Professional Documents
Culture Documents
Orwell ve Huxley’in
Gelecek Tasar›mlar›
Çerçevesinde Bir
De¤erlendirme
Hasan Hüseyin AKSOY (*)
Özet
Kitle iletiflimi alan›nda, mesaj› iletmede kulland›¤›m›z araçlar›n kendisinin bir mesaj oldu¤u
1950'lerde McLuhan'ca ileri sürülmüfl idi. Günümüzde, okullarda kullan›lan ve ço¤unlukla
görsel boyutu öne ç›karan ileri teknoloji ürünü araçlar›n›n da sadece mesaj/içerik
tafl›y›c›s› de¤il, ayn› zamanda kendilerinin birer “içerik” özelli¤i gösterdikleri yönünde
görüfller tart›fl›lmaya bafllam›flt›r. Bu görüfllere göre, televizyon ve bilgisayar içerik
tafl›madaki s›n›rlay›c› özellikleri ile ö¤renmeyi ve düflünmeyi yönlendirmekte ve do¤rudan
veya dolayl› bir flekilde toplumu denetleme arac› olarak etkide bulunmaktad›r.
Postman, özellikle e¤lenceli içerik sunan araçlar›n, gerek okul ortam›nda gerek toplum
içinde kolayca görülemeyen, insan›n düflünsel özerkli¤ini zedeleyen kitlesel ve tehlikeli
düzeydeki davran›flsal etkilerini vurgulamaktad›r. Apple, bilgisayarlar›n ve medyan›n
hiçbir kayg› duymadan okullarda kullan›m›n›n yaratabilece¤i baz› toplumsal ve e¤itimsel
sorunlara dikkat çekmektedir. Bu tür de¤erlendirmeler, demokratik bir toplum yaratmay›
ve bireylerin özgür düflünmesini önemseyen e¤itimcilerin dikkatlerini düflünmeyi ve
davran›fllar› denetleme etkisi olan araçlara yöneltmeleri gere¤ini de ortaya ç›karmak-
tad›r. Bu çal›flmada, George Orwell'in “1984” ve Aldous Huxley'in “Cesur Yeni Dünya”
adl› eserlerinin tan›mlad›¤› “kara ütopyalar›n” ortaya koydu¤u teknolojik denetim
mekanizmalar› ve etkilerinin günümüzdeki karfl›l›klar›, Postman baflta olmak üzere
teknolojinin de¤iflik boyutlar›n› tart›flan akademisyenlerin görüflleri çerçevesinde ele
al›nmaktad›r.
Anahtar Sözcükler: Teknoloji politikas›, okullarda teknoloji kullan›m›, bilgisayar merkezli
e¤itim, elefltirel e¤itim, ütopya, kara ütopya
Araç ve tafl›yaca¤› mesaj/içerik konusundaki iliflki 1950'li y›llarda dilbilimci ve kitle iletiflimi
kuramc›s› Marshall McLuhan taraf›ndan da dile getirilmifltir. McLuhan'›n 1950'li y›llar›n
bafl›nda ileri sürdü¤ü görüfller büyük dikkat toplam›flt›r. Oskay (1982: 222), McLuhan'›n
60 “araç ve mesaj” konusundaki görüfllerini flu flekilde özetlemektedir:
Makale
McLuhan'a göre, iletiflim sürecinde kullan›lan iletici araçlar hem ileticidirler, hem de ilettik-
leri enformasyonu, kanaat›, toplumsal de¤erleri alg›lamam›z› etkilerler. Bizlerin duyu organ-
lar›m›z› uyaran, ça¤›n baflat durumdaki iletiflim biçimine göre bu duyu organlar›m›z›n
önemlilik s›ras›n› (böylelikle, karakterimizi de) de¤ifltiren toplumsal metaforlard›r bu araçlar.
Bu nedenle, Kanada'l› baz› sosyal bilimcilerin daha önce söyledikleri gibi, McLuhan için de,
'üzerine sözlerin yaz›ld›¤› fleyler, sözlerden daha önemli' olmaktad›r. (Oskay 1982, s. 222).
Postman (2004: 34) bas›l› söze dayal› bir epistemolojinin gerileyiflinin ve bununla ba¤›nt›l›
olarak televizyona dayal› bir epistemolojinin yükseliflinin kamusal yaflam aç›s›ndan ciddi
sonuçlar do¤urdu¤unu, her geçen dakika bizi aptallaflt›rd›¤›n› düflünmektedir. Bir kültürün
gerçekle ilgili fikirleri sözlü iletiflimden yaz›ya, bas›l› yay›nlardan televizyona geçiflle birlikte
de¤iflmektedir. Postman (2004: 37), televizyonun yaratt›¤› epistemolojinin, bas›l› söze
dayal› bir epistemolojinin gerisinde kalmas› d›fl›nda ayr›ca bunun “tehlikeli ve anlams›zl›¤›
egemen k›lan bir geliflme oldu¤una da” inand›¤›n› belirtir.
Bas›l› yay›nlardan ve bunun sonucunda ortaya ç›kan söylemden uzaklaflman›n telgraf›n
ve devam›nda “fotografinin” icad› ve bunlar›n yo¤un bir flekilde haber iletmede
kullan›lmas›n›n sonucunda ortaya ç›kt›¤›n› anlatan Postman, televizyonun bu
uzaklaflmay› yeni bir söylem türüne (gösteri ve e¤lenceye dayanan bir söylem) tafl›d›¤›n›
belirtmektedir. Postman'a (2004: 90-91) göre, telgraf›n çarp›c› sansasyonel özellikli ancak
parça parça, süreksiz, sloganlaflm›fl, ba¤lams›z mesajlar› “›fl›kla yazmak” anlam›na gelen
“fotografi” ile birleflti¤inde “sahte ba¤lam”a kavuflur. “Sahte ba¤lam, parçal› ve hava-
da kalm›fl enformasyonlara görünüflte ifle yaramalar›n› sa¤lamak amac›yla tasarlanm›fl
bir yap›d›r. Ancak sahte ba¤lam›n sa¤lad›¤› yarar ne eylem ne bir problemin çözülmesi
ne de de¤iflimdir.” Yaflamlar›m›zla hiçbir hakiki ba¤› olmayan enformasyonun tek
yarar›n›n e¤lendirmek oldu¤unu belirten Postman, bu birliktelikle bafllayan sürecin yine
de televizyonun icad› ve evlere girmesiyle en tehlikeli haline ulaflt›¤›n› düflünmektedir.
Postman, televizyon ile ortaya ç›kan enformasyon ak›fl›n›n gösteri ile ba¤lant›l› oldu¤unu,
televizyonun e¤lendirici temalar sunmas›n›n de¤il, bütün temalar›n e¤lence olarak sunul-
mas›n›n bir sorun oluflturdu¤unu belirtir. Tv, “gösteri ça¤›”n›n en etkili arac› olarak
görülmektedir. Burada da mesajlar kopuk, süreksiz ve ciddiyetten uzakt›r. Yaflamsal
önemdeki haberlerden örne¤in bir nükleer tehdit haberinden sonra ya da bu haber
s›ras›nda dahi bir reklam kufla¤› yer alabilir ve bu do¤al karfl›lan›r (Postman, 2004: 101,
118-119).
Postman (2004:143), bir gösteri ça¤› ürünü olarak televizyonun ve televizyon reklamlar›n›n
Amerikal›lar›n düflünce al›flkanl›klar›n› derinden etkiledi¤ini belirtmektedir. Televizyonun
toplumda yaratt›¤› al›flkanl›klar, gerçe¤i alg›lay›fl ve düflünme biçiminden e¤itim de
kaç›namaz. Postman (2004: 168-169) e¤lence kültürünün baflat hale geldi¤i ve herfleyin
gösteriye dönüfltü¤ü bir toplumda, ö¤retim içeri¤inin e¤itimsel de¤eri olup olmad›¤›na
bak›lmaks›z›n görsel materyallerle sunulabilenler yönünde bir de¤iflme gösterdi¤ine,
araflt›rma fonlar›n›n da daha çok gereksinmelere karfl›l›k gelip gelmedi¤ine bak›lmaks›z›n
görselli¤i zengin olabilecek “e¤itici” programlar üretilmesine ayr›ld›¤›na dikkati çekmek-
tedir. Ayr›ca, televizyonun davran›fllar üzerindeki etkilerini konu alan 2800 incelemeyi
gözden geçiren bir araflt›rman›n “enformasyonun dramatik bir ortamda sunulmas›n›n
ö¤renmeyi art›rd›¤›” önermesine ikna edici bir kan›t gösterilemedi¤ini de belirtmektedir.
Ancak kamusal söylem ve e¤itim sürecinin iflleyifli aksi yönde bir geliflme göstermektedir.
‹nsan›n düflünme yetisini gerileten bir kamusal söylem ve enformasyon sunma biçimi 61
Makale
oluflturan televizyon ve genel olarak teknolojinin nas›l bu denli kolay kabul gördü¤ü ve
neden güçlü bir flekilde karfl› ç›k›fl›n yaflanmad›¤› konusundaki sorular, Huxley'in toplum-
sal imgelemi ile aç›kl›¤a kavuflmaktad›r. E¤lence ve hazz› art›rmaya katk›da bulunan
araçlardan flikayet etmek nas›l gerçekleflebilecektir? Bilinçli bir flekilde formüle edilmifl
ideolojilere karfl› uyar›da bulunmaya al›flm›fl felsefecilerin de bu konuda yard›mc› ola-
mayacaklar›n› savunan Postman, asl›nda teknolojinin bir “ideoloji” oldu¤unu savunmak-
tad›r. Çünkü insanlara kendilerinin raz› olduklar› bir “yaflam tarz›, bir iliflkiler sistemi dayat-
maktad›r”. Ancak “kamusal bilinç henüz teknolojinin ideoloji oldu¤u saptamas›n› özüm-
seyebilmifl de¤ildir” (Postman, 2004: 174).
Postman, teknolojinin yaflam biçimini nas›l de¤ifltirdi¤ini flu flekilde betimlemektedir (2004:
175).:
Bir teknolojinin kendine göre bir toplumsal de¤iflim program›yla donanm›fl oldu¤unu fark
edememek, teknolojinin tarafs›z oldu¤unu iddia etmek, teknolojinin daima kültürün dostu
oldu¤unu sanmak bu son saatte düpedüz aptall›k olur. Dahas›, iletiflim biçimlerimizdeki
teknolojik de¤iflikliklerin ulafl›m biçimlerimizdeki de¤iflikliklere göre daha fazla ideoloji yüklü
oldu¤unu yeterince anlam›fl bulundu¤umuzu söyleyebiliriz. Bir kültüre alfabeyi sokarsan›z o
kültürün bilme al›flkanl›klar›n›, toplumsal iliflkilerini, topluluk, tarih ve dinle ilgili nosyonlar›n›
de¤ifltirirsiniz. Bir kültüre tafl›nabilir türde matbaay› sokarsan›z gene ayn› sonucu elde eder-
siniz. Görüntülerin ›fl›k h›z›yla iletilmesini sa¤larsan›z bir kültür devrimi yapars›n›z. Tek bir oya
gerek duymadan. Polemiksiz. Gerilla direnifliyle karfl›laflmadan. Burada berrak olmasa bile
saf bir ideoloji yatar...
Öte yandan, di¤er bir yaklafl›m ise, bu araçlar› yok saymadan ö¤retmenlerin ve ö¤ren-
cilerin programlar ve ö¤renme üzerinde durarak s›n›fta bilgisayar kullan›m›ndan en fazla
yararlanmas›n› sa¤lamay› önermektedir. Sanholtz ve Reilly (2004), bilgisayar donan›m› ve
yaz›l›mlar› ile ilgili olarak ö¤retmenlerden beklenenlerin onlar›n ilgilerini donan›m ve bil-
gisayar sorunlar›na yöneltti¤ini belirtmektedir. Bu durumu dikkate alan ve bundan kurtul-
mak için planlama, destek ve ö¤retmen e¤itimi verilen bölgesel bir deneyimde, ö¤ret-
menlerden teknoloji sorunlar›yla u¤raflmamalar› ve ö¤retmenlerin ilgilerini program ve
ö¤renme konusuna yöneltebildikleri ve daha yüksek bir ö¤renme sa¤lad›klar› ortaya
konulmaktad›r (Sanholtz/Reilly, 2004). Bu deneyimde ö¤retmenlerin, kendilerinden bek-
lenenin bir teknisyen bilgisi olmad›¤› ve bilgisayar donan›m ve yaz›l›mlar›n›n okullar için
olmad›¤› fark edilmektedir.
Türkiye'de ö¤retmen atamalar›nda ö¤retmenlerin bilgisayar sertifikas› almaya zorlan-
malar› ya da meslek içinde bilgisayar e¤itimine kat›lmalar› yönündeki beklentilerin, ö¤ret-
menlerin bilgisayar ve ilgili teknolojileri içsellefltirmeleri yönündeki bir iste¤e karfl›l›k geldi¤i
64 san›labilir. Oysa, günümüzdeki uygulama biçimi buna da karfl›l›k gelmemektedir. Özellik-
Makale
le bilgisayar iflletim sistemlerindeki ve programlardaki kaynak kodlar›n üretici firma
d›fl›nda kifliler / kurumlar taraf›ndan bilinmemesi, sürekli güncelleme zorunlulu¤u ile bu
araçlar üzerindeki denetimini sürdüren ticari kurumlara ba¤›ml›l›k yarat›lmas› ö¤ret-
menin, ö¤rencinin ve di¤er kullan›c›lar›n “yeni teknoloji araçlar›n› içsellefltirmesi”ne izin
vermeyecektir. Bu süreçte, ö¤retmenlerin, araçlar (bilgisayar donan›mlar›, yaz›l›mlar,
internet ve ilgili teknolojiler) üzerinde denetim sa¤lamalar›, istikrarl› bir flekilde yetenek-
lerinin, e¤itim bilimleri ve uzmanl›k bilgilerinin bir parças› haline getirmeleri büyük zorluk
içermektedir. Bu konudaki tüm çabalar›n, “karl›l›k, verimlilik, rekabet” vb. argümanlarla
piyasa içinde al›nan kararlarla ve gerçekleflen uygulamalarla önemli ölçüde bofla
gitmesi olas› bulunmaktad›r.
Hindistan'da sokaktaki çocuklara bilgisayar ve internetten yararland›rmay› amaçlayan
bir projenin (Warschauer, 2002) ortaya koydu¤u gibi, davran›fllar› ve ö¤renmeyi gelifltir-
meye olan etkisi üzerinde yo¤unlafl›ld›¤›nda, tek bafl›na bilgisayarlara eriflimin dahi ikinci
planda bir sorun olabilece¤i görülebilir. Çünkü, bu araçlar›n kullan›lmalar› yoluyla yeni
ö¤renmelere yol açmalar›, yap›sal olarak ö¤rencilerin önceki ö¤renmelerinin araçlara
yükledi¤i özellikler, sa¤lanan rehberlik ve bunlarla araçlar›n tafl›d›¤› ve tafl›yabilece¤i
içeri¤in etkilefliminin ortaya koyaca¤› sonuçlarla s›n›rlanacakt›r. Özellikle çocuklar, kendi
dillerinde bir içeri¤e ulaflamamalar› ve kendilerini gelifltirmelerine rehberlik edecek birinin
olmamas› durumunda, zevkli bulmalar› nedeniyle çok uzun süre oyun oynamak, boya-
ma program› kullanmak için bilgisayar kullanmaya devam etmektedirler. Ancak bu kul-
lan›m, onlar›n yaflamlar›nda yeni ö¤renmelere yol açmad›¤› gibi, ailelerinin görüflüne
göre, okuldaki ö¤renmelerini de olumsuz etkilemektedir (Warschauer, 2002).
Bilgisayar Merkezli E¤itime Yönelik Elefltirilere Yan›tlar
Bilgisayar ve teknoloji kullan›m›n›n kendisini do¤as› gere¤i olumlu ve ileri bir e¤itim formu
sayarak ö¤rencilerin, ö¤retmenlerin ya da yöneticilerin teknoloji yeterliklerini ölçmeye
çal›flan ve bundan da e¤itim gereksinmesi ç›karan çok say›da araflt›rma/çal›flma bulun-
maktad›r. 30 y›l önce, “bilgisayarlar›n devreye sokulmas›n›n e¤itim sürecinde, önem
bak›m›ndan yaz›n›n icad›ndan hiç de geri kalmayan bir de¤iflikli¤e yol açaca¤›n›”
düflünen e¤itimcilerin (Turçenko, 1979:163) umutlar› da devam ediyor görünmektedir.
E¤itimde bilgisayar teknolojisi kullan›m›na iliflkin elefltirileri gözden geçirerek, bilgisayar ve
di¤er bilgi araçlar›n›n e¤itimdeki de¤erine dikkat çeken, ö¤renmeye ve “baflar›”ya
katk›s›n› dile getiren çal›flmalar da bulunmaktad›r. Örne¤in, Reeves (1998), bilgisayarlar›n
kendilerinden bir fley ö¤renilen de¤il, bir fley ö¤renmek için araç olarak kullan›lan (“bil-
gisayardan” de¤il, “bilgisayar ile” sözüyle belirtti¤i) yüksek düzeyde biliflsel araçlar olduk-
lar›; bilgisayar ile gerçekleflen ve pedagojik tasar›m› dikkate alan yaklafl›mlarla ö¤renilen
konular›n daha kal›c› oldu¤u ve bilgisayarlar›n e¤itimdeki etkisi konusunda getirilen
elefltirilerin do¤ru olmad›¤› tezlerini savunmaktad›r. Ancak, Reeves, baz› önermelerine
kat›lmasa da, özellikle Postman'›n üzerinde durdu¤u medyan›n psikolojik ve toplumsal
etkileri konusundaki kayg›lar›n›n görmezlikten gelinemeyece¤ini de kabul etmektedir.
Reeves (1998), medya ve teknolojinin okullarda kullan›lmas›n›n geçmiflte yap›ld›¤›ndan
daha kapsaml› araflt›rma ve de¤erlendirmelerle yönlendirilmesi gerekti¤ini de belirtmek-
tedir.
Sonuç
Günümüzde teknoloji konusundaki ilgi devam etmektedir ve belirtilen her iki toplumsal 65
Makale
kurgulamaya da uyan geliflmeler birlikte yaflanmaktad›r. Bu yönüyle bütün de¤il parçal›,
bir de¤iflme biçiminden sözetmek mümkündür.
Bilgisayar ve internet teknolojileri ile medyan›n gerek toplumsal yaflam içinde gerekse
e¤itim kurumlar›nda d›fllanmas› olana¤› bulunmamaktad›r. Bu nedenle üzerinde durul-
mas› gereken, araçlar›n bireylerin zihinsel etkinlikleri, ö¤renme davran›fllar› ve al›flkanl›klar›
üzerindeki etkileri ile bireylerin ve e¤itim kurumlar›n›n gösterebilecekleri davran›fl biçim-
lerinin neler olabilece¤idir. Demokratik toplumsal de¤erler ve davran›fllar› yok edecek,
güçlü -zay›f tüm etkenlerin fark edilmesi bu noktada büyük de¤er tafl›maktad›r. “1984” ile
betimlenen toplumsal düzenin ortaya ç›kmas›na ya da bask›n karakter haline gelmesine
engel olacak, elefltirel düflünmeyi güçlendirecek, bilimsel, sanatsal de¤erleri öne ç›kara-
cak süreç ve yaklafl›mlar›n gelifltirilmesi ve desteklenmesi dikkate al›nmal›d›r. George
Orwell'in betimlemeleri bize, hak ve özgürlüklerimizin, dilimizin, sevginin ve insan›n kendisi
olabilmesinin güzelli¤ini ve tüm bu güzel fleylere sald›rma potansiyeli olabilecek “teknolo-
jik araçlar›n kullan›lma biçimleri” ve di¤er uygulamalara karfl› duyarl›, fark›nda olmay›
hat›rlatmaktad›r.
Aldous Huxley, insan› mutlu eden ve binlerce kez yaflam›m›zda yer alan, tekrarlanan ve
denetimimiz d›fl›nda bulunan araçlar›n ve süreçlerin nas›l bir koflulland›rmaya yol açt›¤›n›
ve biliflsel etkileri ile düflünmeyi engelleyebilece¤ini göstermektedir. Huxley, geliflmifl ma-
kinalar›n yaflam› kolaylaflt›rma etkisinin, ve e¤lence format›nda sunulan ama “e¤lence
konusu olamayacak” binlerce kez tekrarlanan mesajlar›n, zaman içinde insan›n
ö¤renme ve düflünme yetene¤ini bir bask› olmaks›z›n köreltebilecek ve insan› “ça¤a
uygunluk” ad› alt›nda, belirlemedi¤i bir yaflam›n nesnesine dönüfltürebilecek potansiyeli
konusunda uyar›c› olmaktad›r.
Bireyin kültürel geliflimi için de teknolojiyle etkileflim içinde bulunmas›n›n do¤all›¤›n›
belirten yazarlar, bunun insan›n duygusal yaflant›lar ve sanatsal yetenekler
gelifltirmesinde yeri olabilece¤i düflüncesini desteklemektedir. Bir sinema, orkestra ayn›
zamanda teknolojik bir etkinliktir. Bu noktada, düflünmeyi gerileten etkinlikler yerine,
“mimesis” ve “katarsis” sa¤layan bir sanatsal yaratma ve kat›l›m ortam›n›n okullardaki
programlar içinde kendine yer bulup bulamad›¤› da sorgulanmal›d›r. Teknolojik
araçlar›n, e¤itimsel aç›dan “de¤ersiz içerik” ile amaçlaflmas› ve kendilerinin içerik/mesaj
haline gelmesi ile içselleflmifl bir “araç” olarak kullan›lmas› aras›ndaki fark› kavramak
teknoloji merkezli olarak ö¤renciyi, ö¤retmeni, e¤itimciyi, toplumu, k›saca insan› d›fllayan
bir e¤itim sistemi tehlikesine karfl› önemli bir direnç noktas› olabilecektir. Ö¤retmenlerin
birer profesyonel olarak, mesleki özerkliklerini ve araçlar karfl›s›ndaki egemenli¤ini
destekleyen bu yaklafl›mlar, ayn› zamanda ö¤renciler ve di¤er bireyler için de kendileri-
ni geliflmifl bilgisayarlar, internet yaz›l›mlar› ve di¤er iletiflim “araçlar›” karfl›s›nda özne
olarak konumlamalar›n› destekleyecek politikalar yayg›nlaflmal›d›r.
Postman'›n, bir e¤lence ve gösteri kültürünün araçlar› olarak gördü¤ü medyan›n
do¤rudan içinde yer almaya bafllad›¤› internet ba¤lant›l› ya da ba¤lant›s›z bilgisayarlar
ve di¤er görsel e¤itim teknolojisi ürünleri, e¤itim kurumlar›n›n di¤er tüm etkinlik ve
donan›mlar›n›n önüne geçmektedir. Bu araçlar›n uzun dönem içindeki biliflsel etkilerinin
tart›fl›lmas›na devam edilmeli, araflt›rma öncelikleri içinde yer almal›, kullan›c›lar›n› nes-
nelefltiren etkilerini azaltacak ve yok edecek davran›fl ve kullanma biçimleri desteklen-
melidir.
66
Makale
KAYNAKÇA
----- Aksoy, Hasan Hüseyin. (2003). “E¤itim Kurumlar›nda Teknoloji Kullan›m› ve Etkilerine ‹liflkin Bir Çözümleme”.
E¤itim Bilim Toplum. Cilt 1.Say› 4, Güz 2003. Ss. 4-23.
----- Apple, Michael. W.(1989). Teachers and Texts. A Political Economy of Class and Gender Relations in
Education. Routledge, New York.
----- ________. (2000, 2002) .Official Knowledge : Democratic Education in a Conservative Age. London, UK:
Routledge. (2000) This edition published in the Taylor & Francis e-Library.
----- Birgün. (14 Eylül 2005). “Bakanl›ktan gov.tr dayatmas›”.
----- Erdo¤an, ‹rfan.(2005). “Yaflam Boyu Ö¤renme ve Medya”. F. Say›lan ve A. Y›ld›z (Editörler). Yaflam Boyu
Ö¤renme. Sempozyum Bildirileri ve Tart›flmalar. PegemA Yay›nc›l›k, Ankara. ss.164-177.
----- Huxley, Aldous. (2000).Cesur Yeni Dünya. 3. Bask›. Çeviren Ümit Tosun. ‹thaki Yay›nlar›, ‹stanbul.
----- Illich, Ivan. (1985). Okulsuz Toplum. Çev: (T. Bedirhan Üstün). Birey ve Toplum Yay›nlar›, Ankara.
----- _________. (2000). fienlikli Toplum. Ayr›nt› Yay›nlar›. ‹stanbul.
----- Ministry of Education and Baskent University. 2002. The Institutional Evaluation Research on Primary
Education Schools. The Directorate of MEB Project Coordination Center Basic Education Project (Ln-4355-
TU). Ankara .
----- Ong, Walter J. (1995). Sözlü ve Yaz›l› Kültür. Sözün Teknolojileflmesi. Sema Postac›o¤lu Banon. Metis Yay›nlar›.
‹stanbul.
----- Orwell, George. (2004).Bin Dokuz Yüz Seksen Dört. 6. Bas›m Çeviren: Nuran Akgören. Can Yay›nlar›, ‹stan-
bul.
----- Oskay, Ünsal. (1982). XIX. Yüzy›ldan Günümüze Kitle ‹letifliminin Kültürel ‹fllevleri. Kuramsal Bir Yaklafl›m. A.Ü.
Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay›nlar›. No:495, Ankara.
----- Postman, Neil. (2004). Televizyon: Öldüren E¤lence. Gösteri Ça¤›nda Kamusal Söylem. 2. Bask›. Çeviren:
Osman Ak›nhay. Ayr›nt› Yay›nlar›. ‹stanbul.
----- Reeves, Thomas C. (1998).Answering Critics of Media and Technology in Education. ED_MEDIA /ED-TELE-
COM 98 World Conference on Educational MULT‹MEDYA AND Hypermedia & World Conference on
Educational Telecommunications. Proceedings (10th, Freiburg, Germany, June 20-25, 1998. ERIC
(Educational Resources Information Center), EDRS No: ED428713
----- Sanholtz, Judith Haymore and Brian Reilly. (2004). “Teachers, Not Technicians: Rethinking Technical
Expectations for Teachers”. Teachers College Record, Volume 106, Number 3, 2004, p. 487-
512.http://www.tcrecords.org ID Number:11525, Ulaflma tarihi: 9.10.2005, 23.21
----- Smith, Preserved (2001). Rönesans ve Reform Ça¤›. Bir Sosyal Arkaplan Çal›flmas›. Türkiye ‹fl Bankas› Kültür
Yay›nlar›. ‹stanbul.
----- Spring, Joel. (1997). Özgür E¤itim. Çeviren: Ayflen Ekmekçi. Ayr›nt› Yay›nlar›. ‹stanbul.
----- T›l›ç, Latif Do¤an. (2005). “Medya ve Yaflam Boyu Ö¤renme: Ö¤renmek mi? Ö¤renmemek mi?” F.Say›lan
ve A. Y›ld›z (Editörler). Yaflam Boyu Ö¤renme. Sempozyum Bildirileri ve Tart›flmalar. PegemA Yay›nc›l›k,
Ankara. ss.182-189.
----- Turçenko, V. (1979). Bilimsel Teknik Devrim ve E¤itimde Devrim. Konuk Yay›nlar›, ‹stanbul.
----- Walsh,Mark. (2005). USA: Commercials in the Classroom. (Associate Editor, Education Week)
URL:http://www.unesco.org(courier/2000_04/apprend.htm 6 Ekim 2005'de ulafl›ld›.
----- Walker, Decker F. ve Jonas F. Soltis. (1992).Curriculum and Aims. Second Edition. Teachers College Press,
Teachers College Columbia University, New York.
----- Warschauer, Mark. (July 2002). “Reconceptualizing the Digital Divide”. First Monday, Volume 7, number 7.
URL:http://firstmonday.org/issues/issue7_7/warschauer/index.html 6 Ekim 2005'de ulafl›ld›.
67