You are on page 1of 4

FogoM orto,deJosLinsdoRego A nlisedaobra

FogoMorto(1943)foiodcimoromanceeaobraprimadeJosLinsdoRego.Romancedefeio
realista,revelaoprocessodemudanassociaispassadosnoNordestebrasileiro,numperododesdeo SegundoReinadoatasprimeirasdcadasdosculoXX. Naverdade,apesardesuaestruturaliterriaslida,FogoMortoumdocumentosociolgico,queretrata oNordesteeaoligarquiacompostapelossenhoresdeengenho,ameaadacomachegadadocapital provenientedaindustrializao.Soengenhosdefogomorto,ondedecaiopatriarcalismocomsuas tragdiashumanas.Oromanceaexpressodeumacultura,poisretrataomundodacasagrandeeo mundodasenzalacomasconseqnciassociaisdorelacionamentodeumcomooutro. JosLinsdoRegomanifestaatendnciaregionalistadenossaliteraturaedenossaficoentre1930e 1945,configurandoasituaopoltica,econmicaesocialdoBrasil.Asoligarquiasaucareirasso dominadaspelasoligarquiascafeeiras,revelandoumsistemapolticoapoiadoemacordosdeinteresses, mantidosporEstadosquesesustentamnoscoronisdosmunicpios. Despontaassimumregionalismonovo,diferentedoregionalismoromntico:oexotismoeopitorescono interessammais.SurgeagoraumBrasildoente,comfome,escondidoqueestavasobumacapade civilizado.Surgemosproblemasmaisgraves:obaixonveldevida,obanditismo,asuperstio,uma populaodominadaporumaclasseminoritria.Essetipoderegionalismocrticoaparecertambmnas obrasdeJorgeAmado,GracilianoRamoseRacheldeQueiroz.ConvmfrisarqueJosLinsdoRego poderiasercolocadosobabandeiradoManifestoRegionalistadeGilbertoFreyre. OtemacentraldeFogoMortoodesajustedaspessoascomarealidaderesultantedodeclniodo escravismonosengenhosnordestinos,nasprimeirasdcadasdosculoXX.Giraemtornodetrs personagensempolgantes,quesoastrsmaisfortespersonagensdasuacriaoficcional.Soelas:o mestreJosAmaro,oarteso,omajorLusCsardeHolandaChacon,osenhordeengenhodecadente,e ocapitoVitorinoCarneirodaCunha,que,semdvida,amaiorpersonagemdolivroedetodosos romancesdeJosLinsdoRego. Linguagem QuandoJosLinsdoRegopublicouFogoMorto,jnosediscutiamaisanecessidadederenovara linguagemliterriabrasileiranafico.OcompromissoregionalistadeJosLinsdoRegosobretudode mbitopopular,eexatamentealinguagempopulardaParaba,isoladadeinflunciasexternas, conservadaemsuaautenticidaderegional,queoescritorutiliza.alinguagemdospoetaspopulares, distribuda,agora,comumritmonarrativomaistradicional. QuandoMriodeAndrade,emMacunama,procurouusarumalnguacomumatodasasregiesdoBrasil, eleestavaconscientedeestarrealizandoumexperimentoenodeestarcriandoumalinguagem.Mrio apenasmostrouoquepoderiaedeveriaseraexperinciacoletivadeumpovo. JosLinstrazparaaliteraturaaestilizaodalinguagemregionalcomabsolutaautenticidadeespontnea epura,colhidanaprpriafonte,seminflunciaerudita. Assim,podemosobservaressadiretriznoromanceFogoMorto:oritmofraseolgicoremontandomais antigatradiodoscontadoresdehistrias,queforamosnicosartistaspopularesdoNordeste.Ora,os romancesdociclodacanadeacarso,unsmais,outrosmenos,memorialistas.Essasmemrias enrazamsetambmnalinguagemdoscantadoresnordestinos,nessaliteraturaoraldequeoromancede JosLinscontmtraosmarcantes. P ersonagens Cadaumadaspersonagensprincipaisrepresenta,naverdade,umaclassesocialdapopulaonordestina. Astrspersonagenscentraisestoenvolvidasnocenriodemisria,doenas,eporumapoliticageme

prepotnciapolicialquedefendemasminoriasfortese,comosada,ocangao. JosA maroTrabalhadorbrancolivredoNordeste.Revelaforteorgulhoporserbrancoealta conscinciadeseuhumano.Sabequeexploradoenoqueraceitarpormnotemalternativa,salvo suacoragemeoapoioaocangao. CoronelLuladeHolandaFiguracomorepresentantedaaristocraciaarruinadadosengenhos.Possuo orgulhodespticodeumsenhorfeudal,masperdeopodereconmico.Refugiasenareligio,noamorao passado,semdeixardeladosuasvaidades.Humilhadopeladecadnciaesofrendoas pressesdo cangao,isolase. VitorinoCarneirodaCunhaRepresentaoeternoopositor,corajoso,queaceitatodasaslutas,um idealistaemdefesadosmaisfracos.Plebeueaomesmotempoaristocratapeloparentescocomocoronel JosPaulino,outorgaseottulodecapito. FreqentementefazemsecomparaesentreVitorinoeafiguradeD.Quixote.Defato,eletemdeD. Quixoteoidealismo,alutapelosfracosepelajustia(verdadeiromoinhodeventonoNordeste).De SanchoPana,Vitorinotemsuafiguraexterior:gordo,alegre,espirituoso,sempremontadoemseuburro velho,aceitandopacificamenteasperseguiesdosmoleques,queochamamdePapaRabo.Assim, VitorinorepresentariaumD.Quixotesertanejo,umadasmaiorescriaesdeJosLinsdoRego. TenenteM aurcioDesempenhaopapeldoopressor,comandandoumatropadehomensmaistemveis queosprprioscangaceiros. N egroP assarinhoEscravorecmlibertado,temovciodabebida. CoronelJosP aulinoSenhordeengenho,poderosoeforte,oportunistapoliticamente. OCegoTorquatoElementodeligaodocangaceiroAntnioSilvino. A ntnioSilvinoCangaceiro,apoiadopormestreJosAmaro. CabraA lpioExtremamentedevotadoaocangao. A drianaMulherdeVitorino. SinhMulherdeJosAmaro. D.A mliaMulherdocoronelLuladeHolanda.Representantefemininodaaristocraciafeudaldo Nordeste.Moaprendada,educadanacidadee,agora,presatristezadoserto. Enredoeestruturadaobra Narradaemterceirapessoa,aobradivididaemtrspartesqueseligamesecompletam:OmestreJos Amaro,OengenhodoSeuLula,eOCapitoVitorino.Convmdestacarocarterldicodacomposio,j queoautorentrelaaasaesdaspersonagensemtodasaspartes,revelandoadecadnciadoEngenho SantaFedasfamliasquelmoravam. Trsnovelasinterligadas,comahistriapungentedetrspersonagenstrgicas.umromancerecheado detristeza.ApresenapatticadoromanceadeVitorinoCarneirodaCunha,oPapaRabo,figura poderosa,inesquecvel.oromancecheiodeloucura,queumadasobsessesdeJosLins,comoa morteeosexo.EmFogoMortoanliseesexosefundem.Aobsessoangustiantedosexovencidapela anlisedaalmahumana,naquelesperomundodefatalismoemisticismo. Oautornosenvolvecomseu estilolrico,astrspersonagensentrecruzamsenoespaoenotemponarrativo.umanarrativa multifacetada,compluralidadedevises.oimensopaineldasociedaderuraldoNordeste,natransio daeconomiamercantilparaaeconomiaprcapitalista.umaespciedesntesedetodaaobraficcional deJosLinsdoRego.P rimeiraparte OmestreJosA maroArtesoquelidacomcouro,moranasterrasdoengenhoSantaF,pertencente aocoronelLuladeHolandaChacon.Ofantasmadadecadnciaeconmicamaissugeridadoquedescrita rondaoseutrabalho.JosAmaroumhomemamarguradoesofridoquerebelasecontraa

prepotnciadossenhoresdeengenhoatravsdeumaaltivezquebeiraaarrogncia.Odesprezoque sentepeloscoronislevaoaengajarsecomoinformantedobandodecangaceiroschefiadoporAntonio Silvino.Assim,elemanifestasuarejeioaospoderososeordemconstituda. Contudo,JosAmarotemocoraomoldadopelosvalorespatriarcaisdominantes.Porisso,maltratasua esposa,Sinh,esobretudosuafilha,Martaque,comtrintaanos,continuasolteiraecomeaateragudas convulsesnervosas.Emumdosmomentosmaisdramticosdetodooromance,JosAmaroespanca longaeviolentamenteafilhaemmeioaumadessasconvulses.Apartirdeento,Martaviveemestado detorpor,falandocoisassemnexo.Cadavezmaisinfeliz,omestreseleirocaminhanoitepelasestradas prximas,ruminandoassuasfrustraes.Opovodaregiopassaverneleaencarnaodeum lobisomemeoevitacadavezmais. OdestinodeJosAmarosedecideapenasnaterceirapartedaobra.SinheMartaoabandonameo artesopercebesuaincapacidadedeoporsesclassesdirigentes.Dirigeentooseutemperamento violentocontrasiprprioesuicidasecomomesmoinstrumentoquerepresentavasuasobrevivncia:a facadecortarsola. Segundaparte OEngenhodoSeuLulaSenhordoengenhoSantaF,queobtiveraatravsdocasamentocomAmlia, filhadopoderosocapitoTomsCabraldeMelo,seuLulaprepotenteemesquinho, tratatomalos escravosqueestes,apsaAbolio,abandonamemmassaapropriedaderuralDesinteressadodas questesprticas,administrapessimamenteoengenho,levandooarpidodeclnio.Faceaincapacidade deseuproprietrio,oSantaF,emdadomomento,noproduzmaisacar.Asobrevivnciafamiliarfica restritacriaodegalinhaseproduodeovos,dasquaisseencarregaAmlia,aesposadodecrpito coronel. Noentanto,LuladeHolandaChaconmantmaposedegrandesenhor,posetraduzidanocabriol (pequenacarruagemdeluxo)comquepercorreasestradas,semcumprimentarningum.Autoritrio, impedequesuafilhaNennnamoreumrapazdeorigemhumilde.Esta,condenadaapermanecersolteira, fechasesobresiprpriaetornasealvoderisoedebochedavizinhana.Enquantoisso,alienadodos problemaseconmicosquecausamaderrocadadeseumundo,Lulaentregaseprticasmsticas,sob influnciadeFloripes,umnegroqueeraseuafilhado.ComoemoutrosmomentosdeFogomorto,o desequilbriopsquicodecorredoprocessodedecadnciasocial.Cabeamulherdosenhordeengenho,a compreensolcidaetristedofimdetudo:Osgaloscomearamacantar,ochocalhodeumboinocurral

batiacomotoquedesino.OnegrosaiueD.Amliaficouaolharanoite...Agoraouviaumacantoria fanhosa,umgemerqueabafavaocantodosgalos.DacasadeMacriosaamvozes,chorandouma morta.D.Amliafechouaportadacozinha.Dentrodesuacasaumacoisapiorqueamorte.Nohavia vozesqueamansassemasdoresqueandavamnocoraodeseupovo.Viuarstiaquevinhadoquarto dossantos,daluzmortiadalmpadadeazeite.CaiunospsdeDeus,comocorpomaisdodoqueode Lula,comaalmamaispesadaqueadeNenn. AcabaraseoSantaF.


Terceiraparte

OCapitoVitorinoPersonagemcujasorigensovinculamsfamliastradicionaisdaregioaucareira,as
quaisjpertenceusocialmente,emborahojesejaapenasumpequenoproprietrioquevivedemaneira modesta.Nasduasprimeirapartesdaobra,ocapitoVitorinoumafiguraridcula,quasegrotesca,a pontodeserdenominadodePapaRabopelosmoleques.Naterceiraparte,contudo,eleseeleva, assumindoacondiodeumhomemidealistaequixotesco.DeDomQuixote,Vitorinopossuiosentido nobredosgestoseumapercepolimitadadarealidade,queolevainvestircontratudoaquiloquelhe pareceinjustia,semmediraforadoinimigo,nempesarasconseqnciasdesuasaes..Contestao poderabsolutodossenhoresdeengenho,dapolciamilitareatdoscangaceiros,defendendoideais ticosquepareceminviveisnavidacotidianadaregio.Acreditaque,pelopoderdovoto,possa instaurarumaordeminstitucionalnummeioemqueanicaleioarbtriodoslatifundirios.Tratasede umliberalhumanista,maispreocupadocomousoeabusodaforadoquepropriamentecomosdesnveis sociaisexistentesnasociedadedacanadeacar.Estasfacescontraditriasdavisodemundode Vitorinonolheretiramagrandezahumanaeliterria.Aocontrrio,fazempartedesuapersonalidade multifacetada.

Apesardesuaestruturaslida,FogoMortoumdocumentosociolgico,queretrataoNordesteea oligarquiacompostapelossenhoresdeengenho,ameaadacomachegadadocapitalprovenienteda industrializao.Soengenhosde"fogomorto",ondedecaiopatriarcalismocomsuastragdiashumanas. Convmdestacarocarterldicodacomposioqueoautorentrelaaasaesdaspersonagensemas partes,revelandoadecadnciadoEngenhoSantaFedasfamliasquelmoravam.

You might also like