SAPAGKAT lumilitaw na wala man lamang nakaalaala na kapanganakan noong Pebrero 9 ni Padre Jose A.

Burgos, at walang parangal na idinaos para sa kanya ang kinauukulang ahensiya ng gobyerno, minabuti naming ialay sa kanyang alaala ang kolum na ito ngayon. Isinilang noong 1837 sa Vigan, Ilokos Sur, isa siya sa tatlong paring martir sina Mariano Gomez at Jacinto Zamora ang dalawa pa na ipinabitay ng mga Kastila dahil sadyang pinagbintangang kasapakat ng nagalsang mga trabahador sa baradero (Cavite Mutiny, Enero 20, 1872). Hindi siya ipinabitay dahil sa pangyayaring iyon kundi kinainggitan siya ng mga prayle sapagkat siya ang kura paroko ng Katedral ng Maynila. Pinag-initan siya dahil isinulong niya ang sekularisasyon at sinikap ngang ipabitay nang malaon sapagkat ibinunyag niya at mahigpit na tinuligsa ang pangunguwarta ng Simbahan

Sa palagay namin, isa siyang pangunahing intelektuwal at eskolar ng kanyang panahon. Dahil sa kanyang mga akda, lalo na ang La Loba Negra, nalathala noong 1869, naimpluwensiyahan niya nang husto ang kaisipan ni Gat. Jose Rizal. Sa mga obra nga ni Rizal, may mga linya at bahaging hindi maikakailang hinango niya mula sa mga akda ni Burgos. Naging malaking inspirasyon nga ni Rizal si Burgos kaya inihandog niya ang El Filibusterismo sa alaala ng tatlong paring martir kaya marahil parehong mag-aalahas na hindi malaman kung saan nanggaling, nagbalik sa Pilipinas upang maghiganti sa mga prayle, sina Melgar (pangunahing tauhan sa La Loba) at Simoun (pangunahing tauhan sa Fili) at, bukod dito, malinaw din ang pagkakahawig ng wakas ng nabanggit na dalawang obra. Nakasulat si Burgos ng mga 44 na aklat na karamihay naghahantad at tumututol sa pandurugas ng Simbahan noon gaya, halimbawa, ng mga sumusunod: Es Verdad Los Milagros, Mare Magnum, Ritualets Idolatricos de la Santificacion, Filipinas, Estelas de Sangre, La Lucha de la Religion Contra La Ciencia, Los Conflictos de la Religion y El Estado, at marami pang iba. Pangunahing naisalba ang La Loba Negra kaya may mga sipi pa ngayon, ngunit nakalulungkot na pahirapang makita sa mga aklatan ang marami niyang mga obra. Hinangaan namin si Burgos sapagkat siya marahil ang kaunaunahang Pilipinong nagtaguyod sa sosyalismo kontra sa mapang-aliping kapitalismo (nasa La Loba) na, ayon sa kanya, ay hawak lamang ng iilang malalaking negosyante. Makabuluhan din, lalo na sa kasalukuyang henerasyon, ang kanyang payo: mahalin nang higit sa lahat ang bayan at ihanda ang sarili sa higit pang madugong pakikibaka laban sa mapagpanggap na mga pulitikong ipinanganganak na parang lumot sa kapinsalaan at kahihiyan ng lipunan na ang tanging layunin sa buhay ay walang iba kundi ang kapakanang pansarili sa pawis at sakripisyo ng sambayanan. Batay sa mga pagsusuri ni Padre Burgos sinangguni pa niya ang sumusunod na mga aklat: Los Milagros y Sus Variados Origenes ni Joanes Marcellious (Lieja, 1568), Organum Milagrorum Orbis Catalicuom ni Silvious Doane (Paris, 1570), Los Milagros Sanctii ni Cuatro Fois Tulien (Baslo, 1610) at Orbis Milagrorum Act ni Sigismund Giancourt (Leipzig, 1703) sinabi niya, at ikinamulat namin: ang mga milagro ay isang maliwanag na panlilinlang sa mga taong kapos sa pagmumuni at may sirang kaisipan. Subalit kailangang gamitin ito ng Simbahang Katoliko para sa kanyang

kayamanan, at para sa luho, kapritso at karangyaan ng mga paring may mga tiyang nagsisitaba dahil sa kasaganaan sa mga pagkain at masasarap na alak. Nang makilala ni Burgos sa Maynila si Padre Miguel de Machuca na nanunungkulan sa isang otel malapit sa kuweba ng Birhen ng Monserrat, Espanya, natandaan niya na sinabi ng nabanggit na paring Kastila: Walang napakabuting negosyo gaya ng mga milagro. Maluwag na nalilikom ang salaping ninanais na makamit nang hindi na kailangang pagurin ang isip at bibig sa pananalangin sa misa at mag-akyat-manaog pa sa mga kumbento. Ayon kay Burgos, batay sa aklat ni Padre Leon Taxil, nag-iimbento ng mga milagro ang Vatican: ang mga hiwaga ng Batikano ay isang kumpol na pananalaysay ng mga laboratoryo, mga lihim na silid at iba pang pook sa loob ng palasyo ng Papa, pati ng isang lupon ng mga paring nag-aaral sa sistema ng pagpapalitaw ng mga milagro xxxxx para mapayaman ang Batikano xxxxx nagsisigamit ng isang mahabang listahan ng mga aparatong lihim na isinisilid sa loob at labas ng katawan ng mga santo, at malalaking krus na ginagamit sa pagpapalitaw ng mga bagay na kahanga-hanga gaya ng dugong artipisyal, tinig o boses, pati ng luha, at ibat ibang artipisyal ding kilos ng katawan ng mga santo. Binigyang-diin pa ni Burgos na batay sa aklat ni Lifenberg Layden, Orbis Miraclii, 1566, na sa Batikano sa Roma, nagkaroon ng isang kawanihang napakaayos, punung-puno ng di mabilang na katangi-tanging mga aparato. Pinamamahalaan ito ng matatalinong pari na iniuukol ang buong buhay sa pag-aaral at paglikha ng mga milagro, pati ng pamamaraan kung paano mapalalago ang kayamanan ng Simbahan at ng relihiyong Katolika Apostolika Romana. Pinag-aaralan nila arawgabi ang pinakamahusay na paraan upang makuha ang salapi ng bayan. Ang industriya o pangangalakal, ang kimika, ang parmasya, at ang talino ng tao ay para-parang nagtutulungan sa mga laboratoryo ng Batikano. Sa mismong mga parokya noon sa Ilokos, natuklasan ni Burgos na labis na pinagkakakitaan ng Simbahan ang mga santo gaya nina San Vicente at San Isidro dahil milagroso diumano. Lumitaw na inuka ang loob ng ulo ni San Isidro, nilagyan ng asin at ilang patak na tubig saka sinakluban ng maayos na peluka na, di nga kasi, mamamawis ang mukha sa kalaunan dahil sa init ng panahon. Sa ganito ring proseso, binubutasan pa nang maliit ang gilid ng mga mata ng santo, hinahaluan ng artipisyal na dugo ang asin, kaya tiyak na luluha iyon ng dugo at sasabihing milagro. Lihim na binubuhat naman ng sakristan si San Vicente kung gabi, dinadala sa bukid at pinuputikan saka ibabalik sa altar upang makita ng mga nagsisimba kinaumagahan na nagmilagro nga ito. Sapat na marahil ang mga nabanggit upang gunitain at papurihan si Padre Jose Apolonio Burgos. Makatuwiran lamang na patuloy siyang parangalan ng sambayanang Pilipino bilang mapagmahal sa katotohanan at huwaran ng makabayan at progresibong kaisipan.

ANG NOBELANG TAGALOG NOON Ang nobelang Tagalog ay iniluwal sa panahon ng mga Amerikano. Ito ay pinatutunayang produkto na labas sa panahon ng pananakop ng mga kastila bagamat napakayaman sa impluwensiya ng nasabing panahon. Walang maituturing na nobelang masining at makabuluhan na nasulat noong panahon ng Kastila maliban saNOLI at FILI ni Rizal na nasa wikang Kastila. Ang La Loba Negra ni Jose Burgos ay lubhang dramatiko (melodramatika) at ang Ninay (1985) naman ni Pedro Paterno ay kawangking-kawangki sa banghay ng NOLI ni Rizal. Ang Ninay ay nagtangkang maging tunay na nobelang Pilipino sa paggamit ng mga tanawing Pilipino na buong buhay na inilarawan sa nobela at sa paglalangkap ng mga kaugaliang Pilipino (halimbawa'y "paglilibing") subalit naging pilit ang pagkakapasok ng mga elementong ito kaya't naging artipisyal ang kabuuan ng tinangkang pagka-Pilipino. Ang kawalan marahil ng mga naipalimbag, naipalathala, o maaaring naisulat na nobela noong panahon ng Kastila ay maipaliliwanag sa mga sumusunod na dahilan: malaking halaga ang kaugnay na gagastahin sa pagpapalimbag; ang mga manunulat o maging ang karaniwang mamamayan ay walang layang maglahad ng kanilang damdamin at kaisipan dahil sa kahigpitan ng sensura; at namalasak ang mga sanaysay at panunuligsa na ibinunga ng Kilusang Propaganda at siyang mga inilathala sa Pahayagang La Solidaridad. Karagdagan pa ang katotohanang ang ilang mga nakasulat ng nobela noong panahong nabanggit, halimbawa ay si Rizal, ay hindi nagtatag ng mga panuntunan sa pagsulat ng nobela. Kaya't walang nagawa ang mga manunulat na/sa Tagalog kundi ang bumuo ng sari-sarili nilang huwaran sa pagsulat. Nanguna rito sina Lope K. Santos at Valeriano Hernandez Pea at kaagad namang sinundan ng mga manunulat na sina Aurelio Tolentino, Iigo Ed. Regalado, Roman Reyes, at marami pang iba. Karamihan sa mga tagapanguna ng nobelang Tagalog ay aral sa paaralang Kastila kung kaya't hindi naman kataka-takang ang kanilang malikha ay mga kuwentong Kastila rin ang kaanyuan. Mapupunang ang kalakhan ng mga nasulat ay natutungkol sa pananampalataya (nobena, awit, korido, moro-moro, komedya, atb.) at kagandahang-asal. Sa kabuuan, binigyang-katangian ni Teodoro A. Agoncillo ang panitikan ng panahon ng Kastila na "patakbuhin na'y amoy simbahan pa." Kaya't nabuo ang konsepto ng nobelang Tagalogbilang behikulong pampangaral o pampalipas-oras at dagdag pa ay pampalaganapng maka-kolonyal na buhay at kaugaliang Pilipino (Pilipino sa depenisyon ng panahong iyon.) ANG TRADISYONG ROMANTISISMO SA NOBELANG TAGALOG Litaw na litaw na ang panahon ng Kastila ay kakambal ng pagpasok ng romantisismo sa Pilipinas. Nag-ugat ang romantisismo sa kamalayang Pilipino noong 1800 - nang mamalasak ang panitikang halaw sa itinapon ng kulturang Europeo na metrical romances . Ang impluwensiyang ito ay lalo pang pinalaganap ng "panitikang hindi nakasulat" na bukambibig ng mga prayleng Kastila at siya pa ring naging batayan ng mga panulat ng ilang mga Pilipinong nakapag-aral at nakabasa ng mga akda ng mga tanyag na manunulat na Kastila.

Subalit kaiba sa romantisismo ng Espanya ang " romantisismo sa Pilipinas katulad ng pagkakaiba na ng relihiyong Katoliko sa Europeo sa Katolisismong ipinakilala sana at taglay pa ng Pilipinas. Ang kabalintunaang ito ang naging bunga ng maling pagpapasunod at pamamalakad sa pamahalaan ng mga nagsidating naconquistadores . Ayon sa kasaysayan ng romantisismo sa Espanya, ang "romantisismo " ay palagiang kapantay sa kahulugan ng rebolusyon o pagbabagonganyo sapagkat ang Kilusang Romantiko ay reaksiyon sa neo-classicismo na puwersang nagpapamalagi sa status quo sa pagtataguyod ng mga layuning (1) panatilihin ang kaayusan o decorum ; (2) bigyang-diin ang ilusyon ng realidad; at (3) padalisayin ang paggamit ng wika. Sa gayon, ang "romantisismo ay pagpupunyagi, sa kabila ng lumalaking balakid batay sa katotohanan, na matamo, mapanatili o mabigyang pagmamatuwid ang mailusyong pananaw sa sandaigdigan at buhay ng tao na bunga ng maimahinasyong paglalangkap ng karaniwan at di-karaniwan, ng alam at di-alam, ng totoo at ideyal, ng mga may takda at walang katakdaan, ng material at ispiritwal at ng natural at supernatural." Sa kabilang dako, ang konseptong ito ng "romantisismo" ay nag-iiba sa paglipas ng panahon. Kaya nga't ang isinasaad na pagbabagong-anyo na taglay nito sa kapaligirang 1750 sa Pransiya ay natabunan naman ng naipagkamaling mga katangian ng neo-classicismo . Tuloy, ang naging diin ng impluwensiyang tinaguriang "romantisismo estilong Pilipino" ay sa mga katangiang malayo sa katotohanan (ilusyon at/o imahinasyon), eskapismong matatawag , o kung katotohanan man ay eksaherado naman (pag-ibig, sentimentalidad, atb.) katulad halimbawa ng pagiging makapangyarihan ng pag-ibig sa iba pang sangkap sa kuwento, sobrang pagbibigay-kaganapan sa mga detalye ng kalikasan, patriotismong pilit, Katolisismong bulag , at kung anu-ano pa. Pagpapatunay lamang din na ang "romantisismong" ito ay hindi ang romantisismong Europeo na reaksiyon sa neo-classicismo kundi ang kataliwas nito.

PAGLALAGOM Patuloy ang naging pagtaas ng nobelang Tagalog - subalit sa kaituktukan ng ilusyon at imahinasyon. Nagkakaiba-iba na lamang sa depenisyon batay sa mga katangiang naragdag at natisod sa pagpapalit ng panahon subalit mga kaisipan o konsepto pa ring naglulublob at nakalublob na sa " romantisismo ' kahit man estilo nang Pilipino katulad ng: pangunguna ng tungkol sa pag-ibig; pagsasalaysay ng walang katiyakang balangkas; pagiging sobrang sentimental; puno ng pagpapakasakit at pagmamartir; pagbabalik sa kaayusan o pagpapanatili ng kaayusan;decorum kahiwagaan o mistisismo; pagiging didaktiko o mapangaral; pagtakas sa katotohanan o "eskapismo"; katolisismong bulag - panatisismo; patriotismong pilit; at kung anu-ano pang katangiang mailusyon lamang. At dahilan na rin sa ang "romantisismo" ay pasumpung-sumpong at hindi sumasalalay sa paksaing anupaman, ang paggitaw nito ay walang katapusan, maaari nga lamang magkaiba-iba ng anyo ayon sa paksang kinasapian. Samakatuwid, ang paglulunoy sa mga di-karaniwan, di-alam, ideyal, walang katakdaan at supernatural at ang pagtanggi ng magsiyasat sa katotohanan o realidad at pagtangging makisangkot sa mga puwersang bumubuo sa katotohanan ang siyang PINAKAMABIGAT NA KAPAHAMAKAN ng nobelang Tagalog. Higit sa lahat, batay sa ginawang pagsusuri at pagtaya sa landasin ng nobelang Tagalog mula sa Juan Masili (1906) hanggang sa Mga Kaluluwa Sa Kumunoy(1972), ang lumabas na pinakamatinding puwersang tagapastol ng "romantisismo, estilong Pilipino" ay ang Censorship ng bawat panahon. Kaya't habang may tanikala ang panitik ng mga manunulat ng nobelang Tagalog ay babalik at babalik at patuloy na paiilanlang ang mga nobelang tulad ng May Lalaki sa Ilalim ng Kama Ko(Benjamin Pascual), Lumapit, Lumayo. Ang Umaga (Liwayway Arceo), Mister Mo. Lover Boy Ko (Efren R. Abueg) at Misteryosang Biyuda (Benjamin Pascual).