Hartografimi me pjesmarrje si prqasje pr t adresuar sfidat politike n menaxhimin dhe prdorimin e pyjeve

Gazmend ZENELI, Rovena BETAJ, Anjeza GJUZI, Haki KOLA Universiteti Marin Barleti Rruga Sami Frashri 41 1019 Tirane, Shqipri Connecting Natural Values and People Foundation CNVP Office - Prishtin Office Address: St. Sejdi Kryeziu no.19 10000 Prishtin, Kosovo

PRMBLEDHJE shtjet e t drejtave pronsore prfaqsojn nj ndr sfidat kryesore me t cilat prballet Shqipria n kt moment n lvizjen drejt menaxhimit t qndrueshm t burimeve dhe riparimin e disa prej dmeve t mdha mjedisore br gjat 5-6 dekadave t fundit. Shkatrrimi i mjedisit dhe varfrimi ka qen m i thell aty ku t drejtat jan t vshtira pr tu prcaktuar dhe ku as shteti e as komuniteti lokal nuk kan respektuar t drejtat, qoft n baz t zakonit ose nprmjet prcaktimit ligjor. Hartografimi me pjesmarrje sht nj term i prgjithshm q prdoret pr t prkufizuar nj sr metodash dhe teknikash ku kombinohen mjetet moderne t hartografimit me metodat e pjesmarrjes, pr t prfaqsuar njohurit hapsinore t komuniteteve lokale. Npermjet katr rasteve t studimit n rajone t ndryshme n Shqipri, ky artikull ofron nj pasqyr t hartografimit me pjesmarrje n fushn e pylltaris komunale n Shqipri. Hartografimi me pjesmarrje rezultoi t jet nj qasje ky pr t prcaktuar m mir kufijt, freskimin e traditave zakonore dhe zgjidhjen e konflikteve. Prdorimi i memories s t moshuarve, forcimi i organizatave n zonat rurale, rritja e kohezionit dhe vetdijes jan disa prej qasjeve efektive. Par n kt kndvshtim, hartografimi me pjesmarrje duhet t veproj si nj ur n mes tradits dhe teknologjive t reja. Nga ana tjetr, sht e rndsishme q t mbajm n mendje se ndrsa hartografimi sht nj mjet i rndsishm, ai sht nj nga shum aspektet e menaxhimit t pyjeve komunale. Realiteti tregon se t drejtat e mir-prcaktuara t prdoruesve jo vetm q jan t

rndsishme pr qndrueshmrin dhe ruajtjen m t mir t mjedisit, por jan gjithashtu thelbsore pr t ulur varfrin pr banort e zonave rurale. Prandaj sht e kshillueshme q hartuesit e politikave t fillojn nga regjimi i t drejtave q tashm ekzistojn dhe pr t'u dhn atyre disa forma t njohjes, brenda kuadrit ligjor. Fjale ky. E drejta e pronsise, Hartografimi me pjesmarrje, komunitet, pyje, transferim

HYRJE Shqipria sht nj vend kryesisht kodrinor dhe malor, me nj terren t bukur, por t thyer. N shum pjes t vendit, kushtet klimaterike dhe toka jan t favorshme pr rritjen e pyjeve dhe zhvillimin e kullotave. Shumica e siprfaqes konsiston n zona t mbuluara me pyje dhe kullota (rreth 52 % ose 1,5 milion ha). Tradicionalisht n rajonin e Mesdheut, pyjet kan nj larmi t madhe t produkteve t tjera, me t ardhura t cilat nganjher tejkalojn dhe vlern e drurit (Scarascia - Mugnozza et al., 2000). Pyjet shqiptare jan burimi kryesor i drurit dhe i shum prej produkteve pyjore jo-drusore q prfshijn bim medicinale dhe aromatike, ushqim, foragjere, parfume, kozmetike, fibra, rrshir, dhe materiale pr ngjyrosje, mbrojtjen e bimve, enve t kuzhins dhe zejtaris. Historikisht, pyjet n Shqipri i patn shptuar shkatrrimit q ka ndodhur n vende t tjera t Mesdheut. Shfrytzimi industrial n nj nivel t paqndrueshm filloi n vitet 1930 (Bosworth, 1975) dhe ka vazhduar q ather. N kontrast me token e punueshme, shumica e siprfaqes pyjore dhe kullotave ka qen gjithmon publike. Sipas ligjit osman, gjith toka ishte n pronsi t shtetit. Pronsia komunale ka ekzistuar n zonat q kishin autonomi t caktuar nga sundimi osman. Ndrkoh q toka e punueshme m von u bn private, pyjet mbetn shtetrore dhe me qasje t hapur. Pyjet q i prkasin institucioneve fetare kan qen nj form tjetr e pronsis komunale. Ky sistem pronsie mbijetoi edhe pas pavarsis, deri n fund t Lufts s Dyt Botrore. Komunistt ndrmorn reformn agrare pr qllime propagandistike pak koh pas ardhjes n pushtet dhe n vitin 1946 t gjitha pyjet dhe kullotat u shtetzuan. Kjo prfshinte do form pronesie, qoshin zabele apo pyll, nga cungishtet e lisit q ishin n kufijt e fshatrave deri tek pyjet me pisha n pyjet e dendur n shpatet e larta t vargjeve malore. N kt periudh, Drejtoria e Prgjithshme e Pyjeve ishte prgjegjs pr do aspekt: pyllzimet, trajtimet silvikulturore, kontrollin e smundjeve, shfrytzimet, transportin dhe shitjen e lnds drusore dhe produkteve t drurit (Meta, 1992). Tranzicioni i vendit nga nj ekonomi e komanduar drejt ekonomis s tregut ka prshpejtuar degradimin e burimeve pyjore pr shkak t t drejtave t prons t cilat jan t paqarta dhe mungess s fondeve pr administrimin dhe mbrojtjen e pyjeve. Potenciali natyror dhe njerzor nuk sht prdorur n mnyr efikase pr shkak t

strukturave t paprshtatshme infrastrukturore, organizative dhe financiare. N kontrast me rndsin e pyjeve, kontributi i tyre n ekonomin shqiptare, duke u bazuar kryesisht n prodhimin e lnds drusore, duket se sht shum i ult, vetm 6% t prodhimit t prgjithshm bujqsor n 1990 (World Bank, 1996). Vlersimi nuk prfshin nj sasi t konsiderueshme t produkteve pyjore t shfrytzuar individualisht ose n mnyr t paligjshme dhe pr kt arsye nuk jan t regjistruar. Duke marr kto, plus vlern e produkteve pyjore jo-drusore dhe vlerat jo t tregtueshme t ekosistemeve pyjore, rndsia e pyjeve sht n mnyr t konsiderueshme m shum se vlera e sipr-prmendur. Pavarsisht dallimeve n bimsi, llojeve t habitateve dhe prdorimin e njeriut, pyjet dhe kullotat shqiptare kan disa tipare t prbashkta. Shumica e ktyre ekosistemeve jan veanrisht t brishta, t paqndrueshme, kjo dhe pr shkak t ndrveprimit t faktorve natyror (pjerrsis, thatsira e vers dhe shirat me rrebesh) dhe forcat sociale (zjarrit, kullotjes dhe prerjeve t shumta). Duke marr parasysh veantit e klims dhe kriteret e bimsis, natyralistt kan identifikuar pes zona fito-klimatike n Shqipri, t cilat shkojn nga makiet n bregdet deri tek kullotat alpine n lartsi mbi 2000 m (Nako, 1969). Nj mas e till e pyjeve dhe kullotave tregon potencialin e madh q Shqipria ka pr zhvillimin e pylltaris (Naka et al., 2000). Pylltaria komunale sht prcaktuar si "nj aktivitet pyjor n nivel fshati, i vendosur n mnyr kolektive dhe q zbatohet n tokn komunale, ku popullata lokale merr pjes n planifikimin, krijimin, menaxhimin dhe dhe shfrytzimin e produkteve t pyjeve dhe kshtu merr pjesn m t madhe t ekonomis sociale dhe prfitimeve ekologjike nga pylli" (FAO, 1978; Martel dhe Whyte, 1992). Nga ky prkufizim, mund t thuhet se pylltaria duhet t shihet si nj proces, si zhvillim i qndrueshm - nj proces pr t rritur prfshirjen dhe shprblimin pr njerzit n lokalitete te ndryshme, kjo krkon ekuilibr mes interesave t jashtme dhe t komunitetit dhe t prgjegjsis lokale n rritje pr menaxhimin e resurseve pyjore. Rao (1991) shkruan: "Dimensioni politik i pyjeve e bn at nj vend pr betejat e njerzve kundr dominimit dhe shfrytzimit e burimeve t komunitetit nga ana e "t jashtmve". Ekologjia, barazia dhe drejtsia sociale jan pjes e ksaj lufte".

Arsyetimi dhe objektivat e projektit Tradita e gjat e prdorimit dhe menaxhimit t pyjeve dhe kullotave si forma e pasuris s prbashkt n Shqipri ishte nj nga motivet pr transferimin e pyjeve dhe kullotave shtetrore pr prdorim komunal. Ndr arritjet kryesore t ktij procesi, mund t prmendim: (1) pjesmarrja e fshatarve n procesin e transferimit dhe n hartimin dhe

zbatimin e planeve t menaxhimit, (2) ndryshim t qndrimeve t komuniteteve lokale dhe pylltarve drejt pyjeve dhe kullotave komunale; (3) ngadalsim apo ndalim t degradimit tmtejshm t burimeve natyrore dhe fillimin e rehabilitimit t tyre, dhe (4) nj ndikim n uljen e varfris n zonat n fjal. Megjithat, jo do gj ka shkuar si pritej, kryesisht pr shkak t shtjeve t s drejts pronsore. Procesi ka hasur tensione mbi dy pyetje t prgjithshme q lidhen me t drejtat e pronsis, prkatsisht n (1) masn dhe shpejtsin me t ciln pronsia shtetrore dhe kontrolli i resurseve duhej hequr nga shteti dhe qeveria qendrore pr t kaluar tek njsit e qeverisjes vendore dhe aktort private, dhe (2) dhe masn n t cilat kornizat zakonore ose tradicionale t prons mund t prshtaten dhe t prfshihen apo t zhvendosen nga ato formale. Prdoruesit e pyjeve dhe kullotave, kan identifikuar qasjen nga lart-posht t prcaktuar n Ligjin Nr. 8744, si arsyen kryesore pr vshtirsit e identifikuara. Ligji dhe procedurat e aplikuara nuk kan marr n konsiderat prdorimin tradicional, prdoruesit e vrtet dhe prfaqsuesit e fshatrave. N kuadr t ktij problemi gjithprfshirs, disa faktor t rndsishm q kan penguar prparimin kan qen: Dallimet ndrmjet Drejtoris s Pyjeve dhe Kullotave dhe komunave se sa dhe cilat siprfaqe duhet t jen t ligjshme pr transferim. t friks ose thjesht pr shkak t mungess s kapacitetit. Vshtirsia, n disa raste, n vendosjen e kufijve komunale, me konflikte m t mdha mbi kufijt e kullotave ndrmjet fshatrave dhe mbi burimet ujore. Ky artikull paraqet rezultatet e nj projekti t financuar nga International Land Coalition i cili krkon t identifikoj pengesat dhe t propozoj zgjidhje pr t ndihmuar pr t kaprcyer disa nga vshtirsit e sipr-prmendura. Projekti sht realizuar n katr komuna t przgjedhura n mnyr q t prfaqsojn nj ndarje gjeografike, ekonomike dhe kulturore t zonave kryesore pyjore t rndsishme t Shqipris. Komunat e przgjedhura ishin: Komuna Blerim n Alpet e Shqipris s Veriut; Komuna Baz, n zonn malore qendrore; Komuna Steblev n lindje dhe Komuna Gor, n jug-lindje.

METODOLOGJIA E PROJEKTIT Projekti nuk ishte vetm nj studim vlersues, por nj ushtrim i t msuarit duke br, n mnyr m specifike duke pilotuar nj qasje pjesmarrse pr t prcaktuar t drejtat

e prdorimit dhe hartimin e planeve t menaxhimit n nivel komunal. Projekti sht zbatuar sipas hapave n vijim: Shqyrtimi i literaturs ekzistuese: raportet ekzistuese dhe materialeve q lidhen me kurse trajnimi, seminare, raportet vjetore dhe studime t tjera q jan prdorur pr studime n zyr. Prgatitja e hartave fillestare: Grupet e puns jan ngritur pr secilin prej katr komunave t vzhguara, pr t hartuar harta fillestare. Kto jan bazuar n hartat ekzistuese topografike, hartat kadastrale t prdorura nga Komisionet e Shprndarjes s Toks, hartat e pyjeve dhe kullotave nga planet e menaxhimit t komuns ose t inventarizimi dhe dokumentet e tjera q prshkruajn kufijt e mparshm. Hartat e reja t perdorura tregonin kufijt e njsive t qeverisjes vendore dhe fshatrave, kufijt e toks bujqsore t do fshatit si dhe kufijt e zonave t pyjeve dhe kullotave. Sondazhet n terren dhe vendosja e kontaktit me popullsin lokale dhe prfaqsuesit e tyre: N bashkpunim me antar t Shoqatave t Pyjeve dhe Kullotave Komunale (SHPPK) dhe Drejtorit e Shrbimit Pyjor (DSHP) t rretheve, jan organizuar nj seri vizitash dhe anketash t shkurtra n komuna. Qllimi ishte t krijohej nj ide m e mir n lidhje me kushtet e jets s vrtet n fshat, pr t paraqitur objektivat dhe aktivitetet e projektit si edhe pr t vendosur kontakte me prfaqsuesit lokal. Pyetsort: Pyetsort jan drguar pr antart dhe drejtuesit e SHPPK dhe pr zyrtaret e DSHP. Ata kan pr qllim t vlersojn njohurit lokale pr pyjet e fshatrave dhe t kufijve t kullotave si dhe sugjerime dhe rekomandime pr zbatimin n t ardhmen. Ndrtimi i kapaciteteve t komisioneve t komunave dhe t fshatrave: Komunitetet t marrin pjes n kt proces prmes komisioneve t nivelit komune (prgjegjse pr verifikimin e kufijve t fshatit) dhe komisioneve t fshatit (prgjegjs pr prcaktimin e kufijve dhe prdoruesit e parcelave brenda fshatit). Komisionet prbhen nga 5-7 persona q prfaqsonin grupet e prdoruesve q jan zgjedhur n asamblen e prgjithshme t fshatit. Ata morn nj trajnim nj ditor pr identifikimin dhe legalizimin e pyjeve t fshatit dhe kufijt e kullotave dhe vrtetimin e prdorimit t prdoruesve t pyllit. Mbledhja e t dhnave baz: Qllimi i ktij procesi ishte t sigurohej nj prshkrim sa m i mir pr statusin socio-ekonomik t fshatrave. T dhnat jan mbledhur mbi pozitn gjeografike, demografike, bujqsin dhe burimet natyrore, me nj fokus t veant n pyjet dhe kullotat dhe traditat e menaxhimit dhe prdorimit t tyre.

Piketimin e kufijve t fshatit: Ndarja e kufijve t fshatrave sht realizuar nga grupet e puns n bashkpunim t ngusht me prfaqsuesit e DSHP, komisionet e fshatit dhe me komisionet e fshatrave fqinje. Grupet e puns filluan me kufijt e njohur apo t dokumentuar, dhe ecn prgjat kufijve duke diskutuar dhe duke shnuar n terren dhe n hart vijat kufitare. E njjta procedur sht ndjekur pr do fshat. ertifikimi i prdoruesve t pyjeve dhe kullotave: ndarja e pyjeve dhe kullotave komunale pr prdoruesit ishte nj vendim i marr nga komisionet e fshatrave. Nse ata vendosn pr t ndar kto burime komunale, prdoruesit jan identifikuar dhe t certifikuar. Si rregull, ata mbledhin krkesat apo pretendimet tradicionale t lagje, bashksi, grupe familjare dhe familjeve t veanta dhe pastaj vendosin n prputhje me rrethanat. Pyjet dhe kullotat q do t prdoren kolektivisht nga i gjith fshati u prcaktuan n t njjtn mnyr.

GJETJET E PROJEKTIT Nj paradoks i procesit t reformave aktuale sht se ndrsa transferimi sht futur nga niveli kombtar - nj iniciativ e qeveris - ndjenjat n lidhje me pronsin e tokave pyjore n nivel lokal jan shum m t forta. sht nj proces nga lart- posht, por q prputhet plotsisht me krkes t fort nga posht. Ndrsa qeveria qendrore dhe ajo lokale nuk e kan prfunduar kt proces, njerzit, mund t thuhet n kt rast, po lvizin nga konflikti drejt bashkpunimit. T dyja palt kan lvizur prpara, por me rezerva t konsiderueshme. Nga njra an, qeveria njeh rolin e popullsis lokale n ruajtjen e pyjeve, por nga ana tjetr nuk sht ende gati pr t pranuar plotsisht pronsin lokale n kuadrin e ekonomis s tregut. E njjta gj vlen edhe pr popullatn lokale, mutatis mutandis. Ata jan mirnjohs q t drejtat e tyre jan njohur disi dhe do t donin ta shihnin kt njohje transformuar nga "dhnie - n - prdorim" n "dhnie n - pronsi". Por nga ana tjetr, ata nuk jan t gatshm t angazhohen pr nj pronsi formale, kryesisht nga frika e taksave t toks. Kjo sht nj nga arsyet pse Planet e menaxhimit t prgatitura pr pylltarin komunale i kan klasifikuar prdoruesit n tri grupe: (prve pronsis private t prcaktuar n Ligjin Nr. 7623, neni 3), domethn: familjet, grupet e familjeve dhe pasuris s prbashkt. Individt jan t gatshm t marrin pjes n proces, por nuk duan t angazhohen shum. Ky sht nj qndrim i prbashkt q nse fjala sht vetm tek transferimi i t drejtave t prdorimit, dhe nse kto jan transferuar sipas rregullave tradicionale, ather sht e mjaftueshme t njihin vetm t drejtat e prbashkta, duke nnkuptuar vetm nj prgjegjsi t prbashkt.

Procesi i projektit, duke prfshir edhe sondazhet, hartografimin me pjesmarrje dhe aktivitetet e certifikimit, zbuloi shum pr mnyrn se si komunitetet e prdorin at pyll, se si shikohet procesi i transferimit nga perspektiva e t dy palve, fshatarve dhe aktorve shtetror dhe se si procesi bazohet n sistemet zakonore t pronsis q ekzistojn akoma. Prmbledhja e mposhtme e gjetjeve kryesore t projektit fokusohet n vlern ekonomike t pyjeve tek fshatart, roli i sistemit zakonore t pronsise, sfidat q ekzistojn pr menaxhimin efektiv t pyjeve si dhe perceptimet e aktorve shtetror dhe t fshatarve n lidhje me procesin e transferimit. Vlera ekonomike e pyjeve dhe kullotave pr fshatart. Edhe pse shumica e pylltarve profesioniste i shohin pyjet prmes drurit (si nj burim t lnds drusore), fshatart e shohin at n nj mnyr shum t ndryshme. Pr fermert, druri ndonjher sht produkti m pak interesant i pyllit, n pjesn m t madhe pr shkak se ai ka qen gjithmon nj burim i rezervuar pr shtetin. Pr fshatart, pylli sht burim i rndsishm i nj sr produktesh pyjore jo-drusore me shum vler. Ktu prfshihen drurt frutor t tilla si gshtenja dhe arra dhe lajthi q konsiderohen t rndsishme jo vetm pr frytet q ata mbajn (Zeneli et al., 2005) dhe pr t cilat ka nj treg, por edhe pr cilsin e lart t drurit, si edhe bimt aromatike dhe medicinale q ishin dikur nj burim i rndsishm i t ardhurave pr vendin (Bazina dhe Zeneli, 2006). Roli i komuniteteve dhe qndrimi informal n menaxhimin e pyjeve dhe kullotave. N komunitetet e anketuara, pronsia e zakonshme sht e rregulluar zakonisht n nivel familjar. Individt e nj familje i din t drejtat e tyre t kufizuara dhe tradicionale mbi tokn dhe mnyrn se si ajo sht prdorur. Nn-ndarja e pyjeve dhe kullotave komunale q jan transferuar nga kontrolli shtetror e pasqyron kt realitet. Shumica e parcelave jan shprndar mbi nj baz familje, siprfaqe m t vogla jan sht ndar si pyll i prbashkt ose si pyje fshati q i atribuohen nj individi. Shprndarja sht br zakonisht n baz t kufijve t vjetr t pronave si ata ishin para vitit 1945. Kto kufij, q jan pa dokumentacion dhe nuk kan vler ligjore, respektohen me rigorozitet nga fshatart. Askujt nuk i lejohet t mbledh ushqim apo dru zjarri apo pr t prer pemt e pyllit tdikujt tjetr pa leje. Fraza "t pressh nj dru lisi sht e barabart si t pressh nj pem ulliri ...", e prdorur shpesh nga fshatart, tregon vlern e lart q ata i japin nj pylli lisi. Aty ku nj familje nuk sht n gjendje t prmbush nevojat e saj pr ushqim pr bagtin nga pyjet e saj, ajo mund t mbledh ushqim nga siprfaqet e prbashkta. Kullotja sht zakonisht e organizuar n nivel fshati. Gshtenjat konsiderohen si pasuri t vlefshme q sht kaluar nga brezi n brez dhe jan t mbrojtur shum fuqishm.

Procesi i alokimit t parcelave ndryshon n varsi t nivelit t kohezionit social n fshatra. Atje ku kohezioni social sht i fort, familjet kan ruajtur njohurit dhe praktikat tradicionale q lejojn shprndarjen e burimeve t tyre n kuadr t fshatit dhe madje edhe brenda familjes. Atje ku kohezioni social nuk sht aq e fort, numri i konflikteve sht m i lart dhe procesi i zgjidhjes s tyre zgjat m shum. N raste t tilla, fshatart jan prpjekur t ndjekin t njjtn mnyr n baz t tradits, por kan tendenc pr t negociuar mbi t drejtat e shfrytzimit n baz t prdorimit t tyre aktual apo t burimeve t mparshme. Ajo q fshatart e kan par si "pylli i tyre" nuk prcaktohet nga dokumentet zyrtare, por sipas pronsis tradicionale. N rastet kur ekziston nj ndjenj e fort rreth pronsis (nga para-ardhsit) tek fshatart, sidomos n veri t vendit, transferimi i pyjeve sht perceptuar si njohje e prons s tyre. Sfidat pr rehabilitim dhe menaxhim. Periudha e tranzicionit q Shqipria ka kaluar nga nj sistem i kolektivizuar dhe i centralizuar drejt nj ekonomie t decentralizuar, ka krijuar nj vakum pr sa i prket instrumenteve ligjore, ekonomike dhe zbatimit t tyre. Ky vakum ka lehtsuar degradimin e burimeve pyjore. Nj sfid kryesore sht kompleksiteti i kuadrit ligjor. Ka nj konfuzion t madh n mesin e shum njerzve t niveleve t ndryshme n lidhje me aspektet financiare t menaxhimit t pyjeve dhe t kuadrit ligjor pr mbledhjen e t ardhurave dhe tarifave nga pronsia dhe shfrytzimi i pyjeve. Pr fat t keq kuadri ligjor n lidhje me pyjet e kullotat nuk ekziston si nj paket e vetme, por sht marr nga dokumentet e tipave t ndryshme (ligje, dekrete, vendime, rregullore, udhzime), t cilat kan t bjn me kategorit e burimeve t ndryshme (pyje, kullota, bim medicinale) dhe nivelet e juridiksionit (shteti apo pyjet komunale). Marrdhniet mes komuniteteve dhe shtetit. Procesi aktual i transferimit t t drejtave t prdorimit t pyjeve shtetror mund t shihet si nj proces i afrimit ndrmjet shtetit dhe bashksive rurale. Shteti nuk ka burime pr t zbatuar nj sistem efektiv nga lartposht t menaxhimit t pyjeve. Prandaj ka nevoj t nxjerr dhe t decentralizoj, disa nga prgjegjsit e tij mbi pyjet dhe kullotat. Pr nj zhvillim t till t pylltaris do t nevojiteshin mjetet e duhura ligjore dhe institucionale dhe gjithashtu burimet e duhura pr zbatimin e tyre. Ky proces i ndrtimit t bashkpunimit synon ndrtimin e nj besimi mbi bashkpunimin e shtetit me fshatart; pr momentin niveli i mosbesimit dhe rezervs rreth marrveshjeve t reja sht akoma i madh. N sektorin e pyjeve, shteti sht i gatshm pr t njohur plotsisht nj situat de facto n terren, mbi t ciln ai ka pak ndikim n kuadrin e nj shoqrie liberale. Nga knvshtrimi i Drejtoris s Shrbimit Pyjor, ndarja e pyjeve komunale n parcela individuale do t thot se ata do t prballen

me faktin q do t merren me nj numr t madh t "partnerve". Ky nuk sht par si qllimi i transferimit t prgjegjsive tek vendort. Jan vetm t drejtat e prdorimit q i jan transferuar Komunave (dhe kshtu pr fshatrat, familjet dhe individ), pyjet mbeten zyrtarisht pron e shtetit. Nj ndjenj mosbesimi sht krijuar n mesin e stafit t caktuar t DSHP q do t merret me menaxhimin e pyjeve si dhe ndaj gatishmris s familjeve dhe individve q do ti mbrojn ato. Ky mosbesim sht reciprok edhe nga fshatart. T pyetur pr mendimin e tyre mbi rregullimin aktual institucional (transferimin e kufizuar t t drejtave t prdoruesve), dy pohime ndeshen shpesh ndr fshatart: e kemi prdorur at pr dru zjarri, foragjere dhe kullotje npr breza. e tij, kjo do t thot qeveria dshiron t marr pyllin prej nesh Kudo, fshatart kan nj ndjenj t fort se pyjet jan pron e tyre, bazuar m shum n prdorimin tradicional apo edhe n prdorimin aktual. Kjo sjellje sht relativisht e pavarur nga statusi aktual ligjor i pyllit (i transferuar apo jo) dhe i referohet vendit dhe pr produkteve n vetvete, jo prdorimit t tyre. Kjo do t thot se fshatart jan t hapura pr ndryshime forms t prdorimit. Megjithat, fshatart nganjher ngurrojn t formalizojn plotsisht t drejtat e tyre zakonore t pronsis. N disa raste, fshatrat kan favorizuar regjistrimin formal t toks si toka t prbashkta edhe n qoft se "pronsia" e toks brenda komunitetit i shprndahet zakonisht familjeve dhe individve. Kjo mund t prfaqsojn nj dshir pr t shmangur prgjegjsin individuale pr tokn dhe reflekton nj munges besimi n prfitimet e ardhshme t transferimit. Ajo pasqyron nj qndrim t "presim e t shohim". Ka dy arsye kryesore pr rezerva t tilla nga ana e fshatarve. S pari, toka mbetet pron e shtetit dhe transferohet vetm e drejta e prdorimit me koh t kufizuar. S dyti, transferimi sht i organizuar n nivel komunal dhe i krijon ndjesin e kolektivizimit n t kaluarn. Nga knd-vshtrimi i fshatarve, komunat jan nj instrument pr t zgjidhur problemet administrative dhe pr t mobilizuar fonde pr prmirsimin e pyjeve t tyre dhe kushteve t jetess. Fshatart krkojn q shteti t mos ndrhyj n menaxhimin e pyjeve t tyre, por t jet nj lehtsues n sjelljen e atyre burimet dhe kshillave teknike pr prmirsimin e pyjeve dhe kullotave "t tyre". N nivel lokal, shtjakryesore nuk sht alokimi i burimeve, por njohja ligjore e shprndarjes s burimeve dhe siguria q vjen nga kjo njohje. Fshatart n kt mnyr krkojn njohjen formale t mandatit t tyre t pyjeve dhe kullotave. Aktualisht nuk ka kuadr ligjor pr kt, pylli sht ne statusin "jepet - n - prdorim" n baz t nj

kontrate dhjet vjeare. Ndrsa interesi aktualisht sht kryesisht n veprimtarit e mbijetess (n lidhje me dru zjarri, foragjere dhe kullota), fshatart jan duke shpresuar se atyre do tu jepet s shpejti e drejta pr t tregtuar produktet e pyllit ligjrisht.

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME Traditat lokale jan nj pasuri pr menaxhimin e pyjeve dhe uljen e varfris. Ky vlersim ka treguar se praktikat tradicionale dhe aktuale t prdorimit nga ana e popullats lokale mund t jet nj vler pr procesin e transferimit dhe t menaxhimit t pyjeve. N shumicn e rasteve, jan njohur dhe respektuar kufijt jo-formale. Prve ksaj, ekzistojn rregulla q rregullojn mnyrn e sjelljes, t tilla q druri i prer, drut n tufa t shnuar nga nj gur (ose me shenjn e kryqit katolik), nuk mund t merren (de Waal, 2004). Do t ishte "mkat" t prekje kt material pasi ai sht padyshim fryt i puns s dikujt tjetr (Hasluck, 1954). Kto norma jan vrejtur sidomos n t gjitha krahinat e Veriut, me sa duket pr shkak t rndsis q i kushtohet moralit n Kanun, i cili njeh nj komunitet ka m shum gjasa q t lulzojn nse t gjith antart e saj t respektojn kodin e vendosur. N kontekstin e fshatit, kto norma jan efektive n prcaktimin dhe rregullimin e t drejtave t prdorimit.Realiteti tregon se t drejtat e prdoruesve t mire-prcaktuara nuk jan vetm t rndsishme pr qndrueshmrin dhe ruajtjen e mjedisit, por jan gjithashtu thelbsore pr t nxjerr nga varfria banort e zonave rurale. Prandaj sht e kshillueshme pr hartuesit e politikave t fillojn nga regjimi i t drejtave ekzistuese dhe t zgjerojn njohjen e tyre brenda kuadrit ligjor. Besimi ende duhet t ndrtohet. Gjat konsultimeve, shum prej mendimeve ishin skeptike, t tilla si: "Qeveria do t marr pyllin nga ne, pasi ne e kemi mbrojtur at dhe kemi punuar pr t, pasi ajo e ka paguar pr t". Nj perceptim i till i marrdhnieve t pabarabarta t pushtetit n lidhje me qasjen n burimet pyjore nnkupton nj perceptim t pasiguris t pronsis q nuk mund t tejkalohet vetm me nj transferim ligjor t t drejtave. Besimi duhet t ndrtohet n mnyr q t krijoj siguri, cka sht thelbsore pr nj menaxhim t qndrueshm t burimeve. Ktu duhet te zhvillohet nj dialog i cili duhet t bazohet n nj ndarje transparente t informacionit n lidhje me situatn. Planifikimi mund t mbush hendekun ndrmjet tradits dhe teknologjive t reja. Hartografimi me pjesmarrje t komunitetit rezultoi t ishte nj qasje ky pr kufij t mir prcaktuar, rifreskimin e traditave zakonore dhe zgjidhjen e konflikteve. N kt mnyr, hartografimi me pjesmarrje duket se ka vepruar si nj ur n mes tradits dhe teknologjis s re. Por sht e rndsishme q t mbahet parasysh q ndrsa planifikimi sht nj mjet i rndsishm, ky sht vetm nj nga shum aspekte t menaxhimit t pyjeve komunale. Planet e menaxhimit mund t prfitojn shum nga teknikat e

hartografimit me pjesmarrje dhe leksionet e fituara n qoft se ata jan n gjendje t kombinojn njohurit e njerzve lokale dhe ekspertizn teknike. Komunikim m i mir nevojitet ndrmjet pylltarve dhe fshatarve. Pylltaria duhet t bhet m e prshtatshme pr njohurit tradicionale. Pylltart dhe fermert duhet t flasin me njri-tjetrin, n vend se t flasin pr t kaluarn. Gatishmria t paktn pr t dgjuar dhe pr prfshir s paku pjesrisht edhe nj mendim tjetr duhet t zvendsoj qndrimet e ngurta dhe t pakompromis t s kaluars. sht koha q qeverit gjithashtu ti japin konsiderata m serioze t drejtave t komuniteteve pyjore dhe t rolit pozitiv q mund t luajn n menaxhimin e burimeve pyjore. Ne duhet t mendojm n aspektin e prgjegjsive si dhe t drejtave. Edhe pse shumica e kohs njerzit flasin pr t drejtat e komunitetit ose t drejtave t prdoruesve, sht koha pr t zhvendoset n "t drejtat dhe prgjegjsit". Shteti duhet t reagoj m me ndjeshmri ndaj pretendimeve t komuniteteve lokale, por komunitetet duhet gjithashtu t jen t vetdijshm pr prgjegjsit dhe pretendimet e tyre. Caktimi i sigurt i pronsis, duke prcaktuar n mnyr t qart dhe/ose t drejtat e prdorimit t grupeve lokale n kombinim me mbshtetjen dhe kshillat teknike pr kto grupe, sht pranuar tashm si kritike n ndalimin e degradimit t pyjeve dhe kullotave dhe pr t siguruar prmirsim dhe menaxhimin e qndrueshm t tyre. Kshtu, sht e rndsishme: T plotsohet kuadri ligjor pr transferimin e pyjeve dhe kullotave n pronsi t fshatrave dhe pushtetit vendor dhe pr menaxhimin e qndrueshm t tyre nga komunitetet lokale; T prgatiten politika q nxisin krijimin e t ardhurave komunale, nga fshati dhe pyjet dhe kullotat individuale, duke prfshir dhe produktet pyjore jo drusore dhe t propozohen mnyra t prdorimit t t ardhurave n dobi t komuniteteve lokale; Transferimi i pyjeve tek Komunat nuk sht vetm mbshtetje e zhvillimit t pyjeve komunale, por sht edhe pjes e ndrtimit t kapaciteteve t pushtetit lokal. Zhvillimi i prgjegjsive t qeverisjes vendore nuk mund t bhet pa nj rishikim t ligjeve dhe rregulloreve q kan t bjn me transferimin e pyjeve dhe kullotave, n se vetm do t harmonizoheshin prkufizimet e prdorura n kt dokument. Vmendje e veant duhet t'i kushtohet sqarimit t zotrimit t prons n kuadr t nj sistemi t prgjithshm, kombtar. sht e pamundur t realizohen investimet q lidhen me pronn nse qndrimi ndaj saj nuk sht i qart. Propozimet duhet t zhvillohen pr harmonizimin e sistemeve dhe procedurave t ndryshme dhe pr transferimin e t drejtave t pyjeve dhe kullotave.

LITERATURA 1. Bazina, E., G. Zeneli. 2006. An overview on the Albanian medicinal and aromatic plants industry. In: Ghiorghi, G. Stnescu, U. Toma, C. (eds.): Proceedings of the 4th AMAPSEEC Conference, Iasi, Romania. May 28 31, 2006. Alma Mater Publishing House. pp. 38-43. 2. Bosworth, R.J.B. 1975. The Albanian forest of Signor Giacomo Vismara: A case study of Italian economic imperialism during the foreign ministry of Antonio Di San Giuliano. The Historical Journal. 18(3): 571-586. 3. De Waal, C. 2004. Post-socialist Property Rights and Wrongs in Albania: an Ethnography of Agrarian Change. Conservation and Society. 24(1): 19-50. 4. FAO.1978. Forestry for local community development. Forestry Paper 7, FAO, Rome. 5. Hasluck, M. 1954. The Unwritten Law in Albania. Edited by J. H. Hutton. Cambridge: Cambridge University Press. 6. Law No. 7623. For Forests and Forest Police. 13 October 1992 7. Law No. 8744. For the Transfer of State Immovable Property to Local Governments. 22 February 2001. 8. Martel, F. Whyte, W.F.1992. Quoted from: www.rainforestinfo.org.au/ 9. Meta. M. 1992. Forest and Forest Policy in Albania. Journal of Forestry. 91(6): 27-28. 10. Naka, K., Hammett, A. L., Stuart. W.B. 2000. Constraints and opportunities to forest policy implementation in Albania. Forest Policy and Economics. 1(2): 153-163 11. Nako, I., 1969. Zonat Fito-Klimatike n Republikn e Shqipris. Buletini i Shkencave Bujqesore. Insituti i Lart Shteteror i Bujqsis. Tiran. 2: 1-24. 12. Rao, Y.G. 1991. Quoted from: www.rainforestinfo.org.au/ 13. Scarascia-Mugnozza, G., Oswald, H., Piussi, P., Radoglou, K. 2000. Forests of the Mediterranean region: gaps in knowledge and research needs. Forest Ecology and Management 132: 97-109. 14. World Bank. 1996. Albanian Forestry Project: Staff Appraisal Report of the World Bank. Report No. 15104-AL. 15 March 1996. 15. Zeneli, G., Kola, H., Dida, M. 2005. Phenotypic variation in native walnut populations of Northern Albania. Scientia Horticulturea. 105(1): 91-100.

Participatory Mapping as an approach to address policy challenges in the management and use of forest and pasture lands ABSTRACT Property rights issues represent at the moment key challenges faced by Albania in moving toward sustainable resource management and repairing some of the enormous environmental damage done over the past 5-6 decades. Environmental degradation and impoverishment have been most profound where rights are vaguely defined and where neither the State nor local community are in positions to uphold rights, whether based on custom or through formal legal assignment. Participatory mapping is a general term used to define a set of approaches and techniques that combines the tools of modern cartography with participatory methods to represent the spatial knowledge of local communities Through four case studies in different regions in Albania, this paper provides an overview of the participatory mapping in the field of communal forestry in Albania. In most of the cases, the boundaries are well known and respected. In addition, there are rules governing behavior such that felled wood or bundles of firewood marked by a stone (or cross-shaped sign the Catholic region), can be left without risk of theft. It would be sinful (mkat) to touch this material as it is obviously the fruit of someone elses labor. These norms are observed especially throughout the Northern provinces; presumably this is largely due to the importance attached to the Kanuns ethos, which recognizes that a community is more likely to thrive if all its members observe the established code rather than conducting a war of all against all. Participatory mapping turned out to be a key approach for better defined boundaries, refreshing customary traditions, and conflict resolution. Capturing elders memory, strengthening of rural organizations cohesion and awareness were some of the effective approaches. In such a sense, participatory mapping seems to act as a bridge between tradition and new technology. On the other hand it is important to keep in mind that while mapping is an important tool, it is however one of many aspects of communal forestry management. Reality shows that welldefined users rights not only are pivotal to better environmental sustainability and preservation, but are also fundamental to ways out of poverty for rural dwellers. It is therefore advisable for policy makers to start from the rights regime that already exists and give them some forms of recognition within the statutory framework. Keywords. Property rights, participatory mapping, community, forestry, transfer