (1905) T.R., p. 301

131

132 661. Sa hi ei tur \ha ber a ni ngai r>ng r>ng lo, natnate a lo pun zual tk thut a\ang phei hi chuan sa ei hi a l>tin a \ha lo lehzual ta. (1902) 7T 124 662. Rante hi natnaten an bawm tam tial tial a, chuvangin Seventh-day Adventist-te bkah mi tamtakten sa ei hi an bnsan thuai dawn. A hmei a pate hian sa ei an mamawh loh nn chaw hrisl leh nunna petute chu buatsaih tr a ni. MS 133, 1902 663. Thutak hriate chuan engtikah nge nundn dik lamah, tunah leh chatuan atn, thu tihtlkna nghet tak chu an neih ang le? Hrislna siam\hatna dnahte hian engtikah nge dik taka an awm ang? Sa ei hi a hlauhawm a ni tih hi engtikah nge an zir ang? Sa ei hi a him ngai a nih chuan tnah hi chuan a him tawh lo a ni tih sawi tra zirtr ka ni. Union Conference Record (Australasian) July 28, 1899 664. ng pk ka nih ang chuan ransa, chaw atna kan hman \hin hi kan bnsan hun a rei tawh lo ang. Bawnghnute pawh hi bnsan a ni tawh bawk ang. Natna hi rang takin a inkhwl thuai thuai a. Mihringin lei hi nchhia a lawh tawh avangin Pathian nchhia chu lei chungah a awm a ni. Mihringte nundn leh tihdnte hian lei hi an tikhawlo zo tawh a, chuvangin mihring chhngkaw tn ran sa aia chaw dang hman a lo \ul ta a ni. Sa hi ei kan mamawh lo r>ng r>ng a. Pathianin thil dang min pe thei a ni. (1870) 2T 404, 405 665. In sa ei awmdn chiah hi hre thei ula, ransa hi talh a nih a, a sa in lei \hin hi a la dam laia a awmdn chiah hmu thei ula chuan, in ransa chu ten >m min intlansan dwr dwr ang. In ransa ei ngei mai kha natnain a bwm reng a, mahni chauh a awm ni se, anmahniin an thi nghal mai ang; mahse an la nun \awk \awk lai khn an talh a, bazarah an rawn la ta \hin a ni. In taksa khwlah chuan ran tuifim leh tr \ha lo ber mai ch chu in han thun nghal a ni a, mahsela chu chu inhre miah si lo. (1905) T.R., p. 302 666. Ran vulhtuten an rante chu natna an vei avanga an vulhzui ngam loh chu bazrah an kalpui a, ei atn an zuar \hin. Dwrpui hmuna zawrh tura tihthau dn \henkhatte chuan natna a veitr \hin. ng leh boruak thianghlim luh lohna hmunah ran chaw bawlhhlawh tak rim hpin, chaw \awiha chwm thauin an khung p tlat a, thil bawlhhlawh avang chuan an taksa pumpui chu a bawlhhlawh ta \hin a ni. Rante chuan bazar lam an panpuina kawng hla takahte chuan an tuar nas hle bawk \hin. An tlatna hmun hring dup a\angte chuan motor bl takah twt takin an khung khawm a, kal kawng vaivut leh nisa takah ml tamtak tak, hah takin, drkr tamtak chaw leh tui pawh eia in lovin, hrehawm leh chu takin an kalpui \hin a; chutiang chuan an ruanga mihringten ruai an \heh theihna trin ran khawngaih thlk takte chu an thihna hmun tr lam panin an kal luihtir \hin a nih chu. (1864) Sp. Gift IV, 147, 148 667. Mi tamtakte chu, sa ei avanga natna lo awm ngei chu veiin an an thi a ni, mahse khawvel chu fing zwkin a lang lo. Rante chu talh turin hmun hla tak a\anga hruai hnuah talh an ni fo \hin; an thisen chu a lum a ni. Tisain an khat a, insawizawina hrisl an tlachham a, hla tak kal tr an nih avangin puar lutukin an ei a, an lo chau ta m m a, chutianga an awm lai chuan zawrh atn an talh ta \hin a ni. An thisen chu a lo s hle mai \hin a, an sa ei tuten tr chu an ei ta \hin a ni. |henkhatte chuan an tuar nghal mai lm lova, midangte erawh chu an lo na ta m m a, khawsik avang te, kaw\halo te, leh natna hriatlohtein an lo thi ta \hin a ni. Ran tamtakte chu khawpui bazarah hralh an ni a, a hralhtute chuan natnain a bwm tih an hria a, a leitute pawhin an hre lo lm bik lo fo. A bk takin khawpui lian zwkahte chuan hetiang hi thil awmdn fo a ni a, sa eitute chuan ran damlo sa an ei tih rng an hre si lo. Ran \henkhatte chuan talh tra an hruai laite chuan, talh tr an ni tih an hre thei a, an lo thinrim m m a, an tphah bawk \hin. Hetianga an awm lai hian an talh a, bazar-ah an kalpui nghal a. An sa chu tr a lo ni a, a eitute chuan thachat te, kaih te, tlk thutnate an tuar \hin. Chutiang chu nimahsela hng tuarna zawng zawng hi sa ei vangah ngaih a ni tlat si lo. Ran \henkhatte chu ran talhtute hnena an rawn hruai laiin dimlo baksaka sawisak an ni \hin, darkr tamtak nasa taka an chaih hnuah an talh \hin a. Vawkte hi hripui an vei lai pawhin bazarah an kalpui a, an sa chu trin a bawm avangin natna inkaichhawn theih an theh darh a, mi tamtakin an thih phah a ni. Sa Ei Vanga Taksa Lama Nghawng |halo leh Thihthutna Pung Ransa Damlo leh A Rahte

132

133 (1868) 2T 64

668. Sa ei avanga natna lo awm thei chu a lt swmin a pung ta.

Letter 83, 1901 669. Khawvel daktorte chuan mihring chhungkua a natna lo pung chak ta m m mai chhan hi an sawi thei lo. Mahse keini chuan ran thi sa ei avanga heng tawrhnate zo zai hi lo awm a ni tih kan hria. (1896) E. From U.T. 8 670. Rante chu natnaten an bwm a, an sa kan ei hian kan tisaah leh thisenah natna chite chu kan tuh a ni. Sikserh awmna boruakah kan inpho lan chuan, hngte hi hriatna tam zwk kan lo nei a ni; hripui leh natna inkaichhawn theihna boruakah kan awm phei chuan kan taksa khwl chu hng natna do thei dinhmunah a ding lo a ni. (1868) 2T 61 671. Sa in ei a, mahsela thil \ha a ni lo. Heti zt sa in ei hi i loh phah a ni e. Chaw tlm deuh zwk ei la, chu chuan kg 12 emaw kg 14 emaw in a tlk hniamtir ang che a, natna pawh i neih tlm phah dawn a ni. Sa ei hian tisa leh thisen \halo a siam a. I taksa khwlte chu a ti vng a, natna nei turin a buatsaih a ni. Natna do tr leh bei trin taksa chakna i neih dawn loh avangin natna chuan a rawn bei thut thei reng dawn che a, thih thutna pawh i tawk mai thei reng dawn a ni. Chakna leh hrislna i neih i infak \hinna te pawh kha chaklohnaah a lo chan hun a lo thleng ang. (1896) E. From U.T. 4 672. Pathian Thlarauin min turna nia ka ngaih chu, mi tamtak hmaa pholan tr thu tak chu hei hi a ni an tawrhna leh an hrisl lohna chhan chu Hrislna siam\hatna thua ng pk an ngaihsak loh vng a ni tih hi a ni. An sa ei, \ul nia an ngaih chu, a \ul miah si lova, an ei ang an awm \hin avangin, an thlak te, an ruh te, an tihrwlte chu an lo hrisl lova, ran thi sa ringa nung an nih tlat a, he eidn dik loh avang hian an thisen chu a lo chhe ta a ni; an sa ei chu natnain a bwm tlat si a, an taksa khwl pumpui chu a lo \ha lovin a lo chhe zo ta a ni. (1870) 2T 368 673. Sa chuan thisen a ti khawlo a ni. Sa, mosala thakte nna chhum, cake thlum tak te, thei chhang ur thlum te nna ei chuan thisen \halo a neihtir a. Taksa khwl chu hetiang thil hian a ti hah lutuk a, duh angin a paih chhuahtir thei lo \hin. Thei chhang ur sahsawm leh pickles (thei um thak) te hi mihring ka chhnga lut ngai rng rng lo tur hi kan ei chuan thisen \ha lo lutuk chu a siam ang. Chaw chhia, \ha lo taka chhum, tam twk bawk si lo chuan thisen \ha a siam thei lo. Sa te, chaw man to tak leh chaw chhiate chuan rah thuhmun an ti chhuak bawk a ni. (1896) E. From U.T. 7 674. Cancer te, ngwt te leh natna chi hrang hrangte hi sa ei vanga lo awm an ni deuh ber. Pathianin ng min pk a\angin Cancer leh ngwt te tamna chhan ber te chu ran thi sa ringa nun vng hi a ni deuh ber a ni. MS 3, 1897 675. Sa ei chungchang thu hi thil pawimawh tak mai a ni. Mihringte hi ran thi sa ringa nung tur em ni an nih< Pathianin ng a pekdn chuan a chhnna chu ni lo, ni awkawng lo mai tih a ni. He mi thu hi Hrislna siam\hatna hmuna mite chuan an zirtr tr a ni. Doctor-te mihring taksa awmdn hrethiama inngaite chuan an damlote hnenah chuan ran thi sa ei turin an fuih tur a ni lo. Rante zngah hian natna hi a pung nasa a ni tih an sawi chhuak tr a ni. A endiktute chuan ran tlm te chauh hian natna an nei lova, sa ei tamte chuan natna chi hrang hrang cancer te, ngwt te, taksa natna (scrofula) te, TB te, leh natna chi dang tamtak an vei a ni tih an sawi a ni. (1905) T.R., p. 301 676. Sa eitute hian an ei kha engang nge a ni tih an hre tlm m m a. Ran sate hi an nun lai hian han hmuin, an sa ei kha eng ang chiah nge a nih hre chiang ngat sela chu tenawm an ti ngawt ang. T.B. leh Cancer hrikin a bawk khah tlat sate hi mite hian an ei reng mai a. Chutiang chuan T.B. te, Cancer te, leh natna rpthlk tak tak dangte an kaidarh \hin. (1875) 3T 563 677. Kristiana inchhl hmeichhe tamtakte hian ntinin an chaw ei dawhkanah chaw chi hrang hrang, pum tina thei leh taksa khawlte ti khawsik thei an chhawp \hin. Chhungkaw \henkhatte chuan sa hi an chaw pui berah an hmang a, chuvangin an thisen chu cancer leh ran tui fim taksa Cancer, Tunberculosis (T.B), Ngwt Thisen Hripai

133

134 natna thlentuin a khat a ni. An taksate chu an thil eiin a siam a ni si a. Mahsela, an tuarna leh natna an chunga lo thlenin Pathian tihnat leh remruatah an ngai thlarawk zel si a ni. (C.T.B.H. 47) (1890) C.H. 115 678. Zalen taka sa ei \hintute chuan thluak fm tak leh thiamna \ha tak an nei lo fo, a chhan chu ran sa ei hian taksaah chhiatna a thlen a, rilrua hriatna fm tak kha a tizeng tlat a ni. General Conference Bulletin, April 12, 1901 679. Pathianin A mte hriatna leh hmuh fiah theihna chu fm takin awm sela, hna harsa tak pawh thawk theiin awm se A duh a ni. Amaherawhchu sa i ei reng mai chuan i rilru chuan rah \ha a chhuah i beisei thei lovang. (1868) 2T 62, 63 680. Zaln taka sa eite tn chuan thluak fm leh finna \ha tak neih theih a ni lo. (1896) E. From U.T. 4 681. Taksaa thil hriatna \ha lo thuah hian mutthlkna hlauhthawnawm tak a awm a. Ran thi sa hi ei fo \hin. Hei hian mihring taksaa chkna hniam zawk (\halo) a ti chhuak \hin a ni. E. From U.T. 7 682. Sa ei hian rilru thlk dn a ti danglam a, ransa nihna a ti chak bawk. Kan ei anga kan taksa hi insiam a ni a, sa ei tam chuan rilru lam finna a tikiam ang. Zirlaite chuan sa an tem ngai loh chuan an zirlaiah hma an swn nasa hle ang. Sa eia mihring ransa bung hrang pakhat awm hi tihchak a nih chuan rilru lama thiltihtheihna chu a h twk zelin tihkiam a ni ve ang. Sa hi bnsan a nih chuan sakhaw nun chu a lo hlawhtling zwk ang a, \ha takin a lo awm zui ang. Sa ei hian chkna \ha lo chu a rawn chawk tho hluai a, rilru lam leh thlarau lam nun chu a ti chaklo a ni. Tisa hian thlarau a do va, thlarauin tisa a do a ni. Chkna Bawlhhlawh Tihchakin (1869) 2T 352 683. Chaw hi a mwl thei ang bera buatsaih a nih hun tr te a awm ngai a nih chuan, tn hi a ni. Sa hi kan fate hmaah dah miah tur a ni lo. Chkna hniam zwk a chawk thovin, a ti chak bawk a; chubkah chhnglam chaknate tihhlum a tum bawk a ni. MS 50, 1904 684. Sa ei hian ransa nungchang lamah min hruai thei a, mitin tna hmangaihna leh khawngaihna an neih turte chu chhuhsakin an awm bawk a ni. Kan ei angin kan taksa pawh a rawn insiam a; an chaw atna ransa ring deuh bertute chu, mihringa thiltih theihna sng zwk chu chkna hniam zwk thununtr an phal tihna a ni. Chaw chungchangah hian, dn zui tr bk chiang tak kan trlang lm lo. Chaw hrisl chi tamtak a awm. Mahse sa hi Pathian mite tna chaw dik a ni lo tiin kan sawi ta fan a ni. Mihringte hi a ti ransa riau a ni. Hetiang theirah te, buh lam te leh theipilsakte tamna ramah hian, ran thi sa ei hi engtin nge miin a ngaihtuah theih le? Letter 200, 1903 685. Kan kohhrante siamtu chhngkuateah hian thilte an nih tr angin awm sela chuan LALP tan a lt hniha tam rawng kan bwl thei ang. ng min pk chu Hrislna siam\hatna chungchangah hian thuchah pawimawh ber sawi tur kan nei a ni. Sa eite chuan ngaituahna hniam zawk lamah hma an swn a, anmahni bwm tlat turin natna kawng an buatsaih a ni. (1868) 2T 60, 61 686. In chhngkua chuan sa in ei \euh mai si a, ransa lam ngaihtuahna ang chu in tichak sauh \hin a, finna leh hriatna lam erawhchu an chu thung a. Kan ei ang angin kan awm zl avangin ran thi sa kan ei rng mai chuan an nungchang chu kan neih phah ve mai dwn a ni. I taksa a \halo zwk lam chu i tichak sawt a, a \ha lam zwk erawh chuan a chak lohphah thung a ni.
General Conference Bulletin, April 12, 1901

Rilru Lam Chakna Tlahniam

687. He Conference zawh hma ngei hian kan mte zawng zawng chuan Pathian thudik nghet tak mai hi vawng tlat se kan duh a ni. Ran sate hi an ei atn chaw \ha a ni lo tih hi hrethiam se kan duh a. Hetiang sa hian anmahniah leh an fateah ran neih ang chkna leh duhna a siam a. Pathianin kan fate hi eidn dik te, incheidn dik te, leh hnathawh dn dikte zirtr trin min duh a. Kan taksa khwl chhe tawh hnu hi siam nn kan theih ang ang ti turin min duh a ni. Kawng Him Ber Chu (1868) 2T 64

134

135 688. Sa ei fo hian rilru lam, taksa lam leh thlarau lam thiltihtheihnate hi an ti chau nasa hle \hin a. Sa ei hian taksa khwl a tibuai a, finna a tibahlah a, chhia-\ha hriatnate a tichau \hin. Unau duh tak te u, in hnenah hei hi kan sawi a ni In tna kawng him ber chu sa ei loh hi a ni e. A Chhan Hriatpui Loh (1905) T.R., pp. 302, 303 689. Sa eiin taksaa a thawhdn hi vawi lehkhatah hriat a ni nghl lo maithei, nimahsela hei hi a hlauhawm lo tihna a ni chung rng rng lo. An thisen a tikhaw lova, natna a veitr tih hi tlm t chauhin an rng thei. (1896) E. From U.T. 8 690. Kawng danglam deuha sawi tr thil pakhat ka hnnah a lo thleng a. Sa ei avnga thihna lo thleng hi hriat chhuah a ni \hin lo, hriat chhuah chu nisela ran thi sa ei chungchngah hian inhnialna leh chhuanlam siam tr a awm tawh ngai lovang le. Kan ei tr atna ransa thi ruang hi chaw eina dawhkana rawn lk ngai miah lovin ei tur dang \ha tamtak kan nei a ni. (C.T.B.H. 48) (1890) C.H. 115 691. Mi tamtak chu sa ei avangin natna tuarin an thi a ni, anmahni emaw mi dangin emaw an thih chhan tak chu an hre mang si lova. |henkhat chuan a thawh dan hi an hre nghal mai \hin lova, mahse hei hian anmahni chu a tina lo tihna a ni chuang rng rng lo. Taksa khwlah chuan a hna chu a thawk ngei ngei a, mahsela a tuartu chuan hun eng emawti chhng chu engmah hre lovin a awm mai thei a ni. (1868) 2T 61 692. I sa ei chungchangah invn nan heti hian i sawi fo mai thei e, Midangte tn a hlauhawm pawh a ni mai thei a, ka damlai ni zawng zawng hian ka ei reng a, min tina miah lo, tiin. Mahsela sa ei miah lo ni la chu i pui zwk daih dn tr chu i hre si lo a ni. Sawisl Nasat Zual Bk Vawk S (1868) 2T 96 693. Pathianin ng leh hriatna A pe che a, chu chu Ama hnn a\anga lo kal ngei a ni tih i ring a, ei leh in chungchngah insm trin a hrilh che a ni. A thupk chiang taka tarlan nn vawksa ei hi a inkalh tlat a, A thuneihna lantr duh vanga ti a ni lova, a eitute tna hlauhawm, mi tina thei a nih avanga ti a nih zawk tih i hre vek a ni. Vawksa ei hian thisen a ti bawlhhlawh a, taksa leh taksa khwlte a ti chhe nasa thei hle \hin. A bik takin thluak \ha leh fm tak pawh a ti chak lova, serh leh sang pawh a thliar hlei thei lovin, thil naran mai maiah a ngaih phah \hin a ni. (1905) T.R., pp. 301, 302 694. Vawksaa timr t t hi rlht chi hrang hrangin a bwm khat tlat a ni. Vawksa chungchng thu chu heti hian Pathianin a sawi: In tn a bawlhhlawh a ni; a sa in ei tr a ni lova, a ruang pawh in khawih tur a ni lo, (Deut 14:8) tiin. Vawkte hi hnawm hnawk thian faitute an ni, hei hi an \angkaina awm chhun chu a ni mai. Engti kawng zawng mahin an sa hi mihring han ei tr chi a ni lo rng rng. (1865) H. to L., Ch. 1, p. 58 695. Vawksa hi chawhmeh lr ber pakhat a ni nain, mi tina thei berte znga pakhat a ni bawk. Pathianin A thuneihna lantr duh vng ni hauh lovin, mihringte tna ei tr \ha a ni loh avng zawkin Hebrai mite tan khn vawksa ei hi A khap mai zwk a ni. Taksa khawl hi natna chi hrang hrangin a bwm a; ram lumah phei chuan phrna leh natna chi hrang hrang a thlen \hin. Ram vwtah aiin ram lumah hian taksa khawl a tina lehzual bik a ni. Engtikawng zawng pawhin vawksa hi ei trin Pathianin a duang ngai lo rng rng. Ringlo miten chaw-ah an ring a, America mite pawhin zaln takin chaw hmeh pawimawh takah an hmang. Dn pngngaiah pawh vawksa hi a tui lo rng rng. Thil tamtaka swngbwl a nih avangin an ei tui thei hrm a, chu pawh chuan a tikhawlo lehzual a ni. Sa dang zawng zawng aiin vawksa hian thisen \ha lo a ti chhuak nasa a. Zaln taka vawksa eite chu natnain a bwm tlat a ni. Pawn lama thawk leh insawizawi \hinte chuan vawksa ei chu an tuar vak pawhin an hre thei lova, in chhng lam leh \hu chunga thluak hmang hnathawk \hinte chuan an tuar nasa bik \hin a ni. Vawksa ei hian taksa hrislna chauh a khawih pawi a ni lova, he chaw \halo tak hian rilru a khawih a, chhia leh \ha hriatna fm tak chu a ti chawlawl tel tlat a ni. Thilnung sa rng rngte hi a hrisl lo; an khawsak dn a bawlhhlawh a, thil tenawm tinrng an ei bawrh bawrh mai bawk si. Vawksa pawh hi an thil ei a\anga rawn insiam a ni a, mihringten an sa ei chuan an thisen leh an taksa chu, vawkin a rawn thlen, bawlhhlawhna chuan a rawn tikhawlo vek mai a ni. Vawksa ei hian taksa natna te, phrna te leh cancer te a thlen a, mihringte hnnah tawrhna nasa ber a la thlen reng a ni. 135

136 Ran Thau leh Thisen

(1868) 2T 61 696. In chhngkua kha, natna lak a\angin in fihlm hauh lo mai. Pathianin A khap tlat sathau in ei reng mai, In chnna hmuna inthlah zlte tna dn awm reng tur chu thu emaw thisen emaw pawhin ei tr a ni lo, tih a ni. Chubakah pawh eng thisen mah in ei tur a ni lo; sava emaw ransa emaw thisen chu in chnna hmunah rng rng chuan in ei tur a ni lo. Tu pawh nisela, eng thisen pawh nisela a eitu chu a mite a\angin tih bo daih tur a ni ang. Letter 102, 1896 697. Sa hi a thau nna rp a nih chuan, tui tihna khawlo tawh tn chuan a tui hle a ni. Sa thisen leh ran thau chu nawmchenna atn ei an ni \hin a ni. Mahsela LALPAN hngte hi ei lo trin zirtrna bik a pe a. Engvang nge? A chhan chu mihring taksa khwla thisen luang chu natnain a bawm \hin vng a ni. LALP zirtrna bikte ngaihsak lohna hian mihringte chungah harsatna leh natna chi hrang hrang a thlen \hin a ni An taksa khawlahte tisa leh thisen \ha siam thei lo an lk luh chuan Pathian thu ngaihsak lohna rahte chu an tuar tr a ni. Sanghate An Tihbawlhhlawh (1905) T.R., p. 302

698. Hmun tamtakahte chuan sanghate hi thil tenawm taka chwm an ni a, natna thlentu an ni \hin. Khawpui lian bawlhhlawh leh thl tlntu sanghate hi an ni duh bk a. Tui luan kawr a\anga bawlhhlawh lo kal tlntu sanghate chu tui thianghlim leh thar lm awmna hmun hla tak takah an kal darh a, an lo man \hin. Chutia ei atana man an lo nih chuan a hlauhawm thei ang tih pawh rin phk rual loh ni mahse, natna leh thihna hial thlentu an ni \hin. Harsatna Thil Bkah (1890) C.T.B.H. 117, 118 699. Bawnghnute leh theirah \ha tamtak awmnaah chuan ransa ei tura chhuanlam \ha twk a vng hle a ni; kan mamawh narnte neih nan Pathian thilsiamte nun lka ei mai a \ul lo. Damlohna leh chauhna a lo awm deuh thut chngte chuan sa \henkhat ei chu a \ha bera ngaih a ni mai thei a, mahsela ran hrisl tak, sa ngei a nih theih nan fmkhur hle tr a ni. Tnlai khawvelah hian sa ei hi a him lo tih hi ngaihtuah hle tr a ni. Ran hrisl lo sa ei ai chuan, sa ei miah loh chu a \ha zawk ang. Ka chaw mamawh ka neih theih loh chuan a chngin sa tlmte ka ei \hin; mahsela sa ei chu ka hlu tulh tulh a ni. Y.I, May 31, 1894 700. Mi \henkhatte chuan chaw \ha chu chhangphut buhhwp (porridge) hi ni deuh berin an hre tlat mai a. Porridge tamtak ei hian pai\awihna khwlte a ti hrisl lovang, a chhan chu a tuirl lutuk a ni. Theirah te, thlai te leh chhangte ei tura infuih tr a ni. Sa hi chaw hrisl ber a ni lo, mahse mitinin sa hi an bnsan tur a ni tih ka sawi lo. Pai\awihna khawl chaklo neite chuan, thlai te, theirah te, leh porridge te an ei theih loh chuan sa an ei fo thei a. Hrislna \ha tak neih reng kan duh chuan chaw vawikhat eiah thlaite leh theirahte kan ei kawp tur a ni lo. Pumpui a chak loh chuan hrehawmna a lo ni ang a, thluak a lo buai ang, rilru lam pawhin hna a thawk hlei thei hek lo ang. Chaw vawikhat eiah thei ei la, ei leh hunah thlaite ei tawh ang che Cake thlum tak te, chhang nm thlum te, bawnghnute, artui leh chini chawhpawlh (custards) te hian pai\awihna khwlte chu an ti khawlo a, chuvangin chaw kltute hmaah chuan an tn thlmna hng thil \ha lote hi kan chhawp dwn em ni ang? Zirtrtute leh zirlaite chaw atna sa tamtak siam a nih chuan thlarau lam thil an ngaihtuah tlm tial tial ang. Ransa ngaihtuah duhna lam tih chak a lo ni ang a, rilru lama hriatna \ha leh fm tak chu tih chauh a ni bawk ang. Rilru chaknate an lo chauh chhan chu zir tam vng a ni hauh lo. A chhan ber zwk chu chaw \ha lo, a hun lova ei, leh insawizawi tlk chham vang a ni. Ei hun leh mut hun diklo hmang tute thluak chu tih chak lohvin an lo awm \hin. R & H., May 8, 1883 701. Sa hi hrislna emaw chakna emaw tan a \l lo, \l ni ta ang sela chuan, an tlk hmaa Adama leh Evi tna chaw a pk kha, LALPAN a tisual palh a ni ngei ang. Chakna atna thil \l zawng zawngte chu theirahah te, thlaiah te leh buh lam ch-ah te hian an awm kim vek a ni. (1905) T.R., p. 304 702. Sa ei avangin tihrwl a chak tih rin hi a dik lo. Sa ei kher lo pawhin taksa mamawhte hi a neih theih bawk a, hrislna \ha zawk daih a neih theih bawk. Buh lam te leh theirah te, thei kwr sak te leh thlai te hian thisen \ha siam theihna tur chaw \ha tinreng an nei kim vek. Hetianga chaw \ha hi sa hian a nei twk lova, a pe kim thei bawk hek lo. Hrislna leh chakna atn sa hi pawimawh chu nisela chuan, a tira mihring hnena chaw ei tr a pk khn a pe tel tawh ngei ang. Sa Tel Lo Chaw A Twk

136

137 Second Hand Chw Ei Tr Em Ni Dwn?

Letter 72, 1896 703. Ransate chaw chu thlaite leh buh lamte an ni. Thlaite hi kan ei hmain ransaah kan chantr tr em ni ang a, ransate kawchhngah an awm khwm phawt tr em ni ang le? Thilsiam thi sa eiin, thlaite chu kan hmu ve chauh dwn em ni? Pathianin thlai rah hi a nihna ang angin kan nu leh pa hmasa berte hnenah A pe a ni. Adama hnnah huan enkawl hna A pe a, A chei a, A ngaihven turin a pe a ni, I chaw tr a ni, a ti. Rante chu chaw atna intihlum mai tr an ni lo. (1905) T.R., pp. 300, 301 704. Ransaten buh leh thlai an ei dk tawh hn, sa eitute hian an ei ve chhwng mai a ni. Ransate hian \hanna tra chaw \ha rng rng heng thil a\angte hian an lo dawng tawh si a. Buh lam leh thlaite hian a eitu hnnah nunna a pe \hin a, sa kan ei hian kan dawng chhawng ve lek chauh a ni. Pathianin kan ei atna A lo ruat chaw chu ei nghl mai a va han \ha zwk m ve aw! Sa, Phr Hlutna Siamtu (1905) T.R., p. 304 705. Sa ei hi bnsan a han nih hian, chak lova inhriatna, chakna tla chham deuha inngaihna a awm fo \hin. Mi tamtak chuan sa hi chaw \ha a ni tih lan chianna chu hei hi niin an ngaih phah \hin. Nimahsela sa hian taksa a chawhthawh avng leh thisen a tihlum a, hriatna thazmte a chawh harh vng chauh a ni. Chutianga tih chu zu ngawl veiin a zu in bnsan hars a tih angin sa ei m pawhin harsa a ti a ni thei e, mahse an pui zwk ngei ang. (1903) Ed. 203 706. Sa ei hi a hlauhawm a ni, mi a chawh thawh hluaina pawh hi a \halohzia lantrna chu a ni nghl a ni. Ransa, natnain a bawm khahte hi khawvel mite hriat a ni tawh a, chuvangin ei pawh hi a ngaih awm lo lehzual ta a ni. Thisen zm a chawk tho a, chkna \ha lo a ti chhuak bawk; chutiang chuan awmdn chin twk hre lovin, thil \ha lo lam wnna a lo awm ta \hin a ni. Letter 73 1, 1896 707. Sa ei hian chakna a pe che a ni tih i han \an hian mak ka ti viau a ni; he thu ah hian intifihlm nia i inhriat chuan, i ngaihtuahna hian, sa ei chu i rin angin hlawkna a pe lo che u a ni tih a zirtr ang che. Vaihlo zial ngainatuin mei zk a chk leh a ngen che chuan a chhn dn tur chu i hre mai ang; chutiang bawk chuan ran thi sa, chaw atna i chhunzawm zl duhna pawh chu a lohzia i inhre chhuak thei mai ang. Sa ei loh avanga chak lo ta nia i inhriatna tak mai kha, sa i ei zl lohna tr chhhan \ha ber mai pakhat chu a ni. Sa eitute chuan he chaw an ei hnu hian chak sawtin an inhria a, an sa ei khan a chawh harh thut vang a ni. Miin sa ei a han bansan khan chak lo sawtin a inhre \hin; mahsela a taksa khawl chu, sa ei avangin bawlhhlawh tih fai a lo nih hnu chuan, chak lo nia inhriatna kha a lo awm ta lova; a chakna chhan nia a hriat, sa ei kha, a chk leh ngai tawh lo a ni. (1905) T.R., pp. 304, 305 708. Sa ei hi bnsan a han nih hian, sa aiawh tur chuan chi hrang hrang buh lam te, thei kawrsak te, thlai te leh theirah te ngaihtuah tur a ni. Taksa chak vak lote emaw, hna hahthlak tak thawk reng \hin mite tn hei hi a pawimawh lehzual. Ram rethei deuh \henkhatahte chuan, sa hi ei tr tlwm ber a ni. Hetiangah hi chuan thlk danglam hi a harsa lehzual ang; mahse tih theih chu a ni tho. Amaherawhchu mipui dinhmun leh chin \han dnte ngun taka ngaihtuahna kan nei tr a ni. Ngaihdn dik tak pawh ni teh rng sela, wm lo taka mite nawr lo trin kan fmkhur tr a ni. Chuti thuta thlk danglam trin tumah nawr tr a ni lo. Man tlwm si, taksa tna chaw \ha ni bawk si ei tr te chuan s chu thlk tr a ni. He mi thuah hian ei rawngbawltu mawhphurhna a rit hl a ni. Ngun tak leh thiam takin, taksa tna hrisl tr leh tui tak ni bawk sia siam theih a ni. Chutiang a nih chuan, ei atna sa aiawhtu a ni thei ngei dawn a ni. Eng kawngah pawh, chhia leh \ha hriatna leh duhthlanna hmang ula, chaw \ha leh hrisl pe ngei bawk u la chuan, ei lama inthlkna chu a awm nghl mai ang a, sa ngiat tlatna chu a reh mai dawn a ni. Letter 60 a, 1896 709. Chaw chhum dn \ha hi thil tih pawimawh ber a. A bik takin sa hi rinpui ber a nih lohna hmunah chhum dn \ha hi a pawimawh m m a ni. Sa aiawh tr eng emaw chu buatsaih ngei tr a ni a, hng sa aiawhtu trte hi \ha taka buatsaih tr a ni, chutichuan sa chkna a awm lo mai ang. (1870) 2T 486, 487 710. Setanan rilru a thunun tawh chuan LALPAN ng leh zirtrna, khawngaihtak chunga min pkte hi a chuai rawih rawih mai a, chakna pawh a nei tawh \hin lo a ni! Mi eng zat hian nge Chhuanlam Diklote Aiawh Tr Buatsaihin

137

138 chhuanlam siam a, thil awm miah si lo, mamawh tlat nia inhria, kawng diklo zawh a kal zel, ng pawh dah sawn a, rapbet duh tlat mai! Hei hi chiang takin ka sawi duh a. Hrislna siam\hatna dlna lian ber chu hei hi a ni mitin an nunpui tlat lo hi; chutichung chuan huaisen takin Hrislna siam\hatna dn anga an awm theih loh dn leh an chakna pawh an vawng \ha thei lo tih an la han sawi lehnghal a. Chutiang ang chuan kawng hrang hrangin Hrislna siam\hatna anga an nun theih lohna chhan \ha tak an siam zl mai a. An nunpui hlawl lo; \ha takin an zui ngai bawk lo va, chuvngin an hlwkpui thei ngang lo a ni. |henkhatte tih dik loh ve thung chu sa ei an bansan a, a aiawh turin theirah \ha ber te, thlai te a nih dn ang thei bera buatsaih, mawm leh thak tel lova siam chu \ul an ti lo leh tlat si hi a ni. Siamtuin thil tamtakin a hual vl a, hngte hi thiam takin rem vl sela, nu leh pate leh naupangte nn chhia leh \ha hriatna thiang tak nen thawk ho sela, chaw mawl tak chu tui ti takin an ei ang a, Hrislna siam\hatna pawh hrethiam takin an sawi thei ang. Hrislna siam\hatna lama la piangthar lo, an nuna la lt ngai bawk lote chu a hlwkna sawi thei tur leh reltu an ni bawk lovang. A chng chnga pel h \hin, Turkey r ei chk leh sa dang ei a, an duhna tikhaw lotute pawh hi Hrislna siam\hatnain taksa a tih dn sawi tr leh rl tur an ni lo bawk. Tih dn tr \ha zui lova, ei duhna ringawta thunun an nih avang a ni. MS 133, 1902 711. Nu leh pa tamtakte hian ngaihtuahna nei lo ang maiin thil an ti a ni. An muthlu a, duhna \ha lo leh chkna \ha lovin a ti zng hlawm a ni. Kan rawngbawltute, thutak hriate hian mipuite chu an zenna dinhmun a\angin kai tho sela, sa chkna siamtu thilte chu dah bo trin kaihruai rawh se. Siamna hi an ngaihthah chuan thlarau lam chakna chu an hloh ang a, suahsualna khurah an tla mai dwn a ni. Chhngkaw tamtakah vanlam thil duh lohna te, nungchang \ha lo, ransa aia hniam zawka mihring tihniamtute hi an awm ta a ni. Thutak hretu zawng zawngte chuan heti chuan sawi \heuh teh se, Tisa chkna, thlarau do \hintu chu tlanbo san rawh u, tiin. Sa ei chungchangah hian kan rawngbawltute chuan entawn tr \ha lo chu siam lul suh se. Anmahni leh an chhungkua te chuan Hrislna siam\hatna ng chu nunpui ngei rawh se. Kan rawngbawltute hian an fate leh anmahni ngei nungchang chu ransa nungchangah siam suh se. Naupang, an duh zawng thunun lohte chuan, insum theih lohna an nei chauh pawh ni lovin, duhna hniam zwk leh \ha lo chu an lo nei thuai ang a, thianghlimna leh na chu an ngaihsak miah lo mai dawn a ni. Hng mite hian taksa tichhe tur chauhin Setana chuan a hruai lova, midangte hnena an thu sual sawite pawh hriat nisela a duh bawk a ni. Nu leh pate chu sualin an mit a tihdel sak chuan hng thilte hi an thliar thiam lo fo ang le. Khawpuia chng, nu leh pa te hnenah chuan LALPAN vaulwkna thuchah A thawn a ni -- In inchhngah in fate chu awmkhawmtir ula, Pathian thupk te ngaihsak lo leh thilsual zirtr a, ti \hin bawkte lak a\ang chuan la bo daih rawh u. A rang thei ang ber in khawpui a \angin chhuak rawh u. A rang thei ang berin khawpui a\angin chhuak rawh u. Nu leh pate chuan thingtlang ramah in te takte pawh nei sela, lei lehna tur hmun an nei ang a, chutah chuan thei huan te an siamin, sa aiawh tur thlaite leh theirahte an nei thei bawk ang; sa hian thisen kalna kawng a ti chhe thei nasa hle si a. Dodl Theihna Tura Chakna Chawnghei leh |awng\aina A\angin Letter 73, 1896 712. Ran thi sa ei chkna kan la neih tlat reng chuan, thlarau do \hin, tisa chkna chu kan phatsan theihna tura LALPA khawngaihna kan dawn theih nan chaw ngheia \awng\ai a mamawh a ni. Damna Tura |awng\aina A Rem Loh Hun Letter 200, 1903 713. He thil chungchangah hian Seventh-day Adventist-te zngah pawh, ng an dawn ngaihsak lo an awm a ni. An chawah sa an la hmeh tel reng a. An chungah natna a lo tla a. An kawng zawh dik loh avangin dam lohna leh tawrhna a lo awm ta a ni, chutah Pathian chhiahhlawhte \awng\ai puina an ngen ta bawk a. Amaherawhchu LALPAN anmahni aiawhin engtinnge hna a thawh theih angA duhzawng an ti duh lova, Hrislna siam\hatna A zirtrna an ngaihsak duh bawk si lo? Kum sawmthum zet Hrislna siam\hatna ng hi Pathian mite hnenah a lo thleng tawh a, mahsela mi tamtakin an nuihzat mai si. Thingpui te, coffee te, thil thak lam te an ching zui zelin, an in zui zel a, sa pawh an ei reng bawk si. An taksate chu natnain a bwm khat a. Chutiang chu a nih avangin, tihdam nan LALPA chu engtinnge kan dil theih ang tiin ka zwt a ni. (Written 1884) E. From U.T. 2 714. Biscuit thak leh sa hi Hrislna siam\hatna thu nn a inrem hlawl lo a ni. Insm theihlohna leh chkna \ha lote hi ngaihtuahna fim taka thlk kan phal phawt chuan ran thi sa kan ei tr a ni lovang. Dawra sa an zawrhna hmun tluka rim chhia leh thng hi hmun dangah a awm kher awm lo ve. Leilung dn ang lova chkna \ha lo nei tn chauh lo chuan sa hring hi a rimchhia a ni. Rilru pangngai pu tn chuan, ei tura ran talh hnuah hrehawm tluka thil hmuh hrehawm hi a awm Siam\hatna Atna Ngenna Urhsnte

138

139 a ngem le? Hrislna siam\hatna thu a Pathianin ng a pk hi ngaihthah a nih phawt chuan, mahni dam lohna tra kawng zawhtute chu an hrisl nan thilmak A ti lovang. Siam\hatnaa Hruaitute Letter 48, 1902 715. Sa ei hi fiahna atan kan hmang lova, bansan turin tumah tih luih kan duh bawk lo, mahsela, kan tih tur chu conference rawngbawltute rng rng chuan siamna thuchah hi an ngai zamin, an dl tr a ni lo. Pathianin, taksa khwl, sa eiin a khawih dn thu-a ng a pk hnu a sa i ei zui zel chuan a rah chu nangman i tuar ngei tr a ni. Amaherawhchu mipuite hmaah sa ei chung chnga siamna hi a \ul lo ti zwngin i sawi tr a ni lo; a chhan chu LALPAN siam \ha trin a titlat a ni. LALPAN Hrislna siam\hatna thuchah puang turin hna min pe tawh a, he mi thuchah puang tute znga i telve thei lo a nih chuan, he thuchah hi i sawi pawimawh a \ul lovang. I \hian leh thawhpuite \anlkna i dodal a, annin Hrislna siam\hatna an zirtr lai hian nang chu i tel ve lova, kawng dik lo lamah i thawk a ni. Pacific Union Recorder, Oct. 9. 1902 716. Pathian thuchah kengtute kan nih angin ei leh in chkna tihkhawloh tawhte nawm chenna lama inhmangte dodal hian thuchah chu kan puang dwn lawm ni? Pathianin theirah leh buh lam tamtak min pe a, hrisl taka buatsaih leh a tawk chauh a hman tur a ni. Chuti a nih si chuan engvangin nge miten sa ei an duh reng mai le? Rawngbawltute ni si, midangte nena sa ei hoteah hian rinna kan nghat thei dawn em ni? LALPA in Pathian thupkte chu \hahnemngai takin in vawng tur a ni. Hrislna dn bawhchhetute rng rng chungah Pathian chu a lwm lo a. Fmkhur taka kalin, mahni inphatin leh Kristian nungchang nate neia kan awm chuan nitinin Thlarau Thianghlim chu kan dawng thei reng ang. MS 113, 1901 717. Kan rawngbawltute leh mite kwm \hintute hi insmna fim tak puanzar hnuaiah chuan kal \hin teh se. Ni love, ka lwm e; sa ka ei lo; ran thi sa ei lo trin chhia leh \ha hrislna fim tak ka nei, tiin zak miah lovin sawi rawh se. Thingpui tak in tra pek i nih pawhin hnar la, i induh lohna chhan pawh tlang takin sawi mai rawh. A hlauhawm zia hrilhfiah la, rei lote chhng mi a tih harh dn leh a lo reh leh mai dn te, chauh phah zel a nih zwk dn te pawh hrilh mai tr a ni. Letter 135, 1902 718. Sa ei chungchngah chuan kan vaiin ei loh tur kan ti thei vek a ni. Thingpui leh coffee pawh in lo turin hriattrna chiang tak kan nei vek tur a ni. Ruihtheih thil an ni a, thluak leh taksa khawl dangte tan pawh an hlauhawm a. Bawnghnute leh artuite hi bansan hmiah nghal mai tur a ni tih chu ka la sawi thei rih lo. Bawnghnute leh artuite hi chu sa ang chuan en loh tur, natna \henkhatahte chuan artui ei hi a \ha hle a ni. Kan kohhran memberte rng rng chuan mahni hmasialna avnga duh duh ei ngawt mai hi bnsan sela. Thingpui te, coffee te leh sate lei nana pawisa hman hi, khawhral mai mai ai pawhin a \ha lo zwk a ni. Hng thilte hian taksa, rilru leh thlarau \hanlenna an dl tlat a ni. (1909) 9T 156160 719. Duh ang twka sa eina hian na leh hlwkna min pe thei sela chuan hetiang ngenna hi ka siam lovang mawle; mahsela kan hlawkpui mawlh si lo tih ka hria. Sa ei hian kan taksa a tin a, ei loh kan zir tur a ni. Ei tr thlai nei thei reng si, he thila mahni duh zawng ringawt zui a, ei leh intute chu thutak dang LALPAN a pekte pawh an ngaihsak lo tial tial ang a, thutak hriatna pawh an hloh mai ang; an tuh ang chu an seng ngei dwn si a. Kan sikula naupangte chu sa siam sak lo tura zirtr ka ni a, chaw hrisl lo ni a hriat pawh buatsaih loh tur. Mi ti phl hlut thei chi rng rng chu chaw ei dawhknah chhawp loh tr. Tar te, \halai te leh naupangte hnenah he ngenna hi ka siam a ni. Mi tina thei thil rng rng te chu ei in, in suh u. In hlannain LALPA rawngbawl rawh u. He hnaah hian naupangte pawhin chan \ha tak nei ve rawh se. LALPA chhngkaw memberte kan ni vek a, LALPAN A fate, \halaite leh upa lam te pawh ei leh inah insum turin A duh a ni, inkhawmna tr insak nn pawisa te khwl sela, misonari-te pawh chhawmdwl turin A duh a ni. Nu leh pate hnena thusawi trin zirtr ka ni: He zawhna thuah hian nangmahni, in thlarau leh in rilru chu LALPA lamah dah rawh u. He khawngaihna leh enthlkna hunah hian lei leh van LALPA hmaah chuan fiahin kan awm mk a ni tih kan hriat reng a mamawh a ni. Natna thlentu duh ang anga khawsakna hi inbnsan tawh dawn lawm ni? Thu maia pawmna hi zawng a np m mai, Pathianin A mi bikte hnn a\anga A thil phtah hian thu awiin a tak takin, in thiltih ngeiin in lantr tr a ni. Mahni inphat a, sum leh pai inkhwl te chu sum bwmah chuan dah lt ula, chutichuan Pathian hnathawh nan sum chu hman a lo ni tawh ang. Mi tamtak chuan sa tel lo chuan an khawsa thei lo trah an inngai a, mahsela hng mite hi LALPA lama an indah a, A kaihhruaina kawng chu zui an tum tlat chuan, Daniela leh a \hiante ang khan chakna leh finna chu an hmu ngei ang; LALPAN remruatna dik chu A pe ang tih an hmu Khaikhwmna

139

140 chhuak ang. Mahni inphat a, insmna thil tihte hian Pathian hna atn eng zat nge khwl theih tih han hmuh chhuah a nih chuan mi tamtak chuan mak an ti ang. Inhlanna thiltih avanga sum tlm lo khawl chuan, inhlanna pawh nei lova, thil pek tamtak zawk pk aiin, Pathian hnaah a thawk tam zawk daih a ni. Seventh-day Adventist-te hian thudik pawimawh tak an enkawl a ni. Kum 40* aia tam mah kal taah khn [*1909 a ziah] LALPAN Hrislna siam\hatna thuah ng bik min pe a, mahsela chu ngah chuan engtinnge kan kal le? Mi engzatin nge Pathian thurwnte nna inrema khawsak duh lo le! ng kan hmu ang zelin hmaswnna pawh kan nei tur a ni. Hrislna siam\hatna thute hi kan hrethiamin kan zah tur a ni a sin. Insmna lamah te hian midang zawng aiin kan kal thui hmasa tr a ni a, chutichu nimahsela kan zngah hian kohhran memberte \ha taka zirtrte leh chanchin \ha rawngbawltute hial pawh, he thilah hian Pathian pk ng zah mang lo an awm a ni. An duh ang angin an ei a, an duh dn dnin an thawk ringawt mai a ni... Ei leh in thu-ah hian dan nghet tak zui tr kan siam hauh lo mai a, mahsela hei hi kan sawi a ni ram tamtak, thei te, buh lam chi te, leh theipilsak tamtak awmnaah chuan sa hi Pathian mite tna chaw dik chu a ni lo. Sa ei hian ransa nun dn lamah min kal tir a, mitin tna hmangaihna leh khawngaihna neih tur te kha a hmei a pate hian an neih loh phah tlat mai a, duhna hniam leh \halo zawkin duhna sng zawk leh \ha zawk kha a thunun tlat thei bawk a n i. Sa ei hi a lo hrisl tawh \hn a nih pawhin, tnah hi chuan a him tawh lo. Cancer te, ngwt te, chuap lam khawih chi natna (pulmonary diseases) te, hi sa ei avanga lo awm an ni tlangpui a ni. Sa ei hi unaute teh nan hmang tur kan ni lova, mahsela ringtute, sa ei \hinten midang chunga hhng an neihdn tr kha kan ngaihtuah zwk tr a ni. Pathian thuchah kengtute kan nih angin mipuuite hnenah chuan, In ei pawhin, in in pawhin, in tih a piangah pawh, Pathian ropuina tr hlirin ti rawh u, tih kan sawi dawn lovem ni< 1 Korin 10:31. Ei leh bra insm thei lote chu kan hrilh ngam dawn lom ni< Chanchin \ha rawngbwltu tin te, mihring thitheite hnena thutak khn ber mai puangtute hian Aigupta rama sablte lama kir leh turin entawn tr an siam mai dawn em ni? Pathian sum bwm, sawmapakhat a\anga hlawhlatute hian insmna nei lovin, an thisen zma nunna hrui, tra chantr an inphal mai dwn em ni? Taksa hrislna hi khawngaihnaa \hanna leh zaidamna neih nn a pawimawh a ni tih hi ngaihtuah tr a ni. Pum hi \ha taka enkawl a nih loh chuan, nungchang mawi leh \ha siamnaah hian dltu a ni ang. Thluak leh thisen zm hi an inkngkaih tawn tlat a ni. Ei leh in dik lo chu ngaihtuahna leh thiltih diklohna a ni. Tunah hian mi zawng zawng fiah leh enchhin an ni. Kristaah baptist kan lo ni tawh a, min hnk hniamtu tr leh kan nih tr ang ni lo tura min siamtu tr rng rng chu kan phihthlak chuan Krista, kan lu nungah chuan kan \han theih nan chakna pk kan ni ang. SEVENTH-DAY ADVENTIST ZIRNA INTEA EI LEH IN LAMA SIAM|HATNA KAL ZEL [ Note: Tun hma lam chanchina chhinchhiah dn chuan, dam lo leh \anpuitute hnenah Seventhday Adventist Hrislna zirna hmunahte chuan sa hi a tlem emaw a tam emaw an pe \hin. He hrislna nun chungchanga siamna chuan hma a swn zel a. Zirna hmun hlui zwkahte chuan rei tak an beih hnuin sa ei chu zawi zawiin bansan a ni ta vek a. Battle Creek Sanitarium chungchangah chuan he thil hi 1898 khn tih tlk a ni. Pi White-i thurwn lo lang te avang khn hei hi tih tluk a ni ber, St. Helena Sanitarium ah chuan 1903 khn hetianga danglamna hi a lo awm a ni. Hetih hun lai hian sa tel lova chaw ei hi nasa taka zir leh puandarh a ni a, mikhualte chaw a\angin sa chu harsatna awm vak lovin telh loh a lo ni ta a ni; he mi hmate khan hetiang hian lo ti sela chuan harsatna tam zawk an twk ngei ang. Hng zirna in hluiahte hian, an thil ruahman tharah chuan damlote hnenah sa ei tur pek tawh loh tur an ti a, a ngaihtuahtute an lwm hle a ni. Mrs. White a\anga thu lo kalte leh chaw ei tur lama siamna kal zel chungchanga zirtrna tel lo leh, kan zirna intea sa ei lohna tura beihna nasa tak tel lo chuan, sa ei chungchnga thurawn chu a kim lo. A chhiartu chuan heng thil dikte hi vawng se la, thu tamtak sawi leh ziah hunte hi sa chungchang a zirnaah rilruah vawng reng sela a \ha ang.] (A buatsaihtute) Kam Damdawi In Hmasatea Sa tel Lo Chaw Atna Ngennate (1884) Letter 3, 1884 720. I hnna thu tlm ziak turin tukin zng dar 4 khn ka tho va. I damdawi in enkawl kha Pathian duhdn anga tih a nih theihna tr hun rei fe ka ngaihtuah a, thurwn tlm ka nei a ni. Hrislna siam\hatnaute kan nia , insmna lama LALPA remruatna hmasa ber lamah khan a theih ang twkin kir leh ila. Insmna kan tih hian zu in leh meizuk bnsan mai a huam lova, hei aia thui a huam a ni. Kan ei pawh hi a thunun tel a sin. Hrislna siam\hatna thua ng lo awm kha in hre tlng vek a ni. Mahsela intawh khwmna (Retreat) ka tlawh a, sa ei chungchngah Hrislna siam\hatna a\angin kal bona thui tak a awm tih ka hmu a, danglamna a awm tr a ni tih ka hre chiang a, chu pawh chu tih nghl vat tr a ni. In chaw chu sa a ni deuh ber mai. Pathianin heti lam kawng zwng hian a hruai lo; hmlma chuan

140

141 chaw ei tr lamah dik lo taka hruai tumin a bei a, damlote duh dan anga damdawi in mawhphurtute chu hruai a, an duh ang ang, insmna pawh awm lova, eitr tumna a nei a ni. LALPAN Aigupta ram a\anga Israel fate a hruai chhuah khn Kanaan ramah mi thianghlim, hlim thei tak leh hrisl tak an nih kha A duh a ni. Pathian thiltum chu i lo zir teh ang u, engtinnge he thil tum hi hlen chhuah a nih? An ei trah phal chin a siamsak a. A tam berah chuan sa a lak bo sak a ni. Mahsela Aigupta ram sablte kha an ngai ngawih ngawih mai a, tichuan Pathianin sa a pe ta a, a rah pawh an seng nasa a nih kha. Damdawi tel lova damlote enkawl nn pawisa tamtak sngin Hrislna lama intawh khawmna (Health Retreat) hmun chu din a ni a, hrislna dnte zir tr a ni. A rang thei ang bera damdawi hmanna chu tih bo tr a ni, a tawpah phei chuan damdawi chu bnsan hmiah tr a ni. Chaw dik leh e, inchei dn dik te, insawizawi dnte zirtr a ni. Kan mite chauh zirtr tr an ni lo, Hrislna siam\hatna chungthua nna la hmu ve lote, Pathian duh anga hrisl taka an nun ve theihna trin zirtr tr an ni vek bawk a ni. Amaherawhchu he mi thu-ah hian keimahni ngei pawhin ng kan zui si loh chuan hrislna zirna hmun, pawisa tamtak snga din chu engnge a \ulna awm ang le? Khawi a\angin nge siamna chu a lo thlen ang? Pathian duhdn angin kan kal niin ka hre thei lo. Thil tihdn danglam kan nei tr a ni, chutilo chuan Health Retreat hming hi kan bnsan tur a ni; kan thiltih nn hian a inrem thlwt si lo. Hrislna zirna in hi ei duh zwng rema siamna hmun tur a ni lova, mimal ngaihdna kal tur pawh a ni hek lo tih LALPAN min entir a ni. He zirna hmuna sa ei phal chhan hi nawmsipbwlna zawngtute chawhmeh dang an duh loh vang a ni tih ka hria a ni. Hetiang a nih chuan an ei duh zawng awmna lamah chuan kal mai rawh se. Dn anga mikhualte tn pawh a theih si loh chuan, a hming pawh hi pu lo mai rawh se. Mahsela tnah chuan chhuanlam siam \alhna lam a awm ta lo; pawnlam a\anga puitu tlmte chauh an ni ta bawk a ni. Sa ei reng mai hian taksa khwlah natna a thlen reng a. Chhuanlam tr a awm lo, ei chkna khawlo leh hman dik loh vng a ni ringawt mai. Sa ei hi in tibng hmiah a ngem< tia min zawh chuan heti hian ka chhang A la bng ngei ang, mahse tn maiah chuan kan la inpeih rih lo. Sa ei hi kan chawah a tel lo thuai dwn, ran talhtute dwr pawh hi kan la ten dawn khawp mai. Kan eidn angin kan taksa pawh a insiam a ni. Ransa eiin, ransa chkna ang chu kan tichak dawn em ni? He chaw \ha lo tak ei chkna inzirtr aiin theirah te, buh lam chite leh thlaite chaw a hmang trin zirtr zawk ang u. He hna hi kan zirna hmuna thawk apiangte chuan an thawh tur chu a ni. Sa chu ei tlm tial tial ula, a twpah in nghei \hak thei mai ang. Sa chu bnsan a lo nih a, heti lama ei tura inzirtrna chu a awm loh a, thei rah te leh buh lam chite ei zwk tura infuih a nih chuan, a tira Pathianin a lo ruahman ang kha a ni thuai ang a, A mte chuan sa hi an hmang lo hmiah mai ang. Tn hma anga sa ei a nih loh chuan chaw siamdn dik in lo zir ang a, sa aiah thil dang in siam thei mai ang. Ran thi sa leh thau lam chi tel lova chaw hrisl lam chi tamtak siam theih a ni. Sa tel miah lovin chaw mwl tak, chi hrang hrang, hrisl si leh \hanna petu buatsaih theih a ni. Mi phr takte chuan thlai te, theirahte leh buh lam chite tamtak an ei tr a ni. A chng chng chuan pwnlam mi, sa an ei loh chuan an chakna a lo hniam ang tia ngai tlat an awm \hin a, chng mite chu sa pk mai tr. Amaherawhchu sa ei reng ai chuan sa ei lovin awm sela tuar chhelna tra chakna ropui zwk an nei ang. Health Retreat hmuna Doctor-te leh \anpuitute sawislna ber chu sa ei duh mi an ni a, sa an ei ngei turah an inngaih tlat avangin sa ei bnsan chu an hnial tlat mai a ni. Chutiang chu a nih avangin sa ei chu an infuih zwk a nih chu. Mahsela Pathianin Hrislna zirtrna (Health Retreat) hmuna lo kalte chu sa eia an nun chu A duh lo. Inkawm hlimna hmunah leh an thiltihah thil dang lamah an thle zwk tr a ni. Hei hian chaw hrisl buatsaihnaah thimna ropui tak a neihtir dawn a. Hna tam zawk thawh chu a ngai ngei ang a, mahsela tih zawhin an awm tur a ni. Sa tlm zwk hmang teh u. Chaw chhumtute leh mawhphurhna neitute chuan hrislna dn nna inrem zelin an tui tihzwng leh an ei dnte chu siam fel rawh se. Kanaan ram pan zel aiin Aigupta ram lamah kan kir mek zwk a ni. Thil kan tihdan hi kan thlk mai dwn lom ni< Kan dawhkanahte chuan chaw mawlt leh hrisl chu kan nei zwk dwn lom ni< Biscuit thak te chu pumpui natna thlentu mai an nih avangin kan dah bo tawh dawn lom ni< Pathian duhdan ang thei bera dinhmun tisngtu te, Pathianin A thu-ah leh A Thlarau hriattirna a\anga ng A pk ang zla kalte chuan, Pathian ruahmanna fing tak kalh zwnga nung, an \hiante emaw an laichinte emaw, an tlm emaw an tam emaw te duhzawngin an thil tihdnte chu an thlak ve mai mai lovang. Hng thilahte hian dn tlngpui anga kan kal a, ei leh inah pawh kan fmkhur hle chuan, Kristian dik tak anga Pathian ruahmanna ang zela kan tui tihnate kan zirtr bawk chuan Pathian duhdn angin hhng kan lan chhuahtir ngei ang. Zawhna chu hei hi a ni, Hrislna siam\hatnau dik tak nih kan duh em< tih hi. Ei ngai hlir ei mai hi kan bnsan a \ul a ni. Kan chawte pawh kan thlk \hin chuan kan chaw chknate pawh a lo \ha zwk ang. Inang tlng rawh u. Chaw vawi khat eiah thil chi hrang hrang siam lo ula, ei leh hunah pawh a ngai reng ei bawk suh u. Hng thilah pawh hian inren chem dan zir zl rawh u. Mipui chuan duh leh sawisl rawh se. An duh anga tam a awm loh pawhin pawi ti suh u. Israelte pawh khan Mosia leh Patian meuh pawh an sawisl reng a nih kha. Hrislna

141

142 siam\hatna dinhmun vawn tlat hi in tih tr a ni. Damlote chuan inbual tlut tlut aiin an chaw eidn \ha taka siam chu an hlwkpui zwk daih ang. Sa lei nna pawisa an hman zt \hin kha theirah lei nan hman ni hlauh zwk rawh se. Mipuite chu nundn kawng dik kawhhmuh rawh u. Hetiang ang hian a tirah khan he zirna _______ in hian lo tih ni tawh sela chuan LALPA chu a lwmin, chutianga beihna chu A lo pawm tawh ang. Chaw buatsaihnaah hian fmkhur leh thiamna hman tr a ni. Doctor _________ chuan mawhphurhna an pk dinhmun chu luah sela, tichuan Health Retreat-a chaw ei trte chu chaw chhumtute hnenah thu rwn pein, Hrislna siam\hatna dn ang zela siam trin A hrilh ka beisei. A chhan chu tuin emaw a duh anga ei tr siamtr a lo tum mai ang, a duhdn chu nundan tr a ti mai tr a ni lo; a duhdn ang anga zirna in chu hruai a, a tui tihzwng leh a lo chindn \hin chu zui a tum tr a ni miah lo. Zirna ina mawhphurtute chu an inrwn khawm fo tr a ni a, inrem takin an che tlng tur a ni. Sa ei hi a dik a ni tiin tumah \ang suh u; a chhan chu mi tu emawin, ei leh in lama insm thei lo leh bawih a nih avangin, Health Retreat-ah hian sa tel lo chuan ka awm thei lo a ti mai dawn a ni. Ran thi sa a inchwm ngat mai chu nundn \ha lo tak a ni; mipui kan nih angin, siamna leh thlk danglamna nei turin kan thawk tr a ni a, mipuite chu, sa ei aiin chaw hrisl buatsaih dn a awm a, chu chuan chakna tam zawk a pe thei a ni tih zirtr an ni. Tunlai khawvel sualna chu ei leh in lama tih lutukna hi a ni. Mi tamtak Pathian biak chu ei leh in lama nuamchenna hi a ni bawk. Heng thilahte hian Health Institute-a thawkte chuan entawn tur dik an siam tr a ni. Pathian \ih chung leh hriatna chiang tak neiin thil an ti tr a ni a, tui tihna \ha lo chuan a thunun tur a ni lo. Hrislna siam\hatna ng chuan nasa takin a ti-ng tur a ni a, chu mi puanzar hnuaiah chuan engpawh lo thleng se an ding nghet tlat tur a ni. Doctor _______ Hrisl taka chhumdn i zir tam tial tial ka beisei e. Chaw hrisl leh tam twk pe rawh. He thilah hi chuan in remchen lem suh. Sa atn chuan pawisa duhtwkchin nei rawh, mahsela theirah \ha tamtak thlaite nn ei la, i chaw buatsaih chu a eitute zawng zawng chuan hlim taka an ei lai chu nuam ti takin i lo thlr thei ang. Chaw \ha leh hrisl ei hi hlohnaah ngai rng rng suh. Thisen a siam ang a, tihrawl pawh a siam bawk ang, nitin hnathawh nn chakna a pe bawk dawn a ni. Letter 2, 1884 721. Hrislna zirna hmun __________ a mi chu ka ngaihtuah hle mai. Ka rilru ah ngaihtuahna tamtak a lo awm a ni; i hnenah \henkhatte chu sawi chhuah ka duh a ni. Pathianin ng min pk leh keimah hmanga ng a pek che Hrislna siam\hatna thu hi ka ngaihtuah chhuak a. He mi thilah hian Pathian duhdn chu hriatthiam tumin fmkhur tak leh \awng\ai chungin i zawng tawh em? Chhuanlam siam \hin chu pawnlam miten sa ei an duh tlat tih hi a ni. Mahse sa an ei pawhin, fmkhur tak leh thiam takin sa aiah thil dang siam theih a ni tih ka hria a, reiloteah ran thi sa ei lo trin zirtr theih an ni ang. Amaherawhchu sa ei \hin mi in ei tr a buatsaih chuan sa ei a fuihin a siam thei mai ang a, ei chkna khawlo tawh chuan hetiang chaw ei turin chhuanlam tinreng a siam mai ang. Thil kal zldn ka hmuh chuan, he mi ___________ hian sa chhum tr a neih loh chuan a ai awh tur rng a hre ova, tichuan sa chu an chawhmeh pui ber a ni ta mai a, ... vawilehkhatah thlk vat tr niin ka hria a. Sa duh tlat an awm chuan, anmahni pindan bkah ei sela, ei lo turte chkna chhe tawhte chu thlmna siam sak suh se .... sa tel lo chuan thawk thei lovah i inngai mai thei. Kei pawh vawikhat chu chutiang chuan ka ngaihtuah tawh a, mahsela mihring tn a chaw turin A tir a\angin Pathianin ran thi sa hi a pe lo. Chkna tih khawloh tawhte chauhin chutiang chaw chu an pawm ang .... Dik tak chuan sa hi natna hrikin a bwm nasa hle a, chuvangin ei loh tawp mai hi nasa taka tum tr a ni. Tuna ka dinhmun chu sa hi amaha awm tir mai hi a ni. Zu in \hangin zu bnsan harsa an ti ang bawk hian, mi \henkhat tn chuan sa nghei chu harsa tak a ni ang; mahsela hei hi tih danglam theih a nih phawt chuan an pui zwk ngei ang. He Thil Hi Fel Taka Siam Tr Letter 59, 1898 722. Damdawi in hian hna \ha tak a thawk a ni. Sa ei chungchanga harsatna chu kan lo thleng ta a. Damdawi ina lo kalte chuan an dawhknahte sa an nei dwn lom ni ang, zawi zawin kal san tra zirtr tr an ni dawn lom ni<........... Kum engemaw zat kal taah khn ng pek ka ni a, chutah chuan sa zawng zawng bnsan ni rih lo se, a chhan chu, thil \henkhatah sa chu thil thlum chi ei vak aiin a \ha zawk a ni. Hngte hian buainate a siam ngei \hin. Sa te, thlai te, thei rah te, z te, thingpui te, coffee te, chhangthlum te leh thei chhang ur te, chawhpawlh nuai an ni \hin a ni. Hngte hian pum an ti n a, paihchhuah lehna turah harsatna nasa tak an siam a, mihring chu heng thil \halote avang hian engmah tithei lovin an awm phah ta \hin a ni. LALPA, Israelte Pathian thu chu ka sawi a ni. Bawhchhiatna avangin Pathian anchhia chu lei chungah te, ran chungah te leh leia tisa zawng zawng chungahte a lo tla ta a ni. Pathian thupk te, pnsanna avangin mihringte chuan an thil tih rah chu an sengin an lo tuar ta. Ransate pawhin anchhia chu an tuar ta a ni.

142

143 Sa ei hi mi chaklote tan heng thil hrethiam eng doctor mahin an chawh tur a ni lo. Rantea natna chuan sa ei hi thil hlauhawmah a siam a ni. LALPA nchhia chu leiah te, mihring chungah te, ramsa chungah te, tupuia sangha chungah te a lo tla a; bawhchhiatna chuan lei leh vn a huam deuh vek avangin nchhia chu bawhchhiatna thk ang tluk zel leh zuvin ramtinah a awm phalsak a lo ni ta a. Natna hi sa ei a\anga kai chhwn a ni. Hng sa thi ruang, natnain a bawh, sa te hi dawrpuiah hralh an ni a, mihringten chu natnate chu an lo kai ve ta a ni. LALPAN A mite chu ran thi sa an tawh lohna leh an tem lohna hmunah A rawn hruai ang. Tunlai hun atna thudik hriatna nei doctorte rng rng chuan hng sate hi ei atn an chawh tr a ni lo. Ran thi sa eiah hian himna a awm lo; reiloteah bawnghnute pawh Pathian thupk te pawmtute chaw atn telh loh an la ni ang. Hun reiloteah ransa a\anga lk chhuah rng rng ei a him loh hun a lo thleng thuai ang. Thinlung zawng zawnga Pathian chu A thu ang tak leh A thupekte zwm a awihtute chu malsawmin an awm ang. Ani chu anmahni vnna phw a ni ang. Amah erawh LALP chu ngaih np chi a ni miah lovang. Pathian rinlohna te, thuawihlohna te leh A duhzwng leh kawng a\anga pn bonate chuan, misual chu LALPAN A duhsakna ropui tak A pk theihlohna hmunah a dah ang. Ei leh in thu ka sawi leh ang. Sa ei chungchnga tunhma lama kan ngampat ang khan tunah chuan ka ti thei tawh lo a ni. Mihring chhnkaw tn nchhia a ni fo tawh a; mihringte sualna leh ransate chungah Pathianin nchhia a puan tk bawk si avang hian, tunah phei chuan nchhia a ni lehzual ta a ni. Ransa chungahte natna an lo tam ta m m a, kan tna himna awm chhun chu sa ei loh tawp mai hi a ni. Natna hlauhawm ber maite chu tnah hian an lng mk a, chutichuan tih na awm doctor-te thiltih tur chu, sa ei chungchnga damlote hnna thurwn pek a ni. He ransa sa ei hi a nasat tk m avangin a hmei a pate chu rilru lamahte an lo chhe nasa ta hle mai, an thisen a lo khawlo zo ta a, natna chuan taksa khawlah bu an lo khuar nghet ta a ni. Sa ei avangin mi tamtak an thi a, a chhan an hrethiam si lo a le. Thudik tak chu hria sela chuan ransa ei avanga thi an nihzia chu chiang takin an sawi chhuak ve ngei ang. Ran thi sa a inchwm chu thil wm lo tak niin a hriat a, mahse he mi bkah hian thil engemaw a awm tlat a ni. Sa kan ei hian ran thi sa a natna hrik chu kan ei tel a, hei hian mihring taksa khawlah chhiatna chi a lo tuh ta a ni. Unaupa, kan damdawi inah sa ei tura mite hnna thurwnpk hi tih reng reng tur a ni tawh lo tih ka rawn ziak a ni. He mi atan hian chhuanlam tr a awm miah lo. Hetianga tih leh a nih chuan mihring rilruah himna a awm lo a ni. A thuin a sawi ang chiah hian Hrislna siam\hatnau i ni ang u. Kan damdawi inahte hian, heta lo awmte tn pawh, sa eina dawhkan a awm tawh dawn lo tih hi i hriattr ang u; chutichuan sa ei bnsan thu hi a sawi mai ni lovin, a takin a lo awm tawh ang. Duhsaktu an tlm phah a nih pawhin tlm mai rawh se. Kristiante nunna tr a thilnungte nunna lk fo mai chu tih tr a ni tawhlo tih thupui leh dnte hi hriatthiam an nih phawt chuan, chu chu a hlu zawk m m a ni. Letter 84, 1898 723. I lehkha ka lo hmu a, sa chungchang chu ka theih anga \ha takin ka hrilh fiah ang. __________ hnnah leh midangte hnna i thusawi te, unau nu _________ chu Health Retreat a awm laiin [720] Hng lehkhate hi ka zawng chhuak a. Lehkha \henkhatte chu ziak chhawn an ni a, a \hente chu an ni lem lova. Thusawite chu a hun sawi turin ka hrilh hlawm a ni. Chutih hun lai chuan sa chaw chu siam tura tih a ni a, nasa taka ei a ni bawk a ni. ng pk ka nih angin sa chu hrisl tak a nih chuan vawilehkhata bn thut tr a ni lo, mahse inkhwmna hmunah chuan ransa thi sa chanchin chu sawi ni phawt rawh se; theirah te, buh lam chi te, leh thlai te \ha taka buatsaih te chu hrislna trin taksa khwlten an mamawhte chu an ni a; mahsela sa ei hi kan mamawh loh zia, California te anga theirah tamtak awmnaah chuan, tih te pawh hriattir hmasak tur a ni. Amaherawhchu Health Retreat-ah chuan eidn thlk thut turin an inpeih lova, a chhan chu sa lo ei \euh tawh \hin an ni. A tirah chuan sa chu tlm tlm an ei a \ul ang, a twpah chuan an bnsan vek ang. Amaherawhchu damlote tn sa eina dawhkan pakhat chauh a awm tr a ni. Dawhkan dangah chuan an awm tr a ni lo... Sa rng rng bnsan hmiahna turin \hahnemngai takin ka thawk a, mahse thiam tak leh zai ngai taka tih a ngai, a chhan chu ntina vawi 3 sa ei \hin an ni si a. Damlote chu hrislna thu a\anga zirtr tur an ni. He mi thua ka hriatrengte chu hei hi a ni. Kan ngaihtuah atn ng tam zawk an lo kal zel a ni. Ransa rng rngte hi natnain a bwm a, sa ei avngin mihring chhungkuaah hian natna eng zt chiah nge awm tih chu sawi harsa tak a ni. Nitin chanchinbuahte chuan sa endikna thu kan chhiar chmch a ni. Ran talhna hmunte pawh tihfai vek an ni \hin; sa an hralhte chu ei tlk loh tia puan a ni \hin. Kum tamtak chu sa ei hi hrislna leh rilru lam tn pawh a lohzia ng a lo thleng \hin. Chutichung pawhin sa ei chungchang hi ka sawi nawn fo a ngai mai a, a mak hlein a lang. Hrislna Inah doctor-te nen ngunthlk tak leh khn takin kan sawi tawh a. He thil hi an ngaihtuah tlng a, Unaupa leh Unaunu _______ te chu an chawh leh tlat \hin .... Australian Union Conference, Stanmore-a an neih laiin, Sabbath n-ah chuan, Stanmore a\anga hla lo te, Summer Hill-ah chuan Health Home an din chungchng hi sawi trin LALP Thlarauvin min tur He Mi Thu-a Lehkhathawn Pahnihna

143

144 tlat mai hian ka hria a. He damdawi ina hlwkna an neih tr chanchin ka sawi a. Ran thi sa, ei atna an pk avangin mi sng tamtak hrislna leh nunna chu hloh a nih avangin chaw ei dawhkanah sa chu dah rng rng loh tr tih ka kawhhmuh a. Hetianga \hahnemngai leh ngenna nasa hi ka la pe ngai lo. Hetiang damdawi ina damlote tna sa ei tur an chawh loh avang hian kan lawm hle a ni tih ka sawi a. Doctor te, Manager te, \anpuitute leh damlote tn chaw ei dawhknah sa them pawh dahin a awm lo a ni tih sawi ni rawh se. Thil pakhat mai chanchin ka sawi mawi lo. Hei hi ka sawi a ni chaw ei dawhknah kan hrislna in a\anga min ran thi sa an rawn lk chuan Pathian lawm lohna an chang ang. Pathian in chu an ti bawlhhlawh ang a, hng thute hi an hnena sawi a ngai ang, Pathian in, mi in a tih bawlhhlawh chuan, ani pawh Pathianin a tichhe ve ang. Pathian ng min pek chu Pathian nchhia chu leiah te, tuipuiah te leh ran te, ransa te chungahte a lo tla a. Ranrual neihte pawh a him lo thuai ang. Pathian nchhe hnuaiah lei chu a lo chhe ta mk a ni. MS 3a, 1903 724. Thil awmdn leh loh theih lohvin damdawiina damlote chu an lo tlm ta a. Duhsaktu an lo tlmna chhan chi hrang tamtak zngah, he damdawi ina hotute chuan, damlote hnn sa pk loh tr th chungchnga thurwn an bengkhawn duh loh vng a ni pakhatin ka ring. Damdawi in hawn a nih a\angin chaw eina pindanah sa pk an ni a; hetianga tih hi bnsan tur a nih hun chu a lo thleng ta niin kan hria. Damlote hnna sa pk hi Pathian lawmzwng a ni lo tih kan hria. Tnah chuan he damdawi inah hian thingpui te, coffee te emaw sa te pk a ni tawh lo. Hrislna siam\hatna dntea nun chhuah leh felna leh thutak kawnga kal turin thu kan titlu ta a ni. Duhsaktute hloh hlauh vng emawin siamu chanve mai nih kan tum tawh lovang. Kan dinhmun chu kan tichiang ta, Pathian \anpuinain chutah chuan kan ding tlat ang. Damlote hnna chaw pk chu a hrislin a tui a. Chaw ber chu theirah te, buh lam chite leh thei pilsakte an ni. California-ah hian theirah chitin reng tamtak an awm a ni. Sa ei reng \hin damlote an lo kal a, sa ei lo thei lo nia an inngaih tlat bawk chuan, thil awmdn an hriatthiam nn, fing takin thil thlir dn an thiam nn kan bei ang. Hetianga an tih duh lova, hrislna tichhetu ei an duh tlat bawk si chuan, pk mai chu kan hnial lovang, mahse anmahni pindanah chauh an ei ang a, a rah pawh anmahni seng tur a ni bawk ang. An thiltihah chuan a mawh an phur tur a ni. An kal duhdn chu kan phal sak lovang. An thisen tibawlhhlawhtu leh natna thlentu ei chu phalsakin, sum enkawlna hna kan neih chu kan tih hmingchhiat kan ngam lo a ni. Kan Hotupain a remti lo a nih tih kan hriat ngei kan tih luih chuan A tn kan rinawm dwn lo a ni si a. Hei hi kan dinhmun chu a ni tlat mai. Hrislna siam\hatna dn thupuiah hian dik taka awm kan tum tlat a ni; Pathianin min pui rawh se tih hi ka \awng\aina a ni. Duhsaktute an lo pun zl nan thil ruahman fel tak a awm tr a ni. Amaherawhchu damlote kan neih tam nn sa ei lamah kan kir leh tr em ni ang? Damlo chu an dam lohna siamtu pein, an ei chhunzawm zl chuan an dam lo reng mai dawn em ni ang le? Hrislna siam\hatna dan kengkawhtute angin keini pawh chutah chuan kan ding nghet tlat ve dwn lom ni< MS 73, 1908 725. Kan damdawi inahte hian mi \henkhat, Hrislna siam\hatna dnte ringtua inchhl, hrislna atna hlauhawm tih hre reng si a sa leh chaw dang ei lama insm miah lote an awm a ni. Chng mite hnnah chuan LALPA hmingin hei hei hi ka sawi a ni kan damdawi in dinchhan dnte zuia nung duh lo in nih chuan, kan damdawi inah hian dinhmun engmah pawm suh u; in pawm chuan, kawng dik hna keng kawhtu hruaitute leh zirtrtute hna in tiharsa thuah hnih dwn a ni. Lal kawngpui chu thianfai rawh u. Thuchah A thawnna kawng chu dl tawh suh u. Tn hma lama thuchah min pk dn tlngpuite chu tnlaia kan mite hian, anmahni ang bawkin, an ngai pawimawh tr a ni tih hmuhtir ka ni. Ei leh in thu-ah ng pk kan nih ang a, kal duh ngai lo mi \henkhat an awm a ni. Hrai hnuaia ng chu lk chhuah a, ng zau tak leh fim taka n chhuahtr hun tnah hian a lo thleng ta a nih hi. Kan Thurin Bulpuiah Dik Taka Awmin

THIL IN CHTE THIL IN CHTE


|HEN I TUI IN Tui Thianghlim Malswmna (1905) T.R., p. 226 726. Hrisl lai leh nat laia Pathian pk malswmna ropui ber pakhat chu tui thianghlim hi a ni. Dik taka thi hmanna hian hrislna a siam a, ran leh mihringte tuihl tihrehna tra Pathian pk in

BUNG24

144

145 tur chu a ni. Tam twk taka in chin hian, taksa mamawh a phuhrk a, natna lo dang trin taksa chu a pui \hin a ni. Health Reformer, January, 1871 727. Renchem takin ka ei ang, chutichuan ka taksa khwl, \ul lova tih hahna chu ka chhwk ang a, hlimna chu ka nei ang a, pwn boruaka \ha taka insawizawi hlwkna chu ka inpe ang. Ka inbual fo ang a, tui fm thianghlim tak chu zaln takin ka in heuh heuh mai ang. Damlohnaa Tui Hmanna Letter, 35, 1890 728. Tuarna chhwk nn tui hi kawng tamtakin hman theih a ni. Chaw ei hmaa tui lum fm tak mai in hian eng hlauhawm mah a siam lova, thil \ha a ti chhuak thei zwk a ni. (1866) H. to. L; Ch. 4, p. 56 729. Mi sang tamtak, dam reng thei tr si hi tui thianghlim leh boruak thianghlim tlachhamin an thi a ni........ Damna trin hng malswmna te hian mamawh a ni. Tih n an lo nih a, damdawi ei lova, pwn lama insawizawi a, an in chhngah boruak awmtir a, nipui lai leh thlasikah pawh, tui fm, in atn leh inbual nna hmanga awm \hinte chu mangang taka awm lovin, dam tak leh hlim takin an awm zwk ang. Khawsik Enkawlnaah (1866) H. to L., Ch. 3, pp. 62, 63 730. An khawsik hunah chuan tuisik duh twka an in tur pk an ni a, an taksa pawn lamah pawh tui chu hman a ni a, ni rei tak leh zan tamtak an tuar tr chu an tuar lo a, mi tamtak nun hlu tak chu zuahin an awm a ni. Mahsela sng tamtak chu khawsikin a man a, an khawsik tirtu mei chu a kan zawh thlengin an tuar a, kawchhung pawimawh laite an kng zova, an thi ta \hin a ni. An tui hl lutuk tihreh nan tui an phal sak loh avangin an tuar hlum \hak mai a ni. Tui, engmah hre lo in kng \helh nna hman phal chu mihring kawchhung pawimawh lai kng \helh nan phal a ni tlat lo \hin a ni. Tui Hman Dn Dik leh Dik lo R. & H., July 29, 1884 731. Mi tamtakin an tih dik loh pakhat chu chaw ei ruala tui vawt an in \hin hi a ni. Chaw ei ruala tui in a nih chuan, tui chuan chil \angkai tak luanna a ti kiam a; tui chu a vawh poh leh pum tn a \ha lo tng mai a ni. Vr tui emaw vr sertui swr emaw chaw nna in pawlh a nih chuan pai\awihna a lo ti buai ang a, taksa khawlin pum tn a vawn lum leh a, a hna thawh leh theih thlengin a lo tibuai \hin a ni. Tui thak hi ti chak lotu a ni a, chubakah, in \hinte chuan an zawng chhang fo \hin. Chaw ei hi tui nna hnawl luh tr a ni lo, chaw nna thil in hi a \ul miah lo. Zawi muangin ei la, i chil chu chaw nna \hial pawlh phal rawh. Chaw nna tui ril i ei a, pumah a lo luh tam zawh poh leh chaw pai\awih chu a harsa mai dwn a ni, tui chu hpral hmasak tr a ni si a. Chi tamtak ei suh; thei um thak (pickles) ei hi sim hlauh rawh; i pumah chaw thak lam chu la lt suh; i chawah theirah ei tel rawh u, chuti chuan tui in fo ngai \hin kha a bo daih mai ang. Amaherawhchu tuihl tihreh nn eng emaw a \ul chuan, tui thianghlim, chaw ei hma emaw chaw ei hnu rei vak loah emaw in la, a twk a ni. Thingpui emaw coffee, z (beer, wine) emaw ruihtheih lam chi z emaw in ngai suh. Taksa khawlte tifai turin tui hi a \ha ber mai a ni. |HEN II THINGPUITAK LEH COFFEE Mi Chawkphr Hlut Chi Thingpui leh Coffee Rahte R. H., Feb. 21, 1888 732. Tunlaia ei leh in, mi chawktho thei chi rng rng hi hrislna atna \ha ber an ni lo. Thingpui te, coffee te, leh vaihlo te hi mi chawktho thut thei chi an ni a, tr (poison) an pai \heuh a ni. Thil \ul lo an ni satliah mai lova, an hlauhawm bawk a ni; chuvngin insmna hriatnaah kan belh dawn chuan bnsan vek tr an ni. (1868) 2T 64, 65 733. Thingpui hi taksa tn tr a ni. Kristiante chuan an in tr a ni lo, Coffee pawh hi thingpui ang deuh tho a ni a, mahse taksa a khawih chhiat dn chu a nasa zwk. Mi a chawk tho a, a nih dn tr aia sngah a awm tr a, chutah a tla hiam leh thut a, a lo chau ta ngawih ngawih mai \hin a ni. Thingpui leh coffee in \hinte chu an hmlah a lo lang chhuak \hin. Vun chu a lo dawldng a, nunna nei lo ang maiin a lo dng vek \hin. An hmlah hrislna ng hmuh tur a awm lo. MS 22, 1887 734. Natna chitin rng lo lang chhuakte hi thingpui te, coffee te, ruihtheih lam thil te, kani (opium) te leh vaihlo te avanga lo awm an ni. Hng thil hlauhawm chn hi bnsan vek tur a ni, pakhat mai hi ni lovin, an vai hian bnsan tr; an vaiin an hlauhawm a, taksa, rilru leh thlarau lam thiltihtheihna an tichhe thei vek a ni, chuvangin hrislna thu ngaihtuahin hng zawng zawng te hi bnsan vek tur an ni. R. & H., July 29, 1884 735. Thingpui te, coffee te, beer te, z te emaw in rng rng suh. Taksa tih thianghlimna \ha ber mai chu Tui hi a ni.

145

146

(1890) C.T.B.H., 3436 736. Thingpui te, Coffee te, Vaihlo te leh z lam chi te hi rei lo te atna mi chawktho thei chi an ni. Thingpui leh Coffee hna thawh dn chu, entir tawh ang khn, uain te, apple z te, zu pangngai leh vaihlo te ang deuh bawk kha a ni. Coffee hi nuam twl nna hman mi tina thei a ni. Reilote atn rilru chu duh loh thil ti trin a chawk tho a, mahse a hnu leh chu chauhna a nia, chubkah chhiatna te, rilru thlarau leh taksa zanna a ni bawk. Rilru chu tichak loh a lo ni a, nasa taka beihna nn lo phei chuan nun dn chua thunun a, thluak hnathawh chu tihchakloh hlen dr a lo ni. Hng hriatna thazm tisotu zawng zawng hian nun thiltihtheihnate chu an ti ral zl a, thisen zm chhia chuan awm hle hle theihlohna a rawn ti chhuak a, dawhtheihlohna te, rilru chaklohnate pawh an lo awm phah a, thlarau lam hmasawnna an kalh tlat reng a ni. Hng, in tr hlauhawm, sualnate hi do turin insmna leh siamna \antute chu an lo tho chhuak dwn lom ni< Kawng \henkhatah chuan zu heh mi tn zu in bnsan a harsa ang bawk hian thingpui leh coffee in tn, in loh pawh hi harsa tak a ni ve a ni. Thingpui leh Coffee atna pawisa sn hi, khawhral mai mai ai pawhin a \ha lo zwk a ni. A hmangtu chauh an ti n a, chu pawh an ti na chhunzawm zl lehnghal. Thingpui te, coffee te leh zu in te, kani ngai te chu a chng chuan an dam rei phian thei, mahse hei hian, hng min thitho thei te hian \ha tihna a kawk lo. Hng thil \halo ching tute hian an insm theihlohna avng hian an tih zawh theih ngei tur thil \ha te an ti zo thei \hin lo tih chu, mi ropuiah Pathian chauhin a tilang ang. Hna thawh nna intihharh tuma thingpui leh coffee intute chuan thisen zm khurhna an nei ang a, mahni inthununna an tlachham bawk ang. Hriatna thazm chau tawh chuan chawlh leh reh vang vang hun a mamawh a ni. Leilung dn kalhmang hian an chakna chau tawhte tih chak lehna hun an mamawh a. Amaherawhchu an chakna leh thiltihtheihnate chu ruihtheih thilte hian an tih buai reng mai chuan an chaknate chu a lo tlm tial tial mai dawn a. Hun eng emaw chhng chu an la thawk hrm hrm thei pawh a ni ang e, mahsela an duh angin chaknate chu an nei thei mai tawh \hin lova, zawi zawiin harsatna an lo nei zl a, a twpah engmah an thawk thei tawh lo mai \hin a ni. Rah Chhuah Hlauhawm Takte Chu A Chhan Dang an Puh Hlauh |hin Kan rinhlelh ai hian thingpui leh coffee in \hin hian thil \ha lo zwk a ti tlat mai. Hetiang mi chawktho hlut thei in \hinte chuan lun leh tha khr leh tlk thutna an tuar \hin a, dam lohna avngin hun tamtak an hloh phah bawk. Hng ruihtheih thilte tel lo hian nung thei dawn lovin an inhria a, hrislna lam a khawih dn pawh hi an hre lo bawk a. A hlauhawm zualna phei chu hng an thil chin \ha lo avnga an tawrhnate hi thil dang vngah an puh tlat \hin hi a ni. Rilru leh Nungchang A Khawih Dn Mi ti thathotu ruihtheih thil chin avng hian taksa khawl pumpui hian a tuar a. Hriatna thazm a lo buai a, thin pawh a hnathawhnaah a lo n a, thisen zia leh kal vlna a khawih bawk a, vun a lo che \ha thei lova, a lo dawldng bawk. Rilru pawh a lo hliam ta a ni. Hng ruihtheih thilte hian thlak chu a tih loh tur a tihtr phawt a, a ti chak lo sawtin, a tihtur pawh a ti \ha thei lo a ni. Chumi hnuah a lo chau a, rilru leh taksa chauh pawh ni lovin, nundan \ha pawh an lo khaw lo thei ta bawk a. Chngvang chuan a hmei a pate chu an tha a lo khrin an lo zm ta \hin a, rl dikna leh rilru \ha leh fm pawh an lo nei ta \hin lo a ni. Mi thiam loh chantrna rilru pin, an thinchhia a, an lo hmanhmawh ta m m mai \hin a, enlenna darthlalang ang maiin mi dik lohna an lo hmu lian a, an diklohnate pawh an thliar thei lo. Hng thingpui leh coffee in hote hi intihhlimna hmunah an lo kal khwm a, an tihdn \ha lote chu tih lan a lo ni \hin a ni. An vaiin an in duhzwng \heuhte chu an in bawrh bawrh mai a, chutah an lo thathovin, an lo \awng duh ta m m mai a, an in sawichhiatna hna \ha lo tak chu an \an ta a. An thute lah a tlm lovin, an duh duh chu ngaihtuah \ha lm lovin an sawi bawrh bawrh mai a. An inrl vlna thute chu a lo kal zl a, a bik takin intih hmingchhiatna tr (poison) chu an thehdarh ta a ni. Hng ho, ngaihtuahna pawh nei lova mi rl hmangte hian hriatpuitu an nei tih hi an theihnghilh a ni. An hmuh loh, Thlirtu chuan van lehkhabuahte chuan an thute chu a lo ziak mawlh mawlh mai a ni. Insawislna dngkhwng tak te, an thil sawi uar lutuk te, tskna thu te, thingpui in avanga an sawi chhuahte chu Isua chuan amah dodla an sawi angin A chhinchhiah hmiah mai a ni. Hng ka unau t ber chunga in tih chu, ka chunga ti in ni, tiin. Kan pate nundn dik loh avangin kan tuar mk a, chutichu ni mah sela, mi tamtakin anmahni aia \ha lo zwkin kawng tinreng mai hi kan zawh si a ni. Opium (kani) te, thingpui te, coffee te, vaihlo te, leh z te chuan rawng takin hnamte hnena chakna la awm chhun mei chu a timit a. Kum tinin ruihtheih z chu gallon maktaduai tlin miten an in rui a, vaihlo atn pawh dollar maktaduai tamtak hmanral a ni. Pumpui hmangaitute lahin an chkzwng tn an hlawh chhuahte chu an hmang huau huau va, an fate ei tr leh silhfn leina tr leh an zirna tur pawisa pawh hmang ru zo in an khawsa a ni. Hng thil sualte hi an awm chhng chuan khawtlng dik leh \ha an awm ngai lo a ni.

146

147

Phrhluaina Siam Hi Chakna A Ni Lo (1879) 4T 365 737. I zuthauvin i phr thei hle mai. Thingpui hian thazm a chawktho a, coffee-in thlak a tichawlawl a, an pahnih hian min tina thei khawp mai. I thil eiah i fmkhur hle tr a ni. Chaw hrisl ber leh mi ti\hangthei ber chu ei la, i phr hlut loh nn leh chkna \ha loah i thlawh luh loh nn rilru lungmuang siahin awm rawh. 1905) T.R., pp. 314, 315 738. Thingpui hian mi a chawk harh \hin a, kawng engemaw chenah chuan ruihna a thlen a ni. Coffee leh in chi lr dang tamtak pawhin chutiang bawk chuan taksaah an thawk bawk. Taksaa an thawh dn hmasa ber chu engthwlna tak neihtir phawt a ni. Pumpuia hriatna thazmte chu tihzauthauvin a awm a, chng hriatna chuan thluak chu awm hle hle thei lovin an siam a, chu chuan lungph a ti chak a, taksa pum tn hun rei lote daih chauh chakna a siam a. Taksa hahna theihnghilh a lo ni a, chak ta sawta inhriatna a awm a, tn rilru a suangtuahna pawh a chiang ta uar \hin a ni. Hetiang a nih avang hian mi tamtak chuan an thingpui emaw coffee emaw chuan na nasa tak pein an ngai \hin. Hei hi a dik lo. Thingpui leh coffee hian taksa a siam \ha rng rng lo. Pai\awihna leh taksa a hmanna hun a awm hm a\angin a hnathawh chu hriatin a awm \hin. Chakna neihtir anga lang chu hriatna thazm chawhthawhna avang chauh a ni. Taksa tiphr thei hnathawh chu a reh a, chakna siam chawp chu a ral veleh nguaina leh chak lohna a awm ta \hin a ni. Hetiang hriatna thazm chawk tho chi chn zui zlna hian lu natna te, muthilh theihlohna te, lungphu chak te, chaw pai\awih theih lohna te, khurhna te, leh thil \ha lo dang tamtak a thlen \hin a ni; taksa chaknate an ei ral \hin si a. Hriatna chau tawhte chuan chawhthawh leh rim tawng lutuk a tawhna ni lo, hah chawhlna reh raih an mamawh a. Taksa chuan a chakna chau zo tawh ngaiawh leh nn hun a duh \hin. Mi chawktho thei chi hmanna hian taksa chu a han nawr chak vak a, hun reilote chhng chu thawh swt duak a ni a, nimahsela nawr hmanhmawh fona avng chuan taksa chu a lo chak ta lova, tichuan duh ang ti trin, chakna chawhthawh chu a har tial tial \hin a ni. Chng taksa phr theite duhna chu thunun a harsa zual zl a, a tawpah phei chuan duhthlanna hial pawh hman theih loh khawpa nk chpin a lo awm a, chkna \ha lo tak chu a hniala hnial rual loh khawpin a lo chak ta \hin a ni. Taksa tiphr thei thil duhna chu a lo zual zl a, a tawpah phei chuan taksa chak lo tak chuan a dwl zo ta \hin lo a ni. Chaw Hlutna Awm Lo Letter 69, 1896 739. Reilote chhng mi tiphr thei hmanna chuan hrislna hi engtizwng mahin a siam\ha lo; rei lo te hnuah a hnathawh a lo lang a, taksa khwl chu a hma aia hniamah a awmtr a. Thingpui leh coffee hian hun rei lo te atn chakna chuai tawh chu a rawn tiharh a, mahse an hnathawh chu a lo zawh chuan an lo chau lehnghl mai \hin. Hng thil in chite hian anmahniah chuan chakna rng an nei lo. Thingpui leh coffee hian bawnghnute leh chini bk chakna an nei lo. Thlaraulam Hriatna A Chau (1864) Sp. Gifts IV, 128, 129 740. Thingpui leh coffee hi mi chawkthotu an ni. An thawhdn pawh vaihlo ang a ni a, amaherawhchu an thawh dn chu a np deuh hlek. Hng tr, zawitea thawk \hin, in tute chuan mei zu mite angin, hng tel lo hian awm thei lo niin an inngai tlat a, a chhan chu heng milem te hi an neih loh chuan pawi an ti m m \hin a ni...... Hetiang chkna \ha lo, nei tawhte hi chuan hrislna leh finna \ha neih nn thil pawi tak an ti a. Thlarau lam thil hlutna pawh an lwm hlei thei tawh \hin lo. An hriatnate chu an lo chawlawl zo tawh a, sualna pawh sual takin a lang thei lo, lei rote aiin thutak chu a ropui zwk a ni tih pawh an ngaihtuah chang tawh lo a ni. Letter 44, 1896 741. Thingpui leh coffee in hi sual a ni, nawmchenna thil pawi tak a ni a, sualna dangte ang bawkin thlarau tn thil pawi tak mai a ni. Hng thil a zna uai theih takte hian phrna an siam a, hriatna thazm an ti khawlo a ni; an phrna hnathawh a lo reh veleh an tlahniam leh thut a, chutiang chuan chawhthawh thut leh tlakhniam leh thut chu an awmdn \hin a ni. (1861) IT 222 742. Mei zk te, thingpui leh coffee in te chuan chng a ngawl vei theih thlte chu an dah bo tr a ni a, chung atna an pawisa sn chu LALP sum bwmah an dah tr a ni. Mi \henkhat chuan Pathian hna atn an pe ngai rng rng lo. Pathianin a phtte chu an muthilhsan hmiah zawk \hin. Mi rethei berte pawhin hng ruihtheih lam leh min chawkphr hlut theite hi bnsan harsa an ti m m \hin a, theih twpin sim turin an bei \hin. Hetiang mimal inhlanna hi a \ul miah lo, Pathian hnain sum leh pai a tlkchham avangin hng atn hian an pe zawk mai tur a ni. Engpawh nise, thinlung tin chu fiahin a awm ang a, nungchang tn reng chu laih lan a ni ang. Pathian mite

147

148 chuan thiltih an nei tr a ni tih hi dn pangngai reng a ni a, nunah hian he dn nung hi ken kawh tr a ni. Chk Ngawih Ngawihnin Thlarau Lam Chibaibkna A Khawih Buai R.& H., Jan. 25, 1881 743. Thingpui te, coffee te leh vaihlo te hian taksa khawl a khawih pawi thei a. Thingpui hi ruihtheih a ni, z ang m chuan a thawk chak lo. Coffee hian finna leh hriatna lam a khawih pawi tam thung a, chaknate a ti chawlawl bawk. Mei zk ang chuan a thawk chak vak lo nain, a khawih chhiat dn chu thuhmun reng a ni. Vaihlo hi nasa taka sawichhiat a nih ang bawkin thingpui leh coffee pawh hi sawi chhiat theih a ni. Thingpui te, coffee te leh z te in a, kani (opium) ngai a, mei zu \hin te hi, hng te zawng zawng hi lk sak vek ula chuan Pathian an be thei miah lovang. Hngte hi in chhuhsak vek laiin Pathian be trin han hruai chhin mah teh u, Pathian khawngaihna chuan tinung turin chakna a nei lovang a, an \awng\aina te leh an hriattrnate pawh chu a thlarau lo riau ang. Hng mi, kristiana inchhl site hian an hlimna chu khawi a\anga lo kal nge tih hi an ngaihtuah tr a ni chunglam a\angin nge nia hnuailam a\angin? K Chkna Bwiha Awm Chu Sual A Ni (1890) C.T. B.H., 79, 80 744. Setana chuan ei leh in chkna lama insmna nei lote chunga a tih angin, mi invawng \ha tlatte rilruah thiltihtheihna ropui tak a neih theih loh avangin, insmna nei lo trin mite chu a bei zui reng a. Chaw hrisl lo eina a\angin chhia leh \ha hriatna chu tihruih a ni a, rilru a lo thim a, pawmduhna pawh chu tihchhiat a lo ni \hn. Mahse chhia leh \ha hriatna chu engmah hre lo a nih thlenga bawhchhiatna neitu thiamlohna chu tih tlm a ni chuang lovang. Rilru hrislna chu chakna pawimawh awmdn pangngaiah a innghat a, mi chawktho thut thei emaw ruihtheih lam chi emaw hmang lo tura fmkhur m m a ngai. Chutichung chuan Kristiana inchhl si, mi tamtakin vaihlo an hmang tih kan hmu a ni. Insmlohna sualte chu an pawiti hle a, mahse z in \hat lohzia sawi lai mkin hng mite ngei hian vaihlo tui chu an swr chhuak lawi s a. Sual hi a bulpui lam kan thlen hmin vaihlo hman chungchanga ngaihdan thlkna a awm tr a ni. Kan thupui ber chu kan hnaih ta zl a. Thingpui leh coffee hian min chawktho thei chak zwk min duhtr a. Tunah kan lo kal hnai zl zwk ang a chaw buatsaih thu-ah, ti hian zwt ila, kawng engkimah insumna neih a ni em? Hetah hian hrislna leh hlimna neih nana pawimawh siamna chu kenkawh a ni em? Ei leh In Lama Indona Hneh Loin (1875) 3T 487, 488 745. Chaw hrisl lo eiin kan chaw eina dawhkanah hian insmlohna chu kan ti \an a. Hun engemaw hnuah, insm lohna avangin pai\awihtu khwltu chu an lo chauva, kan chaw ei chuan min titlai zo ta lo a ni. Hrisl lohna dinhmunah awm a ngai ta, min titho thei chaw tam zawk a lo ngai ta tlat mai. Thingpui, coffee leh sate chuan rah an chhuah thuai a. Hng tr (poison) hnathawh avang hian hriatna thazmte chu an lo tho a, thil \henkhatah chuan, hun engemaw chhng chu finna pawh a rawn ti chakin, ngaithuahna pawh a chiang sawt niin a lang. Hng chawkthothei thilte hian hun engemaw chhng chu rah \ha a chhuah niin a lang a, mi tamtakin an mamawh tak tak niin an ngaih phah a, an hmang zui ta zel \hin. Amaherawhchu hnu leh hi a awm fo \hin. Hriatna thazm chu, \ul lova chawhthawh a lo ni a, a chakna hnr a\ang chuan tna hman trin chakna chu a lo pk lawk ta a ni. He taksa, reilote atna tihchakna chu a lo tlahniam leh ta thut mai, nguinain a rawn zui lehnghal a ni. Hng, chawkthothei thilte nena inphutwk ang zelin, chawkthothei thilte nena inphutwk ang zelin, chawkthotute chuan an chaknate an hloh a, an tlahniam lehnghal thuai \hin a ni. An chkna chu thil dang chak zwk duhna turin zirtr a lo ni a, an chkna chu tihpuitlin an duh a, an duhnate chu an lo pung zl a, nunphungah an lo nei a, chawkthotu chak zwk an lo duh ta zl a, vaihlo te, uain te leh z te an lo duh ta zl a ni. Ei leh in lamah an lo che nasa tial tial a, an lo duh tam zl a, thunun a lo harsa tial tial bawk a ni. Taksa khwl chu a lo chau tial tial a, chawk thotu naran tak tel lo phei chuan a hna a thawk hlei thei tawh lo, hetiang duhna \ha lo tak hi a lo pung zl a, tumruhna lah a awm thei tawh lo, hng thil duhnate chu an thlah thei tawh si lova, an duh tam tial tial ta mai. Himna Kawng Awm Chhun Chu Himna kawng awm chhun chu thingpui te, coffee te, uain te, vaihlo te, opium te, leh z lam chi te, khawih loh, in loh, tawh loh hi a ni. Chhuan tamtak kaltaah khn tunlai \hangthar te hunah hian mite chu an duhthlanna thiltihtheihnaah \anpui, Pathian khawngaihnaa tihchak a ltin an mamawh a ni, chutichuan Setana thlmna chu an do thei ang a, ei leh in lama khawlo tawhte pawhin nawmchenna tra thlmna pawh an hnar thei ang. Thutak leh Mahni-Duhzawng m Lutukna Inkra Indona Chu (1964) Sp. Gifts. IV, 36, 37

148

149 746. Kora leh a pwlte chanchin thu tak kha, Mosia leh Aarona dodla helte Jehova meuh pawh dodltute chanchin kha Pathian mite, a bik takin, hun twp hnaiha leia chngte tana vaulawkna trin chhinchhiah an ni. Setana chuan mite chu Kora te, Dathana te leh Abirama te anga Pathian mite znga helna siam turin a hruai vl a ni. Hriattirna chiang tak dodla inpe phalte chuan mahni an inbum a; Pathianin A hna thawk tra mawhphurhna a pkte chu, Pathian mite chungah an intilal m mai, an thurawn te leh an zilhnate chu a \ul lo tiin thil diklo titute Pathianin zilh tura a tihna hriattirna chiang tak chu dodalin an rawn ding chhuak a ni. Thil \ha lo thingpui te, coffee te, thilhnim chi leh vaihlo te dodala hriattirna te chuan mi \henkhatte chu a ti thinur a, an milemte a tihchhiat dwn vang a ni. Mi tamtakte chu hun engemaw chen tuilairapin an awm a, heng thil hlauhawm te hi bnsan vek tur nge ni ang a, hriattirna chiang tak chu hnara duh ang anga ei leh br, in tur zawk tiin thu an titlu thei lo reng mai a ni. Thutak an pawmna leh mahni duhzawng mna kalna inkrah chuan indona a awm tlat mai. Thu an tihtlk mai theih lohna chuan a ti chaklo hlawm a, mi tamtakte chu eileh in lama nuam chen an thlang ta zwk nge nge a ni. Hng tr (poison) zawitea thawk te hi an chin \hin avangin thil serh te chu an hre hrang hlei thei lova, a tawpah chuan thu an ti tlu fel ta engpawh lo thleng se heng thil hlauhawmte hi chin zui zl an tum ta a ni. He thu tih tlkna hlauhawm tak hian vawilehkhatah daidanna bang a rawn din ta anmahni leh mahni intithianghlim a, Pathian thupk ang a, tisa bawlhhlawhna leh thlarau bawlhhlawhna a\anga fihlim a, LALPA \ihna a thianghlimna ti famkim tute inkarah daidanna chu a lo awm ta a ni. Hriattirna khawng takte chu an kawngah an awm a, nuam ti lo m m a ni, chungte chu dodala awm kha nuam an ti ta zwk a nih chu; chubkah anmahni leh mi dangte pawh hengte hi an dik lo a ni tih rin tir turin an bei nasa mai bawk. Mipuite chu an dik a, mahsela mi zilhna Hriattirna hian buaina a siam a ni, an ti. Helhoten an puanzr an han pharh chuan lungawi lo zawng zawng chu an lo kal khawm a, thlarau lama chaklohna nei te, kebai te, chwl tawh te, mitdel te, lungrual takin an \ang hova, tidarh tr leh inremlohna chi tuh trin an bei ho ta a ni. Insmlohna Bulte Chu (1905) T ,R. Phk 323, 324 747. Insmlohna hneh trin nasa taka beih tr a ni; nimahsela kawng dik pan miah silova beina nasa tak a awm. Insmna lama pasal\ha te chuan chaw hrisl lo te, chawhmeh tihtuina bawlhhlo thak chi, thingpui te, coffee te lohzia hi hriain an harh chhuak tr a ni. Insmnaa thawktute zawng zawng hnenah, Pathianin tluang takin hruai che u rawh se, tiin kan thlah vek a ni; nimahsela an do mk lohna chhan tak hmu chiang tr leh siamna th ah chuan anni pawh chu rinawm taka awm trin kan swm nghl a ni. Rilru leh ngaihtuah theihna dik tak hi kawng tamtakah taksa awmdn dka innghat a ni tih mite hriattir ngei tr a ni. Taksa lam tichau va, tlkhniamtrtu ruihtheih thil leh taksa chawktho thei thil rng rng chuan rilru leh ngaihtuahna an tichau thei a. Insmlohna hi rilru lama khawvl tlkhniamna bul ber a ni. Ei leh in chkna hman khawloh avang hian, mihringin thlmna do trin thiltihtheihna a hloh a ni. Insmna lama siamute hian hng kawngah hian mipui an zirtr a ngai. Taksa titho hlut thei chite hian hrislna te, nung chang te leh nun hial pawh hlauhthawn awmin an awmtr tih leh, taksa chakna lo chau tawhte an tiphu zawr zawr \hin tih hriattir rawh u. Beih Hrmna leh Taksa Chak Thar Lehna Thingpui te, Coffee te, Vaihlo te leh ruihtheih z te rng rng hi khawih loh, tem loh, deh loh tawp mai hi himna awm chhun a ni. Thingpui te, Coffee te, leh chutiang lam in tr chi te thawh dn hi rakz leh vaihlo hnathawh dn nn inang tlng tak a ni, mi \henkhat phei chuan zu in miten sim harsa an ti ang maiin, thlah fel har an ti. Hng taksa chawktho thei chi bnsan tumtute hian hun reilote chhng chu hloh deuh neia inhriatna leh tuar ta viauva inhriatna an nei ang. Nimahsela an bnsan zui chuan chutiang chk ngawih ngawih chu an hneh ang a, kim lo huaia inhriatna pawh chu a reh mai ang. Hun engemaw ti chhnga taksain a lo tuar tawh chu dam \ha leh trin hun rei tak a duh rng a, tichuan hun remchng han kian hlek ila, a lo chak thar leh ang a, \ha tak leh fel takin taksa chuan hna a thawk \ha leh mai ang. (1875) 3T 569 748. Setana chuan a thlmna vervk tak hmanga rilru a tikhawlovin, thlarau a tichhe \hin a. Kan mite hian ei leh in duhna khawlo tawh tak an lo hman \hin sualna hi an hmuin an hria a ngem le? Thingpui te, Coffee te, Sa te leh mi chawktho thut thei chawte hi an bansanin, hng nawmchenna hlauhawmte atna an sum sn \hin chu thutak thehdarh nn an hmang phal a ngem le?.... Vaihlo hmang \hintute hian insumlohna hmasawnna hi titwp turin eng thiltih theihnain nge ti thei ang le? Thingbul tinah hreipui dah a nih hma hian Vaihlo thuah hian khawvelah thu tihtlukna a awm tur a ni. He thu hi lo sawi chiang lehzual mai ila. Thingpui leh Coffe hian vaihlo leh z ang bawkin min titho thut thei nasa zawk ei leh in tur an duh phah a ni. Letter 135, 1902

149

150 749. Sa chungchangah chuan kan vaiin sa chu amahin awm mai rawh se kan ti thei. Mi zawng zawngin thingpui leh coffee hi do tlat tur leh in lo tawp trin hriattirna chiang tak chu nei \heuh rawh se. Ruihtheih an ni a, thluak leh taksa khwl dangte tan pawh natna hlauhawm a ni.... Kohhran member tinte chuan ei leh in lama mahni hmasialna hi phatsan rawh se. Thingpui te, coffee te leh sa te tna pawisa hman hi paih bo mai aiin a \ha lo zwk a; hng thilte hian taksa, rilru leh thlarau lam chaknate a \ha thei ang bera \hanna a dl tlat a ni. Setana Thurwn (1867) IT 548, 549 750. |henkhat chuan insiam theih a ni lo, thingpui te, vaihlo te leh sa te kan nghei dwn chuan kan hrislnain a tuar ang tiin an ring tlat mai a nih chu. Hei hi Setana thurwn a ni. Hng mi chawktho thut thei hlauhawm takte hi an ni taksa tichhia a, natna te thlentrtu, taksa khwl \ha tak mai, natna leh a hun hmaa chhiatna laka vng him tlattu kulhte tichutu leh tichhe vek tute chu.... Hng mi chawktho thut thei siam chawpte hi hrislna ti chhetu an ni a, thluak ti chawlawltu chatuan thilte pawh ngaihhluttir thei lotu an ni bawk. Hng milemte chawm liantute chuan an tna Krista Chhandamna hnathawh hlutna chu dik takin an chht thei lo. A nunna a hlan zia te, a tuar nasat dn te, hmuhsit a nihdan te leh, a twpa thihna laka mihring boral turte chhandam nna A nunna sualna nei lo A hlandn te pawh an ngaihtuah hlei thei lo a ni. |HEN III THINGPUITAK LEH COFFEE AIA FANG NEI CHI Letter 200, 1902 751. Thingpui emaw coffee emaw pk miah loh tur a ni. Hng, hrislna tichhetute aiah hian fang nei chi, chithlum chi khat (caranal) te leh a dang te, a tui thei ang bera siam hi pk zwk tur a ni. (1905) T.R., p. 309 752. Nikhata chaw vawi hnih ei hi dn tlngpuiin hrislna atn a \ha hle tih hriat chhuah a ni; amaherawhchu hun eng emawti chhng chu mi \henkhatten vawi thum an ei a \ul thei. Hetiang hi a lo \ul a nih pawhin puar vak lovin, pai\awih awl ber chi ei ni sela. Biskit ram tak chi sapho biskit crackers an tih chi emaw, chhangthwp thlum ur ro te, theirah te, leh buhlama siam in tur (cereal coffee) te hi tlai lama ei atn chaw \ha ber a ni. Letter 73a, 1896 753. In lama ka siam coffee mwlte atn chuan bawnghnute chhuan so tlm te ka in \hin a ni. Chintwk Nei Lova In Tr Thak Leh Mi Tina Thei In 754. Damdawi atn chauh tih lohah chuan in tr thakte hi mamawh an ni lo. Chaw thak leh in tr thak tamtak chu pum natna a ni. Chutiang chuan hrawk leh pai\awihna khwlte chu ti chak loh an lo ni a, taksa khwl dangte pawh tihchakloh an lo ni ve a ni. |HEN IV APPLE Z (1885) 5T 354 361 755. Insumlohna hunah kan chng ta a, Apple z pk te hi Pathian duh loh zwng tak a ni. ng in zui loh avangin midangte nn he hna hi hi in thawk ho a ni. ngah chuan ding nghet tlat ula chuan hetiang (apple z pk) hi in ti lovang a, in tithei hek lovang. In hnathawhah hian thlk danglam vekna in siam loh chuan, he hnaa tel zawng zawngte chu Pathian thiamloh chantrna hnuaiah in awm vek ang. |hahnem inngaih a \ul a ni. Thiamloh chantrna a\anga in thlarau in tih fihlim vatna turin in thawh nghal a \ul a ni... Insmna Pwl te hnathawha tel duh lo tura duh thlanna insiam hnu pawhin, rinna chunga in tih phawt chuan midangte na turin huhng in la nei thei reng a ni. Mahsela apple z siamnaa in la tel miau si chuan, mi in hnehtheihna huhng chu in ti khawlo vek a ni; hei ai maha \ha lo zwk chu thutak hming in tichhia a, nangmahni thlarau ngei pawh in tin a ni. Nangmahni leh insmna hna inkarah hian dlna in siam a. In kawng zawhah hian ringlo mite chuan in dn zawhah hian hriatthiam loh an neih phah a. In ke atn kawng ngil in siam lova, kebaite an kal thei lova, boralnaah chuan an petek lt ta a ni. Pathian dn ngah chuan Kristiante chuan hrereng chungin engtinnge uain emaw apple z emaw dawrpuia zawrh tur an siam theih tih hi ka hmu thei lo a ni. Hng thilte hi hman theih leh malsawmna a ni thei a; emaw hman sual theih a ni a, thlmna leh nchhia a lo ni thei bawk a ni. Apple zu leh uain te hi an thar lm lai chuan bra dah theih an ni (thei swr ang hian) a, rei tak an thlum thei a ni; dawidim telh loh an nih phawt chuan ngaihtuahna an tibuai thei lo.... TLM TLM IN CHU RUIHNA KAWNGPUI Mite chu zu chaktak in ang maiin uain leh apple z an in hian an rui thei a. Hng z npte nia ngaih hian zurui chheberah a hruai thei tlat a ni. Chkna \ha lo a chhuak a, nungchang a danglam nasa zwk a, tumna nasa zwk an eiin a lo luhlul zual ta \hin a. Apple z emaw uain thlmte in 150

151 khn zu chak zwk in a chktir a, thil tamtakah chuan z rui \hin mite chuan z in \hanna lungphum chu an lo phum tawh \hin a lo ni. Mi \henkhatte tn chuan mahni in chhnga uain emaw apple z emaw in hi engtizawng mahin a him lo. Mi titho thut thei duhna an lo neih phah a, chu chu Setanan nei ngei se tia an lo veh reng dan chu a ni. A thlmnaa an luh tawh chuan an twp mai thei lo, duh twk leh insm lo lka in an lo duh tawh mai \hin a, an chhiat vek thlengin an in ta mai \hin. Thluak a lo chawlawlin a lo fiah thei tawh lova; ngaihtuahna a lo fiah thei tawh bawk hek lo; tisa chkna hungah chuan an lo tlu lt ta thlawp mai a ni. Uain leh apple z chkna a inpkna avangin tisa chkna m mi an lo ni a, an uire a, sual chitin rng mai an lo ti ta zel mai a. Sakhuana lama hotu, hetianga mi chawktho thei thil ngaitu leh in fo \hintu chu khawngaihna (grace) ah a \hang ngai lo. A lo chhe zovin, chknaah a tla lt a; ransa chkna ang chuan rilru chakna sng zwk chu a thunun ta tlat a, na chu a chawm nung thei ta lo. A twk leka in hi zu ngawl veina tura mite inzirna sikul a ni. Chutichuan zawi zawiin Setana chuan insmna hmunpuite a\angin a hruai chhuak a, bum tuma chng reng a nih avangin hlauhawm lova ngaih uain leh apple z chuan an hna chu an thawk a, tui tihna a\angin rinhlelhna awm miah lovin zu ngawl veina kawngpuiah chuan a hruai lt ta vek mai a. Chawk tho thei in chkna chu a lo awm ta reng mai a; thisen zm a lo buai ta; Setana chuan rilru chu chawl thei lovin a nattir a, a tuartu rethei tak chuan hima a inhriat laiin a kal ta zl a, daltu awm zawng zawngte a tichhe zl bawk a, dn rng rng chu a hnawl ta vek mai a. Tumna chakberte pawh a lo zuai ta a, ei leh in chkna duhawm lo tak thununna hnuaia dah turin chatuan lam thilte chu an chak tawk ta lo a ni. |henkhatte chu an rui chhe tak tak ngai lo, mahse apple z leh uain, dawidim telh chu an thlahlel reng mai a. Khawsik angin an awm a, rilru a kim lova, an n chiah lova, mahse an awmdn chu chhe tak a ni; rilru thiltihtheihna ropui takte chu an chhe vek si a. Apple z thr an in fo avangin natna chitin reng mai vnna te, thin \ha lo te, hriatna thazm khurhna te, la thisen kal fel lohnate an lo awm ta hlawm a. Hng in avng hian mi tamtakin an chungah natna nghet an thlentr a. He mi avang chauh hian \henkhatte chu an chu a, an thih phah a, a \hente chu thluak buai avangin an thi bawk. A \henin pumpui n an nei. Taksa khwl tin mai chuan hna an thawk thei lova, doctor te chuan an thin a \ha lo a ni tih an hrilh mai a; apple zu an in luh awmkhawmna chu han zai hawng sela, a dang in leh miah lovin, an nun chakna tihchhiat tawhte chuan chakna an rawn nei leh ang. Apple z in hian zu chak zwk in duhnaah a hruai \hin. Pumpui chuan a chakna pangngai chu a hloh va, hna thawk thei leh tr chuan thil chak zwk a mamawh a.... Zu chak zawk duhna chuan mite chu a hneh a, hna ropui tak thawk leh mawhphurhna rit tak nei te, dinhmun sng tak nei te, talent \ha tak nei te, thil ropui takte ti \hin tute, hriatna \ha tak nei te, tamtak hian ei leh in chknaa nawmchenna maichamah engkim an hlan tawp mai, a twpah phei chuan ransa nun rawng tak ang an lo ni ta a. Thil tamtakah chuan uain leh apple z dawidim telh in avngin tlk chhiatna an lo nei \an \hin a ni e. SIAM|HATNA LAMAH ENTAWN TLK NIH TR Mi thiam leh fing leh hmeichhia, Kristian nia inchhlte hian zawrh atna uain leh apple zu siam hi a hlauhawm love, dawidim telh a nih loh phawt chuan tumahin an ruihpui lovang an ti \hin a, ka thinlung hi a lungngai hle \hin a ni. He thilah hian an en hmaih leh duh loh kawng dang a awm a; hng min chawktho thei in hian sualna rpthlk tak a ti chhuak a ni tih hi en thei lo trin mahni hma an sialna hian an mit a chhntir tlat a ni. Mipui kan nih angin, siamute niin kan insawi a, khawvla ng chhitute niin, Pathian tn vngtu rinawm ni turin ei leh in chkna hmansualtr tura Setana, a thlmna nna a lo kala lo dang tlattu ni turin kan insawi a ni. Siamnaah hian entawn tr leh huhng thiltihtheihna nei tur kan ni. Chhia leh \ha hriatna tibil tr leh thlmna awm thei tra thil tih chi rng rng lakah chuan kan insm tlat tr a ni. Pathian anpuia siam mihring rilrua Setana luh theihna turin kawng engmah kan hawng tr a ni lo. Uain leh Apple z a twk leka in chu a hlauhawm lo tia kawng te tak t hawn pawh rinawm tak leh \ha taka veng tura kan rinawm phawt chuan zuruihna kawngpui chu a inkhar tlat ang. Vng tina thil mamawh chu tumna nghet tak, khawih duh miah lohna, tem duh lohna, khawih vl duh lohna hi a ni; tichuan insmna siamna chu a lo chakin, a nghet ang a, a chiang bawk ang. Khawvl Chhandamtu, ni hnuhnuga mite awmdn tr hre chiangtu chuan ei leh in hi tnlai huna sualnate znga lr pwl tak tur, thiam loh chantrtu tur chu a ni A ti. Nova damlai angin Mihring Fapa lo lan hunah chuan a awm ang tiin min hrilh a ni. An eiin an in a, nupui pasal an in nei a, Nova lawnga a luh ni thlengin, tui a lo lt a, an zaa a len bo vek hma loh chuan engmah an hre lo. Chutiang chiah chu ni hnuhnungah chuan a awm dawn a, heng hrilhlawknate ringtute chuan thiamloh chantr theitu kawng chu an zawh loh nan a fmkhur theih ang berin an khawsa ang. Unaute u, Pathian thu nna a\angin he thil hi i lo en teh ang u, thil engkima insmna lamah \angin huhng \ha tak kan nei thei ang. Apple te, Grep te hi Pathian thil pkte an ni, chaw hrisl takah a \ha thei ang berin a hman theih; a \ha lo zwnga hmangin a demawm hle thei bawk. Pathianin Grep hrui leh Apple thlaite pawh mihringte sualna avangin thihna hri a veitr a ni. 151

152 Khawvl hmaah hian siamute angin kan ding a, kan rinna hi ringlotute leh Pathian awm ringloten an sawi chhiat theih nan remchng reng i pe lovang u. Kristan, Lei chi in ni e, Khawvl ng in ni e, a ti a. Kan thinlungte leh chhia leh \ha hriatnate, Pathian khawngaihna hnathawh avanga danglamna hnuaiah an awm a ni tih i lantr ang u, kan nunte hi Pathian dn thianghlimin a enkawl a ni a, hng dnte hian taksa lam tuina te hln trin a ngiat thei bawk a ni. Enlenna Hnuaiah (1905) T.R., pp. 320, 321 756. Taksa chawktho thei chi duhna rawn pian chhuahpuite chu engti kawng mahin z te, sp z fng (beer) te leh apple zte hi an hmuhphkah emaw, an khawih phkah emaw dah miah tr a ni lo; a chhan chu hei hian tlm tlm a in rengna a chawh \hin si a. Apple zu thlum hi taksa tn lohna engmah neia ngaih a nih loh avngin, duh twk twk an lei mai \hin. Hun reilo te chu a thlum a, mahse taksa kng sa chi angin a \awk (tho) thuai \hin. Han tema kng thak vk tak chu tui tihna a lo awm a, tichuan chutiang thil in \hin mi chuan a in um \awih a, a \awk tawh a nih chu pawm har a ti tawh \hin a ni. Apple z thlum siam chhuah naran in mai pawh hi hrislna atn a hlauhawm thei a. Apple z an lei mai \hin awmdan chiah enlennaa a landn hi mite hian hmu thei sela chuan, mi tlmte chauhin an in duh ang. Zawrh atna Apple z siamtute hian Apple rah \ha an thlang ngai lova, a hrisl lo leh \awih chhe mai mai pawh an swr \hin. Apple \ha lo leh \awih mai ni lova ngaitute chuan chutianga siam Apple z chu tui tih vngin an in \hin; nimahsela a swrna a\anga thar lm \ha takte pawh ni sela, enlenna a\anga a landn chuan hetiang in tr tui tak hi in tlk loh tawp a ni. Ruihtheih z chak dang ang thovin, grep tui z (wine) te, sp zu fng (beer) te leh apple z te hian mi tihruih theihna an nei. Hetiangin \hanna hian zu thawk chak zwk in chkna a neihtr a, tichuan zu in an chng mai \hin. Tlm tlma in chinna chuan zu in mi ni trin mite a zirtr \hin si a. Nimahsela hetiang ruihtheih thil np zwk deuhte hian zawi zawiin hna a thawk a, miin a hriat chhuah hma a\angin zu ngawl veina kawngpuiah a lo hruai lt reng tawh \hin a ni. |HEN V THEI TUI SWR Grp Tui Thlum MS 126, 1903 757. Grep tui thianghlim tak, (dawidim telh loh) um \awih loh chu in tr hrisl tak a ni. Mahsela, in tam ber, zu tamtakte hian thihna tr an pai tel a. Hng zu inte hi an fo \hin a, ngaihtuahna an hloh bawk. An hnathawh hlauhawm tak hnuaiah hian miten tharum thawhna sual chu an ti a, tual an that fo \hin. Hrislna Atana |hate Letter 72, 1896 758. In chaw ei dawhknah chuan ei atn theirahte dah tr a ni a, in eitr ziah chhuahnaah a tel ve tr a ni. Thei tui, chhang nna chawhpawlh chu tui tak mai a ni ang. Theirah \ha, hmin, la \awih lo chu hrislna atn a m avangin LALPA hnenah lawm thu kan sawi tr a ni.

HRISLNA THUPUITE ZIRTRIN HRISLNA THUPUITE ZIRTRIN


|HEN I HRISLNA THUPUI ZIRTR TRTE Hrislna Zirtrna Mamawhna Chu (1905) T.R., pp. 108, 109 759. Tnlai ang rngin hrislna dn zirna hi a la pawimawh ngai lo. Nun nawmna leh khawsakna awlai zwk zawn chhuahnaah te, hrislna leh natna enkawl dn kawngah te, nasa takin hma swn mah ila, taksa chakna leh tuar feinate hi a tlm swt m m a ni. Mihring puite tna na ngaihtuah mite tn chuan ngaih pawimawh a hun ta tak zet mai. Hmasawnna kan siam chawpte hian suahsualna tipungin, dn \ha an hnwl bova. Tihdn phung leh chndn tharte hian leilung dnte an do a, tichuan tnlai dn hleihluak taka chtnate hian taksa leh rilru chakna a ti chu tial tial a, tichuan hnam pum tna tuar zawh loh khawp phurrit min siam ta mk a nih hi. Chutichuan insmlohna leh dn chhiatnate chu hmun tin rngah a lo hluar ta a ni. Mi tamtak chuan hriat lohna avangin hrislna dnte hi an bawh chhia a, chuvangin hriattir an ngai a ni. Tamtak erawh chuan an hre reng, mahse an hriatna chu an nundn hruaitu atna an hman a \ul zia hrilh an ngai a ni. (1905) T.R., p. 129 152

BUNG25

153 760. Ei lam thuah hian insiam kan mamawh m m a. Khawvela chhiatna thlentu insmlohna te, dn bawhchhiatnate leh suahsualnate rng rng hi, ei thu-a chin dn dik lo leh chaw hrisl lo ei vnga lo awm an ni deuh vek mai. (Medical Missionary, November December, 1892) C.H. 505 761. Khawi ramah pawh nise kal tura tih kan nihna a mite nundn chawisn kan tum phawt chuan an taksa awmdn tih dik sak kan tum phawt tur a ni. Nungchang na chu rilru leh taksa thiltihtheihnate hman dikah hian a innghat a ni. Mi Tamtak Tih-n An Ni Ang (1900) 6T 378, 379 762. Hrislna siam\hatna thiltih a\angin mi tamtakte chu taksa, rilru leh thlarau lama tlkchhiatna a\angin chhanchhuah an ni ang tih LALPAN ka hmaah a rawn lantr a ni. Hrislna thu sawi a ni ang a, lehkhabute pawh tihpun zl a ni bawk ang. Hrislna siam\hatna dnte hi lwm taka pawm a ni ang a, mi tamtak tihnin an awm ang. Hrislna siam\hatna hna thawh chuan ng duhtute zawng zawng chu duhthlanna \ha tak a neihtir ang a; tn hun atna thutak bikte pawm trin pn khat lek lekin hma an rawn swn zel ang. Chutiang chuan thutak leh felna chu an in twk ang....chanchin \ha leh Damdawi lam Misonarite chu hmaswn ho zl tr an ni. Chanchin \ha chu Hrislna siam\hatna dik tak dnte nn a inthlung khawm tlat tr a ni. Kristianna hi nunpui ngei tr a ni. Siamna hna hi \hahnemngai tak leh nasa taka tih tur a ni. Bible sakhaw dik tak chu mihring tlu tawhte tna Pathian hmangaihna luang chhuak chu a ni. Thutak zawngtute thinlung khawih tr leh tunlai hun pawimawh takah hian an tih tr te dik taka tumtu te rilru hneh trin Pathian mite chu chiang tak leh tlang takin hma an sawn zl tr a ni. Mipuite hmaah Hrislna siam\hatna dnte hi kan sawi tr a ni a, hng dnte hi a pawimawhzia leh nunpui ngei a \ulzia te hi hmu trin a hmei a pate chu hruai tumin theih twp kan chhuah tr a ni. Hrislna siam\hatna Dnte Zirtrnaa Slsutte Beihna MS 27, 1906 763. State Fair (Dawrpui ropui tak) Battle Creek hmuna (1864) neih \um khn, kan mite chuan chaw chhumna thuk 3 emaw 4 vel an keng chhuak a, sa tel lova chaw tui tak buatsaih dn an entir ai. Chu mi hmuna chaw siam zawng zawngah chuan kan mite chaw siam chu a \ha ber tiin min hrilh hlawm a ni. Mipui intawhkhawmna hmun apiangah chuta lo kalte hnenah chuan chaw hrisl pe turin ruahmanna in siam thei a, hetianga in tihna chhan ber pawh inzirtrna lam a ni tih hre reng rawh u. LALPAN mipuite duhsakna min neihtir a, Hrislna siam\hatna dnte hmang hian natna beidawn thlk tawh tuartute, hrislna nei leha an awm theihna hi kan tan hun rem chang mak tak an ni.... Camp Meetings-ah leh In Tinah Hrislna siam\hatna thutakte hi mipuite zirtr turin beihna nasa zwk kan nei tr a ni. Camp meeting neihna apiangah chaw hrisl tawm tak, buh lam chi te, theirah te leh theipilsak te, thlai te nn siamin kan entir zl theihna turin kan bei tur a ni. Company tharte dinna apiangah pawh chaw hrisl buatsaih dan zirtr tur a ni. Hetiang lama zirtrna in tina pe turin, hnathawktute thlan chhuah tr a ni. Camp-na Hmuna Hriselna Th Inzirtr (1900) 6T 112. 113 764. Hun twp kan lo hnaih zel hian, Hrislna siam\hatna leh Kristian insmna lamah hian kan tho sng tial tial tur a ni a, chiang tak leh thu tihtlukna siamtr ngei tumin kan sawi tur a ni. Mipui chu kan thiltih leh thuin kan zirtr zui zel tur a ni. Thu leh thiltih infinkhawm hian mi hneh theihna a nei a ni. Camp meeting-ah mipuite hnenah hrislna thupuia hmangin zirtrna pek tr a ni. Australia rama kan meetings-ah pawh nitinin hrislna thute sawi a ni a, min an tuipui m m a ni. Doctorte leh nurse te tn khawilaiah puan in kaih a ni a, a thlwnin damdawi lam thurawn pek an ni a, mi tamtakin an rawn zawm a ni. Sng tamtakin hng thusawite hi an rawn ngaithla a, camp meeting zawhah chuan an thil zir tawhah an la lungawi tawk lova, an la zir zawm duh zel a ni. Khawpui tamtakah camp meetings neih a ni a, chngahte chuan khaw hotute chuan damdawi in png (branch sanitarium) nei turin min ngn a, min \anpui turin an intiam bawk a ni. Thu leh Thiltihin (1900) 6T 112 765. Kan mite intawhkhwmna lian takte hi Hrislna siam\hatna dnte entrna hun remchang \ha berte an ni. Kum engemaw zat kal taah khan hetianga intawhkhawmnaah Hrislna siam\hatna chanchin tamtak sawi a ni a, thlai chaw nate pawh sawi a ni bawk, mahsela chaw

153

154 eina puan inah sa an pe a, chaw hrisl lo chi hrang hrang pawh zawrhna hmun an siamah an hralh a ni. Thiltih tel lo rinna chu thi a ni; Hrislna siam\hatna zirtrna pawh ataka zawm a nih loh avangin thinlungah hmun a khuar hlei thei lo a. Chumi hnu leha camp meetings-ah chuan mawhphurtute chuan thu leh thil tihin an mite an zirtr ta a. Chaw eina puan inah chuan sa pk a ni lova, mahse theirah te, fang nei chi te leh thlai te tamtak an pe ta zawk a. Sa awm loh thu chu tlawhtute chuan an zawt a, a chhan chu mwl chiang takin heti hian chhn a ni Sa hi chaw hrisl ber a ni lo, tiin. Kan Damdawi Inahte Letter 79, 1905 766. ng min pk chu damdawi in din tur a ni a, chutah chuan damdawia inenkawlna chu bnsan tur a ni a, damlo tih dam nan chuan enkawlna mwl leh awmze nei tak hman tur a ni. He damdawi inah hian mite chu inchei dn te, thwk dn te, \ha taka ei dn te leh nundn dik taka dam lohna vndn tur te zirtr tr an ni. Letter 233, 1905 767. Kan damdawi inte chu, enkawlna hmu tura lo kalte tih nna tura hmanruate an ni. Damlote chu buh lam chi te, theirah te, thei pilsakte leh lei lam rah chhuahte chaw atana ring turin hrilh leh entir a ni ang. Kan damdawi inahte hian hrislna thute hi bahlah miah lova zirtrna pk tr a ni tih zirtr ka ni. Kristan A nun a pkte hrislna leh chakna titlm thei chawte chu bnsan trin mipuite chu zirtr tr an ni. Thingpui leh Coffee in natna a tih chhuah dnte pawh entir tr a ni. Damloten pai\awihna khwlte tinatu chawte chu paih bo dn an hriat theih nn zirtr tur an ni. Hrislna siam\hatna dnte chu zawm a pawimawh zia damlote hnenah entir ni rawh se, chutichuan hrislna an lo nei leh thei ang. Pwn boruakah insawizawina nei ziahin, ei lamah insm bawk sela, tichuan an lo dam leh mai ang tih dam lo hnenah chuan entir ni rawh se....Kan damdawi inte hnathawh hian natna tuarte chu a chhwk ang a, hrislna a siamsak leh bawk ang. Mipuite chu ei leh inah fmkhur sela an dam reng ang tih zirtr tr an ni. Sa ei bnsantute chuan a hlwkna chu an chang ang. Ei leh in lam thu hi sawi chkawm tak a ni reng ang. Kan damdawi inte hi tum bik neia din an ni a, ei tura nung kan ni lova, nung tura ei kan nihzia hi mipuite zirtr tur an ni. Damlote In lama Inenkawl Dn Zirtr Tr Letter 204, 1906 768. Damlote hi a theih anga tam pawn thawvengah chhuahpui rawh u, inkawm khwmna hmunah hlim takin titipui bawk ula. Bible zirlai hriatthiam awlsam leh chhiar nuam laite sawipui rawh u, an thlarau tn fuihna \ha tak a ni ang. Hrislna siam\hatna na thute sawipui ula; ka unaupa Hrislna siam\hatna zirlai mwl te te zirtr hman lo khawpin intibuai suh ang che. Damdawi in a\anga chhuakte chuan anmahni chhngkuate pawh an zirtr a, an enkawl ve theih nan thiam takin zirtr ang che u. Damloten an in lama an hman ve theih loh tur khawlte leh hmanruate lei nn pawisa tam lutuk hman hi a hlauhawm a. Chaw eidn dik zirtr hian mamawh ber chu a ni a; chutichuan an taksa pumpui khwl chu inrem takin an thawk ho thei dwn a ni. Insmna Zirtrna Pk Tr Letter 145, 1904 769. Kan damdawi inahte hian insmna thu hi chang taka zirtrna pk tr a ni. Damlote hnnah z in lohzia leh sim hmakna chu malswmna a nih ziate entir tr a ni. An hrislna tichhetute chu bnsan turin hrilh tur an ni a, hng thil \halote aiah thei tamtak pk tur an ni. Theihtwpa thawh peih phawt chuan LALPA khawvl hi a hausain, thawhchhauah theih tr hi an tam teh a nia, chuvangin serthlum te, sr te, theite tihro te, theite te leh a dang tamtak pawh hmuh theih an ni. (1905) T.R., p. 162 770. Tisa chkna thiltithei tak hneh tuma beitute chuan hrisl taka khawsak theihna dnte hi an hre tr a ni. Bawrhswm taka insiamna leh chkna diklo avnga hrislna dn bawhchhiatna hian z in a chintr tih hrilh tr an ni. Hrislna dn rema awm chauhin chkna sual lak a\anga fihlm hi an beisei thei. Chkna khaidiat tih chah nn Pathian thiltihtheihna innghat tur an ni nin, rilru leh taksa tna A dn siamte zawmin Pathian an thawhpui ve tr a ni. Siam\hatna Awmdn Hriatthiam A |l MS 1, 1888 771. Kan damdawi inahte hian eng hna bik nge thawk tura koh kan nih? Ei leh br lama inhmang khawlo tawhte chu, heng thil \halote dah bo vek turin zirtr satliah mai lovin, thu leh thiltihin entawn tlaka awmin kan bei tur a ni. Siamu dinhmun chu kawngtin rengin chawisn tur a ni. Tirhkoh Paula chuan aw rawl chhuahin heti hian a sawi, Chutichuan unaute u, Pathian zahngaihnain in taksate chu inthawina nung leh thianghlim, Pathian pawm tlaka awm turin ka ngen a che u. He khawvl dn ang hian awm suh ula; in rilru a thara lo awmin, Pathian duh zwng, \ha, pawmtlk leh famkim chu zawm zwk rawh u, tiin.

154

155 Kan damdawi inte hi ei tr hrisl leh thianghlim dn nungte tilang tura din an ni. Mahni inphatna leh mahni inthununna hriatna hi hrilh tur an ni. Kan damdawi ina lo kalte zawng zawng hmaah hian Isua, mihring Siamtu leh Tlantu chu chawisn tur a ni. A hmei a pate chuan siamna a mamawhzia an hmuh theih nn; nundn kawng te, thlamuannate leh hrislnate an hriat theih bawk nan, chipchiar takin zirtr tr an ni. An khawlohna avanga Pathianin A tihboral tk, tuilet hma leh Sodom khawpuia chindn tenawm takte chu dem turin hruaiharh tur an ni. (Matthaia 24:37-39)... Kan damdawi inte tlawha lo kal zawng zawngte chu zirtr tur an ni. Mi hausa leh rethei te, mi chungnung leh mi hnuaihnungte leh mi zawng zawngte chu tlanna thu ruahman hi hrilh tur an ni. Ei leh in lama insmna nei miah lova nawmchennate hi natna leh tawrhnate leh a twpa thil \ha lo deuh tihna chhante an nihzia fmkhur taka zirtrna buatsaih chu pk tr an ni. Nunna Thing Hnahte (1909) 9T 168 772. Hrislna siam\hatna thutea tih tur \ulte chu thawh nghal vat tur a ni tih hrilh ka ni. He hna hmang hian kawngpui leh kawng tinah mite chu kan pan tr a ni. Kan damdawi inahte hian mi tamtakin tunlai thudikte hi an hmu ang a, an pawm ang tih ng bik pk ka ni. Hng zirna inahte hian a hmei a pate chu an taksa enkawl dnte leh rinna nghet tak neih dnte zirtr tr an ni. Pathian Fapa thisen in leh A taksa ei awmziate chu hrilh tur an ni. Kristan heti hian a sawi, In hnna thu ka sawite hi thlarau an ni a, nunna pawh a ni, (Johana 6:63) tiin. Kan damdawi inte hi Medical Misonari-te ni tura zirna sikulte an ni tr a ni. Thlarau damlote hnenah nunna thing hnahte an rawn la tur a ni a, chu chuan muanna te, beiseina te leh Isua Kristaa rinnate a neihtr leh dawn a ni. Damna Atna |awng\ai Tura Inbuatsaihna (1905) T.R., p. 216 773. An thil chin \halote bnsan tura zirtr silova, an damlohna tidam tr ang chauhva Pathian lam hawi tra mite zirtr hi chu a thlwn mai a ni. |awng\ai chhnna A malsawmna dawng tr chuan, thil \halo an bnsanin, thil \ha tih an zir bawk tr a ni. An vla thilawmte pawh chu hrislna tur chi niin, an thil \ha lo chn \hante pawh an bnsan tr a ni. Tisa leh thlarau lamah, Pathian dn nna inremin an nung tr a ni. Damlote Ti-ng Tura Daktor Mawhphurhna MS 22, 1887 774. Damdawi inte hi damlo tna leilung dn nena inrema an nun theihna tura zirna hmun \ha berte an ni ang a; ei leh in lamah te, in cheina lamahte an nundn dik lo, hrislna tichhe zawnga an khawsak dn \hin bnsan \ulzia an hriatna hmun tr a ni bawk ang, hng khawvel mite tih dn leh awmdnte hi Pathian duhdn an ni si lova. Kan khawvl ti ng turin hna \ha tak an thawk a ni. Tnah hian hna pawimawh tak, doctor te leh siamute tn pawh a awm a natna enkawlna lamah hian nasa zwka thawh a, hma lamah te, chunglamah te hmasawn zl tur a ni a; an natna leh chaklohnate lo awm chhan chiang taka an hmuh chhuah ve theih nan damdawi lama thiamna zawng tute chu phr takin an zirtr tur a ni. Pathian dn, bawhchhiata pumpelhna awm miah lo lamah chuan mite rilru an hruai tr a ni. Natna hnathawh lam an bengkhawn viau ringawt a, natna vnna tur a dn zawm tr leh zah m m tur lam an ngaihsak mang lo tlangpui leh si a ni. A bik takin, doctor-in ei leh in lamah a insiam lohva, ei tr hrisl leh mwl t a ei loh bawk si chuan, ran thi sa ei pawh a bansan fumfe lovang a, sa ei chu a duh hle mai dawn a ni. Chuvangin chaw hrisl lo atn a tuitihna chu a kalpui mai \hin a. A ngaihtuah dante chu an zm a, a ei duhzawngte chu a damlote ei duh zwng ni ve trin a zirtr thuai mai dawn a ni, Hrislna siam\hatna dn \ha takte pawh a zirtr thei lovang. Damlote tn sa ei a chawh ang a, an tna chaw chhe ber a ni si, mi a chawk tho a, chakna a pe bawk si lo. Tun hma lama an ei leh in \hinte pawh an zwt chuang lova, an eidn dik lo, kum rei tak an lo chin tawhte chuan natna lungphm chu an lo phum daih tawh a ni tih pawh an ngaihtuahpui lem lo a ni. Chhia leh \ha hriatna nei doctor-te chu mi mwl t tingtu ni trin an inbuatsaih tr a ni a, finna hmangin thil dik lo nia an hriatte chu khapin, thile chauh an chawh tr a ni. Hrislna dnte nna inremlo thilte chu chiang takin an sawi tr a ni a, natna tuarte chuan an tih theih ve ngei, an tna \ha trte chu ti turin an hnutchhiah ve ang; chutiang chuan hrislna leh nunna dnte nena inlaichinna dik tak an lo nei ve tawh ang. Mawhphurhna Khnkhn Tak Chu (1902) 7T 74, 75 775. Doctorin dam lo chuan ei leh in dik loh vangin natna a tuar tih hre reng siin, hei hi hrilh duh lova, insiam a ngaihdn pawh a sawi duh si loh chuan, a mihringpui tn natna a siam a ni. Z ngawl vei e, mi te tisa chkna m mite zawng zawng chuan doctor hnenah an sualna

155

156 avangin tawrhna chu an nei a ni tih chiang tak leh fiah taka sawi turin an ngn a. Hrislna siam\hatna ah hian ng ropui tak chu kan hmu a ni. Chuti a nih si chuan engvangin nge natna awm chhante chu \hahnemngai leh tih tak zeta kan beih lovang le? Natna tuarte hmu reng siin, natna tinp tura bei hrm hrmte pawh hmu reng siin kan doctor-te hian engtinnge an awm mai mai theih ni le? Vaukhnna aw chhuah lovin an awm thei ang maw? Natna damna trin insmna \ha tak neih tur a nihzia an zirtr si loh chuan mi thilphal, zahngaithei an ni a ngem le? Ei leh In Siamuten Rilru Huaisenna An Mamawh (C.T.B.H. 121) (1890) C.H. 451, 452 776. Damlo tihdamna mai ni lo, natna leh tawrhna vnna lama hmanraw \ha ber te hmanga kan mi hmuh a piangte kan tih n chuan hna \ha taka tih zawh \euh theih a ni. Doctor, an natna chhante leh awmdn te damlote hnena hrilhtu, natna pumpelh dnte zirtrte chuan harsatna a nei mai thei; mahsela siamu dik tak a nih chuan ei leh in lamah te, incheina lamah te insmna nei miah lova khawsa te chuan chhiatna rah sengin, an chakna te hmang zovin hetiang hmunah hian a damlote chu an lo kal ta a ni tih chiang takin a sawi pui ngei ang. An taksain a tawrh zawh lo thlenga damdawi (drugs) pe in sual chu a tipung lovang a, nun dn dik te, damlote chu hrilhin, an damna tura thil mwl t hmangin leilung dn chu puiin, siam lehna chu a neih tir \heuh zawk ang. Kan damdawi in zawng zawngah hian hrislna dnte hi zirtrin hna bik thawhna hi a awm tr a ni. Mi zawng zawng, damlote leh \anpuitute hmaah hian Hrislna siam\hatna dnte hi fmkhur tak leh nasa takin sawi tur a ni. He hna hian rilru lama huaisenna a mamawh a, chutiang beihnate chuan mi tamtak a puihlaiin midangte an lo lungawilo ve bawk si. Amaherawhchu Krista zirtr dik tak, Pathian rilru ang pu mi, chuan a zir rng bkah a zirtr bawk ang a, midangte rilrute chung lamah hruaiin, khawvel dik lohna awm reng a\angin a la bo ang. Damdawi Inte leh Sikulte Thawhhona Letter 82, 1908 777. ng chiang tak pk ang chuan kan zirna inte leh Damdawiin te chu a theihna apiangah inzawm khawm zl tur a ni. Heng zirna in pahnihte hian inremin an thawk ho zel tr a ni. Loma Linda-ah hian sikul kan neih avangin ka lwm a ni. Doctor thiam, lehkhathiam bawk si chu sikulte tn a \ul tlat a ni, rawngbwl tura Damdawi lam Misonari Tirhkohte inchherchhuahna hmun an ni si a. Sikul naupangte chu Hrislna siam\hatnau fr tak ni trin zirtr tr an ni. Natna leh a chhante zirtrna pk an ni ang a, natna laka invn dnte pawh zirtr an ni bawk ang; damlo enkwl dn zirtrna chu zirna hlu tak a ni ang a, kan sikul zawng zawnga zirlaiten hetiang zirna hi an nei ngei tur a ni. Kan sikul te leh damdawi inte inrem tak a thawh hona hi kawng tamtakah a hlwk m m ang. Damdawi in hian zirlaite chu ei leh inlama insm lohna leh fmkhurlohna pumpelh dn a zirtr nghal dwn a ni. Tirhkoh Hnathawhnaah leh Khawpuia Rawngbawlnaahte (1909) 9T 112 778. Mipui kan nih angin, Hrislna siam\hatna dnte hi hriattr tur tih kan ni. Mi \henkhatten ei leh br thu hi Pathian thu sawinaah telh ve tr chuan a pawimawh twk lo niin an ring a. Mahse chutiang mite chuan an tisual chhia va a ni. Pathian thu chuan, In ei pawhin, in in pawhin, in tih apiangah Pathian ropuina tr hlirin ti rawh u, (1 Korin 10:31) a ti a ni. Insmna thu hian engtizwng pawhin Chhandamna hnaah hian hmun pawimawh tak a luah a ni. Khawpuia kan rawngbawlnaah hian findn remchng \ha takte an awm tr a ni, tuina neite an lo kal ang a, hng hmunahte hian zirtrna an dawng dwn a ni. He hna \ul tak hi tih mai mai tr a ni lo, chuti lo chuan mite rilruah duhlohna a lo awm mai thei ang. Thiltih rng rng chu thutak Tichhuaktu hriatpuina duhawm tak a ni zl tr a ni, Vantirhkoh Pathumna Thuchah thutakte pawimawhna leh thianghlimna tarlanna \ha tak a ni bawk tr a ni. (C.T.B.H. 117) (1890) C.H. 449, 450 779. Kan rawngbwlna zawng zawngah hmeichhe fing leh fel takte chuan inchhng khawsak lam hna chu lo buaipui sela Ei rawng bwl thiamte chuan chaw hrisl leh tui tak lo buatsaih sela. Chaw \ha ber chi, tam twk lo nei reng rawh se. Mi tu emawten ei duh leh in duhzwng \ha lo an neih a, thingpui te, coffee te, thil hmui thawk chi te, leh ei tr hrisl lote an chk chuan, hrilhfiah sak zl ang che u. Chhia leh \ha hriatna tih thawh sak tum rawh u. Bible in hrislna lam a sawi dn te hrilh bawk ang che u. Rawngbwltuten Siamna Dnte Zirtr Rawh Se (C.T.B.H. 117) (1890) C.H. 449 780. Hrislna dnte nna inrema nun kan tum ringawt tr a ni lova, mi dangte pawh kawng \ha zwk kan zirtr tel bawk tr a ni, mi tamtak, tn hun atana thu tak bkte ring intite pawh, hrislna leh insmna lam hre lo an awm a. Thununna thu chunga thununna thu chherchhuan a, dn

156

157 chunga dn chher chhuan tih thu hi zirtr an ngai a ni. He thu hi an hmaah tih thar reng tur a ni. He thil hi pawimawh lo anga kal pelh mai mai tr a ni lo; chhungkaw tin deuh thaw hi he thilah hian tihthawh an ngai a ni. Siamna dik tak dnte hi nunpui tura chhia leh \ha hriatna chu kaihthawh tr a ni. Pathian chuan A mite chu engkima insm turin an nunpui tlat a. Insmna dik tak chu an nunpui loh chuan thutak tihthianghlimna chu an chang lovang a, an chang thei bawk hek lo ang. He thilah hian kan rawngbawltute chu an fing twk tur a ni. An ngaihthah tr a ni lova, an ti lutuk a lwm ti tute avangin an her bo mai tur a ni hek lo. Hrislna siam\hatna dik tak chu eng in nge siam tih hi hmu chhuak rawh se, a dnte chu zirtr sela, thu leh awmdnin lantr bawk rawh se. Kan intawhkhwmna lian tak takahte chuan hrislna leh insmna lam zirtrna chu pk zel ni rawh se. Chhia leh \ha hriatna leh ngaihtuahna chu tihharh tum ni rawh se. Talent neih zawng zawng te chu hma ni sela, he thu hi lehkhabuahte chhuah chuai chuai nghal rawh se. Thuchah min hnehtu tak mai chu, Zirtr rawh u, zirtr rawh u, zirtr rawh u, tih hi a ni. (1900) 6T 112 781. Hun twp kan lo hnaih ta a; Hrislna siam\hatna leh Kristian insmna thuah hian kan kal sang tial tial zl tr a ni a, chiang tak leh thu tihtlkna nei ngei thei turin kan sawi lang tur a ni. Mipuite chu kan thu chauh ni lovin, kan awmdnin kan zirtr chmchi tur a ni. Thu leh thiltih kan pawlh ngat chuan hneh theihna kan nei ngei ang. Rawngbwltute, Conference President te leh Hotu Dangte Hnna Ngenna (1900) 6T 376 378 782. Kan rawngbwltute hi Hrislna siam\hatna thu-ah hian an vengva twk tr a ni. Taksa chanchin leh hrislna chanchin hi an hre hle tr a ni; taksa lam nundan te, rilru leh thlarau hrislna a khawih dnte hi an hrethiam tur a ni. Mi sang tamtak hian taksa mak tak Pathianin a pk leh a enkawl dn tur hi an hre tlm hle mai a; rah chhuah nei tlm daih zwk thil dang zirte hi an ngai pawimawh zwk a nih chu maw le. Hetah hian rawngbawltute chuan thawh tur an nei a nih chu. He thilah hian dinhmun dik tak an neih chuan hlwkna tamtak an nei ang. An nun dnah leh chhngkuaah nunna dnte chu an zwn in, dn dikte chu an nunpui ang a, hrisl takin an nung ang. Chutichuan he thupui hi dik takin an sawi thei tawhin, siamna hnaah hian mipuite chu an hruai kng sng zel tawh ang. Anmahni pawh ngah chuan an khawsain, thuchah hlu tak chu chutiang hriattirna mamawhtute hnenah chuan an sawi thei ang. Rawngbwltu ten hrislna thu leh kohhrante hnena an hnathawhna te an finkhawm chuan malsawmna hlu takte leh thil tawh lawmawm takte an dawng ang. Mipuite chuan Hrislna siam\hatna ng chu an nei tr a ni. He hna hi hlamchhiah a lo ni tawh a, mi tamtakin an ng neih tr an neih loh avangin thih hmabakin an awm a, duh ang anga mahni hmasial taka an ei leh in an bnsan hmain he ng hi an ngei ngei tur a ni. Kan Conference President-te chuan he thilah hian Hrislna siam\hatna dik lamah an indah a hun tawh tak zet a ni tih an hriat a ngai a ni. Rawngbawltute leh zirtrtute chuan an ng hmuh tawh chu midangte hnenah an pe ve tur a ni. Hna tinrengah an thawh hi a \l a ni. Pathianin a \anpui ang a, nghet taka ding, A chhiahhlawhte chu A tichak ang; mahni duhzwng m luattukna neihna turin felna leh thutak chu an pnsan lovang. Mihringin rilru felna lama a mawhphurhnate chu a hriat chhuah theihna turin Medical Misonarite zirtrna hna hi a pawimawh tak zet a ni. Pathianin ng a pk ang zla department hrang hrangah rawngbawltute chuan he hna hi an ken kawh chuan ei leh inah te, incheina lamahte insiamna ropui ber mai chu an awm ang. Mahsela \henkhatte chu Hrislna siam\hatna hmasawnna kawng dlin an la ding tlat mai. Mipuite chu, an ngaihsak lohna leh an demna thute emaw an nuihzatna thu te chuan an la chelh ding reng mai. Anmahni leh mi dang tamtakte chu thih thlenga tuartute an ni a, mahsela an vaiin finna chu an la zir chuang si lo. Hmaswnna rng rng chu nasa taka beihnaah chauh hian a awm a ni. Mipuite chuan mahni inphatna an nei duh lova, an duhzwngte chu Pathian duhzwng tih nan an phal lo a ni, anmahni tawrhna ngeiah leh an huhng midangte chunga an tih lan venaah chuan chutiang kawng an zawhna rahte chu an hre chhuak a ni. Kohhran chuan chanchin (history) a siam a ni. Nitin mai hi indona a ni a, kal zl a ngai. Sr tin a\ang hian hmelma hmuh theih si lohte chuan min hual reng a, Pathian khawngaihna mi pk hian kan hneh loh chuan, hnehin kan awm mai zwk ang. Hrislna siam\hatnaah hian \an lam nei lo (tuilairap) a awm rengte hi piangthar turin ka tr a ni. He ng hi a hlu a, LALPA chuan thuchah min pe a, Pathian hna a eng hna pawh thawk a mawhphurhna neitute chuan he thu hi ngai pawimawh se Thutak chu thinlungah leh nunnaah lalna a chang tih hi. Chutiang chauh chuan mi tupawhin khawvelah hian thlmnate chu an thmachhawn hlawhtling thei a ni.
HRISLNA NUNCHHUAHPUI LO CHU RAWNGBWL TLK A NI LO

Eng vngin nge kan rawngbawltu unaute hian Hrislna siam\hatna hi an tuipui loh le? Ei leh in lama insm lo mi an nih avangin engkima insmna chu an do tlat mai. Hmun \henkhatah phei

157

158 chuan hei hi mite, Hrislna siam\hatna nei tur leh thlithlai tura kan hruaina kawngah dltu lian tak a ni. Ei leh in lamah Pathianin A chhiahhlawhte a pk hriattirna kalh zwnga khawsa leh zirtrtute rng rng chu mipuite zirtr turin dahhran ni suh se. Hrislna siam\hatna a ngaihsak loh avangin LALP thuchah kengtu anga ding tlak a ni lo. He thupui chungchanga LALPAN ng a pk chu A thu-ah hian a lang chiang hle a ni; miten an ngaihven em tih chu kawng chi tamtakin fiah theih an ni ang. Kristian insmna chungchang hi kohhran tin leh chhngkaw tinte hian zirtrna an mamawh a ni. Hrislna vawng \ha reng turin mi zawng zawngin ei leh in dn hi an hre tur a ni. He khawvl chanchin twpna lama awm tawh kan ni a, Sabbath vawngtu te zawng zawng zngah chuan inrem taka thawh tlnna chu a awm tr a ni. He thu chungchanga mipuite zirtrna hnaah lo inla hrangte chuan Doctor Ropuia kawng chu an zui ve lo a ni. Kristian Tupawhin mi zui a duh chuan, mahni inphatin, a Kros puin mi zui rawh s, (Matthaia 16:24) a ti a ni. In Chhnga Hrislna Zirna (1905) T.R., p. 376 783. Nu leh pate hian vntlang tn aiin an fate tn an hun leh theihna an hmang tam zawk tr a ni. Hrislna lam thil zir ula, chung chu hmang nghal zel bawk rawh u. In fate chu thil awmdn leh a nghawng theih dn an ngaihtuah thiam theih nn zirtr \hin ula, hrisl an duh chuan awmphung dnte an zawm tr a ni tih hriattir bawk rawh u. In duh anga rangin swtna in hmu mai lo a nih pawhin, beidawng rng rng suh u; dawhthei tak leh \hahnemngai takin bei zl rawh u. Nausn t an nih lai a\angin mahni inphatsan leh inthunun trin in fate chu zirtr rawh u. Taksa leh rilru lam thiltih theihna zawng zawng chu rualtlng taka sawizawi a nih theih nna hna \angkai thawh dn zirtr ula, thilsiam mawizia hre thei tr leh hlimpui dn zirtr rawh u. Taksa chak tak leh rilru \ha tak nei tr te, hlim tak leh ngaihnatawm taka awm tr tein enkawl rawh u. Tna nawmna mai atna nung turin Pathianin min ti lova, kan tna \ha ber tr atna nung tr kan ni zawk a ni tih an rilruah chuan vawng nghet tlat trin hneh tum rawh u. Thlmnaa inpk hi chaklohna leh sual a ni tih leh, lo hnar chu a ropuiin a huaisen thlk m m a ni tih zirtr \hin rawh u. Hetianga zirtrnate hi lei \ha taka chi tuh ang a ni, nakinah in thinlung tih lwmna trin rah an la chhuah ngei ang. Mahni Duhzawng mluatnain Pathian Hna a Tikhaihlak (1900) 6T 370, 371 784. Hrislna siam\hatna chungchngah hian kohhran tinin an phurh tur thuchah a awm a ni. Sikul tinah thawh tur a awm. Hethupui hi, a taka hriatna an neih hma loh chuan \halaite zirtrnaah hian Principal emaw zirtrtute emaw chuan mawhphurhna an chang tur a ni lo. Hrislna siam\hatna dnte hre mang si lo, a dik lohna hmuhchhuah tum leh sawizawi tum ringawt an awm bawk a. Dik taka kalte nn thinlung inpawh leh lungrual taka thawk tlngin an dingho tr a ni. Hrislna siam\hatna thu hi kohhrante sawi a ni tawh a; mahsela ng chu thinlung taka pawmna a awm lo a ni. Pathian ni ropui tak atna mipuite buatsaihna thuchah chu mahni hmasial, hrislna ti chhe zwnga mipa leh hmeichhia khawsa \hinte chuan an lo dodal a ni. Kohhrante chuan chakna an beisei chuan Pathianin a pk thutak milin an nung tur a ni. He thila ng ngaihsaklo, kan kohhran memberte chuan thlarau lam leh taksa lama thlkhniamna rah chu an seng chiang ngawt ang. Heng kohhran member hmasate thununna hian rinnaa la thar takte hi a kaihhruai a ni. Kohhran memberte, la piangthar lo rng rng te leh piangthar tawh a, hnuntawlh leh a te avang hian thutakah thlarau tamtak la lt turin tunah hian LALPAN hna a thawk lo a ni. Piangthar hlimte chungah hian hng member inhlanna nei lote hian eng thununna nge an neih ang? A miten an phurh tr Pathian pk thuchah chuan engthil tihtheihna mah a nei lo dawn lom ni< Thutak Pe Turin Member Tinte (1902) 7T 62 785. Kohhran member tinten damdawi lam hnathawktute hna kan thawh hun a lo thleng ta. Khawvel hi Lazara in ang maiin taksa leh thlarau lam natna vei hoten an ti khat a. Kan hnna kawltir, thutak hriatna tlachhamin ram tina mite an boral mk zl a ni. Hng thutakte hi pe trin an mawhphurhna an hriat theih nn, kaihharh, kohhran memberten an mamawh a ni. Thutakin a tih n tawhte chu khawvla ng phrtute an ni tr a ni. Tn huna kan ng kan thuhrk mai chuan tihsual nasa tak a ni ang. Tna Pathian mite hnena thuchah chu, Tho la, ng rawh, i ng chu a lo thlen tak hi, i chungah LALPA ropuina a lo chhuak ta, tih hi a ni. Ramtinah ng nasa tak nei a, hriatna pawh nei, thil \ha aia sualna thlang duh ngat zawk kan hmu a ni. Siam tumna nei lovin, an lo chhe zual ta zl zawk a. Amaherawhchu Pathian mite chu thimnaah an kal tur a ni lo. Siamute an nih avangin ngah an kal tr a ni. Hmunpui Thar Din Tr

158

159 (1904) 8T 148 786. Pathian mite tihtur dik tak chu ram hla taka kal a ni. Lei thar then fai a, kawng hawn a nihna hmun apiangah hmunpui tharte din tr a ni. Misonari \hahnemngaihna dik tak neitu, thawktute kokhawm ula, ram hla leh hnaiah ng leh hriatna thehdarh turin kal chhuah tir rawh u. Hrislna siam\hatna dn nungte chu, hng dnte la hre ve ngai lote hnenah hrilh rawh se. Pwlahte \hen ula, natna enkawl dnte zirtr rawh se. (1909) 9T 36, 37 787. Rawngbwlna hmun zau tak a hmei a pate tn a awm. Chaw chhum thiam, Puan\hui thiam te leh Nurse te an zavaia \anpuina hi mamawh a ni. Chhungkaw member rethei deuh te chu chaw chhum dnte, an thawmhnaw chhe siam dn te, damlo enkawl dn te leh \ha taka inchhng enkawl dnte zirtr ni rawh se. Naupangte pawh an aia rethei zwkte hnena hmangaihna leh zahngaihna thu thlem t tal sawi tura zirtr ni bawk rawh se. Zirtrtute U, Hmalam Pan Rawh U (1909) 9T 112, 113 788. Hrislna siam\hatna hna hi kan khawvela natna tuartu chhwkna tur leh kohhran tihthianghlimna tura LALPA hmanruate an ni. Mipuite hnenah chuan LALPA \anpuina kut, Thawktu Hotupa lungrualpuia taksa leh thlarau lam Hrislna siam\hatnau, an ni thei a ni tih zirtr rawh u. He hna hian Van hming ziahna chu a pu a ni, thutak hlu deuh luhna tura kawng hawnna a ni ang. He hna, thiam taka vawn tumtute zawng zawng tn thawhna hmun a awm a ni. Thuchah ka phurh tura hrilh ka ni a, chu chu Hrislna siam\hatna hna hi a hmatawngah dah zel tur tih hi a ni. A hlutna hi \ha takin entir ula, ram tinah a \ulna chu hriat a ni ang. Chaw, min tina thei leh in tur \halo zawng zawngte laka insmna chu sakhaw dik rah chhuah a ni. Piangthar tak zet chuan nundn \ha lo leh hlauhawmte, ei leh in \ha lote chu a bnsan vek ang. Bansn vekna chuan hrislna tichhetu nuam lama inhman luat duhna chu a hneh thei ang. Hrislna siam\hatna zirtrtute hnenah chuan hei hi sawi tura hrilh ka ni, Hmalam Pan Rawh U tih hi. Khawvelin rilru lam lungngaihna tuipui tikir turin in theihna tinreng a mamawh a ni. Vantirhkoh pathumna thuchah zirtrtute chu an nihna dik takin lo ding chhuak rawh se. |HEN II HRISLNA SIAM|HAT DN THUPUI SAWI DN TUR Siam\hatna Tum Ropui Tak Thlr Rengin T.R., p. 129 789. Ei lam thu-a insiam hi kan mamawh m m a ni. Khawvela chhiatna thlentu insmlohna te, dn bawhchhiatna te, leh suahsualna rng rng hi, ei thu-a chndn dik lo leh chaw hrisl lo ei vng a ni deuh vek mai. Hrislna dn zirtrna thah hian siamna tum bulpui ber chu in rilruah vawng reng rawh u. A tum bulpui ber chu hei hi a ni taksa leh rilru leh thlarau \han lenna sng ber neihtir hi. Awmphung pangngai dnte hi kan \hatna tra Pathian dnte an ni a, chng zawm chi tn nun atn leh nun lo awm leh tr atna inbuatsaihna kawnga puitu an ni tihte leh, hlimna siamtu vek an ni tih entr \hin rawh u. Pathian hmangaihna thu leh thil siamna finna awm te hi zir trin mite hrilh \hin rawh u. Thil nung mak tak tak te leh, mihring taksa awmdn te, eng dn hnuaiah nge an awm tih te zir turin hruai \hin ula. Pathian hmangaihna fiah tak hrethiam tute leh, A dan finzia leh zia leh zawmna rah hre chiangte chuan ngaihdn danglam tak neiin, an tih tr leh mawhphurhna hre \hin mi an ni ngei ang. Hrislna dn zawmna hi mahni inhlanna emaw, mahni inphatsanna anga ngai lovin an zah zwk ang a, malswmna man chhiar sn loh ang chiahin an ngai ang. Chanchin\ha a rawngbawltu tin rngte chuan, hrislna tak nei a, khawsak dan zirtrna pk hi an hna png khat a ni tih an hre tr a ni. He mi thuah hian mamawhna a nasa a, khawvl pawh a inhawng za m m a ni. 790. Pathian thil beiseite hi kan chhia leh \ha hriatna lk luh tur a ni. A hmei a pate hian mahni inthunun tr a nihzia te, thianghlimna pawimawhzia te, ei leh in chkna dik lo leh thil chn \ha lo tinrng lak ata fihlim a pawimawhziate hi an hre chhuak ngei tur a ni. Taksa leh rilru thiltihtheihna tinrng te hi Pathian pk vek a ni a, A rawngbwlnaa hman atn a \ha thei ang bera vawnhim tr a ni tih an hre ngei tr a ni bawk. Chhandamtu Tihdnte Zui Rawh U (1905) T.R., pp. 125, 126 791. Krista tihdn chauh hi mi rilru hneh theih dn dik awm chhun a ni. Chhandamtu chuan mite tn duhsak takin hna a thawk \hin a, chutin an rin a kai phah \hin a, tichuan anni chu, Mi zui rawh u, tiin a swm ta \hin a ni.

159

160 Mite khawngaih tura mimala beih hi thil pawimawh tak a ni. Sermon sawi nna hun hman aiin mimal beihna atn hun hman hi tam zwk \hin chu nisela chuan, hlwkna tam zwk hmuh tr a awm ngei ang. Retheite hi chhwmdwl a, damlote pawh enkawl bawk tur an ni. Chutiangin lungngaite leh lusnte pawh kan thlamuan tr a ni, mimwl leh hriatna nei tlmte kan finchhuah tr a ni. |apte \ahpui a, lwmte lawmpui bawk tr. Mi hneh theihna tak leh \awng\aina leh Pathian hmangaihna thiltihthei tak nna thawhna rng rng chu rah chhuah lovin a awm ngai dawn lova, a awm thei bawk hek lo. Damdawi hmanga Chanchin\ha rawngbawlnain a tum bulpui ber chu sual natna vei, a hmei a pate hnena Kalvari-a khawvl sual kalpuitu mihring hnn lam hawitir hi a ni tih kan hrereng tr a ni. Amah thlirna a\angin Amah anna neiin, an danglam dwn si a. Damlo leh natuarte chu Isua en a, nung trin kan fuih \hin tur a ni. Taksa leh thlarau natna avnga beidawng m mte hnenah chuan Tidamtu Ropui Krista hi kawhhmuh reng rawh u. Chutiangin taksa leh thlarau dam lohna Tidamtu chu lantr reng \hin rawh u. Ani chuan an chaklohnate chu A hriatpui vek a ni tih hrilh \hin ula, A hmangaihna leh A chhandamna thiltihthiehzia chu sawipui fo \hin rawh u. Chatuan nunna pe theitu hnenah chuan inkawltr fo \hin turin hrilh bawk rawh u. Mi Biak leh Hawihhawmna Hmangin (1905) T.R., pp. 140, 141 792. Tlanna ruahman ropui takah hian Krista nn in thawk a ni tih hre reng rawh u. Krista hmangaihna chu nun pkna leh tihdamnaa luan chhuahtr zl tur a ni. Mite chu A hmangaihna ang chhnga hruai luh i tum lai chuan, i \awngkam thianghlim te, mahni hmasial miah lova in thawhnate leh hlim hml put rengnate chuan A khawngaihna ropui zia tilang rawh se. Miten Krista mawizia an hmuhtheihna trin khawvl hmuhah Amah chu thianghlim leh fel takin lantr ang che u. Keinin thil chin \ha lo nia kan ngaihte dona a\anga midangte siam tumna hi chuan a thawk swt teh chiam lo. Chutiang kawnga beihna chuan hlwkna aiin hlohna a chhuah fo zawk \hin. Samari hmeichhe pakhat Kristan A ttpui pawh khan, Jakoba tuichhunchhuah hnualsuatna lam sawi lovin, thil \ha zwk a kawhhmuh a. Pathian thil pk leh, In tr mi pe rawh, i hnena titu hi hria la chu nangin A hnnah i dl zwk tra ni a, Anin tui nung A pe tawh tr che a ni, tiin (Johana 4:10). Chutianga inbiakna chu neiin hmeichhe neih aia \ha zwk nunna tui leh chanchin\ha beiseina leh lwmna rohlu A pk theih chanchin lamah chuan A kalpui ta a ni. Hetiang hi kan thawhdan tr atna tarlan chu a ni. An la neih ngai loh thil \ha zwk enge maw hriatthiamna tin rng pe theitu Krista thlamuanna ngei chu mite hnenah kan pe tr a ni. Pathian dn thianghlim tak, A nungchang trlanna leh awm tra A duhdn puanchhuahna chu kan hrilh tr a ni. Khawvl mihring zawng zawngah, siam\hatna hn thawh tumtute hi chu ngilnei ber leh hawihhawm ber an ni ngei ngei tr a ni. Hmasialna tel lo thil tih dik tak an nunah a lang tur a ni. Hawihhwmna a tlk chhamzia tilangtu leh, mi dangte hriatlohna leh an dik lohnaa zwldawhna rng nei lova, \awng puat puat \hin tuemaw, ngaihtuah mang lova thil ti pur pur \hintu chuan, a hawn leh theih rual lohvin, mi thinlung a khar fo \hin. Eitr Siam Hmaswn Zl Tr (1902) 7T 132136 793. Hrislna siam\hatna hna hi a tir a\angin kawhhmuh, kaihhruai, zirtr a \ul zia kan hmuchhuak a ni. Pathianin mipuite zirtr hna hi chhunzawm zl turin min duh a. Chanchin\ha hna dang ang bawkin Hrislna siam\hatna hnaah hian mipuite awmnaah kan twk tr a ni. Hrislna siam\hatna chaw tui, chakna leh tlwm bawk si buatsaih dn kan zirtr theih hma chuan Hrislna siam\hatna chaw \ha ber ber te chu kan sawilan nghal mai tur a ni lo. Ei tur siam hian hmaswn zl rawh se. Bwnghnute emaw butter emaw tel lova chaw siam dn hi mipuite zirtr ni rawh se. Mihringte zngah suahsualna a pun ang zlin, ranahte pawh natna a pun avangin, artui te, bwnghnute te, cream te, butter te ei a him loh hun a lo thleng thuai ang tih hrilh rawh u. Hnam tlu tawh khawlohna avangin, kan lei anchhe lawhtu natnate hnuaiah thil siam zawng zawng (rante) chu an rm tak zet hun a lo thleng hnai ta. Hngte tel lova chaw hrisl siamdn thiamna leh theihna Pathianin A min a pe ang. Kan mite hian chaw hrisl lo buatsaih dnte hi bnsan vek teh se. Hrisl taka nundan zir sela, an thil zirte chu midangte hnenah zirtr ve zl rawh se. Bible zirtrna an pk ang bawkin, he hriatna hi zirtr rawh se. Damlote leh hun rei tak natnaa khawvel tikhattu chaw hrisl lo chhum vak vak maite hi bnsanin, hrislna vawng\ha leh chakna tipung turin mipuite chu zirtr ni rawh se. Thu leh entawn trin, Pathianin Adama, a sual hmaa chaw a pk kha, mihringte tna chaw \ha ber a nihzia mwl, chiang taksiin sawi leh tihlan ni rawh se sualna awm tawh lohna ram chu nei leh turin a zawng mk si a. Hrislna siam\hatna dnte zirtrtute chuan natna leh a chhante chungchng hi an hre tur a ni a, mihring thiltih tinrng hi nunna dnte nna inrem tur a nihziate pawh hriatthiam tur a ni. Hrislna siam\hatna chungchnga Pathian pk ng hi keimahni leh khawvel tn Chhandamna tur a ni. Mihring chnna chungchang pawh hi a hmei a pate chu hriattr tr an ni a, min Siamtun

160

161 Ama chnna atna A siam niin, he mi atn hian enkawltu rinawmte ni turin min duh a ni. Pathian nung chnna in chu in ni; Pathianin A sawi angin, an zngah, anmahniah ka awm ang a, an mahniah ka lng bawk ang. An Pathian ka ni ang a, anni pawh ka mite an ni ang, (2 Korin 6:16) tiin. Hrislna siam\hatna dnte chu lek kawh ula, thinlunga rinawmte chu LALPAN hruai rawh se. Insmna dnte chu mi hp thei tr ang berin sawi rawh u. Nun hrisl chungchangah chuan lehkhabute chhuahin zirtrna pk ni rawh se.
KAN HRISLNA LEHKHABUTE HNATHAWH

Kan hrislna bute leh chanchinbute a\anga ng kal chhuak chu mipuite hian an mamawh ngawih ngawih a. Pathianin hng lehkhabute leh Chanchinbute hi mipuiten ng an hmuh theih nn leh Vantirhkoh pathumna thuchah vaukhnna chu an ngaih pawimawh theih nan hman a duh a ni. Kan hrislna chanchinbute hi ng sm chhuah nna hna bik thawh nan hmanruate niin, khawvla chngten Pathian in buatsaihna n-ah hian an nei tur a ni. Hrislna te, insmna te leh vantlng thianghlimna siamna atnte hian an \angkai m m a, heng thute hi a nihdn tr ang taka trlan an nih leh, mipuite hnna an ng dik tak anga pk an nih phawt chuan thil \ha ropui tak an thawk zo ngei dwn a ni. Hrislna Siam\hatna Lehkhaphkte R. & H., Nov 4, 1875 794. Hrislna siam\hatna thu ropui tak hian mipuite chu a tih n theih nan \hahnem ngai taka thawhna a awm ngei tur a ni. Hrislna siam\hatna chanchin chiang tak leh fel taka ziahnate phk 4, phek 8, 12, 16 leh a aia tam pawhin, favng laia hnah \il chum chum ang maiin ram tinah theh darh chuai chuai mai tur a ni. Sa Ei/Nghei Thu Fing Taka Sawi Tr Letter 102, 1896 795. He ramah (Australia) hian thlai ring pwl an awm a, member-te erawh chu an tlm hle. A tlngpui thuin, mipui zngah chitin maiin s an ei a. Chaw man tlwm ber a ni a; rethei ve tak takte pawhin sa chu an ei \hin. Chuvangin sa ei chungchang hi fing taka enkawl chi a ni. He mi chungchangah hian hmanhmawh taka cht tr a ni lo. Mipui awmdnte kan ngaihtuah tr a ni a, an khawsak dn leh an thil lo chin reng \hin chaknate pawh kan ngaihtuah tel tr a ni; midangte chungah kan ngaihdn kan la vung vak tur a ni lo, he thil hi fiahna tr a ni lova, sa ei tam hote hi misualah kan ngai mai tr a ni hek lo. Mitinin he mi thuah hian ng an dawng tur a ni; mahse fmkhur taka sawi chhuah tr a ni. Dam chhng atna ei tur dik ni tra lo ngai tawhte tn chuan hmanhmawh taka in thlak mai tura nawr tr a ni lo. Kan camp meeting-ahte leh kan intawhkhwmna lian takahte chuan, mipuite chu kan zirtr tr a ni. Hrislna siam\hatna dnte sawi a nih laiin, kan zirtrna leh kan awmdan chu a inmil thlap tr a ni. Kan chaw zawrhnaahte leh chaw eina puan inahte ste hmuhin an awm tur a ni lo. Sa aiah theirah te, buh lam chite leh thlaite pk tur a ni. Kan zirtr ang zlin keini pawhin kan ti tur a ni. Chaw eina dawhknah sa lo chhawp ta sela a eitute chu kan sawisel bawrh bawrh nghal mai tr a ni lova, kan ei lo mai ang a, kan ei lohna chhan an zawh chuan zwldawh tak leh mawi takin kan ei lohna chhante chu kan sawi tr a ni. Ngawih Hun Letter 76, 1895 796. Engtizwng mahin, tumahin sa ei loh tur tia sawi hi ka tihtur a ni tih ka hre ngai lo rng rng. Mipuiten sa ei an lo inzirtr nasat hle laia sa ei loh tur ka tih mai chuan i tilutuk m mai an ti ngei ang. Chutianga khauh tak leh mahni thuduh mi tak ni awm a sawi chu ka tihtur niin ka hre ngai lo. Ka tih tr nia ka sawi chu ka sawi tawh a, mahsela ka thusawiah ka invng hle a, mi dangte chhia leh \ha hriatna sawi khalhtu nia puh ka duh lo a ni. America ram thara thil tawh ang kha he ramah hian ka kal tlang tawh a. Chhungkuate chaw hrisl ei thei lo khawpa harsatnain a tlak buakte ka hmu a. Ringlo mi, \henawmte chuan an ran talh sa chu an rawn pe ve a, sa chuan tuihng (soup) an siam a, an chhngkaw naupang tam deuh mai chu chhng leh soup chu an pe ta a ni. Sa ei loh zia an hnena han sawi vak tk mai chu ka tih tur a ni lova, tuma tih tur pawh niin ka ring hek lo. Rinna chhngkuaa lo lt thar hlim an ni a, ka khawngaih tak zet a ni. An rethei m m a, an chaw ei leh tr pawh khawi a\angin nge an hmuh dawn pawh an hre lo. Ei tr hrisl chanchin pawh han hrilh mai tur ka ni lo. Sawi hun a awm a, ngawih hun pawh a awm. Hetiang dinhmunah hian thu sawi tr chu anmahni fuihna thu leh malsawmna thu a ni a, zilhhauva, thiam loh chantr nghl maina hun a ni lo. An dam chhng nuna sa lo ei reng tawh \hinte chuan, sa ei chhunzawm zl lohna an la hmu lo a ni, dimdawih taka enkawl an la ngai a ni. (1909) 9T 163 797. Ei puar lutuk leh insm lohna dodala kan thawh lai hian mihring chhungkaw khawsak dn chu kan hriatpui tr a ni. Khawvl ram hrang hranga chngte tn Pathianin ruahmanna a siamsak a. Pathian thawhpui duhtute chuan eng chawte nge ei tur ni a, ei loh tr tihte an sawifel hmain 161

162 fmkhur takin an ngaihtuah hmasa tur a ni.Mipuite nna awmho tur kan ni a, hrislna siam\hatna thu hi an khawsak dnin a zir loh avangin an lo pawm mai thei lova, chutih laiin a khauh thei ang bera zirtr an nih chuan thil \ha aiin thil \ha lo a la thleng zawk ang. Retheite hnena Chanchin\ha kan puan laiin mi ti\hang thei ber chaw ei tr a ni tia hrilh tura zirtr ka ni. An hnenah, artui in ei tur a ni lo, bawnghnute leh a dakte pawh; chaw ei buatsaihnaah butter in hmang tur a ni lo, tiin an ka sawi thei lo a ni. Retheite hnenah Chanchin\ha chu puan tur a ni a, mahsela chaw ei tur khawng taka sawi hun a lo ni rih lo. Hnathawh Dn Dik Lo (1890) C.T.B.H. 119, 120 798. Ngaihdn fahrah t t la khwmin mite fiah nan hmang mai suh; i ngaihdan nna an inan loh avangin sawisel mai lo la; amaherawhchu zu tak leh thk takin th chu zir rawh, tichuan i ngaihdn chu sawi la, Kristian insmna diktak dnte nena inremin khawsa ang che. Mi tamtak, tihdan dik lo nia an ngaih avanga midangte nundan siam tum an awm a. Thil ti diklo nia an ngaihte hnenah an kal a, an dik lohnate an sawi chhuak a, mahsela dn dik lama rilru kaihhruai chu an tum leh miah si lo. Chutianga tih chuan rah lawmawm a chhuah ngai lo. Mi dangte siam dik tumna kan nei tih hriat chhuah a nih chuan min lo bei ve turin kan chawk tho fo \hin a, thil \ha aiin thil \ha lo zawk kan ti \hin a lo ni. Zilhhautu tn pawh hlauhawm a awm a ni. Midangte siam dik tum ringawt chuan nundnah a neih phah a, mi tlinlohnate leh fel lohnate hmuh chhuah tumin a hun zawng zawng chu a hmang mai \hin ang. Mi dangte en lo la, an diklohna hmuhchhuah leh fel lohna tih chhuah tum ngawt suh. En tawh tlk i nihna in chindn \ha zawk zirtr ang che. Hrislna siam\hatnain a tum ropui ber chu rilruah vawng tlat reng rawh rilru leh thlarau leh taksa \han lenna sng ber neih tum a nih kha. Leilung dn zawng zawng Pathian dn vek ni kha, kan \hatna tura duan vek an ni. Thuawihna chuan he nunah hian hlimna a pe a, nun lo la awm leh tur atana inbuatsaihnaah min pui bawk a ni. Midangte chaklohnate leh diklohnate aia sawi tur \ha zawk a awm a. Pathian leh A hnathawh mak tak maite chanchin sawi rawh. Leilung dn hnathawhte zawng zawnga finna leh A hmangaihna lan chhuahnate zir rawh. Entawn Tur Siamin Zirtr Rawh (1900) 6T 336 799. Ringlo mite nna in awmkhwmin dn dikte chu pnsan inphal hlek suh u. Chaw in eiin insum takin ei ula, rilru tibuai lo tr chaw chauh ei ang che u. Insumlohna lakah invng \ha rawh u. In rilru leh taksa thiltihtheihna e in tichau thei tur a ni lo, chutilo chuan thlarau lam thilte inthliar hrang thei lovang. Pathianin A thudik hlu takte A thun luh theih nan in rilru chu vawng \ha tlat rwh u............. An dik lohnate leh an tlin lohnate in sawi chhuah theih nan midangte en suh u. Entawn tur siamin zirtr rawh u. I inphatna leh ei lam thila i hnehna chu dn dikte i awihna lantrna ni rawh se. Thutakin a tihthianghlim dn leh a tih ropui theih dn hriatpuina turin i nun chu hmang ang che. Tna Insmna Mi Hipthei Ber Trin Letter 135, 1902 800. LALPAN rawngbawltutin te, doctor tin te, kohhran member tin te chu kan rinna la hre lote chaw ei dan thlak thut thuah nawr lui lo turin leh fmkhur turin A duh \heuh a ni, chutilochuan a hun hmaa teh an ni palh mai ang. Hrislna siam\hatna dnte hi chelh tlat ula, thinlunga ti tak zet tute chu LALPAN hruai rawh se. An hria ang a, an ring ang. Mi dangte rilru tikhawlo tr kawng zwnga hrislna siam\hatna thudik mawi tak mai sawi turin LALPAN A thuchah kengtute chu A mamawh lo. Hriat lohna kawng thima kalte hmaah tumahin tlkna lungte dah suh se. Thil\ha faknaah pawh hian phr lutuk loh a \ha, chutilo chuan thu ngaithla tura lo kalte ngei pawh an png bo daih thei a. Insmna thupuite chu a duhawm thei ang bera sawi tur a ni. Ngampa lutukin kan che tur a ni lo, kohhante din tura ram thara luh tum thawktute chuan ei lam thu hi a pawimawh berah dah tumin harsatnate an siam tr a ni lo. Rnte chu an pawhhnaih lutuk loh nan an fmkhur tr a ni. Chutiang chuan midangte kawngah bahlahna an siam thei a ni. Thawktute chuan \hahnemngai takin bei hram hram rawh se, vawilehkhatah engkim zir theih vek a ni lo tih hrereng rawh se. Mipuite zirtr trin tumna nghet tak, chhel takin an nei tur a ni. MS 1a, 1890 801. Mimal takin mawhphurhtheihna kan nei tih hi in hrereng lovem ni? Ei tur lam hi in teh nan kan hmang lo, mahse Paulan Rom 13:8-14; 1 Korin 9:24 27, 1 Timothea 3:812-a a sawi angin, chhia leh \ha hriatna chu zirtr kan tum a, hrislna siam\hatna hi an chelh tlatna tura an hriatna tih thawh a, fing taka an lo pawmtr tr a ni. Mipuite Chu An Awmnaah Pawh Rawh U Letter 363, 1907

162

163 802. Vawikhat chu Sara-i (Mc Enterfer) hi Dora Creek a chhungkaw pakhat tlawh trin koh a ni a, he chhungkaw member zawng zawng chu an dam lo vek a ni. An pa ber chu chhungkaw changkng tak a\anga lo chhuak a ni a, mahsela zu in mi niin a nupui leh a fate chu engmah nei lovin an awm a. He an damloh lai hian inah chuan ei tur remchng engmah a awm lo. Kan thil kensak engmah chu an ei duh bawk si lo. Sa ei \hin mi an ni a. Enge maw chu tih ngai niin kan hria a. Sara-i hnenah chuan, Ka awmnaah rte kha va la teh, arsa leh anhnah kha chhum pawlh ang che, ka ti ta a. Sara-i chuan damlote chu a enkawl a, he chawhmeh nn hian a chwm ta hlawm a. Rei lo teah an lo dam chhuak ta vek a ni. Tnah hei hi kan tihdn chu a ni. Mipuite hnenah sa in ei tr a ni lo kan ti mai ngai lo. Keini chuan sa kan ei miah lo a, mahsela chhungkua chu an dam loh lai chuan an mamawh chu kan pk a \lin kan hria a, an mamawh chu kan pe ta a ni. Mipuite chu an awmnaa kan va pawh \ul chng a awm \hin. He chhngkaw pa hi mi fing tak a ni. An chhngkua an lo dam chhuah leh tk hnu chuan Pathian thu kan sawipui a, he pa hi a piangtharin, thutak chu a pawm ta a ni. A vaibl chu a paih a, a z in a bnsan bawk a, chuta \ang chuan a damchhngin mei a zu ngai tawh lova, z a in tawh ngai bawk hek lo. A remchng hmasa berah kan farm-ah kan hruai a, hna kan pe ta a. New Castle-a meeting kan chhim laiin he pa hi a thi ta a ni. Kan hnathawktute chuan theihtwp chhuahin an enkawl a, mahse a taksa a lo tihchhiat nasat tawh m avang khan an chhan zo ta lova. Mahsela Kristian, thupk vawngtu niin a thi a ni. (1870) 3T 1821 803. Kum 1870 favng laiin Kansas a\angn kan lo kir a, Unaupa B... chu inah khawsikin a na a ... A dinhmun chu a hlauhthwn awm hle mai,... Mamawh hle mah ila kan tn chawlh hun a awm lo. Review te, Reformer te leh Instructor (Chanchinbute) endik an ngai si a. (He tih lai hian an editor-te an dam lo vek a ni.) ... Ka pasal chuan a hna chu a \an nghal a, ka theih angin ka \anpui a. Reformer chu a twp \ep a ni. Unaupa B... a chuan Doctor Tralla dinhmun firfiak takte chu a thlwp tlat mai a. Chu chuan doctor chu hnehin, bawnghnute te, chini te leh chi te bnsan hmiah chungchng chu, am ngaihdn rng ia firfiak zawkin Reformer-ah chuan a lo chhuah ta a ni. Hng thilte (bawnghnute, chini, chi) hman loh tawp hi a nihna takah chuan a dik mai thei, mahse hng thil tih hun hi a la thleng chiah rih lo a ni. Hng bawnghnute te, butter te leh chini te hman loh tawp tra \anhmun siamte hian heng thilte hi an chaw ei dawhknah an chhawp tr a ni lo. Unaupa B.... a hian Doctor Trall-a chu Reformer chungchangah \an hle mahsela chi te, bawnghnute te leh chini te chuan thil \ha lote a tichhuak tih hre chungin a dawhkanahte chuan hng thil te hi nitin hman an la ni fo si a, a thu zirtr angin a nung lo rng rng a ni. Kan mite znga tamtakte hian Reformer hi an tuipui tawh lo, nitinin Khawngaih takin Reformer hi chhuah tawh su u, tiin lehkhathawn hmuh hrehawm takte hi a lo thleng reng mai..... Khawthlang lamah hian Health Reformer (Chanchinbu) hi tuipuitu kan hmu thei tawh lo, latu tur pawh an awm lo. Reformer chanchinbu a ziaktute chu mipuite a\angin an kal bova, an hnutchhiah hlawm a ni. Chhia leh \ha hriatna \ha tak nei Kristiante, siamtute ni ngei pawhin an pawm theih loh dinhmun kan neih tlat chuan, engtinge hrislna thu a\ang chauha kan thlen theih pwlte chu kan pawh theih tk ang le?
SIAM|HAT BEIHPUIAH HIAN CHHELNA, FMKHURNA LEH TUMRUHNA A MAMAWH

Ngaihdn Firfiak Dawnsawn Chungchng Thu

Kan thudik neih, an chhia leh \ha hriatna leh finna a\anga pawmtute hi kan theih bakah kan kal chakpui tur a ni lo. Mite chu an awmnaah kan hmu tur a ni. Hrislna siam\hatna thu a tuna kan dinhmunah hian kei ni mi \henkhatte hi kum tamtak a\ang tawh khan kan lo thleng tawh a ni. Ei thuah hian siamna hi hna zawi tak a ni. Khawvel hi eipuar lutuknaah a inpk tawh avangin chaw chkna chak tak kan tawh leh do a ngai a ni. Siamnaah hian tuna kan dinhmun kan thlenna atna kan hun hman zat ang mipuite hun kan phal dawn chuan, anmahni chungah kan dawhtheih hle a ngai ang a, kan lo tih tawh angin pnkhat lek lekin hma kan swn tir ang; chutichuan Hrislna siam\hatna dawhknah an ke chu nghet takin a ding tawh ang. Kan ke pn te chhuikir leh a ngaih loh nan kal chak lutuk lo turin kan fmkhur m m tur a ni. Siamnaah hian penkhata kal thui lutuk aiin pnkhata kal muan a \ha zwk. Thil dik lo a awm a nih ngai chuan mipuite dawt, awmna lamah chuan ni rawh se. Chng thil zawng zawng chungah chuan, keimahni chhungkua ah leh kan chaw ei dawhknah te kan la tih ngailoh chu kan kawlawm te chuan chutiang lam chu kan sawi mai tur a ni lo. Hei hi tihderna a ni, vervkna chi khat a ni bawk. Michigan-ah chua, Far West emaw Far East, thei vnna ramah aiin chi te, chini te leh bawnghnute tel lovin kan awm thei zawk a ni. Heng thilte hi hrislna atna hlauhawm an ni a, kawng tamtakah chuan hman loh tawp mai hian hrislna \ha kan nei zawk ang tih kan ring a ni. Mahsela tna kan phurrit chu heng thil te hi an ni lo. Mipuite hi an mawl viau mai a, an phurh theih twk nia kan hmuh chu ei leh in lama insumlohna hlauhawm zia leh miti phr thut

163

164 thei ruihtheih lam chi hlauhawm zia kan hrilh hi a ni. Hng thil kan duh loh zwng te hi kan do tlat Vaihlo te, z te, hnim chi te, thingpui te, coffee te, sa te, butter te, thilthak lam chi te, cake thlum tak te, thei chhang ur sahsawm te, chi tamtak te, leh chaw atna hman min chawk phr hlut thei chi rng rng te hi. Hrislna siam\hatna thu-a a tihn la ni lo te hnnah kan lokalin, a tir a\anga kan dinhmun sng berte kan sawi mai chuan, thil bnsan tr te an han hria ang a, an beidawng nghal mai ang tih a hlauhawm a ni, tichuan insiam an tum lo nghal mai zwk ang. Kan lo chaklohna lai te kha hrerenginmipuite chu chhel tak leh zawit in kan hruai tr a ni. |HEN III EISIAMNA SIKULTE (1902) 7T 55 804. Kan khawpui lianahte damdawi lam Misonari hnathawhna a awm phawt chuan ei siamna sikulte neih tur a ni a; zirna lama Misonarite hnathawh a awm phawt chuan eitur zawrhna hrisl tak din ve zl tur a ni; chu chuan chaw hrisl buatsaih dn te, ei tur thlan thiam dnte a takin a lantr ang. (1909) 9T 112 805. Chaw chhumna sikulte neih tr a ni a, mipuite chu chaw hrisl siam dn zirtr tur an ni. Chaw hrisl lo te bnsan a \ulzia entir tr an ni. Amaherawhchu ei tur ngheina lam pang chu kan sawi sak tur a ni lo. Thingpui te, coffee te, leh sa te hmang lovin ei tur hrisl leh \hanna petu chawte a neih theih a. Chaw hrisl leh tawm tak buatsaih dn mite zirtrna hi hna pawimawh ber a ni. (1902) 7T 126 806. Thlai chaw ei tum tawh \henkhatte chu sa eina lamah an kir leh a . Hei hi a tthlk tak zet a ni. Sa aia chaw \ha buatsaih dn hriatlohna tilangtu a ni. Chaw chhumna sikul te, zirtrtu fing takten an enkawlna chu America-ah leh ramdangahte pawh an awm tr a ni. Ei tur siam hlutna hi mipuite hnna entr trin kan tihtheih zawng zawng chu tih ngei tur a ni. (1905) T.R., pp. 308, 309 807. Chaw lam siamna hian hma a swn zel tr a ni. Ran natna hi a pun swt tak m avang hian bawnghnute leh artuite pawh hi an him lo tial tial dawn a. An aiawh zo tr eitr hrisl leh senso ngai tehchiam si lo ngaihtuah tr a ni. Bawnghnute leh artui tel lova, a theih chen chen ei tr buatsaih dn hi hmun tina mite zirtr tr a ni; an chaw chu hrislna atna \ha tak, tui tak bawk si a ni tur a ni. (1890) C.T.B.H. 119 808. |ha taka chaw chhum dn hrislna sikulte din a nihna hmuna tel ve theite chuan an chhum v naah leh midangte an zirtrnaah hlwkna nasa tak an hmu ang. Kohhran Tinah, Kohhran Sikul tinah, leh Hnathawhna Ram Tinah (1905) T.R., p. 132 809. Kohhran tin hi Kristian hna thawktu ni thei tra inzirtrna sikul a ni tur a ni. Mi tinrengte chu Bible chhiar dn te, chawlhni sikul kaihhruai leh zirtr dn te, rethei chhawmdwl dn \hate zirtr tr a ni. Hrislna sikul te, ei tur buatsaihna sikul te, leh Kristian \anpuina hna zirna chi hrang hrangte awm sela. Zirna hmun chauh ni lovin, zirtrtu hlun tawhte kaihruainaa thawhna tak tak a awm bawk tr a ni. MS 79, 1900 810. Chaw zawrhna hrisl tinte chu hnathawktute nena inzawm an ni a, an tn sikul a ni tur a ni. Hmun tahte aiin khawpuiahte hetiang hna hi lian zwk taka tih theih a ni ang. Mahsela hmun tinah kohhran awmnaah leh Kohhran sikul awmnaah chuan Hrislna siam\hatna dnte nena inrem duhtute hman atn hrislna chaw mawl tak buatsaihna zirtrna an awm zl tur a ni. Chubkah kan Misonarite hnathawhna hmun zawng zawngah hetiang hna hi tih theih a ni bawk ang. Chaw hrislahte chuan theite, chi (mu) te, buh lam chi te leh thil zungte chawhpawlh tur a ni a, hei hi LALPA hna a ni e. Hmun tinah kohhran din a nihna a piangah chuan kohhran memberte chu Pathian hmaah inngaitlwm takin kal rawh se. Hrislna siam\hatna dnte chuan mipuite chu ntir turin zawng rawh se. (1900) 6T 44, 45 811. A theih phawt chuan, kan camp meeting chu thlarau lam thil zirnaah a vaiin hlan ni rawh se. Hnathawhna lam thilte chu hng hna thawktu, ruat bkten enkawl mai rawh se. A theih chhng chu camp meeting-ah ni lovin, hun dangah an rorlna report chu mipuite hmaah rawn puang mai zwk rawh se. Lehkhabu zawrh dn te, Sabbath Sikul hna te, Misonari hna lehkha phk sem dan tinte chu mahni kohhranah emaw ni mai sela. Chhum dn zirna sikul-ahte pawh hetiang ang An Hmun Dik Tak Hna Pawimawh Ber Mai Chu

164

165 tho hian ti ve sela. Hng zawng zawng hi an hmunah \heuh tih a nih vek avangin, Camp meeting-a hun pawimawhte chu an luah tur a ni lo. Siam\hatna Hmanrua (1902) 7T 113, 114 812. Hmun tamtakah eisiamna sikulte din tur an ni. He hna hi mwl t a tih \an theih a ni, mahsela chhum thiamte chuan midangte ti-ng tura theihtawp an chhuahnaah chuan LALPAN thiamna leh hriatthiamna A pe ang. LALPA thu chu, Khap suh u, anmahni zirtrtu angin keimah ka in lantr ang, tih a ni. A thil ruahmante kengkawh a, chaw hrisl, man tlwm bawk si te buatsaih a, an ei leh in siamna nei tura mite zirtrtute chu A thawhpui zel ang. Chutiang chuan miretheite chu Hrislna siam\hatna dnte zawm trin fuih an ni ang a, mahni intung nungin, mi taima tak ni trin \anpui an lo ni ang. Mipa leh hmeichhia, tling leh tlk takte chu chaw hrisl leh tui, duhawm taka buatsaih dn Pathianin a zirtr e chu ka hmaah tihlanin a lo awm a. Hng mi tamtakte hi chu an la \halai hle a, kum upa zwk deuhte pawh an awm. Damdawi lama thawk Missionari te awmna hmun apiangah chuan eirel dn zirna sikulte chu nei ve zel tura hrilh ka ni. An hmaah chuan siamna nei tura mipui fuihtu leh tiphurtu thilte chu tar chhuah zl tur a ni. An chungah a tam thei ang bera ng chu n chhuahtr ni rawh se. Chaw buatsaihna an theih ang tawka insiamna an neih theih nn zirtr ula, an thil zir leh hriatte chu mi dangte hnenah pawh hrilh ve zl turin fuih nghal bawk rawh u. Kan khawpui lian zawng zawngahte hian kan theih ang angin hna chu kan kalpui zl dawn lom ni ang< Kan bula chng mi sng tamtakte hian kawng tamtaka puih an ngai a. Chanchin\ha rawngbawltute hian LALPA Isua Kristan A zirtrte hnena A sawi hi hre reng rawh se: Khawvel ng in nei e. Tlng chunga khawpui awm chu thuhrk theih a ni lo. Lei chi in ni e; nimahsela chi hi a dk tawh chuan, engtinnge an tih al leh ang< Matthaia 5:14, 13. In Tinah Zirtrin R. & H., June 6, 1912 813. Mahni ngaihdan lo pawm tlatna hian thlarau panna kawngte a dl \hin avangin mi tamtakin nundn hrislte an hre lo a. Mipuite hnna chaw hrisl buatsaih dan zirtrna hi rawngbawlna \ha tak mai a ni. Hna dang ang bawkin he hna hi a \ul takzet a. Chaw chhumna sikul tam zawk din tur a ni a, chaw hrisl chhum thiam dn zirtrna hi in tinah neih tr a ni. Hrislna siam\hatna hnathawh hmang hian mi tamtakte chu taksa, rilru leh thlarau lama tlahniamte chhanchhuah an ni ang. ng zawngtute tn hng dnte hian hna an thawk ang a, hng a\ang hian, tun hun atna thutak famkim chu hmu turin hma an sawn zel ang. Pathian chuan A mite chu an thil dawnte mi hnena pe ve leh zl turin A duh a. LALPAN an hnna A pkte chu mahni hmasial hauh lovin leh duhsak bkte pawh nei lovin hriatpuitute an nih ang ngeiin midangte hnenah an pe ve tur a ni. He hnaa in luhin, mi thinlungte thleng thei tura in theih dn ang anga inbeihin, mite ngaihdn siamtr lova, tihbo dn ngaihtuah zwkin thawh tum ngei ang che u. Krista nundn chu zir reng ula, A thawh angin thawk ula, A tihdn chu zui zel ang che u. Chawlh Laia Inhmuhkhawmnaah leh Intihhlimn Bikahte Eitur Siam Letter 166, 1903 814. Hrislna siam\hatna thu ng a lo thlen hmasak ber \um chuan, chawlh hun laitein mipui awmkhawmna laiah chuan kan chaw chhumna thuk kan keng a, chutah ngei chuan chhang dawidim telh loh kan ur ta a, buh chhang te, chhangthawp te kan siam a. Tna kan neih ang chaw hrisl siamna chu kan la nei rih lo na a, kan hnathawh rah chu a \hain ka hria. Chutihlai chuan sa tel lova nun kan tum \an lai tak a ni. A chng chuan intihhlimna hunte kan siam a, kan chaw ei tur chu tui tak leh \ha taka pk a nih theih nan kan fmkhur hle a. Theirah awm hun lai chuan theihmu te, grep te kan keng a, chaw ei dawhkanah chuan kan dah hlawm a; Hrislna siam\hatna dnte nena inremin kan ei tur thilte chu kan hlui ta a. A beitham lm lo viau a nia. A chng chuan insmna thute chu he intihhlimna hunah hian kan sawi a, chutiang chuan miten kan nundn tlangpuite chu an lo hriat phah ve ta \hin a. Kan hriat dn chuan mitin chuan an lwmin, tih n an lo ni ve ta a. Chaw hrisl pk a \ulzia leh mwltea siam mahse tui tak si leh tawm tak, a eitu te lungawina tur, thu hi sawi tur kan nei reng a ni. Ei leh in lam thu a insm lo lka ei duhna thlmna in khawvel hi a khat a, vaulwkna thu, \hahnemngai tak leh a nihna ang taka sawi chuan chhungkua te leh mimal te a tidanglam nasa hle mai. Kan Chaw Zawrhnate Hlwkna leh Hlauhawmnate MS 27, 1906 815. Battle Creek bazaar hmuna kan tih ang kha khawpuiahte tih vena hun remchng a awm ngei ang tih ng pk ka ni. He ng nena inremin, chaw zawrhna thianghlimte din an ni a.

165

166 Amaherawhchu heta thawktute hian sumdwnna ringawt emaw tiin an lo thawk ang a, mipuite mamawh ng chu an lo pe lovang tih a hlauhawm hle. Kan chaw zawrhna hian mi tamtak min hmlhriattr a, kan rilrute chuan sum leh pai hlwkna lam ringawt kan ngaihtuah ang a, Pathian thil tum chu kan ti hlawhtling lo ang tih a hlauhawm a ni. Chatuan thihna a\anga a hmei a pate chhandam nan thu tak sawina hun remchang apiang chu hmang turin min duh a. He chaw zawrhna _______ ah hian mi (thlarau) engzat nge thutakah piangthar tawh tih hriat chian tumin ka bei tawh \hin a. Mi \henkhatte chu chhandam an ni tawh mai thei a ni, mahse Pathian duhdn anga beihna tinreng neih a nih a, midangte kawnga ng chu ntir a nih chuan mi tam zawk pianthartr an ni ngei ang. Chaw zawrhnaa thawktute hnenah hei hi ka sawi duh. In lo thawh tawh \hin ang chuan thawk tawh suh u. Chaw zawrhna hi midangte hnena tnlai thudik ng sawina hun remchangah hman tum tawh rawh u. He mi avng chauh hian kan chaw zawrhnate hi din an ni si a. He _____chaw zawrhnaa thawktute leh __________ kohhrana memberte hian nasa taka pianthar an mamawh a ni. Mitin hnenah finna talent pek vek a ni. Pathian buan hneh turin thil tihtheihna i dawng tawh em< Amah lwmtu apiang hnenah chuan Pathian fate nihna tur thiltihtheihna A pe, A hming ringtute chu. Zirtrtuten Biangbiak Thiamna leh Hriatthiamna An Mamawh 816. Hrislna siam\hatna dnte mipuite zirtr trin nasa lehzuala beih a ngai. Chaw chhum zirna sikulte din tur an ni a, chaw hrisl chhum thiam dnte chu intinah zirtr tur a ni. Upate leh \halaite pawhin chaw chhum dn mwlte chu an zir tur a ni. Thudik sawina apiangah chaw hi a mwl thei ang leh a tawm zwng taka buatsaih a nih theih nn mipuite chu zirtr tur a ni. Sa tel lovin min tichak thei ei tur buatsaih theih a nih dn hi entir tur an ni. Hrislna siam\hatnate nih tuma zirtute, chaw lo ei \hinte, thlk ir tura, mi tichak thei chaw buatsaihnaah hian mibiakthiamna leh hriatthiamna neih tr a ni. Pathian rinna, \hahnemngaihna nna tumna leh in\anpui tawn duhnate a ngai ang. Chakna pailo chaw chuan hrislna siam\hatna hnaah hian hmingchhiatna a thlen a. Thi thei kan ni a, taksa chakna \ha tak pe trin chaw kan inpk a \ul a ni. Kan Sikul Zawng Zawngah Ei Siam Zirna Class-te C.T. 312, 313 817. Kan sikul zawng zawngah chhum dn zirtrtu tlingte an awm tr a ni. He thupui inzirtrna class-te a awm tr a ni. Chaw hrisl leh tui buatsaihnaa hriatna tlachhamte chuan rawngbawlna atan training nei mahsela hlohna lian tak an tuar ang. Ei siam thiamna hi thil t tham a ni lo. Chaw siam thiamna hi themthiamna \ul ber pakhat a ni. Nunna nna inzawm tlat a nih avangin thiamna zawng zawng zngah a pawimawh ber anga ngaih tr a ni. Kan chaw ei avangin kan taksa leh rilru pawhin chakna a nei a, chuvngin chaw siamtu chuan dinhmun pawimawh leh sng a luah a ni. Mipa \halaite leh hmeichhe \halaite hi renchem taka chhum dn zirtr tur an ni a, chaw a sa telh loh tur a ni bawk. Chaw buatsaihnaah hian sa lam pang rng rng telh hi infuih tr a ni lo; hei hi Aigupta thimna leh mwlna kawktu a nih avangin, hrislna siam\hatna thianghlimna lam a ni lo. A bik takin hmeichhiate hian chhum dn an zir tr a ni. Hmeichhe naupang lehkha zirnaah hian hetiang anga pawimawh hi enge awm chuang ang le? A dam chhngin eng ang dinhmunah pawh ding sela hei hi a taka a hman theih thiamna chu a ni. Zirna peng pakhat hrislna leh hlimna khawih nghal thei ber mai chu a ni e. Chaw \ha tak siamnaah hian sakhua, a taka hman nghlna chu a awm a ni. (1900) 6T 182 818. Thilsiam zirna lama training duh \halai tamtakte sikul-ah an lo kal ang. Thilsiam zirnaa inzirtrna chuan sum leh pai vawn dn te, kut themthiamna te, (thinglama mistiri) leh thlai chn lam rng rng te a huam tr a ni. Hng bakah hian a hnuaia sawite hi buatsaih bawk tur a ni Thirdeng hna te, rawnghnawih dn te, pheikhawk siam te, chhum dn te, chhang ur dan te, insk dn te, thil thawm \hatdn te, khawl chhut te, khwl chhuta nemkai dnte hi. Zirlaite chu an damchhung huna \ha taka thawk tura thuam an nih theih nan, heng training hi kan theih ang angin kan neihsak ngei tur a ni. MS 95, 1901 819. Kan damdawi inte leh sikulte nena inkaihhnawih tlat, eisiam zirna sikul chaw siam dn \ha inzirna hmunte an awm tr a ni. Kan sikul zawng zawngah chhum dn thiam, zirlai mipa leh hmeichhia zirtrtu tur, mi tlingte an awm tr a ni. A bk takin hmeichhia te hian chhum dn an zir tr a ni. 7T 113 820. Kan sikul-a zirlaite chu chhum dn zirtr tur an ni. He zirna pngah hian remhriatna leh thiamna lk luh ngei tur a ni. Fel lohna bumna tinreg nn Setana chuan \halaite ke chu anmahni

166

167 ti chhe vektu thlmna kawngahte chuan pn turin a bei a. Ei leh in lama nuam chn trin kawng tinreng a\angin thlmna an tawh chu an ngam theih nn kan tichakin, kan \anpui tur a ni. Nun hrisl tak, thiamna zirtrna chu Houtpa tna Misonari hna thawhna a ni. (1903) Ed. 218 821. Kut hnathawh zirna hi tun hma lam zawng zawng aiin ngaihven hlawh a ph tak meuh a ni. Rilru leh nungchang zirna sng ber bkah hian taksa leh kut themthiamna \han len zl theihna \ha berte chu an nih theih nn sikulte hi din tr an ni. Zirtrna chu hngahte pawh hian pek tr a ni _______ Lo neih dn te, thilsiam dn chi hrang hrang sumdwnna \ul leh mamwh ber ber te, chhungkaw inrenchmna te, thil chhum hrisl te, puan \hui te, incheina hrisl te, dam lo enkawlnate leh thil dang chi hrang hrangte nn. Thil Tihtr Rng Rngah Rinawmna (1903) Ed. 216 822. Thil zirna png hrang tamtak zirlaite hun tiraltute hi hmantlkna awm lo leh hlimna atna \ul lote an ni; mahsela \halai tinte tn hian nitin hnathawhte hriat ve vekna hi a \ul tlat a. A \ul a nih chuan nula chuan French \awngte, Algebra te leh Piano te pawh hre lo mai thei se a pawi lo; mahse chaw \ha tak siam te, thawmhnaw remthlap \hui te, chhngkaw hnathawh tamtakte thiam tak a thawhte hi chu a loh theih lo a ni. Chhngkaw pumpui hrislna leh hlimna atn chuan chaw chhum thiam tluka pawimawh dang an awm lo: Inbuatsaihna \ha lo leh chaw hrisl lo siam avang hian puitlingte hman tlkna leh naupang \hanlenna a dalin, a tichhe thei a ni. A lehlamah ve thung chuan, taksa mamawh chawte a pk a, chaw pawh chu tui tak leh tawm tak a nih bawk chuan, a \ha lo lama thil tamtak a thawh theih ang bawk khan, thil \ha tak pawh a thawk chhuak thei \euh a. Chutiang chuan kawng tamtak nun hlimna nn a kal dun tlat reng a ni. Chhngkaw siamnaah hian hmeichhia leh mipain chan an neih ve ve avangin, mipa naupangte leh hmeichhe naupangte pawhin chhungkaw hnate chu an hre ve tr a ni. Khum siam te, pindan tih fel te, thlng sil te, chaw ei siam te, mahni thawmhnaw sk a, siam te hi puitling ang bawkin mipa naupang chuan a zir vek tur a ni; hei hian a tihlim zual ang a, mi hman tlk a lo ni lehzual bawk ang. THU BELH (APPENDIX) THU BELH I HRISELNA SIAM|HATU ANGA ELLEN G. WHITE-I MIMAL HRIATNA Chaw lam chungchnga Mrs. White-i thusawi leh hriatte ngun taka chhiartute chuan a hnuaia thute hi an hrethiam ang: Pakhatna: Chaw lam siam\hatna hian hma a swn zl tr a ni.Tihdam Rawngbwlna, p. 308. A trah chuan ng chu famkim taka pk a ni mai nghal lo, mipuiten hrethiam tur leh pawm thei tra an lo inbuatsaih ang zlin pk belhchhah zl an ni a, chutiang chuan an lo chn\han leh ei dn tlangpui nn chuan a lo inmil thlap zl mai \hin a ni. Pahnihna: Chaw chungchngah hian ramri kham chin kan siam lo.9T 159. Min tina thei chaw \henkhat chu ei loh tr sawi nawn a ni fo \hin. Amaherawhchu ei dn tr tlangpuite chu zam a ni a, hetiang dn tlangpuite hi chipchiar taka zawm an nih dawn chuan enchianna leh finfiahna chiang tak nna tih an ni \hin. Pathumna: Midangte tn tehkhwngah leh entawn turin ka insiam lo.Letter 45, 1903 [Mrs. White-i chuan enchhinna \ha tak nn ama tn eidan tur \henkhatte a in siam a, a chhngte tan pawh a chang chuan a siam sak bawk \hin a; mahsela midang ten khauh taka an zawm ve turin a siam lo a ni Thuziak khawnkhawmtute] Hrislna Siam\hatna Chungchnga Inlrna Hmasaber Chu 1. Hrislna siam\hatna thu ropui tak inlrna ka hmaa a lo lanna hmun leh hun chu Unaupa A. Hilliard-a in, Otsego, Michigan-ah a ni a, June 6, 1863-ah khn a ni. Hna Kalzel Tur Anga Tihlan 2. Hun rei tak kal ta a (1863) ng ka hmuhah chuan insumlohna hian nasa takin khawvel hi a tuam a, Pathian mte rng rng chuan ei leh in siam\hatna chungchngah hian dinhmun sng tak an nei tur a ni . . . . LALPAN thilruahman ropui tak ka hmaah a rawn lantr a. Pathianin A thupk vawngtute chu ei leh in siam\hatna thu a pe ang tih hmuhtr ka ni a, he thu hi an lo pawm phawt chuan natna leh tawrhna chu nasa takin an nei tlem dwn a. He hna hian hma a swn zl dwn tih hmuhtr ka ni.
[General Conference Bulletin, April 12, 1901] C.H 531 R & H, Oct 8, 1867

167

168 Mahni Ngeia Thuchah Pawmna Chu 3. Hrislna siam\hatna ng ka hnna a lo thlen chuan ka lo pawm nghl hmiah mai a. Ka tn malswmna ropui tak a ni. Kum 76-a upa ni tawh mah ila, \halai ka nih hunlai ai khan ka hrisl zwk a. Hrislna siam\hatna thu avngin Pathian hnenah lwmthu ka sawi a ni. Kum khat Enchhin HnuahA Hlwkna Tl 4. Kum tamtak chu chakna atna sa ei hi ka lo ngaihtuahdn a ni \hin. Thla tlmte chhng tih loh chu ntin vawithum chaw ka ei \hin. Chaw ka ei apiangin ka pum a nin ka lu a hai deuh ziah mai a. Chaw ei hian hng thilte hi a tihbo a rinawm a ni. Ka chaw ei hun pangngai inkrah thildang ei ka inphal meuh lova, zanriah chaw ei lovin ka mu deuh fo \hin a. Mahsela tk\huan leh chhn chaw ei hi ka chk ngawih ngawih mai \hin a, ka \m chhwl fo mai. Hng chu m ma inhriatnate hi sa ei hian eng emaw chhng chu a tibo a. Chuvngin sa ei lo thei lo niin ka inngai ta a ni. Amaherawhchu June thla, 1863 khn LALPAN hrislna leh sa ei inlaichnna min hmuhtr tk avngin sa ei chu ka bnsan ta a. Hun eng emawti chhng chu chhang ei ka kham hle mai, tun hmalam pawhin tui tihna tak tak pawh ka la nei lo rng a. Mahsela ka bei hrm hrm zl a, hei hi ka lo ti thei ta a ni. Sa tel lovin kum khat deuh thaw chu ka lo khawsa ta a. Thla 6 vl chu kan chhang ei ber pawh dawidim telh loh cake te, chhangphut buh \hiahfai loh leh tui nna siam, chi tlmte nena pawlh a ni. Theirahte leh thlaite tam twk tak kan ei \hin. Thla 8 chhng zet chu ni khatah chaw vawi 2 ka ei \hin a. Kumkhat aia tam mah chhng chu ziakin ka hun tam ber ka hmang bawk. Thla 8 vel lai chu ziakin hun ka hmang ngar ngar mai. Ka thluak chu a hah thei ngei mai; insawizawina hun pawh ka nei tlm, chutiang chu ni mah sela ka hrislna chu thla 6 kal ta ai khan a \ha zwk ngai rng rng lo. Tun hma lama ka chauhna leh ka lu hainate chu a reh ta. |hl laii hun a lo thlen apiang hian chaw ei chakna la hloh daih \hin a. Tn \hl erawh ckha chu chutiang lamah engmah buaina ka nei ta lo a ni. Kan chaw mwlt, ni khata vawi 2 kan ei \hin chu tuiti takin kan ei \hin a. Kan chaw ei dawhkanah chuan s te, cake te, chawman to tak te kan nei lo. Vawk hriak kan hmang lova, mahse chu mi aiah chuan bawnghnute, cream leh butter te kan hmang \hin. Kan chaw ei turah chuan ch tlm t kan telh a, thil thak lam ch chu kan telh miah lo. Zng dar 7-ah tk\huan kan ei a, chhn dar khatah chhn chaw kan ei \hn. |mchhwl ka nei ngai ta meuh lova, puar twkin ka ei ziah ta. Tun hma lam zawng zawng aiin ka chaw ei a tui ta zwk bawk. Hneh Tura Beihna Chu 5. Hriselna siam\hatna thu ka pawm a\angin ka la pawm zui zl a ni. Hemi thua vn a\anga ng lo thlengin ka kawng a rawn tih-n a\ang khn pn khat pawhin ka la hnungtawlh lo. Vawilehkhatah sa ei te, butter te, leh ni khata chaw vawithum ei te chu ka bnsan nghl hmiah mai a. Chu pawh chu thluak lam hna rim taka thawkin, zng a\anga ni tlk thlengin ka ziak char char mai \hn. Ka hnathawh tidanglam chuang lovin ni khatah chaw vawi hnih ka ei \hin a ni. Nasa taka natna tuar tawh \hin ka ni a, zeng ang maia chauh thut thut vawi nga ka twk tawh a. Ka lung natna a nasat m avangin thla eng emaw zt chu ka bn vei lam chu ka pangah a bei tlat mai bawk a. Ka chaw ei ka tihdanglam lai hian tui tihna lam ringawtah ka inpe phal tawh lova; chakna ropui zwk ka lo neih a, ka LALPA ka tih ropuina kawngah hian min dltu a ni a ngem? Hun reilote pawh min daltu a ni ang em? Hnai love!! Nasa taka sa ei \hin ka ni a, ka ril a \am nasa \hin khawp mai. Ka \m chhwl hial chng pawhin ka kutin ka pum chu ka dawm a, heti hian ka sawi \hin, Tlmte pawh ka tem lovang. Chaw mwl tak ka ei ang, chuti a nih loh pawhin chaw ka ei lo law law mai ang tiin. Chhang hi tui ka ti ngai rng rng lo. Tlmte pawh hi ka ei thei mang lo a ni. Hrislna siam\hatnaah ka kaltluang \ha hle zl a; mahsela chhang hi chu ka ei hleithei ngang lo \hin. Ka chaw ei dn ka tihdang hian nasa taka beih a ngai \hin a. Vawihnih vawithum ka beih pawhin ka ei thei \hin lo. Ka pum hnenah chuan, Chhang i ei theih hm loh chuan nghk reng rih mai rawh, tiin ka hrilh \hin. Chumi hnu lawkah chhangte chu ka ei thei ta a. A hma chuan ka ei thei lo, mahse tunah chuan ka ril ti\mtu a lo ni ta zwk a ni. DN TLNGPUI ANGA THIL TIN Spiritual Gifts, Volume III leh IV (1863 64) ka ziah hian ka thawh nasat lutuk avangin ka chu dr mai a. Ka nundn chu thlk tur a ni tih ka hmu ta a; ni tlm te ka chwl hahdam a, ngai ka lo awh leh thei ta a ni. Hetiang thilte hi awmdn phung tr dn a\angin ka thliar hrang vek a ni. Awmdn phung tr dn a\anga lk chhuah hriselna siam\hatnaah hian ka ding nghet tlat a ni. He hun a\ang hian, unaute u, inchhr lehna turin hriselna siam\hatnaah hian a lutuka ngaihdan ka neih in hre lovang. Tuna ka dinnaah hian thil engmah tihdanglam ka nei lo. Chaw \ha leh hrisel ei turin ka rwn a che u.
(1870) 2T 371, 372 (1864) Sp. Gifts IV, 153, 154 MS 50, 1904

168

169 Thwk tirimchhetute leh k titui lotute kalsan hi thil ropui tk chnnaah ka ngai miah lo. Hng thilte kalsan hi mahni inphatnaah ngaiin, thil tinrng khawizu ang maia a thlumna hmuna awm leh ka thil tui lo awm lohna leh pum ruaka inngaihna hi a la awm thei dwn em ni? Hun tamtakah chuan hengte hi ka nei \hin. Ka fa ka pawm laite hian chauh thut thutna ka nei fo \hin. Tnah chuan hng te hi ka nei miah tawh lo; tuna ka tih anga in hmaa ka din theihna hi chnnaah ka ngai thei dwn em ni? Hmeichhe za znga pakhat pawh hian ka hnathawh anga tam hi thawk an awm lovang. Min tur tho thuthu avanga thawk leh che ka ni lova, dn tlngpui ang zla ti ka ni zwk a ni. Pathian chu Ama t ngei, ka taksa leh thlarau a ka tih ropui theihna tur leh hrislna \ha ber ka neihtheihna tura ka kawng zawh lai vn chuan a pawm ngei ka rin tlat avangin hetiang hian ka lo awm ta a ni. Theium Thur Tui In Lo Tra Beihna 6. I lehkha ka lo chhiar chiah a, Hlau leh khr chunga i chhandamna thawhchhuah i duh hle niin a lang. He thil hi ti ngei trin ka fuih che a ni. Pathian ram leh A felna i zawnna kawngah hian kawng chanve chauh zawh tura fuihtu rng rng chu hawisawn hmiah trin ka rwn che a ni. Hnehna hnaah hian tibahlah theitu che thil rng rng chu dah bo daih rawh. |anpui i ngaihzia hrethiamtute \awng\aipuina chu dl \hin rawh. I thil tawh ang bawk hi kei pawhin tawh chng ka nei ve a. Theium thr tui in hi ka chk m m \hin. He chkna hi ka hneh theih nn Pathian \anpuina dil ka tum ta a ni. Thlmna chu ka dova, he chindn hian min hneh loh nn ka tum ka ti ruh tlat mai a ni. Kr engmeaw zat chu ka dam lo nasa hle mai a, mahse hngte hi LALPAN a hre vek a ni tiin ka sawi ka sawi mai a. Ka thih leh ka thi a ni mai ang; mahse he duhna sualah hian inpk ka tum lovang. Ka do zui zl a, kr tamtak chu ka tuar nasa hle a ni. Mite chuan ka damchhuah leh ang ring lo. |hahnem ngai takin LALPA chu ka dl tih chu in hrechiang hle ngei ang. Ka damchhuah leh theihna trin \hahnemngaihna nasa ber \awng\ainate chu hlan an ni. Theium thr tui chu ka do zui zl a, a twpah chuan ka hneh ta. Tunah chuan hetiang lam in chkna chi ka nei ta miah lo. Kawng tam takin, he thil tawhna hi ka tn a hlu hle mai. Hnehna famkim chu ka nei ta ni. Nangmah \anpui nan leh fuihna turin he thil hi ka sawi a ni. Ka unau nu, hetiang harsatna hi i kal tlang theiin, Pathian chu A fate mangan laia \anpuitu hnai reng a ni tih i hriat reng theih ka ring tlat a ni. Hetiang chin dawk lak hi hneh i tum tlat a, i beih reng chuan thil hlu ber chu i dawng ngei ang. Hetiang nuam lama inhmanna hi tih chah i tum tak tak chuan Pathian hnn a\angin \anpui i ngaihna chu i hmu ngei ang. Ka unaunu, han bei chhin teh rng le. He chn dawk lak \ha lo tak hi i zui zel chuan Setanan i duhna chu a chelh tlat ang a, a thuhnuaiah i awm mai ang. Mahse hneh i tum tlat chuan LALPAN a tidam ang che; thlmna tinreng hnar theihna trin chakna a pe nghal bawk ang che. Krista chu i Chhandamtu leh Vngtu A ni tih hrereng ang che. Renchem Takin, Mahse Chaw Tamtwk
(1870) 2T 373, 374 Letter 70, 1911

7. Ka kham tawk in ka ei a, mahse ka chaw chkna chu ka ei tirh lai ang bawkin a la awm reng tho; chaw ei hun a lo thlen leh hunah pawh ka chanpual tur chu ei leh turin ka inpeih leh tho mai a ni, a bk chu ka ei duh chuang lo. Tnah hian a lta tam, a tui vng maiin ei ta ila, ka eipuar lutuk avangin ka thil ziakna hnaah min \anpui turin Pathian hmaah ka kn thei dwn em ni? |ul hauh si lova ka pum ka tihpuar vak mai chuan min enkawl trin Pathian ka dil thei dwn em ni? Chu chu amah chawimawi lohna a ni ang. Keima chknaa inhmang zo tra dlna a ni ang. Tnah hian dik nia ka rin chiah ka ei a, tih tura min pk hna chu ka tawh theih nan chakna min pe trin Amah chu ka dil thei a ni. Hetianga dilna ka hlan chuan vn chuan a lo hriain, ka dlna chu chhnin a awm tih ka hria. Mamawh Twk Chaw Hlui Klna 8. Eng hun pawha chawh kl mai theih dawhkan buatsaih sa ka nei a ni. Ringtute an ni emaw ringlote an ni emaw, tlawhtute tn chaw danglam ka siam chuang lo. Mi pakhat a\anga mi paruk lai pawhin min rawn belhchhah mah sela mak tiin ka buai phili ngai lo. Ril\amna titlai tr leh taksa tna hrisl chaw mwl tak si a siam tam twk ka nei reng a ni. Hei aia tam zwk min an duh chuan hmun dangah an kal thei mai a ni. Ka chaw ei dawhknah chuan butter emaw sa emaw eng mah hmuh tur an awm lo. Cake pawh a awm ngai mang lo a ni. Thei tam twk, chhang \ha tak leh thlai te ka nei tlangpui ber a. Kan chaw ei hi mi pawhin min duhsak hle a, a rawn ei ve a piangin an ti \hain an siam \ha deuh deuh zel a. Tisa nawmna lam chaw siam a awm lova, an vaiin kan siamtu chaw min pk lwmawm takte chu tui ti takin an ei a ni. Motor Car-ah te 9. Nu leh pate leh, naupangten an thiltuihnai tak takte an ei laiin, kan nupa chuan kan chaw, mawl taka siam chu kan ei hun pngngai chhn darkhatah chhangphuta siam chhang, butter telh
Health Reformer, December, 1870 (1870) 2T 487

169

170 loh leh thei tam twk kan ei a. Kan chaw chu tuiti takin kan ei a, thil chi hrang hrang miten an ken leh ei ang chu kan tih ve loh avangin kan rilru leh thinlung chu a hlim tak zet a ni. Hlim takin kan ei a, zng a lo thlen leh hma loh chu kan ril a \m tawh lo. Mipa naupang, serthlum te, theipilsak te, kan-puahte leh chinai nn a siam hmawmsawmte zuartu chuan kan hnenah chuan a hralh ve lm lo a ni. Harsatnat Dodlna leh A rahchhuahte 10. Kum 30 aia tam mah kal taah khn ka chak lo m m mai \hin a. Ka tn nasa taka \awng\ainate hlan a ni. Sa ei hian chakna min pk rin a ni a, chuvangin ka chaw berah ka hmang a ni. Mahsela chak a hnkin ka lo chak lo tial tial mai zwk a. Ka chauh lutuk avangin ka thidang \hin a ni. Ka hnnah ng a lo thleng ta, sa ei avangin a hmei a pate chuan an rilru te, an thlarau leh taksa te chu an tikhaw lo a ni tih hmuhtrin ka awm ta a. Mihring taksa pumpui mai hi hetiang sa ei hian a khawih a, hei vang hian mite chuan ramsa rilru lam an wn a, z-in chknate an lo nei ta a ni tih hmuhtr ka ni ta a nih chu. Vawilehkhatah ka chaw eiah chuan sa chu ka telh ta lo a ni. Chumi hnuah chuan ei tur dang a awm hlawl loh avangin sa tlm te ei lo theilo dinhmunah ka awm zeuh zeuh \hin.
[Note: A naupan lai a\angin Mrs.White chuan ziak leh vantlng rawngbawlnaah a hah hle mai \hin a, chuvangin in lam hnate chu inenkawltute leh chaw chhmtute kutah mawhphurhnate a dah lo thei lo \hin a ni. Chaw hrisel tak siamtute chu duh angin chhawr tr a hmu mai thei bawk si lo. Chuvangin a ma in ngeiah chuan duhthusam angin thil a tih theih lova, hriat dn ang te, thiltih \hin dn ang te leh chaw chhumtu thar te nn chuan inhriatthiamna te awm lo thei a ni ta \hin lo a ni. Chubkah a zinnaah te a mi tlawhte chaw siam ang chu a ring/ei ve lo thei \hin lova. Ei tr dangte a vn m m avngin, chaw \ha ber chu a ni lova, ama duh thlan pawh a ni bawk hek lo tih hrerengin sa tlm te chu a ei a \ul \hin niin a lang a ni.Buatsaihtute] Letter 83, 1901

Chaw Chhmtu Nasa Taka Ngen A ni 11. Tnah hian ka ei theih zwng chhm thiam leh lo chhm \hin tawh ka mamwh tak zet mai,...chaw hi ei chk awm zwngin buatsaih a ni lova, chaw chkna a tibo zwngin siam a ni tlat mai \hin a ni. Ka hna dang zawng aiin chaw chhumtu tn man sng zwk pawh ka pe mai ang. Sa Tel Miah Lo Chaw Ei Tra Intiamna Hnuhnung 12. January 1894-a Brighton-a camp meeting a\ang khn sa ei ka bnsan hmiah ta a ni. Inah ka awm emaw, ka zin pawhin hetiang sa tel chaw chi rng rng chu ka chhngkuaah emaw chaw eina dawhknah emaw lkluh tur a ni lo tih hriatthiam a ni ta. He thuah hian zn hnah chuan ka rilruah chiang takin entrna tamtak ka nei.
Letter 76, 1895 Letter 19c, 1892

13. Bawnghnute \ha te, thei te leh chhangte tam tak kan nei. Ka chaw ei dawhkan chu ka hln thianghlim tawh a. Sa lak a\angin ka ti fihlm tawh a. Ransa eina lak a\anga intihfihlm hi taksa leh rilru \hatna atan a \ha zawk a ni. A theih ang twka Pathianin a tira a lo ruahman lamah chuan kan kir leh tur a ni e. Tn a\angin a zaln tawh ang a, hun tamtak leh chakna tam tak sn ngaihna hmawmsawm thlum buatsaih a ni tawh lo bawk ang. Theite chu zaln takin kan ei tawh ang a, kawng chi hrang hrangin kan siam bawk; ran thi sa eia natnain a tlk buak kan inphal tawh lo bawk ang. Kan chk zwng ringawt lamah chuan kan inthunun tawh ang a, tumahin ril\min hrehawm tuar lovin, chaw mawl, hrisl bawk leh tam twk kan ei ang. Hmalam Pana Kan Kal A Chin Kumkhatah

MS 25, 1894

Letter 76, 1895

14. Chhngkaw lian tak kan ni a, chubkah mikhual tam tak kan nei, mahse sa emaw butter emaw kan ei tel miah lo. Keimahni bawng vulh ngei a\anga siam cream kan hmang a. Butter erawh chu bawng vulhna hmun leh ran chaw \ha tak awmna hmuna awm, bawng hrisel tak hnute a\anga siam chu thil chhum nan ka lei a ni. Hmalam Panna A\anga Kum Hnih Hnuah 15. Chhngkaw lian tak, mi 16 zet kan ni a, a \hen chu leiletute an ni a, a \hente chu thingkittute an ni. Hng mte hi insawizawi nasa tak mi an ni hlawm a, mahse sa them te pawh an ei lo. Brighton camp meeting a\ang kha chuan sa hi ka ei tawh ngai lo. Engtik hunah mah sa ei hi ka tum tawh ngai lova, mahse dilna hmanhmawh tak, chumi chuan hei hi emaw kha kha emaw a ei thei lova, thil dang zawng aiin sa hi a pumin a ngeih zawk a ni tiin an rawn sawi a; chutiang chuan chaw ei dawhknah chuan sa chhawp turin thlmthlk ka ni leh ta a ni......, Tupawhin chaw an rawn ei kan remti a, mahse sa kan chhawp sak lo. Buh lam chi te, thlai te, thei thar lm leh a \ina siamte chu kan chaw berte an ni. Tunah hian serthlum \ha ber ber ch te
Letter 73a, 1896

170

171 leh sr lam tam takte kan nei a ni. Hngte hi kumin, tn ang huna thei thar lm kan neih theihte chu an ni.... Hng ka thil ziakte hi kan khawsak dn \henkhatte in lo hriat theih nn a ni e. Tun ang hian tun hmain ka hrisl ngai lova, ka ziak tam bawk ngai hek lo. Zng dar 3-ah ka thova, chhnah ka mu lo bawka. Dar khatah te ka tho fova, ka rilru a hah deuh chng phei chuan ka rilru kap zwng te ziak chhuak trin dar 12-ah te ka tho bawk \hin. LALPA chu ka chunga A zahngaihna ropui tak thinlung leh thlarau leh win ka fak a ni. Theipilsak Chi Chawte A Twk Chauha Hmangin 16. Sa kan ei lova, butter pawh kan hmang lo, chhum nan bawnghnute tlm te kan hmang. Tn ang hunah hian thei thar lm an awm lo. Tomato tam tak kan thar a, mahse kan chhngte chuan kawng chi hrang hranga siam theipilsakte an ngaihtuah zwk a ni. Eitur buatsaihnaah chuan hmun nga-a-\hen hmun-khat () chauh kan hmang a ni. Chaw Tam Twk Mahse Sa Tel Lo 17. Cooranbong-a ka awm lai chuan sa tam tak ei \hintute chu kan chhungkaw zingah an lo kal a, kan chaw ei dawhkn kla an lo \hut hunah chuan sa kan chhawp lo a, heti hian zuk han sawi a maw le, Awle, hetiang ang ei tr chaw in neih chuan sa tel miah lovin kan ei thei ang chu, tiin. Kan chaw hian kan chhungkua chu a titlaiin ka ring a ni. Ka chhngte chu heti hian ka hrilh, In tih apiangah chaw \halo chu ei suh u, taksa tna \ha twk chaw ei dawhknah chhawp rawh u. Hei hi in ti ngei tr a ni. In chaw siamnaah hian thil thar in hmuchhuak zl tr a ni a, in zir reng zl tur a ni; chaw chhe ei lova chaw \ha ber berte in ei theih nan bei zel rawh u, tiin. Thingpuitak (Tea) leh Coffee 18. Kum tam tak thingpuitak lei nan pawisa pakhat h pawh ka sng lo. A \hat lohzia ka hriat avangin ka inngam lo a ni, mahse ka luak vak chng chuan damdawi atn ka hmang chauh a ni. Thinghnah chi khat (red-clover top tea) a\anga siam ni lo, thingpui engpawh in chu ka inthiam lo lm lo. Uain te, thingpuitak leh Coffee te chu ruihtheih thil, hrislna tichhethei an nih avangin ka in lovang, hrislna chu ka ngaih pawimawh zwk daih avang leh, entawn tr hrislna nun chu ka duh zwk avangin ruihtheih lam thilte chu ka in lovang. Midangte tna thil \ha tih leh insumna lama entawn tur nih ka duh zwk a ni. Chaw Mwl 19. Ka hrislna chu a \ha. Ka chaw chkna pawh a \ha thlawt mai. Ka chaw chu a mwl zawh poh leh, chi hrang a tlm poh leh ka chak phah zwk a ni. 1903-a ng Chu Zuiin 20. Kan chhungkaw tk\huan ei hun chu dr 6 a ni a, chhn chaw chu dr 1-ah a ni. Zanriah chaw kan ei ngai lo. Hng hunte hi kan chhngkaw \henkhatte tan hun remchng berte an nih avangin kan chaw ei hun chu kan thlak meuh lo a ni. Ni khatah chaw vawi 2 ka ei a, kum 35 kal taa ng ka hmuh ang khn ka la kal zl a ni. Sa ka ei lova, butter pawh keima tn chuan ka hmang lo. He zawhna hi ei tr \ha ber awm lohnaah chuan awlsam taka siam fel mai theih a ni. Bwng \ha chi 2, Jersey leh Holstein, hnute swr lai kan nei a, an hnute a\anga siam cream chu kan hmang a, kan lungawi tlng hle a ni. 21. Kum 75 ka ni tawh a, tn hm ang bawkin lehkha ka la ziak tam reng a. Ka chaw pai \awihna khwl pawh a la \ha reng a, ka thluak pawh a la chiang \ha hle a ni. Kan chaw chu a mwlin a hrisl a. Kan chawei dawhkanah chuan butter te, s te, sap saum te, hriak leh mawm nna siam chawte kan chhawp lo. Thla engemaw zat chu ringtu pawh ni lo, tlangvl pakhat hi kan mikhual a, ani chuan sa a heh m m \hin a, amah avang chuan kan chaw ei chu kan thlk chuang hauh lova; kan hnna a lo chn ve a\angin pound sawmhnih (Kg10) vl laiin a rit ta a ni. A chaw ei \hin aiin kan chaw ei chu a tn a \ha zawk daih mai a. Kan chaw eipuite rng rng chuan an lungawizia leh an puar \hatzia chu an sawi chmchi mai a ni. Dn Khauh Tak Maia Phuar Loh Chhngkua 22. Chaw mawl ber, a mawl thei ang bera siam chu ka ei \hn a. Thla engemaw zt chhng chu chhum hn (tlak) leh tomato, a \ina siam chhum pawlh hi ka chaw pui ber a ni. Hei hi zwieback (chhang ur nawn, pai\awih awl tak leh tui tak) nn ka ei \hin a. Thei chhum leh wmte ka ei a, a
Letter 127,1909 Letter 45, 1903 Letter 150, 1903 Letter 12, 1888 MS 82, 1901 Letter 73, 1899

Letter 62,1903

171

172 chngin thei chhang ur te pawh ka ei bawk. A chngin vaimm tihro, bawnghnute emaw cream tlm te emaw nna chhumpawlh pawh ka ei bawk. Amaherawhchu ka ei ang khera ei turin ka chhngte chu ka ti lm lo. An tn teh fungah ka insiam lo. Mahni tna \ha ber chu mahni ngeiin hriat a nih avangin mahniin tih a, mahni chhia leh \ha hriatna chu hman mai tr a ni. Ei chungchngah hian mte va rlsak hi a theih loh a, mi zawng zawng tna dn khat siam tlut mai chu a theih loh a ni. Ka chhngte zngah hian be lam chi (beans) rng rng duh m mte an awm a; keia tn chuan tr an ni tlat mai si. Butter chu ka chaw ei dawhknah dah a ni ngai lova, mahse ka chhngte znga mten butter tlm ei an duh chuan hmun hranah an ei mai thei a ni. Ni khatah chaw vawi 2 hi kan ei ber a, mahse vawi 3 ei duh an awm phawt chuan kan khap tlat lm lo. Kan chaw ei chu tuman an sawisl lova, lungawi lova kal tu pawh an awm lo. Chaw chi hrang hrang, mawl tak leh hrisl, tui bawk si hi kan ei reng \hin a ni. Mrs White-i Chaw Eidn Zwt leh Sawisitute Tna Thuchah 23. Ziak meuha ka sawi \hin, hrislna siam\hatna dn anga ka nun loh thu \henkhatin an sawi a. Amaherawhchu ka hriat reng dn chuan chng dn a\angte chuan ka png lo a ni tih hi ka sawi theih chu a ni mai. Ka chaw eipuite chuan an hmaah s ka chhawp lo tih an hria. Sa kan ei lohna chin chu kum tam tak a ni ta. Thingpui tak leh Coffee pawh kan in ngai lo. Eng emaw chngin intihlum nn pangpar sen chi khat a\anga siam thingpui chu ka in a, mahse ka chhngte znga mi tlm t chuan kan chaw einaah chuan eng tui ch pawh an in \hin. Chaw klpuite nei mah ila butter aiah cream kan hmang a. Kum tam tak butter ka hmang tawh lo. Chutiang chu ni mah sela chaw chhia kan ei ngai lo. Thei \in emaw leh thei dahro tamtak kan nei reng. Kan huana thei a tam loh leh dwra mi kan lei mai \hn. Unaunu Gray-i chuan grep chi nei lo min thawn a, hngte hi kan chhm/wm a, eitr tui tak an ni. Theihmu sen nm tak (loganberries) chi kan huanah kan nei a, duh tawkin kan ei \hin. Theihmusen, chi nei (Strawberry) chu helai hmunah hian an \ha thei lo, mahsela kan \henawmte hnn a\angin theihmu dum chi te, hmu\au te, apple te leh pr thei te kan lei \hin a. Tomato tamtak kan nei bawk. Kawlbahra chi hrang hrang kan chng bawk a, thlasik hun atan tamtak chu kan tiro bawk a ni. Kan bul lawkah Chaw siamna a awm bawk a, chuta \ang chuan kan chaw duh zwng chu kan lam mai \hin a ni. Kan chaw duhzawng berte chu fmkhur takin kan thlang chhuak \hin a. Kan ei dn tur chu fing taka kan ngaihtuaha insmna nei tur te leh a chhan leh rahte ngaihtuah reng hi kan tih tur a ni. Kan tih turte kan tih phawt chuan kan thluak thil tihtheihna vng \ha tlat turin LALPAN A tih tr chu a ti ve mai ang. Kum 40 aia tam mah ni khatah chaw vawi 2 ka ei ta \hin a. Tihtur pawimawh zual bk ka neih chuan ka chaw ei \hin zat bi chu ka tuk \hin a ni. Ka pum tibuai thei tur thil nia ka rin chu ka ei duh lo hmiah mai \hin a. Ka rilru chu Pathian hnnah hlan thianghlim a ni tr a ni, ka chhia leh \ha hriatna \ha tak mai ti tlm tura nun \ha lo chu do dalin, fmkhur takin ka vng \ha tur a ni. Tunah hian kum 81 ka lo ni ta a, Aigupta ram sa bl chu kan ngai tawh lo a ni tih ka hre chiang a ni. Hrislna siam \hatna dn ang zla kan nun phawt chuan a \hatna te chu kan dawng dwn tih ka hria a ni. Hriselna siam\hatu nih hi kan tih tur a ni tih kan hriat rualin, kan tan ham\hatna ropui tak a ni tih ka hria a ni. Hetiang a ni chung hian kan mi leh sa tam takte chuan hrislna siam\hatna ng hi \ha takin an zui si lo. An nundn a hrislna dnte bawhchhe reng mai leh an hnna LALPAN ng a pk ngaihsak duh lotute chuan a rah chu an la tuar ngei dwn si a ni. Ka chaw ei dnte chungchanga zawhna leh rinhlelhna neite chu in chhn theih nan hng thilte hi kimchang takin ka ziak a ni..Ka ei leh in dnah ka insm nasat m avangin thusawi leh ziakah nasa takin ka thawk thei ni pakhatin ka hria a. Ka hmaah chaw chi hrang tamtak eitur rawn dah ta ang sela, ka ngeih tr chi chauh thlang turin ka bei ang. Chutiang chuan rilru fm tak chu ka vawng \ha reng thei dwn a ni. Hre reng chungin um\awih thil te chu ka pumah ka dah lovang. Hei hi hrislna siam\hatute zawng zawng tih tur chu a ni. A awmtrtu leh A rahte chu kan ngaihtuah reng fo tur a ni. Thil engkima insm hi kan tih tur chu a ni. Siam\hatna Dn Tlngpuite 24. Hrislna Siam\hatna chungchngah hian LALP hnn a\angin ng ropui tak ka dawng a ni. He ng hi keima zawn a ni lo; chu mi nei tur chuan ka zir bawk hek lo; midangte hnna pk turin LALPAN min pe a ni. Hng thilte hi mipuite hmaah ka sawi a; dn tlangpuite hi ka hriattr a; chaw ei tra min swmtute chuan chaw ei laia min zawh chuan thutak ang zelin ka chhng fo \hin. Chaw ei dawhkna an chhawp, thil ei turte chungchngah chuan engmah ka sawisl nghal mai ngai lo. Chutianga sawisl nghal mai chu thil dik leh hawihhawmna dnah ka ngai lovang. Midangte Dawhtheitakin
Letter 45, 1903 MS 29, 1897 Letter 50,1908

172

173 25. Midangte tna tehkhawngah ka inhmang lo. Thil \henkhat, nasa taka ka tawrh hlek lohva ka ei theih miah loh a awm a. Ka tna \haber tur chu ka zir \hin; midang hnenah chuan ka sawi miah lo, ka thil ei theihte ka ei mai a, chngte chu thil chi hrang hrang pahnih emaw pathum emaw an ni mai a, hngte hian ka pum an tibuai lo a ni. 26. Kan taksa siam dn leh piankente hi an danglam hle hlawm mai a, mi hrang hrangah kan taksa mamawhte pawh an inang lo hle hlawm a ni. Mi pakhat tna chaw \ha tak chu midang tn tr a ni thei tlat; chuvangin mi tinreng rem thei turin dn dik tak siam ngawt theih pawh a ni lo. B lam chi hi ka tn chuan tr ang mai a ni a, ka ei thei lo; mahse hemi avang hian mi tumahin b lam chi rng rng an ei tur a ni lo ti ringawt mai ila chuan thil tthlk tak a ni ang. Bawnghnute tui emaw bawnghnute khal urro emaw hi thirfian khat pawh ka ei thei lo, ka ei phawt chuan ka tawrhphah \hin a ni; mahse ka chhngte \henkhat chuan hngte hi an ei thei a, an tarhphah ve lo; chuvangin ka pum rem zawng ber chu ka ei a, anni pawhin an ngeihzawng ber chu an ei mai a ni. Inhnialna leh thusawi tr engmah kan nei lo; ka chhngkaw hung tak maiah chuan inrem takin kan awm khawm a, an ei tur leh ei loh tur ka ruat sak bk lo a ni. Hrislna Siam\hatu Rinawm Tak Ka Lo Ni Tawh 27. Hrislna Siam\hatna thuchah ka hnna a lo thlen hmasak ber lai chuan ka chuin ka chak lo hle mai a, ka thi dang deuh fo mai. |anpui turin Pathian ka uva, hriselna siam\hatna thu ropui tak mai chu ka hmaah A rawn hawng ta a ni. A thupk zawmtute chu Amah nna inlaichnna thianghlim tak nei turin an lo kal tr a ni a, ei leh in lama insmna neiin, rawngbawlna nei turin an rilru leh taksa chu a \ha thei ang berin an vawng thianghlim tur a ni tih hriattr ka ni. He ng hi ka tn chuan malsawmna ropui tak a ni. LALPAN min tichak zl dwn a ni tih hriain Hrislna Siam\hatu ni turin dinhmun ka siam ta a. Upa hle tawh mah ila, ka \hatlai hun ai khn hrislna \ha zwk ka nei a ni. Ziak meuhva ka lo sawi \hin hrislna siam\hatna dn tlngpuite chu ka zwm lo ni anga mi \henkhatin an lo sawi avangin he thu hi ka sawi thei a ni Hrislna Siam\hatu rinawm tak ka lo ni ta, tiin. Ka chhngkaw member lo ni tawhte chuan hei hi a dik a ni tih an hria.
(1909) 9T 158,159 Letter 19a,1891

THUBELH II HRISELNA SIAM|HATNA ZIRTIRNA CHUNGCHANGA JAMES WHITE-A THUSAWITE [Kum 1870-a Kansas Camp Meeting chanchin report-naah ng lo hmuh kal zl chungchang leh hng thupuite zirtirna dna rilru fm lo neih a hlauhawmzia te, tin, mi \henkhatin a lutuka thil an lo lk chungchanga Mrs White-i ngaihdante chu a rawn sawi tel bawk a. Chutih hun laia a thusawite chu chanchin hriatreng tlakte an nih dwn avangin a hnuaia thute hi rawn sawi lan an ni e. Buatsaihtute] Mrs White-i chuan hrislna chungchanga zawhna chu lungawina kim pe turin hetiang hian a sawi a ni. A thu sawite chu a chiangin, thunei takin a sawi a, chuti chu ni mah sela a fmkhur hle mai, a thusawi ngaithlatute zawng zawng thinlungte chu a hneh vek a. He hriselna thu-ah hian a lutuka thiltihna hi a pumpelh fo \hin a; thil finfiah hmaa ngaihdan lo siam maite an awm loh nan fmkhur takin chng dinhmunte chu a sawi a ni. Mipuite hi awlsam taka chawhthawh theih an ni a, hrislna siam\hatna thu-ah hian mahni ngaihdn an lo nei sa bawk nn, hng chanchin sawitute hian vanduaithlk takin a hunte an thlang dik lovin, an sawi chhuah dnte pawh hi, a lutuk a thilti mte hmaah phei chuan, an buai phah hle \hin a. Zawhna dimdawi ngai tak te, entirnan, Mimal Sualnate ang phei hi chu mipui hmaa sawi ch pawh a ni lem lo a ni; chanchinbu remchng takah chauh sawi chhuah tur a ni. Kan thusawitute 10 znga pakhat pawh hi hrilh hriat \ha tak an awm mang lova ni; vn \hat pawh an ni lova, mipui hmaa hrislna chanchin png tamtak hi an sawi thiam \ha mang lo hle a ni. Tunlai thudik chanchin hi mi rilru fm loten an tikhaw lo thei hle a, hriselna siam\hatna thute hi a hun dik loah te, a hmun dik loah te, a sawi dn dik loten an sawiin an ti chingpen nasa thei hle \hin a ni. Isuan, In hnenah thil tamtak sawi tr ka la nei, mahse tnah chuan in tlin rih lovang, a ti. Isuan A zirtrte rilru hruai dn a hria. LALPAN, Amah lo nghktu mipuite hnena hrislna siam\hatna thu han tr lan \an dan trte chu a hria, pn khat lek lekin, an tlin twk ang zlin, an hman nghal theih dn tr ang zelin leh, mipuite rilru tina nghl mai lovin, sawi \an tur a ni. Tn favng lai a\anga kum 20 kal taah khan kan rilrute chu Mrs White-i hriattrna a\angin vaihlo \hat loh zia te, thingpuitak te, leh coffee \hatlohzia te lamah hruai a ni. Hng thil hlauhawmte dah bo tra kan beihnate chu Pathianin nasa takin mal a sawm a; pwl kan nih angin hnehna chu lawm takin kan au chhuahpui a; mi tlm t chauhin he hnehna hi an lwm ve thei lo a ni. Hng thil \halo kan sawite hnehna kan chan khan, LALPAN kan tlin twk ang zelin ng min pk belh zl a, chaw lam leh incheina lamah pawh ng hmuh belh leh zel a ni. Hrislna
R & H., Nov. 8,1870

173

174 siam\hatna hna chuan kan mte zngah zawi zawiin hma a swn zl a, danglamna nasa tak an lo awm a; vawksa ei chungchang pawh sawi lan chhohg zel niin, hmalam pan zel a ni; amaherawhchu kan damloh tak avangin, Mrs White-i chuan thu a sawi thei ta lova, hriselna siam\hatna chanchin chu a ziak ta zwk a. He mi a\ang hian kan vanduaina leh tihsualte chu he thupuiah hian a lo in\an ta a ni. Mahsela kan lo dam chhuak \ha leh ta a, hrislna siam\hatna th-ah hian Siam\hatu int, a lutuka kal duhte an lo awm tk tlat avangin Mrs. White-i chuan thusawi leh nghl \lin a hria a ni. Thil awmdn chu hetiang hi a niAn vai deuhthwin kan mte chuan Mrs. White-i thusawi ni miah s lo, a lutuka thilth tum leh ngaihdn neite chuan, thudik lo an lo dawng ni-wm tak a ni. Chuvangin Mrs. White-i chuan thusawi leh ngei \lin a hre tlat a. Mipuite chuan, a hun takah h th ngei hi ngaithlin, Mrs White-i ngaihdan dik tak chu an hre ngei tr a ni. Vaihlo te, thingpuitak te, coffee te, sa ei te leh incheina lamahte chuan inremna a awm tlngpui a. Mahse tnah hian ch, chin leh bawnghnute thlah hian dnhmun twpkhwk la leh siam trin a nbuatsaih lo. Hng thilte hi a tamin, an hmang nasa m m am, fmkhur taka chtna tr chhan dang a awm a nh loh chuan, mi tamtakte rilr pawh an inpeih lova, hng thilte chungchnga thil dik pawh pawm trin an inbuatsaih bawk lo a ni tih chu a rinawm thawkhat a ni. Chaw chungchnga hleihluak taka thiltihna chu, rilru fm lo taka Review chanchinbua pk a nh a\ang khn mimalte npaihthlk thuainate leh, kan kohhran \henkhatte chhiatnate pawh a thleng \helh a ni th a chhui theih a ni. A rahchhuahte chu an \ha lo hl mai. Dik lo taka thilth a nih avangin \henkhatte chuan hrislna siam\hatna th hi an hnar a, midangte pawhin hmanhmawh tak leh urhsn takin, a lutukin an lo la vng a, an hrisl loh phah a, hrislna siam\hatna hn pawhin a lo tuarphah v ta a ni. Hetiang hi thil awmdn a nih vangin leh a beidawn thlk viauin a lang n a, Mrs White-i chuan a hna chhunzawm zl tr niin a inhre tlat a ni; a ngaihdante chu hriatthiamsak vek a ni a nge maw chu le? Hetah hian hetianga sawi hi a \ha thei mai wm ebawnghnute hi chhang nna tam tak ei a ni \hn a, chaw \ha ber ni-ah chuan a ngai lo, mahse bawng hrisel ber leh \ha berte hnute tui chu a pawimawh zia a rilr-ah a awm reng a ni, chawah an hmang s a. Bawnghnute chungchnga zawhna pawimawh tak, a hleihluaka sawina puanchhuah vak mai chu, hemi chungchnga na a hmuh nn chuan a inrem lova a hriat avangin a pawmpui thei lov a ni. Hetianga ti tr chuan hrislna siam\hatuchiang taka hrefiahtte hi an \ha twkin, Battle Creeka Hriselna Hmunpuia (Health Institute) chaw chhmtte kaihruaitu hnuaiah thawk se, anni pawhin bawnghnute ei fo \hn chu an chaweina dawhkan a\ang chuan thianfai vek tawh se a \ha ang. Kan rawngbwltte pawhin bawnghnute duh twk twka an ei \hn te pawh hi bnsan v sela, chutiang hna chuan kan mte chungah nasa takin hna a thawk thei dwn a ni. H th-ah hian kan chak lohna chu hei hi a nikan chanchinbute hian mi la zirtr ngai lohte leh rinhlelhna neitte hnn a lo va thleng hmasa daih mai a, hng thte hi an lo chhiar hmasa a, hrislna siam\hatna thuchah piangtte nundnte an lo hria a, a pawi hl a ni. Mrs. White-i chuan hetiang hian ti lvoin, Siam\hatna hotte remtihdan leh ngaihdante chauh chanchinbute chuan chuah sela, mahni ngaihdan chuah neite chu lo tih-el lovin, mi\ha tak takte chu kan hneh phk lohvah lo awmtr lo sela a duh a ni. Hrislna siam\hatte inzawmkhwm thilth dan chuan hm hruai sela, kan chanchinbte chuan zuiin, la zirtr ngai lohten an hriatthiam phk twk lekin chhuah sela a \ha ang. Mrs White-i ngaihdan chuan sa ei dan mawl tak a\anga chini tamtak hmanna a thlktr tum mai chu \ha lo a\anga \ha lo zwka thlwk angah a ngai a ni. Chin leh ch hi a tlm thei ang bera hnam hi a sawimawi dn a ni. Hng thil pahnihte hi a tlm thei ang bera hman theih a nn chkna chu thunun theihin a awm tr a ni. Ch chungchngah chuan chawah tlm t chauh hman ni sela, a trah chuan ch liak tam \hnte tn chuan a tui lovin, a chawmawlh maithei a, mahsela tlm t chauh, kr tlmte chhng hman a nih chuan ch chu a al hm m m mai ang. Vaihlo te, thingpuitak te leh coffee te vawilehkhata bnsan an nih laiin, hng thil pathumte bwiha lo tng nghet tawhte tn chuan vawi khatah pakhat zl pawhin bnsan sela a pawi lovang. Chaw ei \hin thlk hi fmkhur taka tih tr a ni a, vawikhatah pakhat zl thlk ni sela. Rang lutuka chaw ei thlk thut hlauhawmzia a sawi laiin, mi muangchng deuh maite hnnah pawh a sawi nghl bawi a ni. Engpawh ni se, an thlk ngei tr a ni a, an theihnghilh tr a ni lo. Thudik tak, mawl ber leh theih ngei chu tih\han dan chu thlk tr a ni; mahsela hrislna leh taksa chhiatphahna tr khawpa hmanhmawh lutuk loh tr a ni.

174

175

175

You might also like