Tatsulok Na Daigdig Ni Natsumi Soseki Salin ni Aurora E. Batnag Paakyat sa landas ng bundok, nakapag-isip-isip ako.

Kapag laging utak ang pinapangibabaw mo, magiging malupit ka. Sumagwan ka sa ilog ng emosyon at matatangay ka ng agos. Palayain mo naman ang iyong mga hangarin at di ka mapakali sa iyong pagkakakulong. Hindi kasiya-siyang mamuhay rito, sa daigdig na ito. Habang lumulubha ang pagkayamot, ibig mong tumakas kung saan higit na magaan ang buhay. Pagdating lang sa puntong una mong napag-isip-isip na sadyang mahirap mabuhay kahit malayo na ang narating mo, saka isinisilang ang isang tula, o nalilikha ang isang larawan. Ang mundong ito ay di likha ng Diyos o ng demonyo kundi ng mga karaniwang tao sa ating paligid; yaong mga nakatira sa tapat o sa kapitbahay, na tinatangay ng pang-araw-araw na agos ng pamumuhay. Maaaring napakahirap mabuhay sa mundong ito na nilikha ng mga karaniwang tao pero may iba pa bang mapupuntahan Kung mayroon man, tiyak iyon ay isang lupaing !di-pantao", at anong malay natin, baka mas kasumpa-sumpa pa ang mundong iyon kaysa rito Hindi tayo makakatakas sa daigdig na ito. Samakatuwid, sa hirap ng buhay, wala kang magagawa kundi magpakaginhawa sa taghirap, bagamat maikling panahon lamang ang kaya mong tiisin, upang kahit papaano#y makaya mo ang iyong maikling buhay. Sa puntong ito nagsisimula ang bokasyon ng isang alagad ng sining at dito rin itinatalaga ng langit ang gawain ng isang pintor. Pasalamatan mo ang langit dahil sa mga tao na sa iba#t ibang paraan ng kanilang sining, ay naghahatid ng katiwasayan sa mundo at nagpapataba ng mga puso. Alin sa mundo ang lahat ng alalahanin at problemang nagpapabigat sa buhay sa halip ay ilarawan ang isang daigdig na punung-puno ng biyaya at pagmamahal. Magkakaroon ka ng musika, ng isang larawan, o tula, o iskultura. Hindi lang ito, idaragdag ko pang hindi kailangang magkatotoo ang pananaw na ito. Sapat nang ilarawan sa isip at magkakabuhay ang tula, magkakahimig ang awit. $ago mo pa man isulat ang iyong iniisip, mararamdaman mong parang napupuno ang iyong dibdib ng kristal na taginting ng mga kampanilya; at kusang magliliwanag sa iyong mga mata ang lahat ng maningning na kulay, kahit di nagagalaw sa kabalyete ang iyong kanbas na di pa nahahaguran ng pintura. Sapat nang magkaroon ka ng ganitong pananaw sa buhay at ang marumi#t bulgar na mundong ito ay magiging malinis at maganda sa mga mata ng iyong kaluluwa. Maging ang makata na wala pang naisusulat kahit isang taludtod, o ang pintor na walang pintura at wala pang naipipinta kahit isang bahagi ng kanbas, ay makatatagpo ng kaligtasan, at makaaangat sa mga makamundong hangarin at damdamin. Kailanma#t ibig, mapapasok nila ang isang daigdig ng dalisay na kalinisan, at kapag naitapon ang pagkakasakim at pagkamakasarili, ay makapagbubuo ng walang katulad at di mapantayang daigdig. Sa lahat ng ito, higit pa silang maligaya kaysa sa mayayaman at tanyag; kaysa sa sino mang panginoon o prinsipeng nabuhay sa mundong ito; tunay na mas maligaya kaysa sa lahat ng nagtatamasa ng pagmamahal sa bulgar na mundong ito. Pagkaraang mabuhay nang dalawampung taon, napag-isip-isip kong karapat-dapat mamuhay sa mundong ito. Sa edad na beinte-singko, naunawaan ko na tulad ng liwanag at dilim na magkabilang tabi ng iisang bagay, saan man may liwanag ng araw, tiyak na may anino. %gayon, sa edad na treinta, ganito ang nasasaisip ko& sa kailaliman ng kaligayahan, naroroon ang kalungkutan; at kung lalo kang maligaya, lalo ring matindi ang sakit. Subukin mong ihiwalay sa lungkot ang tuwa at mawawalan ka ng kapit sa buhay. 'tabi mo ang mga ito sa isang sulok at guguho ang mundo. Mahalaga ang pera, pero kapag naipon, di ba nagiging problema lamang ito na bumabagabag hanggang sa pagtulog Ang pag-ibig na nakatutuwa pero kapag nagkapatung-patong ang mga kagalakang ito, hahanap-hanapin mo ang mga araw noong di mo pa kilala ang tuwa. Ang mga balikat ng estado, ang (abinete, ang nagsusuporta ng mga pasanin para sa milyun-milyon, ang mga paa nito; at pabigat sa kanila ang mga sagutin ng gobyerno. 'wasan mong kumain ng napakasarap ng bagay, at pakiramdam mo#y may nakaligtaan ka. Kaunti lamang ang kainin mo at pagtindig mo sa mesa, mararamdaman mong gusto pang kumain. Kumain ka nang napakarami at pagkaraan ay sasama ang pakiramdam mo. Sa bahaging ito ng paglalakbay ng aking isip, napatapak ang aking kanang paa sa isang matulis na bato at nadulas ako. )uluyan na akong bumagsak matapos kong bawiin ang kaliwang paa na bigla kong naisipa sa pagtatangkang mabalanse ang katawan ko. Mabuti na lamang at napaupo ako sa isang malaking bato na may lapad na tatlong piye, kaya ang nangyari lamang ay nakalog ang kahon ng pintura na nakasukbit sa aking balikat. Suwerte na lamang at walang nasira. %ang tumayo ako at tumingin sa paligid, napansin ko sa dakong kaliwa ng landas ang isang namumukod na tuktok na korteng baligtad na balde. %ababalutan ito mula ibaba hanggang itaas ng makapal na berdeng

puno, na di ko makilala kung *ryptomeria o sipres. Sumasalit sa mga dahon ang ilang kumpol ng ligaw na *herry na kulay maputlang pula at dahil sa napakapal na ulap sa ibabaw, tila naglanguyan at naghalo ang mga kulay at imposibleng makita nang malinaw ang mga puwang sa pagitan ng mga puno at sanga. %asa di kalayuan ang isang kalbong bundok. %amumukod ito sa paligid at parang abot-kamay lamang ang layo. Parang pinalakol ng isang higante ang walang kapunupunong gilid nito at napakatarik ng batuhang mukha na diretsong pababa sa kapatagang nasa kailaliman. Sa tingin ko#y pulang pino ang nag-iisang punong iyong nasa tuktok. Kitang-kita maging ang mga piraso ng langit na masisilip sa pagitan ng mga sanga. May dalawampung yarda sa dako pa roon, biglang naputol ang landas, pero pagtingala ko, may nakita akong isang pigurang nakabalot ng pulang kumot na pababa sa gilid ng bundok, at naitanong ko sa aking sarili, makarating kaya ako roon kung aakyat ako. )erible ang daang ito. Kung lupa lamang ito, hindi sana ganito katagal lakarin, pero may nakabaong malalaking bato sa daan. Mapapantay mo ang lupa, pero nakausli pa rin ang mga bato. Mapagpiraso-piraso mo ang maliliit na bato, pero hindi ang malalaki. Hindi mo maaalis ang mga batong iyon. Ang mga bato ay parang nangungutya at tiwalang-tiwala sa sarili na nakapuwestong di masusupil sa tambak ng di patag na lupa. +ala yatang daan dito na di mo muna paghihirapan. Kung gayon, dahil ayaw magparaan ng ating kalabang di mapagbigay, kailangang umakyat tayo o kaya#y ikutan ito. Hindi pa rin madaling lakarin ang lugar na ito kahit hindi ito mabato. Mataas ang magkabilang tabi at may hukay sa gitna ng landas. Ang hukay na ito mailalarawan sa pamamagitan heometriya. )atsulok ito na ang lapad ay may anim na piye, na ang mga gilid ay nagtatagpo sa isang matulis na anggulo, na nasa gitna ng landas. Para kang naglalakad sa ilalim ng ilog sa halip na sa isang landas. Dahil sa simula pa#y di ko na inisip na magmadali, magdahan-dahan lang ako sa paglakad, at haharapin ang di mabilang na paliku-liko kapag nandoon na . Sa ibaba ng aking kinatatayuan, biglang umawit ang isang pipit. %gunit kahit gaano ko pa man titigan ang kapatagan, talagang ni anino ng ibon ay di ko makita; ni hindi ko malaman kung saan ito naroroon. Malinaw kong naririnig ang tinig nito, pero hanggang doon lamang. Dahil malakas at walang tigil ang pag-awit ng ibon, pakiramdam ko#y masiglang nagpaparoo#t parito ang hangin para matakasan ang nakaiinis na kagat ng libu-libong pulgas. )alagang hindi tumigil ang ibong iyon kahit saglit. Para bang hindi ito masisiyahan hangga#t hindi nakaaawit ng husto araw at gabi sa buong nakasisiyang tagsibol; at hindi lamang umawit kundi ptuloy na lumipad magpakailanman. +alang dudang doon na mamamatay ang pipit sa itaas ng ulap. Maaaring sa pinakaitaas ng kanyang paglipad, mararating ng pipit ang lumulutang na ulap at doo#y lubusang maglalaho hanggang sa tanging boses na lamang ang maiiwan, na ikinukubli ng hangin. $iglang lumiko ang landas sa isang nakausling kanto ng bato. Ang isang bulag ay maaaring magtuluy-tuloy hanggang sa bingit, pero naiwasan ko ang peligro at nakuha kong kumanan. Sa ibaba, natanaw ko ang mga rape-blossom na parang alpombrang nakalatag sa kapatagan. Mapapadpad kaya roon ang isang pipit , Hindi. Siguro, naisip ko, lilipad ito mula sa mga ginintuang bukirin. Pagkaraa#y inilarawan ko sa isip ang dalawang pipit, ang isa#y pasisid habang ang isa anama#y paitaas, nagkasalubong sa paglipad. Sa wakas ay naisip kong pasisid man o paitaas o magkasalubong man sa paglipad, malamang magpapatuloy pa rin ang masiglang pag-awit ng pipit. Sa tagsibol, inaantok ang lahat. %alilimutan ng pusa na manghuli ng daga, at nalilimutan ng tao ang kanilang mga utang. Kung minsan, pati kaluluwa#y nalilimutan nila at sila#y nagmimistulang tuliro. %gunit nang tanawin ko ang dagat na iyon ng mga rape-blossom, waring natauhan ako. At nang marinig ko ang awit ng pipit, naglaho ang ulap at muli kong natagpuan ang aking kaluluwa. Hindi lamang lalamunan ang umaawit sa pipit, kundi ang kabuuan nito. Sa lahat ng nilalang na maaaring magsatinig sa mga gawain ng kaluluwa, walang sinlakas at buhay na buhay na gaya ng pipit. )unay itong kaligayahan. Kung nasasaisip mo ito at maaabot mo ang ganitong antas ng kaligayahan, iyon ay tual. $iglang pumasok sa isip ko ang tula ni Shelley tungkol sa pipit. )inangka kong bigkasin ito, pero dadalawa o tatlong saknong lang ang naalala ko. %arito ang ilang taludtod& -umilingon at tumatanaw Hinahangad ang wala sa kamay& May halong pait Ang pinakamatapat mang halakhak,

Pinakamatamis ang awit tungkol Sa pinakamatinding sakit. (aano man kaligaya ang makata, hindi niya maibubuhos sa awit ang kanyang galak tulad ng malaya at walang pakialam na taos-pusong pag-awit ng pipit. Madalas gamitin sa Kanluraning panulaan, at makikita rin sa panulaang )sino, ang pariralang !di mabilang na bushel ng kalungkutan." Marahil, bushel ang ginagamit sa pagsukat sa lungkot ng makata, samantalang sa karaniwang tao ay ni hindi pa makapupuno ng pint man lamang. Marahil, ngayong napag-isip-isip ko, dahil mas mapag-alala ang makat kaysa sa karaniwang tao, mas matalas ang kanyang pakiramdam. )otoong may mga sandaling nakadarama siya ng di masukat na tuwa, pero mas madalas di naman siyang makadama ng di masukat na lungkot. Dahil dito, dapat munang isaalang-alang na mabuti bago ka magpasiyang maging makata. Dito, pantay-pantay ang landas nang may ilang hakbang. %asa kanan ang burol na natatakpan ng mga palumpong, at sa kaliwa naman, hanggang sa maaabot ng tanaw ay puro rape-blossom. Sa magkabila, nakatapak ako ng mga dandelion, na may mga dahong parang ngipin ng lagari na nakatayong nagmamalaki upang ipagtanggol ang ginintuang globo sa gitna. %akapanghihinayang dahil sa katatanaw ko sa mga rapeblossom ay natapakan ko ang mga dandelion. Pero paglingon ko, nakita kong di nagalaw ang mga ginintuang globo sa pagitan ng mga nagsasanggalang na dahon. Kaylayang buhay. $inalikan kong muli ang aking iniisip. Siguro, hindi mawawala sa makata ang kalungkutan, pero nang marinig kong umaawit ang pipit, ni katiting na sakit o lungkot ay wala akong naramdaman; at pagtingin ko sa mga rape-blossom, ang tanging alam ko#y lumulukso at sumasayaw ang aking puso. (ayon din ang nadama ko nang makita ang dandelion at ang namumukadkad na *herry, na ngayo#y nawala na sa aking paningin. Doon sa kabundukan, malapit sa kagalakang hatid ng Kalikasan, lahat ng makikita mo at maririnig ay nakasisiya. 'to#y galak na di nababawasan ng alinmang hirap. Posibleng manakit ang mga binti mo, o maaaring sabihin mong wala kang makaing masarap, pero iyon lang, at wala nang iba. $akit kaya ganito Siguro, dahil pagtingin mo sa tanawin, para bang nakatingin ka sa isang larawang binuksan para sa iyo, o kaya#y nagbabasa ka ng tula sa isang iskrol. Sarili mo ang buong paligid, pero dahil iyo#y gaya ng larawan o tula, hindi mo naiisipang paunlarin ito, o magkapera sa pamamagitan ng pagtatayo ng riles mula sa siyudad. +ala kang inaalalang ano man sapagkat tanggap mo ang katotohanang walang magagawa ang tanawing ito para busugin ka o kaya#y dagdagan ng kahit kusing ang iyong suweldo, kaya kuntento ka nang pagmasdan na lamang ito. 'to ang malaking pang-akit ng Kalikasan na sa isang kisapmata, madidisiplina nito ang puso at isip, maisasantabi ang lahat ng hamak, at ihahatid ang mga ito sa dalisay at walang dungis na daigdig na tula. Sa obhetibong pananaw, masasabing maganda ang pagmamahal sa isang lalaki sa kanyang asawa o sa kanyang mga magulang, at mainam maging tapat at makabayan. %gunit kapag kasangkot ka na sa mga ito, bubulagin ka ng marahas na agos ng mga kontra at kampi, mga bentaha at disbentaha, at di mo na makikita ang ganda at kinang, at tuluyan nang maglalaho ang tula. Para mapahalagahan ang tula, kailangang lumagay ka sa lugar ng miron na dahil puwedeng lumayo, ay makikita ang tunay na nangyayari. Sa puwestong ito lamang magiging nakasisiya ang isang nobela o dula dahil malaya ka sa mga personal na interes. Makata lamang habang nanonood o nagbabasa, at di ka pa aktuwal na kasangkot. Pagkasabi nito, dapat kong amining karamihan ng mga dula at nobela ay puno ng pagdurusa, poot, pagaaway, at pagluha, kaya kahit miron lamang ay di maaaring di masangkot sa emosyon. Matatagpuan na lamang niya, na sa isang punto ay karamay na siya, at nagdurusa rin, naiinis, nagiging palaaway, at umiiyak. Sa ganitong pagkakataon, ang tanging bentaha sa kanyang puwesto ay ang pangyayaring hindi siya apektado ng ano mang damdamin ng kasakiman o paghahangad ng personal na ganansiya. %gunit ang kawalan niya ng interes ay nangangahuluganag ang ibang mga damdamin niya#y higit pang matindi sa karaniwan. Kaysakalap naman. Sa loob ng mahigit na tatlumpung taon ng pamumuhay sa daigdig na ito, labis na ang nararanasan kong pagdurusa, galit, paglaban, at kalungkutan na di napapawi; at talagang napakahirap kung paulit-ulit na matatambakan ng pampagising sa mga emosyong ito kapag nagpupunta ako sa teatro, o kapag nagbabasa ako ng nobela. 'big ko ng tulang naiiba sa karaniwan, at nag-aangat sa akin, kahit pansamantala, mula sa alikabok at dumi ng pang-araw-araw na buhay; hindi yaong nagpapatindi nang higit sa karaniwan sa aking damdamin. +alang dula, gaano man kadakila, na walang emosyon, at iilang nobela ang tiwalag sa konsepto ng tama at mali. )atak na ng nakararaming mandudula at nobelista ang kawalang kakayahang humakbang palabas sa amundong ito. Ang mga kalikasang pantao ang sentro ng paksa ng mga Kanluraning makata sa partikular kaya di nila pinapansin ang daigdig ng dalisay na panulaan. Dahil dito, pagdating sa dulo ay

mapapahinto sila dahil hindi nila alam kung may matatagpuan pa sa dako pa roon. Kuntento na silang talakayin ang karaniwang itinitindang simpatiya, pag-ibig, katarungan, at kalayaan, na pawang matatagpuan sa pansamantalang palengke na tinatawag nating buhay. Maging ang pinakamatulain sa mga ito ay abalangabala sa pang-araw-araw na gawain, kaya ni hindi na nagkakapanahong kalimutan ang susunod na pagbabayaran. Hindi kataka-takang nakahinga ng maluwag si Shelley nang marinig niya ang awit ng pipit. Mabuti na lamang at paminsan-minsan, ang mga makatang Silanganin ay nagkakaroon ng sapat na pagkaunawa upang makapasok sa daigdig ng dalisay na panulaan. Sa ilalim ng halamang-bakod Sa Silangan pumili ako ng krisantemo, At naglakbay ang aking paningin sa mga $urol sa )imog. Dadalawang taludtod, ngunit kapag nabasa mo ang mga ito, lubos mong mamamalayan kung papaanong ganap na nagtagumpay ang makata na makalaya sa mapaniil na mundong ito. Hindi ito tungkol sa babaeng nakasilip sa kabilang bakod; o sa mahal na kaibigang nakatira sa kabilang burol. Ang makata ay nasa ibabaw ng lahat ng ito. Sapagkat natanggal na niya ang lahat ng alalahanin tungkol sa bentaha at disbentaha, tubo at pagkalugi, natamo na niya ang dalisay na takbo ng isip. %ag-iisa, sa gitna ng kawayanan Kinalabit ko ang kuwerdas; At mula sa aking alpa Pumailanlang ang nota. Sa madilim at di dinadaanang landas )umatanglaw ang buwan sa pagitan ng mga dahon. Sa pagitan ng iilang maikling linyang ito, isang buo at bagong mundo ang malikha. Ang pagpasok sa mundong to ay di tulad ng pagpasok sa mundo sa mga popular na nobelang gaya ng Hototogisu at Kon/iki 0asha. Para itong pagtulog nang mahimbing at pagtakas sa nakapapagod na mga bapor, tren, karapatan, tungkulin, moral, at kagandahang-asal. Ang uring ito ng tula, na hiwalay sa mundo at sa mga problema nito, ay sing-halaga ng pagtulog upang matagalan natin ang bilis ng pamumuhay sa ikadalawampung dantaon. (ayon man, sa kasamaang-palad, lahat ng makabagong makata, kabilang na ang kanilang mga mambabasa, ay labis na nabighani sa mga Kanluraning manunulat kaya hindi makuhang maglakbay sa lupain ng dalisay na tula. Hindi ko talagang propesyon ang pagtula, kaya hindi ko intensyong mangaral tungkol sa makabagong panulaan, upang mapagbagong-loob ang iba na sumunod sa uri ng pamumuhay nina +ang +ei at )ao 0uan-Ming. Sapat nang sabihing sa aking opinyon, ang inspirasyong matatamo sa kanilang mga akda ay higit pang mabisang panlaban sa mga problema ng makabagong pamumuhay kaysa sa panonood ng sine o pagdalo sa mga sayawan. $ukid dito, para sa akin, ay higit na kasiya-siya ang ganitong uri ng tula kaysa sa 1aust o Hamlet. 'to ang tanging dahilan kung bakit pagdating ng tagsibol, mag-isa kong nilalakad ang landas sa bundok, sukbit sa balikat ang aking tripod at kahon ng pintura. Hinahanap-hanap kong makuha mula sa Kalikasan mismo ang kahit na bahgyang atmospera ng daigdig nina 0uan-ming at +ang +ei; at kahit pansamantala lamang, naglalakad-lakad ako sa lupaing lubusang hiwalay sa mga pandama at emosyon. 'to#y isang kakatwang ugali ko. Mangyari pa, tao lamang ako. Kaya gaano man kahalaga sa akin ang ganitong napaksarap na pagkatiwalag sa mundo, may hangganan kung saan ako makapag-iisa sa isang panahon. Hindi ako naniniwalang maging si )ao 0uan-ming ay walang-tigil na pinagmasdan ang mga Katimugang burol sa loob ng ilang taon. %i hindi ko mailarawan sa isip si +ang +ei na natutulog sa kanyang pinakamamahal na kawayanan nang walang kulambo. Malamang, ipinagbibili ni )ao sa isang magbubulaklak ang lahat ng krisantemong na niya kailangan, samantalang naunahan naman ni +ang ang gobyerno sa pagbebenta ng labong sa lokal na pamilihan. 'yan ang uri ng pagkatao ko. (aano man ako naakit sa pipit at sa mga rape-blossom, mortal pa rin ako at di nagnanais magkamping sa gitna ng kabundukan. May makikilala ka kahit sa isang lugar na tulad nito; isang matandang lalaki na nakapaloob sa likod ang

kimono at may bandanang nakabuhol sa baba; isang kabataang babaeng nakapaldang pula; kung minsan, may makakasalubong ka pang kabayo na ang mukha ay higit na mahaba kaysa sa tao. May bahid pa rin ng amoy ng mga tao ang hangin kahit dito sa taas na ilang daang piye mula sa kapatagan ng dagat. Hindi yata tamang sabihing !may bahid", dahil inaakyat ko ang bundok na ito sa pag-asang makapagpalipas ng gabi sa isang otel sa mga mainit na bukal na %akoi. Depende sa kinaroroonan mo, ang isang bagay ay maaaring magmukhang ibang-iba. Minsan, sinabi ni -eonardo da 2in*i sa isang estudyante&"Pakinggan mo ang tunog ng kampanang iyon. 'isa lang ang kampana, pero maririnig mo ito sa napakaraming paraan." Dahil sa subhetibo ang paghuhusga natin, maaaring magkaibang-iba ang mga opinyon tungkol sa iisang tao, lalaki man o babae. Sa ano#t ano man, dahil ang layunin ko sa paglalakbay na ito ay pagtagumpayan ang emosyon, at masdan ang mga bagay-bagay nang walang damdamin., tiyak na iba na ang tingin ko sa mga tao ngayon kaysa noong namumuhay pa ako sa piling nila, sa isang masikip na klayenon sa magulo at isinumpang siyudad , ang daidig ng tao. Di man ako maging ganap na obhetibo, kahit papaano, ang damdamin ko#y di dapat maging mas matindi pa kaysa kung ako#y nanonood ng dulang %oh. Kung minsan, maging ang %oh ay nagiging sentimental. Papaano makatitiyak na hindi ka paluluhain ng Shi*kikio*hi o Sumidagawa (ayon man, tunay na emosyon ang treinta porsiyento ng %oh, at teknik naman ang natitirang sitenta porsiyento nito. Ang husay at pang-akit ng %oh ay hindi dahil mahusay nitong ipinamamalas ang emosyon at ugnayang pantao na parang tuany na buhay kundi dahil humahango ito ng mga pangyayaring pangkaraniwan saka ito dinadamitan ng patung-patong na sining, upang makalikha ng mabagal at halos nakaaantok na modelo ng kaasalan, na di makikita sa tunay na buhay. Ano kaya ang mangyayari, kung habang isinasagawa ko ang maikling paglalakbay na ito, ay ituturing kong bahagi ng dulang %oh ang mga pangyayari, at ang mga taong nakikilala ko ay mga aktor. Dahil tula ang pangunahing layunin ng paglalakbay na ito, ibig kong samantalahin na ang pagkakataon ng pagiging malapit sa kapaligirang %oh sa pamamagitan ng pagtitimpi sa aking mga emosyon hangga#t maaari, bagama#t alam kong hindi ko lubusang maisasantabi ang mga iyon. Ang !Katimugang mgas $urol" at ang !Kawayanan", ang pipit at ang mga rape-blossom ay may taglay na sariling karakter, na ibang-iba sangkatauhan. (ayon man, hangga#t maaari, ibig kong pagmasdan ang mga tao mula sa punto de bista ng dalisay na mundo ng tula. Kay $assho, kahit ang kabayong umiihi sa tabi ng kanyang unan ay eleganteng paksa ng Hokku. Mula ngayon, ituturing ko na ring bahagi lamang ng pangkalahatang kanbas ng Kalikasan ang lahat ng makita kong magsasaka, negosyante, klerk sa nayon, matandang babae at lalaki. Alam kong naiiba sila sa mga pigura sa isang larawan, dahil bawat isa#y kikilos ayon sa gusto niya. (ayunpaman, sa palagay ko#y bulgar ang pagsusuri ng karaniwang nobelista sa kanilang mga tauhan, ang pagtatangka nilang silipin ang isipan ng mga ito at ang pakikialam sa pang-araw-araw nilang mga problema. +alang halaga sa akin kahit gumagalaw ang mga tao, dahil iisipin kong sila#y gumagalaw sa larawan lamang; at ang mga pigura sa larawan, gumalaw man nang gumalaw, ay nakakulong sa dadalawang dimensiyon. Siyempre, kung iisipin mong may tatlong dimensiyon sila, magkakaroon ng kumplikasyon dahil makikita mo na lamang na natutulak ka, at minsan pa, mapipilitan kang pag-isipan ang inyong pagbabanggaan ng mga interes. Maliwanag na imposible para kanino mang nasa sitwasyong ito na tingnan ang mga bagay sa punto de bista ng sining. Mula ngayon, magiging obhetibo ako sa pagmamasid sa lahat ng makikilala ko. Sa ganitong paraan, makaiiwas ako sa ano mang ugnayang emosyonal na maaaring mamagitan sa aming dalawa, kaya hindi ako maaapektuhan gaano man siya kalapit sa akin. Sa maikling salita, para lang akong nakatayo sa harap ng isang larawan, nagmamasid sa masiglang kilos ng mga tauhan dito. Sa layong tatlong piye mula sa kanbas, mahinahon mo itong mapagmamasdan, dahil walang panganib na masasangkot. Sa ibang salita, hindi maaagaw ng sariling interes ang iyong kakayahang mag-isip kaya maibubuhos mo ang atensiyon sa pagmamasid sa mga galaw ng mga tauhan mula sa artistikong pananaw. %angangahulugang maibubuhos mo nang husto ang iyong pansin sa paghusga sa kung alin ang maganda at alin ang hindi. %ang makabuo ako ng ganitong kongklusyon, napatingala ako at napansin kong nagbabanta ang langit. Pakiramdam ko#y nasa tuktok ko na ang bigat ng ulap. %gunit halos di ko napansin, biglang kumalat ang ulap at ang buong kalangitan ay naging isang napakagandang dagat ng ulap, na naghuhulog ng masinsing patak ng ulang tagsibol. %asa pagitan na ako ngayon ng dalawng bundok at malayo na ang mga rape-blossom. Hindi ko nga lamang masabi kung gaano na kalayo, dahil napakasinsin ng ulan. Paminsan-minsan, may sumasalit na hangin at nahahawi ang mataas na kurtinang ulap, saka lilitaw sa dakong kanan ang maitim na abuhing gilid ng bundok. )ila may mga kabundukang naklatag sa kabila ng kapatagan. Sa dakong kaliwa, tanaw ko ang paanan ng isa pang bundok, at kung minsan sa kabila ng parang kurtinang ambon, nabubuo ang tila aninong hugis ng mga punong pino, na lalabas sahlit at muling magtatgo. Hindi ko alam kung ulan o ang mga puno ang gumagalaw, o kung ang lahat ng nasasaksihan ko ay bahagi lamang ng panaginip. Ano man iyon, sa tingin ko#y ibang-iba sa karaniwan at napakaganda. Sa dakong ito, di ko inaasahang naging napakaluwang ng daa; dahil pantay ito, ang paglalakad ay hindi napakasakit ng likod na gaya ng dati. Mabuti naman, dahil hindi ko napaghandaan ang ulan at kailngang magmadali ako. %agsisimula pa lamang pumatak ang ulan mula sa aking sumbrero nang makarinig ako ng

pagkuliling ng mga kampanilya sa layong sampu o labindalawang yarda. Mula sa kadiliman, sumulpot ang anino ng kutsero. !May alam ba kayong matitigilan dito " !May tea house sa banda roon, mga isang milya ang layo. $asang basa na kayo, a." 'sang milya pa. -umingon ako at pinagmasdan ang kutsero na nagmimistulang anino sa isang umaandap na mahiwagang lampara, hanggang sa unti-unting sumanib ang anyo nito sa ulan at lubusang mawala sa paningin. Ang mga patak ng ulan, na kanina#y parang pinung-pinong ipa na tinatangay ng hangin, ay papalaki na ngayon at papahaba, at nakikita ko nang buo ang bawat patak. $asang-basa na ang aking haori at ang ulang bumasa maging sa aking mga panloob na kasuotan, ay maligamgam na sa init ng aking katawan. %apakakawawa ng pakiramdam ko kaya itinakip ko sa isang mata ang aking sumbrero at binilisan ang paglakad. Kung sa iba mangyayari ito, naisip ko na ang pagkabasa sa ulan na napaliligiran ng di mabilang na patak ng pilak habang naglalakad sa abuhing kalawakan, ay magandang paksa ng isang kahanga-hangang tula. Kapag lubos ko lamang nalimutan ang aking materyal na buhay, at tiningnan ang aking sarili sa isang obhetibong pananaw, saka ko pa lamang maiaakma ang sarili, tulad ng pigura sa larawan sa kagandahan ng kalikasan sa aking paligid. Sa sandaling mainis ako sa ulan, o mayamot dahil sa pagod na ako sa paglalakad, hindi na ako ang karakter sa isang tula, o ang pigura sa isang larawan, at muli akong mababalik sa dating walang pangunawa at walang pakiramdam na lalaki sa kalye gaya ng dati. Kung ganoon ay bulag ako sa kagandahan ng nagdaraang ulap; walang pakiramdam sa pagkalagas ng bulaklak o iyak ng ibon, at lalo nang walng pagpapahalaga sa napakagandang larawan ng aking sarili na nag-iisang naglalakad sa kabundukan isang araw ng tagsibol. %ang una, hinatak ko pababa ang sumbrero at binilisan ko ang paglakad. %ang malaunan, pinagmadan kong mabuti ang mga paa ko. Sa wakas, talunan ay laylay ang mga balikat, humakbang akong parang kawawangkawawa. Sa lahat ng dako, inaalog ng hangin ang mga tuktok ng pino, at pinagmamadali ang ulilang naglalakad. Pakiramdam ko#y napalayo na ako nang husto sa sangkatauhan.

)igre, )igre salin ni mauro r a3ena Ang buong pulo ay nalalatagan ng gubat, mula sa mabuhanging dalampasigan, kung saan ang tubig na nabubuong mga alon sa malayong Antartika ay humahampas pagkaraan ng mahabang paglalakbay, hanggang sa mga tuktok ng bundok na laging nakukumutan ng ulap. Pabagu-bago ang mukha ng gubat. Sa may dalampasigan, isang latian na hitik sa bakawan ay bumubuo ng sala-salabat ng hadlang. Papasok sa pulo at pataas sa lupa, ang mga puno4t halaman ay patuloy sa pag-iiba-iba, at pag-abot sa dakong loob, ang mga iyo4y naglalakihan at nagtataasan, ang kanilang mga sanga4y nauukitan ng parang lambat na disenyo ng lumot. Hindi pa natatagos ng tao ang kabuuan ng sinaunang gubat, na ang loob ay napakayaman sa buhay. Dito4y di mabilang ang namumugad na mga ligaw na nilalang. %aglipana rin ang maririlag na halaman at nagtatayuang punongkahoy na nakokoronahan ng mga eksotikang orkidarya. Sa loob ng gubat, kayraming ibon at iba4t ibang tsonggo ang malayang namumuhay, samantalang sa ibaba, sa lupa, walang-puknat ang maingat na paghahanap ng makakain ng mga itim na 5-6.leopardo, elepante, at osong tropikal. Ang mga pampang ng ilog at katabing damuhan ay teritoryo ng mga tapir, rinoseros, ahas, buwaya, at usa. %agkalat ang mga insekto. Maraming parteng gubat ang nakakatakot. Ang mga ito4y puno ng latian na pinag-aabangan ng nakakamatay na mga panganib, at mga lubak at guwang na dantaon nang naiwang basa at madilim. Mayroon ding magaganda at kaakit-akit na lugar na walang pinag-iba sa mga 7.engkantadong gubat ng mga kuwento. Ang hawan ng mga bahaging ito ng sinaunang gubat, na mayamang naaalpombrahan ng berdeng damo, ay payapa at nakakapagbigay-ginhawa. Kadalasa4y napapalibutan ang mga ito ng mayuyuming puno ng *emera, na pumupuno sa hangin ng masangsang na amoy ng kanilang dagta. Sa gitna ng maririkit na lambak na ito, di maaaring di magkaroon ng mga sapa ng malamig at mala-kristal na tubig, pabula-bula at patila-tilamsik, paawit-awit, at pabulung -bulong. +alang di naakit huminto at magpahinga roon. Sa loob ng gubat ay makatatagpo ng 8.rattan, damar - isang dagta na ginagamit sa paggawa ng latik - at maraming uri ng mahalagang kahoy. May mga taong noo4y tumira roon, pero nilisan nila iyon noong sila4y magtayo ng mga lunsod at nayon kung saan. %gayo4y paminsan-minsan na lang silang bumabalik doon, para humanap ng ikabubuhay sa pamamagitan ng paghahakot sa mga produkto ng gubat. 9.Pito sa mga lalaking tulad nila ay isang linggo nang nasa gubat sa panganganap ng damar. Si :.Pak Ha/i ang pinakamatanda. (ayong sisenta anyos na siya ay nananatiling malusog at malakas. Matalas pa rin ang kanyang mga mata at tainga. Ang pag-ahon at paglusong sa bundok, pasan ang mabibigat na kaing ng damar o ratan, pasinghap sa nakakapagpasiglang hangin, ay nagpatibay ng husto sa kanyang katawan. 'pinagmamalaki ni Pak Ha/i na di niya nararanasan ang mga karamdamang dala ng pagtanda, at sa tanang buhay niya4y di pa siya naratay sa banig. Disinuebe anyos siya nang una niyang iwan ang kanyang nayon at magpasaibang-bayan. %agpunta siya sa ;-5<=apan, >hina, A?ri*a, at 'ndia, kung saan niya pinag-aralan ang Koran. -imang taon siyang nagtrabaho sa barko, naglakbay sa malalayong daungan ng mga puti at ng kanilang maiingay at groteskong siyudad. Pero tinawag siyang muli sa kanyang nayon. Kaya4t pagkaraan ng dalawampung taong paglalagalag, isang huling biyahe ang kanyang isinagawa sa pilgrimahe sa Me**a upang tupdin ang kanyang obligasyong panrelihiyon. Saka siya umuwi. 'pinagpatuloy niya ang pangangalap ng damar, isang gawaing inumpisahan niya nang trese anyos, ng unang sinamahan ng kanyang ama sa gubat. Matapos niyang matutuhan ang napakaraming bagay sa mundo, lagi niyang sinasabi na kuntento na siya ngayong maging isang hamak na tagakalap ng damar. Si +ak Katok ay singkuwenta anyos. May malakas at matipuno siyang pangangatawan. Maitim ang kanyang buhok, ang kanyang bigote ay mahaba at makapal at ang kanyang braso4t binti ay namumutok sa buhul-buhol na masel. Ang kanyang mukha ay dinodomina ng buo4t makakapal na labi at makislap at nananagos sa tinging mga mata. Siya4y eksperto sa pen*ak. Maraming taong naituro niya sa kalalakihan sa nayon ang tradisyunal na paraang ito ng pagtatanggol sa sarili. Si +ak Katok ay iginagalang din bilang mahusay na mangangaso at shaman, o manggagamot. Ang mga batang miyembro ng grupo ay sina @Sutan, na beynte-dos anyos lang pero mayroon ng sariling pamilya. )alib, na beynte-siyete anyos at may asawa at tatlong anak; Sanip, na beyntesingko anyos, may asawa at apat na anak; at $uyung, ang pinakabata, na katutungtong lang sa pagkadisinuebe at walang asawa. Ang apat na lalaking ito ay naging estudyante ni +ak Katok sa pen*ak. %ag-aral din sila ng mahika sa kanya. Alam nilang darating ang araw na magiging pinuno ng kanilang nayon si +ak Katok, isang lalaking itinuturing na lider ng marami, at karapatdapat na igalang at parangalan. Kailanma4y di nila pinagdududahan ang kanyang salita o gawa. -umalabas na si +ak Katok ang puno ng mga mangunguha ng damar. Ang ikapitong miyembro ng grupo ay si Pak $alam, na tulad ni +ak Katok ay singkuwenta anyos. Siya4y di masalita, maliit ang katawan pero gayunma4y masipag magtrabaho. Sa sinasabing pag-aalsa ng mga Komunista noong 5;A:, siya4y nadakip ng mga Dut*h at apat na taong ikinulong sa )anah Merah. Ang bata at buntis niyang asawa, na sumunod sa kanya sa preso, ay dinapuan doon ng malarya at nakunan. Dahil dito4y hindi na ito muling nakapagdalantao. %aging sakitin ito mula noon, at ang pera ni Pak $alam ay naubos sa mga gamot nito. Magkakasamang lagi ang pitong lalaki sa pangunguha ng damar gayong wala silang pormal na sosyohan at bawat isa4y may layong magbenta ng kanyang makalap. Pero dahil pito sila sa grupo, ang pakiramdam nila4y mas ligtas ang kanilang lagay at mas kaya nila ang kanilang gawain. Sa mata ng kanilang kanayon, sila4y mabubuting tao. Si +ak Katok ay iginagalang sa kanyang galing sa pen*ak at pagiging mangangaso. %ang siya4y bata pa, napabalita sa nayon ang paggamit niya ng pen*ak laban sa isang osong humarang sa kanyang daan sa gubat pero

bilang 55.shaman, siya4y kinatatakutan. Pabulong lang mabanggit ng mga tao ang tungkol sa kanyang pagiging salamangkero. May usap-usapan na nagagawa niyang makipag-ugnayan sa mga 5;-A<multo at masasamang espiritu. Hinangaan ng mga taganayon si 5@.Pak $alam. 'tinuturing nila itong isang bayani dahil sa paglaban sa mga 5ADut*h. Alam nila na hindi ito Komunista. %apakarelihiyoso nito - malayong maging isang Komunista na di naniniwala sa Diyos o sa relihiyon. -umaban maging sa mga kolonyalista si Pak $alam at ang kanyang mga kaibigan dahil sa pang-aapi ng mga iyon sa taumbayan, na walang-tigil na pinapatawan ng mga bagong buwis at ninanakawan ng kalayaan at sariling dangal. Si Pak Ha/i ay nirerespeto dahil sa kanyang edad at dahil nakapaglakbay na siya sa 56.Me**a. (ayunman, hindi siya maintindihan ng mga tao. Mula nang bumalik siya sa kanyang pangingibangbayan, naging parang dayuhan na rin siya. 'niwasan niyang makasal, gayong binubuyo siyang magasawa ng kanyang pamilya. Ayaw rin niyang maging pinuno ng nayon. Sa umpisa, pinaratangan siyang mapagmalaki ng mga tao, pero di nagtagal, nasanay na ang mga ito sa kakaiba niyang gawi at di siya pinagtakhan. Mukhang kuntento na si Pak Ha/i na balewalain ng iba. Sina Sutan, $uyung, )alib at Sanip ay itinuturing na disente at maipagkakapuring mga kabataan, tulad ng karamihan sa mga taganayon. 'ginagalang sila sa kanilang kapwa, tapat sila sa kanilang pagdarasal at pagsamba sa 57.moske, at tulad ninuman ay nakikipaghuntahan sa kanilang mga kaibigan sa mga kapihan. )umutulong sila sa pagtatayo ng bagong bahay o sa pagpapahusay ng mga daan o patubig. %akikipagbiruan sila. Mabubuti silang ama, kapatid, at kaibigan. )umatawa sila, umiiyak, nangangarap, umaasa, nagagalit, nabibigatan ang loob, at nalulungkot tulad ng iba sa nayon. +ala silang iniwan sa ibang tao. Silang karaniwang kabataan. %gayo4y nasa loob sila ng gubat. Dala ni +ak Katok ang kanyang ripple. $ihira niya itong dalhin kapag nangunguha ng damar. (inagamit lang niya ito kapag nangangaso na balak niyang gawin ngayon. Dalawang buwan na ang nakararaan, nakakita sila ng isang usa na pumasok sa huma, o kaingin, ni Pak Hitam, hanap ay pagkain. %aghawan ng lupa sa gitna ng gubat si Pak Hitam na pinagtayuan niya ng bahay. Doon nagpapalipas ng gabi ang pitong lalaki kung malapit doon ang pinagkukunan nila ng damar. -uma na ang ripple, pero mahusay itong armas. (ustung-gusto iyon ni 5:.$uyung. %akakaramdam siya ng pagmamalaki kapag nakapatong iyon sa kanyang balikat, pahalinhin kay +ak Katok. Ang 58.ripple at tsapa ng isang lalaki. Ang isang munting punyal, o kaya4y kris, o maigsing espada na nakasukbit sa baywang ay palamuti lamang sa kasuotan ng isang lalaki, pero ang baril sa kanyang balikat ay simbolo ng *ontrol na katumbas ay kapangyarihan. %asisiyahan si +ak katok na ipahiram kay $uyung ang ripple, na inaalagaan nitong mabuti. )uwing isasauli iyon ni $uyung, iyo4y nalangisan na at nasa mas mahusay na kundisyon kaysa pagkapahiram. Panay ang pahid ni $uyung sa kanyon niyong may masalimuot na disenyo, kaya4t ang bakal na iyon ay kumikinang nang madilim na asul kapag tinatamaan ng liwanag. Ang kamagong niyong puluhan ay nangingintab na itim, madalas na parang pelus. Hindi iyon kakikitaan ng katiting mang alikabok o pulbura. %ag-iipon si $uyung para makabili ng sarili niyang baril, iyong mas makabago. Ang lumang ripple na binabalahan sa bunganga, tulad ng kay +ak Katok, ay mabusising ipanghanting. Bna, kailangang ibuhos ang pulbura ng kanyon, saka papiping sasalaksakin ng barilya. )apos, ang bala ay kailangang ipasok sa kanyon at pataktak na pabababain. Habang ginagawa ang lahat ng ito, ang usa o baboy-damo ay maaring makatakbo na at mawala. Ang baril na sa bunganga binabalahan, kailangang asintado ang gumagamit dapat tumama ang unang kalabit. +alang pangalawang tsansa ang mangangaso. May dahilang magmalaki si $uyung sa galing niya sa baril. Minsan, ang inasinta niya ay ang pinakalikod ng tainga ng isang tumatakbong 59.baboy, at doon mismo tumama ang bala. Sa isa pang okasyon, siya at si +ak Katok - kasama ang ilang lalaki sa nayon - ay nanghahanting ng isang kawan ng mababangis na baboy-ramo, at sa kaliwang mata ng isang naninibasib sa kanya sumuntok ang kanyang bala. 'pinakita ni +ak Katok ang kanyang kababaangloob nang sabihing hindi niya madadaig ang pamamaril ni $uyung. (aling kay +ak Katok, iyo4y tunay na malaking papuri, kaya4t kumalat ang reputasyon ni $uyung bilang asintado, bagay na nagbigay sa batang mangangaso ng parang opisyal na katayuan sa nayon. Ang dahila4y ang naunang pahayag ng mga taganayon mismo na walang makapapantay kay +ak Katok sa galing sa papamaril, pangangaso, pagbasa at pag-unawa sa lahat ng uri ng bakas at yapak, at sa pangkahalatang kaalaman sa mga ugali at gawi ng mga nilalang sa gubat. $ata pa si $uyung ay marami na siyang narinig na kuwento tungkol sa katapangan at galing ni +ak Katok. Ayon sa mga istorya, kapag ginusto ni +ak Katok na gamitin ang kanyang mga paraan sa pagtatanggol sa sarili, napapatay niya ang kanyang kalaban na di lumalapat ang alinmang bahagi ng kanyang katawan sa biktima. Sapat nang igalaw niya ang kanyang kamay o paa sa direksyon ng kaaway upang iyon ay bumagsak sa kinatatayuan. Kalat na sa ibang nayon ang reputasyon ni +ak Katok bilang shaman. Magaling siyang gumamot ng mga karaniwang pasyente, pero natutulungan din niya ang mga nabibiktima ng kulam. Alam niya kung paano pahirapan ang isang tao, paibigin, takutin, igalang, o pasunurin sa utos ng iba. May mga inumin siyang pampaibig para sa lalaki at babae. Ayon sa istorya, isang binatang nahumaling sa isang babaeng may-asawa ang nakiusap kay +ak Katok na gamitan iyon ng mahikanegra para mapaibig din iyon. %agpakuha raw dito si +ak Katok ng isang hibla ng buhok ng babae, at di nga nagtagal, humingi iyon ng diborsiyo sa esposo. %a iniwan niyon pati na ang kanilang mga anak. Si +ak Katok na may mga lihim na bulong at dasal, o 55.mantra, para sa maluwalhating biyahe. Mayroon siyang mga anting-anting na panlaban sa anumang sandata o sa kamandag ng ahas. Ayon sa mga tao4y

nagagawa rin niyang magtagabulag - gayon kabigat ang kanyang kapangyarihan. )inatrato ni $uyung na mapalad siya4t naging pupilo ni +ak Katok at napabilang sa mga kasamahan nito sa gubat. Malaki ang pagasa ni $uyung at ang kanyang mga kaibigan na tuturuan sila ni +ak Katok ng mga mas kagila-gilalas na aspekto ng salamangka. Ang gusto talaga ni $uyung ay matutuhang mabuti ang mantra na pang-akit sa babae. Masama ang tama niya kay Caitun, ang anak na dalaga ni +ak. Matalik na magkaibigan ang kanilang mga ama, at sina Caitun at $uyung ay magkalaro noong sila4y bata pa. %atatandaan ni $uyung ang maraming pagkakataong walang humpay niyang tutuksuhin si Caitun hanggang ito4y maiyak. %ang magdose anyos na si Caitun, iniwasan na siya nito, at bihira na silang magkita. %agdalaga na ito, at siya nama4y nagbinata, at di na sila maaring magtagpo tulad ng dati. Hindi masabi ni $uyung kung ano talaga ang damdamin sa kanya ni Caitun. Minsa4y magiliw ito. Kung ito4y nautusang sumaglit sa kanila, may dalang pagkaing niluto ng ina nito, maganda ang ipinapakita nito kung siya4y madatnan sa bahay. Maaliwalas ang mukha na nginingitian siya nito at tatawaging kakak, o kuya, gayong isang taon lang ang tanda niya rito. Kapag ganoon ang pakita ni Caitun, napapalukso ang puso ni $uyung, di mapakali sa titig na parang di siya nakikita. Kapag nilalapitan niya ito habang kinakausap ang kanyang ina, di siya papansinin nito. Paano niya mahuhuli ang puso ng isang sumpunging babaeng tulad ni Caitun kung wala ang mga mantra ni +ak Katok. Pero ayaw pang ipaalam ni +ak Katok kay $uyung ang ganoong kabisang karunungan. D$ata ka pa,D sabi nito Dat mainit pang masyado ang dugo mo. $aka maloko ka sa lahat ng babae sa nayon. Ang birtud na ito ay para mapangalagaan ang amor propyo ng isang lalaki kung pagtawanan ka ng isang babae, o kung talagang gusto mo ang isang babae at ibig mo siyang mapangasawa. Pero uhugin ka pa. $aka gamitin mo ito sa ibang paraan, halimbawa4y panggayuma sa asawa ng may-asawa.D Minsa4y parang nasisira na ang tuktok ni $uyung sa pag-isip kung mapapaibig niya si Caitun. Alaala niya ito bawat sandali. Hinahanap-hanap niya ito. Ang mukha nito ay laging nasa harap niya. Maya4t maya4y nakikita niya ito sa kanyang balintataw. %apakaganda nito. Minsa4y lihim niya itong pinanood habang naliligo sa balon ng nayon kasama ang mga kaibigan nito. Ang mahaba nitong buhok na itim ay umalong pababa sa gitna ng likod nito. $alingkinitan ito, ang braso4t binti4y kaakit-akit. Ang balat nito4y maputlang dilaw na bunga ng duku, at ang mga ngipi4y pantay-pantay at makinang na puti. Pula ang mga labi nito, gayong hindi ito ngumunguya na nganga o tabako. May ganoong nakakainis na bisyo ang tiya ni $uyung, kaya4t laging may bakas ng katas ng tabako sa labi nito, sa unan nito, at sa mesa, sa kusina, sa hagdan, sa sala - sa lahat ng dako. Kapag nakikipag-away ito sa kanyang asawa, iyo4y dinuduraan nito ng nginunguya. Pakikiusapan ito ng kanyang tiyo na tignan kung saan dumudura, pero para itong bingi. Kailanma4y hindi niya papayagang gawin iyon sa kanya ng magiging asawa niya. Alam ni $uyung na masisiyahan ang kanyang mga magulang na maging manugang si Caitun. Minsa4y alam niyang pinag-uusapan ng mga iyon ang bagay na ito gayong alam nilang nasa labas lang siya ng kuwarto. %aganap ito isang hapon nang pumunta sa kanila si Caitun, narinig niyang sabi ng kanyang ama, DMabuti siyang bata. Mukhang maganda ang ugali.D DEoD, tugon ng kanyang ina. DMahusay sa mga gawaing bahay. Marunong manahi, at paladasal. Maganda siyang bumasa ng berso mula sa banal na libro. At nakatapos pa ng pag-aaral. D$inata na si $uyung - disin4webe - at magaling magtrabahoD, sabi ng ama niya. DFwan ko lang,D sabi ng kanyang ina. Sa mata nito, may gatas pa sa labi ang anak. Si $uyung ay nasa tama nang gulang. %akatapos na siya sa iskwelahang publiko, at dalawang beses na niyang nabasa nang buo ang Koran. Kaya na niya ngayong maghanapbuhay. DAng totoo, maaareglo natin ang kanilang kasal,D narinig niyang mungkahi ng kanyang ama. DSa tingin mo ba4y gusto siya ni Caitun D D-ahat ng dalaga sa nayo4y gustong pakasalan si $uyung.D %atawa ang ama niya. DSa mata mo, wala nang gug4wapo pa sa iyong anak.D Hinintay ni $uyung ang isasagot ng kanyang ina, pero nalipat sa ibang bagay ang usapan, at ang tanong tungkol sa gusto siya ni Caitun ay naiwang bitin. Alam ni $uyung na gusto siya ng ama ni Caitun. )uwing magkikita sila, tinatanong si $uyung tungkol sa kanyang trabaho, sa pag-aaral ng Koran, at iba pa. Minsa4y hiningi nito ang payo ni $uyung tungkol sa pagsasanay ng aso niyang panghanting. Kilala sa tapang ang aso ni $uyung.Patahul-tahol lang ang ibang aso para palabasin ang isang baboy-damo sa pinagtataguan. Hindi ang aso ni $uyung - iyon ang madalas maunang sumalakay. +alang nakakitang tunay na sagabal si $uyung para pakasalan si Caitun. Kung natitiyak lang niyang iniibig siya nito. Sigurado siya sa isang bagay. Kung hindi nito nararamdaman ang nararamdaman niya rito, hindi niya ito pakakasalan, kahit magkasundo ang kaniya-kaniyang mga magulang. Alam ni $uyung na kadalasa4y pinapakasalan ng isang babae o lalaki ang sinumang pinipili para sa kanya ng kanyang magulang, pero gusto niyang siya ang pumili ng kanyang magiging asawa, at piliin din siya nito. %aiinggit si $uyung sa iba niyang mga kaibigan, tulad ni Sutan. $ukod sa mas magaling ito sa kanya sa pen*ak, simpatiko pa ito at mahusay dumiskarte sa mga babae. Sa negosyo4y di rin ito pahuhuli. Mayroon itong dalawang palayan, at nagbababa ito ng damar at rattan mula sa bundok para ibenta sa palengke, at paminsan-minsa4y naglalako rin ito ng karne ng kambing at baka. Pero ang mga taong pinakakontento, naisip ni $uyung, ay yaong tulad ni Sanip. )unay na masayahin si Sanip. (anado itong magpatawa at magkuwento ng mga katuwa-tuwang istorya. %agkakandabaluktot sa pagtawa ang nakakarinig ng di mabilang na kuwento niya tungkol sa mga opisyal ng nayon. Kinaiinggitan ni

$uyung ang pagkamasayahin ni Sanip, pero di niya maubos maisip kung paano ang isang tulad nito na may asawa na at apat na anak ay parang binata pang walang problema kung umasta. Di ba4t nagdaragdag sa maturidad ng isang tao ang maraming responsibilidad Sabagay, mabuti na rin kung di iyon dinidibdib. Halimbawa, kung hirap nilang pasukin ang gubat dahil sa lakas ng ulan na nagpapadulas sa daan at bumabasa sa kanila hanggang buto, sasabihin ni Sanip, D+ala, 4yan. Pagkapawi ng ulap ay langit.D Kapag nagreklamo si Sutan sa bigat ng kanyang pasan, sasabihin ni Sanip, DHuwag ka nang umungol. 'sipin mo 4yong perang pagbebentahan mo n4yan.D 'bibigay ni $uyung ang lahat makatingin lang ng ganoon sa buhay. Minsan, nang sila4y nanghahanting, gamit ang ripple ni +ak Katok, pinaputukan ni $uyung ang isang usa, pero dumaplis lang ang tama at ang hayop ay nakaalpas. $uong araw na naghahanap ang mga lalaki, pero di nila nakita ang sugatang usa. Panay ang sisi ni $uyung sa sarili, pero tulad ng inaasahan, tinanong siya ni Sanip, D$a4t mo poproblemahin 4yon Magkakaanak ang usang iyon - mas marami kang mahahanting pagdating ng araw.D -along sumama ang loob ng batang mangangaso sa pang-aala ni Sanip, at paangil itong sumagot, DPa4no mo nalaman Posibleng nahuli 4yon ng tigre.D DF ano Di 4yon ang katapusan ng lahat ng usa sa gubat. Ang mahalaga,D pakindat na dagdag nito, Day mahusay ka sa pagbaril.D %atanto noon ni $uyung ang pagiging mapagbigay sa kanya ni Sanip at ng iba niyang mga kaibigan. -aging may dangung-dangung, parang alpa ng mga Hudyo, sa bulsa ni Sanip, at tinutugtog niya tuwina pag may pagkakataon. Maimbeto siyang musikero. Kung gusto niyang magpasaya, kakalabit lang siya ng masiglang himig. %agagawa niyang kalimutan ng mga lalaki ang kanilang pagkain at saglit pa4y naroon na sila4t nakikisali sa sayawan at kantahan. Pero minsan naririnig sa kanya ay awit na parang nagpapaiyak sa munting musikero. Kadalasa4y tinutugtog niya ang gayong nakakapaghimutok na mga balada kapag sila4y nakaupo sa paligid ng siga sa gitna ng gubat. Si )alib ang unang sumusuko sa pang-akit ng nakakataasbalahibong musika, at nag-uumpisang kumanta. Sa pagkakataong iyo4y ilalabas naman ni $uyung ang kanyang plawta at silang tatlo4y magsasabayan sa malulungkot na berso. )aas-baba ang mga nota ng dangung-dangung, sa saliw ng mapangulilang plawta, habang paawit na inuulit ni )alib ang mga daing at paghihirap ng isang lalaking naghahanap ng karinyo at pag-unawa. Ang maskulado at mukhang mabagsik na si +ak Katok ay di nagawang di mabagbag sa musika. Ang walang ekspresyon niyang mukha ay nagmimistulang mapangarapin, na wari4y naglalakbay ang kanyang diwa. Si Pak Ha/i ay mauupo roong lunod sa sariling iniisip, pipikit sa pagitan ng hinlalaki at hintuturo ay upos na lamang at limot na. Paikot sa siga na nakaupo ang pito, ang bawat isa4y may kani-kaniyang mga alaala at pagnanasa, at sa paligid nila ay ang gubat, maitim at gahigante. )ahimik na lalaki si )alib, matangkad at payat at ibang-iba kay Sanip. Sa kanya, ang mundo - at ang buhay sa kabuuan - ay midilim at nakakatakot. -agi siyang binubuwisit ng asawa. Minsan, sabi kay $uyung ni Gan*ak, ang batang kapatid na babae ni Caitun, narinig nito si Siti Hasanah, ang asawa ni )alib, na walang hupang pinagagalitan ni )alib, mula umaga hanggang hapon, pero ni minsa4y hindi iyon sumagot at nagsawalang-kibo na lamang. Magkagayunman, mahusay na magkaibigan sina )alib at Sanip at laging magkasama sa lakad. Kapag umuulan habang sila4y magkakasama sa gubat at sila4y sumisilong sa isang kubol na gawa sa dahon ng saging, si )alib ang magsasabi, D$uong araw tatagal ang lintek na ulang ito.D Sa masayahing boses, babalikan siya ng ganito ni Sanip, DS4werte lang - makapagpapahinga tayo.D Matatawa ang lahat at mapaparelaks. Minsan, nakakalap sila ng pambihira sa daming damar at hirap na hirap sa kanilang pasan. DAnong s4werteD, sabi ni Sanip, habang nagkakandakuba sa paglakad. DDoble ito sa kadalasan nating nahahakot.D DHa, kundi maanod pagtawid natin sa ilog.D masaklap na sukli ni )alib. Hindi pasalita si )alib, pero madilim man ang tingin nito sa bagay-bagay, ito4y matapang. Minsan, nanghahanting ang isang taganayon ng baboydamo. %apaligiran na ito ng mga aso. Kaya nilapitan niya ito para sibatin. Pero nakailag ang baboy paghagis ng sibat, at siya ang sinibasib, di alintana ang nagtatahulang aso. Hindi nagdalawang-isip si )alib. Hawak ang sariling sibat, sinaklolohan niya ang lalaki. 'lang sandali pa, ang nasibat na baboy ay nilapa na ng mga aso. Hanga rin si $uyung sa di-palakibong si Pak Ha/i. Katamtaman ang taas ng matanda, at gayong puti na lahat ng buhok nito, iyo4y malago pa. Kaya pa niyang pasanin ang bigat ng damar na kaya ng iba sa kanila, at gayong matipid siyang magsalita, nasisiyahan siyang makinig sa usapan ng iba at makisali sa kanilang tawanan. Kung talagang pipilitin, nagkukuwento siya ng tungkol sa kanyang paglalakbay sa mga gabing nakaupo sila sa tabi ng siga. Ayon sa kanya, nang una niyang lisanin ang nayon, napilitan siyang magtrabahador, magkusinero at maging katulong sa kuwadra sa Sultan ng =ohore bago siya magkaroon ng sapat na pera para makapunta sa Singapore. %aging siklista rin siya sa isang sirko. Sumama siyang magbiyahe sa sirko na pag-aari ng isang 'ntsik, hanggang sa $angkok. Doo4y napilitan niyang iwan ang kanyang trabaho nang tangkain siyang saksakin, dahil sa matinding pagseselos ng asawa ng mang-aawit na 'ntsik. DPalagay ko4y di tama 4yon,D tawa ni Pak Ha/i, Dkaya umalis ako.D )apos, nagkusinero siya sa isang barko na naglalayag sa pagitan ng 'ndia at =apan. %apamangha ang mga magkakasama sa kanyang mga kuwento ng naglalakihang siyudad, tulad ng Shanghai at )okyo, at ng daungang tulad ng Maynila, Penang, Gangoon, at >al*utta. %ang sa wakas ay lumunsad siya sa >al*utta, di na siya bumalik sa barko. 'mbes, nagpatuloy siya sa -ahore, kung saan niya pinag-aralan ang 'slam sa ilalim ng isang guro. Mula sa 'ndia , naglakbay siya sa lupa, kasama ang ilang tao, patungo sa Arabia.

D'lang buwan kaming nasa daanD, sabi ni Pak Ha/i. DSa pagitan, marami akong sariling lakad na ginawa. %aging katulong ako ng isang salamangkero. 'sa siyang malaking A?ghana na nakakahiwa ng dila ng isang ibon at muli niya iyong nabubuo. Minsan, pagdaan namin sa isang bayan na bahagi ng kanyang pinagtatanghalan, hinamon siya ng isa ring salamangkero na gawin ang kanyang mahika sa dila ng isang bata. Ayaw niyang mabisto, kaya tinanggap niya ang hamon. %agkaroon ng palabunutan, at ang A?ghaning ito ang natokang mauna. $ago siya nag-umpisa, binulungan niya akong bumalik sa aming tulugan at balutin ang aming gamit. %agbabalot pa lang ako4y bigla siyang sumulpot sa k4warto sinunggaban ang ilang bag at pasigaw na pinasunod ako sa kanya. Di ko alam kung ano ang nangyari pero masama ang kutob ko, kaya dinampot ko ang madadala ko at patakbong sinundan ko siya. Sa dulong likuran namin ay dinig na dinig ko ang hiyawan ng galit ng pulutong. Dagli kaming nakalabas ng s4yudad, papasok sa mabatong mga gulod na pinagtagpuan namin. Hinanap kami ng mga tao hanggang sumapit ang gabi. Pagkatapos, nang tanungin ko ang salamangkero kung ano ang nangyari, bigay-hilig itong tumawa, padukot ng pera sa kanyang bag na pambiyahe. D$ago ako nag-umpisa, hiniling kong magbayad muna sila. Pagkalikom ko ng pera, mabilis kong hiniwa ang dila ng bata, maliit lang sa dulo nang di ito masaktan. )apos, sabi ko4y maghintay sila habang kumukuha ako ng gamut, imbes, sa k4warto natin ako tumakbo.D DPero ba4t ka tumakbo D tanong ko. DDahil hindi ko kayang ibalik sa dati yong dila.D DPano 4yong bata Sinong mag-aayos ng kanyang dila D DDi ba may isa pang salamangkero, 4yong kalaban ko; kaya n4ya 4yon Di subukan niya. Kung di niya 4yon magagawa, gugulpihin siya ng mga tao, at buong lakas siyang tumawa. +ala sa kanilang nakatitiyak kung totoo nga ang mga kuwento ni Pak Ha/i, pero sino ang makapagsasabi Pagkatapos ng pilgrimahe sa Me**a, nagtripulante siya sa isang barko para makauwi. )umigil iyon sa maraming daungan ng Aprikano at Furopeo bago bumalik, sa wakas, sa 'ndonesia. Sinabi niyang sinubukan niyang manirahan sa ibang bansa, pero, lagi ang puso niya4y hinahatak ng nayon. May gayuma sa kanya ang gubat, at iginagalang niya ang lahat ng taong may kinalaman dito. Sinabi niya sa mga kasama na ang mga taong nagtatrabaho sa gubat ay di naiiba sa mga tripulante ng isang barko, gayong, liban dito ay wala nang pagkakapareho ang dagat sa gubat. DSumisikat ang mga bituin sa langit sa ibabaw ng tubig, pero walang ingay sa gubat. Dito4y ligid tayo ng naglalakihang puno at mga ligaw na hayop - ang ila4y mainga4y, ang ila4y tahimik. Malapit tayo sa lupa. Sa barko sa gabi, naroon lamang ay ang hungkag na dilim.D Papunta sa gubat para manguha ng damar, kailangang iwan ng mga lalaki ang kanilang nayong Air =emih, na nasa baybayin ng Danau $antau sa bunganga sa Sungai Air Putih. Papasok sa gubat, pumirme sila sa gilid ng Air Putih, pabaybay dito hanggang marating nila ang bulubundukin. Hindi kayang suungin ng bangka ang malalim at maalimpuyong ilog dahil peligroso ang malalaki nitong bato at matuling agos. Sa maraming patag na lugar, ito ay may malalalim na lubak na puno ng isda. Sa madalas na pangisdaang parte na malapit sa nayon, bihira at maliliit ang isda, pero sa loob ng gubat, madaling makahuli nito sa pamamagitan ng bitag o lambat. -aging sa malapit na mahusay pangisdaang lubak nagkakampo ang pitong lalaki. Makaraang umakyat-manaog buong araw sa bundok sa pangungulekta ng damar, nakakaginhawang maupo sa ibabaw ng isang malaking bato at mangisda. Ang salpok ng tubig sa batuhan, ang mahinang simoy ng hangin sa mga dahon, ang ingay ng mga unggoy na umaalingawngaw tulad ng tunog ng mga tambol - ang mga ito4y sama-samang nagbibigay ng damdamin ng pagkakuntento. Bmaabot ng isang linggong paglalakad mula sa Air =emih hanggang sa gubat ng damar. Ang mga lalaki4y may baong bigas at sili na isinasaksak sa mga kawayang bumbong, kaunting suka, asin, kape, asukal, at palayok para pagsaingan at pagpakuluan ng tubig. Kung di sila nakapagdala ng lambat o mga bitag, nagtatayo sila ng mga kawayang panghuli ng isda sa batuhan. Paminsan-minsa4y nakakahuli sila ng mga kalapating kakahuyan na bumababa sa gilid ng ilog upang maghanap ng pagkain. Kung walang sariwang ulam, nag-iihaw sila ng daing na isda o tapa na dala rin nila mula sa nayon. Masuwerte sila at ang kaingin ni Pak Hitam ay di malayo sa gubat na pinagkukunan nila ng damar. Matanda na si Pak Hitam, halos sisenta anyos na. Sabi ng iba4y mas mukha siyang siyento anyos. Malakas siya, at pambihira ang pagkaitim ng balat. )ulad iyon ng isang 'ndian. 'tim na itim pa rin ang kanyang buhok at lagi siyang nakasuot ng itim na pantalon, kamisadentrong walang manggas, at turban. +alang hindi natatakot sa nakakakita sa kanya. 'sa siyang itim na pangitain. %agkalat ang kuwentong-nayon tungkol sa mga taong birtud ni Pak Hitam. 'sa siyang popular na guro ng silat, isang paraan ng pagtanggol sa sarili, at ng okultismo. )akot sa kanya sina Sutan, )alib, Sanip, at $uyung, pero hindi iyon ipinahahalata. May istoryang nagsasabi na kasapakat daw siya ng mga masasamang espitiru, mga diyablo, at ng mga sobrenatural na nilalang na nakakapagkatawang-hayop o tao, o /inn. Siya raw ay protektado ng isang tigreng may tigabulag na nakapagdadala sa kanya sa kung saan niya gusto. Ang sabi4y maraming pagkakataong inilipad siya nito sa banal na lunsod ng Me**a. Ayon sa leyenda, hindi siya tinatablan ng kahit ano. Minsan, sa rebelyon laban sa Dut*h noong 5;A:, pero hindi tinagusan ng kanilang bala ang kanyang katawan. Sa isa pang pagkakataon, ayon din sa istorya, hinabol daw siya ng mga sundalong Dut*h at napaligiran sa isang sagingan.

$umuo ng isang bilog ang mga sundalo, at maingat na hinigpitan ang kanilang hanay hanggang ni iskwerel ay di maaring makaaalpas sa pagitan ng kanilang mga paa. Pero bigla na lang nakita ng isa sa kanila sa Pak Hitam na nakasandal sa isang punong saging. -umundag ang sundalo at pawasiwas sa sableng tinaga siya nito sa leeg. A, pero ang napugutan ay di si Pak Hitam kundi ang puno ng saging. 'lang oras siyang pinaghahanap ng mga sundalo, pero wala silang nakitang bakas ng kanilang mailap na kaaway. Pagkasugpo sa pag-aalsa, matagal na walang naging balita tungkol kay Pak Hitam. 'sang araw, basta na lamang siyang lumitaw na puro ari-arian. 'sa na siya ngayon sa pinakamayamang lalaki sa nayon. +alang makapagsasabi kung bakit hindi dumating ang mga Dut*h upang siya4y dakpin. 'pinalagay ng mga tao na iyo4y may kinalaman sa kanyang mahika. Sari-sari ang kuwento tungkol sa kung paano siya nagkamana ng yaman. Ayon sa isa, kabilang siya sa isang grupo ng mga dating rebelde na nagtagpo sa gubat at naging mangungulimbat at tulisan. Ayon sa isa pa4y mayroon siyang lihim na minahan ng ginto na mag-isa lang niyang tinatrabaho upang walang ibang makaalam kung saan ito naroroon. )unay na may bahid ng ginto ang buhangin ng Air Putih, at kung tag-init, kapag walang gaanong magawa ang mga taganayon, aakyat sila ng ilog para salain iyon, pero mahirap ang gayong gawain at di sigurado ang tubo. %agkaroon ng balita na minsa4y may kung sinong nakatagpo ng isang malaking piraso ng ginto, pero walang sinumang nakakita niyon. Apat ang naging asawa ni Pak Hitam. Ang sabi ng mga tao, sa buong buhay niya4y mahigit isang daang beses siyang nagpakasal, at sa isang dosena sa bawat pagkakataon. %agkalat ang kanyang mga anak sa mga kalapit-nayon at ayon sa usapusapan, di na niya mabilang, o matandaan kung sinu-sino ang mga iyon. Pag-uwi niya minsan sa $atu Putih, pinaratangan niya ang isang kabataan sa pagkilos niyon na parang sa kanya ang bahay ng matanda, at matigas niyang sinabi, DSino ka ba Kung makaarte ka4y bahay ito ng tatay mo.D Sagot ng bata, D$ahay nga ito ng aking ama. Ang aking ina ay si 'bu Khadi/ah.D Maaaring dahil sa mga ganitong bagay kung bakit mas gusto ni Pak Hitam na buwanang malayo sa kanyang nayon at tumira sa bahay niya sa $ukit Harimau sa gitna ng gubat, tatlong araw ang layo mula sa $atu Putih. Dito4y hindi niya kailangang problemahin ang mga taganayon at ang kanilang walang-tigil na panghihimasok sa kanyang buhay. Kapag pumupunta si Pak Hitam sa kanyang bahay sa gubat lagi niyang dala ang isa sa kanyang papalit-palit na asawa. Kilalang-kilala ng kanyang mga bisita ang mga babaeng isinasama niya. %akuha ko ito kay Prin*ess =ata*hiko. Ang pinakamaganda4t bata ay si Siti Gubiyah, na pinakasalan niya dalawang taon na ang naka- raraan, pero hindi pa siya nito nabibigyan ng anak. Sa mga taganayon, ang ibig sabihin niyo4y nawala na ang kanyang birtud. Sa unang taon pa lang ng kanilang kasal, ang bawat isa sa iba niyang mga asawa ay nakapanganak na. Ayon kay kay Sanip, makipagkamay lang ang isang babae, ito4y agad nabubuntis. (ayon kabagsik ang pagkabarako niyon. Kung hindi sila dinadala sa malayo ng kanilang trabaho sa gubat, tuwina4y sinisikap ng pitong lalaking makabalik sa bahay ni Pak Hitam bago dumilim. Pero kung makakulekta sila ng maraming damar nang may kalayuan sa kanyang huma, at matagalan kung sila4y babalik doon, sa gubat na lang sila nagpapalipas ng gabi. Ang bahay ni Pak Hitam ay nakatukod sa matataas na poste. May malawak na beranda sa harap. Ang kusina ay nasa isang sulok nito sa may bintana. %agtambak ng buhangin sa lapag si Pak Hitam at gumawa ng mga istanteng tabla. May dalawang kalang de-uling sa buhangin at doon nagluluto ang kanyang asawa. %akabitin sa ibabaw ng mga kalan ang tapang usa at daing na isda, sibuyas, sili at ilang klase ng tuyong hiyerba. Ang beranda4y nahihiwalay sa pinakabahay ng dingding na sawali. Sa likod ng dingding ay may dalawang kuwarto - ang isa4y tulugan ni Pak Hitam at ng kanyang asawa, at ripleng panghanting, bukod sa ibang bagay. %apasok na minsan ni $uyung ang kuwartong ito, nang ipakuha sa kanya ni Pak Hitam ang riple. %akita niya roon ang dalawang malaking baul na yari sa itim na kahoy na nalilinyahan ng pampatibay ng tansong kulay berde na sa tanda. %agtataka si $uyung kung ano ang laman ng baul, pero pareho iyong may mabibigat na kandadong bakal. %aisip niya na maaaring puno ng ginto ang mga ito tulad ng napapabalita sa nayon, pero ipinapalagay niyang isa iyong kabaliwan. Sa isang baul sa isang kaingin sa gubat nagtatago ng ginto si Pak Hitam %apakadali iyong nakawin ng sinumang magnasa. Pero, sa kabilang dako, sino ang maglalakas-loob Sa sahig ng beranda laging natutulog ang mga mangunguha ng damar. Kung doon sila nagpapagabi, ipinagluluto sila ng asawa ni Pak Hitam ng kanilang kanin, tokwa, at sari-saring gulay. %asisiyahan dito ang mga lalaki dahil madalas na naiiba sa kanila ang paghahanda ng pagkain ng babae, at ang bawat asawa ni Pak Hitam ay mahusay magluto. Dinadagdagan nito ang kanilang baon ng gulay mula sa sariling hardin. Ang gustung-gusto nila ay ang murang ube, mais, kamote na iniihaw sa nagbabagang uling. Bmagang-umaga4y makikita si $uyung o Sanip sa kusina, abala sa pag-iihaw. E kaya4y kung gabi, bago sila matulog, at habang lahat ay nag-iistoryahan, gusto nilang maupo sa paligid ng parilya habang pinagmamasdan ang pagkaing lumalagitik sa baga. Ang ganitong dibersyon, sampu ng mainit na kape, ay nagpapalipas ng panlalata at pagod ng isang araw na trabahong-kalabaw sa gubat. Sa gabing tulad niyon, ilalabas ni Sanip ang kanyang dangung-dangung at tutugtug sa sarili niyang estilo. Minsan, nang kumanta siya ng tungkol sa isang babaeng iniwan ng asawa, napansin ni $uyung si Siti Gubiyah na tahimik na nagpapahid ng luha sa mata. (usto nilang lahat ang bata at kaakit-akit na si Siti Gubiyah kung hindi lang siya lokung-loko kay Caitun, madali sanang mapaibig dito si $uyung. Pero ito4y may-asawa, at si Pak Hitam pa, sapat na iyon para pigilin ni $uyung ang pag-iisip dito, pero aminado siyang maganda ang katawan nito. Ang mga suso nito , gayong maliit, ay tayo at may hubog. Ang mukha nito, sampu ng tuwid na ilong,

mamasa-masang mga labi, at bilog na nangingislap na mga mata, at itinatampok na mahabang itim na buhok na abot-baywang. Madalas pagmasdan ni $uyung ang nakalugay an buhok niyon - makapal at nangingintab - habang ito4y abala sa hardin. Kung naroon ito kapag tanghaling-tapat, ang mga pisngi nito4y namumula, kaya lalo itong nagiging kaakit-akit. Kapag nasa gubat ang apat na kabataang lalaki, di kalapit ang matatanda, si Siti Gubiyah ang kanilang pinag-uusapan. DSabihin ko sa inyo, pinasukan ko sana siya kundi si Pak Hitam, ang kanyang asawa,D sabi ni )alib. DAko rin, pero kung siya4y dalaga pa,D dagdag ni $uyung. DKagabi4y napanaginipan ko s4ya,D sabi ni Sanip. D%apuna n4yo ba kung pa4no halos lumuwa sa kanyang blusa ang suso tuwing yuyuko s4ya upang hipan an gatong D DKaninang umaga4y tinulungan ko s4yang magrikit,D parang tugon na sabi ni $uyung. D%apuna n4yo ba kung pa4no siya tingnan minsan ni Pak Hitam D makahulugang tawa ni Sanip. DSa edad n4ya bang iyon D may pagkamanghang tanong ni )alib. DEo nga, diba napakatanda na n4ya para r4on D 'big malaman ni $uyung. %atawa si Sanip.DPakinggan n4yong magsalita itong si $uyung,D sabi niya. D%akalimutan mo na ba ang kasabihan tungkol sa niyog Mas marami raw langis na mapipiga sa niyog kaysa buko.D %apahiyaw sila sa pagtawa. DHindi bale - di kasintalas ni +ak Katok ang mga mata ni Pak Hitam,D sabad ni Sutan . D%akita n4yo ba kung pa4no niya pagmasdan si Siti Gubiyah 4pag wala si Pak Hitam Hinuhubaran n4ya ito ng kanyang mga mata, higit pa r4on ang ginagawa niya sa kanyang isip, sabihin ko sa inyo, Sabagay, gusto ko ring gawin 4yon.D %agpalitan sila ng makahulugang tingin. D$ata o gurang,D sabi ni Sanip, pag nakakita ng seksing babae ang isang lalaki. 'sang bagay lang ang nasa isip niya.D DHindi ako,D sabi ni $uyung, DEkey siyang talaga, di ako sintapang n4yo. )akot ako kay Pak Hitam.D %atawa kay $uyung ang tatlong may-asawang lalaki.DDi ka pa binyagan at di mo pa naiintidihan. Di ka pa nakakasiping sa isang babae, kundi4y di ka magsasalita nang ganyan. +ala ka pang alam sa bagay na4to,D kampante silang nagpalitan ng tingin, pahagikgik na tawa kay $uyung na kulang pa ng karanasan. DHintayin mong maikama si Caitun, tapos maiintindihan mo ang lahat,D sabi ni Sutan , patungo sa direksyon ni $uyung. %amula si $uyung. Alam nila ang tungkol kay Caitun. -along natawa ang mga lalaki nang makita ang pamumula sa mukha ng bata nilang kaibigan. DSiguro, bago ka sumiping kay Caitun,D sabi ni )alib,D di masamang magpraktis ka muna kay Siti Gubiyah.D Sa gitna ng alon ng tawanan, sumabad si Sutan, Dni hindi mo kailangan ang kama.D D(an4on talaga,D sabi ni Sanip. D(usto ng mtatandang lalaki ang batang asawa, at ganoon din ang matatandang babae. Ang nagpapabata sa kanila.D DAnak ng - kahit mag-asawa ng batang babaeng tulad ni Siti Gubiyah. %akapuna siya ng pagbabago sa kanilang kilos. -antad masyado ang kanilang kunwa4y kawalang bahala , tuloy, ipinapakita nilang iba ang kanilang nadarama sa kanilang inaasal. )akot si $uyung na maaring napupuna iyon ni Pak Hitam. Pero nitong nakaraang ilang buwan, kadalasa4y may sakit si Pak Hitam at napipirme sa kanyang kuwarto. $inibisita siya roon nina Pak Ha/i, Pak Katok, at Pak $alam, pero ang mga nakababatang lalaki ay pumapasok lang doon upang magbigay-galang at agad na lumalabas uli. )akot sila kay Pak Hitam at kailanma4y di sila mapakali sa harap nito. Pumapayat si Pak Hitam. -ubog ang kanyang mga mata, at halos puti na lahat ang kanyang bigote4t balbas. Pero itim pa rin ang buhok, at kahit maysakit, mukha pa rin itong mabalasik at nakakapanduro. May kung anong bagay ang angkin ng matibay na matandang lalaking ito ang nagbibigay-takot sa mga tao. +ala itong iniwan sa isang may-sakit na tigre na kahit masukol ay mabilis pa ring nakapagsasanib at nakamamatay.

Lupain ng Taglamig

NOON: lipas na ang panahon ng panganib dahil sa mga pagguho ng yelo, dumating na ang panahon ng pagakyat sa bundok sa kaluntian na tagsibol. Sa ngayon, mawawala ang mga sariwang gulay sa mesa. Si Shimamura, na nabubuhay sa kawalan ng magawa, ay nakatuklas na kung minsa y nawawala ang katapatan niya sa sarili, at malimit siyang nagpupuntang mag-isa sa bundok upang mabawi rito ang kung anong bahagi nito. !umaba siya sa nayon ng mainit na bukal pagkaraan ng pitong araw sa hangganan sa bundok. Nagpatawag siya ng isang geisha. "ayunman, sabi ng katulong na babae, sa kasawiang-palad ay may selebrasyon nang araw na iyon bilang pasinaya ng isang bagong kalsada# napakaraming tao sa pagdiriwang kung kaya ang pinagsamang bodega ng $o$oon at teatro ay inokupa, at hindi magkandatuto ang labindalawa o labintatlong geisha sa pagsisilbi sa mga tao. Ngunit baka sakaling makapunta ang babaeng nakatira sa titser ng musika. %ung minsan, tumutulong ito sa mga pagtitipon ngunit umuuwi na pagkaraan ng dalawa o tatlong sayaw lamang. Nang magusisa pa si Shimamura, nagkuwento ang katulong tungkol sa babaeng nakatira sa titser: ang titser ng samisen at ng sayaw ay may kasamang isang babae, hindi geisha, ngunit kung minsa y napapakiusapang tumulong sa malalaking pagtitipon. &ahil walang bata sa bayan na nagsasanay para maging geisha, at dahil karamihan sa mga lokal na geisha ay nasa gulang na ayaw nang sumayaw, mahalaga ang serbisyo ng babae. 'indi siya kailanman dumarating na mag-isa para aliwin ang isang bisita sa otel, ngunit hindi rin naman siya matatawag na baguhan ( sa pangkalahata y ganito ang ikinuwento ng katulong. %akatwang istorya, sabi ni Shimamura sa sarili, at ito y kinalimutan niya. "ayunman, pagkaraan ng may isang oras, dumating ang babaeng nakatira sa titser ng musika, kasama ang katulong. Tumayo si Shimamura. )aalis na ang katulong ngunit tinawag ito ng babae. Nagbigay ang babae ng impresiyon ng lubos na kalinisan at kasariwaan. )alagay ni Shimamura ay malinis ito hanggang sa gilit ng mga daliri ng paa. Napakalinis nito kaya naisip niyang baka dinadaya siya ng kanyang mata nasanay ito sa katitingin sa maagang tag-araw sa kabundukan. *ay bagay sa pananamit ng babae na nagpapahiwatig ng isang geisha, ngunit hindi nito suot ang mahabang saya ng geisha. Sa halip, suot nito ang malambot at pantag-araw na kimono na nagbibigay ng anyong kagalanggalang. *ukhang mamahalin ang obi, hindi bagay sa kimono, at lihim siyang nalungkot. Tahimik na lumabas ang katulong nang magsimula silang mag-usap tungkol sa mga bundok. 'indi tiyak ng babae ang pangalan ng bundok na nakikita mula sa otel, at dahil hindi ganadong uminom ng alak si Shimamura na maaari niiyang maramdaman kung kasama ang isang oardinaryong geisha, sinimulang isalaysay ng babae ang nakaraan nito sa isang nakagugulat na paraang basta pakuwento lamang. +pinanganak siya sa lupaing ito ng yelo, ngunit siya y kinontra bilang geisha sa Tokyo. &i nagtagal, nakatagpo siya ng patron na nagbayad ng kanyang mga utang at nag-alok na tutulungan siyang maging titser ng sayaw, ngunit sa kasawiang-palad, namatay ito pagkaraan ng isa t kalahating taon. Nang dumating sa punto ng kung ano ang nangyari mula noon, sa bahaging pinakamalapit dito, bantulot itong magkuwento ng kanyang mga sikreto. Sinabi ng babae na siya y disinuwebe anyos. ,kala ni Shimamura ay beinte uno o beinte dos ito at dahil ipinalagay niyang hindi ito nagsisinungaling, ang kaalamang maaga itong tumanda ay nagdulot sa kanya ng bahagyang kapanatagang inaasahan niyang madama sa piling ng isang geisha. Nang simulan nilang pag-usapan ang %abuki, natuklasan niyang mas maraming alam ang babae tungkol sa mga aktor at estilo kaysa kanya. Nagkuwento ang babae na parang sabik sa isang tagapakinig, at di nagtagal, naging panatag ang loob nito na sa wakas ay naglantad dito bilang tagapaghatid ng aliw. ,t sa pangkalahatan, parang alam nito ang lahat ng dapat malaman tungkol sa mga lalaki. "ayunman, insip ni Shimamura na ito y baguhan, at, pagkaraan ng isang linggo ng pag-akyat sa bundok na wala siyang nakausap kahit isa, natagpuan niya ang sariling naghahanap ng isang kasama. )akikipagkaibigan, samakatuwid, at hindi ano pa man ang naramdaman niya sa babae. Lumawak ang naging damdamin niya sa kabundukan upang sakupin pati ang babae. 'abang papunta sa banyo nang sumunod na hapon, iniwan ng babae ang tuwalya at sabob sa bulwagan at pumasok sa kanyang kuwarto upang kausapin siya. %auupo pa lamang ng babae nang hilingin niya ritong ikuha siya ng isang geisha. +kuha ka ng geisha- ,lam mo ang ibig kong sabihin. 'indi ako pumasok dito para utusan ng ganyan. !igla itong tumayo at lumapit sa bintana, namumula ang mukha habang nakatingin sa kabundukan. .alang ganyang babae rito. 'uwag mo na akong lokohin. +yan ang totoo. *abilis itong bumaling upang humarap sa kanya, at pagkaraa y naupo sa pasimano ng bintana. .alang nakakapilit sa geisha na gawin ang ayaw niya. !ahala ang geisha mismo. Serbisyo iyan na hindi maibibigay sa iyo ng otel. Sige, kung gusto mo y ikaw ang tumawag. +kaw mismo ang makipag-usap. +kaw ang tumawag para sa akin. !akit ako ang gusto mong gumawa niyan- +tinuturing kitang kaibigan. %aya nga tinatrato kitang mabuti. ,t ganito ang ipagagawa mo sa isang kaibigan- "umagaya sa kanyang pamamaraan, ang babae y tila naging nakakatuwang bata. Ngunit pagkaraan ng ilang saglit, bumulalas ito: ,ng galing mo naman, at ako pa ang

hinilingan mong gumawa ng gayong bagay/ ,no ng masama ro n- *asyado lang akong lumakas pagkaraan ng isang linggo sa kabundukan, iyan lang. *alimali tuloy ang naiisip ko. Ni hindi ako makaupo rito para makipag-usap sa iyo sa paraang gusto ko. Tahimik ang babae, nakatingin sa sahig. 0mabot na si Shimamura sa puntong alam niyang ipinaparada lamang niya ang kawalanghiyaan ng isang lalaki, ngunit mukhang sanay na rin dito ang babae at hindi nasisindak. Tiningnan niya ito. *arahil, ang malantik na pilikmata ng nakababang mata ang nagdudulot sa mukha nito ng init at tukso. 0miling ng bahagya ang babae, at muli, isang mapusyaw na pamumula ang kumalat sa mukha nito. %unin mo ang geisha na gusto mo. &i ba iyan nga mismo ang hinihingi kong gawin mo- Ngayon lamang ako nakarating dito, at wala akong ideya kung sinong geisha ang pinakamaganda. ,no ba ang maganda sa iyo- +yong bata. 'indi ka masyadong magkakamali kapag sila y bata. ,t iyong hindi gaanong madaldal. *alinis, at hindi gaanong mabilis. %ung gusto kong may kausap, maaari kitang kausapin. 'indi na ako babalik dito. 'uwag kang gaga. Sabi ko y hindi na ako babalik. !akit pa ako babalik- &i ba sinabi ko na sa iyo na gusto kong makipagkaibigan sa iyo kaya tinatrato kitang mabuti- Tama na ng sinabi mo. 'alimbawang sumobra ako sa pakikitungo sa iyo, malamang na bukas lang ay hindi na kita gustong kausapin. 'indi na kita gusto pang makita. )upunta ako sa bundok upang muling magustuhang makipag-usap sa tao, at iiwan kita para makausap ko. ,t ikaw mismo, paano ka- 'indi ka maaaring magpakaingat sa mga nagpupunta rito. Totoo. Talagang totoo. +sipin mo ang sarili mo. %ung siya y isang babaeng hindi mo gusto, hindi mo na hahangaring makita pa ako pagkaraan. *as mabuti para sa kanya kung siya y babaeng iyong pinili. Tama na, tama na. !iglang bumaling ang babae, ngunit mayamaya y idinagdag nito: *ayroon kang ibig ipakahulugan sa iyong sinabi. +sang panandaliang relasyon, iyon lang. .alang maganda rito. ,lam mo iyan ( hindi nagtatagal. Totoo. Laging ganyan sa lahat ng nagpupunta rito. +to y isang bukal at napaparito ang tao ng isa-dalawang araw, at pagkaraa y aalis na. )rangka ang kanyang pananalita ( napakabilis ng kanyang pagbabago. %araniwang mga nagbibiyahe ang napapairto. !ata pa ako pero narinig ko na ang lahat ng usapan. ,ng bisitang hindi nagsasabi sa iyo na gusto ka niya, gayong alam mo namang gusto ka ( siya ang mas magiliw mong natatandaan. 'indi mo siya malilimutan, kahit matagal ka na niyang iniwan, sabi nila. ,t siya rin ang nagpapadala ng sulat sa iyo. *ula sa pagkakaupo sa pasimano, tumayo ang babae at naupo sa banig sa ibaba nito. )ara itong nabubuhay sa nakaraan, ngunit tilla napakalapit din niya kay Shimamura. Taglay ng boses ng babae ang tono ng malapit na damdamin at bahagyang nakonsensiya si Shimamura. )arang napakadali niyang napaglalangan ang babae. "ayunma y hindi siya nagsisinungaling. )ara sa kanya y baguhan ang babaeng ito. ,ng kasabikan niya sa isang babae ay hindi iyong mag-uudyok sa kanya na gustuhin ang partikular na babaeng ito ( kasabikan iyong kailangang idaos ng walang pananagutan. Napakalinis ng babaeng ito. *ula nang ito y kaniyang makita, inihiwalay na niya ang babaeng ito sa iba pa. !ukod dito, nang pinag-iisipan na niya kung saan pupunta para takasan ang init ng tag-araw, naisip niyang maaari niyang dalhin ang kanyang pamilya sa bukal na ito sa bundok. Sa kabutihang-palad, ang babae ay baguhan. )uwede itong mabuting kasama ng kanyang maybahay. *aaari pa niyang paturuan ng sayaw ang kanyang maybahay upang huwag itong mainip. *edyo seryoso siya rito. Sinabi niyang pakikipagkaibigan lamang ang nararamdaman niya sa babae, ngunit may dahilan siya sa paglusong sa mababaw na tubig nang hindi nagpapakabasa. ,t walang dudang may bagay na katulad ng panggabing salamin sa pangyayaring ito. ,yaw niyang isipin ang mahabang komplikasyon ng relasyon sa isang babaeng alanganinan ang katayuan# ngunit bukod dito, nakita niya ang babae na parang hindi totoo, tulad ng mukha ng babae sa panggabing salamin. "ayon din ang panlasa niya sa sayaw na kanluranin, parang hindi totoo. Lumaki siya sa distrito ng komersiyo sa Tokyo, at mula sa pagkabata ay pamilyar na pamilyar na siya sa teatro ng %abuki. !ilang estudyante, nabaling ang kanyang interes sa sayaw na 'apon at sayaw-dula. 'indi nasisiyahan hangga t hindi niya natutuhan ang lahat ng gusto niyang pag-aralan, nagsaliksik siya sa mga lumng dokumento at pinuntahan ang mga puno ng iba t ibang eskuwelahan sa sayaw, at di nagtagal, naging kaibigan niya ang mga sumusikat na personalidad sa daigdig ng sayaw at nagsulat siya ng maaaring tawagin mga pananaliksik at mapanuring sanaysay. Natural lamang, kung gayon, na mabuo sa kanya ang malalim na pagtutol sa nahihimbing na matandang tradisyon at sa mga repormador na ang gusto lamang ay bigyang-kasiyahan ang kanilang mga sarili. Nang ipasiya na niyang wala nang ibang dapat gawin kundi lubusang ilahok ang sarili sa kilusan ng sayaw, at dahil hinihimok siya ng ilan

sa mga batang personalidad sa daigdig ng sayaw, bigla siyang lumipat sa sayaw ng kanluranin. Tumigil siya sa panonood ng sayaw na 'apones. Nagtipon siya ng retrato at deskripsiyon ng ballet ng kanluran, at matiyagang nangolekta ng mga programa at poster mula sa ibang bansa. 'indi lamang ito simpleng pagkahalina sa eksotiko at sa bagay na hindi pa nalalaman. ,ng totoo, ang natuklasan niyang aliw sa bagong hilig ay nagmula sa kawalan niya ng kakayahang makapanood mismo ang mga kanluraning artista sa kanluraning ballet. )atunay nito ang matigas niyang pagtangging pag-aralan ang ballet na itinatanghal ng mga 'apon. .ala nang sasarap pa kundi sumulat tungkol sa ballet mula sa kaalamang nakuha sa libro. ,ng ballet na hindi niya kailanman nakikita ay sining sa ibang daigdig. +sang pangarap na walang kaparis mula sa malayo, isang liriko mula sa paraiso. Tinawag niyang pananaliksik ang kanyang trabaho, ngunit ang totoo, iyo y malaya at hindi mapigilang pantasya. *inabuti niyang huwag lasapin ang ballet sa aktuwal na panonbood# sa halip, napatangay siya sa pananaginip ng kanyang sumasayaw na imahinasyon na pinupukaw ng mga kanluraning libro at retrato. %atulad nito ang umibig sa isang hindi pa niya nakikita kailanman. Ngunit totoo rin na si Shimamura, na wala talagang trabaho, ay nasisiyahan sa pangyayaring mula sa manaka-naka niyang pagkatuklas sa kanluraning sayaw ay nasumpungan niya ang sarili sa bingit ng daigdig ng panitikan ( kahit nagtatawa siya sa sarili at sa kanyang trabaho. *aaaring masabi na sa kauna-unahang pagkakataon, nagagamit niya ngayon nang husto ang kanyang kaalaman, pagkat ang usapan sa sayaw ay nakatulong upang lalong mapalapit ang babae sa kanya# ngunit posible rin, bagamat hindi niya halos namamalayan, na tinatrato niya ang babae gaya ng mismong pagtrato niya sa kanluraning sayaw. !ahagya siyang nagsisi, na parang dinaya niya ang babae nang makita niyang ang pambobola ng manlalakbay na aalis bukas ay sumanggi sa isang bagay na malalim at seryoso sa buhay ng babae. Ngunit nagpatuloy siya: *aaari kong dalhin ang pamilya ko rito, at magiging magkakaibigan tayo. Naiintindihan ko ang ibig mong sabihin. Ngumiti ang babae, bumaba ang boses, at lumutang ang bahagyang mapaglarong himig ng isang geisha. *as gusto ko pa nga ang gayon. *as magtatagal kung magiging magkaibigan lamang tayo. +tatawag mo ako ng iba kung gayon- Ngayon- Ngayon. )ero ano ang masasabi mo sa isang babae e araw na araw- %ung gabi, napakadelikadong may matirang latak na di gusto ng sinuman. ,kala mo y mababang klaseng bukal ang bayang ito tulad ng iba. )arang alam mo na pagkakita mo pa lang. Naging seryoso na naman ang tono ng babae, na para bang ito y lubos na minta. +nulit nito nang may diing tulad ng dati na walang babae rito tulad ng kanyang kursunada. Nang ayaw maniwala ni Shimamura, nagsiklab ang babae, at pagkaraa y umurong ng isang hakbang. &epende sa babae kung mananatili siya sa gabi o hindi. %apag nanatili siya nang walang permiso mula sa kanyang bahay, sariling responsibilidad niya iyon. %ung siya y may permiso, malaki ang responsibilidad ng bahay, anuman ang mangyari. +yon ang pagkakaiba. !uong responsibilidad- %ung magkakaanak, o magkakaroon ng anumang sakit. !ahagyang napangiwi si Shimamura sa kamalian ng kanyang tanong. Sa isang nayon sa bundok, gayunman, ang kasunduan ng geisha at ng kanyang kostumer ay maaari ngang gayon pa kasimple. *arahil, dahil sa ugali ng isang walang magawa na magpalit ng kulay para sa sariling proteksiyon, may natural na pakiramdam si Shimamura sa takbo ng buhay sa mg lugar na kanyang pinupunthan, at naramdaman niya ang pagbaba sa kabundukan na, sa kabila ng hubad na kasimplehan, may bagay na komportable at makakawilihan sa nayon. Narinig niya sa otel na ito y isa sa mga nayong talagang masarap puntahan sa malupit na lupaing ito ng taglamig. Nang hindi pa ito inaabot ng riles, na kailan lamang nalatag, nagsilbi itong bukal na nakagagaling para sa mga nakatirang magsasaka. Sa pangkalahatan, ang bahay na nagmamantini ng geisha ay may kupas na kurtinang nag-aanunsiyo na ito y restawran o inuman ng tsa, ngunit isang sulyap lamang sa lumang estilong dumudulas na pinto, na ang mga panel na papel ay nangingitim sa kalumaan, ay sapat na para magsuspetsa ang nagdaraan na kakaunti ang kostumer. ,ng tindahang nagbebenta ng kendi o sari-saring gamit pang-araw-araw ay may isang geisha, at ang may-ari ay mayroong kapirasong bukid, bukod pa sa tindahan at sa geisha. *arahil, dahil nakatira ang babae sa titser ng musika, tila walang pumupunta sa pangyayaring hindi pa siya lisensiyado bilang geisha ay tumutulong na siya paminsan-minsan sa mga pagtitipon. +lang lahat mayroon- +lang geisha- Labindalawa o labintatlo, palagay ko. Sino ang irerekomenda mo- Tumayo si Shimamura upang kulilingin ang katulong. *aaari na ba akong umalis- 'uwag. *aiwan ka. 'indi ako maaaring magpaiwan. Nangusap ang babae na parang binabawi ang pagkapahiya. ,alis na ako. 'uwag kang mag-alala. !abalik din ako. Nang pumasok ang katulong, gayunman, naupo ang babae parang walang nangyari. *akailang itananong ng katulong kung sinong geisha ang tatawagin, ngunit tumanggi ang babaeng magbigay ng pangalan.

+sang tingin lamang sa disiotso anyos na geisha na pinapasok sa kuwarto ay naramdaman na ni Shimamura na nawala ang pangangailangan niya sa isang babae. ,ng mga kamay nito, na makutim sa ilalim, ay hindi pa hustong nagkakalaman, at may bagay ritong nagpapahiwatig ng isang mabuting batang hindi pa nahuhubog ng husto. Nahirapan si Shimamura na itagong wala na siyang interes, at kunwa y maginoo niya itong hinarap ngunit hindi niya maiwasang mas tumingin sa sumisibol na kaluntian sa bundok ng likuran nito. Nahirapan siyang magsalita. Tagabundok talaga ang geishang ito. Natahimik siya. Samantala, nais magmagandang-asal sa akmang paraan, tumayo ang babae at lumabas, at lalo nang nahirapan si Shimamura na makiharap sa geisha. "ayunman, nagawa niyang palipasin ang isang oras. Naghahanap ng dahilan para ito y madispatsa, naalala niyang may pera nga pala siyang ipinatelegrama mula sa Tokyo. %ailangan niyang pumunta sa opisina ng koreo bago ito magsara, sabi niya, at silang dalawa ng geisha ay lumabas ng silid. Ngunit sa pinto ng otel, tinukso siya ng bundok. *atindi ang amoy ng mga bagong sibol na dahon. )atakbo siyang umakyat dito. )agkaraa y nagtawa siya nang nagtawa, na sarili niya mismo y hindi niya alam kung ano ang nakakatawa. )agod na ngunit nasisiyahan, bigla siyang luminga, at hinihigpitan ang obi ng kanyang kimono, patakbo at pasugod siyang bumaba sa dalisdis. &alawang dilaw na paruparo ang lumipad sa kanyang paanan. )aikut-ikot ang mga paruparo, at lumipad paitaas sa linya ng hangganan ng bundok, ang dilaw na kulay ay naging puti sa malayo. ,no ng nangyari- Nakatayo ang babae sa ilalim ng mga punong $edar. *asayang-masaya ka siguro dahil panay ang tawa mo. Suko na ako. Tumalikod ang babae at marahang lumakad sa kulumpon ng mga puno. Tahimik na sumunod si Shimamura. +sang templo ang nasa loob ng kakahuyan. Naupo ang babae sa isang malapad na bato. Sa tabi ay may mga asong nililok sa bato na nilulumot na. Laging malamig dito. *alamig ang hangin maski sa kalagitnaan ng tag-araw. "ano n ba ng lahat ng geisha- 'alos magkakatulad sila, palagay ko. +lan sa medyo may-edad ang nakaaakit, kung isa sa kanila ang nagustuhan mo. Nakatingin ang babae sa lupa at malamig ang kanyang pagsasalita. 'umuhugis sa kanyang leeg ang matingkad na kaluntian ng mga $edar. Tiningala ni Shimamura ang sanga ng mga $edar. Tapos na. Naubos na ang lakas ko ( nakakatawa pero totoo. *ula sa likod ng malaking bato, tuwid na tuwid ang mga katawan ng matataas na $edar, sobra ang taas kaya nakikita lamang ni Shimamura ang mga taluktok kung liliyad siya. Tinatakpan ng maiitim na dahon ang langit, at ang katahimika y tila pabulong na umaawit. ,ng punong sinandalan ni Shimamura ang pinakamatanda sa lahat. Sa kung anong dahilan, lahat ng sanga sa hilagang panig ay tuyo na, at dahil ang mga dulo y bali na at nalaglag, para itong mga istaka na isinaksak sa puno, ang matatalim na dulo y nakausli upang bumuo ng isang nakakikilabot na sandata ng isang diyos. Nagkamali ako. Nakita kita pagbabang-pagbaba ko mula sa bundok, at inisip kong lahat ng geisha ay katulad mo. Tumawa siya. Ngayo y naalala niya ang ideyang ibig niyang ilabas agad ang lahat ng lakas ng pitong araw sa kabundukan ay una niyang naisip nang makita niya ang kalinisan ng babaeng ito. Tumitig ang babae sa ilog sa ibaba, malayo sa sikat ng panghapong araw. *edyo hindi nakatitiyak si Shimamura sa kanyang sarili. Nalimutan ko pala, biglang sabi ng babae, pinipilit pagaanin ang pagsasalita.&inala ko ang tabako mo. !umalik ako sa iyong kuwarto kani-kanina at nalaman kong umalis ka. +nisip ko kung saan ka maaaring nagpunta at nakita kitang patakbong umaakyat sa bundok. )inanood kita mula sa bintana. Nakakatawa ka. 1to. &inukot nito ang tabako sa manggas ng kimono at nagsindi ng posporo para sa kanya. 'indi maganda ang ipinakita ko sa kawawang batang iton. %ung tutuusin naman, depende sa bisita kung gusto na niyang paalisin ang geisha. Sa katahimikan, umabot sa kanila ang dagundong ng ilog nang may supil na kalambutan. Lumalatag ang anino sa mga puwang ng bundok sa kabilang ibayo ng lambak, ikinukuwadro ng mga sanga ng $edar. %ung hindi rin lang kasimbuti mo, naiisip kong nadaya ako kapag nakita kita pagkaraan. 'uwag mong sabihin sa akin iyan. ,yaw mo lang tanggapin na natalo ka. "ano n kasimple. *ay pagkutya sa boses ng babae, ngunit nagkaroon ng isang bagong uri ng pagtatanggi sa kanilang pagitan. Nang maging malinaw kay Shimamura na ang babaeng ito lamang ang gusto niya sa umpisa pa lamang, tulad ng dati y nagpaikut-ikoy pa siya sa pagsasabi nito, nagsimula siyang mapoot sa sarili, at ang babae y higit na gumanda. *ay bagay sa mahinahong babaeng ito na tumagos sa kanya matapos siyang tawagin nito sa lilim ng mga $edar. !ahagyang malungkot, tila naninimdim, ang mataas at manipis na ilong ng babae, ngunit ang buko ng kanyang mga labi ay bumubuka at madulas na sumasara tulad ng isang maliit at magandang sirkulo ng mga linta. *aging kung ito y tahimik, ang mga labi nito y waring kumikibot. %ung ito y may kulubot o bitak, o kung ang mga ito y hindi na sariwa, hindi ito nanaisin ng sinuman, ngunit ang mga ito y sadyang madulas at kumikislap. ,ng gilid ng kanyang mga mata ay hindi umaangat o bumababa. Tila may isang espesyal na dahilan, tuwid itong nakaguhit sa

kanyang mukha. *ay bagay na bahagyang nakatatawa rito, ngunit mabining nakalaylay ang maikli at makapal niyang kilay upang pinidong takpan ang guhit. .alan katangi-tangi sa hubog ng kanyang bilog at may bahagyang tulis na mukha. Sa kanyang balat na tila porselana na pinatungan ng mapusyaw na rosa, at sa kanyang leeg na tila sa bata pa, hindi pa husotng nagkakalaman, ay nagingibabaw ang impresyon ng kalinisan, hindi ng tunay na kagandahan. ,ng dibdib niya y matambok para sa isang babaeng nasanay sa mataas at mahigpit na obi ng isang geisha. Naglalabasan na ang mga langaw, sabi ng babae, na tumayo at pinagpag ang saya ng kanyang kimono. Nag-iisa sa katahimikan, wala silang anumang maisip na sasabihin. ,las diyes na marahil nang gabing iyon. *ula sa bulwagan, malakas na tumawag ang babae kay Shimamura at isang sandali pa, bumagsak ito sa kanyang kuwarto na parang may nagsalya. !umagsak ito sa harap ng mesa. +nihahampas ang lasing na kamay sa anumang nagkataong naroon, nagsalin ito ng isang basong tubig at sunudsunod na lumagok. Nang gabing iyon, lumabas ang babae upang sumalubong sa ilang manlalakbay na bababa mula sa bundok, mga lalaking naging kaibigan niya noong panahon ng aking nang nakaraang taglamig. +nimbitahan siya ng mga ito sa otel, na pinagdausan nila ng magulong parti, kompleto hanggang geisha, at ito y nalasing. )abaling-baling ang ulo nito, at tila hindi titigil sa kasasalita. *ayamaya y natauhan ito. 'indi ako dapat narito. !abalik na lang ako. 'ahanapin nila ako. Sumuray ito palabas sa kuwarto. )agkaraan ng may isang oras, nakarinig si Shimamura ng di pantay na hakbang mula sa mahabang bulwagan. )arang niyang hahapay-hapay ang babae, !umabangga sa dingding, natatalisod sa sahig. Shimamura, Shimamura, malakas ang tawag ng babae. 'indi ako makakita. Shimamura. ,ng tawag na iyon, na walang pagtatangkang magkunwari, ay hayag na puso ng isang babaeng nagpapatulong sa lalaking itinatangi. Nagitla si Shimamura. ,ng mataas at matinis na boses ay tiyak na umaalingawngaw sa buong otel. &agli siyang bumangon. !inutas ng daliri ng babae ang panel na papel, kumapit ito sa balangkas ng pinto, at mabigat na napasadlak sa kanya. Narito ka, sabi ng babae. 2umayakap sa kanya, napaupo ito sa sahig. Sumandal ito sa kanya habang nagsasalita. 'indi ako lasing. Sino ng may sabing lasing ako- ,, ang sakit, ang sakit. Talagang masakit. ,lam ko ng aking ginagawa. !igyan mo ako ng tubig, gusto ko ng tubig. )inaghalo ko ang aking ininom, nagkamali ako. +yonang pumapasok sa ulo. *asakit. *ay bote sila ng murang wiski. )a no ko malalamang mura iyon- )inunasan nito ng mga kamao ang noo. !iglang-biglang lumakas ang ingay ng ulan sa labas. Tuwing luluwagan ni Shimamura ang kanyang yakap, kahit bahagya lamang, nagmumuntikanang bumagsak ang babae. *ahigpit na nakapulupot ang kanyang braso sa leeg ng babae kaya nagulo ang buhok nito sa kanyang pisngi. +pinasok niya ang isang kamay sa leeg ng kimono nito. +dinagdag niya ang mga salitang pang-alo, ngunit hindi ito sumagot. )arang harang na itiniklop nito ang braso sa ibabaw ng dibdib na kanyang hinihinging luwagan. ,no ka ba- *abangis na kinagat ng babae ang sariling braso na parang galit sa pagtanggi nitong humarang. )utang 3na mo, putang 3na mo. Tamad. +nutil. +nutil. ,no ba ng nangyayari sa iyo- "ulilat na napaurong si Shimamura. *ay malalalim na marka ng ngipin sa braso ng babae. Ngunit hindi na ito tumutol. Nagpapaubaya sa kanynag kamay, nagsimula itong sumulat sa pamamagitan ng dulo ng daliri. Sasabihin nito sa kanya ang mga tao nitong gusto, anang babae. )agkaraang maisulat ang pangalan ng may dalawampu o tatlumpung aktor, isinulat nito, Shimamura, Shimamura, nang paulit-ulit. ,ng katakam-katam na alon sa ilalim ng palad ni Shimamura ay uminit. ,yos na ang lahat. *ahinahon ang kanyang boses. ,yos na naman ang lahat. Nakaramdam siya ng bagay na parang sa isang ina sa babae. Ngunit bumalik na naman ang sakit ng ulo nito. Nag-alumpihit at namilipit ang babae, at naupos sa sahig sa sulok ng kuwarto. ,yaw maalis. ,yaw maalis. 0uwi ako. 0uwi . )alagay mo ba y makakalakad ka nang gayon kalayo- )akinggan mo ng ulan. %ung kailanga y tapak akong uuw. "agapang ako hanggang bahay. ,t akala mo ba y hindi delikado iyan- %ung kailangan mong umuwi ihahatid kita. ,ng otel ay nasa isang burol, at matarik ang kalsada. Subukan mong luwagan ang damit mo. *ahiga ka sandali nang mapahinga ka bago umuwi. 'indi, hindi. +to ang daan. Sanay ako rito. Tuwid na naupo ang babae at huminga nang malalim, ngunit malinaw na nahihirapan itong huminga. )ara raw itong masusuka, sabi nito, at binuksan ang bintana sa likod, ngunit hindi makasuka. Tila pinipigil nito ang sarili na bumagsak nang namimilipit sa sahig. *aya t maya y natatauhan ito. 0uwi ako, uuwi ako, at di nagtagal ay pasado alas dos na. *ahiga ka na, sabi nito kay Shimamura. *ahiga ka kapag may nagsasabi sa iyo. )ero ano ng gagawin mo- tanong ni Shimamura. *auupo ako rito. "anito. %apag bumuti-buti ang pakiramdam ko, uuwi ako. 0uwi ako bago mag-umaga. )aluhod itong gumapang at hinila siya. *atulog ka na. 'uwag mo akong pansinin, sinasabi ko sa iyo.

Nahiga uli si Shimamura. &umuhapang ang babae sa mesa at muling uminom ng tubig. !angon. !angon kapag may nagsasabi sa iyong bumangon. ,no ba talaga ang gusto mong gawin ko- Sige, matulog ka na. ,lam mo, hindi kita maintindihan. 'inatak ni Shimamura ang babae sa kama pagkaraan niyang mahiga. %alahati ng mukha nito y nakatalikod, nakakubli sa kanya, ngunit hindi nagtagal, marahas nitong ibinaling ang mga labi sa kanya. ,t pagkaraan, parang nagdedeliryong sinasabi nito ang kanyang sakit, inulit-ulit ng babae, hindi malaman ni Shimamura kung ilang beses: 'indi, hindi. 'indi ba sabi mo y gusto mong magkaibigan tayo- ,ng halos napakaseryosong tono nito ay nakapagpalamig sa kanyang gana, at habang nakikita niya ang pagkulubot ng noo nito sa pagtatangkang kontrolin ang sarili, naisip niyang panindigan ang binitiwang pangako. Ngunit sinabi ng babae: 'indi ako magsisisi. 'indi ako kailanman magsisisi. )ero hindi ako ganoong babae. 'indi magtatagal. 'indi ba t ikaw mismo ang may sabi niyan- 'alos litang pa ang babae sa alak. 'indi ko kasalanan ito. %asalanan mo. Talo ka. +kaw ang mas mahina. 'indi ako. Tila nahihibang na parang nilalabanan ang kaligayahan. +lang sandaling tumahimik ang babae, sa malas ay naubusan ng sasabihin. )agkaraan, tila ang pagkaalala y dumating dito mula sa isang sulok ng gunita, nang-uusig ito: Nagtatawa ka, ano- )inagtatawanan mo ako. 'indi. Sa sarili mo y pinagtatawanan mo ako. %ung hindi man ngayo y pagkaraan. 'indi ito makapagsalita sa pag-iyak. Tumalikod ito sa kanya at ibinaon ang mukha sa mga kamay. Ngunit ilang sandali pa y kalmante na naman ito. *ahinahon at maamo na tila ipinauubaya ang sarili, bigla itong naging masuyo, at sinimulang ikuwento ang lahat tungkol sa kanyang sarili. )arang nalimutan na nito ang ang sakit ng ulo. .ala itong sinabi tungkol sa nangyari lamang kanina. ,ba, salita ako nang salita y umaga na pala. !ahagya itong ngumiti na tila napahiya. %ailangan niyang umalis bago lumiwanag, sabi nito. *adilim pa. )ero maagang gumigising ang mga tao rito. Tuwi-tuwina y tumatayo ito upang dumungaw. 'indi pa nila ako mamumukhaan. ,t umuulan. .alang lalabas papuntang bukid ngayong umaga. Tila bantulot pa itong lumakad bagamat naaaninaw na, kahit umuulan, ang mga hugis ng bundok at mga atip sa dalisdis nito. &i nagtagal, oras na upang gumising at magtrabaho ang mga katulong. +nayos ng babae ang buhok at tumakbo, halos patakas mula sa kuwarto, hindi pinansin ang alok ni Shimamura na ihatid siya hanggang pinto. !aka may makakita sa kanilang dalawa na magkasama. Nagbalik si Shimamura sa Tokyo nang araw na iyon. N,T,T,N&,,N mo ba ang sinabi mo noon- Nagkamali ka. Sino ng luku-luko ang pupunta sa gayong lugar sa &isyembre 'indi kita tinatawanan. +niangat ng babae ang ulo. ,ng pisngi nito, mula mata hanggang tulay ng ilong na dumagan sa kamay ni Shimamura, ay namumula sa ilalim ng makapal na polbo. Nagpaalala kay Shimamura ng lamig sa lupain ng yelo, ngunit dahil sa kaitiman ng bundok ng babae, may tanging init dito. !anayad na nguniti ang babae, tila nasisilaw sa isang matinding liwanag. *arahil, nang siya y ngumiti, nagunita niya ang noon, at pinamula ng mga kataga ni Shimamura ang buong katawan nito. Nang yumuko ang babae,nang may bahagyang katigasan, nakita ni Shimamura na pati ang likod nito sa ilalim ng kimono ay matingkad na namumula. Naiiba dahil sa kulay ng buhok, parang hubad na inilatag sa harap niya ang mamasamasa at nakatutuksong balat. ,ng buhok nito y hindi naman masasabing makapal. %asintigas ng sa lalaki, at nakapusod pataas ayon sa estilo ng buhok ng 'apon, wala ni isang naligaw na buhok at nagniningning itong tila isang mabigat at maitim na bato. *inasdan ni Shimamura ang buhok at inisip kung ang lamig na labis na gumitla sa kanya ( kailanma y hindi siya nakahipo ng gayon kalamig na buhok, sabi niya ( ay hindi dahil sa lamig ng taglamig sa lupain ng yelo kundi dahil sa isang bagay sa buhok mismo. Nagsimulang magbilang ang babae sa mga daliri. +lang sandali itong nagbilang. ,no ng binibilang mo- tanong ni Shimamura. Nagpatuloy pa rin ang pagbibilang. Noo y ikadalawampu t tatlo ng *ayo. !inibilang mo pala ang araw. 'uwag mong kalilimuta, ang 'ulyo at ,gosto ay dalawang magkasunod na mahahabang buwan. +kaisandaan at siyamnapu t siyam na araw. 1ksaktong ikaisandaan ay siyamnapu t siyam na araw. )aano mo natandaang iyo y ikadalawampu t tatlo ng *ayo- Titingnan ko lang ang diary ko. Nagda-diary ka- *asarap basahi ang lumang diary. )ero wala akong itinatago kapag sumusulat ako sa aking diary. %ung minsa nga y nahihiya pa akong basahin ito. %ailan mo sinimulan- Noong bago ako magpunta ng Tokyo bilang geisha. .ala akong pera, at ang binili ko y simpleng notebook, na

aking ginuhitan. Napakatulis siguro ng lapis ko noon. *aayos at pantay-pantay ang linya, at bawat pahina y punung-puno mula itaas hanggang ibaba. Nang magkaroon ako ng pambili ng diary, hindi na katulad ng dati na napakaingat ko. Sinimulan kong ipagwalang-bahala ang mga bagay. "ano n din sa pagpapraktis kong sumulat. &ati nagpapraktis muna akong sumulat sa diyaryo bago ko subukin sa mahusay na papel, pero ngayon, sa mahusay na papel na mismo ako nagsisimula. ,t hindi ka tumigil sa paggawa ng diary- Oo. *ula noong disisais ako, pero ang pinakamaganda y ngayong taong ito. Sumusulat ako sa aking diary pagdating ko mula sa isang parti bago mahiga, at kapag binasa ko uli, nakikita ko ang mga lugar kung saan ako nakatulog sa pagsulat4 )ero hindi ako sumusulat araw-araw. *ay mga araw na nakakaligtaan ko. Sa bundok na ito, pare-pareho ang mga parti. Sa taong ito, wala akong makita liban sa isang diary na may bagong araw bawat pahina. *ali ito. )ero kapag nagsimula akong sumulat, gusto kong sumulat lang nang sumulat. Ngunit higit pa sa diary, nagulat si Shimamura sa sinabi ng babae na maingat nitong itinatala ang bawat nabasang nobela at maikling kuwento mula nang ito y kinse o disisais anyos. Sampung notebook na ang napuno nito. +sinusulat mo rin ang iyong kritisismo- 'indi ko kailanman kayang gawin iyon. +sinusulat ko lamang angawtor at ang mga tauhan at kung ano ang relasyon nila sa isa t isa. +yon lang. )ero ano ng napapala mo- .ala. )agsasayang lang ng oras. )agsasayang lang talaga ng oras, masayang tugon nito na parang bale-wala ang gayong pagtanggap. *ataman itong tumitig kay Shimamura, gayunman. Lubos na pagsasayang ng oras. Sa kung anong dahilan, ibig idiin ni Shimamura ang puntong ito. Ngunit naaakit siya sa babae nang sandaling iyon at naramdaman niyang umaagos sa kanya ang isang katahimikang katulad ng boses ng ulan. ,lam niyang para sa babae ay hindi ito pagsasayang ng oras, ngunit kahit gayon, ang pagpapasiyang ito nga y pagsasayang ay nagkaroon ng epektong patiningin at dalisayin ang karanasan nito. ,ng kuwento nito tungkol sa mga nobela ay tila walang kinalaman sa panitikan sa pang-araw-araw na kahulugan ng salitang ito. ,ng tangi nitong karanasan sa pakikipagkaibigan sa mga nakatira sa nayon ay pakikipagpalitan ng mga magasing pambabae, at pagkaraa y mag-isa na lamang itong nagbabasa. 'indi ito gaanong pihikan at kakaunti ang naiintindihan sa panitikan, at hinihiram nito maging mga nobela at magasing nakita sa kuwarto ng mga panauhin sa otel. &i iilan sa mga bagong nobelistang nabasa nito ang walang kahulugan kay Shimamura. Sa pagkukuwento y parang ibinibida nito ang malayo at banyagang literatura. *ay bagay na malungkot dito, may bagay na nakapanghihinayang, may bagay na nagpapahiwatig ng isang pulubing naubos na ang lahat ng pagnanasang. Nagunita ni Shimamura na ang sarili niyang malayong pantasya sa kanluraning ballet, na nakasalalay sa mga salita at litrato sa mga banyagang libro, ay hindi rin gaanong naiiba sa sarili nitong paraan. *asaya ring nagkuwento ang babae ng mga pelikula at dulang hindi nito napanood kailanman. 'alatang sa mga nagdaang buwan ay labis itong nasabik sa isang taong makikinig. Nalimutan n kaya nito na isandaan at siyamnapu t siyam na araw na ang nakararaan, ganitung-ganito ring klase ng usapan ang nagsilbing udyok upang isadlak nito ang sarili kay Shimamura- *uli, natangay ang babae sa kuwentuhan, at muli, ang mga kataga nito y tila nagpapainit sa sariling katawan. Ngunit ang pagnanasa nito sa lunsod ay nagmistulang isang mapaghanap na pangarap, nababalot ng simpleng pagpapaubaya sa kapalaran, at ang himig ng nasayang na panahon ay higit na matingkad kaysa anumang pahiwatig ng matinding pagkabigo ng isang nanirahan doon. Sa sarili y tila hindi gaanong malungkot ang babae, ngunit sa tingin ni Skimamura, may kakatwang bagay tungkol dito na nakakaawa. %ung pababayaan niya ang sariling patangay sa isipin ng nasayang na panahon, palagay ni Shimamura ay mahahatak siya sa isang malayong emosyonalismo at masasayang din ang sarili niyang buhay. Ngunit nasa harap niya ngayon ang maliksi, buhay na mukha ng babae, namumula sa hangin ng kabundukan. ,no t anuman, binago niya ang pagtingin sa babae, at natuklasan niya, nakapagtataka, na ang pagiging geisha nito ay lalong nagpahirap sa kanya para maging malaya at bukas dito. Lasing na lasing nang gabing iyon, mabangis na kinagat ng babae ang kamay na dahil sa pamamanhid ay ayaw gumalaw sa kanyang utos. ,no ka ba- )utang 3na mo, putang 3na mo. Tamad. +nutil. ,no ba ng nangyayari sa iyo- ,t hindi makatayo, pabiling-biling itong gumulong. 'indi ako kailanman magsisisi. )ero hindi ako gayong babae. 'indi ako gayong babae. !iyaheng hatinggabi papuntang Tokyo. Tila namalayan ng babae ang kanyang pagbabantulot, at nangusap ito na parang iyo y itinataboy. Sa silbato ng tren, tumayo ito. )ahaltak nitong binuksan ang pintong may panel na papel at ang bintanang nasa likod, naupo sa pasimano at inihilig ang katawan sa barandilya. 5umaragasang palayo ang tren, ang alingawngaw ay naglaho at naging isang tunog na katulad ng panggabing hangin. !umaha ang malamig na hangin sa kuwarto.

Nasisiraan ka ba ng ulo- 'umakbang din si Shimamura patungo sa bintana. Tahimik sa labas, walang pahiwatig ng hangin. .alang kagalaw-galaw ang panggabing tanawin. ,ng tunog ng bumabagsak na yelo ay tila humuhugong sa kailaliman ng lupa. .alang buwan. ,ng mga bituin, na napakarami upang mapaniwalaan, ay napakaningning na bumababa na parang nalalaglag sa bilis ng kawalan. 'abang lumalapit ang mga bituin, paurong nang paurong ang langit sa kulay ng gabi. ,ng kabundukan sa hangganan, na wari y nagkakapatung-patong at magkakamukha, ay naghahanay ng kanilang bigat sa saya ng mabituing langit, maitim at solido ngunit hindi tumitinag na nagbabadya ng kanilang kalakihan. Nagsama-sama ang panggabing tanawin sa isang malinaw at payapang kaisahan. Nang maramdaman ng babae ang paglapit ni Shimamura, yumakap ito sa barandilya. .alang pahiwatig ng kahinaan sa ganitong posisyon. *anapa, sa dilim ng gabi, ito ang pinakamalakas at pinakamahigpit na pag-iwas na maaari niyang gawin. Narito na naman tayo, naisip ni Shimamura. *aitim man ang mga bundok, nang mga sandaling iyo y maningning ito dahil sa kulay ng yelo. %ay Shimamura, ang mga bundok ay tila tagusan, tila mapanglaw. Nawala ang kaisahan ng langit at bundok. Sinalat ni Shimamura ang lalamunan ng babae. *asisipon ka. Nakita mo nang malamig dito. Tinangka niyang hilahin ang babae ngunit ito y kumapit sa barandilya. 0uwi ako. +mpit ang boses nito. Sige, umuwi ka. !ayaan mo muna akong ganito. *ananaog ako para maligo. 'indi samahan mo ako rito. %ung isasara mo ang bintana. !ayaan mo lang akong ganito. %alahati ng nayon ang nagtatago sa likod ng kulumpon ng $edar sa templo. Sa istasyon ng tren, walang sampung minuto sa taksi, umaandap-andap ang ilaw na parang ito y naglalamat dahil sa lamig. ,ng buhok ng babae, ang salamin ng bintana, ang manggas ng kanyang kimono ( ang lahat ng kanyang hipuin ay malamig, malamig na kailanma y hindi pa niya naranasan. *aging ang banig sa kanyang paa ay tila malamig. 'umakbang siyang pababa sa banyo. Sandali. Sasama ako sa iyo. *abait na sumunod ang babae. Nang inaayos na nito ang mga damit na inihagis ni Shimamura sa sahig sa labas ng banyo, isa pang panauhin, isang lalaki, ang pumasok. 2umuko ang babae sa harap ni Shimamura at itinao ang mukha. ,ba, may tao pala. 0murong ang lalaki. Sandali, mabilis na tawag ni Shimamura. Lilipat kami sa kbilang pinto. &inampot niya ang mga damit at humakbang sa banyo ng babae. Sumunod sa kanya ang babae na parang sila y mag-asawa. Lumusong si Shimamura sa banyo nang di lumilingon. Naramdaman niyang lumabas ang isang malakas na tawa sa kanyang labi nang malaman niyang kasama niya ito. +nilapit niya ang mukha sa gripo ng mainit na tubig at maingay na nagmumog. ),"%,!,L+% sa kuwarto, iniangat ng babae ang ulo mula sa unan at itinaas ang buhok sa gilid sa pamamagitan ng maliit na daliri. Labis akong pinalulungkot nito, anang babae. +yon lamang ang sinabi nito. +lang sandaling naisip ni Shimamura na medyo nakadilat ang mata ng babae, ngunit nakita niyang likha ng makapal na pilikmata ang ilusyong iyon. ,ng babae, na laging hindi mapalagay, ay buong gabing hindi nakatulog. *arahil ay ingay ng itinataling obi ang gumising kay Shimamura. +kinalulungkot ko, nagising kita. )inabayaan na sana kitang matulog. *adilim pa. Tingnan mo ( nakikita mo ba ako- )inatay nito ang ilaw. Nakikita mo ba ako- 'indi- 'indi. Napakadilim pa. 'indi, hindi. Tingnan mo akong mabuti. ,yan. Nakikita mo na ako- !inuksan nito ang bintana. *asama ito. Nakikita mo ako. 0uwi na ako. *uling nabigla sa lamig ng umaga, iniangat ni Shimamura ang ulo mula sa unan. %ulay pa rin ng gabi ang langit ngunit sa kabundukan, umaga na. )ero hindi bale. 'indi gaanong abala ang mga magsasaka sa panahong ito, at walang lalabis nang ganito kaaga. )ero palagay mo ba y may aakyat ngayon sa bundok- %inakausap ng babae ang sarili at lumakad-lakad, nahihala nito ang nakalawit na dulo ng itinataling obi. .alang dumating na panauhin sa biyaheng alas singko mula sa Tokyo. .ala pang gaanong trabaho ang mga tao sa otel. %ahit naitali na ang obi, tumayo ito at umupo, at tumayo uli, at naglakad-lakad sa kuwarto, sa bintana nakatingin. 'indi ito mapakali, tulad ng isang alumpihit na hayop panggabi na natatakot sa pagdating ng umaga. Tila napapaibabawan ng isang kakatwa at may mahikang kabaliwan. *ayamaya y napakaliwanag na sa kuwarto kaya nakikita na ni Shimamura ang pula sa pisngi ng babae. )umako ang kanyang mata sa napakatingkad at nangingislap na kapulahang ito.

Nagliliyab ang pisngi mo. "anyan kalamig ngayon. 'indi ito dahil sa lamig. Tinanggal ko lang ang aking polbo. *agkulubong lamang ako sa kama y iinit na akong tulad ng isang pugon. Lumuhod ang babae sa salaming nasa tabi ng kama. ,raw na. 0uwi na ako. Sinulyapan siya ni Shimamura, at dagling itinungo ang tingin. 2elo ang putting nasa nasa kalaliman ng salamin, at lumulutang sa gitna nito ang mapula at nangisngislap na pisngi ng babae. *ay hindi mailarawang sariwang kagandahan sa pagkakaiba. Sikat na nga ba ang araw- *as matindi ngayon ang liwanag ng araw, tila malamig itong nasusunig. Sa harap nito, lalong naging maitim ang buhok ng babae, pinpatungan ng matingkad at makislap na pula. *,5,'+L, para mapigil ang pagtambak ng yelo, ang tubig sa mga banyo ay pinaaagos sa paligid ng pader ng otel sa pamamagitan ng isang pansamantalang kanal, at sa harap ng entrada, kumalat itong tila isang mababaw na bukal. +sang malaki at itim na aso ang nakatayo sa bato sa tabi ng pinto at dumidila-dila sa tubig. ,ng mga ski para sa mga panauhin ng otel, na inilabas marahil mula sa bodega, ay inihilera para patuyuin, at ang bahagyang amoy ng amag ay pinatamis ng singaw. ,ng yelong nalaglag sa atip ng pampublikong banyo sa mga sanga ng $edar ay nababasag sa mainit at walang hugis na anyo. Sa pagtatapos ng taon, ang kalsadang ito y hindi na makikita dahil sa bagyo ng yelo. Sa pagdalo sa mga parti, kakailanganin ng babae na magsuot ng mataas na botang goma, ng lawlaw na pantalong pambundok sa ibabaw ng kanyang kimono, magbabalabal ito ng isang kapa, at tatakpan ang mukha ng isang belo. Sa panahong iyon, mga sampung talampakan marahil ang kapal ng yelo ( bago mag-umaga y dinungaw ng babae ang matarik na kalsada sa gulod, at ngayon, bumababa na si Shimamura sa kalsada ring ito. Sa gilid ng kalsada, nakasabit sa matataas na sampayan ang mga pinatutuyong lampin. Sa ilalim ng sampayan, nakalatag ang tanawin ng hangganan ng bundok, ang yelo sa taluktok ay banayad na kumikinang. ,ng mga berdeng sibuyas sa maliliit na hardin ay hindi pa natatabunan ng yelo. Sa mga bukid, nag-i-ski ang mga batang-nayon. Nnag papasok na si Shimamura sa parte ng nayon na kaharap ng haywey, nakarinig siya ng isang tunog na tila mahinang ulan. Sa mga medya-agwa, mabining kumikislap ang naglawit na piraso ng nagyeyelong tubig. Nasimulan mo na rin lang e baka puwedeng palahin mo na rin nang kaunti ang sa amin- Nasisilaw sa matinding araw, isang babaeng pauwi mula sa pampublikong banyo ang nagpupunas ng mukha sa pamamagitan ng isang mamasa-masang tuwalya habang nakatingala sa isang lalaking nagpapala ng yelo sa atip. *arahil, isa siyang weytres na napadpad sa nayon nang mas maaga kaysa panahon ng pag-i-ski. ,ng kasunod na pinto ay isang kapihan na lundo ng atip, ang pintura sa bintana y natutungkab na sa kalumaan. 'ile-hilerang bato ang nakadagan sa atip ng mga bahay para huwag iyong tangayin ng hangin. Tanging sa parteng nakalantad sa araw makikita ang kaitiman ng mga bilog na bato, na may mas malatintang kaitiman dahil sa parang yelong hangin at bagyo kaysa mamasa-masang kaitiman na likha ng natutunaw na yelo. ,ng mababang medya-agwa na nakayakap sa yelo ay tila nagpapakita ng kaluluwa mismo sa lupain sa hilaga. !inabasag ng mga bata ang yelo mula sa kanal at ang mga piraso y ibinabalibag sa gitna ng kalsada. )inagkakatuwaan nila ang kislap ng tumatalsik na yelo habang nadudurog. 'abang nakatayo sa liwanag ng araw, hindi makapaniwala si Shimamura na gayon kakapal ang yelo. Sandali siyang tumigil para manood. +sang dalagita, mga dose anyos, ang nakatayong hiwalay sa iba, nakasandal sa isang pader, at may ginagantsilyo. Sa ibaba ng lawlaw na pantalong pambundok, hubad ang mga paa nito liban sa sandalyas, at nakikita ni Shimamura na namumula at bitak-bitak ang talampakan nito dahil sa lamig. %atabi ng kabataang ito ang isang paslit na babae, mga dalawang-taong-gulang, nakatayo sa isang bigkis ng kahoy na panggatong at matiyagang hinahawakan ang isang rolyo ng sinulid. *aging ang kupas at abuhing sinulid mula sa paslit ay tila mainit at makislap na nakaikid. Naririnig ni Shimamura ang kagat ng katam ng karpintero sa isang gawan ng ski mga pito o walong pinto pababa sa kalsada. *ga lima o anim na geisha ang nagdadaldalan sa lilim ng kaibayong medya-agwa. Sa mga ito, natitiyak ni Shimamura, ay kabilang ang babae, si %omako ( nalaman niya ang pangalan nito bilang geisha sa isang katulong nang umagang iyon. ,t totoo nga, nroon ito. Sa malas, napansin siya nito. +nihihiwalay ito ng napakaseryosong mukha sa ibang geisha. *angyari pang mamumula ito, at sana makapagkunwari man lamang itong walang nangyari -- ngunit bago pa masundan ni Shimamura ang naiisip, nakita niyang namumula na ito hanggang lalamunan. *as mabuti pa sanang ibinaling nito ang tingin sa malayo, ngunit dahan-dahang luminga ang ulo nito para sundan siya, habang ang mga mata y nakapako sa lupa, talagang hindi mapalagay. Nag-aapoy din ang mga pisngi ni Shimamura. *abilis siyang lumampas sa mga geisha, ngunit dagli siyang sinundan ni %omako. Sandali, habol nito, hinihiya mo ako sa paglalakad sa ganitong panahon. +pinahiya kita ( at akala mo ba y hindi rin ako napapahiya, nariyan kayong lahat para abangan ako- 'alos hindi ako makaraan dito. "anito ba lagi- Oo, sa ganitong oras. Sa hapon. )ero palagay ko y lalo kang mapapahiya kung ganyang namumula ka t naghahabol sa akin.

,no kung mapahiya ako- *alinaw at tiyak ang mga salita, ngunit namumula na naman ito. Tumigil ito at ipinupulupot ang isang kamay sa isang punong persimmon sa gilid ng kalsada. 'inabol kita dahil naisip kong baka maaari kitang imbitahan sa aking bahay. *alapit ba rito- Napakalapit. )upunta ako kung ipababasa mo sa akin ang iyong diary. Susunugin ko ang aking diary bago ako mamatay. )ero hindi ba mayroong may-sakit na lalaki sa inyong bahay- )aano mo nalaman- Sinalubong mo siya sa istasyon kahapon. *ay suot kang pang matingkad na asul. *alapit sa kanya ang upuan ko sa tren. ,t may kasama siyang babae, napakabait na inaalagaan siya. ,sawa ba niya- O isang sumundo para siya y iuwi- O isang taga-Tokyo- )ara talagang siyang ina. 'umanga ako. !akit hindi mo man lang binabanggit kagabi- !akit napakatahimik mo- *ay bagay na bumabalisa sa rito. ,sawa ba ng lalaki- 'indi sumagot si %omako. !akit wala kang sinabi kagabi- Nakapagtataka kang tao. 'indi nagustuhan ni Shimamura ang ganitong katalasan. .ala siyang nagawa at walang nangyaring anuman para sa ganitong usapan, at iniisip niyang baka may bagay na likas sa babae na itinatago nito at ngayon lumilitaw. "ayunman, nang puntahan siya nito sa ikalawang pagkakataon, tinanggap niyang tinatamaan siya sa isang marupok na bahagi. Ngayong umaga, nang sulyapan niya si %omako sa salaming kinakikitaan din ng yelo, mangyari pang nagunita niya ang babaeng nasa bintana ng panggabing tren. !akit wala siyang sinabing anuman1 ano kung meron mang may-sakit na lalaki- .ala sinumang nakakapasok sa kuwarto ko. Lumusot si %omako sa bukas na bahagi ng isang mababang pader na bato. Sa kanan nila ay may isang maliit na bukid, at sa kaliwa, naghilera ang mga punong persimmon sa pader na hangganan ng katabing bukid. Tila may hardin ng bulaklak sa harap ng bahay, at lumalangoy ang mga pulang larpa sa lawa-lawaang may lotus. !inasag ang yelo sa lawa at itinambak sa pampang. *atanda na at nabubulok ang bahay, tulad ng tuoyt nang puno ng isang persimmon. *ay patse-patse ng yelo sa atip, nakalundo ang mga kilo na alun-along nakaguhit sa m,edya-agwa. %ulob at malamig ang hangin sa sahig na lupa ng pasilyo. +nakay ni %omako si Shimamura paakyat sa hagdan bago nasanay ang kanyang mata sa dilim. *atatawag nga iyong hagdan pagkat ang kuwarto ni %omako ay nasa atti$, sa ilalim mismo ng bubong. ,ng kuwartong ito y dating alagaan ng uod na kinukunan ng seda. Nagulat ka ba- *asuwerte ka 3ka mo. Sa lakas mong uminom, mabuti t hindi ka nahulog. Nahulog na ako. )ero, karaniwan, kapag sumobra ang nainom ko, gumagapang ako sa kotatsu sa ibaba at doon natutulog. Tinantantiyang ipinasok nito ang kamay sa kotatsu, pagkaraa y bumaba upang kumuha ng uling. Luminga-linga si Shimamura sa kakatwang kuwarto. %ahit iisa lamang ang mababang bintana, sinasangga ng bagong palit na papel sa pinto ang sikat ng araw. ,ng mga dingding ay matiyagang dinikitan ng papel, kaya ito y natulad sa loob ng isang kahong papel: sa itaas, ang naroon lamang ay ang hubad na atip na bumababa sa bintana, parang isang kulimlim na kalungkutang nakalatag sa silid. +niisip kung ano ang maaaring nasa likod ng dingding, naramdaman ni Shimamura ang alumpihit na pakiramdam na parang siya y nabibitin sa kawalan. Ngunit kahit dukha ang mga dingding at sahig, wala iyong kadumi-dumi. Sa ilang sandali, naguni-guni ni Shimamura na sa silid na ito, tumatagos marahil ang liwanag kay %omako, tulad ng pagtagos nito sa maninipis na balat ng mga uod. ,ng kotatsu ay natatakpan ng isang makapal na kumot katulad ng magaspang at guhitang telang koton ng karaniwang pantalong bundok. Luma na ang aparador ngunit ang hilatsa ng kahoy ay pino at tuwid ( naipundar marahil ni %omako noong ito y nasa Tokyo. 'indi ito katerno ng mumurahing tokador# samantalang ang pulang kahong panahi ay kumikinang sa pulidong barnis. ,ng mga kahong nakasalansan sa dingding sa likod ng manipis na kurtinang lana ay tila ginagamit na estante ng mga libro. Nakasabit sa dingding ang kimono nang nagdaang gabi. !ukas ito at nakikita ang matingkad na pulang kamison. )aluksong umakyat ng hagdan si %omako, may dalang uling. "aling ito sa silid ng maysakit. 'uwag kang mag-alala. ,ng apoy daw ay hindi nagkakalat ng mikrobyo. 'alos sumagi sa kotatsu ang bagong-ayos nitong buhok nang haluin nito ang uling. *ay tuberkulosis sa bituka ang anak ng titser sa musika, aniya, at umuwi sa kinagisnang bahay para mamatay. )ero hindi tamang sabihing ito y umuwi sa kinagisnang bahay. ,ng totoo, ni hidni ito ipinanganak dito. !ahay ito ng kanyang ina. Nagturo ng sayaw ang kanyang ina sa baybayin maging nang ito y hindi na geisha, ngunit inatake ito sa puso noong nasa edad kuwarenta, at kinailangang bumalik sa bukal na ito para magpagaling. ,ng anak, ang ngayo y maysakit, ay mahilig sa makina maging noong bata pa, at nagpaiwan upang magtrabaho sa isang pagawaan ng relo. 'indi nagtagal, lumipat ito sa Tokyo at nagsimulang mag-aral sa gabi, at hindi ito nakaya ng kanyang katawan. !einte singko anyos pa lamang ito. Lahat ng ito y walang anumang isinalaysay ni %omako, ngunit wala itong sinabing anuman tungkol sa babaeng

nag-uwi ng lalaki, at wala rin kung bakit mismo y nakatira sa bahay na ito. Sa sinabi ni %omako, gayunman, lubos na hindi mapalagay si Shimamura. Nakabitin sa kawalan, parang nagsalaysay si %omako sa apat na direksiyon. Nnag lumabas sa pasilyo si Shimamura, may napansin siyang bagay na mamuti-muti sa sulok ng kanyang mga mata. %ahon ito ng samisen, at napuna niyang mas malapad ito at mahaba kaysa nararapat na sukat. 'indi niya mapaniwalaan na nadadala ni %omako ang ganito kahirap dalhing bagay sa mga pagtitipon. !umukas ang madilim na pinto sa loob ng pasilyo. )uwede ko bang tapakan ito %omako- +yo y malinaw na boses, napakaganda kaya halos malungkot. 'inintay ni Shimamura na bumalik ang alingawngaw. !oses iyon ni 2oko, ang boses na tumawag sa station master sa kabila ng makapal na yelo nang gabing nagdaan. Sige lang. *agaang na tumapak si 2oko sa kahon ng samisesn, hawak ang isang krista na orinila. Sa pamilyar na paraan ng pagkausap nito sa station master nang gabing nagdaan, at sa paraan ng pagsusuot nito ng pantalong bundok, malinaw na ito y katutubo sa lupaing ito ng yelo, ngunit ang lutang na burda ng obi nito, na kalahati y kita sa ibabaw ng pantalon, ay nagpasariwa at nagpasaya sa magaspang na mapulang kayumanggi at itim na guhit ng pantalon. Sa ganito ring dahilan, ang mahabang manggas ng lanang kimono nito ay nagkaroon ng isang natatangi at mapanuksong halina. ,ng pantalon, na biyak sa ibaba ng tuhod, ay humakab sa balakang, at ang makapal na telang koton, kahit natural na matigas, ay tila numipis at lumambot. )inukulan ni 2oko ng mabilis at matalim na sulyap si Shimamura pagkaraa y tahimik na humakbang sa lupnag sahig at lumabas. *aging nang makaalis na siya ng bahay, binabagabag pa rin si Shimamura ng sulyap na iyon, na nagliliyab sa harap mismo ng kanyang noo. %asinlamig ito ng isang napakalayong liwanag, pagkat ang hindi mailarawang kagandahan nito ay nagpasikdo ng kanyang puso nang gabing nagdaan, nang ang liwanag na iyon sa bundok ay tumawid sa mukha ng babae sa bintana ng tren, at sandaling tinaglawan ang mga nito. *uling nagbalik ang impresiyon kay Shimamura, at kahalo nito ay ang gunita ng isang salaming puno ng yelo, at lumulutang ang namumulang pisngi ni %omako sa gitna. !inilisan niya ang lakad. !ilugan at mataba ang kanyang hita, ngunit saklot siya ng isang natatanging sigla habang lumalakad na nakatitig sa mga bundok na labis niyang kinagigiliwan. !umilis ang kanyang hakbang kahit ito y halos hindi niya namamalayan. Laging nakahandang patangay sa gising na pangangarap. 'indi niya mapaniwalaan na ang salaming lumulutang sa panggabing tanawin at ang isa pang salamin na puno ng yelo ay sadyang likha ng tao. ,ng mga ito y bahagi nhg kalikasan, at bahagi ng isang tila napakalayong daigdig. ,t ang kuwartong nilisan niya ngayon lamang ay naging bahagi na rin ng napakalayong daigdig na iyon. Nagitla sa sarili, at nangailangan ng isang bagay na makakapitan, tumigil siya sa harap ng isang bulag na masahista sa tuktok ng burol. )uwede mo ba akong masahihin- Sandali. ,nong oras na ba- %inipkip ng masahista ang tungkod at pagkadukot sa isang may takip na pambulsang relo sa obi, ay kinapa ng kaliwang kamay nito ang oras. ,las dos treinta y singko. *ay nagpapamasahe sa akin sa makalampas ang istasyon nang alas tres medya. )ero puwede naman siguro akong mahuli. ,ng galing tumingin ng oras. .alang salamin, kaya nakakapa ko ang mga kamay. Nakakapa mo ang mga numero- 'indi mga numero. *uli nitong inilabas ang relo na yari sa pilak, malaki para sa isang babae, at pinitik ang takip. +nilatag nito ang mga daliri sa mukha, ang isa y sa alas dose at ang isang sa alas sais, at ang pangatlo, sa gitna, sa alas tres. Tumatama rin naman ang pagbasa ko ng oras. *aaaring huli ako nang isang minuto, pero hindi ako kailanman pumapaltos nang hanggang dalawang minuto. 'indi ka ba nadudulas sa kalsada- Sinusundo ako ng anak kong babae kapag umuuln. Sa gabi, mga tao sa nayon ang minamasahe ko at hindi ako nakakarating nang ganito kalayo. Nagbibiruang lagi ang mga tao sa otel, sabi y ayaw daw akong palabasin ng asawa ko kung gabi. *alalaki na ba ng anak mo- &ose anyos ang panganay kong babae. Narating nila ang kuwarto ni Shimamura, at sandali silang ntahimik nang magsimula na ang pagmamasahe. *ula sa malayo, umabot sa kanila ang tunog ng isang samisen. Sino kaya iyon- Nahuhulaan mo ba kung sinong geisha sa tunog lang- +yong iba. ,ng iba y hindi. 'indi ka dapat magtrabaho. Tingnan mo, ang kinis-kinis at ang lambut-lambot mo. .ala akong matigas na masel. *atigas dito sa may puno ng leeg. )ero tamang-tama ka lang, hindi masyadong mataba, hindi masyadong

payat. 'indi ka umiinom, ano- ,lam mo kung umiinom- *ay tatlo akong kostumer na katulad ng katawan mo. %araniwang katawan. )ero kung hindi ka iinom, hindi mo naman malalaman kung paano mo talaga mpapasarap ang buhay mo ( ang makalimutan ang lahat ng nangyayari. 0miinom ang asawa mo, ano- Sobra. )ero kung sino man iyon, hindi siya gaanong mahusay tumugtog. *ahina talaga. Noong bata pa ako. *ula noong ako y walo hanggang maglabingwalo. Labinlimang taon na akong hindi tumutugtog. *ula nang mag-asawa ako. Lahat kaya ng bulag ay mukhang mas bata kaysa kanilang itsura- Naisip ni Shimamura. )ero kapag natuto ka nang bata pa, hindi mo na malilimutan. Nasira ang kamay ko sa trabahong ito, pero magaling pa ang aking tainga. 'indi ako mapalagay kapag naririnig ko sila. )ero palagay ko y hindi rin ako kuntento sa sarili kong pagtugtog noong bata pa ako. Sandaling nakinig ang masahista. Si 6umisiguro sa +7utsuya. )inakamadaling malaman ang pinakamagaling at pinakamahina. *ay magagaling- Napakagaling ni %omako. !ata pa siya, pero alam mo naman, hindi masyadong mataas ang pamntayan namin dito sa bunmdok. 'indi ko siya talagang kilala. )ero nakasakay sa tren kagabi ang anak ng titser ng musika. "umaling na uli- *ukhang hindi. Siyang- *atagal siyang nagkasakit sa Tokyo, at sinasabi nilang naging geisha si %omako noong nakaraang tagaraw para makatulong sa pagbabayad sa doktor. 1wan ko kung nakatulong. Si %omako ma 3ka mo- *ay kasunduan pa lamang sila. )ero palagay ko, gumagaan ang kalooban ng isang tao kapag ginawa ang lahat ng makakaya niya. %asunduan ba 3ka mo- Sabi nila. 1wan ko, pero iyan ang balita. Napakakaraniwang bagay ang makarinig ng tsismis tungkol sa geisha mula sa isang masahista ng bukal, ngunit kabaligtaran at lalong nakakagulat ang naging epekto nito# ang pagpasok ni %omako bilang geisha para tulungan ang nobyo niya ay karaniwang kuwentong nakaiiyak kaya natagpuan ni Shimamura ang sarili na halos hindi ito matanggap. *arahil, ilang konsiderasyong moral ( mga kuwestiyon kung tama o maling ipagbili ang sarili bilang geisha ( ang nakadagdag sa pagtanggi. +niisip ni Shimamura na gusto niyang halukayin pa ang kasaysayan ni %omako, ngunit hindi na nagsalita ang masahista. %ung may kasunduan na ang lalaki at si %omako, at kung si 2oko ang bago nitong kalaguyo, at ang lalaki y malapit nang mamatay ( muli na namang nagbalik kay Shimamura ang ekspresyong nasayang na pagsisikap. %ung magiging tapat sa pangako si %omako hanggang wakas, at ipagbibili pa nito ang sarili para makabayad lamang sa doktor ( ano pa ba ito kundi na nasayang na pagsisikapTatapatin niya si %omako sa katotohanang ito, ipamumukha niya kapag nagkita uli sila, sabi niya sa sarili# gayunman, ang buhay nito y tila naging mas dalisay at mas malinis dahil sa bagong pagkaalam nito. Namamalayan ang nakakahiyang panganib sa kanyng manhid na pakiramdam sa kung ano ang huwad at hungkag, nakahigang pinatuunan ito ng isip ni Shimamura, sinisikap madama ito, kahit matagal nang nagpaalam ang masahista. Nanlalamig siya hanggang sa kalaliman ng kanyang sikmura ( ngunit may nakaiwan sa bintana nang bukas na bukas. Lumatag na ang kulay ng gabi sa lambak ng bundok, maaga itong nalibing sa mga anino. Sa takipsilim, na ngayo y nanganganinag pa sa liwanag ng lumulubog na araw, tila lumalapit ang malayong bundok. &i nagtagal, nang ang mga pagitan ng bundok ay nagiging malayo at malapit, mataas at mababa, ang mga anino nito ay nagsimulang lumalim, at pumula ang langit sa taluktok ng bundok na mayelo, na ngayo y napapaliguan na lamang ng isang maputlang liwanag. Nangingitim na nakatayo ang mga kulumpon ng $edar sa pampang ng ilog, sa laruang ski, sa paligid ng templo. Tulad ng isang mainit na liwanag, bumuhos si %omako sa hungkag na pagkabalisang buamabagabag kay Shimamura. *ay miting sa otel para pag-usapan ang mga plano sa panahon ng pag-+-ski. +pinatawag si %omako para sa parti pagkaraan. )inainit nito ang kamay sa kotatsu, pagkatapos ay maliksing tumayo at sinalat ang pisngi ni Shimamura. *aputla ka ngayong gabi. Nakapagtataka. 'inila nito ang malambot na laman sa pisngi niya na parang ibig iyong bakbakin. )ero ikaw din ang may kasalanan.

Lasing na ng kaunti si %omako. Nang bumalik mula sa parti, bumagsak ito sa harap ng salamin, at halos nakakatawa ang kalasingang ipinakita ng mukha nito. .ala akong alam doon. .ala. *asakit ang ulo ko. ,ng sama ng pakiramdam ko. *asama. "usto kong uminom. !igyan mo ako ng tubig. )inagdaop nito sa mukha ang dalawang palad at gumulong nang hindi iniintindi ang maingat na pagkakaayos ng kanyang buhok. *ayamaya, bumangon uli ito at sinimulang tanggalin ang makapal na polbo sa pamamagitan ng malamig krema. *atingkad na pula ang nasa ilalim. *ukhang nasisiyahan ito sa kanyang sarili. %ay Shimamura, nakagugulat ang gayon kabilis na paglipas ng kalasingan. %umikinig ang balikat ni %omako sa lamig. !uong ,gosto y halos muntik na itong bumagsak. Sa matinding nerbiyos, sabi nito kay Shimamura. ,kala ko y mababaliw ako. Laging akong nag-iintindi sa isang bagay, na hindi ko alam kung ano. Nakakatakot. 'indi ako mapagkatulog.Nakokontrol ko lamang ang sarili ko kapag pumupunta ako sa isang parti. %ung anu-ano ang napapanaginipan ko, at nawalan ako ng ganang kumain. 0upo ako at kung ilang oras n dadagok sa sahig, kahit sa kainitan ng araw. %ailan ka unang naging geisha- Noong 'unyo. +nisip ko noong una na pumunta sa 'amamatsu. )ara mag-asawa- Tumango si %omako. 'inahabol siya ng lalaki para pakasalan ngunit hindi niya ito magustuhan. *atagal bago siya nakapagdesisyon. )ero kung ayaw mo sa kanya, ano ang mahirap sa desisyon- 'indi gayon kasimple. *asarap ang may-asawa- Tumigil ka. *as malamang na gusto kong malinis at maayos ang lahat ng nasa paligid ko. 0mungol si Shimamura. ,lam mo, napakahirap mong kausaping tao. *ay relasyon ba kayo ng lalaking taga-'amamatsu- +sinigaw ni %omako ang sagot: %ung mayroon, palagay mo ba y magdadalawang-isip pa ako- )ero sinabi niyang hangga t narito ako, hindi niya ako papayagang mag-asawa ng iba. "agawin niya ang lahat para huwag matuloy. )ero ano ng magagawa niya mula sa malayong 'amamatsu- +yon ba ang inaalala mo- sandaling nag-inat si %omako, nilalasap ang init ng sariling katawan. Nang muli itong magsalita, kaswal na ang kanyang tono. ,kala ko y buntis ako. 'umagikhik ito. Nakakatawa kapag naaalala ko ngayon. Namaluktot itong tila isang bata, at pagkaraa y dalawang kamay na sinunggaban ang leeg ng kimono ni Shimamura. Sa malago nitong pilikmata, muli na namang naisip ni Shimamura na kalahati lamang nakadilat ang mga mata nito. N,%,0)O sa tabi ng painitang-bakal, may isinulat si %omako sa likod ng isang lumang magasin nang gumising si Shimamura kinbukasan. 'indi ako makakauwi ngayon. !umangon ako nang magdala ng uling ang katulong, pero maliwanag na. )umapasok na ang araw sa pinto. Nalasing ako ng kaunti kagabi, at napasarap ang tulog ko. ,nong oras na- ,las otso. 'alika, maligo tayo. !umangon si Shimamura. 'indi ako puwedeng sumama. !aka may makakita sa akin sa bulwagan. Napakaamo na nito ngayon. Nang bumalik si Shimamura mula sa paliligo, inabutan niya si %omako na matiyagang naglilinis ng kuwarto, may panyong masining na nakatakip sa ulo. Napakaingat na nitong napunasan ang mga paa ng mesa at ang gilid ng painitang-bakal, at ngayo y hinahalo nito ang uling ng sanay na kamay. %ontentong nakaupo si Shimamura, nagsisigarilyo habang ang paa y nasa kotatsu. Nang malaglag ang abo sa kanyang sigarilyo, dinampot ito ni %omako sa pamamagitan ng isang panyo at dinalhan siya ng isang ashtray. Napatawa si Shimamura, tawang kasinsaya ng umaga. Tumawa rin si %omako. %ung may-asawa ka, lagi mo sigurong kagagalitan. 'indi. )ero pagtatawanana aako dahil tinitiklop ko maging maruming damit ko. 'indi ko mapigilan. Talagang ganito ako. Sinabing mahuhulaan mo raw ang lahat sa isang babae tingnan mo lamang ang loob ng kanyang aparador. %ay ganda ng araw. Nag-aalmusal sila at bumabaha ang pang-umagang araw sa kuwarto. *aaga sana akong nakauwi para magpraktis ng samisen. +ba ang tunog sa araw na tulad nito. Tumingala si %omako sa kristal na langit. *alambot at krema ang yelo sa malayong bundok, parang may belong manipis na usok. Naalala ang sinabi ng masahista, iminungkahi ni Shimamura na sa kuwarto na niya magpraktis ng samisen si %omako. &agli itong tumawag sa bahay upang humingi ng kopya ng musika at pamalit na damit. %ung gayo y may telepono pala sa bahay na nakita niya nang nagdaang araw, naisip ni Shimamura. ,ng mata ng isa pang babae, si 2oko, ay lumutang sa kanyang gunita.

&adalhin dito ng batang iyon ang iyong musika- *aaari. *ay kasunduan kayo ng anak na lalaki, di ba- ,ba/ %ailan mo nasagap iyan- %ahapon. %akatwa ka talaga. %ung nabalitaan mo kahapon, bakit hindi mo sinabi sa akin- Ngunit ang tono nito y di nagpakita ng katalasang tulad nang araw na nagdaan. Ngayon, may malinis na ngiti lamang sa mukha nito. *adaling ungkatin ang bagay na iyon kung hindi kita iginagalang. ,no ba talaga ang iniisip mo- %aya ayaw ko sa mga taong galing ng Tokya. !inabago mo ang usapan. 'indi mo pa sinasagot ang tanong ko. 'indi ko binabago ang usapan. ,t pinaniwalaan mo naman- Oo. Nagsisinungaling ka na naman. ,lam kong hindi ka naniniwala. %atunaya y hindi ko mapaniwalaan ang lahat. )ero sabi nila y naging geisha ka para tumulong sa pagbabayad sa doktor. )arang kuwento sa isang mumurahing magasin. )ero hindi totoo. .ala kaming kasunduan kailanman. Naiisip lang ng tao na gano n. 'indi dahil ibig kong tumulong kaninuman kung bakit ako naging geisha. )ero malaki ang utang-na-loob ko sa kanyang ina, at kailangang gawin ko ang aking makakaya. *atalinghaga kang magsalita. Sasabihin ko sa iyo ang lahat. )akalilinawin k o. )ara ngang may panahon na inisip ng kanyang ina na magandang ideya kung pakakasal kami. )ero inisip lamang niya ito. 'indi niya sinabi kahit kanino. )arang alam lang namin pareho ang nasa isip niya, pero hanggang doon lang. ,t iyan lamang ang nangyari. *agkaibigang magkababata. Tama. )ero matagal kaming nagkahiwalay. Nang ipadala nila ako sa Tokyo para maging geisha, siya lang ang naghatid sa akin. +sinulat ko iyon sa pinakaunang pahina ng aking pinakalumang diary. %ung nagkasama kayong dalawa, kasal na siguro kayo ngayon. 1wan. )akakasal ka kanya. hindi mo siya dapat alalahanin. 'indi magtatagal ay mamamatay na siya. )ero tama bang lumalabas ka ng bahay kung gabi- 'indi mo dapat itanong iyan. )aano ako mapipigil ng isang malapit nang mamatay para gawin ang gusto ko- .alang maisip si Shimamura. !akit kaya ni isang salita y hindi nababanggit ni %omako ang batang si 2oko,t si 2oko, na nag-alaga sa may-sakit na lalaki sa tren, maaaring katulad ng pag-aalaga rito ng ina nito noong siya y musmos pa ( ano ang mararamdaman nito pagpunta sa otel, dala ang pamalit na kung ano ( ng lalaking kasabay na umuwi ni 2okoNatagpuan ni Shimamura ang sarili na ginugunita ang mga dati niyang malayong pantasya. %omako, %omako. *ababa ngunit malinaw ang magandang boses ni 2oko. *araming salamat. Lumabas si %omako papunta sa silid-bihisan. +kaw pa mismo ang nagdala. Nabigatan ka siguro. &agling umalis si 2oko. Nalagot ang pang-itaas na kuwerdas ng samisen nang tentatibo itong kalabitin ni %omako. 'abang pinapalitan nito ang kuwerdas at itinotono ang instrumento, nakita ni Shimamura na may tiyak at tiwala itong salat. &inampot nito ang makapal na balutan at binuksan iyon sa ibabaw ng kotatsu. Sa loob ay may ordinaryong libro ng mga awit at mga dalawampung piyesa ng musika. Nagtatakang sumulyap si Shimamura sa huli. Nagpapraktis ka mula rito- %ailangan. .alang iba rito na makapagtuturo sa akin. +yong babaeng kasama mo sa bahay- )aralisado siya. %ung nakapagsasalita siya, maaari pa siyang makatulong sa iyo. )ero hindi siya makapagsalita. Nagagamit pa niya ang kaliwang kamay para ituro ang mga mali sa sayaw, pero naiinis lang siya sa pakikinig sa samisen nang hindi maituro ang tama. Naiintindihan mo talaga ang musika sa pagbasa ng piyesa- Naiintindihan ko talaga. *atutuwa ang ginoong naglathala niyan kapag natuklasan niyang may isang tunay na geisha ( hindi ordinaryong baguhan lamang ( na nagpapraktis sa kanyang kopya sa malayong bundok na ito. Sa Tokyo, inaasahan nilang sasayaw ako, at binigyan nila ako ng mga leksiyon sa sayaw. )ero halos wala akong natutuhan sa pagtugtog ng samisen. %ung makakalimutan ko pa ito, wala nang makapagtuturo sa akin. %aya gumagamit ako ng piyesa.

,t ang pagkanta- ,yokong kumanta. Natuto ako ng ilang kanta mula sa aking pagsayaw, at nakakaya ko naman, pero ang mga bago y kailangang matutuhan ko sa radyo. 'indi ko alam kung gaano ako katama. Sa aking sariling estili ( tatawa ka lang, alam ko. !umubigay ang boses ko kapag kumakanta ako sa isang taong kilala ko. Lagi itong malakas at matapang sa mga estranghero. Sandali itong nagmukhang tila mahiyain, pagkaraa y pumanatag uli at sumulyap kay Shimamura na parang isineseyas na kumanta na ito. Napahiya si Shimamura. Sa kasamaang-palad ay hindi siya mang-aawit. Sa pangkalahata y pamilyar siya sa musikang Nagauta ng teatro at sayaw sa Tokyo, at alam niya ang titik ng karamihan sa mga awit. )ero wala siyang pormal n pagsasanay. %atunayan, iniuugnay niya ang musikang Nagauta hindi sa pribadong pagtatanghal ng isang geisha kundi sa aktor na nasa entablado. )inahihirapan ako ng kostumer na ito. %asabay ng mabilis na pagkagat sa pang-ibabang labi, ikinalang ni %omako ang samisen sa tuhod, at, nang tila naging ibang tao siya, taimtim niyang binalingan ang mga titik na nasa harap. )inapraktis ko na ang isang ito mula pa noong nakaraang taglagas. 'umagod ang lamig kay Shimamura. Tila tumaas ang kanyang balahibo hanggang pisngi. !inuksan ang mga unang nota ang isang nananagos na kahungkagan sa kanyang kaibuturan, at sa kahungkagang ito y tumaginting ang tunog ng samisen. Nagitla siya ( o manapa y napaurong siya na parang nasapol ng isang tamang-tamang suntok. Nabalot ng damdaming halos pagsamba, sinasabayan ng mga alon ng pagsumbat sa sarili, walang pananggol, parang pinagkaitan ng lakas ( wala siyang nagawa kundi patangay sa agos, sa sarap ng pagpapatianod saan man siya gustong dalhin ni %omako. "eishang bundok ito, nasabi ni Shimamura sa sarili, wala pang beinte anyos, at hindi maaaring gayon siya kagaling. ,t kahit na nasa isang maliit na kuwarto, hindi kaya nito hinahablot ang instrumento na parang nasa entablado- Siya mismo y natatangay ng sarili niyang emosyonalismong bundok. Sinadya ni %omako na basahin ang mga kataga sa iisang tono, minsa y bumabagal at minsa y nilalampasan ang isang napakahirap na pasada# ngunit unti-unti, tila ito nilukuban ng isang engkanto. 'abang tumataas ang boses nito, nagsimulang makaramdam si Shimamura ng bahagyang pagkatakot. 'anggang saan siya tatangayin ng makapangyarihan at tiyak na himig nito- !umiling siya at iniunan ang ulo sa isang braso, na parang bagot sa naririnig. )ara siyang nakawala nang matapos ang awit. ,, umibig sa akin ang babaeng ito4 ngunit nayamot siya sa sarili sa ganitong isipin. Tiningala ni %omako ang maliwanag na langit sa ibabaw ng yelo. +ba ang tono sa araw na ito. ,ng tono y naging kasingyaman at kasintaginting, tulad ng ipinahiwatig ng tinuran nito. +ba ang paligid. .alang mga dingding ng teatro, walang manonood, walang alikabok ng lunsod. %ristal na lumulutang ang mga nota sa malinis na umaga ng taglamig, upang umabot ang tunog sa malayo at nagyeyelong taluktok ng bundok. 'abang nagpapraktis na mag-isa, hindi marahil namamalayan sa sarili kung ano ang nangyayari, at ang tanging kapiling ay ang malawak na lambak na ito sa bundok, tila naging bahagi ito ng kalikasan upang magkaroon ng ganitong espesyal na kapangyarihan. ,ng kalungkutan niya y naghahatid ng dalamhati at pinapanday ang isang ligaw na lakas ng determinasyon. .alang dudang ang pagtugtog niya y tagumpay ng determinasyon, at ipalagay mang nagkaroon siya ng kaunting pagsasasanay, natutuhan niya ang mga komplikadong awit mula sa mga kopya, at ngayo y inaawit ang mga ito mula sa alaala. %ay Shimamura, isang nasayang na pagsisikap ang ganitong paraan ng buhay. Naramdaman din niya rito ang isang pangungulilang nanawagan sa kanya at humihingi ng simpatiya. Ngunit ang buhay at takbo ng buhay ay walang dudang dumadaloy nang ganito kadakila mula sa samisen, nang may panibagong halaga kay %omako mismo. Si Shimamura, na hindi sanay sa pasikut-sikot na teknik ng samisen, at emosyon lamang sa tono ang naiintindihan, ang siya marahil ideyal na tagapakinig ni %omako. Nang simulan ni %omako ang pangatlong awit ( sensuwal na kalambutan ng musika marahil ang sanhi ( nawala ang panlalamig at pagtaas ng balahibo, at si Shimamura, na panatag at matamang nakikinig, ay tumitig sa mukha ni %omako. +sang matinding pagkakalapit na pisikal ang lumukob sa kanya. ,ng mataas at manipis na ilong ay karaniwan nang bahagyang malungkot, bahagyang namamanglaw, ngunit ngayon, kasabay ng malusog at matingkad na pamumula ng pisngi, para nitong ibinubulong: Narito rin ako. )arang ipinakakahulugan ng makikinis na labi ang isang nagsasayaw na liwanag kahit na ang mga ito y parang talulot na nakatikom# at kung sa isang saglit ay nababanat ang mga ito, gaya ng hinihingi ng pagkanta, mabilis itong tumitikom uli sa isang nakahahalinang maliit na talulot. ,ng bighani ng labi ay katulad na katulad ng bighani ng kanyang katawan mismo. &ahil sa mga mata niyang mamasa-masa at kumikislap, nagmukha siyang isang batang-batang babae. .ala siyang polbo, at sa ningning ng isang geishang lunsod ay sumapi ang kulay ng bundok. ,ng kanyang balat, na nagpapahiwatig ng kasariwaan ng isang bagong talop na sibuyas o ng puno ng lila marahil, ay bahagyang namumula hanggang lalamunan. 'igit sa lahat, ito y malinis. *atigas at tuwid na nakaupo, tila mas mahinhin siya at mukhang dalag kaysa dati. Ngayon, habang nakatingin sa isang bagong piyesa, kinanta niya ang isang awit na hindi pa niya naisasaulo. Nang matapos ito ay tahimik niyang isinuksok ang pangkalabit sa ilalim ng mga kuwerdas at binayaan mapahinga

ang sarili sa mas maginhawang posisyon. ,ng pagbago niya ng upo y mabilis na naghatid ng anyong nakakatukso at nanghihikayat. .alang maisip sabihin si Shimamura. 'indi pansin ni %omako kung ano ang palagay niya sa pagtugtog. )arang wala siyang pakialam na nasisiyahan sa kanyang sarili. *ahuhulaan mo ba lagi kung sino ang geisha sa tono ng kanyang samisen- *adali. .ala pa kaming dalawampu rito. &epende iyan sa estilo. ,ng pagiging indibiduwal ay higit na lumalabas sa ilang estilo kaysa iba. *uli nitong dinampot ang samisen at inilipat ang bigat ng katawan kaya ang mga paa ay nakahilig sa isang panig at ang instrumento ay nakapatong sa kalamnan ng binti. "anito ang paghawak kung maliit ka. 2umuko ito sa samisen na parang napakalaki nito para sa kanya. +-ti-im na buhok . . . Nagboboses-bata si %omako at parang nag-aaral na kinalabit ang mga nota. +tim na buhok ba ang una mong natutuhan- O-o. )arang batang ipinilig nito ang ulo, walang alinlangang tulad ng ginawa nito noong araw na napakaliit pa niya para mahawakan nang husto ang samisen. '+N&+ na tinatangkang umuwi ni %omako bago mag-umaga kapag nagpapaiwan ito sa gabi. %omako, mula sa bulwagan sa dulo ay tatawag ang dalawang-taong gulang na anak na babae ng tagapangasiwa ng otel, ang boses ay tumataas sa punto ng salitang bundok. Silang dalawa y masayang maglalaro sa kotatsu hanggang sa bago tumanghali, at pagkaraa y sabay silang mananaog para maligo. )agkagaling sa paliligo, sinuklay ni %omako ang buhok. Tuwing makakikita ng geisha ang bata, tumatawag ito, %omako sa nakakatawa niyang punto, at kapag nakakita siya ng retrato ng iba na lumang estilo ang buhok, si %omako rin iyon. ,lam ng mga bata kung mahal mo sila. 'alika, %imi. *aglaro tayo kina %omako. Tumayo si %omako upang umalis, pagkaraa y tinatamad na naupo sa beranda. *ga sabik na taga-Tokyo, nag-+-ski na. ,ng kuwarto y nakatunghay sa mismong dausdusan ng ski sa paanan. *ula sa kotatsu, sumulyap si Shimamura. )atse-patse na ang yelo sa bundok, at lima o anim na taong nakaitim na damit pang-ski ang nagpaikut-ikot sa may pilapil ng bakod. )arang sira ang mga ulo. !anayad ang dalisdis, at ang mga pilapil ay hindi pa natatakpan ng yelo. *ga estudyante yata. Linggo ba ngayon- ,no ng mapapala nila- *agagaling din naman sila, ani ni %omako, na parang sarili ang kinakausap. Laging nagugulat ang mga panauhin dito kapag binabati sila ng isang geisha sa iskihan. 'indi siya nakikilala dahil sunog siya sa tindi ng lamig. Sa gabi, tinatakpan ito ng polbo. Nagsusuot ka rin pang-ski- Nagsusuot daw siya ng pantalong bundok sabi nito. )ero malaking abala ang panahon ngayon ng ski. *alapit na naman. *akikita mo sila sa gabi sa otel, at sasabihin nila, magkikita tayo uli kinabukasa habang nag-i-ski. &apat sigurong itigil ko na ang pag-i-ski sa taong ito. Sige, aalis na ako. 'alika na, %imi. 0ulan ng yelo ngayong gabi. *alamig lagi ang gabi bago umulan ng yelo. Lumabas si Shimamura sa beranda. +naakay ni %omako si %imi sa matarik na daan sa ibaba ng dausdusan ng ski. Nagsisimula nang mag-ulap ang langit. Nagtutumayog ang mga bahagi ng bundok na naaarawan sa kabila ng mga bahaging naliliman. !awat sandali y nagbabago ang laro ng liwanag at anino, iginuguhit ang isang napakalamig na tanawin. *ayamaya, maging ang laruan ng ski ay madidiliman na rin. Sa ibaba nakikita ni Shimamura ang tila mga karayom na yelo, parang puting buhangin sa mga lantang $hyrsanthemum, kahit tumutulo pa ang yelo mula sa atip. 'indi umulan ng yelo nang gabing iyon. !umagyo ng buu-buong yelo na naging ulan. *uling ipinatawag ni Shimamura si %omako nang gabing iyon bago siya umalis. ,liwalas ang gabi at maliwanag ang buwan. )agdating ng alasonse, nanigid ang lamig ngunit nagpumilit si %omako na sila y maglakad-lakad. 'inatak siya nito mula sa kotatsu. Nagyeyelo ang kalsada. Tahimik na nakahimlay ang nayon sa illaim ng malamig na langit. +tinaas ni %omako ang laylayan ng kimono at ipinaloob ito sa kanyang obi. %umikislap ang buwan na parang patalim na asul na yelo. )upunta tayo sa istasyon, sabi ni %omako. "aga. *ahigit isang milya iyon. )a no pa ang pagbalik- *alapit ka nang bumalik sa Tokyo. Tingnan lang natin ang istasyon. Namamanhid si Shimamura mula sa balikat hanggang pigi. )agbalik sa kuwarto, malungkot na napalupasay si %omako. 2uko ang ulo at ang mga kamay ay malalim na nakapasok sa kotatsu. %akatwa, tumangi itong sumama sa kanya sa paliguan. Nakahanda na ang higaan, na ang paa ng kutson ay nakapaloob sa kotatsu. *alungkot na nakaupo sa gilid si %omako nang bumalik si Shimamura mula sa paliligo. .alang sinabi si %omako. ,no ng nangyari sa iyo- 0uwi na ako. 'uwag kang gaga. *ahiga ka na. !ayaan mong umupo muna ako rito sandali.

!akit gusto mong umuwi- 'indi ako uuwi. *auupo lang ako rito hanggang umaga. 'indi kita maintindihan. 'indi ako mahirap intindihin. 1, bakit . . .- *asama . . . ang pakiramdam ko.

Ang orihinal na may-akda ng nobelang 44-upain ng )aglamig44 ay si 0asunari Kawabata. Siya ay isang manunulat na Hapon. Siya ang pinakaunang manunulat na Hapon na nakatanggap ng 44%obel PriHe ?or -iterature44. 'pinanganak siya sa Esaka, =apan. %ang siya4y mag apat na taong gulang ay naulila siya kaya nanirahan siya kasama ang kanyang lolo at lola. %ang siya4y magtapos ay nagsimula rin siyang magsulat ng mga piksyon at naging mag-uulat din siya. %ang lumaon ay nadiskubre niya na mayroon siyang Parkinson4s Disease. Hindi nagtagal ay siya ay natagpuang walang malay at pinaniniwalaan siyang walang malay.

Si Fdward Seidensti*ker ay isang kilalang iskolar at tagapagsalin ng mga literaturang Hapon. Siya ang nagsalin ng 440ukiguni44 sa wikang 'ngles at pinamagatan itong 4DSnow >ountry.44 Maliban sa pagsasalin, nagsusulat din siya sa =apan. 'pinanganak siya sa >astle Go*k, >olorado at nag-aaral ng wikang Hapon sa Bni3ersity o? >olorado. Pinag-aralan din niya ang literaturang Hapon sa Har3ard Bni3ersity at Bni3ersity og )okyo.

Samantala, ang nagsalin ng nobela sa wikang 1ilipino ay si Gogelio Sikat. Siya ay isang Pilipinong piksyonista, mandudula, tagasalinwika, at tagapagturo. Si Gogelio Sikat ay nakatanggap ng maraming pampanitikang premyo. Si Gogelio Sikat ay propesor at dekano ng Kolehiyo ng mga Sining at mga )itik sa Bnibersidad ng Pilipinas sa Diliman mula 5;;5 hanggang 5;;7. %oong 5;;9, bagaman sumakabilang-buhay na si Sikat, pinarangalan siya ng Manila >riti*s >ir*le ng isang %ational $ook Award para sa pagsasalinwika.

'to ay isinulat upang ipakita ang pag-iibigan sa dalawang magkaibang tao. Ang orihinal na akda sa wikang Hapon nito ay isinulat batay sa istraktura ng Haiku. Ang Haiku ay isang uri ng tulang Hapon na binubuo ng 58 na pantig, may tatlong linya na may pagkasunod-sunod na @, 8 at @. Ang akda ay tungkol sa pagmamahal, pagnanasa, kagandahan, pagkalungkot at kawalan. Ang 44-upain ng )aglamig44 ay masasabang kwento tungkol sa babae at lalaki, mayaman at mahirap, bayan at lalawigan, tradisyon at pagbabago, kanluran at silangan, at ang panandaliang paglitaw ng bagay-bagay. Ang akda ay may pinaghalong sangkap ng kultura at kalikasan.

Ang paksa ng kwento ay kalungkutan, pagkasidhi ng imposibleng pag-iibigan, kalunos-lunos na kaparangan sa kagandahan at pag-iibigan, ang tradisyonal na tema ng 44mono no aware44, ang kamalayan ng kagandahan at kapanglawan sa pansamantalang imahe ng kalikasan, buhay at kaugnayan ng bawat tao. Ang 44-upain ng )aglamig44 ay isinalin mula sa orihinal na nobelang 440ukiguni44. Ang kwento ay tungkol sa pag-iibigan ng dalawang magkaibang tao--isang lalaking masasabing kabilang sa mga nasa gitnang uri at isang geisha na may mababang sosyal na katayuan.

Ang lalaking protagonista ay si Shimamura. Siya ay baguhan ngunit mapera. Ang pinakapinag-aabalahan niya ay ang pagsulat ng mga monograp tungkol sa ballet. May asawa na siya ngunit may natipuhan siyang isang geisha na naging kaibigan niya. 'to ay si Komako. Palagi niya itong dinadalaw sa resort na pinagtatrabahuan nito. Si Komako naman, ay halatang may gusto rin kay Shimamura. Hindi niya ito hinahayaang mawala sa kanyang paningin at palagi siyang nananatili sa kwartong inuukopahan ni Shimamura. Samantala, interesado rin si Shimamura kay 0oko. Si 0oko ay isang babaeng nasa ilalim ng pangangalaga ng isang magtuturo sa musika. Sa gitna ng kwento ay tila may agawan sina 0oko at Komako para kay Shimamura.

Ang pamagat ng kwento ay ibinase sa tagpuan ng kwento, sa isang lalawigan sa =apan na nakakaranas ng matinding taglamig tuwing Disyembre. Ang tagpuan ng kwento ay sa maniyebe na kabundukan sa Kanluran ng =apan.

Si Shimamura ay bumalik sa lupain ng taglamig, dahil sa kagandahan ng kapaligiran at tradisyonal na pamumuhay ng mga tao rito. 'sa rin sa mga dahilan kung bakit siya bumalik ay si Komako, isang bata at baguhang geisha na nakilala niya noong nakaraang byahe niya rito. Siya ay isang mayamang mamamayan na nais kumawala sa buhay niya sa )okyo at sa kanyang asawa. %oong tagsibol ay pumunta siya sa kabundukan upang makapag-isa at doon siya nagkaroon ng interes sa mga geisha. Kasunod nito ay nagkaroon sila ng relasyon, isang pag-iibigang tila ayaw matupad. %gunit sa huli, tila wala siyang kakayahan upang umibig. Si Komako naman, ay naninirahan sa gitna ng pag-ibig at buhay, madaling naaapektuhan sa kanyang mga emosyon at mga pagsubok sa buhay na maaaring ikahantong niya sa pagkasawi at pagkabigo. Siya ang sentro ng kwento, dahil siya, mula sa isang baguhan at walang kaalam-alam na bata ay naging isang madamdaming babae at tanggap na niya na talagang may pagbabago sa bawat yugto ng buhay.

45 Kung Mangarap Ka Nang Matagal

(Kabanata Labingwalo)

KUMATOK SA PINTO SI KWANG MENG kahit nakabukas ang pinto at nakikita niya si Boon Teik na nakaupo sa sopa at nagbabasa. "Tu oy! tu oy!" sabi ni Boon Teik na tu"ayo#t ini aha$ ang isang ka"ay. "Upo ka% Upo ka% Nasa kusina ang "isis ko#t tinatapos ang pag u uto ng ating hapunan. "Me&I%" ta'ag nito! "Na(ito na si K'ang Meng%" )u"abas ang asa'a nito! kasuno$ si Anne. "Me&I! ito ang kapitbahay nating si K'ang Meng!" at saka bu"a ing sa kasuno$ na nagsasabing ! "Pa agay ko#y "agkaki a a na kayo ni Anne! pinsan ni Me&I." Binati ni K'ang Meng ang kabiyak ni Boon Teik. Ma(a"ing beses na niya itong nakita noon. Mukhang 'a a pa itong $a a'a"pu! "ay "a iit na pangangata'an at nakasa a"ing gaya ni Anne. Ta agang na"a"ana pa a iyon ng pa"i ya! naisip niya na natutu'a. Nagu at siyang na(oon si Anne. "Ii'an "una na"in kayong "ga a aki!" hu"ihingi ng pau"anhin si Me&I. "Pasensiya ka na! K'ang Meng! "ay gaga'in pa ka"ing "ga babae sa kusina! kun$i#y hin$i tayo "akapaghahapunan." "Oo ba!" sagot ni K'ang Meng. Nahihiyang nginitian siya ni Anne! nasisiyahang nagu at siya sa pagkikita ni a. Nagpunta na kapagku'an ang "ga babae sa kusinang nasa iko$ ng * at. "Ano ang gusto "ong inu"in! K'ang Meng+" tanong ni Boon Teik. "Ta"a na ang isang bee(." Ku"uha si Boon Teik ng "aiino" ni a sa kusina. Igina a ni K'ang Meng ang "ga "ata sa buong sa as. Si"p e ngunit "ay pan asa ang "ga ga"it $oon. )ight g(een ang pinta ng ku'a(to. Nakasabit sa $ing$ing ang i ang p(int ng ,an Gogh at -e.anne at batik na ga'a ng "ga o/a a(tists. Pa ibhasa#y 'a ang ibang nakasanayan kun$i $ing$ing na puti! naakit si K'ang Meng sa be($eng si i$. May isang "ahabang bookshe * na puno ng ib(o (oon at saka isang (e/o($ p aye( na "ay katabing "a(a"ing ong&p aying (e/o($s. Nagsabit ang asa'a ni Boon Teik ng ku(tinang batik na g(een at go $ kate(no ng "ga /ushoion /o0e(s pa(a sa sopa at $a a'ang a("/hai(. Sa itaas! isang "a aking 1apanese pape( a"psha$e na puti ang nakabitin! at nakatayo na"an sa isang su ok sa iko$ ng "ga a("/hai( ang isang a"pstan$ na "ay pu ang a"psha$e. Sa ibaba' ng "a iit! "akiti$ at papahabang /o**ee tab e ay nakasa ansan ang "ga "aga.ine! kasa"a ng isang bo' na Ikebana! ang 1apanese&sty e na pag&aayos ng "ga bu ak ak. 2in$i na&i"agine ni K'ang Meng kai an"an na "apagagan$a at "apaaa i'a as ang isang * at ng 2ousing 3e0e op"ent Boa($. Ang bahay ni a "is"o#y sa"a&sa"ang ku'a(to a"ang na "auu'ian4 'a ang pagtatangkang ga'in itong isang uga( na "atit(han. Ang "agaga'a nga na"an ng kaunting pagsisikap% Inte(es a"ang iyon! ang pangangai angang "agka(oon ng inte(es! isang pangangai ang nagsasabi kung "ay inte(es sa buhay at pa"u"uhay ang sinu"an! naisip niya. Bu"a ik si Boon Teik na $a a na ang "ga inu"in. "Gusto ko ang pagkakaayos ng uga( n#yo! Boon Teik." "2in$i ka"i gu"asta ng "a aki (iyan!" sabi ni Boon Teik. Si Me&I ang pu"i i ng ka(a"ihan sa "ga *u(nitu(e na"in. Mahi ig siyang "a"i i sa $ating -.-.-. 1unk Shop sa Ne'ton 5oa$ gayun$in sa "ga tin$ahan sa Sungei 5oa$ na nagbebenta ng "ga kung anu&anong u"a. A a" "o sigu(o #yon! ki a a (in iyon bi ang Thie0es# Ma(ket." Na(inig na ni K'ang "eng ang uga( na iyon! pe(o 'a a siyang naba itaan kun$i napakabaho ng "ga kana

$oon. Tiyak na ente(p(ising si Me&I $ahi hin$i "an ang siya napigi ng "abahong a"oy. Ay'an niya kung totoo ang ba ita na noong a(a'! ipinagbibi i (oon ng "ga "agnanaka' ang "ga naku i"bat ni a! kaya kapag "ay isang napagnaka'an! nagpupunta na ito sa Thi0es# Ma(ket u"agang&u"aga kinabukasan upang "aba'i ang ninaka'a sa kanya. Siye"p(e pa#y binibi i niya u i ito4 ngunit sa "as "u(ang ha aga. 3oon sigu(o nito nakuha ang panga an. I ang nakapasong ha a"an na *e(ns at /a/ti (in ang nasa sa as ni Boon Teik. "Ta agang $apat kong pu(ihin ang pan asa "o. Pa(ang ku ungan ng baboy ang bahay na"in kung ihaha"bing $ito!" sabi ni K'ang Meng. "Pe(o hin$i iyon ang ta agang uga( "o% 2intayin "ong "akapa&asa'a ka#t "agka(oon ng sa(i i "ong * at. Natitiyak kong "agaga'a "o (oon ang ahat ng gusto "ong ga'in. Pa(ang ku ungan $in ng baboy ang bahay ng "ga "agu ang ko! at tu"i(a ka"i (oon hanggang noong bagong ikasa ni Me&I. Noong nakati(a pa ako (oon! hin$i ako gu"ga'a ng kahit ano iban sa "ag&ayos ng ku'a(to ko. Iba na ngayon. Bahay na na"in ito." "Magan$a ta aga ang pagkakaayos "o!" bati ni K'ang Meng sa pangat ong pagkakataon. "Sa pa agay ko#y napakaha aga nito kung paano na"u"uhay ang isang tao. Ang isang bahay o tahanan gaya ng buhay! ay nababatay sa kung paano "o inaayos. Ganoon ang $apat "aging paki(a"$a" natin pa(a u"ayos pati ang sa(i ing buhay natin. Na(a(a"$a"an kong hin$i ganito ang ginaga'a nating ngayong! a o na tayong "a"a"ayan ng post'a( gene(ation. Pasakay&sakay ang tayo! 'a ng $i(eksiyon. Sa esku'e a! ito ang pinipi it kong itu(o sa aking "ga estu$yante. Maha agang "atutuhan ni a ito." "Magiging isang "abuting tea/he( ka! Boon Teik." "Pinipi it ko. )ahat tayo#y $apat "agpu"i it. Anu"an ang ginaga'a natin! $apat natin itong pagbutihin." "Kahit 'a ang kahu ugan ang t(abahong ginaga'a "o+" tanong ni K'ang Meng. "Wa ang bagay na ta agang 'a ang kahu ugan!" pagpapa agay ni Boon Teik. Napaka akas ng pagpapa agay na iyon kaya ibig tu oy "ani'a a ni K'ang Meng! baga"an hin$i siya nanini'a a. Pe(o sinabi niya iyon na pa(ang kapani&pani'a a! naisip ni K'ang Meng! tu a$ ng $apat ga'in ng isang "abuting gu(o. 2in$i na"an ta agang ang hi"ig ng a'to(i$a$ ang nag$u ot $oon! kun$i ang hi"ig na nagsasaa$ ng katotohanan. 2inanga$ ni K'ang Meng na totoo na sana iyon. Ngunit sa ha ip! sinabi niya! "2in$i ako ubos na nanini'a a. May "ga bagay at t(abahong ta agang 'a ang kahu ugan." Iniisip niya noon ang sa(i ing t(abaho niya. "Maaa(ing 'a ang kahu ugan iyon sa tingin! pe(o hin$i na"an ta aga. 3epen$e iyan sa pa(aan ng pagtana' "o. Nanini'a a akong $apat itong tana'in "u a sa "a a'ak na panana' ng ipunan. Isang so/ia ani"a ang tao! $apat "una nating tanggapin ito. Nakabi ang siya sa isang ipunan! at pa(a "akaki os ang ipunan! kinakai angang "agka(oon ng iba#t ibang u(i ng ga'ain. Ngunit anu"ang katego(ya o u(i ng ga'ain! ang nagkakaak"a si ang ahat na pa(ang isa&isang bahagi ng isang "asa i"uot na "akina(ya! gaya ng isang (e os ha i"ba'a. Sa gayon! "akikita "ong "aha aga ang kahit isang "a iit na pi(aso! ang ba'at bahagi ng kabuuan." "Sigu(o nga. Pe(o hin$i ba#t ito (in ang si"u aing gina"it ng "ga tao noong unang panahon pa(a pangat'i(an ang pangangai angan ni ng "akapang&a ipin+ Pa(ang ganito (in ang sinabi ng isang G(eek phi osophe(! $i ba+ 2in$i ko ang "atan$aan ang panga an." Pe(o hin$i natin tinatanggap ang pang&aa ipin ngayon!" sabi ni Boon Teik. "Tinata'ag ang natin ito sa ibang panga an! pe(o iyon $in. Ang "api itang gu"a'a ng "ga ta(bahong 'a ang kahu ugan sa ipunan ay pa(ang sapi itang pagpasok sa isang u(i ng pang&aa ipin." "2in$i na"an!" tuto ni Boon Teik. 3ahi 'a ang hi ig sa pakikipagta o! nanati ing tahi"ik si K'ang Meng. Wa ang kabu uhan pa(a sa kanya ang pagtata o $ahi bibihi(ang tanggapin ng isa ang kat'i(an ng isa pa4 bibihi(ang "aku"binsi ang isa at baguhin pagkatapos ang sa(i ing pa agay niya! ta"a "an iyon o "a i. 2in$i! hin$i ako "aaakit na "akipagta o! pasya niya. Magiging $ahi an ang iyon pa(a "ainis sa kin si Boon Teik o "ainis ako sa kanya4 at ayokong "ainis kay Boon Teik. "3apat "ong "auna'aang napakaku"p ika$o ng "akabagong ipunan4 at habang a ong nagiging "akabago ang anyo ng ipunan! a o itong nagiging ku"p ika$o at sopistika$o4 at sa ganitong u(i ng ipunan! napaka(a"ing "ahaha agang u(i at katego(ya ng "ga ga'aing itinatak$a sa tao! "u a sa pinaka"ababa hanggang sa pinaka"ataas. Tunay na ang ka a'akan ng pagkakaiba&iba ang nagtata aga ng antas ng pagkasu ong ng isang ipunan." Tu"igi si Boon Teik! naghihintay "a(ahi na ipagpatu oy ni K'ang Meng ang pakikipagta o. 3ahi sa 'a ang tinanggap na sagot! nagpatu oy si Boon Teik! "Maaa(ing hin$i "akata(ungan sa tingin itong theo(y o* hu"an *un/tion ng tagasibak ng kahoy at taga&igib ng tubig! pe(o ito ang ta agang essen/e ng $e"ok(asya." 2in$i ko sinasabing hin$i ito ta"a4 hin$i ko (in tinututu ang "aaa(ing $e"ok(atiko ito4 ang "asasabi ko ang ay napaka ungkot nito! su"aisip ni K'ang Meng ngunit hin$i ito ipina(inig sa kaibigan.

"A a" kong "a ungkot ito ngunit hin$i ito "aaa(ing tutu an!" sabi ni Boon Teik na pa(ang nabasa ang nasa isip ni K'ang Meng. "Pe(o sa hu i! ang ta agang p(ob e"a#y kung paano "aipauuna'a sa "ga tao na sa kabi a ng pagiging "ababa at kabagut&bagot ng t(abaho ni a#y "aha aga#t "akabu uhan ito sa "aayos na pagki os ng ipunan!" $ag$ag ni Boon Teik. "Pe(o hin$i pa (in #yon "akapagbibigay sa kani a ng anu"ang kasiyahan. 2in$i pa (in no#n "agaga'ang ka'i i&'i i ang t(abaho ni a! $i ba+" sa ag ni K'ang Meng. "2in$i nga!" sang&ayon ni Boon Teik. "Pe(o kung "a a a"an ni ang "akabu uhan ang t(abaho ni a! kung "a a a"an ni ang "ay naiaa"bag iyon! kung "akikita ni ang nakatutu ong si a sa pag&un a$ at pagsu ong ng ipunan! "aaa(ing "akatagpo si a ng kasiyahan sa katotohanang inst(u"enta si a sa pagbabago ng ipunan! kaya "agiging "as "aina" na ipunan iyon pa(a sa kani ang "ga anak! at sa "agiging anak ng kani ang "g anak. At kung hin$i "an kasiyahan ang "atgpuan ni a! kaunting ginha'a o pa"pa ubag& oob "a ang." "Paano iyon "agaga'a! Boon Teik+" "Tungku in iyan ng ating "ga pu itiko. Kai angang bigyan ni a ng e$ukasyon ang "ga "a"a"ayan upang "a a"an ni a ito." "2in$i ba#t ginaga'a na (in iyan ng "ga pu itiko natin+" "Oo." "At babahagyang ginha'a ang natatagpuan natin." 3u"ating sa bahaging ito ang "ga babae "u a sa kusina. Nakahain na ang hapunan. Nakakaha'ig ng sa kani a ang * at! sa kusina (in ini agay ng "ga )i" ang kani ang hapag&kinan! isang "a iit na ku'a$(a$ong apatan ang si ya. Ngunit "a inis at "asaya ang kit/hen&/u"&$ining (oo" ni a! napipintahan ng e"on ye o'. May "ga sa(i'ang bu ak ak na naka agay sa bote sa ibaba' ng "esa! i ang tangkay ng Go $en Sho'e( O(/hi$s. I ang utong nonya ang inihan$a ni Me&I. Na a"an ni K'ang Meng pagka(aan na ito at si Anne ay buhat sa "atan$ang angkan ng Pe(nakan! at na(oon na sa poook na iyonang "ga ninuno ni a nang "ahigit isan$aang taon. Ang "ga Pe(nakang ito na a ong ki a a bi ang nonya at baba ang "atatan$ang St(aits&bo(n -hinese na u"u'as sa Ma aya at Singapo(e "a(a"ing sa in ahi na ang naka i ipas. Sa oob ng "ga taon! nakabuo si a ng natatanging anyo ng ku tu(ang baga"an ethni/a y -hinese ay "ay i ang i"p u'ensiyang Ma ay sa pa(aan ng kani ang pag$a$a"it! pagsasa ita at sa(i ing u(i ng "aaanghang na pagkain. Naiibigang "abuti ni K'ang Meng ang hu i! pabo(ito niya ang nonya at aksa "u a sa pu o ng Penang! ang nasi e"ak o kaning "ay asang buko! ang otak-otak! sambal at /u((y! at ang kuay. Nang gabing iyon! nasi e"ak ang ni uto ni Me&I. "Gusto "o ba ng "ga utong nonya! Meng+" tanong ni Anne. "2#""""""% Ang sa(ap! Me&I!" pagpupu(i ng K'ang Meng. "Oy! "asa(ap $ing "ag uto ni Anne!" sabi ni Me&I. Na"u a si Anne. "2in$i kasing&husay "o!" nginitian ni Anne ang pinsan. "Ika' ang $apat "agsabi niyan K'ang Meng!" sabi ni Boon Teik. "Kai angang "atik"an "o ang uto ni Anne." "Ta"a! sa susuno$! si Anne ang pag u utuin na"in pa(a sa iyo!" sabi ni Me&I. Pagkahapunan! bu"a ik ang "ga a aki sa sa as. Nag$a a ng $a a'ang bee( si Boon Teik sa"anta ang nai'an pa(a "ag igpit ang "ga babae. 3a a'ang taon na si ang kasa ! sabi sa kanya ni Boon Teik. Kaga&g(a$uate an niya noon ng T.T.-. at kae& en(o ni Me&I bi ang estu$yante. Nang unang i ang bu'an! nakipani(ahan si a sa "ga "agu ang ni Boon Teik pe(o hin$i naging "abuti iyon. Wa a si ang p(i0a/y sapagkat napaka aki ng pa"i ya ng "ga "agu ang niya. May "ga tiyuhin! tiyahin! at iba pang nakikiti(a buko$ sa ta agang pa"i ya. 2in$i ta agang angkop iyon pa(a sa pagsisi"u a ng isang kakasa na "ag&asa'a. Pagka(aa#y sinu'e(te si a. Nag&app y si a at nakakuha ng sa(i i ni ang * at. Naging napakasaya ni a (oon. 3ina"a ni K'ang Meng ang kapa igi(an sa * at ng kanyang kaibigan. Tag ay nito ang tahi"ik na kapanatagan at ka u'agang su"asa a"in sa "apayapang ka agayan ng pagsasa"a ng "ag&asa'a. Nanini'a a niyang ang isang "atagu"pay na pag&aasa'a ay higit na "agan$a kaysa a in"ang bagay. Tunay na isang "aina" na bagay ang pagkaka(oon ng "a(ita b iss4 pe(o hin$i ahat ng pag&aasa'a ay nagiging "a igay. Pu"asok sa isip niya si 2o/k )ai at -e/i ia. Kakat'a! ngnit aging na$a(a"a ni K'ang Meng na hin$i "agiging "abuti ang $a(ating na pag&iisang&$ib$ib ng $a a'a. At a o pang kakat'a! na$a"a niyang kap'a na(a(a"$a"an nina 2o/k )ai at -e/i ia iyon! at "as na(a(a"$a"an ito ni 2o/k )ai kaysa kay -e/i ia. Ngunit ipinapapatu oy ni ito! buong kasiyahan at buong pag'a'a a"baha a% Napakasaya kahit sa ha(ap ng panganib% Sa oob ng isang taon! kun$i "an bago $u"ating ang isang taon. Ma"bababae si 2o/k )ai! at sa oob ng i ang taon! "akakasanayan ito ni -e/i ia! tatanggapin niya ito 6"Pa(ang negosyo ito! a a" "o na"ang kai angan kong "ag&ente(tain!" sasabihin iyon ni 2o/k )ai7! hanggang sa "atutuhan nitong "agpa ipas ng o(as sa pag a a(o ng "ah8ong.

Nagpatugtog ng isang p aka si Boon Teik. Isang B(ah"s# sy"phonoy iyon! sabi nito! at saka u"abas pa(a ku"uha ng "a(a"i pang bee(. Tu"ayo si K'ang Meng at tu"ingin&tingin sa "ahabang bookshe *. Ma(a"i& (a"ing /o e/tion ng ib(o si Boon Teik! k(a"ihan $oo#y pape(ba/ks sa ite(atu(a! histo(y at po iti/s. "Masya$o ka pa ang pa abasa!" sabi ni K'ang Meng kay Boon Teik nang "akaba ik na ito sa si i$. "Oo! en8oy ako sa pagbabasa. Gano#n $in si Me&I. 2in$i na"an ka"i pa a& abas! bihi(a (in ka"ing $u"a o sa "ga so/ia *un/tions. Kung "insan! nanonoo$ ka"i ng sine. Wa a (in ka"ing te ebisyon. Pa(ang takot ka"ing bu"i i. Na a"an kong nagiging a$$i/t $oon ang "ga tao. Masa"a iyon sa pa agay ko." "Sana "a(a"i na (in akong nabasa!" sabi ni K'ang Meng. "2in$i pa na"an hu i pa(a "agsi"u a ka! K'ang Meng. We /o"e ka pa(a hi(a"in ang "ga ib(o ko. Kahit anong o(as. Tuta ! $iyan ka ang nakati(a sa katabiing pinto." "Sa a"at. Pe(o ta"a$ na ta"a$ na akong bu"asa." "Wa a iyon. Mabubuhos ang oob "o kapag nagsi"u a ka na. Magsi"u a ang ang $apat4 at "aiina" na ib(o ang ang $apat "ong basahin. Sa gano#n hin$i ka "ababagot. )ite(atu(e na ang pinaka"agan$ang pagsi"u an. Ma(a"i kang "atututuhan sa ite(atu(a." Aga$ na"ang na"i i ng i ang ib(o si Boon Teik pa(a kay K'ang Meng. Crime and Punisment ni 3ostoye0sky! To Have and To Have Not ni 2e"ing'ay! at ang The Maneater of Malgudi ni Na(ayan. "Sus! aabutin ako ng siya"&siya" sa pagbabasa niyan%"! sabi ni K'ang Meng. "2u'ag kang "ag"a$a i. 2in$i "o na"an kai angang isau i iyan aga$. Unahin "o si Na(ayan!" payo ni Boon Teik! "sigu(a$ong "atata'a ka (iyan." Sina"ahan na si a ng "ga babae "aka(aang tapusin ang "ga igpitin sa kusina. Ba'at isa sa kani a#y "ay $a a'ang "a iit na pus'e o ng b a/k /o**ee. "2inihi(a" "o ang i ang ib(o ni Boon Teik+" tanong ni Anne. "Patingin kung a in&a in iyan." Iniabot $ito ni K'ang Meng ang "ga ib(o. "A! nakakata'a ang isang ito!" sabi ni Anne na itinataas ang kay Na(ayan. "3apat tayong bu"i i ng iba pang ib(o niya!" sabi ni Me&I sa kanyang asa'a. "Wa a akong "akita!" sagot ni Boon Teik. "Napuntahan ko nang ahat ng bookshop $ito! 'a a ta aga. Sana "ay(oon $itong "agagan$ang bookshops." 2in$i a a" iyon ni K'ang Meng. pe(o ta aga na"ang hin$i pa siya nakapagbasa&basa sa isang booksto(e kahit kai an. "Tapos na ang p aka! Teik"! sabi ni Me&I. )u"apit si Boon Teik sa (e/o($ p aye(. "2u'ag ka nang "agpatugtog ng bago!" sabi ng asa'a nito. "Kausapin na ang natin ang ating "ga bisita." Kaya pina ipas ni a ang o(as sa pag&uusap. Nakapagsa ita nang "as "a(a"i si K'ang Meng kaysa ka(ani'an niya at hin$i niya ito na"a ayan. Pagkatapos! gaya ng inaasahan sa kanya ng ahat! nagp(isinta si K'ang Meng na "aihati$ pau'i si Anne. Nagpaa a" si a kina Boon Teik at Me&I at u"aka$ sa pasi yo pababa sa hag$anan upang hintayin ang i*t pagka(aan. Sa ansangan! "a a"ig at nakakap(esko ang hangin. Naging "atahi"ik si K'ang Meng sa o(as na ito. Itinu(o niya kay Anne ang ku"po ng "ga punongkahoy. "5ain t(ees"! sabi nito. "2in$i ba "atan$a na si a#t "agan$a+" "Oo. Kung "insan! ku"ikinang si a kapag "a i'anag ang bu'an sa gabi." "Gusto ko si ang "akita kapag "a i'anag ang bu'an!" sabi nito. Tu"ango siya. Su"akay si a sa isang bus papau'i sa bahay ni Anne. Wa ang a"an ang bus. Aba a ang kon$ukto( sa pagbibi ang ng "ga ba(yang nakatago sa isang "a aking bag na "ay st(ap na nakabitin sa ba ikat nito. Pagka(aang "akuha ang baya$ ng $a a'a sa pasahe! hini$ na si a pinansin nito. Kap'a si a nag&iisa! "agkasa"a. Nang papau'i na siya pgka(aan! na(a"$a"an niya ang bigat ng "ga ib(o sa ka"ay niya! nagbibigay ng kung anong katiyakan.Isang sakasisiyang gabi iyon pa(a sa kanya! at nakipagkasun$o siyang "akikipag a(o ng ba$"inton kay Boon Teik sa $a(ating na )inggo ng u"aga at isasa"a sa s'i""ing si Anne sa sinusun$ang Saba$o ng hapon. Pag$ating ng bahay! hu"iga siya#t "a$a ing nakatu og.