makale

ELEKTROMEKANK SUPAP MEKANZMASI TASARIMI VE TASARIMA ETK EDEN PARAMETRELERN ARATIRILMASI

Zeliha KAMI, Uluda niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, Makina Mhendislii Blm brahim YKSEL Uluda niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi,Makina Mhendislii Blm

Motor performans byk oranda supaplarn alma ve kapanma zamanlamasna baldr. Supaplarn motor devri ve alma koullarna gre uygun zamanda alp kapanmasn salayan sistem deiken zamanlamal supap mekanizmas olarak bilinir. Deiken zamanlamal supap mekanizmalar mekanik, elektrohidrolik ve elektromekanik olmak zere e ayrlr. Gnmzde mekanik ve elektrohidrolik sistemlerin yan sra zerinde yirmi yl akn sredir allan elektromekanik supap mekanizmalarnda da nemli ilerlemeler kaydedilmitir. Bu almada elektromekanik supap mekanizmalarnda kullanlabilecek uygun bir mknats tr aratrlm ve elektromekanik supap mekanizmas tasarmna etki eden parametreler incelenmitir. Tasarmda iki farkl mknats devresinden yararlanlmtr. Elektromekanik supabn statik ve dinamik karakteristikleri MATLAB/Simulink program yardmyla elde edilmitir.

Anahtar szckler : Elektromekanik supap mekanizmas, elektromekanik sistemlerin karakteristikleri

The performance of the IC engines greatly depends on the opening and the closing timing of the valves. The mechanism of the valve timing is known as a variable valve train and it provides opening and closing of the valves at the appropriate time, depending on the speed and the working conditions of the engine. The variable valve trains can be classified as a mechanically variable valve train, an electro-hydraulic variable valve train and an electromechanical variable valve train. Besides, the development on the mechanically and the electro-hydraulic variable valve train there is a significant research and development on the electromechanical variable valve train for last twenty years. In this work, a suitable magnetic circuit that could be used in the electromechanical variable valve train and parameters effecting on the design of the valve are investigated. Two different types of magnetic circuit are used in the design. The static and dynamic characteristics of the electromechanical valve is obtained by MATLAB/Simulink program.

Keywords: Electromechanical valve train, the characteristics of the electromechanical systems

GR
Otomotiv endstrisinde gnmzdeki eilim, daha konforlu ve ekonomik tatlar tasarlama ynndedir. Otomobillerde en nemli sorun yakt tketiminin ve evreye atlan kirleticilerin azaltlmasdr. Yetmili yllara gre gnmzn tatlarnda evreye atlan kirleticiler yaklak olarak on kat azaltlm ve tatlarn verimleri iki kat arttrlmtr. Bu gelimelere ramen tatlarn verimleri ve kirletici oranlar halen arzu edilen seviyelere ulam deildir (11). Bu amala iten yanmal motorlar iin yakt pillerini veya bataryalarn esas alan elektro-kimyasal sistemler gelitirilmesine ramen bu sistemlerin alt yaplarn oluturmak olduka gtr. Bu nedenle

gnmzde, ana sistemin alt yapsn deitirmeksizin motor verimini ykseltmeye ve kirletici oranlarn drmeye ynelik eitli almalar yrtlmektedir. Geleneksel iten yanmal motorlarda supaplar kam mili yardmyla alp kapanmakta, emniyetli ve gvenilir bir supap performans salamaktadr. Bu sistemde, yakt ekonomisi, evreye atlan kirletici oranlar, maksimum tork k gibi parametreler optimize edilecek ekilde supap zamanlamas, piston hareketine bal olarak bir kez ayarlandktan sonra motorun alma koullarna gre deitirilemez. Ayrca mekanik sistemlerin motor performans yannda srtnme ve anma gibi sakncalar da mevcuttur. Motor performans, yakt pskrtmesi ve ateleme performans yannda byk oranda supaplarn alma ve kapanma zamanlarna baldr. Motorun volumetrik verimini ykselterek performansn arttrmak iin supaplar zerine eitli almalar yrtlmektedir. Bu almalar supaplarn almas srasnda oluan kayplar ortadan kaldrmak amacyla supaplar ve supap mekanizmalar zerinedir. Supaplardaki gelimeler temel olarak supap saysn arttrmaya yneliktir. Bu sayede her bir silindir iin iki ya da daha fazla emme ve egzoz supab kullanlarak karmdan maksimum verim salanmas hedeflenmektedir. Supap mekanizmalar zerine yaplan almalar ise supaplarn alma ve kapanma zamanlamalarnn deiken olmasn salamaya yneliktir. Motor devri deitike piston hz, piston hzna bal olarak da ieri alnan dolgunun hz ve kinetik enerjisi srekli deieceinden supap zamanlamasnn da srekli deimesi gerekmektedir. Bu durum ancak deiken zamanlamal supap mekanizmas ile salanabilmektedir. Deiken zamanlamal supap mekanizmalarnda, mekanizmann yapsna gre supabn alma miktar, ak kalma sresi, alma-kapanma zamanlamas deiken olabilmektedir. Bu deikenler, birbirinden bamsz veya birlikte deitirilerek, motor alma koullarna gre optimize edilebilmektedir. Ayrca bu sistemler gaz kelebeini tamamen veya ksmen ortadan kaldrmay salamaktadrlar (7). Deiken supap zamanlama sistemleri mekanik, elektrohidrolik ve elektromekanik olmak zere trdedir. Mekanik deiken zamanlamal supap mekanizmalar, mekanik olarak olduka karmak ve birbirine gre hareketli ok sayda paradan oluurlar. Elektrohidrolik deiken zamanlamal supap mekanizmalar ise kam mili ieren ve kam mili iermeyen sistemler olmak zere ikiye ayrlrlar. Kam mili ieren elektrohidrolik supap mekanizmalarnda kam profili genellikle bir hidrolik piston zerine etki eder. Kam profilinin stroku hidrolik piston zerinde yer alan kanallarn solenoidler ile alp kapatlmasyla deitirilerek supaba iletilir. Elektrohidrolik kam mili iermeyen mekanizmalarda ise supaplar tamamen hidrolik olarak tahrik edilirler. Bir hidrolik pompann salad basnl yan supap zerine uygulad kuvvetin yn elektrohidrolik solenoid valf ile deitirilerek ama kapama ilemi gerekletirilir (7). Gnmzde elektromekanik supap mekanizmalar zerinde nemli ilerlemeler kaydedilmitir. Halihazrda gelime aamasnda olan elektromekanik supap mekanizmalarnn temel elemanlar ve alma ilkeleri hemen hemen ayndr. Elektromekanik supap mekanizmalar zerine zellikle son yllarda ok ynl almalar yrtlmektedir. Yaplan bu almalar genellikle elektromekanik supaplarn tasarm parametrelerinin incelenmesi (6,8), elektromekanik supaplarn modellenmesi (20), denetimi ve mekatronik adan tasarm (19) eklinde snflandrlabilir. Yaplan eitli almalarda elektromekanik supap mekanizmalarnn yakt tketimini %10-15 orannda iyiletirdii, evreye atlan kirletici oranlarn azaltt, motorun soukta ilk almas ve snmas, geici durumda almas ve rlanti almas iin optimum yakt tketimi salad ve pompalama kayplarn en aza

indirdii ne srlmektedir (2,5,12). Gnmzde elektromekanik supap mekanizmalar zerindeki almalar daha ok yeterli ve gvenilir bir supap performans salanmaya yneliktir. Elektromekanik supap mekanizmalarnda; byk bir yay kuvvetine karlk supabn ak veya kapal konuma geirilmesi iin gerekli mknats kuvveti, ama veya kapama zaman gibi parametreler kritik olmaktadr. Dier bir kritik konu da supabn kapanma anndaki arpma hz ve yksek hzlarda ortaya kabilecek mekanik grlt problemidir. Bu olumsuzluklarn giderilmesi iin elektromekanik supap mekanizmalarnn modellenmesi ve denetimi zerine ok eitli almalar yaplmakta, farkl denetim algoritmalar kullanlmaktadr (1, 3, 4, 9, 10, 11, 16, 17, 18, 21). Halihazrda Almanya' da bir firma (FEV) tarafndan benzinli motorlar iin elektromekanik supap mekanizmalarnn retiminin yapld bilinmektedir (5). Deneme amac ile deiik firmalarn motorlarnda kullanlan bu sistemin seri halinde motorlarda kullanlp kullanlmad bilinmemektedir . Bu almada elektromekanik supap mekanizmas tasarm zerinde durulmutur. Tasarmda etkili olan parametreler incelenmi, iki farkl mknats devresi ele alnarak supaplarda uygulanabilme olanaklar irdelenmitir. Supap mekanizmalarnda kullanlmak zere ele alnan mknats devrelerinden birisi dz yzl disk tipi olarak bilinmekte olup, bundan nce de pek ok almada (14,15,22) deiik uygulamalar iin kullanlmtr. Dieri ise piyasada solenoid olarak bilinen dz yzl piston tipi mknats devresi olup, otomatik olarak alan musluklardan oransal elektrohidrolik valflere kadar pek ok alanda kullanlmaktadr.

ELEKTROMEKANK SUPAP MEKANZMASININ YAPISI

Elektromekanik supap mekanizmalarnn getirdii yeniliklerden birisi kam mekanizmas gibi mekanik balanty ortadan kaldrmas dieri de supaplarn ama-kapama zamanlamasnn elektronik denetim biriminden yaplabilmesidir. Bunun sonucunda, emme ve egzoz supabnn alma ve kapanma zamanlamas her trl motor alma artlarna gre optimum olarak ayarlanabilmekte ve elektronik ateleme zaman ve yakt pskrtmesi ile yanma deikenleri optimize edilebilmektedir. Elektromekanik supap mekanizmalar zerinde yaplan eitli almalarda birbirine gre biraz farkllk gsteren tasarm yaplar grlmekle beraber bugne kadar gelitirilmi olanlar temelde birbirine benzemektedir. ekil 1a' da grld gibi bir elektromekanik supap mekanizmasnn temel elemanlar; ama ve kapama olmak zere iki adet mknats devresi ve bobini, iki adet yay ve supap ile birlikte hareket eden disk veya piston biiminde bir hareketli elemandr. Hareketli eleman da mknats elemanlar gibi ferromknats bir malzemeden yaplm olup, iki mknats eleman arasnda gidip gelme hareketi yapmaktadr. Hareketli elemann hareketi, yaylarn salad kinetik enerji ile mknats enerjisi veya kuvvetine baldr. Elektromekanik supap mekanizmasnn alma ilkesi ekil 1' de verilmitir. Elektronik denetim biriminden gnderilen denetim sinyaline gre bobinlerden biri iletime, dieri kesime sokularak supap alp kapanmaktadr. Burada hareketli eleman ivmelendirmek iin yay kuvvetinden yararlanlmaktadr. Elektromknats kuvveti hareketli eleman ve buna bal olan supab ak veya kapal konumda tutmak iin devreye girmektedir.

SUPAP KAPALI

ORTA KONUM

SUPAP AIK

EYLEYC YAYI

KAPAMA MIKNATISI VE BOBN HAREKETL ELEMAN (DSK VEYA PSTON) AMA MIKNATISI VE BOBN

SUPAP YAYI

SUPAP

a
ekil 1. Elektromekanik Supabn alma Prensibi

Her iki bobine de akm uygulanmad zaman hareketli eleman yaylar vastasyla denge konumunda tutulmaktadr. Supabn kapanmas iin kapama (st) mknats devresine akm uygulanr. Motorun srekli almas srasnda, supab ak konumda tutan ama (alt) mknatsnn salad mknats kuvvetidir. Supabn ak konumdan kapal konuma sokulmas ise, kapama (st) mknatsnn iletime ama (alt) mknatsnn kesime sokulmas ile gerekletirilmektedir. Bu durumda mknats kuvveti yay kuvveti ve egzoz/emme manifoldu ve silindir arasndaki basn farknn oluturduu deiken gaz kuvvetlerini yenebilecek byklkte olmaldr. Supabn srekli almasnda yaylarn nemi ok byktr. Hareketli eleman, hareketinin byk bir ksmn yaylarn depolad enerji yardmyla tamamlamaktadr. Sistemin dinamik davrann incelerken dikkat edilecek bir nokta yay kuvvetinin iletime sokulan mknats devresi iin hareket mesafesinin yarsna kadar mknats kuvvetine yardmc ve bu noktadan sonra ise kar kuvvet olduudur. Bu durumda elektromekanik supap mekanizmas tasarmnda yaylarn seimi kritik olmaktadr.

ELEKTROMEKANK SUPAP MEKANZMASININ TASARIMI

Elektromekanik eyleyiciler, elektriksel ve mekaniksel sistemlerin birleiminden meydana gelen ve elektrik enerjisini mekanik enerjiye dntren dzeneklerdir. Bu tr aygtlarn tasarmnda mknats bilgisi ile mekanik bilgisinin uygun bir biimde birletirilmesi gerekmektedir. Dier taraftan elektromekanik bir sistemin, elektronik denetim biriminden gelen bir komutla srlebilmesi iin bir elektronik akm src devreye de ihtiya duyulmaktadr. Supap

mekanizmalarnda kullanlan eyleyicilerin olduka gl olmas gerektiinden, bunun iin gl bir akm src devresinin tasarlanmas ve ayrca eyleyicilerin denetim biriminde uygun bir motor performansn salayacak biimde programlanmas gerekir. Btn bunlar mekanik sistemlerin, elektrik-elektronik, denetim ve gerek zaman bilgisayar programcl ile sinerjik bir biimde btnletirilmesi ile olur. Bu da bu tr sistemlerin tasarmda mekatronik bir bak asna sahip olmay gerektirir. ekil 1' de grld gibi elektromekanik sistem, iinde bobin bulunduran elektromknats alt sistemi ile ktle ve yaylardan ibaret mekanik alt sisteminden meydana gelmitir. Dolaysyla tm sistemin tasarm bu iki alt sistemin uygun zelliklerini birletirebilecek biimde olmaldr. Elektromknats sisteminin genel yaps, ekirdek olarak bilinen hareketli kutup ve iinde sarg devresi bulunan hareketsiz kutuptan ibarettir. ekirdek ve kutup ferromknats malzemeden yaplm olup sargdan akan elektrik akmnn oluturduu mknats kuvveti ekirdei sabit kutupa doru harekete zorlar. Bylece ekirdek bal olduu elemann (supap) almasn ya da kapanmasn salar. Elektromekanik eyleyicilerin en nemli karakteristii kuvvet-yerdeitirme arasndaki bantdr. Bu karakteristikleri elde etmenin bir yolu, mknats devresinin eitli ksmlarna ait mknats geirgenlik denklemlerini ve malzemeye ait mknatslanma erisi deerlerini kullanarak zmektir (14, 15, 22). Elektromknatsn salad mknats ekim kuvveti sabit mknats ile hareketli eleman arasnda kalan hava aralndaki mknats aks younluu ve hareketli elemann kesit alan cinsinden (1) nolu ifadede verilmitir.

Fm =

z Bh 2 A 2

(1)

Burada; z : hava aral says, Bh : hava aralndaki mknats aks younluu (Wb/m2 ), A : etkin kesit alan (m2 ), m : hava aral geirgenliidir (4p10-7). Dier taraftan mknats kuvveti bobine uygulanan akm ile hareketli elemann yerdeitirmesinin bir fonksiyonu olarak (2) nolu ifade ile de verilebilir.

A(NI)2 Fm = 2z(x h x)2

(2)

Burada; xh : sabit kutup ile hareketli eleman arasndaki toplam mesafe (m), x : hareketli elemann hareket mesafesi (m), N : sarm says, I : bobine uygulanan akm (A) deeridir. Bu durumda devrenin tm mknatssal doymas ve sznt aklar ihmal edilmi ve bobine uygulanan elektrik enerjisinin mknats enerjisine dnt varsaylmtr. Buna karlk bu basitletirici ifadeden mknatsn kuvvet-yerdeitirme karakteristii daha ak biimde grlmektedir. Bu denklemden grld gibi mknats kuvveti yerdeitirmenin karesi ile ters orantl deimektedir. Buna gre kk hava aralklarnda mknats kuvveti yksek olurken, hava aral mesafesi artnca mknats kuvveti ar d gstermektedir (ekil 6). Genelde otomobil motorlarnda kullanlan supaplarn toplam hareket mesafesi 7-8 mm civarndadr. Bu deer, bir supabn belli bir supap alannda bu mesafede aldnda yeterli yakt-

hava karmn salayacak ekilde belirlenmitir. Supap mekanizmalarnda kullanlabilecek boyutlarda bir elektromknats iin bu hareket mesafesi olduka byk kalmaktadr. Uygun boyutlu bir elektromknatsn farkl akm deerlerine karlk gelen kuvvet-yerdeitirme erilerinden (ekil 6) grlebilecei gibi 8 mm gibi bir mesafede salanabilen mknats ekim kuvveti ok dk kalmaktadr. Sonu olarak bu ekim kuvveti supab uygun bir hzda apkapamaya yeterli olmayacaktr. Ayrca egzoz supab asndan durum daha da kritiktir. nk egzoz aamasnda oluan gaz basnc supap zerinde olduka byk kuvvetler (350-400 N gibi) oluturur. Bu kuvvetin 8 mm' lik bir mesafeden elektromknatsn salad kuvvet yardm ile yenilmesi ok gtr. Ele alnan tasarm yapsna gre bu tr bir elektromekanik supap mekanizmasnda byk hareket mesafelerinde, mknats kuvvetinin yetmedii durumlarda yay enerjisinden yararlanmak gerekmektedir. Burada yay enerjisi, supap kolu, yaylar, tutucular ve disk veya piston elemanndan ibaret hareketli ktlenin ivmelenmesini salamak ve yksek cevap hzlar elde etmek amac ile kullanlmaktadr. Bu yaylarn biri eyleyici (actuator), dieri de supap yay olup baz uygulamalarda her iki yay iin ayn yay sabiti kullanlrken, baz uygulamalarda ise eyleyicide daha sert buna karlk supapta daha yumuak yay kullanlmaktadr (8). Burada yay seiminin sistemin cevap hz zerinde etkisi byktr. Basit bir ktle-yay sisteminde (rezonans veya mekanik salnm sistemi)
n doal frekans olup yay sertlii, k ile doru, hareketli ktle, m ile ters orantl olarak deimektedir. Kullanlan elektromknatslar ise daha ok hareketin tamamlanmasna yardmc olmak ve supab ak veya kapal konumda tutmak iin kullanlrlar. Teorik olarak, srtnmelerin yok sayld durumda supabn herhangi bir ak veya kapal tutma durumunda yaylarn depolad potansiyel enerji maksimum olup hareketin orta konumuna kadar harcanr ve bu harcanan enerji ktle eleman tarafndan kinetik enerji olarak depolanr. Bu durumda yay enerjisi sfrlanm ve ktlenin kinetik enerjisi maksimum olmutur. Hareketin orta konumundan sonraki durumunda yay kuvvetleri harekete ters ynde olup bu ynde hareketi srdren ktle elemannda depolanan kinetik enerjidir. Depolanan kinetik enerji yaylarn sktrlmasna yeterli olacandan teorik olarak hareketin tamamlanmasn salayabilecektir. Yalnz hareketin tamamlanmas aamasnda ktlenin kinetik enerjisi sfrlanrken yaylarn depolad enerji tekrar maksimum olacaktr. Bu aamada, hareketli eleman ve dolaysyla supab istenen konumda tutabilmek iin ilave bir kuvvete gerek vardr. Ayrca gerek bir sistemde hareket srasnda srtnmeden dolay ortaya kan enerji kayplarnn da karlanmas gerekir. Bu durumda gerekli enerji ve kuvvet elektromknats elemanlar yolu ile salanmaktadr.

= k m

Elektromekanik sistemde, hareketli elemann elektromknats elemanlarna yaklamna bal olarak mknats kuvveti mesafenin karesi ile ters orantl olarak artarken, yay kuvveti mesafe ile dorusal olarak artar. Bu durumda balangta ok dk olan mknats ekim kuvveti belli bir mesafede yay kuvvetini yenebilecek seviyeye ular (ekil 9) ve hareketli eleman yakalayarak tutar. Buna gre elektromknats sistemi, supabn kapal veya ak durumda tutulmas srasnda en azndan yay kuvvetini yenebilecek bir mknats kuvveti salayacak ekilde boyutlandrlr. Ayrca mknats kuvvetinin karlamas gereken dier bir kuvvet de silindir ii basn kuvvetidir. Basn kuvvetleri zellikle egzoz supaplarnda nem arz eder. Sistemde yaylarn hareketli eleman zerine uygulad yay kuvveti

x Fyay = 2k h x 2

(3)

biiminde ifade edilebilir. Burada; k: her bir yaya ait yay sabiti, xh: toplam hareket mesafesi, x: orta konumdan itibaren llen hareket mesafesidir. Gerekli kuvveti salayabilecek bir mknats devresinin n tasarmnda esas olan hareketli elemann kesit alandr. Bunun iin gerekli mknats kuvvetini, Fm salayacak kesit alan, A (1) nolu ifadeden hesaplanabilir. Kesit alan daire veya dikdrtgen biiminde olabilir. Daire kesitli kesit alan esas alnarak yaplan hesaplamalarla bulunan deerler Tablo 1' de verilmitir. Bu tabloda silindir ii basn deiimine karlk gerekli yay kuvvetini salayacak yay sabiti ve elektromknatsn d ap deiimi gsterilmitir. Bu deerler yaklak ve statik durum esas alnarak belirlenmi, srtnme kuvvetleri ihmal edilmitir.
Tablo 1. Silindir i Basncna Gre Yay Sabiti ve Elektromekanik Supabn D apnn Deiimi (D =30 mm, B =1.4 B/m , Yay>B olmaldr.)
supap h 2

Psil 1 bar 2 bar 3 bar 4 bar 5 bar 6 bar

B 75 N 145 N 220 N 300 N 350 N 430 N

k 10 N/mm 20 N/mm 30 N/mm 40 N/mm 45 N/mm 55 N/mm

Fyay 80 N 160 N 240 N 320 N 360 N 440 N

Dd 24 mm 28 mm 31 mm 34 mm 35 mm 36 mm

Tablo 1' den grld gibi silindir ii basnc yay kuvvetinin ve buna bal olarak da mknats kuvvetinin ve elektromekanik supabn boyutlarnn belirlenmesinde ok etkilidir. Silindir ii basnc zellikle egzoz supabnn boyutlarnn belirlenmesinde ok nemlidir. Egzoz supabnda supap alana kadar silindir ii basnc yaklak olarak 5 bar' dr. Supabn almasyla birlikte egzoz gazlar silindiri terk etmeye balayacandan supap zerine etki eden gaz kuvvetlerinin hzl bir d gstermesi beklenir. Dolaysyla supabn almaya balamas yay kuvvetinin supap zerine etki eden basn kuvvetini yenmesi ile mmkn olacaktr. Buna gre motorun yapsna bal olarak silindir ii basnc arttka elektromekanik supapta kullanlacak yaylarn rijitliklerinin de o oranda artmas gerekir. Supap aldktan sonra hareketli eleman hareketini tamamlayana kadar gaz kuvvetinin etkisi yok denecek kadar az olmaktadr. Supap alr almaz gaz basnc deceinden basn kuvvetinin etkisinin de hemen ortadan kalkmas beklenir. Sistemin dinamik davran bir taraftan yay kuvveti, mknats kuvveti ve basn kuvveti etkilerine bal iken, dier taraftan da anahtarlama annda kesime sokulan mknatstaki kalc mknats kuvvetine de bal kalr. Kesime sokulan mknats devresindeki akm d ani olmayp belli bir zaman gecikmesine baldr. Dier taraftan akm tamamen sfrlansa dahi mknats devresinde az da olsa bir miktar kalc mknatslanma devam eder. Bu da zellikle ilk balama hareketini yavalatan bir unsurdur. Bu nedenle gerekli mknats ekim kuvvetinin belirlenmesinde bu etkilerin de gz nnde bulundurulmas ve tasarmn buna gre yaplmas gerekir. Elektromknats iin yaklak bir kesit alan belirlendikten sonra kullanlacak mknats devresinin biimine gre, uygun bir mknats aks dalm salanacak biimde dier boyutlar belirlenir. Bunun iin bir dizi teorik ve amprik bantlardan (13) yararlanlabilir.

Bu almada uygun bir mknats eleman seimine temel tekil etmek amac ile iki ayr biimde mknats devresi yaps seilerek boyutlandrlmas ve buna gre elektromekanik supap mekanizmas tasarm irdelenmitir. Dz Yzl Disk Tipi Mknats Devresi Bu mknatsn hareketli eleman disk biimindedir. Bu mknats devreleri, mknatssal olarak seri, mekanik olarak paralel iki alma aralna sahiptir. Bu yapya bal olarak da ksa alma aralklarnda ar yksek ekme kuvvetleri, buna karlk artan aralk veya hareket mesafesinde ar dk ekme kuvvetleri gsteren bir karakteristie sahiptirler (ekil 6). ekil 2' de iki adet bobin tarafndan paylalan bir disk elemannn oluturduu bu tr mknats devresinin supap mekanizmas zerinde uygulan ematik olarak verilmitir.

r1 r0

Sabit kutup

Disk Ortalama mknats aks yolu

Fm =

Bh 2 A

A = (r12 r0 2 )

Sabit kutup

ekil 2. Dz Yzl Disk Tipi Mknats Devresi ve Supap zerinde Uygulan

Dz Yzl Piston Tipi Mknats Devresi Bu tip mknats devresi, genelde solenoid olarak bilinen ve pek ok yerde kullanlan bir yapdr. Burada kullanlan hareketli eleman silindirik olup bobin ile birlikte elektromknats malzemenin iinde piston gibi gidip gelme hareketi yapar. Bu yap, dz yzl disk tipi mknats devresine nazaran kk yerdeitirmelerde daha kk kuvvetler, buna karlk byk yerdeitirmelerde de grece daha fazla kuvvet salar. Bu tip mknats devrelerinde hava aral says birdir. Dz yzl piston tipi mknats devresinin supap zerinde uygulan ekil 3' de gsterilmektedir.

r1 r0

Sabit kutup

Piston

Fm =

Bh 2 A 2

A = (r12 r0 2 )

Ortalama mknats aks yolu Sabit kutup

ekil 3. Dz Yzl Piston Tipi Mknats Devresi ve Supap zerinde Uygulan

SSTEMN ELEKTRONK DENETM

Motorun alma koullarna gre elektromekanik supap mekanizmasnn kumandas bir mikrodenetleyici yoluyla salanabilir. Bunun iin motorun elektronik denetim birimi (ECU) kullanlr. Denetim biriminin kndan elde edilen denetim sinyalinin gc dk olduundan yksek akmda alan bobini srmeye yetmez. Bunun iin genellikle bir transistorden ibaret bir akm src devreye gerek vardr. Transistor olarak BJT, MOSFET veya IGBT tipinden birisi kullanlabilir. Darbe genilik modlasyon teknii ile srmek iin uygun olan MOSFET veya IGBT tipi transistor olmakla birlikte ok yksek akmlarda yaltlm IGBT transistor elektromekanik supap mekanizmalar iin daha uygun grnmektedir. ekil 4' te sistemin elektronik denetimi iin kurulmas planlanan devrenin prensip emas verilmitir. Prototip zerinde yaplan laboratuvar almalarnda elektronik denetim birimi yerine DSP veri toplama ve denetim kart kullanlmaktadr.

V+ Bavuru girii

A/D

PID

PWM
Elektromekanik supap bobini

A/D
Toprak Mikrodenetleyici
ekil 4. Elektronik Src Devrenin Prensip emas

ARATIRMA SONULARI ve TARTIMA

ki farkl mknats devresi iin boyutlandrma almalar yaplm ve bunlarn statik ve dinamik karakteristikleri elde edilmitir. Byle bir sistemde olabilecek en kk boyutu belirlemek amac ile silindir ii basn ihmal edilerek yaplan boyutlandrmada 30 N/mm' lik iki adet yay kullanldnda, her iki tr iin geerli olmak zere d ap 30 mm olan bir mknats devresinin yeterli olduu grlmtr. Boyutlandrma ileminde mknats devresinin geometrik boyutlar yannda bobinde kullanlacak tel ap, sarm says ve bobin direnci belirlenmitir. Bu apta iki adet mknats devresi ile oluturulabilecek bir elektromekanik supap mekanizmasnn toplam boyu da yaklak 90 mm civarndadr.

STATK KARAKTERSTKLER
Boyutlandrlmas yaplan mknats devresinin eitli hareket mesafelerinde salayaca ekim kuvvetinin belirlenmesi gerekir. Bunun iin (2) nolu denklem yardmyla mknatsn farkl akm deerlerine karlk gelen kuvvet-yerdeitirme karakteristikleri ok kaba biimde elde edilebilir. Yalnz bu ifadede elektromknats malzemesinin mknatslanma zellikleri, devrenin mknats aks geirgenlii ve mknats aks kaaklar hesaba katlmad iin sonular tam gereki olmayacaktr. Statik kuvvet-yerdeitirme karakteristiklerinin yeterli bir yaklaklkta hesaplanmasnda genelde iki yntem kullanlr. Bunlardan birisi sonlu elemanlar yntemi olup olduka karmaktr. Dier bir yntem ise boyutlandrlmas tamamlanan mknats devresine ait mknats aks geirgenlik formllerini, malzemenin mknatslanma (B-H) erisi deerleri ile birlikte zmektir. Bu almada mknats devresinin statik karakteristikleri MATLAB programlama dilinde hazrlanan bir program yardmyla zlmtr. Programn algoritmas ekil 5' te verildii gibidir. Program, malzemenin mknatslanma (B-H) deerlerini kullanarak belli bir akm deerine karlk gelen eitli karakteristik deerleri hesaplar. Bu karakteristiklerden birisi kuvvet-yerdeitirme erileridir. letime sokulan bobin iin farkl akm deerlerine karlk gelen eriler karlatrma amac ile her iki tip mknats devresi iin ekil 6' da verilmitir. ekilden de grld gibi

erilerin yaps yaklak hiperbolik olup, yakn mesafelerde yksek ekim kuvveti, buna karlk grece uzun mesafelerde ise dk kuvvetler biimindedir. ki farkl mknats devresi karlatrldnda, disk tipi mknats devresinin piston tipi mknats devresine gre byk yerdeitirmelerde daha dk kuvvet salarken yakn mesafelerde ok daha fazla kuvvet salad grlmektedir.

AKIM:I MMFT=NI n=1:m xh=n*0.08e-3 Geirgenliklerin hesab Yerdeitirmeye gre kuvvet erisinin izimi i=1:k Mknats devresinin farkl ksmlarna ait ak younluklarnn hesab B-H erisi deerlerinden H' larn belirlenmesi NIdemirc=Hblb+Hdld NIhavac=2Bhcxc/ NItoplamc=NIdemirc+NIhavac HATA=NItoplamc-MMFT

HATA0 E Fmc=Bhc2A/

ekil

5.

Elektromekanik

Supabn

Statik

Davran

Kestiriminin

Program

Ak

Diyagram

Disk tipi mknats devresi 400 350 300 250 200 150 100 50 0 5A 7A 9A 400 350 300 250 200 150 100 50 0

Piston tipi mknats devresi

5A 7A 9A

KUVVET [N]

0.5

1.5 2 2.5 YERDETRME [mm]

3.5

KUVVET [N]

0.5

1.5 2 2.5 YERDETRME [mm]

3.5

ekil 6. Elektromekanik Supapta Kullanlan Mknats Devrelerinin Kuvvet-Yerdeitirme Karakteristii

Mknats devresinin dier bir nemli karakteristii ise uygulanan akm deerine (veya NI) bal mknatssal doymadr. Bu durum, eitli hareket mesafeleri iin ekil 7' deki grafiklerde gsterilmitir. Her iki tre ait erilerden grld gibi hareket mesafesi yaklak 0.5 mm ve altna dtnde mknats doymas olumaktadr. Burada elektromknats sistemin girii olan NI deerine karlk gelen mknats ak younluu, Bh (hava aral faydal mknats aks) balangta dorusal olarak art gsterirken belli bir NI (veya I) deerinden sonra art yavalamakta ve sonuna doruda deiimi durmaktadr. Burada erinin bkm noktas nemli olup bu noktadan sonraki akm (veya NI) artnda, ok fazla mknats aks Bh ve dolaysyla da mknats kuvveti art salanamayaca sylenebilir. Bu durum (1) denkleminden de grlebilir. Mknats devresi, erinin bkm noktasndan sonraki akmlarda zorlanrsa, bir taraftan mknats verimi derken dier taraftan da kayplardan dolay s art ortaya kar. Ar scaklk artlar ise bir taraftan bobin telinin direncini arttrarak ekecei akm ve dolaysyla ekim kuvvetini drrken dier taraftan da bobin telinin yaltkanlna zarar verebilir. Pratikte dk hareket mesafeleri mknatsn hareketli eleman tuttuu duruma karlk gelir. Bu durumda akm gerekli tutma kuvvetine yetecek seviyeye drlebilir.
Disk tipi mknats devresi 1.8 xh=0.1 mm 1.6 1.4 1.2 Bh [Wb/m 2] 1 0.8 0.6 0.4 xh=2 mm 0.2 0 xh=4 mm 0 150 300 450 600 750 900 NI [Amper-sarm] 1050 1200 1350 1500 0.2 0 xh=1 mm xh=0.5 mm Bh [Wb/m 2] 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 xh=4 mm xh=2 mm xh=0.1 mm xh=0.5 mm xh=1 mm 1.8 Piston tipi mknats devresi

150

300

450

600 750 900 NI [Amper-sarm]

1050 1200

1350 1500

ekil 7. Belli Hava Aralklarnda NI-Bh Deiimi

Buna karlk, erilerden grld gibi yksek hareket mesafelerinde doyma hemen gereklememektedir. Pratikte bu durumda hareketli elemann harekete balama ve hareketinin devam ettii zamanlara karlk gelir. Buna gre ilk harekete akm ar yksek tutularak balanrsa yksek bir cevap hz elde etmek mmkn olabilir. Tutma gerekletikten sonra ise bu akm deeri uygun bir deere drlebilir. Bylece mknats devresi iin uygun alma koullar belirlenmi olur. ekil 8' de akm ve hareket mesafesine bal olarak mknats kuvvetinin deiimi verilmitir. Buradan gerekli mknats kuvvetini salayan hareket mesafesi ve akm deeri belirlenerek uygun bir alma noktas bulunur.
Disk tipi mknats devresi Piston tipi mknats devresi

600 500 KUVVET [N] KUVVET [N] 1 2 3 YERDETRME [mm] 4 4 2 0 AKIM [A] 8 6 10 400 300 200 100 0 0

600 500 400 300 200 100 0 0 1 2 3 YERDETRME [mm] 4 4 2 0 AKIM [A] 8 6 10

ekil 8. Mknats Kuvvetinin Yerdeitirme ve Akma Gre Deiim

ekil 9' da hareket mesafesine bal olarak yay kuvveti ile ekim kuvvetinin kesim noktas gsterilmitir. Burada ekim kuvveti belli bir mesafeden sonra yay kuvvetini yenebilmektedir. ekilden grld gibi disk elemanl mknats devresinde ekim kuvveti yakn mesafelerde daha yksek olduundan yay kuvvetini daha abuk yenebilmektedir. Bu da sistemin statik davran yannda dinamik davrann da iyiletirici bir zelliktir.

Disk tipi mknats devresi 400 350 300 250 200 150 100 50 0 k=30N/mm Yay kuvveti 400 350 300 250 200 150 100 50 0 I=9A Mknats kuvveti

Piston tipi mknats devresi

I=9A Mknats kuvveti KUVVET [N]

KUVVET [N]

k=30N/mm Yay kuvveti

0.5

1.5 2 2.5 YERDETRME [mm]

3.5

0.5

1.5 2 2.5 YERDETRME [mm]

3.5

ekil 9. Mknats ve Yay Kuvveti Deiimleri

DNAMK KARAKTERSTKLER
Elektromekanik supap mekanizmalar elektriksel ve mekaniksel alt sistemlerinden olumu olup bu iki alt sistem mknats alt sistemi ile eleerek btnleir. Byle bir sistemin dinamik karakteristiklerini ise iki temel bant ynlendirir. Bunlar; i) Elektro-mknats bant : Bir bobinden ibaret bir elektro-mknats devresine Kirchhoff yasas uygulanrsa

e(t) = Ri(t) +
elde edilir.

d(N) dt

(4)

ii) Mknato-mekanik bant : Elektromknats kuvvetinin etkisi ile hareket eden hareketli elemana Newton' un II. Hareket yasas uygulanrsa

Fm (t) = m

d 2 x(t) dx(t) +B + kx(t) + Fb + Fy + Fmt 2 dt dt (5)

elde edilir. Burada; Fb: basn kuvveti, Fy : yay kuvveti, Fmt : kalc mknats kuvveti, f ve Fm srasyla mknats aks ve mknats kuvveti olup her ikisi de hem konum deiiminin, x(t) ve hem de elektrik akmnn, i(t) bir fonksiyonudur. Bu iki denklemin tam bir analitik zm yoktur. Bu denklemlerle birlikte mknats devresine ait mknats geirgenlik denklemleri ve malzemenin mknatslanma karakteristiklerini (B-H erileri) bir arada kullanmak suretiyle uygun bir saysal zm elde etmek mmkndr. Bunun iin, MATLAB/Simulink' te bir program hazrlanm ve kullanlmtr. ekil 10' da programn alma algoritmas gsterilmitir. Ele alnan programda mknats devresinde kullanlan malzemenin gerek

B-H erisi deerleri kullanlmtr. Bu ekilde malzemenin mknatssal doymas gz nnde bulundurulmu ve ayrca sznt kayplar ile saaklanma aklar hesaba katlmtr. Hizterisiz kayplar ise ihmal edilmitir. Bylece sistemin dinamik davran hakknda geree yakn sonular elde edilmeye allmtr. ekil 11' de karlatrma amac ile sistemin dinamik davran zellikleri her iki tr mknats devresi iin verilmitir. Sistemin cevap hz, konum ve hz deiimi zellikleri yannda akm deiimi zelliklerinden de grlebilir. ekil 11' den de grld gibi konum deiimi srekli art biiminde olurken hz deiimi belli bir maksimumdan sonra yavalayarak azalmaktadr. Burada hareketin tamamlanmas annda hzn sfr olmad grlmektedir. Bu da supabn kapanmasnn belli bir hzla arpma biiminde olduunu gsterir. Bu konu elektromekanik supap mekanizmalarnda giderilmesi gereken bir sorun olarak grlmekte ve sorunun giderilmesi amac ile eitli almalar yaplmaktadr (1, 3, 4, 9, 10, 11, 16, 17, 18, 21). Dinamik davran zelliklerini ayrca akm erisinden de izlemek mmkndr. ekil 11' den grld gibi akm deiimi balangta srekli bir art biiminde ortaya kmakta ve belli bir noktada maksimum yaptktan sonra azalma ynnde deiim gstermektedir. Daha sonra belli bir noktada minimum yaptktan sonra tekrar ykselmeye balayarak nihai deerine ulamaktadr. Akmn srekli art ile deiimi yerine belli bir noktada dme gstermesi, mknats devresinde hareketli elemann hareketinden kaynaklanmaktadr. Burada akm deiimi ile oluan mknats kuvveti art dorudan hareket deiimine neden olurken dier taraftan hareket deiimi de ters ynde akm deiimine etki etmektedir. Bu da elektromekanik sistemdeki karlkl etkileimin bir sonucudur.

Enerjilenen bobin veya ekme bobini

Enerjiden kesilen bobin veya tutma bobini

ec
e c-ic R

e t=0
e t-itR t =

c =

(e

i c R ) dt

(e

i t R ) dt

B yc= c/A Mknats devresinin farkl ksmlarna ait ak younluklarnn hesab

Malzemenin B-H erisi deerlerinden H' larn belirlenmesi

B yt= t/A Mknats devresinin farkl ksmlarna ait ak younluklarnn hesab

Malzemenin B-H erisi deerlerinden H' larn belirlenmesi

NIdemirc=H blb+H dld NIhava c=2B hcx c/ NItoplam c=NIdemirc+NIhava c ic=NItoplam c/N F mc =B hc 2A/
Mknats devresinin eitli ksmlarna ait geirgenlik deerlerinin hesab

NIdemir t=H b lb+H d ld NIhava t=2B htx tt/ NItoplam t=NIdemirt+NIhava t t=NItoplam t/N F mt=B ht2A/
Mknats devresinin eitli ksmlarna ait geirgenlik deerlerinin hesab

F m =F mc - F mt a=Fm-bV-2kx+kx h -F bas

x c=x h +x t-x

v = a dt x = v dt x x h E a=0 H

x tt=x t+x

ekil 10. Elektromekanik Supabn Dinamik Davran Kestiriminin Program Ak Diyagram

Akm erisinin minimum yapt nokta, hareketli elemann hareketini tamamlad yer olup bu ekilde akm erisi zerinde supabn alp-kapanma zamann tespit etmek mmkn olmaktadr. Her iki tr mknats devresinin cevap hzlarn karlatrdmzda dik tipi mknatsl supabn cevap hznn yaklak 3.15 ms olduu grlrken, piston tipi mknatsl supabn cevap hznn 3.6 ms olduu grlr. Buradan disk tipi mknatsl supabn dinamik davrannn daha iyi olduu sylenebilir. ekil 12' de tutma akmnn cevap hz zerine etkisi her iki tr mknats devresi iin verilmitir. Burada tutma akm kesime sokulan mknatsta kesime sokulmadan nce yay kuvvetini yenmek iin gerekli mknats kuvvetini salayan akm deeridir. letime sokulan mknats devresi iinde akm art nasl ki ani olmazsa, kesime sokulan mknats devresi iindeki akm dm de ani olmamakta

ve buna bal olarak da tutucu mknats kuvveti de ani olarak dmeyeceinden bir zaman gecikmesine neden olmaktadr. Pratikte bu etki ters ynde akm uygulamak suretiyle giderilebilmektedir.

Disk tipi mknats devresi 9 8 7 KONUM [mm] / HIZ [m/sn] 6 5 4 Hz 3 2 1 0 KONUM [mm] / HIZ [m/sn] Konum 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Hz

Piston tipi mknats devresi Konum

0.001 0.002 0.003 0.004 0.005 0.006 0.007 0.008 0.009 0.01 ZAMAN [sn]

0.001 0.002 0.003 0.004 0.005 0.006 0.007 0.008 0.009 0.01 ZAMAN [sn]

25

25

20

20

15 AKIM [A] AKIM [A]

15

10

10

0.001 0.002 0.003 0.004 0.005 0.006 0.007 0.008 0.009 0.01 ZAMAN [sn]

0.001 0.002 0.003 0.004 0.005 0.006 0.007 0.008 0.009 0.01 ZAMAN [sn]

ekil 11. Mknats Devrelerinin Dinamik Karakteristikleri

ekil 13' te ise sistemin dinamik davran zerine silindir ii basncnn etkisi gsterilmitir. Gerekte silindir ii basncnn etkisi egzoz supaplarnda ortaya kmaktadr. Motorun egzoz aamasndaki sktrma basnc 5-6 bar civarnda olup bunun egzoz supab zerindeki etkisi 350400 N civarndadr. Bu kuvveti dikkate alarak yaplan hesaplamalarda daha kuvvetli bir yay ve buna karlk da daha gl bir mknats devresi kullanlmas gerektii ortaya kmaktadr. Bu durumda mknats devresinin cevap hz azaldndan tm sistemin cevap hznda da bir dme ortaya kmaktadr. Yalnz egzoz basncnn etkisi supabn tam kapal konumunda en yksek olup supap alr almaz gaz basnc dme gsterecektir. Supap harekete baladktan sonra sistemin dinamik davran, silindir ii gaz basncnn dikkate alnmad durumda elde edilen karakteristie ok yakn olmaktadr.

Disk tipi mknats devresi 9 8 it=0 7 6 KONUM [mm] 5 4 3 2 1 0 KONUM [mm] it0 7 6 5 4 3 2 1 0 9 8

Piston tipi mknats devresi

it=0

it0

0.001 0.002 0.003 0.004 0.005 0.006 0.007 0.008 0.009 ZAMAN [sn]

0.01

0.001 0.002 0.003 0.004 0.005 0.006 0.007 0.008 0.009 0.01 ZAMAN [sn]

ekil 12. Tutma Akmnn Sistemin Cevap Hzna Etkisi

Disk tipi mknats devresi 9 8 7 6 KONUM [mm] 5 4 3 2 1 0 P=0 It=0 k=30N/mm P=5 bar it0 k=65N/mm

0.001 0.002 0.003 0.004 0.005 0.006 0.007 0.008 0.009 ZAMAN [sn]

0.01

ekil 13. Silindir i Basncn Sistemin Cevap Hzna Etkisi

SONU
Bu almada elektromekanik supap mekanizmas tasarmna etki eden statik ve dinamik karakteristikler aratrlm, bunun iin hazrlanan bilgisayar programlar yardmyla teorik sonular elde edilmitir. Ayrca iki ayr tr mknats devresi kullanlarak en uygun trn belirlenmesine allmtr. Bunun sonucunda gerek statik ve gerekse dinamik karakteristikler, disk tipi mknats devresinin daha uygun olacan gstermitir. Sistemin dinamik performans gz nnde bulundurulduunda, en kritik parametrelerden birisinin yay sabiti olduu grlmektedir. Yay sabitinin seimi elektromekanik devrenin boyutlarna etki etmektedir. Buna gre yay ne kadar sert olursa sistemin cevap hz o oranda yksek olmakta,

fakat buna karlk da mknatsn boyutlar bymektedir. Mknatsn boyutlar byynce gerekli g talebi artmakta ve ayn zamanda sistemin cevap hz da dmektedir. Sistemin cevap hzndaki bu d tutucu bobindeki tutma akmndan kaynaklanmaktadr. Tutma akmnn etkisi ortadan kaldrldnda cevap hznn kolaylkla istenen deerlere gelecei sylenebilir. Teknik olarak tutma akmnn etkisini en aza indirmek mmkndr. Sonular elde edilen elektromekanik supap mekanizmalarnda gaz basncnn etkisi ihmal edilerek boyutlandrma yaplm ve bu durumda 30N/mm' lik bir yay kullanlmasnn uygun olduu grlmtr. Bu yay kuvvetini belli bir noktada karlayabilecek ve bu noktada tutabilecek gerekli mknats kuvvetinin de 30 mm apnda bir mknats devresi ile salanabilecei belirlenmitir. Silindir ii basnc ve tutma akmnn hesaba katld durumlarda ise en az 65 N/mm' lik bir yaya gerek olduu grlmtr. Bu durumda mknats devresinin ap da yaklak 55 mm civarnda kmaktadr. Kaba hesaplamalarla bir supab altrmak iin kullanlan mekanik devrenin boyu 90-100 mm arasnda olmaktadr. Bu almada deiken zamanlamal elektro-mekanik supap mekanizmasnn tasarm ve tasarma etki eden parametreler incelenmitir. alma devam etmekte olup bundan sonra tasarm yaplan mekanizmann imalat ve sistemin denetimi ele alnacaktr.

KAYNAKA
1. Butzmann, S. J. Melbert, A. Koch. 2000. "Sensorless Control of Electromagnetic Actuators for Variable Valve Train". Variable Valve Actuation 2000. SAE. 2000-01-1225. p. 65-70. 2. Flierl, R. M. Klting. 2000. "The Third Generation of Valvetrains-New Fully Variable Valvetrains for Throttle-Free Load Control". Variable Valve Actuation 2000. SAE. 2000-01-1227. p. 81-91. 3. Gottschalk, M. 1993. ''Electromagnetic Valve Actuator Drives Variable Valve Train'. Design News 49 (21). 4. Hoffmann, W., K. Peterson, A. Stefanopoulou. 2001. "Iterative Learning Control for Soft Landing of Electromechanical Valve Actuator in Camless Engines". Proceedings American Control Conference. p.2860-2866. 5. http://www.fev.com/f_index.html 6. Kam, Z., . Yksel, E. E. Topu. 2002. "Bir Elektromekanik Supap Mekanizmas Tasarm". OTEKON'02. s.300-307. 7. Kutlar, O. A., H. Arslan, A.T. alk. 1999. "Benzin (Otto) Motorunda Ksmi Ykte Yakt Tketimini Azaltmaya Ynelik Yntemler: Deiken Supap Zamanlamas Ve Alma Miktar, Deiken Sktrma Oran". Mhendis ve Makine. Cilt 40. Say 477. s 44-52 8. Park, S. H., J. Lee, J. Yoo, D. Kim, K. Park. 2003. "Effects of Design and Operating Parameters on the Static and Dynamic Performance of an Electromagnetic Valve Actuator". Journal of Automobile Engineering. Vol.217. p. 193-201. 9. Peterson, K., A. Stefanopoulou, T. Megli, M. Haghgooie. 2002. "Output Observer Based Feedback for Soft Landing of Electromechanical Camless Valvetrain Actuator". Proceedings of American Control Conference. p. 1413-1418. 10. Peterson, K., A. Stefanopoulou, Y. Wang, M. Haghgooie. 2002. "Nonlinear Self-Tuning Control for Soft Landing of an Electromechanical Valve Actuator". IFAC Mechatronics Conference. 11. Peterson, K., A. Stefanopoulou, Y. Wang. 2002. "Control of Electromechanical Actuators: Valves Tapping in Rhythm". Mohammed Dahkeh Symposium. University of California, Santa Barbara. 12. Pischinger, M. W. Salber, F. V. D. Staay, H. Baumgarten, H. Kemper. 2000. "Benefits of the Electromechanical Valve Train in Vehicle Operation". Variable Valve Actuation 2000. SAE. 2000-011223. p. 43-53. 13. Roters, H. C. 1941. "Electromagnetic Devices". John Wiley & Sons. Inc., 561s. 14. efkat, G. 2000. "Elektromekanik Sistemlerin Optimum Tasarm ve Denetiminin ncelenmesi". Doktora Tezi. Bursa, s. 21-31.

15. engirgin, M. 2000. "Elektrohidrolik Disk Valflerin Gelitirilmesi ve Bunlarn eitli Sinyal leme Teknikleri Yolu ile Denetlenmesinin Aratrlmas". Doktora Tezi. Bursa, s. 19-27. 16. Tai, C., A. Stubbs, T. C. Tsao. 2001. "Modeling and Controller Design of an Electromagnetic Engine Valve". Proceedings of the American Control Conference. Arlington, VA June 25-27. p.2890-2894. 17. Tai, C., T. C. Tsao. 2001. "Ouiet Seating Control Design of an Electromagnetic Engine Valve Actuator". Proceedings of 2001 ASME International Mechanical Engineering Congress and Exposition. Newyork, NY. p. 1-7. 18. Tai, C., T. C. Tsao. 2002. "Control of Electromechanical Camless Valve Actuator". Proceedings of the American Control Conference. Anchorage, AK May 8-10. p.262-267. 19. Uhlenbrock, R., J. Melbert. 2001. "Smart Actuator for Sensorless Electromagnetic Variable Valve Actuation". SAE. 01ATT491. 20. Wang, Y., A. Stefanopoulou, M. Haghgooie, I. Kolmanovsky, M. Hammoud. 2000. "Modeling of an Electromechanical Valve Actuator for a Camless Engine". Proceedings AVEC 2000. 5 th Int. Symposium on Advanced Vehicle Control. No 93. 21. Wang, Y., T. Megli, M. Haghgooie. 2002. "Modeling and Control of Electromechanical Valve Actuator". Variable Valve Actuation 2002. SAE. 2002-01-1106. 22. Yksel, . 1981. "An Investigation of Electro-hydraulic Floating Disc Switching Valves". Ph.D. Thesis, University of Surrey.