KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/1

TRANSFORMER

OBJEKTIF

Objektif Am : Mengetahui dan memahami konsep asas pengubah serta kendalian pengubah sebenar.

Objektif Khusus : Di akhir unit ini, anda sepatutnya dapat: Menerangkan prinsip kendalian pengubah dan kepentingannya untuk menaik atau menurunkan voltan Menghuraikan dengan ringkas prinsip pembinaan pengubah. Menerangkan bahawa pengubah dikendalikan berdasarkan aruhan saling dan perubahan arus dalam gelung primer (utama) mengaruh d.g.e. dalam gelung sekunder. Mentakrifkan nisbah pengubah untuk voltan, arus, dan lilitan gelung. Menyatakan bahawa d.g.e. teraruh adalah: e = . !ma" #$f volt. Menyatakan kehilangan%kehilangan di dalam pengubah serta &ara%&ara mengurangkannya. Menerangkan dengan ringkas 'enis pengubah seperti auto, fasa, arus dan kegunaannya. Mengenal pasti sebuah pengubah sebenar berdasarkan kehilangan besi, kehilangan rintangan belitan dan regangan bo&or. Menafsirkan ketentuan pengubah. Menghuraikan ob'ektif bagi u'ian litar buka, litar pintas dan u'ian berbeban. Menerangkan tata&ara bagi men'alankan u'ian litar buka, litar pintas dan u'ian berbeban. Mengira ke&ekapan dan pengaturan voltan bagi u'ian litar buka, litar pintas dan u'ian berbeban.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/(

PENGUBAH

Rajah 8.0 Menunjukkan beberapa sai pen!ubah. 8.0 "en!ubah )engubah (transfomer) adalah merupakan sebuah alat stati& yang menghubungkan dua litar elektrik yang mana fungsinya adalah untuk menaik dan menurunkan nilai voltan atau arus #.*. +ekiranya ia direkabentuk untuk berkendali dalam mod voltan tetap, ia dikenali sebagai pengubah voltan dan seandainya ia direkabentuk untuk berkendalian dalam mod arus%tetap, ia akan dikenali sebagai pengubah arus. ,etapi hanya analisis bagi mod yang pertama saha'a iaitu pengubah voltan yang akan kita bin&ang dalam unit ini. *nit ini 'uga akan menerangkan dengan lebih dekat mengenai teori dan asas kendalian bagi pengubah satu fasa. -a'ah ../ menun'ukkan beberapa sai0 dan bentuk pengubah. 8.# "rinsip Ken$a%ian $an Kepentin!an "en!ubah )rinsip kendalian pengubah adalah mengubah kuantiti elemen elektrik (khususnya voltan dan arus). daripada satu nilai kepada satu nilai yang berlainan, samada menaikkan atau merendahkan. Dengan kata lain pengubah men'adi alat utama untuk

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/1

menggandingkan kesemua bahagian dalam satu sistem elektrik besar yang menggunakan pelbagai aras voltan. Dalam sistem penghantaran kuasa, bekalan kuasa daripada pen'ana akan dinaikkan (dengan pengubah peninggi) ke aras voltan talian penghantaran, manakala pada penghu'ung talian penghantaran, nilai voltan akan diturunkan lagi (dengan pengubah penurunan) se&ara berperingkat dan akhirnya kepada satu nilai voltan piawai yang sesuai untuk pengagihan kepada pengguna akhir. 2onsep penukaran ini menyumbang kelebihan dalam sistem penghantaran kuasa elektrik, kerana dalam pemindahan suatu nilai kuasa tertentu, voltan tinggi membawa arus yang rendah dan seterusnya mengalami kehilangan yang rendah. Dalam aspek pengagihan, dengan mengubah kadar voltan, maka penyesuaian bagi peralatan elektrik seperti motor, lampu, pemanas, dan sebagainya dapat dilakukan dengan sempurna. )engubah 'uga digunakan untuk mengawal voltan bagi litar elektronik yang voltannya 3 volt atau 1( volt. 8.& Binaan "en!ubah )engubah se&ara amnya dibina daripada satu teras besi (core) yang dililitkan dengan dua gelung. Teras diperbuat daripada &antuman kepingan besi dengan ketebalan lebih kurang /.14 hingga /.5 mm, yang ditebatkan antara satu keping dengan yang lain. ,u'uan teras yang berbentuk kepingan adalah untuk mengurangkan kehilangan arus pusar (eddy current). Manakala !e%un! adalah dawai pengalir dengan sai0 garispusat tertentu yang dibentuk sebagai gelung. 2edua%dua gelung ini mempunyai aruhan saling yang tinggi. 6ika gelung primer atau utama ( primary coil) disambungkan kepada bekalan #* sebagai pun&a masukan, arus akan mengalir dalam gelung dan mewu'udkan fluks ulangalik di dalam teras (core), di mana kebanyakan fluks ini akan merangkai gelung sekunder (secondary coil) sebagai pun&a keluaran yang disambungkan kepada beban elektrik.

8elung )rimer

8arisan fluks

,eras

8elung +ekunder

!ekalan )rimer, 7p

$p

$s

!ekalan +ekunder7s

Rajah 8.# Binaan "en!ubah

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT SELANJUTNYA! SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN BERIKUTNYA.

..1 ..( ..1

)eranan utama pengubah adalah 999999999999 kuantiti elemen elektrik seperti 9999999999999 dan 99999999999999. )engubah berperanan 9999999999999999 kesemua bahagian satu system elektrik besar yang menggunakan kepelbagaian aras voltan dan arus. Dalamsistem penghantaran, aras voltan akan 99999999999999 terlebih dahulu sebelum disalurkan kepada talian penghantaran menggunakan pengubah 9999999999999999. 2elebihan penggunaan voltan tinggi dalam system penghantaran kuasa adalah menggunakan arus yang 9999999999999999, maka kehilangan yang dialami adalah 9999999999999999. +e&ara amnya pengubah 999999999999999. mempunyai satu 99999999999999 dan dua

..

..4 ..3 ..5

#pakah tu'uan teras yang dibina berbentuk kepingan: 6ika arus mengalir melalui gelung primer 99999999999999999999 akan terhasil dalam teras dan seterusnya akan merangkaikan 999999999999999 yang bertindak sebagai pun&a keluaran. -a'ah 1 menun'ukkan sebuah pengubah asas namakan bahagian%bahagian yang di tandakan dari ....1 hingga ..... : ....1 999999999999 ....( 99999999999999 .... 99999999999999 ....4 9999999999999

...

....1 999999999

....5

.....

....3 9999999

Rajah # Binaan pen!ubah

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/4

SYABAS!!! KERANA ANDA TELAH MENCUBA ..1 (i). Mengubah (ii) 7oltan (iii) #rus ..( ..1 .. ..4 ..3 ..5 ... (i) Menggandingkan (i) Dinaikkan (ii) )eninggi (i) -endah (ii) -endah (i) ,eras besi (ii) 8elung *ntuk mengurangkan kehilangan arus pusar (i) ;luks ulangalik (ii) 8lung sekunder +ila ru'uk kepada -a'ah ..1 !inaan )engubah < modul unit .=(

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/3

PENGUBAH
8.& Aruhan 'a%in!

Mari kita mengimbas kembali prinsip asas kearuhan saling. #pabila fluks daripada satu gelung memotong gelung bersebelahan yang lain (atau berganding se&ara magnet), d.g.e. teraruh di dalam gelung kedua, seperti yang ditun'ukkan dalam -a'ah ..( Mengikut >ukum Lenz, d.g.e. teraruh di dalam gelung kedua membina fluks yang melawan fluks asal daripada gelung pertama. ?leh itu, d.g.e. teraruh diru'uk sebagai kearuhan saling. D.g.e. aruhan saling boleh ditakrifkan sebagai d.g.e. yang teraruh dalam satu gelung yang disebabkan oleh perubahan arus dalam gelung bersebelahan. 8arisan fluks yang terhasil oleh gelung # akan mengaruh gelung ! melalui teras udara 8elung #
M

8elung !

Rajah 8.& Aruhan 'a%in! -a'ah ..1(a) menun'ukkan simbol grafik yang digunakan untuk gelung dengan kearuhan saling, 'uga dikenali sebagai gelung terganding. Diperhatikan dua gelung yang dililitkan pada teras besi mempunyai dua garisan pugak di antara dua gelung dalam simbolnya (ra'ah ..1(b)), manakala gelung yang tidak mempunyai teras fi0ikal akan dianggap mempunyai teras udara, di mana simbolnya hanyanya dua gelung berhampiran saha'a.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/5

Rajah 8.()a* 8elung terganding beteraskan udara

Rajah 8.()b* 8elung terganding berteraskan besi (atau pengubah)

)ersamaan berikut menghubungkan kearuhan saling dengan voltan teraruh dan kadar tukaran arus:

M =

d .g .e. i t

d .g .e. = M

dI AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA...B )ers. .. C dt

di mana: @ = arus mengalir dalam gelung primer M = angkatap aruhan saling d.g.e. = d.g.e. yang teraruh dalam gegelung sekunder. )rinsip aruhan saling berlaku dalam pengubah, di mana fluks yang terhasil dalam gelung primer akan teraruh ke gelung sekunder bukan melalui teras udara tetapi melalui teras besi, seperti yang ditun'ukkan dalam -a'ah ..(. ?leh itu simbol pengubah adalah serupa dengan symbol yang terganding berteraskan besi , seperti yang ditun'ukkan dalam -a'ah ..1(b). +imbol pengubah ditun'ukkan dalam -a'ah .. . 8arisan fluks yang terhasil oleh gelung primer akan mengaruh gelung sekunder melalui teras besi 8elung )rimer 8elung +ekunder

7p

$p

$s

7s

Rajah 8.+ Aruhan 'a%in! $a%am pe!ubah

KEMAGNETAN
,isbah "en!ubah (Transformer Ratio)

E1001/UNIT8/.

$isbah pengubah adalah perbandingan antara elemen%elemen primer dan sekunder. -a'ah ..4 menun'ukkan elemen%elemen primer dan sekunder, dan hubungan antara primer dan sekunder dapat ditun'ukkan melalui beberapa persamaan. 8elung )rimer 8arisan fluks 8elung +ekunder

$p 7p Dp

$s Ds
7s

!eban

Rajah 8.- E%emen.e%emen nisbah pen!ubah ;luks yang terhasil daripada gelung primer adalah diaruhkan sepenuhnya kepada gelung sekunder, oleh itu d.g.e. teraruh dalam setiap belitan adalah sama untuk gelung primer dan sekunder:

6umlah d.g.e teraruh di gelung sekunder, $s %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 6umlah d.g.e teraruh di gelung primer, $p

$s " d.g.e per belitan %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% $p " d.g.e per belitan

$p %%%%%%% $s

Dengan menganggap nisbah pengubah sebagai 2:

K = Ns Es Vs = = Np Ep Vp

AAAAAAAAAAA..AAAAAAA..B )ers. .. C

Di mana: s = d.g.e. teraruh sekunder (secondary emf induced) p = d.g.e. teraruh primer (primary emf induced) s = voltan terminal sekunder (secondary terminal voltage 7p = voltan terminal primer (primary terminal voltage)

KEMAGNETAN
/atatan: 6ika K 0 # iaitu ,s 0 ,p : pengubah ini dinamakan pengubah perendah (stepdown transformer) 6ika K 1 # iaitu ,s 1 ,p : pengubah ini dinamakan pengubah peninggi (stepup transformer) 6ika K 2 # iaitu ,s 2 ,p : pengubah ini dinamakan pengubah pen'odoh (coupling transformer) Contoh Contoh8.1: 8.1:

E1001/UNIT8/E

Diberikan bilangan lilitan untuk tiga pengubah seperti berikut: (a) $p = 1//, $s = (/// (b) $p = 1///, $s = (/// (&) $p = 1//, $s = 1// 2irakan nilai 2 untuk setiap pengubah tersebutF seterusnya tentukan 'enis pengubah, dan lukiskan simbol pengubah yang menun'ukkan perbe0aan bilangan lilitan. Penyelesaian :
Ns (/// = = (/ Np 1// $p (1//) $s ((///)

(a)

K=

K > 1 pengubah peninggi

(b)

K =

Ns (/// = = /.35 Np 1///

K < 1 pengubah perendah

$p (1//)

$s (1//)

(&)

K =

Ns 1// = =1 Np 1// $p (1///) $s ((///)

K = 1 pengubah pen'odoh

6ika kita abaikan kehilangan%kehilangan pada teras besi dan lilitan, kuasa keluaran adalah sama dengan kuasa masukan:

KEMAGNETAN
)in = )out iaitu ke&ekapan, = 1//G (pengubah unggul)

E1001/UNIT8/1/

Dengan kata lain, kuasa pada lilitan primer sama dengan kuasa pada lilitan sekunder: 7p @p = 7s @s ?leh itu:
Ip Vs = Is Vp

AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA..B )ers. .. ..1 C

Maka nisbah pengubah dapat merangkumi elemen arus, dan persamaan .. 1 boleh ditulis sebagai:
K = Ns Es Vs Ip = = = Np Ep Vp Is

AAAAAAAAAAA..AA..B )ers. .. .( C

Contoh Contoh8.2 8.2:: >itungkan belitan primer 'ika voltan bekalan ( /7, voltan beban 37 dan belitan sekunder (/ belitan. Penyelesaian :
K = Ns Vs = Np Vp

Np =

NsVp (/ x ( /V = = .// Vs 3V

belilitan primer ialah .// lilitan

Contoh Contoh8.3 8.3::

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/11

#nda diberikan satu pengubah yang mempunyai belitan sekunder 1/ dan belitan primer (4//, gelung primer akan disambungkan kepada bekalan ( /7 #*, apakah voltan keluaran pengubah: Penyelesaian : Diberi: $s = 1/, $p = (4//, 7p = ( /7, 7s = :
Ns Vs = Np Vp NsVp 1/ x ( /V Vs = = = (...V Np (4// K =

Contoh Contoh8.4 8.4:: 6ika arus sekunder adalah 1/#, apakah arus primer:

Penyelesaian : Diberi: @s = 1/#, $p = (4//, $s = 1/, @p=:

Ip Ns = Np Is NsIs 1/ x1/ Ip = = Np (4// K =

= /.1(

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/1(

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT SELANJUTNYA! SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN BERIKUTNYA.

..E ..1/ ..11 ..1( ..11 ..1

..14

#pabila fluks daripada satu gelung memotong gelung bersebelahan, apakah akan ter'adi kepada gelung kedua: #pakah sifat fluks gelung kedua yang terhasil melalui kearuhan saling, menurut >ukum Hen0: Hukiskan symbol bagi gelung terganding berteraskan udara dan besi. #pakah be0anya antara dua symbol tersebut: ,uliskan formula untuk menentukan d.g.e. teraruh se&ara kearuhan saling. ,uliskan nisbah pengubah 2 menghubungkaitkan bilangan lilitan gelung primer ($p) dan sekunder ($s). ,uliskan tiga keadaan 2 dan 'enis pengubah yang diwakili untuk ketiga%tiga keadaan 2t tersebut. ,uliskan formula nisbah pengubah yang menghubungkaitkan elemen 7p, 7s, $p, $s, @p, dan @s Diketahui nisbah pengubah adalah (4: (a) apakah 'enis pengubah (b) 6ika masukan pengubah 1/7, apakah nisbah voltan keluaran.

..13

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/11

SYABAS!!! KERANA ANDA TELAH MENCUBA ..E ..1/ ..11 !e0anya symbol gelung berteras besi mempunya dua garisan menegak antara dua gelung. d.g.e. akan teraruh Melawan fluks asal daripada gelung pertama.

(a) ,eras udara ..1(

d .g .e. = M dI dt

(b) ,eras besi

..11
K = Ns = Np

..1 6ika K 0 # iaitu ,s 0 ,p : pengubah perendah (step%down transformer) 6ika K 1 # iaitu ,s 1 ,p : pengubah peninggi (step%up transformer) 6ika K 2 # iaitu ,s 2 ,p : pengubah pengubah pen'odoh (&oupling transformer) ..14
K = Ns Es Vs Ip = = = Np Ep Vp Is

..13 (a) 2 = (4, oleh itu 2 I 1, pengubah peninggi. (b) Diberi, 7p = 1/7 2 = 7s=7p 7s = 2 7p = (4 " 1/7 = (4/7

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/1

PENGUBAH
8."ersamaan $.!.e. "en!ubah Diketahui daripada *nit 11, bahawa d.g.e. yang ter'ana dalam satu lilitan tunggal gegelung yang memotong satu fluks magnet () adalah ditakrifkan sebagai:
d .g .e. = d !!!!!!!!!!!!!!""!!!!!"!""!!""# $ers" %"&"' ( dt

+ekiranya bilangan lilitan gelung adalah $, maka:

d .g .e. = N d !!!!!!!!!!!!!!!"!!!!!""!!""# $ers" %"&") ( dt

)erubahan fluks (d=dt) 'uga boleh dilihat daripada bentuk gelombang seperti dalam -a'ah ..3.

;luks Jm

Di mana: M
1= f

= ;luks magnet
wt

M = ;luks magnet maksima f = ;rekuensi , = tempoh satu kitar

%m

M , = 1=f

Rajah 8.3 4e%5mban! perubahan f%uks ma!net ,empoh satu kitar adalah , = 1=f saat. )erubahan fluks dari nilai / sehingga m mengambil masa 1= f saat. ?leh itu perubahan fluks boleh ditakrifkan sebagai:

d m / m = = = f .m..volt !!!!!!!!!"!!!!!""!!""# $ers" %"&"+ ( 1 1 dt / f f

6ika persamaan ..4.( diru'uk, )urata d.g.e. teraruh dalam gelung yang mempunyai $ lilitan diberikan sebagai: !!!!!!!!!!!!""!!!!""!!""# $ers" %"&"* (

KEMAGNETAN
d.g.e. = m f $ volt *ntuk gelombang sain:
Vppgd = 1 ( Vp

E1001/UNIT8/14

dan

Vpu =

Vp

7ppgd = 1.11 7pu

Vp Vppgd ( = = 1.11 ( Vpu Vp

?leh itu nilai ppgd d.g.e. teraruh dalam gelung yang mempunyai $ lilitan ialah: d.g.e.ppgd = = d.g.e.ppgd = 1.11 " d.g.e.pu 7olt 1.11 " m f $ volt !!!!!!!!!!!!"""!!""# $ers" %"&"& ( . m f $ volt

$ilai ppgd d.g.e. teraruh dalam gelung primer ialah: d.g.e.ppgd = . m f $p volt
!!!!!!!!!!!!!""!!""# $ers" %"&"- (

$ilai ppgd d.g.e. teraruh dalam gelung sekunder ialah: d.g.e.ppgd = . m f $s volt!!!!!""!!!!!!""!!""# $ers" %"&". (

Contoh Contoh8.5 8.5:: 7oltan masukan pengubah dalam &ontoh 1(. .1 mempunyai frekuensi 14/>0, tentukan nilai pun&ak fluks. Penyelesaian : Diberi: 7p = ( /7, $p = (4//, f = 14/>0, M=: Diketahui d.g.e. = M f $ (dari persamaan 1(.4.4)
M = d .g .e. = . fN . ( /V x14/ ,zx (4//

= 31.5."1/%3 Kb = 3#.68 7b

8.3

Kehi%an!an $an 8ara.8ara men!atasin9a

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/13

+eperti 'uga dengan alat%alat elektrik lain, pengubah mengalami kehilangan. 2ehilangan yang lebih tinggi akan mengakibatkan ke&ekapan yang semakin rendah. ,erdapat beberapa 'enis kehilangan yang dihadapi oleh pengubah. )a*. Kehi%an!an teras 2ehilangan teras adalah kehilangan yang berpun&a daripada bahan yang membina teras, oleh itu ianya 'uga dikenali sebagai kehilangan besi (iron loss). 2ehilangan teras merangkumi kehilangan hysterisis (sifat kemagnetan bahan) dan kehilangan arus pusar (eddy &urrent). 2ehilangan ini adalah tetap dan tidak dipengaruhi oleh perubahan beban. #pabila fluks magnet yang terhasil dalam fluks berubah dari pun&ak positif dan negatif (dalam arah berlawanan) se&ara berterusan akan mengakibatkan tenaga diserap oleh teras, dan ini dnamakan kehilangan histerisis. ;luks magnet yang berulangalik 'uga akan mengaruhkan arus pusar dalam teras pengubah, di mana teras feromagnet dalam gelung akan men'adi pengalir dalam medan magnet yang bertukaran, akibatnya voltan teraruh di dalam teras, dan arus sekeliling (atau arus pusar) akan mengalir. #rus pusar akan menyebabkan pemanasan teras dan menambah 'umlah kehilangan teras yang banyak. 2ehilangan histerisis boleh diminimakan dengan menggunakan bahan magnet yang mempunyai gelung histerisis yang sempit dan kehilangan arus pusar diminimakan dengan membina teras yang berlapis%lapis. )b*. Kehi%an!an temba!a 2ehilangan tembaga adalah disebabkan oleh rintangan dalam gelung pengubah. 6umlah kehilangan tembaga pengubah adalah 'umlah kehilangan dalam gelung primer dan sekunder. 2ehilangan ini adalah berkadar terus kepada kuasa dua arus (@() atau k7#. )ada separuh beban penuh, kehilangan tembaga adalah L daripada kehilangan tembaga maksima. #pabila gelung sekunder adalah dilitar%bukakan, arus yang mengalir dalam gelung primer adalah berfungsi untuk membina fluks magnet asas dan menyediakan satu komponen kuasa yang ke&il untuk membekalkan kehilangan teras.

8.6

Jenis "en!ubah

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/15

)ela'ar telah mengetahui banyak aspek tentang sesuatu pengubah se&ara amnya. ,ahukah anda pengubah boleh digunakan untuk pelbagai tu'uan: 6enis pengubah biasanya dinamakan sempena tu'uan atau kegunaannya. !erikut ini adalah beberapa 'enis pengubah yang biasa di'umpai. )a*. "en!ubah pen!a!ihan )engubah pengagihan berfungsi menurunkan voltan pengagihan kepada satu voltan perkhidmatan yang piawai. +ebagai &ontoh pengubah penurun yang kita selalu ter'umpa di tepi 'alan akan menurunkan voltan pengagihan 11k7 kepada 147 (1 fasa) atau ( /7 (1 fasa) yang akhirnya disalurkan kepada soket keluaran di rumah kediaman kita untuk menghidupkan &erek elektrik kita. 2apasiti kuasa pengubah pengagihan biasanya sehingga (//k7#. )b*. "en!ubah kuasa )engubah kuasa mempunyai kadar kuasa sehingga (/M7# yang biasa digunakan di stesen pen'ana atau pen&awang, samada meninggikan atau menurunkan voltan yang bersesuaian dengan aras voltan talian penghantaran kuasa berkenaan. )8*. "en!ubah a%atan 2ita akan menggunakan satu voltmeter berskala / < 1// volt untuk mengukur sebarang nilai voltan antara / < 1// volt. !agaimana pula kalau kita hendak mengukur voltan pada sistem voltan tinggi, sebagai &ontoh 11(k7: 7oltmeter dengan skala voltan sebegini tinggi adalah tidak praktikal. ?leh itu pengubah voltan (potential transformer/ $0) digunakan untuk merendahkan nilai voltan tinggi kepada satu nilai voltan yang bersesuaian untuk disambungkan kepada voltmeter pada kebiasaannya dibina dengan skala voltan yang rendah. !iasanya skala voltan sekunder pengubah voltan (setaradengan skala voltmeter) adalah lebih kurang 1// hingga 11/7. !egitu 'uga pengubah arus (current transformer/ 10) bertu'uan merendahkan nilai arus tinggi kepada satu nilai arus yang bersesuaian dengan ammeter yang mempunyai skala ampiar yang rendah. +kala arus sekunder pengubah arus biasanya berkadar 1# atau 4# yang dipadankan dengan ammter yang mempunyai skala / < 1# dan / < 4# masing%masing. 2edua%dua 'enis pengubah yang digunakan untuk merendahkan satu kuantiti sebenar yang hendak diukur kepada satu nilai kuantiti yang bersesuaian dengan skala 'angka, dinamakan pengubah alatan. +truktur binaan pengubah alatan ditun'ukkan dalam -a'ah ..5(a) untuk pengubah voltan dan -a'ah ..5(b) untuk pengubah arus. #dalah diperhatikan bahawa pengubah voltan mempunyai gelung primer yang disambung se&ara selari antara dua talian voltan tinggi, manakala gelung primer pengubah arus adalah disambung se&ara sesiri kepada salah satu talian kuasa voltan tinggi. $s M $p *ntuk mengaruhkan 7s yang rendah kepada voltmeter $s I $p *ntuk mengurangkan arus ke ammeter

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/1.

(1//7) 7 $s $p !ekalan 7oltan ,inggi ), #

(4#) $s N, !ekalan 7oltan ,inggi $p !eban

!eban

-a'ah ..5(a) )engubah voltan

-a'ah ..5(b) )engubah arus

Rajah 8.6 "en!ubah a%atan )$*. "en!ubah Aut5 )engubah auto berkendali atas perinsip aruhan diri. )engubah ini mempunyai hanya satu gelung yang bertindak sebagai kedua%dua gelung primer dan sekunder. +ama seperti pengubah perendah, keseluruhan gelung bertindak sebagai gelung primer, manakala bahagian bertap kepada gelung yang sama berfungsi sebagai gelung sekunder. -a'ah ... menun'ukkan struktur binaan pengubah auto. )engubah auto digunakan sebagai pengubah pengaturan (regulating transformer) yang hanya memerlukan sebahagian daripada keseluruhan voltan masukan, seperti dalam kendalian menghidupkan dan kawalan kela'uan motor aruhan.

7p

$p $s 7s

!ekalan Masukan (7p)

$p $s !eban (7s)

(a) !inaan Rajah 8.8

(b) +imbol "en!ubah aut5

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/1E

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT SELANJUTNYA! SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN BERIKUTNYA.

..15 !erpandukan kepada kenyataan yang diberikan sila tuliskan formula yang sesuai pada petak kosong dalam 'adual 1.

Ken9ataan d.g.e. yang teraruh dalam satu lilitan tunggal suatu gelung meru'uk perubahan fluks d.g.e. yang teraruh dalam suatu gelung yang mempunyai $ lilitan, meru'uk perubahan fluks d.g.e. purata teraruh dalam suatu gelung yang mempunyai $ lilitan, meru'uk fluks maksima. d.g.e. ppgd teraruh dalam suatu gelung yang mempunyai $ lilitan, meru'uk fluks maksima. d.g.e. ppgd teraruh dalam gelung primer yang mempunyai $ lilitan, meru'uk fluks maksima. d.g.e. ppgd teraruh dalam gelung sekunder yang mempunyai $ lilitan, meru'uk fluks maksima. Ja$ua% #

F5rmu%a

..1. ,uliskan formula d.g.e ppgd teraruh dalam gelung primer dan tentukan bilangan lilitan primer, 'ika gelung disambungkan kepada soket keluaran ( /7 #*, 4/>0, dan mempunyai fluks maksima 5/ K!. ..1E #pakah dua 'enis kehilangan yang tergolong dalam kehilangan teras: ..(/ 2ehilangan teras 'uga dikenali sebagai 9999999999999999 ..(1 2ehilangan teras adalah berpun&a daripada 999999999999999999999

KEMAGNETAN
..(( #pakah hubungan antara kehilangan teras terhadap perubahan beban: ..(1 #pakah &ara untuk meminimakan kehilangan histerisis: ..( #pakah &ara untuk meminimakan kehilangan arus pusar:

E1001/UNIT8/(/

..(4 #pakah pun&anya ter'adinya kehilangan tembaga: ..(3 $yatakan tiga 'enis pengubah. ..(5 #pakah fungsi utama pengubah pengagihan: ..(. #pakah &ontoh nilai voltan piawai yang terdapat di keluaran pengubah pengagihan: ..(E #pakah kuasa maksima pengubah maksima untuk pengubah (i). )engagihan (ii). 2uasa ..1/ Di manakah pengubah kuasa sering digunakan: ..11 #pakah fungsi utama pengubah alatan: ..1( #pakah 'ulat keluaran yang biasanya untuk pengubah voltan: ..11 #pakah 'ulat keluaran yang biasanya untuk pengubah arus: ..1 Dengan hanya meruruk kepada sambungan gelung primer pada ra'ah (, sila kenalpasti mana satu kah (# atau !) pengubah arus dan pengubah voltan, dan berikan sebabnya.

# $s $p ! $s $p !eban !ekalan 7oltan ,inggi !eban

!ekalan 7oltan ,inggi

Rajah & ..14 !agaimana susunatur gelung primer dan sekunder pengubah auto: ..13 #pakah kegunaan pengubah auto:

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/(1

SYABAS!!! KERANA ANDA TELAH MENCUBA ..15 Ken9ataan d.g.e. yang teraruh dalam satu lilitan tunggal suatu gelung meru'uk perubahan fluks d.g.e. yang teraruh dalam suatu gelung yang mempunyai $ lilitan, meru'uk perubahan fluks d.g.e. purata teraruh dalam suatu gelung yang mempunyai $ lilitan, meru'uk fluks maksima. d.g.e. ppgd teraruh dalam suatu gelung yang mempunyai $ lilitan, meru'uk fluks maksima. d.g.e. ppgd teraruh dalam gelung primer yang mempunyai $ lilitan, meru'uk fluks maksima. d.g.e. ppgd teraruh dalam gelung sekunder yang mempunyai $ lilitan, meru'uk fluks maksima. ..1. (a) (b) ..1E ..(/ ..(1 (i) (ii) d.g.e.ppgd =
Np =

F5rmu%a
d dt d d .g .e. = N dt d .g .e. =

d.g.e. =

m f $ volt

d.g.e.ppgd = . m f $ volt d.g.e.ppgd = . m f $p volt

d.g.e.ppgd =

m f $s volt

m f $p volt
= ( /V =14 x5/ x1/ 3 x4/ ,z

d .g .e. ppgd .

M f

2ehilangan histerisis 2ehilangan arus pusar

2ehilangan besi. !ahan yang membina teras

d.g.e. ppgd teraruh dalam gelung sekunder yang mempunyai $ lilitan, meru'uk fluks maksima.

d.g.e.ppgd =

m f $s volt

KEMAGNETAN
..(( ..(1 ..( ..(4 ..(3 2ehilangan teras tidak dipengaruhi oleh perubahan beban.

E1001/UNIT8/((

Dengan menggunakan bahan magnet yang mempunyai gelung histerisis yang sempit Dengan membina teras yang berlapis%lapis Disebabkan oleh rintangan dalam gelung pengubah. (i) )engubah pengagihan (ii) )engubah kuasa (i) )engubah auto Menurunkan voltan pengagihan kepada satu voltan perkhidmatan yang piawai. 147 (1 fasa) dan ( /7 (1 fasa) (i) (/k7# (ii) (/M7# +tesen pen'ana dan pen&awang. merendahkan satu kuantiti sebenar yang hendak diukur kepada satu nilai kuantiti yang bersesuaian dengan skala 'angka. 1//%11/7 1# atau 4# (i) # ialah pengubah arus, kerana gelung primer ($p) adalah disambung se&ara sesiri kepada salah satu talian kuasa voltan tinggi. (ii) ! ialah pengubah voltan, kerana gelung primer ($p) adalah disambung se&ara selari antara dua talian voltan tinggi. )engubah ini mempunyai hanya satu gelung yang bertindak sebagai kedua%dua gelung primer dan sekunder. 2eseluruhan gelung sebagai gelung primer dan sebahagian gelung men'adi gelung sekunder. +ebagai pengubah pengaturan untuk kendalian menghidupkan dan kawalan kela'uan motor aruhan.

..(5 ..(. ..(E ..1/ ..11 ..1( ..11 ..1

..14

..13

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/(1

KENDALIAN PENGUBAH SEBENAR

8.8 Ken$a%ian "en!ubah 'ebenar -a'ah ..1 di bawah menun'ukkan litar sebuah pengubah yang mengandungi kuantiti%kuantiti seperti rintangan belitan, kehilangan teras dan kebo&oran flu2s.
flu2s bo&or

-1 @1 = @? 71

-( @(

+uis +

O1

O(

7(

beban

flu2s sepunya Rajah 8.# "en!ubah sebenar -intangan R1 dan R2 bagi bahagian utama dan sekunder sebenarnya adalah merupakan rintangan bagi dawai tembaga yang digunakan sebagai belitan pengubah berkenaan. 2ehilangan teras yang berlaku di dalam teras pula adalah disebabkan oleh 3isteresis. Di samping mempunyai ringan belitan dan kehilangan teras, pengubah sebenarnya 'uga mengalami kebo&oran flu2s di dalam litar utama dan sekundernya. 4lu2s O1 dan O( yang ditun'ukkan dalam ra'ah ..1 di katakana bo&or kerana ia hanya merangkai satu bahagian saha'a, (O1 bagi utama dan O( bagi sekunder) serta tidak memberi sumbangan dalam pemindahan tenaga. Manakala flu2s Om yang merangkai kedua%dua bahagian utama dan sekunder dikenali sebagai fluks berguna atau flu2s sepunya. 2esan kebo&oran flu2s di dalam pengubah sebenar boleh diselakukan dengan &ara memasukkan peraruh%peraruh tulin L1 dan L2 (yang mempunyai nilai regangan X1 = 2L1 ohm dan X2 = 2L2 ohm) ke dalam litar pengubah unggul. )arameter X1 dan X2 ini dikenali sebagai regangan bo&or yang terdapat pada

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/(

belitan<belitan pengubah akan menyebabkan berlakunya ke'atuhan voltan apabila ia mengalir melaluinya. Kalaupun ke'atuhan ini adalah merupakan ke'atuhan voltan dalaman bagi pengubah, tetapi untuk memudahkan analisis, kuantiti%kuantiti ini boleh ditempatkan diluar pengubah seperti yang ditun'ukkan dalam ra'ah ..(.

-1 @? atau @1

P1

P( @(

-(

+uis 1

71

D1

D(

7(

!eban

O
)engubah unggul Rajah &.#b : :itar seni%ai pen!ubah sebenar Rajah 8.& :itar seni%ai pen!ubah sebenar

8.8.# Kehi%an!an Besi 2ehilangan besi atau pun teras dalam pengubah sebenar adalah disebabkan 3isterisis dan arus pusar dan magnitudnya adalah malar pada sebarang peringkat beban. Histerisis 2ehilangan 3isterisis adalah disebabkan oleh ulangan pemagnetan atom yang membentuk domain di dalam bahan bermagnet di dalam teras pengubah. Domain%domain ini berkelakuan seperti magnet%magnet ke&il yang akan men'a'arkan diri masing%masing dengan flu2s dimana ia diletakkan. #pabila flu2s bertukar arah (mengikut arah arus) magnet%magnet ke&il ini saling bertukar arah mengikut flu2s seperti ditun'ukkan dalam ra'ah ..1. Hesapan kuasa yang berlaku didalam proses ini mun&ul sebagai haba. *ntuk mengurangkan kehilangan 3isterisis, teras pengubah hendaklah diperbuat daripada bahan besi yang mempunyai kualiti magnet yang baik yang mempunyai kandungan sili&on yang tinggi.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/(4

#rus pusar + + + + * * *

domain * * * * + + + +

@ @ * * *

Rajah 8.( ;isterisis

Rajah 8.+ Arus pusar

Arus "usar -a'ah .. menun'ukkan keratan sebahagian daripada perlapisan teras pengubah. 4lu2s yang mengaruhkan d.g.e di dalam belitan pengubah 'uga akan mengaruhkan d.g.e di dalam perlapisan teras pengubah (yang sendirinya merupakan satu gegelung yang lengkap) dengan magnitud yang diberikan oleh persamaan E = 4.44 fOm volt bagi satu lapisan. D.g.e ini akan menyebabkan arus yang berputar mengalir di dalam perlapisan%perlapisan teras seperti yang ditun'ukkan dalam ra'ah ..4. #rus tersebut dikenali sebagai arus pusar dan ia akan menyebabkan kehilangan kuasa pada sebarang rintangan bagi laluan flu2s seperti mana yang berlaku kepada perintang apabila arus mengalir melaluinya. *ntuk mengurangkan kehilangan yang disebabkan oleh arus pusar ini, teras pengubah hendaklah diperbuat daripada perlapisan%perlapisan besi yang nipis supaya ia mempunyai nilai rintangan yang tinggi.apabila rintangannya tinggi, magnitud arus pusar akan men'adi ke&il. Dengan itu kehilangan kuasa yang disebabkan olehnya akan berkurangan. #ndaikan : P % 2ehilangan disebabkan oleh 3isterisis P! % 2ehilangan disebabkan oleh arus pusar

Maka 'umlah kehilangan besi boleh ditulis sebagai : P" = P # P! = $.I% &'(O % )

KEMAGNETAN
-?1 -1 71 -(R $1 $(

E1001/UNIT8/(3

2uantiti rintangan di ru'uk ke utama

-?( -1R -( 7(

2uantiti rintangan di ru'uk ke sekunder

$(

$1

Rajah 8.- 4a%an!an setara pen!ubah sebenar merujuk kepa$a kehi%an!an rintan!an $a%am be%itan

8.8.& Kehi%an!an Be%itan Rintan!an 2ehilangan belitan rintangan atau kehilangan tembaga dalam pengubah adalah disebabkan oleh rintangan ohm di dalam belitannya. 6umlah kehilangan ini boleh didapati daripada galangan setara pengubah sebenar seperti ra'ah ..3. (a) -intangan R1 di utama adalah senilai dengan K2 R1 disekunder dan ia dikenali sebagai rintangan setara utama diru'uk kepada sekunder. @ni bermakna sekiranya kehilangan rintangan belitan atau kuasa yang disebabkan oleh perintan R1 di utama diberi sebagai: )&u = @1 Q -1 watt Maka 'umlah kehilangan kuasa yang disebabkan oleh K2 R1 disekunder 'uga sama, iaitu: )&u = @( . 2( -1 watt (b) -intangan -( di sekunder adalah senilai dengan +R2/K2, di utama dan dikenali sebagai rintangan setara sekunder diru'uk ke utama sebagai -(R.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/(5

(&) 6umlah rintangan pengubah diru'uk kepada utama adalah: -?1 = -1 J -(R ohm -?1 = -1 J (-(=2() ohm ?leh itu 'umlah kehilangan kuasa atau rintangan belitan diru'uk kepada utama )&u = @1 . -?1 watt )&u = @1 . -1 J (-(=2() watt (d) 6umlah rintangan pengubah diru'uk kepada sekunder adalah: -?( = -( J -1R ohm -?( = -( J (2( -1) ohm ?leh itu 'umlah kehilangan kuasa atau rintangan belitan diru'uk kepada sekunder: )&u = @( . -?( watt )&u = @( . -( J (2( -1) watt 2ehilangan belitan rintangan adalah berkadar terus dengan gandadua atau k7# ganda dua. $ilai kasar kehilangan besi dan belitan rintangan bagi sebuah pengubah boleh didapati daripada u'ian litar buka dan pintas (akan dibin&angkan pada bahagian seterusnya). CATATAN : K = N2 / N1 = V2 / V1

Contoh Contoh8.1 8.1:: +ebuah pengubah 1/ k7# dengan nisbah voltan (///=(// 7, nilai rintangan pada bahagian utama ( ohm. )ada bahagian sekundernya pula nilai rintangan /./(4 ohm dapatkanF (i). -intangan setara utama meru'uk kepada bahagian pendua. (ii). 6umlah rintangan meru'uk kepada bahagian sekunder. (iii). -intangan setara bagi sekunder meru'uk kepada baghagian utama (iv). 6umlah rintangan meru'uk kepada bahagian utama. (v). 6umlah kehilangan kuasa dengan menggunakan setiap perintang dan kedua menggunakan perintang setara.

KEMAGNETAN
Penyelesaian : $isbah pengubah, (/// 2 = 7 ( = 71

E1001/UNIT8/(.

2 = (// = = 1 = 1/ )ada keadaan beban penuh @1 = k7# = 7 (menganggap ke&ekapan 1//G) = 1//// = (/// = 14 # @( = 1//// = (// = 14/ # -intangan bahagian utama, -1 = ( -intangan bahagian sekunder, -( = /./(4 (i). -intangan setara utama meru'uk kepada bahagian pendua. = 2 ( -1 = (1=1/)( " ( = /./( (ii). 6umlah rintangan meru'uk kepada bahagian sekunder. -(R = 2( -1 J -( = ((1=1/)( " /./(4 = /./ 4

(iii). -intangan setara sekunder meru'uk kepada bahagian utama. = -( = 2 ( = /./(4 = (1=1/)( = (.4 (iv). 6umlah rintangan meru'uk kepada bahagian sekunder. -1R = -1 J -( = 2( = (./ J /./(4 = (1=1/)(

KEMAGNETAN
= .4

E1001/UNIT8/(E

(v). 6umlah kehilangan kuasa, dengan menggunakan setiap perintang dan kedua menggunakan perintang setara.. )N* = @1( -1 J @(( -( = 14( " ( J 14/( " /./(4 = 1/1(.4 K atau )N* = @1( -/1 = @1( -1R = 14( " .4 = 1/1(.4 K )N* = @(( -/( = @(( -(R = 14/( " /./ .4 = 1/1(.4 K 8.8.( Re!an!an B585r
P?1 P1 71 P(R $1 $(

(a) 2uantiti regangan di ru'uk ke utama

P?( P1R P(
(b)

2uantiti regangan di ru'uk ke sekunder

$(

$1

7(

Rajah 8.3 4a%an!an setara pen!ubah sebenar merujuk kepa$a re!an!an b585r

!agi mengenalpasti regangan bo&or dalam pengubah sebenar, litar galangan setara boleh di'adikan panduan seperti ra'ah ..11. kaedah dan pengistilaan yang serupa 'uga digunakan dalam pemindahan regangan, dimana:

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/1/

(a). X1- = K2 X1

% regangan setara utama diru'uk kepada sekunder.

(b). X2- = +X1/ K2, % regangan setara sekunder diru'uk kepada utama. (&). 6umalah regangan bo&or diru'uk kepada utama adalah: P?1 = P1 J P(R ohm P?1 = P1 J (P(=2() ohm (d). 6umalah regangan bo&or diru'uk kepada sekunder adalah: P?( = P( J P1R ohm P?( = P( J (2(= P1) ohm +etelah mengenalpasti kehilangan belitan atau kehilangan tembaga dan regangan bo&or, kita 'uga akan dapat menentukan 'umlah galangan pengubah diru'uk kepada utama: S?1 = -?1 J 'P?1T ohm Dan 'umlah galangan pengubah meru'uk kepada sekunder. S?( = -?( J 'P?( ohm

Contoh 8.2 : +ebuah pengubah dengan nisbah voltan (///=(// 7, nilai rintangan dan regangan pada bahagian utama ( ohm dan o. ohm. )ada bahagian sekundernya pula nilai rintangan dan regangan adalah /./(4 ohm dan /./ ohm, dapatkanF (i). -intangan setara utama meru'uk kepada bahagian pendua. (ii). 6umlah rintangan meru'uk kepada bahagian sekunder. (iii). -intangan setara bagi sekunder meru'uk kepada baghagian utama (iv). 6umlah rintangan meru'uk kepada bahagian utama.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/11

Penyelesaian : $isbah pengubah, 2 = 7( = 71 2 = (// = (/// 2 = 1 = 1/ -egangan bahagian utama, regangan bahagian sekunder, P1 = P( = /./

(i). -egangan setara utama meru'uk kepada bahagian pendua. = 2( P1 = (1=1/)( " = /./ (ii). 6umlah regangan meru'uk kepada bahagian sekunder. P(R = 2( P1 J P( = (1=1/)( " /. = /./. (iii). -egangan setara sekunder meru'uk kepada bahagian utama. = P( = 2( = /./ = (1=1/)( = ./ (iv). 6umlah regangan meru'uk kepada bahagian sekunder. P1R = P1 J P( = 2( = ./ J /./ = (1=1/)( = ../

Contoh Contoh8.3 8.3:: +ebuah pengubah 1/ k7#, ( //=1(/ 7, 4/ >0 mempunyai rintangan /.1 dan regangan bo&or /.(( pada bahagian voltan tinggi. !ahagian voltan rendah mempunyai rintangan /./14 dan regangan bo&or /./1( . Dapatkan gegelung setara rintangan, regangan bo&or dan galangan meru'uk kepadaF (i). !ahagian voltan tinggi (!7,). (ii). !ahagian voltan rendah (!7-).

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/1(

Penyelesaian : $isbah pengubah, 2 = 7( = 71 2 = 1(/ = ( // = 1 = (/ !ahagian utama, !ahagian sekunder, -1 = /.1 , P1 = /.(( -( = /./14 , P( = /./1(

(i). !ahagian voltan tinggi (!7,). nilai diru'uk pada bahagian utama. -?1 = -1 J -(R = -1 J -( = 2( = /.1 J /./14 = (1=(/)( = 1 .1 P?1 = P1 J P(R = P1 J P( = 2( = /.(( J /./1( = (1=(/)( = 4./( S?1 = 6o1( + 5o1( = 1 .( ( + 4./( ( = 14 (ii). !ahagian voltan rendah (!7-). nilai diru'uk pada bahagian sekunder. -?( = -( J -1R = -( J 2(-1 = /./14 J (1=(/)( " /.1 = /./14(4 P?( = P( J P1R = P( J 2( P( = /./1( J (1=(/)( " /.(( = /./1(44 S?( = 6o( ( + 5o( ( = /./14(4 ( + /./1(44 ( = /./15 atau S?( = 2(S?1 = (1=(/)( " 14 = /./154

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/11

8.< Ketentuan "en!ubah +etiap pengubah yang dihasilkan mempunyai nilai ketentuan yang berbe0a, ini bergantung kepada penggunaan pengubah tersebut dalam sesuatu sistem penghantaran samada menaik atau menurunkan nilai voltan hantaran. 2etentuan pengubah ditafsir dalam 27# atau M7#, &ontonya 1// 27#, (//27#, 1M7#, 1/ M7# dan lain%lain. $ilai ketentuan ini menun'ukkan keupayaan sebenar sebuah pengubah yang mana arus maksima boleh mengalir pada bahagian utama dan pendua. Dengan nilai%nlai ketentuan ini kadar fius yang akan digunakan pada bahagian utama dan pendua dapat ditentukan bagi tu'uan perlindungan kerosakan di sesumbuh pendua unit masukan atau basbar.. 2atakan sebuah pengubah mempunyai spesifikasi yang di&atatatkan pada tanda nama yang disediakan pada pengubah seperti berikut 4k7#, 147=( /7, 4/>0 . +pesifikasi ini menun'ukkan bahawa pengubah ini mempunyai keupayaan berkendali sehingga 4/// voltan%ampiar dan ia merupakan pengubah penurun, di mana bahagian utamanya mempunyai keupayaan nilai voltan masukan 14 7 dan bahagian penduanya mempunyai keupayaan nilai voltan keluaran ( /7, di samping itu ia hanya berkendali pada frekuensi 4/ >0. 2adaran arus pengubah ini boleh di tentukan dengan menggunakan persamaan seperti berikut.F
rus =
V x 1/// 1 x V

Kadaran

Dimana,

7# : 2adaran keupayaan pengubah dalam voltan%ampiar 7 : 2adaran voltan samada pada bahagian utama atau pendua

Contoh Contoh8.4 8.4:: +ebuah pengubah mempunyai nilai%nilai seperti berikut 4// 27#, 11=/. 14 k7, kirakan kadaran arus (arus maksima) pada bahagian utama dan pendua pengubah tersebut.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/1

Penyelesaian : !ahagian utama pengubah !ahagian pendua pengubah

Kadaran

rus =

4// x1/// 1 x11///

Kadaran

rus =

4// x1/// 1 x 14

= 3E4 #mpiar

= (3.( #mpiar

Daripada pengiraan ini menun'ukkan keupayaan arus maksima yang mampuh ditanggung oleh bahagian utama ialah (3.( ampiar manakala bahagian pendua pula ialah 3E4 ampiar. ?leh yang demikian kadaran fius yang sesuai dapat menahan arus lampau sebanyak 14/G pada bahagian masukan (utama) ialah 4 ampiar boleh digunakan.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/14

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT SELANJUTNYA! SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN BERIKUTNYA.

..1

-a'ah 1 merupakan garis tunggal pengubah sebenar labelkan parameter%parameter yang bertanda a hingga '.

8 h

+uis 1

@? atau @1

!eban

O j
Rajah #

..( )ada keadaan tanpa beban kuasa pengubah sebenar ditulis sebagai " 2 =#IO k5s >O 7, nyatakan komponen%komponen bagiF a. $1 b. I% . &. *% . .

..1 Meru'uk kepada ra'ah ..(, lengkapkan persamaan berikut ketika pengubah berkenaan berbeban atau suis 1 ditutupF a. 7oltan bahagian sekunder 7( = D( < b. 7oltan bahagian utama 71 = D1 J

KEMAGNETAN
..

E1001/UNIT8/13

$yatakan dua faktor yang mempengaruhi kehilangan besi pada pengubah sebenar. a. b.

..4 2ehilangan besi boleh ditulis sebagai $i 7 $3 8 $e 7 V"I9 2os: 9 ;? nyatakan apakah makna bagiF a. )h % b. )e % ..3 Meru'uk kepada kehilangan belitan pada pengubah sebenar lengkap formula berikutF a. 6umlah rintangan pengubah diru'uk kepada utama adalah 69' 7 6' 8 (6)<K)) ohm, oleh itu 'umlah kehilangan kuasa atau rintangan belitan diru'uk kepada utama )&u = 9999999999999999 watt

b. 6umlah rintangan pengubah diru'uk kepada sekunder adalah RO2 = R2 + (K2 R1) ohm oleh itu 'umlah kehilangan kuasa atau rintangan belitan diru'uk kepada utama )&u =
9999

watt

..5 +ebuah pengubah 4/ k7# dengan nisbah voltan (///=(// 7, nilai rintangan dan regangan pada bahagian utama ohm. )ada bahagian sekundernya pula nilai rintangan adalah /./1 ohm !erdasarkan soalan 3. lengkapkan penyelesaian di bawah dengan mengisi tempat kosong yang diberikanF $isbah pengubah, 2 = 7( = 2 = 9999999 = 99999999 = 9999999 = 99999999

-intangan bahagian utama, -1 = 9999999 -intangan bahagian sekunder, -( = 9999999999 a. -intangan setara utama meru'uk kepada bahagian pendua. = 2( 999999999 = 99999999999 = 99999999999

KEMAGNETAN
b. 6umlah rintangan meru'uk kepada bahagian sekunder. -(R = 2( -1 J 9999999999 = 9999999999 = 9999999999 &. -intangan setara sekunder meru'uk kepada bahagian utama. = -( = 9999999999 = 999999999 = 999999999 d. 6umlah rintangan meru'uk kepada bahagian sekunder. -1R = -1 J 99999999 = 999999999 = 999999999

E1001/UNIT8/15

... +ebuah pengubah 4/ k7#, 11///= 14 7, 4/ >0 mempunyai rintangan /.( dan regangan bo&or /.(4 pada bahagian voltan tinggi. !ahagian voltan rendah mempunyai rintangan /./1 dan regangan bo&or /./1 . Dapatkan gegelung setara rintangan, regangan bo&or dan galangan meru'uk kepada, bahagian voltan tinggi (!7,) dan bahagian voltan rendah (!7-) dengan melengkapkan penyelesaian yang diberikan di bawah. $isbah pengubah, 2 = 7 ( = 71 2 = 99999999 = 9999999999 = 99999999 -1 = 99999999 , -( = 99999999 , P1 = 99999999 P( = 99999999

!ahagian utama, !ahagian sekunder,

(i). !ahagian voltan tinggi (!7,). nilai diru'uk pada bahagian utama. -?1 = -1 J 99999999 = 99999999999999999 = 99999999999999999 P?1 = P1 J 99999999 = 99999999999999999 = 99999999999999999 S?1 = 99999999999999999 = 99999999999999999

KEMAGNETAN
= 99999999999999999 (ii). !ahagian voltan rendah (!7-). nilai diru'uk pada bahagian sekunder. -?( = -( J 99999999 = 99999999999999999 = 99999999999999999 P?( = P( J 99999999 = 99999999999999999 = 99999999999999999

E1001/UNIT8/1.

S?1 = 99999999999999999 = 99999999999999999 = 99999999999999999 ..E +ebuah pengubah 4/ k7#, 3//=1(/ 7, 4/ >0 mempunyai rintangan /. dan regangan bo&or /.4( pada bahagian voltan tinggi. !ahagian voltan rendah mempunyai rintangan /./ 4 dan regangan bo&or /./( . Dapatkan gegelung setara rintangan, regangan bo&or dan galangan meru'uk kepadaF a. !ahagian voltan tinggi (!7,) b. !ahagian voltan rendah (!7-) ..1/ 2etentuan keupayaan sesebuah pengubah biasanya ditafsirkan dalam unit. a. 99999999999999999999999999999999999999999999999 b. 99999999999999999999999999999999999999999999999 ..11 Meru'uk kepada formula berikut, kadaran arus = digunakan bagi menentukanF a. 99999999999999999999999999999999999999999999999 b. 99999999999999999999999999999999999999999999999
V x 1/// 1 x V

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/1E

SYABAS!!! KERANA ANDA TELAH MENCUBA

..1 a) -1 b) P1 &) -( d) P1 e) 71 f) D1 g) D( h) @( i) 7( ') )engubah unggul ..( a) 7oltan tanpa beban b) #rus tanpa beban &) ;aktor kuasa tanpa beban ..1 a) 7( = D( < @( ( -( J 'P() 7 b) 71 = D1 J @? ( -1 J 'P1) 7 .. a. ,isterisis b. #rus pusar ..4 a. 2ehilangan disebabkan oleh 3isteisis b. 2ehilangan disebabkan oleh arus pusar ..3 a. )&u = @1 . -1 J (-(=2() watt b. )&u = @( . -( J (2( -1) watt ..5 2 = 7( = 71 2 = (// = (/// = 1 = 1/

KEMAGNETAN
-intangan bahagian utama, -intangan bahagian sekunder, a. = 2( -1 = /.1 " = /. b. -(R = 2( -1 J -( = /.1 " J /./1 = /. 1 &. = -( = 2( = /./1 = /.1 = /.1 d. -1R = -1 J -( = 2( = /. J /./1=/1 = /.5 ... $isbah pengubah, 2 = 7 ( = 71 2 = 14 = 11 /// = /./1. -1 = /.( , P1 = /.(4 -( = /./1 , P( = /./1 -1 = -( = /./1

E1001/UNIT8/ /

!ahagian utama, !ahagian sekunder, (i). -?1 = -1 J -(R = -1 J -( = 2( = /.1 J /./1 = (/./1.)( = (/..5 P?1 = P1 J P(R = P1 J P( = 2( = /.(4 J /./1 = (/./1.)( = 5.154 S?1 = 6o1( + 5o1( = (/..5 ( + 5.154 ( = ((.1

KEMAGNETAN
(ii). -?( = -( J -1R = -( J 2(-1 = /./1 J (/./1.)( " /.( = /./1/11 P?( = P( J P1R = P( J 2( P1 = /./1 J (/./1.)( " /.(4 = /./1/13 S?( = 6o( ( + 5o( ( = /./1/11 ( + /./1/13 ( = /./1/( ..E a. 2 = /.( -?1 = 1.4(4 P?1 = 1.1( S?1 = (.55E b. -?( = /./31 P?( = /./ 4 S?( = /./31 ..1/ a. 27# b.M7# ..11 a. 2adara arus bahagian utama pengubah b. 2adaran arus bahagian sekunder penguba

E1001/UNIT8/ 1

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/ (

KENDALIAN PENGUBAH SEBENAR

8.#0 Objektif "en!ujian "en!ubah )engu'ian pengubah adalah bertu'uan untuk membuktikan bahawa perilaku ataupun prestasi sesebuah pengubah fasa tunggal pada sebarang peringkat beban dan faktor kuasa boleh dinilai sekiranya parameter%parameter berikut diketahui: (a). (b). (&). (d). 6umlah rintangan (-?1 atau -?() 6umlah kebo&oran regangan ( P?1 atau P?() 6umlah kehilangan besi ()i) 6umlah kehilangan belitan rintangan ()&u)

2uantiti%kuantiti yang dinyatakan di atas ini boleh di tentukan dengan mudah lagi ekonomi melalui tiga kaedah u'ian pengubah, iaitu u'ian litar buka, u'ian litar pintas dan u'ian berbeban. 8.#0.# @jian :itar Buka *'ian litar buka adalah bertu'uan untuk menentukan 'umlah kehilangan besi. ?leh kerana terdapatnya 3isterisis dan arus pusar dalam pengubah apabila ia beroperasi maka ia akan menyebabkan kehilangan besi dalam pengubah dan akhirnya akan memberi kesan kepada ke&ekapan pengubah yang digunakan. Dengan u'ian ini akan dapat mengenalpasti tahap kehilangan dalam sesebuah pengubah dan seterusnya pembaikan pengubah dapat dilakukan. 8.#0.& @jian :itar "intas *'ian ini adalah merupakan satu kaedah yang ekonomik untuk menentukan kuantiti bagi parameter%parameter berikut tanpa mengenakan beban sebenar kepada pengubah. Melalui u'ian kita dapat menentukan beberapa 'umlah kehilangan yang berlaku dalam sebuah pengubah di antaranya:% (a). 2ehilangan rintangan belitan atau kehilangan tembaga )&u (pada sebarang peringkat beban) (b). 6umlah rintangan (-?1 atau -?() (&). 6umlah kebo&oran regangan ( P?1 atau P?()

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/ 1

8.#0.( @jian Berbeban *'ian ini merupakan satu lagi kaedah u'ian di mana beban dikenakan pada bahagian pendua penguabah. *'ian ini bertu'uan untuk mengenalpasti perubahan arus dan voltan pada bahagian pendua pengubah apabila nilai beban seperti rintangan, kemuatan dan aruhan berubah pada sambungan pengubah. 8.## Tata8ara "en!ujian *'ian litar buka, u'ian litar pintas dan berbeban boleh dilaksanan di makmal elektrik kuasa dan seumpamanya, setiap u'ian mempunyai tata&ara tersendiri yang perlu di ikuti agar u'ian yang dilakukan teradap pengubah akan mem&apai matlamatnya. 8.##.# Tata8ara @jian :itar Buka
Meter Katt 7 Meter #mpere A

!ekalan #* 6eostat

Meter 7olt

#K#+U voltan tinggi !#>#V#

!7-

!7,

Rajah 8.6 @jian %itar buka +alah satu belitan pengubah, biasanya bahagian bervoltan tinggi (!7,) dibiarkan berlitar buka manakala bahagian yang satu lagi iaitu bahagian bervoltan rendah (!7-) disambungkan kepada bekalan beserta dengan meter watt, meter volt dan meter ampere seperti ra'ah ..5. Dengan memberikan bekalan voltan yang normal 71 kepada utama (voltan kadaran pada !7- dalam kes ini), flu2s yang normal akan terhasil didalam teras. )ada keadaan flu2s yang normal, 'umlah kehilangan besi yang berlaku di dalam teras 'uga adalah normal.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/

Memandangkan nilai arus utama pada keadaan tampa beban, @? adalah ke&il (( < 1/G), maka kehilangan tembaga, )&u di utama adalah ke&il dan boleh diabaikan. Manakala )&u disekunder pula adalah sifar (litar buka). ?leh yang demikian, ba&aan meter watt pada keadaan tampa beban (se&ara praktikal) adalah 'umlah kehilangan besi, )i bagi pengubah dan nilainya dinaggap malar pada sebarang peringkat beban. +ekiranya kuasa yang diserap oleh pengubah pada keadaan tampa beban yang di&atakan oleh meter watt diberi sebagai K?N, makaF K?N = )i = 7.@? kos ? watt ?leh itu, sudut faktor kuasa tanpa beban, = kos%1 ( K?N = 71.@? ) Daripada sudut fa&tor kuasa yang didapati di atas, kita akan dapat mengira: (a). 2omponen arus kehilangan besi @hJe = @? kos # (b). 2omponen arus memagnet @m = @? sin # (&). -intangan 2ehilangan teras -? = 7=(@hJe) ohm (d). -egangan kehilangan teras P? = 7 = @m ohm 8.##.& Tata8ara "en!ujian :itar Buka Dalam u'ian ini, bahagian voltan rendah (!7-) dipintaskan seperti di tun'ukkan pada ra'ah .... 7oltan bekalan dinaikan perlahan%lahan sehingga arus kadaran mengalir di kedua%dua bahagian utama dan sekunder. ?leh kerana pengubah berkeadaan litar pintas, hanya se'umlah ke&il voltan !ekalan diperlukan untuk menghasilkan arus kadaran. Memandangakan nilai voltan bekalan yang dikenakan adalah seperatusan ke&il daripada nilai voltan kadaran, maka flu2s sepunya yang dihasilkan 'uga adalah seperatusan ke&il daripada nilai kadaran atau nilai normal. Dengan itu 'umlah kehilangan besi ataupun kehilangan teras adalah ke&il dan boleh diabaikan. !a&aan meter watt dalam u'ian ini menun'ukkan 'umlah kehilangan tembaga atau kehilangan rintangan belitan )&u bagi pengubahF bagi kedua%dua bahagian utama dan sekunder.

KEMAGNETAN
Meter Katt 7 Meter #mpere A

E1001/UNIT8/ 4

!ekalan #*

= -eostat

Meter 7olt

!7,

!7-

Rajah #3.8 : @jian %itar pintas Dengan mengandaikan bahawa !7- pada pengubah yang diu'i itu sebagai *,#M# dan !7, sebagai +D2*$DD- (bagi kedua%dua u'ian), makaF (a). 6umlah galangan diru'uk ke sekunder S?(F S?( = 7+N = @+N ohm di mana : 7+N < voltan litar pintas @+N < arus litar pintas

(b). 6umlah rintangan diru'uk ke sekunder -?(F -?( = K+N = (@+N)( ohm di mana : K+N < kuasa pada litar pintas ()&u)

(&). 6umlah kebo&oran regangan diru'uk ke sekunder P?(F X%2 =

( =o () ( ( 6o () ( o3m

KEMAGNETAN
8.##.( Tata8ara "en!ujian Berbeban
+ I# I&

E1001/UNIT8/ 3

=#

=&

!eban

Rajah 8.< "en!ujian berbeban *'ian ini di'alankan dengan menyambungkan parameter%parameter seperti ditun'ukkan pada ra'ah ..E )engubah yang digunakan pada u'ian ini adalah pengubah 1%fasa. +etelah sambungan dilakukan dengan sempurna maka untuk melaksanakan u'ian ini, buka suis dan sambungkan unit beban yang mempunyai keberintangan pada bahagian pendua pengubah seperti pada ra'ah ..E (pada mulanya di laraskan pada kedudukan sifar). !ekalkan voltan kepada lilitan utama pengubah dengan menggunakan voltan boleh laras dan kemudian laraskan 71. ,utup suis + dan perlahan%lahan tingkatkan 'umlah beban menghampiri (/G dan ini menyebabkan arus pada bahagian pendua @( akan berubah. -ekodkan nilai arus @( dan 7( bagi setiap peningkatan 'umlah beban sehingga men&apai 1//G. !uka suis dan gantikan beben berkerintangan dengan beban berkemuatan dan beban berinduktif ulang langkah%langkah u'ian seperti sebelum ini. -ekodkan data%data yang diperolehi dan kemudian lakarkan graf 7( melawan @(.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/ 5

8.#& "en!iraan Ke8ekapan $an "en!aturan =5%tan ba!i @jian :itar Buka $an @jian :itar "intas +etelah mempela'ari tata&ara men'alankan pengu'ian terhadap pengubah dengan berbagai kaedah pengu'ian. !eberapa parameter 'uga diketahui dengan melakukan u'ian%u'ian tersebut, dengan data%data yang diperolehi ini akan memudahkan kita untuk membuat pengiraan bagi memperolehi ke&ekapan dan pengaturan sesebuah pengubah. 8.#&.# Ke8ekapan "en!ubah ke&ekapan bagi pengubah pada sebarang peringkat beban dan faktor kuasa ditakrifkan sebagai: Ake%uaran $ibaha!ikan $en!an masukan $imana ke$ua.$ua $iukur $a%am unit 9an! sama )Batt atau k7*C
+8099 0906 &), K!/!&01023 2 K!560702 = M0(6&02 +8099 0906 &), K!560702 2 =K!560702 # K! "502:02 K!560702 2= K!560702 # P" # P/6

4 100

$ilai )i dan )&u boleh ditentukan daripada u'ian litar buka dan litar pintas seperti yang telah dibin&angkan sebelum ini.

Contoh Contoh8.5 8.5:: +ebuah pengubah fasa tunggal dua belitan 1// k7# mempunyai kehilangan1 kK dan kehilangan tembaga pada keadaan arus keluaran yang normal sebanyak 1.4 kK. 2irakan beban k7# pada keadaan ke&ekapan maksima dan nilai ke&ekapan berkenaan pada.F (a) ;aktor kuasa +atu (b) ;aktor kuasa /.. mengekor (menyusul)

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/ .

Penyelesaian : !eban k7# pada keadaan ke&ekapan maksimum ialah: = k7# (kadaran) " ( $i $cu ) = 1// k7# " (1./ 1.4)2; = .1.34 k7# 6umlah kehilangan pada keadaan ke&ekapan maksimum iala = )i J )&u = ( " )i kerana )&u = )i (pada ke&ekapan maksimum) = ( kK di mana )i =1kK
Kece2apan = Keluaran Keluaran + >umla3 Ke3ilangan Keluaran = Keluaran + $i + $cu

(a). 2uasa keluaran (kK) pada beban faktor kuasa satu ialah = k7# " fa&tor kuasa = .1.34 k7# " 1 = .1.34 k7#

Kece2pan =

.1.34 2; .1.34 2; + ( 2;

x 1//

= E5.3G (b). 2uasa keluaran (kK) pada beban faktor kuasa /.. = k7# " fa&tor kuasa = .1.34 k7# " /.. = 34.1( k7#

Kece2pan =

34.1( 2; 34.1( 2; + ( 2;

x 1//

= E5G

KEMAGNETAN
Contoh Contoh8.6 8.6::

E1001/UNIT8/ E

!erikut adalah keputusan u'ian ke atas sebuah pengubah fasa tunggal dua belitan 1/ k7#, 4/=1(/ 7, 4/>0. *'ian Hitar !uka (ba&aan dibuat di !7-) #&0= +.&A 807 *'ian Hitar )intas (ba&aan dibuat di !7,) <.3-= &&.&A #&07 2irakan: (a). 2e&ekapan pada keadaan beban penuh dan faktor kuasa ./G mengekor. (b). 2e&ekapan pada separuh beban dan faktor kuasa ./G mengekor. Penyelesaian : Dalam kes ini u'ian litar buka dibuat di sekunder (!7-) manakala u'ian litar pintas pula dibuat di utama (!7,). (a). )ada keadaan beban penuh dan faktor kuasa 0.8 men9usu% 6umlah kehilangan besi : )i = ./ K (dari u'ian litar buka) 6umlah kehilangan rintangan belitan : )&u = 1(/ K (dari u'ian litar pintas) 2uasa keluaran : kK = k7# " fa&tor kuasa = 1/k7# " /.. = . kK 6umlah kehilangan : )t = )i J )&u = /./. kK J /.1( kK = /.( kK ?leh ituF )eratus ke&ekapan
n= Keluaran x1// Keluaran + $i + $cu .2; n= x1// .2; + /.(2;
n = E5.3G W /.E53

)t = )i J )&u

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/4/

(b). )ada keadaan separuh beban )0.-* penuh dan faktor kuasa ./G (iaitu fakt5r 0.8 men9usu%* 6umlah kehilangan besi: )i = ./ K (dari u'ian litar buka, tidak berubah) 6umlah kehilangan rintangan belitan: )&u = (/.4)( " 1(/ K = 1/ K (dari u'ian litar pintas) 2uasa keluaran: kK = k7# " fa&tor kuasa = /.4 " 1/k7# " /.. = 6umlah kehilangan: )t = )i J )&u = /./. kK J /./1 kK = /.11 kK ?leh ituF )eratus ke&ekapan
n= Keluaran x1// Keluaran + $i + $cu 2; n= x1// 2; + /.112;
n = E5./G W /.E5

kK

)t = )i J )&u

Contoh Contoh8.7 8.7:: !erikut adalah keputusan u'ian ke atas sebuah pengubah fasa tunggal dua belitan k7#, /7=((/7, 4/>0 mempunyai data%data u'ian seperti berikut: *'ian Hitar !uka (ba&aan dibuat di !7,) &&0 = 0.8 A 80 7 *'ian Hitar )intas (ba&aan dibuat di !7,) #0= 3.0 A &-7 2irakan: (a). 2e&ekapan pada keadaan beban penuh (uniti) dan faktor kuasa satu (b). 2e&ekapan pada separuh beban dan faktor kuasa /.5 menyusul

KEMAGNETAN
Penyelesaian :

E1001/UNIT8/41

Dalam kes ini u'ian litar buka dibuat di sekunder (!7-) manakala u'ian litar pintas pula dibuat di utama (!7,). (a). )ada keadaan beban penuh dan faktor kuasa satu 6umlah kehilangan besi: )i = ./ K (dari u'ian litar buka) 6umlah kehilangan rintangan belitan: )&u = (4 K (dari u'ian litar pintas) 2uasa keluaran: kK = k7# " faktor kuasa = k7# " 1 = kK

6umlah kehilangan )t = )i J )&u = /./. kK J /./(4 kK = /.1/4 kK ?leh ituF )eratus ke&ekapan
n= Keluaran x1// Keluaran + $i + $cu 2; n= x1// 2; + /.1/42;
n = E5. G W /.E5

)t = )i J )&u

(b). )ada keadaan separuh beban )0.-* penuh dan faktor kuasa satu (1) 6umlah kehilangan besi: )i = ./ K (dari u'ian litar buka, tidak berubah) 6umlah kehilangan rintangan belitan: )&u = (/.4)( " (4 K = /.(4 " (4 = 3.(4 K (dari u'ian litar pintas) 2uasa keluaran: kK = k7# " fa&tor kuasa = /.4 " k7# " 1 = ( kK

6umlah kehilangan: )t = )i J )&u = /./. kK J /./3(4 kK = /./.3(4 kK

KEMAGNETAN
?leh ituF )eratus ke&ekapan
n= Keluaran x1// Keluaran + $i + $cu (2; n= x1// (2; + /./.3142;
n = E4..G W /.E4.

E1001/UNIT8/4(

)t = )i J )&u

8.#&.& "en!aturan =5%tan "en!ubah #pabila beban pengubah diubah, voltan pangkalannnya (se2under) didapati turut berubah walaupun nilai voltan bekalan utamanya berkeadaan malar. )erubahan pada voltan pangkalan sekunder ini, samada menaik ataupun menurun adalah bergantung bukan saha'a kepada 'umlah beban yang dikenakan malah faktor kuasanya 'uga. @ni adalah kerana ia (faktor kuasa menentukan arah ke'atuhan voltan yang disebabkan oleh kebo&oran regangan dan rintangan belitanF dan seterusnya mempengaruhi magnitud voltan pangkalan. 6ika beban yang berfaktor kuasa satu atau menyusul dikenakan, voltan pangkalan pengubah akan susut. +ebaliknya 'ika beban yang berfaktor kuasa mendahului dikenakan, voltan pangkalan akan meningkat. ?peru@a3an dalam voltan pang2alan se2under dari 2eadaan tanpa @e@an 2epada @e@an penu3 di@a3agi2an dengan voltan pang2alan se2under tanpa @e@an/ sedang voltan @e2alan utama @er2eadaan malar/ di2enali se@agai $ENA 0B6 N V9L0 0C (!+ 151) #ndaikan : 7n1 = 7oltan pangkalan sekunder pada keadaan tanpa beban. D( = (d.g.e sekunder) 7f1 = 7oltan pangkalan sekunder pada keadaan beban penuh. D ( = 7(

Maka pengaturan voltan pengubah boleh ditulis sebagai:

$ . $f1 P!2:096702 = 21 $21 = E2 ; $ 2 E2

#tau dalam peratusan, ia boleh diberikan sebagai :

$ . $f1 P!2:096702 = 21 $21 = E2 ; $2 E2 4 100

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/41

)erubahan magnitud voltan pangkalan sekunder dari tanpa beban ke beban penuh iaitu (D( < 7() boleh diberi dalam kiraan 3amper seperti berikut:
E2 ; $2 = I2 4 R%2 &'( < # I2 4 X%2 ("2 < $
,anda positif (J) untuk faktor kuasa satu dan men9usu%

E2 ; $2 = I2 4 R%2 &'( < . I2 4 X%2 ("2 < $

,anda positif (%) untuk faktor kuasa men$u%u

di mana :

@( % #rus kadaran sekunder -?( % 6umlah rintangan diru'uk ke sekunder P?( % 6umlah regangan diru'uk ke sekunder X % +udut faktor kuasa

?leh itu kiraan 3amper peratusan pengaturan voltan bagi sesebuah pengubah pada sebarang faktor kuasa boleh ditulis sebagai :

I 4 R%2 &'( < I2 4 X%2 ("2 < $ = P!2:096702 = 2 4 100 E2

)eratusan pengaturan voltan yang lebih tepat boleh dikira dengan menggunakan persamaan berikut : G )engaturan = ( 7r kos 7" sin X ) J 1=(//( 7r kos 7" sin X)( di mana :
$7 = I2 4 R%2 E2

$7 = peratusan ke'atuhan berintangan

4 100

$4 =

peratusan ke'atuhan beregangan

$4 = I2 4 XL%2 E2 4 100

( Y ,anda olahan teratas digunakan untuk faktor kuasa satu dan faktor kuasa

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/4

menyusul sementara tanda olahan di bawah untuk faktor kuasa mendulu) !agi pengubah dan 'uga mesin%mesin elektrik yang lain, lebih ke&il nilai pengaturan maka ianya adalah lebih baik. 2esan faktor kuasa beban yang berlainan ke atas voltan pangkalan dan seterusnya pengaturan voltan pengubah boleh diperhatikan dalam ra'ah vektor 3.1.. E

I2>%2
(a) ;aktor kuasa satu (Bnity)

I2X%2

I2

$2

I2 R%2 E2 I2 R%2

$2 I2 R%2 $2 ("2 <2

(b) ;aktor kuasa mendulu

I2

$2&'( <2 $2&'( <2

I2 R%2 I2 R%2

(&) ;aktor kuasa menyusul

I2

$2 ("2 <2 I2 R%2

$2

Rajah #3.8 4ambarajah Dekt5r pen!aturan D5%tan

Contoh Contoh8.8 8.8:: 6umlah rintangan dan regangan telah diru'uk kepada sekunder bagi sebuah pengubah fasa tunggal 4// k7#, (1//=(1/ 7 adalah seperti berikut: -?( = /.//( ohm dan @?( = /.//3 ohm 2irakan voltan pangkalan sekunder 7( dan seterusnya peratusan pengaturan voltan apabila pengubah membekalkan arus kadaran kepada (a) !eban berfaktor kuasa satu

KEMAGNETAN
(b) !eban berfaktor kuasa /.. mengekor (&) !eban berfaktor kuasa /.E mendulu. Penyelesaian :

E1001/UNIT8/44

#rus kadaran sekunder : @ ( = k7#=7( = 4//k7#=(1/7 = (15 # (a) )ada faktor kuasa satu : kos X = 1 dan sin X = / 2e'atuhan voltan sekunder : D( < 7( = @( " -?( kos X J @( " P?( sin X D( < 7( = (15 " /.//((1) J (15 " /.//3(/) D( < 7( = .14 7 7oltan pangkalan sekunder : 7( = (1/ < .14 = ((4.34 7
G )engaturan =
D( < 7( D(

" 1// = (1/ " 1//

.14

G )engaturan

= 1..EG atau /./1.E per unit

(b) )ada faktor kuasa /.. mengekor : kos X = /.. dan sin X = /.3 2e'atuhan voltan sekunder : D( < 7( ( < 7( D( < 7( D( < 7( = @( " -?( kos X J @( " P?( sin X = (15 " /.//((/..) J (15 " /.//3(/.3) = 1. . J 5..1 = 11.1/ 7

7oltan pangkalan sekunder : 7( = (1/ < 11.1/ = (1..5 7

G )engaturan =
D( < 7( " 1// = D( 11.1 " (1/ 1//

G )engaturan

.EG atau /./ E per unit

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/43

(&) )ada faktor kuasa /.E mendulu : kos X = /.E dan sin X = /. 13 2e'atuhan voltan sekunder : D( < 7( = @( " -?( kos X J @( " P?( sin X D( < 7( = (15 " /.//((/.E) J (15 " /.//3(/. 13) D( < 7( = 1.E11 J 4.3.5 D( < 7( = %1.55 7 7oltan pangkalan sekunder : 7( = (1/ < (< 1.55) = (11.. 7
G )engaturan =
D( < "7 1// = ( D( %1.55 " 1// (1/

G )engaturan meningkat)

%/.55G atau /.//55 per unit (voltan pangkalan

Contoh Contoh8. 8. :: !erikut adalah keputusan u'ian ke atas sebuah pengubah fasa tunggal dua belitan 1/ k7#, 4/=1(/ 7, 4/>0. *'ian Hitar !uka (ba&aan dibuat di !7-) #&0= +.&A 807 *'ian Hitar )intas (ba&aan dibuat di !7,) <.3-= &&.&A #&07 2irakan: (a). )engaturan voltan pada keadaan beban penuh dan faktor kuasa ./G mengekor. Penyelesaian : Dalam kes ini u'ian litar buka dibuat di sekunder (!7-) manakala u'ian litar pintas pula dibuat di utama (!7,). Memandangkan u'ian litar pintas dilakukan di utama, maka peratusan pengaturan boleh dikira dengan meru'uk semua kuantiti ke utama termasuk peratusan ke'atuhan voltan yang disebabkan oleh rintangan dan kebo&oran regangan. Dengan itu pengaturan voltan hendaklah ditakrifkan sebagai:

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/45

?$enam@a3an magnitud voltan utama dari nilai 2adarannya yang diperlu2an untu2 menge2al2an voltan 2eluaran se2under pada nilai 2adaran dari 2eadaan tanpa @e@an 2epada 2eadaan @e@an penu3"C #tau dalam bentuk persamaan ia boleh diberi sebagai :
$ . $f1 P!2:096702 = 21 $21 4 100

#ndaikan :

7n1 = 7oltan pangkalan sekunder pada keadaan tanpa beban. 7f1 = 7oltan pangkalan sekunder pada keadaan beban penuh.

)eratusan pengaturan voltan diru'uk ke utama diberi sebagai: G )engaturan = ( 7r kos J 7" sin X ) J 1=(//( 7r kos % 7" sin X)(
di mana : $7 = I1 4 R%1 E1 I1 4 XL%1 E1 4 100

$4 =

4 100

kos X : /.. dan sin X = /.3 Jum%ah !a%an!an $irujuk ke utamaE S?1 = 7+N = @+N = E.347 = ((.(# = /. 14 ohm Jum%ah re!an!an $irujuk ke utamaE X%1 = =o1( 6o1( X%1 = /. 14 ( /.( 1 ( = /.131 ohm
?leh itu, 7r = @1 " -?1 " 1// D1 = ((.( " /.( 1 " 1// 4/

Jum%ah rintan!an $irujuk ke utamaE -?1 = K+N = (@+N)( = 1(/K = (((.(#)( = /.( 1 ohm

7r = 1.(/
7" =

I1 4 X%1 E1

" 1//

((.( " /.131 " 1// 4/

7" = 1.5/

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/4.

Dengan ituF G )engaturan = ( 7r kos J 7" sin X ) J 1=(//( 7r kos % 7" sin X)( = ( 1.(/ kos J 1.5/ sin X ) J 1=(//( 1.(/ kos % 1.5/ sin X)( = (./(. J /.//(4 = (./1G atau /./( per unit 2e'atuhan voltan sekunder daripada keadaan tanpa beban kepada keadaan beban penuh di ru'uk ke utama adalah senilai dengan penambahan dalam voltan utama mengekalkan voltan keluaran pada nilai kadaran daripada keadaan tanpa beban kepada keadaan beban penuh. Dalam kiraan hamper ia boleh diberi sebagaiF 71 f1 < 71n1 = @1 " -?1 kos X @1 " P?1 sin X Ba!i 85nt5h #& F +F # ?leh ituF -?1 = /.( 1 ohm, P?1 = /.131 ohm dan @1 = ((.(

71 f1 < 71n1 = (((.( " /.( 1 " /..) J (((.( " /.131 " /.3) = .1( J ..1 = E.11 7
71 " D1 D1 E.11

)engaturan 7oltan =
=

" 1//

" 1// 4/7

= (./1 G atau /./(1 per unit

+eandainya pengaturan voltan dikira dengan meru'uk semua kuantiti ke sekunder, maka formula yang akan digunakan adalah seperti berikut : (dalam kiraan hamper)

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/4E

D( < 7( = @( " -?( kos X J @( " P?( sin X Dimana, RO& 2 K& RO# = (1(/ = 4/)( " /.( 1 = /./15 ohm IO& 2 K& GO# = (1(/ = 4/)( " /.131 = /./(3 ohm

,etapi

@( = k7# = 7( = 1/k7# = 1(/ 7 = .1.1 #

?leh itu

D( < 7( = (.1.1 " /./15 " /..) J (.1.1 " /./(3 " /.3) = 1.11 J 1.(EE 7 = (. 1( 7
D( " 7( D(

)eratus )engaturan 7oltan =

" 1//

(. 1( " 1// 1(/

= (./1 G atau /./(1 per unit

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/3/

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT SELANJUTNYA! SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUMBALAS DI HALAMAN BERIKUTNYA.

..1( $yatakan ob'ektif u'ian litar buka di'alankan. 999999999999999999999999999999999999999999999999 ..11 $yatakan ,@8# (1) ob'ektif u'ian litar pintas di'alankan. a. 99999999999999999999999999999999999999999999999 b. 99999999999999999999999999999999999999999999999 &. 99999999999999999999999999999999999999999999999 ..1 #pakah ob'ektif u'ian berbeban terhadap pengubah di'alankan.

..14 Meru'uk kepada ra'ah nyatakan 'enis u'ian pengubah ini dan seterusnya labelkan bahagian%bahagian yang bertanda a hingga f.
b 8

!ekalan #*

$ a

e
Rajah +

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/31

..13 !erikut adalah keputusan u'ian ke atas sebuah pengubah fasa tunggal dua belitan 14 k7#, ((//= // 7, 4/>0 mempunyai data%data u'ian seperti berikut: *'ian Hitar !uka (ba&aan dibuat di !7-) *'ian Hitar )intas (ba&aan dibuat di !7,) 2irakan: (a). 2e&ekapan pada keadaan beban penuh dengan faktor kuasa /.E menyusul, dengan melengkapkan tempat kosong yang diberikan. 6umlah kehilangan besi: )i = 9999999999999K (dari u'ian litar buka) )&u = 999999999999 K (dari u'ian litar /7 (4 7 1# (# 14/ K 34/ K

6umlah kehilangan rintangan belitan: pintas) 2uasa keluaran:

kK = k7# " faktor kuasa = 99999999999999999999 )t = )i J )&u = 99999999999999999999999999

n= Keluaran x1// Keluaran + $i + $cu

6umlah kehilangan:

)eratus ke&ekapan

..15 !erikut adalah keputusan u'ian ke atas sebuah pengubah fasa tunggal dua belitan 1/ k7#, 4/ =1(/ 7, 4/>0 mempunyai data%data u'ian seperti berikut: *'ian Hitar !uka (ba&aan dibuat di !7-) =# 2 #000 = =& 2 #00 = #00 7 )utama* *'ian Hitar )intas (ba&aan dibuat di !7,) =& 2 && = #0-0 7 )utama* 2irakan: (a). 2e&ekapan pada keadaan beban penuh dengan faktor kuasa /.. menyusul.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/3(

..1. !erikut adalah keputusan u'ian ke atas sebuah pengubah fasa tunggal dua belitan 3 k7#, // = ( / 7, 4/>0 mempunyai data%data u'ian seperti berikut: *'ian Hitar !uka (ba&aan dibuat di !7-) *'ian Hitar )intas (ba&aan dibuat di !7,) &+0 = #0 = #.&- A #- A (- 7 -0 7

2irakan: (a). 2e&ekapan pada keadaan beban penuh dengan faktor kuasa /.54 menyusul (b). 2e&ekapan pada keadaan separuh beban dengan faktor kuasa /.54 menyusul.

..1E Meru'uk kepada persamaan, E& F =& 2 nyatakan parameter%parameter berikutF a. b. &. d. e ..(/ @(

I& H RO& k5s I J I& H GO& sin I =

% 99999999999999999999999999999999999

-?( % 99999999999999999999999999999999999 P?( % 99999999999999999999999999999999999 X % 99999999999999999999999999999999999 J % 99999999999999999999999999999999999 6umlah rintangan dan regangan telah diru'uk kepada sekunder bagi sebuah pengubah fasa tunggal 4// k7#, (1//=(1/ 7 adalah seperti berikut: -?( = /.//( ohm dan @?( = /.//3 ohm.

2irakan voltan pangkalan sekunder 7( dan seterusnya peratusan pengaturan voltan apabila pengubah membekalkan arus kadaran kepada. (a) !eban berfaktor kuasa /.54 mengekor (b) !eban berfaktor kuasa /.54 mendulu Hengkapkan tempat kosong yang disediakan #rus kadaran sekunder : @( = k7#=7( = 99999999999 = 99999999999999 #

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/31

(a) )ada faktor kuasa satu : kos X = 999999999999dan sin X = 999999999999

2e'atuhan voltan sekunder : D( < 7( = @( " -?( kos X J @( " P?( sin X D( < 7( = 99999999999999999999999999 D( < 7( = 999999999 7 7oltan pangkalan sekunder : 7( = 999999999 = 999999999 7
G )engaturan =
D( < 7( " 1// D( = " 1//

G )engaturan = 9999999999999 (b) )ada faktor kuasa satu : kos X = dan sin X = 999999999999

2e'atuhan voltan sekunder : D( < 7( = 99999999999999999999999999 D( < 7( = 99999999999999999999999999 D( < 7( = 99999999999999999999999999 D( < 7( = 9999999999999 7 7oltan pangkalan sekunder : 7( = 999999999999 = 999999999999 7
G )engaturan =
D( < 7( " 1// = D( " 1//

G 999999999999

)engaturan

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/3

SYABAS!!! KERANA ANDA TELAH MENCUBA

..1( 6umlah kehilangan besi ()i) ..11 a. 6umlah rintangan (-?1 atau -?() b. 6umlah kebo&oran regangan ( P?1 atau P?() &. 6umlah kehilangan belitan rintangan ()&u) ..1 *'ian ini bertu'uan untuk mengenalpasti perubahan arus dan voltan pada bahagian pendua pengubah apabila nilai beban seperti rintangan, kemuatan dan aruhan berubah pada sambungan pengubah. ..14 *'ian litar pintas a) -eostat b) Meter watt (K) &) Meter ampiar (#) d) Meter voltan (7) e) !ahagian voltan tinggi (!7,) f) !ahagian voltan rendah (!7-) ..13 )i = 14/ K )&u = 34/ K 2uasa keluaran = 11.4 kKk7# 6umlah kehilangan )t = 1 kK )eratus ke&ekapan, n = E .44 G ..15 )eratus ke&ekapan, n = E5.4 G ..1. a. )eratus ke&ekapan, n = E..1 G b. )eratus ke&ekapan, n = E5. G

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/34

..1E a. #rus kadaran sekunder b. 6umlah rintangan diru'uk ke sekunder &. 6umlah regangan diru'uk ke sekunder d. +udut faktor kuaa e. ,anda (J ve ) menun'ukkan faktor kuasa mengekor dan tanda (% ve) menun'ukkan faktor kuasa mendulu. ..(/ #rus kadaran sekunder : I2 = 4// k7#= (1/ 7 = (,151 # (a) ;aktor kuasa /.54 mendulu 2os X = /.54 +in X = /.35 2e'atuhan voltan sekunder : D( < 7( = @( " -?( kos X % @( " P?( sin X D( < 7( = (,151 " (/.//( " /.54) % (,151 " (/.//3 " /.35) D( < 7( = %4. 53 7 7oltan pangkalan sekunder : 7( = ((1/ % (% 4. 53) 7 = (14.4 7 G )engaturan = (%4. 53 = (1/) " 1// G = %(.1.G atau /./( per unit (b) ;aktor kuasa /.54 mendulu 2os X = /.54 +in X = /.35 2e'atuhan voltan sekunder : D( < 7( = (,151 " (/.//( " /.54) J (,151 " (/.//3 " /.35) D( < 7( = 11.EE 7 7oltan pangkalan sekunder : 7( = ((1/ % 11.EE) 7 = (1../1 7 G )engaturan = (11.EE = (1/) " 1// G = 4.( G atau /./4( per unit

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/33

An$a te%ah men!hampiri keja9aan. 'i%a 8uba semua s5a%an $a%am peni%aian ken$iri ini $an semak jaBapan an$a pa$a mak%umba%as 9an! $ise$iakan. Jika s5a%an ti$ak $iberikan? si%a barbin8an! $en!an pens9arah an$a. Selamat mencuba semoga ber a!a """ 'OA:A, 8.# (a). ,erangkan dengan ringkas tentang prinsip kendalian pengubah. (b). ,erangkan se&ara ringkas sistem penghantaran kuasa yang melibatkan pengubah peninggi dan perendah. (&). #pakah kelebihan menggunakan voltan tinggi dalam sistem penghantaran: (d). #pakah kepentingan pengubah dalam satu sistem elektrik yang besar: 'OA:A, 8.& (a). $yatakan komponen%komponen utama dalam binaan suatu pengubah (b). Hukiskan ra'ah binaan pengubah, dan dilengkapkan dengan semua elemen%elemennya. (&). #pakah bentuk teras dalam pengubah sebenar, dan kenapa berbentuk demikian: 'OA:A, 8.( (a). Hukiskan simbol bagi gelung terganding berteraskan udara dan berteraskan besi, dan nyatakan perbe0aan antara dua simbol tersebut. (b). ,erangkan se&ara ringkas prinsip asas aruhan saling. (&). ,erangkan bagaimana pengubah 'uga berkendali berdasarkan prinsip aruhan saling: 'OA:A, 8.+ (a). Hukiskan ra'ah pengubah, dan dilengkapkan dengan symbol kesemua elemennya. (b). ,uliskan nisbah pengubah yang merangkumi bilangan lilitan ($), voltan (7), dan arus (@) kedua%dua primer dan sekunder. (&). ,uliskan tiga keadaan 2 dan 'enis pengubah yang diwakili untuk ketiga%tiga keadaan 2 tersebut.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/35

'OA:A, 8.+atu pengubah dalam satu pen&awang telah memberi ba&aan 11k7, (4# pada gelung sekunder. 6ika bilangan lilitan gelung primer dan sekunder ialah (// dan 13/// dan: (a). 2irakan nisbah pengubah. (b). !erdasarkan 'awapan di (a) tentukan 'enis pengubah. (&). ,entukan voltan primer. (d). ,entukan arus primer. 'OA:A, 8.3 (a). ,uliskan formula untuk d.g.e teraruh dalam satu gelung yang mempunyai $ lilitan, berdasarkan perubahan fluks (b). ,uliskan formula untuk d.g.e (ppgd) teraruh dalam satu gelung yang mempunyai $ lilitan, berdasarkan fluks maksima. (&). 6ika satu pengubah disambungkan gelung primer kepada bekalan #* ( /7, 4/>0 melalui soket keluaran di rumah anda, dan lilitan gelung $p=$s ialah //=4/, kirakan fluks maksima yang terhasil dalam pengubah tersebut. 'OA:A, 8.6 (a). $yatakan 'enis%'enis kehilangan yang terdapat dalam pengubah. (b). #pakah kesan perubahan beban terhadap kehilangan teras dan kehilangan tembaga: (&). !agaimana &ara untuk meminimakan kehilangan histerisis dan arus pusar. 'OA:A, 8.8 (a). (b). (&). (d). #pakah faktor yang biasa digunakan untuk menentukan 'enis pengubah: $yatakan Dmpat 'enis pengubah. ,erangkan dengan ringkas fungsi untuk dua daripadanya. Hukiskan litar penyambungan untuk pengubah voltan dan pengubah arus, dan nyatakan perbe0aan yang terdapat pada penyambungan gelung primernya.

'OA:A, 8.< (a). Hukiskan ra'ah litar bagi sebuah pengubah sebenar, labelkan parameter%parameter yang terdapt pada litar tersebut. (b). !erdasarkan soalan 5%E(a) terangkan parameter%parameter yang dilabelkan tersebut. (&). +enaraikan TI4A (1) 'enis kehilangan yang terdapat pada pengubah sebenar. (d). Meru'uk kepada soalan 5%E(b), terangkan se&ara ringkas bagaimana ketiga%tiga kehilangan tersebut wu'ud dalam pengubah sebenar.

KEMAGNETAN
'OA:A, 8.#0

E1001/UNIT8/3.

+ebuah pengubah satu fasa 4/ k7#, //7 = ((/7 mempunyai rintangan -1 = 1. 4 dan -( = /.//E, reaktans bo&oran P1 = 4.( dan P( = /./14. 2irakan :% (a). -intangan setara diru'uk ke litar utama (b). -intangan setara diru'uk ke litar sekunder (&). -eaktans bo&oran setara diru'uk ke bahagian utama dan sekunder. (d). 6umlah tembaga dengan menggunakan nilai rintangan oleh kedua%dua lilitan dan nilai galangan setara yang diru'uk kepada primer dan sekunder (#nggapkan ke&ekapan1//G ) 'OA:A, 8.## (a). +etiap pengubah yang dihasilkan samada pengubah fasa tunggal mahupun pengubah tiga fasa ia mempunyai ketentuan tertentu, apakah yang dimaksudkan dengan ketentuan tersebut. (b). +ebuah pengubah tiga fasa mempunyai kadaran seperti berikutF 4/ k7#, 14 7=( /7, 4/>0, dapatkan arus kadaran utama dan pendua pengubah tersebut. (&). +ebuah pengubah tiga fasa mempunyai kadaran seperti berikutF 4 M7#, 11 k7 = 11 k7, 4/>0, dapatkan arus kadaran utama dan pendua pengubah tersebut. 'OA:A, 8.#& (a). +etiap pengubah yang dihasilkan akan men'alani tiga u'ian utama bagi mengenalpasti kehilangan<kehilangan yang terdapat pada pengubah tersebut, senaraikan TI4A (1) 'enis u'ian yang biasa dilakukan terhadapa sesebuah pengubah. (b). !erdasarkan kepada soalan 5%1((a), nyatakan ob'ektif setiap u'ian tersebut. (&). Dengan berpandukan kepada ra'ah litar nyatakan langkah%langkah yang perlu diambil bagi mengendalikan ketiga%tiga u'ian seperti soalan 5%1((b). 'OA:A, 8.#( (a). ,akrifkan apakah yang dimaksudkan dengan ke&ekapan pengubah. (b). ,akrifkan apakah dimaksudkan pengaturan pengubah. 'OA:A, 8.#+ +ebuah pengubah (1/7= //7 mempunyai rintangan dan regangan utama masing%masing ber'umlah /.(1 ohm dan /.4 ohmF manakala sekundernya pula mempunyai rintangan dan regangan yang ber'umlah /.. ohm dan 1.3 ohm. 2irakan voltan pangkalan sekunder apabila pengubah tersebut membekalkanF (a). #rus . # pada faktor kuasa /.54 mengekor (b). #rus . # pada faktor kuasa /.54 mendulu.

KEMAGNETAN
'OA:A, 8.#+ebuah pengubah fasa tunggal seperti berikut: *'ian Hitar !uka *'ian Hitar )intas 2irakanF

E1001/UNIT8/3E

k7#, ((/7= /7, 4/ >0 mempunyai data%data u'ian

: ((/ 7F /.. #F ./ K (ba&aan dibuat di bahagian voltan rendah) : 1/ 7F 3./ #F (4 K (ba&aan dibuat di bahagian voltan tinggi)

(a). 2omponen arus permagnet dan komponen aktif (kehilangan besi) pada keadaan voltan dan frekuensi yang normal. (b). 2e&ekapan beban penuh pada faktor kuasa satu (&). 7oltan pangkalan sekunder pada keadaan beban penuh dan faktor kuasa satu dan faktor kuasa /.. mendulu. 'OA:A, 8.#3 !erikut adalah keputusan u'ian keatas sebuah pengubah fasa tunggal 1(/=( /v, 1 k7#, 4/ >0 : *'ian Hitar !uka : 1(/ 7F /.4 #F ( K (ba&aan dibuat di bahagian voltan rendah) *'ian Hitar )intas : .. 7F .( #F (. K (ba&aan dibuat di bahagian voltan tinggi) Dari u'ian litar buka, kirakan : (a). ;aktor kuasa tanpa beban (b). #rus kehilangan besi ( @hJe) (&). #rus memagnet (@m) dan Dari kedua%dua diatas, kirakan : (d). 6umlah kehilangan tembaga dan besi pada keadaan 4/G beban penuh (e). Dapatkan nilai bagi parameter -o, Po, -o1 dan Po1 bagi litar setara pengubah berkenaan.

#ADANGAN U296& m!207"& m"209 1!50?07 9!7 0@01 m'@65 "2"3 @!@0 &02 1!50?07 /070 m!2: 0("5&02 1!2:6A0 0(0( @!2:02 1!5A0:0" &!560702.

KEMAGNETAN

E1001/UNIT8/5/

Adakah anda telah mencuba dahulu ? Jika YA s abas!!!" sila semak #a$a%an anda" ba&i #a$a%an an& tidak dibe'ikan sila be'#um%a den&an %ens a'ah anda(

J. 8.# 6awapan 5%1(a) hingga 5%1(d) ru'uk *nit 5=(%1 J. 8.& (a). ,teras, dua gelung. (b). -u'uk *nit 5=1 (&). 2epingan, kurangkan arus pusar. J. 8.( 6awapan 5%1(a) hingga 5%1(&) ru'uk *nit 5=3%5 J. 8.+ 6awapan 5% (a) hingga 5% (&) ru'uk *nit 5=5%. J. 8.(a). (b). (&). (d). 2 = ./ )engubah peninggi 7p = 1(.47 @p = (///#
d dt

J. 8.3 (a). d .g .e. = N

(b). d.g.e.ppgd = . (&). (.5Kb

m f $ volt

J. 8.6

KEMAGNETAN
(a) (i). 2ehilangan teras 2ehilangan histerisis 2ehilangan arus pusar (ii). 2ehilangan tembaga

E1001/UNIT8/51

(b) (i). 2ehilangan teras% tidak dipengaruhi oleh beban. (ii). 2ehilangan tembaga dipengaruhi oleh beban iaitu arus beban dengan hubungan @(-. (&) -u'uk *nit 5=13 J. 8.8 6awapan 5%.(a) hingga 5%.(d) ru'uk *nit 5=13%1. J. 8.< (a). +ila bandingkan 'awapan anda dengan meru'uk *nit 5=(1 (b). -u'uk *nit 5=(1 (&). (i). 2ehilangan besi (ii). 2ehilangan rintangan belitan (iii). -egangan bo&or (d). -u'uk *nit 5=(1 J. 8.#0 (a). (b). (&). (d). 5.4 ohm /./153 ohm Po1 = 11.( ohm, Po( = /./(. ohm ) = E/E watt, So1 = 11.(1 ohm dan So1 = /./111 ohm

J. 8.## (a). +ila bandingkan 'awapan anda dengan meru'uk *nit 5= 4 (b). 3E,43 #mp dan 1(/ #mp (&). .5. . #mp dan (3(. 1 #mp J. 8.#& (a). i). *'ian litar buka ii) *'ian litar pintas iii). *'ian berbeban (b). -u'uk *nit 5= 3 (&). -u'uk *nit 5= 3%4/

KEMAGNETAN
J. 8.#( (a). -u'uk *nit 5=4 (b). -u'uk unit 5=3( J. 8.#+ (a). 15 .( 7 (b). /5.1 7 J. 8.#(a). @m = /.51 #mp dan @hJe = /.13 #mp (b). E3.5 G (&). 11.5 7 dan 1.1 J. 8.#3 (a). (b). (&). (d). (e). /. /.( #mp /. 3 #mp 11Katt -o = 3// ohm, Po = (31 ohm, -o1 = /. ohm dan Po1 = /.1 ohm

E1001/UNIT8/5(