AR VE FKR ADAMI OLARAK

YAHYA KEMAL BEYATLI

TRK OCAKLARI
GENEL MERKEZ




AR VE FKR ADAMI OLARAK

YAHYA KEMAL BEYATLI





Yayna Hazrlayan
Osman OKTAY





YAYINLAYAN
TRK OCAKLARI GENEL MERKEZ






Bu kitap, Trk Ocaklar Genel Merkezi tarafndan 29 Kasm 2008
tarihinde Ankara Mill Ktphane Salonunda yaplan Yahya
Keml Panelindeki konumalardan olumaktadr.



air ve Fikir Adam Olarak
Yahya Kemal Beyatl


Trk Yurdu
Yaynlar Nu : 90









ISBN: 978-975-7739-35-7
Aralk 2008 - Ankara
Basld Yer : Boyut Tan.Matbaaclk - ANKARA
(0312) 385 72 12














































NDEKLER



nsz Ycel HACALOLU 1

A Konumas Osman OKTAY 5

Panel Yneticisi Prof.Dr. sa ZKAN 8

Yahya Kemalin ehirleri
A. Yamur TUNALI 11

Yahya Kemalin airlii ve Trk iirine Etkileri
Prof. Dr. Bilge ERCLASUN 26

Yahya Kemalin iirlerinde ve Nesirlerinde
Milli uur
Do. Dr. Yakup ELK 41

Bir Fikir Adam Olarak Yahya Kemal
Nevzat KSOLU 51

Panel Yneticisi
Prof. Dr. sa ZKAN 75

Yahya Kemal BEYATLIdan iirler 77


Ak Deniz 79

Hayal ehir 81

Eski Musiki 82

stanbulun Fethini Gren skdar 83

Leyla 84

Aknclar 86

Eyll Sonu 87

Siste Syleni 88

Sleymaniyede Bayram Sabah 89

Vuslat 92

Sessiz Gemi 94

Rindlerin Akam 95

Yahya Kemal Beyatl
Panel ve Kongre Resimleri 97







NSZ

Yahya Kemal Beyatl, Trk Edebiyatnn nde
gelen simalarndan biri. Daha ok airliiyle n plana
kmasnn yannda Onu bir yazar, bir fikir ve dnce
adam olarak da kabul etmemiz gerekiyor. iir ve
nesirlerinde, konumalarnda, sohbetlerinde bu aka
kendini gsteriyor. Bunda, Trk tarihine, kltrne,
musikisine ve rfne tamamen vakf olmasnn rol
byk.
1903 ylnda, Osmanl mparatorluunun k
srecinde, henz 19 yanda iken Fransaya gidip Pariste
9 yl kalmasna ve orada geirdii yllar, Baka yldzda
bir hayat imi o diye anmasna ramen -pek oklar
gibi- o baka yldzn, gezegenin bysne kaplp
benliinden kopmad. Aksine Trk tarihine, Trk
kltrne, Trk musikisine ve elbette ki Trklne ve
mensubu olduu aziz milletine hayranl orada balad.
Kader bana Trk iirini ve onun klasiklerini
renme frsatn Fransada vermiti diyen Yahya
Kemal, Pariste devam ettii Siyasal Bilimler Okulunda,
nl tarihi Albert Sorelden dersler alyordu. Onun u
sz kendisini ok etkiledi: Tarihte kefolunmam iki
mehul vardr; bunlardan biri corafyada kutuplar,
dieri tarihte Trktr
O halde bu kefolunmam dnyaya girmeliydi ve
yle yapt
O yllarn modasna uyarak Fransaya kaan ve
kendilerine Jn Trk ad verilen Trk aydnlar
beenmedikleri Sultan Abdlhamiti tahttan indirmek iin
aznlklarla ve d glerle ibirliine giriirlerken Yahya
Kemal Beyatl da kendi yolunu izdi. Bunu yle
anlatyordu:
Pariste talebe mitinglerine gidiyordum. Balkan
Harbi arifesinde bizim ekalliyetler Rumlar, Bulgarlar..
byk mitingler tertip ediyorlard. O srada bizim Jn
Trkler de Abdlhamiti ykmakla meguldler. Yoksa
Trk Milletinden falan haberleri yoktu. Baktm, bu
Rumlarn, Bulgarlarn ykmak istedikleri Abdlhamit
deil, baka ey Bunlar Trk Milletini ykmak
istiyorlar. Demek Trk Milleti diye bir ey var. Bu nasl
bir millettir? Mazisi nedir? Diye merak etmeye baladm.
Zaten Ulumi Siyasiye Mektebinde tarih okuyordum.
Trk Milletinin mazisini renmek iin tarih kitaplarn
kartrmaya baladm. te bende milliyet hissi ve
milliyetilik byle dodu.
Bu cmlelerin, O mahiler ki derya iredirler,
deryay bilmezler kabilinden Trk Milletinden habersiz
yaayan szde aydnlarmzn beyinlerinde de kvlcmlar
aktrmas gerekmez mi? Ama onun iin de tabii, Yahya
Kemali ve eserlerini batan sona okumalar, okuduktan
sonra da yle bir dnmeleri gerekir.
Yahya Kemal Beyatlnn eitli ynleriyle
anlatld bu kitapk, lmnn 50. yl mnasebetiyle,
Kltr ve Turizm Bakanlnn 2008 yln Yahya Kemal
Yl olarak ilan etmesi zerine Sanat ve Edebiyat
Kurulumuzun dzenledii Yahya Kemal Beyatl Pane-
linde yaplan konumalarn bir araya getirilmesinden
olutu.
"Yahya Kemal Beyatlt Paneli ve Konseri"
adt alttnda projelendirilen programa
katktlartndan dolayt Kltr ve Turizm
Bakanltgt'na, salon tahsisinde bulunan Milli
Ktphane Bakanltgt'na, konser iin Trk
Sanat Mzigi Genlik Korosu'nu grevlendiren
TRT Genel Mdrlg Mzik Dairesi
Bakanltgt'na, Koro'yu yneten degerli sanatt
Cemile Uncu'ya, ayrtca solist olarak sahne alan
Eliz Avaroglu'na sonsuz teekkrlerimi
sunuyorum.


Ycel HACALOLU
TRK OCAKLARI GENEL BAKAN YRD.


























































AI KONUMASI



Osman OKTAY
Trk Ocaklar
Sanat ve Edebiyat Kurulu
Bakan


lenler ld, kalanlarla muzdarip kaldk.
Vatanda hor grlen bir cemaatiz artk
lenler en sonu kurtuldular bu dadaadan
Ve gz kapaklarnn arkasnda eski Vatan
Bizim diyr olarak kald t kymete dek.

Kalanlar ortada gen, ihtiyar, kadn, erkek
Harb olup yayor tliin azbyle;
Vatanda dman seyretmek ztrbyle.

Vatanda korkulu rya iindeyiz, gerek.
Fakat bu ok sremez, mutlaka afak skecek
Ate ve kanla siler, bir gn, ordumuz lekeyi,
Bu, insanoluna bir eyn olan, Mtarekeyi.

Trk Vatann ve bu vatann manevi iklimini ruhuna
sindiren Yahya Kemal Beyatl Vatan ne bir feylesofun
fikridir, ne bir airin duygusu Vatan, gerek ve hakiki
bir yerdir. Onun her maddesini, her halini sevenler vatan
sevebilir diyerek ve lmek kaderde var; bize rknt
vermiyor/Lakin vatandan ayrln ztrab zor msralarn
dillendirerek bu konuda ne kadar samimi olduunu
gsterdi. Az nce okuduum 1918 balkl iirinin son
msralarnda, Ate ve kanla siler, bir gn ordumuz
lekeyi derken de, Mondros Mtarekesinin ardndan igal
edilen vatan topraklarnn mutlaka kurtulaca inancn
tayordu.
Bu inancn hi kaybetmeyen Yahya Kemali, Onun
bu inancyla Trk Ordusuna olan gvenini boa
karmayan Mustafa Kemali ve bu topraklar iin can
veren aziz ehitlerimizi rahmetle anyor, huzurlarnda
sayg duruunda bulunup ruhlarna fatihalar gnderiyoruz.
Ardndan hep birlikte stiklal Marmz syleyeceiz.
Sayg Duruu ve stiklal Mar


Deerli Trk Ocakllar, aziz misafirler

Genel Bakanmz Nuri Grgr rahatszl
dolaysyla aramzda bulunamyorlar ama, Trk Ocaklar
Genel Merkez Ynetim Kurulu yelerinin hemen tamam
aramzdalar.
Kltr ve Turizm Bakanl, lmnn 50. yl
mnasebetiyle, 2008 yln Yahya Kemal Yl olarak ilan
etmiti. Bizler de, Trk Ocaklar Sanat ve Edebiyat Kurulu
olarak bu anlaml yl bir dizi etkinlikle kutlamak iin
harekete getik. Hazrladmz proje Bakanlk tarafndan
kabul edildi. Programmza katklarndan dolay Kltr ve
Turizm Bakanlna teekkr ediyorum.
Programmz balca iki blmden oluuyor. nce,
Yahya Kemal Beyatlnn eitli ynleriyle ele alnaca
bir panelimiz var; ardndan TRT Trk Sanat Mzii
Genlik Korosu, deerli sanat ef Cemile Uncu
ynetiminde Yahya Kemal Beyatlnn bestelenen
iirlerinden oluan bir konser sunacak. Programmza
solist olarak katlan deerli Sanat Eliz Avarolu ise,
Yahya Kemal Beyatlnn sevdii Klasik Trk Mzii
eserlerinden rnekler sunacak ve yine Yahya Kemalin
bestelenmi bir eserini okuyacak. Bu konuda bize
yardmc olan TRT Genel Mdrl Mzik Dairesi
Bakanlna da huzurlarnzda teekkr ediyorum.
Bu arada size bir srprizimiz var; panele gemeden
nce, Yahya Kemal Beyatlnn kendi sesinden bir iirini
sunuyoruz:





BR BAKA TEPEDEN

Sana dn bir tepeden baktm aziz stanbul!
Grmedim gezmediim, sevmediim hi bir yer.
mrm olduka, gnl tahtna kurul!
Sade bir semtini sevmek bile bir mre deer.

Nice revnakl ehirler grlr dnyada,
Lakin efsunlu gzellikleri sensin yaratan.
Yaamtr derim, en ho ve uzun r'yda
Sende ok yl yaayan, sende len, sende yatan.


imdi de, Panelimizi ynetmek zere Prof. Dr.
Sayn sa zkan davet ediyorum. Buyurun sa Bey




Prof. Dr. sa ZKAN


Panel Yneticisi


Deerli konuklar, sevgili genler

Yahya Kemal, Cumhuriyet veya Yenileme
Devri diye adlandrlan Trk edebiyatnn en nemli
simalarndan biridir. 1884 ylnda Osmanl Devletinin
nemli Balkan ehirlerinden biri olan bugnk
Makedonya Cumhuriyetinin bakenti skpte doan
airimiz, 1958 ylnda belki bir semtini bile tanmaya
insan mrnn yetmediini syledii Bat Trklnn
medeniyet merkezi stanbulda vefat etmitir. iiriyle o
Rakofa krlarnn hr havasn teneffs etmi, aknc
cedlerinin ihtirasn duymu Mohata bin atlnn dev bir
orduyu yendiinde ocuklar gibi en olmu, fethe
koan tular ufuklarla yartrm ve Malazgirt ovasnda
yryen Trkoluna seslenmitir. Yahya Kemal sadece
fetihleri terennm etmekle kalmam; bize ait deerleri,
stanbulu, sevin ve cokumuzu, kaybettiimiz vatan
topraklarnn hzn ve strabn eserlerinde ilemi, sanat
ve dayand fikr arka planla Cumhuriyet devri Trk
iirinde bir r amtr. Yahya Kemalin ocukluk
yllarndaki gzlem ve terbiyesi ile genlik yllarndaki
araylar geleceini ina etmitir denilebilir. Yahya
Kemal Beyatlnn fikir ve sanat anlaynn deiim ve
teekklnde adeta 19 yanda kaarak gittii Pariste
geirdii on bir yln belirleyici rol bulunmaktadr. air,
devam ettii Paristeki entellektel muhitler ile bilhassa

Gazi nv. rt. yesi

Sorbon niversitesi profesrlerinden Albert Sorelden
ald tarih ve corafya derslerinden sonra mafiret
iklimi diye nitelendirdii, vatan corafyasnn kltrel
kimliinin inasndaki etkisini fark eder. eitli sebeplerle
Batya giden ve iinden kt cemiyete tavrlaryla
yabanclaan aray ierisindeki Jn Trklerden burada
uzaklaan Yahya Kemalin Trk Milletinin deerleriyle
yorulmu vatan corafyasna bak artk ok deimitir.
O fikir ve iir vadisinde edebiyatmzda vatan airi
olarak bilinen Namk Kemal gibi gr sesli ancak zarif
syleyi stad bir vatan dr.

Eer mezarda, afak skmeyen o zindanda
Cesed rr ve tahayyl kalrsa insanda
Budur lmde benim erevem, muradmca;
-Cihan vatandan ibarettir, itikadmca

Vatan ehirleri karmda, her saat bir bir,
Fetihler ufku Tekirda ve sevdiim zmir,
erefli kubbeler iklimi, Marmarayla Boaz
zerinde bulutsuz ve bitmeyen bir yaz,

lm yabanc bir lemde bir geceyse bile,
Tahayylmde vatan kalsn eski hliyle
(Yol Dncesi)

Yahya Kemal, cihan devleti Osmanldan mill
devlete geite mensup olduumuz kltr dairemizi dil,
slp ve fikirde madd ve manev ynleriyle birletirerek
ileyen nemli ve mstakil bir isimdir. Yahya Kemal, air
hassasiyetiyle olumlu ve mill olan terennm etmitir.
Dolaysyla gnmzde sanat ideolojinin emrine vererek
aykr olan dile getirenlere gre geni kitlelere
tantlmay znt vericidir. Baka memleketlere snp
orada vefat edenlerin gnmzde bstleri dikilip eserleri
sklkla Trk kamuoyunun gndemine getirilirken Mehmet
Akif, Yahya Kemal, Arif Nihat Asya, Faruk Nafiz gibi
airlerimizin laykyla anlmamas kltr politika-
larmzdaki ideolojik eilim ve tercihleri gstermektedir.
Bugn nl airimiz Yahya Kemalin 50. lm yldnm
mnasebetiyle dzenlenen panelde hocalarmzla onun
hayat, sanat ve fikir dnyas zerinde duracaz.
Panelimizde ilk sz A.Yamur Tunal Bey arkadamza
veriyoruz. Yamur Bey, Yahya Kemalin ehirleri
zerinde duracaktr. Yamur Tunal Bey buyurunuz
efendim.


















YAHYA KEMALN
EHRLER


A.Yamur TUNALI

ehir medeniyet demektir. Bunun iin, ehirler ina
olunur ve ina olunurken bir taraftan da devaml ina
ederler. Her birimiz, ehir veya ehirlerin ina ettii ve
emzirdii ocuklarz. Bu, ortak noktamzdr; ama her
ehir ayn olmad gibi, ehrin emzirdii ocuklar da ayn
deildir. Yani, verdiimiz ve aldmz kendi imknla-
rmzla snrldr.
Dnyann en gelimi, yani en meden lkelerinde
hi gelimemi olanlar bulunabilecektir, bu tabidir, hatta
kanundur. Mesela, Endlste, Badatta, Pariste ve bir
zamanlarn en meden ehri stanbulda bir mr devresi
geirenler, ehre baka trl dhil olmular, baka trl
duymu, baka trl anlam ve baka trl yaamlardr.
u konuyu aa yukar pek ak olarak biliyoruz;
Byk adamlar ancak byk ehirler yetitirirler. Bilinen
rnekleri hatrlayalm; Nabinin Nabi olabilmesi iin
Urfadan stanbula gelmesi gerekir. Ayn ekilde, Nefyi
Erzurum deil, stanbul Nef edebilir. Nabi Urfada ve
Nef Erzurumda kalsalard, muhtemelen en iyi ihtimalle

TRT Prodktr
2. dereceden birer air olarak kalacaklar veya hemerileri
gibi birinci dereceden birer halk airi olarak edebiyat
tarihine intikal edeceklerdi. Bunlar gibi binlerce rnek
verilebilir. Ksacas, bunun istisnas pek azdr.
Bu girii ok nemli olmasna ramen uzatma-
malym, nk baka ve derin bir meseledir. Konumuz
asndan bakarsak Yahya Kemali yetitiren ehir
vardr. Bunlar nem derecesine gre sralamak olmaz.
nem sras zaten bellidir. Baka baka ynlerden Yahya
Kemale stn vermi ehirlerdir. Bunlar doduu
skp, 18 yandan itibaren 9 yl yaad Paris ve
vefatna kadar ksa dnemlerle ayrlsa da ruhen hep iinde
yaad ve yaatt stanbul.
Dikkat edilince, bu ehrin, aslnda Yahya Ke-
malin bir bakma ayr dnemini de belirledii grlr.
Bu ehirlere sanatkrn dikkati, yaarken bir baka olsa da,
hayatnn karar ettii dnemde, yani eserine yanstt
dnemde farkllk gsterebilir. nk yaananlar, sonra
bir baka ekil alabilir, yani, baldan zehirli bir ok ve
acdan da bal kabilir. Bu, kimyev olaylar gibidir. Birok
ey birleir ve onlar yeni ve kendilerinden bambaka bir
eyi oluturabilirler. 2 hidrojenle bir oksijenin suyu mey-
dana getirmesi gibi. Yani, hatrlama, zamann altn eden
simyacl elinden geer ve olana, yaanana bambaka bir
deer ykler. Bilhassa ocukluk ve genliin ilk yllar
byledir.
ocukluunun skpnden balayalm.
Yahya Kemalin doduu yllarda, balkanlar kay-
nayan kazand. Avrupadaki topraklarmzn nemli bir
ksmn kaybetmitik. Birbiri ardnca gelen harp ve
felaketlerle btn balkan corafyas bitmeyen gleri
yayordu. Yer deitirmenin ve vatan bildiimiz toprak-
lar terk etmenin acsn en ar ekilde duyduumuz ve
yaadmz yllard. Bu konjonktre benzer bir durum,
Yahya Kemalin ailesinde de yaanyordu. Sonralar
skp belediye bakan olacak babas brahim Naci Bey,
devrin alafranga aydnlar gibi skp beenmiyor ve
Selanikte yaamak istiyordu. Aile bu yzden dalma
noktasna gelecek ve annesi, Yahya Kemal 13 yanday-
ken veremden vefat edecekti. En byk ac bu olmakla
beraber, Yahya Kemal iin ocukluk dnemi, yani
skpte geirdii yllar, imparatorluumuzun o devresi
gibi oklarla gemiti. Bu oklarn etkisi elbette byk
oldu. Mesela, ahsi olarak annesinin lmn, fikir ve
sanat adam sfatyla, ii yanan bir aydn olarak da Bal-
kanlar kaybediimizi ve ona sebep olanlar Yahya
Kemalin hi affetmedii sylenebilir. Fakat bu ar
oklara ramen, ocukluu denemezse de Yahya Kemalin
skp sevgiyle hatrlanan bir ehirdir. Her ocukluk
gibi, Yahya Kemalin ahsiyetinde silinmez izler braka-
rak, hatta btn hayatn idare edecek kadar kkl duygu,
dnce ve inan yaplar yaratarak yerlemitir.
Sanatkr mizacn fark malumdur; Baka insanlara
gre kat be kat derinde duyar ve yaarlar. Yahya Kemal;
ilk okuma, ilk ak, anne lm, babaya duyulan derin
dargnlk, ilk siyas havay koklama ve siyaset heveslerine
kaplma yannda tasavvuf enili bir din hayat da bu
ocukluk dneminde tand. Bu hayatn tesirlerinin ne
kadar derin olduu sonraki yllarda ortaya kt ve Yahya
Kemali vatann iklimine dndrd, maalesef, kaybedil-
mi, bizim diyar olarak
unu da akla kavuturmak lazmdr ki, Yahya
Kemalin dnyasnda skp sadece kaybedilmi bir diyar
deildir, kaybedilmi diyarlarn da sevgili bir semboldr.
Ayrca, harikulade skp iirinde dedii gibi, o uzak
diyarlar da, skp gibi biz onlarda olmasak bile, biz-
dedir. Bu duyu, bu inan, bu derin uur izgisi, tarih
iinden konuan Yahya Kemali verir.
skp, Yahya Kemal iin annedir. Hem douran,
hem yaatan ve ebediyen yaatacak olan bir anne. Burada
anne motifi, vatan da iine alacak kadar kavrayc,
vatandan milliyetimize ve medeniyetimize uzanan geni
bir yelpazede anlalmaldr. Bu anne topraktan ayrln
hzn Yahya Kemalin btn bir trajedisini vermekle
kalmaz, bu trajediden bir ak dourur. Evet Yahya Kemal,
kark duygularla hatrlad skpe ktr. Buna,
milliyet fikri etrafnda derinleen bir ak diyebiliriz.
Byle baknca, yine skp, milliyetimizi yapan
unsurlarn da yaanr, grnr olduu bir aynadr.
skp, Yahya Kemale gre tam bir Trk ehridir.
Kuruluundan itibaren tamamen Trk izgilerle ve Trk
hayatnn renkli grnleriyle 1920lere kadar gelmitir.
ehrin genel grnne bakan bir gz, orada tam olarak
bir Trk ehircilik anlayn grebilir. Her Trk ehri ayr
renkler tar ve gz yormayan srprizli bir gzelliktedir,
fakat genel izgileri bellidir. Trk ehirleri naslsa skp
de yledir. Orada, 5 asr kalan Trkler, kendilerine benzer
bir iklim yaratmlardr. Yahya Kemale gre zaten her
halk kendi iklimini yaratr. Trkn yaratt iklim de
kendine benzer ve son derece orijinal izgiler tar.
Trk ehrinde mahalle merkezli bir anlay vardr,
mahallenin merkezinde cami yer alr. Cami etrafnda ma-
halle ve mahallelerden de ehir meydana gelir. Bu ehrin,
bir ruhu vardr. Ona o ruhu orada yaayanlar verir. O ehre
bakanlar, o halkn ehirde ezelden beri yaadklarn d-
nrler, o kadar kendilerine benzetmi ve kendileri de
ehirlerine benzemilerdir. skp yle bir Trk ehriydi.
Bir alamet gibi ge szlen minarelerinden, arlarn-
dan, sokaklarndan ve hele hele konduu yeri beenmi
evlerinden ve bu evlere bir ruh gibi sinmi temiz insanla-
rndan tanrsnz ve bilirsiniz ki, bu, yalnz kendisine
benzeyen yer, bir Trk ehridir. skp, yle bir Trk
ehriydi ve Yahya Kemali, bu ruhani havasyla, hibir
zaman brakmad. Vatan ikliminden ayr dt dnem-
lerde, onu ekip alan da yine bu ehrin ona yapan,
yaanmadan bilinmeyecek, derinden yourucu elidir. Paris
yllarnda, bunu ok ak grecek, bilecek ve yaayacaktr.
Yahya Kemal, skpten 17 yanda ayrlr. O tarih
ve o ya itibariyle bakarsak, ok kark duygularla bakar
skpe. Hatta btn lkeye bak bile o erevededir.
lkenin yeni tip aydnlarnn gznde, bu memleket
yaanacak yer deildir. Bugn de ok kuvvetle tesirlerini
grdmz kendinden ka ve kendine gvensizlik, o
devir iin daha belirgin izgilerdedir. Gen Yahya Kemal
de bundan kurtulamamtr. Dolaysyla, kendi milliyetiyle
ilgili her eyden nefrete yakn hislerle bir hayli sarsld
ksa bir dnem balamtr. Bu dnemin balangc da
skp yllarndadr skpte balamtr demek tam
doru bir syleyi olmaz, bu fikirlerin imparatorlua
yayld Selanikte demek lazm. Yahya Kemalin
babasnn Selanike yerleme denemeleri srasnda ve
okumak iin gidi gelilerinde, bu fikirler orada kafasna
yerlemi ve her Trk genci gibi Jntrklk heveslerine
kaplmtr.
Bu devrede, onu skpten de, vatandan da kamak
ister bir psikolojide grrz. Bunun ahsi sebepleri
zerinde durmayacam. Yukarda sraladmz aile ve
lke durumunun, onun zerinde yaratt bunalml psiko-
loji, gelinen noktay aklayacaktr. Ancak bir noktaya
dikkat ekmi olaym; Yahya Kemalin hayat boyunca
bilinen, allan llerde bir dzenli yaaynn olama-
masnn izleri de yine bu skp dneminde aranabilir.
Yahya Kemal, puslu bir stanbul gecesinin saba-
hnda, stanbuldan Parise kat. Yl 1903t. Paris o
zaman her okumu Trkn ryalarnn ehriydi. Hrriyet
oradayd, refah oradayd, sanatn insan kanatlandran
havas orada koklanabilirdi. Jntrkler iin dnyada
cennet varsa, o Paristi. Onlara Jntrkler yani gentrkler
diyoruz. Bu ismin nasl ve kim tarafndan ortaya atldn
burada anlatmayalm.
Jntrklerin belli bal bir projelerinin olmad
sonradan anlalacakt. Osmanl Trkiyesinde gizli ve
darda ak faaliyetteydiler. Tabii ki Paris en nemli
merkezleriydi. Fransa onlara en azndan msamaha edi-
yordu. Hatta destekliyordu da denebilir, ama ben ihtiyatl
bir cmle kurmu olaym. Yahya Kemal de onlara
katlmak hevesindeydi.
Yahya Kemal, Parisli yllarnda bir zaman Jntrk-
lerle beraber olsa da, ksa zamanda onlardan uzaklat,
nk belli bir projeleri ve inandrc fikirlerinin
olmadn grmt. stelik ok zel bir sebep de vard;
Jntrkler, zellikle bakanlar Ahmet Rza Bey,
paraszlardan holanmyordu. Yahya Kemal de meteliksiz
bir genti. nn arkasn dnmeden, srf cokun
hislerine kaplarak firar etmiti. Belki, Jntrklerin ken-
dilerine inanm, en azndan bir yanda namzedi, stelik
kamay baaracak kadar da gz pek, hrsl ve istekli bir
genci barlarna basacaklarn dnmt. yle olmad.
Bu kadarla kalsa iyiydi; Onu barna basmayan sadece
Jntrkler de deildi. flah olmaz bir akla sevdii ve
kendisine snd Paris de kendisine kucak amamt.
Bu iki durum da Yahya Kemalin erken uyannda birer
nemli faktr olarak dnlebilir.
Burada bir noktaya dikkat etmeliyiz; Yahya Kemal,
bir dh olarak, olumsuzluklar kendi izdii hedef iin
olaanst imkan haline getirmesini, bu sralarda baar-
maya balayacaktr. Btn hayat, bir hedefe tam olarak,
btn varlyla yklenmek olan kii, esasen dh yara-
tlta ise, onun nnde her hadisenin bir imkan potan-
siyeli tad durumlar hi de az olmayacaktr. Yahya
Kemal, a ve akta kald Pariste, eline geen ilk frsat
deerlendirerek dilini gelitirmek iin yatl olarak Paris
yaknlarndaki Meaux Kolejine gitti. Ksa srede oray
bitirip Sorbona yazld. Artk bir yl geride brakm,
gidecei yolu az arayacak hale gelmiti. Jntrklerden
uzaklamt. Paris hayatna yava yava dalmaya ba-
lamt. Edebiyat tabii ki en nemli merakyd, Quartier
Latin kahvelerinde edebiyat ve dnya meseleleri zerinde
yaplan tartmalara dinleyici olarak katlyor, siyasi
heveslerine gem vuramad iin de o zaman meydanlarda
boy gsteren aykr cereyanlarn hatiplerini ii kabararak
dinliyordu. Trkiyeden ayrlmadan balayan din aleyhtar-
l orada daha da artmt.
Eline geen ilk frsat dediimiz, babasndan bir
miktar para gelmesini, stelik dzenli olarak gelmesini
temin etmesiydi. Babas siyasete, zellikle Jntrkle
karmamak artyla para gnderecekti. Jntrklkten
uzaklamt, ama siyasetin bys devam ediyordu. Bu
byden kurtulmas zaman alacakt, ama bunu da faydaya
evirmek mmkn olmutu. Tarih merak dolaysyla,
Sorelin tesiriyle Trk tarihine ynelmi, bu siyaset mera-
kn da o noktaya ynlendirmi ve tarih szgecinden g-
nn siyasetine bakmaya balam olduu sylenebilir.
Nitekim ok gemeden, uluslararas ilikiler ve diplomasi
okumaya balamas da bu pratik arlkl hevesin derinle-
erek faydal bir mecraya dklmesi olarak anlalabilir.
1905ten dn tarihi olan 1912ye kadar, ba
dndrc bir gelime hzyla, durmadan arayan, dei-
tike gelien, bulan ve bulduunu gelitiren bir Yahya
Kemal vardr. Paris, Ona air olarak gittii bir ehir
olarak en yksek iir zevkini, bununla birlikte de iiri
aray ve syleyiin yollarn ve buradan kendimize
bakmay retmitir. Sanat zerinde dnen, neyi nasl
yaptn bilen bir sanatkr olma yollarn Pariste
rendii aktr. Yahya Kemal, orada hayretle grmtr
ki, yeni Trk iiri denen, Servet-i Fnn, Fecr-i t ve
hatta onlardan nce gelen yenilemeciler, 19. asr itiba-
riyle zirveye kan Fransz iir anlayna gre hayli uzak
bir iiri temsil ediyorlar. Onlar o tarihlerde en yksek iiri
syledii kabul edilen Franszlar taklide alrken,
yksek bir iirden daha pes bir iire gemi oluyorlard.
Yani yazdklar iir, klasik dnem iirine gre, yani,
diyelim divan iirimize gre, daha geri bir iir zevkin-
deydi. Fransada konuulan yeni iirin lleri, sembolist
olsun, parnasyen olsun, hatta daha erken bir devirde Hugo
romantizmi olsun, eski Trk iiriyle ok daha yakndr. Bu
o devir iin ok yeni bir bilgidir ve yalnz Yahya Kemal
tarafndan ifade edilmitir. Yahya Kemal de bu gre,
eski divanlarmz derinden okuyarak varmtr. Bu
okumalara ynlendiren fikir de Mallarmden gelmitir.
Sras gelmiken syleyelim, Yahya Kemal, Pariste
ok derin okumalara girmitir. Btn Fransz air ve
ediplerini klliyat olarak okumutur. Btn eserlerini
okuyarak deerlendirmeyi nemli saymtr. Tarih okuma-
lar da ayn eklide olmutu. Trk Tarihinin hemen btn
kaynaklarn Paris ktphanelerinden aram, bulmu,
alm okumutur. Trk iirinin, Trk tarihinin btn
eserleriyle birlikte, batda yaplan almalar da byk bir
alkla okumu, deerlendirmitir. Muazzam bir tiyatro
kltr edinmitir. Hemen her gece Comdie
Franaiseden balayarak Fransz sahne sanatnn zirve-
lerini tanma imkn bulmutur. Devrin, herkesin hayalini
ssleyen sahne sanatkr, ilim adam, yazar ve zellikle
airleriyle birebir grm, hatta dostluklar edinmitir.
Yahya Kemal olmann kolay olmadnn ahane delilleri
bunlardr. Fransz ihtilaliyle ilgili olarak, Quartier
Latinde, Franszlarn onun hakemliine bavurmalarna
baklrsa, orada da hatr saylr bir yer edindii
sylenebilir. Bu hadisenin 2526 yalarnda getiini
sylersem, bu yksek kltrn ve Ona duyulan saygnn
deeri belki biraz daha hayranlkla anlalabilir.
Bu noktada bir konuyu belirtmemde fayda var;
Yahya Kemal, Tanpnarn dedii gibi o devir aydnlarnn
aksine, batya kar hibir kompleks duymamtr. Onlarla
onlarn tarihini, kltrn, sanatn eit, hatta daha st
perdeden bilerek ve anlayarak konumak elbette insana bu
hakk verir. Hayr, bu yetmez; kendi tarihinin, kltrnn
ve sanatnn onlarla boy lecek deerde olduunu da
dnmek lazmdr. Bu da yetmez, bunu bilmek ve
gerekirse isbat edebilmek lazmdr. Rahatlkla syleye-
bilirim ki, Yahya Kemal ite bu noktalara varm adamd.
Bu mukayeseyi daha Paris yllarnda bir lde yapm ve
bizim stn olduumuz sahalarn, onlarn stn olduklar
sahalardan daha az ve daha aa seviyede olmad sonu-
cuna varmtr. Biz de hibir komplekse kaplmadan
sylemeliyiz ki, Yahya Kemale bu seviyeyi Paris
kazandrmtr. Parise bu adan minnettarz.
Yahya Kemal, bu Paristen, inkr ederek ve hatta
nefret ederek gittii vatanna, tam bir Trk ve tam bir
Mslman olarak dnmtr. Bunda, his ve tesir olarak
skpte geen ocukluu ve genliinin ilk seneleri uur
altndan harekete geirici rol oynasa da, Onu ok kuvvetli
bilgi ile beslemenin rol tayin edicidir. Yahya Kemalin
Parisinde ncelikle bunlar vardr, ama ehir olarak da
sevilen hatta ok sevilen bir ehirdir. Bu ehir, elbette
Franszdr ve Franszln ruhunu duyurur. Franszlar gibi
marur ve gemiine baldr. Bu ehirde eskinin imtiyazl
bir yeri vardr. Referans noktalar, hep yaanm mekn-
lardr. Bu ehir, saraylar, cadde ve sokaklar, tiyatrolar,
otelleri, zellikle birer edebiyat mahfili olan kahveleriyle
kendine mahsus bir hayat yaar ve her gelene bu yzyle
grnr. Galiba, her gelene bir yzyle grnr demek
lazm. Bu ehir, Napolyon kadar, belki ondan ok,
Mallarmnin, Valerienin, Baudelairein, Hugonun ve
daha binlerle fikir ve sanat adamnndr. Franszl
Napolyondan daha ok onlar temsil ederler. Yahya
Kemal, bu Pariste 9 yl yaam ve sevmitir. Nesirle-
rinde, Paris hayatn, zellikle fikir ve sanat dnyasnda
geen hayatn anlatr. iirlerinde geen Paris de yine
bilerek sevilen bir Paristir.
Eski Pariste bir mr geti msrayla balayan
iir, o dnemi zetler. Anlalr ki, skpe duyulan veya
sonra anlatacamz stanbula duyulan akla, bu Parise
duyulan ak arasnda tam bir benzerlik yok gibidir. Onu
tahlile girmeden, sadece, Paris aknn kllendiini, hatta
yer yer yabanclatn, zaten yabanc bir diyara duyulan
geici, fakat sarsc bir ak olduunu belirtelim. Ama
skp ve stanbul aknn harlanarak devam ettiini ve
asl bilinen Yahya Kemali verdiini sylemekle yetine-
lim.
Yahya Kemal, 1912 ylnda sevdii Paristen,
uuraltnn sevgilisi, ama Paris hayatnda uur planna
kan stanbula dnd. Bu, hep sylendii gibi eve
dnt. Fakat hazin bir dnt. Paristen ayrlmann
hznne Trablusgarp Harbinin skntlar iindeki vatan
hzn karyordu. Karmakark duygular iindeydi.
Jntrk iktidarnn 3. ylnda, lke, pe pee gelecek yeni
savalarn, yeni kayplarn, yeni aclarn eiinde gibiydi.
Bu hal, limanda, iskelede, iskele hamallarnn tavrlarnda,
Rum kamarotun kstahlnda her eyde ayan beyan
grlyordu. Son yllar grm, son on yllarn, hatta son
yzyllarn g hikyelerini dinlemi, daima g
psikolojisi iinde yaam bir Rumeli ocuu iin bu,
ardan ar bir durumdu. Fakat stanbul, bu arlk iinde
yine gzelden gzel bir sabahnda airini karlyordu.
Evet, bu stanbuldu. Gelecekte kayplar olaca
akt. air, bu durumdan da teselli edici bir mide
ynelecek, bu midi de tarihten karacakt
Trablusgarp ve Balkan harplerini 1. Dnya Sava
takip etti. Ardndan milli mcadele geldi. Bu devrede
Yahya Kemali hep en doru veya doruya yakn
tespitlerde bulunan bir aydn olarak gryoruz. Milli
mcadeleye ilk destek verenlerden olmas bu adan
baklnca ok artc gelmez. Ama o gnlerde bu
tespitleri yapmak ve o tercihlerde bulunmak, Yahya Ke-
malin dehasnn deilse bile, derin sezgilerinin ve
milletine inancnn gstergesidir.
O srada stanbul niversitesinde (Darlfnun)
hocadr. Ziya Gkalp, bir kadro adam olarak Onu
niversiteye yerletirmi ve milliyetimize byk hizmet-
lerinin bir baka rneini vermitir. Yahya Kemalin
dersleri dilden dile anlatlmaktadr. O, Pariste grd
ilim ve sanat adamlar ile ilgili bakasndan duyula-
mayacak anekdotlar anlatmak yannda, Trk tarihine ve
medeniyetine batl bir usul ve slupla bakarak bsbtn
arpc dikkatler sergilemektedir. Bu dikkatte, ok ynl
bilgi, ok ynl dnce, objektif ilm llerle veriliyor
ve dnya ile kyaslamalarla zenginletirilerek arpc
sonulara varlyordu.
Yahya Kemal, Pariste balad ve yllar sren bu
araylarnn sanki karar kld bir noktadayd. Hem
fikirlerinde, hem de sanatnda olgun bir izgiye gelmiti.
Bu ders ve sohbetlerinde, Trk kltr, Trk sanat ve
btnyle Trk tarihi, muazzam ve vnlecek bir
deerler silsilesi halinde duyuluyor ve harp ortasnda
moralleri ykseltiyor, milliyetimize olan iman glendiri-
yordu. Dnyann dier milletlerine gre, stn ve zayf
olduumuz noktalar olduunu sylyordu. Bunlar ilmin
nda tespit etmek ve grmek lazmdr. Bat karsnda
komplekse kaplmaya gerek yoktur. Biz, onlara gre daha
uzun ve harikal dnemlerle dnyaya hkmetmi ve bu
hkmedite byk orijinaliteler yaratmtk. Bunu bilince
mesele kalmaz ve Trk ocuklar milliyetlerinin zevkine
varrlar. Bunun iin stanbula bakmak ve stanbulu
anlamak yeter.
Yahya Kemal, bin yllk Trk tarihinin, daha da
geniletirsek btn Trk Tarihinin zetinin hatta znn
stanbul olduu kanaatindedir. O, sadece Trkle deil,
dnyaya ve hayata stanbuldan bakacak kadar odak-
lanmtr. Bu, besbelli ki bir byk aktr. ehre duyulan,
ehirden taarak btnyle tarihe duyulan bir aktr, tarihte
boy gsteren millete ve milliyete duyulan bir aktr. Onun
iin air, stanbulu fethettiimiz gnlerde yaar. Sana
dn bir tepeden baktm aziz stanbul diye gsn
doldurarak ferahlanr.
Irkn seni iklimine benzer yaratrken der ki ben bu
iklim zerinde durmak isterim. Galiba, Yahya Kemal,
baz kelimelerde, baz mefhumlarda daha iyi duyulur.
Bana yle gelir ki, iklim bunlardandr. En dikkat ekici
tespitlerde bulunurken, iklimden anlayan bir sanatkr
diye balar. bu iklimin insanlar, ruh iklimi, ehrin
iklimi, bizim iklimimiz ve benzeri kullanlar ok
dikkate deerdir.
Anlalacaktr ki, bu iklim, klimadan baka bir
manadadr. Bilhassa eskiden bu kelime, yerler, diyarlar,
lkeler, memleketler manasnda da kullanlrd ve gayet
tabii o memleketlerin havasn da duyururdu. (Ahmet
Haim eklm-i leyl derken gecenin renginde hayalini
ssleyen lkelere snma ihtiyacn duyuyordu. Yahya
Kemal, byle bir hayal adam olmamakla beraber, edinil-
mi fikirler ve hayatn gerekleri zerine arpc tespit-
lerde bulunur. Belgelerin ve gereklerin dilini bir sanatkr
sezgisiyle duyar ve duyurur. )
O, ikimden anlayan bir sanatkrdr. Her gittii
yerde, o mthi dikkatiyle ehre, eyaya, sokaa, mekna,
insana bakar ve sanki kk bir fra darbesiyle grn
veriverir. Yahya Kemalin stanbula bakn, nce bu
ikimden anlayan sanatkr tavr ile anlamak ve sonra bu
ehre olan akn anlamaya ve duymaya almak gerekir.
nk bu ak, alacak ekilde, gereklere dayanan, fizik
ve metafizik llerle harmanlanm bir ruh esintisi,
hatta ruh esriklii olarak duyulmaldr.
stanbul, medeniyetimizin zeti ve zdr gr
Yahya Kemalden nce de vard ama bu ekilde net
fikirlerle sylenmemiti. Bunun iin olsa gerek fikir, sanat
ve ilim leminde ok benimsendi.
Yahya Kemal Trk stanbul konferanslarna u
cmleyle balar; Bir iklimin manzaras, mimarisi ve halk
arasnda halis ve tam bir ahenk varsa, orada gzlere bir
vatan tablosu grnr.
Bu tespiti tam olarak anlayabilmek iin, sonraki
cmlelere de bakmak gerekir; iklimden anlayan gerek
ve hassas bir sanatkr, stanbulun eski semtlerinden
herhangi birini, mesela Kocamustpaa semtini yahut
Eyp yahut skdar yahut da Boaziinin henz mill
hviyetini muhafaza eden herhangi bir kyn seyredince
kat bir hkm vererek, der ki; Bu halk bu iklimde
ezelden beri sakindir ve bu iklme bu mmrden ve bu
halktan baka unsurlar yaramaz. () Trklk be yz
seneden beri stanbulu ve Boaziini btn beeriyetin
hayaline byle naketti. Mimarisini bu ehrin her tepesine,
her sahiline, her kesine kurarken, gya; Artk bu diyar
dnya durduka Trk kalacaktr. dedii hissedilir.
Trk stanbul konferansnn devam saylabilecek 2.
Trk stanbul yazsnn balang paragrafn u cmlelerle
bitirir; Trk stanbul ise gzleri en ziyade kamatrm ve
gnllere en ziyade yerlemi bir ehirdir. Trkiye
Trklerinin yeryznde baka bir eseri olmasayd, tek
bana, yalnz bu eser eref namna yeterdi.
Kanaatimce, Yahya Kemalin stanbula bakn
anlamak iin, seilecek en ak, en kuvvetli, en inandrc
ve en sarsc szler bunlar olabilir. Bunlar, Yahya
Kemalin stanbulla ilgili gr ve duyularnn birletii
harikulade ve en zl szlerdir.
stanbul ve Yahya Kemal konusu ok uzun ve zevkli
bir bahistir. Byle bir konumann bir blmnn deil,
pek ok adan pek ok konumann konusu olmaldr.
nk Yahya Kemal, bir milletin macerasn, ahsnda
yaayan ender sanat ve fikir adamlar arasndadr. Trk
fikir ve sanat hayatnda byle bir ahsiyet yoktur, dnyada
da bylesini bulmak kolay olmasa gerektir. Yahya Kemal,
ahs bir macera olarak yaad Trkln tarih
iindeki byk yolcuunu stanbul rneinde birletirir.
stanbulda, stanbulu yaamakla kalmaz, btn Trkl
yaar ve yaatr. Esasen, her mill meselede, Trklkle
ilgili her konuda, tavr byle byk bir mill macera
yaama perspektifi iindedir.
Bu noktada diyebiliriz ki skp de sla olarak hep
hatralarn kesitii noktadadr. Bu slaya hep dnlr ve
dnmtr. ok ak ki, ahsiyetinin en kuvvetli taraflarn
skpten almtr. Her izgiden uzaklatnda,
Trkln bu katksz ehrinin ahsiyetine koyduu
deerler tarafndan uyarlr ve geri arlr. skp
doduu ehirdir, annedir. Paris, yenidnyay derin-
lemesine rendii ehirdir, yani mekteptir. Mektepte
okunur ve memlekete dnlr. Yahya Kemal, memlekete
dnm ve kendi kinatmz da, onun zeti olan
stanbulu da o mektepteki usul ve bilgilerle deerlen-
dirmi, yaam ve yaatmtr. Sevgilisini dinlerken,
Baktm; konuurken daha bir kerre gzeldin / stanbulu
duydum daha bir kerre sesinde. demesi, beer ak bile
bu geni perspektiften, milliyetinin dnyas iinde destan
bir tarzda yaadn gsterir.
Denebilir ki, Yahya Kemalin stanbulu, Trkl
temsil eder, bunun iin o kadar azizdir.



Prof. Dr. sa ZKAN
Panel Yneticisi
Efendim imdi Bilge Ercilasun Hocamz, Yahya
Kemalin airlii ve Trk iirine Etkileri konusundaki
sunuunu yapacaklar. Hocam sz sizde buyurunuz.


YAHYA KEMALN ARL VE TRK
RNE ETKLER


Prof. Dr. Bilge
ERCLASUN

Yahya Kemal, Trk edebiyatnn usta airlerinden
biridir. Onda klsisizmin btn zellikleri grlr. Yahya
Kemalin hareket noktas dildir. nk Ona gre, iir
kelimelerle yazlr.
Yahya Kemal'in iirlerindeki yeniligi "Dil
ve Ahenk", "ekil Mkemmelligi" ve "Muhteva
Derinligi" olmak zere grupta
toplayabiliriz.

1. Dil ve henk:
Yahya Kemale gre iir, bir dil musikisidir. O,
iiri ok henkli bir name olarak tanmlar:
iir bir namedir. Lkin Frenklerin kuu namesi
dedikleri ok nadir ve halis bir cevherdir. Bu nameyi
ifade etmek iin vezin ve lisan ancak ve ancak bir lettir.
..
iir duygusunu lisan hline getirinceye kadar
yourmak ve en ok toplu bir madde hline sokmak, o
kadar ki msra gy hissin ta kendisi imi gibi karie bir
vehim vermek te bunu zlyorum. (Yahya Kemal 1984: 48).
iir, Yahya Kemalin ifadesiyle gfteden nce
bestedir. iirde ses, manadan nce gelir (Kaplan 1994: 272).
iirin, dilin mal olduunu syleyen Tanpnar,
Yahya Kemalin sanatndaki en nemli srrn Trkeyi

Hacettepe nv. rt. yesi

bilmesi olduunu belirtir. Tanpnar ayrca iirin bir zevk
ii olduunu da ilve eder. (Tanpnar 1977: 321-322).
Tanpnar, Yahya Kemalin iirlerindeki gzellii
yle yorumluyor:
Onun iirlerindeki gzellik, plak bir gzelliktir.
Denebilir ki, bu byk adamn iinde eski bir heykeltra
ruhu vardr. Lisan bir mermer kitlesini yontar gibi geni
ve cesur hamlelerle iler. Sze mermerin ve tuncun
salbetini verir. Onun iindir ki, her msra det yekpre
bir gzellik sahibidir. (Tanpnar 1977: 300).
Yahya Kemal, salam bir estetik duyguya ve dikkate
sahiptir. iirde kulland btn malzemeyi estetik bir hale
koyar. Sade ifade, derin iir, plastik sanatlara deer verme
gibi unsurlar, onun iirinin nemli zellikleridir.
Yahya Kemal, stanbul Trkesini esas alr. Ona
gre Trke, stanbul hanmlarnn konumasyla asrlar
iinde ekillenmi, estetik bir hale gelmitir. Bir
musikiinas gibi kelimenin ses deeri zerinde durur,
dnr. Faydalya deil gzele deer veren Yahya
Kemal, estetik deeri olmayan unsurlar iirden atarak
gzeli yakalar. Bu arada dilin btn imknlarn kullanr.
iirlerini kurarken estetik hassasiyet ve dikkatle hareket
eder. airin estetik konusunda salam prensipleri
bulunmaktadr. Ayrca iir estetii zerinde uzun uzun
dnen Yahya Kemal Dern henk, Beyaz Lisan, z
iir kavramlarn da ele alr ve iler.
Estetik anlayn nemli bir unsuru, iire bir musiki
hengi kazandran tekrarlardr. Bu yzden Yahya Kemal,
iirlerinde tekrarlara ok yer verir. Bu tekrarlar, ses
tekrarlar (yani alliterasyon ve assonanslar), kelime
tekrarlar, msra tekrarlar olmak zere eit eittir. Btn
airlerin ok sk kullandklar bu teknik unsurlar, Yahya
Kemalin iirinde bambaka bir zellik kazanr ve Onun
iirine mkemmellik veren balca unsurlardan biri olur.
Burada O'nun mtsra tekrarlartna bir iki
rnek gsterelim. Yahya Kemal Mevsimler
iirinde yle diyor:
Kopar sonbahar tellerinden,
Derinden, derinden, derinden,
Biten yazla balar keder musikisi.

Bu shillerin seslenir her yerinden,
Derinden, derinden, derinden,
Hazin gllerin derbeder musikisi (Yahya Kemal 1969/a: 38).
iirde derinden kelimesi, bir msrada defa
tekrarlanmtr. Ayrca bu msra iki ayr lkte bir btn
olarak tekrarlanmaktadr. Bu ise, air tarafndan uurlu
seilen bir kullanmdr. Yahya Kemal bilerek bu iiri
tekrarlar zerine dzenlemitir. Burada derinden
kelimesinin tekrarlanmas, hem mzikaliteyi salamakta,
hem de manay deitirmektedir, yani sonsuzluk ve
derinlik hissi vermektedir.
Dier bir rnek (Mehlika Sultan iirinden):
Mehlika Sultana k yedi gen
Gece ehrin kapsndan kt;
Mehlika Sultana k yedi gen
Karasevdal birer kt (Yahya Kemal 1969/a: 115).
Burada birinci ve nc msralarn ayn olduu
grlmektedir. Bu kadarla da kalmayacak, ayn msra, iir
boyunca tekrarlanacaktr. Bu suretle hem iire mzikal bir
yap kazandracak, hem de manay kendi zerinde
toplayacaktr. nk iirde nemli olan, Mehlika Sultana
k yedi gen adam ve onlarn yaptklar ilerdir. O halde
bu msra, ana temay kendi zerinde toplamakta, yani bir
leitmotif olarak da deer tamaktadr.
Kar Musikileri iirinde de Yahya Kemalin
tekrarlardan faydaland grlyor:
Bir yldan uzun bir gecenin bestesidir bu,
Bin yl srecek zannedilen kar sesidir bu. (Yahya Kemal
1969/a: 40).
Burada bin yl ve bu kelimeleri tekrarlan-
maktadr. Bin yl ifadesi ile kar sesine devamllk ve
sonsuzluk kazandrlmtr. Bu kelimesi ile de, kar
sesine dikkat ekilmektedir.
Yukarda sadece birka rneini verdiimiz bu
tekrarlar, Yahya Kemalin iirlerine mzikal bir yap
kazandrmaktadr. iirin ok tesinde, yeni ve farkl bir
henk kazanan bu manzumeler, Trk iir yapsna da yeni
bir ses getirecektir.

2. ekil Mkemmellii:
Yahya Kemal iirlerinde ekil mkemmelliine
nem vermitir. air bu mkemmellii, yukarda birinci
maddede belirttiimiz unsurlarn yannda, baz teknik
zelliklerle de salar. Bunlarn banda vezin seimi gelir.
Yahya Kemalin iirde tercih ettii ve kulland vezin,
aruz veznidir. O, aruzu heceden daha henkli bulduu iin
iirlerini aruzla yazmtr. Onun kulland aruz kalplar,
Trk iirinde yzyllardr kullanlmakta olan, zamanla
Trkenin yapsna uygun bir henk kazanan belirli aruz
kalplardr. Bu konuda Yahya Kemal, aruzla yazan
Mehmet kifle de ayn gr paylar.
Yahya Kemalin iirlerinde hem bir kompozisyon
btnl, hem de msra- bercesteler grlr. Bu
suretle air, modern ve klsik gzellik anlaylarndan
gelen iki farkl zellii birletirmitir. Bu ise, Yahya
Kemalin iir zerinde uzun yllar azimle, gayretle
almasndan gelen bir durumdur. airin btn iirleri
kompozisyon bakmndan mkemmel bir btnlk tar.
Bunlar, titiz bir ekilde ilenmi ve hatt bazlar yllar
sonra son ekillerini alm iirlerdir.
Yukarda Yahya Kemalin mkemmellie ulamada,
tekrarlardan nemli lde faydalandn belirtmitik.
Onun bu dikkati ve titizlii, msra sonlarndaki ses
tekrarlarnda, yani kafiyelerde de grlmektedir. Yahya
Kemal, tam ve dolgun kafiyeler kullanmtr. iirlerinin
kafiye bakmndan zengin olmasna dikkat etmitir. Bu da,
onun iirlerine hem bir mzik hengi kazandran, hem de
ekil mkemmelliini salayan noktalardan biri olmutur.

3. Muhteva Derinlii:
Yahya Kemalin iirleri, muhteva bakmndan da
derinlik tamaktadrlar. Onun kulland temler yle
sralanabilir: Tarih, corafya, vatan, stanbul, stanbulun
Fethi, sonsuzluk, musiki, lm, deniz, din, gurbet, mimar,
aknclk, sava, Balkanlar, hrriyet air bu temleri baz
anahtar kelimelerle ifade eder. Bunlar ufuk, hlya, rya,
hatra olarak sralanabilir. Yahya Kemal iirlerinde
sonsuzluk duygusunu dn olmayan bir gidi
kavramyla ifade eder. Mehlika Sultan iirinde hi
bitmeyen gidi kavramn, bir masal atmosferi iinde
anlatr. Ayn kavram, Sessiz Gemi, Vuslat gibi pek ok
iirinde de grlmektedir.
Yahya Kemalin iirlerinde ok iledii temlerden
biri sonsuzluktur. O Rzgr iirine bir bakalm:
Yaamak zevki nedir bilmez lmden korkan!
Gr bir manla damarlarda ateten bir kan
Birleip byle diyorlard, derin bir sesle,
Yeri fethetmek iin gelmi o ftih nesle.
Byle bir dersi alan rha vatan dar grnr;
Dim baka sefer, baka ufuklar grnr.
O nesil duymu akn zevkini rzgrda bile;
Bu duyu varm aknlardaki atlarda bile;

Bilmemi var m geni yeryznn serhaddi,
Ykm ufkunda durup kar koyan her seddi,
Yeni bir lkede yem vermek iin atlarna
Nice bin atl kaplmt fetih rzgrna. (Yahya Kemal
1969/a: 36) .

Burada ikinci ve nc drtlklerde air ruhundaki
sonsuzluk zlemini ifade etmitir. Mehmet Kaplann
varl ama olarak ifade ettii bu duygu, Yahya
Kemalin pek ok iirinde karmza kacaktr.
Yahya Kemale gre musiki, insan vatan
duygusuna gtren sihirli bir yoldur.
Aar bir altn anahtarla rh ufuklarn
.
Ikl danteleler bestekr Hafz Post
Bu neslin ortada dhcedir baard i,
Vatan nasl karr musikiyle gstermi. (Yahya Kemal
1969/a: 34).
Burada Hafz Postun bestelerinin sadece birer ark,
yani name olmad, vatan duygusunu ifade ettii
sylenmektedir. Yahya Kemale gre bir bestekr, altn bir
anahtarla ruh ufuklarn amakta, kl danteleler ortaya
karmakta, yani dhice iler baarmaktadr.
Yahya Kemalin iirlerinde grlen nemli
temlerden biri de stanbuldur. Yahya Kemal, Nedim gibi
bir stanbul airidir. O, stanbulun eitli semtlerine bir
ahsiyet vererek tasvir eder. Bu semtler, onun iirleriyle
lmszlk kazanmlardr. Onun iirlerinde ruh vererek
tasvir ettii, belli bir tarih devri ile canlandrd, din
kltrn sembol olarak gsterdii btn bu semtler
(amlca, Koca Mustpaa, Kanlca, Kandilli, Boaz
gibi), Mslman Trk kimliinin ortak deerlerini tayan
canl birer varlktrlar. Yahya Kemal bu semtleri, asrlarn
arasndan szlm, ilenmi, ada bir hale getirilmi,
stn bir kltrn neticesi olarak grr ve anlatr.
Yahya Kemalin deer verdii bir baka konu da
mimardir. O, mimar ile lmszlk arasnda ilgi kurar.
iirlerinde, toplumlarn kltrlerinin ve kimliklerinin
mimar eserler vastasyla yaadn ve lmszletiini
anlatr Yahya Kemal bu konuda hakldr. nk
mimar, estetik duyguyu mahhas olarak yaatan ve
gelecee nakleden bir sanat daldr. Mimar, bu zelliiyle,
ayn zamanda kltrn nemli bir deeri, kltr taycs
da olmaktadr. Kar Musikileri iirinde fonda grlen kilise
mimarsi, Sleymaniyede Bayram sabah iirinde grlen
cami mimarsi, bu rneklerden ancak ikisidir.
Bunlardan baka, Yahya Kemalin kendisi de
iirlerinde bir mimar gibi davranm ve iirleri zerinde bir
mimar titizliiyle almtr. Yahya Kemal yalnz
mimarlkla ilgilenmekle kalmaz, btn plstik sanatlara
kar ayn ilgiyi duyar. Heykel ve resim de onun ilgi
alanlarna girer. iirlerinde zaman zaman bir heykeltra
titizlii ile karlarz. Tanpnar onu, metodu ve teknii
bakmndan bir heykeltraa benzetmektedir.
Yahya Kemal, iirlerinde iledii temleri,
yazlarnda da ele almtr. Onun zerinde en ok durduu
konu, vatan kavramdr. Trk stanbul adl yazsnda
vatan kavramnn snrlarn yle izer:
Bir iklimin manzaras, mimarsi ve halk arasnda
halis ve tam henk varsa, orada, gzlere bir vatan tablosu
grnr. (Yahya Kemal 1969/b: 5).
air, gerek ve hassas bir sanatkrn bunu anladn,
hemen fark ettiini syler ve stanbulun semtlerini rnek
gsterir. Ona gre Koca Mustpaada, Eypte,
skdarda veya Boaziinde bu vatan tablosunun (yani
mill kimliin) hkim olduunu syler. Yahya Kemale
gre, bu semtleri seyreden bir sanatkr u hkm
verecektir:
Bu halk bu iklimde ezelden beri sakindir ve bu
iklime bu mimarden ve bu halktan baka unsurlar
yaramaz. (Yahya Kemal 1969/b: 5).
Burada, vatan somut bir ekilde anlatlmaktadr.
Vatann sembol ise stanbuldur. Bylece vatan duygusu
mahhas bir hale getirilmektedir. Yahya Kemal iin
corafyann nemi de, vatan deeri tamasndandr.
..
Yahya Kemal, mkemmel iire kolay ulamamtr.
Bunun ancak srekli bir urama ile yaplabileceini
dnen air, almaya, gayrete, cehde inanr. Ona gre
sanat eseri de, ancak bitmez tkenmez bir alma ile elde
edilebilir. Bu dncesi ile, bu davran ile, Mehmet
kife benzer. Her iki airin de sanat karsnda tutumlar
ayndr. kif de, Safahatteki iirlerini kolay yazmamtr.
Mithat Cemal onun, uygun ifadeyi bulana kadar iirlerini
en az sekiz defa deitirdiini sylemektedir. Yahya
Kemal de, aylarca, hatt yllarca uraarak iirinde
mkemmellii elde etmitir.

Trk iirine Etkileri:
Yahya Kemalin Trk iiri zerinde genel bir tesiri
olduu aktr. Yahya Kemalin fikirleri de iiri vastasyla
kendinden sonraki nesillere gemi ve onlar etkilemitir.
Behet Kemal alar bu konuda yle demektedir:
Son yarm asr iinde iir yazp da Yahya
Kemalin etkisi altnda kalmadn iddia edenler, o
mhlerdir ki derya iredirler, deryay bilmezler. (Enginn
2003: 31).
Behet Kemal bu satrlar 1 Aralk 1968 tarihinde
sylemi olduuna gre son yarm asr ifadesiyle
kastedilen aktr. Yahya Kemalin tesiri, yirminci
yzyln nemli bir ksmn kaplamaktadr.
Mehmet Kaplan, Yahya Kemalin Cumhuriyet devri
Trk edebiyatna tesirini yle anlatyor:
Bilindii zere Yahya Kemal, 1912 ylnda
Avrupadan Trkiyeye dndkten sonra Trk iirinde
byk bir yenilik yapar. Bu yenilik iir sahasnda
kalmayarak, hayata, tarihe, sanata ve insana bak tarzna
da tesir eder. 1921 ylnda Dergh mecmuas etrafnda
toplanan gen bir nesil, onun fikirlerinden hareket etmek
suretiyle, Cumhuriyet devrinde 1938 ylna kadar yeni bir
iir ve iir gr vcuda getirirler. Bu nesil arasnda
Ahmet Hamdi Tanpnar, Ahmet Kutsi Tecer, Necip Fazl,
Ahmet Muhip Dranas, Cahit Stk Taranc gibi deerli
airler, Nurullah Ata gibi tenkitiler, Abdlhak inasi
Hisar gibi yazarlar vardr.
Btn bu air ve yazarlar, kendilerine has bir
edebiyat dnyas yaratm olmakla beraber, Yahya
Kemalin fikir ve eserlerinin tesiri altnda kalmlardr.
Onun dil, sanat, edebiyat, tarih ve insan anlayndan
hareket etmilerdir. (Kaplan 1994: 251).
Tanpnara gre bugnk iirimiz onun kelm ile
balar. Yahya Kemal hem Trk iirine eski asaletini
iade etmi, hem de hecenin zaferini temin etmitir.
Ayrca hibir airimiz onun kadar kendi kendisini
tekrardan ekinmemi, her manzumesinin ayr bir gzellik
lemi olmasnda srar etmemitir. (Tanpnar 1977: 299).
Tanpnarn yukarda ifade ettii grlere bir
bakalm. Tanpnar modern Trk iirinin Yahya Kemalin
kelm, yani iir dili ile baladn sylemektedir. Bu
hkm, Yahya Kemalin modern Trk iiri zerindeki
kalc etkisini belirtmektedir. Yahya Kemal, hem klsik
Trk iirinin esaslarna gre manzumeler meydana
getirmi, hem de aruzla yazmasna ramen hecenin
baarya ulamasn salamtr. Bu ne demektir?
Aklayalm: Yahya Kemal, Trkeyi estetik bir ekilde
kullanmasyla, aruzla yazmasna ramen yle bir iir dili
kurmutur ki, dile zengin ve nansl ifadeler kazandrm,
bu suretle kendinden sonraki airlere bu dili hece vezninde
de rahat kullanabilme imkn vermitir. Tanpnar, Yahya
Kemalin tekrardan kanmadn, hatt kendi kendisini
tekrar ettiini, ancak bu tekrarlar yaparken her iirinin
ayr bir gzellik lemi olduunu sylemektedir. Bu da
dorudur. nk Yahya Kemal klsik bir airdir. Btn
klsikler gibi o da akldan hareket eder. rnee, kurallara
bal olarak estetik llere varr ve gzeli bulur, yani
mkemmele ular.
Yahya Kemalin Trk iirine vurduu kuvvetli
damgay belirten bir dier yazar da Fethi Naci olmutur.
Bu konuda yle der:
Ben de Yahya Kemalin gelecek kuaklar hesabna
kaplar atna inanyorum, uluslama srecinden nce
iirimize ulusal dili getirdiine inanyorum. (Enginn 2003:
31).
Fethi Naci, Yahya Kemale Nazm Hikmetin bir
iirinde son Osmanl airi demesini uygun bulmaz.
Bunun Yahya Kemale yaplm bir hakszlk olduunu
belirtir. Fethi Naciye gre Yahya Kemal gemii ne
kadar zlerse zlesin, Trk iirini Osmanlcadan ve
Osmanllktan kurtaran, Trk iirini Trkeye kavuturan
bir airdir (Enginn 2003: 31).
Yahya Kemal, Atatrk devri edebiyatndaki
Memleketi Edebiyat anlaynn yerlemesinde byk bir
katk salamtr. Yahya Kemal yalnz iirleri ile deil,
yazlaryla da yeni bir edebiyat zerinde dnm ve yeni
bir edebiyatn yaratlmasnda nc olmutur. Tepe adl
yazsnda mill bir edebiyatn yava yava nasl
ekillendiini anlatr. Bunlar amlca Tepesi, Tepeba,
Metris Tepedir. Yahya Kemal, Metris Tepe ile edebiyatn
mill bir gr kazandn, bundan sonraki edebiyatn
Metris Tepe anlayndan ekilleneceini belirtir. (Yahya
Kemal 1970: 316-322).
Yukardaki alntlar ve deerlendirmeler, Yahya
Kemalin Trk edebiyatnn btn zerinde byk ve
kalc bir tesiri olduunu belirtmektedir. Biz bunu birka
iir zerinde somut bir ekilde gsterelim.
lk olarak Tanpnarn Bursada Zaman iirini ele
alalm. Bu iirden alnan baz msralar zerinde duralm:


Bursada eski bir cami avlusu,
Kk adrvanda akrdayan su,
Orhan zamanndan kalma bir duvar
..
sterdim bu eski yerde seninle
Babaa uyumak son uykumuzu,
epevre kaplasn bu ziya, bu renk,
Havay dolduran uhrev henk.
Bir ilh uykusu olur elbette
lm bu tlsml ebediyette,
Belki de ryas byk cetlerin,
Beyaz bahesinde su seslerinin. (Tanpnar 2002: 545).
Burada Yahya Kemale benzerlik aka
grlmektedir. Bu benzerlik ksaca yle ifade edilebilir:
Dildeki henk, iirde yaratlan tarih atmosfer, uyku, rya,
lm, ilh, epevre gibi kelimeler
Bundan baka Tanpnarn Aynalar, Leyl, Ne
indeyim Zamann adl iirleri de ele alnabilir ve bu
iirlerde de Yahya Kemalle birok benzerlik bulunabilir.
Yahya Kemalin Tanpnara etkisi, yalnz iirleriyle
snrl deildir. Tanpnarn romanlarnda da bu etki, ak
olarak grlmektedir. Romanlarn rya, hlya, hatra,
tarih zerine kuran Tanpnar, btn zellikleriyle ve
ahsiyetinin btn unsurlaryla, Yahya Kemal ekolnn
bir devamdr.
Cahit Stky ele alalm. air Bugn iirinde yle
demektedir:
Bugn masal deil
Masaldan daha gzel, gerek (Taranc 1973: 90).
Cahit Stknn burada kulland Trke ifade,
Yahya Kemalin iirlerinin tabi neticesidir. Trkeyi
kullan ekli, ifadedeki rahatlk ve kolaylk, ayn zamanda
iirsellik, Yahya Kemal sayesinde yaratlmtr. Yahya
Kemal olmasayd Cahit Stk bu msralar syleyemezdi,
diye dnyorum. iirdeki anlama gelince, bu noktada da
benzerlik vardr. Cahit Stknn burada tasvir ettii
gereklik duygusu, ilk bakta Yahya Kemalin yaratt
masal dnyasna zt gibi grnmektedir. Fakat her iki air
de, i dnyalarna hkim olan boluk duygusu ve i
skntsyla birbirlerine benzemektedirler. Cahit Stk,
gerekilik duygusundan ve fiziksel artlardan hareket
etmesine ramen onda da Yahya Kemalde olan boluk
duygusu ve i sknts vardr. Sadece o, bu duygusunu
Yahya Kemalden farkl ifade etmi, yani farkl imajlar
kullanm, Yahya Kemalin kulland ufuk, sonsuzluk,
hayal, hatra, rya, hlya kelimelerine yer vermemitir. Bu
suretle, dil, henk, iir zellikleri, hatt hayata bak
tarzlar ile birbirine ok benzer iki air karmza
kmaktadr.
Cahit Stknn Gn Eksilmesin Penceremden iirini
ele alalm:
Ne doan gne hkmm geer,
Ne halden anlayan bulunur;
Ah aklmdan lmm geer;
Sonra bu ku, bu bahe, bu nur (Taranc 1987: 164).
Yukarda saydmz zellikler bu iirde gze arpar.
Bu iirde de Trkenin rahat kullanm ve henk, Yahya
Kemalin iirlerini hatrlatyor. lm konusunun ilenmesi
ise, baka bir benzerliktir.
Bir baka rnek verelim. Cahit Stknn lmden
Sonra iirinde, Trkenin kullanmna ilve olarak baka
benzerliklere de rastlamak mmkndr:


ldk, lmden bir eyler umarak,
Bir byk bolukta bozuldu by.
Nasl hatrlamazsn o trky
Gk paras, dal demeti, ku ty
Altmz bir eydi yaamak. (Taranc 1987: 167).
Bu iirde lm teminin kullanlmas, by
kelimesi, yine Yahya Kemalden gelen motiflerdir. Burada
grlen tam ve dolgun kafiye de, Yahya Kemalin kafiye
seimini hatrlatmaktadr.
Son olarak rif Nihat Asyann Destan iirine
bakalm:
O zaferler getiren atlarn
Nallar altndanm;
Gidileri akna,
Gelileri akndanm. (Asya 2002: 179).
rif Nihat da, bu iirinde Yahya Kemal gibi, eski
Trk aknlarn, aknclarn ve zaferlerini ilemektedir.
Aknclar tayan, altndan nallar bulunan ve zaferden
zafere koan atlar, zaferlere koan atllar, Yahya Kemalin
Aknc, Moha Trks gibi iirlerinin sanki hece ile
yazlm bir devamdr
Yukardaki birka rnek Yahya Kemalin Trk
iirinde nasl bir rol oynadn, nasl kalc ve devaml bir
etki yarattn gstermeye yeter Yahya Kemal,
Trkeye kazandrd kvraklk ve zenginlikle, Trk
iirinde arln korumaya devam edecektir.

KAYNAKLAR:
Arif Nihat ASYA. Destan, Byk Trk Klsikleri, Cilt 14, Arif Nihat
Asya maddesi, hazrlayan Orhan Okay, tken-St Yaynlar, stanbul
2002.

nci ENGNN. Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat, Dergh
Yaynlar, drdnc bask, stanbul 2003.

Mehmet KAPLAN. Yahya Kemal ve iir Sanat, Trk Edebiyat
zerinde Aratrmalar II, Dergh Yaynlar, ikinci bask, stanbul 1994.

Ahmet Hamdi TANPINAR. Yahya Kemale Hrmet, Yahya
Kemale Dair Notlar, Edebiyat zerine Makaleler, Hazrlayan Zeynep
Kerman, Dergh Yaynlar, ikinci bask, stanbul 1977.

Ahmet Hamdi TANPINAR. Bursada Zaman, Byk Trk
Klsikleri, Cilt 13, Ahmet Hamdi Tanpnar maddesi, hazrlayan Orhan Okay,
tken-St Yaynlar, stanbul 2002.

Cahit Stk TARANCI. Bugn, Mehmet Kaplan, Cumhuriyet Devri
Trk iiri, Babakanlk Yayn, stanbul 1973.

Cahit Stk TARANCI. lmden Sonra, Gn Eksilmesin
Penceremden, Cumhuriyet Dneminde Trk iiri, hazrlayan lhan Geer,
Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1987.

YAHYA KEMAL. Mevsimler, Mehlika Sultan, O Rzgr,
Kar Musikileri, Eski Musiki, Kendi Gk Kubbemiz, 1000 Temel Eser,
Mill Eitim Basmevi, stanbul 1969/a.

YAHYA KEMAL. iir, Edebiyata Dair, stanbul Fetih Cemiyeti,
stanbul 1984.

YAHYA KEMAL. Trk stanbul I, Aziz stanbul, 1000 Temel Eser,
Mill Eitim Basmevi, stanbul 1969/b.

YAHYA KEMAL. Yeni Trk Ruhu, Tepe, Eil Dalar, 1000
Temel Eser, Mill Eitim Basmevi, stanbul 1970.









Prof. Dr. sa ZKAN
Panel Yneticisi

Do. Dr. Yakup elik arkadamz Yahya
Kemalin iirlerinde ve Nesirlerinde Milli uur balkl
konumasn yapacaklar. Buyurunuz Yakup Bey,


YAHYA KEMALN RLERNDE VE
NESRLERNDE MLL UUR


Do. Dr. Yakup elik

Bakent niversitesi Eitim Fakltesi retim yesi

Beir Ayvazolunun yllar nce Yahya Kemal iin
kulland bir ibare vardr: Eve Dnen Adam. (Birlik
yaynlar, Ankara 1985). Bu tanmlama milli bilinci, milli
duyarll en iyi ekilde simgelemektedir. Eve dnmek
aresizlik anlamnda deildir. Bu dn, ideali, areyi
kendi evinde bulmu olmann bilincinden kaynaklan-
maktadr. Arayan insann eve dndr. Sanatn, iirin
peinden koan adamn, aradn, evindekilerden
hareketle buluudur. Yahya Kemal, serven peinde Pa-
rise gidiinde, sanat duyarllndan ve Pariste
edindiklerinden hareketle yeni bir sanat dncesine eriir.
Bize ati deerlerle modern iiri birletirecektir. Yahya
Kemalden yllar sonra Attila lhan da (1949-1951, 1961-1963),
Paristen ayn duyarllklarla dnecektir: Trk iirinin
bileenlerini aramak.
Yahya Kemal, Trk edebiyatnda gzel iirler
kaleme alan bir air, stanbula ve grd meknlara dair
yazlar kaleme alan bir aratrmac deildir. Neyi niin
yaptnn bilincinde olan Paristen balayarak dn-
celerini idealleri dorultusunda gelitiren bir sanatkrdr.
ncelikle tarihte Trkl arar. Bu dorultuda da bir tarih
dncesi gelitirir. Bu bakmdan da Trk edebiyatnda
tarihin duygu ve heyecan younluu olarak iire tand
ok gzel eserler verir.
Yahya Kemalde tarih dncesi, Fransada
bulunduu yllarda (1903 1912), Albert Sorelin dersleri
ile balamtr. Camille Yulienn Fransz topra bin
ylda Fransz milletini yaratt szn AIlbert Sorelden
renen Yahya Kemal, bu bakmdan Trk tarihini
1071den itibaren balatr. nk 1071 toprakla insann
kaynamaya ve topra vatan edinme macerasnn da
balangcdr. Ona gre Orta Asyadan gelme maceramz
reddedilmeyecektir (Banarl, 2004:1170). Ancak o dnem Trk
milletinin tarih ncesi (Kblet- Tarih) olarak kabul
edilmelidir. nk oluum (tekevvn) 1071den sonra
Seluklu ve Osmanl dnemlerinde gereklemitir.
Yahya Kemalin eserlerinde tarih dncesinin
olumasnda iki unsur nemlidir. Bunlardan birincisi
yetimesinde byk rol oynayan, doup byd skp
ve evresinin snrlarmz dnda kalmas, orada ve
ailesinden ald milli ve dini terbiyedir. kincisi ise Albert
Sorelden rendii tarih anlay ve metodudur (zbalc,
2006: 237-251).
Tarihte Trkl arayan Yahya Kemalin, iirlerinde
ve nesir yazlarnda izledii yolu iyi belirlemek lazmdr.
Onun bir tarih filozofu veya tarihi kabul edilmesi uygun
dmez. O, tarih uuru ve tarih zevki ile beslenmi rind
yaratll bir airdir. Ona gre tarih, milletin kklerini
kurcalayan bir kavramdr. Bugn dnn, yarn da bugnn
zerinde ykselecektir. O, tarihle ilgili duygu, dnce ve
hayallerin, iirlerinin balca estetik unsurlar olarak ele
alp iler gibi grnr. Ancak, Trk insanna, zerinde
yaad topran deerini bilme, nasl bir sreten
geldiini, estetik bir hazla birlikte uurlu olarak verdiini
de unutmamak gerekir.
Yahya Kemalin Kendi Gk Kubbemiz adl
eserindeki iirlere bu adan baktmzda milli
duyarlln ve bilincin en st seviyede karmza ktn
grmekteyiz. Sleymaniyede Bayram Sabahnda tarihten
gelen insan kadrosu ile halden gelenleri imparatorluun
merkezi saylabilecek en grkemli yapda bir araya getirir.
yle sanyoruz ki bu iir, Trk toplumuna nereden
geldiini ve nasl bir milletin mensubu olduunu anlatma
ihtiyacnn rndr.
Sleymaniyede Bayram Sabahnda bir milletin
ordu-millet diye tanmlanan askeri yapsn buluturan
Yahya Kemal, Kocamustpaa iirinde de stanbulun
manevi erevesini temsil eden bir meknda maneviyat
gemi ve haliyle buluturur. Her ikisini de milli bir uur
ierisinde gerekletirir. Kocamustpaa iirinde mmin,
mtevekkil ve yoksul yap ile btnlemi semt; lke
insanlarnn, Trk insannn karakteristik zelliini
yanstmaktadr.
Tpk Sleymaniyede Bayram Sabah iirinde
olduu gibi vatann zeti saylabilecek bir meknda
birdenbire yaan yamur hlya ile gerei yan yana
getirir. Bu semtin eski sakinleriyle imdiki sakinleri bir
araya gelirler. Bu, tarihin eitli ahsiyetleriyle hlde
grnmesinden baka bir ey deildir. Yahya Kemal,
Sleymaniyede Bayram Sabahnda,

Bu sknette kartka karanlkla k
Yryor durmadan insan ve hayalet kark
Kimi gkten, kimi yerden p her kapya
Giriyor birbiri ardnca ilahi yapya
Tanrnn mabedi her bir tarafndan doluyor
Bu saatlerde Sleymaniye tarih oluyor
Derken, tarihten ve hlden gelen insanlar bu
msralarda buluturmutu. Kocamustpaa iirinde de
hiret ile gerek hayat adm mesafesi kadar birbirine
yaklatrlr. Yahya Kemal alan pencerelerden ieriye
girer ve tarihi hlde yaar.
Yahya Kemalin iir ierisinde tarihsel olan
anlatmas veya tarihsel olandan hareketle estetik haz
verme iini bilinli yapmtr. nk tarih anlatmyla
yorulmu milli bilin; kuru bir anlatmla deil, estetik
szgeten geirilerek sunulursa bu gaye gerekleebilir.
Meknn sunduu armlar, o meknn gemi-
inden, tarihinden kaynaklanmadr. iirin ilk blmnde
sylediimiz Geer insan bir adm atsa birinden birine /
Kavuur karda kaybettii bir sevdiine msralardr,
bunlarn anlatmn kolaylatran:
Sarmaklar, yazlar, talar, aalar kark
Hafz Osman gibi hattatla gmlm bir k
Bu mezarlkta siyah topra aydnlatyor
Belli, kabrinde o bir nura sarlm yatyor.
Bu mtsralarda air Haftz Osman'tn
mezartntn burada bulundugundan bahseder.
Bunu kuru bir anlattmla sunmak yerine "o bir
nura sartlmt yattyor" sz grubuyla kendi-sinin
bu mezara, meknla btnlemi abideye
yaklatmtnt da ortaya koymaktadtr. Mekn,
airi her ynyle duygu seline bogmutur.
Vatantn geni bir zeti olarak tantm-
layabilecegimiz bu meknda, vatantn fatihi
atalartyla beraber yaamast byk mutluluktur
onun iin.
Yahya Kemale gre tarih, milleti kkleyen
kucaklayan ve besleyen bir kavramdr. Bugn dnn
temelleri zerinde duracak, yarn da bugnn temelleri
zerinde ykselecektir. Bu temelleri salam ve canl
tutabilmek iin kkten uzak durmamak lazmdr. te
Kocamustpaa semti airdeki bu duygularn dile
gelmesine neden olmutur:
Derler insanda derin bir yaradr kkszlk
Budur lemde hudutsuz ve hazin kszlk
Szlatr baz saatler dayanlmaz bir ac
Kk toprakta kalp kendi kesilmi aac
Ruh arar baka teselli her esen rzgrda
Ne yazk domuyoruz imdi o topraklarda.
Bu msralar Yahya Kemalin mekndan uzakla-
tktan sonra, hldeki toplum zerine bir eletiri
niteliindedir. Benin, bir bakma kendi kendisiyle
yzlemesidir. Tarihe bakarken, duygu younluundan
uzaklamayan airin, yukardaki szleri kendisinden
sonraki nesillerle ve gnmz genliine bir uyar
niteliindedir. Bilinli yaplmtr.
Yahya Kemalin Sleymaniyede Bayram Sabah ve
Kocamustpaadan baka Bir Tepeden, Bir Baka
Tepeden, Aknc, Moha Trks, stanbulun Fethini
Gren skdar v.b. iirleri de; topra vatan yapma
bilincinin, tarihle yaanan zaman dilimini bir meknda
birletirme giriiminin sonulardr.
Yahya Kemal Beyatl, 1912 ylndan lmne kadar
kalemini nesir alannda da kullanm; bu dorultuda
makale, sohbet, eletiri, portre, hatra ve hikye yazmtr.
Yahya Kemal'in nesir yazlar Dergh, Gen Kalemler,
Peyam- Edebi, Peyam- Sabah, Tevhid-i Efkr, leri gibi
dergi ve gazetelerde yaymlamtr. Bu bakmdan Yahya
Kemali sadece iir yazan bir air olarak grmemek
gerekir. Yahya Kemal; edebiyatmzn eitli problemleri
zerinde dnen ve aklayan, siyasal ve sosyal alanlarda
eitli dnceler gelitiren bir fikir adamdr. Tarihimize
yeni dnceleriyle farkl bir boyut kazandran tarihi ve
sosyolog yan da bulunmaktadr.
Siyasi ve Edebi Portreler kitabnda Trk edebiya-
tnn, Trk kltrnn ve siyasal hayatnn nemli
isimlerini eitli ynleriyle tantr. Abdlhak Hamid,
Tevfik Fikret, Ziya Gkalp, Sleyman Nazif, Halide Edip,
Yakup Kadri, Refik Halid, Ruen Eref. Yalnz bu edebi
ahsiyetlerden Abdlhak Hamid dndakilerin tm,
yaadklar dnemin siyasal hayatnn tam merkezin-
deydiler. Siyasi ve Edebi Portreler kitabnda, edebi
kimliin dnda tannm ahsiyetler de unlardr: Ahmet
Naim Bey, Murad Bey, Kbrslzade Tevfik, Doktor
Nazm, Bahaeddin akir, Yusuf Akura, ekib Bey,
Cemal Paa, Cavid Bey. Yahya Kemal'in Siyasi ve Edebi
Portreler kitab, hem yakn dnem tarihimiz (ttihat ve
Terakki, Mtareke dnemi, Milli Mcadele yllar ve
Cumhuriyet) asndan nemli bir kaynaktr hem de
airimizin mizacn ve kiisel zelliklerini farkl bir adan
gzler nne sermektedir. Bu bakmdan ad geen kitab,
bir vakanvisin notlar tarznda da deerlendirebiliriz.
Yahya Kemal kltrel duyarll olan bir
edibimizdir. Edebiyata Dairde iir, eski edebiyat, Trke,
tenkit, tiyatro gibi konulardaki grlerini ihtiva eden
yazlar bulunmaktadr. Burada airimizin edebiyatn
hemen btn trleriyle ilgili dnceleri tasnif edilerek
sunulmaktadr. Ayrca Yahya Kemal ile yaplm
mlakatlar da kitabn sonuna konulmutur. lk konu
iirdir.
Yahya Kemal, Trk toplumunun nasl bir iir
aradn "Biz Nasl iir steriz" ve "iirde de Ordu
Millet" adl yazlarnda tanmlamaya alr. Ona gre
kendi deerlerinden kopmu, deruni bir ahenk tamayan
iirler, belirli bir zaman diliminde benimsenseler bile, bir
mddet sonra yerlerini yeni gelenlere terk etmek
durumunda kalrlar. Bu bakmdan Merutiyet dnemindeki
iir hareketlerine kar olumlu dnceler ierisinde
deildir. Bizim kendi deerlerimiz zerinde ykselen iir
iin de iaret Divan edebiyatdr. te Yahya Kemalin
Paris yllarnda edindii en nemli dncelerden, uurdan
birisi de budur. Divan iirini toplumumuzun bir deeri
olarak grmeye balayan Yahya Kemal, oluturulacak
yeni iirin de, divan edebiyat geleneinin tamamen
dnda olumamas gerektii grndedir.
Yahya Kemal, "Eski ve Yeni iir" balkl yazsnda
edebiyat ve iir ezberlerimizi bozacak bir deerlendirme
yapar. 1860 1900 dnemi Trk iiri deerlendirmesinde
Yeniehirli Avni Bey rnei zerinde durur. Yeniehirli
Avni'nin her trl Bat tesirinin dnda Arthur Rimbaud
ile birebir ayn iir grnn bulunduunu, buna karn
dnemin bu dnemin en Avrupal airi kabul edilen Tevfik
Fikret'in iirlerinin ve iir anlaynn da Franois Coppee
gibi arka planda kalm bir air grnts verdiini syler.
Fikret'in iiri, Yahya Kemal'e gre pes ve sathidir. Ancak
grmezlikten geldiimiz son dnem Divan airlerinin
iirleri ve sanat anlaylar Avrupa'nn en modern sanat
dncelerini hatrlatr niteliktedir.
Edebiyata Dair adl kitap, Yahya Kemalin Trk ve
Bat edebiyatn ok iyi okumu, anlam olduunu ortaya
koymaktadr. Arayarak elde edilen bilin burada da
kendini gstermektedir. Ev, Divan iiridir.
Aziz stanbulda Yahya Kemalin stanbul,
stanbul'un fethi ile ilgili, Yahya Kemal'in aratrmalar,
makaleleri, sohbetleri yer almaktadr.
Yahya Kemal, Aziz stanbul'da tarih iinde Trkl
aramakta, Anadolu topra ile stanbul'un vatan olma
yolundaki macerasn ilemektedir. Trkler Dnya
corafyas zerinde birok vatan kurmutur. Ancak bu
vatanlardan en azizi, 1071'den bu yana Trk kan ve slam
imannn birleimiyle ilenmi olan Anadolu topradr.
Yahya Kemal, stanbul iin de benzer dncelere
sahiptir. Ona gre stanbul, vatann her ynnden gelen
Trkler tarafndan ilenmi, Trklerin ve Trkiye'nin
merkezi oluvermitir. stanbul, Trk tarihinin, Trk
corafyasnn terkibi durumundadr. Yahya Kemalin
tarihi olan anlatmada mekndan hareketle, daha dorusu
meknn sunduu armlardan hareketle tarihi
anlatmas nesir yazlarnda da grlr. Aziz stanbulun
Gezinti balkl yazsnda mekn Anadolu Hisardr:
Anadolu Hisarnda bir gn geiren insan Trk
ruhunu derinden derine renir. Gzelce Hisar, Gksu,
Ota Tepesi Yalnz bu isimler bal bana birer
resimdirler. Anadolu zevkinde bir isim olan Gzelce Hisar
zaman iinde kaybolmu yerine Anadolunun kendi ismi
gelmi. Gksu ne kadar hayal meyal bir kelimedir; Ota
tepesi, bilakis ftuhat devrinin mcessem bir sahnesi gibi
gzleri kamatryor.
Gksu vadisinden Boazii sularna ilk gelen
Trklerden ta stanbulun fethine kadar bu ky anl anl
bir hisardr; kh Anadoludan Rumeliye, kh Rumeliden
Anadoluya koan Yldrm Beyazdla onun oullar,
Murad ve Fatih gibi ve onlarn arkadalar olan
cengverler ikide birde, bir kartal kmesi halinde bu
kulelere konarlar, bu kulelerden kalkarlar.. Bu satrlar da
mekndan hareketle, duygu younluuyla tarihe ynelme
ve anlatma sz konusudur.
Yahya Kemal, Aziz stanbuldaki hemen btn
yazlarnda milletimizin yaratt kltr ve medeniyete ait
zenginlik unsurlarmz grr, anlatr. Bu tavr, hem Yahya
Kemalin duyarll ve uuru olarak deerlendirilmeli
hem de Onun Trk milleti tarafndan benimsenmesindeki
temel nedenlerden biri olarak grlmelidir.
Eil Dalar'da Milli Mcadele yllarnn oluturduu
atmosfer, milletin ahlanmaya balayan bamszlk ruhu
zerine 86 yaz bulunmaktadr. Yahya Kemal'in stiklal
Savann gereine ilk andan itibaren inandn belirten
Nihat Sami Banarl, airimizin Mustafa Kemal'den de
"milli timsal" diye bahsettiini yazar: "Yahya Kemal'e
gre Atatrk, Trk milletinin bir milli kahramanda tecelli
etmi, ruhu, benlii, byk kudreti ve ksaca, Trk
milletinin kendi ahsiyetidir." (1984, s.328).
Eil Dalar'daki yazlar dikkatle okunursa, Yahya
Kemal'in Milli Mcadele yllarnda, cepheye, dnce
yoluyla, hi de kmsenmeyecek hizmetleri bulunduu
grlecektir.
Tarih Mushabelerinde Yahya Kemal'in tarih
dncesi evresindeki sohbetleri bir araya getirilmitir.
Bu yazlarda tarih kavramnn armlarndan baka,
tarihe ait sevginin nedenleri ve oluumu da Yahya Kemal
perspektifinden sunulmaktadr. Ona gre tarih sevilecek
ya da nefret edilecek bir kavram deildir. Aratrlacak ve
muhakeme edilecek bir olgudur. Yahya Kemal bu
kitabnda tarihimizin 1071'den Milli Mcadele dnemine
kadar geen olaylarn, tarih bilgisi nda yeniden
deerlendirir. Bunu yaparken sohbet tarznn getirdii
lezzetin btn inceliklerini de metinlerde grmekteyiz.
ocukluum Genliim Siyasi ve Edebi Hatralarm
kitabnda Yahya Kemal, dncelerinin oluumunu
yaadklar evresinde anlatr. kinci blm olan Edebi
Hatralar'da ise onun iir servenini tmyle grmekteyiz.
"iirde Otuz Senem" balkl yazda airimizin nasl iire
baladndan, iir anlayndaki deiimlere nasl
ulatna kadar btn serencam bulunmaktadr. "Paris'de"
ve "Fransa'da iir" balkla yazlarda ise, Bat iirine
bak ve deerlendirmesi vardr. Buradaki yazlar gn
gnne tutulmu notlardan olutuu gibi, gemi zaman
bir bilge kii olarak yeniden deerlendirme de sz
konusudur.
nc Blm Siyasi Hattralar'da ttihat
ve Terakki ytllart anlattltr. Burada Balkanlartn
yava yava elimizden gidiine airimizin derin
zntsn de grmekteyiz. Bu da hem
duygusal anlamda baglt bulundugu
meknlardan uzaklamantn, hem de vatan
olmu lke topraklartnt kaybetmenin
duyarltltgt olarak degerlendirilmelidir.


KAYNAKA
Banarl, Nihad Sami (2004), Resimli Trk Edebiyat
Tarihi, Milli Eitim yaynevi, stanbul.
Banarl, Nihad Sami (1984), Nihat Sami Banarl'nn
Kaleminden Yahya Kemal - Bir Dadan Bir Daa, Kubbealt
Neriyat, stanbul.
zbalc, Prof. Dr. Mustafa (2006), Yahya Kemalin
Duygu ve Dnce Dnyas, 3. Bask, Aka yay., Ankara.


Prof. Dr. sa ZKAN
Panel Yneticisi

Efendim imdi sz sras eski milletvekilimiz,
bymz, aabeyimiz Nevzat Ksolunda Sayn
Ksolu, Bir Fikir Adam Olarak Yahya Kemali
deerlendireceklerdir. Buyurunuz efendim.


BR FKR ADAMI
OLARAK YAHYA
KEMAL


Nevzat KSOLU



Bat tesirinde balayan yeni edebiyatmzn en gl
ve gr sesli airi olarak kabul edilen Yahya Kemal,
adalama sorunumuz zerindeki dnce ve eylemiyle
de iz brakm bir aydnmzdr. Yazdklar kadar,
sohbetleriyle de evresini etkileyen Yahya Kemal, ar
danda Bursann devamdr. Her eyiyle Trk olan bir
ehir dedii skpte domutur. dadide okumak zere
geldii stanbulda, bir sre kald Abdurrahman
Paazde brahim Beyin Saryerdeki konanda kurulan,
dnemin nl ustalarnn katld mzik meclislerinde
klasik Trk mziinin zevkine varmaya balamtr.
Sonradan, stanbula dnnde Tanburi Cemil Beyi
dinlerken, Karmda bir altn kap ald; memleketime o
kapdan girdim diyecektir. Hemen, imdiden syleyelim
ki, Yahya Kemalin sanatkr ruhu, milliyetinin heyecann
mzik ve mimaride duyarak istikametini bulmu ve
dnceleri de bu izgide olumutur.
O yllarda, Beir Ayvazolunun ifadesiyle mill
uzviyet kendinden teneffr edenleri safra gibi dar
atyordu. Bunun okumular arasndaki ad Paris sevdas
idi. Yahya Kemal de bu okumular arasndayd ve imann
kaybetmi bir okuryazar olarak Paris sevdasna
tutulmutu. O konakta tant Serezli ekip Bey,
Avrupay, mutlaka gidilmesi gereken bir k lemi olarak
Ona anlatmt.
Bugn biliyoruz ki, hrriyet, istibdat gibi sloganlar
aslnda birer bahane yahut psikolojik rtme aralar idi;
kendi kltrlerine olan inanlarn kaybetmi, sorunlarna

Trk Ocaklar Eitim ve Kltr Vakf Bakan

zm retemeyen Osmanl okumularnn, hayran
olduklarna ka idi bu. On sekiz yanda Parise gelen
Yahya Kemal hemen Jn Trk muhitlerine girer; ancak,
sanatkr mizac, bu serbest ortamda diledikleri gibi
ihtilalcilik hayalleri kuran bu evre ile pek uyuamaz. Bir
ara sosyalist evrelere taklr. Ancak, bu tr hareketlere
katlmayaca hususunda babasna sz vermi olduunu da
dnerek, bir koleje yazlp Franszcasn ilerletmeye
balar. Daha sonra Siyasal Bilimler Okuluna kayt yaptrr.
Burada, dnce ve duygularna yn verecek insanlarla
tanr. . Mverrih Albert Sorel, maruf tarih
derslerini o mektepte veriyordu. Onun kuvvetli tesirine
kaplarak, kendi tarihimizi okumaya baladm. Oku-
duka, Anadolu, Rumeli ve stanbul Trkln baka
bir zevkle duydum. Nasyonalist bir bakla vatann
iklimleri, mimarisi, haritalar, devir devir alm olduu
ruhlar gzlerimi kamatrd. te ilk defa bu tarih
kapsndan yeni bir ufuk grdm. Sorel, derslerinin
birinde yle konuur: Tarihte kefolunmam iki
mehul vardr; bunlardan biri corafyada kutuplar,
dieri tarihte Trktr) Gen Yahya Kemali bu
kefedilmemi milletini aramak heyecannn nasl sar-
dn tahayyl etmek zor deildir. Yusuf Akora ve
Ahmet Ferit Tek de bu tarihiden feyz almlardr. Yine o
sralarda Tarihi Camille Juluianin, Fransann topra
bin yl iinde Fransz milletini yaratt sznde formle
edilen bak as da Onda ufuk aar. leride, Trk
milletini, 1071de balayarak Anadoluda oluan ve en
yksek dzeyine stanbulda ulaan terkip, olarak tarif
edecektir.
Yahya Kemal artk tarihimizle i iedir; gen
adamn mill duyarlklar yeermi, kk salmaktadr; daha
sonra sanatnda da yansyaca gibi, bugnn taze
syleyilerinde gemiimizi yaamakta ve yaatmaktadr.
Seluklu ve Osmanl tarihini kendi kaynaklarmzdan
okumaya ve derin sezgisiyle yorumlamaya alr.
Bu arada Hugo ile balayan Fransz iiri okumalar
Verlaine, Theophile Gautier, Baudelaire varr. 1907li
yllarda Paris kahvelerinde iirinin, fikrinin, zevkinin
havas iinde balk suda yaar gibi yaamaktadr.
Derken, bu isimlere gre daha mtevaz bir air olarak
bilinen Heredia dikkatini eker. Bu air, byk ilhamlarn,
ihtiraslarn tesinde, sabrla iir zerinde kuyumculuk
yapan bir sluba sahiptir; gemi, sk bir imbikten
geirilmi olarak onun iirinde yansmaktadr. Kadim
Yunan ve Latin iirinin havasna, kendi ifadesiyle iirin
asl madenine onda ular. Beyaz lisan anlayyla bu
air aracl ile tanr. imdi, eski edebiyatmzdaki
birok beyitlerin yahut berceste msralarn gzellikle-
rindeki hikmeti anlamtr. Ve iirde bu izi srecektir.
Onun, eski iirimizin ses ve ahengi ile ada iir dilini
yakalama abas, Tarih iinde Trkl arama gayretiyle
birlikte geliir. air olarak da, dnce adam olarak da
Yahya Kemal bu okumalarla oluur.
Pariste, zel yaants asndan Kh ferahl ve
kh skntl lakin daima zevkine gre bir mr srer.
Yurda dndkten sonra yle syler: stiyordum ki,
Trkn haneresine gre telaffuz edilmi ve Trkn
haneresine uygun bir ahenk iinde kullanlm kelime-
lerle bir iir yaratlsn. Fatih bir milletin, fetih-lerle
ahengini bulmu diliyle iir yazmak Ve halknn konu-
tuu ve anlad dili bir kuyumcu titizlii ile ileyerek
iirini kurmaya balad.
O ytllar, Osmanlt okumulart arastnda,
agdalama {O zaman iin daha ok,
Avrupaltlama) tarttmalartntn yogun oldugu
zamanlardtr.
Yahya Kemal 1912 ylnda stanbula geldiinde,
artk inansz bir okumu deildir: Bu uzun Avrupa
yolculuundan dnerken, Mslmanlam, kendi vatan-
dalarm iin fazla duygulu bir ruhla dnmtm.
Ancak, Yahya Kemal Fransada geen dokuz ylnn
brakt tortular ve alkanlklar sebebiyle, sevdii ve
savunduu Mslman-Trkn gnlk kltr hayatn
yaayamad. Halk sevdi, ama onlardan biri olamad.
Atik-Valideden nen Sokaktaki dizeleri hatrlayn
Tenha sokakta kaldm orusuz ve neesiz.
Yurdun bu iftarndan uzak kalmann gam
Hadsiz yaatt ruhuma bir gurbet akam
Yahya Kemal, estetik llerini ve
degerlerini Avrupa'dan alarak zevk dzeyini
ykseltmiti. Tarihimize ve mill hayattmtza da
dogal olarak bu gz ve llerle baktyor ve
btnyle seviyordu. Onun zelligi, Battdan
beslenmi olmastna ragmen Battya zihnen
teslim olmamt, dnce istiklalini
kaybetmemi olmastydt. Batt medeni-yetini de,
kendi medeniyetini de ayni gzle grm,
degerlendirmi ve kendi medeniyetini
semiti. Hlbuki o dnem okumulartmtz
genel olarak Batt'ya teslim olmulardt; Batt
medeniyetini degerlendirme gcn
gsteremiyor, hatta kurumlart, kavramlart
yeterince kavrayamtyor, bylece, oradan gelen
her eye atk duruyorlardt. Kendi
medeniyetlerini yeniden diriltmek hamlesi ise
sz konusu bile edilmiyordu. Bir kesim, kendi
kltrnden "teneffr" eder, onun kurucu
ilkelerini aagtlar, geri kalttmtztn sebebi
olarak grrken, kart bir kesim de,
geleneksel kltrmzn ilke ve llerini
savunmakla birlikte, bunun nastl ayaga
kaldtrtlabile-ceginin yolunu gsteremiyorlardt.
Sonuta, bir taktm kuramsal dogrularla
yanltlar, zihni planda arpttp duruyor yahut
yle grnyordu.
Klasik Osmanl aydnlar baka hibir kltrle
mukayeseye girmeden, lp bimeden, herhangi bir
kayglar olmadan kendi medeniyetlerini, yaama
biimlerini seviyor ve o llerle gven iinde yayor-
lard. Salkl olan ve kltrn yaratc dnemlerinde
grnen budur. Bu durum, bir bakma Gazalinin, mmi
koca karnn imann, slm inanlarnn savunmasn
yapan kelamclara tercih etmesine benzer. Gerekten de,
koca karnn iman taklididir, ama phe bulamam bir
safiyeti vardr. Savunma yahut kantlama ise, en azndan
bir kar gr var saymay gerektirir ki, bu bir zaaftr.
Ne yapalm ki, Osmanlnn medreseden gelen aydnlar da,
zm retmedeki yaratclklarn kaybetmi, bir mit
olmaktan kmlard.
Yahya Kemal, dardan bir bakla da olsa, kendi
medeniyetinin deerlerini, gzelliklerini grm ve ona
balanmt. O gnlerde, yani Trkln, medeniyetimizi
temsil eden mparatorluunun, fiilen kmekte olduu ve
en youn aclarn, mitsizliklerin yaand o gnlerde,
birikimini byk lde Fransada alm bir Trk
okumuunun, kendi medeniyetini stn tutarak ona
balanmas, gerekten de byk bir ahsiyet tezahrdr.
Bu ahsiyet, Trk edebiyatnn en gzel iirlerini ve Milli
Mcadeleye can katan dz yazlarn yazacaktr.
Burada, istitrat kabilinden kltr deimeleri yahut
etkileimleri konusunda ksa baz aklamalar yapmak
gerekir. Diri zamanlarn yaayan bir kltr, bakt her
eyi kendi gzyle grr; yani, mill imann aydnlnda
grr; kendi lleri ve deerleriyle kavrar, deerlendirir.
Eer bu kltr unsurunu gzel yahut faydal buluyorsa,
onu kendi kltrne hibir endie duymadan alr, slubuna
katar yani milliletirir. O unsurun yabanc bir kltrden
geldiini aratrmak ve bilmek uzmanlara kalm bir itir.
Kltr eer soumaya, kendi imannn nda gre-
memee, deerlendirme gcn kaybetmeye balam ise
tereddtler de balar. Karlat yabanc kltr deer-
lendiremedii, gzelini, faydalsn seemedii gibi,
aldklarn da zmsemede yani slubuna katmakta
skntlar yaar. Eer u veya bu sebeplerle yabanc
kltrlerden alntlar yapmak zorunluluu olursa, mill
kltr zgnln kaybeder, alacalar. Bu dnem ve
sonras kltrn korumac tavrnn artt ve alntlarn
taklit dzeyinde kald, mizah konusu olduu
zamanlardr.
Bizim Avrupallama yahut adalama maceramz
da, kendi kltrmze olan gvenin sarsld, man
mzn zayflad, korumacln balad dnemde
balamtr. Doal da budur; aksi halde yukarda iaret
ettiimiz gelime srer giderdi. Kendi kltrnden p-
heye den okumularn, bu kltr yenileme gayretlerine
girmesi yerine ki adalama terimi bu harekete ok
uyard- gzn yabanc kltrlere dikmesi de, onay-
lanmasa bile anlalabilecek bir tutumdur. Ancak, kendine
dnp, millnin heyecanlaryla yeni bir hamle yaratanlar
da vardr. Biz bunlardan hi deilse ikisini tanyoruz: Din
alannda Sait Nurs, edebiyat alannda Yahya Kemal.
Sait Nurs, yenileme yapt alann iinden gelerek,
ierden kavrayarak bir iman tazeleme hareketi
balatmtr. Yahya Kemal ise, dndan bakarak, lleri
ve zevkini dardan alarak kendi kltrne bakm,
deerlendirmi ve onu yenilemeyi baarmtr. Yahya
Kemalin bakn ileride ele alacamz iin, imdilik
bunlar sylemekle yetinip, bizdeki Avrupallama
tartmalarna bakarak, airimizin yerini belirlemeye
alalm.
adalama tartmalar esas itibariyle yntem
sorunlarna younlamt; Avrupallamamz yahut
adalamamz gerektii konusunda kimsenin itiraz
yoktu. Byle bir itiraz ancak geleneksel milli kltrden
gelenlerin yapmas mmknd, ama onlar da yeni bir ey
syleyemiyor, yer yer, ortaya kan asrileme grnt-
lerini eletirmekten teye geemiyorlard. Yntem seimi,
iki ayr sorun hakkndaki tercihe gre belirlenebilirdi:
Baar ve kimlik. lk sorun, adalamamz iin btnc
m, yoksa parac bir yaklam m gereklidir? Yani
hayatn maddi, manevi- her alannda Avrupallar gibi mi
olmalyz; yoksa Avrupa medeniyetinin baz ynlerini
almakla yetinebilir miyiz? Bu soruya, Batclar diye
isimlendirilen Abdullah Cevdet ve arkadalar btnc
olmak zorundayz cevabn veriyor, din meselesini sessiz
geiyorlard. Prens Sait Halim Paa gibi slamc olarak
nitelenenler, Batnn ilim ve tekniini almamz yeterlidir
ve yntem olarak da mmkndr, diyorlard. Ziya Gkalp
gibi Trkler de ayni eyi sylyorlard. Gkalpn
onlardan fark, bu gr sosyolojik ve sistematik bir
temele oturtma gayretleri idi. Bu iki grubun yani
paraclarn ortak endiesi, adalaalm derken mill
kimliimizi yitirmekti. te Ziya Gkalp bu temel endieyi
karlamak zere, kltr ve medeniyet ayrm yapyor,
kltr milli, medeniyet evrenseldir diyordu. Ardndan,
mill kimlii oluturan unsurlarn kltre dhil olduunu
syleyerek, Avrupallamann dna karyordu. lim ve
teknik ise medeniyete dhildir ve her kltr bunlar
alabilir; bizim de almamz gereklidir. Mehmet Akif de
ayni eyleri iir halinde dillendiriyordu.
Paristen dndnde bu fikir ortamna giren Yahya
Kemal, ilk anlarda henz yolunu tam olarak
belirleyebilmi deildir. nce, Yakup Kadri ile beraber
Nev Yunanilik havasna girer. Dou tesirinin dnda yeni
bir iir kurabilmek iin eski Yunana inip, temel
kaynaklardan balamak lazmdr. Kadim Yunandaki sanat
allarn bir Akdeniz mucizesi olarak grr. Bylece,
bizimle de az ok bir iliki kurmu olarak bu kaynaa
ynelir. Fakat bu heyecan pek ksa srer ve ate sner.
Yurda dndkten sonra stanbulun her semtini tek
tek gezmeye balar. Tekkelere gider, ayinleri izler,
nefesler dinler. Tarih birikimi olan bir aydnn bu
gezilerden hangi heyecan ve ilhamlarla dneceini
tasavvur etmek zor deildir. Bu, Sleymaniyede Bayram
Sabah ve dierleri iin bir dolma ve olgunlama srecidir.
Tanburi Cemil Beyi dinlerken, Karmda bir altn kap
ald; memleketime o kapdan girdim der. Memleketinin
kltrne yeniden katlmak heyecan iinde, bir bayram
sabah Adada ufak bir camide bayram namazna gider.
Kendi z iklimini duyduka gzlerinden yalar gelir. O
sabah, o Mslmanla az aina Byk Adann kck
camiinde, afakta ayni milletin ruhlu bir cemaati idik
. O sabah gnlm her zamankinden fazla akt der.
Yahya Kemal, Mslmanl milletimizin tekevv-
nn salayan, ona ruh veren temel unsur olarak kabul
eder. Kendisi zel hayatnda bu kltre yeterince
katlamasa da, onu sezgisiyle kavram ve en st estetik
dzeyde iir ve nesirde dillendirmi biridir. slam
alglama konusunda da, hem Gkalptan hem de Mehmet
Akif gibi slamclardan farkldr. Bir sosyolog olan
Gkalpn Mslmanlnda, ileriye dnk olarak olmas
gerekenleri dikkate alan bir reformist hava vardr. Akif ve
arkadalar da reformisttir; ancak onlar, dinin hurafelerden
temizlenerek Asr- Saadetdeki haline dnlmesini
istemektedirler. slam dnyasnn geri kal sebebini de,
eski kltrlerden kalma tortularn etkinliine bala-
maktadrlar. Yahya Kemal ise hibir ayrm, yorum
yapmadan milletimizin Mslmanln yani din klt-
rmz olduu gibi kabullenir ve gzel bulur. Trbeleri
ziyaret edip, okuyup fleyen ve parmaklklarna aput
balayan insanlar sevgiyle seyreder ve cokuyla tasvir
eder. Yahya Kemal, Trk Mslmanl dedii bu slubun
kendi iinden yenilenerek devam etmesini ister. Akif ise,
Kuran okuyup flemek iin gelmedi, diye haykrarak halk
bu geleneinden kurtulmaya arr. Gkalp, millicilik
gayreti ile ezann Trke okunmasn isterken, Akif ve
arkadalar buna, aslna uygun dmeyen bir bidat olduu
gerekesiyle kar karlar. Yahya Kemal ise bir baka
pencereden bakmaktadr: 1300 yl nce Peygamberin
Bilal Habeiden dinledii ezan, yz yllarca bizim
semamzn hem dini, hem milli musikisi olmutur. Bizi biz
yapan ve ayakta tutan temellerden biri bu ezan sesleridir.
Dorusu istenirse sosyolojik adan da Yahya
Kemalin bak ok salkldr. Trk Milletinin Ezann
aslna uygun okunmasna niin bu kadar deer verdiini,
ancak bu adan bakarak anlayabiliriz. Bu hassasiyet bir
koruyuculuk tezahr olmaktan ok, benliini, kimliini
koruma duyarlldr. O kadar basit.
Yahya Kemal bu arada Ziya Gkalpla tanmtr;
onun fikirlerini btn olarak benimsememitir, ama kavi
bir dostluk kurarlar; nerdeyse hergn bir araya gelerek
tartrlar. Gkalpn de destei ile niversitede hoca olur.
Verdii dersleri ve ok seyrek gn yzne kan birka
iiri ile byk bir hret olur.
Yahya Kemale gre, Trk Milletinin oluumunda
vatan fikrinin byk arl vardr. Vatan, Itrinin ses
verdii, Sinann Selimiyesini kurduu, Koca
Mustafapaann dar sokaklarnda huzurun yaand ve
nice ehitlerin altn kanyla sulad bir corafyadr.
Eer mezarda, afak skmeyen o zindanda,
Ceset rr, tahayyl kalrsa insanda,
Cihan vatandan ibarettir itikadmca
u var ki, Trkln temerkz ettii yer stanbul
olduu gibi, vatan da stanbul temsil eder. mparatorluun
geni corafyasndan gelen insanlar ve kltr unsurlar
stanbulda bize has ve en yksek terkibine ularken,
stanbul da, bu geni corafyann hlasas olur. stanbul
sadece mparatorluun bakenti deil, medeniyetimizin
merkezidir. Trk zevkinin younlat, Trk iradesinin
keskinletii, Trk dili ve hayatnn en gzel slubunu
bulduu yerdir stanbul. Mill ruh, btn imknlaryla
burada en yksek dzeyde tecelli eder. stanbul btn
vatan, Kendi Gk Kubbemizi temsil eder.

Irkn seni iklimine benzer yaratrken,
Ka fethe koan tular ufuklarla yarm.
Tarihini aksettirebilsin diye ehren,
Ka fatihin altn kan mermerle karm.

Mill varlmzn, 1071 Malazgirt zaferinden ba-
layarak tarih iinde olutuunu syleyen Yahya Kemal,
kendisinden sonra gelen Remzi Ouz ve Nurettin Topu
gibi, niin bu tarihin balang olduunun ikna edici
aklamasn yapmaz. Malazgirt ncesini Trkln bir
mukaddimesi olarak grr. Onda da, dierleri gibi, mill
varl tehlikeye atmak endiesinin hkim olduunu
dnebiliriz. Aksi takdirde, mill varl bir uzviyete
yakn dnen airimizin, bir aac yarsndan kesip, onu
canl bir varlk gibi dnmesi mmkn olamaz. Bu tutum
Yahya Kemal iin bir yanltr. Toplumsal yaplarda
kesintisiz bir oluumu esas aldktan sonra, bu yapy
belirli bir zamanla nasl snrlandrabilirsiniz? Dilimiz,
mziimiz, mimarimiz, devletimiz ilah. 1071in ok
tesinden beri oluarak gelmiyor mu? Daha ok
sralayabileceimiz bu sorularn cevab yoktur. Ama bir
ey vardr ki, Ziya Gkalpn, byk lde, kuramnn
erevesine, mantk gereklerine uygun dsn diye
Osmanly grmezlikten gelmesine kar, Yahya Kemal
muhteem bir kla, tarih ve medeniyetimizin zirvesiyle
bulumamz salamtr.
adalama konusunda, Ziya Gkalp, en genel
ifadesiyle, halkn yarattklarn kltr, ferdi birikim ve
gayretle yaratlanlar da medeniyet olarak ayryordu.
Bilim ve teknik ferdi yaratlardan olduu iin uluslar
aras idi ve alnabilirdi; ama hukuk, ahlak, grg kurallar
gibi alanlar halkn yaratlarndandr, kltr alanna girer
ve millidir; yle de kalmal ve yeni yaratlarla
gelimelidir, diyordu. Bize milli kimliimizi kazandran
ey kltrmz olduu iin, bu yntemle gerek-
letirilecek bir adalamada mill kimliimizi koru-
yabiliriz. Bu ayrmn doruluu tartlabilirse de,
Gkalpn hars dedii ieriklerin mill kimliimizi
oluturduu aktr. adalama konusunda Yahya
Kemalin mill kimlik duyarll kesindir; zaten onun
hedefi ada olan milliyi bulmak ve gerekletirmektir.
Sanatkr Yahya Kemalin iiriyle bunu gerekletirdiinde
de herkes mttefiktir. Henz ahbaplnn olmad
dnemde bile, Ziya Gkalp onun iirini genlere rnek
olarak gstermitir. Ancak, Yahya Kemal sistem sahibi
bir dnr olmad iin adalama konusundaki anla-
ynn ve bunu iirde gerekletirmesinin ayrca aklan-
mas faydal olur. airimiz, kltr ve medeniyet ayrm
yapmaz. Medeniyet derken uluslar aras bir oluumu
kasteder. Bugn Avrupa medeniyeti dediimiz, nsanln
birka bin yllk ortak almasnn rndr. Bu rnde
eitli dinlerin ve rklarn katks vardr.
zellikle medeniyetin evrensel olduu anlayyla
Gkalpa ok yaklaan Yahya Kemal, Medeniyetin
kapsamndan sz ettii zaman tamamen uzaklar; zevk,
dn ve ahlak gibi bir takm deerlerin dnda bir
medeniyet dnlemeyeceini syler. Batl olmak isti-
yorsak, nce zihniyetimizi deitirmemiz gerekir, der;
nk medeniyet her eyden nce bir zihniyet meselesidir.
Sonraki yllarda Prof. Mmtaz Turhan, sadece ilim zihni-
yetinin alnmasnn gerekli ve yeterli olduunu
savunmutur.
Burada, dnce tarihimizin bir meselesini hatrlat-
mak gerekir: Cumhuriyet dnemine kadar Batllama
zerine sz syleyenler, parac olsun, btnc olsun,
daima medeniyet yahut kltr unsurlarna ayrarak
hepsinin yahut bir ksmnn alnmas gerektiini ileri
srmlerdir. tiraf edelim ki, bu tartmalar fazla teorik
kalm, kltrn btnl ve seimlerin ou zaman
kendiliindenlii zerinde durulmamtr. Peyami Safa,
Trk nklbna Baklar kitabyla Dou-Bat sentezini
savunduunda, Prof. Tark Zafer Tunaya, Onu eletirmi
ve sentezde hangi unsurlarn alnp, hangilerinin darda
braklacana dair bir aklk olmadn ileri srmt.
Peyami Safa verdii cevapta, biraz da mstehzi, kltrn
bakkal dkkn olmadn, oraya girip istenilenlerin tek
tek iaretlenemeyeceini yazmt. Peyami Safann bu
cevabn, bir kltrn dier bir kltrden aldklarn,
aynen kendi kltrne nakledemeyecei eklinde de
anlamalyz. Kltrn diri zamanlarnda kendi gzyle
gren ve ald eylere kendisine gre biim ve
gerektiinde yeni ilevler ykleyen kltr, zayf
zamanlarnda da ayni eyleri daha az ve farkl etkenlerle
yapar. Mesela, slam medeniyeti dairesine giren Trkler
Arapa ve Farsadan aldklar kelimeleri, ou kez
sylemesini beceremedikleri iin, kendi hanerelerine
uydurarak syleyip Trkeletirmilerdir. Yaratcln
kaybolduu dnemlerde bu tr alveriler taklit dzeyinde
kalsa da, uzun srede eer asimile olmazlarsa-
kaynandan farkl bir slup oluturabilirler. Daha fazla
ayrntlarna girmeyeceimiz bu nokta, Yahya Kemali
aklamak bakmndan son derece nemlidir.
Yahya Kemal, zihniyet ve ahlakyla Avrupal olmak
gerektiini savunur ve buna ramen Trk olarak kalaca-
mz yani kendimize has bir slubu devam ettirebile-
ceimizi syler. Gkalp ve kifin penceresinden bakt-
mzda bu imknszdr. Kltrn manevi unsurlarnn, halk
yaratlarnn bile batllat bir toplumda Trk kimlii
kalmaz. Fakat dikkat edilirse, bu itiraz kitab ve
kuramsaldr; Avrupal ahlak alnacak, Trk ahlak
kartlarak yerine monte edilecek gibidir. te bu noktada
yukardaki aklamalarmza gnderme yapabiliriz. Yahut
da, Peyami Safann sentez fikrini, -O da bu sentezi
unsurlarna ayrmsa da- yeniden dnebiliriz. Ana
fikir, kltr al verilerinin mekanik olaylar olmaddr.
Yahya Kemal, zayf kltrl toplumlarn, gl ve
renkli bir kltre sahip toplumlara nazaran daha kolay
Avrupallaacan syler. Bizim skntlarmzn nemli
bir sebebi de byle kkl ve gelenei olan bir medeniyete
sahip olmamzdr. Ancak bir buuk asrlk mahede-
lerimiz bize, yeninin eskiyi safha safha gemekte
olduunu gstermektedir. Bu tekmln neticesinde on-
lara tamamyla benzeyeceimizi ve bugnk medeniyeti
harfi harfine kabul edeceimizi sylemek, bir kehanet
olmasa gerek. Eer Batnn zerimizdeki srekli galibi-
yetlerini grerek, zaman geirmeden onu bir kl halinde
kabul eder, inanrsak, hem tekmln mddeti ksalr, hem
de tufeyli, mukallit olmaktan kurtulur, mteaddi olma
kudretini kazanrz. Batllamamz geciktiren bir dier
etmen de, adalama dneminde srekli Rusya ile sava
halinde olmamzdr.
Yahya Kemal bu noktada Ahmet Aaolunu
hatrlatr. Aaolu, btnc olmakla birlikte, kimliimizi
kaybetmeyeceimizi, nk Trkn yapt her eyin
Trk olacan syler. Aaolunun, 19. Yz ylda zaman
zaman rabet gren, Milletlerin ruhu kavram ev-
resinde, btn kltrel yaratlarn o millete has olaca
eklindeki anlaylarla mesela Renanla- ne lde ilgili
olduunu bilmiyoruz.
airimizin, Abdullah Cevdet tarz btnclerle bir
ilikisi kurulamaz nk bu kesimin mill kimlik
duyarll yoktur. Yahya Kemal bu konuda, Aao-
lundan daha aklayc ve susturucudur: Avrupa
medeniyeti mademki farkl birok din ve milletin ortak
rndr ve bu milletler mill kimliklerini korumak-
tadrlar; bunun mefhumu muhalifinden, sonradan
katlacak olanlarn da kimliklerini koruyaca sonucu
kar. Ve en arpc delilini aklar: Trkler Msl-
manlkla yepyeni bir zevk ve zihniyet dnyasna girdikleri
halde mill kimliklerini korumulardr; bunu grmek iin
sadece Selimiyeye bakmak yeterlidir. Ayrca, slam
hayata aksettirmedeki yani kltrletirmedeki Trk
Mslmanl da hatrlanmaldr.
Ancak burada yine de aklanmaya ve tartlmaya
muhta noktalar vardr. Yukardaki anlatmlarda da bir
nebze dokunduumuz gibi, kltrn diri yaratc, kendine
gvenen dnemlerindeki zihniyet ve baarlaryla,
heyecann snmeye balad, kendine gvenin kaybol-
duu souma dnemlerindeki zihniyet ve baarlarn bir
tutmak yanltc olur. Trklerin Mslman olduklar
dnemler gerilimlerinin son derece yksek olduu, canl
ve yaratc zamanlar idi. Bu dnemden itibaren slam
Medeniyetinin sadece siyasi gcn temsil etmekle
kalmam, ayni zamanda medeniyetini hayatn her ala-
nnda tama ilevini yklenmiti. Avrupallama
tartmalarn yapmaya baladmz zamanlar ise, en
azndan okumularmzn kendi kltrlerine olan
inanlarn kaybettikleri ve yabanc kltrlere hayranlk
iinde k aradklar bir dnemdir. Kltrn yarat-
cln kaybettii bu dnem, Mslmanlama devri ile
karlatrlabilir mi? phesiz ki hayr. Ama yine de
yukarda temas edildii gibi- kltrmz bir baka iklimde
asimile olup, tkenmediine gre yapabilecei eyler var
demektir. Yahya Kemal bu yaplabilecek eyin yolunu
Mektepten memlekete forml iinde anlatr.
Buna gre Trk okumular Avrupa kltrn ok
iyi tanyarak, zmsemelidirler. Bunun iin sadece ilim ve
fenni almak yetmez; zellikle zevk, dn ve ahlak gibi
hayata yn veren unsurlar zmsemek gerekir. Bu da iin
en zor yandr; ancak mektepten memlekete dnebilmek
iin bunu yapabilmeliyiz. Trk Milletine varlk
kazandran manevi yapsn kefedebilmek, medeniyeti-
mizin deer ve gzelliklerini grebilmek iin bu
mektepten gememiz, batnn bilgi birikimi ve zihniyetine
sahip olmamz lazmdr. Bu tutumu, Piyer Lotinin Trk
medeniyetinin gzellik ve stnlklerinin farkna var-
masna benzetebiliriz. Tam bir Fransz kltr adamdr; o
gzle Osmanlya bakarak onu anlamaya ve deerlen-
dirmeye alr. Trk okumularnn mektebe gitmeleri
de, Fransz yahut Alman kltrn bir Fransz yahut
Alman kadar benimsedikten, onun birikimine sahip
olduktan sonra mill olana dnmeleri iindir.
Kltrn yaratc dnemlerinde, yabanc kltrleri
mill gzle ve rahata grlp, deerlendirilebildiini
sylemitik. O dnemde dilediini, diledii gibi kltrne
katabilir. Yahya Kemal bu ilkeyi zddndan uygulam
gibidir: Tam bir Fransz zihniyeti ve kltr birikimine
sahip olduktan sonra kendi medeniyetimize bakp
deerlendirmek.
Yahya Kemalin dncelerini yle bir tahlil
denemesine tabi tutabiliriz: Yirminci yz yl balar
mparatorluumuzun fiilen kt bir dnemdir. Bunun
bir baka trl ifadesi, mill kltrmzn, bu impa-
ratorluu tayacak g ve heyecann kaybettii dnem
Bilindii gibi, kendi kltrmzden k bulamayan
okumularmzn ynlerini Avrupaya evirdikleri, gven-
lerini, heyecanlarn, tek kelimeyle gerilimlerini yitirdik-
leri bir devre. Eitim alanndaki gelimeler ve Avrupaya
yeni bir tarzda almalarla, okumularmzda Avrupalla-
mak en azndan onlar gibi adalamak konusunda yeni
bir gerilim olumaktadr. Abdullah Cevdet ve benzerleri
bu gerilimi Avrupaya btnyle teslim olmak eklinde
ynlendirmektedirler. Yahya Kemal ise, bu gle Avru-
pay btnyle kavramak, zmsemek ve buradan ken-
dine dnerek kltrmz yeniden kurmak istemektedir.
Bu mmkn mdr? Bu sorunun, zellikle mill kimlik
asndan cevaplandrlmas gerekmektedir; bu baarl-
dnda mill kimlik korunabilir mi?
Yahya Kemal bunu iirinde baarmtr; Avrupa
kltr ve zellikle iirini, zevkini temessl ettikten sonra,
kendi iirimizin izini srm ve Ahmet Hamdi Tanpnarn
deerlendirmesiyle klasik yahut neoklasik bir slupta eski
iirimizi yenilemiti. Bu duruma bakarak, geen akla-
malarn, Yahya Kemalin baarsn temellendirdii
dnlse de, adalama meselemizin btnnn ne
lde teorik temellerini oluturabilecei dnlebilir;
zira hayatmzn baka alanlarnda, benzeri denemelere
ramen ayni baarlar grebiliyor deiliz. zerinde
dnlmesi gereken bir dier husus da din hayatmzdr.
Yahya Kemal, kiisel hayatyla katlamasa bile dini,
cemiyetimizin, milliyetimizin hem zorunlu ve en etkili
yapc unsuru, hem de aynas olarak grr. iirlerini
hatrlamak yahut dz yazlarndan bir kana bakmak
yeterlidir. Ayrca Yahya Kemal slamc dnrlerimiz
hatta Ziya Gkalp gibi, dinde yenileyici de deildir; mill
kltrmze vcut veren ve halkmzn yaaynn aynas
olan bu dini, olduu gibi kabullenir ve sever. brleri
slmn yeniden ve asrn idrakiyle kavranmasn, yani bir
zihniyet deiiklii isterler.
Zihniyeti byk lde dini atmosferin oluturduu
zerinde tartamayz. statn Snni akideye meyli
olduunu yazan Ahmet Hamdi Tanpnar, zellikle
sohbetlerinde tasavvuf ve Melamiliin halkmzn davran
ve zihniyetindeki olumsuz tesirlerinden ikyet ettiini
anlatr. Bu durumda, adalamak iin Garbn ahlak ve
zihniyetini de almak gerektii dncesi ile din anlayn
badatrmak zor grnmektedir. Din anlaymzda bir
yenilenme olmayacaksa, bu durumun Avrupal bir
zihniyetle badap badamayaca yahut onun
benimsenmesini zorlatrp zorlatrmayaca da
dnlmek gerekecektir.
Yahya Kemalin, adalamak iin mektepten
memlekete dnmek diye isimlendirdii srecin kendi
hayatn ve iirdeki baarsn yanstt aktr. iirin
ruhunu, dokusunu, bir bakma, tekniini kavrayabilmek
iin Avrupa mektebinde mkemmel bir eitim almalyz;
klasik iirden itibaren btn byk iirleri tanmal,
sindirmeli zevk ve llerimizi bunlarla terbiye etmeli,
oluturmalyz. Bu dzeye ulatktan sonra memlekete
dnp, kendi ruh iklimimize uygun ve ondan kaynaklanan,
dil ve duyuunu ondan alan milli iirimizi kurmalyz.
Yahya Kemal bu oluumu, ok yerinde bir ifadeyle
tecdit olarak niteler. rencisi Ahmet Hamdinin
yaymlad 19. Asr Trk Edebiyat Tarihine (1949)
Teceddt Edebiyat adn koymasn ister. smail Habib
Sevk, 1925de yaymlad kitabna Trk Teceddt
Edebiyat Tarihi adn vermiti. Bu nemli bir dikkattir:
yenileme, mevcut halde meydana gelen herhangi bir
deimeyi anlatr, yenilenme yani teceddt ise, kendisinin
kendisi kalarak yenilenmesini yani tazelenmeyi ifade eder.
smail Habipin, kitabna verdii ismin, mazrufunu ne
lde yanstt tartmal olsa da, Yahya Kemalin kendi
eserleri iin teceddt en uygun ifadedir. Ne var ki, Yahya
Kemal bu ismi, talebesinin eseri iin nerirken, smail
Habib kadar tartmaya ak kalr.
Yahya Kemalin mektepten memlekete dnmek
sreci, Tpk Hafz, Sadiyi, Genceli Nizamiyi okuyup
sindirdikten sonra bizim Divan iirimizin kuruluu gibidir.
Bu iir bir gelenein devamdr, ama baarldr, zgndr
ve Trktr. Btn mesele, girmek istediin medeniyeti
bihakkn tanyp, zmseyip, onun deer ve llerini
kavrayabilmek, ama onun karsnda hayranlktan aalk
duygusuna kayan bir eziklik duymadan memleketine
dnebilmektir. Ne var ki, Osmanl airleri kendi klasik-
lerini okuduktan sonra memlekete dnmemi nk zaten
memlekettedirler- ayni iklim iinde kendi zgnlklerini
baaryla kurmulardr.
Grlyor ki, Trklerin slam kltr dairesine
girdikten sonraki yaratlaryla, Mektepten Memlekete
forml arasnda aklanmas zor farkllklar vardr.
Unutmayalm ki Yahya Kemal o kadar sevdii Trkn
Mslmanln yaayamam, bu ball platonik d-
zeyde kalmtr. Peki, baarlarn nasl aklayacaz?
Yaratlndaki sanat deha ve sezgisine yaslanmaktan
baka bir aklama gibidir.
Yahya Kemal bu kuramsal ereveye uygun bir
srele, hi deilse kendi yaratlaryla tecdidi
gerekletirir. iiri, eski iirimizin l olarak da, ahenk
olarak da devamdr; dil olarak ise, Neler eker bu gnl
sylesem ikyet olur diyen Talcal Yahyaya, daha da
eskilere dayanan Trk halknn kristalize olmu dili,
beyaz lisandr. yle ki, Yahya Kemalin iirde
gerekletirdii ey, kuramsal erevelerin ok tesinde
bir baardr ve millidir. Ancak dikkat edilirse, iirde, hi
deilse kendi baarlaryla rten bu kuramsal erevenin
dier sanat alanlarna yanstlmad grlr; mesela
mzie, mesela mimariye. Polonyada grevli iken
dinledii ok sesli mzik karsnda Duydumsa da zevk
almadm slav kederinden der ve Tanbur Cemil almaya
balar eski bir plakta. Ayrca, bizim iklimimize girii de
byle bir mziin altn kapsndan olur. Nice zamanlar,
gecenin ilerlemi saatlerinde stanbul Radyosunun kap-
sn alarak Nevakr dinler. Btn vurgular Itri, Dede ve
Sinan zerinedir.
Yahya Kemalin, evresinde toplanan genler
Dergh Dergisini kartmaya balarlar. Bu dergide yazan
Mustafa ekip Tun ve smail Hakk araclyla
Bergsonu tanr ve bu Fransz dnrne balanrlar. Bu
tercih, genel olarak da, yaanan gnler asndan da
dorudur. yle ki, Merutiyet dnemi okumular, genel-
likle mekanist pozitivizm, materyalizm gibi zihniyetlerin
etkisinde olmulardr. Bilgi derinlikleri tartmal da olsa,
her trden pozitivist inanlar yaygn bulunuyordu,
Bergsonculuk, getirdii hayat hamlesi ve sre
kavramlaryla yeni bir ufuk ayordu. Mtareke yllarnda
pozitivist anlaylarn l ve istatistik kavramlaryla
bakldnda Trkln geleceinden mitli olmak
mmkn deildi; igal edilmi bir memleket ve hibir
istatistie olumlu cevap veremeyecek, tkenmi bir
millet Belki yaanan felaketlerin bu milleti yok
edemeyeceini hissediyor, ama bunu dncede temel-
lendiremiyorlard. te Bergsonun, yaama igds
dedii hayat hamlesi, her trl istatistik hesabn
tesinde bir toplumun ayaa kaldrlabileceinin fikri
zeminini veriyordu. Anadoluda balayan Milli Mcadele,
Trkn hayat hamlesinin ta kendisidir ve mutlaka baarya
ulaacaktr.
Yahya Kemal de, M. ekip Tunun yorumlarnda
Bergsona katldklarn syler. Ancak, kendi baarla-
rnda Bergsonun payn aramak doru deildir. Bergson,
Onun iirde yaptn aklayc bir kuramsal yap olarak
sonradan gelmitir. Bergsonun etkisini, belki Mill
Mcadeleyi destekleyen dz yazlarnda aramak mmkn
olabilir.
Derghlar, felsefi planda entelektalizme kar
kyorlard. Yazp izdikleri, phesiz ki okuyucularnda
gelecek iin bir mit, Milli Mcadele iin bir heyecan
yaratyordu; ama ok snrl olan okuyucu kitlesini
dnnce, onlarn yaptklarnn da dnce dzeyinde
kaldn syleyebiliriz. yi bir edebiyat ve fikir dergi-
ciliini aarak, toplumu sarsan bir iman hareketi haline
gelemedikleri aktr. Ancak, aydn kesim iin, mit ve
inanc, kendine gveni tazeleme hareketi olduu aktr. O
gnlerde en ok ihtiya duyulan da budur.
Derghlar bir Dou Rnesans dnrler; btn
dinler doudan gelmitir; btn manevi gler Doudadr.
Dou, hayat hamlesini harekete geirip, duraanlktan
kurtulduunda, Baty da kurtaracak olan g kaynadr.
Fakat nasl? Bu yeniden diriliin nasl gerekleecei, bu
hamleyi balatacak gcn, gerilimin kayna, ifade
edilemez. Yahya Kemalin mektepten memlekete diye
adlandrd ve iir alannda kendi nefsinde
gerekletirdii bu yeniden diriliin, hayatn btn iin
ve toplum apnda nasl olaca aklanamaz. Bunu
gerekletirecek olan gcn kendiliinden oluaca yahut
esasen toplum yapsnda gizli g olarak bulunduu ve
tehditler karsnda ortaya kaca kabulne dayanlm
gibidir.
Derghlara gre bu dirili bir imtidad olacakt;
yani eskinin kesiksiz bir devam; ancak, kltrmzn l
yanlaryla deil, ona can veren ruhuyla dirilip a
kucaklamas ve yeniden yorumlayp kendini ina etmesi
mtidad fikri - kesintisiz sreklilik- anlay onlar maziye
balyordu; ancak medeniyetimizin mstehaselerine deil
ona can veren, kalc olan ruhuna bal olunacak, onun
zerinden gelecee yrnecekti. Yahya Kemal iirde bunu
gerekletirmiti. Ve kendisini yahut iirini,
Kk mazide olan atiyiz.
Diye ifade etmiti. Kesintisiz bir tekml yahut
gelimenin durduu yerde yeniden gemile balanarak
kald yerden tekml ifade eden mtidad fikri,
Bergsonun zaman anlayyla da ilgilidir. Zamann bugn,
yarn, dn eklinde blnmesi yapay bir kavramla-
trmadr; gereklikle rtmez. Gerekte zaman bir btn
olarak yaanr. Bugn, yaadmz dn de ierir ve yarn
bugn de iererek doacaktr. Bunu bir uzviyet zerinde
dnrsek, bir canlnn elli ya iinde gemi krk yl da
vardr; bamsz bir elli ya sz konusu olamaz. Bugn
daima gemii de iererek gelecee yrr
Bu anlay Yahya Kemalin baarsyla rt-
mektedir. Yahya Kemalin iirinde gemi, nostalji duyu-
lan bir hayal deil, imdinin iinde var olan, yaanan bir
gerekliktir. imdi, gemiten ayr bir ey deil ki onu
zleyelim; kaybedilmi deil ki ona nostalji duyalm!
Tarih uurunu yani hafzasn kaybetmemi bir millet,
daima gemii gelecee tayacak, kendisini tekrar etme-
den ve srekli deiip ilerlerken kimliini koruyacaktr.
u var ki, Yahya Kemal tarihi, seerek sever ve
yanstr. Onun dz yazlarndaki etkileyicilik biraz da
bundandr. Bu tutum, bugnden geriye doru, bir gelecek
tasavvuru ile bakmay ve ona gre semeyi gerektirir;
gelecekte nasl olmay dlyorsanz, gemiin olay ve
kiilerini de ona gre ayklayp, seversiniz. Yaadmz
devirde de, halde de sevdiimiz ve sevmediimiz ayni
eylerdir. Gelecekte de ayni eyleri seveceiz ve, ayni
eyleri sevmeyeceiz (Trk stanbul) Ahmet Hamdi bu
tavr, Bugnn nda maziyi grmek keyfiyeti olarak
deerlendiriyor. Bu yorumu, Bergsonun zaman kavra-
mn da hatrlayp, gelecek tasavvuru kavramyla birlikte
anlamalyz. Bugnn nda bir gelecek tasavvuru yok-
sa, deerlendirme noksan olur. Bugnn zevk ve deerle-
riyle sanat ve edebiyatta gzeli aramak mmkn olabilir;
ama tarihte, bir gelecek tasavvuru olmak zorundadr. Ziya
Gkalp, zellikle eitim iin tarihin bu llerle yazl-
mas gerektiini vurgulam ve buna milli tarih adn
vermitir.
Bergsonun anlay ve Yahya Kemalin iirde ba-
ard, normal gelimesini srdren bir kltr iin son
derece dorudur. Ama ruh ve zihn darbeler yemi, kblesi
deimi bir okumular yahut belirli bir dnemin gele-
neklerinde taklp, katlam halk iin ne derece geer-
lidir? Yahya Kemal, kendi kltrmzde bir yenilenme
baarabilmek iin, nce Avrupa mektebinde gerekli biri-
kim ve zihniyeti kazanp, bu birikimle kendi kltr-mze
dnmek gerektiini syler. Kendi kltrmzn gzellik-
lerini, byklklerini ancak byle grebilir ve ona dnerek
tazeleyebiliriz, kopukluklar balayabiliriz, der.
Acaba?
Ferdi planda, sanatkrn dehasna dayanarak byle
bir baarya ulamas nmzde olsa bile, toplum apnda
byle tazelenme olabilir mi? ok zor. Kendi kltrmz,
bir baka salam gz edindikten sonra grp, deerlen-
dirmek yerine, dorudan mill kltre eilip, onu iinden
kavryarak canlandrmaya almak, tkanan kanallarn
amak, kaybolan gerilimine yeniden kavuturmak olamaz
m? Yani, Avrupay dolamadan dorudan bir milli
kltr dirilii mmkn deil midir? Aslnda Bergsonun
anlay da bu tr bir gelime zerine kuruludur.
Son olarak bir noktaya daha dokunmalyz: Yahya
Kemalde ak kalan ve en iyi rencisi Ahmet Hamdide
de tamamlanamayan ey, bu kopukluu yahut yn
deiimini de dzeltecek biimde yeni bir hayat ham-
lesinin yahut diriliin hangi gle baarlaca, bir baka
deyile bu hamleyi besleyecek toplumsal gerilimin nasl
salanacadr. Bergsonun hayat hamlesi duraanla-
m ve geleneklerde katlam bir kltr ayaa kaldr-
mak iin yeterli deildir. Kltr zaten o hayat hamlesiyle
baarlarn sergileyerek bugnk tazelenmeye muhta
haline gelmitir. imdi, o hayat hamlesini ateleyecek yeni
bir kaynaa ihtiya vardr.
Okumularmz bu konu zerinde yeterince
dnm deillerdir.


Prof. Dr. sa ZKAN
Panel Yneticisi

Aziz konuklar deerli misafirler,

Panelimizdeki sunular burada
tamamlandt. A.Yagmur Tunalt, Prof. Dr. Bilge
Ercilasun, Do. Dr. Yakup elik ve Nevzat
Ksoglu nl airimiz Yahya Kemal'i
zamantmtztn elverdigi lde degerlendirdiler.
Yahya Kemal'in hayatt, sanatt ve fikir
dnyastyla ilgili birok konu sz geen
arkadalartmtz taraftndan dile getirildi. Bu tr
toplanttlarda oturum yneticisi taraftndan ktsa
bir degerlendirme yaptlmast dettendir. Ancak,
konumactlartmtz Yahya Kemal'i pek ok
ynyle ylesine atk biimde ortaya koydular
ki bu konuda birka cmle dttnda fazla sze
hacet olmadtgt dncesindeyiz. Yagmur
Tunalt Bey Yahya Kemal'in ok ynl kiiliginin
olumastnda son derece nemli olan skp,
Selanik, Paris ve stanbul gibi ehirlerden
hareketle onun kltrel evresi ve
biyografisini titiz bir ekilde anlatmtttr. Prof.
Dr. Bilge Ercilasun Hocamtz Yahya Kemal'in
iirindeki dil, ahenk, ekil mkemmeligi ve
muhtev derinligi zerinde durmu, Ondan bu
konuda etkilenen Ahmet Hamdi Tanptnar, Arif
Nihat Asya ve baka airlerin iirlerinden
rnekler vermitir. Do. Dr. Yakup elik, Yahya
Kemal'i "evine dnen adam" olarak
nitelendirmeye attfta bulunarak onun iir ve
nesirlerindeki Trk mill uurunun olumastyla
ilgili hususlara dikkati ekmitir. Nevzat
Ksoglu Bey ise Onu bir fikir sisteminin
teorisyeni olmaktan ziyade kuvvetli bir air
olarak tavsif etmitir.
Yahya Kemal, Anadoluda tesis ettiimiz bin ylk
medeniyetimizi Cumhuriyetimizle buluturan iirinde
iledii tema ve fikirleriyle terkibe ulatran bir
airimizdir. Dil, musiki ve sanat anlayyla o cumhuriyet
nesillerine kk mazide olan atiyi terennm ve tavsiye
etmitir. Bir ara Nayilere meyletmise de Koca
Mustpaa ve Atik Valdeden nen Sokakta kltrel
iklimimizin temel ayrntlarn fark etmi ve samimi bir
saygyla tasvir etmitir. Ona gre kltrel hayatmzn her
ayrntsnda derin bir tefekkr dnyas bulunmaktadr.
Yahya Kemal eitli sebeplerle yaayamad ibadete ilgili
hususlar ve ibadet mekan selatin camileri madd ve
manev hayatmzn vazgeilmez pratik ve abidev eserleri
olarak grr. Yahya Kemal, Darlfnunda hocalk,
bykelilik, Lozan mzakerelerinde Trk heyeti yesi,
Hudut tespit mfettilii, milletvekillii gibi nemli devlet
hizmetlerinde bulunmutur. Ancak asl hreti, sanatkr
olarak Trk iir ve nesir sahasnda kalc eserler
vermesinden kaynaklanmaktadr. Bu sebeple O edebiyat
tarihimize hakl bir yer edinmitir. lmnn 50. ylnda
bir kez daha nl airimiz Yahya Kemale serin serviler
altnda ruhu ad olsun diyoruz. Ayrca siz deerli
konuklara Trk Ocaklar Genel Merkezinin Kltr ve
Turizm Bakanlnn katklaryla dzenledii Yahya
Kemal programna katlmnzdan dolay teekkr ederiz.




















YAHYA KEMAL BEYATLIDAN

RLER













































AIK DENZ



Balkan ehirlerinde geerken ocukluum;
Her lhza bir alev gibi hasretti duyduum.
Kalbimde vard "Byron"u bedbaht eden mell
Gezdim o yata dalar, hulym iinde ll...

Aldm Rakofa krlarnn hr havsn,
Duydum, aknc cedlerimin ihtirsn,
Her yaz, imle doru asrlarca bir kou...
Barmda bir akis gibi kalm uultulu...

Malpken ordu, yasl dururken btn vatan,
R'yma girdi her gece bir ftihne zan.
Hicretlerin bakyyesi hicranl duygular...
Mahzun hudutlarn tesinden akan sular,

Gnlmde hep o zanla berber aldad,
Bildim nedir ufuktaki sonsuzluun tad!
Bir gn dedim ki "istemem artk ne yer ne yr!"
ktm srekli gurbete, gezdim diyar diyar;

Gittim son diyra ki serhaddidir yerin,
Hl dilimdedir tuzu engin denizlerin!
Garbin ucunda, son kydan en grltl
Bir med zamn, gkyz kurunla rtl,

Grdm deniz dedikleri bin bal ejderi;
Grdm gzel vcdunu zmrtliyen deri
Keskin bir rperile kmldad anbean;
Baktm ve anladm ki o ejderdi canlanan.

Sonsuz ufuktan h o ne cokun geliti o!
Birden nasl toparlanarak kkremiti o!
Yelken, vapur ne varsa kam limanlara,
Yalnz onundu koskoca meydan ve manzara!

Yalnz o kalm ortada, si ve bar hn,
Bin mara az am, ulurken uzun uzun...
Sezdim bir ina gibi, heybetli hznn!
Rhunla kar karya kaldm o med gn,

ekvn dinledim, ezel muztarip deniz!
Duydum ki rhumuzla bu gurbette sendeniz,
Dindirmez anladm bunu hi bir gzel ky;
Bir bitmeyen susuzlua benzer bu ary.











HAYAL EHR

Git bu mevsimde, gurub vakti, Cihangir'den bak!
Bir zaman kendini karndaki ryaya brak!
Bakadr nk bu akam btn akamlardan;
Gnein vehmi saraylar yaratr camlardan;
O ilah isteyip elence hayalhnesine,
evirir camlar birden peri kanesine.
Som ateten bu saraylarla btn kar yaka
Benzer bin sene evvelki mutantan arka.
Mest olup itii altn arabn zevkinden
Elde bir krmz kseyle ufuktan ekilen
Nice yz bin senedir arkn k mimar
Byle ma'mur eder ettike hayal skdar'.
O ilahn btn ilham fakat anidir;
Bu ateten yaratlm yaplar fanidir;
Kaybolur hepsi de bir anda kararmakla bat.
Az srer geri fakir skdar'n saltanat;
Esef etmez gnein imdi neler yktna;
Serviler ehri dalar kendi i aydnlna,
Ezeli mafiretin byle bir ikliminde
Altnn gz boyamaz kalp kadar halisi de.
Halknn hilkati her semtini bir cennet eden
Kar sahilde karanlkta kalan her tepeden,
Gece birok fkara evlerinin lambalar
En sahih aynadan aksettiriyor skdar'.


ESK MUSK

ok insan anlayamaz eski mskmizden
Ve ondan anlamayan bir ey anlamaz bizden.
Aar bir altn anahtarlarla rh ufuklarn,
Hemen yaylmaya balar sad ve nr akn
Ve seslenir byk Itr, semy rten rh,
Peinde dalgalanr bestesiyle Seyyid Nh,
O mutlu devrede Itrye en yakn bir dost
Ikl danteleler bestekr Hfz Post...
Bu neslin ortada dhcedir baard i,
Vatan nasl karr mskyle, gstermi.

Bu yaz kemeneyi bir dinledinse Kanlcada,
Baharda bir gece tanbru dinle amlcada.
Bu sazlarn duyulur her telinde sde vatan,
Sihirli rzgr eser dim bu topraktan.

Evet bu eski nesil erefli lem aar,
Duyuta ince zamanlardan inkrza kadar.
Yz elli yl, sra dalar birer birer ycelir
Ve kbet Dedenin anl anl devri gelir.
Bu mskyi, O, son kudretiyle parlatt;
lnce, lkede bir muhteem gne batt.







STANBULUN FETHN GREN SKDAR

skdar, bir ulu ryay grenler ehri!
Seni gpta ile hatrlar vatann her ehri.
Hepsi der: "Hangi ehir grm onun grdn?
Bizim stanbul'u fethettiimiz mutlu gn!"
Elli gn en mehbetli temaa idi o!
Sanki halkn uyank grd rya idi o!
imdi be yz sene gemi o byk hatradan;
Elli gnde o hengme grlm buradan;
Canlanr levhas hl beer ettike hayal;
O zaman ortada, her saniye gerek bir hal.
Grlemi Topkap'dan bir yeni iddetle daha
anl namiyle 'Byk Top' denilen ejderha.
Sarf edilmi nice kol kuvveti gndz ve gece,
Karadan sevk edilen yz gemi gemi Hali'e;
Son gnn cengi olurken ne afakm o afak,
skdar, gzleri dolmu, tepelerden bakarak,
Grm stanbul'a yz bin melein utuunu;
Saklam durmu asrlarca hayalinde bunu.








LEYLA


Gece, Leylay ayn on drd,
Koyda, tenha, ykanrken grd.
"Kz, vcudun ne gzel byle ak!..
Kz, yakndan greyim sahile k!.."

Bakt etrafna rkek, rkek
Dedi; tenhada bu ses ne olsa gerek?..
"Kz vcudun sar gller gibi ter!.
k sudan kendini ryan gster!."

Aranrken ayn lgn sesini
Souk ay pt beyaz ensesini.
Sard her uzvunu bir ince sz.
Bu p gl gibi soldurdu kz,

Soldu, gnden gne sessiz soldu.
Dediler hep "kza bir hal oldu!"
Ta.. iinden geliyor hkr,
Kalbinin vard derin bir kr,

Yatt, bir ses duyuyormu gibi ll,
Yatt, aylarca devam etti bu hl.
Simdi srasra, akam hzn,
Byle yastkta grenler yzn,






Avuturlarken uzun szlerle,
O susup bakt derin gzlerle.
Evi rzgr gibi bir sr gezdi,
Herkes endieli, bir eyi sezdi,

Bir sabah syledi son szlerini,
Yumdu dnyaya ela gzlerini.
Koptu evden ac bir vaveyl,
Odalar inledi Leyla - Leyl!.

Geldi ky kzlar el baladlar,
Diz kp aladlar, aladlar,
Nice gnler bu saadetli lm;
Oldu ok kimseye bir gizli dm.
Nice gnler bakarak dalgalara
Dediler "Leyla urad nazara.."



















AKINCILAR


Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik
Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik
Haykrd ak tolgal beylerbeyi "ilerle"
Bir yaz gn getik Tunadan kafilelerle
imek gibi atldk bir semte yedi koldan
imek gibi Trk atlarnn getii yoldan
Bir gn yine doludizgin atlarmzla
Yerden yedi kat ara kanatlandk o hzla
Cennette bugn glleri am grrz de
Hl o kzl htra gitmez gzmzde
Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik
Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik















EYLL SONU


Gnler ksald. Kanlca'nn ihtiyarlar
Bir bir hatrlamakta geen sonbaharlar.

Yalnz bu semti sevmek iin mrmz ksa...
Yazlar yavaa bitmese, gnler ksalmasa...

tik bu nadir ikiyi yllarca kanmadk...
Bir byle zevke tek bir mr yetmiyor, yazk!

lmek kaderde var, bize rknt vermiyor;
Lkin vatandan ayrln ztrab zor.

Hi dnmemek lm gecesinden bu sahile,
Bitmez bir zleyitir, lmden beter bile.











SSTE SYLEN

Birden kapand birbiri ardnca perdeler...
Kandilli, Gksu, Kanlca, stinye nerdeler?

Som zmrt ortasnda, muzaffer, akp giden
Firze nehri nerde? Bugn sakldr, neden?

Benzetmek olmasn sana dnyada bir yeri;
Eyll sonunda byledir svire glleri.

Bir devri lanetiyle boan airin Sisi.
Vicdan ve rh elemlerinin en zehirlisi.

Hlyama bir eza gibi aksetti bir daha;
-rtn! Muebbeden uyu! Ey ehr! - O beddua...

Hayr bu hal uzun sremez, sen yakndasn;
Hl dalmayan bu sisin arkasndasn.

Syrl, beyaz karanlk iinden, parl parl
Berraklnda bilme nedir hafta, ay ve yl.

Hznn, ferahln bizim olsun kn, yazn,
Hibir zaman kader bizi senden ayrmasn.






SLEYMANYEDE BAYRAM SABAHI

Artarak gnlmn aydnl her saniyede
Bir mehbetli sabah oldu Sleymaniye'de
Kendi gk kubbemiz altnda bu bayram saati,
Dokuz asrnda btn halk, btn memleketi
Yer yer aksettiriyor mavileen manzaradan,
Kalkyor tozlu zaman perdesi her an aradan.
Gecenin bitmee yz tuttuu andan beridir,
Duyulan gkte kanat, yerde ayak sesleridir.
Bir geli var!.. Ne mbrek, ne garib lem bu!..
Hava boydan boya binlerce hayletle dolu...
Her ufuktan bu geli eski seferlerdendir;
O seferlerle alm nice yerlerdendir.
Bu sknette kartka karanlkla k
Yryor, durmadan, insan ve hayalet kark;
Kimi gkten, kimi yerden p her kapya,
Giriyor, birbiri ardnca, ilahi yapya.
Tanrnn mabedi her bir tarafndan doluyor,
Bu saatlerde Sleymaniye tarih oluyor.
Ordu-milletlerin en ok den, en sarp
Adam sevdii Allahna bir byle yap.
En gzel mabedi olsun diye en son dinin
Budur z ekli hayal ettii mimarinin.
Grebilsin diye sonsuzluu her yerden iyi,
Semi stanbulun ufkunda bu kutsi tepeyi;
Tam harcn gazileri, serdariyle,
Ta yenmi nice bin iisi, mimariyle.
Hr ve engin vatann hem gece, hem gndzne,
Uhrevi bir kap am buradan gkyzne,
Ta ki gesin ezeli rahmete ruh ordular..
Bir neferdir bu zafer mabedinin mimar.
Ulu mabet! Seni ancak bu sabah anlyorum;
Ben de bir vrisin olmakla Bugn marurum;
Bir zaman hendeseden bide zannettimdi;
Kubben altnda bu cumhura bakarken imdi,
Senelerden beri r'yada grp zlediim
Cedlerin mafiret iklimine girmi gibiyim.
Dili bir, gnl bir, iman bir insan yn
Gryor varlnn bir yere toplandn;
Byk Allah anarken bir azdan herkes
Nice bin dalgal Tekbir oluyor tek bir ses;
Ykselen bir nakaratn byyen velvelesi,
Nice tularla karm nice bin at yelesi!
Grdm n safta oturmu nefer esvapl biri
Dinliyor vecd ile tekrar alnan Tekbiri
Ne kadar saf idi simas bu m'min neferin!
Kimdi? Banisi mi, mimar m ulvi eserin?
Taa Malazgirt ovasndan yryen Trkolu
Bu nefer miydi? Derin gzleri yalarla dolu,
Yz dnyada yiit yzlerinin en gzeli,
ok byk bir i grmekle yorulmu belli;
Hem byk yurdu kuran hem koruyan kudretimiz
Her zaman varlmz, hem kanmz hem etimiz;
Vatann hem yasayan varisi hem sahibi o,
Grnr halka bu gnlerde teselli gibi o,
Hem bu toprakta bugn, bizde kalan her yerde,
Hem de oktan beri kaybettiimiz yerlerde.
Kar dalarda tutumu gibi gl baheleri,
Koyu bir krmzlk gkten ayrmakta yeri.
Gkte top sesleri var, belli, derinden derine;
Belki yzlerce ehir sesleniyor birbirine.
ok yakndan m bu sesler, ok uzaklardan m?
skdardan m? Hisardan m? Kavaklardan m?
Bursa'dan, Konya'dan, zmirden, uzaktan uzaa,
arpyor birbiri ardnca o dadan bu daa;
imdi her merhaleden, taa Beyazid'dan, Van'dan,
Ayn top sesleri bir bir geliyor her yandan.
Ne kadar duygulu, engin ve mbarek bu seher!
Kadn erkek ve ocuk, gnl dolanlar, yer yer,
Dinliyor hepsi byk hatralar rzgarn,
aldran toplar ardnca Moha toplarn.
Gkte top sesleri, bir bir, nerelerden geliyor?
Mutlaka her biri bir baka zaferden geliyor:
Kosovadan, Nibolu'dan, Varna'dan, stanbuldan..
Anyor her biri bir vak'ay heybetle bu an;
Belgrad'dan m? Budin, Eri ve Uyvar'dan m?
Son hudutlarda ycelmi sra-dalardan m?
Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor?
Barbaros, belki, donanmayla seferden geliyor!..
Adalar'dan m? Tunustan m, Cezayir'den mi?
Hr ufuklarda donanm iki yz pre gemi
Yeni domu aya baktklar yerden geliyor;
O mbrek gemiler hangi seherden geliyor?
Ulu mbedde kartm vatann birliine.
ok kr Tanrya, grdm, bu saatlerde yine
Yaayanlarla beraber bulunan ervh.
Doludur gnlm klarla bu bayram sabah.









VUSLAT


Bir uykuyu cnanla beraber uyuyanlar,
mrn btn ikbalini vuslatta duyanlar,
Bir hazz tkenmez gece sanmakla zaman,
Grmezler ufuklarda, afak skt n...
Grdkleri ry, ezeli bahedir aka;
Her mevsimi bir yaz ve esen rzgr baka.
Blblden o elencede feryd iitilmez;
Gl solmay, mehtab, azalp bitmeyi bilmez;
Gk kubbesi her lhza, btn gzlere mavi...
Zenginler o cennette fakirlerle msavi;
Sevdalar hlyal havuzlarda serinler,
Sonsuz gibi, bir fskiye ahengini dinler.
Bir ruh, o derin bahede bir defa yaarsa
Boynunda onun kollar, koynunda o varsa,
Dalmsa onun salarnn rayihasiyle,
Sevmekteki efsunu duyar her nefesiyle.
Yldzlar, boydan boya domu gibi, varlk
Bir mucize halinde o gzlerdedir artk.
Kanmaz, en uzun buseye, ptke susuzdur
Zira susatan zevk, o dudaklardaki tuzdur.
nsan ne yaratmsa yaratmtr o tuzdan...
Bir sr gibidir azok ilh olduumuzdan.
Onlar ki bu gller tutuan bahededirler.
Bir gn nereden hangi tesadfle gelirler?
Ak, onlar sevkettii gnlerde, kaderden
Rzgr gibi bir evk alr, olduklar yerden.



Geldikleri yol. mrn ktan yoludur o;
Alemde bir akam ne semvi koudur o!
Drt atl o gerdune, gelirken dolu dizgin,
Sevmi iki ruh, ufku grrler daha engin,
Simalar her lhza parldar bu zaferle;
Gk, her tarafndan, donanr me'alelerle!
Bir uykuyu cananla beraber uyuyanlar,
Varlkta btn zevki o cennette duyanlar
Dnyay unutmu bulunurken o sularda,
-Zalim saat ihmal edilen vakti alar da-
Bir an uyanrlarsa leziz uykulardan,
Batanbaa, her yer kesilir kapkara, zindan...
Bir faciadr byle bir lemde uyanmak...
Gnden gne, hicranla bunalm gibi, yanmak...
Ey talih! lmden de beterdir bu karanlk!
Ey Ak! O gnller sana ml oldular artk!
Ey vuslat! O klar efsununa rm et!
Ey tatl ve ulvi gece! Yllarca devam et!















SESSZ GEM


Artk demir almak gn gelmise zamandan,
Mehule giden bir gemi kalkar bu limandan.

Hi yolcusu yokmu gibi sessizce alr yol;
Sallanmaz o kalkta ne mendil ne de bir kol.

Rhtmda kalanlar bu seyahatten elemli,
Gnlerce siyah ufka bakar gzleri nemli.

Biare gnller! Ne giden son gemidir bu!
Hicranl hayatn ne de son matemidir bu!

Dnyada sevilmi ve seven nafile bekler;
Bilmez ki giden sevgililer dnmeyecekler.

Birok gidenin her biri memnun ki yerinden,
Birok seneler geti; dnen yok seferinden.











RNDLERN AKAMI


Dnlmez aksamn ufkundayz, vakit ok ge;
Bu son fasldr ey mrm, nasl geersen ge.

Cihana bir daha gelmek hayl edilse bile,
Avunmak istemeyiz yle bir teselliyle.

Geni kanatlar bolukta simsiyah alan
Ve arkasndan gne domayan byk kapdan

Geince balayacak bitmeyen sknlu gece.
Gruba kar bu son bahelerde, keyfince,

Ya evk iinde harab ol, ya ak iinde gnl.
Ya lle amaldr gsmzde yahut gl.

















TRT Trk Sanat Mzii Genlik Korosundan Yahya
Kemal Beyatlnn bestelenmi iirlerinden konser.



Yneten: Cemile UNCU

Solist: Eliz AVAROLU


















YAHYA KEMAL BEYATLI
PANEL VE KONGRE RESMLER