TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 403

Osmanlnn Zor Yllarnda Rumeli

Gmenlerinin Trk Basnndaki Sesi:
Muhacir Gazetesi (1909-1910)


Voice Of The Rumelia Immigrants In Turkish Press During The
Ottaman Empires Harsh Times: The Immigrant Newspaper
(1909-1910)
Zriye ELK
*


ZET
Osmanl Devleti 1699 Karlofa antlamasndan sonra mtemadiyen toprak kaybetmeye
balamtr. Kaybedilen topraklarda kalan binlerce Trk ve Mslman ise yaadklar
skntlar, grdkleri bask ve zulmler sebebiyle yurtlarn brakarak Osmanl snrlar
ierisine doru g etmitir. Muhacirlere devlet eliyle komisyonlar kurulmu ve uygun
yerler bulunarak yerletirilmitir. Bunun yannda muhacirlerin menfaatini salamak ve
skntlarn duyurmak amacyla yerli ve yabanc cemiyetler kurulmutur. Bu cemiyetlerden
birisi olan Rumeli Muhcirn-i slmiye Cemiyeti, yayn organ Muhacir gazetesi vastasyla
muhacirlerin durumlarn tetkik ederek, sknt ekenlerin ahvalini anlatmtr. Osmanl
Devletinin snrlarnn srekli olarak deitii ve kld bu dnemin en nemli sosyal
skntlarndan olan glerin basn eliyle ele aln konunun netlemesine farkl bir
boyut kazandrmaktadr. almamzda bu kark ve acl dnemde muhacirlerin ahvali,
onlar iin karlm bir gazetenin gzyle, basn perspektifinden incelenecektir.

ANAHTAR KELMELER
Muhacir, G, Balkan, Rumeli, Basn

ABSTRACT
The Ottoman Empire started to constanly lose lands after the Treaty of Karlowitz in
1699. Thousands of Turks who were stranded in the lands lost immigrated into the
Ottoman lands as a result of the suffering and the oppression they faced. Immgrants
were settled to appropriate locations by commitees commisioned by the state.
On the other hand, in order to get help to these immangrants and provide a voice
to their needs, domestic and foreign societies were established. One of these societies
Rumelia Muslim Immigrants Society analyzed the welfare of the immigrants

*
Ar. Gr., Seluk niversitesi Ahmet Keleolu Eitim Fakltesi Tarih Eitimi Ana Bilim Dal.
404 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
and spoke about the circumstances of those in need via its newspaper: The Immigrant
newspaper. The fact that the migraiton as one of the most problematic distresses of this
period during which the Ottoman Empires borders constantly changed and got
smaller was handled by the press warrants the situation in a different dimension.
In this study, the circumstances which the immigrants faced in this confusing and
painful times are going to be analyzed from the perspective of the press via the newspaper
that was published for them.

KEY WORDS
Immigrant, Migration, the Balkans, Rumelia, Press

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 405



GR
Osmanl Devleti, XVI. yzyldan itibaren duraklama dnemine girmi ve
1699 Karlofa antlamasndan sonra mtemadiyen toprak kayplar yaamaya
balamtr. XVII. yzylda, gerilemeyi durdurmak ve bat karsndaki stn-
l tekrar kazanmak iin slahatlar yaplmaya balanm olsa da slahatlar da-
ha ok asker alanda dnld ve gerilemenin asl sebeplerini ortadan kal-
drmad iin baarl olunamamtr. Avrupa ise XIV. ve XV. yzyllarda
rnesans ve reform dnemlerini; XVIII. ve XIX. yzyllarda da iki sanayi dev-
rimini yaayarak kendini ekillendirmi; denizar smrgelerinden gelen
kaynaklarla mal ynden ilerlemeye balamtr. Avrupann sosyal, siyas, eko-
nomik ve kltrel gelimelerine yabanc kalan Osmanl Devleti uzun yllar de-
vam eden savalarn etkisiyle byk skntlara dmtr.
XIX. yzyla gelindiinde Osmanl Devleti yklma srecine girmitir. Bal-
kan milletleri Fransz ihtilalinin getirdii milliyetilik akmnn, batl devletle-
rin Balkanlarda oynadklar oyunlarn ve zellikle Rusyann destei ile (lman,
?: 272) birer birer ayaklanmaya ve bamszlk istemeye balamlardr. Byle-
likle Balkan topraklarnda balayan zlme sreci nihayete ermitir. lk olarak
1829daki Yunan ayaklanmasyla bamsz bir Yunan devleti kurulmutur. Bu
durum, dier Balkan devletlerine rnek olmu; bu tarihten itibaren zlme
hzlanmtr. Osmanl Devletinin Tanzimat(1839) ve Islahat(1856) fermanlarn
ilan etmesi, yaanan zlmenin nne geememitir.
Bamsz bir Yunan devleti kurulmadan nce Balkanlardaki ilk kprdan
Srp isyan ile olmutur. Yunan devletinin kurulmasnn akabinde Avrupa dev-
letlerinin ve Rusyann kkrtmalaryla Bosna ve Hersek, Bulgaristan, Karada
ve Srbistanda isyanlar ba gstermitir. Nitekim 13 Temmuz 1878de imzala-
nan 64 maddelik Berlin antlamas ile Karada, Srbistan ve Romanya bamsz-
ln kazanmtr. Ardndan Bulgaristan, Girit ve Arnavutluk da Osmanl snr-
lar dna kacaktr.
BALKANLARDA ZLME LE BRLKTE YAANAN GLER
XVIII. yzyldan itibaren Osmanl Devletinin Balkan milletleriyle ve zel-
likle Rusya ile yapt savalar ve Balkan milletlerinin lehine sonulanan ant-
lamalar yre halknn hayatn zorlatrmtr (Kasaba, 1998: 339-340). Bununla
birlikte bu topraklarda yaayan Mslman halkn g etmesine yol amtr.
Balkanlardan yaplan glerin arka plannda Balkan milletlerinin Mslman
406 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
halka kar tecavzkr davranmalar, bask kurarak gndelik yaamlarn zor-
latrmalar ve zulmetmeleri yatar. yleki, Osmanl topraklarna g etmek iin
yola den muhacir kafilelerini dahi kltan geirmilerdir. 1877de Varna yolu
zerinde bulunan bir Trk muhacir kafilesinin Rus svarileri tarafndan kl-
tan geirilmesinin ardndan daha uzaktaki Kzanlk, Havsa, Babaatk (Babaes-
ki), Pnarhisar ve Hayrabolu gibi blgelerdeki Mslman halk korkuya kapla-
rak g etmeye balamtr (pek, 1994: 111).
Osmanlnn eski gcn yitirmesi ile birlikte Balkan topraklarndan ekil-
me srecinin balamas, beraberinde Mslman halka kar acmasz katliamla-
r ve hakszlklar getirmitir. Halk akn akn Osmanl topraklarna ge etmeye
balamtr. Dou Rumeli blgesindeki Mslman halk, Bulgaristan Trklerinin
r-y Emret yesi Hac Mehmed Ali Aaya sunduklar layihada g etme
sebeplerini aklamtr. Layihada; seim sistemi, vergi, askerlik, resm ve adl
iler ile her trl kamu hizmetlerinde Mslmanlara kar adaletsizlik ve hak-
szlklarn olduu; Bulgar komularnn iddet ve bask uygulad; Mslman
halka haksz bor yklendii ve din serbestliinin olmad belirtilir (pek, 1994:
149).
Osmanl Devleti, kurulu ve ykselme dnemlerinde fethettii topraklara
Mslmanlar iskn ediyor, buralara Trk kltr ve medeniyetini getiriyor,
adaleti ve hogrs ile yre halknn kendisini benimsemesini salyordu.
Bylelikle devaml olarak iten da doru bir genileme ve iskn politikas g-
dyordu. Ancak, Trk kltr ve medeniyetiyle slmn getirdii adaleti ve
hogry yayd bu topraklardan artk ekiliyor; bu sefer dtan ie doru bir
gerilemeye mecbur tutuluyordu.
Osmanl dneminden itibaren meydana gelen g olaylarn drt gruba
ayrmak mmkndr: 1877-78 Osmanl-Rus savana kadarki gler, ilk dnem
glerdir. Bu savatan Balkan savalarna kadarki gler, ikinci dnem gler;
Balkan savalarndan Cumhuriyet dnemine kadarki gler de nc dnem
glerdir. Son dnem gler ise, Cumhuriyet dneminde meydana gelen g-
lerdir (Ayn, 1993: 34). Bu dnemler iinde ok sayda muhacir, topran ve
yurdunu terk ederek g etmitir. Sadece 1806-1812 tarihleri arasnda yaklak
200.000 Mslman g etmitir (Aanolu, 2001: 100). 1877-78 Osmanl-Rus
Savana kadar da Osmanl devleti 1 milyondan fazla muhaciri iskn etmitir
(Erkan, 1999: 614). Sava esnasnda bir bu kadar muhacir daha g etmek zo-
runda kalmtr (Doanay, 1980: 363-365). Balkan savalarnda Osmanl Devleti
Avrupadaki topraklarnn %83n kaybetmitir (Halaolu, 2002: 888). Sava
esnasnda Bulgar zulmnden kaarak yaklak 440.000 Trkn g etii belir-
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 407
tilmektedir (Maranki, 1993: 285). 1877-78 Osmanl Rus Sava sonrasnda gelen
muhacirler gibi, g edenler yine nce geici iskn blgelerine gnderilmitir.
Kafkasya ve Dou Anadoludan gelen muhacirler Erzuruma; Balkanlardan
gelenler ise stanbula doru yola kyordu. Osmanl Devleti muhacirleri nce
ehirlerin cami, medrese ve tekkeleri ile konak veya ba evleri gibi geici iskn
blgelerine gnderiyordu. Daha sonra bu kiiler daim olarak iskn olunacakla-
r yerlere sevk ediliyordu. Muhacirler Anadoluya iki gzerghtan ulamaktay-
d. Birinci yol stanbul zerinden; ikinci yol ise Varna, Ahyolu Bergosu, Tekir-
da, Dedeaa ve Selnik gibi liman ve iskeleler zerinden geiyordu (pek,
1999: 665).
MUHACRLER N KURULAN KOMSYONLAR VE CEMYETLER
Muhacirler in Kurulan Komisyonlar
Osmanl Devleti bir yandan uzun sren savalarn ve bir bir kendisinden
kopan topraklarn verdii straplarla bouurken bir yandan da kaybedilen
topraklarda kalan Trk ve Mslman halkn Osmanl snrlar ierisine doru
g etmeye balamas sebebiyle muhacir iskn sorunu ile kar karya kalm-
t. Gelen muhacirler iin uygun yerler bulunup isknlarnn yaplmas ve iaele-
rinin salanmas gerekiyordu. 1849da Macar mltecilerinin iskn iin zel bir
komisyon kurulmutu (Dndar, 2001: 57). Ancak henz bu dnemde btn
muhacirleri kapsayacak genel bir komisyon yoktu. lk Muhacirin Komisyonu
Ticaret Nezaretine bal olarak 5 Ocak 1860da erkez ve Nogay muhacirlerinin
iskn sebebiyle oluturulmutu. 1875de ise Zaptiye Nezaretine bal olarak
Muhcirn daresi kurulmutu (Dndar, 2001: 58-59).
1877-78 Osmanl-Rus Sava sonras Osmanl topraklarna gelen muhacirler
iin 1878 Temmuzunda dare-i Ummiye-i Muhcirn Komisyonu ve bu komis-
yona bal ubeler oluturulmu, ancak komisyon 1882de lavedilmiti. 1897
Osmanl-Yunan sava sonras Balkanlardan gelen muhacirler iin padiahn
bakanlk ettii Muhcirn Komisyon- lisi kurulmutu (Dndar, 2001: 59). Bu
komisyonun grevlerinin Aralk 1905de dzenlendii, muhacir saysnn azal-
mas sebebiyle 1909da lavedildii bilinmektedir (Ylmaz, 1999: 592). Bu tarih-
ten sonra da eitli komisyonlar kurulmutur (Dndar, 2001: 57-62). Nihayet 13
Mays 1913de kabul edilen skn- Muhcirn Nizamnmesi ile muhacirlerin
skntlar giderilmi, kurulan komisyon ve mdrlkler vastasyla iskn ileri
sistemli hle getirilmitir.
408 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
stanbuldaki Sevkiyt- Muhcirin Komisyonu sevk ilemleriyle; skn-
Muhcirin Komisyonu da muhacirlerin skntlaryla ilgileniyordu. Hilal-i
Ahmer Cemiyeti ise, iaelerinin temini iin urayordu (Aanolu, 2001: 187).
Rumeli Muhcirn-i slmiye Cemiyeti
Muhacirler iin devlet eliyle kurulan eitli komisyonlar dnda muhacirle-
rin menfaatini amalayan; gerek onlarn ihtiyalarn karlamay gerekse kar-
laacaklar sorunlar giderebilmeyi uman yerli ve yabanc cemiyetler kurulmu-
tur. Bu cemiyetlerden birisi de almamza esas tekil eden ve Muhacir gazete-
sini karan Rumeli Muhacirn-i slmiye Cemiyeti (RMC)dir.
II. Abdlhamidin tahttan indirilmesinden ve Merutiyetin ilan edilmesin-
den sonra 1876 Kanun-i Esasisinde deiiklikler yaplmtr. Buna gre, hafiye-
lik kaldrlrken dernek kurma ve toplanma hakk verilmitir. 1909 Austosun-
da Cemiyetler Kanunu dzenlenmi, bu tarihten itibaren yeni birok cemiyet
kurulmutur (Tunaya, 1984: 367-368, 371). RMC de merutiyetin getirdii z-
grlk cokusu iinde kurulmu bir cemiyettir. Ayn zamanda Muhacir gazete-
si bu cemiyetin yayn organ olarak karlmaya balanmtr. Cemiyet, gazetede
siyas cemiyetlerden saylmtr (Muhacir, 19 ubat 1910: 4).
Dnemin gazetelerinden Sabahta Osman Kemal imzal yazda (Sabah, 29
Tern-i Sni 1908: 3) cemiyetin kurulu mjdesi verilirken amalar da sralanr.
Buna gre; RMC, Osmanl topraklarna g etmi muhacirlerin ve g etmeye-
rek Osmanl snrlar dnda kalm Mslmanlarn haklarn mdafaa etmek;
muhacirlere ziraat, sanayi, ticaret ve maarif konularnda yardmc olmak ama-
cyla kurulmutur. Osman Kemal, yazsnda cemiyetin hedeflerini aklamtr.
Buna gre; cemiyet, ubeleri ve muhabirleri vastasyla Rumeliden gelecek
muhacirlerin en uygun yerlere yerletirilmesine klavuzluk etmeyi ve geldikten
sonraki haklarn savunmay ilk hedefler olarak belirlemitir. Bununla birlikte
Osman Kemal, bu topraklardaki Mslmanlara, haklar konusunda tavsiye ve-
receini, zulm ve hakaret grdkleri takdirde gerek Bbli gerekse Avrupa
devletleri nezdinde teebbs ederek zulm ve hakareti engelleyeceini anlat-
mtr.
RMC, Osmanl snrlar iindeki ve snrlar dnda kalm Mslmanlarn
haklarn tm gcyle savunmutur. Cemiyetin faaliyetleri gazeteden takip edi-
lebilmektedir. Muhacir gazetesinin, yaklak bir sene yayn hayatna kalmasna
ramen gerek ubeleri ile gerekse dzenledikleri elence ve mzayedeler vas-
tasyla youn bir ekilde alt anlalmaktadr. Bu durum, gazetenin muha-
cirlerin menfaati iin byk bir gayretle mcadele ettiini gstermektedir.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 409
MUHACR GAZETES
Gazete, 22 Aralk 1909da stanbulda yaymlanmaya balam ve son yay-
mn yapt 1 Aralk 1910 tarihine kadar 90 say karmtr. Trke olarak haf-
tada iki gn (aramba ve cumartesi) yaymlanan gazete, 1-62. saylar aras
Muhammed Hulusinin, 62. say ile beraber Ahmed krnn mesl mdr-
lnde kmtr. Ahmed kr ayn zamanda RMC Genel Merkezinin m-
dr ve Sivas Seim Dairelerinin mebusudur. Gazetenin bayazar Ahmed
krdr. mtiyaz sahibi ise Prvadili Bekir Stkdr.
Gazetenin yazarlar: Lofal Muhammed Hulsi, Varnal Ahmed Hilmi,
Prvadili Bekir Stk, Ahmed kr, Yusuf Kenn, Ahmed Fikri, brahim Hakk,
Ebul-Bah ve Kstenceli Doktor smail brahimdir. Gazetede ayrca; smail
Hakk, Edhem, Vecdi, Fikri, Zhd, Filibeli Harun er-Reid ve Dbrceli kr
adlarnda birok yazar vardr. Yine, Basir adyla birok yaz yazan ve Anadolu
gezisine karak Anadolunun ou ehrini dolaan, grdklerini Anadolu Mek-
tubu balyla 16 makale halinde anlatan bir muhabir vardr. Son olarak, Os-
manck (Karahisararki muhabiri) ve Gemici (Bulgaristan seyyar muhabiri) adl
muhabirleri vastasyla yaynlanan haberler yannda birok isimsiz yaz, yerli
ve yabanc ajans haberleri ile dnemin gazetelerinden alnm paralar bulun-
maktadr.
Yaklak bir sene yaymlanm olan gazetenin son saysnda, Muhacir gaze-
tesi idarehnesinde meydana gelen byk bir ihtilastan (hrszlk) bahsedilmi
ve bu sebeple 25 gn yaymlanamad sylenmitir. Tekrar yayma devam edi-
lecei ifade edilmesine ramen gazetenin baka says kmamtr (Muhacir, 1
Kann- Evvel 1910: 2).
G EDENLERN DURUMU VE G TEDBRLER
Gn Gazetede Ele Aln
Muhacir gazetesi, muhacirlerin ektii skntlar paylamay, onlara yar-
dmc olmay ve yol gstermeyi amalam bir gazetedir. Ancak muhacirlerin
g etmelerini tevik etmemi, aksine zaruret olmadka onlardan topraklarn
brakmamalarn istemitir. G ederek Osmanl snrlar dhilindeki topraklara
iskn edilen muhacirlere ise daima destek olmu; hkmetin bu yndeki icraat-
larn deta denetlemi ve takip etmitir.
Gazete, Balkanlarda kalp Osmanl topraklarndan uzakta yaamak zorun-
da kalan Mslmanlara ynelik hakszlklara ve zulmlere geni yer vererek,
bu zulmleri btn gcyle duyurmaya gayret etmitir. Anlatlan vahetlerin
410 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
gazetede kaplad yer, olduka byktr. Bahsedilen zulm ve vahetlere ba-
kldnda, zellikle Bulgarlarn Mslmanlara kar acmasz davrand gr-
lr.
Muhacirlere Yaplan Yardmlar
Osmanl Devleti, iskn ettii muhacirlere geldikleri andan yerleip ziraata
getikleri zamana kadar yardm etmi ve belirli bir iskn politikas dhilinde
hareket ederek baz muafiyetlerde bulunmutur (pek, 1999: 666). aelerinin
temin edilmesinin ve geici ikametlerinin yaplmasnn ardndan arazi kefine
kan devlet, bir an nce ziraata geebilmeleri ve retici olabilmeleri amacyla
kendilerine tohum, yem ve zira ara yardm yapm; hasat olana kadar da yine
ihtiyalarn karlamtr.
Muhacir gazetesinde yaymlanm 26 Zilkde 1323 (22 Ocak 1906) tarihli
nizamnmeye gre, muhacirler geldiinde iaeleri temin edilecek ve gereken
masraf denekten karlanacakt (Muhacir, 7 Eyll 1910: 4). Geici iskn mahal-
lerinden daim mahallerine ise ancak kendileri iin in edilen evler tamamla-
nnca geeceklerdi. Yine, bu evlere aile itibariyle yerletirilecekler ve hasat za-
manna kadar ayn ve nakd olarak yarmar tayn verilecekti (Muhacir, 7 Eyll
1910: 4). Taynin sadece ekmekten ibaret olaca, g Ramazan zamanna
denk gelmi kiilere akam ve sahurda orbalk pirin verilecei sylenmitir
(Muhacir, 10 Eyll 1910: 3). Bununla birlikte 12 yana kadarki muhacirlere
tayn miktar gnlk yarmar, 12den yukarsna gnlk birer okka olaca
ifade edilmitir (Muhacir, 10 Eyll 1910: 3). Osmanl Devleti, iftilik yapan
muhacirlere ift hayvan, tohumluk, yem ve tarla gibi yardmlar yapmann yan
sra sanatkr olanlar da unutmam ve sermayelerini temin etmeye almtr.
Gazetede, sanat ehline sermaye amal 500er kuru verilmesinin hkmete
kararlatrld yazlmtr. Bu karar destekleyen gazete, ifti iin tohumluk
nasl lazmsa sanatkr iin de sermayenin o kadar gerektiini ifade etmitir
(Muhacir, 30 ubat 1910: 4).
G VE SKN
skn ileminde, gelen muhacirlerin meslekleri, saylar ve hatta evli veya
bekr olular dahi gz nne alnarak hareket edilmitir. Bununla birlikte, sa-
dece evli olanlarn yerleimi mmkn olabilmitir. Devlet bekr erkeklere veya
ailesini brakarak gelmi kiilere arazi ve ev vermemitir (Dndar, 2001: 184).
Muhacir isknnda sadece g edenlerin vaziyetlerinin esas alnmad g-
rlr. skn mahalleri yerleik halkn durumu gzetilerek ve bo veya tenha
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 411
yerlerin kefi ile seilmitir. Tm bunlarn yan sra, iskn ile ilgili sorunlarn
yaand ve yerli halkn huzursuzluuna sebep olan durumlar da meydana
gelmitir. Ancak bu sorunlar byk meseleler haline gelmeden zlmtr.
Muhacirler Tarafndan Kurulan Kyler
Osmanl Devleti muhacir isknnda nce bo ve tenha yerleri ve vakf arazi-
lerini gz nne alarak hareket etmi, arazi sorunu yaad zamanlarda yeni
ky ina ederek muhacirleri buralara yerletirmitir.
Muhacirlerin iskn belirli bir yntem zerine yaplm, birok araziye yeni
muhacir kyleri kurulmutu (Dndar, 2000: 52). Ayn zamanda daha nce ku-
rulmu ky ve mahallelerin bazlarnn isimleri iskndan sonra deimitir.
Muhacir gazetesinde de birok muhacir kynden bahsedilmi ve yeni kurulan
kyler ilan edilmitir. Ne var ki btn kylerin isimleri verilmemi, baz haber-
lerde sadece bir ky oluturulduu belirtilmitir.
Gazetenin verdii nizamnmenin 9. maddesine gre; yeni kurulan muhacir
kylerine Osmanl ailesinden unvan byk padiahlarn adlar verilebilirdi.
Byle bir istek olduu takdirde vilayet yoluyla komisyona bildirilecekti (Muha-
cir, 10 Eyll 1910: 3). Nitekim ilan edilen kylerin adlarna bakldnda Mesu-
diye, Muradiye, Osmaniye eklinde olduu grlr. Yine, kylerin Mithat Paa,
Kemal Bey gibi nemli simalara atfen isimlendirildii de olmutur (pek, 1994:
20).
skn Edilen Muhacirler
Muhacir gazetesinde verilen isknlar incelendiinde, stanbuldan Erzu-
ruma; Konyadan Suriyeye kadar her blgeye isknn yapld grlr. Ancak
daha ziyade Edirne ve Hdavendigar (merkezi Bursa) vilayetlerinin sancak ve
kazalarna muhacir iskn yaplmtr.
Gazetede, muhacirlerin nerelere ve nasl yerletii anlatlmtr. Ayrca is-
kndan sonraki vaziyetleri kontrol edilmitir. Bylelikle gazetede perian halde
bulunduu sylenen bir muhacir haberinin pei sra hkmetin ileri gelen m-
driyetleri tarafndan tekzip ya da bilgilendirme yapld grlmektedir. Ga-
zete, muhacirlerin haklarn mdafaa etmekle kalmam, tek muhacirin bile k-
t bir durumla karlamas onu insaf arsnda bulunmaya itmitir. Gazete-
deki byle bir habere gre; Edirnede bir memur muhacire hakaret etmi ve k-
t muamelede bulunmutur. Bu davrann, onlarn g sebeplerini bilmemek-
ten veya bu sebeplere inanmamaktan kaynaklandn dnen gazete, bilerek
yaplyorsa bu durumdan muhacirin deersiz grldnn anlalacan sy-
lemi ve muhacirin deerinden bahsederek memuru insafa davet etmitir (Mu-
412 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
hacir, 6 Mays 1910: 2). Yine, Edirneye gnderilen muhacirlerden bahsederken
sekiz ay nce gelen ve hl iskn edilmeyip perian bir durumda olanlarn var-
lndan sz etmitir. Gazetenin Sokak ortalarnda perian bir halde kaldklarn
sylemesi Dahiliye Matbuat Mdriyetini harekete geirmi ve mdriyet,
gazeteye gnderdii mektupla, haberin doru olmadn, sekiz ay nce gelmi
ve iskn edilmemi muhacir bulunmadn belirtmitir (Muhacir, 26 Kann-
Sni 1910: 3).
Yabanc Devletlerin Muhacir Meselesine Bak
Muhacirlerin iskn meselesi sadece Osmanlnn bir i sorunu olarak kal-
mamtr. Dier devletler, kar sahalarndan yaplan gler ve buralara gnde-
rilen muhacirler konusunda sz sahibi olmaya almtr. yle ki: Yunanistan
Makedonyaya; Bulgaristan ve Rusya Dou Rumeliye; Rumlar Kbrsa; Rusya,
ngiltere ve Fransa ise kutsal topraklara veya yaknlarna muhacir iskn edilme-
sine kar kmtr (Erkan, 1999: 612-631). Osmanl Devletini Hristiyanlarn
yaad topraklara muhacir iskn etmemesi iin bask altna almaya ve bu
yndeki gleri engellemeye almlardr. Nitekim Muhacir gazetesinde de
yabanc devletlerin ve hatta Meclis-i Mebsandaki gayr-i Mslim mebuslarn
kar klarna deinilmitir.
SONU
Balkanlardan her kopan para beraberinde binlerce insann isknn zorun-
lu hale getirmitir. Nitekim byk gler genellikle asker malubiyetlerin aka-
binde gereklemitir. Osmanl Devleti bir yandan savalarn ml klfeti ile
bouurken bir yandan da muhacirlerin iin iae ve ibatelerini karlamaya a-
lm; bu durum zaten gsz den devleti daha da zayflatmtr.
Osmanl Devleti Rumeliden gelen muhacirleri uygun mahallere yerletir-
mek ve sosyal hayata abuk uyum salamas iin gereken her trl tedbiri al-
maya almtr. Ancak onlarn yerletikleri topraklara almas zaman almtr.
kurduklar ya da retici olmaya baladklar dneme kadar birok sknt ile
kar karya kalmlardr. Bu skntlar Muhacir gazetesi tarafndan takip edile-
rek dile getirilmitir. Bununla birlikte onlarn maduriyetleri zerinde hassasi-
yetle durulmu, yetkililer bu skntlarn giderilmesi iin defaatle uyarlmtr.
Muhacir gazetesi ele alndnda Rumeliden gelen muhacirlerin hem gelme
sebepleri hem de geldikten sonraki dnem ierisinde yaadklar net bir biim-
de grlebilmektedir. Yine, Rumeli Muhcirn-i slmiye Cemiyeti gibi muha-
cirlerin menfaati gzetilerek, yardm amal kurulmu cemiyetler, bu cemiyetle-
rin faaliyetleri ve o dnemde meydana gelen gelimeler hakknda da bilgi edi-
nilmesi mmkndr.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 413
KAYNAKLAR

MUHACR
SABAH
AANOLU, H. Y., (2001), Osmanldan Cumhuriyete Balkanlarn Maks Talihi G,
stanbul, Kum Saati Yaynlar, 1. Bask.
AYIN, F., (1993), 1878 (H. 1295)de Osmanl Devletinde Meydana Gelen G Ha-
reketleri ve Gmenlerin skn, Askeri Tarih Blteni, Ankara, S. 34, s. 33-41.
DOANAY, H., (1980), Dtan Anadoluya Gn Nfus Art zerindeki Etkile-
rine Genel Bir Bak (1783-1976), Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi Aratr-
ma Dergisi, Ankara, S.12, s. 351-378.
DNDAR, F., (2000), Balkan Sava Sonrasnda Kurulmaya allan Muhcir Ky-
leri, Toplumsal Tarih, Ekim, S.82, s. 52-54.
____________, (2001), ttihat ve Terakkinin Mslmanlar skn Politikas (1913-1918),
stanbul, letiim Yaynlar, 1. Bask.
ERKAN, S., (1999), XIX. Yzyl Sonlarnda Osmanl Devletinin Gmenleri skn
Politikasna Yabanc lkelerin Mdahaleleri, Osmanl, Edit. Gler Eren, Anka-
ra, Yeni Trkiye Yaynlar, C.4, s. 612-631.
HALAOLU, A., (2002), Bulgar Mezalimi, Trkler, Edit. Hasan Celal Gzel-
Kemal iek-Salim Koca, Ankara, Yeni Trkiye Yaynlar, C.13, s. 308-315.
PEK, N., (1994), Rumeliden Anadoluya Trk Gleri (1877-1890), Ankara, Trk Tarih
Kurumu Yaynlar.
__________, (1999), 93 Muhacereti, Osmanl, Edit. Gler Eren, Ankara, Yeni Tr-
kiye Yaynlar, C.4, s. 661-668.
KASABA, R., (1998), G ve Devlet Bir mparatorluk-Cumhuriyet Karlatrmas,
Osmanldan Cumhuriyete Problemler, Aratrmalar, Tartmalar (I. Uluslar aras
Tarih Kongresi, 24-26 Mays 1993), stanbul, Yay. Haz. Hamdi Can Tuncer, Tarih
Vakf Yurt Yaynlar, s. 336-343.
MARANK, A., (1993), Balkan Mezalimi, stanbul, Tima Yaynlar.
TUNAYA, T. Z., (1984), Trkiyede Siyasal Partiler, stanbul, Hrriyet Vakf Yurt Ya-
ynlar, C.I, 1. Bask.
LMAN, H., (basm tarihi yok), Tanzimattan Cumhuriyete D Politika ve Dou
Sorunu, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, stanbul, letiim Ya-
ynlar, C.I, s. 272-288.
YILMAZ, M., (1999), XIX. Yzylda Osmanl Devletinin Muhaciri skn Politikas,
Osmanl, Ankara, Edit. Gler Eren, Yeni Trkiye Yaynlar, C.4, s. 587-602.