Intervistë me professor Alberto Areddu autor i librit “Origjina Shqiptare e Qytetërimit në

Sardenjë”.

Professor Alberto G. Areddu prej vitesh interesohet në disiplinën e “gjuhësisë Sarde” mbi të cilën
ka publikuar: “Studime Etimologjike Logurdeze”, “Shënime dhe Shtesa mbi DES” (1996),
“Launeddas dhe studime të tjera greko-italike” (2004). Ka publikuar recensionet e tij në Romance
Philology të Berkeley, dhe është recensuar nga H.J. Wolf në “Zeitschrift für Romanische
Philologie” (2002).
Në studimin e tij të fundit “Origjina Shqiptare e Qytetërimit në Sardenjë” 2007, autori me
kërkimet e tij arrin deri tek burimet origjinale te gjuhës Sarde, duke dëshmuar dhe duke nxjerr në
pah prespektivën paleoilirike si më bindëse bazuar në elementët e shumtë të toponomastikës dhe të
lesemave të pashpjeguara deri më sot.

Brunilda Ternova: Para së gjithash Profesor Areddu ju falenderoj për mundësnë që na ofruat
për t’ju bërë këtë intervistë, duke i mundësuar lexuesit shqiptar (në Shqipëri dhe në
diasporë) që të njoh Juve dhe veprën tuaj shkencore.

Prof. Alberto G. Areddu: Faleminderit Juve që më mundësuat të flas mbi punën time.

Brunilda Ternova: Meqënëse vepra është e vështirë të konceptohet e shkëputur nga krijuesi i
saj, më lejoni t’ju pyes diçka mbi personin tuaj. Kush është Profesor Alberto Areddu, ku ka
lindur dhe ku është rritur?

Prof. Alberto G. Areddu: Kam lindur në Xhenova nga prindër sardenjas ku dhe jam diplomuar, e
më pas jam transferuar në Sardenjë, ku aktualisht punoj si profesor në një shkollë publike të profilit
të mesëm ku dhe jap mësim.

Brunilda Ternova: Libri juaj “Origjina Shqiptare e Qytetërimit në Sardenjë” është publikuar
në 2007 dhe është një libër që trajton argumente shumë interesante në fushën gjuhësore,
etnografike dhe historike. Mund të na shpjegoni çfarë do të thotë ky libër për ju? Çfarë ju ka
shtyrë të ndërmerrni përsipër një studim të tille, si kanë lindur këto studime dhe si janë
zhvilluar gjatë kohës?

Prof. Alberto G. Areddu: Ajo që më ka interesuar prej kohësh ka qënë gjetja e shpjegimeve në
lidhje me origjinën e sardëve, të cilët duke qënë banorë të një ishulli patjetër që duhet të jenë të
ardhur nga diku, por deri më sot hipotezat e ndryshme që janë shfaqur, thjesht kanë eliminuar njëra-
tjetrën. Unë prej kohësh jam i interesuar nëpërmjet kërkimit etimologjik në këtë fushë, dhe
vështirësia qëndronte në gjetjen e materjaleve të mjaftueshëme për të përforcuar denjësisht dhe në
mënyrë shkencore ato që ishin në fillim thjesht parandjenja.

Brunilda Ternova: Cilat janë pikat e forta që sipas jush argumentojnë teornë tuaj mbi
origjinën ilire të qytetërimit në Sardenjë? Si shpjegohet që studjuesit e tjerë kanë druajtje,
për të mos thëne frikë, ti trajtojnë këto pika takimi historike në antikitet midis popullit
Sardenjas dhe atij Ilir?

Prof. Alberto G. Areddu: Kjo është një pyetje e rëndësishme. Duhet të dihet dhe mund ta themi pa
frikë fare, se argumenti i antikuareve dhe veçanërisht ai i toponomastikës rindërtuese në Sardenjë
është i kontraktuar vetëm për pak studjues, të cilët nuk kanë asnjë interes që një jo-akademik të
shprehë opinione në kundërshtim me hipotezat ose punimet e tyre. Kështu ndodhi që i vetmi
recension (pozitiv në pjesën më të madhe) që ka dalë deri më sot, i përket ballkanologut Emanuele
Banfi të Universitetit të Milanos i cili nuk është sardenjas.
Ka edhe një arësye të përgjithëshme që e bën më pak interesant studimin tim: prej vitesh egziston
një rrymë e shtëpive botuese sardenjase, që është e interesuar më shumë të manifestojë (sesa të
dëshmojë) se Paleosardët ishin Semitë antikë, rastësisht krijues të një qytetërimi të jashtëzakonshëm
të lindur gati abiogjenetikisht¹ ...Gjithashtu edhe baronët universitarë janë të tërhequr nga këto
hipoteza dhe shkruajnë libra easy reading (të lehtë për tu lexuar) për publikun e pashkolluar. Për
këtë arsye shumë njerëz në Sardenjë mendojnë se sardët rrjedhin nga Lidët imagjinarë (mbi të cilët
nuk dimë praktikisht asgjë), dhe se sardenjasit nuk janë gjë tjetër veçse unaza lidhëse me Etruskët.

Pra ështe e thjeshtë të kuptohet, pasi në të vërtet nuk ka asnjë Babilonez ose Lidian të gjallë e në
jetë që të mund të replikojë në lidhje me pasaktësitë e këtyre studjuesve.
Kuptohet qartë se ideja është shitja e flakonave të shpresës për njerëz që mendojnë se kanë nevojë,
dhe e gjitha kjo bëhet në dëm të kërkimit shkencor. Sardenjasit pa dashur ti akuzoj për lehtësi,
dëshirojnë të kalërojnë (dhe të kalërohen) nga hipoteza të Forta që lartësojnë një farë sensi të vjeter
infeririteti që kanë (i krijuar nga fakti se nuk janë dhe nuk ndihen italianë), prandaj hipoteza iliro-
shqiptare nuk është tërheqëse duke qënë se është bijë e një populli të pakicës.

Megjithatë kohët e fundit duke lexuar artikujt nëpër revistat sardenjase po preket shkarazi –
kuptohet duke mos më përmendur si burim fare – një farë lidhje e botës së hershme sardenjase me
atë thrake, e parë në të njëjtën formë ashtu si ajo imagjinarja e zonës Lidiane.
Elementët e fortë që argumentojnë tezën time janë: lokalizimi i disa leksemave në zonat më
konservuese të Sardenjës, të cilat nuk janë të shpjegueshme me anë të latinishtes por mund të
shpjegohen me anë të shqipes, rumanishtes, me anë të disa elementëve arkaik të balto-sllavishtes
ose me ato pak që njohim nga thrakishtja dhe ilirishtja shpesh të ruajtura nga glosa dhe fjalët greke.
Egzistojnë të dhëna të burimeve historiografike greke që tentojnë të kualifikojnë ardhjen e
elementëve ilirik në Sardenjë, (jo si pushtim popujsh), sëbashku me njerëz të Beotisë (që flisnin
gjuhën Eolite) duke shënuar një moment të rëndësishëm të qytetërimit, të ushtruar nga njerëz me
një kulturë më të lartë në krahasim me ishullorët sidomos në bujqësi dhe kultivim.

Brunilda Ternova: Ky libër është publikimi juaj i tretë i vet-financuar. Mendoni se është e
natyrshme dhe e “drejtë” që studime të tilla shkencore të hasin kaq shumë vështirësi për tu
botuar dhe publikuar nga organet paraprake, dhe nga shtëpitë botuese?

Prof. Alberto G. Areddu: Për fat të keq më duhet të them se kjo është një praktikë shumë më e
përhapur sesa mendohet. Sot, ose ke përkrahjen e një shtëpie botuese të fuqishme që mendon të
botojë tremijë kopje, ose në të kundërt duhet ti apelohesh industrisë së librit on demand e cila
maskohet nën petkun e industrisë zyrtare. Prandaj dikush edhe mund të punoj mbi një hipotezë e
cila mund të jetë komplet e gabuar, duke investuar kohë dhe kapitale e duke vet rrezikuar.

Ajo që është e papranueshme është fakti se botimin nuk ta lejojnë pikërisht ata që ndajnë të njëjtat
interesa me ty, kjo ështe e tmerrëshme dhe jo njerzore. Por nuk ka kuptim të ankohesh duke gjykuar
pasojat mbi insistimin e kësaj heshtjeje, pasi akademikët janë të auto-rekomanduar dhe korporativ,
dhe nëse i ke lejuar vet-vetes ti kritikosh në studimet e tua atëhere per ty ka marre fund gjithshka.

Brunilda Ternova: Teoritë tuaja janë shumë revolucionare; keni patur pak ndrojtje se mos
idetë tuaja kritikoheshin nga qarqet akademike dhe shkencore?

Prof. Alberto G. Areddu: Janë më pak revolucionare sesa mund të merret me mend. Ideja e një
elementi paleo-ballkanik në brendësi të gjuhës sarde nuk është nje ide e re. Studjuesi më i madh i
gjuhës sarde, gjermani Max Leopold Wagner e kishte shprehur këte ide në studimin e tij më 1933 të
publikuar në revistën Revue de Linguistique Romane (të cilën kushdo mund ta shkarkoj nga siti web
Gallica). Për fat të keq, kjo ide, më pas ra në atë të shkollës italiane të ashtëquajtur
“mediterraneiste”, që shihte një prani të konsiderueshme elementësh pre-indoeuropjan në zonën e
mesdheut, me më pak elementë indoeuropjanë.
Megjithatë unë e përsëris, se do më pëlqente që studimet e mia të kritikoheshin pasi do të thotë se
“egzistojnë. Prandaj, duke marrë parasysh faktin se prej dy vjetësh në Sardenjë nuk është publikuar
asnjë recension nëpër gazetat lokale , televizionet, revistat akademike ose parakademike, për të
nxjerr në pah punën time kam krijuar një web sit personal dhe shkruaj në ndonjë blog.
Gazetarët (90% e të cilëve nuk njeh as greqishten dhe as latinishten e jo më të njohin shqipen),
degjojnë me veshore ato që u thuhet nga referuesit universitarë, që shpesh janë të ndërlidhur me
shtëpitë botuese, me ato shpërndarëse, dhe me ato dy gazeta që publikohen (të cilat nuk është se
shkëlqejnë).
Mund të shtohet ndonjë gjë tjetër më tepër se kaq?

Brunilda Ternova: Çfarë përfaqson për Ju Sardenja dhe çfarë do të thotë të jesh sardenjas sot
nën dritën e kësaj lidhje Sardo-Ilire (Shqiptare)?

Prof. Alberto G. Areddu: Do të thotë të ravijëzosh një drejtim të largët, i cili në epokën e Bronxit, i
ka sjellë elementë qytetërimi atyre popullsive të cilat kishin ngelur në fazat e prapambetura të
Neolitit.
Është e mundur që në zonën Nuoreze (hetimet gjenetike janë akoma në fazat fillestare), të zbulohen
bërthama të lidhura gjenetikisht me popullsitë e sotëme të ballkanit; është kjo arsyeja për të cilën
njërin nga kapitujt e kam titulluar duke parafrazuar Virgjilin: “Mbi kërkimin e babait antik”.

Brunilda Ternova: Prania e diasporës Shqiptare në Itali është ndër më të shumtat dhe më
konstantet që njihen historikisht, duke nisur që nga antikiteti e duke vazhduar deri më sot në
ditët tona. Mendoni se kjo lidhje kaq antike dhe prania e sotëme shqiptare në territorin
italian, mund të ndihmojnë në krijimin e një klime vëllazërore reciproke midis popujve tanë
dhe gjithashtu shkembimeve të ardhëshme midis studjuesve e shkencëtarëve?

Prof. Alberto G. Areddu: Unë uroj që kjo gjë të ndodhë. Fatkeqësisht ndodhemi në një moment që
ashtu si në Itali edhe në Sardenjë ka patur një farë reagimi ndaj emigrantëve në vetvete (tout court),
që nuk merr parasysh cilësitë personale të individëve, dhe e gjitha kjo për arsye të rendit publik dhe
të krizës aktuale ekonomike.
Duke arsyetuar në aspektin antik, egzistencën e një diaspore ilire mund ta shohim tek “Popujt e
detit” midis të cilëve përfshihen Shardanat. Populli i Shardanëve, që sipas interpretimeve të
studjuesëve Schachermeyr dhe Bonfante mendohej se ishin njerëz me origjinë ilire, të shtyrë nga
nevoja u spostuan drejt deltës së lumit Nil, për tu drejtuar më vonë drejt Palestinës. Janë të shumta
të dhënat që na sigurojnë se kjo dyndje ka ndodhur: qyteti i Sarda (Shudah i sotëm), fisi i Sardeates
ose i Ardiejve, qyteti Pelastae nga ku kemi emrin etnik Pelaestini ose Pelasgi, etj, etj.

Brunilda Ternova: Mendoni se mund të organizohen edhe sipërmarrje të tjera – jo vetëm

publikime studimesh por edhe sipërmarrje akademike – për të hedhur më shumë dritë mbi
këto argumente që zbulojnë misteret e të kalurës së popujve tanë?

Prof. Alberto G. Areddu: Patjetër. Është e nevojshme që studjuesit shqiptarë të merren me “Gjërat
Sarde” për të parë nëse edhe ata, nga ana e tyre, identifikojnë bërthama të përbashkëta qytetërimi.
Gjithashtu, shpresoj që edhe ne nga ana jonë - qofshim ose jo akademikë por thjesht kureshtarë, ose
eksperimentues të arsyeshëm pa paragjykime dhe të pajisur me dritën e llogjikës - të merremi me
“Gjërat Shqiptare”, duke studjuar në menyrë më të thelluar dialektet, traditat dhe toponimet
shqiptare.

Fatkeqësisht paguajmë një peshë negative: jemi popuj të vegjël në numër dhe nuk e di sesa do të
ishim të gatëshëm si në Shqipëri ashtu edhe në Sardenjë të thelloheshim mbi këto lidhje delikate.

Brunilda Ternova: Cili ështe mesazhi juaj për lexuesin shqiptar dhe cili do të jetë argumenti i
veprës suaj të ardhëshme?

Prof. Alberto G. Areddu: Njëra nga dëshirat e mia kulturore do të ishte zhvillimi i një rryme edhe
jashtë Shqipërisë, që të rivlerësojë antikitetin ilir, ashtu si ka ndodhur për popullsitë e tjera antike
indoeuropjane gati të harruara si psh. rasti i sagave kelte.
Dëshira ime shkencore është që në studimin e ardhëshëm të thelloj disa aspekte të rindërtimit
historik dhe kulturor të lëna në harresë gjatë studimit “Origjina Shqiptare e qytetërimit në
Sardenjë”, pra të sjell jo vetëm fjalë por edhe objekte, tradita, ndërlidhje reciproke dhe simbole.

Më lejoni të ndahem nga ju duke përdorur një fjalë përshëndetëse tipike shqiptare: falem, që sipas të
madhit Eqrem Çabej rrjedh nga latinishtja CHALARE e ruajtur edhe sot në gjuhët Sarde dhe Korse
në vlerën origjinale “zbres” (falare). Faleminderit të gjithë juve!

Brunilda Ternova: Faleminderit Juve Professor Areddu për këtë intervistë shumë të
këndëshme!

Shënime
1) abiogjenetikisht: Teori që hipotizon krijimin e organizmave të gjalla nga lënda pa jetë.

Për informacione të mëtejshme ju ftojmë të konsultoni blogun e autorit:

http://web.tiscali.it/sardoillirica/sardoillirica/ARCHIVIO%20ILLIRICO.htm

Per të kontaktuar me autorin E-mail: illirica@tiscali.it

Intervistoi dhe përktheu nga italishtja: Brunilda Ternova