LI NI U Vi mi sinh vin ni chung v sinh vin k thut ni ring th vic tip cn kin thc chuyn ngnh l vic lun

l nhim v hng u cho tng lai v sau ca h!! L sinh vin nm 2 ngnh k thut ha hc mt trong nhng ci ni o to k thut hng u ca c nc: i hc Bch Khoa H Ni, ang i nhng bc i chp chng u tin trn con ng ca cng ngh v tip cn vi cc kin thc chuyn ngnh ha hc cho em nhng hiu bit khi qut nht v ngnh lc ha du Vit Nam ni chung cng nh nhng quy trnh sn xut du th v cc sn phm v xng du ni ring! c Vin KTHH phn v b mn ha du lm n nhp mn k thut ha hc cng vi s hng dn ca thy hng dn PGS.TS L Vn Hiu gip em hon thnh bi tp ln hc phn Nhp mn K thut ha hc vi vi cc ni dung 1, Mc ch vai trog v ngha ca qu trnh cracking xc tc 2, C s ca qu trnh cracking xc tc- nh gi khi qut v cc sn phm thu c Di y l nhng hiu bit ca em v cc vn ny. Do kin thc chuyn ngnh cn hn ch v cha c nhiu kinh nghim khi lm bi tp ln, n nhp mn nn trong qu trnh lm cn nhiu sai st mong cc thy c b mn nhn xt bi tp ca em c hon thin hn! Em xin chn thnh cm n!

Sinh vin Phm c Chinh

KHI QUT V CRACKING 1, Phn ng cracking Phn ng cracking du m l b gy cc phn t hydrocacbon c khi lng phn t cao thnh hydro cacbon c khi lng phn t thp, t tng hiu sut ca cc sn phm nh (xng, du diezen..) v tng cht lng ca cc sn phm nhin liu Phn loi +, cracking nhit +, cracking xc tc +, cracking vi hi nc +, cracking di p sut hidro 2, Crackinh xc tc a, Khi nim Qu trnh cracking xc tc l qu trnh c s tham gia ca cht xc tc cho sn phm cho cht lng cao v tng hiu sut ca phn ng to thnh xng cng cc sn phm nh khc. Phn ng cracking xc tc xy ra nhit t 450 520 C v p sut 12 atm v tc np nguyn liu ph thuc vo cng sut ca h thng s dao ng t 1 n 120 m3 nguyn liu/m3 Phn ng cracking c xc tc xy ra nhanh v phc tp vi rt nhiu phn ng xy ra. Trc y ngi ta hay s dng xc tc alumino-siliccat v nh hnh, thi gian sau ny ngi ta s dng Zeolit Y hay ZSM c hot ng cao. MC CH, VAI TR V NGHA CA QU TRNH CRACKING XC TC

Mc ch
Mc ch ca cracking xc tc l iu ch xng vi tr s octan khng thp hn 76-78 v nhin liu diesel tuy km cht lng hn gasoil ct trc tip nhng c th s dng lm thnh phn ca sn phm thng mi. Qu trnh cracking xc tc cng sinh ra mt lng kh ng k c hm lng phn on butan-butylen cao dng cho cng ngh polime v sn xut alkilat l thnh phn octan cao cho xng. Cracking xc tc ng vai tr quan trng trong vic cung cp nhin liu my bay v xng oto.
2

Mt khc trong cracking xc tc cc cu t si trong khong si ca xng v sn phm kh to thnh c th c s dng sn xu thnh octan cao cho xng hoc lm nhin liu ha du. Cng vi s pht trin ca cng nghip tng hp ha du, cracking xc tc cn cung cp nhiu nguyn liu ha hc khc nh hydrocacbon thm, olefin, nguyn liu iu ch cc.

Vai tr v ngha
1. Gim chi ph Qu trnh lc ha du bao gm rt nhiu cng on, cc qu trnh nh khc nh qu trnh cracking, qu trnh reformingi hi mt khi lng nguyn liu ln, v s iu hnh cc qu trnh thit b tn km phc tp. Do c th nn hiu sut cu qu trnh lc du rt thp, chng ta cn s dng cht xc tc lm tng hiu sut phn ng. Mt lng xc tc nh cng c th lm vn tc phn ng tng gp nhiu ln so vi vic tng nng hoc nhit . Qua lm gim chi ph ca qu trnh sn xut. Vic p dng cc qu trnh cng ngh xc tc c bit l qu trnh cracking xc tc gip nh my lc du tit kim c chi ph sn xut Trong qu trnh lc, tinh ch xng. Nu ch chng ct v lc t du th th s nh vy s lng ph nhiu nguyn liu (do hiu sut thp), m ngun du th th c hn nn qua s b tng chi ph sn xut ng thi cng khng p ng nhu cu nhin liu ngy cng tng, nn ngi ta s dng qu trnh cracking xc tc (hin nay l xc tc zeolit c hot ng cao) lm tng hiu sut phn ng, bin chuyn t phn nng km gi tr s dng thnh cc sn phm nh c gi tr cao hn, c bit l xng cracking. Va tit kim c chi ph sn xut, va thu c nhiu sn phm c gi tr s dng cao, tng doanh thu. 2. Tng chn lc sn phm mong mun Bn cht ca vic s dng cht xc tc trong cc qu trnh phn ng ha hc l nng cao tc , tng hiu sut phn ng nhm thu c nhiu nht cc sn phm mong mun. Mt khc vic s dng cht xc tc cng gp phn tng cht lng ca sn phm mang li sn phm c cht lng cao phc vu cho cuc sng, ng thi thu c mt cch ti a nht cc sn phm ph m nhng qu trnh bnh thng khng s dng cht xc tc khng th thu c
3

Ta li ni v qu trnh cracking xc tc. Qu trnh cracking xc tc nng cao hiu sut ca phn ng, gip ta sn xut c xng cracking c hm lng octan cao ph hp cho vic lm nhin liu cho xe oto, ng thi thu c cc sn phm ph khc nh kh hidrocacbon nhm phc v cho vic sn xut kh t( kh gas) , ch to polime ( nha PE v PP) hoc lm nguyn liu cho cc qu trnh sn xut khc ( t l, nhin liu tng hp nng cao ch s octan). Bn cnh qu trnh cracking xc tc cn em li nhng nguyn liu khc cho ngnh cng nghip ha hc nh hydrocacbon thm, olefinCng cn nhc n qu trnh reforming xc tc nhm tng tr s octan, nng cao cht lng xng lm nhin liu cho my bay v cc thit b ng c mi sn xut 3. Gim thiu nhim mi trng Nh c qu trnh cracking m xc tc hiu sut phn ng c nng cao nn tit kim c nhin liu qua hn ch c cc cht thi ra mi trng Vic nng cao hiu sut tit kim nhin liu t => hn ch c 1 phn cc kh thi c Cng nh c qu trnh cracking xc tc nn ngita thu c kh nhiu cc sn phm, k c cc sn phm c gi tr s dng km lm nhin liu hoc cc ch phm ph. iu ny hin nhin hn ch 1 cch ti a cc ch phm ph tht thot thi ra mi trng, tit kim c chi ph cho vic bo v mi trng, trnh c mt s cht c hi thi ra gy nguy him cho sc khe ca con ngi Ngoi ra cc cht xc tc cn c s dng x l cc cht thi trc khi thi ra mi trng. VD nh qu trnh cng ngh x l cn bng hidro, kh cc loi kh NOx trong kh thi bng V2O5 v Rh, Bn cnh cc nh khoa hc ang nghin cu 1 s loi xc tc sinh hc thn thin vi mi trng 4, Qu trnh cracking xc tc (FFC) ang dn tr nn quan trng v khng th thiu c trong bt k nh my lc du no trn th gii. Cng vi qu trnh Reforming xc tc, n l c s sn xut sn phm chnh l xng c ch s octan cao phc v cho cuc sng. Ngy ngy cc nh my lc ha du cng ch n vic nghin cu, xy dng, pht trin v bo dng qu trnh cng ngh cracking xc tc m bo hiu sut v s n nh trong qu trnh hot ng sn xut lc du

5, Cht xc tc thc y qu trnh nghin cu khoa hc v cng ngh Nh ta thy trn qu trnh cracking xc tc c vai tr v ngha rt ln trong ngnh cng nghip lc ha du. V vy hin nay cc nh khoa hc ang thc y vic nghin cu bn cht, c ch tc dng ca cc cht xc tc phc v cho cc qu trnh sn xut trong c qu trnh cracking xc tc Trong lnh vc ha du, phi k n cc nghin cu v xc tc reforming hi nc kh thin nhin trong qu trnh sn xut kh tng hp (synthesis gas) Cc nghin cu v vt liu nh ZSM-5, SAPO-34 dn ti cc ng dng trong cc qu trnh FCC(cracking xc tc), cracking olefin, chuyn ha methanol thnh olefin (MTO) Cc nh khoa hc cng t chc nhiu hi tho nghin cu v xc tc ni chung v qu trnh cracking xc tc ni ring iu ny m ra 1 trin vng cho ngnh cng nghip xc tc ni chung v cho ngnh lc ha du ni ring, ng thi n thc y qu trnh cracking xc tc pht trin ngy cng tin tin v hin i hn

C S QU TRNH CRACKING XC TC KHI QUT CC SN PHM THU C 1, C s qu trnh cracking xc tc Bn cht ha hc Qu trnh cracking xc tc c tin hnh cc iu kin - Nhit 450 520 C - p sut t 12 atm - Tc khng gian th tch t 1120 m3/m3.h ( ty thuc vo dy chuyn cng ngh) - Trc y ngi ta dng xc tc alumino-siliccat, sau ny thng s dng Zeolit Y hay ZSM c hot ng cao Qu trnh cracking xc tc din ra nhanh v phc tp bao gm nhiu loi phn ng xy ra v nhng phn ng ny s quyt nh cht lng v hiu sut ca qu trnh cracking xc tc - ng phn ha - Loi hido - Chuyn nhm ankyl - Polime ha - hidro ha - Phn ng to cc Trong cc phn ng phn hy l cc phn ng thu nhit mnh, cn cc phn ng ng phn ha, chuyn nhm ankyl l nhng phn ng ta nhit yu. Do c phn ng xy ra hin tng to thnh cc ( phn ng khng mong mun), v vy trong thc t ngi ta thng chn nhng cht xc tc sao cho s to cc l nh nht C ch phn ng craking C ch phn ng cracking xc tc l c ch tm cacboni. Cc tm hot tnh l ion cacboni c to ra khi cc phn t hydrocacbon ca nguyn liu tc dng vi tm ca axit xc tc . - Tm axit c 2 loi: Loi Bronsted (H+ ) v Lewis(L) - Tm bronsted khi tham gia phn ng c kh nng cho proton hot ng , cn tm Lewis thiu electron nn c xu hng nhn thm in t Phn ng cracking xc tc xy ra theo 2 giai on sau
6

Giai on 1: To ion cacboni V d : i vi hidrocacbon mch thng (ankan)

+

CnH2n+2 +

CnH2n+2 + L(H+) -> +CnH2n+1 + LH Trng hp phn hy izo-propyl benzen - Trn tm axit kiu xc tc Lewis C3H7-C6H5 + L -> H:L + C3H6 + [ C6H5+] [C6H5] + H:L -> C6H6 + L - Trn tm axit xc tc Bronsted C3H7-C6H5 + HB -> [C3H7+] + C6H6 + B[C3H7+]+ B- -> C3H6 + HB Giai on 2: Cc phn ng ca cc ion cacboni to thnh cc sn phm Khi cc ion cacboni c to ra lp tc tham gia vo cc phn ng bin i nh - Phn ng ng phn ha
[ [ R C+ - CH3 CH3 R C+ - CH3 CH3 R+ + i-C3H5 ]

- Phn ng ct mch theo quy tc beta ( ct mch v tr beta so vi cacbon mang in tch)
R- C+ - CH2 - - CH2- CH3 CH3 CH3C+H2
H 2

R1-CH=CH2 + CH3C+H2 CH3 CH3 H+

Cc ion tip tc tham gia phn ng ng phn ha, ct mch, ankyl ha hay ngng t. Bin i cacboni tip din cho n khi c cu trc bn vng nht. bn ca ion cacboni gim dn theo th t: ion cacboni bc 3 > ion cacboni bc 2 >
7

ioncacboni bc 1. bn ca cc ion cacboni s quyt nh mc tham gia cc phn ng tip theo ca chng. Cht lng sn phm c quyt nh bi cc phn ng ion cacboni , c bit l nhng phn ng phn hy, ng phn ha v chuyn v hidro. Giai on 3: Giai on dng phn ng Khi cc ion cacboni kt hp vi nhau, chng nhng hoc nhn hidro ca xc tc to thnh phn t trung ha v chng chnh l cu t ca sn phm crackinh xc tc. 2, Khi qut v cc sn phm thu c Cht lng sn phm ca qu trnh crackinh ph thuc vo rt nhiu yu t nh nguyn liu xc tc, iu kin mi trng v cc thng s cng ngh ca qu trnh. Hn hp sn phm ca qu trnh cracking c a n thit b chng ct phn ra thnh cc sn phm - Sn phm kh - Xng, du ha - Gasoil nh v nng - Cc cn dng lm nhin liu t l c im mt s sn phm kh v lng thu c t qu trnh cracking xc tc a, Kh hidrocacbon Hiu sut t 10 25% ty thuc vo nguyn liu v iu kin cracking. Trong iu kin nhit cao, tc nguyn liu nh, bi s tun hon xc tc ln th hiu sut n phm kh s ln v ngc li. Nu nguyn liu c hm lng lu hunh cao th sn phm kh c nhiu v khi nguyn liu c nhiu nito th sn phm kh cracking c nhiu . Thnh phn kh crackinh cn ph thuc vo xc tc c s dng Bng 1. So snh thnh phn kh cracking i vi 2 loi xc tc khc nhau Cu t hidrocacbon Xc tc zeolit 4.9 0,1 1.6 Xc tc cha aluminosilicat 3.6 3.1 8.0
8

ii

2.7 1.8 23.1 7.9 16.6 5.7 6.4 28.1

6.9 2.8 25.6 5.7 16.0 10.1 3.0 15.2

Sn phm kh kh c dng lm nhin liu kh, etylen v propylen l nguyn liu cho qu trnh sn xut nha PE v PP. Propan-propen lm nguyn liu cho qu trnh polime ha, sn xiat cc cht b mt v lm nhin liu t. Mt khc chng v butan-buten cn l nguyn liu cho qu trnh ankyl ha nhn cu t c ch s octan cao pha vo xng, v lm nguyn liu cho cc qu trnh tng hp ha du b. Xng cracking xc Xng cracking xc tc l sn phm chnh ca qu trnh cracking xc tc, Ty theo nguyn liu s dng v cc ch thc hin cng ngh m thnh phn ha hc ca xng thu c l khc nhau. Hiu sut xng ca qu trnh thng vo khong 30 35% nguyn liu Thnh phn ha hc ca xng cracking: - Hidrocacbon thm: 25 40% - Olefin: 15 30% - Naphten: 2 10% - Parafin: 35 60% - Lu hunh : 0.01 0.02% khi lng ( Nguyn liu c nhiu Naphten th xng c cht lng cao, nguyn liu cha nhiu parafin th xng thu c c tr s octan thp. Xng cracking c t trng khong 0.72 0.77) Tr s octan ca xng cracking xc tc cao , ph thuc vo thnh phn ha hc ca xng. Khi thnh phn nhiu hydrocarbon thm v izoprafin th s cho tr s octan cao. Thng thng tr s octan ca xng RON t 87 95; MON t 78 85 p ng cho xng oto thng thng, khi cn xng cho loi oto i mi hoc my bay ngi ta s trn vi cc loi xng t qu trnh ng phn ha, ankyl ha hoc reforming

Tuy nhin xng cracking xc tc li c hm lng olefin cao, dn ti tnh n nh ca xng km, trong khi lu tr v s dng d b to nha, gy tc kim phun nhin liu nh hng ti cht lng xng. Hm lng hidrocacbon trong xng cracking cao gy hi cho sc khe ngi s dng.

LI KT
1, Qu trnh cracking xc tc nhm mc ch chnh l iu ch xng c tr s octan cao lm nhin liu cho xng t v my bay. Qu trnh cracking c vai tr v ngha rt quan trng trong ngnh lc ha du ni ring v ngnh cng nghip ha hc ni chung 2. Qu trnh cracking din bin phc tp, xy ra nhiu phn ng v thu c nhiu sn phm. Nhng sn phm ny c th s dng cho nhng qu trnh khc nhau hoc cung cp nguyn liu cho cc ngnh cng nghip ch to khc. 3, Trong qu trnh lm bi tp sinh vin s dng nhng ti liu tham kho [1]. PGS.TS Nguyn Th Ng , Ha hc du m v kh , Nh xut bn Khoa hc v k thut H Ni, 2001. [2]. PGS.TS L Vn Hiu, Cng ngh ch bin du m, Nh xut bn Khoa hc v k thut H Ni, 2000.

10