Instrumente Vir Beplanning

Instrumente jan08 2/8/08 4:49 PM Page i
Western Cape Primary Science Programme (PSP)
INSTRUMENTE
vir die beplanning van jou
Natuurwetenskappe-kurrikulum
kap-
Wetens k
werkboe
We
ten
p- sk
Wetenska apt
oet
projek s
Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal. Gee asseblief erkenning aan Western Cape PSP © (2008)
Instrumente jan08 2/8/08 4:49 PM Page iii
INSTRUMENTE
vir die beplanning van jou
Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal. Gee asseblief erkenning aan Western Cape PSP © (2008)
Instrumente jan08 2/8/08 4:49 PM Page iv
Instrumente vir die beplanning van jou

Rasionaal
Hierdie materiaal is geskryf om onderwysers met die beplanning en assessering van die
Natuurwetenskappe-kurrikulum te ondersteun. Die boekie bied voorbeelde van
raamwerke, instrumente en formate om die beplannings- en assesseringsproses te
bevorder. Dit kan vir ander leerareas en verskillende skoolkontekste aangepas word.
Hierdie beplannings- en assesseringsproses werk binne die vereistes van die Nasionale
Kurrikulumverklaring (NKV).
Hierdie boekie verskaf inligting vir die Intermediêre Fase. Die inligting kan egter ook vir
gebruik in die Grondslagfase en die Senior Fase aangepas word.
In hierdie boekie verskaf ons voorbeelde van leerprogramme (faseplanne), werkskedules
(graadplanne), lesplanne en assessering oor die Natuurwetenskappe-inhoudsveld Die
Aarde en daar buite. Dit verskyn in Afdeling 7.
Hierdie boekie, saam met ’n DVD “Hoe om jou Natuurwetenskappe-kurrikulum te
beplan” is as ’n gesamentlike projek tussen die Western Cape Primary Science Programme
(PSP), die Wes-Kaapse Onderwysdepartement (WKOD) en Chevron ontwikkel.
Kontakbesonderhede
Western Cape Primary Science Programme
Edith Stephens Wetland Park
Lansdowneweg, Philippi, 7785
Posbus 24158, Lansdowne, 7779, Suid-Afrika
Tel: 021 691 9039 Faks: 021 691 6350
E-pos: info@psp.org.za Webtuiste: www.psp.org.za
Instrumente jan08 2/8/08 4:49 PM Page v
Inhoud
AFDELING 1: Leeruitkomste en assesseringstandaarde vir Natuurwetenskappe 2
Beplanning – die groot prentjie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Bekendstelling van die leeruitkomste en assesseringstandaarde in die NKV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
Inligting oor ondersoeke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Inligting oor die prosesvaardighede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
AFDELING 2: Kernkennis en -begrippe in Natuurwetenskappe . . . . . . . . . . . . . 16
Die vier inhoudsvelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Lewe en Lewenswyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Energie en Verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Die Aarde en daar buite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Materie en Materiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
AFDELING 3: Ontwikkeling van leerprogramme en werkskedules (fase- en
graadplanne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Inligting oor die leerprogram (faseplan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Voorbeeldformaat vir ’n leerprogram vir een kwartaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Inligting oor die werkskedule (graadplan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Voorbeeldformaat vir ’n werkskedule vir een kwartaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
AFDELING 4: Ontwikkeling van lesplanne, assesseringstake en kriteria . . . . . . 52
Voorbeeldformate
Lesplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Assesseringstaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Assesseringsinstrument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
AFDELING 5: Hulpmiddels vir die ontwikkeling van lesse,
assesseringstake en kriteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
Leerervaringe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
’n Ontwikkelingsassesseringsproses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Veelvoudige vorms van intelligensie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Die Groot Agt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Assesseringstake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Ontwikkeling van kriteria vir assesseringstake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Vorms van assessering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
’n Taalryke klaskamer en strategieë vir die ontwikkeling van taal in die wetenskapklaskamer . . . . . . . . . . . . . . . 78
AFDELING 6: Verslaghouding en rapportering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83
Voorbeeldformate
Klasrekordblad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Rapport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
AFDELING 7: Voorbeeldleerprogram (graad 4–7) vir een kwartaal
vir die fokusinhoudsvelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90
Lewe en Lewenswyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
Energie en Verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94
Die Aarde en daar buite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97
Materie en Materiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100
Voorbeeldwerkskedule vir graad 5 oor die fokusinhoudsveld Die Aarde en die Ruimte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104
Voorbeeldlesplanne, assesseringstake en kriteria vir die fokusinhoudsveld Die Aarde en die Ruimte
Graad 4: Les- en steunmateriaal oor “Sterpatrone en kulturele tradisies” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Graad 5: Les- en steunmateriaal oor “Hoe gaan die weer in die volgende week wees?” . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
Graad 6: Les- en steunmateriaal oor “Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes” . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
Instrumente jan08 2/8/08 4:49 PM Page 2
AFDELING 1
Leeruitkomste en
assesseringstandaarde vir
Natuurwetenskappe
Beplanning – die groot prentjie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
Die leeruitkomste en assesseringstandaarde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
Inligting oor ondersoeke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
Inligting oor die prosesvaardighede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
2
Beplanning – die groot prentjie

Elemente verskaf in die NKV
Vaardighede afgelei uit die Inhoud afgelei uit die

leeruitkomste en kernkennis en -begrippe (70%)
assesseringstandaarde en eie konteks (30%)
Onderwyserbeplanning
Faseplan
(Leerprogram)
Graadplan
(Werkskedule)
Leerervaringe
(Lesplanne)
Assesseringstake
Assesseringskriteria
Klaslyste en skedules
3
AFDELING 1
Bekendstelling van die leeruitkomste

en assesseringstandaarde in die NKV
Uitkomste en assesseringstandaarde
Die kritieke uitkomste
Die kritieke uitkomste stel leerders wat tot die volgende in staat sal
wees, in die vooruitsig:
K identifiseer en los probleme op en neem besluite deur kritiese en
kreatiewe denke;
K werk doeltreffend saam met ander as lede van ’n span, groep,
organisasie en gemeenskap;
K organiseer en bestuur hulself en hul aktiwiteite verantwoordelik
en doeltreffend;
K versamel, ontleed en organiseer inligting en evalueer dit krities;
K kommunikeer doeltreffend deur middel van visuele, simboliese
en/of taalvaardighede in verskillende vorme;
K gebruik wetenskap en tegnologie doeltreffend en krities deur
verantwoordelikheid teenoor die omgewing en die gesondheid
van ander te toon;
K begryp dat die wêreld ’n stel verwante stelsels is waarin probleme
nie in isolasie opgelos word nie.
Die ontwikkelingsuitkomste
Die ontwikkelingsuitkomste stel leerders wat ook tot die volgende in
staat sal wees, in die vooruitsig:
K dink na oor en ondersoek ’n verskeidenheid strategieë om
doeltreffender te leer;
K neem as verantwoordelike burgers aan die lewe van die plaaslike,
nasionale en wêreldgemeenskap deel;
K is kultureel en esteties sensitief in verskeie sosiale kontekste;
K ondersoek opleidings- en beroepsmoontlikhede;
K ontwikkel entrepreneursgeleenthede.
4
AFDELING 1
Die leeruitkomste vir Natuurwetenskappe

Leeruitkoms 1
Wetenskaplike ondersoek
K Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor
natuurlike verskynsels te reageer, en om binne die konteks van
wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en
probleme op te los.
Leeruitkoms 2
Konstruksie van wetenskapkennis
K Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en
omgewingskennis toe.
Leeruitkoms 3
Wetenskap, die samelewing en die omgewing
K Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen
wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.
Die assesseringstandaarde vir elke

leeruitkoms in Natuurwetenskappe
Die assesseringstandaarde beskryf die minimum vlak van bevoegdheid
wat ’n leerder in elke leeruitkoms in ’n sekere graad moet bereik. Die
assesseringstandaarde toon ook ’n toenemende groei in bevoegdheid
namate die leerder deur die grade vorder.
(Bevoegdheid beteken om voldoende kennis en vaardighede
gekombineer met die nodige goeie houdings te hê.)
’n assesseringstandaard is ’n
stelling waaruit jy take kan
ontwikkel om die leerder se
bevoegdheid in ’n spesifieke
leeruitkoms te assesseer.
5
AFDELING 1
Leeruitkoms 1: Wetenskaplike Ondersoek

Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer, en om
binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.
Graad R-vlak Graad 1-vlak Graad 2-vlak Graad 3-vlak Graad 4-vlak
Beplanning van ondersoek

Leerder dra by tot Leerder beplan ’n Leerder beplan ’n Leerder gebruik Leerder dra idees
die beplanning ondersoek ondersoek as deel die materiaal wat oor bekende
van ’n ondersoe- onafhanklik. van ’n groep. deur die groep ge- situasies,
kende aktiwiteit. kies is om die behoeftes of
groep se plan te materiaal by en
kommunikeer. identifiseer
interessante
aspekte wat tot
ondersoek kan lei.
Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Leerder neem deel Leerder neem onaf- Leerder neem onaf- Leerder neem kon- Leerder ondersoek
aan beplande hanklik deel aan ’n hanklik of as deel struktief aan die die moontlikhede
aktiwiteit. beplande aktiwiteit. van ’n groep deel aktiwiteit deel en in beskikbare
aan beplande verstaan die doel materiaal en vind
aktiwiteit. daarvan. uit hoe dit gebruik
kan word.
Evaluering van data en kommunikasie van bevindings

Leerder dink en Leerder dink oor Leerder wys en ver- Leerder verduidelik Leerder praat oor
praat oor wat wat gedoen is en sê duidelik wat beplan en dink na oor waarnemings en
gedoen is. wat uitgevind is. is en hoe dit gedoen watter optrede be- stel moontlike
is. plan is en of dit skakels met ander
moontlik was om situasies voor.
hierdie plan uit te
voer.
6
AFDELING 1
Graad 5-vlak Graad 6-vlak Graad 7-vlak Graad 8-vlak Graad 9-vlak
Beplanning van ondersoek

Leerder lys, met Leerder help om Leerder beplan Leerder identifiseer Leerder beplan ’n
bystand, wat fokusvrae vir eenvoudige toetse faktore wat in prosedure om
bekend is oor ondersoek duidelik en vergelykings en ondersoek in ag voorspellings of
bekende situasies te maak en beskryf dink na oor hoe om geneem moet word hipoteses te toets,
en materiaal en die soort inligting dit billik te maak. en beplan maniere met beheer van ’n
stel vrae vir wat benodig sal om data daaroor te steurende
ondersoek voor. word om die vraag versamel, oor ’n veranderlike.
te beantwoord. verskeidenheid
waardes heen.
Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Leerder voer Leerder voer Leerder organiseer Leerder versamel en Leerder dra by tot
instruksies en eenvoudige toetse en gebruik toerus- teken inligting aan, stelselmatige
prosedures uit wat of opnames uit en ting of bronne om so akkuraat as wat dataversameling
’n klein aantal teken waarnemings inligting te versamel toerusting toelaat en ten opsigte van
stappe behels. of reaksies aan. en aan te teken. ondersoekdoeleindes akkuraatheid,
vereis. betroubaarheid en
die nodigheid om
’n veranderlike te
beheer.
Evaluering van data en kommunikasie van bevindings

Leerder doen Leerder bring Leerder veral- Leerder dink na oor Leerder soek
verslag oor die waarnemings en gemeen ten opsigte die mate waarin patrone en
groep se prosedure reaksies in verband van die relevante die gevolgtrekkings tendense in die
en die resultate met die fokusvraag. aspek en beskryf wat bereik is, data wat versamel
wat verkry is. hoe die data die redelike antwoorde is en veralgemeen
veralgemening op die fokusvraag ten opsigte van
steun. van die ondersoek eenvoudige
is. beginsels.
7
AFDELING 1
Leeruitkoms 2: Konstruksie van Wetenskapkennis

Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis toe.
Graad 4-vlak Graad 5-vlak Graad 6-vlak
Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig

Leerder gebruik, ten minste, eie Leerder gebruik, ten minste, eie Leerder beskryf, ten minste, die
vlotste taal om voorwerpe, vlotste taal om kenmerke van kenmerke wat een kategorie dinge
materiaal en organismes te noem voorwerpe, materiaal en van ’n ander onderskei.
en te beskryf. organismes te noem en te beskryf.
Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek

Leerder sorteer voorwerpe en Leerder skep eie kategorieë Leerder kategoriseer voorwerpe
organismes na aanleiding van ’n voorwerpe en organismes en en organismes na aanleiding van
sigbare eienskap. verduidelik eie reël vir twee veranderlikes.
kategorisering.
Interpretasie van inligting

(Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering- Leerder interpreteer, ten minste,
standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkoms inligting deur alternatiewe vorme
in graad 4 nie.) in graad 5 nie.) van dieselfde inligting te gebruik.
Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie
(Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering-
standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkoms
in graad 4 nie.) in graad 5 nie.) in graad 6 nie.)
8
AFDELING 1
Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig

Leerder onthou, ten minste, Leerder onthou, ten minste, Leerder onthou, ten minste,
definisies en komplekse feite. prosedures, prosesse en beginsels, prosesse en modelle.
komplekse feite.
Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek

Leerder vergelyk kenmerke van Leerder pas klassifikasiestelsels op Leerder pas veelvuldige
verskillende kategorieë voorwerpe, bekende en onbekende voorwerpe, klassifikasies op bekende en
organismes en gebeurtenisse. gebeurtenisse, organismes en onbekende voorwerpe,
materiaal toe. gebeurtenisse, organismes en
materiaal toe.
Interpretasie van inligting

Leerder interpreteer inligting deur Leerder interpreteer inligting deur Leerder interpreteer inligting deur
kernidees in die teks te getabuleerde data na grafieke te lyngrafieke na teksbeskrywings te
identifiseer, patrone in verander, deur data van grafieke verander, en omgekeerd, deur uit
aangetekende data te vind en af te lees en deur voorspellings na patrone in tabelle en grafieke te
gevolgtrekkings te maak uit aanleiding van patrone te maak. ekstrapoleer om te voorspel hoe
inligting in verskeie vorme een veranderlike sal verander,
(bv. prente, diagramme en deur verbande tussen verander-
geskrewe teks). likes in tabelle en grafieke te
identifiseer, en deur moontlike
verbande tussen veranderlikes te
hipoteseer (veronderstel).
Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie
Leerder pas konseptuele kennis Leerder pas konseptuele kennis Leerder pas beginsels toe en bring
toe deur ’n begrip wat onderrig is op ietwat onbekende situasies toe relevante begrippe in verband
met ’n variasie van ’n soortgelyke deur na gepaste begrippe en met mekaar om oplossings vir
situasie in verband te bring. prosesse te verwys. ietwat onbekende probleme te
ontwikkel.
9
AFDELING 1
Leeruitkoms 3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing

Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie,
die samelewing en die omgewing te toon.
Begrip van wetenskap en tegnologie in die konteks van geskiedenis en inheemse kennis
Leerder beskryf hoe plaaslike Leerder identifiseer maniere Leerder beskryf ooreenkomste in
inheemse kulture wetenskaplike waarop produkte en tegnologie uit probleme en oplossings in eie en
beginsels en tegnologiese ander tye en kulture aangepas is. ander samelewings in die hede,
produkte vir spesifieke doeleindes die verlede en moontlik in die
gebruik het en steeds gebruik. toekoms.
Begrip van die impak van wetenskap en tegnologie op die omgewing en op mense se lewens
Leerder identifiseer kenmerke van Leerder identifiseer die positiewe Leerder stel maniere voor om
tegnologiese toestelle rondom hom en negatiewe uitwerking van tegnologiese produkte en
of haar, en sê wat die doel en nut wetenskaplike ontwikkelings of prosesse te verbeter en om die
daarvan is. tegnologiese produkte op die negatiewe uitwerking daarvan op
gehalte van mense se lewens die omgewing te verminder.
en/of die omgewing.
Herkenning van vooroordeel in wetenskap en tegnologie wat mense se lewens raak

Leerder identifiseer probleme wat Leerder beskryf die uitwerking Leerder stel maniere voor waarop
sommige mense moontlik met die wat ’n gebrek aan toegang tot tegnologiese produkte en dienste
gebruik van tegnologiese toestelle tegnologiese produkte en dienste toeganklik gemaak kan word vir
kan hê. op mense het. diegene wat tans daarvan
uitgesluit is.
10
AFDELING 1
Begrip van wetenskap as ‘n menslike aktiwiteit in kulturele kontekste
Leerder vergelyk verskillende Leerder identifiseer maniere Leerder herken verskille in

interpretasies van gebeurtenisse. waarop mense selfvertroue in hul verduidelikings wat deur die
kennisstelsels opbou. natuurwetenskappe en ander
verduidelikingstelsels gebied word.
Begrip van die volhoubare gebruik van die aarde se hulpbronne
Leerder ontleed inligting oor Leerder identifiseer inligting wat Leerder reageer gepas op kennis
volhoubare en onvolhoubare vereis word om ‘n mening oor die oor die gebruik van hulpbronne en
gebruik van hulpbronne. gebruik van hulbronne uit te die uitwerking op die omgewing.
spreek.
11
AFDELING 1
Inligting oor ondersoeke

Uittreksel uit die NKV
Ondersoek in die kern van klaskameraktiwiteite
Leerders behoort talle geleenthede te kry om ondersoek uit te voer. Let daarop dat
ondersoeke nie tot eksperimentele werk in laboratoriums (of klaskamers) beperk moet
word om praktiese probleme op te los nie. Ondersoek sluit geleenthede in wanneer
leerders inligting in boeke en by mense soek, produkte en vraelyste genereer, data en
stof uit die natuur of van nywerhede versamel, toetsbare vrae en billike toetse skep en
gevolgtrekkings verduidelik.
Ten opsigte van praktiese probleme moet leerders geleentheid gegee word om met
verskillende soorte probleme soos die volgende te werk:
K probleme i.v.m. die maak van dinge
K probleme van waarneming, meting en die maak van opnames
K probleme van vergelyking
K probleme wat die uitwerking van sekere faktore bepaal.
Voorbeelde van p rob lem e i. v.m . d ie ma ak van d ing e sluit in: “Hoe kan ons ’n baie
sensitiewe termometer maak?” of “Hoe kan ons ’n stelsel maak wat ’n plant outomaties
sal water gee?” of “Hoe kan ons ’n sonenergie-oond maak?”
Probleme van w aar neming , m eting en die maa k van op nam es sluit in: “Hoe kan ons
uitvind wat nagdiere snags doen?” of “Hoe kan ons uitvind watter soort brandstof
mense in hierdie omgewing gebruik?” of “Wat doen suksesvolle tuiniers om ’n goeie oes
te kry?” of “Hoe kan ons die volume van ’n waterdruppel meet?” of “Hoeveel water
verloor ’n plant in ’n dag?” of “Hoe kan ons die verandering in die posisie van Venus
elke oggend aandui?”
Pr o blem e van verg el yking sluit in: “Watter vloeibare seep is die beste?” of “Watter
soort kledingstof sal jou die warmste hou op ’n winterdag?” of “Watter gom is die
sterkste?” of “Watter batterye is die mees ekonomies?”
Pr o blem e w at die ui tw er kin g van sek ere f akt o re b epaal, sluit in: “Wat is die
uitwerking op hoe ’n bal bons as jy dit van ’n hoë posisie af laat val?” of “Wat is die
uitwerking daarvan as jy die water waarin suiker oplos, warmer maak?” of “Watter
toestande laat saad vinniger ontkiem?” of “Groei die wortels van saailinge ondertoe
omdat daar water onder dit is?”
Die vier soorte probleme hierbo oorvleuel natuurlik. Byvoorbeeld, om die uitwerking
vas te stel as een faktor verander, moet die leerders ’n billike manier opstel om die
uitwerking te vergelyk as die faktor verander word.
12
Instrumente jan08
voorspelling
2/8/08
waarneming en vergelyking
gebruik van
4:49 PM
modelle en
teorieë
hipotetisering
Page 13
meting en skatting
stel van vrae

aantekening
van inligting
beplanning van
ondersoek
DIE WETENSKAPPROSESVAARDIGHEDE
sortering en
uitvoer van klassifisering
ondersoek
interpretasie
kommunikasie
van inligting
ontwerp, maak en
verbetering
13
AFDELING 1
Bekendstelling van die wetenskapprosesvaardighede

AFDELING 1
Inligting oor die prosesvaardighede

Uittreksel uit die NKV
Prosesvaardighede oor die drie leeruitkomste heen
D i e be t e k e n i s v a n d i e t e rm “ p ro s e s v a a r d i gh e d e ”
Die term “prosesvaardighede” verwys na die leerder se kognitiewe aktiwiteit om
betekenis en struktuur uit nuwe inligting en ervarings te skep. Voorbeelde van
prosesvaardighede sluit die volgende in: waarneming, meting, klassifisering van data, die
maak van gevolgtrekkings en die formulering van vrae vir ondersoek. Die term moet nie
verstaan word as ’n verwysing na die hanteringsvaardighede wat ’n klein onderafdeling
van prosesvaardighede is nie.
Die prosesvaardighede wat hieronder genoem word, is van toepassing op al drie
leeruitkomste en verwys nie slegs na die ondersoekende aktiwiteite in Leeruitkoms 1 nie.
D i e ro l v a n pr o s e s v a a r di gh e d e i n d i e o n d e r ri g e n l e e r v a n w e t e n s k a p
Vanuit die onderrigoogpunt kan prosesvaardighede gesien word as boustene waaruit
geskikte wetenskaptekste gekonstrueer word. ’n Raamwerk van prosesvaardighede stel
onderwysers in staat om vrae te ontwerp wat die soort denke wat deur die leeruitkomste
vereis word, bevorder. Vanuit die leeroogpunt is prosesvaardighede ’n belangrike en
nodige manier waardeur die leerder deur die vorming van begrippe met die wêreld
omgaan en intellektuele beheer daarvan verkry.
’n Raamwerk van prosesvaardighede is ook waardevol vir onderwysers ten opsigte van
assessering en wanneer hulle graderingskale, nasienskemas en instrumente ontwerp om
leerders se dag-na-dag-deelname aan te teken.
Let op die volgende met betrekking tot prosesvaardighede:
K Nie alle prosesvaardighede is geskik vir die assessering van elke assesseringstandaard
nie.
K Ander vaardighede, benewens hierdie prosesvaardighede, kan ook gebruik word om
elke assesseringstandaard te assesseer.
’ n S te l p ro s e s v a a r d i gh e d e w a t no o d s a a k li k v i r d i e o p s te l v a n u i t k o ms g e b a s e e rd e
w e t e n s ka p t a k e i s
K Waarneming en vergelyking kan die leerder betrek by waarneming en notering van
besonderhede oor voorwerpe, organismes en gebeurtenisse, met of sonder aansporing
deur die onderwyser, aantekening van ooreenkomste en verskille, beskrywing daarvan
in algemene of numeriese terme.
K Meting kan die leerder betrek by die akkurate gebruik van instrumente, die lees van
skale en die gebruik van intermediêre punte tussen verdelings op skale en
instrumente, deur te weet wanneer dit toepaslik is om te meet, en wanneer leerders
kies om dit sonder die onderwyser se aanmoediging te doen.
K Aantekening van inligting kan die leerder betrek deur hom of haar dit op ’n vorm wat
voorgeskryf word (sinne, lyste, tabelle, diagramme met byskrifte) te laat doen; die
leerder kan ook ’n geskikte vorm waarin die inligting aangeteken kan word, kies
wanneer hy of sy gevra word om dit te doen, en moet weet wanneer dit belangrik is
om inligting aan te teken en moet dit sonder die onderwyser se aanmoediging doen.
K Sortering en klassifisering kan die leerder betrek deur ’n gegewe reël te gebruik om
items in ’n tabel, geheuekaart, lys of ander stelsel te sorteer, deur eie reëls vir
klassifisering te gebruik, of deur ’n geskikte stelsel soos ’n tabel, tweedelige sleutel of
geheuekaart te kies.
14
AFDELING 1
K Interpretasie van inligting kan die leerder by ’n groot aantal maniere betrek waardeur
betekenis en struktuur geskep kan word. Hiervan is twee veral belangrik in
Natuurwetenskappe – om te weet hoe om inligting uit ’n boek te kry en om van die
gedrukte bladsy af te leer. Vaardighede sluit kruisverwysing van inligting, die vind van
inligting uit kennis van die struktuur van ’n boek, en organisasie van inligting deur
gebruik van opsommings of begripskaarte in. Ander aspekte van interpretasie sluit die
volgende in: verandering van die vorm van die inligting na ander vorme ten einde die
betekenis te ontsluit, soek na patrone in aangetekende inligting, voorspelling, invoeging
van ontbrekende data, die maak van gevolgtrekkings uit gegewe inligting, waarneming
en insien van ’n verband tussen twee veranderlikes, en die konstruksie van ’n stelling om
’n verband tussen twee veranderlikes te beskryf.
K Voorspelling betrek die leerder deur kennis te gebruik om te besluit wat sal gebeur as
iets in ’n situasie verander word. Dié vaardigheid sluit voorspelling van patrone in
inligting in, of interpretasie van ’n model van ’n stelsel om te voorspel hoe ’n
verandering in een veranderlike ’n verandering in ’n ander veranderlike sal veroorsaak.
K Hipotetisering (veronderstelling) kan die leerder betrek by die benoeming van moontlike
faktore wat ’n invloed op ’n situasie kan hê, die gee van redes hoekom iets gebeur het,
die gee van ’n rede of oorsaak vir iets, of die gebruik van sowel vroeëre kennis as
inligting wat in die taak gegee is.
K Stel van vrae oor ’n situasie behels kritiese denke oor vrae wat oor ’n situasie gevra kan
word, herkenning van ’n vraag wat deur wetenskaplike ondersoek beantwoord kan
word (in teenstelling met ’n vraag waarop die wetenskap nie kan antwoord nie), of
herbewoording van die vraag om dit wetenskaplik toetsbaar te maak.
K Beplanning van wetenskapondersoek is ’n samestelling van baie van die vaardighede
hierbo en is inderwaarheid ’n assesseringstandaard in eie reg. Die leerder sal betrek
word deur ’n vae vraag anders te bewoord om dit in ’n toetsbare voorspelling te omskep,
deur te besluit watter veranderlikes in die probleem of vraag saak maak, deur te beplan
hoe een veranderlike verander moet word en die ander veranderlikes konstant te hou
(beheer van veranderlikes), deur te beplan watter veranderlikes gemeet moet word en
hoe om dit te doen, deur te weet hoe om akkuraatheid en geldigheid van die lesings te
verbeter, deur gevolgtrekkings uit resultate te maak (eie resultate of iemand anders s’n)
en deur die evaluering van iemand anders se plan vir ’n billike toets.
K Uitvoering van ondersoek is ook ’n assesseringstandaard waarin die leerder ’n situasie
opstel waarin die verandering in die afhanklike veranderlike waargeneem kan word,
terwyl steurende veranderlikes beheer word, veranderlikes gemeet word, data
aangeteken word, data geïnterpreteer word om bevindings te maak, en op kwalitatiewe
en kwantitatiewe maniere verslag gedoen word.
K Kommunikasie van wetenskapinligting is ’n vaardigheid wat direk met Kritieke Uitkoms
5 skakel en is belangrik omdat dit die leerder help om oor eie leerwerk na te dink en
help om selfvertroue as persoon op te bou. Die vermoë om te kommunikeer behels
kennis van wanneer dit belangrik is om ’n ekstra poging aan te wend om jou idees of
resultate te kommunikeer, en om toepaslike middele te kies om met die gespesifiseerde
teikengroep te kommunikeer. In die wetenskapklaskamer kan hierdie vaardigheid
leerders betrek by kommunikasievorme soos mondelinge verslagdoening in Afrikaans of
ander tale, die skryf van prosatekste, die gebruik van ’n kunsvorm soos digkuns of
drama of ’n strokiesprent, en die gebruik van grafiese vorme soos plakkate, diagramme
en sirkeldiagramme. Kommunikasie behels ook meer konvensionele wetenskapvorme
soos tabelle, begripskaarte, spinnekopdiagramme, grafieke, die bou van fisiese modelle,
of gedramatiseerde modelle, bv. die gebruik van mense om die beweging van die planete
om die son te toon.
15
AFDELING 2
Kernkennis en -begrippe in
Natuurwetenskappe
Die vier inhoudsvelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
Lewe en Lewenswyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Energie en Verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
Die Aarde en daar buite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Materie en Materiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
16
Daar is vier inhoudsvelde in die Natuurwetenskappe-leerarea,

elk met verskeie sub-inhoudsvelde.
Inhoudsvelde Sub-inhoudsvelde
K Lewensprosesse en gesonde leefwyse

Lewe en Lewenswyse K Interaksies in omgewings
K Biodiversiteit, verandering en kontinuïteit
K Energie-oordrag en -stelsels
Energie en Verandering
K Energie en ontwikkeling in Suid-Afrika
K Ons plek in die ruimte

Die Aarde en daar buite K Atmosfeer en weer
K Die veranderende aarde
K Eienskappe en gebruike van materiale

Materie en Materiale K Struktuur, reaksies en veranderinge van
materiale
In die NKV word die volgende name vir die vier

inhoudsvelde gebruik:
I Die Lewe en Lewende Dinge
I Energie en Verandering
I Die Aarde en die Ruimte
I Materie en Materiaal/Stowwe.
17
AFDELING 2
Lewe en Lewenswyse
Opsomming van die onderwerpe vereis in die NKV se Kernkennis en -begrippe
Grondslagfase Senior Fase

1. Mense- en diereliggame 1. Puberteit
2. Wat lewende dinge nodig het 2. Saamsmelting van geslagselle
3. Ons is afhanklik van plante 3. Bevrugting
4. Kulturele diversiteit van kos 4. Voorkoming van seksueel
5. Sommige diere dra kieme oordraagbare siektes en MIV
6. Sortering van plante en diere 5. Fotosintese
7. Plante en diere se groei 6. Voeding
7. Sirkulasiestelsel
Intermediêre Fase 8. Uitskeiding
1. Fotosintese 9. Belangrikheid van water
2. Energie, dieet en spysvertering 10. Grootmaak van kinders en
3. Sintuie ontwikkeling van waardes
4. Beweging, spiere en skelet 11. Voortplantingsgedrag
5. Plante en kos – voedselkettings 12. Aanpassings vir oorlewing
en -webbe 13. Voedselwebbe en ekosisteme
6. Ekosisteme 14. Besoedeling
7. Habitats en sosiale patrone 15. Ontbinding en siektes
8. Grond in ekosisteme 16. Oorerflikheid
9. Water in ekosisteme 17. Natuurlike seleksie
10. Vegetatiewe voortplanting 18. Menslike variasie
11. Geslagtelike voortplanting 19. Biodiversiteit, klassifikasie en diere
12. Fossiele in Suid-Afrika 20. Faktore wat biodiversiteit bedreig
21. Uitsterwing
22. Die sel
m Verwys na die volgende bladsye uit die NKV met

genommerde paragrawe om die ooreenstemmende
besonderhede van die bostaande onderwerpe te kry.
18
AFDELING 2
Lewe en Lewenswyse
Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKV-

beleidsdokumente. Ons het elke paragraaf genommer en elkeen ’n
opskrif gegee om onderwysers te help en dit makliker te maak om
mee te werk.
Die paragrawe beskryf die kennis en begrippe wat die leerders moet
ken.
KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN Lewe en Lewenswyse
Lewensprosesse en Biodiversiteit, Verandering

Interaksies in Omgewings
Gesonde Leefwyse en Kontinuïteit
Samevattende stelling: Samevattende stelling: Die
Samevattende stelling: Lewende
Organismes in ekosisteme is vir hul enorme diversiteit van lewensvorme
dinge, met inbegrip van mense en
oorlewing afhanklik van die kan verstaan word in terme van ’n
onsigbare organismes, kan in terme
teenwoordigheid van abiotiese geskiedenis van verandering in
van lewensprosesse, funksionele
faktore en van hul verwantskap met omgewings en in eienskappe van
eenhede en stelsels verstaan word.
ander organismes. plante en diere regdeur die wêreld
oor miljoene jare heen.
Grondslagfase
1. Mense- en diereliggame 3. Ons is afhanklik van plante 6. Sortering van plante en diere
Baie van ons liggaamsdele, soos Ons is afhanklik van plante en Daar is ’n groot verskeidenheid
ledemate, kop, oë, ore, voete, stem diere vir kos. Ons teel sekere diere plante en diere wat interessante
ooreen met dele van diere, en in en kweek sekere plante as sigbare verskille het, maar ook
baie gevalle gebruik diere dit vir gewasse. ooreenkomste waarvolgens hulle
dieselfde doeleindes as ons. 4. Kulturele diversiteit van kos gegroepeer kan word.
2. Wat lewende dinge nodig het Ons sien kulturele diversiteit in die 7. Plante en diere se groei
Diere en plante het soortgelyke soorte kos waarvan mense hou. Plante en diere verander soos
behoeftes as ons ten opsigte van 5. Sommige diere dra kieme hulle groei, soos die jare
kos, water en lug. Party diere, soos vlieë en bosluise, verbygaan en soos die seisoene
dra kieme wat mense kan siek verander.
maak.
19
AFDELING 2
Biodiversiteit,
Lewensprosesse en Interaksies in Omgewings Verandering en
Gesonde Leefwyse
Kontinuïteit
Intermediêre Fase
1. Fotosintese 5. Plante en kos – voedselkettings 10. Vegetatiewe voortplanting
Groen plante produseer hul en -webbe Nuwe plante kan uit
eie voedsel en groei deur Diere kan nie hul eie voedsel maak nie; dus sommige dele van ’n
water en stowwe uit die lug eet baie diere plante terwyl sommige diere ouerplant groei. Dit word
en grond te gebruik. ander diere eet. Alle diere is uiteindelik vegetatiewe voortplanting
Ligenergie is nodig om afhanklik van groen plante vir hul voedsel. genoem en daarvoor is saad
hierdie eenvoudige stowwe 6. Ekosisteme nie nodig nie. Die nuwe
in voedsel en plantmateriaal Ekosisteme is selfonderhoudende gebiede plante het almal die
te verander. Groen plante is waar ’n wye verskeidenheid plant- en eienskappe van die
die enigste organismes wat diersoorte leef en voortplant. Hulle is ouerplant.
voedsel in hul eie liggame afhanklik van mekaar en van die 11. Geslagtelike voortplanting
kan produseer. nielewende omgewing. Die lewe en Geslagtelike voortplanting is
2. Energie, dieet en voortplanting van al die organismes in ’n die proses waardeur twee
spysvertering ekosisteem is afhanklik van die individuele plante of diere ’n
Lewende dinge het voedsel voortdurende groei en voortplanting van ander geslag individue
nodig vir energie, om te plante. produseer. Die volgende
beweeg, om te groei en 7. Habitats en sosiale patrone geslag individue lyk soos die
ska0de aan hul liggame Organismes se habitat is die plek waar ouers, maar hulle verskil
(“weefsels”) te herstel. Diere, hulle kos kry, wegkruip, kleintjies kry en, in altyd effens van die ouers of
insluitend mense, het ’n baie gevalle, die kleintjies beskerm totdat van mekaar (“variasie”).
spysverteringstelsel om die kleintjies ’n beter kans op oorlewing 12. Fossiele in Suid-Afrika
voedingstowwe uit voedsel te het. Diersoorte leef in ’n verskeidenheid Suid-Afrika het ’n ryk
kry. Mense het ’n sosiale patrone in hul habitat (alleen, saam fossielrekord van diere en
gebalanseerde dieet uit met ’n lewenslange maat, of in troppe of plante wat baie miljoene jare
spesifieke voedselgroepe kolonies). gelede gelewe het. Baie van
nodig om gesond te bly. 8. Grond in ekosisteme hierdie diere en plante was
3. Sintuie Ekosisteme is van die grond afhanklik. anders as dié wat ons
Alle lewende dinge kan op Grond word deur natuurlike prosesse van vandag sien. Party heden-
verskillende maniere op hul rotse en dooie plant- en diermateriaal daagse plante en diere toon
omgewing reageer: diere, gevorm. Dit neem egter ’n baie lang tyd om sterk ooreenkomste met
insluitend mense, het te vorm. Stowwe wat deur plante uit die fossiele van oeroue plante en
gespesialiseerde sintuie. grond opgeneem word, moet vervang word diere. Ons lei uit die
4. Beweging, spiere en skelet om die vrugbaarheid van die grond in stand fossielrekord en ander
Lewende dinge kan hulself te hou. (Skakel met grond in Die Aarde en geologiese waarnemings af
beweeg; diere, insluitend daar buite.) dat die diversiteit van
mense, kan hulself van plek 9. Water in ekosisteme lewende dinge, natuurlike
tot plek beweeg. Baie soorte Water speel ’n belangrike rol in ekosisteme omgewings en klimaat-
diere beweeg hulself deur deurdat dit sowel plant- as dierelewe toestande lank gelede anders
middel van spiere wat aan onderhou. Industriële, landbou- en was. (Skakel met fossiele in
een of ander soort skelet, huishoudelike bedrywighede kan ’n Die Aarde en daar buite.)
binne of buite die liggaam, ernstige impak hê op die gehalte en
vasgeheg is. hoeveelheid van die water wat in ’n gebied
beskikbaar is. (Skakel met Die Aarde en
daar buite.)
20
AFDELING 2
Biodiversiteit,
Lewensprosesse en Gesonde Interaksies in
Verandering en
Leefwyse Omgewings
Kontinuïteit
Senior Fase
1. Puberteit 10. Grootmaak van kinders en 16. Oorerflikheid
Mense ondergaan fisieke veranderinge soos ontwikkeling van waardes Die nakomelinge van
hulle ouer word. Puberteit beteken dat die Menslike voortplanting is organismes verskil in
liggaam gereed is vir geslagtelike meer as bevrugting en geringe mate van hul ouers
voortplanting. geboorte; dit vereis dat en gewoonlik van mekaar.
2. Saamsmelting van geslagselle volwassenes kinders Dit word variasie in ’n
Menslike voortplanting begin met die grootmaak, wat oordeel en spesie genoem.
saamsmelting van geslagselle van die waardes vereis, en gewoonlik 17. Natuurlike seleksie
moeder en vader. Dié selle dra die patrone afhang van die gedrag van Natuurlike seleksie
van sommige eienskappe van albei. ander mense in ’n veroorsaak dat daardie
3. Bevrugting gemeenskap en omgewing. individue van ’n spesie wat
Bevrugting word gevolg deur ’n reeks 11. Voortplantingsgedrag nie die eienskappe besit
veranderings in die moeder se liggaam, en Elke dierspesie toon wat hulle in staat sou stel
gedurende hierdie tydperk kan die spesifieke gedrag wat hulle in om suksesvol in hul
toekomstige gesondheid van die ongebore staat stel om kos te kry, ’n omgewing te oorleef en
kind geraak word. maat te vind, voort te plant, voort te plant nie,
4. Voorkoming van seksueel oordraagbare kleintjies groot te maak, in ’n doodgaan. Individue wat
siektes en MIV bevolking van dieselfde die nodige eienskappe het,
Kennis van hoe om die oordrag van spesie te lewe, of van plant suksesvol voort en
seksueel oordraagbare siektes, insluitend bedreigings in die bepaalde party van hul nakomelinge
die MI-virus, te voorkom, moet deur omgewing te ontsnap. Hierdie besit daardie suksesvolle
gedragskeuses gevolg word. gedragspatrone het oor lang eienskappe. Natuurlike
5. Fotosintese tydperke ontwikkel seleksie word versnel
Groen plante gebruik sonenergie, water en waartydens die wanneer die omgewing
koolstofdioksied uit die lug om voedsel deur spesiebevolking in dieselfde verander; dit kan daartoe
fotosintese te vervaardig. Dié chemiese omgewing gewoon het. lei dat die spesie uitsterf.
reaksie vorm die kern van die vermoë van 12. Aanpassings vir oorlewing 18. Menslike variasie
alle organisme om op die aarde te oorleef. Alle organismes het Variasies in menslike
6. Voeding aanpassings ontwikkel om in biologiese eienskappe soos
Groen plante gebruik sonenergie, water en hul habitat te oorleef (soos velkleur en lengte is
koolstofdioksied uit die lug om voedsel deur aanpassings om hul gebruik om groepe mense
fotosintese te vervaardig. Dié chemiese waterbalans te bewaar, om te kategoriseer. Hierdie
reaksie vorm die kern van die vermoë van die soort kos wat hulle nodig biologiese verskille dui nie
alle organisme om op die aarde te oorleef. het te vind en te eet, en op verskille in die
7. Sirkulasiestelsel aanpassings vir voortplanting, natuurlike vermoëns van
Diere, insluitend mense, het ’n sirkulasie- beskerming of ontsnapping die betrokke groepe nie.
stelsel wat die hart, are, slagare en kapillêre van roofdiere). Sulke kategorisering van
bloedvate insluit. Dit vervoer groepe volgens biologiese
voedingstowwe en suurstof na alle dele van verskille is nóg
die liggaam en verwyder afvalprodukte. wetenskaplik geldig nóg
Suurstof wat deur die asemhalingstelsel presies; dit is ’n sosiale
voorsien word, reageer met voedingstowwe beskouing.
om energie vry te stel. (Skakel met Energie
en Verandering.)
21
AFDELING 2
Lewensprosesse en Interaksies in Biodiversiteit, Verandering en

Gesonde Leefwyse Omgewings Kontinuïteit
Senior Fase
8. Uitskeiding 13. Voedselwebbe en 19. Biodiversiteit en klassifikasie van
Alle lewende dinge, insluitend ekosisteme diere
mense, beskik oor middele om ’n Ekosisteem onderhou talle Biodiversiteit stel ekosisteme in staat
van afvalprodukte wat voedselkettings en daar is om lewe te onderhou en van
gedurende lewensprosesse mededinging tussen veranderings aan die omgewing te
geproduseer word, ontslae te verskillende individue en herstel. Verlies aan biodiversiteit
raak. Water speel ’n belangrike bevolkings. Suid-Afrika het affekteer die kapasiteit van ekosisteme
rol in hierdie proses. sekere ekosisteme wat en die aarde om lewe te onderhou.
9. Belangrikheid van water buitengewone biodiversiteit Klassifikasie is ’n manier om die groot
’n Groot deel van lewende bevat. Alle gebruike van diversiteit van organismes te organiseer
dinge bestaan uit water, en hul hierdie gebiede moet op en dit makliker te maak om dit te
gesondheid hang af van water beginsels van volhoubare bestudeer. Die twee hoofkategorieë
wat op verskillende maniere ontwikkeling gebaseer wees. diere is die gewerweldes en
deur hul liggaam vloei. 14. Besoedeling ongewerweldes. Onder die gewerweldes
Strukture soos die niere, vel of Besoedeling meng in met is daar vyf klasse: amfibieë, voëls, visse,
mond vervul hierdie funksie. natuurlike prosesse wat die reptiele en soogdiere.
interafhanklikheid en 20. Faktore wat biodiversiteit bedreig
diversiteit van ’n ekosisteem Menslike aktiwiteite, soos die inbring
onderhou. van indringerspesies, habitat-
15. Ontbinding en siektes vernietiging, bevolkingsgroei en
Baie biologiese veranderings, oormatige verbruik, lei tot ’n verlies aan
insluitend ontbinding en biodiversiteit. Dit word duidelik
herwinning van materie in wanneer meer spesies bedreig raak, of
ekosisteme en menslike uiteindelik uitsterf.
siektes, word veroorsaak deur 21. Uitsterwing
klein organismes wat vinnig Natuurlike gebeurtenisse veroorsaak
voortplant. ook dat spesies uitsterf. Massa-
uitsterwings het in die verlede
plaasgevind, wat ons laat dink dat
enorme omgewingsverandering
moontlik plaasgevind het. Hierdie
veranderings het egter baie stadig
gebeur, in vergelyking met die vinnige
tempo waarteen mense plant- en
diersoorte kan uitroei. (Skakel met Die
Aarde en daar buite.)
22. Die sel
Die sel is die basiese eenheid van die
meeste lewende dinge. ’n Organisme
kan uit een of baie selle ontwikkel. Selle
gaan self voort met lewensprosesse
soos voeding, respirasie, uitskeiding en
voortplanting, wat die lewe van die
organisme as geheel onderhou.
22
AFDELING 2
Lewe en Lewenswyse
Die volgende bladsye toon in besonderhede watter kennis en

begrippe onderwysers kan onderrig sodat hul leerders dit wat in die
afdeling Kernkennis en -begrippe in die NKV beskryf word, kan ken.
Onderwysers moet nog 30% se inhoud uit hul leerders se konteks
byvoeg. Hierdie 30% is veronderstel om die Kernkennis en -begrippe
in die NKV met die leerders se lewens te skakel.
23
AFDELING 2
24
Interaksie in omgewings Interaksie in omgewings Interaksie in omgewings
Instrumente jan08
7. Habitats en sosiale patrone 8. Grond in ekosisteme 9. Water in ekosisteme

30% 30% 30%
O Belangrikheid van habitat O Grond kom van O Belangrikheid van water vir
2/8/08
O Verskillende maniere wat ouergesteente die lewe en in ekosisteme

organismes oorleef O Dit neem ’n lang tyd om te O Gebruike van water:
O Aanpassings aan die omgewing vorm – Het ons genoeg water
4:49 PM
O Drie groottes deeltjies: klei, vir die toekoms?

slik en sand – Volhoubaarheid?
O Leemgrond is ’n mengsel – Besoedeling van water
Page 25
van klei, slik, sand en humus deur riolering,

O Humus verryk grond chemikalieë en indus-
O Grond bevat minerale vir triële afval
plante om te groei – Bewaring van water
Biodiversiteit, verandering en Biodiversiteit, verandering en Biodiversiteit, verandering en

kontinuïteit kontinuïteit kontinuïteit
10. Vegetatiewe voortplanting 11. Geslagtelike voortplanting 12. Fossiele in Suid-Afrika
30% 30%
O Plantstruktuur 30% O Stadiums en prosesse in O Gevorm in afsettings-
O Lewensiklus van plante lewensiklusse gesteentes oor miljoene jaar
O Waarom kan plante op twee O Geslagselle van manlike en O Harde dele van liggaam, bv.
maniere voortplant? – geslagte- vroulike dele bene en tande, raak versteen
like en nie-geslagtelike O Plante: blomme maak O Aarde se klimaat het baie
voortplanting stuifmeel keer verander
O Geslagtelike voortplanting is O Wind/dier dra stuifmeel na O Evolusie = verandering oor
met saad vroulike deel van blom tyd heen in reaksie op
O Nie-geslagtelike voortplanting is O Bestuiwing, bevrugting en veranderinge in die
sonder saad saadproduksie omgewing
– Steggies van stingels of blare O Diere: eier en sperm, paring, O Sekere fossiele in sekere lae
– Bolle, knolle of lopers bevrugting, groei en ontwik-
keling
25
AFDELING 2
AFDELING 2
Opsomming van die onderwerpe vereis in die NKV se Kernkennis

en -begrippe
Grondslagfase
1. Energie laat ons beweeg en werk
2. Ons het kos nodig om ons energie te gee
Intermediêre Fase
1. Energiebronne
2. Energie-oordrag en -stelsels
3. Stelsels om energie te stoor
4. Elektriese stroombane
5. Energie bring verandering aan stowwe mee
6. Klankenergie
7. Mense en diere kry energie van plante
8. Elektrisiteit en veiligheid
Senior Fase
1. Potensiële energie
2. Kinetiese energie
3. Stelsels om energie oor te dra
4. Energieverlies uit stelsels
5. Hitte-oordrag
6. Energie in ekosisteme
7. Oordrag, weerkaatsing en absorpsie van lig
8. Kragte
9. Hernubare en nie-hernubare energiebronne
10.Energie, armoede en ontwikkeling
11.Elektrisiteitsopwekking en -voorsiening
12.Energiebesparende stelsels
13.Plante as hernubare energiebronne
m Verwys na die volgende bladsye uit die NKV met genommerde

paragrawe om die ooreenstemmende besonderhede van die
bostaande onderwerpe te kry.
26
AFDELING 2
Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKV-beleidsdokumente. Ons het elke
paragraaf genommer en elkeen ’n opskrif gegee om onderwysers te help en dit
makliker te maak om mee te werk.
Die paragrawe beskryf die kennis en begrippe wat die leerders moet ken.
KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN ENERGIE EN

VERANDERING
Energie-oordrag en -stelsels Energie en Ontwikkeling
in Suid-Afrika
Samevattende stelling: Energie word deur biologiese of fisiese Samevattende stelling: Energie is
stelsels uit energiebronne oorgedra. Met elke energie-oordrag beskikbaar uit ’n beperkte aantal bronne, en
word die energie beskikbaar vir ons gebruik minder; daarom die volhoubare ontwikkeling van lande in
moet ons weet hoe om energie-oordrag te beheer. ons streek is afhanklik van die
oordeelkundige gebruik van energiebronne.
Grondslagfase
1. Energie laat ons beweeg en werk 2. Ons het kos nodig om ons energie te
Wanneer ons sê ons voel “vol energie”, bedoel ons ons voel gee
gereed om vinnig te beweeg of baie werk te doen. Mense wat nie genoeg kos het nie of nie
die regte kos het om te eet nie, voel moeg
en het min energie.
Intermediêre Fase
1. Energiebronne 7. Mense en diere kry energie van plante
Daar is energiebronne in die natuur wat gebruik kan word om Mense en diere kry energie deur plante te
nuttige werk te doen. Voorbeelde hiervan is die wind, son, vuur, eet en deur diere wat plante eet, te eet. Die
diere se spiere en vallende water. Energiebronne kan gevaarlik son verskaf energie vir plante om te groei
wees, maar kan ook gebruik word in stelsels wat mense en kos te produseer. (Skakel met Lewe en
ontwerp, soos bote, windmeule, karre (soos perdekarre), Lewenswyse.)
kooktoestelle en turbines. 8. Elektrisiteit en veiligheid
2. Energie-oordrag en -stelsels Energie uit elektriese bronne kan gevaarlik
’n Stelsel word gemaak uit twee of meer dele wat saamwerk of wees; dus het ons veiligheidsreëls nodig
mekaar affekteer. Stelsels kan so eenvoudig wees soos twee om elektrisiteit te gebruik.
maalklippe wat graan tussen hulle fyndruk, of hulle kan
verskillende dele hê, soos ’n elektriese stroombaan, of hulle kan
uit baie dele bestaan, soos ’n ekosisteem. Stelsels dra energie
van een deel van die stelsel na ander dele oor.
3. Stelsels om energie te stoor
Ons kan stelsels wat energie opgaar of stoor, ontwerp en maak.
Elektriese selle, uitgerekte vere, voedsel en chemikalieë wat kan
reageer, is voorbeelde van sulke stelsels.
27
AFDELING 2
Energie-oordrag en -stelsels Energie en ontwikkeling in

Suid-Afrika
Intermediêre Fase
4. Elektriese stroombane Daar is geen verdere kernkennisstellings vir Energie
’n Elektriese stroombaan is ’n stelsel. Dit is ’n baan van en Ontwikkeling in Suid-Afrika in hierdie fase nie.
elektriese komponente en geleiers met geen
onderbrekings daarin nie, en is ’n energiebron om
elektriese ladings met die geleidingsbaan langs te laat
vloei. Die energiebron kan selle wees of die hoof-
elektriese toevoer. Die stroombaan dra energie oor vanaf
die bron na resistors soos gloeilampe, verwarmingsdrade,
solenoïdes of motore in die stroombaan. (Skakel met die
Tegnologie-leerarea.)
5. Energie bring verandering aan stowwe mee
Wanneer ’n stof deur uitsetting, inkrimping, smelting,
verdamping, kondensasie of stolling verander, beteken dit
die stof het energie bygekry of verloor. (Skakel met
Materie en Materiale.)
6. Klankenergie
Klank dra energie oor vanaf ’n vibrerende liggaam na ons
ore. Vibrasies beweeg deur ’n medium, wat ’n vaste stof,
’n vloeistof of ’n gas kan wees. Ons hoor ’n verandering in
die tempo van vibrasie as ’n verandering in toonhoogte.
Senior Fase
1. Potensiële energie 9. Hernubare en nie-hernubare energiebronne
Energie kan as potensiële energie in ’n stelsel gestoor Energiebronne soos die wind, son en water in hoë
word, óf deur die posisies van die grootste dele van die damme is herwinbaar. Brandstowwe soos
stelsel, óf deur sy deeltjies (atome en molekules) wat die steenkool, gas en olie is nie hernubare
potensiaal het om met mekaar te reageer en energie vry te energiebronne nie, want dit kan nie vervang word
stel. Voorbeelde van potensiële energie is die gestoorde nie. (Skakel met Die Aarde en daar buite.)
energie van ’n saamgedrukte veer, of die gestoorde energie 10. Energie, armoede en ontwikkeling
van deeltjies wat in ’n brandstof-en-lug-mengsel kan Ontwikkeling en vermindering van armoede hang
reageer, of in die voedsel en liggaam van ’n lewende ding. af van energievoorsiening, veral elektriese energie,
2. Kinetiese energie en die stelsels om die energie te lewer waar dit
Potensiële energie kan as kinetiese energie in die benodig word.
beweging van dele van die stelsel vrygestel word, óf in die 11. Elektrisiteitsopwekking en -voorsiening
beweging van hoofdele van die stelsel, óf in die beweging Grootskaalse elektrisiteitsvoorsiening hang af van
van deeltjies van die stelsel. Voorbeelde van die vrystelling opwekkingstelsels wat ’n aantal energiebronne
van kinetiese energie is die beweging van ’n losgelate veer, gebruik, soos verbranding van steenkool, kern-
die vinniger beweging van die deeltjies van warm gasse reaksies, verbranding van gas en vallende water.
wanneer ’n brandsof-en-lug-mengsel brand, of die Gebruik van enige van hierdie bronne beïnvloed
liggaamsbeweging van mense en diere. Kinetiese energie die omgewing, byvoorbeeld, wanneer steenkool
word na dele binne die stelsel oorgedra en energie word verbrand word om elektrisiteit op te wek, word
ook na die omgewing oorgedra. Wanneer energie oorgedra gasse geproduseer wat ’n uitwerking op die
word, veroorsaak dit veranderings in die stelsels en die atmosfeer en die plaaslike en wêreldomgewing
stelsel se omgewing. het. (Skakel met Die Aarde en daar buite.)
28
AFDELING 2
Energie-oordrag en -stelsels Energie en Ontwikkeling in

Suid-Afrika
Senior Fase
3. Stelsels om energie oor te dra 12. Energiebesparende stelsels
Daar is ’n onbeperkte aantal stelsels wat gebruik kan word Ander elektrisiteitsopwekkingstelsels het ’n
om energie te stoor of oor te dra. Die moontlike stelsels sluit kleiner invloed op die omgewing, maar kan
die volgende in: elektriese, meganiese (insluitend veer- en moontlik op kort termyn meer kos. Beter
wrywingstelsels), chemiese, gravitasie-, atoom-, son-, ontwerp van geboue en toestelle en beter
biomassa-, optiese (lig-), akoestiese (klank-) en termiese praktyke t.o.v. die gebruik van energie kan
(hitte) stelsels, asook menslike liggame en ekosisteme. verbruikers koste bespaar en die uitwerking
4. Energieverlies uit stelsels van die benutting van energiebronne
Alle fisiese stelsels wat mense gebruik (bv. toestelle, voertuie verminder.
en menslike liggame), verloor ’n gedeelte van die energie wat 13. Plante as hernubare energiebronne
hulle ontvang. Dié afval- of vermorste energie verwarm die Baie Suid-Afrikaners gebruik hout vir
omgewing. Wanneer die omgewing daardeur verwarm is, kan verhitting en kookdoeleindes. Plante soos
ons die energie nie meer gebruik om vir ons te werk nie. bome kan ’n hernubare energiebron wees as
5. Hitte-oordrag meer bome geplant word en die grond goed
Warm voorwerpe dra energie oor na kouer voorwerpe, totdat bestuur word. (Skakel met Die Aarde en daar
die voorwerpe dieselfde temperatuur bereik. Warm voorwerpe buite.)
dra energie op drie maniere as hitte oor: deur geleiding, deur
konveksie en deur uitstraling. Hierdie oordrag kan nuttig of
vermorsend wees. Hitte wat verlore gaan, kan beheer word
deur geleiding, konveksie en uitstraling in ’n stelsel te
verminder.
6. Energie in ekosisteme
Alle organismes in ’n ekosisteem het energie uit ander dele
van die ekosisteem nodig. Energie word van een deel van ’n
ekosisteem na ’n ander oorgedra en elke deel behou slegs ’n
klein deeltjie van die energie wat dit ontvang het. (Skakel
met Lewe en Lewenswyse.)
7. Oordrag, weerkaatsing en absorpsie van lig
Lig beweeg weg van ’n liggewende liggaam totdat dit ’n
voorwerp tref. Die voorwerp kan dan die lig absorbeer, dit
breek, of dit weerkaats. Lig dra energie oor na ander
voorwerpe. (Skakel met Lewe en Lewenswyse.)
8. Kragte
Voorwerpe kan kragte op mekaar uitoefen, waardeur ’n
stelsel gevorm word wat energie kan stoor of oordra. Hulle
kan dit doen deur fisiese kontak of deur kragte wat deur ’n
veld werk. Veldkragte is die magnetiese, elektriese en
gravitasiekragte. Alle kragte werk in pare sodat, wanneer
liggaam A ’n krag op liggaam B uitoefen, B ’n gelyke en
teenoorgestelde krag op A uitoefen.
29
AFDELING 2
Kernkennis wat in Energie en Verandering onderrig

moet word – Intermediêre Fase
Energie-oordrag en -stelsels
30%
1. Energiebronne
O Bronne
– wind
– son
– vuur (brandstowwe)
– diere se spiere
– vallende water
O Gevare van bronne, bv. vuur, elektriese drade
O Stelsels, bv. bote, windpompe, perdekarre, kooktoestelle,
turbines, ens.
O Vorms van energie (bewegingsenergie, klankenergie, ligenergie,
hitte-energie, elektriese energie, gestoorde energie)
2.Energie-oordrag en -stelsels 30%

O Stelsel gemaak van meer as een deel wat saamwerk
– Tradisionele stelsels (bv. slypstene, katapulte, mieliestampers)
– twee dele
– Elektriese stroombane (eenvoudige stroombane en toestelle) -
– verskeie dele
– Ekosisteme (voedselpiramides en voedselwebbe) – baie dele
O Energie word van een deel na die ander oorgedra, bv. elektriese
stroom, bewegingsenergie, chemiese energie
30%
3.Stelsels om energie te stoor
O Elektriese selle (chemiese energie)
O Uitgerekte vere (elastiese energie)
O Kos (chemiese energie)
30
AFDELING 2
4. Elektriese stroombane 30%

O ’n Stroombaan is ’n stelsel
O Geleidraad – roete vir elektrisiteit
O Komponente – dele van ’n stroombaan, bv. gloeilampe, drade,
skakelaars, selle, resistors, solenoïdes, motore
O Energie-oordrag (beweging van energie van een plek na ’n
ander)
O Energietransformasie (energie word van een vorm na ’n ander
verander, bv. in ’n gloeilamp)
O Hoofstroom-elektrisiteitsvoorsiening (netkrag) – vanaf kragstasie
5. Energie bring verandering aan stowwe mee 30%

O Fisiese veranderinge is die gevolg van ’n energieverandering –
verhitting/afkoeling, uitsitting/inkrimping
O ’n Verandering van toestand is ook ’n energieverandering –
smelting, verdamping, kondensasie, stolling
6.Klankenergie 30%
O Klank is ’n vibrasie (dit beweeg van ’n vibrerende liggaam na
ons ore)
O Vibrasie beweeg deur vaste stowwe, vloeistowwe en gasse
O Verandering in die tempo van vibrasie veroorsaak ’n verandering
in toonhoogte van die klank
O Vinniger vibrasie – hoër toonhoogte
O Stadiger vibrasie – laer toonhoogte
O Ons kan klanke met ’n hoë en lae toonhoogte hoor
Energie en ontwikkeling in Suid-Afrika
7. Energie (plante en diere) 30%

O Plant kry energie van sonlig
O Diere en mense kry energie van plante
O Voedselkettings
O Beskikbaarheid van kos
8. Elektrisiteit en veiligheid 30%

O Gevare van netkrag (hooftoevoerelektrisiteit) – kragdrade,
substasies, stukkende kragproppe
O Korrekte gebruik van netkrag
O Gevolge van verkeerde gebruik – skok, brandplekke, brande
O Veiligheidsreëls
31
AFDELING 2
Die Aarde en daar buite

Opsomming van die onderwerpe vereis in die NKV se Kernkennis en -begrippe
Grondslagfase Senior Fase

1. Neem die lug waar 1. Die Aarde en die sonnestelsel
2. Neem die weer waar, teken dit aan en 2. Beweging van die Aarde en die maan
voorspel dit 3. Swaartekrag
3. Neem grond en gesteentes waar en 4. Die son as energiebron
ondersoek dit 5. Ruimteverkenning en teleskope
6. Atmosfeer, hidrosfeer, litosfeer en
Intermediêre Fase
biosfeer
1. Die Aarde se rotasie – dag en nag
7. Klimaatstreke
2. Fases van die maan en kulturele
8. Samestelling van die atmosfeer
tradisies
9. Rol van die atmosfeer in die regulering
3. Sterpatrone en kulturele tradisies
van die Aarde se temperatuur
4. Meting van veranderinge in die weer
10. Uitwerking van menslike
5. Jaarlikse en seisoenale veranderinge in bedrywighede op die atmosfeer
die weer
11. Lae van die Aarde
6. Die watersiklus
12. Kontinentskuiwing en geologiese
7. Vastelande, oseane en pooldekys gebeurtenisse
8. Gesteentes, grond, water en lug 13. Vorming van die kors en landvorms
9. Erosie en afsetting en landvorms 14. Suid-Afrika se fossielrekord
10. Stollings-, afsettings- en metamorfe 15. Vorming van fossielbrandstowwe
gesteentes
16. Mynbou
11. Grond en die eienskappe daarvan
12. Fossiele
13. Waterhulpbronne
m Verwys na die volgende bladsye uit die NKV

met genommerde paragrawe om die
ooreenstemmende besonderhede van die
32
AFDELING 2
Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKV-beleidsdokumente.

Ons het elke paragraaf genommer en elkeen ’n opskrif gegee om
onderwysers te help en dit makliker te maak om mee te werk.
Die paragrawe beskryf die kennis en begrippe wat die leerders moet
ken.
KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN Die Aarde en

daar buite
Ons Plek in die Atmosfeer en Weer Die Veranderende

Ruimte Aarde
Samevattende stelling: Ons Samevattende stelling: Die Samevattende stelling: Die aarde
planeet is ’n klein deeltjie van ’n atmosfeer is ’n stelsel waarin die bestaan uit materiaal wat
uitgestrekte sonnestelsel in ’n land, mere en oseane in voortdurend deur kragte onder en
onmeetlike sterrestelsel. wisselwerking met mekaar is, en bo die oppervlak verander word.
waarin energie en water van plek
tot plek verplaas word.
Grondslagfase
1. Neem die lug waar 2. Neem die weer waar, teken dit 3. Neem grond en gesteentes
Baie verskillende voorwerpe kan aan en voorspel dit waar en ondersoek dit
in die lugruim waargeneem word. Die weer verander dag na dag op Grond en rotse wissel van plek tot
Voorbeelde is voëls, wolke, maniere wat aangeteken en soms plek in voorkoms en tekstuur. Deur
vliegtuie, die son, sterre, die maan, voorspel kan word. Daar is af en ondersoek te doen, kan leerders
planete en satelliete. Al hierdie toe ongewone weergebeurtenisse, uitvind dat sommige soorte grond
voorwerpe het eienskappe, bv. storms, oorstromings of makliker as ander soorte verweer,
liggings/posisies en bewegings tornado’s, wat mense se lewens terwyl sommige soorte grond
wat ondersoek kan word om raak. plantlewe beter as ander
patrone, verbande en tendense te onderhou. Hulle kan probeer
bepaal. uitvind wat party van die faktore
wat hierby betrokke is, kan wees.
33
AFDELING 2
Ons Plek in die Atmosfeer en Die Veranderende Aarde

Ruimte Weer
Intermediêre Fase
1. Die Aarde se rotasie – 4. Meting van veranderinge in 8. Gesteentes, soorte grond, water en lug
dag en nag die weer Aardmateriaal is soliede rotse en grond, water,
Dag en nag kan Die weer kan van dag tot dag en die gasse van die atmosfeer.
verduidelik word deur die verander. Dit kan beskryf word 9. Erosie en afsetting, en landvorms
rotasie (draaiing) van die deur meetbare hoeveelhede, Erosie van die land skep die landvorms wat ons
Aarde om sy eie as, soos soos temperatuur, windrigting sien en het ook tot gevolg dat afsetting van
dit om die son wentel. en -snelheid, en neerslag. rotsdeeltjies plaasvind om sedimentêre rotse te
2. Fases van die maan en 5. Jaarlikse en seisoenale vorm. Erosie en afsetting kan baie stadig en
kulturele tradisies veranderinge in die weer geleidelik gebeur of dit kan in kort
Die skynbare vorm van Ander veranderings neem katastrofiese gebeurtenisse soos oorstromings
die maan verander op ’n langer om plaas te vind. ’n gebeur.
voorspelbare manier en Voorbeeld van hierdie soort 10. Stollings-, afsettings- en metamorfe
hierdie veranderings kan mediumtermynverandering is gesteentes
verduidelik word deur sy jaarlikse seisoensveranderings Rotse kan in stollings-, sedimentêre en
relatiewe beweging tot wat beskryf kan word in terme metamorfiese tipes geklassifiseer word.
die Aarde en die son. Baie van reënval, gemiddelde Hierdie klassifikasie is op die oorsprong en
kulturele tradisies en windrigting, lengte van die dag geskiedenis van die rotse gebaseer.
spesiale geleenthede hou en nag en gemiddelde 11. Soorte grond en die eienskappe daarvan
verband met die maan se maksimum en minimum Grond bestaan uit verweerde rotse en
vorm of posisie. temperatuur. ontbinde organiese materiaal van dooie
3. Sterpatrone en 6. Die watersiklus plante, diere en bakterieë. Grond word deur
kulturele tradisies Water verander van vorm soos natuurlike prosesse gevorm, maar dit neem
Die sterre se skynbare dit in ’n siklus tussen die uiters lank om te vorm. Grond het eienskappe
posisie met betrekking tot hidrosfeer, atmosfeer en soos kleur en tekstuur, kapasiteit om water te
mekaar verander nie, litosfeer beweeg in wat as die hou en die vermoë om die groei van baie
maar die nagtelike posisie “watersiklus” bekend staan. soorte plante, insluitend dié wat ons van
van die sterpatroon as 7. Vastelande, oseane en die voedsel voorsien, te onderhou. (Skakel met
geheel verander stadig pooldekys Lewe en Lewenswyse.)
deur ’n jaar. Baie kulture Die grootste gedeelte van die 12. Fossiele
herken en gee name aan Aarde is met water van die Fossiele is die oorblyfsels van lewensvorme
spesifieke sterpatrone. Dit oseane bedek. ’n Klein wat in klip bewaar gebly het. Fossiele is
is en word steeds ook vir gedeelte van die planeet bewys daarvan dat lewe, klimaatstoestande
navigasie en kalenders bestaan uit landmassas wat in en omgewings in die verlede baie anders as
gebruik. vastelande (kontinente) vandag was. (Skakel met Lewe en
verdeel is. By die pole is daar Lewenswyse.)
dekys. Slegs ’n klein 13. Waterbronne
hoeveelheid water is Die gehalte van waterbronne word deur die
beskikbaar vir lewende dinge gehalte van die opvanggebied bepaal.
op land om te gebruik en slegs Behoorlike versorging en bestuur van
’n klein gedeelte van die land opvanggebiede en waterhulpbronne is
kan maklik deur mense noodsaaklik, en faktore wat die gehalte van
bewoon word. waterhulpbronne en opvanggebiede raak, kan
ondersoek word. (Skakel met Lewe en
Lewenswyse.)
34
AFDELING 2
Ons Plek in die Die Veranderende

Atmosfeer en Weer
Ruimte Aarde
Senior Fase
1. Die Aarde en die sonnestelsel 6. Atmosfeer, hidrosfeer, litosfeer 11. Lae van die Aarde
Die Aarde is die derde planeet van en biosfeer Die planeet Aarde het ’n
die son af in ’n stelsel wat die Die buitenste lae van die Aarde is struktuur wat uit lae bestaan,
maan, die son, agt ander planete die atmosfeer, die hidrosfeer en met ’n litosfeer, ’n warm,
en hul mane en kleiner voorwerpe, die litosfeer. Ons lewe in die konvekterende mantel en ’n
soos asteroïdes en komete, insluit. biosfeer waar al hierdie lae in digte, metaalagtige kern.
Die son, ’n gemiddelde ster, is die wisselwerking met mekaar is om 12. Kontinentskuiwing en
sentrale en grootste liggaam in die lewe te onderhou. geologiese gebeurtenisse
sonnestelsel. 7. Klimaatstreke Litosferiese plate, groter as party
2. Beweging van die Aarde en die Klimaat wissel in verskillende dele vastelande, beweeg aanhoudend
maan van die wêreld. Dit is gewoonlik teen ’n tempo van sentimeters
Die meeste voorwerpe in die koud in die poolstreke en warm in per jaar, in reaksie op bewegings
sonnestelsel is in gereelde en die trope. Verskillende soorte in die mantel. Belangrike
voorspelbare beweging. Die plante en diere is aangepas om in geologiese gebeurtenisse, soos
bewegings van die Aarde en die verskillende klimaatstreke te kan aardbewings, vulkaniese
maan verduidelik verskynsels soos lewe. (Skakel met Lewe en uitbarstings en die vorming van
die dag, die jaar, die gestaltes Lewenswyse.) gebergtes, is die gevolg van
(stand of fases) van die maan, en 8. Samestelling van die atmosfeer hierdie plaatbewegings.
verduisterings. Die atmosfeer is ’n mengsel van 13. Vorming van die kors en
3. Swaartekrag stikstof en suurstof in redelik landvorms
Swaartekrag (gravitasie) is die konstante verhoudings, en klein Landvorms is die gevolg van ’n
krag wat planete in ’n wentelbaan hoeveelhede ander gasse wat kombinasie van konstruktiewe en
rondom die son hou en dit beheer waterdamp insluit. Die atmosfeer destruktiewe kragte.
die res van die beweging in die het verskillende eienskappe op Konstruktiewe kragte sluit
sonnestelsel. Swaartekrag sorg dat verskillende vlakke. korsdeformasie, vulkaniese
ons op die Aarde se oppervlak bly. uitbarsting en afsetting van
sediment in, terwyl destruktiewe
kragte verwering en erosie
insluit.
35
AFDELING 2
Ons Plek in die Die Veranderende

Atmosfeer en Weer
Ruimte Aarde
Senior Fase
4. Die son as energiebron 9. Rol van die atmosfeer in die 14. Suid-Afrika se fossielrekord
Die son is die hoofbron van regulering van die Aarde se Baie van die organismes in Suid-
energie vir verskynsels op die temperatuur Afrika se fossielrekord kan nie
Aarde se oppervlak, bv. die groei Die atmosfeer beskerm die Aarde maklik in groepe wat vandag
van plante, winde, seestrome en teen skadelike strale en teen die lewe, geklassifiseer word nie, en
die watersiklus. meeste voorwerpe uit die party word aangetref op plekke
5. Ruimteverkenning en teleskope buitenste ruimte wat andersins waar hedendaagse toestande nie
Ruimteverkenningsprogramme die Aarde sou tref. Die atmosfeer geskik daarvoor sal wees nie. Dit
behels internasionale is die belangrikste faktor wat is bewys dat die lewe en
samewerking in die gebruik van verhoed dat die Aarde se toestande op die oppervlak van
aardgebaseerde teleskope (soos temperatuur te laag daal of te die Aarde met verloop van tyd
SALT in Suid-Afrika) en teleskope hoog styg om lewe te onderhou. verander het. (Skakel met Lewe
wat om die Aarde wentel. 10. Uitwerking van menslike en Lewenswyse.)
Onbemande ruimtetuie wat deur bedrywighede op die 15. Vorming van
robotwerking beheer word, reis atmosfeer fossielbrandstowwe
lang afstande en stuur data oor Menslike bedrywighede en Fossielbrandstowwe soos
die planete en ander liggame in natuurlike gebeurtenisse kan die steenkool, gas en olie is die
ons sonnestelsel terug. Navorsing samestelling en temperatuur van oorblyfsels van plante en diere
word ook gedoen oor maniere om die atmosfeer effens verander. wat onder hoë druk begrawe en
die planeet Mars te verken. Party van die gevolge van hierdie gefossileer is. Hierdie
klein veranderings kan brandstowwe is nie hernubaar in
veranderings in jaarlikse ons leeftyd nie. (Skakel met
weerpatrone en Energie en Verandering.)
langtermynveranderings in 16. Mynbou
reënval en klimaat wees. Mynbou is een van die
belangrikste nywerhede in Suid-
Afrika. Dit vind in al nege
provinsies plaas. Dit is belangrik
met betrekking tot die
verskaffing van steenkool vir
energie, noodsaaklike
grondstowwe vir ander
nywerhede, werkverskaffing en
inkomste vir die land. ’n Groot
aantal ander nywerhede is van
mynbou afhanklik. Wetgewing
beheer mynbou, met betrekking
tot veiligheid en die uitwerking
daarvan op die omgewing.
36
AFDELING 2

37
AFDELING 2
Kernkennis wat in Die Aarde en daar buite onderrig moet word –

Intermediêre Fase
Ons plek in die ruimte
1. Die Aarde se rotasie – dag en nag 30%
O Dag en nag
O Rotasie van die Aarde om sy eie as
O Wenteling van die Aarde om die son
2. Fases van die maan en kulturele tradisies 30%

O Fases van die maan
O Beweging van die Aarde om die son
O Beweging van die maan om die Aarde
O Die maan weerkaats die son se lig en ons sien dit op die Aarde
O Kulturele tradisies en gelowe
O Die maan se posisie met betrekking tot die son en die Aarde
3. Sterpatrone en kulturele tradisies 30%

O Posisie van sterre
O Sterpatrone – konstellasies
O Gebruik van sterre om jou posisie te bepaal, bv. die Suiderkruis
O Kulturele stories oor sterre
O Navigasie
O Kalenders
Atmosfeer en weer
4. Meting van veranderinge in die weer
O Beskryf deur hoeveelhede te meet
– temperatuur, wind, reënval
O Voorspelling van veranderinge van dag tot dag
5. Jaarlikse en seisoenale veranderinge in die weer 30%

O Seisoene veroorsaak deur
– beweging van Aarde om son – omwenteling
– kanteling van die Aarde se as
O Seisoene
– teenoorgesteld in verskillende halfronde
– verander nie veel by die ewenaar nie
O Weer – langtermyn- en seisoenale veranderinge in die weer
– temperature, minimum/maksimum
– reënval
– windrigting
– weerkaart
O Uitwerking van verskillende soorte weer
6. Die watersiklus
O Watersiklus vind plaas tussen die volgende lae van die Aarde:
– atmosfeer: die lug om die Aarde
– litosfeer: die gesteentes en grond van die Aarde
– hidrosfeer: die water en ys van die Aarde
O Prosesse in die watersiklus: verdamping, kondensasie, neerslag
38
AFDELING 2
7. Vastelande, oseane en pooldekys 30%

O Groot deel van die Aarde is see
O Klein deel land (vastelande)
O Dekys by pole
O Klein hoeveelheid vars water om van te lewe
O Klein hoeveelheid land vir mense (bewoonbaar)
Die veranderende Aarde

8. Gesteentes, grond, water en lug 30%
O Aarde se stowwe is vaste stowwe, vloeistowwe en gasse
O Soliede rotse en grond
O Water
O Gasse: stikstof, suurstof en koolsuurgas
9. Erosie, afsetting en landvorms 30%

O Erosie: as gevolg van verwering deur
– wind
– water
– mense/diere
O Afsetting van deeltjies gesteente
O Vloede
O Riviere, riviermondings, berge, mere, heuwels, valleie, watervalle, ens.
10. Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes 30%

O Klassifikasie van gesteentes
– Stollingsgesteente: gesteentes van vulkane
– Afsettingsgesteente: afgeset in lae en gedruk
– Metamorfe gesteentes: verander deur druk en hitte
O Oorsprong en geskiedenis van gesteentes
11. Grond en die eienskappe daarvan 30%

O Grond kom van rotse
O Grond bestaan uit deeltjies – klei, slik en sand
O Soorte grond: kleierige grond, sanderige grond, leemgrond
O Leemgrond is ’n mengsel van sand, slik, klei en humus
O Humus verryk die grond
O Lug en water in grond
O Eienskappe van grond: voorkoms, tekstuur, kapasiteit om water te hou
12. Fossiele 30%

O Oorblyfsels van plante en diere in gesteentes
O Gevorm in afsettingsgesteente
O Bewys van verskillende lewensvorme in die verlede
13. Waterhulpbronne 30%

O Opvanggebiede: berge, riviere, damme, mere, moeraslande
O Gehalte van water in opvanggebied
O Faktore wat waterbronne beïnvloed – besoedeling
O Behoorlike versorging en bestuur van opvanggebied
39
AFDELING 2
Materie en Materiale
Opsomming van die onderwerpe vereis in die NKV se Kernkennis
en -begrippe
Grondslagfase
1. Sortering van stowwe volgens verskillende eienskappe
2. Meng verskillende stowwe
Intermediêre Fase
1. Kook- en smeltpunt van verskillende stowwe
2. Stowwe, die eienskappe en klassifikasie daarvan
3. Metale, keramiek, polimere en saamgestelde stowwe
4. Tydelike en permanente veranderinge aan stowwe
5. Veranderinge veroorsaak deur verhitting
6. Oplossing – faktore wat die spoed van oplossing affekteer
Senior Fase
1. Verskillende toestande van materie en die eienskappe daarvan
2. Absorpsie en straling deur verskillende oppervlakke
3. Magnetisme en elektriese lading
4. Geleiers en resistors
5. Skeiding en suiwering van mengsels
6. Suurstof, koolsuurgas en waterstof – eienskappe, reaksies en
kommersiële gebruike
7. Ontginning van grondstowwe
8. Verwerking en produsering van grondstowwe – uitwerking op die
omgewing
9. Deeltjiemodel van materie
10. Sure en alkalië, reaksie van sure
11. Energie in chemiese reaksies
12. Atome, elemente en verbindings
13. Reaksies met suurstof m Verwys na die volgende
14. Sellulêre respirasie bladsye uit die NKV met
genommerde paragrawe om
die ooreenstemmende
besonderhede van die
40
AFDELING 2
Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKV-beleidsdokumente.

Ons het elke paragraaf genommer en elkeen ’n opskrif gegee om
onderwysers te help en dit makliker te maak om mee te werk.
Die paragrawe beskryf die kennis en begrippe wat die leerders moet ken.
KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN Materie en Materiale
Eienskappe en Gebruike van

Materiale Struktuur, Reaksies en
Veranderinge van Materiale
Samevattende stelling: Ons kan materiaal/stowwe volgens Samevattende stelling: Ons kan stowwe op
die eienskappe daarvan klassifiseer ten einde soorte en verskillende maniere wysig na aanleiding van
patrone te bepaal. Eienskappe bepaal die seleksie van ons begrip van die substruktuur daarvan.
materiaal vir spesifieke doeleindes.
Grondslagfase
1. Sortering van stowwe volgens verskillende eienskappe 2. Meng verskillende stowwe
Verskillende stowwe het verskillende eienskappe, soos Stowwe kan gemeng word en soms kan
tekstuur, kleur, sterkte en gewig, en kan volgens hierdie eien- veranderings gesien word, bv. die oplossing van
skappe geklassifiseer word. Ons maak dinge uit die mate- ’n vaste stof of nuwe kleure wanneer
riaal of stowwe wat die eienskappe besit wat ons wil hê. voedselkleurstowwe of verf gemeng word.
Intermediêre Fase
1. Kook- en smeltpunt van verskillende stowwe 4. Tydelike en permanente veranderinge aan

Suiwer stowwe het ’n smelttemperatuur en ’n stowwe
kooktemperatuur wat kenmerkend van elke stof is, en wat Party veranderings in stowwe is tydelik, maar
help om die stof te identifiseer. ander veranderings is permanent.
2. Stowwe, die eienskappe en klassifikasie daarvan 5. Veranderinge veroorsaak deur verhitting
Materiaal/stowwe word geëvalueer en geklassifiseer volgens Stowwe verander wanneer dit energie as hitte
die eienskappe daarvan (soos hardheid, buigbaarheid, ontvang of verloor. Hierdie veranderings sluit
hittegeleidings- of isolasievermoë, elektriese geleidings- of inkrimping en uitsetting, smelting, verdamping,
isolasievermoë, of dit gemagnetiseer kan word, kondensasie en stolling in. (Skakel met Energie
oplosbaarheid en of dit roes). en Verandering.)
3. Metale, keramiek, polimere en saamgestelde stowwe 6. Oplossing – faktore wat die spoed van
Hoofklasse stowwe is metale, keramiek (insluitend glas) en oplossing affekteer
polimere (insluitend plastiek en vesel). In saamgestelde Die oplos van ’n stof in ’n oplosmiddel hang af
stowwe word die eienskappe van twee of meer soorte van veranderlikes wat die oplossnelheid
materiaal/stowwe gekombineer. affekteer.
41
AFDELING 2
Struktuur, Reaksies en
Eienskappe en Gebruike van
Veranderinge van
Materiale
Materiale
Senior Fase
9. Deeltjiemodel van materie
1. Verskillende toestande en eienskappe van materie
’n Deeltjiemodel van materie kan fisiese
Stowwe in verskillende toestande het onderskeidende eienskappe
veranderings van stowwe, soos smelting,
soos kristalagtige strukture, saampersbaarheid/
verdamping, kondensasie, diffusie en
onsaampersbaarheid, of die neiging om te versprei.
verwarming deur geleiding verklaar.
2. Absorpsie en straling deur verskillende oppervlakke
10. Sure en alkalië, reaksie van sure
Donkerkleurige oppervlakke word warmer as ligkleurige
Baie huishoudelike stowwe is suur of
oppervlakke wanneer dit aan uitstralende energiebronne soos die
alkalies. Indikators is stowwe wat met sure
son blootgestel word. Donkerkleurige voorwerpe straal hul
en oplosbare alkalië (basisse) reageer om
energie geredeliker as hitte uit as blink, ligkleurige voorwerpe.
produkte met onderskeidende kleure te
(Skakel met Energie en Verandering.)
produseer. Sure en alkalië neutraliseer
3. Magnetisme en elektriese lading
mekaar om soute te vorm. Sure het
Sommige soorte materiaal word deur elektriese strome of
kenmerkende reaksies met metale,
magnete gemagnetiseer. Sommige soorte materiaal kan elektries
metaaloksiede, hidroksiede en karbonate.
gelaai word deur dit met ’n ander soort materiaal te vryf. (Skakel
11. Energie in chemiese reaksies
met Energie en Verandering.)
Baie chemiese reaksies het energie nodig
4. Geleiers en resistors
om te begin en baie chemiese reaksies stel
Sommige geleiers en stroombaankomponente verminder die
energie vry wanneer dit plaasvind.
stroom in ’n elektriese stroombaan betekenisvol. Dit word
12. Atome, elemente en verbindings
resistors genoem. Resistors kan geselekteer of ontwerp word om
Elemente bestaan uit slegs een soort
strome te beheer.
atoom, terwyl verbindings uit twee of
5. Skeiding en suiwering van mengsels
meer soorte atome in vaste verhoudings
’n Suiwer stof kan nie in verskillende stowwe geskei word nie,
gevorm word. Elemente kan reageer om
terwyl ’n mengsel geskei kan word, gewoonlik deur fisiese
verbindings te vorm, en verbindings kan
middele. Verskille in eienskappe kan gebruik word om mengsels
tot die elemente daarvan ontbind. Energie-
van verskillende stowwe te skei (deur metodes soos filtrasie,
inset is nodig om ’n verbinding in sy
distillasie, verdamping, chromatografie of magnetisme). (Skakel
elemente op te breek, terwyl energie
met Materie en Materiale.)
vrygestel word wanneer elemente reageer
6. Suurstof, koolsuurgas en waterstof – eienskappe, reaksies
om ’n verbinding te vorm.
en kommersiële gebruike
13. Reaksies met suurstof
Spesifieke gasse kan van die lug geskei word of in reaksies
Suurstof het kenmerkende reaksies met
geproduseer word, en kan baie gebruike in die nywerheidsektor
metale en niemetale, waardeur oksiede
en ander sektore van die ekonomie hê. Suurstof, waterstof, en
gevorm word. Sommige van hierdie
koolstofdioksied het kenmerkende eienskappe en reaksies
oksiede los in water op om suur- of
waardeur dit geïdentifiseer kan word.
alkaliese oplossings te vorm. Sommige
7. Ontginning van grondstowwe
metale reageer geredeliker met suurstof as
Die verkryging of ontginning van nuttige materiaal uit grond-
ander metale. Korrosie (roes) van yster is
stowwe hang af van chemiese reaksies en metodes van skeiding.
’n ekonomies belangrike reaksie wat
8. Verwerking en produsering van grondstowwe – uitwerking
voorkom kan word deur begrip van die
op die omgewing
reaksies tussen yster, water en suurstof.
Grondstowwe, waarvan verwerkte materiaal gemaak word, moet
14. Sellulêre respirasie
ontgin, gekweek of van ander lande ingevoer word. Grond-
Die reaksie van suurstof met kos stel
stowwe wat ontgin word, is nie-hernubaar en mynbou kan skade
energie vry in die selle van lewende dinge.
aan die omgewing aanrig. Die kweek van grondstowwe behels
(Skakel met Lewe en Lewenswyse.)
keuses oor die gebruik van bewerkbare grond en water-
opvanggebiede.
42
AFDELING 2
Die volgende bladsye toon in besonderhede watter kennis en begrippe

onderwysers kan onderrig sodat hul leerders dit wat in die afdeling
Kernkennis en -begrippe in die NKV beskryf word, kan ken.
Onderwysers moet nog 30% se inhoud uit hul leerders se konteks byvoeg.
Hierdie 30% is veronderstel om die kernkennis en -begrippe in die NKV
met die leerders se lewens te skakel.
43
AFDELING 2
Kernkennis wat in Materie en Materiale onderrig moet word –

Intermediêre Fase
Eienskappe en gebruike van materiale

1. Kook- en smeltpunt 30%
O Kry kookpunt van: water, Coca-Cola, lemoensap, ens.;
teken temperatuur aan en teken grafieke
O Suiwer materiale en hul kook- en smeltpunt, bv. water,
yster, swael, sout, diamant
O Kook- en smeltpunt is eienskappe van ’n stof
2. Eienskappe van materiale 30%

O Klassifikasie van materiale
O Toets verskillende materiale
O Beskryf eienskappe
– hard of buigsaam
– isolator of geleier
– termies/elektries
– oplosbaar of onoplosbaar
– roes of roes nie
3. Klasse van materiale 30%

O Benoem, beskryf en klassifiseer materiale
O Grondstowwe (klei, klip, sand, plant- en diermateriaal,
olie, ens.)
O Klasse van materiale (keramiek en glas); polimere
(plastiek en vesels)
44
AFDELING 2
Strukture, reaksies en veranderinge van materiae
4. Permanente en tydelike veranderinge 30%

O Permanent: verbranding, ontbinding, bak, chemiese
reaksies
O Tydelik: verandering van fase, smelting, oplossing,
buig, ens., bv. sjokolade, jellie, was, oplossing van sout
en suiker
30%
5. Veranderinge veroorsaak deur verhitting en
verkoeling
O Uitsetting, bv. verhit bottel se deksel om dit oop te
draai, water sit uit as dit vries, ens.
O Inkrimping, bv. koek wat in pan afkoel en inkrimp
O Toestandverandering
– smelt
– verdamp
– stol
– kondenseer
6. Oplossing 30%
O Oplosbaar en onoplosbaar (mengsel, oplossing,
oplosmiddel, opgeloste stof)
O Veranderlikes wat die spoed van oplossing affekteer
(grootte van deeltjies, temperatuur van water,
hoeveelheid opgeloste stof en oplosmiddel, roer en
skud)
O Kristallisering
45
AFDELING 3
Ontwikkeling van leerprogramme en
werkskedules (fase- en graadplanne)
Inligting oor die leerprogram (faseplan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
Voorbeeldformaat vir ’n leerprogram vir een kwartaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48
Inligting oor die werkskedule (graadplan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
Voorbeeldformaat vir ’n werkskedule vir een kwartaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
46
Die leerprogram (faseplan)

Organisasie
Ideaal gesproke moet al die onderwysers in ’n fase die faseplan saam
ontwikkel.
Doel van die leerprogram (faseplan)

Om te kies watter uitkomste en inhoud om vir graad 4 tot 6 vir ’n
fokusinhoudsveld te onderrig.
Belangrike kontrolepunte
Die faseplan moet die volgende toon:
Uitkomste
K Daar word deur die jaar en die fase aan al drie
Natuurwetenskappe-leeruitkomste gewerk.
K Die leeruitkomste en assesseringstandaarde wat gekies word, word
by toepaslike inhoud gepas sodat die uitkomste bereik kan word.
Kernkennis en -begrippe
K Onderwysers maak ’n toepaslike keuse van inhoud uit die stellings
in die NKV vir elke graad.
K Die keuse van inhoud vorm ’n logiese volgorde waarin daar van
graad 4 tot graad 6 op die kennis en begrippe voortgebou word.
Integrasie
K Die faseplan kan met ander inhoudsvelde in Natuurwetenskappe
en met ander leerareas geïntegreer word.
Duur
K Die faseplan moet genoeg werk vir ’n hele kwartaal bevat. (Gee
ewe veel tyd vir elke inhoudsveld. Dit beteken jy moet in elkeen
van die drie jaar ’n kwartaal se werk vir elke inhoudsveld hê.)
47
AFDELING 3
Leerprogram: Natuurwetenskappe
Faseplan, wat graad 7 insluit
Kwartaal . . . . . Fokusinhoudsveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Weke en LU & Inhoud Par.nr. Integrasie met

datums AS in NKV ander inhouds-
velde en leerareas
Graad 4
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Graad 5
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
48
AFDELING 3
Weke en LU & Inhoud Par.nr. Integrasie met

datums AS in NKV ander inhouds-
velde en leerareas
Graad 6
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Graad 7
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
m Sien ’n voorbeeld van ’n leerprogram vir

Natuurwetenskappe van bladsy 91 tot 102.
49
AFDELING 3
Die werkskedule (graadplan)

Organisasie
Ideaal gesproke moet groepe onderwysers van dieselfde graad die
graadplan saam uit die faseplan ontwikkel.
Doel van die graadplan

Om ’n gedetailleerde plan van week tot week op te stel om aan te
dui wat in elke graad vir ’n fokusinhoudsveld onderrig sal word.
Die graadplan moet die volgende toon:
Uitkomste
K Daar word deur die kwartaal aan al drie Natuurwetenskappe-
leeruitkomste gewerk. Die leeruitkomste en assesseringstandaarde
waaraan gewerk word, moet aangedui word.
K Die leeruitkomste en assesseringstandaarde wat gekies word, word
by toepaslike inhoud gepas sodat die uitkomste bereik kan word.
K Die werk wat gedoen word, moet week vir week ’n logiese
onderrigvolgorde volg. Die duur moet gespesifiseer word.
K Die onderwerpe wat onderrig word, moet ’n logiese volgorde
vorm wat die kennis en begrippe deur die graad ontwikkel.
K Die hulpmiddels wat gebruik word, word gespesifiseer.
Integrasie
K Integrasie met ander inhoudsvelde en leerareas word gespesifiseer.
Assessering
K Die tye wanneer die assesseringstake gedoen sal word, word
geïdentifiseer.
K Die vorm van die assesseringstake word gespesifiseer.
50
AFDELING 3
Voorbeeldformaat
Werkskedule vir graad (een vir elke kwartaal)
Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Graad . . . . Kwartaal . . . . .
Fokus-inhoudsveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Week of Volgorde van onderwerpe
Vorm van assessering

LU1 LU2 LU3 wat onderrig moet word Hulpmiddels
datum
Par.nr. in NKV
Wetenskap, die samelewing
Integrasie
en die omgewing
wetenskapkennis
Konstruksie van
AS AS AS
m Sien ’n voorbeeld van ’n werkskedule vir Natuurwetenskappe op bladsy 104.
51
AFDELING 4
Ontwikkeling van lesplanne,
assesseringstake en assesseringskriteria
Voorbeeldformate
Lesplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54
Assesseringstaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57
Assesseringsinstrument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
ja, maar jou onderrig

dit is soveel makliker om my moet aan die leerders
assessering te beplan terwyl ek genoeg inset uit die
my lesse beplan! assesseringstandaarde
gee voor jy uitset van
die leerders verwag.
52
Ons beplan lesse, assesseringstake en kriteria

terselfdertyd
K Gebruik die assesseringstandaarde en K Leerders leer op verskillende maniere.
kernkennis en -begrippe om jou lesse te Dit is dus belangrik om aan hulle
beplan. Die lesse moet ’n onderrig- verskillende maniere of benaderings tot
proses verskaf wat verseker dat leerders leer te verskaf. Ons moet ook
die nodige kennis en vaardighede verskillende maniere verskaf waarop
verwerf. hulle kan kommunikeer wat hulle
K Wanneer ons leerders assesseer, verwag geleer het. (Sien “Veelvoudige vorms
ons hulle moet bewyse toon van wat van intelligensie” en “Die Groot Agt”
hulle weet en watter vaardighede hulle op bladsy 64 en 65.)
verwerf het.
Lesplanne, assesseringstake en kriteria

Organisasie Lesplan
Ideaal gesproke moet onderwysers
saamwerk om hul lesplanne,
K Leerarea en graad word gespesifiseer.
assesseringstake en assesseringskriteria op
te stel en moet die werk deel. K Toepaslike onderwerp word uit die
graadplan geneem.
Die doel van lesplanne, K Toepaslike duur van les(se).
assesseringstake en kriteria K Wetenskapkennis en -begrippe wat
K Om vroegtydig na te dink oor hoe en onderrig moet word, word op ’n
wat jy gaan onderrig en assesseer. kopkaart of lys uiteengesit.
K Om jou planne neer te skryf sodat jy K Daar is ’n volledige beskrywing van die
volgende keer daarop kan verbeter. leerervaring, met inbegrip van
inleiding, wetenskapkennis, leerdertake
K Om planne te hê wat jy met ander kan
en vaslegging.
deel en kan aanstuur na diegene wat
ná jou onderrig gaan gee. K Toepaslike lesondersteuning vir leerders
met hindernisse, en ook verryking.
K Om planne te verskaf wat dieselfde
leeruitkomste en begrippe skakel, van K Ruimte om na die onderrig van die les
die lesplanne tot die assesseringstake en sowel ’n besinning as aantekeninge vir
uiteindelik tot die assesseringskriteria. die toekoms te skryf.
K Die les moet die leerders uitdaag.
K Die les moet van ’n toepaslike vlak,
diepte en gehalte vir leerders in hierdie
graad wees.
K Die onderwyser moet toepaslike LU’s,
AS’e en begrippe uit die NKV gebruik
om die les te beplan sodat die nodige
vaardighede en kennis onderrig word.
53
AFDELING 4
Voorbeeldformaat
Lesplan
Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Graad . . . . . . . . Duur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leerarea(s) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fokusinhoudsveld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Onderwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
LU(’s): . . . . . . . Assesseringstandaard(e) . . . . . . . . . . . . . . . . Integrasie

Kernvaardighede in assesseringstandaard(e)
Wetenskapkennis wat onderrig moet word Begrippe om te ontwikkel

m Fisiese strukture
m Biologiese strukture
m Chemiese strukture
m Eienskappe van materie
m Eienskappe van stowwe
m Energie-oordrag
m Energietransformasie
m Chemiese transformasie
m Fisiese transformasie
m Evolusie
m Volhoubaarheid
m Relatiewe posisie
m Relatiewe beweging
m Meetbare hoeveelhede
m Tyd
m Interafhanklikheid
m Diversiteit
Beskrywing van leerervaring

(inleiding, kennisinset, leerdertake, vaslegging)
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
m Sien voorbeelde van lesplanne vir graad 4, 5 en 6 vanaf bladsy 106.
54
AFDELING 4
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
Prosesvaardighede Hulpmiddels
m Waarneming
m Vergelyking
m Meting
m Aantekening van inligting
m Sortering
m Klassifikasie
m Voorspelling
m Stel van vrae
m Beplanning van ondersoeke
m Uitvoer van ondersoeke
m Kommunikasie van inligting
Lesondersteuning
• Leerders met hindernisse (bv. gedifferensieerde take)
.........................................................................
.........................................................................
• Verryking
.........................................................................
.........................................................................
Onderwyser se besinning na die les (wat om in die toekoms te verander en te verbeter)

....................................................................
....................................................................
....................................................................
55
AFDELING 4
Assesseringstake
K Die assesseringstaak moet direk by die gekose leeruitkomste (LU’s)
en assesseringstandaarde (AS’e) aansluit.
K Die vorm van assessering en wyse van kommunikasie moet
geïdentifiseer word.
K Die kernkennis en -begrippe van die assesseringstaak moet by die
leerervaring aansluit.
K Die instruksies van die taak moet duidelik wees en ’n instruksie
insluit om na uitnemendheid te mik.
K Daar moet gedifferensieerde take vir leerders met hindernisse
wees (indien nodig).
K Die taak moet die leerders genoeg uitdaag. Dit moet ook van ’n
geskikte vlak en diepte vir leerders in hierdie graad wees.
56
AFDELING 4
Voorbeeldformaat
Assesseringstaak
Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Naam van leerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Graad en klas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Datum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Leerarea(s) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inhoudsveld . . . . . . . . . . . . . . . . . .
LU (’s) . . . . . . . AS (’e) . . . . . . . . . .
Onderwerp/Titel van taak .............................................
Instruksies
Om 80% of meer te verdien
Leerders met hindernisse
57
AFDELING 4
Die assesseringskriteria moet:
K direk by die vaardighede, leeruitkomste en assesseringstandaarde
van die assesseringstaak aansluit
K in dieselfde konteks as die inhoud van die assesseringstaak gestel
word
K geskik wees vir die vorm van assessering en die soort
kommunikasie (vorm van assessering is die aanbieding van die taak
en die soort kommunikasie is bv. praat, teken)
K gedifferensieerde kriteria vir leerders met hindernisse tot leer
verskaf
K die leerders uitdaag en geskik wees vir die vlak, graad en konteks
van die leerders.
58
AFDELING 4
Voorbeeldformaat
Assesseringsinstrument
Assesseerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Datum . . . . . . . . . . . . . .
Leerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Graad en klas . . . . . . . . . . . . .
Leerarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU . . . . . . . . . . AS (’e) . . . . . . .
Assesseringstaak Ja/Nee (’n regmerkie

vir gedoen, ’n kruisie
vir nie gedoen nie)
Kriteria vir leerders met hindernisse
Graderingskode 1/2/3/4
Kommentaar
Kodes en persentasies vir optekening (graad R tot 6)

Graderingskode Persentasies Beskrywing van bevoegdheid
4 70–100 Uitmuntende of uitstekende prestasie
3 50–69 Bevredigende prestasie
2 35–49 Gedeeltelike prestasie
1 1–34 Nie bereik nie
Vorms van assessering Maniere van kommunikasie vir assesseringstaak Assesseerder/Evalueerder
m Projek m Voer op m Opvoeder

m Taak m Praat m Self
m Omskakelingstake m Teken m Maat
m Toetse en eksamens m Maak modelle m ‘n Ander opvoeder
ens. m Doen praktiese wetenskapwerk m Kundige van buite
m Werk vir die omgewing m Klaspaneel
m Doen berekeninge
m Skryf
59
AFDELING 5
Hulpmiddels vir die ontwikkeling van
lesse, assesseringstake en kriteria
Leerervaringe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
‘n Ontwikkelingsassesseringsproses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
Veelvoudige vorms van intelligensie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
Die Groot Agt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
Assesseringstake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66
Ontwikkeling van kriteria vir assesseringstake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Vorms van assessering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
’n Taalryke klaskamer en strategieë vir die ontwikkeling van taal in die
wetenskapklaskamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
60
Leerervaringe
Kinders moet iets

GEBRUIK
aktief en fisiek
DOEN. JOU
HANDE
praktiese vaardighede
Kinders moet hul

denkvaardighede voël GEBRUIK
gebruik om JOU
probleme op te l
los en kennis te reptie soogdier VERSTAND
verwerf.
Kinders moet
GEBRUIK
praat, teken of
skryf oor wat WOORDE
hulle dink en leer.
verbale vaardighede
61
AFDELING 5
Ontwikkeling van leerervaringe

en assesseringstake
’n Leerervaring is ’n reeks aktiwiteite waarin leerders bevoegdheid in
kennis, vaardighede en houdings ontwikkel en waaruit ons ’n
assesseringstaak kan ontwikkel.
Praat
Voer op Beskryf ‘n proses Verduidelikings Teken
Drama Vertel Dialoë Maak modelle Diagramme
Rolspel Sing Rolspel Maak dinge van Grafieke
verskillende
Dialoog Mondelinge Toesprake Kaarte
soorte
Toneelstuk verslae Debatte Planne
materiaal, ens.
Mimiek Besprekings ens. Aanwysings
Gebare Plakkate
Opvoering Illustrasies
Bewegings met ens.
hele liggaam Leerders moet iets doen
Doen
ens.
AKTIWITEITE berekeninge
Sluit hierdie strategieë in Bereken
oppervlakte
Doen praktiese Bereken

wetenskapwerk gemiddelde
Skryf temperatuur in
Gebruik ‘n Werk in die ’n week
Sinne
termometer omgewing Paragrawe Bereken
Meet Versorg plante en gemiddelde reën
Gedigte
Voer ‘n prosedure diere Briewe in ’n week
uit Maak die Bereken hoeveel
Opsommings
Maak kristalle skoolgrond skoon Verslae elektrisiteit in ’n
Maak kompos maand gebruik
Filtreer vuil water Toesprake
word
Gebruik ’n Kweek kostuine Dialoë
Bereken hoeveel
mikroskoop Gaan op veld- en Debatte
water ’n gesin in
Voer ‘n ondersoek ander uitstappies in Verduidelikings ’n maand
uit die omgewing Gevolgtrekkings gebruik
© PSP
ens. ens. Vergelykings, ens. ens.
62
AFDELING 5
’n Ontwikkelingsassesseringsproses
Die volgende bladsye neem jou deur ’n ontwikkelingassesseringsproses
waarin jy kriteria vir jou assesseringstake en die verskillende
kommunikasievorms daarvan gaan opstel. Jy sal ook jou leerders se
taal- en ontwikkelingsvlak in ag neem. Verder sal jy sien hoe om rekord
van jou assessering te hou.
’n Ontwikkelingsassesseringsproses
7. Dra die kode na die leerders se 1. Gebruik die leeruitkomste en

rapporte oor. assesseringstandaarde om onderrig en
assesseringstake te beplan en te
7 ontwikkel.
1
2
6 2. Ontwikkel kriteria om die
taak te assesseer. Hierdie
6. Ontleed die resultate en besluit op verdere kriteria moet binne konteks
tussentrede, indien nodig. Maak ’n ander in die taak wees.
geleentheid vir assessering, indien nodig.
3
3. Gebruik die kriteria om die
5 leerders se werk te assesseer
5. Teken die kodes op en hulle terugvoering te gee.
’n klaslys onder die
geassesseerde uitkomste
aan.
4
4. Gebruik ook die kriteria en nasionale

kodes om die leerders se prestasie na ’n
kode om te skakel.
63
AFDELING 5
Veelvoudige vorms van intelligensie

Howard Gardner, ’n sielkundige van die Universiteit van Harvard, het
sewe soorte leerstyle geïdentifiseer.
Dit is nuttig om bewus te wees van hierdie verskillende soorte
intelligensie, want ons wonder dikwels waarom sommige leerders
byvoorbeeld makliker as ander wiskunde leer, waarom party goed kan
teken en ander goed kan praat.
Kennis van hierdie veelvoudige vorms van intelligensie kan
onderwysers help om aan verskillende maniere te dink waarop leerders
dit wat hulle weet en kan doen, kan kommunikeer.
Die sewe soorte intelligensie

wat deur Gardner voorgestel
word
K Linguistiese intelligensie (om in staat te
wees om taal goed te gebruik)
K Logies-wiskundige intelligensie (om in
staat te wees om logies te dink)
K Visueel-ruimtelike intelligensie (om in
staat te wees om in beelde en prente
te dink)
K Liggaamlik-kinestetiese intelligensie
(om deur sintuiglike waarneming te
leer)
K Musikale intelligensie
K Intra-persoonlike intelligensie (om jou
eie gedagtes en gevoelens te verstaan
en dit te gebruik om jou lewe te rig)
K Naturalistiese intelligensie (om in staat
te wees om aan diere, wolke, klippe,
sterre en ander natuurlike verskynsels
te dink).
m Wanneer ons oplet dat leerders sterker in een of meer van hierdie
soorte intelligensie is, moet ons hulle probeer help om ook die
ander soorte intelligensie te ontwikkel en sterk daarin te raak.
64
AFDELING 5
Die Groot Agt

Nuttige vorms of modusse van kommunikasie vir assessering
Ten einde leerders te assesseer, sal hulle moet kommunikeer wat hulle weet en kan
doen. Daar is verskeie kommunikasievorms wat hulle kan gebruik om dit te doen.
Hier is agt algemene vorms of modusse van kommunikasie wat nuttig in
wetenskap is. Dit weerspieël sowel Gardner se verskillende maniere van leer (sy
soorte intelligensie) as verskillende maniere van kommunikasie.
Voer op
Wys met jou liggaam deur mimiek, gebare of
dramatisering
Praat
Praat, sing, mondelinge verslae, verduidelikings,
besprekings, beskrywings, rolspel, toesprake, debatte,
ens.
Teken
Tabelle, grafieke, diagramme, kaarte, planne, ens.
Maak modelle
Maak of bou dinge van verskillende soorte materiaal
Doen praktiese wetenskapwerk
Gebruik ’n termometer korrek, meet, voer ’n prosedure
uit, maak kristalle, filtreer vuil water, gebruik ’n
mikroskoop, ens.
Werk in die omgewing
Versorg plante en diere, maak die skoolgrond skoon,
maak kompos, kweek ’n kostuin, gaan op veld- en
ander uitstappies in die omgewing, ens.
Skryf
Skryf ’n sin, paragraaf, gedig, brief, dialoog,
opsomming, verslag, verduideliking, gevolgtrekking,
vergelyking, ens.
Doen berekeninge
Bereken oppervlakte, volume, die gemiddelde
temperatuur in ’n week, hoeveel elektrisiteit in ’n
maand gebruik word, hoeveel water ’n gesin per dag
gebruik, ens.
65
AFDELING 5
Assesseringstake
Uitkomsgebaseerde onderwys (UGO) vereis dat ons leerders as deel van ons
daaglikse klaskamerpraktyk assesseer. Wanneer ons dus leerervaringe vir ons
leerders beplan, moet ons terselfdertyd ons assesseringstake beplan.
’n Assesseringstaak bring twee dinge bymekaar

Eerstens moet die taak leerders toelaat om te wys hulle het gedurende die
les ’n sekere houding of kennis of vaardigheid ooreenkomstig die
leeruitkomste verwerf. Tweedens moet leerders dit in ’n sekere vorm of op ‘n
sekere manier kommunikeer, byvoorbeeld deur te praat of te skryf.
Hoe om ’n assesseringstaak te ontwikkel

Die voorbeeld hieronder wys hoe om ’n assesseringstaak oor die ordening
van die lewensiklus van ’n skoenlapper te ontwikkel.
Graad 6 LU2
Assesseringstandaard (AS) 3:
Interpreteer inligting deur alternatiewe vorms van dieselfde inligting te gebruik
Inhoud Bring dit bymekaar Soort kommuni-

bv. korrekte kennis van stadiums om ’n assesserings- kasie, bv. teken en
en prosesse in die lewensiklus taak te ontwikkel. skryf byskrifte
van ’n skoenlapper
Assesseringstaak
K Teken ’n prent van die lewensiklus van ’n skoenlapper.
K Toon die korrekte volgorde van stadiums en prosesse.
K Skryf byskrifte by jou prent.
Vir die suksesvolle voltooiing van die bostaande taak moet

die leerders aan hierdie assesseringskriteria voldoen:
K Daar moet ’n opskrif oor die lewensiklus wees.
K Elke stadium moet duidelik en met die korrekte
Die lewensi
byskrifte geteken wees, bv. eier, papie, volwassene. klus van
’n skoenlapper
K Die byskrifte by die prosesse moet kernwoorde soos die it
iu
eiers
e
volgende gebruik: broei uit, lê eiers, spin ’n kokon,

bro
verskyn uit die kokon, eet, word groter, verander.

lê eier
K Die tekening moet in die vorm van ’n siklus wees.

spin ko
skoe
nlapp
K Die stadiums moet in die korrekte volgorde wees. er
ko n
Sommige kriteria verwys na die inhoudelike deel en sommige

/p
pi
a
e
na die kommunikasievaardigheid.
papie
66
AFDELING 5
Die assessering van ’n produk of ’n proses

Die assessering van ’n produk
Sommige take lei daartoe dat die leerders iets soos ’n paragraaf, ’n
model of ’n tekening lewer. Dit word die produkte van die
assesseringstaak genoem. Ons kan hierdie produkte assesseer.
dis reg, nandi. jou oog moet gelyk met

Die assessering van ’n
die oppervlak wees om ’n akkurate
proses
lesing te kry.
Sommige take lei egter nie tot ’n
produk nie, maar tot ’n proses.
Die gebruik van ’n termometer
om temperatuur te lees is
byvoorbeeld ’n proses. Dit is ook
’n proses om ’n prosedure uit te
voer. Jy sal dit moet assesseer
deur te kyk wat die leerder doen
terwyl hy of sy meet of ’n
prosedure uitvoer, en assesseer of
hy of sy dit korrek en met
vrymoedigheid doen.
Dit is die oomblik wanneer jy
onmiddellike terugvoering aan
die leerders gee sodat hulle hul
foute kan regstel en bemoedig
kan voel. Indien nodig, kan hulle
dan weer probeer.
67
AFDELING 5
Ontwikkeling van kriteria vir

assesseringstake
In die volgende afdeling verskaf ons voorbeelde van assesseringstake
en -kriteria. Hierdie take is voorbeelde van alledaagse take wat
geassesseer word en die leerder se bevoegdheid op klein maniere sal
opbou totdat sy of hy die vlak van die assesseringstandaarde vir elke
leeruitkoms bereik.
Die vorms van kommunikasie wat volg, kan gebruik word om enige
van die LU’s te assesseer.
hmm. hoe skryf ek

kriteria vir hierdie
assesseringstaak?
68
AFDELING 5
Voer op
Drama, rolspel, dialoog, spel, mimiek, gebare, opvoerings, bewegings
met die hele liggaam, ens.
Beskrywers wat op opvoerings betrekking het
K Relevant vir die onderwerp – toon korrekte begrip van die
wetenskapkennis en begrippe
K Praat duidelik (in taal van eie keuse)
K Spontaan
K Sinvol
K Kreatiwiteit/inisiatief
K Gebruik gemeenskap se dialek
K Gebruik gepaste liggaamstaal, bewegings en uitdrukkings
K Kostuums
K Dekor
sal ons dat die
K Oorspronklik, eie poging
leerders die dekor vir
Ensovoorts
die verhoog maak?
nee, kom ons

konsentreer vanjaar
op bewegings en
kostuums.
Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die beskrywers

hierbo ontwikkel
LU2
Assesseringstaak
Beskryf hoe die nege planete in hul eie wentelbane om die son beweeg. Trek so aan dat jy
die son en die planete duidelik wys.
Kriteria
Leerders moet op die volgende manier beweeg:
3 Draai om sy eie as en wentel terselfdertyd om die “son”.
3 Elke “planeet” of kind bly in sy of haar eie wentelbaan.
3 “Planete” is in die korrekte volgorde of afstand van die son.
3 Kinders hou naamkaarte vas of dra kostuums om hul planeet voor te stel.
69
AFDELING 5
Praat
Vertel, sing, mondelinge verslae, besprekings, verduidelikings, beskrywing
van ’n proses, dialoë, rolspel, toesprake, debatte, ens.
Beskrywers wat op praat betrekking het
K Praat hoorbaar
K Praat vryelik/openlik/spontaan ja, ek het
sal ons ‘n
(in taal van eie keuse) flitskaarte in
tweetalige benadering
K Sinvol isixhosa en
gebruik?
K Relevant vir die onderwerp/inhoud afrikaans om die
K Praat logies leerders te help.
K Gebruik kernwoorde (in Afrikaans)
K Gebruik oogkontak
K Gebruik gemeenskap se dialek
K Gebruik gepaste liggaamstaal,
bewegings en uitdrukkings
K Aanbieding
Ensovoorts

hierbo ontwikkel
LU 1
Assesseringstaak
Ondersoek die beste manier om vuil water weer skoon te maak. Verduidelik die stappe wat jy
gebruik het om die water skoon te maak.
Kriteria
Leerders moet die volgende doen:
3 Praat duidelik, hoorbaar en sinvol.
3 Verduidelik hul metode om water te suiwer (verduidelik al die stappe korrek en volledig).
3 Gebruik relevante kernwoorde soos vuil, skoon, filter, filtreer, opgeloste stof, oplosmiddel.
3 Gebruik oogkontak en gepaste gebare.
70
AFDELING 5
Teken
Grafieke, diagramme, kaarte, planne, plakkate, illustrasies, ens.
Beskrywers wat op teken betrekking het
K Opskrif
K Stel die voorwerp voor
K Duidelike lyne
K Gepaste byskrifte
K Gepaste afmetings (bv. wiskunde,
tegnologie, aardrykskunde)
party van my leerders ek skryf dit in
K Skaal/proporsie
ken reeds die woorde elk geval op die
vir die byskrifte. bord.
K Eie poging
K Kleur indien moontlik
K Sleutel
K Grafiek (toepaslike skaal, opskrif,
asse benoem, punte korrek gestip)
Ensovoorts
Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die

beskrywers hierbo ontwikkel
LU2
Assesseringstaak
Lees oor die lae waaruit die binnekant van die Aarde bestaan.
Teken en benoem ’n diagram om die binnekant van die Aarde te beskryf. Toon die dikte
en die posisies van die lae. Benoem die lae.
Kriteria
3 Skryf ’n opskrif vir die diagram.
3 Trek duidelike lyne en dui die kors, mantel, buitekern, binnekern aan (en hul
relatiewe dikte en proporsie).
3 Kleur die verskillende lae in.
3 Skryf byskrifte by die kors, mantel, buitekern, binnekern.
71
AFDELING 5
Maak modelle
Maak of bou dinge van verskillende soorte materiaal, ens.
Beskrywers wat op modelle betrekking het
K Relevant vir die onderwerp/inhoud
K Stel die voorwerp voor
K Skaal/proporsie
K Byskrifte in Afrikaans ek gaan dat die leerders
K Kleur, indien moontlik my in hul eie taal van ... en vra hulle om
K Sleutel hul model vertel ... afrikaans in hul
K Verduidelikings (paragraaf) byskrifte te gebruik.
K Volgens spesifikasies (bv. grootte, materiaal)
K Kostedoeltreffend
K Omgewingsvriendelik
K Eie poging
K Aanbieding
Ensovoorts
Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit die

beskrywers hierbo ontwikkel
LU2
Assesseringstaak
Beskryf die Aarde deur ’n model van die Aarde met die vastelande, die oseane en die lug te
maak. Kleur die water en die land verskillende kleure in en benoem dit.
Benoem enige ander kenmerke wat jy dink belangrik is.
Kriteria
Leerders moet in staat wees om die Aarde volgens ’n benoemde model te beskryf. Die
model moet die volgende kenmerke hê:
3 Die Aarde moet ’n sfeer wees.
3 Die vastelande en oseane moet min of meer in die korrekte posisie wees.
3 Die vastelande en die oseane en ander kenmerke wat die leerder gekies het, moet die
regte byskrifte hê.
3 Die land en die water moet verskillend ingekleur wees.
3 Slegs bioafbreekbare afvalmateriaal (bv. papier) mag gebruik word.
3 Die model moet wys dat die leerder self ’n poging aangewend het.
72
AFDELING 5
Doen praktiese wetenskapwerk

Gebruik ’n termometer, meet, voer ’n prosedure uit, maak
kristalle, filtreer vuil water, gebruik ’n mikroskoop
Beskrywers wat op praktiese wetenskapwerk betrekking het
K Kan instruksies volg
K Kan ’n metode of prosedure uitvoer
K Kan ’n metode of prosedure ontwerp of beplan
K Is aktief betrokke by die doen van die praktiese werk, bv. meet,
hanteer toerusting
K Kan voorwerpe, materiaal en apparaat gepas gebruik
K Kan die apparaat gepas hanteer
K Kan op ’n versigtige, geduldige, logiese manier werk
K Kan die gepaste waarnemings uitvoer
K Volg die korrekte veiligheidsmaatreëls
K Kan binne die toegekende tyd hou
Ensovoorts
ek sal die leerders

goed! maar ons moet eers
help om die apparaat
dat hulle die eksperiment
in afrikaans te
in hul eie taal bespreek en
benoem.
daaroor dink.

hierbo ontwikkel
LU1
Assesseringstaak
Ondersoek die beste manier om kristalle uit ’n versadigde oplossing van aluin te laat groei.
Kriteria
3 Dink hul eie metode uit om die kristalle te laat groei
3 Stel die prosedure op en voer dit uit, byvoorbeeld:
1. Maak ’n versadigde oplossing.
2. Laat groei ’n aluinkristal deur ‘n deel van die oplossing te laat verdamp.
3. Maak die aluinkristal aan ’n draadjie vas en laat dit in die oplossing hang sodat dit
groter kan word.
4. Gaan op ’n geduldige manier deur die hele proses tot aan die suksesvolle einde.
73
AFDELING 5
Werk in die omgewing

Versorg plante en diere, maak die skoolgrond skoon, maak kompos, kweek
’n kostuin, gaan op veld- en ander uitstappies in die omgewing, ens.
Beskrywers wat op werk in die omgewing betrekking het
K Toon empatie vir plante en diere
K Toon belangstelling daarin om plante te kweek en te versorg
K Versorg diere of hou troeteldiere aan, ens.
K Neem die inisiatief om lewende plante en diere in die omgewing te versorg,
bv. voer voëls, red diere
K Geniet dit om deel van die natuurlike omgewing te wees
K Is besorg oor bedreiginge vir plante, diere en die omgewing
K Sien natuurverskynsels raak en teken dit op
K Is gretig om te help om sosiale kwessies
ek het ’n paar goeie boeke
op te los ten einde sowel die plaaslike
omgewing as die provinsiale, nasionale vir die identifisering van voëls
en wêreldomgewing te verbeter gekry ...
K Is gretig om bewustheid van plante, diere
en die omgewing te verhoog
K Is gretig om ander mense in te span om vir
plante, diere en die omgewing om te gee
Ensovoorts
mag ek dit
volgende week
gebruik?
Voorbeelde van gekontekstualiseerde
kriteria uit die beskrywers hierbo ontwikkel
LU1
Assesseringstaak
Dink aan talle maniere om voëls na die skooltuin te lok. Skryf hierdie idees op ’n kopkaart
neer. Noem minstens twee idees op die kopkaart wat verder ondersoek kan word om te
kyk wat die meeste voëls sal lok. Skryf neer hoe jy hierdie ondersoek sal doen om uit te
vind wat die beste manier is om voëls te lok. Jy kan jou aksieplan in puntvorm neerskryf.
Kriteria
3 Maak ’n kopkaart van bruikbare idees om voëls na die skooltuin te lok.
3 Wys die twee idees op die kopkaart wat moontlik sal wees om in skooltyd te ondersoek
(soos om verskillende soorte kos op ’n voertafel te sit of om voertafels op verskillende
plekke te sit).
3 Skryf ’n metode in puntvorm en wys die volgorde van die stappe in die ondersoek.
74
AFDELING 5
Skryf
Sinne, paragrawe, gedigte, briewe, opsommings, verslae,
toesprake, dialoë, debat, verduidelikings, gevolgtrekkings,
vergelykings, ens.
Beskrywers wat op skryf betrekking het
K Opskrif
K Sinne
K Sinne moet sinvol/relevant vir die
onderwerp/inhoud wees
K Gebruik kernwoorde
K Logiese volgorde
K Spelling
K Punktuasie ek ook! maar party
ek het leerders op
K Taalgebruik van my kinders kan
alle taalvlakke in
K Kreatiwiteit/inisiatief reeds goeie
my klas.
K Eie poging afrikaanse sinne
K Aanbieding skryf.
Ensovoorts
Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria

uit die beskrywers hierbo ontwikkel
LU3
Assesseringstaak
Skryf ’n paragraaf oor energie en die toekoms en noem die energiebronne wat ons
op die oomblik gebruik. Verduidelik waarom ons ander energiebronne vir die
toekoms moet kry. Gee voorbeelde van ander energiebronne en hoe dit werk.
Kriteria
3 Maak ’n lys van die energiebronne wat ons op die oomblik gebruik.
3 Skryf ’n gepaste opskrif oor energie en die toekoms.
3 Skryf ’n kernsin wat verduidelik waarom ons ander energiebronne nodig het.
3 Skryf sinvolle volsinne met die korrekte punktuasie.
3 Gebruik en spel kernwoorde korrek, soos steenkool, olie, fossielbrandstowwe,
nie-hernubare, alternatiewe energiebronne, wind, golwe, sonenergie.
75
AFDELING 5
Doen berekeninge
Bereken oppervlakte, volume, die gemiddelde temperatuur in ’n
week, die gemiddelde reënval per week, hoeveel elektrisiteit in ’n
maand gebruik word, hoeveel water ’n gesin per dag gebruik, ens.
Beskrywers wat op die doen van berekeninge betrekking het
K Gebruik gepaste formules
K Gebruik die gepaste wiskundige metode
K Gebruik gepaste eenhede
K Voer akkurate berekeninge uit
K Toon die stappe in die berekening
K Voltooi die berekening
voor ons begin, wil ek seker
K Bereik die korrekte antwoord
maak almal ken die formule
Ensovoorts
en die eenhede!
Voorbeelde van gekontekstualiseerde kriteria uit

die beskrywers hierbo ontwikkel
LU2
Assesseringstaak
Gebruik die inligting in die diagram van die deursnee van die Aarde om die afstand om die
ewenaar te bereken.
Kriteria
3 Gebruik die afmetings wat in die diagram aangeteken is en die formule (2πr) om die
omtrek te bereken.
3 Bereken die omtrek korrek en toon logiese stappe in die metode.
3 Bereik die korrekte antwoord en druk dit in km uit.
76
AFDELING 5
Vorms van assessering

Verskillende vorms van assessering word vir elkeen van die verskillende leerareas aanbeveel.
Die volgende vorms van assessering word vir Natuurwetenskappe aanbeveel.
Aspekte om te Beskrywing Skakels met Spesiale aantekeninge

assesseer leeruitkomste
Ondersoeke en Volledige ondersoeke (10 ideële uur), Hoofsaaklik die volgende In een volledige ondersoek
projekte bv: vaardighede: moet leerders probleme
• Vergelyk die hitte wat drie • Beplanning oplos en besluite neem. Die
verskillende brandstowwe afgee. • Versameling en ander moet ’n nasionale
• Toets die kookpunt van verskillende manipulering van data prioriteit dek en waardes en
oplossings. • Ontleding van data houdings weerspieël. ’n Kort
• Tel en klassifiseer die aantal plante en • Probleemoplossing ondersoek moet op ’n
diere naby jou huis. • Kommunikasie van plaaslike
• Neem die maan vir ’n maand waar. resultate omgewingsprobleem gerig
• Navorsingsprojekte • Bestuur en gebruik van wees. Die navorsingsprojek
hulpmiddels moet op die wetenskaplike
ondersoekproses Opdragte is kort, skriftelike oefeninge Die fokus is op: Aktiwiteite is deurlopend en
fokus. wat probleemoplossing behels, met • Vaardighede om kan formatief geassesseer
Opdragte duidelike riglyne en ’n spesifieke lengte, inligting te verwerk word. Probleme word
bv.: • Probleemoplossing geïdentifiseer en
Doen navorsing oor inligting uit enige • Kommunikasie aksieplanne word
bron. • Toepassing geformuleer om dit te
• Watter medisyne kom van plante en • Begrip hanteer.
hoe word die plante in medisyne • Etiek
gebruik? • Impak van wetenskap
• Vind meer uit oor dinosourusse en • Bestuur en gebruik van
vergelyk hulle met hedendaagse hulpmiddels
reptiele.
Toetse en Toetse behoort gestandaardiseer te Die fokus is op: ’n Eksamen kan minstens
eksamens wees (alle leerders skryf dieselfde toets • Kennis een van die toetse vervang.
op dieselfde tyd). • Begrip Een van die toetse behoort
• Toepassing prakties van aard te wees.
• Sintese Assessering is
• Evaluering kriteriumgebaseerd.
Aanbiedings en Voorbeelde sluit mondelinge en Die fokus is op: Dit word die beste oor ’n
opvoerings skriftelike aanbiedings, debatte, • Kommunikasie tydperk as deel van ander
demonstrasies, ens. In. • Analise vorms van assessering
• Sintese geassesseer.
• Evaluering
Omskakelings- Werk wat in een vorm gegee word, Die fokus is op: Dit word die beste oor ’n
take word in ’n ander vorm aangebied. • Prosesvaardighede tydperk as deel van ander
Bv. werk wat in die vorm van ’n tabel, • Ontleding van data vorms van assessering
prent of woorde gegee word, word in • Voorspelling geassesseer.
’n ander vorm soos ’n grafiek, diagram • Ontwerp van
of tekening aangebied. eksperimente
77
AFDELING 5
’n Taalryke klaskamer
Binne-in die Aarde

vulkaan wat gebeur in ’n vulkaan? lawa
vulkaan
bars uit
kors
lawa
mantel
warm
kern
wanneer ’n
vulkaan kom lawa dit bars
uitbars, kom uit.
lawa uit.
78
AFDELING 5
Strategieë vir die ontwikkeling van taal

in wetenskapklaskamers
Leerders se Onderrigstrategieë Denkvaardighede

ontwikkelingseienskappe
Eerste stadium
Leerders met min of geen Onderwysers sê die woorde Leerders:

Afrikaans ontwikkel en demonstreer dit en • Neem waar, herhaal,
reseptiewe woordeskat: leerders reageer ook deur herken, pas bymekaar,
hulle kan verstaan en wys die woorde op te voer. Sluit soek, wys, identifiseer,
dit deur ’n aksie of reaksie. in aksies soos: wys na, hou kies, klassifiseer, bou,
vas, raak aan, hop, staan, oefen, sit aanmekaar,
spring, sit, huppel, bring, versamel, rangskik,
stamp, kom nader, klap met onderskei, kategoriseer,
die vingers, klap hande, orden dinge.
loop, kry, skud, gee, knip,
tik, teken.
Gebruik:
• voorwerpe wat leerders
kan hanteer
• prente
• diagramme
• praktiese aktiwiteite
(wetenskap)
• musiek, kuns
• flennieborde
• poppe
• kook
• sport.
79
AFDELING 5

Tweede stadium
Leerders begin om hulle in Gaan voort met aktiwiteite Leerders:

Afrikaans uit te druk en van die vorige vlak. • Noem, gee voorbeelde,
reageer op vrae met enkele Onderwyser maak ook lesse teken, organiseer,
woorde en kort frases. ingewikkelder deur aksies besluit.
soos sing en hande klap,
wys en bring te kombineer
terwyl jy noem wat dit is.
Luister en doen:
Leerders voer situasies op,
soos kam hare, borsel
tande, bestuur ’n motor,
vang en gooi.
Onderwyser lees stories aan
leerders.
Kinders vertel hul eie
stories en die onderwyser
vertaal.
Gebruik:
• leerderervaring
• prenteboeke
• eenvoudige rympies
• sang
• spreekkoor
• groeptake
• wetenskapaktiwiteite.
80
AFDELING 5

Derde stadium
Leerders reageer op vrae Gaan voort met aktiwiteite Leerders:

en voer gesprekke in van die vorige vlak. Beskryf, dramatiseer, vertel,
Afrikaans deur eenvoudige Leerders brei ook hul kontrasteer, verbeel,
frases en sinne te gebruik. ervarings uit deur rolspel, vergelyk, stel weer, vraag,
dramatisering, en skep, evalueer, diskrimineer,
kombineer opvoering en verduidelik.
verbale reaksie met
groepbespreking.
Kinders vertel hul ervarings
en onderwyser vertaal.
Gebruik:
• inheemse stories
• sprokies
• etikette
• eenvoudige gedigte
• groepwerk
• maak diagramme
• groepstories
• klasboeke
• visualisering, wetenskap
en ander leerarea-
inhoud.
81
Leerders se ontwikkelings- Onderrigstrategieë Denkvaardighede

eienskappe Vierde stadium
Leerders reageer op vrae en Gaan voort met aktiwiteite van Leerders:

voer gesprekke in Afrikaans vorige vlak. Maak lyste, teken aan,
deur ingewikkelder frases en Leerders bespreek ook onderstreep, doen
sinne te gebruik. ervarings en kennis in verband verslag, hersien,
met die teks wat gelees gaan voorspel, interpreteer,
word. Onderwyser help druk uit, stel saam,
leerders om die verband tussen plan, dikteer, evalueer,
die teks se inhoud en hul eie identifiseer.
ervaring en kennis te ontdek.
Geskrewe taal moet
mondelinge taalontwikkeling
uitbrei en ondersteun.
Gebruik:
• groepbespreking
• groepstories
• klasboeke
• diagramme
• grafieke
• boeke geskryf deur leerders
• letterkunde
• storiekaarte
• kopkaarte
• dialoë
• joernale
• storievertelling.
Leerders se ontwikkelings- Onderrigstrategieë Denkvaardighede

eienskappe Vyfde stadium
Leerders funksioneer in normale Gaan voort met aktiwiteite Leerders:

gesprekke, maar ontbreek van vorige vlak. • Bring in verband, lei
voldoende akademiese taal om Gaan voort met sterk af, veralgemeen,
met leerders met Afrikaans as mondelinge program om hersien, omskryf,
huistaal te ding. Hoofstroomlees die ontwikkeling van lees en herskryf, beoordeel,
in Afrikaans word gewoonlik in skryf in alle inhoudsgebiede assesseer, debatteer,
hierdie stadium bygevoeg. te ondersteun. interpreteer,
evalueer krities,
Onderwyser verskaf
staaf, hipotetiseer,
ervarings om leerders se
illustreer met
woordeskat en taal-
gevoel.
kompleksiteit uit te brei.
82
AFDELING 6
Rekordhouding en rapportering
Voorbeeldformate
Klasrekordblad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Rapport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
83
84
Voorbeeld
AFDELING 6
Instrumente jan08
Klasrekordblad
2/8/08
Leerarea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klas . . . . . . . . . . . Jaar . . . . . . . . Kwartaal . . . . . . . . . . . . .
Opvoeder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4:50 PM
ONDERWYSER TAAKASSESSERING KOMMENTAAR Aksie/

Page 84
Graad: Deurlopende assessering Rapportering
Nasionale kodes
Graderings- Persentasie Beskrywing
kode van
bevoegdheid
4 70 – 100 Uitmuntende/
uitstekende
prestasie
Ouers
Leerders
3 50 – 69 Bevredigende
Onderwysers
Steundienste
prestasie
Graderingskode
2 35 – 49 Gedeeltelike
prestasie
1 1 – 34 Nie bereik nie
LEERUITKOMS
DATUM
LEERDERNAME
AFDELING 6
85
AFDELING 6
Voorbeeld van rapport

Laerskool .........................................
Skoolwapen
Rapport vir (naam van leerder) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
...............................................
Graad/klas:
Kwartaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Datum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
86
AFDELING 6
Afrikaans Huistaal Kode/% Kommentaar
Luister
Praat
Lees en kyk
Skryf
Dink en redeneer
Taalstruktuur en -gebruik
IsiXhosa Kode/% Kommentaar

Eerste Addisionele Taal
Luister
Praat
Lees en kyk
Skryf
Dink en redeneer
Taalstruktuur en -gebruik
Wiskunde Kode/% Kommentaar
Getalle, bewerkings en verwantskappe
Patrone, funksies en algebra
Ruimte en vorm (meetkunde)
Meting
Datahantering
Lewensoriëntering Kode/% Kommentaar

Gesondheidsbevordering
Sosiale ontwikkeling
Persoonlike ontwikkeling
Liggaamlike ontwikkeling en beweging
Oriëntering ten opsigte van die wêreld

van werk
87
AFDELING 6
Natuurwetenskappe Kode/% Kommentaar
Konstruksie van wetenskapkennis
Wetenskap, die samelewing en die

omgewing
Geskiedenis Kode/% Kommentaar
Geskiedkundige ondersoek
Geskiedkundige kennis en begrip
Geskiedkundige interpretasie
Aardrykskunde Kode/% Kommentaar
Aardrykskundige ondersoek
Aardrykskundige kennis en begrip

Ondersoek van vraagstukke
Ekonomiese en Kode/% Kommentaar

Bestuurswetenskappe
Die ekonomiese kringloop
Volhoubare groei en ontwikkeling
Bestuurs-, verbruikers- en finansiële

kennis en vaardighede
Entrepreneurskennis en -vaardighede
88
AFDELING 6
Tegnologie Kode/% Kommentaar
Tegnologiese prosesse en vaardighede
Tegnologiese kennis en begrip
Tegnologie, die samelewing en die

omgewing
Kuns en kultuur Kode/% Kommentaar
Skepping, interpretasie en aanbieding
Besinning
Deelname en samewerking
Uitdrukking en kommunikasie
Verduideliking van die kodes
Graderingskode Persentasie Beskrywing van bevoegdheid
4 70 – 100 Uitmuntende/uitstekende prestasie
3 50 – 69 Bevredigende prestasie
2 35 – 49 Gedeeltelike prestasie
1 1 – 34 Nie bereik nie
Algemene kommentaar:
Handtekening . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ouer se kommentaar:
Handtekening .................
89
AFDELING 7
Voorbeelde
Voorbeeld van leerprogram (graad 4 – 7) vir een kwartaal vir die
fokusinhoudsvelde:
Lewe en Lewenswyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
Energie en Verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94
Die Aarde en daar buite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97
Materie en Materiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100
Voorbeeld van werkskedule vir graad 4 vir die fokusinhoudsveld
Die Aarde en daar buite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104
Voorbeelde van lesplanne, assesseringstake en kriteria vir die
fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite
Graad 4: Les- en steunmateriaal vir “Sterpatrone en kulturele tradisies” . . . .106
Graad 5: Les- en steunmateriaal vir “Hoe gaan die weer vir die
volgende week wees?” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
Graad 6: Les- en steunmateriaal vir “Stollings-, afsettings- en metamorfe
gesteentes” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
90
AFDELING 7
Voorbeeld van leerprogram vir een kwartaal

Fokusinhoudsveld: Lewe en Lewenswyse
Week/ LU & Par.nr. in Integrasie met
datum AS NKV ander NW-inhouds-
velde en leerareas
Graad 4
1 2.1 Lewende en nie-lewende dinge (sewe lewensprosesse) 1&2 Tale
Sensitiwiteit: Sintuie (mens); proe verskillende kos, speserye, LO
ens.
1.1,2, 3 Sintuie van verskeie diere; ondersoek erdwurm en kriek se
sintuie
2-4 2.1 Habitat en oorlewing van spesies 7 SW

1.1,2, 3 Stel ekosisteem vir plante en diere op met ’n groeiende Tale
plant en droë plekke (in ’n plastiekboks of plastiekbottel) LO
Voeg miere, houtluise en erdwurms by
3.2 Stories oor versorging van diere, by die huis, bewaring in
ekosisteme
5-6 2.1 Beweging, spiere en skelet: dier en mens 4 SW

1.2,3 Maak ’n skelet Tale
Speel tradisionele speletjies, video oor beweging LO
Voeg duisendpoot (eksterne skelet), slak en klomp K&K
paddavisse by ekosisteem
Demonstreer diere se bewegings
7-9 1.1,2,3 Vegetatiewe voortplanting: bring steggies van stingels en 10 SW

blare om te plant, ook bolle; plant ook steggies om te Tale
verkoop LO
2. 1,2 Geslagtelike voortplanting: die lewensiklus van plante en EBW
diere (noem en beskryf stadiums en prosesse)
Plant saad en neem die lewensiklus waar (ook van
paddavisse in ekosisteem)
Begin ’n skoolgroentetuin (maak kompos)
Graad 5
1-2 1.1 2,3 Fotosintese 1 Tale
2.1 Ondersoek plante in sonlig, donker kas en in skaduwee Energie en
1.1,2,3 Tekening wat begrip van fotosintese toon Verandering
2.1,2 Styseltoetse
Energiekettings
Waarde van plante
91
AFDELING 7

Week/ LU & Par.nr. in Integrasie met
datum AS NKV ander NW-inhouds-
velde en leerareas
Graad 5
3-4 2.1,2 Voedselkettings en voedselwebbe 5 Tale

Planteters, alleseters en vleiseters en verskillende tande
Alle diere is uiteindelik afhanklik van groen plante vir kos
5-6 Geslagtelike voortplanting 11 LO

2.1,2,3 Plante se voortplanting: ontkieming van mielie en boontjie Tale
2.1,2 Geslagsdele in blomme: manlike en vroulike dele
Inleiding tot die mens se lewensiklus
7-8 2.1,2 Lewende en nie-lewende dinge (lewensprosesse in 6 Tale

1.1,2,3 ekosisteem)
3.2 Biodiversiteit (versamel diere, plante en nie-lewende dinge
en sorteer)
Ekosisteme: interafhanklikheid tussen lewende en nie-
lewende dinge
Opname op skoolgrond van plante en diere
Besoedeling en bewaring
9-10 2.1 Rol van water in ekosisteme 9 LO

Gebruike van water: industriële, landbou-, huishoudelike Wisk.
aktiwiteite Tale
Bewaring van water
1.2,3 Water-oudit
Graad 6
1-2 2.1,2,3 Fotosintese: plante maak hul eie kos; gebruik sonlig se 1 Tale
1.1,2,3 energie, water en mineraalsoute uit grond, en lug LO
Ondersoek kweek van plante (voer met verskillende
stowwe; groei in verskillende grondmengsels, ens.)
3 2. 1,3 Voeding, spysvertering en gebalanseerde dieet 2 LO

Energie om te groei en te beweeg en voedingstowwe om
liggaam te laat herstel
Diere en mense se spysverteringstelsel
4 2.1,2 Voedingstowwe in kos: voedselgroepe en gebalanseerde 2 LO

dieet EBW
3.1 Maak ’n gebalanseerde spyskaart m.b.v. voedselpiramide
1.1,2,3 Opname oor kos wat in snoepie verkoop word
92
AFDELING 7

Week/ LU & AS Kernkennis en -begrippe Par.nr. Integrasie met
datum in NKV ander NW-inhouds-
velde en leerareas
Graad 6
5 2.1,2 Ekosisteme is afhanklik van grond 8 SW (Aard.)

Grond word deur natuurlike prosesse uit gesteentes gevorm
6 2.1,2,3 Boerderymetodes en biodiversiteit 8 SW (Aard.)

3.1 Mineraalsoute wat plante uit grond haal moet vervang word;
grond se vrugbaarheid
7 1.1,2,3 Maak ’n komposhoop: groepwerk 8 SW (Aard.)
3.1 Begin eie groentetuin
8-10 2.1,2,3 Fossiele: baie ou plante en diere 12 SW

Fossielrekord en geologiese bewyse toon dat diversiteit van Wisk.
lewe, omgewing en klimaat verskillend was Tale
Taak in biblioteek K&K
Maak ’n tydlyn
Maak eie fossielmodelle en afdrukke in klei
93
AFDELING 7

Fokusinhoudsveld: Energie en Verandering
Week/
LU & AS Kernkennis en -begrippe Par.nr. in Integrasie met ander NW-
datum
NKV inhoudsvelde en leerareas
Graad 4
1 2.1,2 Vorms van energie: beweging, klank, hitte, lig, 1 K&K

elektrisiteit
2 2.1,2 Energiebronne: diere se spiere, vallende water, 1 Teg.

wind, son, brandstowwe, ens. Lewe en Lewenswyse
3 1.1,2,3 Energie-oordragstelsels (twee dele) 2 Teg.

Slypstene, katapulte, mieliestamper
4-5 1.1,2,3 Energie bring verandering aan stowwe mee 5 SW (Aard.)

(verdamping, smelting kondensasie) Die Aarde en daar buite
Watersiklus
6-7 2.1,2 Energie van plante 7 LO

Voedselkettings SW
Voedselwebbe Lewe en Lewenswyse
8-9 3.1,2,3 Gevare van energie: vuur 8 LO

30% Stop, val en rol-prosedure Teg.
Beskerm ons huise teen vuur, brandblussers,
brandslaners, skuim en water uit helikopters
30% Besoek aan brandweerstasie
10-11 3.1,2,3 Voordele van elektrisiteit 8 Teg.

Besparing van elektrisiteit SW
Veiligheid wanneer elektrisiteit gebruik word EBW, Wisk.
Graad 5
1 2.1,2 Stelsels om energie te stoor 3 SW
Batterye, motorbattery, chemikalieë, Tale
brandstowwe, kos
2 3.1,2,3 Koolhidrate gee ons energie: stapelvoedsel 7 Lewe en Lewenswyse

30% in die wêreld
Lees kosverpakking vir energie-inhoud
Wanvoeding en eetsteurnisse
94
AFDELING 7

Week/
datum
Graad 5
3 2.1,2 Energie-oordragstelsels (meer as twee dele) 4 SW

Ekosisteme: voedselpiramide (produseerders en Tale
verbruikers)
Windpompe, motors, elektriese toestelle,
eierklitser, fiets, ens.
4 2.1,2,3 Energieverandering veroorsaak deur verskillende 2 & 3 Teg.

toestelle, bv. ketel: elektriese energie na hitte,
beweging en klankenergie
5-6 1.1,2.3 Eenvoudige elektriese stroombane bestaande uit 2 & 3 Teg.

selle, gloeilamp, geleidrade, skakelaars, ens. Tale
7 1.1,2.3 Energie bring verandering aan stowwe mee: 5 Teg.

30% uitsetting en inkrimping van metale en Tale
vloeistowwe
8-9 1.1,2 Klankenergie: hoë en lae klanke, harde en sagte 6 Teg.

30% 2.1,2 klanke LO
3.3 In die liggaam: vibrasie in oor K&K
Harde klanke beskadig jou ore
Geraasbesoedeling
95
AFDELING 7

Week/
datum
Graad 6
1-2 1.1,2,3 Klank veroorsaak deur vibrasies van vibrerende 6 Materie en Materiale
liggame; musiekinstrumente
Maak musiekinstrumente
3-4 1.1,2,3 Klank se beweging deur vaste stowwe, 6 Materie en Materiale

vloeistowwe en gasse
Ondersoek klank
Vinniger vibrasie – hoër toonhoogte
Stadiger vibrasie – laer toonhoogte
Verandering in vibrasie = verandering in
toonhoogte
5 2.1,2,3,4 Energiebronne – wind, son, vuur, vallende water, 1 SW
brandstowwe Tale
Son as ’n energiebron
Steenkool bevat vasgevangde sonligenergie wat
uit versteende plante gevorm is
6 2.1,3 Besoek aan kragstasie 2&4 Teg.

30% 3.1,2,3 Hoe ’n kragstasie werk SW
LO
7-9 2.1,2,3,4 Elektriese stroombane 2&4 Teg.

Motors en kragopwekkers SW
Energieveranderinge veroorsaak deur motore,
kragopwekkers
Stroombaan van kragstasie na ons huise
Veiligheidskenmerke van driepenkragprop
10 1.1,2,3 Projek: maak ’n stroombaan vir ’n bokshuis 2&4 Teg.

30%
96
AFDELING 7

Fokusinhoudsveld: Die Aarde en daar buite
Week/
datum
Graad 4
1.1,2,3 Ons plek in die ruimte 3 SW (Aard.)
1 Waarneming van naglug Wisk.
Waarneming van dag en nag Tale
Studie van skaduwees; skryf gedigte oor
skaduwees
2 2. 1 Rotasie van aarde om eie as 1 K&K

30% Rolspeel planete en wenteling
Aanbieding oor planete
Besoek aan Iziko-planetarium
Besoek aan SAAO en maak teleskoop
3 2.1 Atmosfeer en weer 4 SW (Aard.)

30% 3.1 Seisoene: verskillende temperatuur, klere en kos LO
Verskillende weerstoestande en veiligheid op
paaie in slegte weer
4, 5 2.1 Watersiklus (beskryf in eie taal) 6 Lewe en Lewenswyse

30% 3.3 Verskillende waterbronne LO
Waterbewaring en besoedeling
Besparing van water
Besoek watersuiweringsopset
Redes vir droogtes en vloede
6-9 2.1 Die veranderende aarde en stowwe in die aarde 7 Lewe en Lewenswyse
30% 1.2, 3 (grond, water en lug)
3.1 Samestelling van grond (ontleed samestelling) 11
Kapasiteit van grond om water te hou
Erdwurms
Besoek Kango-grotte, plek met minerale,
erdwurmplaas
Maak kompos en/of kleimodelle
10 2.1 Erosie, afsetting en landvorms (prente) 9 SW (Aard.)

30% Natuurrampe; skryf gedigte en stories Tale
97
AFDELING 7

Week/ Par.nr. in Integrasie met ander
LU & AS Kernkennis en -begrippe
datum NKV NW-inhoudsvelde en
leerareas
Graad 5
1-2 2.1 Model van die Aarde 1 Wisk.

Rotasie en wenteling Teg.
Sonnestelsel, planete Tale
Model van sonnestelsel
Lees gedigte en skryf oor die heelal
3-4 2.1 Fases van die maan 2 SW (Aard.)

30% Maankyk LO
Maanstories; navorsing oor gelowe Tale
5-6 1.1,2,3 Seisoenale weerveranderinge (weeklikse en 4 Aard.

langtermynveranderinge) van TV en uit koerant; trek Wisk.
grafieke
Maak ’n weerkaart vir een week
7 1.1,2, 3 Watersiklus: kondensasie, neerslag, verdamping, ens. 6 SW (Aard.)

30% Suiwering van water LO
Watersiektes Tale
Teken plakkate van watersiklus Energie en Verandering
8 2.1 Vastelande, oseane en pooldekys 7 Tale

30% 3.1 Net ’n klein hoeveelheid vars water om van te lewe SW
Wys video oor die bostaande
9 3.1,2 Die veranderende aarde 9 SW (Aard.)
30% Besoek plase om te sien hoe grond gebruik word Tale
Impak van natuurrampe
Fossiele; wys film Jurassic Park, bespreek idee dat 12
daar verskillende lewensvorme in die verlede was
10-11 2.1 Waterhulpbronne 13 SW (Aard.)

30% 3.1 Identifiseer waterhulpbronne in eie omgewing Tale
Faktore wat waterhulpbronne beïnvloed
Besoedeling; skryf rap-liedjie om mense bewus van
besoedeling te maak
Besoek die moeraslande
98
AFDELING 7

Week/ LU & Kernkennis en -begrippe Par.nr. Integrasie met ander NW-
datum AS in NKV inhoudsvelde en leerareas
Graad 6
1 1.2 Sterpatrone: neem sterre waar 3 SW (Aard.)
2.1 Kulturele aspekte van sterre en sterpatrone; skryf gedigte LO
3.1 en maak eie stories oor die sterre op Tale
Gebruik sterre om posisie te bepaal (navorsing)
2 2.1, Fases van die maan 2 SW (Gesk.)

30% 3 Maankyk gedurende Ramadaan Lewe en Lewenswyse
3.1 Die maan se invloed op landbou, visvang, getye EBW
3 2.2,3 Aarde se rotasie, dag en nag; ook wenteling om die son 1 SW
3-4 2. Landvorms, erosie en afsetting 9 K&K

30% 1,3 Berge, riviere, mere, gletsers, vulkane, ens.
Maak ’n model van rivier en berg (papier en meelgom of klei)
5 2.1,2 Klassifikasie van gesteentes: edelstene, stollings-, 10 SW

30% 3.1 metamorfe en afsettingsgesteentes K&K
Versamel klippe; bestudeer rotskuns; besoek ’n klipwinkel;
gaan op ’n staptog kyk na klipgereedskap en rotstekeninge
6 2.1 Fossiele: proses waardeur dit in afsettingsgesteente gevorm 12 Lewe en Lewenswyse

3.3 word LO
Navorsing in boeke oor lewensvorme van die verlede
7 2.1 Soorte grond: eienskappe van goeie grond 11 LO

Bewaring van grond
Maniere om erosie te voorkom: rap-liedjie
8-9 3.1, Waterhulpbronne: ondersoek en meet hoeveel water ons by 13 LO
2,3 die huis gebruik SW
Stel maniere voor om minder water te gebruik, ondersoek
dan weer om te meet hoeveel water bespaar is
Gedigte oor waterbewaring
10 1.1, Jaarlikse en seisoenale veranderinge in die weer 5 LO

2,3 Teken maksimum en minimum temperatuur ’n week lank SW
uit die koerant aan teken dan ’n grafiek. Tale
Doen dieselfde in ’n ander seisoen
Gebruik sinoptiese kaarte en lees die weer in verskillende
stede in die wêreld (verskillende seisoene in die noordelike
en suidelike halfrond)
Uitwerking van verskillende weer
Moontlike uitwerking van aardverwarming (navorsing in
koerante)
99
AFDELING 7

Fokusinhoudsveld: Materie en Materiale
Week/ Par.nr. in
LU & AS Kernkennis en -begrippe Integrasie met ander NW-
datum NKV
inhoudsvelde en leerareas
Graad 4
1 2.1, 2 Vaste stowwe, vloeistowwe en gasse – gebruik 30% Tale

1.1,2,3 huishoudelike voorbeelde LO
Gebruike van huishoudelike vaste stowwe,
vloeistowwe en gasse
2&3 2.1, Eienskappe van vaste stowwe, vloeistowwe en 2 Tale

gasse
Wat kan ons met vaste stowwe, vloeistowwe en
gasse doen?
4 2.1,2 Dinge wat mengsels van vaste stowwe, 30% LO

vloeistowwe en gasse is – jellie, eiers, vrugte,
gaskoeldrank, ens.
5&6 1.1,2,3 Verskillende maniere om vaste stowwe, 2 Wisk.
30% vloeistowwe en gasse te meet – spuite, Teg.
maatsilinders, medisynelepels, koppies en bekers,
kombuisskaal, badkamerskaal, ens.
Werk uit hoeveel vloeistof ’n houer kan hou
7&8 3.2,3 Alledaagse voorbeelde van vaste stowwe, Wisk.

30% vloeistowwe en gasse wat gemeet word Teg.
Ondersoek die hoeveelhede op kosverpakking en
blikkies
Hoe gas in gassilinders gemeet word
Belangrikheid om die hoeveelheid medisyne te
meet en die gevaar van ’n oordosis; lees
medisynehouers om te sien wat die dosis is;
bespreek redes waarom dosisse vir volwassenes
en kinders verskil
Resepte
9 1.1,2,3 Meng vaste stowwe, vloeistowwe en gasse 6 Tale

Bak koek, pannekoek, muffins, vetkoek, Teg.
koeksisters, ens.
Maak jellie: smelting en stolling
Maak roomys: smelting en vries
Meng koeldrank, ens.
10 1.1,2,3 Oplossing 6
Toets vir oplosbare en onoplosbare stowwe
100
AFDELING 7

Week/ Par.nr. in
LU & AS Kernkennis en -begrippe Integrasie met ander NW-
datum NKV
inhoudsvelde en leerareas
Graad 5
1 1.1,2, 3 Maak oplossings 6 Tale

Voorbeelde daarvan om ’n vaste stof en vloeistof
te meng
Voorbeelde daarvan om twee vloeistowwe te
meng (vloeistowwe wat kan meng bv. Oros of
Lemos en water en vloeistowwe wat nie kan
meng nie, bv. olie en water)
2 1.1,2,3 Ondersoek maniere om oplossing vinniger te 6
laat plaasvind: skud, roer, verhit, voeg nog
vloeistof by, maak die opgeloste stof fyner
3 2.1,2 Dinge wat in water oplos 6 Teg.

30% – vuilheid (was klere, skottelgoed, ens.)
– ander goed wat dinge in water oplos
– waterbesoedeling
4 2.1 Die watersiklus 5 Energie en Verandering

Verdamping, kondensasie, neerslag, vries en SW (Aard.)
smelt, infiltrasie, afloop, ens.
5 3.2, 3 Huishoudelike stowwe wat ons water besoedel 6 SW (Aard.)

Uitwerking van waterbesoedeling op mense Lewe en Lewenswyse
6 3.1. Siektes wat deur water gedra word Lewe en Lewenswyse
7&8 1.1, 2, 3 Maniere om water skoon te maak 6

– laat vullis afsak
– filtreer water
– steriliseer
9 3.1. Hoe rioolwater weer skoongemaak word 6 LO
Besoek aan ’n rioolstortplek SW (Aard.)
Projek: maak ’n model van ’n rioolstortplek
10 2.1 Taak oor waterbesparing Lewe en Lewenswyse
101
AFDELING 7

Week/ LU & AS Kernkennis en -begrippe Par.nr. in Integrasie met ander NW-

datum NKV inhoudsvelde en leerareas
Graad 6
1 2.1,2,3 Klasse stowwe 3 Teg.
Metale, keramiek, glas, plastiek, vesels,
saamgestelde stowwe en hul oorsprong
Gebruike van die bostaande stowwe
2 1.1,2,3 Eienskappe van die verskillende klasse van stowwe 2 Teg.

Toets die stowwe om te sien of dit
hard of sag is, buigbaar of rigied, geleier of isolator
van hitte/elektrisiteit, magneties of nie-magneties,
oplosbaar of onoplosbaar, kan roes of nie kan roes
nie
3 1.1,2,3 Ondersoek die soorte materiaal wat gebruik is om 2 Teg.

die skool te bou
4 1.1,2,3 Maak bokshuise met verskillende dakmateriaal 2 Teg.

Toets die dakmateriaal vir hittegeleiding en
ontvlambaarheid
5 1.1,2,3 Projek om die beste geïsoleerde bokshuis te maak Teg.

Toets die temperatuur in die huise en vergelyk
6 1.1,2,3 Tydelike veranderinge aan Materie en Materiale

Uitsetting, inkrimping
Absorpsie en uitdroging
Toets soorte materiaal om te kyk of dit water
absorbeer
4
7 3.1,2,3 Vesels en inheemse huise en handwerk wat in Suid- 2 SW (Gesk.)

Afrika gemaak word
Navorsing oor die huistekort in Suid-Afrika 3
Stel maniere voor om dit op te los
Stel die beste/goedkoopste materiaal voor om te
gebruik
8&9 2.1 Navorsingstaak oor hoe verskillende soorte 2 Teg.

materiaal gemaak word 3
10 1.1,2,3 Kook- en smeltpunt van stowwe 1 Wisk.

Smelt en vries
Verhit water en teken grafiek om kookpunt van
water te kry
102
AFDELING 7
Onderwyser se notas
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
103
AFDELING 7
Voorbeeld
Werkskedule vir ’n graad (een vir elke kwartaal)
Onderwyser Graad 5
Kwartaal
Week Volgorde van onderwerpe

LU1 LU2 LU3 Hulpmiddels
/datum wat onderrig moet word

samelewing en die
wetenskapkennis
Konstruksie van
Wetenskap, die
Wetenskaplike
Par.nr. in NKV
omgewing
ondersoek
Integrasie
AS AS AS
Aanbie-
1 5.2,1 Model van die Aarde 1 Koerantpapier, wit papier, meel,
Aard.,
Teg.
Aanbieding ding
Rotasie en wenteling kryt
2 5.2,1 Sonnestelsel en planete 1 Koerantpapier, wit papier, meel,

Model van die sonnestelsel kryt, flitslig
Aard.,
Teg.
Gedigte oor die heelal
3 5.1.1, 5.2,1 Fases van die maan 2 Maankykkaart
2,3 Maankyk: elke aand vir ’n Aard.,
Skryf
maand Tale
4 5.2,1 Maanstories: navorsing oor 2 Biblioteekboeke
Lewende
Lewe en
opdrag
Gesk.-
gelowe, bv. menstruele siklus

Dinge
5-6 5.1.1, Seisoenale weerveranderinge 4 Koerantpapier, grafiek papier,

2,3 (weeklikse en langtermyn- weerkykkaart, Beaufort-
veranderinge) van TV en uit windskaal, termometers,
Teken en skryf
Aard., Wisk.
koerante; trek grafieke reënmeter

Maak ’n weerkaart vir een
week
7 5.2,1 Watersiklus: kondensasie, 6 Suiwering van water in water-

neerslag, verdamping, ens. siklus; belangrikheid van moeras-
lande
Aardrykskunde, Lewe en
Watersiektes
Teken plakkaat van watersiklus
Watersiklusplakkaat
Lewenswyse,
Teks oor belangrikheid van

moerasland
Teks oor water siektes
104
AFDELING 7
Week/ Volgorde van onderwerpe

LU1 LU2 LU3 Hulpmiddels
datum wat onderrig moet word

samelewing en die
wetenskapkennis
Konstruksie van
Wetenskap, die
Wetenskaplike
Par.nr. in NKV
omgewing
ondersoek
Integrasie
8-9 5.2.1 Waterhulpbronne 13 Inligting oor besoedeling
Skryf, Mondelinge aanbieding

5.3.1 Identifiseer waterhulpbronne
in eie omgewing
Tale, Aard., Materie en

Faktore wat
waterhulpbronne beïnvloed
Besoedeling: skryf rap-liedjie
om mense bewus van
Materiale
besoedeling te maak
Besoek aan moerasgebied
10 5.2.1 5.3.1 Vastelande, oseane en 7 Video

pooldekys Kaarte en atlasse
Net ’n klein hoeveelheid Prente van Aarde se kenmerke
Aard., Tale
vars water om van te lewe
Toets
Wys video oor Aarde se
kenmerke
11 5.3.1, Die veranderende Aarde 12 Koerante, boeke, die film Jurassic
Aard., Tale, Lewe en Lewende Dinge

2 Besoek plase om te sien hoe Park
grond gebruik word
Impak van natuurrampe op
die lewe – koerantberigte
Stel fossiele bekend; wys
film Jurassic Park, bespreek
idee dat daar in die verlede
Opdrag
verskillende lewensvorme
was
105
AFDELING 7
Voorbeeld van lesplan, assesseringstaak en kriteria – Graad 4
Lesplan
Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerarea(s) Natuurwetenskappe
Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite Graad 4 Duur 3 periodes
Onderwerp: Sterpatrone en kulturele tradisies

LU 3 Assesseringstandaard(e) 1 Integrasie
Kernvaardighede in assesseringstandaard(e): Lewe en Lewenswyse
AS1
SW (Gesk.)
Leerders:
Tale
Beskryf hoe sommige inheemse stories oor die sterre gebruik is om die
sterre of sterpatrone in die lug te onthou.
Beskryf hoe verskillende sterpatrone gebruik is om mense te herinner aan
wanneer om te saai en wanneer om te oes en wanneer jong geliefdes huis
toe moes gaan.

Ons sien die maan, sterre, vliegtuie en sulke goed in die lug. Die son is ’n 3 Fisiese strukture
ster, ’n bol vuur in die lug en die naaste ster aan ons. k Biologiese strukture
k Chemiese strukture
Alle sterre is soos ons son, maar baie ver weg. Hulle is altyd daar. Ons kan
k Eienskappe van materie
hulle nie in die dag sien nie omdat die son te helder is.
k Eienskappe van
Die sterre in die lug bly altyd in dieselfde patroon, maar beweeg stadig deur materiaal/stowwe
die lug (in dieselfde patroon) soos die seisoene verander. k Energie-oordrag
Ons gee name aan sekere groepe sterre wat ons maklik herken. (Ons noem k Energietransformasie
hulle konstellasies.) Hulle het verskillende kulturele name soos die Thutlwa k Chemiese transformasie
(kameelperde), Isilimela, die “spit-sterre”. Hulle het ook Westerse name, bv. k Fisiese transformasie
die Suiderkruis, die Pleiades, Orion. k Evolusie
Sterre word vir navigasie en deur trekvoëls gebruik, en om die toekoms te k Volhoubaarheid
voorspel (astrologie). Die Suiderkruis word gebruik om vir ons te wys waar 3 Relatiewe posisie
suid is. k Relatiewe beweging
k Meetbare hoeveelhede
k Tyd
k Interafhanklikheid
k Diversiteit
106
AFDELING 7
Voorbeeld (vervolg)
Voor die les (verkieslik oor ’n naweek)

Leerders kyk na die naglug en teken wat hulle sien. Bring tekeninge die volgende dag klas toe vir
bespreking.
Inleiding
Leerders wys en vertel wat hulle in die lug gesien het. Onderwyser vra “Wat het jy in die lug gesien?”
(maan, sterre, wolke, vliegtuie, ens.). “Hoeveel sterre het jy gesien? Het die sterre op enige manier ’n
patroon gemaak of was hulle egalig deur die lug versprei?”
Onderwyser se kennisinset
Verduidelik dat die son ’n ster is, wat ’n enorme bol vuur is. Sommige sterre is helderder as ander en is
baie ver weg. Verduidelik sterpatrone of konstellasies.
Vra leerders of die sterre wat hulle gesien het enigsins ’n patroon gevorm het. Vra leerders of hulle enige
stories oor die sterre ken. Leerders vertel die stories wat hulle ken. Wys aan leerders die kaart van die
lugruim op die astronomiekaart. (Sien “Stories van die sterre” op die astronomiekaart) en verduidelik hoe
die sterre verbind is om patrone te vorm. Leerders lees die name van sommige van die sterre, bv.
Betelgeuse, Aldebaran (naby Orion), die Wyster (Alpha en Beta) en Alpha in die Suiderkruis, die Pleiades
en Formalhout.
Leerdertaak
AS2 Leerders werk in pare. Hulle soek die Suiderkruis, Orion, die Pleiades, Canopus en Formalhout op die
sterrekaart.
Onderwyser lees en vertel die stories van Isilimela en die jagter en die sebras oor die Orion- en Pleiades-
konstellasie. (Sien “Stories van die sterre” op die astronomiekaart.)
Onderwyser vertel die storie oor die Suiderkruis en die Wyser (Thutlwa - kameelperde bo die boomtoppe).
Onderwyser vertel die stories van Formalout, die “Soenster”, die sterre wat “skitter en skyn”, en die
“horingster” Canopus.
Onderwyser vra die vrae en leerders bespreek dit in groepe, gevolg deur ’n klasbespreking. Leerders voer
die stories op.
Waarom het mense stories oor die sterre opgemaak? Wat vertel dit ons? Watter soort stories sal mense
vandag oor die sterre opmaak? Waarom?
Onderwyser vra leerders om mense by die huis te vra oor enige stories of inligting wat hulle oor die sterre
het.
Vaslegging
Leerders gee terugvoering oor wat hulle tuis oor die sterre geleer het. Klasbespreking oor stories wat hulle
tuis gehoor het.
Onderwyser en leerders skryf saam ’n opsomming wat die volgende insluit:
’n Klompie feite oor sterre, ’n paar name van konstellasies en maniere hoe mense die konstellasies en
sterpatrone gebruik.
107
AFDELING 7
Voorbeeld (vervolg)
k Waarneming k Astronomiekaarte
k Vergelyking k Sterrekaarte, potlood en papier, kryt
k Meting
3 Aantekening van inligting
k Sortering
k Klassifikasie
k Voorspelling
k Stel van vrae
k Beplanning van ondersoek
k Uitvoer van ondersoeke
k Kommunikasie van inligting
Lesondersteuning
Leerders met hindernisse (bv. gedifferensieerde take)
Onderwyser help leerders om die sterre op die sterrekaart te kry.
Verryking
Leerders teken en skryf oor wat hulle oor sterre geleer het.
Onderwyser se besinning na die les (wat om in die toekoms te verander en te verbeter)
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
108
AFDELING 7
Assesseringstaak
Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerarea(s) Natuurwetenskappe
Naam van leerder .................................................... Graad en klas 4

Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite
Datum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU 3 AS 1
Onderwerp/Titel van taak: Stories oor die sterre

Instruksies
AS 1 (individuele werk)
Verskillende kulture het verskillende stories oor die sterre
1. Gebruik die kaart van die lugruim om die sterre hieronder te kry. Trek ’n kring om elke ster
wanneer jy dit op die sterrekaart kry:
* die “kameelperd”-sterre (Suiderkruis)
* die “horing”-ster (Canopus)
* die “soen my”-ster (Formalhout)
* die “saai”-sterre” (Isilimela of die Pleiades)
* die “ster wat skitter” en die “ster wat skyn” (Canopus)
* die “dogters van die luggod” (die Pleiades)
* die “leeu hou die sebras dop” (Betelgeuse)
* die “man” van die luggod se dogters (Aldebaran).
2. Hier is ’n patroon van sterre in die lug.
Verbind die sterre om ’n interessante konstellasie te vorm.
Vertel jou storie oor jou konstellasie.
Die Suiderkruis en die
omliggende sterre
Leerders werk in pare om die sterre op die sterrekaarte te kry.
Maak ’n storie op (teken en skryf) oor jou sterpatroon in die konstellasie hierbo.
109
AFDELING 7
Naam van leerder .................................................................. Graad 4
Leerarea(s) Natuurwetenskappe Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite
Assesseerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU 3 AS 1 Datum ........................
Assesseringstaak Ja/Nee (’n regmerkie

vir gedoen, ’n kruisie
Stories oor die sterre vir nie gedoen nie)
AS1: Leerders moet in staat wees om die volgende te doen:
* Identifiseer die sterre op die sterrekaart korrek.
* Verbind die kolletjies in die sterpatroon om ’n interessante vorm te maak waaruit
hulle ’n verbeeldingryke storie kan ontwikkel.
* Vertel hul storie duidelik en skeppend.
AS1: Leerders moet in staat wees om die volgende te doen:
* Maak goeie tekeninge om hul storie te vertel.
* Skryf sinne om hul storie te vertel.
* Die storie moet sinvol en ook verbeeldingryk wees.
Leerders moet in staat wees om die volgende te doen:
* Identifiseer die sterre in die sterrekaart korrek met hulp.
* Voer enige storie oor die sterre op.
Kommentaar
110
AFDELING 7
Onderwyser se Notas
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
111
AFDELING 7
112
AFDELING 7
113
AFDELING 7
114
AFDELING 7
115
AFDELING 7
Lesplan
Onderwyser ....................................... Leerarea(s) Natuurwetenskappe
Graad 5 Duur: 1 periode plus daaglikse lesings en aantekening (10 minute per dag)
Onderwerp: Hoe gaan die weer vir die volgende week wees?
LU 1 Assesseringstandaard(e) 1, 2, 3 Integrasie
Kernvaardighede in assesseringstandaard(e): Energie en Verandering
Leerders moet die volgende doen: SW (Aard.)
AS1 Tale
Maak ’n lys van wat hulle oor die weer weet. Wiskunde
Stel vrae voor om ondersoek oor die weer te doen.
AS2
Doen lesings oor die weer en teken grafieke.
AS3
Doen verslag oor wat hulle uit die weerlesings geleer het.

Weer is die plaaslike toestande in die atmosfeer wat ons elke dag ervaar. k Fisiese strukture
k Biologiese strukture
Weerverslae op TV en in sinoptiese kaarte vertel ons watter weer om te
verwag. Dit is bloot voorspellings.
k Eienskappe van materie
Ons kan ’n rekord hou van die weer deur die temperatuur, windspoed en die k Eienskappe materiaal/stowwe
hoeveelheid reën te meet. k Energie-oordrag
Eenhede vir meting: 3 Energietransformasie
Temperatuur = ºC k Chemiese transformasie
3 Fisiese transformasie
Windspoed = km per uur en gebruik die Beaufort-skaal
k Evolusie
Reënval = mm k Volhoubaarheid
Simbole op sinoptiese kaart k Relatiewe posisie
k Relatiewe beweging
3 Meetbare hoeveelhede
k Tyd
k Diversiteit
116
AFDELING 7
Voorbeeld (vervolg)
Inleiding
Klasbespreking en vrae oor die weer. Ons let gewoonlik elke dag op hoe die weer is.
Waarom? Hoe affekteer reënerige, winderige en warm of koue weer ons? Waarom sê ons
soms die weer is sleg? Bespreek die TV-weerverslag. Is die weerverslae altyd korrek?
Waarom nie?
AS1 Maak ’n lys op die bord van wat leerders alles oor die weer weet. Leerders dink in
groepe aan moontlike vrae oor die weer. Skryf die vrae op die bord en besluit watter
toetsbaar is en oor watter navorsing gedoen kan word. Lei hulle na die vrae “Hoe teken
ons veranderinge in die weer aan?” en “Hoe gaan die weer vir die volgende week wees?”
Leerders lees die weerkaarte (sinoptiese kaarte) uit die koerant. Verduidelik wat die
simbole beteken en hoe om sinoptiese kaarte te lees. Leerders lees die temperatuur in
hul eie dorp of stad vir die dag en lees die windspoed van die kaart.
Wys leerders hoe om termometers en die Beaufort-skaal te gebruik. Help leerders om ’n
koffiebottel in die tuin op te stel om reënwater op te vang. Wys hulle hoe om die diepte in
mm met ’n liniaal te meet.
Leerdertaak
AS2 Leerders werk in groepe van drie en meet die temperatuur en die windspoed en ook
die reënval (indien enige) vir die dag. Hulle trek ’n tabel en teken die weerlesings in hul
boeke aan.
Sonnig of
Dag en datum Reën Simbool Windspoed Temperatuur
bewolk
117
AFDELING 7
Voorbeeld (vervolg)
Vaslegging
AS3 Onderwyser help groepe om lesings te vergelyk en bespreek hoe akkuraat dit was.
Help leerders wat gesukkel het om lesings te neem.
3 Waarneming
Sinoptiese kaarte, termometers,
koffiebottels, liniale, diagram van
3 Vergelyking Beaufort-skaal, wetenskapskryfboeke vir
3 Meting aantekening
k Sortering
k Klassifikasie
3 Voorspelling
3 Stel van vrae
3 Beplanning van ondersoek
3 Uitvoer van ondersoeke
3 Kommunikasie van inligting
Lesondersteuning
Leerders met hindernisse (bv. gedifferensieerde take, ens.)
Onderwyser help leerders om hul metings te doen en dit aan te teken.
Verryking
Leerders teken en skryf om te vertel wat hulle oor die weer geleer het.
Onderwyser se besinning na die les (wat om in die toekoms te verander en te

verbeter)
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
118
AFDELING 7
Assesseringstaak
Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerarea Natuurwetenskappe
Naam van leerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Graad en klas 5
Datum ......................... LU 1 AS 1, 2, 3
Onderwerp: Hoe gaan die weer vir die volgende week wees?
Instruksies
AS 1 (individuele werk)
1. Skryf twee vrae neer wat jy graag oor die weer sou wou vra.
Vraag 1:
.....................................................................................
.....................................................................................
Vraag 2:
.....................................................................................
.....................................................................................
AS 2 (Groepwerk)
2. Neem die weer elke dag vir ’n week waar.
* Meet die temperatuur van die lug elke dag op dieselfde tyd.
* Meet die reënval. Sit ’n leë koffiebottel buite om die reën op te vang. Meet elke dag hoe diep die water in
mm (millimeter) is. Maak die bottel leeg nadat jy die hoeveelheid water vir daardie dag gemeet het. Los
dit dan weer buite om enige reën in die volgende 24 uur op te vang tot jy dit weer meet.
* Gebruik die winddiagram (Beaufort-skaal) om die windspoed waar te neem en daaroor te besluit.
* Trek ’n tabel soos die een hieronder en teken elke dag die weer aan.
119
AFDELING 7
Voorbeeld (vervolg)
Sonnig of
Dag Reën Simbool Windspoed Temperatuur
bewolk
Sondag
Maandag
Dinsdag
Woensdag
Donderdag
Vrydag
Saterdag

Onderwyser help leerders die eerste paar keer om die instrumente om die weer te meet
korrek te gebruik. Help hulle om hul lesings korrek in die tabel aan te teken.
AS 3 (Individuele werk)

Teken drie staafgrafieke om die volgende te toon:
* Die veranderinge in die temperatuur oor die hele week: x-as (horisontaal) = dae van
die week; y-as (vertikaal) = temperatuur
* Die veranderinge in die windspoed oor die hele week: x-as (horisontaal) = dae van
die week; y-as (vertikaal) = windspoed
* Die veranderinge in die reënval oor die hele week: x-as (horisontaal) = dae van die
week; y-as (vertikaal) = hoeveelheid reën
(As daar geen wind of reën was nie, sal jy nie die grafieke kan trek nie.)
Of
* Knip die sinoptiese kaarte uit die koerant elke dag in die week wat jy weermetings
neem.
* Maak dan ’n tabel soos die een hierbo en teken die temperatuur, windspoed en
reënval uit die sinoptiese kaart op jou tabel aan.
* Vergelyk dit met die werklike lesings wat jy in dieselfde week geneem het. Is dit
dieselfde? Kan jy verduidelik waarom of waarom nie?
120
AFDELING 7
Leerarea Natuurwetenskappe Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite
Assesseerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU 3 AS 1 Datum . . . . . . . . . . . . . . . .
Assesseringstaak Ja/Nee (’n reg-

merkie vir gedoen,
Hoe gaan die weer vir die volgende week wees? ’n kruisie vir nie
gedoen nie)
Die leerders moet in staat wees om die volgende te doen:
AS 1
* Skryf twee geskikte vrae oor die weer neer. Elke vraag moet korrek soos ’n vraag gestel
wees en moet sinvol wees.
AS 2
* Neem elke dag lesings en teken dit in die tabel aan.
* Gebruik ’n termometer korrek en teken die temperatuur in ºC aan.
* Stel ’n bottel op om reënwater op te vang en meet die hoeveelheid reënwater daarin
korrek in mm.
* Gebruik die Beaufort-windskaal korrek om op die windsterkte te besluit. Teken dit
korrek in km/h aan.
AS 3
Leerders moet in staat wees om die volgende te doen:
* Teken die staafgrafieke korrek. Let op die volgende:
– Die asse moet korrek benoem wees.
– Daar moet ’n toepaslike opskrif wees.
– Die skaal moet korrek wees.
– Die punte moet korrek gestip wees.
– Die grafieke moet netjies wees.
Of
Die leerders moet die volgende doen:
* Wys die sinoptiese kaarte wat hulle elke dag uit die koerant geknip het in dieselfde week
wat hulle metings geneem het.
* Lees die temperatuur, windspoed en reënval korrek uit die sinoptiese kaart en teken dit
in hul tabel aan.
* Gee goeie redes waarom hul lesings nie dieselfde as dié in die sinoptiese kaarte kan
wees nie (want die sinoptiese kaarte is voorspelde weer terwyl hul eie lesings werklike
lesings is).
Leerders moet kan lesings van die weer neem met die hulp van die onderwyser.
121
AFDELING 7
Voorbeeld (vervolg)
Assesseringstaak: Hoe gaan die weer vir die volgende week wees?
Kommentaar
122
AFDELING 7
My eie weerkaart
Dag Reën Sonnig of bewolk Simbool Windspoed Temperatuur
Sondag
Maandag
Dinsdag
Woensdag
Donderdag
Vrydag
Saterdag
SLEUTEL
bewolk reën
sonnig gedeeltelik bewolk
123
AFDELING 7
Beaufort-skaal van windspoed

Beaufort- Amptelike Windspoed Wat jy sal sien
getal beskrywing in km/h
0 Kalm Minder as Blare en bome

1 km/h beweeg nie, rook styg
reguit op.
1 Ligte luggie 1 km/h Rook volg die rigting

van die wind.
2 Ligte bries 2 km/h Jy kan die wind teen

jou gesig voel, jy kan
blare effens sien
beweeg.
3 Sagte bries 10 km/h Blare en takkies

beweeg aanhoudend;
wasgoed sal in die
wind wapper.
4 Middelmatige 20 km/h Die wind waai stof en

bries los stukke papier
rond; kleiner takkies
beweeg.
5 Vars bries 30 km/h Kleiner bome met

blare begin swaai; die
wind maak golwe op
water.
6 Sterk bries 40 km/h Groot takke beweeg;

die wind fluit deur
telegraafdrade; dit
raak moeilik om ’n
sambreel te gebruik.
124
AFDELING 7
7 Amper 60 km/h Hele bome beweeg

stormwind en swaai; dit is nie
maklik om teen die
wind te loop nie.
8 Stormwind 80 km/h Takkies breek van

bome af en vlieg weg
in die wind; dit raak
baie moeilik om teen
die wind te loop.
9 Sterk 90 km/h Die wind begin skade

stormwind aan huise verrig (teëls
word byvoorbeeld af
van dakke gewaai).
10 Storm 100 km/h ’n Sterk wind soos dit

kom selde op land
voor. Bome waai om
en baie skade word
aan huise verrig.
11 Kwaai storm 200 km/h Dit kom baie selde

voor. Hierdie wind
verrig ernstige skade
aan bome, plante,
geboue, skepe, ens.
12 Orkaan Meer as Dit is ’n vreeslik

200 km/h slegte en gevaarlike
storm.
125
21
AFDELING 7
Lesplan
Onderwyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerarea Natuurwetenskappe
Graad 6 Duur: 4–6 periodes
Onderwerp: Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes
LU 2 Assesseringstandaard(e) 1, 2, 3 Integrasie
Kernvaardighede in assesseringstandaard(e) SW (Aard.)
Leerders moet die volgende doen: Tale
AS 1: Benoem stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes
Beskryf landvorms en hoe verskillende gesteentes gemaak word
AS 2: Kategoriseer die verskillende soorte gesteentes deur meer as een
veranderlike te gebruik
AS 3: Interpreteer inligting uit leestekste en uit die tekening van die
gesteentesiklus

* Binnestruktuur van die Aarde (binnekern, buitekern, mantel, kors) 3 Fisiese strukture
k Biologiese strukture
* Stollingsgesteente, bv. puimsteen, graniet (die algemeenste gesteente in
3 Eienskappe van materie
vastelande). Gevorm van magma wat opstoot in kors of deur vulkane
uitbars en verhard om gesteente te vorm.
3 Eienskappe materiaal/stowwe
* Afsettingsgesteentes, bv. sandsteen, kalksteen en steenkool. k Energie-oordrag
Afsettingsgesteente word gevorm deur verwering (wind, water, hitte en
k Energietransformasie
koue, golfaksie) en afsetting van sedimente (afsaksels) in opeenvolgende
k Chemiese transformasie
lae (in die rivier, langs die rivier na vloede, in die see). Sedimente sak af
3 Fisiese transformasie
in lae of strata op die oppervlak van die Aarde of onder die see.
k Evolusie
* Metamorfe gesteentes. bv. leiklip en marmer. Dit word deur verdere druk,
k Volhoubaarheid
buiging en verhitting van stollings- en afsettingsgesteentes diep binne-in
k Relatiewe posisie
die Aarde se kors gevorm.
k Relatiewe beweging
* Landvorms: berge, rivier, vloedvlakte, meer, rivierdelta, vulkaan, kus, k Meetbare hoeveelhede
riviermonding, strata onder die see. k Tyd
k Diversiteit
126
AFDELING 7
Voorbeeld (vervolg)
:

Inleiding
Vra elke leerder om ’n paar klippe skool toe te bring. Sommige sal ook beton en
bakstene bring. Help leerders om dit in mensgemaakte en natuurlike “klippe” te sorteer.
Gooi die bakstene en beton weg.
Leerdertaak 1: Laat leerders praat en skryf. Hulle moet die kleur, voorkoms en tekstuur
van die natuurlike klippe beskryf. Help hulle met nuwe woordeskat. Vra leerders om aan
vrae oor hul klippe te dink (Hoe? Watter? Waarom? Waar?).
Onderwyser vra: Hoe word beton gemaak? (Meng water, sement en sand. ’n Chemiese
reaksie vind plaas en dit word hard in beton.) Hoe word bakstene gemaak? (Meng klei,
steenkoostofl en strooi en bak dit tot dit hard word.) Maar hoe word natuurlike klippe of
gesteentes gemaak? Onderwyser verduidelik die lae binne-in die Aarde deur ’n diagram
te gebruik. Onderwyser verduidelik dat die mantel van warm gesmelte gesteente gemaak
word, wat die onderste lae van die kors verhit. (Sien steunmateriaal.)
Onderwyser verduidelik hoe stollingsgesteente gevorm word. Onderwyser wys leerders
voorbeelde van puimsteen en graniet.
Leerdertaak 2: Leerders lees steunmateriaal oor vulkane en stollingsgesteente en
beantwoord die volgende vrae skriftelik: Watter beteken die woord “stolling”? Wat is
magma? Hoe word stollingsgesteentes gemaak?
Kennisinset
Onderwyser vra: “Wat gebeur met gesteentes na dit gemaak is? “Hoe gebeur dit dat
klippe in sulke klein stukke is soos wat julle klas toegebring het?” Onderwyser verduidelik
verwering en afsetting. Onderwyser demonstreer hoe deeltjies in lae afsak om
afsettingsgesteente te vorm.
* Meng sand en rooi lensies in ’n bottel water. Skud dit goed en laat die sand en lensies
in lae afsak.
* Maak lae van snye wit en bruin brood om strata of lae te toon. Druk daarop om te
wys hoe die strata saamgepers word en uiteindelik gesteentes vorm.
Onderwyser wys voorbeelde van sandsteen en steenkool.
Leerdertaak 3: Leerders lees oor afsettingsgesteentes. Hulle beantwoord die volgende
vraag skriftelik: “Waarom het afsettingsgesteentes lae (strata)?”
127
AFDELING 7
Voorbeeld (vervolg)
Kennisinset
Onderwyser verduidelik hoe metamorfe gesteentes gevorm word. Onderwyser buig en druk
die hoop broodlae of strate om te wys hoe die kragte en hitte in die Aarde se kors
afsettingsgesteente na metamorfe gesteente verander. Wys voorbeelde van leiklip en
marmer.
Leerdertaak 4: Leerders beantwoord die volgende vraag skriftelik: “Wat gebeur met
afsettingsgesteente as dit na metamorfe gesteente verander?”
Vaslegging
Onderwyser verduidelik die gesteentesiklus met behulp van ’n diagram (sien steunmateriaal).
Onderwyser maak seker die leerders ken die volgende landvorms: berg, rivier, vloedvlakte,
meer, rivierdelta, vulkaan, kus, riviermonding, stratalae onder die see.
Handboeke met artikels oor gesteentes en

k Waarneming
hoe dit gemaak word
k Vergelyking
k Meting Monsters van gesteentes: leiklip,
puimsteen, sandsteen, graniet, marmer
k Sortering Prente van gesteentesiklus
3 Klassifikasie
k Voorspelling
k Stel van vrae
k Beplanning van ondersoek
k Uitvoer van ondersoeke
k Kommunikasie van inligting
Lesondersteuning
Leerders met hindernisse (bv. gedifferensieerde take, ens.)
Leerders teken en benoem voorbeelde van gesteentes en die broodstrata (lae) met die onderwyser se hulp.
Verryking
Leerders doen in ’n biblioteek navorsing oor gesteentes. Besoek ’n klipwinkel, museum, gruisgat, padwerke, ’n
myn, waar jy strata kan sien, ens.
Onderwyser se besinning na die les (wat om in die toekoms te verander en te
verbeter)
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
.........................................................................
128
AFDELING 7
Assesseringstaak
Onderwyser ............................................
Leerarea Natuurwetenskappe
Naam van leerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Graad en klas 6

Datum .........................
LU 2 AS(e) 1, 2, 3
Onderwerp/Titel van taak: Stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes
Instruksies
1. Kyk na die voorbeelde/prente van verskillende gesteentes (rotse). Sorteer dit in stollings-,
afsettings- en metamorfe gesteentes. Vul dan die tabel hieronder in.
Vrae Stollingsgesteentes Afsettingsgesteentes Metamorfe gesteentes
Teken en gee
voorbeelde
Skryf: Hoe lyk dit?
Skryf: Hoe word dit

gemaak?
2. Wat sal jy graag oor gesteentes (rotse) wil weet? Skryf minstens drie vrae neer wat jy
nog oor gesteentes het.
129
AFDELING 7
Voorbeeld (vervolg)
3. Kyk na die prent van die gesteentesiklus. Sit die byskrifte op die korrekte plekke.
Byskrifte:
Rivier
Meer
Rivierdelta
Riviermonding
Magma (gesmelte rots)
Vulkaan maak stollingsgesteente
Berg gemaak van rots
Reën veroorsaak verwering
Sediment spoel in die rivier af na die see
Sediment sak af op die vloedvlakte
Land
Kus
Land onder die see
Sedimente sak in lae onder die see af om afsettingsgesteente te vorm
Sommige sedimente smelt en buig om metamorfe gesteente te vorm

Skryf om te verduidelik wat in die gesteentesiklus gebeur en hoe die verskillende soorte gesteentes gevorm word.

1. Teken die prente van die verskillende soorte gesteentes (rotse).
2. Maak byskrifte om iets oor elkeen te vertel.
3. Onderwyser verskaf die inligting in die tabel en leerders sorteer dit in die korrekte kolom in die tabel.
4. Inligting vir die tabel vir leerders met hindernisse. Onderwyser verskaf inligting.
Vrae Stollingsgesteentes Afsettingsgesteentes Metamorfe gesteentes
Teken en gee Puimsteen en graniet Sandsteen en steenkool Marmer, leiklip

voorbeelde
Hoe lyk dit? Dit het klein kristalle Dit het lae (strata). Is baie hard, glad, blink of
daarin. Sandsteen is grof en glaserig.
Puimsteen is grys en voel steenkool is swart.
lig. Graniet is swart en
grys gestippeld.
Hoe word dit Gemaak van gesmelte Deur verwering van die Deur stollings- en
gemaak? rots wat in die kors op of gesteentes. Die stukke en afsettingsgesteentes diep in
deur vulkane op na die deeltjies spoel in riviere af die aardkors te buig en te
aardoppervlak gestoot na die see en sak af in lae. verhit.
word. Lae word oor tyd heen
saamgepers.
130
AFDELING 7
Leerarea Natuurwetenskappe Fokusinhoudsveld Die Aarde en daar buite
Assesseerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LU 2 AS/e 1, 2, 3 Datum ...........
Ja/Nee (’n
Assesseringstaak: regmerkie
Noem, beskryf en sorteer gesteentes vir gedoen,
’n kruisie vir
Interpreteer ’n diagram van die gesteentesiklus
nie gedoen
Skryf oor die gesteentesiklus nie)
AS 1 en 2
Die leerders moet in staat wees om die volgende te doen
* Beskryf inligting in ’n tabel oor elke soort gesteente korrek.
* Beskryf minstens twee onderskeidende kenmerke van elke soort gesteente korrek.
* Beskryf korrek in ’n tabel hoe elke soort gesteente gemaak word. (Stollingsgesteente word
van gesmelte rots gevorm, afsettingsgesteente deur verwering en sedimente, metamorfe
gesteentes deur hitte en buiging en samepersing van gesteentes in die Aarde se kors.)
* Skryf drie geskikte vrae wat hulle nog oor gesteentes het.
AS 3
* Leerders skryf die gegewe byskrifte op die diagram van die gesteentesiklus.
AS 1 en 2
* Leerders teken voorbeelde van stollings-, afsettings- en metamorfe gesteentes. Onderwyser
help leerders om korrekte opskrifte en byskrifte te skryf om die gesteentes korrek te beskryf
(kleur, tekstuur, ens.).
* Leerders sorteer die gegewe inligting uit die tabel in die korrekte kolom in die tabel.
* Leerders skryf en teken ’n korrekte beskrywing van die gesteentesiklus.
* Die skryfstuk het ’n logiese volgorde.
* Leerders gebruik die kernwoorde korrek wanneer hulle die prosesse in die gesteentesiklus
beskryf.
Kommentaar
131
132
Die gesteentesiklus
AFDELING 7
Instrumente jan08
Beskrywing van die prosesse van hoe gesteentes gevorm word

2/8/08
Land word
opgedruk om 6. Riviere spoel deeltjies verweerde
5. Rotse en berge ondergaan rots (sendimente) na vloedvlaktes
berge te vorm
verwering as gevolg van hitte,
4:50 PM
en die see.
koue, wind en water.
Vloedvlakte 7. Sedimente sink in

Page 132
lae na die
4. Magma vorm stollingsgesteente. See seebodem naby
die rand van die
kontinent. Die lae
3. ’n Deel van die word strata
magma ontsnap genoem.
deur ’n vulkaan na Sedimente
Kontinent Kors onder die see
die aardoppervlak. Magma
8. Sedimente vorm
2. Poele magma vorm uiteindelik lae
die kors. Party bly afsettingsgesteente
daar en koel af om Kors onder die weens druk van die
stollingsgesteente kontinent lae afsaksels en die
Mantel
te vorm. water bo-op dit.
Smeltende
rots
1. Gesmelte rots styg. 9. Soos wat die oseaankors beweeg en

buig, druk dit teen die kontinent-
kors. Omdat die oseaankors swakker
is, word dit onder die kontinent
10.Later kan nog gesteente verder onder die kors
gedruk. Gedurende hierdie proses
ingedruk word, waar dit smelt en magma word.
ondergaan die afsettingsgesteente
druk en verhitting. Dit word
metamorfe gesteente.
Die gesteentesiklus
Instrumente jan08
Land word opgedruk om berge te vorm

2/8/08
4:50 PM
Vloedvlakte
Page 133
See
Sediment Kors onder die see

Kontinent
Magma
Kors onder die kontinent

Mantel
Smeltende rots
133
AFDELING 7
AFDELING 7
Steunmateriaal
Lae binne-in die Aarde
Die binnekern bestaan uit metale. Dit is solied en baie warm. Die
buitekern bestaan uit warm gesmelte metale. Die mantel is baie warm. Dit
bestaan uit gesmelte rots wat magma genoem word. Die magma van die
mantel beweeg die hele tyd.
Die kors bestaan uit gesteentes wat afgekoel het, maar die kors beweeg
en buig die hele tyd. Die kors kan ook op plekke waar dit swak is, kraak.
Wanneer daar ’n aardbewing is, kan ons voel hoe dit beweeg en kraak.
Die interne struktuur van die Aarde Kors

Dit is ’n tekening van die Aarde wat Mantel
middeldeur gesny is en dit wys die lae wat
Buitekern
volgens wetenskaplikes die Aarde vorm.
Die Aarde se kors is omtrent 35 km diep Binnekern
onder die vastelande (kontinente). Dit is
net 5 km diep onder die see.
Stollingsgesteentes
Magma koel af
Stollingsgesteentes word van magma
(gesmelte rots) gemaak.
Magma is baie warm en dit kom van
onderkant die buitenste kors van die Aarde.
Dit druk op binne-in die kors en koel stadig af
om gesteentes soos graniet te vorm. Ons
gebruik dikwels graniet vir grafstene en
geboue omdat dit mooi en baie hard is.
Graniet is ’n grys en swart gespikkelde soort
klip met klein kristalle daarin. ’n Ander
stollingsgesteente is basalt. Dit is ’n gladde,
harde, swart klip.
Stolling beteken “gemaak deur hitte en
vuur”. Graniet
134
AFDELING 7
Stollingsgesteentes (vervolg)
Lawa bars uit vulkane
Soms druk die magma die hele ent op na die aardoppervlak
en bars of ontplof uit die aardkors deur ’n vulkaan (’n swak
plek op die kors wat ’n opening daarin veroorsaak).
Wanneer die brandende, warm magma uit die kors kom, word
dit lawa genoem. Dit meng met die lug en lugborrels word
daarin vasgevang. Wanneer dit afkoel, vorm dit ’n soort klip
wat puimsteen genoem word. Ons gebruik soms puimsteen
om ons voete te skuur wanneer ons ons voete laat week het.
Puimsteen is grof soos skuurpapier. Dit maak ons voete glad.
Puimsteen
Afsettingsgesteentes
Gesteentes afgebreek deur verwering
Afsettingsgesteentes word gevorm van ander
gesteentes wat deur die weer (reën, wind, sneeu,
hitte en koue) in stukke gebreek word. Die klein
stukkies gebreekte klip word sedimente, afsaksels
of afsettings genoem. Dit spoel in riviere af
wanneer dit reën. Wanneer riviere oorstroom, word
die sedimente deur die water oor die rivieroewers
gespoel en langs die rivier in die vloedvlakte
neergesit.
Elke keer wat die rivier oorstroom, word nog
sedimente bo-op die vorige laag sediment
neergesit. Baie sedimente spoel ook na die see
toe waar dit lae vorm.
Sandsteen
Sedimente vorm lae wat strata genoem

word Lae of strata
Uiteindelik begin die boonste lae sedimente op die

onderste lae afdruk. Dit word saam-
gepers om weer gesteentes te vorm.
Gesteentes wat op hierdie manier gevorm
word, word afsettingsgesteente genoem.
Afsettingsgesteente het altyd lae soos ’n
toebroodjie. Die lae word strata genoem.
Sandsteen is ’n afsettingsgesteente.
Afsettingsgesteente
135
AFDELING 7
Afsettingsgesteentes (vervolg)
Gesteentes van plante en diere
Sommige afsettingsgesteentes word gemaak van lae
dooie diere wat na die seebodem afsak. Oor ’n lang
tyd sal daar baie lae van dooie diere en skulpe wees.
Dit vorm ’n soort afsettingsgesteente wat kalksteen
genoem word.
Steenkool is ook ’n soort afsettingsgesteente. Dit is
gemaak van dooie bome en plante wat baie lank
gelede onder sedimente begrawe is. Dit is tot ’n Steenkool
harde, swart gesteente saamgepers. Afsetting
beteken “gemaak van lae sediment”.
Metamorfe
gesteentes
Metamorfe gesteentes word
gemaak van stollingsgesteentes
en afsettingsgesteentes wat
soveel saamgepers of verhit is
dat dit smelt en verander. Dan
koel dit weer af. Die drukking en
verhitting kan onder die see of
onder die kontinente
(vastelande) waar dit warm is,
gebeur.
Wanneer die Aarde kalksteen
verhit, verander dit na ’n soort
gesteente wat marmer genoem
word. Marmer is ’n pragtige, Marmer
harde, wit klip. Ons gebruik dit
om standbeelde en pragtige
vloerteëls te maak.
Afsettingsgesteente wat lei
genoem word, kan na ’n harde,
swart metamorfe gesteente
verander wat leiklip genoem
word. Sommige ou skryfborde in
skole was van leiklip gemaak.
Ons gebruik leiklip ook vir
vloerteëls.
Metamorf beteken “verander”.
Leiklip
136
WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE

PROGRAMME TRUST (PSP)
Die PSP is ’n indiens-onderwysorganisasie wat laerskoolonderwysers op die gebied van
die Natuurwetenskappe en verwante leerareas ondersteun, veral in township-laerskole
in die Wes-Kaap. Ons is gebaseer by die Edith Stephens Wetland Park, Philippi, in die
nabyheid van talle benadeelde gemeenskappe op die Kaapse Vlakte.
Die PSP is reeds sedert 1984 werksaam en het ’n uitstekende verhouding ontwikkel met
’n kern van 200 laerskole uit al die township-gebiede, insluitend die plattelandse
gebiede van die Boland en Weskus. Meer as 1 050 onderwysers van graad 4 tot 7 en
126 000 kinders het al by die werk van die PSP gebaat.
Die PSP werk in ’n omgewing waar die meeste onderwysers en leerders ’n tweede of
derde taal moet gebruik. Ons werk dus ook aan die ontwikkeling van leerders se
kommunikasievaardighede terwyl ons op wetenskapverwante leerareas en die
omgewing fokus.
Die PSP werk tans met ’n span van nege personeellede.
Kontakbesonderhede
Edith Stephens Wetland Park
Lansdowneweg
Philippi
7785
Posbus 24158
Lansdowne 7779
Suid-Afrika
Tel: 021 691 9039; Faks: 021 691 6350
E-pos: info@psp.org.za; webtuiste: www.psp.org.za
NPO: 015-822
Registrasienommer: IT2806/99

Instrumente Vir Beplanning

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Instrumente Vir Beplanning

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Instrumente jan08 2/8/08 4:49 PM Page i

Western Cape Primary Science Programme (PSP)

Western Cape Primary Science Programme (PSP)

Instrumente vir die beplanning van jou

Beplanning – die groot prentjie

Vaardighede afgelei uit die Inhoud afgelei uit die

Bekendstelling van die leeruitkomste

Die leeruitkomste vir Natuurwetenskappe

Die assesseringstandaarde vir elke

Leeruitkoms 1: Wetenskaplike Ondersoek

Beplanning van ondersoek

Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Evaluering van data en kommunikasie van bevindings

Beplanning van ondersoek

Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Evaluering van data en kommunikasie van bevindings

Leeruitkoms 2: Konstruksie van Wetenskapkennis

Graad 4-vlak Graad 5-vlak Graad 6-vlak

Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig

Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek

Interpretasie van inligting

Graad 7-vlak Graad 8-vlak Graad 9-vlak

Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig

Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek

Interpretasie van inligting

Leeruitkoms 3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing

Graad 4-vlak Graad 5-vlak Graad 6-vlak

Herkenning van vooroordeel in wetenskap en tegnologie wat mense se lewens raak

Graad 7-vlak Graad 8-vlak Graad 9-vlak

Begrip van wetenskap as ‘n menslike aktiwiteit in kulturele kontekste

Leerder vergelyk verskillende Leerder identifiseer maniere Leerder herken verskille in

Begrip van die volhoubare gebruik van die aarde se hulpbronne

Inligting oor ondersoeke

stel van vrae

Bekendstelling van die wetenskapprosesvaardighede

Inligting oor die prosesvaardighede

Daar is vier inhoudsvelde in die Natuurwetenskappe-leerarea,

K Lewensprosesse en gesonde leefwyse

K Ons plek in die ruimte

K Eienskappe en gebruike van materiale

In die NKV word die volgende name vir die vier

Grondslagfase Senior Fase

m Verwys na die volgende bladsye uit die NKV met

Die paragrawe hieronder is ’n uittreksel uit die NKV-

KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN Lewe en Lewenswyse

Lewensprosesse en Biodiversiteit, Verandering

Lewensprosesse en Interaksies in Biodiversiteit, Verandering en

Die volgende bladsye toon in besonderhede watter kennis en

7. Habitats en sosiale patrone 8. Grond in ekosisteme 9. Water in ekosisteme

O Verskillende maniere wat ouergesteente die lewe en in ekosisteme

O Drie groottes deeltjies: klei, vir die toekoms?

van klei, slik, sand en humus deur riolering,

Biodiversiteit, verandering en Biodiversiteit, verandering en Biodiversiteit, verandering en

Opsomming van die onderwerpe vereis in die NKV se Kernkennis

m Verwys na die volgende bladsye uit die NKV met genommerde

KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN ENERGIE EN

Energie-oordrag en -stelsels Energie en ontwikkeling in

Energie-oordrag en -stelsels Energie en Ontwikkeling in

Kernkennis wat in Energie en Verandering onderrig

2.Energie-oordrag en -stelsels 30%

4. Elektriese stroombane 30%

5. Energie bring verandering aan stowwe mee 30%

Energie en ontwikkeling in Suid-Afrika