DOBRODOLI NA PREDAVANJE

Prof. dr Mirjana Medenica

ATOMSKI SPEKTRI

ATOMSKA SPEKTROMETRIJA

1. APSORPCIONA SPEKTROMETRIJA Atomska apsorpciona (AAS) Molekulska apsorpciona (IR, UV-VIS) 2. EMISIONA SPEKTROMETRIJA Plamena fotometrija Fluorimetrija

Promena energetskog nivoa

APSORPCIJA I EMISIJA

h = E 1 E 0
SPEKTAR E3 E2 E1 (POBUENO) ENERGETSKI NIVOI U ATOMU hc/1 hc/3 hc/ 2

E0

(OSNOVNO)

ATOMSKA SPEKTROSKOPIJA

E3 E2 E1 E0

Apsorpcija

Emisija

Joseph von Fraunhofer (17871826)

Zagrejan element

Emisioni spektar

Diskontinualni emisioni spektar

Apsorpcioni spektar

Apsorpcija obrnuta emisiji

Pare elementa

Apsorpcioni spektar

Otac AAS

Alan Walsh (1916-1998 )

Atomska apsorpciona spektrometrija

1955

ta je to? Odreivanje elemenata, najee metala, u istom stanju, jedinjenjima ili smeama

Kakav je princip? Termikim putem se izvri disocijacija jedinjenja, a analizirani atom se prevede u nejonizovano i nepobueno, tj. osnovno stanje

Atomsko stanje

Teni uzorak uvodi se strujom gasova u plamen Atomi u aeroslolu (atomska para) Plazma

Kroz plazmu se proputa svetlost talasne duine koja odgovara rezonantnoj liniji datog
elementa

Atomi apsorbuju rezonantnu talasnu duinu

ta je to rezonantna talasna duina? To je talasna duina koju bi element (atom) emitovao kada bi se nalazio u pobuenom stanju

Gustav Kirchhoff (1824 1887)

Materija apsorbuje svetlost one talasne duine koju i emituje

I0

Ip

Plazma

Smanjenje intenziteta upadnog monohromatskog zraenja posle proputanja kroz atomsku paru uzorka proporcionalno je

koncentraciji

ispitivanog elementa

Apsorbovana energija
proporcionalna je broju nepobuenih atoma

Kako se uzorak u tenom stanju prevodi u plazmu?

Na visokoj temperaturi isparava rastvara, zatim dolazi do disocijacije molekula i stvaranja slobodnih, neutralnih atoma

Kolika je potrebna temperatura?

Mora biti optimalna, da atomi ne bi preli u pobueno stanje!

N p = N 0 (m p / m0 )

Broj atoma u pobuenom stanju

( E p / KT )

Np Broj atoma u pobuenom stanju N0 Broj atoma u osnovnom stanju mp Statistika masa pobuenih atoma Ep Energija aktivacije (potrebna da se atom prevede u pobueno stanje) K Ludwig Boltzman (1844 1906) T Bolcmanova konstanta Temperatura

Np

Ep

Za svaki element postoji optimalno temperaturno podruje u kome se najvei broj atoma nalazi u nepobuenom (osnovnom) stanju

Kvantitativna analiza

log

I0 = k n b Ip
c

I0 Intenzitet upadnog zraenja Ip Intenzitet proputenog zraenja k Koeficijent proporcionalnosti n Broj atoma b Duina optikog puta

A = log

I0 = k c Ip

Lamber-Berov zakon
k Koeficijent proporcionalnosti (zavisi od prirode elementa, talasne duine rezonantne linije i debljine sloja, tj. duine optikog puta

Kalibraciona kriva

ema ureaja

Izvor zraenja

Atomizer

Monohromator

Detektor

Uzorak Oksidacioni gas Gorivni gas

IZVOR ZRAENJA monohromatski

(Lampa sa upljom katodom)

ATOMIZER (stvaranje slobodnih atoma) MONOHROMATOR (izdvaja

rezonantnu liniju)

DETEKTOR (Fotomultiplikator)

Lampa sa upljom katodom

X
Neon Argon Kvarc

Ar+ + X X X X + h

ATOMIZER
Mora da obezbedi
potpunu atomizaciju uzorka pobuivanje atoma minimalno

Plamen

izvor atomizacije Plamenik sa gasovima

gorivni i oksidacioni

UZORAK

TEMPARATURA

(C)

SMEA GASOVA

Alkalni metali, Zn, Cu, Cd, Pb Zemnoalkalni metali Al, V, Si ...

1950 2300 3000

Vazduh / Propan

Vazduh / Acetilen

Kiseonik / Acetilen

10

Monohromator

PRIMENA
Analiza elemenata u koncentracijama

ppm

(pars per million)

BIOHEMIJA (Na; K; Ca; Mg; Fe u hemoglobinu)

TOKSIKOLOGIJA (Cd, Zn, Pb, Hg) BROMATOLOGIJA (namirnice) SANITARNA HEMIJA (voda, zemljite, posue)

Elementi koji se odreuju pomou AAS

11

Atomska emisiona spektrometrija

1860

Robert Bunsen (1811 1899)

Soli nekih metala u plamenu daju karakteristino obojene spektre

Gustav Kirchhoff (1824 1887)

12

Neon

Na

Argon

H2

Fe

AAS

PF

13

PLAMENA FOTOMETRIJA

Kakav je princip?

Merenje intenziteta zraenja elemenata EKSCITIRANIH u plamenu Intenzitet emitovanog zraenja proporcionalan je broju atoma u pobuenom stanju, tj. koncentraciji uzorka

ema ureaja

Gorionik

Monohromator
Izvor zraenja

Detektor

Uzorak

14

Plamen
1.

Atomizacija

disocijacija jedinjenja na atome

2. Pobuivanje atoma 3. Smea

gorivnog
(propan, butan, acetilen) i

oksidacionog gasa
(vazduh, kiseonik, azotsuboksid) 4. Rastvara otpari, uzorak se atomizira i toplotom prelazi u pobueno stanje

ta se deava dalje? Atom iz pobuenog stanja, povratkom u osnovno, emituje karakteristino zraenje

X + E X X X +

h
Linija spektra

E = h = h

Intenzitet emisionih spektralnih

linija zavisi od broja pobuenih atoma, tj. od koncentracije elementa

I = h A N p
A koeficijent proporcionalnosti (verovatnoa prelaza) Np broj pobuenih atoma

15

I = f (c)

Monohromator
Izdvaja karakteristinu spektralnu liniju U vidljivoj oblasti obojeni ili interferentni filtri:
Za odreivanje K, Na, Ca, Li,

U ostalim spektralnim oblastima optiki filtri

Detektor

Fotoelije Fotomultiplikatori

16

PRIMENA
Odreivanje alkalnih i zemnoalkalnih metala u: Biolokom materijalu, Namirnicama, Vodi, itd,

Uporedni pregled
Atomska apsorpciona spektrometrija Metoda Izvor zraenja Apsorpciona Lampa sa upljom katodom Atomsko stanje Plamena fotometrija Emisiona Uzorak Atomi u pobuenom stanju

Uzorak

17

Vrste spektara
Kontinualni Emisioni Apsorpcioni

Kontinualni

Emisioni Apsorpcioni

... I
NETO ZA OPTU KULTURU

THE PAINTER'S FATHER, 1497

18

THE DEATH OF ORPHEUS, 1494

Albrecht Drer, Self-portrait, 1500.

19