BO CO KINH T V M 2013: THCH THC CN PHA TRC

BO CO KINH T V M 2013: THCH THC CN PHA TRC Bn quyn 2013 thuc v y ban Kinh t ca Quc hi v UNDP ti Vit Nam. Mi s sao chp v lu hnh khng c s ng ca y ban Kinh t ca Quc hi v UNDP l vi phm bn quyn.

Y BAN KINH T CA QUC HI

Nhm T vn chnh sch kinh t v m (MAG)

BO CO KINH T V M 2013:

THCH THC CN PHA TRC

Bo co Kinh t V m 2013 c thc hin trong khun kh D n H tr nng cao nng lc tham mu, thm tra v gim st chnh sch kinh t v m do y ban Kinh t ca Quc hi ch tr, vi s ti tr ca Chng trnh Pht trin Lin hp quc ti Vit Nam (UNDP).

MC LC

LI GII THIU 17 TM TT BO CO 19 CHNG 1. THCH THC CN PHA TRC 33 T Trung Thnh v Nguyn Tr Dng CHNG 2. THC TRNG KHU VC DOANH NGHIP 77 inh Tun Minh CHNG 3. HIU QU X L B BA BT KH THI 121 T Trung Thnh CHNG 4. CN I NGN SCH V K LUT TI KHA 157 V S Cng CHNG 5. BIN NG VIC LM V THU NHP 203 Nguyn Thng CHNG 6. PHT TRIN MT NN NNG NGHIP BN VNG 233 ng Kim Sn CHNG 7. KH NNG CHNG CC C SC T BN NGOI 259 V Tr Thnh

DANH MC CC CH VIT TT
ADB ASEAN BS B KHT B NN&PTNT BRICS BTC CIEM CPI BSCL DN DNNN EU FDI GDP GSO HNX HOSE HTX ICOR IFS ILO IMF LTBXH NT NHNN NHTM NHTMCP Ngn hng Pht trin Chu Hip hi cc nc ng Nam Bt ng sn B K hoch v u t B Nng nghip v Pht trin nng thn Nhm cc nn kinh t mi ni B Ti chnh Vin Nghin cu Qun l Kinh t Trung ng Ch s gi tiu dng ng bng sng Cu Long Doanh nghip Doanh nghip nh nc Lin minh chu u Vn u t trc tip nc ngoi Tng sn phm quc ni Tng cc Thng k Sn giao dch chng khan H Ni Cng ty c phn chng khon Si Gn Hp tc x H s s dng vn (Incremental capital-output ratio) Thng k Ti chnh Quc t T chc Lao ng Th gii Qu Tin t Quc t Lao ng thng binh v x hi Nh u t Ngn hng Nh nc Ngn hng Thng mi Ngn hng Thng mi C phn 9

NSP NSNN NSTW ODA OECD QD ROA ROE SBV SCIC TCTD TNCN TNDN TPCP TT TTCK UBCKNN UBGSTCQG UBKT VASS CIEM WB WTO XNK

Ngn sch a phng Ngn sch nh nc Ngn hng Trung ng Vin tr pht trin chnh thc Nhm cc nc cng nghip pht trin Quc doanh T s li nhun rng trn ti sn T s li nhun rng trn vn ch s hu Ngn hng Nh nc Vit Nam Tng cng ty u t v kinh doanh vn nh nc T chc tn dng Thu nhp c nhn Thu nhp doanh nghip Tri phiu Chnh ph Th trng Th trng chng khon y ban Chng khon Nh nc y ban Gim st Ti chnh Quc gia y ban Kinh t Vin Hn lm Khoa hc X hi Vit Nam Vin Nghin cu Qun l Kinh t Trung ng Ngn hng Th gii T chc Thng mi Th gii Xut nhp khu

10

DANH MC BNG
Bng 1.1. Tng trng kinh t th gii giai on 2011-2012 Bng 1.2. Tng trng GDP theo ngnh (2006-2012)
46 49 68 35

Bng 1.3 Tc tng thnh t GDP theo gi thc 2010 (%) Bng 2.1. Vng quay hng tn kho theo ngnh (%) Bng 2.3. ROE theo ngnh (%) Bng 2.4. ROA theo ngnh(%)

Bng 1.4. D n cng, d n Chnh ph v d n nc ngoi ca quc gia (% GDP)

81 85

Bng 2.2. T l cc doanh nghip thua l theo ngnh (%)

86 87

Bng 2.5. T l kh nng tr li trung bnh theo ngnh (%)

89 93 156 156 160

Bng 2.6. H s vng quay cc khon phi thu theo ngnh (%)

Bng 3.1. c lng tc ng ca B ba bt kh thi n bin ng sn lng Bng 3.2. c lng tc ng ca B ba bt kh thi n bin ng lm pht Bng 4.2. C cu thu ngn sch nh nc theo sc thu, ph (%) Bng 4.4. Chi cn i ngn sch nh nc 2002-2012 Bng 4.1 Quy m thu ngn sch/GDP cc nc ang pht trin thu nhp thp
163 166

Bng 4.3. C cu thu cn i ngn sch theo ngun v khu vc (%)

170

Bng 4.5. C cu chi cn i ngn sch nh nc theo phn loi quc t

172 178 178

Bng 4.6. Cn cn ngn sch nh nc ca Vit Nam qua cc nm (% GDP) Bng 4.8. N cng ca Vit Nam t 2006-2011 (% GDP)

Bng 4.7. So snh cn cn ngn sch nh nc Vit Nam v cc nc ang pht trin (% GDP)
180 182 193

Bng 4.9. Tng vn u t ton x hi v u t t khu vc nh nc

Bng 4.10. So snh chnh lch quyt ton v d ton ngn sch a phng (%)

Bng 5.1. S gi lm vic bnh qun theo loi hnh s hu v trong mt s ngnh chn lc 2011, 2012

213

11

Bng 5.2. Quy nh v lng ti thiu i vi ngi lao ng trong cc doanh nghip Vit Nam (ng/thng)
219 236 241

Bng 6.1. T l ngho c nc phn theo khu vc v theo vng Bng 6.3. Chnh lch thu nhp khu vc nng thn, thnh th

Bng 6.2. Mt s cy trng chnh vt k hoch din tch n nm 2020 (Nguy c tha cung)
245 266

Bng 7.1. Din bin tng trng kinh t giai on 2007-2012 so vi 2000-2006 Bng 7.2. C cu vn u t theo khu vc kinh t (theo gi thc t, %) Bng 7.4. Cn cn thanh ton, 2006-2011
273 274

Bng 7.3. Tng trng khu vc cng nghip theo phn ngnh, 2002-2012
278

Bng 7.5. Din bin tng trng kinh t ca ASEAN v Trung Quc, 2007-2012

285 286 287

Bng 7.6. Din bin tng trng xut khu ca ASEAN v Trung Quc, 2007-2012 Bng 7.7. Din bin tng trng nhp khu ca ASEAN v Trung Quc, 2007-2012 Bng 7.8. Din bin lm pht ca ASEAN v Trung Quc, 2007-2012
288

12

DANH MC HNH
Hnh 1.1 Din bin li sut tri phiu chnh ph khu vc ng Euro
37 37 41

Hnh 1.2 Din bin n v thm ht ngn sch ca mt s nn kinh t EU Hnh 1.4 Ri ro ti chnh v ch s chng khon th gii Hnh 1.5 Din bin gi du th v gi vng th gii Hnh 1.6. T gi gia USD v cc ng tin ch cht Hnh 1.7 Mt s ch tiu kinh t v m
46 48 43 44 42

Hnh 1.3 Tng trng sn lng cng nghip hng qu khu vc ng Nam v Trung Quc

Hnh 1.8 ng gp % ca cc thnh t ch tiu trong GDP Hnh 1.9 C cu vn u t x hi giai on 2007-2012 Hnh 1.10 Lm pht v tc tng cung tin
51 52 50

Hnh 1.11 ng gp ca cc nhm hng vo CPI

Hinh 1.12. Ty gia danh nghia hu hiu (NEER) va ty gia thc hu hiu (REER) Hnh 1.13 Tc tng gi tr xut nhp khu v ch s gi xut nhp khu Hnh 1.14 Cn cn thng mi theo khu vc kinh t Hnh 1.15 u t trc tip nc ngoi theo i tc Hnh 1.16 Cn cn thanh ton v d tr ngoi hi Hnh 1.17 Tc tng cung tin, tn dng
60 60 59 56 59 56

54

Hnh 1.18 Tc tng cung tin, tng trng kinh t v lm pht Hnh 1.19 Bin ng cc li sut chnh sch v li sut lin NH Hnh 2.1 Chu k kinh t ca Vit Nam giai on 2000-2012 Hnh 2.2 Cc ch s sn xut ca Vit Nam
80 91 79 61

Hnh 2.3 C cu t trng n xu ca mt s ngnh

Hnh 2.4 Mi quan h gia tc cung tin M2, CPI v li sut huy ng 1-giai on 2000-12/2012 Hnh 2.5 Quy m cc th trng tn dng, c phiu v tri phiu ca Vit Nam Hnh 2.6 Hiu qu hot ng ca DNNN
112 106

100

13

Hnh 3.1 Tam gic B ba bt kh thi

123 126

Hnh 3.2 Ch s KAOPEN ca Vit Nam v mt s nc trong khu vc Hnh 3.3 Din bin cc ch s mc tiu chnh sch theo thi gian Hnh 3.4 Mc tng M2 thc t v mc tiu
127 128 126

Hnh 3.5 Tc tng cung tin, tng trng kinh t v lm pht

Hnh 3.6 Mu hnh kim cng ti Vit Nam qua cc giai on (s liu nm v na nm) Hnh 3.7 Mu hnh kim cng ti cc nc ang pht trin qua cc giai on Hnh 3.8 Thc trng thanh khon NHNN v d tr ngoi hi Hnh 3.9 Qun l thanh khon NHNN
135 135 133 130

129

Hnh 3.10 Tng trng tin d tr v ti khon nc ngoi rng Hnh 3.11 Khon vay v cho vay ca NHNN i vi cc NHTM Hnh 3.12 T l d tr v t l d tr rng ca cc NHTM
137 138 137

Hnh 3.13 Lng tin bm ht trn th trng m nm 2012 Hnh 3.15 S nhn tin t
140 141 159

Hnh 3.14 Li sut tn phiu NHNN v li sut lin ngn hng nm 2012 Hnh 3.16 T l d tr/tin gi v t l d tr bt buc

139

Hnh 4.1 Thu ngn sch nh nc giai on 2001-2012

Hnh 4.2 So snh quy m thu ngn sch thc t v hp l (1996-2012) Hnh 4.4 T l thu trong ni a phn theo loi hnh doanh nghip Hnh 4.6 So snh s chi Quyt ton v D ton hng nm Hnh 4.7 T l thu NSTW v NSP giai on 1997-2012 Hnh 4.8 T l chi cn i NSTW v NSP (1997-2012) Hnh 4.10 T l thu t t ai trong tng chi NSP
191 205 187 175 168

162 165

Hnh 4.3 So snh c cu thu thu ca Vit Nam vi cc nc ang pht trin trong khu vc chu Hnh 4.5 So snh chi tiu ngn sch nh nc cc nc ang pht trin c thu nhp thp
186 171

Hnh 4.9 So snh t l chi tiu ca NSP trong tng ngn sch nh nc Hnh 5.1 Lc lng lao ng t 15 tui tr ln, 2000-2012 Hnh 5.3 T l tht nghip giai on 2009-2012 14

188

Hnh 5.2 Tng trng lc lng lao ng t 15 tui tr ln v tng trng GDP (2001-2012)
206

205

Hnh 5.4 T l lao ng khng c bo him x hi Hnh 5.5 C cu vic lm nm 2012

208

207

Hnh 5.6 T l tht nghip v s ngi lm vic i vi nhm dn s t 15 tui tr ln Hnh 5.7 T l tht nghip ca thanh nin (t 15 n 24 tui): Th gii v Vit Nam Hnh 5.8 T l thiu vic lm 2009-2012 Hnh 5.9 S gi lm vic trong mt tun
211 212 215 215

209

210

Hnh 5.10 Thu nhp ca lao ng lm cng n lng theo thnh phn s hu

Hnh 5.11 Thu nhp ca lao ng lm cng n lng trong mt s ngnh chnh

Hnh 5.12 Thu nhp ca lao ng lm cng n lng trong mt s ngnh c nh hng xut khu cho vng I k t ngy 1/1/2013
220 224

216

Hnh 5.13 So snh thu nhp ca lao ng lm cng n lng vi mc lng ti thiu 2,35 triu p dng Hnh 5.14 Lc lng lao ng Vit Nam giai on 2009-2024

Hnh 5.15 D bo tng trng kinh t v m ca Vit Nam trong giai on trung hn 2013-2015 Hnh 6.1 Tc tng trng ngnh nng nghip Vit Nam so vi mt s nc trong vng Hnh 6.2 Kim ngch xut khu nng sn Vit Nam
235 235 237 238

225 226

Hnh 5.16 D bo t l tht nghip khu vc th Vit Nam trong giai on trung hn 2013-2015
234

Hnh 6.3 Tng trng GDP c nc v cc ngnh kinh t Hnh 6.4 CPI c nc v ch s gi lng thc, thc phm Hnh 6.6 Tc tng trng GDP trong nng nghip

Hnh 6.5 Cn cn thng mi chung v ngnh Nng - Lm - Thy sn

240

Hnh 6.7 C cu gi tr sn xut ngnh Nng - Lm - Thy sn phn theo tiu ngnh Hnh 6.8 S l hng nng sn nhp khu vo th trng Hoa K b t chi Hnh 6.9 T l tr em suy dinh dng tng trong khi xut khu la nhiu Hnh 7.2 Nhp siu so vi GDP v xut khu giai on 2000-2012 Hnh 7.3 Din bin ch s gi tiu dng, 2006-2012
280 243 252

240

Hnh 7.1 Kim ngch xut, nhp khu v nhp siu hng ha giai on 2000-2012
271

268

15

16

LI GII THIU
nh gi tnh hnh kinh t v m Vit Nam trong nm v khuyn ngh chnh sch cho cc nm tip theo, phc v cho cc nhim v ca y ban Kinh t ca Quc hi, D n H tr nng cao nng lc tham mu, thm tra v gim st chnh sch kinh t v m, do UNDP ti tr v y ban kinh t ca Quc hi ch tr thc hin nh k hng nm xy dng Bo co kinh t v m. Bo co kinh t v m l n phm c Nhm T vn chnh sch kinh t v m (MAG) xy dng nhm tng kt v nh gi din bin tnh hnh kinh t v m ca kinh t Vit Nam v th gii, phn tch chuyn su mt s vn kinh t v chnh sch v m ni bt trong nm, ng thi cp nhng vn mang tnh trung v di hn i vi nn kinh t, t a ra cc khuyn ngh chnh sch. Bo co hy vng s cung cp ti cc v i biu Quc hi v cc nh hoch nh chnh sch mt bc tranh ton cnh v tnh hnh kinh t ca nm, ng thi thng qua nhng phn tch chuyn su v nhng vn kinh t v m c trong ngn hn v di hn s gp phn nng cao kh nng hoch nh chnh sch. Bo co kinh t v m nm 2013 la chn ch Thch thc cn pha trc vi mc ch nh gi nhng din bin kinh t v m v chnh sch ca nm 2012, t trong bi cnh quyt tm v kt qu thc hin thay i m hnh tng trng v ti c cu nn kinh t theo hng nng cao cht lng, hiu qu v nng lc cnh tranh nn kinh t, sau mt nm cn cha thc s quyt lit, t cho thy nhng thch thc m nn kinh t phi i din v gii quyt trong nhng nm tip theo. Bo co c xy dng gm by chng vi mt cch tip cn ring, trong Chng 1 nh gi tng quan kinh
17

t Vit Nam nm 2012 v gi m nhng ch c phn tch su hn cc chng sau. Nhng chng tip theo i su phn tch su vn c la chn cho bo co nm nay. C th l nhng kh khn ca khu vc doanh nghip t trong bi cnh chu k kinh t suy thoi; vn thng d cn cn thanh ton v chnh sch tin t trong rng buc b ba bt kh thi; nh gi tnh bn vng ca ngn sch nh nc trong ngn v di hn; phn tch din bin th trng lao ng v trin vng trong trung hn; thc trng v trin vng sn xut nng nghip v cui cng l nh gi qu trnh hi nhp v kh nng chng ca kinh t trong nc trc cc c sc. Nhn nh, phn tch v nh gi trong bo co ny th hin quan im ca cc tc gi m khng phn nh quan im ca y ban Kinh t cng nh ca Ban Qun l D n. Xin trn trng gii thiu cng bn c. TS. Nguyn Vn Giu y vin y ban Thng v Quc hi Ch nhim y ban Kinh t ca Quc hi

18

TM TT BO CO
Kinh t th gii trong nm 2012 cha c nhiu du hiu khi sc. Tnh hnh n cng khu vc chu u c nhng din bin phc tp v lan rng ra nhiu nn kinh t, k c bn ngoi EU. Nhng tha thun v chnh sch ti kha v trn n cng cha c gii quyt tip tc khin Hoa K loay hoay cha thot khi kh khn kinh t. Nht Bn cng mi ch bc qua thi k chu tc ng ca sng thn v khng hong in ht nhn t nm 2011. Khng nhng th, suy gim kinh t cc nc pht trin lan sang c khu vc cc nn kinh t ang pht trin v mi ni. Theo , gi cc hng ha c bn c xu hng gim, mt mt gy nh hng n cc nc xut khu cc mt hng ny, mt khc h nhit mt phn lm pht ti cc nc nhp khu. Bn cnh , h thng ti chnh th gii vn ang trong qu trnh chuyn mnh chun b cho nhng n lc t do ha thng mi v ti chnh song phng v khu vc vn ang tip din si ng. C th nhn thy hot ng thng mi ca Vit Nam t chu tc ng t nhng din bin ca th gii. L mt nc da vo xut khu nhiu mt hng c bn, Vit Nam phn no chu tc ng khi gi cc mt hng ny gim, nhng s gia tng t bin t mt hng in thoi, my vi tnh v linh kin khin tng kim ngch xut khu vn gia tng mc cao. Tc gia tng nhp khu suy gim li ch yu xut pht t tng cu trong nc yu i. Trong khi , knh u t mc d ang chu nhng sc p nht nh, u t nc ngoi vo Vit Nam c du hiu suy gim trong bi cnh cc dng vn vo cc nc ang pht trin tr nn hn hp hn, nhng tc ng l khng ln do c cu u t c s dch chuyn tch cc t hai i tc ln l Nht Bn v Hn Quc. Tc ng ng k nht t th gii
19

n Vit Nam l gi hng ha gim lm gim p lc i vi lm pht trong nc. Nh vy, phn ln nhng kh khn ca Vit Nam trong nm 2012 c nguyn nhn ch yu l nhng vn vn c bn trong nn kinh t. Nhn li nm 2012, nn kinh t t c mt s im ng ghi nhn. Lm pht c kim ch mc 6,81% (so vi 18,13% ca nm 2011) c coi l mt thnh cng quan trng, Cn cn thng mi c ci thin ng k, t nhp siu 9,8 t USD (8% GDP) nm 2011 sang xut siu 284 triu USD (0,2% GDP). Nguyn nhn ch yu l do suy gim sn xut v tiu dng trong nc khin nhu cu nhp khu gim, trong khi , s gia tng t bin ca mt hng in thoi, my vi tnh v linh kin (ch yu t nh sn xut Samsung) khin tc tng xut khu duy tr mc cao. Vi vic xut siu cng thm vn FDI v kiu hi duy tr mc cao, cn cn thanh ton thng d khong 10 t USD, d tr ngoi hi tng ln khong 24-25 t USD (cao hn mc k lc nm 2008). Din bin thun li ca cn cn thanh ton v d tr ngoi hi, tin ng c li sut thc dng (do lm pht thp) v chnh lch li sut VND USD cao nn trong sut nm 2012, t gi tng i n nh. Tuy nhin, nu xem xt c xe kinh t nm 2012 trong mt chng ua di hi trong nhiu nm, th cc bin s nh lm pht thp hay cn cn thng mi c ci thin thc ra cha a li nim tin v kh nng kim sot n nh v m mt cch vng chc. Tng trng nn kinh t ang trong chu k suy gim, cho n ht nm 2012 ko di tm qu nhng cha c du hiu phc hi r rng. Tng trng GDP ch tng 5,25% (theo gi so snh 2010)1 v l nm c tc tng trng thp nht trong vng hn mt thp k qua. iu ng lu l suy gim tng trng din ra trn din rng, mi khu vc sn xut nh dch v, cng nghip v c bit l c khu vc nng nghip. B m an ton trong cc giai on suy
15,03%

theo gi so snh 1994.

20

thoi kinh t trc y l ngnh nng nghip khng th tip tc duy tr c tc tng trng trong nm 2012. Nhng kh khn tng chng ch nm khu vc cng nghip v dch v lan ta ti a phn nng nghip, phn nh nhng nhng vn ln ca ngnh nh (i) tng trng km bn vng, kh nng cnh tranh thp, ch yu da trn vic khai thc ti nguyn thin nhin cng mc s dng vt t u vo cao nhng hm lng i mi cng ngh thp, (ii) cht lng sn phm thp, kh nng cnh tranh yu; (iii) u t pht trin c s h tng cha p ng c yu cu, (iv) quan h sn xut trong nng nghip, nng thn chm i mi, v) ri ro trong sn xut nng nghip gia tng, nhim v nguy c gy suy thoi mi trng Bn cnh , ngnh cng nghip v xy dng gp phi nhng kh khn khng nh trong gn nh sut nm 2012, nguyn nhn t nhng vn dai dng cha c gii quyt nh li sut cao v tip cn tn dng kh khn, n xu nn kinh t v hng tn kho tng cao, kh nng tiu th sn phm ca th trng suy gim, th trng bt ng sn ng bng, v.v Nu xt theo thnh t chi tiu trong GDP, tc tng trng thp trong nm ch yu do s gim tc nhanh chng ca thnh t chi tiu tiu dng (chim n trn 70% GDP). Tiu dng cui cng ca nn kinh t trong , tiu dng c nhn v h gia nh (chim khong 90% tng tiu dng cui cng) gim tc l ch yu, phn nh sc mua ca i b phn ngi dn b nh hng nng n. Tch ly ti sn mc d khng suy gim nh nm 2011 nhng tc tng l rt khim tn, hng tn kho gia tng cao cho thy nhu cu tiu th hng ha gim st r rt. V lao ng - vic lm, mc d s liu iu tra cho thy thu nhp chung ca ngi lao ng gia tng (sau khi loi tr yu t gi), nhng iu ny c th c gii thch bi: (i) s liu iu tra thu nhp ch bao gm 30% tng s lao ng; (ii) cc doanh nghip gim bt lao ng c k nng thp trong iu kin kh khn v gi li
21

nhng lao ng c k nng tt hn vi mc lng cao hn; v (iii) ngi lao ng c th phi chp nhn lm c cc cng vic lng thp, hoc khu vc phi chnh thc, hoc khng n nh thi gian thay v chp nhn tht nghip. V lc lng lao ng, cung lao ng vn tip tc gia tng, nhng nhu cu lao ng c xu hng gim st, v vy mc d t l tht nghip gim cn 1,99% (so vi 2,22% nm 2011), nhng t l tht nghip khu vc thnh th cao gp i so vi khu vc nng thn, phn nh vic kim c vic lm khu vc phi nng nghip ang tr nn ngy cng kh khn. V khu vc kinh t i ngoi, hin tng nhp siu ca khu vc sn xut trong nc lin tc quy m ln trong nhiu nm phn nh nng lc cnh tranh v kh nng tham gia chui gi tr ton cu ca cc doanh nghip trong nc cha chuyn bin. Vai tr quan trng ca nhm ngnh xut khu hng gia cng, lp rp vn c khng nh (c th l nhm hng in thoi v linh kin xut khu v nhm hng in t, my tnh v linh kin). Tuy nhin, i km vi xut khu hai nhm hng ny gia tng mnh l gi tr nhp khu in t, my tnh, linh kin v cc yu t u vo tng n 67%, khin gi tr gia tng xut khu ca cc nhm hng ny khng ln. iu ny phn nh c th tp trung vo cc mt hng gia cng v phi nhp khu phn ln u vo sn xut do c cu trong nc mt cn i v thiu tnh bn vng, c bit l s yu km ca cc ngnh cng nghip h tr. Trung Quc tip tc l th trng nhp khu ln nht ca Vit Nam, tip tc mang li ri ro cho s bn vng ca thng mi cng nh sn xut ni a. Ngoi ra, mc d cn cn thng mi hng ha thng d nhng can cn thu nhp tinh trang thm hut quy m ln, phn nh qu trnh chuyn li nhun v nc ca cc doanh nghip FDI c xu hng gia tng, tc ng bt li ti can cn vang lai, v lm gim ng gp thc s ca khu vc ny i vi kinh t trong nc. T gi chnh thc hu nh khng thay i vi bin dao ng c gi nguyn 1% ng ngha vi tin ng ang c
22

nh gi cao, t tc ng mang tnh h tr n hng xut khu Vit Nam trn th trng th gii. V khu vc DN, s lng cc DN thu hp sn xut hay ng ca gia tng mnh, c bit l ngnh ti chnh ngn hng, kinh doanh BS v sn xut vt liu xy dng. S lng DN mi thnh lp gim cho thy c hi kinh doanh ca cc DN trong nc tip tc gim i trong nm 2012. S lng DN thua l gia tng, t l li nhun c xu hng gim. H qu l cc DN khng tr c n ng hn gy ra n xu ln trong h thng tn dng v n dt dy trong nn kinh t. Hin tng cc DN n ng ln nhau tr ln ph bin trong nm 2012. Cc DN khng ch n ln nhau m cn tng n thu Chnh ph. Ngoi ra, hin tng n khng ch dng chiu DN n thu Nh nc m cn theo c chiu ngc li l n ng xy dng c bn. Nh vy, nn kinh t hnh thnh mt vng xoy n ng ln nhau gia cc khu vc kinh t v tnh hnh ngy cng c xu hng xu hn. Khu vc DNNN khng ng ngoi kh khn chung m cc cc DN trong nc ang phi i mt, khng nhng th, cc DNNN cn b coi nh l nguyn nhn quan trng gy ra n xu v nhng mt cn i ln v c cu kinh t hin nay. Trong bi cnh n cng ca Vit Nam mc cao, thm ht ngn sch tng tr li th kh nng h tr t ngn sch nh nc gim n ca khu vc DNNN l v cng kh khn. Vy nhng nguyn nhn no dn n bc tranh kinh t trn? C th ni nguyn nhn c bn l nn tng tng trng v c cu nn kinh t cha c nhng thay i tch cc do kt qu qu trnh thay i m hnh tng trng v ti c cu nn kinh t cn hn ch. Mc d Chnh ph hon thin n tng th ti c cu nn kinh t gn vi chuyn i m hnh tng trng, cc vn bn php l cho cc ni dung ti c cu cn ri rc v cha nm trong tng th thng nht. Trong thc t cng cha ghi nhn c nhng tin b no ng k ca qu trnh ti c cu ba lnh vc then cht (u t cng, ngn
23

hng thng mi v khu vc DNNN). Khng nhng th, iu kin tin ti cu trc (thay i t duy v ci cch th ch) cng cha c tin trin tch cc. Thit k v vn hnh th ch cha thc s dung hp c th phn b ngun lc nn kinh t c hiu qu. Phn cp qun l v mi quan h gia trung ng - a phng thiu tnh h thng v phi hp, thiu s gim st dn n tnh trng khai thc cc ngun lc km hiu qu. Theo , nn kinh t vn cha i vo qu o n nh v m v tng trng bn vng. Vi mt m hnh v c cu kinh t c, hiu lc ca nhng chnh sch v m suy gim. Trong nm 2011, chnh sch tin t tng i cht ch, vic tht cht cung tin qu mnh mt mt khin lm pht gim nhanh v su trong na u nm 2012, nhng mt khc tc ng tiu cc quy m v cng ln n tng trng v khu vc sn xut, do s nh i tr nn gay gt hn trong m hnh tng trng kinh t m Vit Nam ang theo ui v cha c du hiu ci thin ng k. Na cui nm 2012, chnh sch tin t c ni lng, th hin thng qua cc ch tiu nh cung tin v li sut chnh sch. Cung tin nm 2012 tng ti 22,4%, cao hn mc tiu ra t u nm l t 14-16%, to c thanh khon tng i di do cho h thng NHTM. NHNN cng lin tc h cc mc li sut chnh sch, sau khi c nhng ch du r rng v xu hng gim nhanh ca lm pht trong cc thng. Tuy nhin, do cu trc kinh t cha c chuyn bin, c th hn l cc vn ca th trng ti chnh khin mc d cung tin tng nhanh nhng mc tng tn dng li rt thp (ch tng 8,91% so vi 12% nm 2011 v thp nht trong hn mt thp k qua), cho thy dng tin ang b kt trong h thng m cha a c vo khu vc sn xut v tiu dng. Nu xt nguyn nhn v pha cung, cc NHTM ang vng vo khi n xu quy m ln. Cc ngn hng phi trch d phng ri ro cao hn, chun cho vay cng tr nn ngt ngho hn trnh ri ro, li sut cho vay kh c th gim su, theo , cung vn ra nn
24

kinh t b hn ch, trong khi sn xut ca nn kinh t vn da ch yu vo vn (c ngn hn v di hn) t h thng ngn hng. V nguyn nhn t pha cu, cc DN cng khng c ng lc vay vn (cho d li sut gim) khi hng tn kho cn rt ln, th trng u ra kh khn do thu nhp ca ngi tiu dng gim st. Dng tin b kt trong h thng c cc ngn hng s dng mua cc ti sn c gi khc (mc d li sut thp hn, nhng an ton hn) nh tri phiu Chnh ph (TPCP) hay tn phiu NHNN. Hin tng trn dn n ri ro xu l cc dng vn ang c phn b thiu hiu qu, thay v a vo khu vc t nhn (thng qua hnh thc vay tn dng sn xut) th ang dn chuyn hng nhiu hn vo khu vc cng (thng qua pht hnh TPCP). iu ny mt mt to c hi tnh trng n cng tip din v gia tng, gy ri ro n cng c nhiu nghin cu cnh bo; mt mt, dn n hin tng u t cng ln t u t t nhn, phn b ngun lc cha hiu qu khi cc nghin cu u ch ra rng cht lng v nng sut ca cc khon u t t nhn l cao hn nhiu so vi u t cng. Trong khi hiu qu chnh sch tin t cn mc nht nh do cu trc th trng ti chnh cha c chuyn bin, cng nh khu vc DNNN cha c ci cch thc s th d a chnh sch ti kha tr nn hn hp hn rt nhiu. Quy m thu ngn sch ca Vit Nam thiu bn vng. Trong bn ngun thu ln (thu ni a, thu xut nhp khu, thu t du v cc khon thu khc) th thu ni a chim t trng cao nht v c xu hng tng lin tc theo thi gian trong khi cc khon thu khc st gim hoc c nhiu bin ng. iu ny dn n trong giai on kh khn hin nay v sp ti, thu ni a khng t c d ton v s kh c ci thin khi tng trng cc nm ti cn kh khn v mt lot cc bin php ct gim thu s c p dng. Ngun thu NSNN cng khng thc s bn vng khi s thu t cc ngun ti nguyn khng th ti to nh t ai v du th vn
25

chim khong 20% thu cn i NSNN, y l cc khon thu hoc l mt ln hoc l khng bn vng. Trong khi , quy m chi tiu ngn sch vn c duy tr mc cao. Khon chi ln nht trong tng chi NSNN l chi thng xuyn, trong c chi cho b my nh nc, v quy m chi ngy cng gia tng. Phn tch su hn cn cho thy k lut ti kha trong chi tiu cng cha c tn trng v khu vc thng xuyn vt d ton li l lnh vc ang c ch trng ci cch mnh m l hnh chnh cng. Bn cnh , t u nhng nm 2000, Vit Nam bt u thc hin vic phn cp mt cch mnh m trong c phn cp ti kha. Mc d hu ht cc quy nh cc vn lin quan n thu thu v ph vn thuc v trung ng song k t khi p dng Lut NSNN 2002 th chnh quyn cc a phng ngy cng c nhiu quyn lc hn trong vic thc hin cc nhim v ngn sch, c bit l thc hin cc nhim v chi. Tuy nhin trn thc t phn cp khng i km vi k lut ti kha khin cc cng trnh t vn NSNN c u t dn tri v thiu hiu qu. Vi quy m chi tiu ngn sch cao v lin tc tng ln, Vit Nam phi i mt vi tnh trng mt cn bng ngn sch. Chnh ph buc phi chp nhn vay n v h qu l mc n cng tng ln nhanh trong vi nm gn y. Tnh n ht nm 2011, tng n cng ca Vit Nam vo khong 54,9% GDP, trong n cng nc ngoi v n cng trong nc ln lt l 30,9% v 24,0% GDP. ng thi, nhng khon n xu ca khu vc DNNN cng l mi lo ln n tnh bn vng ca n cng Vit Nam. S suy thoi ca kinh t cng nh kh khn ca hng lot DN hin nay khng nhng phn nh nhng nn tng ca tng trng cha c chuyn bin tch cc (khin xu th tng trng di hn suy gim), m cn phn nh mt giai on chu k kinh t suy thoi rng khp. V mt l thuyt, chu k kinh t xut hin khi hu ht cc k hoch kinh t c nhn ng thi tr nn sai, v ch c th xy ra khi
26

hu ht cc k hoch u cha ng yu t sai lm bt ngun t mt cn c chung no , m thng thuc loi xut pht t s p t mang tnh h thng t bn ngoi v nhng thay i thng l t ngt v khng d on trc c. C th k ra y nhng c sc t cc chnh sch kinh t v m v chnh sch can thip c nh hng rng khp vo th trng nh chnh sch tin t, chnh sch ti kha, th trng vn, v khu vc DNNN. Trong s cc chnh sch v m th chnh sch tin t c coi l c nh hng mnh v quy m rng khp n cc quyt nh u t ca doanh nghip. Nu nh vic ni lng v thu hp tin t c tin hnh da theo nhng quy tc m nhng ngi tham gia th trng c th on nh c th h s nhn vo cc tuyn b v iu chnh chnh sch ca NHNN iu chnh k hoch kinh doanh ca mnh. Cc ch s nh tng trng cung tin, t gi, mi quan h gia tng trng v lm pht u bin ng mnh, khng theo quy tc trong nhng nm va qua. C th nhn thy s thay i t ngt v xu hng li sut khin cho cc k hoch kinh doanh ca cc doanh nghip b o ln, l mt trong nhng nguyn nhn ch cht gy ra hin tng nhiu doanh nghip phi ngng hot ng hoc d dt vay vn m rng sn xut trong hai nm va qua. Chnh sch tin t cha theo quy tc mt phn xut pht t tnh c lp ca chnh sch tin t gim st, trong mi lin h vi vn B ba bt kh thi. L thuyt B ba bt kh thi c hiu l: mt quc gia khng th ng thi t c cng mt lc ba mc tiu chnh sch l: (i) n nh t gi; (ii) t do ha ti khon vn; v (iii) chnh sch tin t c lp; trong , chnh sch tin t c lp c hiu l kh nng NHTW c th ch ng thc thi cc cng c chnh sch tin t thch hp vi cc mc tiu xc nh. Trong giai on trc nm 2007, m v ti chnh cn thp v c ni lng dn, t gi c gi n nh nhng mc c lp ca chnh sch tin t khng b suy gim, cho thy thc t l NHNN thc hin
27

vic trung ha dng vn ngoi tng i hiu qu. Tuy nhin, trong nhng nm gn y c mt s chuyn bin cha nh mong mun trong x l b ba bt kh thi. NHNN gia tng m ti chnh v ni lng kim sot cc dng vn chu chuyn, ng thi t gi bin ng mnh hn. Theo nguyn tc B ba bt kh thi, do hai ch s mc tiu chnh sch trn c bin ng ngc chiu th ch s cn li (tnh c lp ca chnh sch tin t) c th gi c n nh. Tuy nhin, hot ng trung ha dng vn cha t c hiu qu nh mong mun khin mc c lp ca chnh sch tin t suy gim, phn nh s nh i gia cc mc tiu chnh sch gia tng hn v d a chnh sch tin t b thu hp.. Trong khi , chnh sch ti kha cha c tnh n nh cao. V c bn, nhng tn hiu ti kha thng c tnh trung v di hn nn DN thng k vng vo tnh n nh ca nhng tn hiu ny. Nu c nhng iu chnh th cng cn c nhng tn hiu thng bo trc v xu hng thay i DN c kh nng iu chnh k hoch kinh doanh ca mnh. Tuy nhin, bn cnh s km bn vng ca ngn sch, cc chnh sch thu, ph trong nhng nm gn y cng thng xuyn thay i, dn n nhng c sc kh on nh cho doanh nghip v tc ng tiu cc n chu k kinh t. Bn cnh , th trng ti chnh cn cha hon thin, ngho nn sn phm, tnh minh bch cha cao. Th trng tin t c coi l hon thin nht nhng vn cn thiu kh nhiu sn phm, khin cho thanh khon ca th trng tin t cha th iu ho tt gia cc t chc tn dng. Hn na, th trng tin t vn cn hn ch v s tham gia th trng, thng ch din ra thng xuyn gia NHNN vi cc NHTM nh nc v mt s NHTMCP ln. Th trng vn bao gm th trng c phiu, th trng tri phiu d t c tc tng trng mnh m sau hn mi nm hnh thnh, nhng vn cn nh b. Vi mt th trng ti chnh cha pht trin v thiu hiu qu th doanh nghip khng c c nhng tn hiu ng n v lnh
28

vc kinh doanh cng nh tm kim c ngun vn pht trin cc hot ng kinh doanh ca mnh. Cui cng khu vc DNNN c quy m ln nhng hot ng km hiu qu gp phn ko di giai on suy thoi kinh t ca Vit Nam hin nay, th hin bng cc con s thua l hoc li nhun thp, nh cc trng hp ca Vinashin v Vinalines v nhiu tp on kinh t khc. Bn cnh vic l tc nhn ng gp trc tip lm cho kinh t suy gim, khu vc DNNN cn gy ra n xu ng k cho h thng tn dng. N xu t khu vc DNNN rt kh gii quyt l mt trong nhng nguyn nhn chnh khin cho tn dng ca nn kinh t b ng bng nh trong hai nm va qua. Hn na, khi cc DNNN thu hp sn xut ti c cu, cu t khu vc ny i vi khu vc doanh nghip t nhn s b st gim. Cc knh tc ng ny to ra s suy gim sn xut chung ca ton b nn kinh t. Trong thi gian ti, hi nhp kinh t su rng hn lm tng quy m v tc truyn ti cc c sc bn ngoi. Mt mt, Vit Nam vn s thc thi cc cam kt c, bao gm cc cam kt trong khun kh WTO v cc hip nh FTA ca ASEAN, mt mt s tham gia m phn cc FTA mi, nh Hip nh i tc xuyn Thi Bnh Dng (TPP), FTA vi EU, v.v... im chung ca nhng hip nh ny l u thuc th h mi, trong c nhn mnh hn cc vn lin quan n thng mi v u t nh mua sm Chnh ph, bo h s hu tr tu, cnh tranh, thun li ha cho thng mi, bo v mi trng, v.v... Vit Nam cng s tip tc m ca th trng ti chnh thc hin l trnh t do ha ti khon vn. Bi cnh kinh t th gii v khu vc cn nhiu kh khn s t ra nhiu thch thc, nht l khi tng trng kinh t Vit Nam ph thuc rt nhiu vo cc i tc EU, M v ng . Tuy vy, cc c sc bn ngoi khng t ra nhiu kh khn mi cho kinh t Vit Nam m ch lm trm trng thm cc yu km vn c ca nn kinh t, nht l ca m hnh tng trng da nhiu vo u t v tn dng. Thc t cho thy, chnh
29

sch ca Vit Nam qu ch trng tng trng trong mt thi gian di m cha quan tm ng mc n n nh kinh t v m lm trm trng p lc bt n kinh t v m, v do thu hp giai on tng trng nhanh. Trc tc ng bt li ca cc c sc bn ngoi, vic kch cu (rt ngn thi k suy gim) s tr nn kh khn hn bi i km vi p lc lm pht gia tng. Trong khi , trong nc, nhng yu km vn c vn tn ti nh m hnh tng trng v c cu kinh t c cha c i mi, theo cc nn tng tng trng cha c ci thin, cc chnh sch phc hi tng trng ang dn tr nn thiu hiu qu, vic tng cng cc bin php hnh chnh ch lm vic phn b ngun lc km hiu qu hn; h qu l xu th tng trng di hn ang b tc ng tiu cc. ng thi, cc c sc kh on nh xut pht t cch iu hnh chnh sch tin t v chnh sch ti kha, th trng ti chnh cha pht trin v khu vc DNNN km hiu qu gp phn y chu k kinh t ca Vit Nam vo giai on suy gim ko di lu nht trong nhng nm gn y. V vy, gi chnh sch quan trng l cn quyt tm thc hin cc ci cch di hn nhm to dng nn tng tng trng kinh t mt cch bn vng, c th l cn c quyt tm v mt chnh tr y nhanh qu trnh i mi m hnh tng trng v ti c cu kinh t, c bit l ba lnh vc then cht: u t cng, DNNN v khu vc NHTM. ng thi, cn kin nh hn na vi mc tiu n nh kinh t v m nhm duy tr pht trin kinh t trong di hn. Bn cnh , chu k kinh t vt qua c giai on suy gim, cc chnh sch v m cn c phi hp v thit k mt cch nht qun v d on nh. i vi chnh sch tin t, cn xy dng qui tc duy tr lm pht thp v gip DN c th tin on c s bin i v li sut. Khun kh chnh sch tin t lm pht mc tiu c th coi l mt la chn, c bit l i vi cc nc c din bin lm pht bt n v cao trong qu kh nh Vit Nam, theo , tnh
30

c lp chnh sch tin t cng s c tng cng. Theo rng buc B ba bt kh thi, hng s u tin v pha chnh sch tin t c lp, cn hi sinh mc nht nh s n nh t gi hoc t do ha ti khon vn. Trc mt trong ngn hn, cn c c ch kim sot cc dng vn hiu qu hn c th n nh c t gi mc nht nh cng vi gia tng d tr ngoi hi ln v nng cao hiu qu cc bin php trung ha. Kim sot vn hiu qu nn th hin vic la chn cch thc kim sot vn hp l trong bi cnh phi m ca nn kinh t, lin quan n u tin m ca khu vc no v mc n u. Kim sot vn nn coi l gii php tm thi v trong giai on chuyn i trc khi t do hn vo nm 20182 v Vit Nam cn tn dng thi gian ny nn kinh t c thm thi gian x l cc vn trong nc v xy dng th trng ti chnh lnh mnh. Sau mt thi gian nht nh, khi th trng ti chnh trong nc c ci thin cng vi cc c ch gim st hu hiu th m ca hn na ti khon vn l mt la chn hp l, trong bi cnh Vit Nam vn rt cn nhng ngun lc t bn ngoi cho tng trng v pht trin kinh t, cng nh theo cc l trnh cam kt m ca ti khon vn. Bn cnh , chi ph v hn ch ca cc bin php trung ha s ngy cng gia tng nn kh c th tip tc duy tr n nh t gi trong di hn. Vic theo ui chnh sch lm pht mc tiu cng ng ngha vi vic phi c c ch iu hnh t gi linh hot, do iu kin cn bn ca chnh sch tin t lm pht mc tiu l phi u tin mc tiu lm pht hn cc mc tiu chnh sch khc, bao gm c n nh t gi. V vy, t nm 2018, m hnh trung dung ca Vit Nam cn chuyn v nh t do ti khon vn v t b hn na mc n nh t gi, v cn tin ti c ch th ni t gi c qun l khi cc iu kin v m chn mui. i vi chnh sch ti kha, cn c s i mi mnh m, ton din nhm hng ti vic xy dng mt ngn sch bn vng, hiu
2Theo

cam kt vi WTO, ti khon vng lai v ti khon vn ca Vit Nam s phi c t do ha v m ca vo nm 2018.

31

qu. D hin nay quy m n cng ca Vit Nam vn c coi l trong ngng an ton song vi vic duy tr thm ht ngn sch nhiu nm trong khi hiu qu chi tiu cng ngy cng km th nguy c mt n nh ti kha khng ch l cnh bo. Vi cc khon thu NSNN, ci cch h thng thu, to ngun thu ngn sch n nh v cn bng cn c coi l quan im ch o. gim c sc p thu thu th tt yu phi gim quy m chi tiu cng v thu hp vai tr ca Nh nc trong nn kinh t. Song vic ct gim cc khon chi tiu nn da trn vic nh gi hiu qu v mc u tin ca chi tiu cng ch khng nn thc hin ct gim ng lot theo t l c nh. Ct gim quy m chi tiu NSNN s kh c th thc hin iu ny nu khng thc hin ci cch hnh chnh, tit kim chi tiu. Chnh ph cn c nhng gii php mnh m hn vi vic ct gim chi tiu trong qun l hnh chnh v ci thin hiu qu lm vic ca b my. Nhm nng cao vai tr ca Quc hi trong quyt nh d ton NSNN th c th xem xt thay i cc Ngh quyt ca Quc hi v d ton ngn sch thnh Lut Ngn sch hng nm. iu ny cho php tng cng tnh k lut ngn sch v hn ch tnh trng chi chuyn ngun nh hin nay. Chnh sch ti kha cng vi chnh sch tin t c vai tr quan trng vi n nh kinh t v m v thc y tng trng. Song liu lng cho thc hin cc gii php ti kha c th s khng th chnh xc nu vic hch ton ngn sch cn cha r rng, minh bch. Cn p dng cc chun mc thng k, k ton ph hp vi thng l quc t v trnh vic tip tc c nhng khon thu, chi lin quan n NSNN hay cc qu ti chnh thuc NSNN c ngoi cn i NSNN hng nm. NSNN cng khng th n nh nu khng c nhng thay i cn thit trong phn cp NSNN.

32

CHNG

THCH THC CN PHA TRC

DN NHP Kinh t v m nm 2012 l mt bc tranh nhiu mu sc an xen: lm pht gim mnh, cn cn thng mi ln u tin thng d sau 20 nm, t gi n nh v d tr ngoi hi gia tng; nhng tng trng kinh t gim st vi tc tng thp nht k t nm 2000, khu vc doanh nghip v cng kh khn, cn i ngn sch cng thng. Nu xem xt c xe kinh t nm 2012 trong mt chng ua di hi trong nhiu nm, th cc bin s v m nh lm pht hay cn cn thng mi thc ra li trng thi bt n cao do s thay i t ngt, theo , im sng nhn c trong nm 2012 cha a li nim tin v kh nng kim sot n nh v m mt cch vng chc. Trong khi , nm th ba lin tip nn kinh t suy gim mc tng trng, v nm trong gim tng i n nh ko di t nm 2007 cho n nay. Din bin kinh t trn xut pht t c nguyn nhn bn ngoi v bn trong. Nguyn nhn bn ngoi l nhng bt n v suy thoi chung ca kinh t ton cu. Tuy nhin, nguyn nhn bn trong l ch yu, nhng vn vn c ca nn kinh t vn tn ti, cc chnh sch tng cu ngn hn thay v c th gip nn kinh t vt qua bt n v phc hi tng trng, nhng bi cn nguyn m hnh tng trng cha thay i, c cu kinh t cha c iu chnh, cht lng tng trng cha c ci thin, phn b ngun lc thiu hiu qu. Chng 1 ca Bo co kinh t v m s l mt bc tranh ton cnh v kinh t Vit Nam nm 2012, tng quan li nhng din bin v m c bn v phn tch nguyn nhn, nh gi kt qu qu trnh
33

ti c cu nn kinh t, t nhn din nhng thch thc ang cn pha trc. Chng 1 cng l phn gi m cho nhng ch c phn tch su hn cc chng sau, bao gm: vn kh khn ca doanh nghip, vn thng d cn cn thanh ton v chnh sch tin t, vn bn vng ti kha, vn lao ng v vic lm, vn pht trin nng nghip v vn kh nng chng trong bi cnh hi nhp ca nn kinh t. Vi mc tiu trn, Chng 1 ca bo co c kt cu thnh ba phn chnh. Phn 1 trnh by v din bin kinh t th gii v nhng tc ng n Vit Nam. Phn 2 phn tch tng quan kinh t trong nc thng qua din bin cc ch s kinh t quan trng (tng trng v sn lng, lm pht v t gi, lao ng v vic lm) v cc khu vc kinh t (khu vc kinh t i ngoi, khu vc ti chnh - tin t v khu vc ti kha - ngn sch). Phn 3 nh gi mt nm thc hin n Ti c cu tng th nn kinh t v nhng thch thc, ri ro trong nhng nm tip theo. DIN BIN KINH T TH GII NM 2012 Tng trng kinh t th gii suy gim Bi cnh kinh t th gii nm 2012 tip tc gp nhiu kh khn, tnh hnh n cng khu vc chu u c nhng din bin phc tp, vi quy m v phm vi lan rng ra nhiu nn kinh t, k c bn ngoi EU. Qu trnh phc hi kinh t v chnh sch kinh t ca Hoa K gp kh khn do cha t c tha thun v chnh sch ti kha v trn n cng. Kinh t Nht Bn mi ch bc qua thi k hng chu tc ng ca sng thn v s c in ht nhn t nm 2011. Quan trng hn, suy gim kinh t cc nc pht trin lan n c khu vc cc nn kinh t ang pht trin v mi ni, d khu vc ny lin tc pht trin nng ng trong nhng nm qua. y cng chnh l nguyn nhn khin gi cc hng ha c bn c xu hng gim, sau khi tng mnh trong mt thi gian di, gy nh hng n cc nc xut khu. Tuy vy, v cui nm 2012, kinh t th gii c nhng chuyn bin tch cc hn. Mt mt, nn tng th trng ti chnh th
34

gii c ci thin ng k, do tc dng ca cc bin php ci thin ti kha khu vc EU, nhng tha thun nhm trnh vch ti kha v nng trn n cng Hoa K, v.v... Cc th trng chng khon ch cht trn th gii t nhiu c s phc hi, qua gip iu tit cc dng vn mt cch hiu qu hn. Mt khc, d vng m phn Doha cha c nhiu chuyn bin, song xu hng t do ha thng mi song phng v khu vc vn tip din. Trong bi cnh y, tng trng kinh t th gii nm 2012 thp hn so vi nm 2011. Theo Qu Tin t Quc t (IMF), tng trng kinh t th gii ch t 3,2% vo nm 2012, thp hn ng k so vi nm 2011 (3,9%). Cn theo Ngn hng Th gii (WB), tng trng kinh t th gii ch t 2,3% vo nm 2012, thp hn so vi mc 2,7% ca nm 2011. Bn thn nhng kt qu ny cng thp hn so vi kt qu d bo vo u nm 2012, ln lt mc 3,3% v 2,5% theo cng b ca IMF v WB. Bng 1.1. Tng trng kinh t th gii giai on 2011-2012
IMF GDP th gii (tc tng trng: %) Cc nc pht trin Hoa K Nht Bn Khu vc ng Euro Cc nc cng nghip ho mi chu Cc nc ang pht trin Cc nc ang pht trin chu Thng mi th gii (tc tng trng: %) 2011 3,9 1,6 1,8 -0,6 1,4* 4,0 6,3 8,0 5,9 2012 3,2 1,3 2,3 2,0 -0,4* 1,8 5,1 6,6 2,8 2011 2,7 1,6 1,8 -0,7 1,5 5,9 6,2 WB 2012 2,3 1,3 2,2 1,9 -0,4 5,1 3,5

Ngun: Ngn hng Th gii (2013) v IMF (2013).

Ghi ch: *: Khu vc EU thay v khu vc ng Euro. ng ch , tng trng kinh t chm li trong nm 2012 ch yu do khi cc nc ang pht trin.3 C th, nhm cc nc pht trin gim tng trng t 1,6% nm 2011 xung 1,3% nm 2012;
3Ch

yu theo s liu ca IMF.

35

trong khi cc nc ang pht trin chu , d vn tng trng nhanh nht, nhng tc st gim mnh t 8,0% nm 2011 xung cn 6,6% nm 2012. Tnh chung cho c nhm nc ang pht trin, tng trng gim t 6,3% xung cn 5,1%. Trong khi , nhm cc nc pht trin li c s phn ha v tc tng trng, d ni chung ang tng trng chm li. C th, Hoa K tng trng nhanh hn trong nm 2012, t mc 2,3% so vi mc 1,8% nm 2011. Tng t, Nht Bn cng t c tc tng trng dng (2,0%) nm 2012 sau suy thoi vo nm 2011 (-0,6%). Trong khi , do chu nh hng ca khng hong n cng, khu vc EU t tng trng m vo nm 2012 (-0,4%), d trc c mc tng trng 1,4% vo nm 2011. N cng chu u chuyn bin tch cc t na cui 2012 Trong na u nm 2012, khng hong n cng chu u din bin nghim trng n mc ngay c vi nhiu cuc hp gia cc lnh o v cc nh ch ti chnh quc t th vn cha c du hiu cho thy tnh hnh s c ci thin cn bn. u thng 1, Standard&Poors h nh mc tn nhim ca Php v tm thnh vin khc, cng nh h nh mc tn nhim ca Qu h tr n nh ti chnh ca chu u. Kinh t khu vc ng Euro c d bo s st gim 0,3% trong nm 2012. T l tht nghip trong thng 3 khu vc ng Euro tng ln mc k lc. Li sut cho vay Ty Ban Nha v Italia tip tc tng nhanh. n thng 5, tnh hnh Hy Lp tip tc ti t hn khi a s ngi dn ng h cc ng phi khng ch trng thc hin Hip nh cu tr vi EU v IMF. Cuc bu c phi t chc li vo thng 6 sau khi khng t c tha thun v lin minh thnh lp Chnh ph gia cc ng. n qu III, vic bu c li v thnh lp Chnh ph hon tt Hy Lp, song ngi dn dng nh vn cha lc quan hn v trin vng ca Hy Lp. Ty Ban Nha, Ngn hng Bankia phi xin cu tr 19 t Euro t Chnh ph. Li vay ca Ty Ban Nha tip tc tng trong thng 6, cho thy th trng vn quan ngi v trin vng ti kha ca quc gia ny.
36

Hnh 1.1. Din bin li sut tri phiu Chnh ph khu vc ng Euro (VT: %)
14.000

10.000

6.000

2.000

2010 -10

2010 -11

2010 -12

2011 -10

2011 -11

2011 -12

2012 -10

2012 -11

Khu vc ng Euro

B o Nha

Ty Ban Nha

2012 -12

2010 -1

2010 -2

2010 -3

2010 -4

2010 -5

2010 -6

2010 -7

2010 -8

2010 -9

2011 -1

2011 -2

2011 -3

2011 -4

2011 -5

2011 -6

2011 -7

2011 -8

2011 -9

2012 -1

2012 -2

2012 -3

2012 -4

2012 -5

2012 -6

2012 -7

2012 -8

2012 -9

Ngun: IMF.

Tnh hnh n cng chu u ch chuyn bin tch cc hn trong na cui nm 2012. Chnh ph Ireland c th tham gia th trng ti chnh tr li bn tri phiu Chnh ph. Trn thc t, phin cho bn tri phiu di hn tr gi 5 t Euro din ra thnh cng vo thng 7/2012, vi li sut 5,9% cho tri phiu k hn nm nm v 6,1% cho k hn tm nm. IMF, Hi ng chu u v NHTW chu u ECB t c nhng tha thun bc u nhm x l n v h tr phc hi kinh t Ty Ban Nha v B o Nha. Tuy vy, tnh hnh n ca Hy Lp vn cha c nhiu chuyn bin cn bn. Trong khi , t cui nm 2012, Cng ha Sp cng gia nhp nhm nhng nn kinh t khu vc ng Euro b kh khn v ngn sch v h thng ngn hng. Hnh 1.2. Din bin n v thm ht ngn sch ca mt s nn kinh t EU

Ngun: Eurostat.

37

T gc chnh sch trong nm 2012, cc hot ng chng v khu vc ng Euro vn tip tc din ra, d cn rt kh khn. Nt mi l 25 (trn 27) nc thnh vin EU thng qua cc quy nh mi nhm hn ch kh nng vt trn thm ht ngn sch. n thng 2, Hy Lp buc phi thng qua cc bin php khc kh mi. Trong khi , cc cuc hp v xa n gia Hy Lp v cc ch n t nhn khng mang li kt qu ng k. n thng 3, khu vc ng Euro cng thng qua khon cu tr ln ti 130 t Euro dnh cho Hy Lp. Vo cui qu III, nhm bn nc c, Php, Italia v Ty Ban Nha ng s vn ng nguyn th cc quc gia chu u thng qua k hoch xa n 130 t Euro cho cc nn kinh t kh khn trong Cuc hp thng nh tip theo. D cn nhiu kh khn, song y l ln u tin trong nhiu thng, Ty Ban Nha, Php v Italia thnh cng trong vic thuyt phc c ng vi k hoch vn ng xa n. y c th l mt tn hiu tch cc i vi qu trnh ng ph vi kh nng v khu vc ng Euro, d hu qu di hn cn cha c tnh n. Tng kt trong na cui nm 2012, cc gii php mang tnh tch cc tp trung vo mt s hng chnh. Th nht, cc lnh o khu vc t tha thun v vic tng cng khung php l vi h thng ngn hng, i km vi cc khon cho vay trc tip h tr. Th hai, chnh sch ti kha s bt khc kh hn, trong khi u t c gia tng nhm kch thch phc hi kinh t. Th ba, khu vc ny s n lc gim thm ht cn cn vng lai. Th t, khu vc ng Euro s n lc tng kh nng cnh tranh thng qua gim chi ph lao ng, gim thu v ph cho doanh nghip, v.v... Tuy vy, cc bin php ng ph cho n nay mi tp trung vo vic lm gim cc kh khn ti chnh trc mt (xa n, gim n, cho vay cu tr ti chnh) mt s nn kinh t thnh vin khu vc ng Euro. D a thc hin cc bin php ny vn cn, nht l khi nhn c cam kt di nhiu hnh thc ca IMF v cc nn kinh t khc,
38

bao gm c nhm cc nn kinh t mi ni BRICS. Trong khi , cc bin php di hi hn vn cha c xem xt. Mt s xut lin quan c th l pht hnh tri phiu chung ca khu vc ng Euro, hay thit lp Qu Tin t chu u, hay thnh lp lin minh ti kha chu u, v.v... nhng nhng xut di hn ny c l ch c xem xt sau khi gii quyt v c bn cc kh khn trc mt khu vc. Hoa K thn trng trc bu c v ri ro vch ti kha Kinh t Hoa K phc hi chm trong na u nm 2012, tuy nhin, trong na cui nm, nhng bt nh v trin vng chnh sch sau cuc bu c Tng thng M vo thng 11 v ri ro vch ti kha lm qu trnh phc hi kinh t chm li ng k. Ngay c u t cho hot ng sn xut - kinh doanh cng tng chm hn d kin, vi tc tng mc 1,8% (tnh theo nm) trong qu III. Theo nh gi ca WB da trn nhng s liu mi nht cho qu IV, tng trng kinh t ni chung v hot ng sn xut - kinh doanh ni ring c th cn yu hn d kin. Nhng im sng chnh v cui nm ca kinh t Hoa K chnh l tng cng hot ng bn l, th trng nh phc hi v gia tng vic lm. Trn thc t, sau mt thi gian di chu thm ht ngn sch vi quy m ln, Hoa K vn cha t c ng thun v nhm chnh sch nhm gim thm ht v mc kim sot c cng nh vn trn n cng. Nht Bn phc hi chm sau khng hong Nht Bn nhanh chng bc vo phc hi kinh t sau nhng n lc chi tiu thc hin ti thit sau thm ha ng t v in ht nhn. Tuy vy, phc hi ny l kh ngn ngi v ch din ra trong qu I nm 2012. Bc vo qu II, phc hi ny gim dn, khin GDP gim 0,1% (tnh theo nm). Trong na cui nm, cng thng chnh tr do tranh chp ch quyn bin o vi Trung Quc cng lm trm trng thm nhng kh khn kinh t Nht Bn. Xut khu ca Nht Bn sang Trung Quc (tnh theo ng Yn) gim khong 17% ch trong giai on t thng 6 n thng 11, gp phn khin
39

GDP gim khong 3,5% (tnh theo nm) trong qu III. n qu IV, sn xut cng nghip Nht Bn suy yu, sn lng cng nghip gim khong 18,5% trong qu (tnh theo nm). iu ny khin kinh t Nht Bn ch t mc tng trng kh thp trong nm 2012, d c bc phc hi so vi nm 2011. Cc nc ang pht trin ng tng trng chm song vn hi nhp nng ng Tng trng kinh t ca cc nc ang pht trin ng chm li ng k, ch yu do suy gim tng cu cc nc pht trin - th trng xut khu chnh ca cc nc ng - v cc bin php gim tng cu, kim ch lm pht Trung Quc. Kinh t Trung Quc ch tng trng 7,9% trong nm 2012, thp hn nhiu so vi mc 9,3% nm 2011 v l mc thp k lc k t nm 1999. Xut khu ca nhm nc ny cng gim ng k t qu III, khin tng trng sn lng cng nghip tip tc suy gim t qu IV. Tuy vy, ngoi tr Trung Quc, cc nc ng nhn chung chng chu kh tt trc nhng tc ng bt li ca suy gim kinh t ton cu, vi mc tng trng trung bnh 5,6% vo nm 2012, cao hn so vi mc 4,5% nm 2011. Cc nn kinh t ch cht ASEAN (nh Indonesia, Malaysia v Philippines) tng trng kh nh cc chnh sch ng ph tt vi suy gim kinh t. Sn xut cng nghip v xut khu ca cc nc ang pht trin khu vc ng (tnh c khu vc Thi Bnh Dng) ln lt t ti 15% v 9% trong qu III. Tuy vy, qu trnh phc hi kinh t khu vc cn kh chm chp v mong manh, mt phn do tc ng ca khng hong n cng chu u lm gim cc dng vn u t vo khu vc.

40

Hnh 1.3 Tng trng sn lng cng nghip hng qu khu vc ng Nam v Trung Quc (VT: %)

Ngun: Ngn hng Th gii.

Din bin gi c mt s th trng Th trng ti chnh - chng khon Nm 2012 chng kin nhng thi k bin ng khc nhau ca th trng ti chnh - chng khon th gii. Trong qu I, cc th trng chng khon chnh u tng, trong khi ri ro cc th trng ang pht trin c du hiu gim bt. n qu II, trc nhng din bin ca cuc khng hong n cng chu u, cc th trng chng khon c cc nc pht trin v ang pht trin u st gim, cng vi s gia tng ri ro ti chnh. Tnh hnh ch chuyn bin tch cc trong na cui nm 2012, sau nhng bin php mnh m ca Ngn hng Trung ng chu u, Cc D tr lin bang M v NHTW Nht Bn. NHTW chu u cng b nhng bin php c th thc hin nhm bo v gi tr ng Euro vo cui thng 7, tip ni bi chng trnh mua tri phiu v n lc th ch ha c ch n nh chu u vo thng 9. Cng trong thng 9, Cc D tr lin bang M bt u ni lng nh lng ln 3. NHTW Nht Bn tip ni vi chng trnh mua ti sn tr gi 10 nghn t Yn (tng ng 129 t la M). iu ny khin cc th trng chng khon hi phc mnh m v gn nh lin tc tng trong na cui nm 2012.

41

Hnh 1.4. Ri ro ti chnh v ch s chng khon th gii

Ri ro ti chnh th hin qua ch s CDS Ch s gi chng khon th gii

Ngun: Ngn hng Th gii.

Th trng hng ha Khc vi din bin cc nm trc, gi nhiu hng ha c bn c xu hng i xung trong nm 2012. Tnh trung bnh nm, gi du th gim nh t 95,05 USD/thng vo nm 2011 xung cn 94,14 USD/thng nm 2012. Xu hng gim gi xng du c th hin trong sut nm 2012, t 102,9 USD/thng vo qu I xung cn 88,1 USD/thng vo qu 4. Trong khi , gi xng ch tng 0,3% vo nm 2012, thp hn nhiu so vi mc tng trong nm 2011 (19,6%). Gi cc mt hng phi nhin liu cng gim mnh. Theo s liu ca WB, mc gim ny t trung bnh khong 9,8% trong nm 2012. Gi ung tip tc gim 12,3% vo nm 2012, sau khi gim 0,8% vo nm 2011. Tng t, gi nguyn liu nng sn gim 3,7% trong nm 2011, sau gim tip 2,1% vo nm 2012. Gi hng kim loi cng gim 4,8% trong nm 2012, d mc gim nh hn nhiu so vi nm 2011 (-12,8%).

42

Hnh 1.5. Din bin gi du th v gi vng th gii

Din bin gi du th (USD/thng)
140

Din bin gi vng

$1,800 $1,750 $1,700

120

100

$1,650
80

$1,600 $1,550 $1,500

60

40

Din bin gi mt s nhm hng

250

200

150

100

50 2008 2008 2008 2008 2009 2009 2009 2009 2010 2010 2010 2010 2011 2011 2011 2011 2012 2012 2012 2012 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Gi hng phi nhin liu Gi nguyn liu nng sn Gi hng thc phm Gi hng kim loi Gi ung

Ngun: Ngn hng Th gii.

Trong khi , gi vng th gii c nhng t bin ng mnh sut trong nm 2012. Trong hai thng u nm, gi vng c xu hng tng mnh t mc 1.600 USD/ounce ln hn 1.777 USD/ounce. Trong 5 thng tip theo, gi vng c dao ng mnh song gi xu hng gim v ch cn trn 1.560 USD/ounce. Sau , gi vng bt ph tr li v gn nh lin tc t nh mc 1.791 USD/ounce trc khi iu chnh gim. Gi vng kt thc nm 2012 mc 1.655 USD/ ounce, tng khong 3,6% so vi thi im u nm. T gi gia cc ng tin ch cht Nhn chung, ng USD c xu hng tng gi so vi ba ng tin ch cht - bao gm Euro, Yn Nht v Bng Anh trong nm 2012. Tuy vy, mc tng gi ny l khng lin tc. ng USD ln gi so vi ng Euro trong na u nm 2012, d sau chuyn sang
43

xu hng gim gi vo cc thng cui nm. Din bin ny ch yu do thay i din bin khng hong n cng khu vc ng Euro. ng USD cng ln gi mnh so vi ng Yn Nht trong hai thng u nm v ba thng cui nm; xen gia hai giai on ny l thi k iu chnh gim t gi ca ng USD so vi Yn Nht. Trong khi , t gi ca USD so vi Bng Anh vn mc tng i n nh, v ch tng nh trong thi im cui nm. Hnh 1.6. T gi gia USD v cc ng tin ch cht
Din bin t gi Euro v Bng Anh so vi USD
0.900

Din bin t gi Yn Nht so vi USD

90

0.800

85

0.700

80
0.600
2011 Aug 2011 Nov 2012 Aug 2011 Jan 2012 Jan 2012 Nov 2011 Jun 2012 Jun 2011 Jul 2011 Dec 2012 Jul 2011 May 2012 May 2011 Mar 2012 Mar 2012 Dec 2011 Oct 2011 Sep 2012 Sep 2011 Feb 2012 Feb 2011 Apr 2012 Apr 2012 Oct

75
2011 Jan 2011 Feb 2011 Mar 2011 Apr 2011 May 2011 Jun 2011 Jul 2011 Aug 2011 Sep 2011 Oct 2011 Nov 2011 Dec 2012 Jan 2012 Feb 2012 Mar 2012 Apr 2012 May 2012 Jun 2012 Jul 2012 Aug 2012 Sep 2012 Oct 2012 Nov 2012 Dec

Euro/USD

GBP/USD

Ngun: Ngn hng Th gii.

Tc ng ca kinh t th gii n kinh t Vit Nam Tng trng kinh t th gii nm 2012 suy gim trn din rng, d bc u c nhng chuyn bin tch cc t cc nn kinh t ln nh Hoa K, Nht Bn. Ri ro suy gim kinh t trong thi gian ti vn cn hin hu, nht l khi khng hong n cng chu u vn cn nhiu din bin phc tp. Dng vn u t vo cc nc ang pht trin ang c du hiu st gim trong khi tng trng thng mi ton cu chm li, i km vi vic gim gi nhiu mt hng trn th trng th gii. Nhng din bin trn c nh hng n kinh t Vit Nam trong nm 2012. Cc tc ng n Vit Nam ch yu din ra thng qua cc knh thng mi v u t. L mt nc da vo xut khu nhiu mt hng c bn (nh hng nng sn, thy sn, khong sn, v.v), Vit Nam phn no chu thit hi khi gi cc mt hng suy gim. Chng hn, Vit Nam l
44

nc xut khu rng cc mt hng nng sn, song gi cc mt hng ny gim 2,1% trong nm 2012. Ch ring vi mt hng go, gi th gii gim khong 8-10 USD/tn trong nm, trong khi lng go xut khu c nm ca Vit Nam t ti 8,1 triu tn. Gi xut khu ca cc mt hng khc cng gim ng k, nh gi cao su gim 31,02%; gi sn v sn phm t sn gim 16,83%; gi ht iu gim 14,94%; v gi than gim 11,93%. Tuy nhin, gi th gii gim phn no lm gim p lc i vi gi c trong nc. Gi lng thc v thc phm - nhm hng quan trng trong r hng ha tiu dng - ch tng 1,01% trong nm 2012, thp hn rt nhiu so vi cc nm trc (2010: 16,2%; 2011: 24,8%). Bn cnh , gi th gii gim cng lm gim p lc i vi gi hng nhp khu. C th, ch s gi nhp khu hng ha trong nm 2012 gim khong 0,33% so vi nm 2011. Trong , mt s mt hng c ch s gi nhp khu gim mnh l giy (gim 7,89%); x, si dt (gim 7,7%) v st thp (gim 5,96%). y l mt trong nhng nguyn nhn khin lm pht gim v mc 6,81% trong nm 2012. Trn mt phng din khc, hot ng thng mi dng nh t chu tc ng hn ca cc din bin kinh t th gii. Xu hng ny r nt hn vi xut khu. C th thy c cu xut khu ca Vit Nam theo ngnh hng v theo th trng t c nhiu thay i. C th, xut khu ca Vit Nam vn tp trung vo cc mt hng gia cng c hm lng gi tr gia tng thp, cc mt hng thm dng lao ng v/hoc s dng nhiu ti nguyn thin nhin. Trong bi cnh gi hng xut khu gim, vic tng mnh lng hng xut khu l mt nh hng quan trng gip duy tr tng trng xut khu. Cc th trng xut khu chnh vn l EU, Hoa K, Nht Bn, ASEAN, v.v u t nc ngoi vo Vit Nam khng qu kh quan trong bi cnh cc dng vn vo cc nc ang pht trin tr nn hn hp hn. Trong khi lng vn ng k v tng thm ca cc d n u t trc tip nc ngoi vo Vit Nam trong nm 2012 t 16,3 t USD, ch tng 4,7% so vi nm 2011, th vn thc hin c nm ch
45

t 10 t USD, so vi 11 t USD ca nm 2011. Tuy vy, tc ng ca cc din bin kinh t th gii i vi u t nc ngoi dng nh khng ln. DIN BIN KINH T VIT NAM NM 2012 Din bin cc ch s kinh t v m chnh Tng trng v sn lng kinh t C cu ngnh trong GDP Hnh 1.7. Mt s ch tiu kinh t v m

Ngun: Tng cc Thng k, B Ti chnh, IMF.

Bng 1.2. Tng trng GDP theo ngnh (2006-2012)

Ngnh 2006 2007 2008 Tc tng trng (%) GDP 8,23 8,48 6,29 Nng-lm-thy sn 3,69 3,40 5,04 Cng nghip-xy dng 10,38 10,60 5,61 Dch v 8,29 8,68 7,54 ng gp vo tng trng GDP theo % GDP 8,23 8,48 6,23 Nng-lm-thy sn 0,72 0,64 0,68 Cng nghip-xy dng 4,17 4,34 2,95 Dch v 3,34 3,50 2,90 ng gp vo tng trng GDP theo t l phn trm GDP 100 100 100 Nng-lm-thy sn 8,77 7,52 14,31 Cng nghip-xy dng 50,68 51,22 37,29 Dch v 40,55 41,26 48,40 2009 5,32 1,82 5,52 6,63 5,32 0,32 2,29 2,71 100 6,05 43,07 50,88 2010 6,78 2,78 7,70 7,52 6,78 0,47 3,20 3,11 100 6,99 47,19 45,82 2011 5,89 4,00 5,53 6,99 5,89 0,66 2,32 2,91 100 11,20 39,40 49,40 2012 5,25* 2,72 4,52 6,42 5,25* 0,44 1,89 2,70 100 8,75 37,57 53,68

Ngun: TCTK v tnh ton ca nhm nghin cu. Cc s liu c tnh theo gi so snh nm 1994. *: Theo gi so snh 2010.

46

GDP nm 2012 tng 5,03% (theo gi so snh 1994) hoc 5,25% (theo gi so snh 2010) v l nm c tc tng trng thp nht k t nm 2000, trong tc tng trng hai qu u nm thp, v nu khng c nhng chnh sch tch cc hn trong na cui nm nh ct gim nhanh cc mc li sut v b sung cc bin php tng u t cng v gin, hon, min gim thu cho doanh nghip th c th tng trng c nm cn thp hn nhiu. T gc c cu ngnh, khu vc dch v tip tc l u tu cho tng trng vi mc tng trng cao nht trong ba ngnh (6,42%), ng gp ti 53,68% vo tng trng GDP. Trong khi , b m an ton cho suy thoi kinh t l ngnh nng - lm - thy sn khng tip tc duy tr c tc tng trng trong nm 2012. Tc tng trng ca ngnh ny gim mnh t 4% nm 2012 xung cn 2,72% v ch cn ng gp 8,75% vo tng tng chung ca ton nn kinh t (so vi mc ng gp 11,2% nm 2011). Nh vy, nhng kh khn tng chng ch nm khu vc cng nghip lan ta ti khu vc nng nghip, bn cnh nhng hn ch c hu ca ngnh ny nh (i) tng trng km bn vng, kh nng cnh tranh thp; (ii) c cu nng nghip v kinh t nng thn dch chuyn chm; (iii) u t pht trin c s h tng cha p ng c yu cu; v (iv) quan h sn xut trong nng nghip, nng thn chm i mi4. Ngnh cng nghip v xy dng ch tng 4,53% (so vi 5,53% nm 2011), ng gp 37,57% tng trng GDP so vi trung bnh giai on 2007-2011 l 43,63%. Ch s PMI theo tnh ton ca HSBC gim trong 4 thng lin tip (t thng 4 cho n thng 7) v ch tng c ln trn 505 trong thng 11 phn nh s suy gim ca khu
4Xem

Nguyn Anh Tun (2012), Nhng vn ni bt ca sn xut trong khu vc nng nghip v khuyn ngh chnh sch, K yu Din n Kinh t ma Thu 2012. 5Ch s PMI l ch s nh qun tr mua hng o lng sc khe ca khu vc sn xut, do HSBC cng b k t thng 4/2011, da vo nm ch s ring bit: n t hng mi, Sn lng, Vic lm, Thi gian giao hng ca nh cung cp, Tn kho cc mt hng mua. Ch s ny trn 50 im phn nh cc iu kin kinh doanh ang c ci thin so vi thng trc. Ch s ny di 50 im phn nh s gim st ca khu vc sn xut. Kt qu ch s l 50,0 l khng c s thay i. Mc chnh lch so vi 50,0 cng ln th tc thay i m ch s bo hiu s cng ln.

47

vc sn xut cng nghip trong sut nm 2012. Nhng vn dai dng cha c gii quyt nh li sut cao v tip cn tn dng kh khn, n xu v hng tn kho tng cao, kh nng tiu th sn phm ca th trng suy gim, th trng BS ng bng, v.v... khin ngnh cng nghip v xy dng tip tc suy gim mnh k t nm 2010, c bit l th hin thng qua s lng cc doanh nghip thu hp sn xut hay ng ca. Theo B KHT, trong nm 2012, c 69.874 doanh nghip mi thnh lp (gim 9,9%) vi tng s vn ng k 467,3 nghn t ng (gim 9%), trong khi , s doanh nghip phi gii th, tm ngng hot ng l 54.261 (tng 6,29% so vi nm 2011). Cc ngnh b nh hng nng n nht v c t l doanh nghip gii th hoc ngng hot ng c tc tng rt nhanh so vi nm 2011 nh ngnh ti chnh ngn hng (tng 53,7%) v cc doanh nghip kinh doanh BS v doanh nghip cng nghip sn xut sn phm vt liu xy dng6 (20%). C cu thnh t chi tiu trong GDP Hnh 1.8. ng gp % ca cc thnh t chi tiu trong GDP

Ngun: Nim gim thng k tm tt 2012.

khu vc BS, trong nm 2012 c 680 DN vi ngnh ngh kinh doanh chnh l BS ng k gii th v ngng hot ng (cao hn con s 576 DN ca nm 2011). Nu tnh c nhng DN c lnh vc hot ng lin quan BS th s lng gii th v tm dng sn xut cn cao hn rt nhiu.

48

Bng 1.3 Tc tng thnh t GDP theo gi thc 2010 (%)

Ch tiu Tch lu ti sn - u t ti sn c nh - Hng tn kho Tiu dng cui cng - Tiu dng c nhn - Tiu dng chnh ph 2005 11,15 9,75 33,48 6,01 5,84 8,2 2009 4,31 8,73 -26,18 2,82 2,44 7,6 2010 10,41 10,89 5,44 5,49 4,92 12,28 2011 -8,14 -9,23 3,6 4,86 4,66 7,12 2012 2,66 1,87 10,08 3,78 3,47 7,19

Ngun: Nim gim thng k tm tt 2012.

Mt im cng cho tng trng nm 2012 l t thnh t xut khu rng. Sau giai on nhp siu ko di, cn cn thng mi thng d 284 triu USD, nguyn nhn ch yu do hp th hng nhp khu gim v tng cu yu v yu t gi th gii gim. Tuy vy, thng d thng mi khng gip ch nhiu cho tng trng bi s gim tc nhanh chng ca thnh t tiu dng trong GDP (chim n trn 70% GDP trong cu phn chi tiu). Tiu dng cui cng ca nn kinh t ch tng 3,78% (so vi 4,86% nm 2011), trong , tiu dng c nhn v h gia nh (chim khong 90% tng tiu dng cui cng) gim tc l ch yu (ch tng 3,47% so vi 4,66% nm 2011). iu ny phn nh sc mua ca i b phn ngi tiu dng b nh hng ln do thu nhp suy gim v tht nghip gia tng. Mt ch tiu khc cho nhn nh tng t l tng mc bn l v doanh thu dch v nm 2012 (tnh theo gi c nh) ch tng 6,2%, thp hn nhiu so vi nm 2010 (14%) v nm 2009 (11%). Bn cnh , n lc tng chi tiu cng ca Chnh ph thc y tng cu c th hin vic duy tr tc tng tiu dng chnh ph tng ng nh nm 2011 (trn 7%), thay v ch ng tit gim mnh trong nm 2011 (tc tng t 12,3% nm 2010 cn 7,1% nm 2011) kim ch lm pht v n nh v m. Tch ly ti sn mc d khng suy gim nh nm 2011, nhng tc tng l rt khim tn (2,66%), trong , u t ti sn c nh ch tng 1,87%, phn nh tnh hnh suy thoi ca khu vc sn xut. Sau hai nm, gi tr tch ly ti sn v u t ti sn c nh khng
49

th quay li c mc trc y (2010), vi mc gim tng ng 4,6% v 6,1%. Trong khi , gi tr hng tn kho gia tng 10,08% so vi 3,6% nm 2011 cho thy nhu cu tiu th hng ha gim st r rt. Hnh 1.9. C cu vn u t x hi, 2007-2012 (%)

Ngun: TCTK.

Mt ch tiu tng t tch ly ti sn l tng vn u t x hi cng gim nhanh t trng trn GDP (t 34,6% nm 2011 xung cn 28,5% nm 2012) v l mt nguyn nhn dn n gim tc tng trng trong mt m hnh kinh t vn da vo u t m cha c tn hiu ci thin v cht lng tng trng cng nh khng c thay i ng k no v c cu u t ca cc khu vc (nh nc, ngoi nh nc v FDI). Xt v con s tuyt i, tng u t x hi trong nm 2012 ch tng 7%, mc d cao hn mc 5,73% nm 2011 nhng l qu thp so vi tc tng ca nm nm trc (2007-2012) l 17%. Nu loi tr yu t lm pht th tc tng tng vn u t x hi l rt thp; trong , vn u t ca dn c v t nhn ch bng 64% k hoch v gim ti 14,5% so vi s thc hin ca nm 20117, phn nh ng lc sn xut ca khu vc ngoi nh nc suy gim nghim trng. Tm li, kinh t Vit Nam nm 2012 gim tc ch yu do sn xut kh khn v b thu hp trong khi tr nng nghip yu i trng thy v chi tiu t nhn b nh hng tiu cc do tht nghip gia tng v thu nhp gim st.
7B

K hoch v u t, thng 4/2013.

50

Lm pht v t gi Din bin lm pht Hnh 1.10. Lm pht v tc tng cung tin (%)

Ngun: TCTK v IFS.

C th ni kim ch lm pht mc 6,81% (so vi 18,13% ca nm 2011) l mt trong nhng thnh cng quan trng ca nm 2012, nu xt theo mc tiu m Chnh ph theo ui t u nm 2011 kim ch lm pht v n nh kinh t v m. Tuy nhin, vic gim nhanh v t ngt ca lm pht, xt trong mt thi k nht nh, li cho thy nn kinh t vn trong giai on cha thc s n nh mt cch bn vng. Nguyn nhn chnh ko lm pht xung khng xut pht t kim sot tin t. Mc d chnh sch tin t cht ch v thn trng nm 2011 lm gim nhanh chng cung tin na cui nm 2011 v c tc ng trong na u nm 2012, nhng theo NHNN, tnh chung c nm 2012, M2 tng 22,4% (so vi 10% nm 2011, tng ng vi trung bnh c giai on 2008-2011), v theo tnh ton ca ADB th lm pht li (sau khi loi tr bin ng gi lng thc v nng lng) khong 10-11% (cao hn nhiu mc lm pht chung). Nguyn nhn trc tip ca mc lm pht thp l do gi lng thc c tc tng rt thp do gi th gii suy gim trong khi ngun cung vn bo m v cu tiu dng tng khng ng k bi thu nhp kh dng ngi dn gim st. Ch s gi nhm hng n ung v dch v c nm ch tng 1,01% (so vi 22,62% nm 2011), theo , ng
51

gp ca mt hng ny (chim 39,93% t trng trong gi CPI) n lm pht suy gim r nt, c bit l na cui nm 20128. Bn cnh , gi xng th gii khng c t bin do kinh t th gii cha hi phc vng chc, nn sau su ln tng v su ln gim, gi xng trong nc tng t 20.800 VND/ lt RON92 ln 23.150 VND (tc ch tng 11,3%, so vi mc tng 30,27% trong nm 2011). Gi cc mt hng c bn trn th gii u c xu hng gim cng khin ch s gi nhp khu nm 2012 gim 0,33% (so vi mc tng 20,2% nm 2011), theo , khng cn hin tng nhp khu lm pht. Ngoi ra, vi n lc cng nh cng khai chnh sch kim sot lm pht, s hin hu d dng nhn thy ca sc mua gim, s n nh ca t gi trong sut nm v d tr ngoi hi gia tng khin lm pht k vng ca ngi dn v doanh nghip gim su, vng xoy lm pht - t gi - lm pht c kim sot tt. Hnh 1.11. ng gp ca cc nhm hng vo CPI

Ngun: TCTK v tnh ton ca nhm tc gi.

Din bin t gi Vi nhng din bin thun li ca cn cn thanh ton thng d to ngun cung ngoi t di do gp phn gia tng d tr ngoi hi, cng vi nhng bin php chng la ha c trin khai t nm 2011, tin ng c li sut thc dng (do lm pht thp) v chnh
8Mt

s mt hng tng theo cc bin php hnh chnh nh tng gi dch v y t (c nm tng 45,23%) khin lm pht theo thng qu IV tng ln sau khi gim (thng 6, thng 7) v tng ng gp vo lm pht ni chung mt cch t bin, cng khng b li c s st gim nhanh chng ca gi lng thc.

52

lch li sut VND - USD cao nn trong sut nm 2012, t gi tng i n nh. Th trng vng t c nhng bin ng ln v cng thng9 trong nm 2012, so vi cc nm trc, cng c ng gp nht nh cho n nh t gi. Ngh nh s 24/2012/N-CP ca Chnh ph v qun l hot ng kinh doanh vng10 t ngy 25/5/2012 chnh thc t du chm ht cho giai on th trng vng pht trin t do. NHNN v hnh trung t SJC vo v tr mt thng hiu vng quc gia v ch SJC c php gia cng v dp vng ming, ng thi ch cp php cho 17 NHTM v 14 DN c php kinh doanh vng ming. NHNN cng chm dt cho php cc NHTM c php huy ng v cho vay bng vng v phi tt ton trng thi vng vo 30/6/2013. T gi chnh thc khng thay i mc 20.828 VND/USD, bin dao ng c gi nguyn 1%, t gi NHTM v t gi t do cng khng c t bin v bm kh st t gi chnh thc. iu ny ng ngha vi tin ng ang c nh gi cao. Tnh ton t gi danh ngha hu hiu (NEER) v t gi thc hu hiu (REER) cho thy chnh lch gia hai t gi ang ngy cng gia tng, phn nh hng xut khu Vit Nam ang dn mt i tnh cnh tranh trn th trng th gii. Tuy nhin, vic ph gi tin ng cha chc c th ci thin c cn cn thng mi, v NHNN dng nh vn mun duy tr n nh t gi vi mc tiu kim sot lm pht v n nh v m.
nhin, t gc nhng ngi tham gia th trng v ngi dn th vn cn nhiu kin cho rng h ang phi chu ng v chp nhn mt cch phi l v chnh sch qun l th trng vng v gi vng trong nc so vi gi th gii chnh lch lin tc, c lc ln n 6-7 triu ng/lng, hin nay xoay quanh mc 3-3,5 triu ng/lng v s chnh lch ny chnh l bin ng gi vng. Do vy, vn song song tn ti hai quan im: c quan qun l cho rng th trng n nh; ngi dn v cc i tng khc trn th trng ch s iu tit ca chnh sch cho rng khng th gi th trng nh vy l n nh. 10Ngh nh 24/2012/N-CP ngy 3/4/2012 thay th Ngh nh 174 v qun l th trng vng, nhm to khun kh php l t chc v sp xp li th trng vng. NHNN cng c cc vn bn trin khai, gm: Thng t s 16/2012/TT-NHNN; Quyt nh 1623/Q-NHNN v vic t chc v qun l sn xut vng ming ca NHNN; Quyt nh 69/Q-NHNN ban hnh km Quy ch gim st hot ng gia cng vng ming t ngun vng nguyn liu khng phi ca NHNN; Thng t s 38/2012/TT-NHNN v trng thi vng ca cc TCTD; Thng t s 11/2011/TT-NHNN yu cu cc TCTD chm dt huy ng v cho vay vn bng vng.
9Tuy

53

Hinh 1.12. Ty gia danh nghia hu hiu (NEER) va ty gia thc hu hiu (REER)

Ngun: Tinh toan cua tc gi11.

Vic lm v thu nhp V lc lng lao ng, c th nhn thy mc tng lc lng lao ng nm 2012 l khong 2,3% (so vi 2% ca nm 2011), v con s tuyt i t gn 52,6 triu ngi vo nm 2012. Nh vy, cung lao ng vn tip tc gia tng, tuy nhin nhu cu lao ng c xu hng gim st, gy nn nhng sc p nht nh n th trng lao ng ca nm 2012. C th, mc d t l tht nghip gim cn 1,99% (so vi 2,22% nm 2011), nhng t l tht nghip khu vc thnh th cao gp i so vi khu vc nng thn, phn nh vic kim c vic lm khu vc phi nng nghip ang tr nn ngy cng kh khn. Mc d t l tht nghip gim nh, t l thiu vic lm tng i n nh so vi nm 2011. Ngoi ra, theo iu tra Lao ng v Vic lm ca TCTK, thu nhp danh ngha ca nhm lm cng n lng t khong 3,6 triu ng/ thng trong nm 2012, tng 15,5% so vi nm 2011. Trong , nhm lao ng hot ng trong khu vc DNNN hin c mc thu nhp cao nht, cn lao ng trong khu vc FDI li c mc tng thp nht. Theo ngnh ngh, nhm lao ng khu vc khai khong c thu nhp cao nht, cng nh c tc tng cao nht (gn 30%), trong khi khu vc nng nghip c mc thu
11Thi k gc tnh l quy I nm 1996 (ch s l 1), v s dung s liu cua 16 quc gia co gia tri xut nhp khu ln nht trong kim ngach xut nhp khu cua Vit Nam bao gm: Australia, Campuchia, Canada, Hong Kong, Trung Quc, n , Indonesia, Nht Ban, Han Quc, Malaysia, Philippines, Nga, Singapore, Thai Lan, Anh va My.

54

nhp thp nht. Bn cnh , thu nhp lao ng khu vc xut khu c mc tng trng tt. Nh vy, kt qu iu tra cho thy thu nhp chung ca ngi lao ng gia tng (sau khi loi tr yu t gi). Trong bi cnh tng trng chung ca nn kinh t suy gim, hin tng tht nghip gim nh v thu nhp thc ca ngi lao ng gia tng c th c gii thch bi: (i) s liu iu tra thu nhp ch bao gm 30% tng s lao ng; (ii) cc doanh nghip sa thi bt lao ng c k nng thp trong iu kin kh khn v gi li nhng lao ng c k nng tt hn vi mc lng cao hn; v (iii) ngi lao ng c th phi chp nhn lm c cc cng vic lng thp, hoc khu vc phi chnh thc, hoc khng n nh thi gian thay v chp nhn tht nghip trong tnh cnh h s an sinh x hi cn thiu v cha bao ph ht cc i tng. Theo iu tra Lao ng v Vic lm, t l lao ng khng chnh thc (khng c bo him x hi) tng t 74,8% nm 2011 ln 78,3% nm 2012. Ngoi ra, iu tra cho thy mc tng lng danh ngha ca nhm lao ng khng c bo him x hi (chim khong 80% tng lc lng lao ng) thp hn so lm pht trung bnh, ch ra rng nhm ny ang chu ri ro cao v d b tn thng do kinh t suy thoi. Din bin cc khu vc kinh t v m Khu vc kinh t i ngoi Nu nh nm 2011, nhp siu vn mc 9,8 t USD (gn 8% GDP) th n nm 2012, nn kinh t xut siu 284 triu (tng ng 0,2% GDP). Nguyn nhn trc ht l do suy gim sn xut v tiu dng trong nc khin nhu cu nhp khu gim tc, tc tng ch dng li 6,6% (vi ch s gi nhp khu gim 0,33%), so vi tc tng 25,83% ca nm 2011 (vi ch s gi nhp khu tng 20,2%), theo , tc tng thc t l tng ng nm 2011, so vi con s tng thc t trung bnh c tnh cho giai on 2005-2010 (loi b nm 2009 trong giai on suy thoi) l 17,3%. Trong khi , s gia tng t bin ca mt hng in thoi, my vi tnh v linh kin
55

(ch yu t nh sn xut Samsung) khin tc tng xut khu duy tr mc cao 18,2% mc d ch s gi xut khu gim 0,54%. Hnh 1.13. Tc tng gi tr xut nhp khu v ch s gi xut nhp khu (%)

Ngun: TCTK.

Hnh 1.14. Cn cn thng mi theo khu vc kinh t

Ngun: TCTK.

V c cu khu vc kinh t, trong nm 2012, nhp siu ca khu vc trong nc gim xung cn 11,7 t USD (so vi 16,1 t USD nm 2011) nhng hin tng nhp siu lin tc quy m ln trong nhiu nm phn nh nng lc cnh tranh v kh nng tham gia chui gi tr ton cu ca cc DN trong nc l yu. Trong khi , ng gp ln cho cn cn thng mi n t khu vc c vn u t nc ngoi (khu vc t chu tc ng trc tip hn t nhu cu trong nc suy gim bi ch yu sn xut dnh cho xut khu v tham gia su hn vo chui gi tr ton cu nm trong tng th chin lc u t ca cc cng ty a quc gia). Trong nm 2012, khu vc ny xut siu khong 12 ty USD, gn gp i so vi nm 2011, ch yu
56

t hin tng Samsung (xut khu tng t 6 t USD nm 2011 ln 12 t USD nm 2012). iu ny cng ng ngha vi vai tr quan trng hn ca nhm ngnh xut khu hng gia cng, lp rp trong nm 2012, c th l nhm hng in thoi v linh kin xut khu (12,6 t USD, tng 197,7% so vi nm 2011) v nhm hng in t, my tnh v linh kin (khong 7,9 t USD tng 69,1%). Tuy nhin, mc d kim ngch xut khu cho c hai nhm hng trn l 20,5 t USD nhng gi tr nhp khu in t, my tnh, linh kin v cc yu t u vo khong 13,1 t USD (so vi 7,2 t nm 2011, tng 67%) khin gi tr gia tng xut khu ca cc nhm hng ny khng ln. y l vn khng mi ti Vit Nam, vi c th tp trung vo cc mt hng gia cng v phi nhp khu phn ln u vo sn xut do c cu trong nc mt cn i v thiu tnh bn vng, c bit l s thiu vng v yu km ca cc ngnh cng nghip h tr. V c cu th trng, xut khu Vit Nam tip tc ph thuc nhiu vo mt nhm cc quc gia, khu vc nh EU (chim t trng cao nht 17,7%), M (17,2%), ASEAN (14,9%) v Nht Bn (11,4%), vi kim ngch xut khu sang cc th trng ny tip tc tng cao, phn nh nhng kh khn kinh t ni chung trn th gii khng nh hng qu ln n nhu cu hng Vit Nam. iu ny c th gii thch bi hng ha xut khu Vit Nam vn thuc chui gi tr thp, p ng nhu cu bnh thng ca cc nc, trong khi Trung Quc ang dn ri b chui sn xut ny chuyn sang chui gi tr cao hn v dn nhng li th phn cho cc nc ng Nam khc, trong c Vit Nam. Trung Quc tip tc l th trng nhp khu ln nht ca Vit Nam, theo , thm ht song phng vi quc gia ny ln ti 16,7 t USD nm 2012 (tng t 13,5 t USD nm 2011), tip tc mang li ri ro cho s bn vng ca thng mi cng nh sn xut ni a. Do hin tng Samsung, Hn Quc vn ln tr thnh th trng Vit Nam nhp siu ln th hai (khong 10 t USD).
57

Mc d cn cn thng mi hng ha thng d nhng can cn thu nhp chuyn giao tip tc tinh trang thm hut quy m ln trong nm 2012. Ch ring ba qu u nm, thm ht cn cn thu nhp rng mc 3,8 t USD, phn nh qu trnh chuyn li nhun v nc ca cc doanh nghip co vn u t nc ngoi c xu hng gia tng. iu ny a n nhn nh, mc d cc doanh nghip FDI ang c cng to ra xut siu v ng gp ln vo thng d thng mi, nhng phn li nhun chuyn v nc cng gia tng li to ra tc ng bt li ti can cn vang lai, v ng gp thc s ca khu vc ny cng cn c xem xt li (t gc nhn cn cn thanh ton). Ti tr chnh cho thm ht cn cn thu nhp l dng kiu hi, vn ang tip tc gia tng trong nhiu nm gn y. Theo c tnh, kiu hi nm 2012 khong 10 t USD, cng thm lng ngoi t thu c t xut khu lao ng (c t khong 1,7-2 t USD). Cng nh cc nm trc, ti khon vn tip tc thng d trong nm 2012, vi FDI gii ngn khong 10,5 t USD v ODA gii ngn khong 4,2 t USD. Cc dng vn FDI tp trung vo ngnh cng nghip ch bin v ch to (chim khong gn 70% s vn ng k) thay v tp trung vo ngnh kinh doanh BS nh cc nm trc. Theo TCTK, thu ht u t trc tip ca nc ngoi tnh n 15/12/2012 gim 15,3% so vi nm 2011 (ch t 13 t USD) v vn FDI thc hin gim 5%. iu ng lu l cc dng vn t Nht Bn v Hn Quc ang ngy cng gia tng, phn nh cc cng ty a quc gia ca hai nc ny ang dch chuyn i bn doanh sn xut t Trung Quc sang mt s quc gia khc nh Indonesia, Vit Nam. Tinh n ht nm 2011, tng vn u t trc tip nc ngoai (luy k cac d an con hiu lc) at 199 ty USD, trong o Nht Ban chim 12,25% v tip theo la Han Quc (11,9%).

58

Hinh 1.15. u t trc tip nc ngoai theo i tac

Ngun: TCTK, luy k cac d an con hiu lc ti 31/12/2011.

Vi thng d cn cn vng lai, thng d cn cn vn, ng thi, cc bin php chng - la ha duy tr t u nm 2011 cng khin khon mc li v sai st trong bng cn i tng th gim xung; cn cn thanh ton nm 2012 d kin thng d 10 t USD (tng ng vi mc cao k lc ca nm 2007 khi Vit Nam l im nng thu ht cc dng vn trc tip v gin tip t th gii gn vi vic tr thnh thnh vin chnh thc ca WTO), so vi 1,15 t la M thng d ca nm 2011 v thm ht 1,77 t USD ca nm 2010. i km vi thng d tng th, d tr ngoi hi cng gia tng nhanh, t mc khong 14 t USD cui nm 2011 ln ti khong 24-25 t la M cui nm 2012, p ng c 12 tun nhp khu, cao hn mc d tr k lc ca nm 2008. Hnh 1.16. Cn cn thanh ton v d tr ngoi hi (triu USD)

Ngun: SBV v IFS, s liu nm 2012 ch tnh cho ba qu u nm.

59

Khu vc ti chnh - tin t Trong nm 2011, chnh sch tin t cht ch do lm pht tng cao v bt n v m cng thng, mc tng trng cung tin hng thng gim mnh v c nm ch tng 10%, thp nht trong hn mt thp k. Vic tht cht cung tin qu mnh, mt mt khin lm pht gim nhanh v su trong na u nm 2012, nhng mt khc tc ng tiu cc quy m v cng ln n tng trng v khu vc sn xut, do s nh i tr nn gay gt hn trong m hnh tng trng kinh t m Vit Nam ang theo ui v cha c du hiu ci thin ng k. V vy, NHNN c ng thi ni lng chnh sch tin t hn, c th hin thng qua cc ch tiu nh mc tng cung tin v cc mc li sut chnh sch. Hnh 1.17. Tc tng cung tin, tn dng

Ngun: IFS.

Hnh 1.18. Tc tng cung tin, tng trng kinh t v lm pht

Ngun: NHNN, TCTK.

60

Cung tin nm 2012 tng ti 22,4%, cao hn mc tiu ra t u nm l t 14-16%, tc tng rt nhanh k t thng 3 v to c thanh khon tng i di do cho h thng NHTM. Bn cnh vic ch ng gia tng cung tin vi mong mun h nhanh li sut trn th trng, vic gia tng cung tin mc cao so vi nm 2011 cn xut pht t vic NHNN mua c khi lng ngoi t ln, tng d tr ngoi hi (c tnh trong nm NHNN mua vo khong hn 10 t USD - tng ng 210 nghn t ng) gi n nh t gi; tuy nhin cc bin php trung ha c l cha mnh nn dn n d tha thanh khon v cung tin tng nhanh12. Cc bin php trung ha c NHNN p dng ch yu trn th trng m, tp trung vic pht hnh cc tn phiu NHNN bt u t ngy 15/3 vi tng gi tr cho n ht nm 2012 l 127.964 t ng (tng ng trung ha c 8,3 t USD). Hnh 1.19. Bin ng cc li sut chnh sch v li sut lin ngn hng

Ngun: NHNN, TCTK.

Bn cnh , NHNN cng lin tc h cc mc li sut chnh sch (ch yu trong su thng u nm), sau khi c nhng ch du r rng v xu hng gim nhanh ca lm pht trong cc thng. Li sut chit khu c h su ln t 12% xung cn 7%, li sut ti cp vn cng gim su ln t 14% xung 9%, li sut trn th trng m gim cn mc 7% vo cui nm. Trng thi thanh khon tng i di do, cc mc li sut chnh sch gim nhanh nn li sut trn
12Xem

Chng 3 ca Bo co.

61

th trng lin ngn hng cng gim tng ng. Li sut lin ngn hng thm ch gim rt nhanh v mnh trong na cui nm, sau khi cc NHTMNN v quy m ln do lo ngi n xu; cng thm s ra i ca Thng t 21/TT-NHNN (ngy 1/9/2012) quy nh cc iu kin tham gia th trng lin ngn hng cht ch hn; theo , th trng lin ngn hng ch cn ch yu l ni vay mn gia cc NHTM ln d tha thanh khon. H qu l li sut c xu hng gim dn (cho n cui nm li sut qua m ch cn 5% v li sut k hn mt thng l 8%), cng nh khi lng giao dch xung thp. Li sut huy ng nm 2012 cng gim 5-6% so vi nm 2011, do thanh khon h thng c ci thin, cc mc li sut chnh sch gim mnh v lm pht h nhit. NHNN th ni li sut huy ng di hn (trn 12 thng)13 nhng vn duy tr quy nh li sut huy ng trn cho huy ng ngn hn, mc d cng gim nhanh mc trn t 14% cui nm 2011 xung 8% cui nm 2012. Tuy th, do b y ra khi th trng lin ngn hng, trong khi kh nng tham gia th trng m yu (v thiu hng ha l ti sn c gi), quy trnh ti cp vn li i hi nhiu th tc kh khn nn mt s ngn hng nh vn m thm tng li sut huy ng vt trn. Mc d khng xut hin nhng cuc ua li sut cng thng nh nm 2011, nhng hin tng vt trn huy ng trn vn cho thy nhng vn ca h thng cn tn ti nh quy m v cnh tranh chnh lch, kh nng qun tr ri ro km v.v Li sut cho vay cng gim mnh so vi nm 2011, n cui nm trung bnh cn 14-15%/nm (so vi trn 20% cui nm 2011), i vi bn lnh vc u tin nh nng nghip - nng thn, xut khu, doanh nghip nh v va, cng nghip h tr ch cn mc 9-12%/ nm, tng ng vi cui nm 2007. Tuy nhin, mc li sut cho vay ny vn cao, nu so vi li sut huy ng (chnh lch khong 6-7%) v mc gim nhanh chng ca lm pht. C mt s nguyn
13Thng

t 19/2012/TT-NHNN ngy 8/6/2012.

62

nhn chnh: (i) qu trnh ti c cu h thng cha c tin trin khin cu trc h thng cha c thay i tch cc; (ii) cc doanh nghip hot ng cm chng v li nhun suy gim, ri ro cho vay tng cao hn, vic h li sut c th tng nguy c tim n n xu; v (iii) bn thn cc ngn hng cha thc s mun gim li nhun v chia s kh khn vi cc doanh nghip v nn kinh t. Mc d NHNN c nhng n lc ng ghi nhn h tr thanh khon h thng v gim li sut, tuy nhin, cc bin php iu hnh vn tn ti mt s vn sau: Th nht, vic gia tng nhanh cung tin trong nm 2012 do qu trnh mua ngoi t tng d tr ngoi hi nhng cha trung ha c ton b c th khin vic kim sot cung tin s kh khn hn trong giai on ti. Theo ADB v WB, lm pht li (lm pht loi tr yu t bin ng gi lng thc v nng lng) trong nm 2012 l 1011%, cao hn mc lm pht chung, v l ch du cho thy nn kinh t vn tim n ri ro lm pht. Bn cnh , cc bin php trung ha ch yu thng qua pht hnh tn phiu NHNN (do th trng ti chnh cn cha pht trin, cc ti sn c gi cn thiu, th trng th cp cho cc ti sn ny cn mng v b phn on) cng pht sinh cc chi ph rng - chnh lch gia li sut phi tr trn nhng ti sn n (tn phiu NHNN) c pht hnh hp th thanh khon v li tc thu c t ti sn nc ngoi trong d tr ngoi hi. Chi ph rng ny ang gia tng (NHNN ang phi chi rng cho cc bin php trung ha), v ri ro ti cp vn NHNN trang tri chi ph rng c th xy ra, theo , h thng tr nn d b tn thng v ko theo lm pht14. Th hai, bn thn vic quy nh li sut huy ng trn (k t thng 3/2011) l mt bin php mang tnh hnh chnh (v bn cht s khng hiu qu trong di hn), trong khi li sut cho vay th c th ni v lun khng sn sng gim tng ng vi li sut huy ng, dn n chnh lch li sut cho vay v huy ng c duy tr mc cao.
14Xem

thm chng 3 ca Bo co.

63

Th ba, mc d cung tin tng nhanh nhng mc tng tn dng li rt thp (ch tng danh ngha 8,91% so vi 12% nm 2011 v thp nht trong hn mt thp k qua, nu iu chnh theo CPI th mc tng thc t khng ng k), cho thy dng tin ang b kt trong h thng m khng c a vo khu vc sn xut v tiu dng. Nguyn nhn xut pht t pha cung v cu vn ca nn kinh t. V pha cung, cc ngn hng ang vng vo khi n xu quy m ln. Theo Bo co kt qu gim st t xa ca c quan thanh tra, gim st NHNN, t l n xu ca cc t chc tn dng n cui thng 10/2012 chim khong 8,8% n 10% tng d n tn dng15, tuy nhin cc chuyn gia v cc t chc quc t16 u tin rng n xu thc t cao hn con s chnh thc. Tnh hnh cn cng thng hn do tnh lin thng hin hu gia th trng bt ng sn v th trng tn dng. Cc ch u t v kinh doanh BS trong giai on pht trin nng da qu nhiu vo ngun vn vay tn dng v thng th chp bng chnh BS nn khi th trng ng bng, gi tr ti sn suy gim nhanh chng, cht lng ti sn cc t chc tn dng xu i nghim trng v n xu gia tng. D n tn dng BS, theo NHNN, tnh n 31/10/2012 l 207.595 t ng (tng 3,6% so vi cui nm 2011), n xu khong 13,5% tng d n BS v ang c xu hng gia tng cng vi s ng bng ca th trng. S liu ny cn cha tnh n cc khon vay tiu dng khc, thc cht l c u t vo BS, cng nh d n c ti sn m bo bng BS. Mt trong nhng tnh trng khin n xu trm trng thm l do n ng xy dng c bn. Theo B Ti chnh, tnh n thng 12/2012, n ng xy dng c bn c khong gn 90.000 t ng, chim khong hn 30% tng s n xu ca cc NHTM. Tuy nhin, vic gii quyt s n ng ny khng n gin, khi ngun thu NSTW cng nh a phng ang gim st mnh do suy thoi kinh t. N xu cao nhng
15NHNN cng b ti bui hp bo ngy 25/10/2012. http://dddn.com.vn/tai-chinh/nhnn-ty-leno-xau-den-cuoi-thang-10-khoang-88-10-20121025101359350.htm. 16Xem k yu Din n Kinh t ma Xun v ma Thu nm 2013.

64

cha c s tr gip t NHNN (thng qua cng ty mua bn n), cc ngn hng phi trch d phng ri ro cao hn, chun cho vay cng tr nn ngt ngho hn trnh ri ro, li sut cho vay cng kh c th gim su, v theo , cung vn ra nn kinh t b hn ch. V pha cu, cc DN cng khng c ng lc vay vn (cho d li sut gim) khi hng tn kho cn rt ln, th trng u ra kh khn; ngi tiu dng thu nhp gim st, vay tiu dng mua nh hay cc ti sn ln dng nh l qu xa x trong giai on kh khn hin nay. Dng tin b kt trong h thng ang c ngn hng s dng mua cc ti sn c gi khc (mc d li sut thp hn, nhng an ton hn) nh TPCP hay tn phiu NHNN. Theo , quy m th trng TPCP s cp gia tng nhanh. Tng khi lng TPCP, TPCP bo lnh v tn phiu chnh ph pht hnh trong nm l khong 200.000 t ng (tng ng gn 10 t USD), c bit l TPCP pht hnh ln n 115.000 t ng (tng gn 85% so vi nm 2011). Hin tng trn dn n ri ro xu l cc dng vn ang c phn b thiu hiu qu, thay v a vo khu vc t nhn (thng qua hnh thc vay tn dng sn xut) th ang dn chuyn hng nhiu hn vo khu vc cng (thng qua pht hnh TPCP). iu ny c th gy ri ro n cngv c th dn n hin tng u t cng ln t u t t nhn, phn b ngun lc cha hiu qu khi cc nghin cu u ch ra rng cht lng v nng sut ca cc khon u t t nhn l cao hn nhiu so vi u t cng. Khu vc ti kha - ngn sch V thu ngn sch, nm 2012 t khong 743,19 nghn t ng, tng 0,4% so vi d ton. Trong , thu ni a t thp do nhng kh khn v kinh t (ch t 94,5% d ton). Nu nh trong giai on 2006-2011, t trng thu ni a tng nhanh trong c cu thu ngn sch (t khong 50% ln trn 60%); v thng xuyn vt d ton 10-15%; th nm 2012 xu i nhiu, phn nh nhng tc ng ca suy gim kinh t n thu ngn sch, c bit l cc ngun thu
65

t cc doanh nghip. Thu thu nhp DN v thu gi tr gia tng ch tng tng ng 18% (so vi 24,1% nm 2011) v 10,4% (so vi 26,1% nm 2011). Bn cnh , th trng BS ng bng cng khin ngun thu t khu vc ny (hin l ngun thu quan trng hng u ca NSP) suy gim r rt (gim 24,4% so vi nm 2011), cn i ngn sch mt s a phng tr nn thm ht v gp nhiu kh khn. Thu ngn sch b hn ch cng do Chnh ph c mt s ng thi h tr cho khu vc doanh nghip nh gi h tr 26 nghn t gin v gim thu gi tr gia tng, thu thu nhp DN, tin s dng t, v.v... c a ra vo thng 5. Tuy nhin, quy m ca gi h tr cn nh (khong 1% GDP, so vi 10% GDP ca gi kch cu nm 2009), tnh bnh qun mi DN ch c gia hn khong 60 triu ng thu GTGT (trong qu II/2012), v th hu nh khng c tc ng ng k n khu vc sn xut v DN. Thu t cc hot ng XNK thng chim 20% tng thu ngn sch, song cng ch t 83,1% d ton, phn nh nhu cu nhp khu yu i. Tuy nhin, thu t du th tng cao l ngun h tr chnh cho ngn sch nm 2012 thu hon thnh d ton. C th, thu t du th t 140,1 nghn t ng, tng 61% so vi d ton, do tng c sn lng cng nh c li v gi. Tuy nhin, theo s liu ca IMF, tng thu NSNN ca Vit Nam nm 2012 t 25,3 %, cao hn mc trung bnh ca cc nc ang pht trin chu giai on 2006-2011 (quy m thu ngn sch t 21,4 % GDP). Bn cnh , cn cn ngn sch cn thiu tnh bn vng. C th, thu ni a ang c tc gia tng nhanh nht v chim trn 64% trong nm 2012, nhng li l ngun thu ph thuc ln vo tng trng kinh t. Kh khn ca nn kinh t nm 2012 khin cho ngun thu ny ch tng 5,23% trong nm 2012 (so vi trung bnh giai on 2006-2012 l 22%). Hn th na, ngun thu t cc ngun ti nguyn khng th ti to nh t ai v du th vn
66

chim ti 20% thu cn i NSNN giai on 2009-2012, e da tnh bn vng ca thu NSNN. V chi ngn sch, tng chi NSNN nm 2012 t khong 905,79 nghn t ng, tng 0,3% so vi d ton, c tng khong hn 10% so vi nm 2011, v tng ng 28,6% GDP. Theo phn loi ca Vit Nam th quy m chi ngn sch trung bnh giai on 2008-2012 l 31,6 %, GDP vt qu ngng 30% tc ng tiu cc n tng trng v hiu qu cung cp hng ha cng17. Trong c cu chi ngn sch, chi thng xuyn chim t trng p o, chim 78,5% tng chi ngn sch trong nm 2012, do khu vc hnh chnh, s nghip vn tip tc m rng quy m cng cc chng trnh ci cch tin lng. T l cao ca chi thng xuyn cho thy cha c du hiu tch cc ca ci cch hnh chnh v khin vic ct gim chi ngn sch tr nn rt kh khn. Trong khi , t l chi u t pht trin t NSNN ang gim dn, cng vi tc gia tng hng nm thp hn nhiu so vi chi thng xuyn. Vi quy m chi ngn sch vn gia tng nn thm ht ngn sch nm 2012 vn mc 4,8% (so vi 4,7% nm 2011). Theo , ngha v tr n v quy m n Chnh ph vn gia tng nhanh. Pht hnh TPCP nm 2010 l 68.292 t ng, nm 2011 l 80.447 t ng, th nm 2012 TPCP pht hnh ln n 115.000 t ng. Cn theo ADB, th trng tri phiu Vit Nam tng trng nhanh nht trong khu vc trong qu IV, tng gi tr ln n 25 t USD (tng 42,7% so vi cng k nm trc). Trong , th trng TPCP l 24 t USD (tng 54,6%), do lng pht hnh tri phiu tng ln 71,5%. c tnh n ht nm 2012, tng n cng ca Vit Nam l vo khong 55,4% GDP, trong n cng nc ngoi v n cng trong nc ln lt l 29,6% v 25,8%% GDP, so vi cc con s tng ng ca nm 2011 l 54,9% GDP, 30,9% v 24,0% GDP18. Tuy nhin,
17Xem 18Theo

hi.

Tanzi v Schknecht (1997). Bo co s 305/BC-CP v tnh hnh n cng ca Chnh ph ngy 30/10/2012 trnh Quc

67

nu tnh c khon n nc ngoi ca khu vc doanh nghip(ch yu l DNNN) khng c Chnh ph bo lnh, n trong h thng ngn hng ca khu vc DNNN, n bng tri phiu trong nc khng c Chnh ph bo lnh khc ca DNNN19 th n cng Vit Nam c th ln ti khong 95% GDP, vt xa ngng an ton (60% GDP)20, e da n tnh bn vng ca n cng Vit Nam. Bng 1.4. D n cng, d n chnh ph v d n nc ngoi ca quc gia (% GDP)
Thm ht ngn sch Tng n cng N cng nc ngoi N nc ngoi
*

2009 -6,9 52,6 29,3 39,0

2010 -5,5 56,3 31,1 42,2

2011 -4,4 54,9 30,9 41,5

2012 -4,8 55,4 29,6 43,7

Ghi ch: *: Thm ht gm c chi tr n gc.

THC TIN TRIN KHAI V KT QU TI C CU NN KINH T Bo co kinh t v m nm 2012 a ra nhng nhn nh nn kinh t Vit Nam vi m hnh tng trng theo chiu rng v thiu hiu qu, i km vi cc chnh sch b hn ch hiu lc bi chnh m hnh tng trng l nguyn nhn c bn dn n nhng bt n kinh t v m. Gii quyt nhng vn cn bn ca nn kinh t l i mi m hnh tng trng, i km vi ti c cu nn kinh t hng n tng trng nhanh, bn vng, theo hng nng cao cht lng, hiu qu sc cnh tranh; ng thi bo m phc li x hi v an sinh x hi; to nn tng n nm 2020 Vit Nam c bn tr thnh nc cng nghip theo hng hin i. i mi m hnh tng trng c hiu l qu trnh chuyn i t m hnh tng trng ch yu theo chiu rng sang m hnh tng trng ch yu theo chiu su trn c s nng cao hiu qu tng
19N ca khu vc DNNN c th l mt ri ro ln n ngn sch. Theo Ban Ch o i mi v Pht trin DN, tng s l pht sinh ca cc tp on, tng cng ty khong 2.253 t ng trong nm 2012; trong , 10 tp on, tng cng ty c l ly k ln n 17.730 t ng. Theo , tng s n ca khu vc ny ln ti 1.334.903 t ng. 20Xem N cng v tnh bn vng Vit Nam: Qu kh, Hin ti v Tng lai, Phm Th Anh, inh Tun Minh, Nguyn Tr Dng, T Trung Thnh (2013), NXB Tri Thc.

68

trng, ng thi tin ti tng trng bn vng, t c mc tiu cui cng l nng cao phc li di hn ca x hi mt cch bn vng v cng bng. Theo , u tin hng u hin nay l nhanh chng chuyn tng trng chiu rng sang tng trng theo chiu su, t nng cao c hiu qu s dng cc ngun lc (hiu qu k thut, hiu qu phn b v tin b khoa hc cng ngh). t c hiu qu , ti c cu nn kinh t l mt la chn cp bch, y c hiu l qu trnh i mi cch thc phn b li cc ngun lc ca nn kinh t trong mt giai on nht nh, vi mc tiu l hiu qu phn b v hiu qu k thut, ng thi y cng l bc m h tr thnh cng cho qu trnh chuyn i m hnh kinh t lu di. V vy, ti c cu nn kinh t gn vi i mi m hnh tng trng, trong , tp trung ch yu vo nhng lnh vc: (i) ti c cu u t vi trng tm l ti c cu u t cng; (ii) ti c cu doanh nghip nh nc vi trng tm l cc tp on v tng cng ty nh nc; v (iii) ti c cu h thng cc t chc tn dng vi trng tm l cc NHTM th hin quan im ng n, v cn phi c quyt lit thc hin, nhm vt qua nhanh chng giai on kinh t kh khn ko di hin nay. Trong nm 2012, Chnh ph hon thin n tng th ti c cu nn kinh t gn vi chuyn i m hnh tng trng. Tuy nhin, cho n tn u nm 2013, Quyt nh 339/Q-TTg ngy 19/2/2013 ca Th tng Chnh ph mi ph duyt n ny theo hng nng cao cht lng, hiu qu v nng lc cnh tranh giai on 20132020; trong khi cc vn bn php l cho cc ni dung ti c cu cn ri rc v cha nm trong tng th thng nht. Trong thc t cng cha c nhiu kt qu, tin b ng k ca qu trnh ti c cu nn kinh t, theo , kinh t Vit Nam nm 2012 vn tim n nhng din bin bt n, v cha i vo qu o n nh v m v tng trng bn vng.

69

Ti c cu u t cng Cho n nay, cha c n ring cho ti c cu u t, trng tm l u t cng, m qu trnh ti c cu ch yu da vo Ch th 1792/CT-TTg ngy 15/10/2011 ca Th tng Chnh ph v tng cng qun l vn u t t NSNN v TPCP. Qu trnh trin khai bc u t c mt s kt qu nh: (i) gii quyt c mt phn mu thun gia cc d n u t v kh nng bo m ngun vn, theo , cc d n u t c bn phi c thc hin theo ng mc vn k hoch c giao, s d n hon thnh cng tng cao, gii quyt ban u tnh trng phn b vn phn tn, dn tri, khng hiu qu v tit gim tht thot; (ii) cc khu trong qun l u t pht trin c thc thi hiu qu hn (t quy hoch, k hoch, chun b u t, xy dng d n, b tr vn, n trin khai, gim st thc hin, kim ton, quyt ton); v (iii) b tr vn tp trung hn, nhiu d n cng trnh u t cho cc ngnh trng im nh giao thng, thy li, gio dc, y t, khoa hc cng ngh, cc chng trnh mc tiu quc gia v xo i gim ngho, v.v... Kt qu c th l t trng u t cng gim xung trong nm 2012, theo , vn u t t NSNN trong tng vn u t xy dng c bn gim t 20,2% nm 2011 xung cn 19% nm 2012; vn tn dng u t pht trin ca Nh nc gim t 5,8% xung 5,7%; vn u t ca DNNN gim t 9,5% xung cn 8,6%. Tuy nhin, c th nhn thy, vi nhng ni dung trong Ch th 1792/CT-TTg cng nh trong thc tin din ra, th ch phn b v s dng vn u t nh nc v c bn cha c ci thin ng k, v d nh quy hoch pht trin ngnh, vng v lin kt vng, tiu ch c th la chn cc d n c hiu qu (v mt kinh t, x hi, mi trng) v c ch gim st tp trung phn b vn gp phn ci thin hiu qu u t, hay vn phn cp u t v phn cp ngn sch, c bit l gia Trung ng v a phng; vn huy ng ngun vn t nhn trong lnh vc c s h tng, v.v...
70

Ti c cu DNNN Cc vn bn php lut lin quan n ti c cu DNNN bao gm Quyt nh s 704/Q-TTg (11/6/2012) ca Th tng Chnh ph ph duyt n hon thin qun tr doanh nghip theo thng l th trng; Quyt nh 929/Q-TTg (17/7/2012) ph duyt n ti c cu DNNN, trng tm l tp on, tng cng ty nh nc giai on 2012-2015; Ngh nh s 99/N-2012 (15/11/2012) v phn cng phn cp thc hin cc quyn, trch nhim, ngha v ca ch s hu nh nc i vi DNNN v vn nh nc u t vo doanh nghip. Th tng Chnh ph cng ph duyt phng n tng th sp xp, i mi DNNN ca tt c cc B, ngnh, a phng, tp on kinh t v Tng cng ty 91; ph duyt n ti c cu ca 12/21 tp on, tng cng ty 91. C th nhn thy n cng nh cc vn bn mi ch tp trung gii quyt vn c phn ho, thoi vn khi cc ngnh ngh khng phi l ngnh ngh kinh doanh chnh, phn cng li trch nhim thc hin vai tr ch s hu nh nc, v.v...; theo , k lut th trng v mi trng cnh tranh bnh ng vn cha thc s c th hin. Trong khi , thc t ti c cu din ra chm chp, t c chuyn bin. Trong nm 2012, ch c mt s tp on kinh t v tng cng ty hon thnh xy dng n ti cu trc v c ph duyt. Mt s tp on kinh t bt u thc hin vic thoi vn, v r sot xc nh li ngnh ngh kinh doanh chnh, nhng gp rt nhiu kh khn do s suy gim gi ti sn chung trn th trng. Ch 23 DN c sp xp li, trong , c phn ha c 13 doanh nghip, sp nhp nm DN v chuyn ba DN thnh cng ty trch nhim hu hn mt thnh vin; mc d theo k hoch, B Ti chnh d kin c phn ha 93 DNNN. Trong khi , theo Ban Ch o i mi v pht trin DN ca Chnh ph, kt qu hot ng sn xut, kinh doanh ca khu vc DNNN tip tc gim st so vi nm 2011. C th, tng n ca 73 tp on kinh t v tng cng ty l 1.334.903 t ng, h s n phi tr/
71

vn ch s hu bnh qun l 1,82 (so vi 1,77 nm 2011); tng ti sn/n phi tr l 1,6. Tng li nhun trc thu gim 5% so vi nm 2011, tng np ngn sch gim 12% so vi s thc hin nm 2011. L ca cc tp on v tng cng ty khong 2.253 t ng, v c 10 n v c s l ly k ln n tng cng 17.730 t ng. Ti c cu cc NHTM Ngy 1/3/2012, Th tng Chnh ph c Quyt nh 254/Q ph duyt n ti c cu cc NHTM. Trong nm 2012, mt s ni dung c trin khai nh vic NHNN thc hin vic phn nhm cc NHTM kim sot ri ro, bao gm ba nhm chnh: (i) nhm c tnh hnh ti chnh lnh mnh, c nng lc v quy m ln pht trin thnh cc ngn hng tr ct; (ii) nhm c tnh hnh ti chnh lnh mnh nhng c quy m nh; v (iii) nhm ang c tnh hnh ti chnh kh khn v cn c ti cu trc. Cc ngn hng yu km c sp nhp hoc cho php t ti c cu. C th, c ba ngn hng sp nhp vi nhau (ngn hng SCB, Nht v Tn Ngha), mt ngn hng sp nhp vi ngn hng khc (Habubank v SHB), ba ngn hng t ti c cu (GPBank, Navibank v Trustbank), mt ngn hng c k ph duyt hp nht vo T chc tn dng khc (Westbank v Tng cng ty ti chnh du kh PVFC). Kt qu cho thy, qu trnh ny c kim sot tng i cht ch, thanh khon cc ngn hng vn c m bo, v khng xut hin nguy c v. Bn thn cc ngn hng c c nhng bc t cu trc li hot ng lnh mnh hn nh tng cng kim sot ri ro, qun tr, tng vn iu l, v.v... Tuy nhin, th trng ti chnh ni chung v h thng ngn hng ni ring dng nh vn cha c nhng chuyn i tch cc v cht, vn tip tc i din vi rt nhiu hn ch: Th nht, vic ti cu trc chn ngn hng trn tng s nm NHTM nh nc, 37 NHTM c phn, 48 chi nhnh ngn hng nc ngoi, 10 ngn hng 100% vn nc ngoi v lin doanh, 17 cng ty ti chnh v 13 cng ty cho thu ti chnh (tnh n thng 6/2011)
72

l tng i nh, h thng ngn hng Vit Nam vn l mt h thng gm cc ngn hng c quy m chnh lch, kh nng qun tr ri ro v theo cc thng l quc t khc nhau, v b nh hng nghim trng bi vn n xu nn chc chn, cha phi l mt h thng bn vng v min nhim vi cc ri ro, c bit l ri ro thanh khon. Tnh n cui nm 2011, trong s gn 50 NHTM trong nc 21 th ring 12 ngn hng ln nht chim n hn 80% th phn, cn li khong gn 40 ngn hng (80% s ngn hng) chia nhau gn 20% th trng. Tng ti sn ca c h thng ngn hng t khong 3,5 triu t ng v vn iu l t trn 250.000 t ng, th ring ngn hng quy m ln nht c tng ti sn ln ti hn 500.000 t ng (chim 14,3%), vi vn iu l hn 20.000 t ng (chim 8%), trong khi rt nhiu NHTM nh ch c vn iu l t 2-4 nghn t ng. Bn cnh , cc NHTM ln (phn ln ca Nh nc) c nhiu u th tip cn vn r nh: (i) s hu s lng ln TPCP ti chit khu ti NHNN; (ii) c Kho bc Nh nc v cc Tng cng ty nh nc m ti khon tin gi khng k hn vi khi lng ln; v (iii) lm dch v gii ngn vn ODA cho Chnh ph, v.v th kh nng cc ngn hng nh c th tip cn c vn gi r t NHNN hay t cc doanh nghip v tp on, tng cng ty ln rt hn ch, theo , cc ngn hng ny ch c th trng ch vo huy ng tin gi tit kim t ngi dn v nhng DN nh v va. Tuy nhin, vn ca cc ngn hng nh l tip cn vn gi r kh, ngun vn huy ng t th trng mt ch yu li l ngn hn, ri ro v k hn v vn n xu tng cao (c bit khu vc BS - vay trung v di hn) khin cc ngn hng vn gp vn v thanh khon, v mt s ngn hng vn tip tc vt trn huy ng trong nm 2012. Th hai, th trng ti chnh vn cha thit lp c mt c ch vn hnh hiu qu v cc lc lng tham gia th trng cha th pht huy y vai tr ca mnh. C rt nhiu nguyn nhn dn
khi , Hn Quc hay Thi Lan ch c khong 20 ngn hng ni a hot ng vi quy m GDP gp nhiu ln so vi Vit Nam.
21Trong

73

n tnh trng ny. Mt mt, cu trc ca th trng ti chnh cn cha tht ph hp vi yu cu pht trin ca nn kinh t th trng Vit Nam. Mt khc, h thng chnh sch, c s php l cho hot ng ca th trng cha y . Cc quy nh iu tit th trng cha hon chnh, ng b. Trong mt s trng hp, cc quy nh ny cn lm tng tnh hnh chnh trong cng tc iu hnh, qua lm nh hng n phn b ngun lc cng nh qu trnh chuyn i sang nn kinh t th trng ca Vit Nam. Th ba, vn gim st h thng ti chnh Vit Nam cn nhng hn ch nh: (i) Cc c quan gim st (thuc NHNN v B Ti chnh) va thc hin chc nng cp php, ban hnh c ch - chnh sch, va thc hin chc nng hng dn, trin khai thc hin c ch chnh sch v c vai tr kim tra, thanh tra, gim st hot ng ca cc nh ch ti chnh. iu ny dn ti xung t v li ch, khin hiu qu v hiu lc gim st khng cao; (ii) vic thc hin gim st trn c s ri ro, gim st an ton v m vn cn yu; ch yu thin v gim st tun th; (iii) kh gim st mt cch hu hiu cc ri ro cho do thiu s phi kt hp, lin thng trong gim st ton b th trng ti chnh do cc c quan gim st hot ng mt cch c lp; (iv) cha c mt c quan gim st ti chnh v m c thm quyn v nng lc b my c th cnh bo, ngn nga v x l hu hiu cc loi ri ro ca h thng ti chnh; v (v) vn cn thiu khuyt cc cng c phc v cho gim st an ton v m v gim st an ton vi m, nht l i vi gim st da trn ri ro trong thi gian ti. Th t, kh nng ng ph vi cc c sc ca th trng v iu tit ngun vn t bn ngoi vo cn hn ch. iu ny phn nh kh nng qun tr cc dng vn, nht l cc dng vn gin tip. Su xa hn, vn ny cn bt ngun t yu km trong vic qun tr ngun vn ca cc nh ch ti chnh, nhng can thip ca cc c quan qun l Nh nc to tnh li ca cc thnh vin th trng, thiu cc cng c d phng ng ph trc nhng c sc, lin kt thiu
74

cht ch gia cc th trng cu thnh ca th trng ti chnh, thanh khon ca th trng cn cha bn vng. Cui cng, th trng vn ang vt ln vi n xu v cha c phng n hu hiu x l, lm lnh mnh h thng, to tin cho nhng ci cch su rng tip theo. Trong thng 4/2012, NHNN ban hnh Quyt nh 780 v c cu li n cho DN, theo , theo NHNN, s n c cu li tng t 36.000 t ng (30/6/2012) ln n 252.000 t ng (cui thng 9). Ngoi ra, n thng 11/2012, cc ngn hng trch lp d phng ri ro khong gn 79.000 t ng (58,31% n xu), tng 33% so vi cui 2011); cc ngn hng n cui nm x l c 45.000 t ng n xu. Cc bin php trn mc d gim c n xu, nhng ch yu vn l bng cch gim li nhun ngn hng (trch d phng ri ro) nn li l mt ro cn khin cc ngn hng kh c th gim nhanh c li sut cho vay; khng loi tr nhng khon vay mi c dng tr n c, hoc c cu li n, v.v... Nh vy, v bn cht, n xu ca cc DN vn cha th tr c, cc DN theo vn kh c th tip tc tip cn c vn vi li sut r vt qua kh khn. Tm li, trong nm 2012 cc hot ng ti c cu mc d c nhiu n lc, c gng xong kt qu ch bc khi ng, cha c chuyn bin mnh m, h thng phn b ngun lc vn cha c i mi v cn bn, nn kinh t vn tip tc i din nhiu thch thc v nhng khuyn ngh chnh sch vn cn nguyn gi tr cho nhng nm tip theo, nhng s kp thi v quyt tm chnh tr phi c coi l then cht trong giai on hin nay.

75

76

CHNG

THC TRNG KHU VC DOANH NGHIP

DN NHP Trong nm 2012, cc doanh nghip Vit Nam phi i ph vi rt nhiu kh khn, c th ni l mt trong nhng giai on kh khn nht k t khi i Mi ti nay. Ch s hng tn kho tng cao, ch s sn xut cng nghip tng chm, ch s nh sn xut PMI ca HSBC hu ht di 50 im phn nh phn no thc trng ny. Nhiu doanh nghip khng th tr c n ngn hng khin n xu trong h thng tn dng tng cao. Khng ch th, mt s khng nh DN lm vo tnh trng ngng hot ng, gii th hoc ph sn. Theo B KHT th trong hai nm 2011 v 2012 c ti gn 100.000 DN phi ri b th trng22. Trong chng ny, chng ti s nh gi nhng kh khn ca khu vc DN trong nm 2012 v xem xt cc nguyn nhn dn n nhng kh khn . D liu ca TCTK v ca 1054 cng ty nim yt trn hai sn chng khon H Ni v Thnh ph H Ch Minh s c s dng nh gi thc trng ca DN. Phn tch ca chng ti ch ra rng nhng kh khn m DN Vit Nam hin ang phi i mt mang c im ca mt giai on suy gim kinh t. Ch s sn xut gim, ch s hng tn kho tng, s lng DN ng ca v thua l tng, kh nng tr n suy gim, v.v...
22S liu c ng L Quang Mnh, Cc trng Cc Qun l ng k kinh doanh, B KHT cng b ti cuc hp bo chiu 4/1/2013 ca B KHT. C th, tnh n 31/12/2012, s DN gii th, ngng hot ng l 54.261 doanh nghip, trong khi con s ny vo cui nm 2011 l 53.922 DN.

77

tt c u din ra trn din rng thay v tp trung vo mt vi ngnh ngh. Trn c s nhn nh , chng ti cho rng gip DN Vit Nam vt qua kh khn th cc chnh sch kinh t cn hng n phc hi tng th nn kinh t thay v tp trung h tr cho mt s ngnh c th no . V nguyn nhn dn n suy thoi kinh t, chng ti cho rng cc chnh sch tin t, ti kho; th trng ti chnh, c bit l th trng vn v mi trng chnh sch l nhng nhn t chnh nh hng n hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip ni chung. Ngoi ra, qui m khu vc DNNN qu ln v vic khng tch c vai tr qun gim (stewardship) ca ngi i din vn ch s hu nh nc vi vai tr qun l (managership) ca ngi iu hnh l nhng nguyn nhn khin cc doanh nghip thuc khu vc ny hot ng km hiu qu. Cc nguyn nhn khc nh tnh km minh bch ca DNNN c nhc n nhiu nhng theo quan im ca chng ti ch l h qu ca cc nguyn nhn trn. Trn c s nhng phn tch v thc trng v nguyn nhn chng ti s a ra cc khuyn ngh v chnh sch v m, ci cch th trng vn, ci cch mi trng chnh sch, gim qui m khu vc DNNN v tch bch vai tr qun gim v vai tr qun l trong DNNN. THC TRNG KHU VC DOANH NGHIP NM 2012 Hot ng sn xut c du hiu nh n Nn kinh t Vit Nam vn trong chu k suy gim Mt chu k kinh doanh ca mt nn kinh t bao gm mt giai on m rng v sau l giai on thu hp cc hot ng kinh t trn din rng. Hin tng ny khng ch xy ra cc nc pht trin m cn cc nc ang pht trin. Tuy nhin, thi gian trung bnh ca mt chu k kinh doanh ca cc nc pht trin (t 24 n 32 qu) thng di hn so vi ca cc nc ang pht trin (t 7,7 n 12 qu) (Rand v Tarp, 2002, tr. 2076; chi tit xem Ph lc chng 2).
78

Hnh 2.1 cho thy nn kinh t Vit Nam nm 2012 ang giai on suy gim ln th 2 k t qu I.2008. Ln suy gim u bt u t qu I.2008, chm y vo qu I.2009 v t nh tr li vo qu II.2010. Sau nn kinh t tip tc ri vo suy gim v suy gim ko di 8 qu, lu nht t nm 2000 tr li y, nhng nn kinh t vn cha c du hiu phc hi r rng. Hnh 2.1. Chu k kinh t ca Vit Nam 2000-2012

Ngun: Tnh ton da trn s liu ca Tng cc Thng k.

Cc ch s sn xut v hng tn kho, cc s liu v thnh lp DN mi v ng ca DN, cc s liu v kh nng tr n ca khu vc DN c chng ti m t chi tit di y cng c thm nhn nh trn ca chng ti. Cc ch s sn xut u khng tch cc Kh khn trong hot ng sn xut c phn nh kh r nt qua ch s sn xut cng nghip v ch s hng tn kho ca TCTK v ch s nh qun tr mua hng (PMI) ca HSBC (xem Hnh 2.2(a) v 2.2(b)). C th, trong c nm 2012, ch s sn xut cng nghip (IIP) ch tng 4,8% so vi nm 2011. y l mc tng thp hn hn so vi mc tng 8,8% ca nm 2010 v 7,3% ca nm 2011. Lnh vc chim t trng ln nht trong sn xut cng nghip l cng nghip ch bin, ch to ch tng trng c 4,5% trong nm 2012. Ch s PMI trong hu ht c nm 2012 u di 50 im cng cng c thm tnh trng kh khn ca khu vc sn xut.

79

Tuy nhin, tnh hnh sn xut cng nghip nhng thng cui nm 2012 bt u c du hiu kh quan hn. C th IIP c xu hng tng dn, vi thng 9 tng 1,9%, thng 10 tng 3,9%, thng 11 tng 4,9% v thng 12 tng 5,9% so vi cng k nm 2011. Ch s PMI cng c xu hng gn vi mc 50 im trong cc thng cui nm. Ch s hng tn kho cng phn nh mt bc tranh tng t. Trong c nm 2012, mc tn kho hu nh u trn 20%. Trong nhng thng u nm c lc ch s ny cn ln n 34,9%. Uc tnh u t hng tn kho l vo khong 3,2% GDP, tng 14,3% v gi tr danh ngha v tng 3,2% v gi tr thc so vi nm trc. Hnh 2.2. Cc ch s sn xut ca Vit Nam
(a) Ch s sn xut cng nghip v tn kho (b) Ch s Nh qun tr mua hng (PMI) ngnh sn xut ti Vit Nam

Ngun: Tng cc Thng k.

Ngun: HSBC.

S liu thng k ca Stoxplus i vi cc DN nim yt trn sn chng khon phn nh phn no thc trng ny. Ch s vng quay hng tn kho ca cc ngnh cng nghip, dch v tiu dng, hng tiu dng, v tin ch cng cng u suy gim trong nm 2012 (xem Bng 2.1). Ch s ny suy gim phn nh lng hng tn kho tng v/hoc sc tiu th hng ho b suy gim trong nm 2012 ca cc lnh vc ny trong nn kinh t.

80

Bng 2.1. Vng quay hng tn kho theo ngnh (%)

2011 Q4 - 12

STT

1 2

3 4 5 6 7 8 9 10

Ngnh Cng ngh thng tin Cng nghip Cng nghip nng in t & thit b Hng cng nghip T vn v h tr kinh doanh Vn ti Xy dng & vt liu Du kh Dch v tiu dng Dc phm v y t Hng tiu dng Hng ho nguyn liu Tin ch cng cng Ti chnh Ngn hng 5,69 2,91 2,73 3,94 5,11 1,23 27,42 2,41 0,73 1,61 3,19 4,44 4,30 32,36 0,64 n/a

2009 6,69 3,11 3,01 4,37 5,34 7,90 21,86 2,41 0,52 1,52 3,87 5,10 4,07 16,24 0,93 n/a

2010 6,08 3,21 2,92 3,80 4,56 1,88 27,84 2,67 0,70 1,51 3,65 4,41 4,09 24,74 0,89 n/a

2012 6,30 2,78 3,06 3,42 5,29 1,84 31,33 2,19 0,84 1,51 3,67 3,97 4,57 25,08 0,53 n/a

Q1-12 1,86 0,58 2,18 3,59 5,16 0,97 23,12 16,52 0,16 0,37 3,52 3,61 4,40 29,29 0,55 n/a

Q2 - 12 2,13 0,66 3,28 3,35 5,24 1,20 26,77 2,11 0,19 0,42 3,37 3,69 4,51 35,75 0,52 n/a

Q3 - 12 2,52 0,62 3,07 3,56 5,31 1,83 27,25 1,89 0,21 0,39 3,64 3,88 4,09 22,47 0,53 n/a

2,58 0,87 3,83 4,15 5,71 2,90 33,13 2,85 0,24 0,36 4,35 4,26 4,73 23,63 0,72 n/a

Ghi ch: (h s vng quay hng tn kho (%) = gi vn bn hng /hng tn kho). Ngun: Theo tnh ton ca StoxPlus (S dng d liu ca 1054 doanh nghip nim yt trn hai sn HOSE v HNX cp nht ti ngy 15/3/2013 ca StoxPlus).

81

Sn xut cng nghip suy gim trong nm 2012 ch yu l do sc mua trong nc tng thp so vi mt s nm tr li y. Tng mc bn l hng ho v doanh thu dch v tiu dng sau khi loi tr yu t gi ch tng c 6,2%. Mc tng ny tuy c cao hn so vi mc tng 4,7% ca nm 2011 nhng thp hn ng k so vi mc tng 14% ca nm 2010 v 11% ca nm 2008. Khng nhng th, cc doanh nghip trong nc cng gp kh khn trong vic tm kim th trng xut khu. Mc d kim ngch xut khu ca c nc nm 2012 tng ti 18,3% so vi nm 2011 nhng khu vc c vn u t nc ngoi ng gp ti 17,7 im phn trm cn khu vc kinh t trong nc ch ng gp c 0,6 im phn trm. S lng doanh nghip mi thnh lp gim trong khi s lng doanh nghip phi ng ca hoc ngng hot ng li tng Theo bo co ca B KHT, trong nm 2012, s DN thnh lp mi t 69.874 doanh nghip, gim 9,9% so vi nm trc. Mc gim ny cao hn so vi mc gim 7,2% ca nm 2011. Nh vy, y l nm th hai lin tip Vit Nam chng kin s lng DN thnh lp mi st gim. Khu vc nng, lm, thy sn l mt trong nm ngnh c s lng DN thnh lp mi gim nhiu nht. Trong nm 2012, s DN thnh lp mi trong lnh vc ny t 1.191 doanh nghip, gim 24,3% so vi nm 2011, tng ng vi mc gim ca doanh nghip ngnh xy dng nhng thp hn so vi ngnh BS. Trong khi , s DN ng ca hoc ngng hot ng nm 2012 li tng 0,5% so vi nm 2011, tng ng vi khong 54.000 DN. Nh vy, ch trong hai nm 2011 v 2012, s lng DN phi ng ca hoc ngng hot ng ln ti hn 100.000. Tnh trng DN mi c thnh lp t hn trong khi s DN ng ca hoc ngng hot ng li tng ln cho thy c hi kinh doanh ca cc DN trong nc tip tc gim i trong nm 2012.

82

S lng DN thua l gia tng, t l li nhun c xu hng gim Mt ch s khc phn nh nm 2012 l nm thc s kh khn i vi cc DN trong nc l tnh trng thua l trn din rng ca cc DN. Chng ta c th tham kho s liu t cc DN nim yt trn th trng chng khon thy c tnh trng ny. Mc d cc DN c nim yt thng c nh gi l tt hn so vi mt bng chung ca cc DN trong ngnh kinh doanh nhng theo thng k trn sn chng khon, th trc nhng kh khn chung ca nn kinh t, ch trong chn thng u nm 2012, ton th trng c ti 143 DN b l, tng 1,7 ln so vi cng k nm 2011. Ngoi ra, c ti 438 doanh nghip c li nhun st gim so vi nm trc. Ring khi cc cng ty chng khon, trong s 105 cng ty chng khon ang hot ng cng c trn 50% cng ty b l nm 2012 v trn 70% cng ty chng khon c l ly k. Nh vy nm 2012 l nm th hai lin tip, t l doanh nghip bo l tng cao hn so vi nm trc . Nm 2011, vi 676/689 DN nim yt cng b bo co ti chnh nm th c 592 cng ty li v 84 cng ty bo l, khin s lng DN bo li gim cn 88% tng s DN cng b bo co, thp hn mc 97% ca nm 2010. Ngoi s lng DN bo li gim, gi tr khon li sau thu ca DN cng mt hn 1,400 t ng so vi nm 2010, ch t trn 67.000 t ng. Cn cui nm 2010, c ti 97% trong s 673 DN nim yt trn sn cng b kinh doanh c li. C th, 655 DN bo li vi tng li nhun 68.445 t ng. Cn 3% s lng doanh nghip thua l trong nm vi gi tr khon l 687 t ng. S liu cc cng ty nim yt trn hai sn chng khon cho thy s lng DN b thua l trong tt c cc ngnh u tng vt trong hai nm 2011-2012. Nhng ngnh ch cht nh cng nghip, dch v tiu dng, hng tiu dng, hng ho nguyn liu u c s DN thua l nm 2012 cao hn so vi nm trc , v mc trn 10%.
83

Hai lnh vc cng nghip v dch v tiu dng c s DN thua l cc qu sau ca nm 2012 cao hn cc qu trc. C th, cc doanh nghip trong ngnh cng nghip c ti 26,62% doanh nghip thua l trong qu IV nm 2012, cn trong ngnh dch v tiu dng th c ti 34,09% (xem Bng 2.2). Cc ch s ROA v ROE cng cho bc tranh tng t (xem Bng 2.3 v 2.4). Tt c cc ngnh u c ROA v ROE gim mnh so vi cc nm 2009 v 2010. Ngoi tr dc phm y t, tin ch cng cng v ti chnh, cc lnh vc khc u c ROE v ROA trong nm 2012 gim so vi nm 2011 (ROA ca ngnh du kh nm 2012 tng so vi nm 2011, nhng ROE li gim). Hai ngnh cng ngh thng tin v cng nghip c ROE v ROA rt thp trong nm 2012, ln lt ch t 0,27% v 4,55% cho ROE v 0,86% v 1,32% cho ROA.

84

Bng 2.2. T l cc doanh nghip thua l theo ngnh (%)

2009 4,17% 2,02% 6,25% 0,00% 0,00% 6,67% 4,65% 13,23% 0,00% 2,22% 0,00% 3,26% 2,44% 0,00% 0,00% 0,00% 2010 4,17% 3,38% 12,50% 0,00% 0,00% 0,00% 9,30% 2,13% 0,00% 0,00% 0,00% 2,15% 0,00% 0,00% 4,95% 0,00% 2011 33,30% 11,45% 6,25% 13,33% 0,00% 6,67% 9,30% 13,23% 0,00% 2,22% 11,11% 6,45% 9,64% 3,33% 25,74% 0,00% 2012 25,00% 22,60% 18,75% 33,33% 0,00% 13,33% 23,26% 24,46% 0,00% 11,36% 0,00% 14,29% 15,00% 0,00% 23,71% 0,00% Q1-12 33,33% 18,37% 12,50% 20,00% 0,00% 13,33% 16,28% 20,97% 0,00% 24,44% 5,88% 14,44% 21,25% 10,00% 12,24% 0,00% Q2 - 12 29,17% 22,71% 18,75% 26,67% 0,00% 13,33% 20,93% 25,67% 0,00% 13,33% 17,65% 18,68% 22,78% 6,67% 23,23% 0,00% Q3 - 12 33,33% 23,81% 12,50% 33,33% 0,00% 13,33% 23,26% 26,88% 0,00% 6,67% 5,56% 15,05% 24,69% 10,34% 37,00% 25,00% Q4 - 12 33,33% 26,62% 12,50% 40,00% 0,00% 20,00% 20,93% 30,27% 0,00% 34,09% 5,56% 21,98% 20,00% 0,00% 30,93% 28,57%

STT

Ngnh 1 Cng ngh thng tin 2 Cng nghip Cng nghip nng in t v thit b Hng cng nghip T vn v h tr kinh doanh Vn ti Xy dng v vt liu 3 Du kh 4 Dch v tiu dng 5 Dc phm v y t 6 Hng tiu dng 7 Hng ho nguyn liu 8 Tin ch cng cng 9 Ti chnh 10 Ngn hng

Ngun: Theo tnh ton ca StoxPlus (S dng d liu ca 1054 doanh nghip nim yt trn hai sn HOSE v HNX cp nht ti ngy 15/3/2013 ca StoxPlus.

85

Bng 2.3. ROE theo ngnh (%)

2009 8,64% 15,53% 16,40% 15,68% 15,58% 18,76% 11,24% 8,36% 18,58% 10,86% 23,62% 19,88% 22,15% 28,00% 15,75% 17,70% 2010 17,81% 13,60% 12,27% 15,42% 15,09% 15,98% 9,85% 14,93% 20,66% 11,16% 20,47% 22,47% 21,73% 20,52% 14,14% 17,33% 2011 13,52% 8,57% 12,52% 9,37% 11,80% 10,02% 7,17% 8,36% 20,57% 11,18% 19,16% 18,68% 22,21% 17,13% 4,05% 18,38% 2012 0,27% 4,55% 13,08% 0,62% 11,01% 12,64% 6,31% 2,55% 17,65% 9,34% 19,67% 16,60% 16,49% 27,23% 4,39% 11,89% Q1-12 -1,24% 1,41% 5,19% 1,04% 2,98% 2,11% 1,31% 0,96% 4,67% 2,10% 4,18% 4,03% 4,71% 6,78% 1,49% 4,54% Q2 - 12 4,52% 0,95% 3,13% -0,07% 2,96% 2,30% 1,77% 0,33% 5,06% 4,08% 4,96% 4,41% 4,94% 7,58% 1,78% 3,13% Q3 - 12 1,57% 0,91% 1,87% -0,55% 2,47% 4,96% 1,54% 0,45% 6,20% 2,35% 5,33% 4,37% 3,39% 6,18% 0,44% 2,16% Q4 - 12 4,17% 1,30% 3,63% 0,50% 2,74% 4,06% 1,77% 0,73% 3,04% 0,86% 6,25% 3,89% 3,81% 8,08% 0,59% 2,20%
ngy 15/3/2013 ca StoxPlus).

86

STT

Ngnh 1 Cng ngh thng tin 2 Cng nghip Cng nghip nng in t v thit b Hng cng nghip T vn v h tr kinh doanh Vn ti Xy dng v vt liu 3 Du kh 4 Dch v tiu dng 5 Dc phm v y t 6 Hng tiu dng 7 Hng ho nguyn liu 8 Tin ch cng cng 9 Ti chnh 10 Ngn hng

Ngun: Theo tnh ton ca StoxPlus (S dng d liu ca 1054 doanh nghip nim yt trn hai sn HOSE v HNX cp nht ti

Bng 2.4. ROA theo ngnh (%)

2009 8,64% 4,66% 8,97% 7,27% 9,44% 6,43% 4,13% 1,96% 5,94% 5,03% 10,69% 10,44% 9,96% 14,95% 4,92% 1,37% 2010 7,46% 4,09% 5,95% 6,48% 8,71% 4,43% 4,03% 3,79% 5,78% 5,30% 9,73% 11,16% 9,52% 9,61% 4,69% 1,20% 2011 5,78% 2,44% 6,81% 4,38% 6,50% 2,21% 2,89% 1,96% 6,01% 5,06% 7,89% 8,95% 9,41% 8,54% 1,28% 1,31% 2012 0,86% 1,32% 6,58% 0,31% 5,94% 2,91% 2,67% 0,60% 33,82% 4,04% 8,34% 7,56% 7,43% 11,02% 1,36% 0,98% Q1-12 -0,28% 0,41% 2,76% 0,52% 1,62% 0,48% 0,52% 0,24% 1,41% 0,89% 1,82% 1,89% 2,07% 3,14% 0,47% 0,39% Q2 - 12 2,09% 0,28% 1,76% -0,03% 1,58% 0,48% 0,73% 0,08% 1,53% 1,77% 2,07% 2,00% 2,18% 3,62% 0,54% 0,26% Q3 - 12 0,72% 0,27% 1,05% -0,28% 1,36% 1,17% 0,64% 0,11% 1,97% 1,07% 2,29% 2,00% 1,48% 3,02% 0,14% 0,19% Q4 - 12 1,94% 0,38% 1,94% 0,25% 1,48% 0,93% 0,75% 0,17% 1,03% 0,37% 2,65% 1,77% 1,72% 4,31% 0,18% 0,18%
ngy 15/3/2013 ca StoxPlus).

STT

Ngnh 1 Cng ngh thng tin 2 Cng nghip Cng nghip nng in t v thit b Hng cng nghip T vn v h tr kinh doanh Vn ti Xy dng v vt liu 3 Du kh 4 Dch v tiu dng 5 Dc phm v y t 6 Hng tiu dng 7 Hng ho nguyn liu 8 Tin ch cng cng 9 Ti chnh 10 Ngn hng

Ngun: Theo tnh ton ca StoxPlus (S dng d liu ca 1054 doanh nghip nim yt trn hai sn HOSE v HNX cp nht ti

87

DN khng tr c n ng hn gy ra n xu ln trong h thng tn dng v n dt dy trong nn kinh t Tnh trng kh khn trong hot ng sn xut, kinh doanh ca cc doanh nghip khin cho ngy cng c nhiu DN khng tr c n ngn hng ng hn, dn n tnh trng n xu, n qu hn trong h thng tn dng tng mnh trong nm 2012. Suy gim li nhun v gnh nng li sut i vi cc DN c phn nh kh r rng qua t l kh nng tr li ca cc DN nim yt trn sn chng khon (xem Bng 2.5). Ngoi tr du kh v tin ch cng cng, cc ngnh khc u c t l kh nng tr li gim st k t nm 2011. c bit, cc DN trong ngnh cng nghip v hng ho nguyn liu tip tc c ch s ny gim st trong nm 2012. Cc doanh nghip trong lnh vc xy dng v vt liu thm ch c t l kh nng tr li xp x bng 1 trong sut giai on 2009-2012, phn nh mt thc t l li nhun trc khi tr li v thu trung bnh ca cc DN trong lnh vc ny ch tr li vay ngn hng.

88

Bng 2.5. T l kh nng tr li trung bnh theo ngnh (%)

2010 5,11 3,35 5,70 4,90 6,03 6,22 2,87 1,00 5,97 4,03 9,75 6,72 5,08 9,60 10,84 n/a 3,85 1,58 4,39 1,27 3,24 3,12 2,24 1,01 7,73 2,57 6,04 5,01 3,61 14,23 4,04 n/a 2011 3,60 1,99 3,92 2,64 3,25 3,06 2,23 1,00 6,90 2,85 5,43 4,76 3,76 7,10 3,12 n/a 2012 Q1-12 2,95 1,68 7,17 1,62 3,38 3,05 1,96 1,00 7,52 2,68 4,22 4,22 3,48 11,21 4,00 n/a Q2 - 12 4,27 1,39 3,67 1,17 3,08 2,04 2,28 1,00 6,57 3,01 5,03 4,64 3,69 15,74 3,92 n/a Q3 12 2,31 1,52 3,42 0,54 3,38 4,05 2,35 1,01 10,24 2,67 6,38 5,54 3,20 12,40 2,16 n/a Q4 - 12 4,63 1,72 4,58 1,45 3,33 3,42 2,47 1,00 6,95 1,79 8,23 5,48 4,02 20,28 2,25 n/a

STT

Ngnh 1 Cng ngh thng tin 2 Cng nghip Cng nghip nng in t v thit b Hng cng nghip T vn v h tr kinh doanh Vn ti Xy dng v vt liu 3 Du kh 4 Dch v tiu dng 5 Dc phm v y t 6 Hng tiu dng 7 Hng ho nguyn liu 8 Tin ch cng cng 9 Ti chnh 10 Ngn hng

2009 9,63 4,20 10,39 6,71 7,93 10,13 3,17 1,00 11,20 4,63 16,23 7,14 6,89 10,43 16,40 n/a

Ghi ch: (t l kh nng tr li trung bnh theo ngnh (%) =li nhun trc khi tr li v thu/chi ph li vay). Ngun: Theo tnh ton ca StoxPlus (S dng d liu ca 1054 doanh nghip nim yt trn hai sn HOSE v HNX cp nht ti ngy 15/3/2013 ca StoxPlus).

89

Vi thc trng li nhun v kh nng tr li gim st nh vy, vic cc DN khng th tr vn v li ngn hng ng hn trong nm 2012 l iu khng bt ng. Theo s liu bo co ca cc t chc tn dng th tnh n cui thng 6/2012, t l n xu ca ton h thng l 4,49% tng ng k t mc 2,95% ca nm 2011. Cn theo kt qu gim t xa ca c quan thanh tra, gim st NHNN, th t l n xu ca cc t chc tn dng n cui thng 10/2012 chim khong 8,8% n 10% tng d n tn dng23. NHNN cng cung cp a ch su ngnh kinh t m n xu tp trung ch yu vi con s n cui thng 6/2012 l gn 96.000 t ng, chim n 80,49% tng s n xu ca ton nn kinh t. C th, ngnh cng nghip ch bin, ch to chim 4,33% d n ca ngnh v 22,5% tng n xu ca ton h thng. Cc con s tng t ca ngnh kinh doanh bt ng sn v hot ng dch v l 7,83% v 19,25%; ca ngnh bn bun, bn l, sa cha -t xe my v xe c ng c l 4,16% v 18,52%; ca ngnh vn ti v kho bi l 11,61% v 11%. Cui cng, n xu ca ngnh xy dng chim 4,81% d n ca ngnh v 9,5% tng n xu ca ton h thng24 (xem Hnh 2.3). Nh vy, hai lnh vc cng nghip ch bin v kinh doanh BS v dch v l cc lnh vc c t l n xu cao nht so vi cc lnh vc khc. Tuy ch chim 12,16% tng d n nhng hai lnh vc ny chim ti 41,75% tng n xu ca nn kinh t. Cc con s ny nht qun vi cc con s v t l kh nng tr li ca cc doanh nghip hot ng trong lnh vc cng nghip nim yt trn sn chng khon cp trn.

23NHNN cng b ti bui hp bo ngy 25/10/2012. http://dddn.com.vn/tai-chinh/nhnn-ty-leno-xau-den-cuoi-thang-10-khoang-88-10-20121025101359350.htm. 24NHNN tr li cht vn qua vn bn ca i biu Quc hi. http://vneconomy. vn/20121110084336597P0C6/6-nganh-ngon-gan-100000-ty-dong-no-xau.htm.

90

Hnh 2.3. C cu t trng n xu ca mt s ngnh (VT: %)

Ngun: NHNN.

Tnh trng n kh i khng ch din ra gia DN vi cc t chc tn dng m cn lan sang gia DN vi nhau, gia DN vi nh nc, v gia nh nc vi DN. Th nht, tnh trng cc DN n ng ln nhau tr ln ph bin trong nm 2012. mt mc no chng ta c th nh gi tnh trng ny qua h s vng quay cc khon phi thu theo ngnh. Bng 2.6 cho thy trong nm 2012 h s ny c xu hng gim trong nhng lnh vc cng nghip, dch v tiu dng, dc phm v y t. H s ny gim phn nh s tin ca DN b chim dng ngy cng nhiu. Thanh khon ca DN s ngy cng gim, lm gim s ch ng ca DN trong vic ti tr ngun vn lu ng trong sn xut. c th duy tr sn xut, doanh nghip buc phi i vay ngn hng ti tr thm cho ngun vn lu ng ny. Nhng vi vic tip cn tn dng kh khn, doanh nghip b y vo tnh trng ngng sn xut. V y l mt trong nhng l do gii thch v sao s lng doanh nghip b ng ca hoc ngng sn xut gia tng trong hai nm 2011 v 2012. Thc trng chim dng vn ln nhau cng c phn nh thng qua cc s liu ti chnh ca khi cc tp on v tng cng ty nh nc. Theo bo co ca Ban Ch o i mi v Pht trin DN ngy 16/1/2013, n phi thu ca cc tp on, tng cng ty nh nc nm 2012 l 326.556 t ng, tng 10% so vi nm 2011. Trong khi
91

tng doanh thu ca khu vc ny ch t 1.621.000 t ng, tng 2% so vi nm 2011. Nh vy, h s vng quay cc khon phi thu ca khu vc tp on, tng cng ty nh nc ch mc 4,96 thp hn mc 5,35 ca nm 2011, cho thy khu vc ny cng b chim dng vn ngy cng nhiu.

92

Bng 2.6. H s vng quay cc khon phi thu theo ngnh (%)
2009 3,83 3,00 2,09 4,22 4,35 2,09 5,33 2,40 3,10 6,63 3,73 5,61 5,65 5,34 0,61 n/a 2010 3,42 2,76 2,45 4,73 4,06 2,20 5,38 2,40 3,92 6,23 3,18 5,51 5,57 4,96 0,54 n/a 2011 3,98 2,74 2,37 5,16 4,39 2,03 4,74 2,40 3,45 6,10 2,83 6,01 6,15 6,43 0,63 n/a 2012 3,80 2,33 2,39 3,99 3,81 1,97 4,62 1,98 3,93 5,79 2,73 6,06 6,30 7,43 0,67 n/a Q1-12 5,79 2,21 2,12 4,34 3,64 1,46 4,41 1,84 3,15 4,60 2,75 4,90 5,99 4,58 0,54 n/a Q2 - 12 6,44 2,50 2,92 4,23 4,19 1,53 4,68 2,15 3,45 6,13 2,82 5,52 6,49 4,90 0,60 n/a Q3 - 12 Q4 - 12 4,02 3,87 2,22 2,94 2,48 3,10 4,69 4,85 3,83 4,12 2,63 3,11 4,29 4,88 1,82 2,59 4,00 4,49 5,70 5,46 2,89 3,23 4,99 6,51 5,64 6,45 5,13 6,99 0,66 0,90 n/a n/a

STT

Ngnh 1 Cng ngh thng tin 2 Cng nghip Cng nghip nng in t v thit b Hng cng nghip T vn v h tr kinh doanh Vn ti Xy dng v vt liu 3 Du kh 4 Dch v tiu dng 5 Dc phm v y t 6 Hng tiu dng 7 Hng ho nguyn liu 8 Tin ch cng cng 9 Ti chnh 10 Ngn hng

Ghi ch: H s vng quay cc khon phi thu theo ngnh (%)=t l doanh thu/ cc khon phi thu. Ngun: Theo tnh ton ca StoxPlus (s dng d liu ca 1054 doanh nghip nim yt trn hai sn HOSE v HNX cp nht ti ngy 15/3/2013 ca StoxPlus).

93

Th hai, cc DN khng ch tng n ln nhau m cn tng n thu. Theo Tng cc Thu cng b ngy 13/7/2012, tng s n thu ca ton ngnh tnh n ht thng 5 l hn 51.024 t ng, tng 15.864 t ng (tng ng tng 45%) so vi cui nm 2011, trong n kh thu l 5.150 t ng. Khi DN ngoi quc doanh c t l n cao nht l 50%, tng 37% so vi cui nm 2011. Nguyn nhn khin cc DN chm np thu l v li sut np pht thu hin ti kh thp, mc 0,05%/ngy tc khong 18%/nm. Mc d mc li pht ny c cao hn so vi li sut cho vay ca mt s ngn hng nhng do vic vay vn ngn hng thng gp kh khn nn vic np chm thu s gip DN c th coi l mt gii php gip DN duy tr c thanh khon. Th ba, hin tng n nn khng ch dng chiu DN n thu nh nc m cn theo c chiu ngc li. Vn cc chnh quyn a phng n ng DN tr thnh mt ch ln c cc chuyn gia kinh t a ra trong nm 2012. Cc con s ca B Ti chnh cho thy, n ng xy dng c bn n thng 11/2012 c khong gn 90.000 t ng25, tng ng khong 37-38% tng s n xu ca h thng tn dng. Nh vy, trong nn kinh t hnh thnh mt vng xoy n ng ln nhau gia cc khu vc kinh t v tnh hnh ngy cng c xu hng xu hn. DN n qu hn ngn hng, DN n ln nhau, doanh nghip n thu nh nc, v chnh quyn a phng n ng DN. Nu tnh trng ny khng c gii quyt, dng vn trong nn kinh t s khng c lu thng v nn kinh t s tip tc trong tnh trng tr tr. Vic gii quyt n ng c bn c l s l nt m quan trng m nh nc c th ch ng lm cho vn trong x hi lu thng. Theo nh gi ca B Ti chnh th gc r ca n ng xy dng c bn l u t dn tri. Do vn tri rng ra nhiu d n, khng tp
liu cng b ti bui hp bo Chnh ph thng k thng 11/2012 ca B trng, Ch nhim Vn phng Chnh ph.
25S

94

trung nn hng lot cng trnh b nh hon, gin tin . Nhiu d n d hon thnh, nhng vn vn khng c cp nn vn phi n nh thu. N xu khu vc DNNN chim t trng ln nhng rt kh gii quyt bng gii php th trng Khu vc DNNN khng ng ngoi kh khn chung m cc cc doanh nghip trong c nc ang phi i mt. Khng nhng th, cc DNNN cn c th b coi nh l nguyn nhn gy ra n xu v nhng mt cn i ln v c cu kinh t hin nay. Theo bo co ca Ban Ch o i mi v Pht trin doanh nghip ngy 16/1/2013 th cc tp on, tng cng ty nh nc c tng s n phi tr ln ti 1.334.903 t ng, v h s n phi tr/ vn ch s hu bnh qun l 1,82 ln, cao hn mc 1,77 ln nm 2011. Theo n ti c cu khu vc DNNN: C n 30/85 tp on, tng cng ty t l n phi tr trn vn ch s hu trn ba ln, c bit c by tp on, tng cng ty c t l trn 10 ln (nh TCT Xy dng cng nghip; Tng cng ty Xy dng CTGT 1; Tng cng ty Xy dng CTGT 5; Tng cng ty Xy dng CTGT 8; Tng cng ty Xng du qun i; Tng cng ty Thnh An; Tng cng ty Pht trin ng cao tc). Theo n ti cu trc khu vc DNNN th tnh n thng 9/2011 d n vay ngn hng ca cc doanh nghip nh nc ln t trn 415.000 t ng, tng ng gn 17% tng d n tn dng ti cc ngn hng.26 Trong , n vay ca 12 tp on kinh t nh nc ln ti gn 218.740 t ng. Trong d n ln nht thuc v Tp on Du kh (PVN - 72.300 t), in lc (EVN - 62.800 t ng), Than v khong sn (Vinacomin - 19.600 t ng). Theo s liu ca y ban Gim st ti chnh quc gia cho bit tnh n cui 2012, n xu ca DNNN chim 11,82% tng n xu
liu cp nht cho nm 2012 t bo co ca UBGSTCQG th khu vc DNNN chim 18% tng d n ton h thng, tng ng 494 nghn t ng.
26S

95

ca h thng cc t chc tn dng v 5,05% d n i vi DNNN. T nhng s liu ny th s n xu ca khu vc DNNN c th c tnh l 24,95 nghn t ng. Tuy nhin, UBGSTCQG cng lu rng t l n xu ny cha bao gm n xu ca Vinashin ti cc t chc tn dng trong nc (c tnh khong 19,8 nghn t ng nm 2010) v n c c cu li theo Quyt nh 780 ca NHNN (c chim khong 10% tng d n nm 2012). Theo tnh ton ny th n xu v n c cu li ca khu vc DNNN nm 2012, bao gm c n c c cu li cho Vinashin, s vo khong 44,75 nghn t ng. Nu nh phn khu vc DNNN cn li (khng k Vinashin) chim 15%27 phn n c cc t chc tn dng cho c cu li (c khong 28,3 nghn t ng) th tng s n xu v n c cu li ca khu vc DNNN s vo khong 73,05 nghn t ng. Mt c im na v n xu ca khu vc DNNN cn lu l khu vc ny c vay u i t Ngn hng Pht trin (VDB) v t l n xu VDB cng rt ln. Theo bo co Kim ton Nh nc v tnh hnh hot ng kinh doanh ca cc t chc ti chnh th t l n xu ca VDB mc 12,05% vo cui 2010. Vi tnh hnh n xu chung ca ton h thng nm 2011 cao hn nm 2010 v nm 2012 li cao hn 2011 th t l n xu ca VDB hin ti c th cao hn rt nhiu con s trn. Bi n xu ti VDB c tnh ring, ngoi s n xu ti h thng cc t chc tn dng, nn nu tnh gp c n ti VDB th con s n xu v n phi c cu li ti khu vc DNNN s cn ln hn cc con s c tnh trn. N xu ti khu vc DNNN rt kh gii quyt. Khc vi cc DN t nhn, c th d dng bn ti sn hoc nhng c phn cho cc doanh nghip khc c tin tr n ngn hng nhm trnh ph sn, cc DNNN rt kh c th bn ti sn hoc c phn nh nc theo gi th trng trong giai on kinh t suy gim. V vy, cc khon n m
s ny xp x t trng tn dng ca khu vc DNNN sau khi loi tr phn tn dng ca Vinashin (86.000 t ng) tn n cui nm 2012.
27Con

96

cc DNNN vay thng phi trng i vo s h tr ca ngn sch nh nc di cc hnh thc xa n, khoanh n, chuyn n, b sung vn, v.v... Cc hnh thc h tr t ngn sch nh nc, t khoanh n (chng hn nh vic khoanh n cho Vinashin ti cc NHTM), hnh thc chuyn n (nh ca Vinashin cho Vinalines v PVN) c th khin cc DNNN khc lm vo kh khn v cui cng gnh nng li ln vai Nh nc; hnh thc b sung vn (nh tng vn iu l cho Vinashin t 9.000 t ln 14.655 t ng) th vn l tin t ngn sch nh nc. Khon vay 45 triu USD t ngn hng ANZ cho d n Xi mng ng Bnh do Tng cng ty C kh xy dng (COMA) hay Tng cng ty My v Thit b cng nghip (MIE) u t cng c B Ti chnh ng ra bo lnh khi d n ny ri vo tnh trng thua l khng tr c n. Tuy nhin, trong bi cnh t l n cng ca Vit Nam mc cao 54,9% GDP cui nm 2011, v thm ht ngn sch trong nm 2012 tng tr li mc 4,8% GDP t mc 4,4% GDP nm 2011, th kh nng h tr ca ngn sch nh nc gim n ca khu vc DNNN s v cng kh khn. iu ny hm rng vic gii quyt n xu ca khu vc DNNN s thc s l mt bi ton nan gii i vi Vit Nam. PHN TCH NGUYN NHN V KHUYN NGH CHNH SCH Nh phn tch trn, nhng kh khn m cng ng doanh nghip Vit Nam gp phi l nhng kh khn mang c im ca mt giai on suy gim trong chu k kinh doanh. Khi nn kinh t ri vo giai on suy gim th vic cc doanh nghip ng lot gp kh khn, thua l, hoc ph sn l iu kh trnh khi. l gii cc nguyn nhn khin cc doanh nghip Vit Nam li ng lot ri vo kh khn v thoi lui trong thi gian va qua, chng ta cn tm hiu mt cht v nguyn nhn gy ra chu k kinh doanh. Chu k kinh doanh l hin tng nn kinh t pht trin nhanh
97

trong mt thi gian sau ri vo giai on suy gim. V mt l thuyt, chu k kinh doanh ch xut hin khi hu ht cc k hoch kinh t c nhn ng thi tr nn sai. iu ny ch c th xy ra khi hu ht cc k hoch u cha ng yu t sai lm bt ngun t mt cn c chung no . i vi cc cn c ni sinh ca nn kinh t nh s thch, cng ngh, nhng s thay i ca chng thng thng din ra chm chp, cc b c th d bo c. V th, hu ht cc c nhn tham gia vo nn kinh t c th iu chnh c cc k hoch ca mnh, nh trnh c sai lm c tnh tp th do s thay i ca nhng cn c ny gy ra. Chng him khi l cn nguyn ca cc chu k kinh doanh (Hlsmann, 1998). Nh vy, cc cn c chung khin cho hu ht mi ngi mc sai lm phi l thuc loi xut pht t s p t mang tnh h thng t bn ngoi. S thay i ca chng thng l t ngt v khng d on trc c. Trong x hi hin i, cn c chung c th n t s st gim t ngt tng cu trong nc do gim t ngt sn lng xut khu hoc gim u t nc ngoi (v kinh t ton cu hoc cc nc xung quanh suy thoi hay do b cm vn kinh t). Nhng cn c mt cn c chung khc cng c th thay i t ngt v khng d on trc c l cc chnh sch ca nh nc. Khi mt b phn cc thnh vin trong nn kinh t u phi tun th chung mt quy nh no , hin nhin l quy nh y s c xem nh l mt yu t cn phi tnh n trong cc k hoch kinh t ca h. Nhng ti mt thi im, v nhng l do ny khc, qui nh kia b thay i hoc b thay th bi mt quy nh khc, k hoch ca cc c nhn lin quan ng lot tr nn sai. Ty vo quy m v mc nh hng ca quy nh ln cc k hoch c nhn, mt s thay i c th khin cho cc k hoch kinh t c nhn b tht bi nhng mc khc nhau. Trong trng hp nghim trng, n s khin cho ton b nn kinh t ri vo suy gim. V th, l gii cho hin tng cc doanh nghip Vit Nam ng lot ri vo trng thi kh khn trong thi gian va qua, mt
98

mt chng ta cn tm hiu tc ng ca yu t bn ngoi i vi s st gim tng cu, nhng mt khc, v quan trng hn, l cn tm hiu cc chnh sch kinh t v m t bn trong. Vi Vit Nam, vic cc nn kinh t ln nh M, chu u v Nht Bn ni lng chnh sch tin t h tr nn kinh t l c hi pht trin thay v to ra c sc v tng cu. Rt nhiu nn kinh t pht trin tt trong cc nm 2010-2012 nh cc nc thuc khi BRIC v cc nc thuc ASEAN. V th, vic tm hiu ti sao kinh t Vit Nam ri vo suy thoi cn xem xt cc nguyn nhn trong nc. y, chng ta ch vo cc lnh vc: chnh sch tin t, chnh sch ti kha, vic xy dng v t chc th trng vn, v khu vc DNNN ca Vit Nam. V chnh sch tin t Trong s cc loi chnh sch th chnh sch tin t c coi l c nh hng mnh v quy m rng khp n cc quyt nh u t ca doanh nghip. Khi chnh sch tin t c ni lng, li sut s h thp v doanh nghip c xu hng m rng sn xut kinh doanh. V ngc li, khi chnh sch tin t b tht cht, li sut s tng mnh v doanh nghip s phi thu hp hot ng sn xut. Nu nh vic ni lng v thu hp tin t c tin hnh da theo nhng quy tc m nhng ngi tham gia th trng c th on nh c th h s nhn vo cc tuyn b v iu chnh chnh sch ca NHNN iu chnh k hoch kinh doanh ca mnh. Trong trng hp , mc thit hi do chnh sch tin t gy ra s c gim thiu. Nhng din bin chnh sch tin t m Vit Nam theo ui cho n nay c nh gi l theo cch thc ty ng (discretionary)28.
chnh sch theo quy tc l mt chnh sch da trn mt tp cc qui tc xc nh, c c quan lm chnh sch tuyn b t trc. Mt chnh sch theo qui tc hm c quan thc thi chnh sch s thc hin hnh ng A mi khi xut hin s kin B. Ngc li, mt chnh sch ty nghi l mt chnh sch da trn tng hon cnh. Mi mt hon cnh, c quan thc thi chnh sch s a ra mt s phn ng gii quyt vn . Chnh sch theo quy tc cho php cc ch th kinh t c th d on c hnh ng ca c quan thc thi chnh sch, trong khi chnh sch ty nghi th khng th. c th theo ui c chnh sch theo qui tc, c quan thc thi chnh sch phi chn mt loi s kin hay ch s v m lm m neo theo di bin ng v tm
28Mt

99

Cc ch s nh tng trng cung tin M1 v M2; t gi; mi quan h gia tng trng v lm pht u bin ng mnh v khng theo quy tc (rule-based) (xem Hnh 2.4). Hnh 2.4. Mi quan h gia tc cung tin M2, CPI v li sut huy ng 1/2002-12/2012

Ngun: IMF, Tng cc Thng k.

Chnh sch tin t ty ng, c th vic tng v gim mnh cung tin t nm ny sang nm khc, khin cho li sut dao dng v thay i nhanh v xu hng trong nhng nm qua, nh hng n cc k hoch kinh doanh ca doanh nghip Vit Nam. y l mt trong nhng nguyn nhn gy ra hin tng nhiu doanh nghip phi ngng hot ng hoc d dt vay vn m rng sn xut trong hai nm va qua. Khuyn ngh chnh sch tin t Trong nhng nm ti chng ti cho rng Vit Nam cn kin tr xy dng chnh sch tin t theo hng da trn quy tc nhm kim ch lm pht v h tr nn kinh t pht trin da trn s nng ng
cch tc ng a ch s v trng thi n nh ban u. i vi chnh sch tin t, ch s m neo c th l tng trng cung tin M1, M2, t l lm pht, t l tht nghip, hay t gi. Mi khi ch s m neo bin ng khi vng mc tiu th c quan chnh sch s thc thi mt s hnh ng m cc ch th kinh t trong nn kinh t u c th tin on trc a ch s ny v vng mc tiu. Cc ch s v m ny thay i theo thi gian, ty thuc vo s pht trin ca nn kinh t. Chng hn, cui thp nin 1970, Fed dng tng trng M1 xy dng qui tc cho chnh sch tin t. C quan ny chuyn sang s dng tng trng M2 t nm 1982 n 1994. Sau , Fed s dng qui tc Taylor, cn nhc gia tc tng trng sn lng v ch s CPI, iu chnh cc chnh sch li sut ngn hn (Greespan, 1997; Taylor, 2012).

100

ca cc doanh nghip t nhn. Mc tiu chnh sch phi c NHNN xc nh r rng, hp l v c cam kt mt cch ng tin cy. Cc quy tc nh quy tc Taylor hay tng trng cung tin M2 u c th c s dng min l cc nguyn tc trn c m bo.29 V chnh sch ti kha Trn thc t, chnh sch ti kho c vai tr quan trng gip cng ng doanh nghip thy c thc trng tnh hnh v m ca nn kinh t. Bn cnh , chnh sch ti kha cn c ngha to tn hiu v vic Nh nc khuyn khch hay khng khuyn khch doanh nghip u t vo mt ngnh ngh no . V c bn, nhng tn hiu ti kha thng c tnh trung v di hn nn doanh nghip thng k vng vo tnh n nh ca nhng tn hiu ny. Do , yu cu c bn trong vic iu chnh chnh sch ti kha l cn c nhng tn hiu thng bo trc v xu hng thay i doanh nghip c kh nng iu chnh k hoch sn xut kinh doanh ca mnh. V tng th, nhng s liu v ngn sch nh nc nhng nm gn y cho thy nguy c bt n v m t khu vc ti kha l ln. Th nht, cc s liu ca B Ti chnh cho thy cn i ngn sch ca Nh nc bt u km n nh t 2006. Bi chi ngn sch tng ti 5,5% GDP vo nm 2010 v 4,4% GDP vo nm 2011, v tng ln 4,8% GDP nm 2012. Trong khi t nm 2006 tr v trc, Vit Nam lin tc duy tr bi chi ngn sch (gm c chi tr n gc) mc 4,9-5% GDP. Bn cnh , chi thng xuyn tng trong khi u t cng b ct gim mnh trong nm 2012. Do thm ht ko di nn

29Cc chnh sch tin t trong thi gian gn y (nm 2012 v na u 2013) cho thy c v nh NHNN c xu hng duy tr t gi n nh v theo ui mc tiu t l tng trng tn dng (mc tng 12%/nm cho nm 2012 v 2013). Chng ti cho rng chnh sch neo t gi khng ph hp vi mc m ca nn kinh t Vit Nam v cn chuyn sang chnh sch t gi th ni c kim sot (Nguyn Thu Hng v inh Tun Minh, 2010). V chnh sch ly tng trng tn dng lm mc tiu, nu qu ng nh vy, chng ti cho rng s gy ra nhng nh hng xu v cht lng v c cu tn dng, bi t c mc tiu ny, NHNN s phi can thip mnh vo hot ng tn dng ca cc ngn hng thng mi. Trong bi cnh n xu ca h thng tn dng vn mc cao, th chnh sch ny s c th lm cho t l n xu tr nn ti t hn.

101

n cng30 tng nhanh trong nhng nm gn y.31 H qu l ngha v chi tr n gc v n li cng ang ngy cng nng hn. Theo c tnh ca ngn sch nh nc, trong hai nm gn y, mi nm Vit Nam phi tr hn 60.000 t ng n gc v gn 40.000 t ng n li, bng khong 14% tng thu v hn 50% chi u t pht trin mi nm t ngn sch nh nc. Bn cnh s km bn vng ca ngn sch, cc chnh sch thu, ph trong nhng nm gn y cn nhiu bt cp. C th: - Mc thu p dng cho mt s hng ho mi ni mt kiu. Chng hn vi cng dng xe ti nhng v cc thng t quy nh mc thu hi quan khng thng nht nn hi quan Qung Ninh p dng mt mc thu nhp khu, hi quan Lng Sn p dng mt mc thu nhp khu khc.32 - Cc chnh sch thu gy kh khn cho ngi thuc din np thu trong vic thc hin ngha v ca mnh. Chng hn chnh sch thu thu nhp c nhn i vi u t chng khon. Quy nh nh u t c nhn trn th trng chng khon c th la chn hnh thc np thu 0,1% mi ln chuyn nhng hay chn mc thu 20% trn li nhun. La chn sau kh c th thc hin v nh u t kh khn trong vic xc nh c gi mua, phi t quyt ton vi c quan thu vo cui nm, vn chnh lch t gi, chi ph thu t vn, v.v - Cc mc thu, ph thay i thiu n nh. Tiu biu nht l vi th trng t. Cc mc thu nhp khu lin tc thay i. Ngoi
n cng c nh ngha l n trong nc v nc ngoi ca khu vc cng, bao gm n ca chnh quyn trung ng v chnh quyn a phng nhng khng bao gm n ca DNNN, k c nhng doanh nghip m Nh nc s hu trn 50% vn. Ch c n ca cc DNNN c chnh ph bo lnh mi c tnh vo tng n cng. 31Theo bo co v tnh hnh n cng ca Chnh ph ngy 30/10/2012, tnh n ht nm 2011, tng n cng ca Vit Nam vo khong 54,9% GDP, trong n cng nc ngoi v n cng trong nc ln lt l 30,9% v 24,0% GDP. Cng theo bo co ny, c tnh n cng ca nm 2012 s vo khong 55,4% GDP. Trong n cng nc ngoi v trong c ln lt l 29,6% v 25,8% GDP. 32http://phapluattp.vn/20100617010126319p0c1014/doanh-nghiep-kho-vi-chinh-sach-thuebat-nhat.htm.
30Tng

102

ra l cc mc ph trc b, ph hn ch phng tin giao thng c nhn, ph xy dng c s h tng, v.v y c xem l mt trong nhng nguyn nhn quan trng khin cho th trng t hu nh khng tng trng trong ba nm va qua. - Cc chnh sch gin, min thu c p dng thng xuyn. Trong nhng nm nn kinh t gp kh khn nh 2009, 2011-2012 chnh sch gin, gim, min cc loi thu (thu thu nhp c nhn, thu gi tr gia tng, thu thu nhp doanh nghip, tin thu t, v.v....) p dng cho nhiu i tng np thu nh doanh nghip va v nh, doanh nghip trong cc lnh vc to nhiu cng n vic lm nh may mc, nng, lm, thu sn, v.v Cc bin php gin, gim, min v.v c tc dng h tr cho doanh nghip nhng chng li to ra s bt nh trong hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Thi im ban hnh v kt thc, i tng c hng thng xuyn thay i. Doanh nghip v vy s kh c th a ra c cc k hoch kinh doanh di hn da trn cc khuyn khch ny. Khuyn ngh chnh sch khu vc doanh nghip c th tch ly v tip cn c ngun vn phc v u t pht trin, chnh sch ti kha quan trng nht l phi ct gim dn cc mc thu v ct gim chi tiu thng xuyn, bt hp l, lng ph. Mc ch ca chnh sch gim t l thu v ph l to ra khuyn khch gip doanh nghip tch ly c nhiu hn, qua tng chi tiu u t, gip hnh thnh lng vn/t bn v nng lc sn xut nn kinh t trong tng lai. Trong nm 2013, Chnh ph v Quc hi thng qua vic ct gim thu thu nhp doanh nghip trong cc nm ti t mc 25% hin nay. C th, t 1/1/2014 s p dng thu sut ph thng 22% v t 1/1/2016 p dng thu sut 20%. Doanh nghip c tng doanh thu nm khng qu 20 t ng p dng thu sut 20% ngay t 1/7/2013. Vi mc thu mi ny, Vit Nam tr thnh mt trong
103

nhng quc gia c mc thu thu nhp doanh nghip hp dn trong khu vc chu .33 Tuy nhin, vic gim t l thu v ph cn i song hnh vi ct gim chi tiu thng xuyn, bt hp l; nu khng ngn sch s b thm ht, n cng s tng cao, khng nhng lm tng mt bng li sut m cn e da kh nng duy tr mc thu v ph thp trong di hn. Vi mc n cng cui 2012 ln ti 55,6% GDP th ngha v tr n gc v li trong nhng nm ti l rt ln. y l mt nguyn nhn quan trng khin cho Chnh ph phi pht hnh tri phiu vi mc li sut tng i cao b p thm ht, gin tip lm cho mt bng li sut b duy tr mc cao, gy cn tr cho phc hi ca nn kinh t. Tm li, chng ti cho rng vic Vit Nam thng qua l trnh ct gim mnh thu thu nhp doanh nghip xung 20% vo nm 2016 l mt ch trng ng n h tr khu vc doanh nghip pht trin. Tuy nhin, Vit Nam cng nn thc hin gim chi tiu ngn sch, c bit l chi thng xuyn, c th gim mc bi chi ngn sch t di 4,5% vo nm 2015 (tnh c tri phiu Chnh ph) thay v xp x 5% GDP nh hin nay. V th trng ti chnh Th trng ti chnh Vit Nam c s chuyn mnh mnh m k t nm 2000. Nhng cu phn cn thit ca th trng ti chnh v c bn c hnh thnh. C th, cc th trng tin t nh th trng ni t lin ngn hng (t 1993), th trng giy t c gi, c bit l th trng m (t nm 2000), th trng ngoi t lin ngn hng (t 1994), th trng hp ng mua bn li (t 2000) u ln lt c hnh thnh; sn giao dch chng khon u tin c
khu vc chu , mc thu sut mi ny (22%) thp hn mc thu thu nhp doanh nghip ca Nht Bn (40,87%), Trung Quc (25%), Hn Quc (24,5%), Indonesia (25%), Malaysia (25%), Myanmar (30%), Thi Lan (30%), Philippines (30%), n (33,99%), Bangladesh (27,5%), Sri Lanka (35%), nhng cao hn mt s nc nh Campuchia (20%), i Loan (17%), Singapore (17%) (s liu ly t http://www.taxrates.cc, truy cp ngy 27/8/2013).
33Trong

104

thnh lp Thnh ph H Ch Minh nm 2000; Lut Chng khon ra i nm 2006 gip th trng tri phiu cng ty c hnh thnh; th trng TPCP chuyn bit c hnh thnh nm 2009 trn S giao dch chng khon H Ni; v Sn giao dch hng ho (VNX) c thnh lp nm 2010. Tuy nhin, cc th trng ti chnh ca Vit Nam vn cn cha hon thin, ngho nn sn phm, nhiu quy nh hn ch s tham gia vo th trng, v km minh bch. Th trng tin t c coi l hon thin nht nhng vn cn thiu kh nhiu sn phm. Mt s cng c tin t c s dng kh ph bin trn th trng tin t cc nc nh thng phiu (commercial papers), chp phiu ngn hng (bankers acceptance), v.v vn cha c hnh thnh, hoc cn t s dng Vit Nam. Vic thiu vng nhng cng c ny khin cho thanh khon ca th trng tin t ca Vit Nam cha th iu ho tt gia cc t chc tn dng v theo thi gian (tnh thi v ca th trng tin t Vit Nam kh cao, c bit vo dp cui nm v Tt m lch). Hn na, th trng tin t vn cn hn ch v s tham gia th trng. Hot ng th trng thng ch din ra thng xuyn gia NHNN vi cc NHTM nh nc v mt s cc NHTMCP ln. Trn th trng ni t lin ngn hng hnh thnh vic iu chuyn vn gn nh din ra mt chiu gia nhm cc ngn hng thng cho vay v nhm ngn hng thng i vay. Th trng tin t vn cha hnh thnh c cc thnh vin c tnh chuyn nghip nh cc nh mi gii, cc nh to lp th trng, cc cng ty nh gi xp loi, v.v Th trng vn ca Vit Nam, bao gm th trng c phiu, th trng tri phiu34, v cc th trng hng ho, d t c tc
trng tri phiu ca Vit Nam bao gm TPCP (do Kho bc Nh nc pht hnh), tri phiu c Chnh ph bo lnh, tri phiu ca cc chnh quyn a phng, tn phiu ca NHNN, v tri phiu doanh nghip. Cc loi tri phiu c chnh ph bo lnh l tri phiu do Ngn hng pht trin (VDB), Ngn hng Chnh sch x hi (VBSP), v mt s tri phiu ca DNNN pht hnh theo ch nh ca Chnh ph pht trin mt s d n u t pht trin c s h tng. Cc loi tri phiu chnh ph v chnh ph bo lnh c qui nh bi Ngh nh s 141/2003/N-CP. Cn tri phiu doanh nghip c qui nh Lut chng khon 2006, Ngh nh s 52/2006/N-CP (v gn y c thay th bi Ngh nh s 90/2001/N-CP).
34Th

105

 tng trng mnh m sau hn 10 nm hnh thnh, nhng vn cn rt nh b.35 Sau giai on tng tc mnh ca hai nm 2006-2007, th trng vn Vit Nam chng li v c phn b thu hp so vi vn huy ng t tn dng. n cui 2010, nn kinh t vn ph thuc ch yu vo vn tn dng, ln ti 125% GDP, gp khong bn ln gi tr vn ho ca th trng c phiu v khong 10 ln gi tr ca th trng tri phiu. Mc d n cui 2012, quy m ca th trng tn dng gim xung cn 104% GDP, nhng quy m ca th trng c phiu cng li gim kh mnh, trong khi quy m th trng tri phiu tng khng ng k (Hnh 2.5). Hnh 2.5. Quy m cc th trng tn dng, c phiu v tri phiu ca Vit Nam (% GDP)

Ngun: Asian Bonds Online, HSX, HNX, IMF v Tng cc Thng k.

i vi th trng chng khon, tc tng trng ca th trng b chng li trong nhng nm gn y c th quy v nhng nguyn nhn sau. Th nht, hng ho trn th trng c cht lng
giai on 2005-2011, thng qua TTCK, Chnh ph huy ng c 625.000 t ng tri phiu, cn DN huy ng c gn 400.000 t ng qua u gi c phn ho v pht hnh c phiu, tri phiu, chng ch qu u t, tng hng trm ln so vi giai on 2000-2005. Hot ng pht hnh tri phiu thng qua u thu trn TTCK dn tr thnh mt knh huy ng vn quan trng cho Chnh ph thay th cho vic bn l thng qua h thng Kho bc Nh nc, a tng d n th trng tri phiu ln 17,9% vo cui nm 2011. Quy m th trng tri phiu DN cng tng trng rt mnh nm 2010 t khong 6,6% GDP so vi mc 0,1% GDP ca nm 2001.
35Trong

106

cn thp v ngho nn. Ngoi c phiu v tri phiu doanh nghip, cha c chng ch qu, cha c cc sn phm phi sinh v cc cng c u t khc. C qu nhiu cng ty c nim yt trn sn thng xuyn c kt qu kinh doanh khng thc s tt. S doanh nghip nim yt kh nhiu nhng ch yu l cc doanh nghip va v nh. Trn 50% doanh nghip nim yt c vn iu l di 100 t ng. Th hai, vic qun tr cng ty cn thiu tnh cng khai, minh bch. Thng tin cng b cho nh u t cha c y v chm. Chun mc k ton cn cha tng thch vi chun mc quc t v nghip v k ton v kim ton (IAS) v bo co ti chnh (IFRS). V th ba, nh u t tham gia th trng ch yu vn l nh u t c nhn. Cc loi hnh cng ty u t chng khon, qu m, qu hu tr t nguyn cha c pht trin. Th trng tri phiu chuyn bit cng b chng li trong nhng nm gn y, ch yu l v lin kt vi th trng tin t cn lng lo. Th trng giao dch tri phiu c tnh thanh khon yu. Tri phiu c cc ngn hng ln mua v gi trong di hn khin cho giao dch trn th trng th cp t. S lng tri phiu doanh nghip t, ch yu l tri phiu ca Ngn hng Pht trin Vit Nam v Ngn hng chnh sch x hi, v mt vi DNNN c Chnh ph bo lnh. Cc doanh nghip sn xut kinh doanh khc rt kh khn trong vic huy ng vn thng qua tri phiu do li sut th trng cn cao. i vi th trng hng ho nguyn liu, mc d sn VNX ra i t thng 9/2010, nhng mi thc s c bt u t thng 3/2011. Cho n nay trn sn ny ch nim yt hp ng tng lai ca ba nhm hng l c ph, cao su v thp. Tuy nhin, giao dch ch yu l giao dch c ph; giao dch cao su vn cn t; ring nhm thp gn nh cha c giao dch. Theo bo co ca VNX, trong qu 1/2012 tng khi lng giao dch hp ng ca VNX ch t 12.000 lot (n v tnh trn sn giao dch), tng ng tng gi tr giao dch hp ng hn 530 t ng. Nm 2011, tng khi lng giao dch ca VNX ch t trn 93.000
107

lot vi tng gi tr giao dch hn 7.300 t ng. S lng ti khon m ti cc thnh vin ca VNX tnh n thng 3/2012 cng ch nm mc 1.981 ti khon. Theo VNX, cc ch u t ch l c nhn v tham gia ch yu tm hiu, thm d th trng. Nh u t t chc th vn hon ton ng ngoi.36 Nh vy c th ni tuy c nhng bc tin tch cc, th trng ti chnh Vit Nam vn nhng nc thang pht trin ban u. c l l l do v sao Bo co nng lc cnh tranh 2012-13 ca Din n Kinh t th gii (WEF) xp ch s pht trin th trng ti chnh ca Vit Nam nm 2012 th hng 88 trn 144 th trng c xp hng. Xt theo tng ch s ti chnh, ch s sn sng cung ng cc dch v ti chnh ca Vit Nam t mc trung bnh thp (81/144); cn kh nng tip cn vn qua TTCK Vit Nam c v tt hn hn (70/144). Yu km nht l cc ch s v mc tin cy ca cc t chc tn dng (soundness of banks) (125/144) v ch s v qun l gim st cc TTCK (regulations of securities exchanges) (121/144). Khuyn ngh chnh sch cho th trng ti chnh Xy dng mt th trng ti chnh hin i v hiu qu c xem nh l mt gii php quan trng gip doanh nghip c c nhng tn hiu ng n v ngnh ngh kinh doanh cng nh tm kim c ngun vn cn thit pht trin cc hot ng kinh doanh ca mnh. y l khu then cht trnh tnh trng dn ng tin vn mt khu vc no ca nn kinh t trong khi nhng khu vc khc li kht vn. Vic cc th trng ti chnh ca Vit Nam chm pht trin c mt phn quan trng l do t duy thiu thin cm v v tr ca nh u c ti chnh trong x hi. t lu cc nh lm chnh sch v x hi vn lun c thi cho rng nh u c lun c hnh vi lng on th trng trc li. V l , cc chnh sch lun hng n
36Theo

http://giacaphe.com/29914/san-giao-dich-hang-hoa-o-viet-nam-e-am-eo-uot/

108

vic hn ch s tham gia ca cc nh u c. Chng ta cn hiu rng mc ch ti thng ca cc th trng ti chnh i vi nn kinh t l gip nhng nh sn xut, nhng nh u t chin lc, v nhng c nhn nm gi ti sn c th chuyn i vn t loi ti sn ny sang loi ti sn khc mt cch nhanh nht. Mun vy, th trng phi c thanh khon v c thanh khon th vai tr ca nhng nh u c trn th trng - tc nhng nh u t kim li ch yu t chnh lch gi thay v t li tc ti sn - l cc k quan trng. Khng c mt i ng ng o nhng nh u c chuyn nghip th s khng c th trng ti chnh no pht trin c. Nhng nh u c, d l nh hay ln, mi l nhng ngi hng ngy, hng gi cn nhc tnh ton nh hng ca cc thay i t chnh sch, chnh tr, thin tai, ngnh ngh, doanh nghip, v.v... trn th gii v trong nc i vi cc loi ti sn. H chnh l tc nhn gip cho cc mc gi c lin tc c iu chnh. Ni khng qu, chnh nhng nh u c mi l b no vn hnh h thng gi c iu tit dng vn vo nhng ni thch hp. V vy chng ti cho rng chnh sch pht trin th trng ti chnh ca Vit Nam trong thi gian ti phi t v tr ca cc nh u c lm trung tm. Do vy, m rng c s nhng nh u c ti chnh chuyn nghip cn: (i) to iu kin cho cc nh u t d dng tham gia tt c cc th trng: chng khon, tri phiu, tin t, ngoi hi, v hng ho nguyn liu. Mt nh u t c th d dng tham gia ng thi nhiu th trng v hin nay cc nh u t c nhn vn cha c tham gia cc th trng tin t, th trng ngoi hi, v th trng hng ho nguyn liu. S tham gia rng ri ca cc nh u t c nhn l nn tng pht trin cc nh u t t chc. Cc nh u t t chc cn chng t c rng mnh c kh nng qun tr u t tt hn cc c nhn th mi c c hi thu ht c nhng nh u t c nhn tham gia gp vn vo cc t chc ny; (ii) nng cao cht lng sn phm sn c v a thm cc sn phm mi hp dn
109

nhiu nh u c tham gia nh thng phiu, chp phiu, chng ch tin gi, cc sn phm phi sinh lin quan n li sut v ngoi hi (th trng tin t), giao dch ETF, warrant, cc sn phm phi sinh, cc sn phm mi v tri phiu, cc loi hnh qu nh qu u t bt ng sn, qu m, chng ch lu k ton cu, v.v (TTCK), vi th trng hng ho cn m rng chng loi cc loi hng ho m nh u t c th tham gia, c bit l th trng vng; (iii) tng tnh minh bch cho th trng v minh bch khng ch gip nh u t cng bng trong vic tip cn thng tin m cn gip nh u t a ra c cc tnh ton hp l trong vic iu tit dng vn cho cc lnh vc c tim nng pht trin trong nn kinh t. tng cng minh bch trn th trng ti chnh, cc nh qun l th trng cn sm yu cu cc doanh nghip nim yt p dng cc chun mc quc t v nghip v k ton v bo co ti chnh; yu cu cng b nhanh chng v y cc thng tin bt thng lin quan cho cc nh u t; (iv) duy tr lut chi nghim minh cho th trng. Cc nh u t chn chnh s gim ng c tham gia th trng nu thy cc hot ng cu kt, lm gi, giao dch ni gin, v.v... trn th trng khng b trng pht. Trong thi gian va qua, cc hot ng nh vy din ra kh ph bin trn th trng chng khon. R rng, trong thi gian ti cn nng cao nng lc gim st ca cc c quan chc nng trn th trng ny. Quy m khu vc DNNN cn ln; m hnh qun l, gim st cha p ng yu cu Hiu qu s dng ti sn ca DNNN nc ta km hn hn so vi cc khu vc doanh nghip khc khi ang nm gi nhiu ngun lc hn nhng gi tr sn phm u ra li thp hn. V d nm 2009, DNNN chim 37,2% ngun vn kinh doanh, 44,8% gi tr ti sn c nh v u t di hn, trong khi ch to ra 25% doanh thu, 37% li nhun trc thu, 20% gi tr sn xut cng nghip; chim t trng nh trong lnh vc thng mi ni a, nng thy sn; t gi tr
110

xut khu cao song ch yu nh xut khu nguyn liu th nh du kh, than, qung, v.v Xt v phng din kinh t thun tu, hiu qu u t ca DNNN cn thp so vi cc loi hnh doanh nghip khc. DNNN phi s dng nhiu vn kinh doanh hn to ra mt n v sn lng hoc li nhun. Theo s liu ca TCTK, DNNN phi s dng ti 2,2 ng vn to ra 1 ng doanh thu nm 2009, trong khi doanh nghip ngoi quc doanh ch cn 1,2 ng vn v doanh nghip FDI l 1,3 ng (mc trung bnh ca ton b doanh nghip Vit Nam l 1,5 ng).37 Khi DNNN l cc tng cng ty, tp on kinh t nh nc, DNNN quy m ln c 100% s hu nh nc l lc lng doanh nghip ang nm gi phn ln cc ngun lc ca DNNN ni ring, kinh t nh nc ni chung. Tuy nhin, hiu qu kinh doanh ca tng cng ty, tp on kinh t nh nc cn hn ch38.

37Theo Kin ngh Hi tho n nh kinh t v m, duy tr tng trng: Kinh t Vit Nam nm 2010, Trin vng nm 2011 ngy 21-22/9/2010 do y Ban Kinh t ca Quc hi phi hp vi Vin Khoa hc X hi Vit Nam t chc, to thm mt ng sn phm nm 2007 th DNNN phi u t thm 8,28 ng (ICOR), trong khi mc trung bnh ca nn kinh t l 5,38 ng. 38Theo Bo co ca Chnh ph gi Quc hi cui thng 11/2012 th cc tp on, tng cng ty nh nc c t sut li nhun trc thu trn vn ch s hu nm 2011 ch mc 12%, thp hn mc 13,1% ca nm 2010. Phn ln cc tng cng ty, tp on khng t mc t sut li nhun ny v c ti 80% tng s li nhun trc thu n t bn n v l Tp on Du kh, Tp on Vin thng Qun i, Tp on Bu chnh Vin thng v Tp on Cao su. C 13 tp on, tng cng ty l ly k 48.988 t ng t nm 2010. Trong EVN l qun qun vi khon l 38.104 t ng, tip theo l Vinalines, Petrolimex, Xng du Qun i v.v Nhiu tng cng ty khng bo ton c vn ch s hu nh Tng cng ty Du tm t, vn ch s hu m 281 t ng, Tng cng ty Xy dng ng thy m 604 t ng vn ch s hu.

111

Hnh 2.6. Hiu qu hot ng ca DNNN

Ngun: Tng cc Thng k (2011) v Phm Th Thu Hng (2011).

C hai nguyn nhn chnh khin cho khu vc DNNN km hiu qu. l quy m ca khu vc ny qu ln v m hnh qun l (governance structure) c qu nhiu u mi v km minh bch. ng gp ca kinh t nh nc vo GDP hng nm theo gi thc t c xu hng gim nh nhng vn duy tr mc trn 1/3 t nm 2001 n nay, trong , c tnh DNNN to ra 27-30% GDP hng nm (sau khi tch ring thnh phn qun l nh nc, an ninh quc phng, hot ng ng, on th trong thnh phn kinh t nh nc). u t ca kinh t nh nc ni chung v DNNN ni ring l mt trong nhng thnh phn quan trng v c nh hng ln ti tng trng GDP hng nm (ng gp ca u t trong GDP nm 2010 khong 41%, trong , u t ca khu vc kinh t nh nc chim xp x 46%). Khu vc DNNN c qui m ln dn n hin tng chn p khu vc t nhn v kh c th hn ch c cc thuc tnh phi kinh t ca khu vc ny nh vn u thc - i din v vn ngn sch mm. L thuyt v kinh nghim thc tin trn th gii cho thy khi khu vc DNNN qu ln, c bit l trong mt s lnh vc i hi vn u t ln v mc ri ro cao, s khng c doanh nghip t nhn
112

no dm tham gia u t. Hn na khi khu vc ny ln, Chnh ph s kh c th c nhiu ngi chuyn trch ti gii v tn tm kim sot c hnh vi ca nhng nh qun l trong cc DNNN. Vi quy m ln nh vy cng kh trnh c tnh trng c nhiu ch th thc hin chc nng ch s hu nh nc. Mc d theo cc quy nh hin hnh, cc quyn ch s hu i vi DNNN do Chnh ph thng nht qun l, nhng ty tng DNNN, Chnh ph c th trc tip thc hin quyn ny hoc giao v cho cc b qun l ngnh, UBND tnh, cc tp on v tng cng ty39. Vi s lng u mi qun l nhiu nh th, vic thc hin quyn ch s hu nh nc i vi DNNN tr nn rt kh gim st. Cc quyt nh v nhn s, v chin lc pht trin kinh doanh, th hng quyn li t kt qu hot ng ca DNNN tr nn kh n nhp vi nhau. Cch thc thc hin gim st ch yu cn c vo cc bo co ca doanh nghip, trong khi c ch xc nh tnh xc thc ca cc bo co ny cn b b ng. V vy, kt qu ca cng tc gim st DNNN nhn chung mi dng vic tng kt hot ng ca doanh nghip, cha lm tt chc nng cnh bo, phng nga ri ro. Vic nhiu DNNN quy m ln ln su vo tnh trng khng c kh nng thanh ton n n hn, thm ch bn b ph sn nh nu trn m khng c cnh bo sm t pha cc ch th gim st l minh chng in hnh cho hn ch ny. Hn na, c ch minh bch ho thng tin ca DNNN 100% vn nh nc, tng cng ty, tp on kinh t cn yu km lm gim hiu qu ca c ch gim st t bn ngoi i vi DNNN, hn ch cc i tng c lin quan, trc ht l cc c quan hoch nh chnh sch, c quan qun l nh nc, cc i tc, nh u t tim nng v cng lun c th a ra nh gi ng v khch quan v thc trng hiu qu hot ng ca doanh nghip. Khu vc DNNN c quy m ln nhng hot ng km hiu qu l mt trong nhng nguyn nhn c bn to ra qung thi gian suy thoi kinh t di ca Vit Nam hin nay.
cui nm 2011, Vit Nam c ti 101 u mi qun l trc tip 1.309 doanh nghip 100% vn nh nc.
39n

113

Khuyn ngh ci cch khu vc DNNN Th nht, cn lm r mc tiu cung cp hng ho v dch v cng ca cc DNNN gim khng ch s lng doanh nghip DNNN m c t trng DNNN trong nn kinh t. Ch nn gii hn cc DNNN cung ng mt s cc loi hng ho v dch v cng c tnh c th, tho mn hai tiu ch: c cc yu t u vo c tnh chuyn bit cao v c sn phm u ra mang tnh chin lc quc gia cao. Nhng loi hng ho v dch v no khng tho mn cc tiu ch trn th cn nhc chuyn sang cc hnh thc t chc sn xut khc nh thu khon di hn vi doanh nghip t nhn, dng cc gii php iu tit, hay mua thng t th trng. Cc bin php m Chnh ph cn tin hnh bao gm c phn ha mnh m cc doanh nghip DNNN trn mi lnh vc, gii th v sp nhp cc DNNN vi nhau trong trng hp cha c phn c. Vic tin hnh c phn ha nhanh chng khu vc DNNN lc ny khc vi giai on u ca qu trnh chuyn i. Trong giai on u, nu tin hnh c phn ho qu nhanh, trong khi c ch th trng cha c hon thin, cc doanh nghip sau khi c c phn ha c th s khng ci thin c nng sut m li chuyn sang c quyn t nhn. Khi cc doanh nghip c phn c th chy theo li nhun m gim nh cc chc nng cung cp cc dch v cng ch. Nhng vi iu kin ca Vit Nam hin nay, vi hu ht cc hot ng kinh t da trn c ch th trng, th vic tin hnh c phn ho trit cc DNNN s khng dn n hin tng vic cung cp cc dch v cng ch s b ngng tr. trnh vic thu hp mt cch hnh thc khu vc DNNN, cn a ra mc tiu gim t trng ng gp ca DNNN vo nn kinh t. Mc d trong nhng nm qua t trng ng gp ca DNNN vo GDP gim, xung cn khong 25-27% GDP, nhng r rng vn mc rt cao so vi cc nc trn th gii. Chnh ph cn c nh hng gim ng gp ca khu vc ny vo GDP ch nn mc 15-17% vo nm 2015, v xung mc di 10% vo nm 2020 nh hu ht cc nc trn th gii.
114

Ngoi ra, gim t trng ca khu vc DNNN trong nn kinh t, chng ta cn m rng s tham gia ca t nhn trn tt c cc th trng. lm c iu ny cn xy dng mt khun kh lut php v qui nh ti chnh thng nht cho tt c cc doanh nghip trong cc lnh vc kinh doanh cng nh khu vc a l. iu ny s buc cc doanh nghip phi cnh tranh vi nhau mnh hn, v buc phi s dng cc ngun lc khan him ca mnh hiu qu hn, gip lm tng nng sut, gim chi ph sn xut v do vy l lm gim gi c tiu dng. Bn cnh , chng ta khng nn t tiu ch cng v t l vn ch s hu nh nc trong cc ngnh ngh khc nhau. Nh nc khng nn t tiu ch cng rng phi nm gi 100% c phn hoc c phn chi phi (75% hay 65%) cc DNNN trong mt lnh vc no (nh theo Quyt nh s 14/2011/Q-TTg ngy 4/3/2011). Vic tuyn b nh vy v hnh trung to ra c cu cng nhc cho nn kinh t v cn tr qu trnh ci cch DNNN. Thng qua vic xc nh cc c tnh ca hng ho v dch v cng tng thi k, nh nc c th tng nm gi c phn mt DNNN mt lnh vc no . Vic khng c tiu ch cng v t l vn ch s hu Nh nc s gip Nh nc d dng thoi lui vn cc DNNN m khng cn tha mn cc tiu ch v tnh chuyn bit ca ti sn u vo v mc li ch chin lc quc gia ca sn phm u ra v nh , c th dn vn vo cho nhng lnh vc m Nh nc mi la chn. Th hai, cn gim u mi i din ch s hu nh nc thng qua vic ci cch c ch i din ch s hu nh nc hin ti theo hng chuyn i mnh m vic qun l cc DNNN di dng qu qun l vn thay v trc thuc Chnh ph, cc B, hoc UBND tnh. Vic lm ny c mc ch chnh l gii quyt cc vn v mi quan h ch s hu - ngi iu hnh v ngn sch mm. Vic qun tr DNNN tr nn chuyn nghip hn v da trn cc tiu chun th trng hn. Trong giai on cn nhiu DNNN nh hin nay c th nh nc cn vi cng ty theo m hnh SCIC thay v ch mt cng ty qun l vn nh nc nu nh nng lc ca cng ty qun l vn hin
115

ti cha . Mi mt cng ty qun l vn s ph trch mt lnh vc hng ho v dch v cng no . Chng hn SCIC1 chuyn v u t cc cng ty trong lnh vc ti nguyn, SCIC2 chuyn v cc dch v c bn (public utilities), SCIC3 chuyn v cc cng ty cng ngh cao, SCIC4 chuyn v cc cng ty trong lnh vc an ninh, quc phng, SCIC 5 chuyn v pht trin c s h tng v nh , v.v.... Cc SCIC ny nn c t di s qun l tm thi ca mt U ban ci cch DNNN. Vic tp trung cc DNNN vo cc cng ty qun l vn gip gim s u mi qun l vn nh nc, tch hot ng kinh doanh khi hot ng xy dng chnh sch ti cc B. Sau mt thi gian vn hnh, chng hn nm n by nm, khi s lng DNNN trong danh mc u t ca cc cng ty qun l vn ny gim, nh nc c th tin hnh sp nhp cc cng ty qun l vn li vi nhau thnh mt cng ty qun l vn duy nht. Khi Chnh ph c th gii tn U ban ci cch DNNN v hon thnh s mnh ca mnh. Th ba, cn tch bch vai tr ch s hu v vai tr qun l trong DNNN. Ci cch h thng trch nhim v khuyn khch trong vic qun tr DNNN theo hng ngi i din vn ch s hu l qun gim ca Nh nc; ngi iu hnh DNNN c hng li ch theo c s th trng. Do , cn xy dng c ch b nhim, tiu ch tuyn chn, vai tr trch nhim, o c ngh nghip (ca cng chc lm trong doanh nghip) v khuyn khch i vi nhng ngi c b nhim lm thnh vin hi ng qun tr ca DNNN. Nhng ngi ny ng vai tr l qun gim (stewardship) ca Nh nc ch khng phi l ngi i din qun l (managementship) ca Nh nc. Trch nhim ca ngi qun gim l phi thu vn bo tn vn, nh hng pht trin DNNN theo tiu ch m cng ty qun l vn ra. Cc chi ph, bao gm lng v thng, tr cho nhng qun gim tham gia hi ng qun tr cn c cng khai. m bo ngi c b nhim trong hi ng qun tr ca DNNN lm vic v li ch ca Nh nc th ngi c b nhim ny khng c nhn
116

lng hay tin ca doanh nghip. Cn lu rng nguyn l qun gim c th ch ng trong phm vi nh cc c nhn nn c th la chn c nhng ngi qun gim thc s c chuyn mn tt v ht mnh phng s T quc th s lng DNNN phi thu hp nh. Ngoi ra, Nh nc cng cn c nhng chnh sch khen thng v mt tinh thn ghi nhn v biu dng cng lao ng gp ca nhng ngi ny. KT LUN Bc tranh v tnh trng doanh nghip gp kh khn trong sn xut, kinh doanh trong hai nm 2011-2012 c phn nh kh r nt qua cc con s thng k v cc ch s cng nghip v tn kho, s doanh nghip c thnh lp mi v ng ca hoc ngng hot ng, tnh trng thua l v suy gim li nhun ca doanh nghip. Nhng kh khn ny khin nhiu doanh nghip khng c kh nng tr n, gy ra n xu ln trong h thng tn dng v chim ot vn ln nhau. Khu vc DNNN cng ri vo tnh trng kinh doanh thua l, n xu ln nhng li rt kh gii quyt bng cc bin php th trng. Phn tch ca chng ti cho thy, cc kh khn ca doanh nghip Vit Nam mang c im ca mt giai on suy gim trong mt chu k kinh doanh in hnh. iu m chng ti mun nhn mnh l giai on suy gim ny ko di hn bnh thng. Nhng nguyn nhn gy ra tnh trng suy gim ko di, gy kh khn ca doanh nghip trn din rng trong hai nm va qua bt ngun t nhiu chnh sch kinh t v m v chnh sch can thip vo cc th trng khc nhau. Mt khi xc nh nhng kh khn ca khu vc doanh nghip hin nay mang c im ca mt giai on suy gim, chng ti cho rng cc chnh sch h tr doanh nghip tt nht l i vo gii quyt cc nguyn nhn c tnh nn tng thay v tp trung ngun lc h tr mt khu vc c th no ca nn kinh t. Vi ngun lc eo hp
117

nh hin ti, Vit Nam khng th thc hin c cc chnh sch kch cu trn din rng kch thch nn kinh t hi phc tr li nn cc gii php tt nht nn tp trung vo pha cung. C th, cn xy dng cc chnh sch tin t theo qui tc duy tr lm pht thp v gip doanh nghip c th tin on c s bin i v li sut, qua c th gip doanh nghip xy dng c cc chin lc kinh doanh v yn tm b vn u t trong trung v di hn. V chnh sch ti kho, mt mt chng ti ng h chnh sch ct gim thu thu nhp doanh nghip theo l trnh xung cn 20% vo nm 2016, nhng mt khc chng ti cho rng cn c cc bin php ct gim chi tiu, c bit l chi tiu thng xuyn, v duy tr k lut ngn sch gim mc bi chi ngn sch v ngng di 4,5%. Xy dng th trng ti chnh hiu qu l khu then cht gip g cc nt tht v vn. Mun lm c iu ny, chng ti tin rng cc c quan chc nng cn phi thay i trit l v vai tr ca gii u c ti chnh trong x hi. Cui cng, chng ti cho rng cn c nhng chnh sch mnh m gim khng ch s lng m c quy m ca khu vc DNNN. Tt nht cn mnh dn a ra l trnh gim quy m khu vc ny sao cho ng gp v GDP ca khu vc ny gim xung cn 15-17% vo nm 2015 v xung di 10% vo nm 2020. Trong qu trnh ti c cu, khng nn t tiu ch cng v t l vn ch s hu nh nc trong cc ngnh ngh khc nhau. Chng ti cng tin rng vic gim u mi qun l khu vc ny vo mt s cng ty qun l vn nh nc kiu SCIC l tt hn c; v cc SCIC ny nn c t di s qun l tm thi ca mt U ban ci cch DNNN c th thc hin c l trnh ti c cu khu vc ny. Ngoi ra, chng ti ngh cn phn tch i ng qun tr khu vc DNNN thnh hai nhm: qun gim (stewardship) v i din qun l (managementship). Nhm u c trch nhim thu vn bo ton vn cho Nh nc v cn hnh x theo cc quy tc nh nhng cng chc ht mnh phng s T
118

quc. Nhm sau s hnh x nh nhng nh qun l theo cc tiu ch th trng. Chng ti cng lu rng, c th c c i ng qun gim c cht lng tt th quy m ca khu vc DNNN cn phi nh v s lng cc u mi cn phi t. y l iu kin cn ti cu trc khu vc DNNN thnh cng, gp phn a nn kinh t tr li qu o tng trng bn vng trong tng lai.

119

Ph lc: Thi gian chu k kinh doanh ca cc quc gia Bng A.2.1. Thi gian chu k kinh doanh trung bnh (theo khu vc)
Khu vc M, Anh, Nht Chu Phi Bc Phi Chu M Latin Chu ng u M rng 15,9 8,3* 20.0 12,0 26,4 14,4 Thi gian trung bnh (qu) Thu hp 4,7 5,9 5,1 5,1 4,7 7,7 Ton b chu k 20,1 14,4 22,2 14,2 30,4 22,5

Bng A2.2. Thi gian chu k kinh doanh trung bnh (theo mc thu nhp)
Khu vc Thu nhp cao Thu nhp trung bnh cao Thu nhp trung bnh thp Thu nhp thp M rng 14,8 16,6 16,6 16,0 Thi gian trung bnh (qu) Thu hp Ton b chu k 4,8 19,7 6,0 20,4 4,9 19,4 5,2 21,3

Ghi ch: thi gian trung bnh ca chu k l trung bnh ca cc chu k hon chnh, c o t nh vi nh, v y vi y. Ngun: Rand v Tarp (2002), bng 2.5 (a) v 2.5(b).

120

CHNG

HIU QU X L B BA BT KH THI

DN NHP Vit Nam v ang i mt vi nhng bt n v m ko di t nhiu nm nay. C th nhn thy nhng c sc kinh t kh lng, t do thng mi v ti chnh c y mnh theo xu th chung cng thm nn tng kinh t trong nc cha vng chc l nhng nguyn nhn chnh ca tnh trng trn. Nhng dng vn ngoi vo nn kinh t mc d gp phn khng nh ti tr thm ht thng mi v tng trng, nhng bt n v m trong nc c th khin nhng dng vn ny d dng thoi lui hoc dn n hin tng u c tin t, e da n kh nng thanh ton ca nn kinh t. T gi vn cha c iu hnh mt cch linh hot khin chnh sch tin t thng phi gn vi chnh sch t gi m khng cn nhiu d a tc ng n nn kinh t. Nhng vn trn mt phn bt ngun t s la chn chnh sch trong rng buc B ba bt kh thi, theo , mt quc gia ch c th t c hai trong s ba mc tiu n nh t gi, t do ha ti khon vn v chnh sch tin t c lp. Do th trng ti chnh cn cha pht trin, khung th ch chnh sch v m cn yu km v cha sn sng, nn nhng ri ro t c sc bn ngoi n nn kinh t l cao, v vy, la chn chnh sch cn bng hay lch v pha mc tiu no c t ra gay gt. Do vn B ba bt kh thi lin quan n ti khon vn v chnh sch tin t, nn c mi lin h cht ch vi din bin v ng
121

x/phn ng chnh sch i vi thng d (thm ht) cn cn thanh ton. Thc tin giai on 2007-2008 khi Vit Nam gia nhp WTO v n nhn mt dng vo rt ln, NHNN gia tng d tr ngoi hi, to ra d tha thanh khon trong h thng, nhng cc bin php can thip trung ha (sterilization) gi n nh t gi khng c hiu qu dn n lm pht v bt n v m nhng nm tip theo cho thy cch x l B ba bt kh thi c vai tr rt quan trng n nn kinh t, cc nh hoch nh chnh sch cn rt cn trng trong la chn chnh sch v nghin cu k li ch - chi ph ca cc la chn, c c m hnh B ba bt kh thi bn vng v ph hp. Bi hc ny c th ni l khng c cho nm 2012, khi nn kinh t t c thng d cng nh d tr ngoi hi mc cao tng ng, thm ch l hn so vi giai on 2007-2008. C th, cn cn thanh ton thng d 10 t USD (tng ng vi mc cao k lc ca nm 2007), so vi 2,6 t USD thng d ca nm 2011 v thm ht 1,77 t USD ca nm 2010. i km vi cn cn thanh ton tng th thng d, d tr ngoi hi cng gia tng nhanh chng trong nm 2012. Chng ny s nh gi cch x l B ba bt kh thi v nhng h qu t nhng la chn chnh sch c lin quan (ch yu t giai on 2007-2008 v c bit l nm 2012), t nhn din nhng ri ro c th xy ra i vi nn kinh t trong nm 2013 v nhng nm tip theo. Theo , chng c chia thnh cc phn chnh: (i) phn tch qu trnh la chn chnh sch lin quan trong m hnh B ba bt kh thi ca Vit Nam qua cc giai on v nh gi tc ng n kt qu hot ng ca nn kinh t; (ii) phn tch hiu qu x l vn B ba bt kh thi thng qua cc bin php trung ha qun l thanh khon NHNN (lin quan n cn cn thanh ton v d tr ngoi hi) v nhn din nhng h ly (ri ro) t cc bin php trung ha ny; v cui cng iii) xut cc khuyn ngh chnh sch lin quan n m hnh B ba bt kh thi v cc bin php trung ha ti Vit Nam trong ngn v di hn.
122

M HNH B BA BT KH THI V TC NG N KT QU HOT NG KINH T L thuyt B ba bt kh thi pht biu rng: mt quc gia khng th ng thi t c cng mt lc ba mc tiu chnh sch l: (i) n nh t gi; (ii) t do ha ti khon vn; v (iii) chnh sch tin t c lp; trong , chnh sch tin t c lp c hiu l kh nng NHTW c th ch ng thc thi cc cng c chnh sch tin t thch hp vi cc mc tiu xc nh - v d khi nn kinh t qu nng, NHTW c th tng li sut v gim cung tin; hay khi nn kinh t suy thoi, NHTW c th gim li sut v tng cung tin, m khng b tc ng v nh hng bi cc yu t khc nh bin ng dng vn vo ra nn kinh t. Chnh sch tin t c lp cho php gia tng hiu qu chnh sch khi cc cng c chnh sch a ra c th tc ng n kt qu ca nn kinh t theo nh hng mc tiu mong mun. Nhng rng buc mc tiu chnh sch trn c th c th hin thng qua tam gic B ba bt kh thi (Hnh 3.1), ba nh ca tam gic th hin ba mc tiu ng mong mun ca cc quc gia, nhng l nhim v bt kh thi. Hnh 3.1. Tam gic B ba bt kh thi

123

Trn th gii, mt s quc gia mt s thi im la chn chnh sch theo cc cnh ca tam gic B ba bt kh thi40. Tuy nhin, cc quc gia c th la chn c ch t gi bn n nh (half-stability) v chnh sch tin t bn c lp (half-independence) hi nhp su hn vo ti chnh ton cu. iu ny cng c ngha, l thuyt B ba bt kh thi trong thc t c m rng hn theo ngha l khng nht thit cc quc gia phi la chn chnh sch theo cc cnh ca tam gic B ba bt kh thi, m c th la chn cc tam gic nh hn nm pha trong tam gic ny - c gi l m hnh trung dung-theo c s kt hp gia kim sot ti khon vn mc va phi, cho php t gi bin ng trong mt gii hn cho php c c s c lp chnh sch tin t mt mc nht nh, ty theo mc tiu nhng thi im khc nhau ca cc quc gia. Vic la chn m hnh chnh sch trung dung trong rng buc B ba bt kh thi c mi quan h rt mt thit vi cn cn thanh ton v d tr ngoi hi, c bit l cc quc gia ang pht trin v mi ni (xem Aizenman, Chinn, Ito (2008)). NHTW cc quc gia phi can thip vi th trng ngoi hi thng qua gia tng hay s dng d tr ngoi hi khi nhng dng vo ra o chiu gi n nh t gi mc mong mun. Nhng nm 1990-2000, cc nc mi ni, c bit l chu , c xu hng gia tng mnh d tr ngoi hi m bo s la chn trung dung mc trung bnh ca cc ch tiu chnh sch B ba bt kh thi. Nu cc bin php trung ha c s dng hiu qu th vai tr ca d tr ngoi hi l rt ln, cho php cc nc linh hot hn trong vic la chn cc m hnh trung dung, cng nh gim nh c s nh i gia cc mc tiu chnh sch, c bit l gia n nh t gi v chnh sch tin t c lp. Tuy nhin, chi ph ca vic
40V d, cc quc gia thuc khi Eurozone theo ui chnh sch t do ha ti khon vn, s dng chung ng tin Euro nn phi t b s c lp v chnh sch tin t (theo ui cng chnh sch tin t chung cho cc nc) - cnh bn tri ca tam gic. Hng Kng cng c s la chn tng t. mt s nc pht trin, t do ha i vi th trng ti chnh th gii, la chn ch t gi hi oi th ni nn c s t ch v chnh sch tin t - cnh y ca tam gic. Phn ln cc quc gia ang pht trin cho n gia v cui thp nin 1980 la chn cnh bn phi ca tam gic - ng ca th trng vn, c nh t gi v c c chnh sch tin t c lp.

124

gia tng d tr ngoi hi v cc bin php trung ha c th nh hng n s bn vng ca m hnh trung dung ti cc quc gia. i vi Vit Nam, nh gi m hnh B ba bt kh thi, chng ti o lng cc mc tiu chnh sch bao gm MI - mc c lp ca chnh sch tin t, ERS - mc n nh ca t gi, KAOPEN/KO - m ca ti khon vn (cc ch s ny u c chun ha v c gi tr t 0-1) v xy dng mu hnh kim cng pht trin t phng php ca Aizenman, Chinn, Ito (2008), b sung thm ch s d tr ngoi hi/GDP (ResGDP) trn c s s liu c th tip cn c (xem khi nim v cch tnh cc ch s mc tiu chnh sch ti Ph lc 1). Din bin cc ch s mc tiu chnh sch Hnh 3.2 v 3.3 cho thy Vit Nam bt u c nhng ni lng bc u kim sot chu chuyn vn quc t t nhng nm u tin ca thp k 1990, duy tr mc kim sot tng i cht ch cho n nm 2007. Nhng nm 2007-2008 nh du bc ngot ln i vi qu trnh hi nhp thng mi v ti chnh th gii khi Vit Nam chnh thc tr thnh thnh vin chnh thc ca WTO, cc bin php kim sot ti khon vn c ni lng hn. Mc d vy, ch s KAOPEN l 0,40 (so vi mc cao nht 1) ch ra rng Vit Nam cha m ca hon ton i vi cc dng vn vo ra nn kinh t. Ch s KO bin ng tht thng trong nhng nm gn y cng phn nh nhng bt n v m tng cng trong giai on sau nm 200741.
d trong hu ht thi gian trong giai on nghin cu (ngoi tr 2009-2010), ch s KAOPEN ca Vit Nam thp hn nhiu so vi cc nc trong khu vc, nhng xu hng thay i ca ch s ny ti Vit Nam i ngc so vi cc quc gia ng Nam khc. Cc nc ASEAN c m ti chnh rt cao trc nm 1997 (y l mt trong nhng nguyn nhn quan trng dn n khng hong ti chnh tin t chu ) v phi tr nn thn trng hn sau 1997-1998 vi nhng bin php kim sot chu chuyn vn cht ch (ch s KAOKEN ca hu ht cc nc u gim mnh trong giai on khng hong chu chng li nhng dng vn khng l rt ra t). n giai on khng hong ti chnh ton cu 2009-2010, ch s KAOPEN ca mt s nc (nh Thi Lan, Philippines v Malaysia) thm ch cn gim thp hn so vi Vit Nam, phn nh kim sot ti khon vn cc quc gia ny li c tht cht hn na trnh tc ng ca nhng dng vn nng t nc ngoi. iu ny cho php cc nc t c hai mc tiu chnh sch cn li d dng hn v c thi gian gii quyt cc vn kinh t ni ti.
41Mc

125

Hnh 3.2. Ch s KAOPEN ca Vit Nam v mt s nc trong khu vc

Ngun: IMF.

Trong khi , ch s n nh t gi ERS gim mnh nhng giai on NHNN c nhng thay i ln trong bin t gi v t gi chnh thc nh giai on 1997-1998 hay sau nm 2008. Din bin ch s ny cng cho thy trong nhng nm gn y mc n nh t gi c xu hng gim mnh, NHNN hy sinh mt phn mc tiu n nh t gi. V bn cht, ch t gi hi oi ca Vit Nam xoay quanh ch neo t gi theo la M. Trn nn tng , bin dao ng t gi cng nh t gi chnh thc c s thay i trong tng giai on phn ng vi nhng c sc. C th, t gi trung tm b h gi v/hoc bin t gi ni hn trong cc giai on bin ng v m ln, nhng ngay khi cc tc ng chm dt, ch t gi li quay tr v c ch t gi c nh hoc neo ty gia co iu chinh. Hnh 3.3. Din bin cc ch s mc tiu chnh sch theo thi gian

Ghi ch: Cc ch s mc tiu chnh sch c lm trn s liu theo tn sut bn qu Ngun: Tnh ton ca tc gi t s liu IMF.

126

Bn cnh , Hnh 3.3 cng cho thy trc nm 2007, chnh sch tin t vn gi c mc c lp nht nh, nhng t nm 2007-2008 cho n nay, ch s MI gim mnh, phn nh s c lp ca chnh sch tin t suy gim ng k. Mt cch nh gi nhanh tnh c lp ca chnh sch tin t l c th so snh gia nh hng ch tiu v M2 v mc cung tin trong thc t. Hnh 3.4 cho thy, nu nh giai on trc nm 2005, gia M2 k hoch v thc t chnh lch mc tng i thp th t nm 2007 ti nay, chnh lch gia tng rt mnh. Bn cnh , Hnh 3.5 cho thy mi quan h gia cung tin v tc tng trng l tng i lng lo. iu ny phn nh mt phn iu hnh chnh sch tin t tr nn phc tp, ph thuc vo nhiu yu t khc (bao gm c cc vn lin quan n t gi v hi nhp ti chnh) ch khng ch ph thuc vo din bin gi c v sn lng (th hin thng qua cc ch tiu M2 t c mc tiu v lm pht v sn lng mong mun). Hnh 3.4. Mc tng M2 thc t v mc tiu (%/nm)

Ngun: NHNN.

127

Hnh 3.5. Tc tng cung tin, tng trng kinh t v lm pht

Ngun: NHNN, TCTK.

Mu hnh kim cng ti Vit Nam lm r hn s nh i gia cc mc tiu chnh sch trong rng buc B ba bt kh thi v kh nng gim nh s nh i bi s dng hiu qu d tr ngoi hi, chng ti s phn tch s la chn chnh sch thng qua mu hnh kim cng qua cc giai on42. Cc mu hnh kim cng cho thy, giai on 1993-2000, m v ti chnh cn thp, cc bin php kim sot ti khon vn vn cn cht ch nn mt mt t gi c gi n nh mc cao, mt khc, Vit Nam vn gi c mc c lp nht nh v chnh sch tin t. Trong giai on 2001-2007, Vit Nam m ca hn v ti chnh nhng vn tip tc theo ui mc tiu t gi n nh i km vi d tr ngoi hi gia tng mnh (t trung bnh 8% GDP giai on 1993-2000 tng ln trung bnh trn 18% GDP giai on 2001-2007). iu ny ch ra rng, ni lng kim sot ti khon vn thu ht
42Mu hnh kim cng th nht c xy dng da trn cc ch s tnh theo nm, t nm 1993-2010 (do hn ch v s liu, c bit l s liu v KAOPEN). Giai on ny c chia thnh ba tiu giai on phn tch cch x l chnh sch theo thi gian: 1993-2000, 2001-2007 v 2008-2010 (nh du cc giai on nn kinh t c bc chuyn v hi nhp kinh t quc t v i din nhng bt n v m gia tng). Tuy nhin, phn nh y v chi tit hn v la chn chnh sch ca Vit Nam, chng ti cng xy dng mu hnh kim cng vi cc ch s tnh theo na nm, trong , m v ti chnh s dng bin s KO (da trn ti sn v trch nhim nc ngoi). Mu hnh ny c tnh ton t nm 1995-2011 v cng chia thnh ba giai on tng ng phn tch (1995-2000, 2001-2007 v 2008-2011).

128

c rt nhiu cc dng vn vo, NHNN kim sot t gi n nh bng cch m rng quy m d tr ngoi hi. Mu hnh kim cng cho thy mc c lp ca chnh sch tin t khng b suy gim, phn nh NHNN trung ha dng vn ngoi tng i c hiu qu v cha gnh chu nhiu h ly v chi ph (do quy m cc dng vo ra cha ln v d kim sot). iu ny thng nht vi l thuyt cho rng nu trung ha c hiu qu th can thip thng qua d tr ngoi hi l mt bin s c th gim nh c s nh i gia cc mc tiu trong tam gic bt kh thi (tam gic la chn ca cc quc gia c th ni rng ra cc nh mt mc nht nh). Vic gia tng d tr ngoi hi cho php cc nh hoch nh chnh sch linh hot hn trong s nh i gia mc c lp chnh sch tin t v n nh t gi trong trng hp m ti khon vn t thay i ln. Hnh 3.6. Mu hnh kim cng ti Vit Nam qua cc giai on

Hnh 3.7 cho thy s la chn chnh sch trong hai giai on trn ca Vit Nam tng i ging cc nc ang pht trin (khng tnh cc nc mi ni) - m ca ti chnh mc thp gi c n nh t gi vi vai tr ca d tr ngoi hi m vn gi c tnh c lp ca chnh sch tin t); v khc vi la chn ca cc nc ang pht trin mi ni - hy sinh tnh c lp ca chnh sch tin t m ca mnh m ti khon vn, v tam gic la chn rt cn bng gia cc mc tiu (m hnh trung dung cn bng) vi s h tr ln t t l d tr ngoi hi gia tng mnh.
129

Hnh 3.7. Mu hnh kim cng ti cc nc ang pht trin qua cc giai on

Ngun: Aizenman, Chinna v Ito (2010).

Sau nm 2008, Vit Nam c chuyn bin tiu cc trong x l b ba bt kh thi. Trong khi t l d tr ngoi hi/GDP khng c thay i ln (vn gi mc trung bnh 18% GDP), gia tng m ti chnh v ni lng kim sot cc dng vn chu chuyn khin NHNN phi hi sinh s n nh v t gi mc cao. Theo nguyn tc B ba bt kh thi, do hai ch s mc tiu chnh sch trn c bin ng ngc chiu th ch s cn li (MI) c th gi c n nh. Tuy nhin, trn thc t, c hai mu hnh kim cng cho thy mc c lp v chnh sch tin t gim rt mnh, khin cho tam gic B ba bt kh thi ca Vit Nam tr nn nh hn (thu hp hn) nhiu so vi giai on trc, ng thi khng cn xng (khuyt thiu) v pha ch s MI. Nh vy, s nh i gia cc mc tiu chnh sch gia tng hn, s la chn chnh sch i din vi rng buc B ba bt kh thi cng ln, khng gian (d a) chnh sch thu hp hn, c bit l chnh sch tin t. iu ny cng phn nh cc bin php trung ha dng vn ca NHNN trong giai on ny cha c hiu qu cao43.
43Mt trong nhng kh khn rt ln cho chnh sch ti kha, tin t giai on ny l p lc ln v chnh tr i hi phi tng trng dng bng mi cch bo m an sinh x hi. Quan im ny c xem l cng li tc ng ca khng hong khi a ra nhng chnh sch tin t, ti kha m rng thng qua gi h tr khng l trong khi nhng nn tng n nh kinh t v m cn kh mong manh. Sau hai nm ng ph vi tc ng ca khng hong Vit Nam t c thnh tch l mt trong mi quc gia tng trng cao nht trong s cc nc chu tc ng ca khng hong.

130

nh gi tc ng x l B ba bt kh thi n tng trng v lm pht Trong phn ny, chng ti nh lng s la chn chnh sch trong rng buc B ba bt kh thi cng vi vai tr ca d tr ngoi hi n bin ng sn lng v bin ng lm pht (Xem chi tit m hnh v bng c lng kt qu Ph lc 2). Theo , kt qu tc ng n bin ng sn lng cho thy, cng vi s m ca mnh m hn ti khon vn, sn lng nn kinh t cng bin ng mnh, phn nh nhng thay i ln v bt ng ca cc dng vn ra vo nn kinh t khin cho bt n v m gia tng (c bit l nhng dng vn ngn hn, dng vn gin tip hay u t danh mc), trong khi nng lc iu hnh chnh sch v m cn yu km. Ngoi ra, n nh v t gi c tc ng tch cc trong vic n nh bin ng sn lng, gia tng d tr ngoi hi l mt b m quan trng n nh kinh t v ngc li. Kt qu tc ng n bin ng lm pht th cho thy chnh sch tin t cng t c lp th kh nng kim sot lm pht cng km. T gi cng n nh th bin ng lm pht cng gia tng, phn nh c th kinh t Vit Nam - t gi thiu linh hot l mt knh tng cng nhp khu lm pht do nhp khu ch yu l my mc thit b v u vo cho sn xut khin lm pht chu tc ng ln t cc c sc t bn ngoi. Tuy nhin, d tr ngoi hi c th gim nh tc ng tiu cc ny, c th, nu d tr ngoi hi cao hn 10% GDP th nhng chnh sch n lc n nh t gi c th gip n nh bin ng lm pht. Ngc li, nu t gi gn nh l c nh (n nh mc cao) th d tr ngoi hi gia tng mi c th n nh c lm pht. Vit Nam, mc n nh ca t gi dn suy gim qua cc giai on nn d tr ngoi hi gia tng li l mt nhn t gia tng bin ng lm pht. iu ny phn nh thc trng s c phn tch di y - cc bin php trung ha thiu hiu qu khin thanh khon NHNN v cung tin ra nn kinh t khng c kim sot tt.

131

HIU QU CC BIN PHP TRUNG HA TRONG X L B BA BT KH THI Cc kt qu nghin cu trn cho thy, theo m hnh B ba bt kh thi hin ti th cc mc tiu chnh sch ph thuc ln vo hiu qu ca cc bin php trung ha dng vn. Trong phn ny, chng ti s phn tch thc trng thanh khon ca bng cn i tin t NHNN c lin quan n cn cn thanh ton v s dng d tr ngoi hi theo ui t gi n nh, nh gi kh nng qun l thanh khon ca NHNN thng qua cc bin php trung ha v nhng h qu tc ng. Thc trng thanh khon NHNN v nguyn nhn nh gi nguyn nhn d tha (thiu ht) thanh khon NHNN trong cc giai on, chng ti so snh ba ngun gc ca thanh khon NHNN l: (i) thay i d tr ngoi hi rng (Ti sn nc ngoi rng, NFA) - lin quan n vn x l B ba bt kh thi; (ii) tn dng rng i vi Chnh ph (NCG-Net Credit to Government); v (iii) cc khon khc (rng) - ba yu t t nh bn ti khon C ca Bng cn i tin t NHNN rt gn. Cc yu t ny c tnh t l trn tng s tin mt lu thng (CIC-Currency in Circulation) - l yu t t nh bn ti khon N ca Bng cn i tin t. T l ny nu mang gi tr dng s phn nh thanh khon c to ra bi yu t phn tch, nu ln hn 1 phn nh d tha thanh khon ch yu c gy ra bi yu t phn tch, v nu mang gi tr m th phn nh yu t phn tch hp th thanh khon44.

44V d, nu tin gi ca Chnh ph ti NHNN ln hn cc tri phiu Chnh ph m NHNN nm gi, khon mc tn dng rng i vi Chnh ph c vai tr hp th thanh khon thay v to ra thanh khon.

132

Hnh 3.8. Thc trng thanh khon NHNN v d tr ngoi hi

Ngun: Tnh ton ca tc gi t ngun s liu ca IFS (IMF) v NHNN.

Hnh 3.8 cho thy, c ba yu t (thay i ti sn nc ngoi rng, tn dng rng i vi Chnh ph v cc khon khc rng) u l cc ngun gc to thanh khon NHNN. Tuy nhin, yu t quan trng nht to thanh khon l Ti sn nc ngoi rng (NFA) do t l tnh c lun mc rt cao so vi cc yu t khc. Trong , c th nhn thy ngoi tr giai on 2010-2011, t l NFA/CIC c gi tr ln hn 1, phn nh thay i d tr ngoi hi l nguyn nhn c bn dn n d tha thanh khon NHNN ti Vit Nam. Trong nm 2012, t l NFA/CIC tng tr li ln trn mt phn nh nhng din bin thun li hn trn th trng ngoi hi. C th, sau gn 1 nm thc thi chnh sch tin t v ti kha cht ch t Ngh quyt 11 (thng 2/2011), tng cu nn kinh t suy gim, nhp siu gim mnh v khng cn cng thng. Theo TCTK, nm 2012 Vit Nam xut siu 284 triu USD (nm u tin xut siu hng ha k t nm 1993), so vi mc nhp siu trn di 10 t USD trong ba nm gn y. Ngoi ra, cc bin php chng la ha c tc dng ng k (t l la ha (tin gi ngoi t/tng phng tin thanh ton) gim xung cn 12,3% t mc 15,8% vo cui nm 2011), trong khi kiu hi v cc khon mc ti khon vn (FDI v ODA gii ngn) vn gia tng. NHNN mua c khi lng ln USD, tng mnh d tr ngoi hi v cn cn thanh ton thng d khong 10 t USD. ln v nhng din bin lin tc ca t l NFA/CIC
133

cng nh cng va tn sut thay i ca d tr ngoi hi trong Hnh 3.8 ch ra rng trong nm 2012, NHNN a can thip manh vao thi trng ngoi hi gi ty gia danh nghia trong bin cho php, v y l nguyn nhn c bn dn n d tha thanh khon NHNN trong nm. nh gi hiu qu cc bin php trung ha qun l thanh khon NHNN V l thuyt, trong trng hp c d tha thanh khon, NHNN c th p dng cc bin php trung ha truyn thng hp th thanh khon nh: (i) bn tn phiu NHNN hoc nghip v hp ng mua li trn th trng m (bin php trung ha mang tnh th trng); (ii) bn tn phiu NHNN bt buc vi li sut thp hn ca th trng (bin php trung ha phi th trng); v (iii) phi hp qun l thanh khon vi Chnh ph45. Nhng bin php trn c tc dng lm gim ti sn trong nc rng (NDA), b li phn gia tng NFA (do tng d tr ngoi hi) v gi cho lng tin c s (tin mt lu thng v tin gi ca NHTM ti NHNN) khng thay i. Tuy nhin, trong trng hp quy m can thip qu ln v/hoc chi ph trung ha thng qua th trng m qu cao, NHNN c th s dng cc bin php khng truyn thng v mang tnh b sung nh tng t l d tr bt buc (bin php can thip phi th trng). Bin php trung ha ny mc d khng gii quyt c thanh khon ca NHNN (tin c s vn tng ln do NFA gia tng), nhng c tc dng gim s nhn tin (mm) v theo c th kim sot c cung tin M2 ra nn kinh t.

d B Ti chnh c th ng pht hnh v bn tri phiu Chnh ph nhiu hn mc cn thit ti tr thm ht ngn sch v gi phn vt tri ti NHNN di hnh thc tin gi. Khon mc ny khng to thanh khon nu c gi ti ti khon NHNN v khng s dng trong th trng ni a. Hoc c th gia tng lng tin gi ca Chnh ph NHNN (thay v gi cc NHTM) khon mc tn dng rng cho Chnh ph mang du m.

45V

134

Hnh 3.9. Qun l thanh khon NHNN

Ngun: IFS (IMF), NHNN v tnh ton ca tc gi.

Hnh 3.9 cho thy, trong giai on ti sn nc ngoi rng gia tng mnh nm 2007-2008, NHNN hp th thanh khon ch yu bng cc bin php trung ha trn th trng m. Theo WB (2007), NHNN ht v 11-14.000 t ng (688-875 triu USD) mi tun t lu thng t thng 5/2007. Cho n cui nm 2007, con s ny tng ln 15-16,5 nghn t (938-1.031 triu USD). c bit l t thng 3/2008, NHNN pht hnh 20.300 t ng tn phiu NHNN bt buc k hn mt nm vi li sut 7,8% v sau tng li sut ln 13% vo thng 7. y l mt bin php can thip phi th trng v li sut tn phiu NHNN thp hn so vi li sut ca th trng (li sut lin ngn hng). Hnh 3.10. Tng trng tin d tr v ti khon nc ngoi rng

Ngun: IFS (IMF), NHNN v tnh ton ca tc gi.

Tuy nhin, cc bin php trung ha khng c hiu qu. Hnh 3.9 cho thy trong giai on ny, mc d lng tin ht v trn th trng m mc rt ln nhng tin d tr ca NHTM (thanh khon
135

NHNN) v lng tin c s khng c du hiu suy gim hoc vn gi nguyn nh giai on trc, thm ch cn gia tng mnh. y cng chnh l nguyn nhn khin cung tin v tn dng ca nn kinh t tng t bin vo nm 2007-2008 v h qu l lm pht tng vt (t 6,7% nm 2006 ln 12,6% nm 2007 v trn 20% nm 2008). Hnh 3.10 th hin t l tng trng tin d tr (hay tin c s, bao gm tin mt lu thng v tin gi ca cc NHTM ti NHNN) v t l tng trng ca ti sn nc ngoi rng (NFA), theo , c s lin h kh cht ch gia bin ng ca ti sn nc ngoi rng v mc tng tin c s, phn nh nhng can thip mnh vo th trng ngoi hi khng c trung ha hiu qu khin cho tc tng tin c s vn gia tng mc rt nhanh. Trong giai on 2009-2011, ti khon nc ngoi rng (NFA) gim, NHNN can thip bng cch bn ngoi t t d tr ngoi hi. trung ha v to thanh khon tt hn cho h thng, nm trong tng th ni lng chnh sch nhm ngn chn suy gim ca nn kinh t, NHNN s dng cng c ti cp vn, bm rng trn th trng m v tng tn dng rng cho Chnh ph (xem Hnh 3.9 v Hnh 3.11)46. Hinh 3.9 cho thy, khi lng cc khon ti cp vn, bm rng qua th trng m v tn dng rng cho Chnh ph a vt qua khi lng cn thit trung ha vic ban ngoai t t d tr ngoi hi cho cac NHTM, lng tin c s vn trong xu th m rng hn. Hnh 3.10 cng ch ra rng, trong giai on 2009-2011, mc d t l tng trng NFA gim mnh v mang du m (phn nh can thip bn ngoi hi), nhng tc tng trng ca tin c s vn duy tr mc cao (ngoi tr mt vi thng trong na u nm 2010).
46Trn th trng m, cc mc li sut ca cc hp ng k hn (repos) c NHNN t mc thp hn lai sut trn thi trng (thm chi thp hn ca mc lai sut lin ngn hang) to iu kin cho cc NHTM, c bit l cc ngn hng ln kim li t chnh lch lai sut (tip cn TT m li sut r v cho vay li trn TT lin ngn hng, mua TPCP v bn k hn cho NHNN vi li sut thp). Do , cc NHTM vay rng vi quy m ln, vt qu mc tin gi d tr ti NHNN vo cui nm 2010 v v hiu tm m thanh khoan ma cac khoan d tr ngn hang em lai. (Xem Hnh 3.12). y l nguyn nhn dn n kh khn thanh khon ln v xut pht im ca cc cuc ua li sut trong nm 2011 khi thang 4/2011 - NHNN phi tng lai sut th trng m t 7 ln 15% do lo ngi lam phat khin ch li cua vic vay d tr bi xoa bo.

136

Hinh 3.11. Khoan vay va cho vay cua NHNN i vi cc NHTM

250000 200000 150000 100000 50000 0 M1 2005 -50000 -100000

SBV Net Claims on Banks

SBV Loans to Commercial Banks via Discount & Repo Windows

M1 2006

M1 2007

M1 2008

M1 2009

M1 2010

M1 2011

SBV Sterilization Bonds Issue to Banks

Ngun: Riedel and Phm Th Thu Tr (2011).

Hinh 3.12. T l d tr v t l d tr rng ca cc NHTM (% tin gi)

0.20

0.15

0.10

Ratio of Reserves to Deposts

0.05

0.00

Ratio of Net Reserves to Deposts

M1 M7 M1 M7 M1 M7 M1 M7 M1 M7 M1 M7 M1 2005 2005 2006 2006 2007 2007 2008 2008 2009 2009 2010 2010 2011 -0.05

-0.10

Ngun: Riedel and Phm Th Thu Tr (2011).

T u nm 2012, ti khon nc ngoi rng (NFA) li gia tng cng vi d tr ngoi hi, d tha thanh khon NHNN quay tr li, v th trng m li c s dng trit trung ha v ht c mt lng ln tin ng v (xem Hnh 3.9). Khng nhng s dng nghip v hp ng k hn, bt u t 15/3, NHNN pht hnh tn phiu NHNN tng cng ht tin v. Theo Reuteur, ring trong su thng u nm, NHNN thc hin ht rng 60.542 t ng qua nghip v hp ng k hn v khong 106.939 t ng
137

thng qua pht hnh tn phiu NHNN. Cn theo bo co ca NHNN, trong 6 thng u nm, NHNN ht rng 118.332 t ng trn th trng m trung ha lng ngoi hi mua vo (Xem Hnh 3.13). Mc d trong qu 3, NHNN bm rng ra 43.560 t ng, nhng khng phi vi mc ch m bo thanh khon ca h thng m ch yu l thanh ton lng tn phiu n hn ln n 36.067 t ng. Tnh ton t s liu ca Reuteur, tnh t 15/3 n ht nm 2012, NHNN pht hnh tng cng 172.964 t ng tn phiu NHNN (tng ng vi 8,3 t USD).

Hnh 3.13. Lng tin bm ht trn th trng m nm 2012

Ngun: NHNN.

Hnh 3.14 cho thy li sut tn phiu NHNN c mi lin h cht ch vi li sut lin ngn hng. Hin tng li sut tn phiu NHNN thp hn nhiu so vi li sut lin ngn hng trong sut nm 2012 mt mt phn nh tnh t ri ro hn, mt khc phn nh cc ngn hng c lng vn d tha ln nhng hn ch cho vay cc ngn hng nh trn th trng lin ngn hng do lo ngi ri ro n xu. Tuy nhin, c Hnh 3.9 v 3.10 u cho thy hiu qu ca cc bin php trung ha trong nm 2012 cng cha cao do tin d tr ca cc NHTM ti NHNN v lng tin c s vn quy m tng i ln v vn gia tng mc cao.

138

Hnh 3.14. Li sut tn phiu NHNN v li sut lin ngn hng nm 2012

Ngun: Reuteur. Ghi ch: trc ngang l cc t pht hnh ko di t 15/3 n 21/11/2012.

Bn cnh cc bin php can thip truyn thng trn th trng m, NHNN cng c mt s cng c b sung tit gim cung tin, c th l gia tng t l d tr bt buc trong giai on 2007200847. Tuy nhin Hnh 3.15 cho thy s nhn tin trong phn ln cc thng giai on 2007-2008 vn khng c du hiu gim, thm ch gia tng, phn nh cc bin php b tr ca NHNN cng khng c hiu qu. L do l cng c ny c s dng trong khi mc d tr d tha ca cc NHTM ang rt ln, h qu ca cc bin php can thip v
47T thng 6/2007, vi tin gi di 12 thng: t l d tr bt buc tng t 5-10%; tin gi t 12-24 thng: t l d tr bt buc tng t 2-4%. Trong 7 thng u nm 2008, NHNN tip tc tng t l d tr bt buc cc loi tin gi ln 1%. NHNN cng tng mnh cc mc li sut chnh sch vi k vng gim c s nhn tin, li sut c bn tng t 8,75%-12%-14%/ nm, li sut ti cp vn tng t 6,5% - 7,5% - 13% - 15%/nm, li sut ti chit khu tng t 4,5% - 6% - 11%-13%/nm.

139

hiu ha trc , v th cc NHTM khng cn chu p lc t quy nh d tr bt buc48 (xem Hnh 3.16).

Hinh 3.15. S nhn tin t

6.0

5.5

5.0

4.5

4.0

3.5

3.0 M1 M7 M1 M7 M1 M7 M1 M7 M1 M7 M1 M7 M1 2005 2005 2006 2006 2007 2007 2008 2008 2009 2009 2010 2010 2011

Ngun:Riedel and Phm Th Thu Tr (2011).

48i vi bin php gia tng d tr bt buc ( c s dng trong giai on 2007-2008), mc d y l mt cng c mnh gim cung tin v v l thuyt, n c coi l mt bin php mang li kt qu tng t nh gia tng kim sot dng chu chuyn vn ra vo nn kinh t (xem Reinhart v Reinhart 1999), theo tnh c lp ca chnh sch tin t s cao hn (theo rng buc b ba bt kh thi). Tuy nhin, thc tin cho thy cng c ny khng phi lc no cng hiu qu trung ha cc dng vn. Cc NHTM c th tng t l d tr, h qu ca nhng bin php trung ha trc y trn th trng m, v th, gia tng t l d tr bt buc khng c nhiu tc dng n t l d tr ca NHTM. Cc vn ca hiu lc chnh sch tin t cng nh ca h thng ti chnh ngn hng cha pht trin cng c th khin tc ng ca cng c d tr bt buc khng cao. Ngoi ra, bin php ny nu lm dng c th bp mo ti chnh (financial distortion), cn tr s pht trin ca th trng tri phiu v thay i hnh vi ca ngn hng. S pht trin ca th trng n chnh ph c th b nh hng do vic pht hnh chng ch n NHNN thay v tri phiu Kho bc hay tri phiu chnh ph. Bin php ny cng c th a ra tn hiu sai khi nn kinh t ang t do ha th trng ti chnh. Tng d tr bt buc thc ra l nh thu vo cc NHTM, dn n cc hot ng trung gian ti chnh-tin t c th dch chuyn ra khi h thng ngn hng chnh thc, v lm yu i kh nng kim sot chnh sch tin t ca NHNN. Cui cng, trong h thng ngn hng c nhiu t chc quy m khc nhau, thanh khon khc nhau, kh nng kim sot ri ro khc nhau th p dng tng d tr bt buc c th nguy him n ton h thng.

140

Hinh 3.16. Ty l d tr/tin gi va ty l d tr bt buc

0.25 0.20

Ratio of Reserves to Dong Deposts Ratio of Reserves to Total Deposts

0.15

0.10

0.05

Reserve Requirement Ratio

0.00 M1 2006 M7 2006 M1 2007 M7 2007 M1 2008 M7 2008 M1 2009 M7 2009 M1 2010 M7 2010 M1 2011

Ngun: Riedel and Phm Th Thu Tr (2011).

Trong nm 2012, mc d NFA gia tng mnh nh giai on 2007-2008 nhng NHNN khng s dng cng c d tr bt buc kim sot cht ch cung tin. iu ny c th l gii do h thng NHTM t na cui nm 2011 bt u i din vi cc ri ro ln (ri ro thanh khon, ri ro n xu v ri ro cho vi cc TT ti sn), bn cnh ri ro th trng tim n nh ri ro v li sut hay ri ro v bin ng t gi, nn h thng ngn hng thiu n nh, nhy cm, d tn thng v kh c th chu c c sc t gia tng d tr bt buc. Tm li, cc phn tch trn ch ra rng cc bin php trung ha cha hiu qu nn thanh khon d tha vt qu nhu cu. n cui nm 2012, tng phng tin thanh ton tng n 22,4% so vi cui nm 2011, cao hn mc tiu ra t u nm l t 14-16%, v so vi khong 10% ca nm 2011. Kt qu nghin cu ny ng nht vi nghin cu nh lng trc cho thy t 2005-2011, 1 ng gia tng NFA ch dn n gim xung 0,63 ng NDA (ti sn ni a rng)49. iu ny cng ng ngha vi m hnh B ba bt kh thi ca Vit Nam vn b thu hp, s nh i mc tiu chnh sch vn
49Nu h s c lng c l 1 c ngha NHNN hon ton thnh cng trong vic qun l d tha thanh khon v trung ha (1 ng tng ln trong d tr ngoi hi dn n 1 ng gim xung trong ti sn trong nc rng). Nu h s c lng c gi tr bng 0 phn nh NHNN khng c cc bin php trung ha hoc bin php can thip hon ton khng hiu qu.

141

 mc cao, d a chnh sch - c bit l chnh sch tin t - tip tc b thu hp i km vi tnh c lp ca chnh sch suy gim. Cn lu rng mc d cc bin php trung ha c th to iu kin cho cc nh hoch nh chnh sch c c hi la chn linh hot cc chnh sch v gim nh s nh i gia cc mc tiu chnh sch mt mc nht nh, nhng nu cc dng vn cng linh hot, n lc trung ha s cng t hiu qu bi n d dng b ln t bi cc dng vn mi, cc bin php trung ha ch gii quyt hu qu ca chu chuyn vn ch khng tc ng c n nguyn nhn ca cc c sc n h thng. Bn cnh , th trng ti chnh cn cha pht trin, cc ti sn (TPCP) cn cha nhiu, th trng th cp cho cc ti sn ny cn mng v b phn on cng khin cho cc bin php can thip thng qua th trng m cha c nhiu hiu lc. y cng l l do trong nm 2012 (tng t nh 2007-2008), NHNN phi pht hnh thm tn phiu NHNN ht nhanh thanh khon. Ngoi ra, quy m trung ha cng ln th chi ph ca cc bin php cng c xu hng gia tng. Trung ha gnh chu chi ph rng, phn nh s chnh lch gia li sut phi tr trn nhng ti sn n (tn phiu NHNN, v.v) m NHNN pht hnh hp th thanh khon v li tc nhn c t ti sn nc ngoi nm gi trong d tr ngoi hi. Chi ph rng gia tng nhanh c th dn n ri ro l nhu cu phi ti cp vn cho NHNN, trong trng hp xu nht c th dn n nguy c tng cung tin cao hn khin h thng tr nn d b tn thng v h qu l bt n v m. KT LUN V KHUYN NGH CHNH SCH Tm tt kt qu nghin cu chnh Vit Nam cng nh cc quc gia khc u phi i din vi vn B ba bt kh thi - nh i gia cc mc tiu chnh sch: t gi n nh, chnh sch tin t c lp v t do chu chuyn vn quc t. Tuy nhin, nhng giai on khc nhau, mc nh i gia
142

cc mc tiu khc nhau, ty thuc vo kh nng x l B ba bt kh thi thng qua vic la chn cc chnh sch v hiu qu ca cc bin php can thip trung ha lin quan n cn cn thanh ton v d tr ngoi hi. Kt qu nghin cu cho thy, trong giai on trc nm 2000, t gi c gi n nh mc cao, m ti khon vn cn thp nn NHNN gi c tnh c lp ca chnh sch tin t. Trong giai on 2000-2007, cc bin php kim sot dng vn chu chuyn c ni lng hn, gia tng d tr ngoi hi cho php NHNN la chn chnh sch linh hot hn - t gi vn c gi n nh trong khi vn c c mc c lp ca chnh sch tin t. Tuy nhin, sau khi Vit Nam gia nhp WTO vo nm 2007, hi nhp ti chnh su hn, i din vi dng vn quc t quy m ln, cc bin php can thip trung ha tr nn thiu hiu qu khin cho Vit Nam phi hi sinh s n nh t gi v suy gim mnh tnh c lp ca chnh sch tin t, s nh i gia cc mc tiu gia tng v d a chnh sch b thu hp. Nghin cu cng cho thy, la chn chnh sch trong rng buc B ba bt kh thi c cc tc ng c th n kt qu kinh t (bin ng sn lng v bin ng lm pht) ti Vit Nam. Chnh sch tin t cng t c lp th kh nng kim sot lm pht cng km. Mc m ca ca ti khon vn cng tng th sn lng nn kinh t cng dao ng mnh, tuy nhin li gip cho mc gi trong nc t bin ng. T gi cng thiu linh hot th tc tng trng kinh t t bin ng, nhng li l mt nguyn nhn dn n lm pht phi chu c sc gi ln t bn ngoi khin lm pht bin ng. D tr ngoi hi c coi l mt b m quan trng n nh sn lng, tuy nhin, do cc bin php can thip trung ha cha hiu qu nh mong mun nn y cng l nguyn nhn dn n bt n v lm pht. Trong khi Vit Nam la chn m hnh B ba bt kh thi trung dung l gi n nh t gi mc nht nh trong khi vn tip tc ni lng hn cc bin php kim sot dng vn, th vai tr ca cc bin php trung ha tr nn rt quan trng, mt phn duy tr cc chnh sch la chn, mt phn gim nh s nh i mc tiu
143

trong B ba bt kh thi. Trong giai on 2007-2008 v nm 2012, thanh khon NHNN d tha ch yu do NHNN mua vo ngoi t vi quy m ln do thng d cn cn thanh ton. Cc bin php trung ha ch yu l ht rng tin ng trn th trng m thng qua cc hp ng k hn v bn tn phiu NHNN, ng thi b sung thm bin php tng d tr bt buc (trong giai on 2007-2008). Trong khi , giai on 2009-2011, thanh khon NHNN thiu ht ch yu do NHNN bn ngoi t t kho d tr ngoi hi do cc dng vn quc t o chiu v tnh trng la ha cao . NHNN ch yu s dng cng c ti cp vn v bm rng trn th trng m v tng tn dng rng cho Chnh ph trung ha v gia tng thanh khon cho h thng. Kt qu nghin cu cho thy, cc bin php can thip trung ha cha t hiu qu nh mong mun, nh hng n tnh c lp ca chnh sch tin t. Cc khuyn ngh chnh sch Khuyn ngh chnh sch trong ngn hn Vn t ra vi Vit Nam hin nay l m hnh trung dung theo thi gian cn lch v bn no (t do ha ti khon vn, t gi n nh hay chnh sch tin t c lp), hay nn trng thi cn bng gia cc mc tiu chnh sch, v Vit Nam cn lm g gim nh s nh i cc mc tiu chnh sch, c bit trong giai on thng d cn cn thanh ton v gia tng d tr ngoi hi. Trong nhng nm gn y, chnh sch tin t lm pht mc tiu ang c cc nc trn th gii quan tm v c khong 30 nc trn th gii p dng v c nhng kt qu kh quan. T l lm pht ca cc nc nm trong phm vi hoc thp hn mc tiu tt c cc nc s dng chnh sch, din bin kinh t v m n nh hn so vi trc khi ng dng, kh nng ng ph vi cc c sc ca cc nc cng tt hn. V vy, c ch iu hnh chnh sch mc tiu ny c th coi l mt la chn cho cc nc c din bin lm pht bt n v cao trong qu kh nh Vit Nam. Trong khun kh chnh sch
144

ny, tnh c lp ca chnh sch tin t cng s gia tng. Bn cnh , kt qu nghin cu ch ra rng c lp v chnh sch tin t c tc dng quan trng n gim thiu nhng bin ng v lm pht, khng ph thuc vo quy m ca d tr ngoi hi quc gia; trong khi , t do ha ti chnh mc d gim bin ng v lm pht nhng li gia tng bin ng v sn lng; mc n nh v t gi mc d gim c bin ng sn lng nhng li tng bin ng lm pht; v cn c nhng iu kin nht nh v d tr ngoi hi cng nh chun n nh t gi th bin s ny mi c tc dng n nh lm pht. V th, tng cng tnh c lp chnh sch tin t nn c l mt la chn u tin trong giai on ti hng ti mc tiu n nh kinh t v m, theo , m hnh B ba bt kh thi nn c iu chnh lch nhiu hn v pha nh c lp chnh sch tin t. Theo rng buc B ba bt kh thi, hng s u tin v pha chnh sch tin t c lp, cn hi sinh mc nht nh s n nh t gi hoc t do ha ti khon vn. Kt qu nghin cu cho thy t do ha chu chuyn vn v n nh t gi cng c tc ng ngc chiu nhau n bin ng sn lng (gim thiu) v bin ng lm pht (gia tng). Tuy nhin, nu gia tng c d tr ngoi hi th t gi n nh c th n nh c lm pht v vic m ca hon ton th trng ti chnh theo cam kt c th tr hon v ko di cho n nm 2018. V vy, m hnh trung dung trong giai on hin nay (ngn hn) cn c c ch kim sot vn hiu qu hn c th n nh c t gi mc nht nh cng vi gia tng d tr ngoi hi ln v nng cao hiu qu cc bin php trung ha, ci thin c tnh c lp chnh sch tin t, c bit trong bi cnh kinh t th gii cn i din nhiu ri ro bt n kh lng trong nhng nm sp ti. Kim sot vn hiu qu nn th hin vic la chn cch thc kim sot vn hp l trong bi cnh phi m ca nn kinh t, lin quan n u tin m ca khu vc no v mc n u. Kim sot vn nn coi l gii php tm thi v trong giai on chuyn i trc
145

khi t do hn vo nm 2018, v Vit Nam cn tn dng thi gian ny nn kinh t c thm thi gian x l cc vn trong nc v xy dng th trng ti chnh lnh mnh. Trong giai on ny, c mt s khu vc sau y cn c ch : Kim sot n nc ngoi: Trong bi cnh cc giao dch v vn cn c t do ha theo thng l v cam kt hi nhp, th c nhng khu vc c th kim sot cht ch hn. Tnh n ht nm 2011, tng n cng ca Vit Nam tng ln khong 58,7% GDP, trong n cng nc ngoi v n cng trong nc ln lt l 31,1% v 17,6% GDP. Tuy nhin, ri ro tim tng ln nht c l khng phi nhng khon n c ghi nhn trn s sch. Khon n nc ngoi ca khu vc t v DNNN khng c Chnh ph bo lnh chim ti 11,1% GDP50. V vy, kim sot n nc ngoi cht ch ng ngha vi quyt tm i mi m hnh tng trng kinh t, ti c cu u t cng v DNNN, v hnh thnh c ch gim st vi m v v m hu hiu i vi cc t chc ti chnh - ngn hng v cc tp on - tng cng ty trong vic vay n nc ngoi. Kim sot vn u t gin tip: Bn cnh vic tip tc khuyn khch FDI v ODA v tng cng qun l c hiu qu, th cn tng i thn trng i vi u t gin tip bi tnh linh hot ca dng vn ny. - Qun l vn u t gin tip bao gm: (i) qun l hot ng u t ca nh u t nc ngoi v (ii) qun l ngoi hi (dng chu chuyn vn) cn c s phi hp cht ch v hiu qu.
ra, n trong nc ca khu vc DNNN theo ghi nhn trong n Ti cu trc DNNN ca B Ti chnh (2012) cng chim xp x khong 16,5% GDP. Tnh n cc con s ny th n cng Vit Nam vt xa so vi ngng an ton (60% GDP) c khuyn co bi cc t chc quc t nh WB hay IMF (xem Phm Th Anh, inh Tun Minh, T Trung Thnh, Nguyn Tr Dng (2012)).
50Ngoi

146

- i vi cc doanh nghip FDI chuyn i sang cng ty c phn nn tng gii hn t l nm gi ti a cho cc nh u t nc ngoi h gi n nh vn di hn. - Cn pht trin n nh v bn vng TTCK vi mt s khu quan trng nh: (i) hon thin khung th ch cho thi trng, tng cng ti cu trc TTCK, xy dng an quan ly vn u t gian tip, xy dng th trng TPCP chuyn bit; (ii) tng cng giam sat hoat ng ca TTCK, xy dng mt c ch (c quan) gim st hp nht cc th trng ti chnh; (iii) pht trin hng ha cho th trng i i vi n lc tip tc c phn ha cc DNNN ang b tr hon, kim sot vic cho bn chng khon ra cng chng va vic s dung vn huy ng cua cac t chc phat hanh; nng cao tiu chun nim yt; v (iv) ti c cu v phat trin cac t chc trung gian trn TTCK, tng cng gim st vic thc hin cac tiu chi an toan tai chinh v c ch qun l rui ro trong cac cng ty chng khoan. Tng cng cc bin php chng la ha v vng ha: Cc bin php chng la ha v vng ha cn c tip tc tng cng v v v ban cht cng l cc hnh thc kim sot vn (lin quan n dng chuyn i ngoi t v ni t trong phm vi quc gia), theo , s ng gp vo vic kim sot ti khon vn ni chung v h tr mc tiu n nh t gi. Tht cht ti kha: V l thuyt v m, mt bin php tc ng tng t nh kim sot vn l tht cht ti kha. Trn thc t, Vit Nam cha thc s s dng chnh sch ti kha nh l chnh sch b tr cho chnh sch tin t v chnh sch t gi x l vi cc dng vn vo. Cc hot ng ti kha nn c thc hin thng qua vic chi tiu ti kha minh bch hn, ct gim chi tiu cho nhng d n cng khng c hiu qu, tng cng k lut ti kha trong chi tiu ngn sch chm dt tnh trng chi vt qu cao so
147

vi d ton trong khi d ton c khon chi d phng v d tr ti chnh. Xy dng cc bin php gim st ti chnh c hiu qu: chun b cho giai on m ca hn na ti khon vn, nn kinh t cn phi chun b c th chng c cc c sc, Vit Nam cn nhanh chng pht trin th trng ti chnh trong nc cng vi ci thin cc bin php gim st th trng ti chnh mt cch hiu qu. - Cn pht trin h thng b ch tiu gim st vi m v v m v xy dng ngng cnh bo an ton cho h thng ti chnh, xc lp cc ch tiu gim st cc tp on ti chnh gim thiu ri ro h thng. - Tng cng hiu lc gim st chuyn ngnh theo nh ch v nng cao hiu qu phi hp gia cc c quan gim st ti chnh nh UBGSTCQG, NHNN, B Ti chnh trong vic gim st ton b h thng ti chnh. Xy dng mt m hnh gim st hp nht nng cao hiu qu gim st. - p dng cc chun mc quc t nh cc chun mc k ton, kim ton quc t, bo co ti chnh quc t v h thng thng k; xy dng, cng c v pht trin cc t chc xp hng tn nhim trong nc c nng lc v uy tn cao. Khuyn ngh chnh sch trong di hn Sau mt thi gian nht nh, khi th trng ti chnh trong nc c ci thin cng vi cc c ch gim st hu hiu th m ca hn na ti khon vn l mt la chn hp l, trong bi cnh Vit Nam vn rt cn nhng ngun lc cn thit t bn ngoi cho tng trng v pht trin kinh t, cng nh theo cc l trnh cam kt m ca ti khon vn (theo cam kt vi WTO, ti khon vng lai v ti khon vn ca Vit Nam s phi c t do ha v m ca vo nm 2018). Bn cnh , chi ph v hn ch ca cc bin php trung ha s ngy cng gia tng nn kh c th tip tc duy tr n nh t gi trong di
148

hn. Vic theo ui chnh sch lm pht mc tiu cng ng ngha vi vic phi c c ch iu hnh t gi linh hot, do iu kin cn bn ca chnh sch tin t lm pht mc tiu l phi u tin mc tiu lm pht hn cc mc tiu chnh sch khc, bao gm c n nh t gi. V vy, t nm 2018 (khi Vit Nam thc hin y cc cam kt vi WTO), m hnh trung dung ca Vit Nam cn chuyn v nh t do ti khon vn v t b hn na mc n nh t gi, v cn tin ti c ch th ni t gi c qun l khi cc iu kin v m chn mui. chun b cho qu trnh chuyn i c ch t gi ny, cn chun b thm mt s iu kin sau: Hon thin v pht trin th trng ngoi hi bi y l ni m NHNN mua bn ngoi t can thip. n nay, th trng ngoi hi Vit Nam ch yu l cc giao dch trc tip; cc sn phm phi sinh lin quan n ngoi hi hu nh cha c pht trin; tng gi tr giao dch ngoi hi vn mc rt thp so vi cc nc trong khu vc; v trn th trng lin ngn hng, NHNN vn chim phn ln cc giao dch trn th trng. Gim dn nhng bin php can thip hnh chnh n th trng ngoi hi v phan ng linh hoat theo thi trng trnh sc p ln n vic thc thi chnh sch tin t. gi n nh t gi trong ngn hn, cn xy dng nim tin i vi cc bin php iu hnh ca NHNN. NHNN nn cng khai thng k, minh bch v nht qun chnh sch iu chinh t gi cho nh u t v cng chng. Trn tinh thn , cn iu hnh linh hot t gi theo cc tn hiu v nguyn tc th trng. Cn trnh k vng u c gn vi xu hng ch iu chnh tng mt chiu t gi, tng t ngt vi bin hp sau khi neo c nh t gi ko di. Ni cch khc, cn to ra mt khun kh t gi linh hot hn vi s kt hp gia t
149

gi hng ngy ca NHNN linh hot hn, c ln, c xung, thi gian ngn v nhanh hn, vi mc iu chnh thp hn v bin giao dch nn c ni rng hn. y mnh ti c cu h thng ngn hng xy dng mt h thng pht trin mnh, c kh nng tham gia su rng vo th trng ngoi hi trong nc v quc t, chng li c cc ri ro t bn ngoi, m bo l mt ch th quan trng cng vi NHNN c tc ng tch cc n t gi.

150

PH LC Ph lc 1: o lng cc mc tiu chnh sch trong B ba bt kh thi nghin cu la chn chnh sch ca Vit Nam trong rng buc B ba bt kh thi, tc gi pht trin phng php ca Aizenman, Chinna v Ito (2008, 2010), theo , s o lng mc t c mt trong ba mc tiu - s c lp v chnh sch tin t, s n nh t gi v m hi nhp ti chnh vi th gii, ng thi b sung thm ch tiu v d tr ngoi hi kim tra vai tr ca d tr ngoi hi n rng buc v d a chnh sch. C th, cc ch tiu o lng cc mc tiu chnh sch c tnh ton nh sau:
o lng mc c lp ca chnh sch tin t: Mc c lp v chnh sch tin t c th xc nh thng qua ch tiu mi tng quan gia mc li sut (hoc tng trng cung tin M2) gia nc phn tch v nc c s - nc c mi quan h v chnh sch tin t gn gi nht. i vi trng hp ca Vit Nam, tc gi la chn M l nc c s do tnh trng la ha cao ti Vit Nam cng nh ch t gi neo gi theo USD khin cc mc li sut USD v mt l thuyt s c nh hng n iu hnh chnh sch tin t ca NHNN. Mc d vic s dng li sut i in cho chnh sch tin t l hp l v c nhiu nghin cu p dng, nhng do li sut chnh sch cng nh cc loi li sut khc (nh li sut tn phiu, li sut cho vay hay huy ng) Vit Nam cha thc s phn nh chn thc chnh sch tin t (li sut cha phi l cng c chnh sch hiu qu v p dng thng xuyn), ng thi s liu v li sut kh tip cn v thiu tin cy, v vy, tc gi s dng mc tng trng cung tin (M2) i din cho din bin chnh sch tin t. Theo , ch tiu mc c lp v chnh sch tin t ca Vit Nam c o bng:

151

Trong , ii l tc tng cung tin Vit Nam, ij l tc tng cung tin M. Ch s MI c chun ha (normalized) v c gi tr t 0-1, ch s ny c gi tr cng ln th chnh sch tin t cng c lp, NHNN cng c kh nng ch ng s dng cc cng c chnh sch ca mnh can thip vo nn kinh t t c mc tiu ra (tc ng c hiu qu n tng trng v lm pht) m t chu tc ng bi cc yu t khc nh cc dng vn vo ra hay cc c sc t bn ngoi.
o lng mc n nh t gi: Theo Aizenman, Chinna v Ito (2008, 2010), mc n nh ca t gi ca mi nm c th c xc nh thng qua lch chun ca t gi theo thng gia nc phn tch v nc c s. Mt phng php khc l ca Haldane v Hall (1991) v c ng dng bi Bnassy-Qur v cng s (2006), Shah v cng s (2005) v Frankel v Wei (2007), theo t gi ca mt nc (tnh theo mt ng tin trung gian) s c c lng theo mt gi cc ngoi t quan trng khc (USD, JPY, Euro,) xc nh h s xc nh R2 v da vo ln ca h s ny nh gi tnh linh hot ca t gi. i vi Vit Nam, do t gi c neo gi theo USD nn tc gi s dng phng php thng dng ca Aizenman, Chinna v Ito (2008), theo , ch tiu mc n nh t gi c o lng bi:

ERS cng c chun ha (normalized) v c gi tr t 0-1, ERS cng ln c ngha t gi cng n nh.
o lng m ti chnh: y r rng l mt ch tiu rt kh o lng (xem Chinn v Ito (2008), Edison v Warnock (2001) v Kose v cc cng s (2006)). Cc nghin cu u cho rng c nhiu cch thc o lng mc v phm vi kim sot ti khon vn ca quc gia, nhng kh c mt ch
152

tiu nh gi v phn nh c y bin chnh sch ny. Tc gi la chn hai cch o lng ch s c kt qu thuyt phc hn. Cch th nht l s dng ch s KAOPEN, c pht trin t Chinna v Ito (2006, 2008), da trn thng tin v kim sot ti khon vn ca cc quc gia c ghi chp trong Bo co thng nin ca IMF v qun l v hn ch hi oi (IMFs Annual Report on Exchange Arrangements and Exchange Restrictions-AREAER). KAOPEN c tnh ton t cc bin s th hin ch t gi, kim sot ti khon vng lai v ti khon vn cng nh cc kim sot cc dng vn khc. KAOPEN cng c chun ha t 0-1, gi tr cng cao phn nh nn kinh t m ca hn i vi cc dng vn v ti chnh quc t. Tuy nhin, KAOPEN c nhc im l ch tnh theo nm v phn nh m ca ti khon vn de jure-theo cc cng b chnh thc ca cc nc v kim sot vn, ch khng phi de facto - kt hp c nhng c sc v m vi nhng quyt nh chnh sch thc t lin quan n kim sot vn. C th, gi tr KAOPEN cho Vit Nam hu nh l c nh trong thi gian di v ch thay i t nm 2008 n nay.

V vy, tc gi s dng thm cch tnh th hai i din cho mc t do ha ti chnh - p dng cch o ca Lane v MilesiFerretti (2001, 2007)

Trong , FA (Foreign Assets) v FL (Foreign Liabilities) l ti sn v trch nhim (n) nc ngoi ca Vit Nam, TF = FA + FL. FA v FL u bao gm ti sn v n trong cc khon mc nh FDI, u t danh mc, ti sn ti chnh, n vay, v.v Ch s ny c tnh theo na nm tng quan st v phn tch su hn v din bin. Cn lu l TF l bin thi im, GDP l bin thi k nn tc ga nin ha gi tr ny. Ch s KO v mt l thuyt khng nht thit phi nm t 0 n 1,
153

v khng c rng buc v gi tr trn (ln nht). Tuy nhin, trong giai on nghin cu, ch s tnh ton cho Vit Nam vn nm trong 0-1, do d dng hn cho kim nh B ba bt kh thi Vit Nam. Bn cnh ba ch tiu trn v B ba bt kh thi, tc gi tnh thm ch s d tr ngoi hi/GDP (ResGDP) nh gi vai tr ca d tr ngoi hi n la chn chnh sch ca Vit Nam cng nh nh gi hiu qu ca cc bin php trung ha dng vn ngoi. Bn cnh vic tnh ch s ny theo nm, tc gi cn tnh theo chu k na nm tng s quan st cho phn tch nh lng. V d tr ngoi hi l bin thi im, GDP l bin thi k nn tnh t l d tr/GDP cho chu k na nm, tc gi nin ha GDP na nm bng cch nhn vi 2. Ngun d liu chnh cho vic tnh ton cc ch s v phn tch l t IFS (IMF), WDI (WB), SBV v TCTK.

154

Ph lc 2: nh lng tc ng ca B ba bt kh thi n kt qu hot ng kinh t nh gi vai tr ca s la chn chnh sch trong B ba bt kh thi cng vi tng tc ca d tr ngoi hi n cc kt qu hot ng kinh t - bin ng v sn lng v bin ng v lm pht, tc gi s dng m hnh hi quy c lng hai bin s kt qu chnh sch trn theo cc bin mc tiu chnh sch trong B ba bt kh thi, bin d tr ngoi hi v cc bin tng tc theo phng trnh sau:

Trong , bin ph thuc y phn nh kt qu ca nn kinh t (bin ng sn lng v bin ng lm pht), o lng bng lch chun ca t l tng trng sn lng (theo nm) v t l lm pht (theo nm). X l vector ca bt k hai trong s ba bin s ca b ba bt kh thi: MI, ERS v KO. Do ba bin s ny c kim nh l c mi quan h tuyn tnh nn m hnh trn ch bao gm hai trong s ba bin s. IR l t l d tr ngoi hi/GDP. Bin s XxIR phn nh mi quan h tng tc gia cc ch s mc tiu chnh sch v d tr ngoi hi, v cho php nh gi tc ng ca mi quan h ny n kt qu ca nn kinh t, d tr ngoi hi l b sung hay thay th cho cc chnh sch. M hnh trn s dng s liu tnh theo na nm, trong giai on 1995-2011. Kt quhi quy rt gn c th hin Bng A.3.1 v A.3.2.

155

Bng A.3.1. c lng tc ng ca B ba bt kh thi n bin ng sn lng

const. MI ERS KO RESGDP MIRES ERSRES KORES R2 (1) 0.115*** -0.015 -0.084** 0.089 0.180 (2) 0.161 -0.047 -0.127 -0.231 0.187 0.320 0.180 (3) 0.042** -0.059 0.387* -0.337 0.250 (4) 0.022 -0.098 0.502** 0.004 0.268 -1.310 0.290 (5) -0.025 0.013 ** 0.529 -0.484* 0.190 (6) -0.090 0.067 ** 0.624 0.076 -0.363 -0.964 0.220

Ghi ch: (***), (**), (*): c ngha thng k mc 1%, 5%, 10%.

Bng A.3.2. c lng tc ng ca B ba bt kh thi n bin ng lm pht

const. MI ERS KO IR MI.IR ERS.IR KO.IR D R2 (1) (2) (3) (4) (5) *** ** ** 0.030 -0.052 -0.048 0.022 -0.039** -0.021** 0.014 0.013 *** -0.017 0.074 0.069*** -0.017 0.076*** -0.025 -0.083* 0.046 0.628*** 0.565*** 0.080 0.763*** -0.159 -0.133 -0.712*** -0.650*** -0.805*** -0.110 0.004 0.280 0.630 0.630 0.160 0.650 (6) -0.018 (7) (8) * 0.019 0.028 -0.020* -0.002 (9) 0.041** -0.013

0.058*** -0.117** -0.017 -0.060 -0.139** 0.557*** 0.068 -0.069 -0.053 -0.155 0.058 *** -0.592 0.035 0.521 0.368 ** 0.012 0.024*** 0.700 0.200 0.270 0.550

Ghi ch: (***), (**), (*): c ngha thng k mc 1%, 5%, 10%. Bin gi D (giai on sau 2008) c a vo m hnh phn nh nhng bt n v m cng thng trong giai on ny.

156

CHNG

CN I NGN SCH V K LUT TI KHA

DN NHP Nm 2011 c coi l nm kh khn nht t khi bt u cng cuc i mi, th nm 2012 tip tc l mt nm nn kinh t gp nhiu kh khn, bc l trn nhiu mt. Nm 2011 v u nm 2012 vic thc hin hng lot bin php ti kha v tin t cht ch theo NQ11/ CP c tc dng tt vi vic n nh kinh t v m song cng c nhng tc ng ph, nh hng ti tc tng trng kinh t v thu NSNN. Sau khi lm pht tng mnh vo nm 2011 th nm 2012 lm pht ch mc thp (6,81%) v ln u tin xut siu k t nm 1993, li sut gim dn v t gi n nh c coi l nhng thnh cng bc u trong n nh kinh t v m. Tuy nhin, s st gim tng trng (ch t 5,25%) v kinh t kh khn khin cho nhiu khon thu ngn sch khng t d ton. Tip tc ch trng ca NQ 11/CP nm 2011, chnh sch ti kha ca nm 2012 vn l mt chnh sch thn trng vi d ton thm ht ngn sch cn 4,8% GDP. Trong iu kin thu ngn sch gp kh khn t c mc thm ht nh d kin th vic tit kim chi tiu cng v ct gim u t cng l bt buc. Song ch trng ny khng d thc hin khi vic phn cp u t cng c thc hin rt mnh trong vi nm qua. Hn na vic ct gim chi tiu cng s chm n li ch ca nhiu nhm i tng khc nhau nn s khng n gin khi thc thi.
157

Chnh sch ti kha trong ngn v trung hn ang ng trc nhng thch thc rt ln c th va p ng c yu cu duy tr tng trng kinh t hp l, duy tr n nh kinh t v m v m bo an sinh x hi l bi ton kh trong iu hnh ca Chnh ph. Chi tiu cng c duy tr mc cao, thm ht NSNN nhiu nm mc gn 5 % lm pht sinh nhiu vn lm nh hng ti n nh v m nn kinh t nh lm pht cao v bt n, tng trng chm do hiu qu s dng ngun lc thp, u t dn tri. Do duy tr quy m ngn sch ln hn mc hp l trong khi ngun thu ngn sch khng b p nn Chnh ph buc phi chp nhn vay n v h qu l mc n cng tng ln nhanh trong vi nm gn y. Tnh trng ny cng dn n Chnh ph khng c nhiu khng gian ti kha cho vic thc hin cc bin php kch cu cn thit khi nn kinh t ri vo tnh trng kh khn. u nhng nm 2000, Vit Nam bt u thc hin vic phn cp mt cch mnh m trong c phn cp ti kha. Mc d hu ht cc quy nh cc vn lin quan n thu thu v ph vn thuc v trung ng song k t khi p dng Lut NSNN 2002 th chnh quyn cc a phng ngy cng c nhiu quyn trong vic thc hin cc nhim v ngn sch, c bit l thc hin cc nhim v chi ngn sch. V l thuyt phn cp l nhm to ra s ch ng hn cho cc a phng v nng cao hiu qu trong vic thc hin chi tiu cng v chnh quyn a phng bit r hn nhu cu v cc khon chi tiu ngn sch a phng, tuy nhin trn thc t phn cp nu khng i km vi k lut ti kha s ko theo nhiu vn . Cc cng trnh t vn NSNN c u t dn tri v thiu hiu qu l mt trong nhng hn ch ca tnh trng phn cp ngn sch hin nay. Chng ny s nh gi li tnh hnh thc hin thu chi ngn sch ca nm 2012 v nhng nm gn y, trong tp trung vo: (i) nh gi v thu ngn sch theo cc sc thu, phn tch tnh bn vng ca thu NSNN; (ii) nh gi v chi ngn sch theo cc khon
158

chi: chi thng xuyn, chi u t; (iii) nh gi v phn cp thu - chi ngn sch trung ng a phng, vn t ch a phng trong thc hin cc nhim v ngn sch. T phn tch thc trng ca chnh sch ti kha, chng ti s c gng nu ln mt s vn cn tn ti trong chnh sch nhng nm gn y, tp trung vo tnh bn vng v k lut ti chnh. ng thi, chng ti cng s tho lun nhng gi chnh sch nhm gia tng k lut ti kha v ci thin tnh bn vng ca ngn sch. THC TRNG QUY M V C CU NSNN Quy m thu ngn sch cao hn mc hp l v thiu bn vng Thu NSNN l mt trong cc nhim v quan trng ca ngnh ti chnh to ngun qu cho thc hin cc chng trnh pht trin kinh t - x hi ca Chnh ph. Ngoi ra, thc hin cc nhim v thu cng ng thi chi phi cc hnh vi ca ngi sn xut cng nh tiu dng trong x hi v do vy s tc ng ti vic thc hin cc mc tiu, nhim v pht trin kinh t trong tng giai on c th. Hnh 4.1. Thu NSNN giai on 2001-2012

Ngun: Tnh ton t s liu B Ti chnh v Tng cc thng k.

C th thy quy m thu NSNN ca Vit Nam c xu hng tng nhanh trong giai on t 2001-2008, ch st gim nh trong hai nm 2009 v 2012 do nhng kh khn v kinh t v do vic p dng cc bin php kch cu nhm kch thch tng trng kinh t. Nu s dng s liu ca IMF th tng thu NSNN ca Vit Nam giai on 2006159

2012 t trn 28% GDP, mt mc kh cao so vi cc nc ang pht trin. Chng hn nu so snh mc thu ny vi cc nc ang pht trin c thu nhp thp th quy m thu ngn sch ca Vit Nam l tng ng mc trung bnh cc nc c xut khu du v cao hn nhiu mc trung bnh ca nhm cc nc c thu nhp thp (trung bnh 2006-2011 thu thu /GDP l khong 23,7%)51. Ngay c khi kinh t gp kh khn nh nm 2012 th tng thu cn i NSNN so vi GDP vn t 25,3 %, cao hn mc trung bnh ca cc nc ang pht trin chu giai on 2006-2011 (quy m thu ngn sch t 21,4 % GDP). Cn lu l vic so snh n gin quy m thu ngn sch vi GDP c th kh thuyt phc khi iu kin mi quc gia c s khc bit v c cu kinh t v cch tnh ton quy m ngn sch (c tnh gp ngn sch a phng hay khng). Tuy nhin, trong a s cc quc gia th s liu ca IMF l quy m thu ngn sch chung ca Chnh ph (gm c chnh quyn trung ng v a phng, thu ngn sch c nh ngha bao gm thu t thu v cc ngun khc)52. V vy, vic so snh vi quy m thu trung bnh ca cc nhm nc cng cho php nh gi nhanh v quy m thu ngn sch ca Vit Nam. Bng 4.1. Quy m thu ngn sch/GDP cc nc ang pht trin thu nhp thp
Trung bnh cc nc thu nhp thp Cc nc khu vc chu Cc nc c xut khu du Cc nc M Latin Cc nc khu vc sa mc Sahara Cc nc khc 2006 26,4 22,3 34 27,5 27,2 28,7 2007 23,5 21,9 28,4 28 20,8 28,4 2008 24,4 21,9 30,3 30,3 21,1 30,9 2009 21,9 20,6 25,5 29,3 19,4 25,2 2010 23,1 21,8 27,8 29,8 20,8 26,3 2011 23,8 27,2 22,2 29,9 21,9 26,8

Ngun: IMF (2013).

51Ngun 52Xem

tnh ton t s liu ca Qu Tin t Quc t (IMF) Fiscal Monitor (2012). thm IMFs Government Finance Statistic Manual (2001).

160

Xc nh quy m thu ngn sch hp l l vn c cc nh kinh t quan tm t lu. Tuy nhin, vn ny vp phi nhiu kh khn v khng c m hnh l thuyt kinh t no ch ra chnh xc cn thu ngn sch bao nhiu. V vy, c tnh quy m ngn sch hp l, cc nh kinh t phi s dng cc m hnh thc nghim qua nh gi nh hng ca cc nhn t ti kh nng thu ngn sch ca mt quc gia. Nhng m hnh nghin cu nh lng v cc nhn t nh hng n thu ngn sch m c bit l thu thu c bt u t Lotz v Morss (1970), (Bahl R.W. 1971), sau tip tc c pht trin bi cc tc gi khc nh (Tanzi V. v Zee H.H. 2000), (Teera J.M. v J. Hudson 2004), (Chambas G. v cng s, 2005). Cc m hnh c lng thu ngn sch hp l ny c thc hin da trn nhn nh l quy m thu ngn sch hp l ph thuc vo c im ca mi quc gia trong tng thi k nht nh nh thu nhp bnh qun u ngi, c cu kinh t, mc th ha, mc m ca, xut khu du th hay khng, nng lc qun tr ca chnh quyn, v.v53. V vy, c th s dng m hnh nh lng tnh ton h s nh hng ca cc yu t ti quy m thu ngn sch ca quc gia, t nh gi quy m thu ngn sch ca mt quc gia l cao hay thp hn mc hp l (xem thm Ph lc chng 4). S dng phng php ny cho thy quy m NSNN ca Vit Nam giai on 2006-2012 cao hn mc quy m hp l khong 14-26% ty tng nm. Ni cch khc, vi c im hin nay v th ch, c cu kinh t, x hi th Vit Nam ch nn thu cn i ngn sch khong 23-24,5% GDP. Cn lu l quy m thu ngn sch hp l thay i theo s thay i ca thu nhp bnh qun, c cu kinh t, nng lc qun tr cng.

thm V S Cng (2009) c lng quy m ngn sch hp l: trng hp ca Vit Nam - Tp ch Nghin cu Kinh t s 8/2009.

53Xem

161

Hnh 4.2. So snh quy m thu ngn sch thc t v hp l (1996-2012)

Ngun: Tnh ton ca tc gi.

Quy m thu ngn sch cao s nh hng n tit kim ca khu vc t nhn, lm gim u t pht trin sn xut kinh doanh ca khu vc ny. Gnh nng thu cao c th khuyn khch cc hnh vi gian ln, trn thu v v vy gy tnh trng tht thu thu v to ra nhng mo m trn th trng do hnh vi cnh tranh khng bnh ng. Tnh trng chuyn gi trn thu ca cc doanh nghip FDI l mt minh chng. Hn na gnh nng thu cao cn l mi trng tt cho cc hnh vi tham nhng ca nhng ngi thc thi cng v khi m tha thun cho gian ln v trn thu c li hn nhiu np thu. Ngoi ra, Chnh ph cn rt t khng gian c th gim thm ht ngn sch qua tng thu m cn phi lm ngc li. Tuy nhin, cng phi nh gi mt cch cng bng l chnh sch ti kha nhng nm gn y cng bt u c nhng thay i ph hp vi vic gim dn gnh nng thu nh vic gim thu sut vi thu thu nhp doanh nghip. Gim thu, nui dng ngun thu s tt cho s bn vng ca NSNN v trung v di hn. Gnh nng thu kha cng vi nhng kh khn trong mi trng sn xut kinh doanh gy ra nhng tc ng tiu cc vi hot ng ca doanh nghip. Bo co iu tra v Mi trng kinh doanh ca WB 2013 cho thy Vit Nam cn 32 ln lm th tc np thu mi nm vi tng cng 872 gi v tng s thu phi np chim 34,5%
162

thu nhp ca doanh nghip. Vit Nam cng xp hng th 138/185 quc gia v vng lnh th v thc hin ngha v thu ca doanh nghip, thp hn nhiu nc trong khu vc ng Nam . Bo co xp hng mi trng kinh doanh ca Vit Nam trong ba nm gn y cng cho thy, nm 2011 Vit Nam xp th 78/183 song hai nm gn nht l 2012 v 2013 th Vit Nam ch xp 99/185 cho thy s gim st trong mi trng kinh doanh Vit Nam. Phn tch c cu thu ngn sch nh nc theo sc thu cho thy thu NSNN n t ba ngun chnh l thu gi tr gia tng (VAT), thu thu nhp doanh nghip (TNDN) v thu trn hng ha xut nhp khu (gm thu xut nhp khu, thu VAT v thu tiu th c bit trn hng nhp khu). C th thy thu vi hot ng xut nhp khu vn gi vai tr rt quan trng khi ng gp trung bnh hn 20% s thu NSNN trong nm nm gn y d nhiu dng thu c ct gim, ngun thu ny tng ln ch yu do kim ngch hng ha XNK tng mnh v cng tc hi quan c ci thin hn. Tuy nhin, ngun thu ny s gim i khi Vit Nam thc hin y cc cam kt vi WTO, do vy cn phi tm kim ngun thu thay th m bo ngn sch khng b thm ht trm trng hn. Bng 4.2. C cu thu NSNN theo sc thu, ph (%)
Tng thu cn i NSNN Thu GTGT hng sn xut trong nc Thu TTB hng sn xut trong nc Thu XK, NK, VAT v TTB hng XNK Thu thu nhp doanh nghip Thu ti nguyn Thu thu nhp c nhn Thu s dng t nng nghip Thu s dng t phi nng nghip (thu nh t) Thu chuyn Quyn s dng t Thu Mn bi 2006 100 13,35 5,95 14,81 34,51 9,21 1,79 0,04 0,21 0,43 0,27 2007 100 14,23 5,16 17,92 31,09 6,38 2,21 0,03 0,21 0,69 0,26 2008 100 13,92 5,09 21,04 31,57 6,06 2,98 0,02 0,21 0,69 0,23 2009 100 17,14 6,38 22,65 24,05 4,09 3,07 0,01 0,26 0,06 0,25 2010 100 16,78 6,34 22,15 25,26 4,47 4,47 0,01 0,24 0,23 2011 100 17,20 6,04 22,12 26,19 5,58 5,46 0,01 0,23 0,21 2012 100 19,39 6,05 19,69 29,37 4,99 6,63 0,01 0,16 0,20

163

L ph trc b Thu ph xng du (t 2012 l thu mi trng) Thu ph v l ph Thu tin thu t Thu tin s dng t Thu bn nh thuc SHNN Thu Khc Thu vin tr

1,16 1,37 1,72 0,56 5,33 0,69 5,86 2,73

1,68 1,33 1,93 0,65 8,53 0,74 5,17 1,79

1,69 1,04 1,79 0,81 7,27 0,30 3,14 2,17

2,07 1,92 2,01 0,72 8,08 0,41 5,12 1,70

2,14 1,79 1,70 0,64 8,39 0,37 3,00 2,02

2,23 1,59 1,17 0,79 7,19 0,34 2,62 1,02

1,53 1,72 1,41 0,73 4,99 0,11 2,14 0,88

Ngun: B Ti chnh, quyt ton NSNN nhiu nm, nm 2012 l c tnh.

Liu Vit Nam c th k vng vo loi thu no gip m bo nhu cu thu NSNN? So snh n gin Hnh 4.3 sau y cho thy t l thu thu VAT, thu TNDN v thu XNK ca Vit Nam trong tng thu NSNN cao hn mc trung bnh ca cc nc ang pht trin chu nn nhng ngun thu ny kh c th tip tc tng ln. Ngc li, cnh tranh, Vit Nam cn gim thu sut vi thu nhp doanh nghip. V vy ch trng gim thu t 1/1/2014 s p dng thu sut ph thng 22% v t 1/1/2016 p dng thu sut 20% l ph hp. iu ny cng gip s cnh tranh v thu ca Vit Nam cao hn khi xem xt n thc t l hu ht cc nc trong khu vc p dng thu sut thu TNDN a dng vi nhiu mc thu sut t 10-30% thm ch 2% nh Philippines trong mt s trng hp. C ba loi thu m Vit Nam c th k vng tng thu trong tng lai l thu thu nhp c nhn, thu tiu th c bit v thu vi bt ng sn. Hin nay thu thu t bt ng sn (khng tnh l ph trc b) ch chim 0,17% tng thu NSNN so vi mc trung bnh trn 1% cc nc ang pht trin trong khi y l ngun thu rt quan trng cho NSP.

164

Hnh 4.3. So snh c cu thu thu ca Vit Nam vi cc nc ang pht trin chu

Ngun: B Ti chnh v thng k GFS ca IMF.

Thu thu nhp c nhn cng l ngun thu thu m Vit Nam c th k vng thay th cho cc khon thu b st gim khi m t l thu TNCN trong thu ngn sch mi ch bng khong 1/2 cc quc gia khc. Song, trc khi c th hy vng ngun thu ny tng ln th cn phi c c ch kim sot c cc ngun thu nhp v nht l nng cao thu nhp ca ngi dn nh vo tng trng kinh t cao v n nh. xem xt tnh bn vng trong c cu thu ngn sch c th s dng phn loi theo thng k ca Vit Nam l ngun thu v i tng np ngn sch. C th phn chia thu NSNN thnh bn ngun thu ln: Thu t hot ng sn xut kinh doanh ni a, Thu t du th, Thu t hot ng xut nhp khu v Thu khc. Trong cc ngun thu ny th (i) thu ni a l khon thu gn cht vi tng trng kinh t; (ii) thu xut nhp khu gn cht vi hot ng xut nhp khu, din bin ca gi c th trng th gii v t gi; (iii) thu t du th ph thuc vo bin ng ca gi du trn th trng th gii, t gi v sn lng khai thc hng nm; v (iv) thu khc l khon thu bao gm: thu t vin tr, thu d tr, thu pht hnh tri phiu huy ng vn u t theo Khon 3 iu 8 Lut NSNN, thu chuyn ngun ci cch tin lng, thu chuyn ngun khc v thu kt d NSNN, trong thu chuyn ngun chim b phn ln nht v do vy thu khc lun ph thuc vo chnh sch iu hnh thu
165

NSNN ca Chnh ph hng nm (chuyn ngun ln hay nh). Trong cc khon thu khc k trn th ch c thu t vin tr c a vo cn i NSNN nhng cc khon thu nh thu d tr, thu kt d, li c a vo khi tnh thm ht NSNN. Cn lu rng cc khon thu khc c tnh n nh rt thp v vy khng nn trng i vo ngun thu ny. Bng 4.3. C cu thu cn i ngn sch theo ngun v khu vc (%)
Thu cn i NSNN 1 Thu ni a Trong Thu t doanh nghip nh nc Thu t doanh nghip c vn u t nc ngoi (khng k thu t du th) Thu t khu vc ngoi quc doanh Thu tin s dng t 2 Thu t du th 3 Thu t hot ng XNK 4 Thu vin tr khng hon li 2001-05 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 100 100 100 100 100 100 100 100 51,98 52,0 55,8 55,8 52,0 54,6 62,2 64,4 19,04 6,77 6,79 25,05 20,79 1,77 16,58 15,30 16,68 18,48 19,06 9,25 7,90 5,52 29,82 15,32 2,83 9,84 10,21 11,17 11,03 17,5 10,7 19,3 11,3

9,51 10,11 10,53 11,90 11,7 12,62 8,75 7,34 8,29 8,39 7,19 6,10 23,98 20,81 13,44 11,76 15,30 15,10 18,38 21,24 23,23 22,15 21,58 19,65 1,83 2,19 1,74 2,02 1,02 0,87

Ngun: B Ti chnh, quyt ton NSNN cc nm, 2012 l s c tnh ln 2.

T bng trn cho thy, thu ni a c xu hng tng lin tc theo thi gian, thu xut nhp khu sau khi st gim hai nm 20062007 th tng v n nh trn 20% thu cn i NSNN cn thu du th v thu vin tr th c bin ng ln. Nu nh nm 2012, tng thu cn i NSNN ln gp by ln so vi nm 2001 th tng ng s thu t ni a l gp chn ln, thu xut nhp khu: 6,3 ln, thu du th: 4,2 ln v thu khc: 3,2 ln. Nh vy, thu NSNN t khu vc kinh t trong nc l ngun thu c tc tng ln nht trong s cc khon thu ca NSNN. V trung v di hn y l xu hng tt v l khon thu phn nh kh nng ng gp ca khu vc sn xut trong nc. Tuy nhin trong ngn hn, nht l giai on gn y, khi vai tr ca thu ni a cao th khi kinh t gp kh khn, s ph sn ca nhiu doanh nghip s lm gim ngun thu ny v theo s nh hng
166

khng nh n tnh trng thm ht ngn sch trong ngn hn. Thu NSNN nm 2012 th hin rt r iu ny khi tc tng thu ngn sch ni a so vi cng k nm 2011 ch tng 5,23%, con s thp hn c nm 2009 l giai on c nh hng mnh ca khng hong kinh t th gii, trong khi mc tng thu NSNN t ni a trung bnh giai on 2006-2012 l 22% mi nm. Thu NSNN t ni a nm 2012 cng khng t c nh d ton. Do vy thu NSNN 2013 s c nhiu kh khn khi tng trng cha c ci thin v hng lot cc bin php ct gim thu c chnh ph thc hin v p dng Lut Thu TNCN mi. C th thy ngun thu NSNN vn khng thc s bn vng khi s thu t cc ngun ti nguyn khng th ti to nh t ai v du th vn chim khong 20% thu cn i NSNN trong giai on 2009-2012. y l cc khon thu hoc l mt ln hoc l khng bn vng nn kh k vng gim thm ht ngn sch trong tng lai. Gi du cao c th gip cho NSNN thu vt d ton nh nm 2012 c t 166% d ton song cng c nhng hn ch khi Vit Nam vn phi nhp khu gn 70% xng du lm nhin liu v nhp khu hu ht cc nguyn liu u vo c ch bin t du th. Trong thu ni a c mt nhm cc khon thu gi vai tr rt quan trng l thu t nh t, chim t l trung bnh 9,6% s thu NSNN giai on 2006-2011. Tuy nhin chim t l cao nht trong nhm ny li l mt khon thu c tnh cht mt ln l thu t giao quyn s dng t (chim trung bnh 7,6%) trong khi thu t nh t ch chim 0,2% tng thu NSNN. S ph thuc ln vo cc khon thu khng bn vng nh thu t giao t l mt l do khin cho thu NSNN 2012 t ni a khng t d ton v thu t t ai ca c nc ch t xp x d ton. Cng cn lu l giai on t 20032011 th thu NSNN t t ai lun vt d ton rt nhiu, nm 2007 v nm 2010 cn t gp hn hai ln d ton v l mt trong nhng l do gip thu NSNN vt d ton.
167

 Khi thu NSNN vn cn trng ch nhiu vo cc ngun ti nguyn khng th ti to th nn kinh t d b ri vo mt tnh trng m cc nh kinh t gi l cn bnh H Lan54. Mc d thu NSNN Vit Nam khng ph thuc qu ln vo xut khu ti nguyn song vi vic nhiu tnh, thnh ph tp trung mt ngun lc ln cho pht trin da vo t ai, khong sn cng l yu t cho thy Vit Nam c nhng biu hin ban u ca cn bnh ny. Phn tch su hn cc khon thu ni a c th thy DNNN vn tip tc l khu vc ng gp nhiu nht cho NSNN. Khu vc cc DNNN ng gp trung bnh 31% s thu ni a trong giai on 2006-2012, trong khi cc doanh nghip FDI v khu vc kinh t t nhn ng gp trung bnh 18,6% trong cng k. iu ng lu l trong ba nm gn y 2010-2012 th t l ng gp ngn sch ca khu vc kinh t t nhn c xu hng tng ln trong khi khu vc doanh nghip FDI li c xu hng gim i. Hnh 4.4. T l trong thu ni a phn theo loi hnh doanh nghip

Ngun: B Ti chnh.

bnh H Lan l thut ng ch tnh trng mt nn kinh t ch tp trung vo khai thc li th t nhin sn c nht l phc v cho xut khu m b qua vic pht trin cc ngnh ngh khc dn n nguy c bt n kinh t trong di hn. Xem thm Corden, W. Max v J. Peter Neary. 1982. Booming Sector and De-Industrialisation in a Small Open Economy. The economic journal, 92(368), 825-48.

54Cn

168

Khi so snh thm vi c cu GDP th dng nh khu vc DNNN chu gnh nng thu cao nht. T l np ngn sch /GDP so vi t l trong GDP ca DNNN l khong 1/5,5 trong khi ca khu vc kinh t t nhn l 1/14 (khu vc kinh t ngoi quc doanh chim 47,5% GDP nhng ch np ngn sch chim 3,3% GDP giai on 2009-2011) v ca cc doanh nghip FDI l 1/6,2. Trong nhng nm kinh t gp kh khn t 2009-2012, t l thu NSNN t cc DNNN li tng cao hn giai on 2001-2005. iu ny mt phn c gii thch l cc bin php min, gim thu trong giai on kh khn thng c p dng vi cc doanh nghip va v nh trong khi cc DNNN thng c quy m ln nn t c hng li. Nhn v xu hng th t l thu NSNN t khu vc FDI v DN ngoi quc doanh tng ln trong giai on t 2001-2012 nhng vn cha tng xng vi t l ca hai nhm ny trong GDP. Do , cn ci thin hiu qu thu ngn sch khu vc kinh t ngoi quc doanh nu khng mun s st gim ngun thu NSNN trong tng lai. Ch trng ti c cu nng cao hiu qu hot ng ca cc DNNN cng c nh hng tch cc ti ng gp vo NSNN t cc doanh nghip ny. Chi ngn sch c quy m ln, tng nhanh nhng k lut ti kha thp M hnh tng trng ca Vit Nam giai on va qua ch yu nh vo u t, c bit l u t khu vc nh nc. Do vy khng c g ngc nhin khi Vit Nam c quy m chi NSNN kh ln. C th thy l tc tng chi cn i NSNN trong nm nm gn y l rt cao (20,4% mi nm) v t trung bnh 29,2% GDP.

169

Bng 4.4. Chi cn i NSNN 2002-201255

Nm 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Gi tr (1000 t) 129,7 148,2 162,2 187,4 229,1 268,4 336,3 411,8 508,0 586,3 706,4 850,4 Tc tng ( %) 114,3 109,4 115,6 122,2 117,2 125,3 122,5 123,4 115,4 120,5 120,4 % GDP 27,0 27,7 26,4 26,2 27,3 27,6 29,4 27,9 30,6 29,6 27,8 28,8

Ngun: B Ti chnh, s liu theo phn loi quc t, nm 2012 l c tnh.

Vit Nam hin s dng hai h thng bo co s liu NSNN, mt theo phn loi quc t v mt theo phn loi ca Vit Nam nn d gy nhm ln nu so snh m khng s dng cng mt cch phn loi. V d, chi thng xuyn ca NSNN theo phn loi quc t nm 2011 l 498.122 t ng trong khi theo phn loi ca Vit Nam l 467.017 t ng. Bng 4.4 l tnh ton cc ch tiu theo s liu bo co quc t. Nu s dng s liu chi cn i NSNN theo phn loi ca Vit Nam th quy m chi NSNN t 2005 n nay u vt 30% GDP (trung bnh 2008-2012 l 31,6%), trong nm 2009 t gn 34% GDP khi Chnh ph phi s dng mt ngun lc NSNN ln phc v cho kch cu. Cc l thuyt kinh t v m u thng nht rng khi chi tiu Chnh ph vt qua mt ngng no th s tr nn km hiu qu v khi ngun lc ca nn kinh t s khng c phn b mt cch
55Tnh ton theo phn loi quc t, chi cn i NSNN theo d ton ca Quc hi c s khc bit khi tnh thm chi tr n gc. Tng chi NSNN cn phi tnh thm chi chuyn ngun cho ci cch tin lng, chi chuyn ngun nm sau.

170

hiu qu. Nghin cu ca Tanzi v Schknecht (1997) cho thy nu quy m chi tiu cng trong cc nc ang pht trin vt qu 30% GDP th tc ng ca n vi pht trin kinh t v hiu qu cung cp hng ha cng gim i r rt v lm gim tc tng trng kinh t. Mt nghin cu gn y v Vit Nam cng ch ra ngng ti u cho chi tiu cng ca Vit nam l 28 % GDP.56 So snh quc t cho thy Vit Nam ang chi tiu t NSNN cao hn trung bnh cc nc ang pht trin c cng trnh . Quy m chi NSNN ca Vit Nam thm ch cn cao hn rt nhiu cc nc c thu nhp cao nh Singapore (khong 17,8% GDP) hay Hn Quc (21,5%). Hnh 4.5. So snh chi tiu Ngn sch nh nc cc nc ang pht trin c thu nhp thp

Ngun: IMF, 2012.

Quy m chi tiu cng ca cc nc ang pht trin u c xu hng gi nguyn hay tng rt t trong giai on t 2000 n nay (tr 2009) th Vit Nam chi tiu cng li tng rt mnh trong giai on ny. Thc tin trn th gii cng ch ra rng hiu qu ca chi tiu cng ch khng phi l quy m chi tiu mi l nhn t nh hng ln n tc tng trng kinh t trong di hn. Khi thu nhp bnh qun u ngi thp, trnh qun tr ca khu vc cng cn nhiu tn ti th vic duy tr quy m chi NSNN cao trong khi hiu qu ca n thp l
S nh Thnh (2013) Hiu ng ngng chi tiu cng v tng trng kinh t Vit Nam - Tp ch Pht trin kinh t 2/2013.
56Xem

171

mt trong nhng nguyn nhn gy bt n kinh t Vit Nam trong giai on va qua. Quy m chi tiu cng ln cng to ra sc p ln vi vic thu NSNN, lm gim tit kim ca khu vc t nhn. Phn tch c cu chi tiu NSNN thy r hn chnh sch chi tiu ca Chnh ph trong giai on gn y l hng vo nhng mc tiu quan trng no v iu cng c th gii thch c th hn v tnh n nh ca NSNN. Bng 4.5. C cu chi cn i NSNN theo phn loi quc t
Ch tiu Tng chi cn i NSNN I Chi thng xuyn Trong 1 Chi qun l hnh chnh 2 Chi s nghip kinh t 3 Chi s nghip x hi Trong Chi gio dc v o to Chi Y t Chi khoa hc cng ngh Chi lng hu v m bo x hi 4 Chi tr n li 5 Chi ci cch tin lng II Chi u t pht trin 12,5 13,9 13,1 13,0 13,6 13,3 14,1 17,9 3,3 1,1 7,7 2,9 5,7 4,3 0,9 8,3 3,0 6,2 3,8 0,9 8,1 3,8 6,4 3,5 0,8 9,0 4,1 5,6 3,8 0,8 4,0 3,7 4,3 0,7 4,3 3,0 4,4 0,8 4,2 3,0 6,4 0,9 5,1 8,2 5,2 6,9 5,3 9,5 4,7 9,2 5,1 8,0 5,4 9,6 10,3 10,2 6,4 6,4 7,3 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 100 100 100 100 100 100 100 100 65,4 67,1 69,0 71,0 64,3 68,8 70,5 77,1

26,8 29,1 27,4 27,7 29,3 30,8 31,5 37,9

9,9 11,0 11,1 11,4

34,6 32,9 31,0 29,0 35,7 31,2 29,5 22,9

Ngun: B Ti chnh, 2012 l c tnh ln 2.

T s liu ca bng trn cho thy, khon chi ln nht trong tng chi NSNN chnh l chi thng xuyn, chi cho b my nh nc. Nhng nm t 2001-2012, vi mc tng ln khng ngng ca GDP, thu nhp ca dn c cng tng theo v do vy khu vc hnh chnh, s nghip lin tc m rng phm vi hot ng v cung cp cc dch v cng cng, iu ng ngha vi vic chi tiu tng ln. Ngoi ra, trong giai on ny, Chnh ph cng ang trin khai thc hin
172

chng trnh ci cch tin lng trong cc n v hnh chnh, s nghip cho ph hp vi tnh hnh thc tin nn chi thng xuyn lun gi t trng ln trong chi tiu NSNN hng nm. T trng chi thng xuyn tng hn 10 im % trong giai on 2005- 2012. S gia tng t trng chi thng xuyn cng c ngha l kh gim thm ht ngn sch giai on ti v chi thng xuyn kh ct gim hn chi cho u t pht trin. C th thy rng d vic thc hin ti c cu u t cng ch giai on ban u song t l chi u t pht trin t ngn sch nh nc ang gim dn. Tc tng chi tiu cho u t pht trin d vn t 17-18% mi nm song thp hn nhiu tc tng cho chi thng xuyn (t trung bnh 25% giai on 2008-2012). V di hn th xu hng thc hin ti c cu u t cng qua vic gim dn t l u t t NSNN trong tng u t ton x hi l cn thit song gim nhanh v t ngt khon u t ny cha hn tt v: (i) hin cha c ngun lc thay th ngay u t cng trong pht trin c s h tng; v (ii) vn hin nay l ci thin cht lng v hiu qu u t ni chung trong c u t ca NSNN ch khng phi ch l gim v s lng. Hn na, vic ct gim mnh u t cng v mang tnh ng lot s khin nhiu cng trnh d dang, khng c a vo s dng s gy lng ph. V vy, trong ngn hn cn phi thc hin vic iu chnh gim u t cng tng bc. Cc cng trnh h tng mang tnh cp bch, c nh hng ln vn cn tip tc c u tin u t trn c s phn tch li ch - chi ph mt cch c th r rng. Trong c cu chi thng xuyn c th thy chi cho gio dc v o to, y t tng ln rt nhanh. Duy tr t l chi tiu cng cao cho gio dc v y t l nht qun vi ch trng pht trin kinh t i i vi cng bng x hi ca Vit Nam. Chi tiu cho qun l hnh chnh lin tc tng cho thy Vit Nam khng t c kt qu tt trong vic ci cch b my hnh chnh gim chi tiu cng, tc tng cho chi hnh chnh giai on 2008-2012 l 31,7% mi nm trong
173

khi con s ny giai on 2001-2005 ch l 17%. Chi cho lng hu v m bo x hi ngy cng chim t l ln trong NSNN, chim khong 11,3% chi cn i NSNN vo nm 2012. Tc tng khon chi ny l hn 30% mi nm trong giai on 2008-2012 so vi ch 11,1% mi nm ca giai on 2011-2005. T l ny cn tng ln khi s ngi v hu tng ln. iu ny cho thy bt k t ci cch no v tin lng s cn c nh gi mt cch y v tng lng khng ch tc ng n tng cu ca nn kinh t m cn tc ng mnh n s bn vng ca NSNN. Xem xt cc khon chi c th cho thy xu hng chung l cc khon chi c t l cao trong NSNN th c tc tng hng nm cng cao v nhng khon chi c t l thp th li tng thp. H qu l t l cc khon chi ny trong NSNN gim dn. C th minh ha trng hp chi cho khoa hc cng ngh - lnh vc cn u tin, t l trong chi tiu cng t 1,1% nm 2005 xung cn trung bnh 0,8% giai on nm nm gn y nht. iu ny cho thy khoa hc cng ngh vn cha nhn c s quan tm ng mc nh trong chin lc pht trin. Mt trong nhng khon chi c vai tr ngy cng ln trong tng chi NSNN l chi tr n (gm c li v gc). Vi nhiu khon vay t nhng nm 1990 th n nay bt u ti hn tr n, do vy hng nm s n phi tr chim t trng khong 10-12% tng chi NSNN. V xu th, s n ny s tng dn ln trong nhng nm ti v iu cng c th l nguyn nhn nh hng n tnh bn vng ca NSNN trong tng lai. C nhiu l do gii thch s gia tng nhanh chng ca cc khon chi NSNN trong c l do l k lut ti kha ca Vit Nam kh thp. Xem xt gia s quyt ton v d ton chi NSNN nhng nm gn y c th thy r iu ny.

174

Hnh 4.6. So snh s chi Quyt ton v D ton hng nm

Ngun: B Ti chnh.

S liu cho thy chi u t pht trin thng xuyn vt d ton v mt s nm c s vt d ton rt cao nh 2009 l 60,8% nm 2010 l 45,9%, nm 2011 l 27,5%. Nm 2012 l nm c s chi cho u t pht trin vt d ton thp nht trong mi nm gn y (c khong 8%) mt phn do chnh sch tht cht chi tiu t ngh quyt 11/CP ca Chnh ph v mt phn do kh khn t ngun thu NSNN (nm 2012 thu NSNN c ch t 100,1% d ton trong thu t hot ng xut nhp khu v thu ni a (tr du th) khng t d ton). Xem xt su hn cc khon chi thng xuyn cho thy khon chi c s vt d ton ln nht l chi qun l hnh chnh (trung bnh giai on 2005-2012 vt 25,7% mi nm) tip theo l chi s nghip kinh t l 9,9% mi nm, chi cho s nghip x hi (y t, gio dc, vn ha) ch l vt trung bnh 1,9% mi nm. iu ny cho thy k lut ti kha trong chi tiu cng cha c tn trng v khu vc thng xuyn vt d ton li l lnh vc ang c ch trng ci cch mnh m l hnh chnh cng. Nh vy, khng ch tng nhanh v quy m m k lut ti kha ca cc khon chi cho qun l nh nc cng l km nht. S liu gia d ton v quyt ton ca chi cho khoa hc cng ngh cung cp mt nhn xt ng bun l khon chi ny thng xuyn khng t d ton vi t l trung bnh 20052012 l 89,8%. Phi chng chng ta khng tm c ti khoa hc thch hp u t hay th tc thc hin cho nghin cu khoa hc
175

l qu phc tp, lm nn lng nhng ngi lm khoa hc nn s d ton chi cho khoa hc khng th gii ngn ht. Nu tnh ton theo phn loi ca Vit Nam th trong tng chi cn i NSNN c mt khon chi chim t l cao hng nm l chi chuyn ngun, chi xut qu chuyn quyt ton nm sau. Khon chi ny chim n hn 21% tng chi NSNN vo nm 2008, nm 2010 v nm 2011. Chi chuyn ngun ln hng nm lm cho tnh chnh xc, minh bch v chi tiu v thm ht NSNN khng phn nh ng vi thc t t s nh hng khng tt ti vic trin khai cc gii php trong iu hnh kinh t v m. Chi chuyn ngun tng ln hon ton l nguyn nhn ch quan, l cch thc qun l, iu hnh chi tiu, cho nn nu mun cc chnh sch ca Chnh ph c hiu lc v hiu qu tt hn th khng nn chi chuyn ngun tng cao trong nhng nm ti 57. K lut ti kha khng tt s to ra nhng nguy c tc ng tiu cc ti tnh bn vng ca NSNN. Thm ht ngn sch ko di v n cng mc cao Vi quy m chi tiu ngn sch cao v lin tc tng ln, Vit Nam phi i mt vi tnh trng mt cn bng ngn sch cao v ko di bt chp vic quy m thu NSNN cng c duy tr mc rt cao nh phn tch trn. Thng k ca B Ti chnh cho thy trong nhiu nm Vit Nam lun ri vo tnh trng thm ht NSNN58. C th, thm ht ngn sch (khng bao gm chi tr n gc) trong giai on 2004-2006 ch l khong 1% nhng n giai on ba nm gn nht th ln ti 2,6%. Thm ht ngn sch tng th (bao gm c chi tr n gc) theo thng k ca B Ti chnh k t 2001 n nay lun tim cn ngng 5% (c nm 2009-2010 cao hn 5%), thm ht ngn sch nm 2012 theo c tnh l khong 4,8%.
57Nm 2011, B Ti chnh ban hnh thng t 177/2011/TT-BTC nhm quy nh cht ch hn vi cc khon chi c chuyn ngun. Quy nh ny l cn thit nhm tng cng k lut ti kha. 58Thng k Vit Nam s dng t bi chi NSNN chi tnh trng thm ht ngn sch v thut ng bi thu NSNN ch tnh trng thng d NSNN. Trong bi vit chng ti s dng thut ng thm ht khi chi ln hn thu v thng d trong trng hp ngc li.

176

Vic so snh quc t v cn cn ngn sch ca Vit Nam l khng h n gin khi Vit Nam s dng mt h thng phn loi v hch ton ngn sch cha tng thch hon ton vi cc t chc quc t. V d: nhiu khon chi ngn sch t ngun TPCP cho cc chng trnh mc tiu v gio dc, y t; cc khon vay v cho vay li; ngha v n d phng, v.v khng c tnh y vo cn i ngn sch v n cng nh thng l quc t. Hn na, ngn sch chi cho cc cng trnh ln ko di li c phn b dn vo quyt ton ngn sch nhiu nm ch khng tnh c vo nm pht hnh tri phiu. H thng vn bn php quy v qun l ti chnh ca Vit Nam hin cha c quy nh c th v vic hch ton k ton mt cch hp l cc khon chi ngn sch ko di nh thng l quc t. Hin nay vic p dng khun kh chi tiu trung hn - mt phng php qun l ngn sch mi vn ch dng mc th im. Phng php hch ton, thng k ngn sch ca Vit Nam vi vic khng tnh ton y mt s khon thu v chi lin quan n NSNN cng l l do dn n vic k lut ti kha thiu nghim ngt59 S khc bit v phng php thng k, hch ton ngn sch dn n tnh trng s liu v cn bng ngn sch v n cng ca Vit Nam v cc t chc quc t c s khc nhau ng k.

nay, ngoi NSNN, cn c trn 50 qu ti chnh tp trung hoc chuyn dng cng l ngn qu nh nc, thuc phm vi ti chnh nh nc, b phn cu thnh ca ti chnh quc gia. Trong s , c nhiu qu ti chnh ngoi ngn sch qun l s tin ln ti hng ngn t ng, thm ch l hng chc ngn t ng, nhng vic quy nh s dng chng khng r rng l mt bng chng v k lut ngn sch lng lo.

59Hin

177

Bng 4.6. Cn cn NSNN ca Vit Nam qua cc nm (% GDP)

MOFa MOFb IMF ADB 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 - -4,9 -4,9 -4,9 -5 -5,7 -4,6 -6,9 -5,5 -4,4 -4,9 -4,9 -1,8 -1,1 -0,9 -0,9 -1,8 -1,8 -3,7 -2,8 -1,2 -3,8 -3,3 -4,8 -1,2 -3,3 0,3 -2,2 -0,5 -7,2 -3,1 -3,2 -3,5 -2,3 -2,2 0,2 -1,1 1,3 -1,0 0,7 -3,9 -4,5 -2,5* 2012 -4,8* -2,8* -5,2*

Ghi ch: MOFa (B Ti chnh)-Cn cn ngn sch bao gm chi tr n gc MOFb- Cn cn ngn sch khng bao gm chi tr n gc. S liu c du * l s c tnh. Ngun: Tng hp t B Ti chnh, IMF (Fiscal Monitor, 2013) v ADB (Key Economic Indicators, 2012).

Do vy, so snh quc t v cn bng ngn sch v n cng ca Vit Nam vi cc nc khc l khng d dng. Tuy nhin, c th thy rng nu s dng ngun s liu ca cng mt t chc quc t nh Ngn hng Th gii (WB), Qu Tin t Quc t (IMF) hay Ngn hng Pht trin chu (ADB) th Vit Nam u trong tnh trng c mc mt cn bng ngn sch cao so vi cc nc trong khu vc. Bng 4.7. So snh cn cn NSNN Vit Nam v cc nc ang pht trin (%GDP)
Vit Nam Trung bnh cc nc thu nhp thp Cc nc khu vc chu Cc nc c xut khu du Cc nc M Latin Cc nc khu vc sa mc Sahara Cc nc khc 2006 2007 2008 0,30 2,2 0,5 3.7 0.2 0.8 8.3 0.3 2.5 0.5 1.0 0.3 2.0 1.7 1.3 5,50 1,3 0,9 0,40 1,5 0,80 2009 7,2 2.8 4.8 4.8 1.5 2,8 4,1 2010 3,1 0.9 0.5 2.3 0.7 2,3 0,5 2011 2012* 3,2 5,2 -1,7 -3,3 -1,6 -3,9 -3,7 -4,6 -0,9 -1,3 -2,3 -3,6 1,19 -1,63

Ngun: IMF, Fiscal Monitor, thng 04/2013, s liu cho 2012 l s c tnh.

S liu mi nht ca IMF trong bng trn cho thy trong nm nm gn y Vit Nam lun c t l thm ht NSNN cao hn trung bnh cc nc ang pht trin c thu nhp thp trn th gii v cao hn t l trung bnh ca tt c cc nhm nc ang pht trin thp chia theo khu vc. y l vn cn lu v thm ht ngn sch
178

cao, lin tc c nh hng tiu cc n cc bin s v m ca nn kinh t nh tng trng kinh t, lm pht, li sut, cn cn thanh ton, t gi. Hin nay Vit Nam vn p dng phng php c trong qun l ngn sch l mi khon thu chi u c lp d ton v quyt ton hng nm nn to ra nhng nh hng tiu cc n tnh bn vng ti kha v ri ro tng thm ht ngn sch. iu ny c gii thch nh sau: (i) Hin c thu v chi NSNN u c lp d ton hng nm da c bn trn s liu danh ngha nm hin hnh. Do vy, nu l nm c lm pht cao th d lm thi phng c s thu NSNN v thu ph thuc kh nhiu vo mc gi. (ii) Khi tng thu NSNN c d bo cao chng ta cng tip tc d bo tng chi NSNN mc cao v mc d gii hn t l bi chi ngn sch/GDP chng ta vn s c mt con s bi chi v tuyt i rt cao. S liu v NSNN nhng nm gn y cho thy rt r l ngay c khi t l bi chi/GDP c n nh th con s tuyt i v bi chi NSNN vn c th lin tc tng ln. H qu l tc tng vay n v vay ni a cn thit b p bi chi li tng mnh trong vi nm gn y. iu ny c nguy c gy ra nhng bt n kinh t v gia tng gnh nng n cng. (iii) Cc khon chi cho cc d n u t thng xuyn vt d ton v phi thc hin chi chuyn ngun nhiu nm v hin cha c c ch cho vic lp k hoch ti chnh cho trung v di hn. Thm ht NSNN mc cao, lin tc s dn ti vic tng n cng. Cng nh s liu v thm ht NSNN, s liu v n cng ca Vit Nam cng khng nht qun gia cc t chc song u phn nh xu hng tng nhanh ca n cng.

179

Bng 4.8. N cng ca Vit Nam t 2009-2012 (%GDP)

MOF Trong : N nc ngoi IMF 2009 52,6 39 51.2 2010 56,3 42,2 54.0 2011 54,9 41,5 50.4 2012 55,6 52.1

Ngun: Tng hp t B Ti chnh v IMF.

T 2009, n cng vt qua ngng 50% GDP v tng n 56,3% vo nm 2010 trc khi gim nh xung 55,6% vo nm 2012. N nc ngoi chim t l cao trong tng n cng ca Vit Nam (chim 76% tng n cng nm 2011). V mt s liu th tng n cng vn cn di ngng an ton 65% ca B Ti chnh v IMF cng cho rng n cng ca Vit Nam cha nguy him. K hoch tr n hng nm khong 14%-16% tng thu ngn sch nh nc (thp hn gii hn cnh bo l 30%), bng khong 4,5% kim ngch xut khu (thp hn gii hn cnh bo l 15%). y c coi l cc ch tiu an ton, v ch s n cng ca Vit Nam c xp loi mc trung bnh so vi cc nc ang pht trin c cng h s tn nhim. Tuy nhin, n cng ca Vit Nam vn c nhiu vn cn lu sau y: Th nht, cc khon n cng ca Vit Nam vn cha tnh cc gnh nng n tim tng t hot ng ca khu vc ngoi ngn sch nh hot ng ca bo him x hi, bo him Y t, khu vc ngn hng v c bit l khu vc DNNN. Th hai, ngay c khi n cng khng ri vo ngng nguy him th nn kinh t vn c th gp bt n khi tng s n qu cao. Bi hc kinh nghim ca Argentina nm 2001 cho thy, do vay n trn lan trong khi Chnh ph khng kim sot c kh nng thu thu, kim ngch xut khu thp (ch chim khong 10% GDP), nn khng c ngun tr n, cng vi t nn tham nhng, s bng n vay n ca chnh quyn a phng nn cui cng ri vo tnh trng v n. Vo thi im Chnh ph Argentina tuyn b v n, n cng ca nc ny cng ch bng 69% GDP, cha phi l ln so vi nhiu nc.
180

Th ba, t l n cng/GDP l thc o tt v quy m n cng song n cha hn l ch s tt nh gi rng n cng ang an ton v khng c ri ro. Vi mt nn kinh t c nhiu ch s v m cha n nh, vng chc nh Vit Nam th t l n cng tng cao cn phi ht sc cn trng. Nhng ri ro tim n vi tnh bn vng v k lut ti kha Ri ro t u t ca khu vc nh nc ln, km hiu qu M hnh tng trng kinh t ca Vit Nam giai on va qua da rt nhiu vo u t trong c vai tr quan trng ca u t ca khu vc nh nc (i khi cn c coi l u t cng)60. Thng thng u t cng c ngun t NSNN, tn dng nh nc, TPCP hoc vn vin tr pht trin (ODA). Trong thng k ca Vit Nam, u t ca khu vc nh nc cn bao gm c cc d n pht trin sn xut kinh doanh ca cc DNNN. Tng vn u t ton x hi ca Vit Nam tng nhanh trong hai thp k qua. Mc trung bnh giai on 1991-1995 l 28,2% GDP, giai on 1996-2000 l 33,3% GDP, giai on 2001-2005 tng ln l 39,1% v t mc trung bnh 42,7% cho giai on 2006-2010. T l u t/GDP ch gim i trong hai nm gn y v thp nht l nm 2012 vi con s c tnh l 28,5% GDP - thp nht 15 nm gn y.

60Hin cn nhiu tranh lun v phm vi ca thut ng u t cng, trong bi vit ny u t cng c hiu l cc chi tiu ca khu vc nh nc nhm to ra cc hng ha cng cng v dch v x hi.

181

Bng 4.9. Tng vn u t ton x hi v u t t khu vc nh nc

Tng vn T l so u t vi tng ton x hi vn u t so vi GDP ton x hi (%) (%) 32,7 50,9 37,3 55,4 40,89 47,1 41,54 45,7 46,52 37,2 41,53 33,9 42,74 40,5 41,91 38,1 36,40 38,9 28,5 37,8 Vn u t khu vc nh nc T trng cc thnh phn (%) Tc Vn ca cc tng Vn NSNN Vn vay DNNN v ngun (%) vn khc 126,3 113,2 115,6 114,5 107,0 105,6 137,6 110,0 108,0 109,6 43,2 45,3 54,4 54,1 54,2 61,8 64,3 44,8 52,1 54,8 24,7 29,2 22,3 14,5 15,4 13,5 14,1 36,6 33,4 32,2 25,5 23,3 31,4 30,4 24,7 21,6 18,6 14,5 -

1995-1999 2000-2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 (c) 2012 (c)

Ngun: Tnh ton t s liu Tng cc thng k.

Tng u t/GDP ca Vit Nam trong giai on 2000-2011 lun nm trong nc c quy m ln nht th gii v t tc tng 18% mi nm, cao hn tc tng tit kim quc gia. Hn na quy m u t ton x hi cng cao hn so vi tit kim ni a v tit kim quc gia nn gia tng vay n nc ngoi v gy sc p mnh n tng li sut. Trong tng u t ton x hi th u t ca khu vc nh nc lun gi vai tr ch yu. Giai on 1995-2004, vn u t ca khu vc ny chim hn 50% tng vn u t ton x hi, t l ny ch gim i t 2005 n nay song vn chim 37,8% vo nm 2012. Trong vn u t ca khu vc nh nc th u t t NSNN li gi vai tr chnh, thng xuyn t trn 50% trong 10 nm gn y. Nhu cu u t t NSNN cao gy sc p rt ln ln tng chi tiu ca NSNN trong khi nhu cu chi thng xuyn cng tng nhanh. H qu l NSNN thng xuyn ri vo tnh trng thm ht cao. p ng nhu cu u t, Chnh ph cn phi i vay u t v v cho vay
182

li. Ngun ny chim 1/3 tng u t ca khu vc nh nc nm 2011 trong khi vn u t ca khu vc DNNN v ngun khc li c xu hng st gim trong vi nm gn y. S gia tng ca quy m u t ca khu vc nh nc khng i km vi hiu qu. Hiu qu s dng vn u t ca ton nn kinh t ni chung v ca khu vc nh nc ni ring ngy cng gim, duy tr tng trng th ngy cng cn lng vn u t nhiu hn (h s ICOR ca kinh t nh nc giai on 2000-2005 l 6,9 cn giai on 2006-2010 l 9,761). u t ca khu vc nh nc km hiu qu l nguy c rt ln vi tnh bn vng ca ngn sch khi ngun vn vay ngy cng nhiu hn v nhiu khon vay bt u n hn tr n. Ri ro ny ngy cng ln hn khi nn kinh t c lm pht cao, giai on 2010-2011 c nhiu t pht hnh tri phiu chnh ph phi tr mc li sut t 10-12 % mi nm cho n khi o hn. Ri ro t khu vc DNNN Trc i mi, khu vc DNNN tng gi vai tr quan trng nht trong nn kinh t trong c ng gp cho NSNN. Sau nhiu nm ci cch, d s lng DNNN gim i r rt song quy m cc DNNN li tng ln ng k. Xt v vn th trong vng mi nm gn y quy m vn trung bnh ca cc DNNN tng ln gp mi ln v quy m vn bnh qun ca DNNN cui nm 2011 l gp 4,5 ln cc doanh nghip FDI v 61 ln so vi cc doanh nghip ngoi quc doanh. Khu vc DNNN nhn c nhiu thun li hn, nht l tip cn cc ngun lc sn xut (tn dng, t ai, ti nguyn). ng gp ca h thng cc DNNN vi s pht trin kinh t Vit Nam trong giai on trc i mi (1986) v nhng nm u sau l iu cn c ghi nhn mt cch khch quan. Cho n hin nay cc DNNN ng gp ln nht cho NSNN (khong 20% tng thu cn i NSNN)62. Khu vc DNNN vn chim vai tr nh cung
61Xem 62Nhiu

thm Bi Trinh (2011). DNNN np ngn sch ln cng mt phn do v th c quyn trong kinh doanh ca mnh.

183

cp chnh trong nhiu ngnh kinh doanh nh phn bn (99%), than (97%), in v ga (94%), vin thng (91%), bo him (86%). Trong s cc DNNN th cc tp on kinh t nh nc c k vng l cc qu m thp, nhng mi nhn trong pht trin mt s ngnh ngh. Tuy nhin s m rng qu nhanh v quy m trong khi cha xy dng c mt c ch gim st cht ch v minh bch, cng tc qun l hin nay vi cc DNNN lm cho hiu qu kinh t ca cc DNNN b sa st. S khng hong v ri vo tnh trng gn nh ph sn ca mt s tp on kinh t, tng cng ty nh nc nh Vinashin, Vinalines cng vi tnh trng ti chnh kh khn ca nhiu DNNN khc gn y cho thy m hnh DNNN hin nay ang gp phi nhng hn ch rt ln. Mc d qu trnh ti c cu cc DNNN m trng tm l cc tp on kinh t, tng cng ty nh nc c trin khai t u nm 2012 song ti nay tin trnh ny vn ang din ra ht sc chm chp. Trong qu trnh ti c cu cc DNNN s c khng t cc ri ro vi tnh bn vng ca NSNN trong trung v di hn. Nhng ri ro ny bao gm: (i) Ri ro t vic gim thu NSNN. Qu trnh ti c cu s tc ng n hot ng sn xut kinh doanh ca cc DNNN trong mt giai on nht nh nn s np NSNN ca cc DNNN c th s gim i. Vic thay i ch s hu cng c th tc ng n hiu qu thu NSNN khi ng lc trn thu ca khu vc ngoi nh nc thng ln hn nhiu khu vc DNNN. (ii) Ri ro tng thm ht NSNN v n cng khi Chnh ph c th phi ng ra bo lnh cc khon n ca DNNN trong qu trnh ti c cu. C th minh ha bng trng hp ca Vinashin. Hin nay nhm cc ch n ang ngh hon i ton b s n 600 triu USD ca tp on ny thnh TPCP c k hn 12 nm c s bo lnh ca B Ti chnh. Nu ngh ny c chp thun th cng thm vi khon 750 triu la tri phiu quc t m Chnh ph vay v cho
184

Vinashin vay li th NSNN c th phi gnh mt khon n l 1,35 t USD cho ring mt Vinashin. Ngoi nhng ri ro ca qu trnh ti cu trc DNNN ti tnh bn vng ti kha th qu trnh ti cu trc h thng ngn hng vi vic h tr ca NHNN ti x l n xu cng c th gy ri ro tng t. Trong ngn hn vic s dng tri phiu hon i n xu c tc dng nh mt chnh sch kch thch ti kha v s khng gy bt n nu chnh sch tin t c iu chnh hp l. Song v di hn nu n xu khng c x l trit vi vic chp nhn nhng au n nht nh th nn kinh t s li ri vo bt n trong khi n cng tng ln. N NH NGN SCH V K LUT TI KHA TRONG BI CNH PHN CP NGN SCH Phn cp ngn sch c coi l vn c bn trong phn cp ca cc quc gia. Nhng ni dung trng tm ca phn cp NSNN bao gm: (i) phn cp v quyn hn v trch nhim chi tiu; (ii) phn cp quyn hn v trch nhim thu ngn sch; (iii) iu tit ngn sch gia trung ng v a phng; v (iv) quy nh v kh nng i vay n ca chnh quyn a phng. Hin cha c nhiu tho lun v vn thay i c ch phn cp ti kha khi thc hin ti c cu nn kinh t. Tuy nhin, trong bi cnh ang thc hin nhiu thay i v th ch php lut nh thay i Hin php, sa i Lut NSNN, v.v... th phn cp ti kha cn c quan tm nhiu hn. Trong phn ny chng ti tp trung bn v nhng vn hin nay trong phn cp ngn sch c lin quan n s n nh ca tng th NSNN v k lut ti kha. Quy m ngn sch a phng tng nhanh nhng khng bn vng T l thu NSP trong tng NSNN tng mnh k t sau khi p dng lut ngn sch 200263. So vi tng thu cn i NSNN th thu NSP theo phn cp tng t trung bnh 26,4% giai on 1997
63Lut

NSNN 2002 c p dng t nm 2004 vi mt s i mi so vi Lut NSNN 1996.

185

-2003 ln n hn t l trung bnh hn 35% trong giai on 20042011. Nu khng tnh thu NSNN t du th th thu ngn sch a phng chim trung bnh hn 43% tng thu NSNN Vit Nam giai on 2008-2012. Hnh 4.7. T l thu NSTW v NSDP giai on 1997-2012

Ngun: Tnh ton t s liu B Ti chnh, nm 2012 l s liu d ton.

T l b sung t ngn sch trung ng NSTW cho a phng c xu hng gim mnh, ch cn 34,1% cho giai on 2005-2010. Tuy nhin, suy thoi kinh t cng vi s st gim ca th trng BS lm ngun thu ngn sch theo phn cp ca cc a phng nm 2012 gim rt mnh. Thc trng ny khin cho t l b sung t NSTW cho NSP theo d ton s tng rt nhanh ln 36% tng thu ca NSP. So snh quc t cho thy t l thu NSP trong GDP quc gia ca Vit Nam t 9,9 % giai on ny, cao hn mc trung bnh ca cc nc ang pht trin64. T l chuyn giao ngn sch t trung ng cho a phng ca Vit Nam cng cao hn mc trung bnh ca nhm cc nc ang chuyn i ng u v Lin X c song thp hn mc trung bnh ca cc nc ang pht trin.

64Xem

thm Shah, Anwar (2006)

186

Tng t nh thu th t l chi tiu ca ngn sch a phng trong tng chi NSNN cng tng nhanh tng t 37,9% giai on 19962000 ln 47,2% nm 2008 v chim hn 50% tng chi NSNN nm 2009-2010. C th thy rng nu xt t l chi NSP trong tng chi NSNN th Vit Nam ang thc hin phn cp kh mnh (xem hnh 4.8). So snh quc t cho thy Vit Nam c t l chi NSP trong tng chi NSNN cao hn mc trung bnh nhiu quc gia, cao hn ngay c so vi mc trung bnh ca nhm cc nc cng nghip pht trin (OECD) (xem hnh 4.9). Hnh 4.8. T l chi cn i NSTW v NSP (1997-2012)

Ngun: Tnh ton t s liu B Ti chnh.

T l chi NSTW giai on 2009-2011 gim xung di 50% tng chi cn i NSNN. Tuy nhin nm 2012, theo d ton t l chi ca NSTW li tng ln mnh, c th do s tng mnh ca nhim v chi tr n ca NSTW so vi NSP. Nh vy, nu ch nhn b ngoi qua t l thu v chi ca NSP trong tng NSNN th dng nh Vit Nam v ang thc hin phn cp ngy cng mnh hn cho chnh quyn a phng. Tuy nhin, nu xem xt k hn v thc trng thu - chi ngn sch th thy c mt s tn ti nh hng trc tip n s bn vng ca NSP v c h thng NSNN.

187

Hnh 4.9. So snh t l chi tiu ca NSP trong tng NSNN

Ngun: A. Shah, 2006 v B Ti chnh, 2008.

Th nht, m hnh phn chia ngn sch hin nay cha thc s khuyn khch cc a phng nui dng ngun thu, ci thin hiu qu chi tiu m ngc li khuyn khch cc tnh tng chi nhiu nht c th. C th thy r iu ny khi xem xt phng trnh cn bng NSP di y: A= B + t. C + TR Trong A: Tng chi NSP B: Khon thu NSP hng 100 % t: T l phn chia gia NSTW v NSP C: Cc khon thu c phn chia gia TW v a phng TR: Khon b sung t NSTW C hai trng hp xy ra: Trng hp 1: A > B + C th t l phn chia t =100 % v NSP s c nhn thm mt khon b sung t NSTW = A- (B+C). Trng hp 2: A B + C th NSP s khng c nhn b sung cn i ngn sch (T = 0) v khi t 100 % (c s phn chia ngun thu gia trung ng v a phng). Mc d t l phn chia c gi n nh t ba n nm nm theo Lut Ngn sch nhng cc a phng c ngun thu tng ln s tm mi cch y mnh tng chi NSP trnh b iu tit ngun
188

thu v NSTW. Mt khi cc khon chi tiu khng c xy dng trn nguyn tc hiu qu v kt qu ca chng cha c nh gi chnh xc th h qu l quy m chi NSNN tng ln nhng cht lng chi tiu s km hn. Tnh trng u t cng trn lan, chng cho, km hiu qu ca cc a phng, thm ch vt xa kh nng ca NSP nh trng hp tnh H Giang trc y c phn trch nhim t c ch phn cp ngn sch. D nhin s thiu gim st v k lut lng lo ca trung ng v ca c quan dn c a phng cng vi cht lng quy hoch thp cng l nguyn nhn quan trng ca tnh trng ny. iu ny dn n ri ro l cng phn cp mnh th nguy c mt n nh h thng ngn sch cng ln. V vy phn cp trong chi u t cn xem xt n nng lc qun tr ca tng a phng. C th xem xt n m hnh qun l chi tiu cng cho nhng d n u t c s h tng ln theo vng trnh tnh trng u t lng ph, km hiu qu vi tnh trng n r ca cng bin hay sn bay nh thi gian va qua. Th hai, t l thu ngn sch ca cc a phng tng ln ng k trong thi gian gn y khng xut pht t vic thay i trong phn cp ngn sch theo hng li ngun thu nhiu hn cho a phng m ch yu l do cc a phng tp trung khai thc cc ngun thu c phn chia 100% cho NSP. V cc sc thu u do Trung ng quyt nh c v thu sut, c s tnh thu nn khng gian cho vic thc hin s t ch ca a phng l ht sc hn ch. Do vy, cc a phng buc phi tm kim tng ngun thu qua vic tng thu t t ai, x s - mt loi ngun thu c phn cp hon ton cho a phng. Trong su tnh, thnh ph ln c ng gp thu ni a cao l Thnh ph H Ch Minh, H Ni, Nng, Hi Phng, Bnh Dng, ng Nai th phn ln doanh nghip xp trong nhm V1000
189

(nhm 1.000 doanh nghip ng thu cao nht c nc nm 2011) l thuc ngnh xy dng - BS65. S ph thuc rt ln vo thu t giao quyn s dng t l ngun thu ch pht sinh mt ln dn n vn l thu NSNN t t ai s khng th p ng cc yu cu di hn a phng. Ngun thu t ai ln cn lm cc a phng c nguy c ri vo tnh trng cn bnh H Lan66. Tnh trng hng lot cc d n lin quan n bt ng sn c cp php t nhiu a phng l biu hin ca vn ny. Khi cc a phng ch quan tm h tr n cc hot ng kinh doanh v bt ng sn m t quan tm n pht trin cc ngnh kinh t khc th r rng ngn sch a phng khng th bn vng. S st gim trong thu NSP nhiu tnh, thnh ph nm 2012 l minh chng c th cho nhn nh ny. c tnh ca B Ti chnh cho thy d tng thu NSNN 2012 t k hoch nhng ngn sch thu t a phng gim 10.000 t ng so vi d ton, c ti hng chc tnh, thnh ph ht thu ngn sch so vi d ton, trong hu ht l cc tnh trng im thu. Nm 2012, ln u tin sau 15 nm thc hin Lut NSNN, Nng khng th hon thnh d ton ngn sch, theo s liu c tnh cui nm 2012 th thu NSP trong nm ch t hn 10.000 t ng (bng 81,1% s d ton). Mt trong nhng nguyn nhn c bn l ht thu v tin s dng t, ngn sch thnh ph Nng ch thu tin s dng t khong 1.300 t ng, t hn 37% k hoch v gim hn 3.800 t ng so vi nm 201167.

co xp hng V1000 nm 2012 ca Cng ty CP nh gi Vit Nam v Tp ch Thu. bnh H Lan l tn gi mt loi nguy c kinh t xy ra khi tp trung y mnh khai thc ti nguyn thin nhin dn ti lm suy gim ngnh cng nghip ch to - mt hin tng gim cng nghip ha. 67Mc d Nng cng c coi l thnh cng khi huy ng tt ngun lc t t ai cho pht trin giai on va qua.
66Cn

65Bo

190

Hnh 4.10. T l thu t t ai trong tng chi NSP (%)

Ngun: Tnh ton t s liu B ti chnh v bo co quyt ton NSP.

Th ba, tng quan gia ngun thu c gi li v nhim v chi ca cc cp chnh quyn a phng cha tng xng. Mc d t trng chi ca ngn sch a phng trong tng chi ngn sch nh nc tng ln ng k, song phn chi phn ln li c trang tri t ngun b sung ca ngn sch trung ng. S tnh t cn i c ngn sch t ngun thu c gi li cho tnh gim t 15 tnh nm 2005 xung cn 11 tnh nm 2010. Cc tnh cn li u phi trng ch vo s b sung ca NSTW. Vn cng bng theo chiu ngang hin cha c gii quyt tt khi phn chia ngun thu NSNN gia cc a phng. Vic huy ng NSNN cc a phng hin vn khng tun th nguyn tc li ch trong cung cp hng ha cng cng a phng. Mt nghin cu gn y68 cho thy hu nh khng c tng quan gia thu - chi NSNN a phng vi mt s hng ha cng cng a phng nh: trng mu gio, y t x. Cng khng c tng quan r rt gia thu NSNN a phng vi chi NSNN a phng/u ngi. Ni cch khc vic nui dng ngun thu a phng cha c ch trng nhiu v quan h gia th hng cc dch v cng cng v ngha v ng gp ca ngi dn cha r rng.
68Xem

thm V S Cng (2012)

191

Nhim v chi ca chnh quyn cp x tng ln ng k nhng nhiu x ngun thu ngn sch theo phn cp khng nn buc phi huy ng cc khon ng gp ngoi thu ca ngi dn gy bc xc cho x hi. Phn cp chi ngn sch cha gn lin vi vic cung cp cc dch v cng cng a phng m ch yu vn c phn b da trn nhng nh mc c, khng cn ph hp trong bi cnh mi. Nguyn tc hiu qu trong cung cp dch v cng cha c xem xt khi phn b chi tiu t NSNN. Phn cp ngn sch nhng k lut cha nghim Vit Nam l mt trong rt t nc trn th gii cn s dng m hnh NSNN lng ghp theo kiu bp b Nga69. V vy khi Quc hi ph duyt d ton v quyt ton ngn sch quc gia th lun bao gm trong NSP. Th nht, do quy trnh ngn sch mang lng ghp ln v thi gian thc hin tng i ngn lm cho vic lp d ton, quyt ton cc cp cn nhiu hn ch. Yu cu lp v quyt ton ngn sch i hi cp di phi trnh ln cp trn v cp trn phi tng hp d ton cng nh quyt ton ca cp di. Vi trn 10.000 x, trn 600 huyn, 63 tnh thnh ph trc thuc Trung ng, vi mt khong thi gian thc t rt ngn, yu cu tr nn rt kh thc hin. Trn thc t, cp tnh khng th ngi ch tng x lp d ton ca mnh v np ln huyn, sau tng huyn va lp d ton ca mnh va tng hp d ton ca cc x trc thuc np ln tnh; m trn thc t cp tnh thng ch ng lp d ton ngn sch ca tnh mnh trn c s s kim tra c giao.

69Ngha

l ngn sch cp trn bao gm c ngn sch cp di.

192

Bng 4.10. So snh chnh lch quyt ton v d ton NSP (%)
Ch tiu Trung bnh lch chun Ln nht Nh nht Thu NSNN trn a bn 262,2 126,1 890,3 100,1 Chi NSDP 232,9 46,3 369,9 147,0

Ngun: Tnh ton t s liu B Ti chnh, 2010.

Tng t, trong khu quyt ton ngn sch, cp tnh vn phi ch ng tnh ton da trn s liu phn b ngn sch c th ca tnh mnh v mt s iu chnh trn thc t m tnh c th nm c trong qu trnh thc hin. Kt qu tnh ton bng trn cho thy trung bnh s liu quyt ton cao gp 2,6 ln s d ton trong c tnh chnh lch ln n 8,9 ln cho thy nhn xt trn l rt c c s. Php lut hin nay cn thiu ch ti m bo thc hin ng d ton ngn sch hng nm lm gim hiu lc cc quyt nh phn cp ngn sch. S khc bit qu ln gia s d ton v quyt ton cho thy vic biu quyt d ton ngn sch hng nm c t tnh rng buc trong thc thi. Nguyn nhn ca tnh trng ny c l do thuc v k lut ngn sch song cng c l do thuc v c ch qun l ngn sch nh phn tch trn. Th hai l vn vay n ca a phng. Hin nay theo Khon 3 iu 8 Lut NSNN th cc a phng c huy ng vn u t c s h tng ca vi mc d n t ngun vn huy ng khng vt qu 30% vn u t xy dng c bn trong nc hng nm ca ngn sch cp tnh. Tuy nhin vic quy nh t l ng nht 30 % cho tt c cc a phng l cha hon ton hp l. Mc d gn y c Thng t 81/2012/TT-BTC hng dn v cch thc huy ng qua pht hnh tri phiu cho chnh quyn a phng song vic gim st s dng ngun lc ny v tr n vn l vn cn c nhng quy nh c th hn. Nu khng c nhng quy nh cht ch v trch nhim ca chnh quyn a phng trong vay v s dng n th c
193

th xy ra tnh trng rng buc ngn sch lng v cc a phng s c th vay n tr n rt nguy him cho NSNN. N cng a phng - hin ch chim 0,4 % GDP - nu tng nhanh do vay n s gy ri ro tng n cng quc gia v mt n nh ngn sch. Hn na, khi m Vit Nam ang c gng ti c cu u t cng, gim quy m u t t NSNN th vic cc a phng tng cng vay n s lm cho ch trng ny kh c th thc hin. Th ba, k lut ngn sch cng l vn ng quan tm khi phn cp qun l ngn sch. Kt qu kim ton bo co quyt ton ngn sch nm 2007, 2008 ca mt s a phng u cho thy vic chp hnh quy nh v thu, chi, qun l NSNN phn ln u rt km: xy ra tht thu ln v chi tiu sai cn nhiu, t chc thu, chi bt hp l, khng khoa hc, v.v thm ch c s ty tin, sai phm nhiu cp. Tt c nhng iu dn n khng cn i c ngun thu - ngun chi, nh hng khng nh n yu cu pht trin kinh t - x hi ca a phng. Mc d kt qu kim ton NSNN nm 2009 v bo co quyt ton ngn sch a phng cho thy mt vi tin b. Song vic chp hnh k cng, k lut ti chnh ngn sch ang thc s l vn ln, ng lo ngi, cn c xem xt, bn tho tm ra gii php hiu qu qun l tt NSNN. KT LUN V KHUYN NGH CHNH SCH Chnh sch ti kha c vai tr quan trng trong n nh v tng trng kinh t. Nhng phn tch trong bi vit cho thy n lc Vit Nam cn c s i mi mnh m, ton din nhm hng ti vic xy dng mt ngn sch bn vng, hiu qu. D hin nay quy m n cng ca Vit Nam vn c coi l trong ngng an ton song vi vic duy tr thm ht ngn sch nhiu nm mc xp x 5% GDP trong khi hiu qu chi tiu cng ngy cng km th nguy c mt n nh ti kha khng ch l cnh bo. Trong bi cnh Vit Nam ang c nhng tho lun v thay i Hin php v Lut NSNN th cn
194

thit phi c nhng tho lun su v i mi chnh sch ti kha trong c thu v chi NSNN. Vi cc khon thu NSNN, ci cch h thng thu nhm gim bt gnh nng thu kha, to ngun thu ngn sch n nh v cn bng cn c coi l quan im ch o. lm c iu ny ngoi cc gii php mang tnh k thut nh gim thu sut hay thay i phm vi tnh thu, v.v th phi ci thin hiu qu ca cng tc qun l thu. Hin nay vai tr ca DNNN trong ng gp NSNN vn rt ln trong khi ng gp ca cc khu vc kinh t khc cha tng xng vi tim nng. V vy cn tip tc nng cao hiu qu thu thu t cc khu vc kinh t ngoi Nh nc. c ngun thu NSNN n nh v bn vng th cn thc hin gim quy m thu NSNN v mc hp l v gim dn s ph thuc ca NSNN vo cc ngun thu t khai thc ti nguyn. Tuy vy, gim c sc p thu thu th tt yu phi gim quy m chi tiu cng v thu hp vai tr ca nh nc trong nn kinh t. Nhm nng cao vai tr ca Quc hi trong ph duyt d ton NSNN th c th xem xt thay i cc Ngh quyt ca Quc hi v d ton ngn sch thnh cc lut ngn sch hng nm. iu ny cho php tng cng tnh k lut ngn sch v hn ch tnh trng chi chuyn ngun nh hin nay. Vi cc khon chi c thc hin trong nhiu nm th vic p dng Khun kh chi tiu trung hn v o lng kt qu u ra trong chi tiu cng l rt cn thit. iu ny cng cho php ci thin hiu qu chi NSNN cho cc d n u t khi phng php ny i hi khi lp cc d n th phi c th t u tin, ch r cc kt qu u ra thay v ch da trn ngun lc sn c nh hin nay. Ct gim quy m chi tiu NSNN cng s cho php lm gim thm ht, tng bc cn bng ngn sch Nh nc. Vi t l ngy cng ln trong ngn sch th s kh c th thc hin iu ny nu khng thc hin ci cch hnh chnh, tit kim chi tiu. Chnh ph
195

cn c nhng gii php mnh m hn vi vic ct gim chi tiu trong qun l hnh chnh v ci thin hiu qu lm vic ca b my. S gia tng nhanh chng ca s lng cng chc nhng nm gn y, nht l cp x l ro cn rt ln cho vic ct gim chi tiu cng. Vi nhng khon chi tiu cho khu vc s nghip, c th xem xt thay i c cu chi tiu theo nguyn tc Nh nc ch bao cp nhng dch v cng c bn, cn thit v tng dn s tham gia ca cc thnh phn kinh t khc vo cung cp dch v. X hi ha cc dch v cng ang c coi l ch trng cn y mnh song cn i i vi vic nh nc phi kim sot tt cht lng cc dch v x hi ha. Ch trng chnh sch ca hai Ngh quyt s 11/NQ-CP v s 13/NQ-CP, chnh sch gim thu thu nhp doanh nghip nui dng ngun thu c th coi l nhng bc i u tin ph hp vi phn tch trn. Song, vic ct gim cc khon chi tiu nn da trn vic nh gi hiu qu v mc u tin ca chi tiu cng ch khng nn thc hin ct gim ng lot theo t l c nh. Hn na, cc chnh sch nn c thc hin mt cch nht qun. Do qun tnh tng trng ph thuc vo u t cng kh ln nn trong ngn hn t nay n 2015 Vit Nam ng trc hai s la chn: (i) gim mnh u t t NSNN v chp nhn tc ng tiu cc n tng trng v vic lm; hoc (ii) chp nhn gim nh v duy tr quy m u t t NSNN mc nht nh (ng ngha vi chp nhn thm ht NSNN mc cao hn) h tr tng trng v gii quyt vic lm trong ngn hn. D la chn cch no th u cn phi c s truyn thng rng ri v m bo tnh nht qun trong vic ct gim quy m u t t NSNN trong di hn. Chnh sch ti kha cng vi chnh sch tin t c vai tr quan trng vi n nh kinh t v m v thc y tng trng. Song liu lng cho thc hin cc gii php ti kha c th s khng th chnh xc nu vic hch ton ngn sch cn cha r rng minh bch. Cn p dng cc chun mc thng k, k ton ph hp vi quc t v
196

trnh vic tip tc c nhng khon thu, chi lin quan n NSNN hay cc qu ti chnh thuc NSNN c ngoi cn i NSNN hng nm. Gnh nng n cng cng cn xem xt n trch nhim n d phng m Nh nc c th phi gnh chu nht l vi cc DNNN. Hn na, cng cn xy dng mt h thng d liu thng k y , chnh xc v ngn sch ni ring v kinh t ni chung nhm phc v cho vic ban hnh cc chnh sch mt cch ng n. NSNN cng khng th n nh nu khng c nhng thay i cn thit trong phn cp NSNN, nht l trong bi cnh ang c nhng tho lun v sa i Lut NSNN. Sau y l mt vi gi chnh sch. Th nht, thit k li h thng NSNN Cn tch bch r rng cc cp ngn sch. Sa i c ch phn cp theo hng to quyn ch ng hn cho a phng trong phn b v quyt nh ngn sch. Ngn sch phi c phn b trn c s o lng kt qu u ra mt cch chnh xc. Phn cp cng cn xem xt n iu kin, nng lc thc t tng a phng v c ch thc hin cc d n u t mang tnh lin khu vc, d n pht trin theo vng. Th hai, trao cho a phng quyn t ch cao hn trong quyt nh v qun l ngun thu Quyn t ch v thu bao gm quyn thay i thu sut mt s sc thu, hoc mc t ch cao hn l a phng c th t nh ra sc thu ca ring mnh. Trong iu kin c th ca Vit Nam, vic a phng t nh ra cc sc thu ca ring mnh l khng kh thi, bi v iu ny c th to ra s cnh tranh v thu gia cc a phng v khuyn khch vic di chuyn ca hng ho v dch v sang nhng a phng c li v thu, do s lm thay i phn b sn xut v tiu dng, m rng khong cch bt bnh ng gia cc a phng. Trc mt c th th im p dng cho php chnh quyn a phng c t quyt nh thu sut i vi mt s loi
197

thu trong khung thu sut do trung ng quyt nh (nh l ph trc b vi t hin nay). Thng thng, nhiu nc trn th gii la chn thu nh vo t ai, ti sn (nh thu nh t, tin cho thu t) lm loi thu ca a phng. khc phc s chnh lch gia cc a phng, chnh ph c th hn ch quyn t ch ny bng cch t ra mc trn cho cc loi thu ni trn. Th ba, v cc khon thu c phn chia cho cc cp ngn sch Theo kinh nghim quc t, nn chng quy nh c th t l % phn chia tng s thu thu tiu th c bit thu t hng ha, dch v trong nc v thu VAT hng sn xut trong nc trong c nc gia NSTW v ngn sch ca cc a phng. Sau , thc hin phn chia tng s thu ngn sch cc a phng hng cho tng a phng theo cc tiu ch v dn s, sc mua (thu nhp bnh qun u ngi) v.v Thc hin phng n ny l phn chia ngun lc hai khon thu gin thu trn ng u trn c nc, hng nm, cc a phng cng c hng s tng thu, khc phc tnh trng chnh lch ngy cng ln gia a phng c doanh nghip ln ng tr s vi cc a phng khc. Phn cp cc khon thu cn da trn nguyn tc li ch, c ngha l tng thu ca NSP phi i km vi cc cam kt v vic ci thin cht lng cc dch v cng do a phng c trch nhim cung cp. Th t, m rng quyn t ch ca a phng trong quyt nh chi tiu trn c s nh gi kt qu u ra Cho php chnh quyn a phng t ch mt mc thch hp trong vic ra cc quyt nh chi tiu theo u tin ca a phng. ng nhin, vic t ra nhng u tin chi tiu ca a phng phi ph hp vi chin lc v mc tiu pht trin ca quc gia. ng thi, cn cho php a phng c quyn quyt nh cc ch , nh mc chi tiu ca a phng trn c s nguyn tc hoc trong khung do Trung ng quy nh. Vic m rng quyn t ch ca a
198

phng trong cc quyt nh chi tiu s da trn nguyn tc chi tiu c thc hin cp chnh quyn no trc tip cung ng dch v cng c hiu qu nht. Trnh tnh trng cng mt nhim v chi c phn ra cho qu nhiu cp m khng c s xc nh ranh gii r rng, dn n ch khng quy c trch nhim gii trnh v s chng cho, n y gia cc cp chnh quyn. Ngoi ra cng cn trnh hin tng chy ua cc b a phng trong cung cp hng ha cng dn n tnh trng m cc nh kinh t gi l: cng chy ua v y. Th nm, i mi quy trnh lp, phn b, chp hnh v quyt ton ngn sch Quy trnh ngn sch theo kiu truyn thng da trn c s tng ngun lc hin c v h thng cc ch , tiu chun, nh mc hin hnh xy dng d ton v phn b ngn sch, dn n hiu qu qun l ngn sch thp, khng gn gia kinh ph u vo vi kt qu u ra, ch quan tm n li ch trc mt, khng c tm nhn trung hn, ngn sch b phn b dn tri, hiu qu s dng ngun lc thp. Cn i mi mt cch c bn quy trnh ny theo t duy v phng php hin i, da vo kt qu u ra v gn vi tm nhn trung hn. Th su, tng cng tnh minh bch v trch nhim gii trnh v ti chnh cp a phng, thc hin nghim k lut ti kha Vic y mnh phn cp qun l ngn sch ch c th t c mc tiu mong mun nu c gn lin vi vic tng cng tnh minh bch v trch nhim gii trnh v ti chnh cp a phng. Cn c cc c ch thch hp tng cng tnh minh bch, cng khai trong qun l ngn sch cc cp chnh quyn, ng thi tng cng hot ng kim tra, gim st ca cc c quan c thm quyn nhm bo m tnh hiu qu ca qun l ngn sch, trong cn cao vai tr ca cc c quan dn c v ca Kim ton Nh nc. Tng cng trch nhim gii trnh ca mi cp chnh quyn trong qun l ngn sch khng ch vi cp trn, m trc ht l vi trc Hi ng Nhn dn v ngi dn a phng .
199

PH LC: PHNG PHP C LNG QUY M THU NGN SCH HP L CA VIT NAM Trong nghin cu ny, k tha cc nghin cu nh lng mi v quy m thu ngn sch ca (Zee H. 1996), (Chambas G. et al. 2005;Teera J.M. and J. Hudson 2004), chng ti s dng mt m hnh nh lng c dng sau c lng nh hng ca cc nhn t ti quy m thu ngn sch ca mt quc gia, t p dng cho trng hp ca Vit Nam. Y = f(LGDP, ARG, URB, OPEN, OIL, IFL, QuGOV) (1) Trong : Y l quy m thu ngn sch o bng t s gia thu ngn sch nh nc (khng k vin tr) v GDP; LGDP l l-ga-rt ca thu nhp bnh qun u ngi (tnh theo sc mua tng ng); ARG l t trng gi tr ngnh sn xut nng nghip trong GDP; URB l mc th ha (t l ngi sng khu vc th); OPEN l m ca nn kinh t; OIL l t trng gi tr xut khu du th trong tng gi tr xut khu; IFL l t l lm pht v QuGOV l cht lng qun tr ca chnh quyn (ly theo nh gi ca WB). Chng ti s dng d liu ca 82 nc ang pht trin c thu nhp trung bnh v thp trong giai on 1991-2004 tnh ton. S liu c ly t cc ngun nh: Ngn hng th gii (WB), Ngn hng Ti thit chu u (EBRD), Ngn hng Pht trin chu Phi (AFDB), Qu Tin t Quc t (IMF). Kt hp s liu theo quc gia v theo nm (panel-data) cho php chng ti s dng cc phng php tnh ton hin i trong kinh t lng nhm t kt qu tt hn phng php bnh phng nh nht thng thng (OLS). M hnh c lng c th c dng sau:
200

Yit= + 1LGDPit+ 2ARGit+ 5OILit+6IFLit+ 7 QuGOVit + ui+ it (2)

3URBit+

4OPENit+

Trong i- i din quc gia th i v t- i din cho nm t, uii lng phn nh hiu ng ring ca tng nc ti kt qu nh gi v it l sai s ca m hnh. H s ca cc bin tnh t m hnh (2) s dng tnh Ytn, gi tr th hin kh nng thu ngn sch hp l theo trnh pht trin v c im ca mi quc gia. Tip theo, chng ti so snh Ytn ca Vit Nam vi s liu thu ngn sch thc t ca Vit Nam tr li cho cu hi liu thu ngn sch ca Vit Nam hp l hay cha? Nu s thu thc t/Ytn ln hn 1 c ngha l quc gia ang huy ng ln hn quy m thu ngn sch hp l.

201

202

CHNG

BIN NG VIC LM V THU NHP

DN NHP Nm 2012 l mt nm kh khn i vi nn kinh t ton cu ni chung v nn kinh t Vit Nam ni ring. Trn th gii, tng trng kinh t ton cu tip tc suy gim v ko theo l tnh trng tht nghip tng cao, c bit l ti khu vc ng tin chung chu u, to ra khng hong v vic lm v to vic lm vi nhng h ly x hi nghim trng. Tnh hnh kinh t th gii vn cha c nhng du hiu chuyn bin tch cc, do qu trnh iu chnh t tng trng nng khng bn vng ca giai on 2000-2007 tr v qu o cn bng hn thng qua qu trnh thoi n ang din ra nhiu nc trn th gii v nhiu cp : quc gia, Chnh ph, doanh nghip v h gia nh. Cng tng t nh nhng g ang din ra trn th gii, Vit Nam, sau giai on tng trng nng, xu hng ct gim n ang din ra c khu vc doanh nghip cng nh khu vc h gia nh, dn n cu ni a cn tip tc suy yu. Bi cnh kinh t ton cu tip tc kh khn nh c nu trn dn n s suy yu cn di ca ngoi cu (external demand) v do vy tng cu cn cn nhiu thi gian hon ton hi phc, lm cho nn kinh t tng trng chm li. Xu hng gim tc ca tng trng kinh t c nhiu chuyn gia d bo s cn tip tc trong trung hn, do hin nay Vit Nam ang phi i mt vi mt s vn m vic gii quyt chng cn phi c thi gian v nhng n lc ln: l hng tn kho trong lnh
203

vc bt ng sn mc cao; n xu mc cao v c xu hng tip tc tng; mt bng li sut cho vay cao v a phn doanh nghip kh tip cn tn dng, v.v Trong bi cnh , mt cu hi quan trng l nhng kh khn ca nn kinh t tc ng nh th no n th trng lao ng Vit Nam v ch n cui cng ca mi chnh sch phi l nng cao mc sng ca ngi dn thng qua vic m bo vic lm v ci thin thu nhp cho h. Trn c s phn tch s liu v lao ng v vic lm ca Tng cc Thng k, chng ny s a ra nhng phn tch v th trng lao ng trong nm 2012 thng qua cc ch s chnh v tnh trng tht nghip, thiu vic lm, thu nhp, v.v cng nh a ra nh gi v trin vng ca th trng lao ng trong giai on trung hn 2013-2015. LAO NG V VIC LM NM 2012 QUA CC CH S TNG HP Tnh hnh lao ng v vic lm c th c nh gi thng qua mt s ch s tng hp: (i) lc lng lao ng; (ii) t l tht nghip; (iii) t l thiu vic lm v s gi lm vic; v (iv) thu nhp ca ngi lao ng. Ch s th nht (lc lng lao ng) hm cha thng tin kp v th trng lao ng: mt mt, ch s ny cho thy tim nng tng trng kinh t xt t gc cung ng lao ng nh l mt u vo quan trng nht to ra GDP; mt khc ch s ny cng cho thy qui m ca cu i vi vic lm trong nn kinh t. Ba ch s cn li th hin cc kt qu chnh ca th trng lao ng. T l tht nghip cho thy kh nng hp th nhu cu vic lm ca nn kinh t. Tuy nhin, Vit Nam ni ring v cc nc ang pht trin trnh thp ni chung, khu vc vic lm chnh thc cn nh b v do vy ch s v t l tht nghip khng ng vai tr ch bo quan trng i vi tnh hnh lao ng v vic lm, c bit trong bi cnh kinh t suy gim, nhng ngi lao ng khng c khu vc chnh thc tuyn dng s phi lm vic ti khu vc phi
204

chnh thc, vi iu kin lm vic (s gi lm vic, thu nhp, v.v) thng kh khn hn. Cc ch s khc c vai tr ch bo quan trng v cht lng ca cng vic l t l thiu vic lm v s gi lm vic (mc s dng lao ng) v thu nhp ca ngi lao ng (th hin nng sut lao ng). Lc lng lao ng Hnh 5.1. Lc lng lao ng t 15 tui tr ln, 2000-2012
60,000 50,000 40,000 30,000 20,000 10,000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Ngun: Tng cc Thng k.

S liu v lc lng lao ng t 15 tui tr ln cha ng thng tin quan trng v cung lao ng. Vit Nam, trong giai on t nm 2000 n nay (xem Hnh 5.1), lc lng lao ng t 15 tui tr ln tng u vi tc tng trung bnh 2,6% trong c giai on. y l mc tng tng i nhanh, vi kt qu l s ngi trong lc lng lao ng tng t 38,5 triu ngi vo nm 2000 ln gn 52,6 triu ngi vo nm 2012. Tuy nhin, tc tng sau khi t nh 4,4% vo nm 2005 c xu hng gim dn (xem Hnh 5.2). Hnh 5.2. Tng trng lc lng lao ng t 15 tui tr ln v tng trng GDP (2001-2012)
9.00% 8.00% 7.00% 6.00% 5.00% 4.00% 3.00% 2.00% 1.00% 0.00% 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 5.00% 4.50% 4.00% 3.50% 3.00% 2.50% 2.00% 1.50% 1.00% 0.50% 0.00% Tng trng GDP Tng trng LLL

Ngun: Tng cc Thng k.

205

Tng trng lc lng lao ng t 15 tui tr ln th hin s tng cung lao ng trong nn kinh t. Trong khi , cu lao ng - v bn kia ca quan h cung cu lao ng - li ph thuc vo tnh hnh kinh t, c th hin qua ch s tng hp nht l tng trng GDP. S vn ng ca cung v cu lao ng thng qua cc ch s tng hp c th hin trong Hnh 5.2: trong giai on nm nm gn y nht 2008-2012, trong khi tc tng trng lc lng lao ng trn 15 tui tng i n nh th tng trng GDP c xu hng suy gim, c bit l trong 3 nm gn nht t 2010 n nm 2012, dn n nhng sc p nht nh trn th trng lao ng trong giai on ny. Vic lm v tht nghip Tuy nhin, trong nm 2012, t l tht nghip trong tui ca Vit Nam li gim nh t 2,22% nm 2011 xung cn 1,99%. T l tht nghip c thnh th v nng thn cng c chung xu hng gim nh nh vy, song t l tht nghip khu vc thnh th vn cao gp hai ln so vi t l tht nghip khu vc nng thn (3,35% so vi 1,58%). y l mt iu d hiu v tm vic lm th kh hn so vi tm vic lm nng nghip khu vc nng thn, song nu c vic th li c thu nhp cao hn. Hnh 5.3. T l tht nghip 2009-2012 (%)

Ngun: Tng cc Thng k.

Mc d c s chnh lch ln v t l tht nghip gia thnh th v nng thn nhng nhn chung s liu v tht nghip thp v c
206

xu hng gim trong nm 2012 cho d trong nm ny nn kinh t c tc tng trng thp nht k t nm 2000 n nay. T l tht nghip thp nh vy c th c l gii l do mt nc c trnh pht trin cn thp, i sng ca ngi dn cn cha cao, h thng an sinh x hi c bao ph hn ch nn nhng ngi lao ng mt vic lm khng th duy tr tnh trng tht nghip lu di c buc phi chp nhn lm cng vic no vi cht lng thp hn, thng l trong khu vc phi chnh thc vi thu nhp thp, cng vic bp bnh hoc c thi gian lm vic khng ph hp (ILO, (2009); Tng cc Thng k (2012)). Phn tch s liu ca iu tra Lao ng v Vic lm khng nh iu ny: t trng lao ng khng c bo him x hi (informal employment - bao gm nhng lao ng lm vic trong nng nghip, hoc ti cc doanh nghip phi nng nghip khng c ng k, hoc lm trong cc doanh nghip c ng k song ch c hp ng ngn hn hay khng c ch doanh nghip ng bo him) gia tng ng k (Hnh 5.4), t mc 74,8% trong nm 2011 ln 78% trong nm 2012. T l ny tng nhanh hn i vi lao ng n, t 73,4% nm 2011 ln 78,3% nm 2012, trong khi nam tng t 76,1% nm 2011 ln 78% nm 2012. Hnh 5.4. T l lao ng khng c bo him x hi
79.00% 78.00% 77.00% 76.00% 75.00% 74.00% 73.00% 72.00% 71.00% 70.00% 2011 2012

Chung N Nam

Ngun: Tnh ton ca nhm nghin cu da trn s liu iu tra Lao ng v Vic lm 2011 v 2012.

207

Nhm lao ng d b tn thng (vulnerable employment), c T chc Lao ng Quc t (ILO) nh ngha bao gm lao ng t lm v lao ng gia nh70 cng cn c ch trong bi cnh kinh t suy gim. Phn tch s liu iu ra Lao ng v Vic lm cho thy t trng ca nhm lao ng ny l 62,58% trong nm 2012 (trong 45,15% lao ng t lm v 17,43% lao ng gia nh, xem Hnh 5.5). Tuy ch s ny tng i n nh trong hai nm 2011 v 2012, song cao hn ng k so vi mc trung bnh ca th gii l 50%71. Hnh 5.5. C cu vic lm nm 2012 (%)
0.02 2.89

34.62 Ch c s 43.9 T lm Lao ng gia nh Lm cng n l ng X vin h p tc x

18.57

Ngun: Tnh ton ca nhm nghin cu trn c s iu tra Lao ng v Vic lm.

T s liu ca iu tra tra Lao ng v Vic lm cn c th tnh ton mt s ch s khc kh hu ch lin quan n tht nghip, l (i) t l tht nghip i vi nhng ngi trong lc lng lao ng t 15 tui tr ln; v (ii) t l tht nghip i vi nhm thanh nin (t 15 n 24 tui - theo nh ngha ca T chc Lao ng Quc t ILO).

70Ngun: http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/features/WCMS_120470/lang-en/index.htm 71Ngun:http://www.decent-work-worldwide.org/index.php?option=com_content&task=blogc ategory&id=67&Itemid=97.

208

Hnh 5.6. T l tht nghip v s ngi lm vic i vi nhm dn s t 15 tui tr ln

52,000 51,000 50,000 49,000 48,000 47,000 46,000 3.00% 2.50% 2.00% 1.50% 1.00% 0.50% 0.00%

2009

2010

2011

2012

S ngi lm vic % tht nghip

Ngun: c tnh ca nhm tc gi da theo s liu ca Tng cc Thng k.

T l tht nghip trong nhm dn s t 15 tui tr ln c c tnh l 1,84% nm 2011 v 1,7% nm 2012 (Hnh 5.6). Trn c s cc c tnh v t l tht nghip v s ngi lm vic i vi nhm dn s t 15 tui tr ln, nhm tc gi c tnh lng vic lm hng nm nn kinh t to ra trong cc nm 2010, 2011 v 2012 tng ng l 1,03 triu, 1,39 triu v 1,23 triu, tc l vic lm tng 2,1%, 2,8% v 2,4% trong cc nm ny. Nh vy co gin ca vic lm i vi tng trng - ch s lng ha mi quan h gia hai ch s ny v cho bit mc tng trng kinh t 1% s ng hnh cng vi bao nhiu phn trm tng trng vic lm - c s thay i trong ba nm gn y: t 0,31 vo nm 2010 tng ln 0,47 vo cc nm 2011 v 2012. Lin quan n tht nghip ca thanh nin (t 15 n 24 tui) - mt vn c quan tm rng ri trn th gii ni chung v Vit Nam ni ring, Hnh 5.7 cho thy t l tht nghip ca thanh nin Vit Nam thp hn ng k so vi cc nc khc trn th gii v cc nc trong khu vc ng Nam v Thi Bnh Dng. Tuy nhin, khu vc th ca Vit Nam, trong giai on 2007 n 2010, t l ny cao xp x vi cc nc khu vc ng Nam v Thi Bnh Dng. Mc d s liu cho thy t l ny gim ng k trong hai nm 2011 v 2012, song chnh xu hng li cho thy
209

s kh khn ca thanh nin trn th trng lao ng khi c xem xt cng vi mt ch s khc l t l thanh nin khng c hot ng (khng lm vic cng nh khng tham gia hc tp hay o to): tng ln t 8,3% ln 10,3% trong giai on 2010-2013 (Oudin v cc tc gi khc, 2013). Ni mt cch khc, nhiu kh nng l do xin vic kh khn nn nhm c k nng thp nht ri khi lc lng lao ng v t hy vng v s thnh cng trong n lc tm vic ca h v nh vy t l tht nghip trong nhm thanh nin thuc lc lng lao ng gim i l nh gim mu s (s thanh nin trong lc lng lao ng) ch khng phi nh tng t s (s thanh nin trong lc lng lao ng c vic lm). Hnh 5.7. T l tht nghip ca thanh nin (t 15 n 24 tui): Th gii v Vit Nam
16 14 12 10 8 6 4 2 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012
T h gii Khu vc ng Nam v T hi Bnh Dng Vit Nam Vit Nam ( th)

Ngun: S liu quc t-http://www.ilo.org/global/research/global-reports/ global-employment-trends/youth/2013/WCMS_212431/lang--en/index.htm.

S liu Vit Nam: c tnh ca cc tc gi t s liu iu tra lc lc lng lao ng giai on 2007-2012. Thiu vic lm v s gi lm vic Nh ni trn, cc nc ang pht trin ni chung v Vit Nam ni ring, ni khu vc phi chnh thc c v tr quan trng trong nn kinh t, thiu vic lm l vn mang tnh ph bin hn nhiu so vi tht nghip. C hai ch s o tnh trng thiu vic lm: (i) t l thiu vic lm; v (ii) s gi lm vic trong mt tun. Trong nm 2012, mc d t l tht nghip c xu hng gim nh, t l thiu vic lm li gn nh khng thay i trong c nc
210

ni chung cng nh khu vc thnh th v khu vc nng thn (Hnh 5.8). Nh vy ch s ny kh n nh mc d tng trng suy gim ng k trong nm 2012. V s gi lm vic trong mt tun, c mt s tng nh t 45,6 gi trong nm 2011 ln 46,4 gi trong nm 2012 nu gi tr trung bnh c s dng. Nu s dng gi tr trung v, s gi lm vic mt tun n nh mc 48 gi trong 2 nm 2011 v 2012. Khng c s khc bit nhiu v s gi lm vic trong 1 tun gia lao ng n (44,7 gi nm 2011 v 45,7 gi nm 2012) v nam (46,5 gi nm 2011 v 48 gi nm 2012), hay gia nhm c bo him x hi (47,4 gi nm 2011 v 47,7 gi nm 2012) vi nhm khng c bo him x hi (45 gi trong nm 2011 v 46 gi trong nm 2012). Tuy nhin, trong ni b nhm khng c bo him x hi c s khc bit ng k gia phn nhm lao ng d b tn thng vi s gi lm lm vic tng nh, t 43,2 gi nm 2011 ln 44,5 gi nm 2012 v phn nhm ca nhng lao ng cn li vi s gi lm vic kh n nh mc 50,2 gi nm 2011 v 50,3 gi nm 2012. Nh vy cp ton nn kinh t, s liu iu tra lao ng v vic lm cho thy thiu vic lm khng phi l vn ln trong c hai nm 2011 v 2012. Hnh 5.8. T l thiu vic lm 2009-2012 (%)

Ngun: Tng cc Thng k.

211

Hnh 5.9. S gi lm vic trong mt tun

48 47.5 47 46.5 46 45.5 45 44.5 44 2011 2012

Gi tr trung bnh

Gi tr trung v

Ngun: Tnh ton ca cc tc gi da trn s liu iu tra Lao ng v Vic lm 2011 v 2012.

Bng 5.10 cha ng cc thng tin v s gi lm vic bnh qun trong mt tun theo loi hnh s hu v trong mt s ngnh chn lc. Theo loi hnh s hu, thi gian lao ng bnh qun nm 2012 vn c xu hng tng so vi nm 2011 ngoi tr khi FDI v doanh nghip t nhn trong nc, tuy nhin mc gim ny cng khng nhiu ch tng ng l 1 gi/tun vi khu vc FDI v 0,4 gi/tun vi DNNN. y cng chnh l hai loi hnh s hu c s gi lao ng l ln nht vi mc chung bnh ln ti 52,9 v 51,6 gi/tun72. i vi cc doanh nghip xut khu th s gi lm vic trung bnh mt tun ca ngi lao ng cng c xu hng gim nh cc ngnh c s gi lm vic rt cao nh dt may, da giy, in t v linh kin in t vi cc con s tng ng l 51,9; 52,9 v 53,7 gi/tun trong nm 2012.

quy nh chung v s gi lm vic i vi cng nhn lm vic trong cc doanh nghip l 48 gi/tun.

72Mc

212

Bng 5.1. S gi lm vic bnh qun theo loi hnh s hu v trong mt s ngnh chn lc 2011, 2012
2011 N Theo loi hnh s hu DNNN FDI Doanh nghip t nhn trong nc H KDCT chnh thc ngoi nng nghip HTX v c quan nh nc H KDCT trong nng nghip Theo cc ngnh chnh Nng nghip Khai khong Ch bin/ch to Xy dng Bn bun/bn l Dch v n ung/vn ti Mt s ngnh hng xut khu Nng sn thy sn xut khu Dt may Da giy in t Linh kin in t G v sn phm g Cao su Dy in v cp in Gm s My tre an 41,02 42,97 52,59 53,47 56,11 55,66 56,71 53,41 49,63 51,42 50,00 48,74 45,40 53,34 51,42 53,45 50,16 51,22 43,29 44,80 41,99 52,81 55,99 55,53 51,02 49,11 49,68 52,38 50,83 43,79 42,75 43,61 51,64 52,86 52,98 52,65 53,27 54,66 45,92 47,91 49,16 52,26 50,55 51,45 49,90 51,38 53,20 49,87 45,92 52,69 43,19 51,89 52,89 53,71 47,30 51,67 51,05 50,49 51,22 48,84 1,73 0,64 1,19 (0,95) (0,61) (0,92) (3,13) (3,02) (3,11) (3,44) 1,25 (1,82) (3,72) (3,51) (3,73) (0,85) 3,51 2,56 5,14 (1,89) 1,37 (1,52) (2,07) (1,90) 3,05 (1,35) 0,39 2,63 7,90 5,05 40,65 42,75 49,52 49,36 51,66 51,25 52,08 51,45 50,53 50,07 48,69 50,71 41,68 49,40 51,46 51,51 50,35 49,92 42,04 43,59 47,90 50,35 50,79 51,12 52,13 51,38 50,70 50,86 49,19 50,65 42,81 49,94 50,95 51,46 50,76 50,07 1,39 0,84 1,13 0,54 (1,62) 0,98 Nam Chung 48,24 54,03 51,98 51,70 50,40 44,07 42,33 N 2012 Nam Chung 48,14 52,87 51,58 52,30 50,83 44,79 43,98 N Thay i Nam Chung -

47,85 48,46 54,08 53,95 51,71 52,16 52,17 51,32 43,22 44,89 41,31 43,38

47,41 48,55 52,76 53,07 51,24 51,81 52,21 52,37 50,70 50,93 44,32 45,24 43,24 44,73

(0,44) 0,09 (0,10) (1,32) (0,89) (1,16) (0,47) (0,35) (0,41) 0,04 0,51 1,11 1,93 1,05 0,37 0,34 1,35 0,60 0,43 0,71 1,65

H KDCT phi chnh thc ngoi nng nghip 50,19 50,56

(0,87) (0,13) (0,51) 0,05 (0,07) (0,05) 0,17 0,79 0,41 0,50 (0,06) 0,14

Ngun: Tnh ton ca tc gi t s liu iu tra Lao ng v Vic lm 2011, 2012, TCTK.

Thu nhp ca ngi lao ng lm cng n lng Thu nhp l ch s quan trng nht ca th trng lao ng, l kt tinh ca cc n lc lm vic, ng thi l yu t quan trng bc nht quyt nh n chi tiu ca ngi dn, qua tc ng ln tng cu. Tuy nhin, iu tra Lao ng v Vic lm trong hai nm
213

2011 v 2012 ch thu thp thng tin v thu nhp ca nhng lao ng lm cng n lng. Nhm ny hin nay vn ch chim mt t l kh khim tn, tng nh t 34,6% nm 2011 ln 36,7% nm 2012. Nh vy thu nhp ca nhng ngi khng thuc din lm cng n lng, chim khong 2/3 tng s ngi lm vic trong nn kinh t hin nay ang trong trng thi nm trong hp en. Phn tch thu nhp ca nhm lao ng lm cng n lng t s liu ca iu tra Lao ng v Vic lm cho thy c s tng ln ng k v mc thu nhp danh ngha trung bnh ca nhm ny trong nm 2012, t khong 3,6 triu ng/thng, tng 15,5% so vi nm 2011 (trong lng ca lao ng n tng nhanh hn lao ng nam vi mc tng tng ng l 16,6% v 15,2%). Tuy nhin, c s khc nhau v mc cng nh tc tng ca thu nhp gia cc nhm lao ng lm cng n lng khc nhau. C th, nu xem xt di gc c cu s hu ca ch lao ng (Hnh 5.10) c th thy lao ng lm cng n lng trong cc DNNN c mc thu nhp cao nht, v tc tng thu nhp kh cao l 18,2%. Lao ng lm cng n lng trong cc doanh nghip c vn u t nc ngoi tuy c mc thu nhp cao th hai sau cc DNNN, song li c tc tng thu nhp thp nht l 8,3% trong nm 2012. Lao ng lm cng n lng trong h kinh doanh tp th phi nng nghip (phi chnh thc hoc chnh thc) c mc thu nhp thp nht v thp hn ng k so vi cc nhm khc. Mc tng thu nhp ca nhm ny trong nm 2012 cng thp hn so vi mc tng trung bnh ca lao ng lm cng n lng.

214

Hnh 5.10. Thu nhp ca lao ng lm cng n lng theo thnh phn s hu (n v: nghn ng/thng)

Ngun: Tnh ton ca cc tc gi trn c s s liu iu tra Lao ng v Vic lm, cc nm 2011 v 2012.

Nu xem xt di gc cc ngnh chnh ca nn kinh t, phn tch s liu cho thy (xem Hnh 5.11) lao ng lm cng n lng trong nng nghip c mc thu nhp thp nht, ng thi cng c tc tng thu nhp ca nhm ny trong nm 2012 cng thp nht, ch t 5,3%. Tip theo l lao ng lm cng n lng trong ngnh xy dng vi mc thu nhp cng kh thp, xong nhm ny c tc tng thu nhp tng i cao trong nm 2012. Thu nhp cao nht thuc v lao ng lm cng n lng trong ngnh khai khong, cng l nhm c tc tng thu nhp cao nht l 29,9% trong nm 2012. Hnh 5.11. Thu nhp ca lao ng lm cng n lng trong mt s ngnh chnh (n v: Nghn ng/thng)

Ngun: Tnh ton ca cc tc gi trn c s s liu iu tra Lao ng v Vic lm, cc nm 2011 v 2012.

215

Trong nhm cc ngnh ch bin/ch to, c th xem xt k hn mt s ngnh c nh hng xut khu, v nhm ngnh ny vn t c tng trng tt trong bi cnh tng trng kinh t suy gim, v iu ny i ngc li vi nhng kh khn ln m vi mt s ngnh sn xut khng tham gia xut khu (non-tradable, nh xy dng, vt liu xy dng, v.v) ang phi i mt (xem Ph lc). Hnh 5.12. Thu nhp ca lao ng lm cng n lng trong mt s ngnh c nh hng xut khu (n v: nghn ng/thng)

Ngun: Tnh ton ca cc tc gi trn c s s liu iu tra Lao ng v Vic lm, cc nm 2011 v 2012.

Thu nhp trung bnh ca lao ng lm cng n lng trong cc ngnh xut khu ch yu ca Vit Nam cng c mc tng trng tng i tt trong nm 2012. i vi ngnh in t tuy c gim nh nhng vn mc cao so vi mc chung, t khong 4,1 triu ng/ thng. Trong cc ngnh dt may, da giy, g v sn phm g c mc thu nhp trung bnh tng tng ng l 8,7%, 25,2% v 41,8% v t tng ng l 3,3, 3,7 v 3,6 triu ng/thng. Nhn chung cc ch s trn cho thy thu nhp danh ngha ca i a s cc nhm lm cng n lng tng nhanh hn ch s gi tiu dng ca nm 2012 l 6,81% (nu so thng 12/2012 vi thng 12/2011) hay 9,21% (nu so ch s gi tiu dng bnh qun nm 2012 vi ch s gi tiu dng bnh qun nm 2011)73. y l iu cn c
73Do thu nhp ca lao ng lm cng n lng c tnh bnh qun theo thng nn ch s tng gi 9,21% (o mc tng ca ch s gi tiu dng bnh qun nm 2012 so vi ch s gi tiu dng bnh qun nm 2011) c th ph hp hn khi thc hin so snh.

216

l gii v trong nm 2012, tc tng trng 5,2% l mc thp nht k t nm 2000 tr li y, v thp hn ng k so vi mc 5,89% ca nm 2011. Thng thng khi tng trng suy gim, cu i vi vic lm cng c xu hng tng chm li. Trong khi nh c nu phn trn, cung lao ng (lc lng lao ng 15 tui tr ln) vn tng u, vi t l l 2,3% nm 2012, cao hn so vi mc tng 2,0% ca nm 2011 v 2,2% ca nm 2010. S vn ng khng cng chiu ca cung v cu i vi lao ng l c s d on v s gia tng sc p ln thu nhp, song s liu thng k sn c khng phn nh iu ny. L gii u tin c nu phn trn, l iu tra Lao ng v Vic lm trong hai nm 2011 v 2012 ch thu thp thng tin v thu nhp ca nhng lao ng lm cng n lng, chim khong hn 1/3 tng s lao ng trong nn kinh t. L gii th hai l khi kinh t suy gim th nhng lao ng c tay ngh thp (v do c thu nhp thp) thng l i tng u tin b ct gim, dn n nhm lao ng c gi li thng l c tay ngh cao hn (v do c thu nhp cao hn), vi kt qu l thu nhp trung bnh ca lao ng lm cng n lng tng ln, cho d thu nhp ca tng lao ng c th khng tng. S gia tng ca t trng lao ng khng c bo him x hi t mc 74,8% trong nm 2011 ln 78% trong nm 2012 nh c nu phn trn cng c thm nhn nh v kh nng cc doanh nghip thuc khu vc chnh thc cho cng nhn thi vic khi gp kh khn v u ra trong bi cnh kinh t suy gim. Mt iu cn l gii na l thu nhp ca lao ng trong ngnh in t gim i trong nm 2012, trong khi s liu thng k cho thy ngnh ny t tc tng trng cao, c v gi tr xut khu (i vi in thoi v linh kin 12,6 t USD, tng 97,7%; in t my tnh t 7,9 t USD, tng 69,1%) cng nh lc lng lao ng (tng t 157.000 ngi ln 180.000 ngi, tc l tng 14,7%). iu ny c th l gii l lao ng tuyn dng mi c t kinh nghim v do vy c thu nhp thp,
217

dn n thu nhp trung bnh ca lao ng trong ton ngnh gim mc d thu nhp ca tng lao ng khng gim. Phn tch s liu cng cho thy nhm lao ng lm cng n lng nhng khng c bo him x hi c mc tng lng danh ngha thp hn so vi mc tng ca ch s gi tiu dng bnh qun nm 2012. Nh vy nhng ngi lao ng yu th hn v chu nhiu ri ro hn trong bi cnh kinh t suy gim (do khng c bo him x hi) cng c mc tng thu nhp thp hn, v mc tng cng thp hn so vi mc tng ca ch s gi tiu dng bnh qun nm 2012. Nhm ny chim t l khong 50% trong nhm cc lao ng lm cng n lng hay 17% tng s vic lm trong giai on 2011-2012. iu ny cng c th suy lun rng nhm d b tn thng gm lao ng t lm v lao ng gia nh (chim 62,58% tng s lao ng) cng b nh hng nng bi bt n kinh t v m v tng trng suy gim74. Nu gp chung vi nhm lao ng khng c bo him x hi - nhm thu nhp khng theo kp lm pht nh nu trn, c th thy rng khong 80% lc lng lao ng phi chu tc ng ca suy gim kinh t. Thu nhp ca ngi lm cng n lng v lng ti thiu Mt cu hi chnh sch kh quan trng l thu nhp ca ngi lm cng n lng trong mi tng quan vi tin lng ti thiu p dng cho khu vc doanh nghip (xem Bng 5.11).

74Tuy nhin cn kim nh iu ny t s liu ca iu tra h gia nh 2012 (s liu ca cuc iu tra ny cho php tnh ton thu nhp lao ng khng thuc din lm cng n lng. Song iu ny ch c th thc hin c khi Tng cc Thng k cng b chnh thc s liu ca iu tra h gia nh 2012, d kin vo gia nm 2013.

218

Bng 5.2. Quy nh v lng ti thiu i vi ngi lao ng trong cc doanh nghip Vit Nam (ng/thng)
Mc lng ti Mc lng ti thiu vng thiu vng theo Ngh theo Ngh nh nh 98/2009/ s 111/2008/ Vng N-CP p dng N -CP ngy cho DN FDI t 10/10/2008 i ngy 1/1/2010 vi DN FDI t n ngy ngy 1/1/2009 1/10/2011 Mc lng ti thiu theo Ngh nh 70/2011/ N-CP ngy 22/8/2011 p dng t 1/10/2011 n ht ngy 31/12/2012 Mc lng ti thiu vng theo Ngh nh % tng % tng 103/2012/NCP p dng t 1/1/2013

% tng

I II III IV

1,200,000 1,080,000 950,000 920,000

1,340,000 1,190,000 1,040,000 1,000,000

11.7 2,000,000 49.3 2,350,000 17.5 10.2 1,780,000 49.6 2,100,000 18.0 9.5 1,550,000 49.0 1,800,000 16.1 8.7 1,400,000 40.0 1,650,000 17.9 Ngun: Tng hp t cc Ngh nh ca Chnh ph.

Nh nu phn trc, thu nhp trung bnh ca lao ng lm cng n lng trong nn kinh t l 3,63 triu ng/thng v nh vy cao hn ng k so vi mc lng ti thiu 2,35 triu ng/thng p dng cho vng I (mc cao nht) k t ngy 1/1/201375. Tnh ton c th hn (xem chi tit trong Hnh 5.13) cho thy mc thu nhp trung bnh (mean value) hay mc thu nhp trung v (median value - c u im l t chu nh hng hn bi cc mc thu nhp qu cao hay qu thp so vi mc thu nhp trung bnh) ca lao ng c bo him x hi thuc khu vc chnh thc u cao hn ng k so vi mc lng ti thiu p dng cho vng I. C th, thu nhp ca lao ng lm cng n lng c bo him x hi trong cc ngnh ca nn kinh t bng khong t 1,7 n 2,85 ln so vi mc lng ti thiu 2,35 triu p dng i vi vng I (nu gi tr trung bnh c s dng) v t 1,55 n 2,17 ln (nu gi tr trung v c s dng). iu ny cho thy chi ph pht sinh thm i vi doanh nghip thuc khu vc chnh thc khi thc hin mc lng ti thiu mi ch l khon chnh lch
75S liu iu tra Lao ng v Vic lm 2012 khng cho php cc tc gi xc nh chnh xc xem tng lao ng thuc vng no trong bn vng c s dng p dng bn mc lng ti thiu khc nhau nh nu trong Bng 5.11. Bi vy nn vic so snh ch c th thc hin vi mt mc, trong trng hp ny l mc cao nht p dng cho vng I.

219

gia mc ch lao ng ng bo him x hi, bo him y t v bo him tht nghip (vi cc t l tng ng l 17%, 3% v 1%, vi tng ba khon ng gp ny bng 21% tin lng) theo mc lng ti thiu mi so vi mc ng theo mc lng ti thiu c (do thc tin c cc doanh nghip p dng kh ph bin hin nay l ng bo him x hi trn lng c bn ch khng phi trn ton b thu nhp) v nh vy chi ph tng ln l khng ln76. Hnh 5.13. So snh thu nhp ca lao ng lm cng n lng vi mc lng ti thiu 2,35 triu p dng cho vng I k t ngy 1/1/2013 (n v: ln)
Gi tr trung bnh
2 2.06

Gi tr trung v

Chnh th c

2.4 1.7 2.85 1.85 1.93 1.14 1.24 1.29 1.14 1.48 0.92 1.15 0 1 2 Dch v Thng mi Xy dng Ch to Khai khong Nng nghip Chung 3
0 0.5 Ch nht h c

1.74 1.83 2.13 1.55 2.17 1.68 1.7 1.06 1.19 1.28 1.11 1.28 0.85 1.07
1 1. 5

Phi chnh th c

Phi c h nht h c

Dch v Thng mi Xy dng Ch to Khai khong Nng nghip Chung

2 2.5

Ngun: Tnh ton ca cc tc gi da trn s liu iu tra Lao ng v Vic lm nm 2012.

Vn cn phi cn nhc k lng l vic thc hin l trnh tng lng ti thiu trong thi gian ti. Mi y B Lao ng, Thng binh v X hi gi t trnh ln Chnh ph ngh gin l trnh, ko di thi gian iu chnh lng ti thiu thm t ba n bn nm na, vi hai phng n iu chnh l trnh tng lng: Phng n 1, lng ti thiu s m bo nhu cu ti thiu vo nm 2017, theo , mc tng bnh qun chung trong cc nm t nay n 2017 s khong 16,5-20% mi nm. Cn nu theo phng n 2, ch ko di l trnh
d i vi lao ng vng I, chi ph pht sinh thm i vi doanh nghip khi thc hin mc lng ti thiu mi 2,35 triu s l (2.350.000 2.000.000) x 21% = 73.500 ng.
76V

220

iu chnh lng n nm 2016, th mc tng bnh qun chung cng s cao hn, khong t 18 n 23%/nm. Trong qu trnh thc hin, nu iu kin kinh t x hi, sn xut kinh doanh ca doanh nghip thun li th iu chnh mc lng ti thiu vng nhanh hn l trnh d kin77. Tuy nhin, c mt vn cn cn nhc k khi phn tch l trnh tng lng ti thiu: s cn thit phi khuyn khch qu trnh chuyn i t lao ng phi chnh thc thnh lao ng chnh thc tng bao ph ca bo him x hi trong bi cnh ri ro c xu hng gia tng. Trong khi , Hnh 5.13 cho thy thu nhp ca lao ng lm cng n lng song khng c bo him x hi ch bng 1,07 ln (nu gi tr trung v c s dng) v 1,15 ln (nu gi tr trung bnh c s dng) so vi mc lng ti thiu p dng cho vng I. Mc d cc t l ny c cao hn nu so snh vi mc lng ti thiu p dng cho cc vng khc, song c th thy vic p dng mc lng ti thiu theo l trnh c nu trn s lm tng thm kh khn cho cc doanh nghip thuc khu vc chnh thc tuyn dng lao ng c k nng thp v tay ngh hn ch, nht l trong bi cnh tng trng suy gim ko di, qua s lm chm li qu trnh chuyn dch c cu lao ng t phi chnh thc thnh chnh thc. Trong bi cnh nn kinh t gp nhiu kh khn, vic thc hin l trnh tng lng ti thiu tuy gip mt nhm lao ng thuc khu vc chnh thc ci thin c thu nhp nhng c th dn n vic cc doanh nghip trong khu vc ny phi gim thm lao ng, hay t nht l hn ch tuyn dng lao ng mi v do vy cn cn nhc k iu ny. Th trng lao ng cn tr nn linh hot hn gip nn kinh t hp th tt hn cc c sc v m v m rng khu vc vic lm chnh thc, song vic tip tc tng lng ti thiu li khng gp phn t c iu .

77Ngun:

http://dantri.com.vn/xa-hoi/de-nghi-gian-lo-trinh-tang-luong-toi-thieu-725125.htm)

221

TRIN VNG TH TRNG LAO NG TRONG TRUNG HN c th nh gi c trin vng ca th trng lao ng cn nh gi c nhng thay i v cung v cu trn th trng lao ng. Thay i v cung lao ng chnh l thay i trong lc lng lao ng. Thay i v nhu cu i vi lao ng lin quan n tc cng nh c cu ca tng trng kinh t: nn kinh t tng trng nhanh th cu i vi lao ng thng c xu hng tng cao, v vi cng mt tc tng trng, nu c cu tng trng thin v cc ngnh thm dng lao ng th cu i vi lao ng cng tng cao hn so vi c cu thin v cc ngnh thm dng vn. Hnh 5.2 trong Mc 1.1 c cha ng nhng thng tin v lc lng lao ng v tc tng trng kinh t trong qu kh, c th l cho giai on t nm 2001 n nm 2012. Tuy nhin, c th d on c nhng din bin trn th trng lao ng, cn c nhng d bo v cung lao ng (xem Hp 5.1) v cu i vi lao ng (thng qua vic d bo tc cng nh c cu tng trng kinh t).
Hp 5.1. Phng php d bo cung lao ng
c th d bo s thay i v cung lao ng cn s dng s liu ca Tng cc Thng k v lc lng lao ng kt hp vi s liu ca Tng iu tra dn s v nh Vit Nam nm 2009. L do phi s dng kt hp hai ngun s liu ny l do thng tin v lc lng lao ng ch c n nm 2012 (nh va ni trn). Do vy cn c thm thng tin v s lng ngi s gia nhp v ri b lc lng lao ng trong nhng nm ti c th tnh c s lng ngi trong lc lng lao ng trong nhng nm ti theo cng thc sau: LFt+1 = LFt + (GNt+1 RBt+1) (1) Trong : LF t+1 - s ngi trong lc lng lao ng vo nm (t+1) LFt -ngi trong lc lng lao ng vo nm t GNt+1 s ngi gia nhp lc lng lao ng trong nm (t+1) RBt+1 s ngi ri b lc lng lao ng trong nm (t+1)

222

S liu v LF trong giai on t nm 2000 cho n nm 2012 c Tng cc Thng k cng b trn website. tnh (GNt+1 RBt+1), phng php c s dng trong nghin cu ca Oudin v cc tc gi khc (2013) s c p dng. C th, la tui i din tnh ton s lng ngi c kh nng bt u gia nhp vo lc lng lao ng l 19 tui v ri khi lc lng lao ng l 64 tui i vi n v 67 tui i vi nam. Theo cc tc gi trn, y l cc gi tr trung v ca la tui bt u tham gia vo v ri khi lc lng lao ng theo nh s liu ca iu tra Lao ng v Vic lm nm 2012. Tng iu tra dn s v nh Vit Nam nm 2009 c cha ng thng tin chi tit v dn s ca Vit Nam vo thi im nm 2009, trong c c cu dn s theo la tui. Vi nhng thng tin c th d dng tnh ton s ngi theo cc nhm tui nu trn vo cc nm khc nhau, trong c giai on m nghin cu ny quan tm l t nm 2013 tr v sau. S lng tim nng rng gia nhp th trng lao ng c tnh ton nh vy s c nhn vi t l tham gia thc t tnh ton s lng tng thm thc t ca lc lng lao ng. L do l khng phi tt c nhng ngi c tim nng tham gia lc lng lao ng u gia nhp lc lng ny trn thc t v c nhng ngi quyt nh i hc, hoc quyt nh dnh thi gian nh chm sc gia nh. T l tham gia thc t c s dng trong nghin cu ny l 77,5%, l t l tham gia lc lng lao ng ca nhng ngi trong tui lao ng bnh qun cho giai on 2001-2010. Kt qu ca cch tnh ton nh vy c so snh vi s liu thc t v lc lng lao ng ca Tng cc Thng k cho cho giai on bn nm gn y nht 2009-2012 (tc l giai on sau khi Tng iu tra dn s v nh Vit Nam nm 2009 c thc hin). Vic so snh cho thy cc c tnh ny kh trng khp vi s liu do Tng cc Thng k cng b, vi mc khc bit trung bnh cho giai on bn nm ny ch mc 0,41%.

223

Hnh 5.14. Lc lng lao ng Vit Nam giai on 2009-2024

70,000,000 60,000,000 50,000,000 40,000,000 30,000,000 20,000,000 10,000,000 0 5.00% 4.50% 4.00% 3.50% 3.00% 2.50% 2.00% 1.50% 1.00% 0.50% 0.00%

01

02

03

04

05

06

07

08

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

20

Ngun: S liu t nm 2001 n nm 2012 l ca Tng cc Thng k, v s liu t nm 2013 n 2024 l tnh ton ca nhm tc gi.

Hnh 5.14 cho thy tuy lc lng lao ng vn tip tc tng u song tc tng c xu hng chm li, vi nm 2013 c th coi l im ngot khi tc gia tng ca lc lng ln u tin xung mc 1,91% sau hn mt thp nin lun t 2% tr ln. Hnh ny cng cho thy xu hng tng chm li ca lc lng lao ng trong giai on t 2013 tr i l mang tnh di hn, v mc suy gim ca tc ny c xu hng gia tng r nt, vi nm 2018 l mt du mc khc khi tc gia tng ca lc lng lao ng xung di 1% k t tr v sau. S thay i v xu hng thay i ca lc lng lao ng nh nu trn cho thy tng trng tim nng chu sc p suy gim nu cc iu kin khc lin quan n cc u vo ca nn kinh t (cht lng lao ng, vn v hiu qu s dng vn, v.v) khng thay i v iu ny cng khng nh s cn thit phi nhanh chng chuyn i m hnh tng trng t chiu rng sang chiu su, tc l t s lng sang cht lng v hiu qu s dng cc yu t u vo. Mt khc, cung lao ng cng th hin nhu cu to vic lm nu nn kinh t cn t c mc ton dng lao ng v do vy tc tng cung lao ng chm li cng gim phn no sc p to vic lm (xt v s lng) trong nn kinh t.
224

20
LLL (ngi) T c tng

24

Hnh 5.14 cho thy trong giai on trung hn 2013-2015, lc lng lao ng (tc l nhu cu to vic lm) tng vi tc 1,9% nm 2013, 1,6% nm 2014 v 1,5% nm 2015. Nh vy tc tng trung bnh cho c giai on 3 nm 2013-2015 l 1,7%, thp hn ng k so vi tc tng trung bnh 2,2% ca giai on ba nm 20102012, so thy s sc p v vic lm gim kh r nt. Nh ni phn trn, cu i vi lao ng trong nn kinh t ph thuc vo tc cng nh c cu ca tng trng kinh t. Lin quan n d bo tng trng kinh t, Vin Hn lm Khoa hc X hi Vit Nam (VASS) a ra ba kch bn thc hin cc tnh ton cho giai on trung hn 2013-2015: (i) kch bn c s; (ii) kch bn lc quan; v (iii) kch bn bi quan. Theo kch bn c s, kinh t Vit Nam c d bo s tng trng 5,31% trong nm 2013, 5,63% nm 2014 v 5,92% nm 2015 (xem Hnh 5.15), v nh vy tc tng trng bnh qun giai on ny l 5,62%. Hnh 5.15. D bo tng trng kinh t v m ca Vit Nam trong giai on trung hn 2013-2015
(%) Tng trng kinh t nm "thc t" ca Vit Nam: 1991-2012 (%) Tng trng kinh t nm "d bo" ca Vit Nam: 2013-2015 (%)
9.54 8.15 8.44 8.46

10 8

tin cy 85%
RMSE = 0.30031; MAE = 0.25288; MAPE = 3.71666;

8.08

6 4 2
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
4.77

6.89 5.31 5.63 5.92

5.32

5.03

TIC BP VP

= 0.02019; = 0.00000; = 0.01286;

2013 .f

2015 .f

2012.e

Ngun: VASS (2013).

Cc chuyn gia ca VASS cng thc hin d bo t l tht nghip khu vc th cho giai on trung hn 2013-2015, theo t l ny tng nh t 3,25% nm 2012 ln 3,85% nm 2013, 3,51% nm 2014 v 3,20% nm 2015, v do vy khng khc bit nhiu so vi giai on 3 nm trc 2010-2012. Tuy nhin, nh c nu phn trn, vi mt t l ln lao ng lm vic trong nng nghip
225

2016 .f

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2014.f

hoc trong khu vc phi chnh thc trong lnh vc phi nng nghip nn khi kinh t suy gim, nhiu ngi tuy khng mt vic lm (do quay tr li lm nng nghip hay chuyn sang lm vic ti khu vc phi chnh thc) song c thu nhp v iu kin lm vic b nh hng tiu cc. Do nhng bt cp v s liu nh nu phn trn, c bit l s thiu vng s liu v thu nhp ca nhng ngi khng phi lm cng n lng chim gn 2/3 tng s lao ng hin ang lm vic nn khng th d bo c nhng thay i v thu nhp - mt ch s quan trng bc nht phn nh cht lng ca vic lm. Hnh 5.16. D bo t l tht nghip khu vc th Vit Nam trong giai on trung hn 2013-2015
(%) T l tht nghip thnh th theo nm "thc t" ca Vit Nam: 1990-2012 (%) T l tht nghip thnh th theo nm "d bo" ca Vit Nam: 2013-2015 (%)
10.3

12 9

tin cy 85%
RMSE = 0.20889; MAE = 0.16259; MAPE = 3.27235;

6.85

TIC
6.42 5.78 4.82 4.6 4.64 4.65 3.25 4.29

= 0.01922;

6
5.88

3.6

3.85

3.51

3.20

3 0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

BP VP

= 0.00000; = 0.01051;

2013 .f

2015 .f

2012.e

Ngun: VASS (2013).

Tuy nhin, nu nhng d bo v tc tng trng kinh t cho giai on 2013-2015 nh c th hin trong Hnh 5.15 l ng, v nu nh c cu tng trng tip tc chuyn dch c li cho cc ngnh thm dng lao ng (mt phn nh cc ngnh ch to thm dng lao ng c nh hng xut khu nh dt may, giy dp, ch bin g, in t, v.v d bo s tip tc duy tr c tng trng do s rt lui ca Trung Quc khi cc ngnh ny, phn khc do cc ngnh thm dng vn s cn phi tip tc ti c cu di tc ng ca qu trnh thoi n - deleveraging process - ang din ra cc cp), cu i vi lao ng trong giai on 2013-2015 s khng yu hn so vi giai on 2010-2012. Trong khi nh nu trn, vi tc tng ca lc lng lao ng (tc l tc tng cung lao ng)
226

2016 .f

2007

2008

2009

2010

2011

2014.f

 chm li ng k so vi nhng nm trc nn thu nhp ca ngi lao ng trong giai on 2013-2015 d bo c th s c ci thin so vi giai on 2010-2012. Tuy nhin vn l ch khng c s liu v thu nhp ca nhng ngi khng thuc din lm cng n lng trong cc nm 2010-2012 nn khng th bit c mc suy gim ca thu nhp ca ton b nhng ngi lao ng trong giai on tng trng suy gim, nht l trong hai nm 2011 v 2012. Khong trng s liu ny cn c khc phc c c nhng phn tch c cht lng cao hn v th trng lao ng. KT LUN Nm 2012 l mt nm nn kinh t tip tc gp nhiu kh khn, vi tng trng thp nht k t nm 2000. Tuy nhin nhng ch s c bn ca th trng lao ng c tnh ton da trn s liu iu tra Lao ng v Vic lm ca Tng cc Thng k dng nh khng phn nh c nhng thch thc m nn kinh t phi i mt. C th, trong nm 2012, t l tht nghip trong tui ca Vit Nam ni chung v t l tht nghip khu vc thnh th v nng thn ni ring li c xu hng gim nh; s gi lm vic trung bnh trong mt tun cng tng nh v thu nhp danh ngha ca lao ng lm cng n lng tng 15,5% so vi nm 2011, tc l tng nhanh hn so vi tc tng gi c o bng ch s CPI. Tht kh l gii nhng con s ny trong bi cnh tng trng suy gim, nhiu doanh nghip gp kh khn, trong c khng t doanh nghip phi ph sn hoc phi hot ng cm chng. Tuy nhin, vic phn tch k lng hn s liu th ca iu tra Lao ng v Vic lm gip lm sng t thm mt s vn lin quan n nhng con s kh l gii ny. Th nht, nhng con s v tht nghip khng c nhiu ngha trong mt nn kinh t c vic lm nng nghip v phi nng nghip phi chnh thc chi phi, chim ti trn 3/4 tng s vic lm. Mt ngi lao ng mt vic trong khu vc chnh thc s buc phi nhanh chng tm vic lm trong nng
227

nghip hoc trong khu vc phi chnh thc c thu nhp nui sng bn thn v gia nh. Nhng cng vic thng c cht lng thp hn, vi s gi lm vic nhiu hn song li c mc thu nhp thp hn v do dn n vn th hai lin quan n din gii s liu: ch s lin quan n s gi lm vic tuy b ch song cn phi c xem xt thn trng do khng phn nh c cht lng vic lm. Vn th ba lin quan n cc con s v s thay i trong thu nhp. y l ch s c ngha nht do thu nhp l kt tinh cc thnh qu v n lc ca ngi lao ng, v l yu t quan trng bc nht quyt nh cht lng cuc sng ca bn thn ngi lao ng v gia nh ca h. Tuy nhin, iu tra Lao ng v Vic lm trong hai nm 2011 v 2012 ch thu thp thng tin v thu nhp ca nhng lao ng lm cng n lng, chim khong hn 1/3 tng s lao ng trong nn kinh t. Nh vy thu nhp ca 2/3 s lao ng cn li trong tnh trng hp en. Trong khi , kinh nghim cho thy khi kinh t suy gim th nhng lao ng c tay ngh thp (v do c thu nhp thp) thng l i tng u tin b ct gim, dn n nhm lao ng c gi li thng l c tay ngh cao hn (v do c thu nhp cao hn), dn n kt qu l thu nhp trung bnh ca lao ng lm cng n lng tng ln, cho d thu nhp ca tng lao ng c th khng tng, thm ch c th cn gim. iu ny c cng c thm nh phn tch su hn s liu ca iu tra Lao ng v Vic lm: t trng lao ng khng c bo him x hi (informal employment - bao gm nhng lao ng lm vic trong nng nghip, hoc ti cc doanh nghip phi nng nghip khng c ng k, hoc lm trong cc doanh nghip c ng k song ch c hp ng ngn hn hay khng c ch doanh nghip ng bo him) gia tng ng k, t mc 74,8% trong nm 2011 ln 78% trong nm 2012. Nh vy c du hiu ca s chuyn dch ngc t vic lm chnh thc tr v vic lm phi chnh thc, vi cht lng vic lm (thu nhp v cc iu kin lm vic khc) suy gim.
228

Phn tch s liu cng cho thy nhm lao ng lm cng n lng nhng khng c bo him x hi c mc tng lng danh ngha thp hn so vi mc tng ca ch s gi tiu dng bnh qun nm 2012. Nh vy, nhng ngi lao ng yu th hn v chu nhiu ri ro hn trong bi cnh kinh t suy gim (do khng c bo him x hi) cng c mc tng thu nhp thp hn, v mc tng cng thp hn so vi mc tng ca ch s gi tiu dng bnh qun nm 2012. Nhm ny chim t l khong 50% trong nhm cc lao ng lm cng n lng, hay 17% tng s vic lm trong giai on 2011-2012. iu ny cng c th suy lun rng nhm d b tn thng, theo nh ngha ca T chc Lao ng Quc t ILO bao gm lao ng t lm v lao ng gia nh (phn tch s liu cho thy nhm ny chim 62,58% tng s lao ng) cng b nh hng ng k bi bt n kinh t v m v tng trng suy gim. Nu gp chung vi nhm lao ng lm cng n lng khng c bo him x hi - nhm thu nhp khng theo kp lm pht nh nu trn, c th thy rng khong 80% lc lng lao ng nhiu kh nng chu tc ng ng k ca suy gim kinh t. Tuy nhin, khong trng s liu v thu nhp nh c nu trn khng cho php kim nh c iu ny, dn n nhng tranh lun kh c hi kt xoay quanh nhng nghch l lin quan n cc con s v thc trng lao ng v vic lm hin nay. Do vy cn nhanh chng khc phc khong trng d liu ny gip qu trnh hoch nh chnh sch c hiu qu hn. Nhn v tng lai, trong giai on trung hn 2013-2015, c mt d bo l kinh t Vit Nam s tng trng 5,31% trong nm 2013, 5,63% nm 2014 v 5,92% nm 2015, v nh vy tc tng trng bnh qun giai on ny l 5,62%, tc l tng ng tc tng trung bnh ca giai on ba nm trc 2010-2012. Nu nhng d bo ny l ng, v nu nh c cu tng trng tip tc chuyn dch c li cho cc ngnh thm dng lao ng di tc ng ca qu trnh thoi n m Vit Nam hin nay ang phi tri qua nh l mt phn ca chng trnh ti c cu nn kinh t, cu i vi lao ng trong
229

giai on 2013-2015 nhiu kh nng s khng yu hn so vi giai on 2010-2012. Trong khi , tc tng cung lao ng c du hiu tng chm li kh r nt, v xu hng ny c d bo s duy tr trong trung n di hn, khi giai on dn s vng ca Vit Nam ang dn kt thc. Vi nhng thay i v cung v cu trn th trng lao ng nh vy c th d bo l vic lm v thu nhp trong giai on 2013-2015 s c ci thin so vi giai on 2010-2012. Tuy nhin trong trung hn, khi bc ng phc hi kinh t Vit Nam vn cn gp nhiu thch thc, cn thn trng trong vic thc hin l trnh tng lng ti thiu p dng i vi nhng ngi lm vic trong khu vc doanh nghip. Trong bi cnh nn kinh t gp nhiu kh khn, vic thc hin l trnh tng lng ti thiu tuy gip mt nhm lao ng thuc khu vc chnh thc ci thin c thu nhp nhng c th dn n vic cc doanh nghip trong khu vc ny phi sa thi thm lao ng, hay t nht l hn ch tuyn dng lao ng mi. Ni cch khc, vic thc hin l trnh tng lng ti thiu trong bi cnh tng trng cn kh khn c th lm o ngc qu trnh chuyn dch lao ng t nng nghip sang phi nng nghip v t khu vc phi chnh thc sang khu vc chnh thc. Th trng lao ng cn tr nn linh hot hn gip nn kinh t hp th tt hn cc c sc v m, song vic tip tc tng lng ti thiu li c th cn tr iu . Trong di hn, vi nhng thay i ng k lin quan n xu th tng chm li ca lc lng lao ng, sc p to vic lm mi s gim bt. Thay vo s l sc p to vic lm c cht lng vi thu nhp cao hn, n nh v t b tn thng hn. y l mt thch thc khng nh, song cn phi t c ca qu trnh ti c cu nn kinh t gn vi chuyn i m hnh tng trng nhm a nn kinh t Vit Nam tr li qu o tng trng nhanh v bn vng trong bi cnh cc li th v c cu dn s vng ang dn kt thc.

230

PH LC TM LC V TNH HNH CA MT S NGNH THM DNG LAO NG Nng nghip v nng sn xut khu Nm 2012, theo s liu ca B Nng nghip v Pht trin Nng thn, ngnh nng nghip xut siu 10,6 t USD (trong tng kim ngch xut khu cc mt hng nng nghip c t 27,54 t USD (tng 9,7% so vi nm ngoi)). C th, gi tr sn xut nng nghip, lm nghip v thy sn tng vi t l tng ng l 2,8%; 6,4%, v 4,5%. Tc tng trng ton ngnh t 2,72% so vi nm 2011. Trong s cc mt hng nng sn xut khu c ba mt hng t kim ngch t 3 t USD tr ln l go, cph, g; 5 mt hng t kim ngch t 1 t la M tr ln l cao su, c tra, tm, ht iu, sn v cc sn phm sn. Xut khu go thu v 3,7 t USD to nn mt k lc mi v khi lng xut khu mt nm vi 8,1 triu tn (tng 13,9% so vi nm 2011)78. Dt may, da giy Theo s liu thng k ca Tng cc Hi quan, tr gi xut khu hng dt may ca Vit Nam nm 2012 t 17,2 t USD (tng 3% so vi k hoch u nm 16,7 t USD) v nh vy tng trng cua nganh t 7,5% so vi nm 2011. Trong o, nganh dt may, da giy nhp khu khoang 8,8 ty USD nguyn liu t nc ngoi. Theo o, gi tr thng d thng mi ca ngnh dt may nm 2012 t 8,4 t USD79.
78http://www.agribank.com.vn/31/834/tin-tuc/thi-truong-nong-nghiep/2013/01/6196/nong79Nm

nghiep-nam-2012--tu-hao-xuat-sieu--2-1-2013-.aspx. 2010, l nm u tin Vit Nam c hng u i thu theo Hip nh i tc kinh t Vit Nam- Nht Bn v kim ngch xut khu dt may sang th trng ny tng trng 20% so vi nm 2009. Sau 1 nm hp tc theo Hip nh, theo s liu thng k, nm 2011, kim ngch xut khu dt may Vit Nam sang Nht Bn t 1.69 t USD, tng 46.41% so vi nm 2010. Tnh ht thng 10 nm 2012, kim ngch ny t 1.62 t USD, gn bng c nm 2011, tng 17.4% so vi cng k 10 thng nm 2011. Hin nay, Nht Bn chim hn 13% th phn xut khu dt may ca Vit Nam (VITAS, 2012).

231

Xy dng Gi tr sn xut xy dng nm 2012 theo theo gi so snh 1994 c tnh t 229,6 nghn t ng, tng 2,1% so vi nm 2011; nu tnh theo gihin hnh c tnh t 720,2 nghn t ng trong cng trnh nh t 269,8 nghn t ng;cng trnh nh khng t 111,9 nghn t ng; cng trnh k thut dn dng t 241,4 nghn t ng v hot ng xy dng chuyn dng t 97,1 nghn t ng80. Theo nhn nh ca TCTK th chnh sch tht cht u t cng ca Chnh ph nhm kim ch lm pht; li sut ngn hng d gim nhng vn kh cc doanh nghip tip cn vn thi cng cc cng trnh cng vi s trm lng ca th trng BS nm 2012 khin cho nhiu d n phi dng thi cng hoc gin tin l nhng nguyn nhn ch yu tc ng ti gi tr sn xut xy dng nm 2012 l thp v quan trng hn iu dn ti nhng p lc ti vic lm v ngnh xy dng l mt ngnh s dng nhiu lao ng (khong hn 3 triu ngi theo kt qu iu tra lao ng vic lm 2011).

80http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=413&thangtk=12/2012.

232

CHNG

PHT TRIN MT NN NNG NGHIP BN VNG

DN NHP Nng nghip Vit Nam ng vai tr quan trng trong vic m bo an ninh lng thc quc gia, xa i gim ngho, l ngun thu ngoi t ln v gp phn n nh chnh tr - x hi. Mc d Vit Nam c nhng thay i ln v c cu kinh t, lao ng, nhng n nay vn cn trn 70% dn s Vit Nam sng nng thn. Thc t thi gian qua cho thy nu c quan tm, u t ng mc, nng nghip s l ng lc nng cao nng lc cnh tranh quc gia v thc y tng trng bn vng. Nhng c hi v thch thc ca th gii nh dn s tng nhanh, bin i kh hu v bin ng gi lng thc, v.v cng cho thy nng nghip s tip tc ng vai tr quan trng trong tng lai. Vi mc tiu phn tch kh nng cnh tranh v trin vng pht trin bn vng ngnh nng nghip Vit Nam, chng ny s i su phn tch, nh gi nhng thnh tu, ng thi ch ra nhng tn ti cn tr s pht trin ca ngnh nng nghip trong thi gian qua. Chng ti cng i su phn tch cc chnh sch v m, nh hng pht trin chung v cc vn ni ti c coi l nhng tr ngi i vi s pht trin ca ngnh nng nghip. Ngoi ra, phn tch ca chng ti cng t ngnh nng nghip trong bi cnh pht trin chung ca Vit Nam v th gii nhm xc nh nhng thch thc mi trong qu trnh hi
233

nhp v pht trin. Trn c s phn tch chung, chng ti cng a ra mt s xut, kin ngh nhm thc y s pht trin ca ngnh nng nghip ni ring v nn kinh t ni chung. DIN BIN SN XUT NNG NGHIP NM 2012 Sau 27 nm i mi, nng nghip Vit Nam c nhng thnh tu ng k v ng vai tr quan trng trong qu trnh pht trin kinh t - x hi ca t nc, tr thnh lnh vc pht trin thnh cng nht ca nn kinh t. Bt chp nhng kh khn v th trng, thin tai v dch bnh, nng nghip tng trng duy tr mc tng i kh. Sn xut nng nghip to ra ngun cung lng thc thc phm di do, m bo an ninh lng thc quc gia. Nh vy, gi nng sn ti Vit Nam, c bit l gi lng thc c duy tr mc thp, to chi ph lao ng thp, thu ht mnh u t nc ngoi v ng gp quan trng cho tng trng kinh t v n nh x hi. Hnh 6.1. Tc tng trng ngnh nng nghip Vit Nam so vi mt s nc trong vng

Ngun: WB.

Bn cnh , xut khu nng sn tng lin tc. Vit Nam tr thnh mt trong nhng nc xut khu hng u th gii v cc mt hng nh go, cao su, c ph, ht tiu, ht iu, sn phm g v cc sn phm thy sn. Trong khi Vit Nam lin tc thm ht thng mi, nng nghip l ngnh duy nht c thng d xut khu rng tng u n, ngay c trong thi im tng trng kinh t suy gim.
234

Hnh 6.2. Kim ngch xut khu nng sn Vit Nam.

Ngun: c lng t Tng cc Thng k v bo co B NN&PTNT, 2013.

Xut khu ng gp quan trng trong sn xut nng nghip Vit Nam. Trung bnh trong giai on 2011-2012, tng trng kim ngch xut khu nng - lm - thy sn t 18,8%/nm, vt xa so vi ch tiu 6-7% theo k hoch pht trin giai on 2011-2015 ca B NN&PTNT. Trong khi thng mi Vit Nam thng xuyn nhp siu th nng nghip l ngnh duy nht lun lun xut siu, gp phn ng k ci thin cn cn thng mi. Nm 2012 l nm u tin sau 20 nm Vit Nam c thng d cn cn thng mi, ng gp ln l nh xut khu nng sn v xut khu ca cc doanh nghip u t trc tip nc ngoi. Xut khu nng sn t mc k lc 27,5 t USD v t thng d xut khu rng 10,6 t USD trong nm 2012. Hnh 6.3. Cn cn thng mi chung v ngnh Nng - Lm - Thy sn

Ngun: c lng t TCTK v bo co B NN&PTNT, 2013.

235

Tng trng nng nghip v m bo an ninh lng thc ng vai tr quan trng nht trong vic thc hin thnh cng xa i gim ngho trong bi cnh phn ln dn s vn sng khu vc nng thn v nng nghip l ngun sinh k chnh ca ngi dn nhng a bn kh khn. T l gim ngho Vit Nam lin tc ci thin trong sut thi gian di vi mc gim n tng khong 2%/nm. y l nn tng quan trng ca n nh x hi, an ninh chnh tr v bo v mi trng. Thnh tch ny l ng gp quan trng cho vic Vit Nam hon thnh trc thi hn mc tiu Pht trin Thin nin k do Lin hip quc ra. Bng 6.1. T l ngho c nc phn theo khu vc v theo vng
C NC T l ngho chung Phn theo thnh th, nng thn Thnh th Nng thn Phn theo vng ng bng sng Hng Trung du v min ni pha Bc Bc Trung B & huyn hi min Trung Ty Nguyn ng Nam B ng bng sng Cu Long 2004 18,1 8,6 21,2 12,7 29,4 25,3 29,2 4,6 15,3 2006 15,5 7,7 18,0 10,0 27,5 22,2 24,0 3,1 13,0 2008 13,4 6,7 16,1 8,6 25,1 19,2 21,0 2,5 11,4 2010 14,2 6,9 17,4 8,3 29,4 20,4 22,2 2,3 12,6 2011 2012* 12,6 5,1 15,9 7,1 26,7 18,5 20,3 1,7 11,6 11,4

Ghi ch: 1. T l h ngho nm 2004, 2006, 2008, 2010 tnh theo chun ngho ca Chnh ph giai on 2006-2010 c iu chnh theo trt gi, 2. T l h ngho nm 2010, 2011, 2012 tnh theo chun ngho ca Chnh ph giai on 2011-2015. Ngun: Tng cc Thng k.

K t nm 2008 n nay, Vit Nam chng kin tnh trng suy gim ca nn kinh t do nhng yu km trong qun l chnh sch v m trong nc v nh hng tiu cc ca khng hong kinh t th gii. Trong kh khn, sn xut nng nghip vn ni ln nh mt mng sng ng khch l nht ca nn kinh t. Trc nhng bt li
236

do thin tai, dch bnh v suy thoi kinh t ton cu nh hng mnh m ti hot ng sn xut kinh doanh, ngnh nng nghip (bao gm c trng trt, chn nui, lm nghip v thy sn) vn duy tr mc tng trng GDP bnh qun giai on 2011-2012 l 3,4%/nm, vt ch tiu k hoch nm nm i hi ng XI ra cho ngnh l 2,63,0%. Sn xut nng nghip to vic lm v thu nhp cn bn cho ng o c dn sinh sng nng thn, gp phn b p cho nhng gim st ca cc lnh vc sn xut, kinh doanh phi nng nghip. Hnh 6.4. Tng trng GDP c nc v cc ngnh kinh t

Ngun: Tng cc Thng k, 2013.

Tuy nhin, nu nh trong cc t suy thoi kinh t cui thp k 1980 v cui thp k 1990, v giai on 2009-2011, nng nghip ng vai tr phao cu sinh cho Vit Nam vt qua kh khn, nh sn xut cung ng lng thc thc phm, gip duy tr n nh kinh t - x hi th n nm 2012, b m an ton ny khng th tip tc duy tr c tc tng trng nh cc nm trc. L do l tng trng nng nghip vn ch yu da trn vic khai thc ti nguyn thin nhin (tng din tch t, thm dng nc ti tng v, v.v) cng mc s dng vt t u vo cao nhng hm lng i mi cng ngh v th ch thp. Cht lng tng trng thp c biu hin mc tn tht sau thu hoch cao, cht lng sn phm khng ng u, v sinh an ton thc phm khng m bo, kh nng to gi tr mi thp. V vy, sau mt thi gian di khi sc,
237

tng trng nng nghip bt u chng trong thi gian gn y, gim t 4,5% nm 1995-2000 xung cn 3,8% giai on 2000-2005; 3,4% giai on 2006-2011 v ch cn 2,7% trong nm 2012. Bn cnh , chuyn i c cu sn phm nng nghip din ra chm, cha thc s phn nh li th so snh v cha p ng trin vng nhu cu trong tng lai. Trng trt vn chim trn 50% c cu ni ngnh nng nghip, trong la go vn chim t trng chnh. Tuy chim phn ln din tch cy hng nm nhng hiu qu kinh t ca cy la em li khng cao, v vy xut hin tnh trng nng dn khng thit tha vi t la, khng thm canh tng v nht l ng bng sng Hng. Ngnh thy sn v ngnh chn nui pht trin nhanh, song thiu bn vng. Nng sut vt nui cn thp, gi thnh chn nui cao, thc n chn nui ph thuc ch yu vo nhp khu, m hnh chn nui cng nghip cha pht trin, kh nng kim sot dch bnh cn yu, kim sot th trng v t chc kinh doanh km v.v lm nhiu h nui thy sn ng bng sng Cu Long treo ao, nhiu h chn nui b chung. Hnh 6.5. C cu gi tr sn xut ngnh Nng - Lm - Thy sn phn theo tiu ngnh (%)

Ngun: Tng cc Thng k, 2013.

238

NHNG THCH THC I VI PHT TRIN NNG NGHIP BN VNG Mc d t c nhng thnh tu ng k v c ng gp tch cc cho vic duy tr n nh kinh t - x hi trong giai on 20102012, nhng pht trin nng nghip Vit Nam ang xut hin nhng kh khn ngy cng trm trng. y l nhng kh khn xut hin do nhng thch thc mi xut hin nh bin i kh hu, suy thoi kinh t th gii, v.v nhng ch yu l do nhng nguyn nhn ch quan tch ly t nhng vng mc ni ti t lu trong h thng ca ngnh nng nghip v ca c nn kinh t. Cht lng v kh nng cnh tranh ca nhiu loi sn phm cn thp Cht lng v v sinh an ton thc phm l vn bc xc trong x hi v cn tr nng sn Vit Nam thm nhp th trng th gii. Tnh trng nhim c tch ly v ng c cp do thc phm mt v sinh din ra nghim trng. T l nng sn xut khu b t chi v b lit vo danh sch phi kim sot cht ch kh cao, do d lng thuc, do nhim ha cht, bm tp cht, khng kim sot c xut x, v.v Yu km trong qun l cht lng, cng manh mn ca nhiu chui cung ng, s cnh tranh thiu lnh mnh gia cc doanh nghip khin cho gi bn vn thp trong khi khi lng hng ha thng mi ngy cng cao. Quy trnh sn xut khng tun th tiu chun ca th trng, khi lng hng ha nh l, manh mn, khng ng nht. K thut thu hoch v s ch km, c s h tng phc v bo qun, ch bin nh kho tng, sn phi, bn bi, v.v cn km pht trin, cng nghip ch bin nng sn c quy m nh, cng ngh lc hu nn cht lng nhiu loi nng sn cn thp, nht l rau qu, sn phm chn nui. Phn ln nng sn xut khu dng s ch, gi tr gia tng rt thp, cha c thng hiu, mu m bao b, khng m bo tiu chun k thut.

239

Hnh 6.6. S l hng nng sn nhp khu vo th trng Hoa K b t chi (Tnh trn mi kim ngch 10 triu USD, 2006-2008)

Ngun: WB.

An ninh dinh dng cha c m bo. Ngi dn vn i mt vi tnh trng thiu vitamin, thiu cht bo, thiu iot, thiu m v.v mt cn bng dinh dng. Gn 1/3 tr em khu vc nng thn ci cc, c chiu cao rt thp so vi tui, hn ch pht trin tm vc v sc khe con ngi. Ngoi ra tnh trng thiu nc sch, thiu n tm thi trong thi k gip ht vn xy ra nhng vng kh khn, vng ngho. Trong khi cc bnh tt do mt cn bng dinh dng nh tiu ng, gout, bo ph, v.v cng xy ra nhiu vng th v c nng thn. Hnh 6.7. T l tr em suy dinh dng tng trong khi xut khu la nhiu

Ngun: WB.

240

Tng trng gim v kt cu sn xut chm thay i Tc tng trng GDP ngnh nng, lm thy sn trong thi gian gn y chm li, gim t 4,01% trong nm 2011 xung cn 2,72% nm 2012, c tnh 6 thng u nm 2013 gim xung cn 2,14%. Tuy nhin, do cc ngnh cng nghip v dch v gim tng trng nhanh hn nn t trng ca ngnh nng lm thy sn (NLTS) vn chim 22,01% GDP trong nm 2011 v 21,65% GDP trong nm 201281, lm cho qu trnh chuyn i kt cu chung ca nn kinh t cng chng li v t trng nng lm thy sn khng gim ti mc tiu 17-18% ra trong Ngh quyt i hi XI. Trng trt vn tng trng theo chiu rng, ch yu da vo m rng din tch. Hu ht cc cy trng xut khu ch lc ca Vit Nam nh la, c ph, cao su v.v vt qu din tch c quy hoch ti nm 2015, thm ch quy hoch ti 2020. Trong khi , nng sut ca nhiu ngnh hng ti hn v c xu hng gim nh cao su (gim 0,3%) v h tiu (gim 9,5%) v.v trong giai on 2010-2012. Nhng ngnh ng gp quan trng cho chuyn i c cu kinh t trong thi gian gn y nh chn nui, thy sn gp nhiu kh khn, lm n thua l. Bng 6.2. Mt s cy trng chnh vt k hoch din tch n nm 2020
Loi cy La Ch C ph Cao su H tiu iu Din tch 2011 (Nghn ha) 7651,4 126,3 570,9 834,2 55,4 360,3 K hoch (nghn ha) 2015 7030 130 550 800 53 430 2020 7000 130 550 900 53 470

Ngun: V k hoch, B Nng nghip v Pht trin Nng thn 2011.

Gi thc n tip tc tng mnh khin ngi chn nui gp nhiu kh khn. So vi nm 2010, gi thc n chn nui u nm 2013
81Tng

hp t Bo co tnh hnh kinh t x hi nm 2011, 2012 - Tng cc Thng K.

241

tng ln 66,7%. Gi bn ca cc loi thc n chn nui ti Vit Nam hin ang cao hn cc nc trong khu vc t 15-20%. Trong khi , gi sn phm u ra li gim. Gi tht ln v tht gia cm gim lin tc hn 40% i vi tht ln hi v 20% i vi tht g cng nghip trong nm 2012. Trong chn nui, do dch bnh v lm n thua l, nhiu doanh nghip, h sn xut ph sn. Tng s n tru ca c nc trong thng 7/2013 gim 2,5%; n b gim 3%; n ln gim 1,5%, gia cm gim 2% so vi cng k nm 201282. Mt s sn phm chn nui nhp khu c dp trn vo th trng nc ta. Trong ngnh thy sn cng din ra tnh trng nhiu doanh nghip, h nui trng thy sn ph sn do bnh dch, cnh tranh thng mi gay gt chnh ngay gia cc doanh nghip trong nc. Cc ng dn hot ng trn bin cn gp kh khn v tu nc ngoi xua ui, uy hip, bt gi. Thm vo l cc ro cn thng mi ti cc th trng xut khu. c tnh, hin c hn 80% doanh nghip thy sn mi thnh lp trong 5 nm gn y sp ph sn. Theo B Cng thng, tng gi tr kim ngch xut khu thy sn nm 2012 t khong 6,09 t USD, gim 0,3% so vi nm 2011. V lm nghip, trong giai on 2011- 2012 tuy din tch rng tng nhng tc trng rng gim. Nm 2011 din tch trng rng t 214,7 nghn ha, gim 14,8% so vi nm 2010 v nm 2012 t 186,1 ngn ha, gim 13,3% so vi 2011. Cht lng rng t nhin gim nghim trng. Din tch rng b tn ph nm 2011 c tnh 1.917 ha v nm 2012 l 1.134 ha. Nm 2012, din tch chy rng l 2.091 ha, tng 19,8% so vi cng k nm trc. Hiu qu sn xut gim, nng dn gim ng lc sn xut Trong thi gian gn y, kinh t tng trng chm, nhu cu tiu dng trn th trng th gii gim, lm gi nng sn xut khu ca Vit Nam gim. T gia nm 2012 cho n thng 6/2013, hu ht
Nng nghip v Pht trin Nng thn, Bo co kt qu thc hin k hoch by thng u nm 2013 ngnh Nng nghip v pht trin nng thn.
82B

242

cc mt hng xut khu chnh u gim gi. Kim ngch xut khu cc nng sn chnh trong su thng u nm 2013 gim 10,5% so vi cng k nm 2012. Trong thng 6/2013, gi cao su gim 19,3%; gi ht iu gim 14,8%; gi go gim 12,8%; gi ht tiu gim 10,2%; gi thy sn gim 2,9% so vi cng k nm trc83. Trong khi , do kinh t trong nc kh khn, sc mua trong nc gim. Gi nng sn thp mt mt gp phn quan trng gi lm pht mc thp nhng mt khc lm gim ng k thu nhp ca nng dn. Hnh 6.8. Gi vt t u vo cao, gi u ra nng sn thp

Ngun: Tng cc Thng k 2013.

Trong khi , gi cc vt t u vo chnh ca sn xut nng nghip nh phn bn, thuc bo v thc vt v th y, thc n gia sc v thy sn, nhin liu, in, v.v vn tip tc tng. Trong qu II nm 2013, gi xng tng 10% so vi cng k; gi in tng 5% t ngy 1/8/2013. Ngn hng tip tc gp kh khn v n xu (chim 4,7% tng d n vo cui thng 5 nm 201384) sit cht tn dng v gi mc li sut rt cao ko di (ph bin trong khong 13,5% n 17,5%85). Nhiu doanh nghip v h nng dn khng vay c vn, buc phi ct gim sn xut, khin li nhun gim. Thm ch nhiu h thy sn phi treo ao, h chn nui b trng chung, chp nhn nguy c ph sn. Kinh t th gii v trong nc cha th nhanh chng hi phc trong nm nay v nm ti. Sn xut nng nghip tng trng chm.
83Tnh

ton t s liu xut nhp khu 6 thng nm 2013 ca Tng cc Thng k. hng Nh nc. 85Ngn hng Nh nc.
84Ngn

243

Trong hon cnh , u t cho nng nghip khng ci thin (t l vn u t cho nng lm thy sn trong tng vn u t x hi c xu hng gim t 13,9% nm 2000 cn 6,6% vo nm 201186). Nu nng nghip tip tc phi i mt vi nhiu kh khn nh trc th kh nng ti sn xut m rng ca ngnh s st gim nghim trng. Do hiu qu thp, nng nghip gim dn vai tr trong c cu thu nhp ca gia nh nng thn. Trn ton quc, lao ng nng thn b sn xut nng nghip i tm vic phi nng nghip ngay nng thn hoc ti thnh ph, thm ch tm cch i lm ngoi nc. Do trnh thp, thiu thng tin, khng c t chc, a s lao ng t nng thn ra ch yu tham gia th trng lao ng phi chnh thc (xe m, cu vn, th xy, ng nt, gip vic nh, v.v) ri ro cao, thu nhp thp, iu kin lm vic kh khn, iu kin sinh hot bt thun. Mt s ni ng bng sng Hng, nng dn tr rung li cho nh nc. cc vng khc, hng lot nng dn b t khng canh tc hoc gim v gieo trng. Ri ro trong sn xut nng nghip tng An ninh sinh hc ang tr thnh vn quan trng. Trong nm 2013, Trung Quc i mt vi chng virus cm g H7N9 l loi virus cm gia cm mi va c pht hin c kh nng ly t gia cm sang ngi v c t l t vong cao, trong khi chng H5N1 vn xut hin v gy t vong Vit Nam. Vi s bin i ca cc chng virus mi v kh nng ly nhim t cc nc xung quanh, nguy c pht sinh cc t dch khc cho gia sc, gia cm rt ln v khng loi tr kh nng ly lan sang ngi. Tng t nh vy, bnh dch i vi thy sn bng pht trn tm va qua gy tn tht ln cho ngi nui. Mc d t u nm 2012, cc c quan chc nng ca B Nng nghip v Pht trin Nng thn v cc a phng quyt lit nghin cu, lm r nguyn nhn ca dch bnh trn tm (bnh teo gan tm) nhng n nay cha c gii quyt trit , ngi nui
86Tnh

ton t s liu ca Tng cc Thng k.

244

vn chu thit hi ln. ng thi, gi c tra xut khu bin ng tht thng, nhu cu nhp khu ca th trng chnh (EU v M) b st gim mnh, sn lng tn kho ln, ngi dn gim u t sn xut. Ngoi ra, cc bnh dch khc trn thy sn, cy trng thi gian ti s c nhiu din bin phc tp. Bng 6.3. Ri ro ca h nng dn phi i ph (%)
C sc t nht mt c sc Trong : Tp th C nhn C hai H 42 54 35 11 2006 Phc hi 60 67 55 42 H 56 73 13 13 2008 Phc hi 45 48 49 29 H 50 71 13 16 2010 Phc hi 53 57 36 49 H 45 71 15 14 2012 Phc hi 43 43 39 52

Ngun: Tnh ton t s liu iu tra mc sng h gia nh VARHS 2012.

Do rng b ph hoi nhiu, cc cng trnh thy in, cc khu khai thc khong sn khng i km khi phc mi trng lm nng n hn thit hi bo, l, hn hn thi gian gn y. Cng vi qu trnh bin i kh hu, tnh trng thin tai trong tng lai s din ra ngy cng tng vi nhiu din bin phc tp hn. Tnh trng st l, l lt, ngp mn, hn hn ti mt s vng s xy ra vi mc nghim trng hn nh hng khng nh ti i sng sinh hot v sn xut ca ngi dn. Cc biu hin thi tit cc oan c nhiu kh nng gy nh hng tiu cc cho sn xut nng nghip. Trong thi gian gn y, tuy kinh t suy thoi nhng tnh trng mt t sn xut nng nghip vn din ra vi tc cao. Trong khi h thng lut l qun l ti nguyn t, nc, sinh hc chm c ci thin th cc nhu cu ca qu trnh cng nghip ha, th ha, bi cnh bin i kh hu v nguy c cnh tranh, tranh chp ngy cng gay gt. Cc ngun ti nguyn phc v sn xut nng nghip nh t, nc, sinh hc, v.v s tip tc cng thng trong tng lai gia nng nghip v cc ngnh kinh t khc, gia nng thn v th v gia cc quc gia ln cn.
245

 nhim v nguy c gy suy thoi mi trng Tng trng nng nghip ca Vit Nam thi gian qua lm dng phn bn, ha cht bo v, thuc th y, cht kch thch tng trng, v.v gy tc ng xu n mi trng, lm tng mc nhim v suy yu ngun ti nguyn thin nhin. Qun l ti nguyn nc mt v nc ngm lng ph, p dng cc bin php canh tc c v km tn dng ph phm nng nghip l nguyn nhn gy ra nhim cc b cng nh tng pht thi kh nh knh. Kinh t nng thn, vi vic pht trin lng ngh, tiu th cng nghip v cng nghip a phng m khng qun l mi trng tt ang gy nguy c lm nhim mi trng nng thn. Vic vic ph rng ba bi, sn bt khai thc cn kit ng vt hoang d v tn thu ngun li thy sn bng cc phng php nh bt hy dit lm mt cn bng sinh thi, suy gim a dng sinh hc, hy hoi kh nng ti to v phng chng thin tai ca t nhin. Xu hng pht trin ba bi cc khu cng nghip cc a phng, bung lng qun l cht thi cng nghip, pht trin thy in nh v khai thc t , khong sn ba bi trc tip lm suy thoi mi trng, gy nguy him cho sinh k v ph hoi rng, hy hoi mi trng sng bn vng ca ngi dn nng thn. Chnh lch giu ngho ngy cng tng Trong khi t l tng i gia mc sng ca ngi dn th v nng thn Vit Nam gi mc chnh nhau hai ln th ngy cng c nhiu du hiu v chnh tuyt i v thu nhp ngy cng dong rng. Thm vo l cc chnh sch cm phng tin giao thng th s lu thng, cm cc hot ng sinh k ca ngi ngho nng thn (bun gnh bn bng, hnh ngh xch l, xe m, bn bo do, v.v mt s th) hn ch nhp c vo mt s thnh ph ln. S khc bit v cht lng dch v phc v i sng, v c hi tip
246

cn thng tin, in, nc sch, v.v lm gia tng chnh lch v c hi pht trin gia nng thn v th. Kt qu iu tra mc sng (VHLSS) v d liu cc cuc iu tra khc ca Tng cc Thng k cng ch ra xu hng bt bnh ng ngy cng ln ngay trong khu vc nng thn, vi chnh lch tng dn gia vng cao vi vng ng bng/chu th v gia ngi Kinh vi dn tc thiu s. Trong khi t l ngho i nng thn khu vc ng bng ch mc 10%, th cc tnh v huyn min ni l trn 50%. Nguyn nhn chnh lch ny khng ch bt ngun t vn tc pht trin kinh t vng m cn l do s kt ni th trng, tham gia vo chui gi tr hng ha ca cc h dn thiu s cn yu. Bng 6.4. Chnh lch thu nhp khu vc nng thn, thnh th
Nm 2002 2004 2006 2008 2010 2012 T l thu nhp thnh T l thu nhp nhm giu T l thu nhp nhm giu th/nng thn nht/ ngho nht thnh th nht/ ngho nht nng thn 2,26 2,16 2,10 2,11 1,99 1,71 8,0 8,1 8,2 8,3 7,9 8,7 6,0 6,4 6,5 6,9 7,5 9,0

Ngun: Tnh ton t s liu iu tra mc sng h gia nh.

Hn 90% ngi ngho c nc sinh sng vng nng thn. n nm 2010, theo tiu ch mi ca B LTBXH, khong 27% dn c nng thn b xp loi ngho. T l ngho vng ng Nam B v chu th sng Hng ln lt l 11,9% v 13,6%, trong khi vng Ty Nguyn v Min Ni pha Bc ln lt l 41,6% v 50,4%. T l ngho c bit rt cao mt s vng trong cng ng cc dn tc thiu s. Tc gim i ngho ca ngi Kinh t 30% xung cn di 5%, trong khi cc dn tc thiu s t l ngho vn cn cao, ph bin t 60%-70%.

247

NGUYN NHN YU KM TRONG SN XUT NNG NGHIP Nhng vn ngn hn ny sinh ngy cng nhiu trong sn xut nng nghip nh tnh trng mt v sinh an ton thc phm, ging, vt t nng nghip km cht lng, gian ln thng mi, gi nng sn xung thp, v.v i hi phi a ra cc gii php chnh sch gy qu ti cho cc c quan qun l chc nng, dn n chnh sch hoch nh thiu hp l, thc hin thiu hiu qu v chm ci thin tnh hnh. Tuy nhin, gii php khc phc kh khn khng nm trong cc chnh sch ngn hn m do ba nguyn nhn su xa ca vn di hn: Th nht v quan trng nht l m hnh tng trng theo chiu rng t ra rt li thi vn chm c thay i, lm cn tr nhng nh hng pht trin di hn. T nm 2011, B Chnh tr, Ban Chp hnh Trung ng ng, Quc hi v Chnh ph ban hnh hng lot vn bn v ti c cu nn kinh t, tuy nhin ngay trn 3 lnh vc u tin l u t cng, doanh nghip nh nc v ngn hng, cc vng mc tc thi vn ko cc chnh sch vo x l s v, cha thc s tin hnh cc bin php cn c thay i m hnh tng trng. Cc nh hng pht trin di hn nh xc nh ng mc vai tr quan trng ca ngnh nng nghip, pht trin cng nghip ch bin, cng nghip sn xut vt t, thit b cho nng nghip; pht trin th hi ha vi nng thn, qui hoch v u t gn b gia nng nghip v cng nghip, nng thn v th cha c lm r. Th hai, do l thuyt, l lun pht trin khng r, h thng chnh sch v m v chnh sch ca tng ngnh khng nht qun. Mt mt, trong giai on pht trin thun li th u tin thu ht ti nguyn t nng nghip v khuyn khch thin v pht trin cng nghip v kinh t th. Mt khc, khi kinh t kh khn li khng n lc tho g kh khn cho nng nghip, nng thn: cc bin php tht cht tin t, cng c h thng ngn hng v li sut cho vay cao cn tr cc h nng dn v cc doanh nghip nng thn ang gp
248

kh khn tip cn tn dng. T gi hi oi nh gi ng Vit Nam cao ko di lm mt kh nng cnh tranh ca hng ha nng sn xut khu. Ngnh nng nghip ngh ngn hng cho nng dn vay u i mua my c gii b ngnh cng nghip rng buc phi mua my c t l ni a ha cao, v.v Th ba l m hnh tng trng li thi tip tc tn ti, ko theo cc chnh sch v th ch c mang bng dng xin cho, tp quyn bt hp l, cn ng mi n lc i mi: chnh sch t ai vi nhng vn tranh ci ko di v quyn thu hi v vn bi hon t ai sn xut ca nng dn, chnh sch trao quyn t ch cho cc n v s nghip cng lp, chnh sch khon theo sn phm cho hot ng khoa hc cng ngh, chnh sch trao quyn cho nng dn v cng ng trong u t xy dng cc cng trnh nng thn, v.v cc chnh sch quan trng lin quan n ngun lc cn bn ca sn xut v t ai, tin vn, khoa hc cng ngh, v.v tip tc b tr hon vic thng qua v thc hin. V vy, ng lc hng hi sn xut ca nng dn, kinh doanh ca doanh nhn, cng tc ca cn b gim st. Nng dn mt s ni tr li rung hoc khng thm canh, doanh nghip gim u t vo nng nghip, nh khoa hc b vin nghin cu, v.v Nh vy, gc r ca vn khng phi l x l nhng vn trc mt bng cc gii php ngn hn. Nhng yu km ko di ca h thng kinh t x hi phi c gii quyt mt cch cn bn bng vic xc nh li m hnh tng trng hiu qu v vng bn tin hnh ti c cu ngnh nng nghip v ton nn kinh t. Cc vn nu trn gn kt vi nhau trong mt th thng nht v phi c x l ng b. Tnh hnh mi trng suy thoi, ti nguyn t nhin b tn thu, nguy c bt n x hi, v.v bt ngun t tnh trng ngho i, bt bnh ng nng thn, t thu nhp thp v c hi b gii hn, t v th b t thp ca c dn nng thn. a v yu km v d b tn thng ny ca ng o dn c ang chim ti 70% dn s c
249

nc, xut pht t hnh thc t chc sn xut h tiu nng lm n lc hu, phn tn trn cc mnh rung nh b v manh mn. Nhn vt chnh trong sn xut nng nghip l cc h tiu nng, i tng chnh trong kinh doanh nng nghip l cc doanh nghip va v nh, lc lng chnh trong lu thng l cc tiu thng trung gian nh l. Cc i tng sn xut kinh doanh nh b v ring r trn ang phi vt ln vi nhng thiu thn v ti nguyn, trong mi trng php l cha r rng m khng c gii php chnh sch h tr t ph. Trong khi , rt nhiu c s h tng, dch v, t ai, ti sn cng cng nm trong tay cc doanh nghip nh nc, ca cc n v trc kia l nng lm trng quc doanh nay ch thay i tn gi m khng thay i bn cht. Cc u i v trng trch kinh t x hi vn c dnh cho mt s n v lm n thua l v ng gp rt nh b cho x hi. Mt s hp tc x l tn d ca giai on kinh t k hoch trc kia vn tip tc ko di s tn ti. Tnh trng ti nguyn qu bu b s dng mt cch rt km hiu qu trn vn da vo np ngh cng thc v vai tr ch o ca kinh t quc doanh v kinh t tp th. y l gc r lm cng thng mu thun gia lc lng sn xut rt pht trin v quan h sn xut lc hu hin nay trong nng nghip. Chnh t duy chm i mi trong cung cch qun l nh nc cho php tip tc duy tr hnh thc qun l k hoch, ti chnh theo cung cch xin cho trc y trong ngn sch xy dng c bn, trong cc dch v cng nh nghin cu khoa hc, khuyn nng, cung cp nc sch, dch v y t, gio dc, o to ngh, v.v khin cho nng dn, chnh quyn a phng li Nh nc, ch mong c l ngho, l chm pht trin hng tr gip; mt s c quan nh nc c chia ct lnh vc qun l, iu hnh bng d n, chng trnh nm ly quyn ban pht, iu hnh vt cht. Trong khi cc t chc cng ng nng thn yu i dn th cc t chc on th duy tr cung cch hot ng hnh chnh ha, yn tm lm cnh tay ni di
250

ca chnh quyn m khng chm bm bo v cho quyn li chnh ng ca hi vin. V th b my chnh quyn tuy tr nn cng knh m vn qu ti v cng vic trong khi cc on th l gnh nng cho ngn sch nhng khng pht huy tc dng. y l gc r ca mu thun gia h tng c s sng ng v thng tng kin trc s cng hin nay trong nng nghip, nng thn. Nhng yu km ni ti trn hn ch ng k nhng hiu qu c th pht huy c khi Vit Nam tham gia hi nhp kinh t quc t. Nm 2007, Vit Nam chnh thc tr thnh thnh vin ca WTO. ng thi Vit Nam tham gia nhiu hip nh t do ha thng mi v cc hip nh thng mi vng nh ASEAN, ASEAN v cc i tc Trung Quc, ng v Thi Bnh Dng, vi EU, vi cc i tc Chu , Thi Bnh Dng v nhiu hip nh, cam kt song phng khc. C th ni, ngnh nng nghip Vit Nam thnh cng nm bt c hi hi nhp kinh t quc t, tuy nhin, nhng g chng ta dnh c thp rt xa so vi n lc b ra v c hi em li. Thi gian qua, bt chp trin vng pht trin to ln ca ngnh nng nghip Vit Nam, mc pht trin ca doanh nghip trong nc trong lnh vc nng nghip rt hn ch. T l u t nc ngoi vo nng nghip l khng ng k. Qui m sn xut, kh nng to vic lm v li nhun ca doanh nghip nng nghip rt thp so vi mc trung bnh. Cc chnh sch khuyn khch u t ch em li mc h tr nh b, khng b p ni nhng thit thi to ln v kt cu h tng lc hu, th tc cp t kh khn, cht lng, chi ph cao v mc tin cy km ca vic cung cp in, nc, thng tin, giao thng nng thn. Gn y, khi nn kinh t chung gp kh khn, cc chnh sch gii cu khng em li kt qu kh quan cho cc doanh nghip nng thn, lm cho hng lot doanh nghip va v nh, lng ngh ph sn.

251

Hnh 6.9. S lng doanh nghip trong cc ngnh sn xut

Ngun: Tng cc Thng k.

Doanh nghip khng pht trin, sn xut nng nghip khng kt ni c vi th trng v thiu nn tng pht trin theo hng hng ha, hin i. V vy, trong khi cc hip nh t do ha thng mi m ca th trng ngy cng su rng, nn sn xut da trn nn tng h tiu nng ca Vit Nam b l nhiu c hi tham gia tin trnh ton cu ha. Mt s loi hng ha trong nc c th sn xut ang b ln sn (thc n gia sc, sn phm chn nui, rau, qu, g, v.v); cc my mc, vt t phc v sn xut nng nghip (my ko, my gt p, thuc th y, ging cy trng, v.v) ngy cng ph thuc vo cung cp t bn ngoi. Nng sn Vit Nam tuy bn ra ngoi vi s lng ln nhng cht lng thp, v sinh an ton km, khng c thng hiu, gi tr thp. Nhng hn ch ny vt ra khi kh nng c gng ca ngi nng dn v ngnh nng nghip. Nhng yu km cn bn trn c ch ra trong nhiu vn bn ca ng v Nh nc t i hi VI n nay v c phn tch kh y trong Ngh quyt Trung ng 26 Kha X v nng nghip, nng dn v nng thn nm nm trc nhng chm c nghim tc tip thu, a vo cuc sng. V th, ng lc hng hi sng to lm vic lm giu cho gia nh v x hi ca mt s ng nng dn v doanh nghip nng nghip nng thn gim dn, ri ro v thua thit i vi nng nghip tng ln, cc nh u t trong v ngoi nc
252

khng mun u t v nng thn; cc a phng tp trung u tin thu ht u t v tri thm cho cc d n cng nghip, sn gn v.v nhiu chnh sch ca Trung ng v phn ln ngn sch thin v h tr cho kinh t th v cc ngnh cng nghip, dch v. Trong iu kin , khng c g l khi thy tng trng nng nghip gim dn, kh nng cnh tranh ca nng nghip - li th so sch vn c ca t nc ngy cng suy gim. KT LUN V KHUYN NGH CHNH SCH Mc d, nhu cu tiu dng chung trn th gii ang chng li trong iu kin khng hong kinh t th gii trc mt, nhng nhn lu di, nng sn vi cht lng cao m bo v sinh an ton lun lun c th trng v gi tt. Trong vi chc nm ti, c th trng trong nc v xut khu u c trin vng tt cho sn xut nng nghip. Trong bi cnh hi nhp ngy cng y mnh, mt khi sn xut nng nghip chuyn sang hng c gi tr gia tng cao v cht lng tt th c hi Vit Nam lin kt vi cc doanh nghip v quc gia khc m rng th trng nng sn l rt to ln. Trong thi gian ti, Vit Nam ang tch cc m phn tham gia Hip nh i tc Kinh t Chin lc xuyn Thi Bnh Dng. Mt hip nh em li nhiu c hi v thch thc to ln, c th m ca nhiu th trng quan trng tiu th nng sn ca Vit Nam nh M, Nht Bn, v.v ng thi cng m rng thm cnh ca cho hng ha nng nghip ca nhiu nn sn xut nng nghip mnh nh New Zealand, Australia, v.v nhp vo Vit Nam. Hip nh cng em li c hi pht trin cc lin doanh sn xut v ch bin nng sn, cc my mc, vt t phc v sn xut nng nghip vi nhiu quc gia tin tin nh Nht Bn, M, Singapore, v.v Tuy nhin, t kinh nghim ca vic gia nhp WTO v cc hip nh t do ha thng mi trc y cho thy: c dnh c li ch t hi nhp hay khng hon ton ty thuc vo mc i mi ni ti, pht huy ni lc, xy dng i ng doanh nghip v ti c cu nn kinh t ca nc ta.
253

Cc tin b k thut c p dng ngy cng rng ri trong sn xut nng nghip em li nng sut vt nui cy trng v nng sut lao ng ngy cng cao, m ra kh nng chng chu thch nghi tt vi cc bt li ca mi trng, thc s s l nguyn liu quan trng xy dng mt c cu nng nghip hin i, p ng thch thc ca tin trnh bin i kh hu ton cu. Vi cc tin b k thut mi, thc s mt t nc c ch nhit di do, ngun nc phong ph, lao ng sn c c th vt qua hn ch v t ai nh hp t ti sn xut nng nghip hng ha nng sut cao v gi tr gia tng ln. Nu kt hp tt vi cng nghip ch bin nng sn v cng nghip sn xut vt t, my mc phc v nng nghip th cc tin b khoa hc cng ngh c th nhanh chng lm thay i tnh cht v nng lc ca sn xut nng nghip Vit Nam. Vic ng u vi nhng kh khn v khai thc cc thi c thun li trn gn cht vi nng lc i mi c cu ngnh sn xut nng nghip ca Vit Nam ngay trong nm 2013 v cc nm ti. Mt mt l trin vng thay i tnh hnh mt cch cn bn chng nhng i vi ngnh nng nghip v vi c nn kinh t nc nh, mt khc l nguy c bt n v chnh tr x hi v suy thoi mi trng nu ngnh nng nghip tip tc gim tng trng. B Nng nghip v Pht trin Nng thn ch ng chun b n ti c cu ngnh, theo tm nhn ti c cu nn kinh t ca Ngh quyt i hi ng ln th 11. y l b ngnh u tin trnh n ti c cu ngnh v c Th tng ph duyt. Mc tiu chnh ca cng tc ti c cu ngnh nng nghip nhm hng ti pht trin nng nghip hiu qu, bn vng c hm lng khoa hc cng ngh cao, c gii ha cao, to ra gi tr cao, m bo v sinh an ton thc phm theo tiu chun quc t, nng cao nng lc cnh tranh, ci thin thu nhp nng dn, gn vi kinh t nng thn pht trin nng ng v a dng. phc v mc tiu ny, B Nng nghip xut cc nh hng ti c cu ngnh nh sau: Chuyn
254

t sn xut cc nng sn c gi tr thp v tim nng th trng hp sang cc sn phm c gi tr cao v tim nng th trng ln; chuyn t tp trung u t vo cc cng on sn xut sang u t c cho nhng khu to gi tr gia tng trong chui gi tr sau thu hoch; chuyn t ch thc y sn xut, kch cung sang h tr cu; chuyn t nng nghip thm dng ti nguyn sang nng nghip thm dng khoa hc cng ngh, huy ng ti nguyn con ngi; chuyn t nng h tiu nng sang pht trin kinh t hp tc, chuyn mn ha cao, gn kt c ngnh hng ti cc vng chuyn canh. Sau 27 nm i mi, nng nghip Vit Nam t c nhng thnh tu ng ghi nhn v gi vai tr quan trng trong pht trin kinh t x hi quc gia. Nn nng nghip vn pht trin trc bin ng ca th trng, thin tai bnh dch xy ra thng xuyn. Tuy nhin, cng phi nhn nhn r l cc ng lc cho tng trng nng nghip trong thi gian qua khng cn hoc ang cn kit dn. Ngun ti nguyn thin nhin, yu t quan trng cho tng trng nng nghip thi gian qua ang b suy gim trm trng trong khi bn thn ngnh nng nghip ang v s phi i mt vi tnh trng cnh tranh ngy cng gay gt trn th thng th gii v ngay chnh trong t nc mnh. iu t ra yu cu bc thit hn bao gi ht cho nhng gii php pht trin ngnh nng nghip vi kh nng cnh tranh cao song song vi pht trin bn vng. Trc mt, cn tr gip cc h chn nui v nui trng thy sn ang gp kh khn c th gi vng ao nui v u t ti n bng h tr ti chnh, gin n, v.v; ng thi cn c gii php tr gip cc doanh nghip nng thn cn hot ng duy tr v khi phc sn xut thng qua cc gii php ti chnh. Nhanh chng a cc ngun ti nguyn ang b b ph vo sn xut nng nghipnh t cc khu d n cng nghip thuc dng quy hoch treo; khi phc ngay cc cng trnh
255

thy liti cc cng trnh thy in v khai khong khng hiu qu; huy ng vt t tn kho (xi mng, st, v.v) xy dng, pht trin giao thng nng thn v thy li nh trong chng trnh nng thn mi, v.v To iu kin thun li cho khu vc t nhn (c trong v ngoi nc) u t vo nng nghip v pht trin nng thn, chuyn cc hot ng quan trng m trc y nh nc vn u t hon ton sang hp tc cng t. Cc hot ng xut l: sn xut cng ngh cao, p dng tiu chun sn phm quc t, pht trin ngun nhn lc, thng tin th trng, qun l ri ro, vn hnh v bo tr h thng thy li, qun l c s h tng nng thn, nghin cu ng dng nng nghip, dch v khuyn nng, dch v th y, qun l ti nguyn thin nhin, bo v thc vt, bo v mi trng, ti chnh nng thn v bo him nng nghip. Nhm gii php quan trng nht, cn tp trung sc gii quyt l y mnh trin khai ti c cu ngnh: Pht trin khoa hc cng ngh: tip tc i mi h thng t chc khoa hc cng ngh nng nghip theo hng t ch, t chu trch nhim; huy ng s tham gia ca tt c cc thnh phn kinh t vo cc hot ng khoa hc cng ngh nng nghip; phn cp, phn quyn mnh m hot ng khuyn nng cho cc t chc nng dn v doanh nghip, tng kinh ph u t cho khoa hc cng ngh v khuyn nng, y mnh trin khai c ch u thu cc ti nghin cu. Tp trung u t kt hp ci tin t chc, pht trin ton din ton b chui ngnh hng (t sn xut, ch bin n bun bn) i vi nhng ngnh c li th nh la go, c da trn ng bng sng Cu Long, cy cng nghip Ty Nguyn, v.v ti cc vng chuyn canh sn xut hng ha phc v xut khu trng im (theo m hnh cnh ng
256

mu ln, cnh ng lin kt, v.v). u tin u t kt cu h tng, h thng dch v phc v sn xut kinh doanh v h thng kho tng, ch bin, vn chuyn, tip th, v.v nhm nng cao gi tr gia tng v gim gi thnh nng sn. Xy dng h thng cnh bo sm nhm pht hin kp thi cc loi bnh dch nguy him, nng cao nng lc d bo kh tng thy vn nhm ng ph vi bin i kh hu, hon thin h thng thng tin th trng lm c s cho cng tc iu hnh v d bo th trng. Tin hnh bo him sn xut nng nghip. Ci cch v tng cng vai tr ca hi nng dn, vai tr ca cc hip hi ngnh hng v cc HTX nng nghip. Nng cao vai tr ca cc t chc ny trong vic cung cp cc dch v cng. Nng cao vai tr gim st ca cng ng i vi cc dch v cng v cc hot ng s dng ngun lc chung. Ci cch th tc hnh chnh, tp trung hot ng ca Nh nc vo nhng hot ng qun l chnh (chnh sch, quy hoch, tiu chun). Xa b c ch xin cho, chuyn sang i tc khch hng trong qun l nng nghip v giao thm quyn t ch cho ngi dn cho pht trin nng thn.. X l dt im, c phn ha v sp xp li cc doanh nghip nng lm nghip nhm ci thin hiu qu s dng t bng cch lm r i tng qun l v s dng c hiu qu cao nht. Trc tnh hnh suy gim ca sn xut nng nghip v xo trn trong kt cu nng thn, n lc phi c quyt tm chnh tr cao kin quyt ti c cu li ngnh nng nghip, u tin pht trin nng thn, pht huy vai tr ch th ca nng dn. y l nhng mc tiu quan trng n nh chnh tr x hi, bo v an ninh quc phng v m ng cho qu trnh cng nghip ha, hin i ha tip tc i ln.
257

y l nhng bc t ph ban u tip tc duy tr bng c im sng nng nghip nng thn ca nn kinh t Vit Nam trong bi cnh kh khn hin nay. Tuy nhin thc s khai tc tim nng to ln ca nng nghip nng thn Vit Nam thc s tr thnh li th a Vit Nam quay tr li mc pht trin hiu qu v vng bn c th ct cnh cng nghip ha th cn phi tin hnh ti c cu kin quyt v trit ca ton nn kinh t. T duy c phi c i mi, cch lm c phi c thay i to ra c ng lc ng hng cho mi i tng trong x hi t nh lnh o n ngi nng dn. Nu nh cng cuc i mi 27 nm trc thay i t duy, thc hin nhng ci cch quan trng v i mi quan h sn xut c s, trao quyn cho ngi sn xut, kinh doanh, c ch th trng iu hnh hng ha v dch v th c l cng cuc i mi hm nay i hi nhng t ph trong t duy v i mi chnh sch, ch trng ln c c s v trung ng trao quyn cho nh khoa hc, cho ngi qun l, c ch th trng vn hnh hiu qu vi cc ti nguyn quan trng nh t ai, tin vn, lao ng, khoa hc cng ngh, v.v

258

CHNG

KH NNG CHNG CC C SC T BN NGOI

DN NHP K t khi bt u i Mi, hp tc quc t lun l mt nh hng quan trng nc ta tranh th s gip ca cng ng quc t. nh hng ny lun c khng nh trong cc vn kin ca ng v k hoch pht trin kinh t - x hi ca Chnh ph nhm huy ng thm cc ngun lc (vn, cng ngh v k nng qun l) t bn ngoi phc v cho qu trnh pht trin kinh t. Trong , ch ng hi nhp kinh t quc t lun l mt trong ba nh hng quan trng ca tin trnh chuyn i sang nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. Do Vit Nam xut pht trnh pht trin thp nn y l mt nh hng quan trng v ph hp vi iu kin thc tin. Cng vi tin trnh hi nhp quc t, th v lc ca nc ta khng ngng c cng c. Vit Nam nhanh chng ra khi tnh trng thu nhp thp, vi nhiu thnh tu ng k trong pht trin kinh t - x hi. Mc d vy, qu trnh hi nhp kinh t su rng hn cng lm bc l r hn cc yu km c hu ca nn kinh t - vn b che lp hoc khng c lu tm thch ng trong mt thi gian di. Sau mt thi gian di tng trng kh nhanh v lin tc, nn kinh t phi i mt vi ba im nghn, c th l bt cp v th ch, bt cp v cht lng c s h tng, v bt cp v cht lng ngun nhn lc. Trong khi , c cu kinh t v xut khu chm i mi, cn
259

da nhiu vo cc lnh vc thm dng ti nguyn v/hoc lao ng vi hm lng gi tr gia tng thp. Mt khc, li ch kinh t so vi gia tng hot ng kinh t l cha nhiu, th hin c cp ngnh v cp quc gia. Cui cng, bn thn nng lc thc hin cc cam kt quc t cn bt cp. Din bin ngay sau khi gia nhp WTO cho thy nng lc th ch - bao gm c nng lc iu hnh chnh sch v nng lc thit k cc ro cn k thut ph hp vi quy nh ca WTO - cn cha c cng c ng mc. Nhn t mt phng din khc, hi nhp kinh t su rng hn cng lm tng quy m v tc truyn ti cc c sc bn ngoi. Theo , cc c sc ny cng c tc ng nhanh v mnh hn, vi phm vi rng hn i vi nn kinh t, ch yu thng qua cc knh u t (trc tip v gin tip) v thng mi. Nhn din c cc c sc ny v nh gi kh nng tc ng n Vit Nam ch l nn tng bc u cho qu trnh iu chnh chnh sch. Trong khi , nhn nhn kh nng chng cc c sc ny l cn thit cng tc iu hnh c nhng iu chnh kp thi v ph hp hn. Chng ny tp trung vo nh gi nng lc chng cc c sc t bn ngoi ca Vit Nam, bao gm cc phn: (i) m t s lc tin trnh hi nhp quc t ca Vit Nam, vi nhng nhn nh v tnh hnh v trin vng trong thi gian ti; (ii) phn tch kh nng chng cc c sc t bn ngoi trong giai on 2007-2012; (iii) nhn nh v kh nng chng cc c sc, gn vi gc hoch nh chnh sch trong nc, ng thi khuyn ngh chnh sch nhm nng cao kh nng ng ph vi cc c sc bn ngoi trong thi gian ti. TIN TRNH HI NHP QUC T CA VIT NAM Nh trnh by trn, ch ng hp tc quc t v hi nhp kinh t quc t l mt trong nhng nh hng quan trng, bn cnh nhng nh hng v n nh kinh t v m v ci cch th trng trong sut hn 26 nm qua. Theo , qu trnh hp tc v hi nhp
260

kinh t quc t ca Vit Nam c tin hnh tun t. Qu trnh ny khi u t m rng i tc, t cc i tc song phng n cp a phng khu vc v sau l cc i tc a phng ton cu. tng cp , phm vi hp tc v hi nhp kinh t quc t cng dn c m rng, t cc lnh vc truyn thng nh thng mi hng ha v thng mi dch v n cc hnh thc mi hn nh cc ni dung lin quan n bo h u t. Xuyn sut qu trnh ny, Vit Nam lun gi thi tch cc, vi cc n lc nhm tng cng m phn v thc thi cam kt. Du mc quan trng m u tin trnh hi nhp kinh t su rng ca Vit Nam bt u t nm 1995 vi ba s kin chnh. Th nht, Vit Nam m phn v k hip nh thng mi song phng Vit Nam - Hoa K vo nm 2000. Tc dng ni bt ca hip nh ny, mt mt y l bc tp dt quan trng Vit Nam tham gia sau rng hn vo tin trnh hi nhp khu vc (tham gia cc FTA) v ton cu (gia nhp WTO). Mt khc, hip nh ny cho php chng ta tip cn th trng xut khu ln nht th gii m khng b phn bit i x. Th hai, Vit Nam gia nhp Hip hi cc quc gia ng Nam (ASEAN) v tham gia hip nh mu dch t do ASEAN (AFTA) v tip l hip nh mu dch t do vi cc i tc (ASEAN+). Th ba, Vit Nam m phn gia nhp WTO v tr thnh thnh vin ca t chc ny thng 1 nm 2007. Cng vi cc FTA khu vc, Vit Nam cng k hip nh i tc kinh t ton din vi Nht Bn (EPA) m thc cht l mt FTA song phng. Nh vy, gia nhp WTO khng phi l im u ca qu trnh hi nhp kinh t quc t Vit Nam, m l s tip ni ca rt nhiu n lc m rng quan h kinh t i ngoi, giao thng, xc tin u t v ci cch th ch - kinh t trong nc. Ngay c sau khi gia nhp WTO, Vit Nam vn tip tc ch ng hi nhp kinh t quc t, vi cc n lc nghin cu, khi ng m phn v m phn nhiu FTA song phng v a phng mi, nh FTA vi Hn Quc, Hip nh
261

i tc xuyn Thi Bnh Dng, FTA vi EU, v FTA vi Lin minh thu quan Nga - Blart - Cadcxtan, v.v... Cc cam kt trong khun kh FTA v cc hip nh khc cng c thc hin theo ng l trnh. Chnh y, qu trnh gia nhp WTO cng khng phi l im cui ca qu trnh hi nhp kinh t quc t Vit Nam. Trong thi gian ti, qu trnh hi nhp kinh t quc t Vit Nam vn s c y mnh, qua gip thc y hot ng hp tc trong cc lnh vc khc. Mt mt, Vit Nam vn s thc thi cc cam kt c, bao gm cc cam kt trong khung kh WTO v cc hip nh FTA ca ASEAN (nh cc hip nh hng n khu vc mu dch t do ASEAN, Hip nh FTA ASEAN - Trung Quc, Hip nh FTA ASEAN - Hn Quc, Hip nh i tc kinh t ton din ASEAN - Nht Bn, v.v...). Bn cnh , Vit Nam cng s tham gia m phn cc FTA mi, nh Hip nh i tc xuyn Thi Bnh Dng (TPP), FTA vi EU, FTA vi Lin minh thu quan Nga Blart - Cadcxtan, v Hip nh i tc kinh t ton din khu vc ng (RCEP), v.v... im chung ca nhng hip nh ny l u thuc th h mi, trong c nhn mnh hn cc vn lin quan n thng mi v u t nh mua sm chnh ph, bo h s hu tr tu, cnh tranh, thun li ha cho thng mi, bo v mi trng, v.v... Trn mt phng din khc, Vit Nam cng s tip tc m ca th trng ti chnh, hng ti pht trin h thng ti chnh mt cch bn vng hn trong giai on n nm 2020. Theo , Vit Nam tip tc thc hin l trnh t do ha ti khon vn. Nhn thc chung v tc ng lan truyn ca khng hong ti chnh, Vit Nam cng s gia tng hp tc ti chnh khu vc. Tuy vy, bi cnh th gii v khu vc hin khng cn nhiu thun li nh nhng nm u thp nin 2000 - khi Vit Nam bt u y nhanh qu trnh hi nhp kinh t quc t. Trn thc t, bi cnh kinh t th gii v khu vc cn nhiu kh khn. Cuc khng hong ti chnh th gii nm 2007-2008 li nhiu h ly cha khc phc
262

ht, bao gm c suy thoi kinh t v v ngn hng mt s nn kinh t. Khng hong n cng chu u, d lng du, cha c du hiu chm dt. Kinh t ton cu vn phc hi chm. Trong khi , cc vn an ninh phi truyn thng nh an ninh nng lng, an ninh lng thc, bin i kh hu, v.v... vn tim n nhiu nguy c. Bn thn khu vc ng - vi nhng bc pht trin nng ng trong thi gian va qua - cng c du hiu chng li vi tng trng thp, phc hi chm, cng vi nhng cng thng gia tng do tranh chp ch quyn gia cc quc gia trong khu vc. Bi cnh kinh t bt nh s cn t ra nhiu thch thc, nht l khi tng trng kinh t Vit Nam ph thuc rt nhiu vo cc i tc EU, M v ng . NH GI KH NNG CHNG CC C SC T BN NGOI GIAI ON 2007-2012 Cch tip cn nh gi Chng ta s xem xt kh nng chng cc c sc t bn ngoi ca Vit Nam theo mt s gc chnh. Th nht, biu hin ca kh nng chng ny c phn tch trn mt s phng din nh kh nng hn ch cc tc ng bt li; nh hng n thi gian tng trng nhanh; kh nng phc hi tng trng sau suy gim. R rng, kh nng hn ch cc tc ng bt li (thng qua c cu kinh t, chnh sch iu hnh, v.v...) l biu hin sinh ng ca kh nng ng ph. di ca thi gian tng trng nhanh cng th hin kh nng ny, khi tng trng nhanh trong mt thi gian di hn cho thy kh nng chng tt hn. Tng t, kh nng phc hi tng trng sau suy gim cng l mt nhn t quan trng: phc hi nhanh chng sau thi gian suy gim di tc ng ca cc c sc bn ngoi cng cho thy kh nng chng tt hn. Th hai, chng ta cng nghin cu cc nhn t nh hng n kh nng chng cc c sc bn ngoi. l cc nhn t mang tnh c cu ( m; FDI; hi nhp ti chnh, v.v...), khung chnh sch (tin t, ti kha, v.v...) v d a chnh sch nh hng n kh nng ng ph vi cc nhn t ny.
263

Bn cnh , chng ta cng s nhn din cc c sc nh hng n kinh t Vit Nam nhng nm va qua v nh hng ca cc c sc ny n Vit Nam thng qua cc knh hi nhp kinh t quc t. Nhng din bin chnh ca cc c sc gi nng sn, gi nng lng, khng hong ti chnh, khng hong n cng chu u, v.v... s c nhn din v phn tch cc tc ng lin quan thng qua cc knh hi nhp (u t, xut nhp khu). Theo hng tip cn ny, chng ti s so snh tnh hnh kinh t - x hi Vit Nam trong giai on 20072012 so vi giai on 2000-2006, tp trung vo mt s kha cnh. Mt khc, phn phn tch cng s c thc hin cp rng hn, vi so snh tnh hnh kinh t - x hi Vit Nam vi cc nc ASEAN v Trung Quc trong cng giai on 2007-2012. Cn lu l nm 2012 s c tch ring vi giai on 2007-2011 do nhng din bin c th ca Vit Nam trong nm ny. Cui cng, phn phn tch cng s tnh n n tng tc gia cc c sc thng qua knh hi nhp vi nhng vn c cu trong nc v/hoc cc iu chnh chnh sch. Nh trnh by trn, c cu trong nc c th gip gim hoc hp th hon ton tc ng ca cc c sc bn ngoi. Tng t, cc iu chnh chnh sch c th c nhng tc ng hn ch hoc tng tc ng bt li ca cc c sc ny. Trong chng ny, chng ti khng s dng cc phng php nh lng. Thay vo , phng php ch yu l phn tch nh tnh da trn cc s liu thng k trn cc kha cnh nh: tng trng kinh t, xut nhp khu, u t, sn xut cng nghip, cn cn thanh ton, th trng ti chnh. Kt qu so snh giai on 2007-2012 vi giai on 2000-2006 Trong giai on 2007-2012, cng vi vic tr thnh thnh vin WTO v tip tc m phn, k kt v thc hin cc iu c hi nhp kinh t quc t, Vit Nam cng phi hng chu tc ng ca mt s din bin bn ngoi. Th nht, cuc khng hong ti chnh
264

nm 2007-2008 nhanh chng lan rng v ko theo suy thoi kinh t ton cu. Th hai, din bin gi lng thc (c bit l gi go) tng mnh vo nm 2008, gy ra nhiu p lc i vi gi c trong nc. Th ba, cuc khng hong n cng ko di chu u lm thay i ng k cch tip cn chnh sch (nht l chnh sch ti kha) v tng cu khu vc ny. Th t, t sng thn v s c nh my in ht nhn Nht Bn vo cui 2010 cng lm nh hng n kinh t Nht Bn - mt i tc thng mi v u t quan trng ca Vit Nam. Cui cng, xu hng gia tng hi nhp v hp tc kinh t trong khu vc v lin khu vc vn l xu hng ch o. Nhng din bin ny, trong tng tc vi cc chnh sch ca Vit Nam, nh hng n tnh hnh pht trin kinh t - x hi Vit Nam. V tng trng kinh t Tng trng GDP ca Vit Nam t trung bnh 6,5%/nm trong giai on 2007-2011. ng lu , mc tng trng ny thp hn nhiu so vi giai on 2002-2006 (7,8%/nm), tri vi k vng trc khi gia nhp WTO cng nh s hng khi ngay sau khi gia nhp WTO. Theo , mc tiu tng trng kinh t trung bnh 7,5-8%/nm ra trong K hoch pht trin kinh t - x hi 5 nm 2006-2010 khng thc hin c. Tuy vy, ngay c trong giai on 2007-2011, din bin tng trng kinh t l khng u, v c chia lm hai giai on: (i) 2007 n gia 2008; v (ii) na cui 2008 n ht 2011. Nm 2007, nm u tin gia nhp WTO, nn kinh t Vit Nam c tc tng trng 8,5%, cao nht so vi 10 nm trc . Theo nh gi ca Vin Nghin cu qun l kinh t Trung ng (2013), cc yu t chnh bn ngoi nn kinh t to iu kin thun li cho mc tng trng ny l: kinh t th gii tng trng nhanh, nht l cc nc i tc thng mi chnh ca Vit Nam (Hoa K, chu u, v ng ); gi hng ha c bn trn th trng th gii thp; gim ro cn thng mi ti cc nc bn hng gim nh hi nhp kinh t quc t su rng hn. Bn cnh , cc n lc ci thin mi trng
265

kinh doanh trong giai on trc cng vi nim tin ca gii kinh doanh - u t vo trin vng hu gia nhp WTO cng gip gia tng hot ng kinh t trong nc. Tuy nhin, trong giai on 2008-2011, tng trng kinh t chm li v thp hn nhiu so vi nm nm trc khi gia nhp WTO, do hai nhm yu t nh hng theo hai chiu tri ngc nhau. Mt mt, hi nhp kinh t quc t su hn vi m thng mi ln hn nn gi nguyn liu trn th gii tng cao trong cc nm 2008, 2010 v 2011 to nhiu sc p i vi lm pht trong nc. ng ch l mt s ngnh hng xut khu (nh go v du th) cng c hng li t tng gi th gii, song li ch tng th t tng gi th gii l tiu cc. Mt khc, t qu IV/2008, tc ng tiu cc ca cuc khng hong ti chnh v suy thoi kinh t ton cu bt u tc ng n nc ta. Cc i tc thng mi chnh khng cn duy tr c tng trng trc , ko theo gim nhu cu i vi hng xut khu ca Vit Nam v cc dng vn FDI vo Vit Nam. Bn thn nhng yu km ni ti trong nn kinh t (nh da nhiu vo u t cng v tn dng, chnh lch u t - tit kim trong nc, hiu qu doanh nghip nh nc) cng c bc l r hn, qua lm gim tc tng trng kinh t. Bng 7.1. Din bin tng trng kinh t giai on 2007-2012 so vi 2000-2006
200020072007 2008 2009 2010 2011 2012 2006 2011 7,78 8,46 6,31 5,32 6,78 5,89 6,55 5,25 3,97 3,76 4,68 1,82 2,78 4,00 3,40 2,72 10,51 10,18 5,97 5,54 7,68 5,53 6,96 4,52 7,14 8,88 7,40 6,63 7,54 7,01 7,49 6,42

Tng s Nng, lm nghip v thu sn Cng nghip v xy dng Dch v

Ngun: Tnh ton t s liu ca Tng cc Thng k (TCTK).

C th thy tng trng kinh t giai on 2007-2012 c xu hng gim dn, v thp hn ng k so vi giai on 2000-2006. Tnh chung, tng trng GDP gim t 8,5% vo nm 2007 xung cn 5,3% vo nm 2009, phc hi ln khong 6,8% vo nm 2010,
266

trc khi suy gim tr li v cn 5,25% vo nm 2012. Suy gim kinh t ni chung din ra tt c cc ngnh, song nh hng nng nht vi khu vc cng nghip - xy dng. ng ch , chnh sch ca Chnh ph trc v sau khi gia nhp WTO cng nh hng ng k n phc hi tng trng Vit Nam. Cc chnh sch bnh trng u t, tn dng v cung tin nhm thc y tng trng cao t u thp nin 2000 n trc khi gia nhp WTO to sc p ln n nh kinh t v m trong giai on sau . Thm vo , nhng din bin khng thun ca tnh hnh kinh t th gii v h ly km theo khng c lng ht trong k hoch 5 nm 2006-201087. Bn cnh , vic thiu kinh nghim v nng lc ng ph vi cc dng vn u t nc ngoi trong nm 2007 v 2008, cng nh cc lng tng v khng nht qun gia chnh sch ti kha v tin t x l cc bt n kinh t v m giai on 2008-2010 cng gy nh hng nht nh n lm pht v tng trng. Chnh v vy, giai on suy gim kinh t b ko di, v ngay c thi gian phc hi tng trng l rt ngn (ch trong nm 2010). Tnh hnh n nh kinh t v m ch phn no chuyn bin t nm 2011, sau khi Chnh ph thc hin nghim Ngh quyt 11/NQCP vi mt lot cc gii php tin t, ti kha. p lc bt n kinh t v m dn t trong mt giai on di trc i hi liu lng kh mnh ca Ngh quyt 11/NQ-CP trong mt thi gian tng i di. Chnh v vy, tng trng kinh t kh thp trong nm 2011 v cn tip tc gim vo nm 2012. Nhng gii php tho g kh khn cho doanh nghip c thc hin d chng hn trong nm 2012 - do d a chnh sch hp v do lo ngi lm pht tng tr li - khin tng trng cha c du hiu phc hi.
87Nh phn trc cp, mt trong nhng kh khn rt ln cho chnh sch ti kha, tin t giai on ny l p lc ln v chnh tr i hi phi tng trng dng bng mi cch bo m an sinh x hi. Quan im ny c xem l cng li tc ng ca khng hong khi a ra nhng chnh sch tin t, ti kha m rng thng qua gi h tr khng l trong khi nhng nn tng n nh kinh t v m cn kh mong manh. Sau hai nm ng ph vi tc ng ca khng hong Vit Nam t c thnh tch l mt trong mi quc gia tng trng cao nht trong s cc nc chu tc ng ca khng hong.

267

V xut nhp khu Kim ngch xut, nhp khu c xu hng tng v ln ti nh im vo nm 2008 (Hnh 7.17). Sau , cuc khng hong ti chnh v suy thoi kinh t th gii tc ng lm suy gim c kim ngch xut khu v nhp khu vo nm 2009, nhng sau li c chiu hng tng tr li k t nm 2010 khi kinh t th gii v kinh t trong nc hi phc. Hnh 7.1. Kim ngch xut, nhp khu v nhp siu hng ha giai on 2000-2012 (triu USD)
120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 10,000 5,000 0 -5,000 -10,000 -15,000 -20,000

Xut khu

Nhp khu

Cn cn thng mi

Ngun: TCTK. Ghi ch: Trc tri ch kim ngch xut nhp khu; trc phi ch cn cn thng mi.

Xut khu Trong giai on 2007-2012, xut khu vn gi xu hng tng, song c bin ng mnh hn so vi giai on trc . Tng trng xut khu hng nm kh cao trong nm 2007 v 2008, tng ng l 21,9% v 29,1%. Tuy nhin, xut khu nm 2009 gim 8,9%, do tc ng ca khng hong ti chnh th gii. K t nm 2010, xut khu tng tr li mc 25,5% vo nm 2010 v 34,2% vo nm 2011. Tnh chung trong giai on 2007-2011, xut khu tng khong 2,4 ln, t 39,8 t USD ln 96,9 t USD. Tc tng trng xut khu bnh qun t 19,5%/nm, cao hn ch tiu 16%/nm trong k hoch nm nm 2006-2010. Tuy nhin, y l mc tng thp hn giai on 2002-2006, vi xut khu tng hn 2,6 ln, mc bnh qun
268

21,5%/nm. n nm 2012, xut khu tip tc duy tr tng trng mc 18,3%. Nh vy, ngay c trong nhng giai on m tng trng kinh t mc thp, xut khu tip tc l mt im sng vi sc phc hi nhanh v tng trng trong mt thi gian di. mt chng mc nht nh, Vit Nam tn dng c nhiu tim nng xut khu, v chuyn ha nhng tim nng y thnh thu nhp cho dn c v nn kinh t. Tip ni xu hng t thi k trc khi gia nhp WTO, thnh tu tng trng xut khu ca Vit Nam tip tc c thc y bi: (i) tng trng thng mi ton cu; v (ii) t do ha v ci thin kh nng cnh tranh. Trong khi , vic gia nhp WTO v ph gi danh ngha khng nh hng ng k n lng hng xut khu (khng tnh du th) ca Vit Nam. Nhp khu Tng t, nhp khu t nm 2007 c nhng bin ng mnh hn. Tng trng nhp khu t ti 40% nm 2007, v 28,6% nm 2008. Do tc ng ca suy thoi kinh t th gii v suy gim kinh t trong nc, nhp khu gim 13,3% nm 2009. Tuy nhin, nhp khu nhanh chng phc hi, t mc tng trng 20% vo nm 2010 v 25,9% vo nm 2011. Tnh chung trong giai on 20072011, nhp khu tng khong 2,4 ln, t 44,9 t USD ln 106,7 t la M. Tc tng nhp khu trung bnh trong giai on t mc 18,9%/nm. T l nhp khu so vi GDP t nh khong 88,6% vo nm 2008, sau gim xung cn 72,0% vo nm 2009, trc khi phc hi mc 87,1% vo nm 2011. Nhn chung, mc tng nhp khu thp hn giai on nm nm TWTO (nhp khu tng khong 2,8 ln v tc tng nhp khu bnh qun 22,6%/nm). n nm 2012, vi vic thc hin chnh sch kinh t v m tht cht, u t gim ng k, qua gp phn thu hp chnh lch u t - tit kim trong nc v gim p lc i vi nhp khu.
269

Chnh v vy, nhp khu ch tng trng 7,1% trong nm 2012. y cng l nm u tin Vit Nam t c thng d thng mi (d khng nhiu), sau mt thi gian di phi chu thm ht ln. ng ch l khc vi xut khu, nhp khu dng nh ch tng nhanh hn hn ngay sau khi nc ta gia nhp WTO, ch khng tng nhanh hn trong ton giai on 2007-2012. iu ny c th l do Vit Nam dn thch ng vi cuc chi trong WTO, c cp hoch nh chnh sch v cp doanh nghip. Cc c quan hoch nh chnh sch dn dn thc hin cc chnh sch iu tit nhp khu mt cch hiu qu hn v khng vi phm vi quy nh ca WTO. Trong khi , doanh nghip Vit Nam cng phn no ci thin kh nng cnh tranh. Vic gi cc mt hng nhp khu (quy i ra VN) tng mnh do tng t gi VN/USD cng khin nhu cu i vi cc mt hng ny suy gim. Nhp khu trong giai on 1990-2010 chu tc ng ca mt s nhn t. Mt mt, tng t gi VN/USD danh ngha cng c tc ng lm tng kim ngch nhp khu, do vic tng t gi ny i km vi vic tng gi (theo gi thc t tnh bng ni t) ca hng ha Vit Nam. Trong khi , lng vn FDI thc hin cng lm tng nhu cu i vi hng nhp khu. C th, 1% tng vn FDI thc hin s lm tng lng hng nhp khu khong 0,3%. Tng trng GDP cao cng gp phn lm tng nhu cu i vi hng nhp khu, nhm phc v nhu cu tiu dng v sn xut. Chnh v vy, vic nn kinh t tng trng chm trong giai on 2011-2012 vi mt lot cc chnh sch kinh t v m tht cht cng nh (gn nh) c nh t gi VN/USD khin nhp khu tng chm li ng k.

270

Hnh 7.2. Nhp siu so vi GDP v xut khu, 2000-2012

30.0
25.3 20.7 22.5 17.3 13.3 12.7 10.4 29.2 28.8

20.0

18.2

10.0

7.9

20.0 8.7 12.9 12.1 8.2 8.3

20.0 13.8 12.0 8.2

-0.7

0.0

3.6

2001 -10.0

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

-0.6

2012

Nhp siu/GDP

Nhp siu/Xut khu

Ngun: S liu nhp siu t TCTK, s liu GDP (theo USD) ly t EIU.

Sau khi Vit Nam tr thnh thnh vin WTO, nhp siu hng ha tng t bin, ln lt t ti 14,2 t la M v 18,0 t USD trong cc nm 2007 v 2008. Trong nhng nm sau , cng vi tc ng ca suy thoi kinh t ton cu v cc chnh sch kim ch nhp siu, nhp siu gim xung cn 12,9 t USD vo nm 2009, v 9,8 t USD nm 2011. n nm 2012, nh trnh by trn, Vit Nam t thng d thng mi, d khng nhiu (khong 284 triu USD). Xt theo t l so vi GDP hay xut khu, nhp siu cng c nhng din bin tng t (Hnh 7.18). V u t Vic gia nhp WTO cng vi nhng bi cnh nu trn tc ng nhiu chiu n tng u t x hi ca Vit Nam. S hng khi v lc quan trc trin vng kinh t hu gia nhp WTO khin u t tng mnh vo nm 2007 v 2008. Tng vn u t tng mnh trong nm 2007, trong : dng vn FDI tng k lc (93,4%), khu vc ngoi Nh nc cng tng cao nht trong nhiu nm (26,9%). n nm 2008, d thc hin chnh sch kinh t v m tht cht v bt u chu suy gim kinh t, u t ca khu vc FDI vn tng 36,1% v khin tng u t tng mnh. Nm 2009, mc d Chnh ph p dng cc bin php kch cu v chng suy gim kinh t, trong c kch cu u t (u t ca khu vc Nh nc tng 34,6%), nhng do u t ca khu vc c vn u t nc ngoi gim (-8,6%), nn tng vn u t ch tng 11,4%. T nm 2010-2011, nn kinh t vn cn nhiu
271

kh khn sau khng hong ti chnh v suy thoi kinh t th gii, nh hng khng nh n tnh hnh u t, kinh doanh. Nm 2011, Chnh ph thc hin ch trng u tin tp trung kim ch lm pht, bo m n nh kinh t v m, trong c cc bin php ct gim, iu chuyn vn u t ca Nh nc, tht cht tn dng. Do , vn u t t mc tng trng 7,8% nm 2010 tng trng m (-9,3%) vo nm 2011. Tnh bnh qun, tng vn u t giai on 2007-2011 ch tng 8,3%/nm (theo gi so snh 1994), thp hn ng k so vi mc 13,4%/nm giai on 2002-2006. T l vn u t so vi GDP (theo gi thc t) tng nhanh t 37,2% nm 2002 ln mc k lc 46,5% vo nm 2007 v duy tr mc trn 40% trong 4 nm u gia nhp WTO. Tuy nhin, t l ny st gim ng k vo nm 2011, xung mc 34,6%, thp hn so vi ch tiu k hoch (40%), thm ch thp hn c nm 2002. n nm 2012, mt mt, vic tht cht tn dng cng vi yu cu x l n xu - ti c cu h thng ngn hng lm gim u t t nhn, trong khi kh khn v ngn sch v nh hng ct gim u t cng cng kim ch ngun vn ny. Mt khc, cc nh u t nc ngoi khng gia tng ng k lng vn FDI thc hin, ch yu do tnh hnh kinh t cn kh khn. Chnh v vy, ngay c theo gi hin hnh, u t ch tng khong 7% so vi nm 2011. T l vn u t/GDP tip tc gim xung cn 33,5%. Tng quan gia t l vn u t/GDP v tc tng trng GDP phn no cho thy hiu qu u t giai on 2007-2012 cha c ci thin so vi giai on trc. Tuy nhin, cn nhn thy rng tnh hnh kinh t th gii v trong nc sau gia nhp WTO kh khn hn nhiu so vi cc nm trc, ng thi Vit Nam ngy cng chu nh hng su v rng hn t tnh hnh kinh t th gii. iu ny nh hng khng nh n kt qu tc ng ca u t n tng trng kinh t ni ring v n cc lnh vc kinh t - x hi ca nc ta ni chung.
272

Bng 7.2. C cu vn u t theo khu vc kinh t (theo gi thc t, %)

Nm Kinh t Nh nc 59,8 57,3 52,9 48,1 47,1 45,7 37,2 33,9 40,6 38,1 38,9 37,8 Kinh t ngoi Nh nc 22,6 25,3 31,1 37,7 38,0 38,1 38,5 35,2 33,9 36,1 35,2 38,9 Khu vc c vn TNN 17,6 17,4 16,0 14,2 14,9 16,2 24,3 30,9 25,6 25,8 25,8 23,3
Ngun: TCTK.

2001 2002 2003 Trc gia nhp WTO 2004 2005 2006 2007 2008 Sau gia nhp WTO 2009 2010 2011 2012

Theo thnh phn s hu, t trng vn u t ca khu vc kinh t Nh nc gim mnh trong thi k 2001-2008, t 59,8% xung cn 33,9%. n nm 2009, t trng ny tng ln khong 40,6%, sau khi Chnh ph b sung thm cc ngun vn u t (t Ngn sch Nh nc, vn tri phiu Chnh ph) kch cu v chng suy gim kinh t. Sau , t trng ny tip tc gim xung di 38% vo nm 2012. Trong khi , d cn nhiu kh khn, song t trng ca u t t nhn trong nc kh n nh trong giai on 2008-2011, v ch tng nh vo nm 2012. T trng ca khu vc FDI li c xu hng gim n nm 2012, d khng nhiu. V sn xut cng nghip Tr 2007 l nm ngnh cng nghip c tc tng trng cao, cc nm t 2008-2012 chng kin tc tng trng cng nghip st gim mnh so vi giai on 2002-2006. Tuy nhin, tng trng ca tng phn ngnh cng nghip c s bin ng khc nhau. Nu trong nm 2008 v 2011, ngnh khai khong tng trng thp th trong nm 2009, tng trng thp din ra trong ngnh ch bin, ch to.
273

Tng trng GTGT ca ngnh sn xut, phn phi in, ga, nc trong giai on 2007-2012 nhn chung thp hn so vi giai on trc, tr nm 2007. Tc tng trng st gim mnh trong hai nm 2008, 2009 l do nhu cu s dng in, nc, gas trong cc hot ng sn xut kinh doanh b gim st do hu qu ca cuc khng hong kinh t ton cu. Ti nm 2010, khi nhu cu tng dn (bng chng l tc gia tng ca ngnh cng nghip ch bin trong cng nm), tc tng GTGT ca ngnh cung cp in, gas, nc cng tng theo. Tuy vy, n 2011-2012, cng vi nhng kh khn trong nc v gim nhu cu nhp khu nc ngoi, tng trng ca cc phn ngnh cng nghip tip tc gim ng k. Bng 7.3. Tng trng khu vc cng nghip theo phn ngnh, 2002-2012
Ngnh Cng nghip Khai thc Ch bin 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 9,17 10,45 10,55 10,64 10,20 8,66 7,79 3,96 7,00 8,50 5,18 1,10 6,26 8,86 1,86 0,58 -4,71 -3,83 7,61 -3,69 -0,14 3,50 11,60 11,53 10,86 12,92 12,42 12,60 9,78 2,76 8,38 8,98 4,50
Ngun: Vin NCQLKTTW (2013).

Cng nghip -xy dng 9,48 10,48 10,22 10,69 10,38 9,43 5,95 5,52 7,68 6,34 4,52

in, gas, cung cp nc 11,41 11,91 11,97 12,30 12,07 1,64 10,07 9,02 11,27 15,63 2,20

Trong nm 2007, ngnh cng nghip ch bin c tc tng trng kh cao, tuy vy cng vn ch tng ng hai nm ngay trc khi gia nhp WTO. n cui nm 2008, tng trng ca ngnh bt u gim khi khng hong kinh t th gii bt u tc ng vo nn kinh t thng qua cc knh xut khu v u t. Sn xut phc v xut khu phi i mt vi cu nhp khu cc nc bn hng suy gim mnh v xu hng bo h tng. Trong khi , hng cng nghip ch bin phc v th trng trong nc cng chu sc p cnh tranh ca hng nhp khu sau khi thu nhp khu nhiu mt hng gim t nm 2007. Sn lng nhiu ngnh cng nghip ch bin nm 2009 gim st mnh so vi nm 2008, khin tc tng trng ca ngnh ny ch t 2,8%. n nm 2010 v 2011, ngnh cng nghip
274

ch bin phc hi tr li, nhng vn cn thp so vi nhng nm trc . Cc sn phm tng nhanh trong nm 2010 ch yu l phc v cho th trng trong nc. Nhiu sn phm c ch s tn kho cao. phc hi tng trng ca ngnh cng nghip ch bin ch din ra trong thi gian ngn, bi sn xut cng nghip tip tc nh tr vo nm 2012, do u ra nhiu ngnh kh khn. V cn cn thanh ton Cn cn thanh ton quc t cng c nhng din bin phc tp hn, vi quy m ln hn trong giai on 2007-2011. Bng 7.14 cho thy BOP v cc cn cn thnh phn bin ng mnh v kh lng hn ng k trong giai on ny. Din bin r nht l gia tng mc thm ht thng mi, thm ht cn cn vng lai v chu chuyn vn, c v s tuyt i v t l theo GDP. Cn cn vng lai nhn chung vn thm ht nhng c nhiu bin ng hn. Thm ht cn cn vng lai nhanh chng tng t mc 164 triu USD (hay 0,3% GDP) nm 2006 ln gn 7,0 t USD (hay 9,9% GDP) nm 2007, v 10,8 t USD (11,9% GDP) nm 2008, sau gim lin tc xung cn 4,3 t USD (hay 4,0% GDP) nm 201088. n nm 2011, cn cn vng lai chuyn sang thng d, d khng nhiu, t khong 236 triu USD. Nh vy, mc thm ht cn cn vng lai trong giai on 2007-2010 nhn chung ln hn rt nhiu so vi cc nm 2001-2006, khi m cn cn vng lai ch t thm ht ti a gn 1,9 t USD (nm 2003). Ngay c thng d cn cn vng lai nm 2011 ch yu li do nhng kh khn kinh t trong nc (ci thin c chnh lch gia u t v tit kim) v mt phn do cc bin php k thut nhm kim sot nhp khu v nhp siu (Vin NCQLKTTW 2013). Din bin cn cn vng lai trong giai on 2007-2011 ch yu l do nhng din bin thm ht thng mi hng ha v thm ht thu nhp t u t. Thm ht thng mi hng ha (theo gi FOB)
bin ny to mt cn i nghim trng trong cung cu ngoi t, dn n NHNN buc phi ph gi VND trong giai on ny.
88Din

275

 tng mnh t gn 2,8 t USD vo nm 2006 ln 10,4 t USD nm 2007, 12,8 t USD nm 2008, sau gim lin tc xung cn gn 5,1 t USD nm 2010 v 450 triu USD vo nm 2011. Chnh y, chnh sch thng mi v chnh sch u t c phn thch ng tt hn trong iu kin hi nhp kinh t quc t. Trong giai on 2007-2011, iu chnh tng t gi danh ngha cha mang li tc ng lm cn cn thng mi tr nn cn bng hn, v tng t gi danh ngha khng i km vi tng t gi thc hu hiu. im tch cc trong nm 2011 l vic u t gim kh mnh, ch cn chim 34,6% GDP, gip thu hp chnh lch u t tit kim trong nc v gim p lc i vi cn cn thng mi ni ring v cn cn thanh ton ni chung. Tng t, thu nhp t u t cng l khon mc chu thm ht ln. Mc thm ht thu nhp t u t cng tng kh nhanh, t mc 1,4 t USD (2,3% GDP) nm 2006 ln gn 2,2 t USD (3,1% GDP) nm 2007 v 4,6 t USD (4,3% GDP) nm 2010. Trong nm 2011, bi cnh kh khn t th trng nc ngoi v trong nc khin khon thm ht ny ln ti hn 5,0 t USD. Hn na, khon thm ht ny cn tng gn nh lin tc, d c n nh hn trong giai on 2010-2011. Din bin thm ht thu nhp t u t l c th d on c trong bi cnh Vit Nam cn da nhiu vo cc dng vn FDI. Ngc li, khon mc chuyn giao rng lun t thng d cao. Khon thng d ny t 6,4 t USD (9,1% GDP) vo nm 2007, sau tng gn nh lin tc ln 8,7 t USD (7,2% GDP) vo nm 2011. Khon mc ny ch yu c ng gp t kiu hi, trong c thu nhp ca ngi Vit Nam i xut khu lao ng nc ngoi. Hn na, tng quan gia khon mc chuyn giao rng v thm ht thng mi c xu hng thu hp ng k trong giai on 2009-2010.
276

Trn cn cn vn, cc dng vn lu chuyn vo Vit Nam ln hn rt nhiu v o chiu lin tc. Gii ngn vn FDI (rng) tng t 2,3 t USD nm 2006 ln 9,3 t USD nm 2008, trc khi gim xung cn 6,9 t USD nm 2009 v 6,5 t USD nm 2011. Trong khi , cc khon vay nc ngoi (rng) c xu hng tng lin tc cho n nm 2009 (t hn 5,1 t USD), d sau c gim nh xung cn 3,8 t USD vo nm 2010 v 4,9 t USD vo nm 2011. Din bin ca cc khon u t gin tip nc ngoi phc tp hn, khi u t gin tip (rng) tng t hn 1,3 t USD nm 2006 ln 6,2 t USD nm 2007, sau gim mnh trong hai nm 20082009, trc khi bin ng mnh v t gn 2,4 t USD v 1,4 t USD ln lt vo cc nm 2010 v 2011. Din bin tng u t gin tip (rng) tng trong nm 2007 v 2008 do cc nh u t mun tn dng c hi t trin vng tng trng ln hn ca Vit Nam, v gim trong nm 2009 do khng hong ti chnh v suy thoi kinh t ton cu.

277

Bng 7.4. Cn cn thanh ton, 2006-2011

278
2007 Tr. la % GDP M -6.992 -9,9 -10.360 -14,6 -894 -1,3 -2.168 -3,1 6.430 9,1 17.730 25,0 6.550 9,2 2.124 3,0 6.243 8,8 2.623 3,7 10.206 14,4 2008 Tr. la % GDP M -10.823 -11,9 -12.783 -14,0 -950 -1,0 -4.401 -4,8 7.311 8,0 12.341 13,5 9.279 10,2 2.963 3,3 -578 -0,6 677 0,7 474 0,5 2009 Tr. la % GDP M -6.608 -6,8 -7.607 -7,8 -2.421 -2,5 -3.028 -3,1 6.448 6,6 7.172 7,4 6.900 7,1 5.146 5,3 128 0,1 -4.803 -4,9 -8.465 -8,7 2010 2011 Tr. la Tr. la % GDP % GDP M M -4.287 -4,0 236 0,2 -5.147 -4,8 -450 -0,4 -2.461 -2,3 -2.980 -2,5 -4.564 -4,3 -5.019 -4,2 7.885 7,4 8.685 7,2 6.201 5,8 6.390 5,3 7.100 6,7 6.480 5,4 3.794 3,6 4.900 4,1 2.383 2,2 1.412 1,2 -7.063 -6,6 -6.402 -5,3 -1.765 -1,7 1.151 1,0

Cn cn vng lai Cn cn TM hng ha (gi FOB) Cn cn TM dch v Thu nhp u t (rng) Chuyn giao (rng) Cn cn vn FDI (rng) Vay nc ngoi (rng) u t gin tip Tin v tin gi Cn cn tng th ( tnh sai s)

2006 Tr. la % GDP M -164 -0,3 -2.776 -4,5 -8 0,0 -1.429 -2,3 4.049 6,6 3.088 5,1 2.315 3,8 995 1,6 1.313 2,2 -1.535 -2,5 4.324 7,1

Ngun: B K hoch v u t (2012).

Nh vy, cc dng vn vo Vit Nam a dng v ln hn rt nhiu, nhng mc bt nh cng ln hn rt nhiu. ng ph vi s dch chuyn ca cc dng vn ny, do , cng kh hn rt nhiu v cha tng c tin l Vit Nam trong giai on trc 2007. Tuy nhin, din bin tng u t gin tip trong nhng nm gn y (d khng nhiu) c ng ph tt hn, cho thy Vit Nam phn no rt c kinh nghim t nhng bi hc bt n kinh t v m nm 2007-2008. Mc d vy, din bin ca cn cn vng lai v cn cn vn trong cc nm 2010 v 2011 cho thy nhng ci thin ng k so vi 3 nm u sau khi Vit Nam mi gia nhp WTO. Quy m thng mi ln hn, song thm ht cn cn thng mi li gim ng k. Trong khi , cc dng vn u t tr nn km bt nh hn nhiu. Nhng din bin tch cc ny c phn nguyn nhn khch quan t nhng kh khn trong nc (do suy gim kinh t nm 2009 v bt n kinh t v m trong giai on 2010-2011), song cng c ng gp t nhng chnh sch kinh t v m, k c chnh sch thng mi. Trn thc t, mt s ro cn k thut c vn dng trong thi gian gn y nhm gim nhu cu nhp khu i vi nhiu mt hng xa x, cc u vo cho sn xut, v.v... Bn thn chnh sch kinh t v m cht ch ca nm 2011 ko theo gim u t v gim chnh lch u t -tit kim trong nc, qua ci thin cn cn vng lai. Cn cn thanh ton tng th trong c giai on 2007-2011 cn kh bt nh. Mc d t thng d ln n 10,2 t USD nm 2007, cn cn tng th ch t thng d gn 0,5 t USD nm 2008, v thm ch cn thm ht kh ln (khong 8,5 t USD hay 8,7% GDP) trong nm 2009. K t nm 2010, cn cn thanh ton tng th c ci thin, vi mc thm ht khong gn 1,8 t USD nm 2010 v thng d khong 1,2 t USD vo nm 2011. Nh trnh by trn, mc thng d cn cn thanh ton nm 2011 khng bt ngun t vic ci thin kh nng cnh tranh ca nn kinh t, m ch yu l do suy gim
279

tng cu sau mt thi gian thc hin chnh sch kinh t v m cht ch v kinh t th gii chm phc hi. V gi c Di tc ng ca cc din bin kinh t th gii v chnh sch kinh t trong nc, lm pht Vit Nam trong giai on 2007-2012 din bin phc tp hn, theo nhng chiu hng khc nhau. Nhng din bin ny c th hin kh r Hnh 7.19 thng qua ch s lm pht (tnh theo ch s gi tiu dng CPI, so vi cng k nm trc). C th thy trong cc nm 2007-2012, lm pht c 4 giai on din bin chnh: (i) t thng 1/2007 n thng 8/2008; (ii) t thng 9/2008 n thng 8/2010; (iii) t thng 9/2010 n thng 8/2011; v (iv) t thng 9/2011 n ht 2012. Hnh 7.3. Din bin ch s gi tiu dng, 2006-2012
50 40

30

20

10

0 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Lm pht CPI

Lng thc v thc phm

Nhm hng phi lng thc, thc phm

Nh v vt liu xy dng

Ngun: TCTK.

Giai on t thng 1/2007 n thng 8/2008 Trong giai on ny, lm pht tng lin tc, c bit mnh k t thng 9/2007. Lm pht t nh 28,3% vo thng 8/2008 (so vi mc 6,4% vo thng 1/2007). Tnh chung trong nm 2007, tc tng CPI t mc 12,6%, mc cao nht k t nm 1996, v cao gn gp i so vi mc nm 2006 (6,6%). Theo nhiu nghin cu, din bin ny bt ngun t c pha cung v pha cu. T pha cung, qu trnh hi nhp kinh t quc t ngy mt su rng hn khin nn kinh t chu tc ng mnh hn t nhng din bin tng mnh ca gi c th gii. Tc ng ny c truyn ti thng qua knh nhp
280

khu, do nhp khu chim t trng kh ln so vi GDP (73,5% vo nm 2006 v 88,5% vo nm 2007). T pha cu, lm pht cao cn do nhng p lc lm pht t cc nm trc, khi Vit Nam u tin mc tiu tng trng kinh t cao v thc hin chnh sch kinh t v m theo hng m rng. Nhng tc ng gy ra lm pht cao ni trn cn c nhn ln bi nhng lng tng, bt cp trong iu hnh, phi hp chnh sch kinh t v m v gi c trong iu kin hi nhp su rng hn vo nn kinh t th gii. Trc ht, s bng pht ca cc dng vn u t nc ngoi (c gin tip v trc tip) vo Vit Nam t cui nm 2006 khng c lng trc, v thm ch vt qu nng lc hp th ca nn kinh t. Vic Ngn hng Nh nc tng cung tin mua vo khi lng ln ngoi t nhng khng thc thi hiu qu cc bin php trung ha ha nhm rt tin v, cng nh vic gn nh kh cht t gi VN/USD cng l mt knh nhp khu ng k lm pht t bn ngoi, nht l trong bi cnh gi c th gii tng nhanh. Bn thn vic ng ph vi lm pht cao cn gp vn bi Vit Nam tip tc t do ha gi c mt s mt hng Nh nc cn kim sot, trong khi cha c cc gii php chun b cn thit (chng hn nh cha ci thin kh nng gim st v cng b thng tin minh bch, hon thin cc cng c can thip c tnh th trng v to dng mt cu trc th trng cnh tranh hn, v.v). Giai on t thng 9/2008 n thng 8/2010 Giai on ny chng kin lm pht lin tc gim k t thng 9/2008, v ch tng tr li k t thng 9/2009. Ch s CPI thm ch cn gim trong cc thng cui nm 2008. Mc khi u cho giai on ny xut pht t tc ng tiu cc ca cuc khng hong ti chnh th gii v suy thoi kinh t ton cu. Vit Nam chu tc ng t mi trng kinh t bn ngoi nhiu v nhanh hn so vi giai on trc WTO thng qua cc knh ca hi nhp (Vin NCQLKTTW 2010). Mc d vy, lm pht gim cng mt phn l nh tc ng tr
281

ca cc chnh sch kinh t v m nhm kim ch lm pht, c thc hin t thng 4/2008. Nh vy, tc ng ca HNKTQT v phn ng chnh sch kinh t v m trong giai on ny l cng chiu, khin p lc lm pht trong nc gim. Trong , tc tng gi nh , vt liu xy dng li gim nhanh nht. Kt qu l lm pht bnh qun c nm 2008 dng mc 23,0%, trong khi lm pht (tnh theo CPI cui k) t mc 19,9%. T thng 9/2009 n thng 12/2009, ch s lm pht so vi cng k tr li vi xu hng tng, d cn thp hn kh nhiu so vi cc nm trc . Ch s CPI vo thng 12/2009 tng khong 6,5% so vi cng k nm trc. Tnh chung trong c nm 2009, ch s CPI bnh qun tng 6,9% so vi nm 2008 (thp hn mc 23,0% ca nm 2008). Lm pht dng, nhng mc tng i thp trong giai on ny l do tc ng ca mt s nhn t, trong c tc ng ca cc bin php kch cu ca Chnh ph, thng qua gin, hon, gim, min thu, h tr ti chnh, h tr li sut, v.v..., s hi phc ca gi c th gii cng vi xu hng tng ca t gi VN/USD89. Tng t nh thi k trc , vic p lc lm pht suy gim trong thi k ny khng hon ton do cc yu t ni ti ca nn kinh t Vit Nam, m cn do tc ng t mi trng kinh t bn ngoi thng qua cc knh ca hi nhp. Tuy nhin, cn lu l du n ca chnh sch i vi xu hng tng lm pht trong nm 2010 l kh r rng, khi chnh sch kinh t v m vn tip tc c ni lng (thay v rt dn khi kinh t c du hiu phc hi tr li nhm kim ch lm pht). Chnh v vy, p lc lm pht t giai on 2007-2008 - vn cha c gii quyt trit - bng pht tr li. y chnh l nguyn nhn dn n lm pht cao tr li trong cc thng tip theo.
89Nhn su xa hn, nhng cng thng trn th trng ngoi t bt ngun t nhng thm ht thng mi lin tc v quy m ngy cng ln ca Vit Nam khi hi nhp kinh t su rng hn - nhng tc ng c d bo t trc 2007 nhng khng c ng ph hiu qu.

282

Giai on t thng 9/2010 n thng 8/2011 K t thng 9/2010, lm pht (tnh theo CPI so vi cng k nm trc) bt u tng tr li. Xu hng tng trong cc thng cui nm 2010 hin hu, d cha mnh nh giai on 2007-2008. Ch s CPI thng 12/2010 tng 11,8% so vi thng 12/2009, trong khi CPI bnh qun nm 2010 tng khong 9,2% so vi nm 2009. n nm 2011, ch s gi tiu dng tip tc tng. Ch s lm pht nhanh chng tng vt mc ch tiu Quc hi cho php. Chng hn, ch trong 5 thng u nm, tc lm pht ln ti 12,1%, vt kh xa so vi ch tiu Quc hi ra cho nm 2011 (7%). iu ny buc Chnh ph phi ngh Quc hi cho php iu chnh ch tiu lm pht ln 15%, v sau l 17%. n thng 8/2011, ch s lm pht (so vi cng k nm trc) t ti 23,0%. Din bin lm pht trn xut pht t mt s nguyn nhn. Mt mt, tnh hnh lm pht ca nhiu nc trn th gii din ra phc tp v lun trong xu th tng. Trong khi , gi cc nguyn liu u vo cng tng nhanh. n nm 2011, gi nhp khu hng ho chung tng khong 20,2%, trong gi lng thc, thc phm tng 20,6%, gi hng phi lng thc, thc phm tng 18,6%. Mt nguyn nhn na khin gi c tng trong giai on ny l do gi mt s mt hng thit yu (xng du, in, nc, v.v...) c iu chnh tng. Trong khi , din bin lm pht cn chu nh hng t vic NHNN tng mnh t gi VN/USD lin ngn hng, c bit l vo cc ngy 18/8/2010 v ngy 11/2/2011. Cui cng, Vit Nam dng nh khng kp rt khi cc bin php mang tnh ni lng nhm ng ph vi suy gim kinh t trong nm 2009. Tng phng tin thanh ton v d n tn dng tng nhanh, c bit l vo nhng thng cui nm 2010 (vi mc tng c nm ln lt t 23,0% v 29,8%), gy sc p lm gi c tng mnh khng ch trong nm 2010 m c trong cc thng u nm 2011. Nhn nh c p lc lm pht k t cui nm 2010, Chnh ph bt u nhm chnh sch kinh t v m theo hng tht cht
283

thng qua vic ban hnh Ngh quyt 11. im quan trng l Chnh ph th hin u tin cao nht dnh cho lnh mnh ha mi trng kinh t v m, v sn sng chp nhn mc tng trng thp hn. y l im khc bit so vi nm 2010 v c nhng nm trc , khi m s lng tng trong vic la chn u tin gia tng trng kinh t v lm pht khin cc gii php chnh sch cha gii quyt c trit vn bt n kinh t v m. Thc t cho thy s kin nh i vi chnh sch kinh t v m tht cht gp phn ko lm pht gim xung k t thng 9 - nh k vng ca nhiu chuyn gia kinh t.90 Giai on t thng 9/2011 n thng 12/2012 Trong cc thng cui nm 2011, p lc lm pht phn no gim bt. Ch s lm pht lin tc gim, d cn kh cao. n thng 12/2011, ch s lm pht (so vi cng k nm trc) t hn 18,1%, trong khi ch s lm pht bnh qun nm 2011 mc xp x 18,6%. Xu hng gim lm pht tip tc ko di n thng 7/2012. T thng 8/2012, lm pht c du hiu tng tr li, d khng nhiu. Cho n cui nm 2012, ch s CPI ch tng 6,81% so vi cui nm 2011. Nguyn nhn ch yu l vic thc hin nghim cc gii php theo Ngh quyt 11/NQ-CP, bao gm c chnh sch tin t v ti kha tht cht. Theo , p lc tng cu gim ng k. Mt nguyn nhn na l vic t gi VN/la M c duy tr n nh (v c nh trong c nm 2012) cng phn no lm gim p lc i vi ch s CPI. So snh Vit Nam vi ASEAN v Trung Quc trong giai on 2007-2012 V tng trng kinh t Bng 7.15 cho thy din bin tng trng kinh t ca ASEAN v Trung Quc trong cng giai on c xem xt (2007-2012). C th thy xu hng tng trng cc nn kinh t ny l kh khc nhau. Ch ring Lo l gi c xu hng tng trng nhanh hn. Trong khi , Trung Quc tng trng chm dn, song vn mc
thi im thng 2/2011, nhiu chuyn gia cho rng chnh sch kinh t v m tht cht ch bt u c tc ng sau 6 thng.
90Ti

284

kh cao, cho thy sc chng tt hn vi cc c sc t bn ngoi. Tng t, Innxia c nhng bc phc hi kh nhanh v bn vng trong giai on 2010-2012 sau khi suy gim vo nm 2009. Vi cc nc khc, nh hng ca cuc khng hong ti chnh ton cu l kh r rng vi tng trng kinh t nm 2009. Tuy vy, vi cc nc ny, xu hng phc hi tng trng cng ch din ra trong nm 2010, trc khi tip tc suy gim vo nm 2011 v 2012. Tng trng kinh t thm ch cn tri st mnh hn Thi Lan, Brunei v Xinhgapo. Nh vy, xt v gc tng trng kinh t, mc phc hi sau suy gim ca Vit Nam dng nh ch tt hn so vi Brunei, Thi Lan v Xinhgapo, tng ng vi cc nc Malaixia v Philippin, v km hn nhiu so vi cc nc Trung Quc, Lo v Innxia. Bng 7.5. Din bin tng trng kinh t ASEAN v Trung Quc, 2007-2012 (%)
Brunei Cam-pu-chia In--n-xi-a Lo Ma-lai-xi-a Phi-lip-pin Xinh-ga-po Thi Lan Trung Quc 2007 0,15 10,21 6,35 6,83 6,30 6,62 8,86 4,93 14,16 2008 -1,94 6,69 6,01 8,79 4,83 4,15 1,70 2,46 9,63 2009 -1,77 0,09 4,63 7,50 -1,51 1,15 -0,98 -2,25 9,21 2010 2,60 5,88 6,22 8,08 7,15 7,63 14,76 7,81 10,45 2011 2,21 6,49 8,10 5,08 3,91 4,89 0,05 9,29 2012 6,23 5,61 6,46 -

Ngun: C s d liu IFS.

V xut nhp khu Bng 7.16 cho thy din bin tng trng xut khu ca ASEAN v Trung Quc trong giai on 2007-2012. Nm trong mt khu vc nng ng v ph thuc kh nhiu vo hot ng xut khu, c th thy cc nc ASEAN v Trung Quc u nh hng mnh t cc c sc bn ngoi. R rng, khng hong ti chnh th gii v suy thoi kinh t ton cu c tc ng ln nht, lm gim xut khu ca cc nc trong nm 2009. Tuy vy, xut khu ca khu vc nhanh chng phc hi trong giai on 2010-2012, d tng trng xut khu
285

nm 2011 nhn chung thp hn so vi nm 2010. Ring Brunei v Campuchia gi c xu hng tng trng nhanh hn trong nm 2011. Lo cng l mt im sng, vi xut khu tng nhanh lin tc trong 2010-2011. Trong khi , cc nc ASEAN khc v c Trung Quc u st gim tng trng xut khu ng k trong nm 2011 v thm ch c nm 2012. Trn phng din ny, r rng xut khu ca Vit Nam phc hi kh bn vng so vi hu ht cc nn kinh t chnh ASEAN v c Trung Quc. Bng 7.6. Din bin tng trng xut khu ca ASEAN v Trung Quc, 2007-2012 (VT: %)
Brunei Cam-pu-chia In--n-xi-a Lo Ma-lai-xi-a Phi-lip-pin Xinh-ga-po Thi Lan Trung Quc 2007 1,85 15,79 13,99 7,93 9,59 7,43 10,10 17,63 25,63 2008 42,84 7,00 18,30 20,90 13,33 -2,64 13,00 14,32 17,32 2009 -36,85 -10,87 -14,30 -4,98 -21,15 -19,57 -20,21 -13,64 -15,88 2010 27,84 22,57 32,12 44,37 26,31 30,64 30,40 28,61 31,33 2011 39,10 35,13 26,89 42,08 14,84 -6,69 16,38 15,89 20,33 2012

-6,02 -3,84 -0,27 0,78 7,89

Ngun: C s d liu IFS.

Bng 17 th hin din bin tng trng nhp khu ca ASEAN v Trung Quc trong giai on 2007-2012. Vi vic tham gia su rng hn vo mng sn xut khu vc, r rng tng trng xut khu nhanh cc nn kinh t ny cng kch thch ng k nhu cu nhp khu. Chnh v vy, hu ht cc nc u gim nhp khu vo nm 2009. Tuy vy, nhu cu nhp khu tng trng nhanh dn cc nc nh Brunei v Campuchia trong giai on 2010-2011. Trong khi , tng trng nhp khu Trung Quc v cc nc ASEAN khc u mc cao vo nm 2010, sau gim ng k vo nm 2011 v thm ch c 2012. Ni cch khc, giai on phc hi tng trng nhp khu l kh ngn, d tng trng nhp khu mc kh cao.
286

Nh vy, xt v gc tng trng nhp khu, kh khn trong nc cng vi cc chnh sch lm gim nhu cu nhp khu khin nhp khu ca Vit Nam ch tng chm, d xu hng phc hi cng tng ng vi Trung Quc v hu ht cc nc ASEAN. Bng 7.7. Din bin tng trng nhp khu ca ASEAN v Trung Quc, 2007-2012 (VT: %)
2007 Brunei Cam-pu-chia In--n-xi-a Lo Ma-lai-xi-a Phi-lip-pin Xinh-ga-po Thi Lan Trung Quc 16,00 11,60 15,44 0,69 11,51 6,71 10,24 9,77 20,77 2008 19,04 22,80 36,99 31,66 6,96 4,81 21,52 26,80 18,34 2009 -2,69 -10,42 -26,46 4,02 -20,85 -24,18 -23,14 -24,80 -11,26 2010 22,83 16,47 44,29 41,02 33,02 27,64 26,45 37,40 39,04 2011 104,31 36,95 30,71 28,61 13,88 9,51 17,69 23,62 24,83 3,81 9,36 4,30 -0,03 7,98 2012

Ngun: C s d liu IFS.

V gi c Bng 7.18 cho thy din bin lm pht ca ASEAN v Trung Quc trong giai on 2007-2012. Khc vi Vit Nam, lm pht cc nc ny c xu hng n nh hn nhiu, vi mc thp hn nhiu. C th thy xu hng tng trng cc nn kinh t ny l kh khc nhau. Ngoi tr Innxia v Philippin, hu ht cc nc c lm pht rt thp hoc thm ch m vo nm 2009, trc khi tng tr li vo nm 2010-2011. ng lu l lm pht nm 2011 nhn chung cao hn so vi nm 2010, song khng nhiu. p lc lm pht l khng ln, v thm ch cn suy gim vo nm 2012 mt s nc. Trong khi , c th m hnh kinh t da nhiu vo u t v tn dng i hi Vit Nam phi lin tc chuyn i nh hng chnh sch gia chng suy gim kinh t v n nh kinh t v m/kim ch lm pht. Chnh y, lm pht Vit Nam chu nh hng nhiu
287

hn t gi th gii, song kh nng n nh thp hn nhiu so vi cc nc trong khu vc. Bng 7.8. Din bin lm pht ca ASEAN v Trung Quc, 2007-2012 (VT: %)
Brunei Cam-pu-chia In--n-xi-a Lo Ma-lai-xi-a Phi-lip-pin Xinh-ga-po Thi Lan Trung Quc 2007 0,97 7,67 6,41 4,52 2,03 2,90 2,10 2,28 4,75 2008 2,08 25,00 9,78 7,63 5,44 8,26 6,52 5,40 5,86 2009 1,04 -0,66 4,81 0,04 0,58 4,13 0,60 -0,85 -0,70 2010 0,36 4,00 5,13 5,98 1,71 3,88 2,80 3,31 3,31 2011 2,02 5,36 7,58 3,20 4,65 5,25 3,81 5,41 2012

4,28 1,66

3,01 2,65

Ngun: C s d liu IFS.

Nhn chung, so vi cc nc ASEAN v Trung Quc, nng lc ng ph cc c sc bn ngoi ca Vit Nam l tt hn trn mt s t phng din (nh xut khu v nhp khu), trong khi li yu km hn trn mt s phng din khc (nh duy tr tng trng kinh t v n nh lm pht). KT LUN V KHUYN NGH CHNH SCH Kt lun Th nht, cc c sc bn ngoi khng t ra nhiu kh khn mi cho kinh t Vit Nam. Trn thc t, trong iu kin hi nhp kinh t quc t su rng, cc c sc bn ngoi dng nh ch lm trm trng thm cc yu km c hu ca nn kinh t, nht l ca m hnh tng trng da nhiu vo u t v tn dng. Th hai, cc chnh sch qu ch trng tng trng cao trong mt thi gian di - m khng lu tm ng mc n n nh kinh t v m - thc ra li lm trm trng hn p lc bt n kinh t v m, v do lm ngn chu trnh tng trng nhanh. Trc tc ng bt li ca cc c sc bn ngoi, vic kch cu (rt ngn thi k suy gim)
288

s tr nn kh khn hn bi i km vi p lc lm pht gia tng. La chn ph hp hn l thc hin linh hot cc chnh sch hng tng trng i km vi bo m n nh kinh t v m nhm duy tr pht trin kinh t trong di hn. Th ba, cc chnh sch cn c thc hin ng b, hi ha vi liu lng ph hp, trn c s nh gi tc ng c th c v/hoc tham vn cc nhm i tng lin quan. Vic n nh chnh sch t gi song khng lm cn tr xut khu trong thi gian t gia 2011 n nay - nh khuyn ngh trong bo co ca Trng nh Tuyn v cng s (2011) - chnh l mt kinh nghim quan trng. Th t, trn mt s phng din, Vit Nam li ng ph tt hn vi cc c sc bn ngoi so vi cc nc ASEAN v Trung Quc. Xut khu tip tc l mt im sng, ngay c trong nhng thi im tng trng thp. iu ny cng t ra cu hi v li ch thc s t xut khu. Khuyn ngh chnh sch Kin nh hn vi cc ci cch di hn nhm to dng thm nn tng tng trng kinh t. iu phi v phi hp tt gia chnh sch tin t v chnh sch ti kha nhm hng ti mc tiu chung l n nh kinh t v m. y l vic lm cn thit cho d n nh kinh t v m c coi l quan trng nht hay ch l mc tiu u tin th hai. C n lc bnh n cn cn thng mi v cn cn vng lai theo hng cn bng hn. iu ny ch c c khi kt hp cc bin php nhm ci thin kh nng cnh tranh xut khu ca hng ha Vit Nam trong trung v di hn, ng thi khuyn khch nhp khu my mc hng ti tng nng lc sn xut xut khu. Cng vi vic thc thi cc bin php chnh sch, Vit Nam cng cn lm tt cng tc thng tin i vi th trng, c bit l gii trnh nhng iu chnh chnh sch mt cch y v hp l. iu
289

ny l ht sc cn thit nhm trnh nhng hnh vi by n khng ng c do thng tin sai lch. Lu tm n nhng bo co, phn tch nh gi tnh hnh nhanh chng nhn din cc c sc c th nh hng tch cc/tiu cc i vi nn kinh t Vit Nam c nhng gii php ng ph ph hp.

290

TI LIU THAM KHO

ADB (2000), To Serve and To Preserve: Improving Public Administration in a Competitive World. ADB (2012), Key Indicators for Asie and Pacific. Aizenman, J., Chinn,.M.D, Ito,.H. (2008), Assessing the emerging global financial architecture: Measuring the trillemmas configurations over time, NBER Working paper series. Aizenman, J., Glick, R. (2008), Sterilization, Monetary policy, and Global financial integration. NBER Working paper series, Page 1-18. Bahl R.W. (1971), "A regression approach to tax effort and tax ratio analysis." Staff paper-IMF, vol. 18, pp. 570-612. B NN&PTNT (2012), n ti c cu ngnh nng nghip - 2012. B NN&PTNT (2013), Bo co kt qu thc hin 7 thng u nm ngnh NN&PTNT. B NN&PTNT (2013), Bo co thng k hng thng 2012. B Ti Chnh, S liu d ton v quyt ton ngn sch nh nc (nhiu nm). Burgess, Robert and Nicolas Stern (1993), "Taxation and Development." Journal of economic literature, 31(No.2), pp. 762-830. Chambas Grard v cng s (2005), Afrique du sud du Sahara: Mobiliser des ressources fiscales pour le dveloppement. Paris: Economica, 305 p. Corden, W.M., & Neary, J.P. (1982). Booming sector and deindustrialisation in a small open economy. The economic journal, 92, 825-848. 291

ng Kim Sn, (2012), Ti c cu nn nng nghip Vit Nam theo hng gi tr gia tng cao, NXB Chnh tr Quc gia. Frankel, J. (1999), No Single Currency Regime is right for all countries at all times. Essay in International Finance 215, International Finance Section, Princeton University. Hip hi dt may Vit Nam (2012), Bn tin Kinh t-Dt may s 11 nm 2012. Hc vin Ngn Hng (2012), Hot ng Ngn hng Vit Nam: Bc tranh ton cnh 2012 v khuyn ngh chnh sch 2013. ILO (2009), Cc ch s chnh ca th trng lao ng, bn sa i ln th 7. IMF (2012), "Fiscal Monitor - Taking stock : A progress report on Fiscal Adjustment", World Economic and Financial Survey. IMF (2013), "Fiscal Monitor - Fiscal Adjustment in uncertain world", World Economic and Financial Survey 4/2013 Ngn hng th gii (2013), Doing Bussiness, Bo co ca NHTG (WB) Ngn hng th gii (2005), Vietnam Management Public Expenditure for Poverty Reduction and Growth Public Expenditure Review and Integrated Fiduciary Assessment Hanoi: Edition Politique Nationale. Nguyn Th Thu Hng, inh Tun Minh, T Trung Thnh, L Hng Giang, Phm Vn H (2010), La chn t gi trong bi cnh phc hi kinh t, Bo co kinh t Vit Nam thng nin 2010 La chn tng trng bn vng. NXB Tr Thc. Oates, Wallace (1972), Fiscal Federalism. NewYork: Harcourt Brace Jovanovich. Oudin Xavier, Laure Pasquier-Doumer, Franois Roubaud, Phm Minh Thi v V Hong t (2013), Adjustment of the Labour Market in Time of Transition (S iu chnh ca th trng lao ng Vit Nam trong giai on chuyn i. Bn d tho. 292

Phm Th Anh, inh Tun Minh, Nguyn Tr Dng, T Trung Thnh (2013), N cng Vit Nam: Qu kh, Hin ti v Tng lai, NXB Tri Thc. Riedel, James and Pham Thi Thu Tra (2011), On the Conduct of Monetary Policy in Vietnam, ANU Reinhart, C.M., and Reinhart, V. (1999), On the Use of Reserve Requirements in Dealing with Capital Flow Problems. International Journal of Finance & Economics, 4(1), 2754. Shah, Anwar (2006), Local Governance in Developing Countries. Washington D.C: The World Bank, 2006. Steven Jaffee, (2012), Bi trnh by ti Hi tho Trin vng th trng nng nghip Vit Nam, Ngn hng th gii Tanzi Vito v L. Schknecht (1997), "Reforming government: An overview of recent experience." European Journal of Political economy, vol. 13, pp. 395-417. Tanzi Vito v Zee Howell H. (2000), "Tax Policy for Emerging Markets: Developing Countries." National-Tax-Journal, vol. 53(2), pp. 299-322. Tanzi Vito. (1987), "Quantitative characteristics of tax systems of developing coutries," in The theory of taxation for developing countries. Tanzi Vito. (1987), "Quantitative characteristics of tax systems of developing coutries," in The theory of taxation for developing countries. Teerra J.M. v Hudson J. (2004), Tax performance: a comparative study." Journal of International Development, vol. 16(6), pp. 785-802. T nh Dng v cng s (2011), Lm pht mc tiu v hm i vi khun kh chnh sch tin t ti Vit Nam. RS 02, y ban Kinh t ca Quc hi v UNDP ti Vit Nam. 293

Tng cc Thng k, Bo co tng iu tra nng nghip nng thn 2011. T Trung Thnh (2012), Cc bin php v hiu ha trong rng buc B ba bt kh thi ti Vit Nam - nh gi v nhng khuyn ngh chnh sch, Tp ch Kinh t v Pht trin, s thng 12 T Trung Thnh (2013a), Cc bin php v hiu ha trong rng buc b ba bt kh thi ti Vit Nam - nh gi v nhng khuyn ngh chnh sch, Tp ch Kinh t v Pht trin, thng 1/2013. T Trung Thnh (2013b), Bin ng t gi hi oi Vit Nam v nh hng ca cc nhn t c th, Tp ch Kinh t v D bo, s thng 6. T Trung Thnh v Nguyn Tr Dng (ch bin) (2012), Bo co Kinh t v m 2012: T bt n v m n con ng ti c cu, NXB Tri Thc. Tng cc Thng k (2012), Bo co iu tra lao ng v vic lm Vit Nam nm 2011, H Ni 2012. Tng cc Thng k, Bo co iu tra mc sng h gia nh 2008, 2010, 2012. Tng cc Thng k, Bo co tnh hnh kinh t-x hi 2011, 2012. Trng nh Tuyn, V Tr Thnh, Bi Trng Giang, Phan Vn Chinh, L Triu Dng, Nguyn Anh Dng, Phm S An v Nguyn c Thnh (2011), Tc ng ca cam kt m ca th trng trong WTO v cc hip nh khu vc t do n hot ng sn xut, thng mi ca Vit Nam v cc bin php hon thin c ch xut nhp khu ca B Cng Thng giai on 2011-2015, Bo co nghin cu cho D n MUTRAP-III. V Tr Thnh v Nguyn Anh Dng (2011), Trong khi , vic gia nhp WTO v ph gi danh ngha khng nh hng ng k n lng hng xut khu (khng tnh du th) ca Vit Nam (Trng nh Tuyn v cng s 2011).

294

Vin Hn lm Khoa hc X hi Vit Nam (2013), Kinh t th gii v Vit Nam 2012 v 2013: Trn bc ng phc hi y thch thc. Nh Xut bn Khoa hc X hi, thng 5/2013. Vin NCQLKTTW (2013), Bo co nh gi tng th tnh hnh kinh t-x hi Vit Nam sau 5 nm gia nhp WTO. V S Cng (2009), c lng quy m thu ngn sch hp l: trng hp Vit nam, Tp ch nghin cu Kinh t s 9/2009. V S Cng (2012), Quan h gia lp d ton v thc hin ngn sch nh nc vi lm pht, Tp ch Ngn hng s 2/2012. White, R., & Smoke, P. (2005), East Asia Decentralizes, in East Asia decentralizes: Making local government work, World Bank, pp. 279. Zee Howell. (1996), "Empirics of crosscountry tax revenue comparisons." World Development, vol.24, No.10, pp. 1659-71.

295

Bo co kinh t v m 2013: THCH THC CN PHA TRC

Chu trch nhim xut bn: chu ho Bin tp: nguyn bch thy Sa bn in: Hong Nam V ba: Thi Dng

ISBN : 978-604-908-839-1
In 1000 cun, kh 16x24 cm ti Doanh nghip t nhn In H Pht. Giy ng k KHXB s: 1463-2013/CXB/2-23/TrT. Quyt nh xut bn s: 68/QLK - NXB TrT ca Gim c NXB Tri thc ngy 19/11/2013. In xong v np lu chiu qu I nm 2014.

296