1923'DEN GNMZE TRKYE EKONOMS 1923-1980 Yllar Arasnda T r!"#$ E!

%n%&"s"' 1920'lerden gnmze kadar Trkiye ekonomisi tarihini incelerken iktisat kongresinin de ekonomi politikalarnda nemli deiimlerin yaand dnemlerin alarna rastlad gzlenmektedir! "# adan iktisat kongrelerinin ekonomik hayata yn $erme ile$leri olm#t#r! "irinci %ktisat &ongresinin dzenlendii 1' (# at 192) tarihinde* &#rt#l# +a$andan galip olarak kan Trkiye* iktisadi adan ,smanl %mparatorl##ndan de$rald -.#y#n# /m#miye- ile kar karya kalan* halkn yk o#nl## 0akir $e eitimsiz* sanayi k#r#l#lar yok denecek kadar az $e sermaye irikiminden yoks#n* geri kalm ir lke kon#m#ndayd! "# &ongrenin ortaya kon#lan 0ikirler asndan o dnemin Trkiye ekonomisini yeniden ina etmede yk katklar olm#t#r! 1911 ylnda dzenlenen %kinci %zmir %ktisat &ongresi ise* iktisadi $e siyasi #nalmlarn gzlendii* iktisadi olarak ie dnk sanayilemenin yaratt #nalmlarn iriktii $e hemen ardndan # alanlarda yk deiimlerin gzlendii ir dnemde dzenlenmitir! 21! yzyla girmekte olan dnyada gzlenen siyasi $e teknolo2ik deiim rzgarlar ierisinde* 1992 ylnda dzenlenen 3nc %zmir %ktisat &ongresi* iin* iktisadi adan gelecek yzyla hazrlanmada* hede0leri # deiim ortasnda olan $e cora0i adan etra0nda siyasi alkalanmalarn gzlendii Trkiye elirlemede* kam# $e zel kesimin 0ikirlerini ortaya koymada nemli ir yere nemli ir yere sahiptir! "irinci .nya +a$andan 4 yl sonra* dnyann kendine ir dzen $ermeye alt #l#slararas kon2onktrde toplanan "irinci %ktisat &ongresi* daha ok ierdeki dengeleri tesis etmeye $e iktisadi yapy ol#t#rmaya ynelikti! &ongrede sanayici* tccar* i0ti* ii -m#rahhaslarnn- old#ka ekimeli $e k#lisli ir alma ortamndan sonra* ana sektrler iti ariyle "# ere$ede* &ongre kapsam iinde siyasi elirlenen -5isak6 %ktisadi amszlkla 7saslar- al altnda tnlemeleri* ir itti0ak araynn kant olarak sayla ilir! amszln iktisadi irletirilmesi $e Trk giriimcisinin glendirilmesi en temel hede0lerdi! &ongrede milliyeti $e li eral politikalarn temelleri enimsenmiti! 8erekten* 192)6 29 dnemi tm dnyada grld gi i li eral politikalarn #yg#land ir dnem olm#t#r! "#n#n nedeni* #yg#lanan politikalarn* zel giriim nclnde $e da ak ir ekonomik yap iinde gelimesiydi! .a ak politikalarn enimsenmesinin ir dier nedeni ise 9ozan :ntlamasnn iktisadi hkmleriydi! :ntlamann eki olan

ticaret szlemesi* 191; ylnda ,smanl gmrk tari0elerinin e yl daha yrrlkte kalmasn $e yeni yasaklar getirilmemesini ngryord#! "# nedenle* 1929 ylna kadar gmrk tari0elerinde artlar gerekletirilememitir! 192)629 yllar arasnda de$let zel giriimi te$ik etmek iin yo#n a a harcamtr! "# amala yaplanlarn anda* de$let tekelleri k#r#larak daha sonra #nlarn iletmesini zel sektre de$retmek gelmektedir! :yrca* # dnemde* milli sanayii gelitirmek iin Te$ik6i +anayi &an#n# ile irlikte eitli hammaddelerin ithalatn kolaylatran gmrk ted irleri alnmtr! 5illi ankalar k#r#larak <% "ankas* Ttncler "ankas $e +anayi $e 5aadin "ankas=* %stan #l ticaret $e tahl orsas almtr! "# dnemde anonim irketlerin k#r#lmalar da kolaylatrlmtr! 5adenler $e sigara retimi de$letletirilerek milli retime dnk ir iimde iletilmeye alanm* eker 0a rikalar iin te$ik kan#n# kartlmtr! :ncak* # dnemde* de$letin en az dzeydeki mdahaleci t#t#m#na ramen* zel sektr istenilen gelimeyi salayamamtr! Tm dnyay iktisadi adan yk ir kmaza sokan 1929 dnya iktisat #nalm ise li eral iktisat politikalarn izleyen lkemizi de etkilemitir! "# dnemde* Trk parasnn deerinin dmesi son#c#* tarm rnlerimizin dnya piyasalarnda 0iyatlar dmtr! 192>61929 dneminde 8+5? ylda ortalama yzde 10*9* snai retim ise yzde 1*4 orannda art kaydetmitir! "# son#* retim kapasitesine yaplan ila$elerden ok* gemite meydana gelen kapasite ol#klarnn k#llanlmasnn ir son#c#d#r! "# dnemde tarmsal retimde grlen hzl art ise* akti0 n0#s#n sa$a sonrasnda toprana geri dnmesinden kaynaklanmtr! 19)0 ylndan sonra tm dnyada* de$leti* mdahaleci $e kor#mac politikalara ynelinmeye alanmtr! Trkiye de # dor#lt#da hareket ederek* #nalmdan kmak $e iktisadi genilemeyi salamak amacyla eitli ted irler almtr! @ncelikle* 19)0 ylnda 5erkez "ankas k#r#lm# $e Trk Aarasn &or#ma &an#n# T"55'de ka #l edilmitir! 19)1 ylnda ise ithalata kota kon#lmas $e ihracatn denetlenmesi hakknda kan kan#nla kor#macln ilk admlar atlmtr! Bine ayn yl* +anayi &ongresi dzenlenmi* #n# taki en* 19)2 ylnda iktisadi hayatta de$letin denetimini artran ir dizi kan#n karlmtr! 19)) ylnda ise* +mer ank'n k#r#lmas $e # tarihte ilk de0a 0aiz oranlarn elirlemeye 5e$d#at &or#ma &an#n# ile @dn Aara Cerme %leri &an#nlarnn ka #l edilmeleri alca iktisadi olaylardr! .e$let alamtr!

.e$letin iktisadi hayata girii* dor#dan dor#ya de$let iletmeciliine 19)>619)1 yllar arasnda #yg#lanan "irinci "e Bllk +anayi alamaktadr! "# plan dneminde* ncelikle* (irketi milliletirilmi $e kam#latrlmtr!

alamas* Alan ile

yk ksm ya anclarn elinde

#l#nan demiryollar* Tram$ay* Tnel (irketi* Dong#ldak &mr (irketi* %zmir Tele0on "irinci "e Bllk +anayi Alan dneminde toprak re0orm# yaplarak tarma te$ik salanm ayrca hammaddesi y#rtiinde #l#nan mallar ileyecek sanayi k#r#l#lar ile de$lete 0inanse edilmesi mmkn olan k#r#l#larn k#r#lmasna ncelik $erilmitir! "irinci "e Bllk +anayi Alannn aarl #yg#lamas $e hede0lere #lalmas zerine 19)1 ylnda %kinci "e Bllk +anayi Alan hazrlanmtr! "# plann #yg#lanaca yllarda EE! .nya +a$ann alam olmas de$letin sa$a ekonomisine #yg#n az ted irler almasna yol amtr! EE! .nya +a$a dnemine* olas ir tehlikeye kar sa$a ekonomisi #yg#lanmtr! "# ere$ede* hkmete* olaanst ko#llarda 0iyat saptama* zel iletmelere el koyma* zor#nl# altrma gi i aralarla* ekonomiye dor#dan mdahele yetkisi $eren 19>0 5illi &or#ma &an#n# ile* de$let gelirlerini artrmak iin Carlk Cergisi &an#n# karlmtr! Carlk Cergisi &an#n# 19>2 ylnda grd yo#n tepkiler nedeniyle yrrlkten kaldrlmtr! +a$an itmesi $e tm dnyada li eral politikalarn etkin olmaya alamasyla irlikte Trkiye'de de az deiiklikler olmaya alamtr! Fok partili sisteme geile irlikte alayan li eral akm* 19>461940 yllar arasnda* Trk ekonomisinde de$let mdahaleciliinin elirli snrlar iinde t#t#lmas $e daha li eral ir ekonomi #yg#lanmas yol#ndaki giriimleri n plana karmtr! 19>; ylnda yaplan de$alasyon ile T9'nin deeri yzde 4)*; orannda drlerek 1 :merikan .olar karl 2*10 T9 olarak k#r sa itlenmitir! "# dnemde yaplan de$alasyon#n nedeni* sa$a sonras #l#slararas 0iyat dzeylerine $e yeni ekonomi politikalarna #y#m salayarak ihracat artrmaktr! :ncak* # de$alasyon istenilen son#lar $ermemi* ithalattaki ar artlar* irikmi olan d$iz rezer$leri $e daha sonra d yardmlarla 0inanse edilerek 194) ylna kadar srmtr! Trk ekonomisini dar kalplardan $e ksr kaynaklardan k#rtarmak iin 19>' ylnda li eral karakterde kesime ir &alknma Alan <19>161942= hazrlanmtr! "# planda zel yk pay yzde >> ile #latrma almtr! "# dnemde yk nem $erilmitir! Alann 19>161942 dnemi iin ngrd toplam

harcama miktarnda en

#latrma sektrnde arlk $erilen kesim demiryollarndan ziyade karayollar olm#t#r! Tarm $e tketim mallar sanayine nem $eren* zel giriimin ncln sa$#nan $e d ticaret ile kam iyo re2imlerinde ser estlemeyi ngren # strate2iler* 19>' ylnda ye ol#nan E5G $e .nya "ankas gi i k#r#l#larn grleriyle de #y#ml# idi! Bine de* 19>' ylndan iti aren askeri $e 19>1 ylndan iti aren ekonomik yardmlar alan Trkiye'nin 19>461940 yllar arasnda reel 8+5?'sinde istenilen yme salanamamtr! 19406194) dneminde gerek tarmda gerekse sanayilemede nemli gelimeler salanmtr! Tarmn makinelemesi* kredi imkanlar $e tarm iin elirlenen yksek 0iyat politikas ile irlikte iklimin el$erili olmas* # dnemde tarm retimini artrmtr! :yn zamanda* ya anc sermaye giriini kolaylatrc #yg#lamalar* para arznn artrlmas* ithalatn snrlandrlmas $e d krediler ile yardmlar sayesinde de hzl ir gelime gzlenmitir! "# dnemde* sonra plansz yatrmlarn yk kam# yatrmlarna arlk nedeniyle artan ithalatn $erilmitir! 194>'den yaplmas 0inansmannda* d yardmlara paralel olarak d$iz rezer$lerinin k#llanlmas son#c# zorl#klarla karlalmtr! . ticaret hadleri aleyhimize geliirken* 0iyatlarn hzla artmas ile irlikte ekonomik yme geen drt yla gre ayn oranda olmamtr! "ankalarn tarm $e sanayi sektrne at kredilerin ykseltilmesi yannda plansz yatrmlarn yaplmas $e 194; ylnda 5illi &or#ma &an#n#'n#n yeniden yrrle kon#lmas son#c#nda* 0iyatlar zerinde s#ni krklenmitir! 1941 ylnda tekrar ekonomik istikrar salamak iin sk para $e maliye politikalar $e ihracat te$ik ted irleri gi i gidi nlenememitir! "# ekonomik ko#llarda* siyasi hazrlanarak* #z#n $adeli #nalmla irlikte 19;0 ylnda yeni ir :nayasa ir ekonomik plann yaplmas almalarna yeniden ir takm ekonomik ted irler alndysa da en0lasyonist ir ask yaratlm* en0lasyon

alanmtr! "#n#n iin ilk nce 19;0 ylnda .e$let Alanlama Tekilat k#r#lm#t#r! :yrca* 1941 ylnda alnan istikrar nlemleri* 2' 5ays 19;0'dan sonra eskisinden daha sk ir iimde #yg#lanmaya de$am etmitir! 19;2 ylnda ise* ir yl sreli ir plan hazrlanm $e plann aarl olmas zerine* #ndan sonra* e yllk planlar hazrlanmaya alanmtr!

19;)619;' yllar arasndaki "irinci "e Bllk &alknma Alan ile 19;1619'2 yllarn kapsayan %kinci "e Bllk &alknma Alan ekonomik $e siyasi #nalmlarn son#nda istikrarl ir yme hz $e kalknma salanmas amacyla 14 yllk ir perspekti0 iinde hazrlanmtr! "# iki dnem iinde 10 adet yllk program da #yg#lanmtr! "# 14 yllk perspekti0 iinde alca hede0ler yle sralana ilirH 6 Blda yzde ''lik ir yme salanmas* 6 %stihdam sor#n#n zmlenmesi* 6 . demeler dengesinin salkl ir yapya ka$#t#r#lmas* 6 ?er alanda yeterli sayda $e stn nitelikli yetitirilmesi* 6 "# hede0lerin sosyal adalet ilkesiyle #y#ml# ir iimde salanmas! "# hede0ler ere$esinde ele alnan "irinci "e Bllk &alknma Alannn yrrle kon#lmasyla* ithal ikameci sanayileme de yeni ir e$reye girmitir! +k maliye $e para politikalar* kaynaklarn tam olarak k#llanlmasna $e en iyi tespit edilmitir! &am# yatrmlarnn* $ergiler* kam# tee iimde tahsisine iimde engel olan en0lasyonist $e de0lasyonist eilimlerin gelimesini nleyecek ilim adam $e teknik eleman

slerinin yarataca 0onlar

$e d alemden salanacak kaynaklar gi i gerek tasarr#0larla 0inanse edilmesi ngrlmtr! :yrca* para $e kredi politikalar* zel sektr yatrmlarnn gerek kii $e k#r#m tasarr#0lar ile 0inansmann mmkn klacak iimde tespit edilmitir! "# plann ngrd dnem son#nda Trk ekonomisinde # gelimeler olm#t#rH +anayi iin yllk yzde 12*) gelime hz ngrlm* # oran yzde 10*; olarak gereklemitir! . 0inansman kaynaklarnn hede0lenen lde salanamam olmas $e tarm kesiminin geliiminin yk lde ha$a artlarna al #l#nmas nedeniyle yzde ''lik yme hzna #lalamam* ylda ortalama yzde ;*4 alang yl olan 19;)'te yzde 11'e orannda yme gerekletirilmitir! Toplam yatrmlarn 8+5? iindeki pay ykselmitir! &am# gelirleri artm olmakla irlikte ngrlen se$iyeye #lalamamI # da kam# harcamalarnn kslmas son#c#n# do#rm#t#r! @demeler dengesi a ise* ihracatn dnlen se$iyenin stnde gereklemesi nedeniyle plan hede0inin altnda kalmtr! "# plan dneminde yatrmlar $e ihracat te$ik amacyla az kan#nlar karlmtr! Batrmlar te$ik amacyla 8elir Cergisi &an#n#na eklenen az maddelerle kalknmada ncelikli yrelerde daha yksek oranlarda yatrm indirimi #yg#lamasna alanm $e Cergi /s#l &an#n#na eklenen ir madde ile hzlandrlm amortisman

yntemine geilmitir! Batrmlarda k#llanlacak hammadelerin ithalatn kolaylatrc gmrk indirimleri gi i kolaylklar salanmtr! %hracat te$ik iin ise* ihracatta $ergi iadesi #yg#lamas alatlmtr! 19;1619'2 yllar arasnda #yg#lamas gerekletirilen %kinci "e Bllk &alknma Alann irinci plandan 0ark ok kesimli olmasdr! Tarm* madencilik* imalat sanayi* inaat* hizmetler $e kam# kesimi tek tek ele alnrken* plan #l#sal $e #l#slararas kesim olmak zere ikiye ayrlmtr! "# plann amac* Trk ekonomisinde hzl ir gelime salamak $e # gelimeyi srekli hale getirmektir! :yrca* # plann irinci plandan 0arkl olarak sanayi sektrne zel ir nem $erdii grlmektedir! %kinci "e Bllk &alknma Alannda sanayi sektr* ekonomik yme iin -srkleyici sektrkon#m#na gemektedir! "# plan dneminde* ir tara0tan -ithalat- yerine -yerli retim- ikame edilirken* dier tara0tan -ara mallar- retimi nem kazanmtr! :yrca* $ergi iadesi* d$iz tahsislerine ncelik tannmas gi i ihracat te$iklerine nem $erilmi* ihracat k#r#lm#t#r! "irinci $e ikinci planda ngrlen kalknma hzlar eit olmakla irlikte* "irinci Alanda hizmetler kesimi iin ngrlen kalknma hz yzde '*2'den yzde ;*1'e indirilmitir! ?er iki planda temel sektrlerin paylar ngrlen ynde gelimekle irlikte eklenenden daha dk se$iyede olm#t#r! Batrmlarn sektrlere dalmna aktmzda* ikinci plann imalat sanayi* #latrma $e t#rizm yatrmlarna arlk $erdii grlmektedir! 3nc "e Bllk &alknma Alan 19')619'' yllarn kapsamakta $e on e yllk #z#n dnemli ir perspekti0in nc ksmn ol#t#rmaktadr! Trkiye ile :T arasnda 19;) ylnda imzalanan ,rtaklk :nlamasnn 1 ,cak 19') ylnda kan#ni olarak yrrle girmesi ile irlikte gmrk indirimlerinin gereklemesi $e geen on yllk dnem iinde #lalan son#lar $e karlalan sor#nlar* zellikle sanayide hede0lenen art hznn gerekletirilememesi* klmtr! "# yzden plan on e yllk hazrlanan $e 22 yl kapsayan yeni 19')61994 yllarn kapsayan #nlardrH 68+5?'nin ylda ortalama yzde 9 dolaynda artmas* 6 +anayinin milli gelir iindeki paynn yzde 2)'ten yzde >0'a karlmas* karlk tarm kesiminin paynn yzde 21'den yzde 10'a indirilmesi* #na elirli ir yapsal deiiklii zor#nl# ir perspekti0 ierisinde deil* yeniden alca hede0ler irlikleri

ir strate2inin ilk dilimi olarak hazrlanmtr!

# yeni strate2iyle #lalmak istenen

6 Toplam alanlar iinde sanayi kesiminin paynn yzde 11'den yzde 22'ye ykseltilmesi* tarm kesiminin paynn ise yzde ;0'tan yzde 20'ye drlmesi! 3nc "e Bllk &alknma Alan dneminin elirgin niteliklerinden irisi* ata altyap olmak zere* ekonominin dar oazlara girmesidir! "#n#n temelinde 19;06 19') dneminde kesintisiz ymeyi salayan ithal ikameci strate2ilerin rnleri* tekstil gi i= ynelik old## srece #l#nd## grlmektedir! %thal ikameci politikalar dayanksz tketim mallarna <ilenmi gda yme de$am etmi* 0akat 19;0'larn ortalarndan iti aren ithal ikameci politikalar dayankl tketim mallar <tatlar* eyaz eya!!!= $e ara mallar <elik* ra0ine edilmi rnler* petrokimya rnleri!!!= hede0 alndnda elde edilen son#lar tatmin edici olmaktan #zak kalmtr! +nrl i piyasa $e ihracata ynelmedeki yetersizlik* sermaye yo#nl## daha yksek yatrmlardaki art $e snrl kapasite k#llanmlar* yme hznn srdrlmesini gittike daha irinci petrol yksek maliyetli hale getirmitir! 19')619'> yllar arasnda drt katna kan petrol 0iyatlar Trkiye'yi derinden etkilemitir! :rdarda gelen hkmetler* ok#ndan nce ya$alama eilimine giren ekonomik yme hzn artrmak iin* en azndan alangta* geniletici politikalar izlemilerdir! &am# sektr yatrmlar hzla ymtr! :ncak* ayn dnemde tketim snrlanamadndan* # politika* reel olarak yzde 1 gi i ir yme salanmasna ramen istikrarszla se ep olm#t#r! 19'0'lerin son#na dor# #l#sal tasarr#0lar $e yatrmlar arasndaki ##r#m genilemitir! %thalat* d#rg#n ihracat karsnda hzla Tee slerinin dengesi arpc ir ekilde ymtr! &am# %ktisadi te oz#lm#t#r! "#n#n son#c#nda

a ym $e en0lasyonda hzl ir art olm#t#r! Jari ilemler dengesi nemli lde ak $ermitir! "# ak* 19'''de 8+5?'nin yzde 1'ine $e d$iz gelirlerinin yzde 92'sine #lamtr! "# aklar zel ya anc sermaye $e rezer$lerle 0inanse edilmitir! Gakat # 0inansman ekli* d orlarn artmas* orlanma yapsnn oz#lmas $e kon$erti l d$iz rezer$lerinin azalmas eklinde alanda ktlemeye neden olm#t#r! "# ekonomik dengesizlikler son#c#nda 2> ,cak 1910 7konomik %stikrar &ararlar alnmtr! 1980-1982 Yllar Arasnda T r!"#$ E!%n%&"s"' +zkon#s# istikrar program ile* ihracatn $e d$iz gelirlerinin artrlmas* en0lasyon#n kontrol altna alnmas $e ekonominin da alarak #l#slararas reka et ortamna #yg#n dinamik ir yapya ka$#t#r#lmas amalanmtr! %stikrar Arogram ile ngrlen alca ted irler #nlardr! 6 .$iz gelirlerini artrc ted irler*

6 %thalatn li ere edilmesine ynelik ted irler* 6 Giyat ol##m# ile ilgili ted irler* 6 Ba anc sermaye ile ilgili ted irler* 6 %dari ted irler* 6 Aara politikas ile ilgili ted irler! Dviz Gelirlerini Artrc Tedbirler 2> ,cak 1910 tarihinde* Trk 9iras dolar karsnda yaklak yzde >9 orannda de$ale edilerek dolar k#r# >' T9'den '0 T9'ye karlmtr! 1 Temm#z 1911'den sonra ise gnlk k#r ayarlamalarna alanmtr! %hra rnlerimize d pazarlarda reka et gc kazandrlmas $e ihracatta sanayi mamllerinin paynn artrlmas amacyla* yeni te$ikler #yg#lamaya konm#t#r! "# ere$ede ihracatta $ergi iadesi sistemi yeniden gzden geirilmitir! %hracatlarn d$iz t#tma yetkisi <kazandklar d$izin yzde 40'sini kendileri ya da dier reticilerin girdi ithalatnda k#llanma olana= kapsam geniletilmitir! %hracata ynelik retimde k#llanlacak girdilerin ithalat gmrk $ergisinden m#a0 t#t#lm#t#r! T!J! 5erkez "ankas nezdinde -%hracat Te$ik Gon#- k#r#lm#* te$ik elgesi alan ihracatlara # 0ondan kredi salanmtr! Ticari ankalarn kredilerinin yzde 14'ini snai rn ihracatnda k#llanmalar zor#nl#l## getirilmitir! %hracatta k#llanlmak zere y#rtdndan getirilen pre0inansman d$izlerine* d$iz cinslerine gre -9i or- 0aiz oranlar $e azami yzde 1*24'e kadar -0aiz 0ark <spread=- $erile ilmesine olanak salanmtr! :yrca ihracatn artrlmas amacyla ser est lge* gmrksz antrepo k#r#lmas $e ilemlerin kolaylatrlmas ynnde nlemler alnmtr! "# #yg#lamalar son#c#nda ihracat gerek d$iz getirisi asndan gerekse miktar asndan ylda iki katna yakn artm* ihracatn 8+5? iindeki pay 19'9'da yzde >*1'den 1912'de yzde 10*4'e ykselmitir! thalatn Libere Edilmesine Ynelik Tedbirler %thalatta alnan damga $ergisinin oran yzde 24'den yzde 1'e indirilmitir! 1911 ylnda -Tahsisli %thal 5allar 9istesi- #yg#lamadan kaldrlm* E $e EE sayl 9i erasyon 9istelerinin kapsam geniletilmitir! %thalatta alnan teminat oranlar drlm $e tahsili kon#s#nda az kolaylklar salanmtr! 9i erasyon listelerinden ithalatlarn 20 in dolara* sanayicilerin >0 in dolara* imalat6ihracatlarn ise 10 # in dolara kadar olan taleplerinin* ithal msadesi dzenlenmeksizin* dor#dan yetkili ankalara yaplmasna $e trans0erlerin de salanmtr! ankalarca yerine getirilmesine imkan

Fiyat Olu umuna li kin Tedbirler 2> ,cak kararlarnn en nemli $e elirleyici gelerinden iri 0iyat politikalarnn piyasa ko#llarnda elirlenmesidir! "# ere$ede 0iyat denetimi ile ilgili komisyon#n gre$ine son $erilmitir! &am# kesiminin rettii mal $e hizmetlerin 0iyat yzde 1006 >00 arasnda artrlarak* temel mallarn kapsam snrlanmtr! 8 re* kmr* elektrik* demir $e denizyol# -yk- tamacl dnda kalan tm mal $e hizmetlerin 0iyatnn ilgili kam# k#r#l## tara0ndan ser este saptana ilmesine imkan tannmtr! %stikrar programnda i pazarn reka ete almasnn gereklilii Arogramn elirleyici zelliklerinden 0aktrlerinin 0iyatnn piyasa ko#llarna gre programnn #yg#land ilk iki ylda gerilemitir! Yabanc !ermaye ile l"ili Tedbirler Ba anc sermaye giriini zendirmek amacyla ise ynetimsel $e yasal dzenlemelere gidilmitir! Ba anc +ermayeyi Te$ik &arar <;22> sayl= $e Fere$e &ararnamesi dor#lt#s#nda daha sonra karlan kararlarla ya anc sermaye te$ik edilmitir! 1910'de 9' milyon dolar olan ya anc sermaye girii izni* 1911 ylnda ))' milyon dolara ykselmitir! #ara #$litikas ile l"ili Tedbirler Gaiz oranlarnn piyasa ko#llarna tmyle ser est raklmtr! 2> ,cak %stikrar programnda hede0lendii gi i para arz art oran ilk ylda giderek azaltlmtr! "#nda 5erkez "ankas kredilerinin nceki yllara oranla daha az k#llanlmas etkili olm#t#r! "ankalar sistemi aracl ile kaynak yaratlmaya alanmasyla kam# kesimi yerini zel sektre rakmaya alamtr! 8+5? ierisinde kam# harcamalarnn oran yzde 2'621'den* yzde 20621 dolayna inmi* kam# gelirlerinin 8+5?'ya oran da $ergi dzenlemeleri son#c# yzde 11 dolayna ykselmitir! 1 ,cak 1911'de yrrle giren yeni $ergi dzenlemeleriyle gelir dilimleri yeniden dzenlenerek cretli kesim zerindeki $ergi yk azaltlmtr! +ermaye ortaklklar* kooperati0ler $e $ak0 gi i k#r#l#lardan alnan $ergilerde de yeni dzenlemeler yaplarak ortaklklarn pay sahiplerine dattklar karlar zerinden alnan $ergi oranlar azaltlmtr! %hracata ynelik mal $e hizmetleri retenler $e raklmas ile 0aiz oranlar hzla artm* 1 Temm#z 1910 tarihinden sonra kredi 0aizleri ile $adeli tasarr#0 me$d#at 0aizleri elirtilmitir! iri de igc $e sermaye gi i temel retim elirlenmesidir! 3cretler* istikrar

ihracatlar iin zel istisna $e aklklar getirilmitir! 7k olarak* tanmaz mal alm6 satmyla* dayankl tketim mallarnn alm6satm $ergisi $e yllk $ergiler artrlmtr! 1983-198( Yllar Arasnda T r!"#$E!%n%&"s"' 191> ylnda* k#r politikalarnda esneklik salanmtr! "ankalarn* al $e sat k#rlarnn* T!J! 5erkez "ankas'nca gnlk olarak elirlenen esas k#r#n d$izlerde yzde ;* e0ekti0lerde ise yzde 1 altnda $eya stnde elirlenmesine izin $erilmi* ancak d$iz al $e sat k#rlar arasndaki 0arkn yzde 2'yi amamas art ko#lm#t#r! 1914 yl ?aziran aynda ise* ankalar k#r tespiti kon#s#nda tamamen ser est raklmtr! :ncak* 191; yl alarnda # ser esti daraltlm $e ankalar tara0ndan elirlenecek k#rlarn T!J 5erkez "ankas k#rlarnn yzde 1 altnda ya da stnde olmas ngrlmtr! 191; ylnn sonlarna dor# k#r k#r#n# amamak ko#l#yla* d$iz al k#rlarn se este aklanmtr! Trkiye* 1914 ylnda 8:TT'n + $ansiyon &od# :nlamasn imzalam $e anlama gereince de ihracatta dor#dan te$iklerin azaltlmasna # alanmtr! elirleme sistemi elirleye ilecekleri yeniden gzden geirilmi $e ankalarn* d$iz sat k#r#nda T!J! 5erkez "ankas

%hracatta $ergi iadesi oranlar kademeli olarak indirilmeye alanm $e 1919 ylnda $ergi iadesi sistemine son $erilmitir! 191> ylnda -&aynak &#llanmn .estekleme Gon#- k#r#lm#* 191; yl son#nda ise # #yg#lamaya son $erilmitir! 1910 ylnda T!J 5erkez "ankas nezdinde k#r#lan -.estekleme $e Giyat %stikrar Gon#- ihracatn dor#dan te$ikinde en nemli ara olm#t#r! 1992 yl alarnda # #yg#lama da son #lm#t#r! 191; ylnda yrrle giren -%hracat Keeskont &redisi-nden d pazar ilgi $e deneyimine sahip ihracat $eya imalat6ihracatlar yararlandrlmtr! +zkon#s# kredi 1919 ylnda yrrlkten kaldrlmtr! -%hracatta Cergi* Kesim $e ?ar %stisnas- ile -%hracat &arl .$izlerden 5ahs#p- eklindeki te$ik ted irlerinin #yg#lamas # dnemde de de$am etmitir! 191' ylnda tzel kiilii aynen de$am etmek zere* .e$let Batrm "ankasnn* zel h#k#k hkmlerine ta i ir anonim irket haline dntrlerek -Trkiye %hracat &redi "ankas- n$ann tamas hkme alanmtr! "# dnemde ithalat re2iminde nemli deiiklikler yaplmtr! 191> ylnda E $e EE sayl 9i erasyon 9isteleri yrrlkten kaldrlm $e tamamen yeni ir sisteme geilmitir! Beni sistemde ithali yasak olan mallara -%thaline 5saade 7dilmeyen 5allar 9istesi-nde yer $erilirken* ithali izne ta i mallar -5saadeye Ta i 5allar 9istesi-nde gsterilmitir! +z kon#s# listelerin dnda kalan mallarn ithali ise

ser est raklmtr! :yrca -Gona Ta i 5allar 9istesi- aklanm $e # listede yer alan mallarn ithali srasnda alnan 0on t#tarlarnn Topl# &on#t Gon#'na yatrlmas ngrlmtr! .aha sonraki dnemlerde ithali yasak mallar* #y#t#r#c# maddeler ata olmak zere ir ka kalemle snrlandrlmtr! "enzer ekilde 5saadeye Ta i 5allar 9istesi'nin kapsam daraltlm* 1990 ylnda ise #yg#lamadan kaldrlmtr! 191) ylndan sonra kam iyo re2iminin ser estletirilmesi kon#s#nda nemli gelimeler salanm* kstlama $e yasaklarn yk ir lm kaldrlmtr! "# kon#da ilk adm '!'!191> tarihli Kesmi 8azete'de yaymlanan Trk Aarasnn &ymetini &or#ma &an#n# <TA&&= hakknda )0 sayl &arar ol#t#rm#I ikinci $e en nemli adm ise 11!1!1919 tarihli Kesmi 8azete'de yaymlanan )2 sayl &arar olm#t#r! )0 sayl &arar yrrlkten kaldran )2 sayl &ararn az maddelerinde de daha sonra az deiiklikler yaplmtr! "# dnemde kam iyo re2iminde yaplan raklmtr! #l#nd#rmalar* hesap amalar* d$iz satn alca deiiklikler #nlardrH Trkiye'ye d$iz ithali tmyle ser est Trkiye'de yerleik kiilerin d$iz almalar ser est

raklmtr! &ymetli maden* ta $e eyalarn* d ticaret re2imi

esaslar dahilinde* Trkiye'ye ithali $e ihracat ser est raklmtr! 7konominin tmn kapsayan # %stikrar Arogram aaryla #yg#lanm $e 19106 191' dneminde ol#ml# gelimeler kaydedilmitir! "# gelimeleri # ekilde zetleye ilirizI 1910 ylnda reel 8+5? yme oran negati0 yzde 2*) <yeni seri= iken* 1912 ylnda yzde )*1* 191> ylnda yzde '*1* 1914 ylnda yzde >*) olarak gereklemitir! 191; ylnda i talepteki art $e petrol 0iyatlarndaki dmenin yaratt #yg#n ko#llarn da katksyla yme hz hede0in zerinde gereklemitir! "# sre 191' ylnda da de$am etmi* 191; ylnda yzde ;*1'i #lan yme hz izleyen yl yzde 9*1 olm#t#r! 7konomik yme oranlarnda grlen # art kam# kesimi yatrm6 tasarr#0 0arknn artmasna neden olm#t#r! &am# kesiminin orlanma gerei ise 1910 ylnda 8+5?'nn yzde 1*1'i <yeni seri= iken 191) ylnda 8+5?'nn yzde ;'s* 191; ylnda 8+5?'nn yzde )*''si 191' ylnda ise 8+5?'nn yzde ;*1'i olarak gereklemitir! "# dalgalanma* piyasalarda arz6talep dengesizlikleri yaratarak en0lasyon haddlerinin ykselmesine neden olm# $e 19116191' yllar arasnda de0latr ortalama olarak yzde )1 artarken* 1911 ylnda yzde ;9*' se$iyesine kmtr! &ii ana milli gelir ise 1910 ylnda 1!4)9 dolar iken 191' ylnda 1!;); dolara ykselmitir!

1910 ylnda yzde 1'*2 <yeni seri= olan kam# gelirlerinin 8+5? iindeki pay 191) ylnda yzde 1;*4* 1914 ylnda yzde 1)*0 $e 191' ylnda yzde 1)*9 olarak gereklemitir! 1910 ylnda yzde 20*) <yeni seri= olan kam# harcamalarnn 8+5? iindeki pay 191) ylnda yzde 11*1* 1914 ylnda yzde 14*) $e 191' ylnda yzde 1'*> olarak gereklemitir! 1910'li yllarda #yg#lanan li eral politikalar son#c#nda d ticaret hacmimiz hzla genilemitir! 1910 ylnda 2!9 milyar dolar olan ihracatmz 191' ylnda 10!2 milyar dolara #laarak yaklak > kat artmtr! %hracatn ithalat karlama oran ise 1910 ylnda yzde )0 se$iyesinden 191' ylnda yzde '2'ler se$iyesine ykselmitir! %haracatmzdaki kompozisyonda da hzl ir deiim meydana gelmi $e sanayi rnleri ihracat hzla artarak toplam ihracatmz ierisindeki pay yzde '0'ler se$iyesine ykselmitir! %hracatn pazar asndan analizi yapldnda ise en yk pazarn :$r#pa "irlii lkeleri old## grlmektedir! Trkiye'nin ithalat ise 19106191' dneminde* 1912 $e 191; yllar dnda de$aml artmtr! 191; ylnda ise petrol 0iyatlarnda meydana gelen dten dolay azalmtr! 1910 ylnda '!9 milyar dolar olan ithalat 191' ylnda 1>!2 milyar dolara ykselmitir! %thalatn ierisinde en yk paya hammadde ithalat sahip ol#p* :" lkelerinden yaplan ithalat toplam ithalat ierisinde ilk sray almaktadr! 19'1* 19'9 $e 1910 yllarnda Aaris'te ,7J. yesi lkeler $e Laponya ile imzalanan ertelemeler d or stok#m#za ek yk getirmi* #n#n son#c#nda 1912 ylnda d or stok# 1'!; milyar dolara ykselmitir! 1912 ylndan iti aren d orlar de$aml artm $e 191' ylnda >0!) milyar dolara ykselmitir! 1910 sonras dnemde* kam# aklarnn 5erkez "ankas kaynaklaryla 0inanse edilmesinin en0lasyon zerindeki ol#ms#z etkileri nedeniyle* genelde i orlanma yol# tercih edilmitir! @zellikle 191> ylndan sonra i orlar giderek art gstermitir! 1910 ylnda '21 milyar T9 olan i or stok# 191' ylnda 1'!2 trilyon T9 olarak gereklemitir! 19'161910 dneminde Trkiye'ye gelen toplam ya anc sermaye t#tar 100 milyon dolar ci$arnda iken* 1910 ylndan iti aren hzla artmtr! 1911 ylnda izin $erilen ya anc sermaye t#tar ))' milyon dolar iken # t#tar 191' ylnda ;44!2 milyon dolara ykselmitir! 1910 ylnda yzde 1*4 olan hizmetler sektrnn toplam ya anc sermaye izinleri ierisindeki pay* 191' ylnda yzde 42*9'a ykselmitir! Giili ya anc sermaye girii ise 1910 ylnda )4 milyon dolar iken 191' ylnda 2)9 milyon dolara ykselmitir!Ba anc sermayeli k#r#l#larn says ise 1910 ylnda '1 iken 191' ylnda 1);'ya ykselmitir!

1910 sonrasnda sermaye piyasasnda da nemli gelimeler yaanmtr! 1911 ylnda 2>99 sayl +ermaye Aiyasas &an#n# yrrle kon#lm#t#r! 1912 ylnda +ermaye Aiyasas &#r#l# ol#t#r#lm#* 191; yl &ymetler "orsas 0aaliyete gemitir! 198(-1993 Yllar Arasnda T r!"#$ E!%n%&"s"' 191;61919 dneminin ilk yarsnda ekonomide canllk* ikinci yarsnda ise d#rg#nl#k grlmtr! 191; ylnda i talepteki art* petrol 0iyatlarndaki dmenin yaratt #yg#n #l#slararas ko#llarn da katksyla* ekonominin hede0lenen #z#n dnem yme hznn zerinde ymesine yol amtr! "# sre 191' ylnda da de$am etmi $e yme hz yzde 9*1 olarak gereklemitir! 7konomik yme oranlarnda grlen # ykselme* zellikle kam# kesimi yatrm6tasarr#0 0arknn alarnda ise %stan #l 5enk#l

artmasna neden olm# $e son#ta kam# kesiminin orlanma gerei 191; ylnda 8+5?'nn yzde )*;'s iken* 191' ylnda yzde ;*1'ine #lamtr! "# d#r#m* piyasalarda arz6talep dengesizliklerine yol aarak en0lasyon orannn ykselmesine neden olm# $e 19116191' yllar arasnda de0latr ortalama olarak yzde )1 artarken* 1911 ylnda yzde '2*) se$iyesine kmtr! Bine ayn ekilde* toptan eya 0iyat endeksi # dnemde ortalama yzde )4*; artarken 1911 ylnda yzde ;1*) dzeyine ykselmitir! % or stok# 1911 ylnda 21!> trilyon T9* d or stok# ise >1 milyar dolar olarak gereklemitir! 191' ylnda Trkiye'nin ihracat 10 milyar dolar* ithalat ise 1> milyar dolar olarak gereklemi $e d ticaret a > milyar dolara #lamtr! "# yl cari ilemler dengesindeki ak 191; ylna gre ir d kaydederek 10; milyon dolara inmitir! 7konomideki dengesizlikleri gidermek amacyla 191' yl son#nda kam# tara0ndan retilen mal $e hizmetlerin 0iyatlar nemli lde ykseltilmi $e piyasalardaki dengenin yeniden k#r#la ilmesini salamak zere (# at 1911'de ir dizi nlemler alnmtr! "# nlemlerin amac* Trk 9iras cinsinden t#t#lan tasarr#0larn ekiciliini $e dolaysyla Trk 9irasna olan tale i artrmak* ithalat 0renlemek* ihracat tekrar canlandrmak $e kam# harcamalarn ksarak ekonomideki ar snmay gidermek eklinde zetlene ilir! &am# aklarn ksmak iin kam# yatrmlarnn azaltlmas* zel kesimin retim $e yatrm kararlarn da ol#ms#z etkilemitir! Gaizlerin ykselmesi ise 0inansman maliyetlerini artrc $e retimi ya$alatc olm#t#r! 1911 ylnda reel 8+5? ir etken yme hz yzde 1*4 olarak gereklemitir!

Keel 8+5? yme hznn 191' ylna gre # denli dnn en nemli nedeniI sanayi sektr $e hizmetler sektrnn yme hzlarndaki gerilemedir!

:yrca &%T rnlerindeki 0iyat ayarlamalarnn olmas* ekonomideki en0lasyonist

yk llerde $e ok

iiminde ir

eklentileri artrmtr! "ylece ekonomi* 1911 elirginleen

ylnn ikinci yarsndan iti aren* zellikle imalat sanayiinde

d#rg#nl#a girmi $e daralan i tale in etkisi ile ortaya kan tasarr#0 0azlas 1!; milyar dolar cari ilemler 0azlasna dnmtr! 1911 ylnda Trkiye'nin d ticaretine akldndaI ihracatn 11!; milyar dolar* ithalatn ise 1>!) milyar dolar ir nceki yla kyasla d ticaret ann nemli lde azalmas $e dzeyinde gerekletii grlmektedir! 1911 ylnda cari ilemler dengesinin 0azla $ermesinde* t#rizm gelirleri ile dier mal $e hizmet gelirlerinin <y#rtd mteahhitlik hizmetleri* na$l#n gelirleri gi i= nemli lde art gstermesi etken olm#t#r! &am# kesimi orlanma gereinin 8+5?'ya # politikalar oran 1911 ylnda yzde >*1 orannda gereklemitir! 1911 ylna kadar aaryla #yg#layan Trkiye* me$c#t k#r#l# ir yme ortamna girmitir! kapasitesini artramamas $e ksa mrl sermaye stok#n# yenileyememesi nedeniyle d#r6kalk diye tanmlana ilecek istikrarsz 1911 $e sonrasnda* demeler dengesindeki ol#ml# gelimeler dnda* isizlik yksek se$iyesini kor#m#* te aklar artm $e #na paralel olarak 0iyat artlar hzlanmtr! 1919 ylnda gereklemitir! Alan dneminin son ylnda* kam#n#n* alt yap yatrmlarnda #latktan sonra dengesinde elde edilen 0azla* yeni elli hede0lere # alana ynelik kaynak tahsislerini azaltmas* cari ilemler ir ekonomik dneme geie imkan $ermitir! # gelimeler paralelinde toptan eya 0iyatlar endeksi yme hz yzde 1*; orannda yzde ;)*9 orannda artarken* reel 8+5?

1919 yl # d#r#m# iti ariyle ir gei yl olma zelliini tamaktadr! "# ylda kam# kesimi orlanma gereinin 8+5?'ya oran yzde 4*)'e ykselmitir! &am# kesimi orlanma gereinin artnn en nemli nedeni &%T'lerin trans0erlerin azalmas $e orlanma gereindeki teden yaplan orlanma arttr! 3cretlerin ykselmesi* tarm rnleri stoklarnn artmas*

#n#n yannda artan 0aiz yk* &%T'lerin

ihtiyacn artrmtr! 1919 ylnda i or stok#nda 1911 ylna gre nemli ir art olm# $e i or stok# >2 tilyon T9'na #lamtr! . or stok# ise >2 milyar dolar olm#t#r! 1919 ylnda ihracat ir nceki yla gre ayn se$iyesini kor#yarak 11!; milyar dolar olarak gereklemi* ithalat ise ykselme eilimini srdrerek 14!1 milyar dolar olm#t#r! "# d#r#m d ticaret amzn artmasna neden olm#t#r! . ticaret

andaki nemli arta karn* grnmeyen ilem gelirlerinde salanan ol#ml# gelimeler son#c#nda cari ilemler dengesi* 1919 ylnda da 9;1milyon dolar 0azla $ermitir! 1919 ylnda yme hznn kon2onktrel olarak dk olmas ile irlikte* tarm sektrnden elde edilen gelirdeki art $e #yg#lanan az ted irler son#c#nda 1990 ylnda reel 8+5? art hz* yzde 9*> olarak gereklemitir! "# denli yksek yme hznn yansra* ayn yl &r0ez &rizi'nin de etkisiyle 7kim 1990'da petroln $arilinin 14 dolardan )1 dolara kmas* ithalat nemli lde artrmtr! "# gelimeler son#c#nda* 1990 ylnda toptan eya 0iyatlar endeksi ir nceki yla gre d kaydederek yzde >1*; dzeyinde gereklemitir! % talepteki canllk* 1990 ylnda tketici 0iyatlarnn* toptan eya 0iyatlarndan daha hzl artmasna neden olm#t#r! "# yl tketici 0iyatlar endeksi yzde ;0*> orannda artmtr! .ier nemli ir zellik ise* dzeylerdeki i te aklarnn 0inansmannn d orlanmann yansra yksek or stok# 4' orlanma ile salanm olmasdr! 1990 ylnda i

trilyon T9'na* d

or stok# ise >9 milyar dolara ykselmitir! &am# kesimi

orlanma gereinin 8+5?'ya oran yzde '*; olarak gereklemitir! 1990 yl son#nda ihracat 12!9 milyar dolar* ithalat ise 22!) milyar dolar olarak gereklemi $e d ticaret a 9!) milyar dolara #lamtr! . ticaret andaki # yk art nedeniyle cari ilemler dengesi 2!; milyar dolarlk ak $ermitir! :yrca* petroln yk lde Erak'tan alan Trkiye* or# hattnn kapatlmasyla ncelikle Erak'n nc lkelere satt petrolden salad na$l#n gelirlerinden mahr#m kalmtr! &r0ez sa$ann ol#ms#z etkileri son#c#nda 1991 ylnda yme hznda ir ya$alama grlmtr! "# yl reel 8+5? yme hz 1990 ylna gre ok yk ir dme kaydederek yzde 0*) orannda gereklemitir! &r0ez krizi ,rtado# lkelerine yaplan nakliye 0aaliyetlerini ol#ms#z etkilemitir! Bo#n rezer$asyon iptalleri son#c#nda t#rizm sektr d#rg#nl#a itmitir! "# dnemde* ankalarn kredi 0aiz oranlarn ykseltmeleri son#c#nda kredi tale i $e k#llandrla ilir miktarlar azalmtr! Bksek dzeydeki para tale i $e para ekilmeleri de ankalardaki me$d#at dzeyinde reel olarak yzde 9'l#k ir de yol amtr! "# dnemde i or stok# 9> tilyon T9* d or stok# ise 40 milyar dolar olarak gereklemitir! &am# kesimi orlanma gereinin 8+5?'ya oran da yzde 10*)'e ykselmitir! 7n0lasyon* 1991

ylnda da ykselmeye de$am etmi* toptan eya 0iyat endeksi yzde 49*2* tketici 0iyat endeksi yzde '1*1 orannda artmtr! &r0ez &rizi nedeniyle salanan hi elerden 1990 ylnda '>4 milyon dolar* 1991 ylnda ise 1!'14 milyar dolarlk giri olmasna ramen 5erkez "ankas rezer$leri nemli kay a #ram* ksa $adeli d orlarn denmesinde zorl#klar olm#t#r! 1990 ylnda d ticarette grlen ol#ms#z gelimeler 1991'de tersine dnmtr! Bl iinde ekonomideki d#rg#nl#k nedeniyle i piyasann daralmas $e d$iz k#rlarnn ir nceki yla gre daha hzl ykselmesi* ihracat srekli #yarrken* ayn nedenlerle ithalatta nemli ir ya$alama meydana gelmitir! 1991 ylnda ihracatmz 1990 ir artla 1)!; milyar dolara ykselirken ithalatmz ise ylna gre yzde >*9'l#k milyon dolar 0azla $ermitir! "# gelimelerden sonra 1992 ylnda ekonomide iyileme elirtileri grlmeye alanmtr! 1992 ylnda reel 8+5?'da elde edilen yzde ;*>'lk art hz* Trkiye ekonomisinin #z#n dnemli ortalama kalknma hznn zerinde ir orandr! ?aziran 1992'de toplanan 3nc %zmir %ktisat &ongresi'nde de # gelimeler paralelinde Trkiye'nin 21! yzyla gelimi ilk on e lke iinde girme hede0i ortaya kon#lm#t#r! "# hede0e #lamann temelinin* demokrasiyle irlikte gelien ir ser est pazar ekonomisi old## $#rg#lanarak da alma politikasndan hi ir ta$iz $ermeden* de$letin ekonomiye mdahalesini asgariye indirmenin art old## elirtilmitir! 1992 ylnda Trkiye'nin ihracat 1>!' milyar dolar* ithalat ise 22!9 milyar dolar olarak gereklemitir! 1992 ylnda cari ilemler dengesi 9>2 milyon dolar ak $ermitir! "# yl toplam d or stok#m#z 44 milyar dolara* i or stok#m#z ise 19> trilyon T9'na ykselmitir! &am# kesimi yzde 10*; olarak gereklemitir! 1992'de en0lasyon art eilimini srdrm $e toptan eya 0iyatlar endeksi yzde ;1*>* tketici 0iyatlar endeksi ise yzde ;;*0 dzeyinde gereklemitir! :ltnc "e Bllk &alknma Alan'nn drdnc dilimi olan 199) ylnda* reel 8+5? yme hz yzde 1*1 olarak gereklemi $e ylece program hede0i almtr! 1992 ylnda 2!'01 dolar olan kii ana #l#sal gelir reel olarak nemli lde artm $e 199) ylnda )!00> dolar se$iyesinde gereklemitir! "#na karlk kam# kesimi 0inansman ann 8+5?'ya oran ykselmi* d ticaret $e cari ilemler aklar yk oy#tlara #lamtr! "# yl kam# kesimi orlanma gereinin 8+5?'ya oran yzde 11*2 olm#t#r! 199) ylnda ihracatmzda yk ir art gzlenmezken orlanma gereinin 8+5?'ya oran da

yzde 4*;'lk ir azalla 21 milyar dolara gerilemitir! Jari ilemler dengesi ise 241

ithalatmzda nemli

ir art gereklemitir! "# dnemde ihracatmz 14!) milyar # artn alca

dolar* ithalatmz ise 29!> milyar dolar olm#t#r! %thalatmzdaki dolarlk ak $ermitir! % tasarr#0lar reel olarak azalm* nemli

nedeni i talepteki canlanmadr! :yrca* 199) ylnda cari ilemler dengesi ;!> milyar oy#tta d aa kar yatrmlarn or stok# ;' milyar

8+5?'ya oran sa it 0iyatlarla gerilemitir! "# dnemde d 199) ylnda tketici 0iyatlar endeksi Bine ayn ylda konsolide

dolara ykselmi* i or stok# ise )4; trilyon T9 olarak gereklemitir! ir nceki yla gre yzde '1*1 orannda artarken toptan eya 0iyatlar endeksindeki art yzde ;2*4 orannda gereklemitir! te gelirlerinin 8+5?'ya oran yzde 1'*;* konsolide ir gerileme gzlenmitir! "#na karn* ekonomik ir hzlanma te giderlerinin 8+5?'ya oran ise yzde 2>*) olarak gereklemitir! 199) ylnda T9 me$d#atlarnda 0aaliyetteki hzlanmaya paralel olarak kredilerde kayda deer

gereklemi* # hzlanmada me$d#at anka kredilerindeki art ana etken olm#t#r! T/K&EB7* :". B,M7TE5EM.7&E &,KG7D +:C:+E &,:9E+B,M/M/M :K.EM: :8EK9E8EME &,B5:MEM "7.79EME 7&,M,5E& ,9:K:& ,./B,K! 1991 BE9E ,MJ7+EM.7 EK:& T/K&EB7'MEM ":+9EJ: TEJ:KE ,KT:8EB.E! :M: 5:..797K* &7K&/&6B/5/KT:9E& ",K/?:TTE :K:JE9E8EB9: EK:& A7TK,9/M/M T/K&EB7'MEM :&.7MED +:?E997KEM7 T:+EM5:+EB9:* A7TK,9 C7 A7TK,9 /K/M97KEB.E! :MJ:&* "5 B:ATEKE59:KEMEM /B8/9:M5:+EB9: "/ TEJ:K7T "/B/& ,9J/.7 ./K./! ",K/?:TTE* ?:9E?:DEK.: EK:&'EM BEB7J7& EJEM A7TK,9 TEJ:K7TEMEM "EK A:KJ:+E ,9:K:& +:C:+ ,MJ7+EM.7&E &:A:+ET7+EMEM &/J/& "EK &E+5EME &:K+E9EB,K! :M&:K: :BKEJ:* +EB:+E C7 :+&7KE "EK "7.79 ,.7.E8EME E97KE +/K/B,K! &,KG7D +:C:+EMEM +,M/M: .,8K/* &/D7B EK:& &/KT97KE ":8.:T ?/&/57TE :97B?EM7 T:9E?+ED "EK :B:&9:M5: ":+9:TTE9:K! :".* EM8E9T7K7 C7 ":+9:K.: GK:M+:* &/KT97K7 &,K/M5: +:89:5:& :5:JEB9: ",987.7 -/J/+ B:+:8E- /B8/9:5:+E ":+9:TTE9:K C7 "/ ",987 /D7KEM.7 ?:97M T/K&EB7'.7 :.:M: B:&EM9:KEM.: "/9/M:M EMJEK9E& ?:C: /++/'M.7M ?:C:9:M:M :". C7 EM8E9ED +:C:+ /J:&9:KE .7CKEB7 /J/+9:KE B:AEB,K9:K! :M&:K: "/M/M* &/D7B EK:&'T: D:5:M D:5:M* &/K.E+T:M E+JE A:KTE+E A&&'B: ":89E :BKE9E&JE T/K&EB79E &/KT97KEM +EMEK ,T7+EM.7 G::9EB7T 8,+T7K5797KEM7 EDEM C7K7M "EK ,T,KET7 ",+9/8/M: M7.7M

,9./8/M/ E97KE +/K/B,K! :M&:K: :BME D:5:M.:* N:+?EM8T,M C7 9,M.K: ?/&/57T97KEMEM* &/D7B.7 :BKE "EK &/KT .7C97TE &/K:K:& EK:&'E A:KJ:9:5:B: .,M/& A9:M9:K B:ATE&9:KEM.:M &/+&/9:MEB,K! 1991'in ,cak aynda #l#slararas gcn* +addam ?seyin'i $e k#$$etlerini &#$eyt'ten karmak iin g k#llanacaklar kesinlemiti! :rtk sa$an alamas an nmeselesi idi! +addam'a tannan sre 14 ,cak'ta dol#yord#!

"# atmos0erde $erilen sreden 10 gn kadar nce dnemin "irlemi 5illetler 8enel +ekreteri Aerez de J#ellar* +addam' kararndan $azgeirmek iin son kez #yarmak amal ir grme yapt! :ncak # grme sadece +addam ?seyin'in kararndan dndremedi! 9 ,cak'ta ise :". +zcs Lames "aker ile Erak .ileri "akan Tark :ziz arasndaki grmede aarszlkla son#land!

12 ,cak'ta Nashington'da :". +enatos# -+a$a kararn- onaylad! Ce sre alad! %&'()%&&* Yllarnda T+rkiye Ek$n$misi 191;61919 dneminin ilk yarsnda ekonomide canllk* ikinci yarsnda ise d#rg#nl#k grlmtr! 191; ylnda i talepteki art* petrol 0iyatlarndaki dmenin yaratt #yg#n #l#slararas ko#llarn da katksyla* ekonominin hede0lenen #z#n dnem yme hznn zerinde ymesine yol amtr! "# sre* 191' ylnda da de$am etmi $e yme hz O9*1 olarak gereklemitir! 7konomik yme oranlarnda grlen # ykselme* zellikle kam# kesimi yatrm6 tasarr#0 0arknn artmasna neden olm# $e son#ta kam# kesiminin orlanma gerei 191; ylnda 8+5?'nn O)*;'s iken* 191' ylnda O;*1'ine #lamtr! "# d#r#m* piyasalarda arz6talep dengesizliklerine yol aarak en0lasyon orannn ykselmesine neden olm# $e 19116191' yllar arasnda de0latr ortalama olarak O)1 artarken* 1911 ylnda O'2*) se$iyesine kmtr! Bine ayn ekilde* toptan eya 0iyat endeksi dzeyine ykselmitir! % or stok# 1911 ylnda 21!> trilyon T9* d or stok# ise >1 milyar dolar olarak gereklemitir! 191' ylnda Trkiye'nin ihracat 10 milyar dolar* ithalat ise 1> milyar # dnemde ortalama O)4*; artarken 1911 ylnda O;1*)

dolar olarak gereklemi $e d ticaret a > milyar dolara #lamtr! "# yl cari ilemler dengesindeki ak 191; ylna gre ir d kaydederek 10; milyon dolara inmitir! 7konomideki dengesizlikleri gidermek amacyla 191' yl son#nda kam# tara0ndan retilen mal $e hizmetlerin 0iyatlar nemli lde ykseltilmi $e piyasalardaki dengenin yeniden k#r#la ilmesini salamak zere (# at 1911'de ir dizi nlemler alnmtr! "# nlemlerin amac* Trk 9iras cinsinden t#t#lan tasarr#0larn ekiciliini $e dolaysyla Trk 9iras'na olan tale i artrmak* ithalat 0renlemek* ihracat tekrar canlandrmak $e kam# harcamalarn ksarak ekonomideki ar snmay gidermek eklinde zetlene ilir! &am# aklarn ksmak iin kam# yatrmlarnn azaltlmas* zel kesimin retim $e yatrm kararlarn da ol#ms#z etkilemitir! Gaizlerin ykselmesi ise 0inansman maliyetlerini artrc $e retimi ya$alatc ir etken olm#t#r! 1911 ylnda reel 8+5? yme hz O1*4 olarak gereklemitir! Keel 8+5? # denli dnn en nemli nedeniI sanayi yme hzlarndaki gerilemedir! :yrca &%T yk llerde $e ok iiminde olmas* yme hznn 191' ylna gre sektr $e hizmetler sektrnn rnlerindeki 0iyat ayarlamalarnn

ekonomideki en0lasyonist eklentileri artrmtr! "ylece ekonomi* 1911 ylnn ikinci yarsndan iti aren* zellikle imalat sanayiinde elirginleen ir d#rg#nl#a girmi $e daralan i tale in etkisi ile ortaya kan tasarr#0 0azlas 1!; milyar dolar cari ilemler 0azlasna dnmtr! 1911 ylnda Trkiye'nin d ticaretine ilemler dengesinin 0azla $ermesinde* akldndaI ihracatn 11!; milyar dolar* ir nceki yla kyasla d ticaret ann ithalatn ise 1>!) milyar dolar dzeyinde gerekletii grlmektedir! 1911 ylnda cari nemli lde azalmas $e t#rizm gelirleri ile dier mal $e hizmet gelirlerinin <y#rtd mteahhitlik hizmetleri* na$l#n gelirleri gi i= nemli lde art gstermesi etken olm#t#r! &am# kesimi orannda gereklemitir! 1911 ylna kadar # politikalar aaryla #yg#layan Trkiye* me$c#t k#r#l# kapasitesini artramamas $e ksa mrl sermaye stok#n# yenileyememesi nedeniyle d#r6kalk diye tanmlana ilecek istikrarsz ir yme ortamna girmitir! 1911 $e sonrasnda* demeler dengesindeki ol#ml# gelimeler dnda* isizlik yksek se$iyesini kor#m#* te aklar artm $e #na paralel olarak 0iyat artlar orlanma gereinin 8+5?'ye oran 1911 ylnda O>*1

hzlanmtr! 1919 ylnda

# gelimeler paralelinde toptan eya 0iyatlar endeksi elli hede0lere

O;)*9 orannda artarken* reel 8+5? yme hz O1*; orannda gereklemitir! Alan dneminin son ylnda* kam#n#n* alt yap yatrmlarnda #latktan sonra dengesinde elde edilen 0azla* yeni # alana ynelik kaynak tahsislerini azaltmas* cari ilemler ir ekonomik dneme geie imkan $ermitir!

1919 yl # d#r#m# iti ariyle ir gei yl olma zelliini tamaktadr! "# ylda kam# kesimi orlanma gereinin 8+5?'ye oran O4*)'e ykselmitir! &am# kesimi orlanma gereinin artnn en nemli nedeni &%T'lerin orlanma gereindeki arttr! 3cretlerin ykselmesi* tarm rnleri stoklarnn artmas* teden yaplan trans0erlerin azalmas $e #n#n yannda artan 0aiz yk* &%T'lerin orlanma ihtiyacn artrmtr! 1919 ylnda i or stok#nda 1911 ylna gre nemli ir art olm# $e i or stok# >2 tilyon T9'na #lamtr! . or stok# ise >2 milyar dolar olm#t#r! 1919 ylnda ihracat ir nceki yla gre ayn se$iyesini kor#yarak 11!; milyar dolar olarak gereklemi* ithalat ise ykselme eilimini srdrerek 14!1 milyar dolar olm#t#r! "# d#r#m* d ticaret amzn artmasna neden olm#t#r! . ticaret andaki nemli arta karn* grnmeyen ilem gelirlerinde salanan ol#ml# gelimeler son#c#nda cari ilemler dengesi* 1919 ylnda da 9;1milyon dolar 0azla $ermitir! 1919 ylnda yme hznn kon2onktrel olarak dk olmas ile irlikte* tarm sektrnden elde edilen gelirdeki art $e #yg#lanan az ted irler son#c#nda 1990 ylnda reel 8+5? art hz* O9*> olarak gereklemitir! "# denli yksek yme hznn yan sra* ayn yl &r0ez &rizi'nin de etkisiyle 7kim 1990'da petroln $arilinin 14 dolardan )1 dolara kmas* ithalat nemli lde artrmtr! "# gelimeler son#c#nda* 1990 ylnda toptan eya 0iyatlar endeksi kaydederek O>1*; dzeyinde gereklemitir! % talepteki canllk* 1990 ylnda tketici 0iyatlarnn* toptan eya 0iyatlarndan daha hzl artmasna neden olm#t#r! "# yl! tketici 0iyatlar endeksi O;0*> orannda artmtr! .ier nemli 1990 ylnda i gereklemitir! ir zellik ise* te aklarnn 0inansmannn d orlanma ile salanm olmasdr! or stok# ise >9 milyar dolara orlanmann yan sra yksek dzeylerdeki i ykselmitir! &am# kesimi ir nceki yla gre d

or stok# 4' trilyon T9'na* d

orlanma gereinin 8+5?'ye oran O'*; olarak

1990 yl son#nda ihracat 12!9 milyar dolar* ithalat ise 22!) milyar dolar olarak gereklemi $e d ticaret a 9!) milyar dolara #lamtr! . ticaret andaki # yk art nedeniyle cari ilemler dengesi 2!; milyar dolarlk ak $ermitir! :yrca* petroln yk lde Erak'tan alan Trkiye* or# hattnn kapatlmasyla ncelikle Erak'n nc lkelere satt petrolden salad na$l#n gelirlerinden mahr#m kalmtr! &r0ez +a$a'nn ol#ms#z etkileri son#c#nda 1991 ylnda yme hznda ir ya$alama grlmtr! "# yl* reel 8+5? yme hz* 1990 ylna gre ok yk ir dme kaydederek O0*) orannda gereklemitir! &r0ez &rizi* ,rtado# lkelerine yaplan nakliye 0aaliyetlerini ol#ms#z etkilemitir! Bo#n rezer$asyon iptalleri son#c#nda t#rizm sektr d#rg#nl#a itmitir!