Nga Valbona n Picar

(N gjurmt e misionit supervizues t Banks Botror n projektin e

zhvillimit te burimeve natyrore Qershor 200!
Nga "aki #$%&
Mirdita me dy bashki pronare pyjesh
Pyjet e 'ushkut n (zi) *uket sikur po ringjallen+ ,ir*itort me krenari
tregojn at ) kan arritur- *uke marr pak e*he nga meritat e shirave t
.un*it ) i kan kthyer *ushkajat si liva*he t gjelbruara e t harlisura+
Bashkia e /rshenit *uket si nj rast i vecant- pasi prvec )ytetit-
a*ministron e*he shume .shatra pr rreth - .shatra ) kan marr *itt e
.un*it n pronsi mbi 0 mije hektar pyje- por ) preten*ojn se kan n
territorin e tyre mbi 12 mij hektare+ #ryetari i kshillit t (zi)it- *uket pak
sa i revoltuar- pasi *uke )en msues n )ytet e kryetar n .shat- ka ln
orn e msimit n )ytet e ka ar*hur me n2itim pr t )en korrekt- me
misionin e Banks- i cili sht vonuar n mble*hjen n Bashki- i n*o*hur n
mes shpjegimeve nganjher t kun*rta mi*is Pyjores- nnkryetarit t
Bashkis e 3ho)atave t pr*orimit t pyjeve+ 4 ar*hur sa nga (jermania-
3ue*ia- "ollan*a e 3kocia- ,ol*avia- #osova e 4irana- shpesh bhet e
vshtir pr t gjetur- nocionin e prbashkt e prkthyesit i *uhet kohet t
shpjegoj *allimin mi*is termave Bashki e #omun- .shatit e )ytetit-
pr*oruesit e pronarit t pyllit- krenaris pr ringjalljen e zvillimin e pyjeve
n 10 vjecarin e .un*it nga .ermert e mosbesimin e pyjores pasi komunat e
.shatrat nuk kan njerz t *itur- pr t rritur pyllin+ Nj .ermer shpreh
pakna)sin pr pagesat e vogla pr punn ) ka br n pyllin e tij-
n*rsa tregon trasen e papar t rrugs *rejt ,orins- ku bashk.shatart e
tij paguhen shum her m tepr+ /ruga *uket sikur ka gllabraur gjysmn e
pyllit t sapongritur- e ka hallakatur sa an*ej kn*ej mijra metr kub
*herash- me nj arroganc ) *uket se ja jep autoriteti i .unksionit ) i sht
ngarkuar- pr t bashkuar e zhvilluar sh)iptart+ ,ir*itort thon si me
shaka- se rruga *o t isht me jetgjat- sikur nj prmije e vlers s saj tu
jepej .shatarve pr t mbjelle e mirmbajtur pyllin rreth saj+ #jo i *uket
llogjike e*he pr.a)suesve t misionit t Banks- por rruga pr t vajtur ne
vesh t Qeverise e te .illoj t zbatohet *uket m e gjat se sa ajo e
inagurimit t 'urrs5 Prishtins+
Kryeziu i Qaf Malit do shes kredite karboni
N #ryezi t Qa.s s ,alit komunikimi bhet nm i vshtir+ 6shatart kan
marr prsipr ) t zhvillojn pyjet e t pr.itojn pagesa *uke shitur
kre*itet e karbonit- pr t kontribuar n zvoglimin e n*ryshimeve klimatike+
&rka*i nga ,ol*avia e2pert i Banks pr .on*in e Biokarbonit- tenton t gjej
kamern me t ciln ka .iksuar punn e br pr ringjalljen e pyjeve- si *he
porteret e *y nnave me origjin katolik- puntore pr t realizuar
projektin- ) shpjegonin se n kryesi shumicn e pyllit e trashegonin .amiljet
myslimane- megjithse ato ishin m t paktat n numr n .shat+ &rka*i i
provokon nse *o t ishte m mir sikur e*he .amiljet e tyre t ishin
shn*rruar n myslimane e t merrnin e*he ato m teper pyll nga
peran*oria- por ato thon se nuk e shesin besimin pr nj cope pyll- n*ersa
&hmeti nje pjesmarrs n projekt- thot se ai shkon si n kish e merr
pjes n mesh ashtu e*he n 2hami- *he nuk prton t thot pjes si ga
Bibla ashtu e*he #urani e t shpjegoj se atij i tepron pyll e*he pr t
mbyllur pr te sekuestruar karbon- pasi n*ryshe nga zonjat .amilja e tij
trashgon m teper+ 7n prpi)em tu them s m at ricungim m tepr
kan prishur se kane rregulluar- *uke treguar *isa pisha te reja te prera e
pr*orura per hunj- n*rsa zonjat shpjegojn se 8hala 8 *mth9pisha9 sht
shume e ke)e pasi mbulon ven*in e nuk bn as pr tu *jegur e as pr
kullot+ "alat *uhen he)ur thon ata- por nj roje *uhet paguar- pasi gar*hi
) sht vn *uket si *ryni i *ers s Nastra*init- pasi pylli posht sht pa
gar*h- e gjeja e gjall kpusin .ilizat e reja- ) sapo kan .illuar t rriten+
4ekniku i zons sheh lart nga %aku i 4hiut *he m krkon tu shpjegoj
(erhar*it e %enartit se atje ka )ene pylli i vrtete- ku (jonit e Prengs u
sht *ashur t punojn mbi :0 vjet pr t prer+ Nn liva*het e bjshkeve-
*uket se zjarri ka ln pak pylll ahu t pa*jegur si nj prov se atje *ikur ka
)ene pylli+ 4ekniku thot se burri m i zoti i .shatit nuk mun* ta mbaj
gishtin e vogl t *ors m shum se pese sekon*a n burimit te %akut t
4hiut- pasi gishti *o t paralizohej+
%enarti e ,argareta u bn protagonist t *arks s organizuar nga #ryetari
i komuns s 3hnmris- pasi ekipi 3ue*ez at nat shnoi .itoren e par n
;uropian- ) (erhar*it e 'rits ju *ukej si ogur i mbar pr n*ihmat ) pyjet
sh)iptare mun* t marrin m tepr mbshtetje nga $rganizata 3ue*eze pr
<hvillim N*rkombtar+
Kruma, uj dhe vetm uj
4 nesrmen 3kn*eri bashk me *y agronomt e veterinerin e Bashkis s
#rums na *huruan nj shpjegim per.ekt teknik t mun*sive pr t
realizuar zhvillim t integruar te buj)sis- blegtoris- pyje e kullotave- pr
t shruar plagt e hapjes pa kriter to tokave t reja n pllajn e "asit- *uke
krijuar mun*si pr t n*aluar erozionin e shtuar jetn e "i*rocentralit te
6ierzs- t cils #uksi e "asi i kan .alur- pjes )nies s tyre+ %enarti
*uket pak i merakosur- pr kmbnguljen n*oshta t tepruar t 3kn*erit-
) para se t investojm *uhet t gjejm t zotin e toks- kjo pr .aktin se
objektivi )n*ror i projektit sht t prkrah m t var.rit e t patokt n
.shat- nprmjet mbshtetjes s tokave t prbashkta- por argumenti )
krye.jala pr zhvillimin e "asit sht uji- uji *he prap uji- pr t gjith *ukej
bin*s+ N *rekn ) sho)roi seminarin- "asiant e be.asuan (erhar*in-
zyrtar i lart i Banks Botrore n =ashington- ish *rejtues pr *isa vite t
projektit sh)iptar t pyjeve- kur n .un* t *reks- i solln tortn me
.ishkzjarree e me urimin pr *itlin*jen e tij t mbi pes*hjet ) e kish
kapur n zonn e tyre+
N rrugn *rejt (olajve- nj ekspert skocez ) sapo i sht bashkuar 3NV
me gjysm shaka he*h i*en ) bunkert e shumt mun* t pr*oren pe t
pro*huar )ymir *ruri- nga pemet ) hi)en gjat rrallimit t pyjeve- shaka )
.uti n *ebat pothuaj gjith pjestart e misionit e %enarti vazh*imisht
ngacmohej pr kt .unksion t pamen*uar t ksaj *hurats s .un*it ) i
la *iktatura popullit e pejsazhit sh)iptar>>>>>
Golaj krkon m tepr
6ermert e (olajt *uken si m t .amiljarizuar me projektin+ &ta jan krenar
) n vitin e kaluar kan shptuar pas asnj zjarr- kan si t thuash ngritur
nga zero e br pyje t vrteta n nje koh rekor* n mirkuptim t plot
me njri tjetrin mbi ?00 hektare pyje- si *he kan mbyllur pr projektin e
karbonit mbi 200 hektar- n ku.irin ) i n*an ata nga Bytici i 4ropojs+
Ngastrat e *ushkut *uken vrtet t harlisura- *he m*yshjet e mija te tre
viteve m par pr t pr.shir e*he *isa pyje ku kishin mbetur vetm *isa
shkurre me bush t vogl *uket se kishin )ene pa baza- pasi *ruret e vegjel
t .rashrit- arrs e gshtenjs- *uket se shpejt *o ta mbulojn bushin e *o
t krijonin pyllin- ashtu sic ven*alinjt- ) kishin *al t na takonin- pothuaj
nj nga c*o shtpi- e prpi)eshin t na bin*in me krenarin e bukuris s
ven*it e t pyjeve t krijuara prej tyre+ 'uke paksuar rreth 200 hektar
mun*sine e kullotjes- u shpjegon (erhar*i atyre- ju me *hit apo lopt
tuaja *o t kullosni tokat e .shatarve t tjer- *uke u br atyre *y
pa*rejtsi- paksuar kullotn e *uke mos ju krijuar mun*si ) t pr.itojn
as nga parat e projektit pr mbjellje e as nga shitjet e #arbonit+ 4 gjith
.shatrat aplikuan pr projektin e #arbonit- por ajo @taliania ) er*hi e
kontrolli ne ven*- i vlersoi m tepr propozimet tona+ Ne kemi mja.t kullot
e nuk *mtojm t tjert- por nse *oni t na n*ihmoni na i shtoni projektin
e karbonit+ (olaj ka 20 mij hektare e ne mun* t mbyllim *eri n nj mij
argumentonin ata+ N pyjet ) na jan prmirsuar- ne mun* ti bjm pr
momentin t *yja si kullotjen ashtu e*he rritjen e pyllit+ #t e kemi ber
tra*icionalisht n zabelet tona- e *uket se Banka Botrore me 3@'=N
3ue*eze e 3NV "ollan*eze po na n*ihmojn ta ngjallim prap kt tra*it t
bukur+
Bytici midis zjarreve dhe shpress
/ruga pr n Bytic *uket e vshtir- n*rsa *ielli ka marr rrugen e
pern*imit+ /ruga sht hapur e tra pr tu rikonstruktuar nga (olaj n
4ropoj- cakulli e bn t vshtir ecjen- shpatet posht rrugs jan mbushur
plot gur e *hera- *hit e *elet kaprcejn pr t kullotur mbi gur t
m*henj te prhapur ku*o- n*rsa nj sipr.a)e e pamas pylli e kullote
sht *jegur n )in*ra e )in*ra hektar+ <jarri ka marr mbar poshte e lart
rrugs- *uke kaluar nga Paci ()en*r e komuns! n gjith .shatrat pr
rreth- *uke hyr shpesh e*he n bren*si t .shatrave+ 6shatart thon se
zjarri i vitit t kaluar na mun*i+ Na mun*i se ne kishi mbetur pak n .shat
*he ai ishte i papar- jo vetm t n2eht i ma*h- por n2eht e er e .ort-
ne *ijm t kontrollojm zjarrin ) vjen nga posht- pasi i hapm kori*ore e
kanale- pr*orim e*he ujin- por ky ishte zjarr nga lart e na zhuriti jo vetm
pyjet por nga njher e*he bahcet e t mbjellat+ Banort n Byticin e thell
*uken shum t rrall+ 'isa nga shtpit *uken si t pabanuara- catit muret
*ritaret avllite e bahcet bren*a tyre *uken si t mbuluara nga nj enigm e
sho)ruar me hijen e braktisjes e t vnies nn sun*imin e nj bote
biologjike paranjerzore- ku ka.shet *he bmt bashk me motin- errsirn e
lagshtirn jan n gar pr t zh*ukur gjurmt e *ikurshme njerzore+
Aatit *he muret kan .illaur t prkulen+ Ven*e ven*e kan .illuar t
bien+N*rsa grupi *ebaton se pylli *uhej t ishte rralluar m tepr- &*miri ka
vajtur n Bajram Aurri- pr t par e*he njher pr hotel- pasi n )ytet
zhvillohet nj aktivitet n*oshta .olklorik si so.ra tropojane- me pjesmarrje
pothuaj ballkanike- e pjesmarrja e zonjs s par t ven*it- *uket se ka
krijuar ngushtic n kt )ytez *eri tani me pak hotel+ Ne *ijm si bhet
pylli- na a.rohet me n2itimin karakteristik t t ecurit e t t .olurit nj nga
ven*asit+ &s lops- as *eles e as pyllit- nuk u merren t gjitha menj *or+
"er *uhet tu japsh e her tu marrsh+ Bu pylltart *oni ) ta bni pyllin t
bukur e t shn*etshm- por nga njher- ju na harroni- neve njerzit+ ;
gjithmon mn*jen tek gjobat e keni+ 7ne *i si rrallohet pylli- por ata ) pylli
mi jep un i marr kur m *uhen- sot *icka pr zjarr- nesr pr gar*h-
pasneser pr gjeth apo hunj *omatesh+ #shtu pylli rrallohet- bari *el poshte-
gshtenjn po e *i se *uhet ln pr mbar- po kshtu e*he )ershin e eger-
por kjo kur m *uhen e kur me *el koha+ 3e u pren nje vit m von- apo
nj vit m par- pylli sht msuar me mua+ &jo ) ju mun* t rregulloni e
t m kshilloni sht pr shembull- se c.ar un kam t *rejta t he) nga
ky pyll- ta zem pas 10 vitesh- me nj .jal- kur ju t m kontrolloni- .jala
vjen kur t bni planin e ri- un t kem pr shembull nj C0 apo 100 a 20
*rur pr *ynim+ #jo *o ti shkurtonte pun e*he teknikut apo shumarit- ) t
mos rrij c*o jave pas meje *uke me *hn *amkn pr *rurin ) pres- por
.jala vjen t vij e t shoh se sa un e kam zbatuar marrveshjen+ Ne e
bjm m mir se shteti si pyllin ashtu e*he gjn e gjall- pasi ne *ijm nga
t part tons si t ruajm .arn e pikrisht .arn e mir+ 3hteti nga njhere
si*omos n pyll e humbet .arn+ %enarti n2orri kamern *he po shihte e*he
njeher *ashin e jashtzakonshm ) po u*hetonte me kamion nga Paci
*rejt kuksit+ 4rup ma*h- me kacurrelat e bar*h ) i mbulonin )a.en e gjate
e t pa)ethur- brirt t trash me shume pr*re*hje ai *ukej si nj )enie
hyjnore+ =sht prej ketu- por po e *rgojm *rejt %umit t Vlors- pasi sht
pr mbar- mezi e gjeti kuptimin e pergjigjes %enarti+ ,e nj .jal sht *ash
pr .ar+ 6atosi in2hinieri i ri nga ) punon pr 3@'=N ne #osov *uket i
mrzitur n rrugn e kthimit ng Bytici n Bajram Aurri+ ,ua m *uket kotsi
preukopacioni juaj se si t rrallojm pyllin- n kt .shat plot me pyje- ku
*uken tre prioritete- i thot ai ,argaretes eksperts s 3tokholmit pr
3@'=N- ktu *uhet shkolla-rruga e uji+ @ riu ) takova- m shpjegoi se ai
ngeli pa shkoll t mesme- pasi pr ta br *uhej t shkonte n Bajram Aurri
rreth 000 lek *ita vajtje ar*hje+ Po kshtu ngeli e*he motra- t ciln e cuam
tek tezja n Puke- e un punoj ) ti paguajm ato pak c.ar .itoj un nga
.erma pr c*o muaj+ Ne kemi tok- por nuk kemi uj e as treg+ Ne kemi
blete- por nuk kemi sho)at *he nuk marrim kshilla pr ti trajtuar apo pr
t gjetur tregun+ 3hkolla- rruga e uji n*oshta e*he mun* ti kthejn banoret
)e jan larguar thot 6atosi- n*rsa un provoj t shpjegoj se n kto zona
me shum pyje e kullota t gjra n*oshta projekti *uhet t jet m .leksibl
*he t mbshtes .jala vjen- pajtimin e pyllit me *hin e *elen- n*oshta kto
*y t .un*it po t ishin m t zhvilluara mun* ta kishin mbrojtur nga zjarri
pyllin e Byticit- por *uhet e*he prpunimi i )umshtit e mishit apo tregu pr
kto pro*ukte me shije e pastrti biologjike t pasho)e+
'ielli ka pern*uar kur arrijm n )a.en ) na .al nj pamje be.asuese-
*ritat e para t )ytetit sapo jane n*ezur- n*rsa konturet e &lpve *uken t
jashtzakonshme+ &h sikur ta kisha pr ekranin e kompjuterit thot 6atosi-
n*oshta mun* t ishte me e bukura n bote+ Por nuk mun* ta .ilmoj pasi
*uhet bllokuar nje autokolllone e tr- shton 6atosi+
(rupi ton i takoi te .lint n 4ropojn e vjetr- pikrisht n nj "otel ne
,ej*an- nj .shat i bukur- me nj lugin t but plot me liva*he- por e*he
ketu me male t *jegura- n rrugn e mrekullueshme e t as.altuar C50
kilometer larg piks ku.itare t (jakovs+
Ne zemren e lpeve
N*alesa e par t nesrmen ishte tek ura e Valbons- tek kanioni i .amshm i
3hoshanit+ A*okush shpejtonte t merrte .otogra.in e par- nj n2itim
njerzor i gjithkun*shm- kur has vshtrimin e par n nj gjje t mir e t
rrall+ %ugina e Valbons *uket e mahnitshme pr ata ) e shohin pr here
t par- jo vetm uj i kristalt ) vrapon n shtratin e lumit t trazuar her
pas her nga rruga n rikontrusion ans tij- por e*he pishat e rralla te
rrobullit maj shkmbnjve- n majat e maleve pr rreth- silueta t
mbinatyrshme- ) *uket sikur kan mbir n shkmb ) t prekin )iellin+ N
'ragobi kemi harruar t pyesim pr shpelln- pas marramen*jes ) krijon
uji- liva*het- pylli e pejsazhi- thirrjet e (jonit pr .otogr.i- apo zjarret ) her
pas her kan ka.shuar vitin e kaluar e*he Valbonen+ Plani pr t vizituar
%iva*hin e (jarprit na *shton- pasi shirat e .un*it kan rrsh)itur nj mas
t ma*he *herash- ) krkon *it t tra t riparohet me .a*romat ) sapo
jan nisur+ "otelin ) e kisha par tek hi*hte shtat n mesin e viteve 0 - e
gjetm t lo*hur e si jasht ven*it e kohs+ 'uket si skeleti i nje .antazme )
s bashku me bunkert nuk *on t na n*ahet- por *ikush thot ) mun* t
kthehet ne realitet e ti prshtatet ven*it e kohs pasi sht privatizuar nga
nj koleg i yni- i cili n*oshta *o t kuj*eset pr mirmbajtjen lugins s
Valbons e ksaj perle t &lpeve tona- unik n ma*hshtine- *rit hijet e
surprizat e pa.un*a+
Prpi)emi t ngjitemi n nj n*r ballkonet ) ven*osen n luginzat e
shpatmaleve+ Pas pak hasim *isa pisha t krasitura sikur t ishin *ush)e- e
*ebati n mes pylltarsh nuk ka t sosur- prse banoret e alpeve *uhet t
rrezikojn jetn e t ngjiten pr t prere *egt e pariperteriteshme te
pishave *eri ne 1C apo 20 meter lartsi+ 7ne preten*oj se krkojn m
shum *rit t arrij n tok ) toka t bj m tepr bar- por *uket se jam
gabuar+ Pak m lart *uket nj mur i pa.un* me gur- t bar*h gl)erore- i
cili sht mbuluar i tri me *egt e pishave- t krasitura t hasura m
posht+ ; gjith ana e *jatht e lugins ishte rrethuar pr t .ormuar nj
liva*h malor- t cilit preten*ohet ti merret nj kos+ Pak bar por a) i
*omos*oshm pr *imr+ , lart sht stani *h shtpia sezonale e .ermerit+
Nj shtpiz mo*este- re.lektori i *i2hitalbit sikur na ngacmon her pas her
*uke na he*hur rezet e *iellit+ 'ebate t gjata e plot enigma n marr*henet
e malsorve me kullotn- kanuni- zakonet shtegtimi i gjs s gjall-
kon.liktet e komunave *he .shatrave te alpeve pr pronsin mbi kullotat e
mena2himin e tyre+ ,i*is ligjit- e tra*its- mbetet nj hapsir- nj pasuri por
e*he nj s.i* )e *uhet trajtuar+ #ooperativa i ka przier pak ku.injt e
tra*itat- e t vjetrit *uhen sh.rytzuar pr tiu kthyer tra*its thot nj
pro.esor i .akultetit+ Prpara se t gjejme mekanizmin e bashkveprimit me
blegtort e alpeve *uhet njohur realiteti si *he mun*site e .ormalizimit t
marr*henieve mi*is kshillave t .shatrave komunave e blegtorve+
Pr.a)sues nga .e*eratat e #uksit e 'ibrs vijn nga nj vizit n Pej e
bashkohen n *ebatin *he s.i*at se si *uhet organizuar shrbimi pyjor apo
kshillimi i .ermereve pas trans.erimit t pyjeve e kullotave n pronsi t
komunave- nj seminar .ushor- ku *ebati *uket si n*rkombtar n perln e
&lpve sh)iptare- mi*is Bezerces- #ollats- )ypit te (racit e /ups n veri e
verilin*je *he majave te Boshit e "ekurave ne jug e juglin*je+ (erhar*i
krkon ) t provojm t shkojm *rejt )a.s s Valbons pr t he*hur
vetem nj vshtrim mbi bukurit e lumit t (ashit- lugins s 3hals e t
tjera bukurive t alpeve- s paku pr ti par nga larg e pasuruar shpirtin me
bukuri ) rrall kujt i takon ti shoh nga globi yn i vogl- por nj shi i
rrmbyer karakteristik pr bren*sin e alpve- na *etyron t shpejtojm
*rejt makinave e par ta sho)ruar luginn *eri sa ajo ia *orzon ujin 'rinit+
!rojektet pr pa"esa t shrbimeve mjedisore n"a #$ i %ierzes midis
ndrrs e realitetit
#ishte .illuar rruga e kthimit- *he njkohsisht e nj *ebati pr mun*esit e
projekteve t shrbimeve mje*isore pr t mbrojtur *ign e li)enit te .ierzes-
rezervuarin e tij por e*he rrugen e urat- nga erozioni e rresh)itjest )e vijne
si pasoje e shpyllezimit e zjarreve+
&koma *uken shenjat e nj rrsh)itje masive t toks mbi salln e
ma)inerive t "i*rocentralit te 6ierzs- i shpjegon Bani kolegut t tij "arkos-
n*rsa un kujtoj takimin e (erhar*it me ,inistrin e ;konomis *he
;nergjitiks n mos gaboj n vitin 200:- n nj tentativ t hershme pr ta
bin*ur pr nj bashkpunim mi*is #omuns s 6ierzs e 'rejtorise se
"i*rocentralit apo #;3"- )e t vishen me pyje shpatet e maleve )e i
*ergojn ujrat n rezervuarin e 6ierzes+ #;3" har2hon jo pak pr c*o vit
*uke n*rtuar prita malore apo gabione- pr t .renuar rrsh)itjen e
shpateve apo mbushjen e rezervuarit+ %enarti ka br para *y vjetsh nj
.oto aty ky lumi i (omsi)es bashkohet me rezervuarin e "A t Vaut t 'ejes+
N .oto jane *y ura- njra mbi tjetren me *i.erence moshe rreth 20 vjet+
%umi e ka ngritur shtratin si rezultat i erozionit ne shpatet e maleve *he ura
e vjetr her pas her n koh vrshimesg puthet me pas)yren ujore te
lumit+ Nj ur e re ka he*hur shtat pr t br t kalueshem lumin+ &shtu si
pritat gabionet apo urat e reja jan pasoja t *egra*imit t toks- *he
erozionit+ #jo sht 6ierza u shpjegon Bani (erhar*it e 'rits *he pritat e
n*rtuara pr t mbrotjur salln e makinerive kan kushtuar thon rreth 1
milion *ollar+ 4oka sht e pjerrt- mja.t e n*jeshme karshi *iellit- ngrices-
bors shiut e ers+ Ven*e ven*e sopata e zarri i kan zh*ukur *rurt *he
grryerjet *uken t thella t gjata e agresive+ /ruga sht plot me makineri
) pastrojn mbushjet nga shpatet- n*rsa mbushja ) i bhet rezervuarit
*uket e pamatshme+ 6shatrat jan t rrall- akoma m t rralla shtpizat e
malsoreve si ishuj t vegjl- mbytur n gjelberim t harlisur- ) pr t
mbijetuar ruajn pyllin rreth e mbi shtpi- *he sh.rytzojn sa mun*en si pr
t kullotur gjn e gjall ashtu e*he pr t prer e shitur *ru pjesn tjetr+
,ja.ton te merremi vesh me kta njerz- ) ata t n*ryshojn ven*et e
kullotjes- apo bashk me ta r gjejme nj zgji*hje- *he atyre tu japim parat
) sot i har2hojm pr t rin*rtar urn pastruar rrugn e tjera- n*oshta
*uke pr*orur nj pjes e*he pr shkoll e shb*etsi+ ,ua m kujtohet ajo
) *epueti e pro.esori /e2hep 7ka u thoshte bash.shatarve t tij- ) mali i
pr*orur s bashku i ngjan nj kooperative t mir- por n rastin konkret
sht mir ) secili nga kto baor t paguhet pr kuj*esin pr t mbyllur
nje vatr erozioni- kuruar plget e zjarrit apo shtuar mbulesen barishtore+
&rejt mbretrise se kullotave te 'u"ut
Pas mesnats- n 4iran po plani.ikonim *etajet pr pjesn e *yt t
u*htimit *rejt 4epelens- %opsit- Picarit- %ukoves e %umit t Vlors+
(erhar*i *o t largohej pr tu zeven*esuar nga /oberti nj ekspert me
prvoj t gjat n Bankn Botrore- vecanrisht pr kullotat e kullotjen+
;*he grupi sh)iptar sikur u thjeshtua- *uke synuar m tepr pr nj grup t
vogl ) krijon m shum kon.i*enc m .ermert e barinjte e jugut+
,bikullotja konsi*erohet shpesh si shkaku kryesor i *egra*imit *he cveshjes
se maleve te jugut+ Vlerat e pejsazhit t mrekullueshem t jugut- me
vargmale ma*hshtore t kombinuara me luginat e mrekullueshme t
Vjoss- 'rinos- 3hushics- apo bregu i mahnitshm i *etit Bon- n*oshta *o t
ishin e*he m t vlersuara- *he *o t sillnin m shum t ar*hura- nse *o
t n*alohej *egra*imi i bimsis- ashtu sic ka n*o*hur n veri t ven*it *he
malet *o t visheshin me lisat e gjat apo me barin e shumllojshm+
N*oshta kjo *o t n*ikonte e*he ) t ktheheshin prsri thllzat- zogj e
ka.sh t tjera- tepr trhe)se pr turistt a) t krkuar pr zhvillimin e
ksaj pjese t ven*it+
3hkenctar t huaj *he t ven*it- kohet e .un*it shpesh kan evi*entuar )
n gjn*jen aktuale kapaciteti i kullotave t jugut ka rn s teprmi *he ata
mbajn aktualisht rreth tre her me tepr nga sa sht kapaciteti natyror
aktual i tyre+ Problemi *uket pak sa *elikat- pasi e*he n tra*itn e lasht
sh)iptare t pas)yruar si n #anunin %ek 'ukagjinit- n at t 3kn*erbeut
apo @*riz 3ulit (%abris! asnjher nuk gjn*en ku.izime mbi numrin e
blegtoris ) mun* t mbaj c*o .amilje+ Bile shkohet m tej kur theksohet
se merat nuk mun* t rrethohen e gar*hohen+ #jo n*oshta shpjegon e*he
.aktin ) gar*hi elektrik a) i prhapur koht e .un*it n kullota n ven*et e
zhvilluara- n 3h)ipri nuk ka )en i mirsear*hur+
4 gjen*ur para nj realiteti kur shteti sh)iptar iu *ha komunave t *rejtn e
pronsis mbi kullotat- kuptohet ) e*he ven*im marrja merr m tepr
pesh n komuna e .shatra- ku nj kombinim i t *hnave shkencore me
prvojn historike- mun* t sillte nj zgji*hje t shpejt *he n*oshta me
rezultate a.atshkurtra+ 'ilemat mi*is uljes s numrit t krerve- shtimit t
kpacitetit- apo vnies s tari.ave t shkallzuara sipas kapacitetit kullosor e
numrit t krerve ) i takon si mesatare c*o .amilje nse konsi*erojm nj
n*arje vllazrore jan alternativa ) misioni i Banks krkon ti konsultoj
me *rejtues t shrbimit pyjor- shkenctar si *he kryetar komuash e coban
me prvoj+
(opsi n dilemen midis deleve e dhive, dafinave, lisave e
thllzave
Pas nj vshtrimi paraprak t lugins s Vjoss me ma*hshtine e maleve t
%opsit t para nga #rahsi aty ku ,allakastra n*ahet me 4epelenen- 6er*ini
bn nj prezantim t hollsishm t gjetjeve kryesore nga misioni i tij me
6rancin nga &ustria- pr .ormat e pr*orimit t pyllit nga .ermert sh)iptar
njkohsisht si pyll e kullot- si burim *ruri- kullotje- baze ush)imore e ven*i
) mbyllet pr tu kuruar pasi sht *mtuar bimsia e ka .illuar t grryhet
toka+
%opsi ka kapacitet t mbaj m shum blegtori se sa ka aktualisht- e
megjithat- pyjet mbi kulloten- *a.ina thuajse sht zh*ukur- korijet e
lisave *uken t mbikullotura e t ero*uara+ 'ebati me Vai*in- 3ervetin e
/obertin .okusohet ne mekanzimat ) mun* t pr*or- .shati apo komuna-
*uke caktuar tari.at e kullotjes- e n rastin konkret per shembull ulur tari.at
e *eleve- pr t stimuluar shtimin e saj- pasi si*omos n kushtet e shirave t
pranvers s sivjetme- *uket ) bari sht i bollshm e sht m mir t
kullotet se sa t thahet e pastaj t bhte rrezik zjarri+ Nga ana tjetr komuna
mun* t ven*os pr rastin e %opsit rritjen e tari.ave pr c*o krere t
*hirt+ N kt mnyr .ermert stimulohen t mbarshtojn *elen- pr t
cilat ven*i i tyre o.ron mun*si pr m tepr *he njkohsisht t ulin numrin
e *hive pr ti *hn mun*sin lisave apo *a.inave t %opsit t ringjallen e
t zbukurojn vargmalet+ #jo *uket si nj tra*it e harruar ) n lu.tn
botrore- shihet e*he si nj .rik nga .ermeret- por *uket se *ebati ka .illuar
e n*oshta zgji*hjet nuk *o vonojn+
&.r ish "anit t 'ragotit- 3erveti na tregon pothuaj tr shpatet malore te
4epelenes- pyjet e kullotat t gjitha t pr*orura n kullot her n ver e
her n *imr- e m pas grupi i *rejtohet komuns s Picarit+
Kullotat mund ti japin mbi )** mij dollar t ardhura ne vit !icarit
Picari mban mbi DC mij t imta+ Aimi- kryetar i komuns propozon ) t mos
.utemi n zyr- por t nisemi e t shohim nga nj pllaj n mes t komuns
bukurit e maleve- pllajave e luginave t Picarit+ 'rejtoresha e '3"P- bij e
Picarit e prkrah propozimin *he t gjithve u jepet mun*sia shohin kopet
e *eleve t priveligjuara nga lagshtia e .illim vers- akoma t pangjitura n
malet e larta- e t vazh*ojn *ebatin e nisur n 4epelen- pr mun*sit )
kan komunat pr t mena2huar m mir se shteti pasurit ) natyra u ka
.alur+ /oberti pyet pr tari.at ) aplikohen pr c*o kok *ele- *he kush i
mble*h ata+ Aimi s)aron se Ven*imi i #shillit t ,inistrave- ja ka *hn t
gjitha kullotat tra*icionale n pronsi komuns- por akoma *orzimi i
territorit nuk sht br me procesverbal nga '3"P- kshtu ) e*he kt vit
t ar*hurat *o ti grumbulloj shrbimi pyjor+ &i shpjegon se nga DC mij t
imta ) ka Picari mun* t mbli*hen pr c*o cit rreth 100 mij *ollar- t cilt
n vitet n vazh*im *o t mbeten n komun *he *o t pr*oren nga
komuna- si pr punsimin e banorve- ashtu e*he pr prmirsimin n
prgjithsi t kapacitetit t kullotave+
Gardhet e para n !icarin e krcnuar n"a tra"jedia e t
prbashkts+
%enarti n*alet t .ilmoj nj gar*h t br me gabion n gjatsi mbi nj
kilometr- nj gar*h i bukur i )n*isur nga nj prej banorve t kthyer nga
kurbeti- pr t mbrojtur shkurret prej lisi si *he barin n ko*rn ) i kishin
ln trashgim t part e tij+ 3hparthi e Qarri s bashku me 3hkozn Panjen
e 6rashrin *uke i patur majat e tyre t mbrojtura nga gojet e bagtive-
kan he*hur shtat e po i kalojn *y metr lartsi+ 6ermeri e ka populluar
kt pyll t vogl me lepuj e ka.sh t tjera gjahu- *he vitin ) vjen pret t
marr t ar*hurat e para t investimit t tij+
4ek shoh pyllin e rritur bren*a gar*hit- men*ja m shkon se Picari *o t
kurohet shpejt nga 4ragje*ia e t prbashkts+ (ar*hi sht shenja e par-
) banort po largohen nga bota virtuale *he po men*ojn t n*rtojn t
ar*hmen e .mijv t tyre+ 6ermert e Picarit kan organizuar nj jav m
par nj vizit n 6e*ratn /ajonale t pr*oruesve te pyjeve e kullotave t
#orcs- pr t par se si i kan n*ar *he po i rrisin pyjet .ermeret e
%i)enasit *he ato t komuns s Bucimas n Pogra*ec+ Pr pyjet e .ermerve
t .shatit Peshkpi- kryetari i sho)ats s pr*oruesve t Picarit thaE atje
pam nj mrekulli- un nuk e *i se c.ar t them+ 7n .illoj t krkoj se mos
gjej *isa nga kryetart e .shatrave ) t vazh*oj *ebatin e .illur me ta nj
*it para pavarsis s #osovs- por nuk *alloj asnjrin prej tyre+ 6er*ini
thot se secili mun* t bj zgji*hjen e tij *he nse .shatart e Bucimasit
apo Peshkpis kan zgje*hur ruajtjen e pyllit- pasi *uan ta bjn m t
bukur .shatin e tyre- ktu ka m tepr rn*si mishi e bulmeti- kshtu )
Picari ka zgje*hur pr*orimin e shijimin e t mirave t natyr s tij- por mua
nuk m *uket *he a) bin*se- kur men*oj se ne sh)iptart nuk mun* t
mbetemi prjetsisht skllever t asj ) na .al natyra+ Prpi)em t
argumentoj- se natyra e Picarit *uhet n*ihmuar *he n*ihma mun* t vij
*uke i punuar tokat buj)sore- pro*huar jon2he e koncentrat- si *he *uke
kombinuar at ) na o.ron natyra me at )e realizohet me pune *jers e
investime+ 'ikush argumenton se n Picar mungojn pothuaj trsisht
kanalet ujitse- *he kjo sht arsyeja ) asnj metr katror tok e Picarit
nuk kultivohet+
Kshilli i komuns mundt vendos pr tarifa t diferencuara sipas
numrit t krerve
; rn*sishme thot %enarti sht se njerzit kan .illuar t men*ojn n
Picar+ Plani i mena2himit po hartohet- *uhen llogaritur gjithe kto t ar*hura-
mbi nj)in*mij *ollar ) *o t .uten pr c*o vit n komun- t ar*hura )
m prpara i merrte shteti- tani jan t komuns+ 'o t *uhet ) t
prgatitet sistemi i kontratave me t gjith .ermert+ #shilli i komuns
prpara se t marr ven*ime *uhet t konsultohet si me specialistt ashtu
e*he me .ermeret )e i kane votuar- per te marre ven*ime t *rejta pr t
zhvilluar zonn+ N*oshta n*rhyn nj .ermer- ne mun* ti pr*orim tani nje
pjese t t ar*hurave nga kullotat e*he pr t riparuar kanalet ujitse e pr
t pro*huar .oragjere apo miser+ #oncentrati mun* t lehtsoje presionin mbi
kullottn e kshu hap pas hapi e*he ne mun* ta n*alojm *egra*imin+
N*oshta mun* t men*ojm e*he pr taksa m t larta pr tu.at e me*ha- si
*he t n*ihmojm pak t var.rit ) kan m pak *ele e pr*orin me pak se
sa u takon nga kullota e prbashkt++++++
,yrit t kaltr po i kthehet shikimi++++++
N buzmbrmje n*rsa i a.rohemi 3aran*s- *ikush propozon nj n*ales
tek syu i kaltr- nj mrekulli e .shehur nn rrzn jugore t Qa.s s ,uzins+
3y i kaltr psoi nj aksi*ent t rn* n shirat e rrmbyera t gushtit t
vitit 2002- pak *it pasi #ryeministrat e athershm italian e sh)iptar- thot
ish *rejtori i ujrave t 3aran*s- kishin br nj vizit- pr t par nga a.r
mun*sin e trans.erimit t ujrave t Bistrics *rejt @talis se jugut+ Nj nj
viziti n shtetin ,ontana t &meriks rreth 11 vjet m par un kisha
shpjeguar ) e*he 3h)ipria ka burime t bukura- *he n*r m t bukurit
sht 93yri i kaltrF n jug t ven*it+ #jo sht interesante m tha nj nga
pro.esort e 7niversitetit t atij shteti- po c.ar e bn 3h)ipria ujin e syrit t
kaltr- m pyeti aiG ; *er*h shpejt e shpejt n *etin Bon- pasi ven n lvizje
nj "A n a.rsi t burimit- prp)iesha ti argumentoja un- n*rsa ai shpejtoi
t m kujtoj etjen e *y ven*eve .)inj- @talis se Bugut e (re)is+ 3ic *uket
m shkputit nga men*imet ish *rejtori i ujrave t vititi 2002- aktualisht
*rejtor i pyjeve te 3aran*s- n*onj sy e ke) e smuri *he tepr rn* 3yrin
e #altr- *he ai shpjegoi m pas prpjekjet ) bri *rejtoria e ujrave pr ti
kthyer ujin *he shikimin syrit te kaltr+ &i ka prsri pothuajse prurjen e
mparshme t ujit rreth 0000 litr n sekon*+ %enarti e Bobi ngjiten n nj
.ron t n*rtaur n pjesn e siprme pr t par bebebn e syrit+ 7ji *el nga
posht n .ormn e nj pusi t thell- me prmasat e nj lumit t vrtet-
nj rryme jashtzakonisht e ma*he me uj t tej*ukshm- nuanca blu n t
blert e t cilit- vjen nga )ielli- bimt anash apo *rit hijet e bimve- shpatit
e pareteve ansore t burimit+ @sh *rejtori shpjegon se temperatura e tij
pothuajse nuk ka luhatje gjat vitit- si n stinn e ngroht ashtu e*he n at
t .tohet ajo )n*ron n*rmjet 1151: gra* celsius+
3yri i kaltr ka plot vllezr shpjegojn me krenari saran*iott-- jan mbi 20
t till ) prbjn burimin e Bistrics+ #a mun*si hamen*sojn ata- )
zana.illa e tyre t jet nj li)en shum i ma*h nntoksor ) mun* t
shrbej si .urnizues i prhershm *he i rregullt i t gjitha burimeve t
Bistrices+ N*oshta n*rhyn 'uro &lushi in2hinier hi*roteknik me prvoj mbi
:0 vjecare- kto ujra mun* t prbjn *renimin kryesor t krejt masivit
karstik t malit t (jr *he t pellgut hi*rogjeologjik t .ushs s 'rinos+
3igurisht ) kto jan hamen*sime- por nse i re.erohemi llogjiks- nuk
mun*et ) prurjet e burimeve t Bistrics prej rreth 1 mij litr n sekon*
t sigurohen n sipr.)en e vogel ) i takon mikrobazenit ) e ush)en me
uj- pra pellgu i saj hi*rogjeologjik *uhet t jet m i ma*h se sa
mikrobazeni ) sigurisht i *huron ujrat e tij- n .akt burimet e Bistrics
gjn*en DC m nn nivelin e lugins s 'rinos- c.ar t bn t men*osh se ato
mble*hin e*he ujrat e masivit t ,alit t (jr apo t %ugins s 'rinos-
mbrmja po a.rohet thot *rejtor nehati- pran*aj un men*oj ) ta
vazh*ojm n makin shpjegimin *he t prpi)emi ) t arrijm pern*imin
e plot t *iellit n kalan e %kursit+
N riviern sh-iptare
&listeri- 3kocezi i sapoar*hur si konsulent pr pyjet tek 3NV- /oberti e Aarli
ngrihen hert n mngjez- pr t br nj vizit t shkurtr n Butrint- *uke
pr*orur si u*hrr.yes- Aarlin nj ekspert 3ue*ez- ) punon pr Bankn
Botror ne 4iran- *he sht pothuaj i shtpis n Butrint- pasi prvec
projektit ton ai kontribuon her pas her pr projektin e mena2himit t
breg*etit+
Nj nat m par kishim br nj kalim t shkurtr npr 3aran*- e cila
%enartit i *ukej si nj )ytet tjetr+ Bam i sigurt se ime sho)e nuk *o t
pranoj se kjo sht 3aran*a kur t shoh .otogr.it+ ,bushur me
shumkatshe t *en*ura- ajo nuk ka asgj t prbashkt me 3aran*n e
vitit 1HH2- ) %enarti e ka vizituar pr her t par+ N portin e vogl t
)ytetit- nje vapor gjerman ka sjell *rrasa 3ue*eze+ #amion t m*henj
vazh*ojn t ngarkohen n mesnat e ti nisin *rrasat e holla pr n
(jirokastr+ ;*he n .ermn time private pyjore realizoj t tilla pro*hime
thot %enarti- kto n*oshta jan t n*onjrit prej komshinjve t mij+ 3ikur
t ruheshin e mira*ministroheshin pyjet- n*oshta 3h)ipria megjith kt
sipr.a)e t ma*he pyjore- e*he mun* t eksportonte+ ,egjithkto lisa t
bukur ) kan .illuar t rrisin .ermert tan- un n*rroj ) 3h)ipria pr
10 vitet e ar*hshm t bht .aktor pr t pro*huar .uci prej lisi si pr
vern .ranceze ashtu e*h 7iskin skocez+
Nj plan pr t mena.huar kullotat e (ukovs
,e synmin pr t arritur n orn nnt t mngjezit n %ukov- ekspertt e
huaj *uan e*he t sh.rytzojn rastin pr t par bregun e poshtm t Bonit+
N .akt shpjegon gjith emocione %iljana- nj in2hiniere me prvoj ) po
harton planin e mena2himit pr pyjet e kullotat ) ka marr n pronsi
komuna e %ukovs- bregu sht i gjat- mi*is *etit jon *he kmbve
pern*imore t malit t Aiks- vijuar m kn*ej me vargun #onjak %avan- n
.akt bregu .illon tek prroi i bar*h e mbaron n malin e 3hn*llis- *he
%iljana prpi)et ) ta tregoj e*he n hartn topogra.ik ) *o ta pr*or
pr t ven*osur ku.injte e pyjeve *he kullotave ) )everia i ka *hn n
pronsi .shatrave t komuns %ukov+ 3o.oja- nj ekspert ven*as pr kullotat
pyet se si *o t bhet pr #akomen- tani ) pylli e kullota sht pron e
.shatit- por ne prpi)emi ) ta mbyllim *ebatin e %iljana shpjegon se bregu
prbehet nga ai i siprm ) prbn pak a shum Bashkin e "imars *he
nga i poshtmi ) pr.shin ) nga Nivic5 Bubari e *eri n Borsh- pothuaj
tr komunn e %ukovs+ Bregu mun* t themi se sht nj pasuri e
mrekullueshme e 3h)ipris si nga njerzit- trashgimia etnogra.ike e
kulturore- klima toka- bimt e ka.sht- hi*rogra.in e pejsazhin+ /elievi i
bregut t poshtm- pr ku ne jemi *rejtuar sht m i but- ) re.lektohet
e*he tek njerzit- bimt e jetesa+ Por krahas mrekullive t pejsazhit mi*is
*etit te kristalt e t pamat e maleve shkmbore- e*he *egra*imi i bimsis
erozioni e zjarret mbeten problem i ma*h- *he %iljana m n2it ) t para)es
n projektor jo vetm bukrit- ) ka .ilmuar ) nga helikopteri Bamarbri-
por e*he pamjet nga rrsh)itjet masive n Borsh e %ukov+
Vija breg*etare e Bregut n*rhyn 6eruzi- pjestar i .irms konsulente sht n
total rreth H0 km e gjat- me gjarprimet e saj ajo sht me e bukura e
Bonit- me kontraste- plot gjire t vogla e kepa shkmbor- mja.t abrazive e
lart e *he e thepisur+ Nga gryka e prroit t Borshit *eri n at t
"un*covs- grryerjet e shpateve kan krijuar kone gjigan*e me mbushjet
) i sjellin prrenjte torenciale- nga kullotat *he shkurret e *egra*uara n
shpate+ 7n prpi)em t zgje*h mi*is pamjeve t shumta *uke n*ryshuar
vazh*imisht *is)et pr t ilustruar nprmjet pamjeve *he *hn n koh
sa m t shkurtr kompleksitetin e problemeve- ) vijn si pasoj e
mbikullotjes- zjarreve- brishtsis s ekosistemit- *he tekave t toks- ujit-
ajrit e *iellit
'eti i ngrohet Bonian *he vargmalet ) e n*ajn nga pjesa e bren*shme e
ven*it krijojn nj klim tipika mes*hetare- me nje vegjetacion sikur i
a.rohesh tropikut- me temperature mesatare t shkurtit mbi 10 gra*
celsius+ 3ic *uket kjo ngrohtsi krijon e*he *egra*imin n*rhyn /oberti )
tashme sht kthyer nga Butrinti- pasi *elet- *hit *he lopt )n*rojn e
kullosin n c*o *it t vitit- nga njher e*he natn- *uke mos i ln koh
bimve )o.t e*he nj or ) t rriten+ 'he kjo ) prpara $*ises- apo
Qezarit n*rhyn me shaka 3amiu- eksperti i kullotave n projekt+ /elievi *he
klima i kan krijuar mun*si ktij rajoni ) bime t mun* t rriiten n t
:0C *itt e vitit+ ;*he reshjet nuk kan t reshtur- e kjo vjen nga .akti thot
,evlani- *rejtues i grupit konsulent- ) n ekip ka e*he t birin- ) errat e
lagshta pern*imore prplasen mbi shpatet e maleve- ku avujt n %ukov
shn*rrohen n mbi 1:?0 mm shi- t cilat bien mi 0I gjat vjeshts e
*imrit- *he me nj intensitet n*onjher e*he :00 mm n 2D or+
Nnkryetar i komuns- in2hinier n*rtimi- por ) ja *in hu)et *he vlerat
ven*it t tij me logjik e optimizm pr t ar*hmen e %ukovs - tregon pr
burimet e pasura ujore- si*omos n kontaktet e .ormacioneve gl)erore me
ato terrigjene- burimet jan t pasura e t bukura vecanrisht ato t Borshit
) kalojna nn lokal (@zvori!- apo 3opoti i Borshit- t Bunecit e %ukovs t
cilt n*ikojn ) t )n*roj e gjelbr pjesa e poshtme e bregut+
"avia, kryetare e "jmbacve te ju"ut
,akja me*hetare- thot %iljana- ketu sht e pasur n lloje *he n ven*et
me lagshtir sht e harlisur- plot me 2in- mare- mersin- sh)op- mret e
olean*r- *a.in e gjineshter- ashe e il)e+ 4 rralla pr 3h)iprin jan
2hi2hibanozi e pambuku i eger- por m i vecanti sht rryelli- ) sht
n*oshta i vetmi *ru n sh)ipri ) vegjeton n *imr *he rrzon gjethet n
ver+ Po kshtu .iku i *etit+ ;*he bananja- ) *ikur bnte vetm lule- n*rsa
n*oshta nga ngrohja globale- ka .illuar ta rris m tepr .rutin+ %imoni-
portokalli e ulliri- n*jehen m tepr se n shtpi- pasi jan realisht m t
mirt+
Valani*hi sht simboli *he krenaria e bregut+ Po shtohet me shpejtsi
3elvia- thot- ;rvini- m i riu n ekip- n*rsa Bani shton me shaka se n*oshta
sht i vetmi lloj pyjor ) *hit nuk e pl)ejn e pr pasoj nuk ia presin
kokn+ Ba kemi se po na shtohet e*he &gavia- thot nj .ermer nga 3aso-
) na e kan sjell nuk e *i se nga ku- sikur t mos na mja.tonin gjembact
tane- por e *i un zjarrin *on ajo- kam .rik se po na he) Valani*hin e @l)en
ton- nse *o ta lem- lre barin se e zh*uk pr .are+ N *isa shpate t
*uket sikur t jesh n shkretirat e m*ha t ,eksiks e jo n bregun e
ngusht e t vogl t Bonit- ) e*he pa &gavet n*jehet mja.t i ngusht pr t
mbajtur bimt njerzit e ka.sht++++ /obertit i kujtohet *ebati pr gjembact
n kullotat e Picarit *he kshilla pr t grumbulluar sa m shum gomer
pr ti ngrn e riven*osur ekuilibrin n kullota+ ;*he shkurreve me gjemba
n*oshta mun* tju gjen*et ilaci- *uke i vn nga pas e mos ja n*ar nj tu.
me *hi- por cti bsh &gaves ) e kane sjell njerzitGGG+ Pikrisht n kt
ekosistem brilant- ) t ngjan sikur je n krthizn e bots+ Breg*et i
krkuar nga gjithe peran*orit e peran*ort e bots- ) nga (rekt-
/omakt- Veneciant- 4ur)it- /ust- *jepi i legjen*ave- zotave e pern*ive
t vjetra sa bota sht+ 4 banosh e t mena2hosh kt ekosistem- sa t
bukur e me thesare- a) t brisht e i*hnak- t krkuar- e ) *o vizitohet nga
preten*ente t rinj e t vjetr- krkon *ije e prgjegjesi- krkon ti njohsh e
kaprcesh u*hezuesit e rregulloret- t kesh njohje mbi c*o gj t prparuar
n ven*e t ngjashme- e t synosh largimin nga mbshtetja vetm tek ajo
) natyra o.ron- t mbshteten njerzit e *itur e t hapen shkolla pr t
msuar se si *uhet t bashkpveprojn banort e bregut ne mje*isin rreth
tyre- me kt perl t mes*heut- t bhen koshient- ) ata jetojn n nj
mje*is *elikat- ) n asnj mnyr nuk mun* t jet vetm nj kullot- )
*igjet perio*ikisht- e ) t gjith *eri *je kan luajtur si struci- pasi nuk *ihej
kush ishte pronari- pr*oruesit apo per.ituesi- e zjarri zgji*hej si me e lehta
zgji*hje++++++++
N .illim t mble*hjes- Nehati njo.ton se sipr.a)ja ) #shilli i ,inistrave i
ka *hn n pronsi %ukovs sht mbi 0000 hektar- *ebati vazh*on pr
rregullimi me kontrata t marr*henieve me .ermert si bren*a e jasht
%ukovs+ Prioriteti jon sht turizmi thot nnkryetari i #omuns- n*rsa
pejsazhi- blegtoria *he uji e pemt jan shtyllat kryesore t tij+ N*oshta e*he
prpunimi si *he rekalma e pro*ukteve blegtorale t kullots s %ukovs
mun* mun* t bhen .aktor pr shtimin e vleres ashtu si sht br pr
vajin e ullirit+ /rugs pr n Borsh *gjohet nj gurgullime e ma*he uji- jan
*llgt them un- por 3o.oja nga Aorre tregon *aljen e tunelit te hapur
n*oshta tri*hjete vjet m par- ) e sjell ujin nprmjet tunelit ?:D metr t
gjat ) cau malin nga 4atzati- *he rrembeu gjithe lumin e kalass n .shatin
4atzatit pr ta shprn*ar nga )a.a e gjashts e *eri n Borsh- pr t ujitur
agrumet e %ukoves+
/oberti ngul kmb- ) prpara se t pranohen n*rhyrjet e propozuara nga
projekti e t .inancohen ata- *uhet br nj analiz ekonomike- pr lever*in
t themi t n*rtimit t lers- shkuljes s barrave t k)ia apo plehrimit t
kullots+ Prenga n*rhyn se ka vite ) krkohet por n .akt- pothuaj
asnjher nuk bhet+ 4irana ka mbajtur prsri shum nga kullotat tona-
megjithse neve ato nuk na teprojn thot nj nga banort- e "arko nga
"ollan*a- pyet nse shteti vazh*on t mbarshtoj- blgtori e t mbaj tu.a
e nse jo prse *uhet t mbaj n pronsi kullota- pasi kullotat *uhet ti
mbajn e t msojn ti mena2hojn ata ) mbarshtojn e*he blegtorin++
Nisemi *rejt lugins s Borshit- pr tiu *rejtuar )a.s s *rrass- ) e n*an
#ucin nga Bregu+ Ngjitemi *rejt Aorres e provojm t shohi e*he njhere
bregun- plot m shkmbenj- me zallin e *epozituar ) ka .ormuar plazhet
mahnitse t Borshit- Bls- (jipese e %ukovs+ Plazhe si margaritar t
vegjel- si .oleza t nj bregu plot kepa- gjire e gremina+ Pas)yra e Bonit-
re.lekton hera pas her *iellin shpateve t 6ters e Aores- uji i tij i kaltr i
thell- pothuaj i tej*ukshm- sht n m*yshje pr *iellin- tja *rgoj
rrezet n .un* t tij apo tu jap e*he nj *or shpateve+ Bregu sht nj
parajs+ #a bukuri e pasuri+ Bregu- 'elvina- gjith .ushat- .ushzat pr rreth-
malet luginat e ko*rinat- ) t bhen m t bukura- *uhen trajtuar s
bashku- ) secili t luaj rolin e tij- si *eti- mali- .usha e t gjith s bashku
ti shrbejn njri tjetrit pr misrin- grurin- peshkun - gjethin barin e secila t
sh.rytzohet me mas+
Kmbort e Kucit bien n ,tokholm
/rugn e vjetr *rejt )a.s s *rrass e kisha br *isa her n vitin 1HC-
n*rsa stu*johej mun*sia pr tu zgjeruar masivi me agrume i %ukovs-
n*rsa 3o.oja na thot t .utemi n rrugne re npr lugin *rejt .shatit
Aorre- pas rruga sht m e mire *he e shkurtr+ 3o.oja na kujton se
n*o*hemi n grykn e Bo*arit- nj kanion shum i thell mi*is ko*rs s
3opotit (#alaja e Borshit! *he skajit jugir t Vakajve- me thellsi rreth :00
meter+ ,akinat sikur zvarriten rrugs me gropa - n .un*in e lugins s
rrethuar nga malet e (jeshnikoshit e (alishtit n lin*je *he atij t vakajve n
pern*im- n nj gjatsi prej 1C km- *he n )a.n e *rrass n lartsin
rreth 0D0 metr n*ahemi nga Bregu pr tu .utur n malsit e #ucit- ) i
mbe*hin ujrat n luginn e 3hushics e *yta pas 'rinos ) ush)ejn lumin e
Vjoss+ %ugina sikur n*an nga lin*ja malsin e #urveleshit- ) i jemi a.ruar
s teprmi n 4epelen- me vargun malor t Aik %ungars nj mur ) e
pengon luginn e shushics t shoh e pr.itoj nga avantazhet ) mun* ti
jepte *eti Bon+ N krah t buronjave- burimet kryeore ) ush)ejn lumin e
Vlors- sht ven*osur .shati #uc- ku n*alemi pr t provuar prtijen *he
tra*itat n gatim t #uciotve+
%okali i be.ason vizitort- jo vetm pr gaimin e mrekullueshm t )ngjit me
hell- por e*he pr organizimin tepr t vecant t lokalit- nj nga t shumtt
n )en*rn mo*este t .shatit+ %oklai ishte e*he banak e *y)an pr .shatin e
njekohesisht nj muze i vogl por shum i pasur- me hartn e 3h)ipris e t
#ucit n o2hak- me rakin e zver*hur *uke u .rkuar me parett arom
kn*eshme t .ucis shum t bukur me *ru lisi- m kmbort- zilet- veshjet
e ornamentet e kuzhins- t ven*osura me shum shije n .un* t lokalit+
&rsistelit skocez- voza e lisit i kujton tra*itn e ven*it t tij pr pro*himin e
uiskit- ku kushti kryesor sht ) alkooli t rrij me aromn e *rurit t
*ushkut- n*rsa bulemti sikur kishte akumunluar m t mirn e luleve e
aromva t kullotave t maleve+
%enarti krkon me n*rojtje ) t blej pr t *rguar ne 3ue*i- kmborn e
ma*he m nj tingull t vecant- simbol t tu.ave t m*ha me t imta t
#ucit e %abris- t ciln krkon tja bashkoj *ashit t bukur t Buticit-
n*rsa shum t tjer blen nga nj mostr t 9=iskitF t #ucit+
#or/0ranishti shkoll pr pyjet e kullotat komunale na (abri
#emi krkuar t marrim 1H mij hektar pyje e kullota- ) n*o*hen n
ku.injt ton a*ministrativ- thot kryetarja e komuns- pas mirsear*hes n
"orVranisht- por *eri tani n jan ligjruar vetm ata- ) kishim planin e
mbarshtrimit- ) patm br me mbshttjen e projektit t par t Banks
Botrore+ Nse na jepet gjith sipr.a)ja vazhon ajo- n*oshta mun* t
shmanget e*he *egra*imi nga mbi kullotja- pasi "orVranishti nuk ka m
shum se 20 mij t imta- *he n vitet e .un*it kemi br pun intensive me
.ermeret pr t gjallruar bimsine tejet t *egra*uar t pyjeve *he
kullotave n krahinn ton+
/elievi i vecant in.luencon e*he pr nj klim speciale n gjith krahinn e
lumit t Vlors- ku temperatura mesatare vjetore eshte rreth 1D+C gra*
celsius- n*rsa reshjet arrijn *eri n 2D00 mm n vit+ %ugins i )n*ron mbi
krye si ombrell mali i Aiks- 20DC meter apo m i larti i Bregut- ) )n*ron
si nj .ar i lart pr *etin Bon *he si strehe verore pr *elet e blegtoret e
lumit t Vlors+ Qa.a e 3hngjergjit- rreth 00 metr posht majs- *uket si
e vetmja port natyrore pr tu li*hur me 'ukatin e bregun+ Nj tunel n at
*rejtim *o ti shtonte .rymemarjen lumit t Vlors- por e*he Bregut *o ti ulte
presionin njerzor e *o ta bnte m atraktiv- pasi *o ti shtonte krahas *etit
e*he malin e nje pejsazh e tra*ite t paprsritshme jetsore c*o vizitori+
,en*ja me vehte tek thnia e 6atosit t 3i*s- se sa e vogl *o t n*a *uket
3h)ipria- kur t bhet me rrug t rregullta- sa a.r *o *uket- 4rbaci m
'ukatin- 'hrmiun- Pilurin apo "imarn+ 7n hamen*soj se si *o *ukeshin
malet e %baris t veshura nga pyjet- m t m*henj apo ++++++
Vitet e .un*it prroi i #aurrit pran 4rbacit apo ai i Vranisjtit ) *er*hen
n 3hushic- sikur kan .illuar t bhen m t )et+ Bari shkurret e *rurt po
i mbushin gra*ualisht shpatet e ans ton thot kryetarja- kjo e*he .al
puns me komunitetin e bin*jes se pylli e kullota jan mbshtetja kryesore
pr jetn e pr*itshme t .ermerit+ Por prrenjt pern*imor bhen c*o vit
e m agresive+ Prrenjte zbresin n terrene tektonike shum t pjerrta+ &to
jan t shpesht e agresiv *uke e prer shpesh e shpesh malin ) nga maja
*eri n *et- ) nga prroi i (r2hins- 'ukatit- i rrugve t bar*ha- i
'hrmiut- Ngjipes- Vishs- 3piles e t tjer- ) tr vitin *uken t that e t
shkret- e n koh shirash- cajn thell shpatet shkmbore- *uke prcjell
n ven* t turburllirs gur e shkmbenj *rejt rrugve- .shatrave e *etit- me
shtretr t mbushur plot me gure t m*henj nganjher *isa tonsh+
3hkatrrojn rrug- kullota e ara- por n*onjher krijojn e*he plazhe
zallore+
7rn e 4rbacit e kalojm me .rik- pasi *uket si e sajuar mbi *isa shina- ku
pllakat metalike rrsh)esin lirisht- e gomat sikur *o *epertoj pr ti prcjelle
makinat n hone pabesueshmrisht t thell t krijur nga prroi karstik+
Prball n ann tjetr- ka mbetur i papr.un*uar- pallati i kulurs s
4rbacit i nisur ) para viteve H0- ) *ikush me shaka thot se mun* ta
kthejm n nj *y)an relikash prse jo e*he kmborsh e zilesh pr turistF
tekanjozF
Pylli i 4rbacit sht kthyer n nj Jliva*hFme bimsi plot shn*et- e
kryetarja n*jehet m krenare se sa me )en nga #uci- kur tregon se Banoret
e komuns s saj jan t zot t mbajna .jaln e ta zbukurojn 4rbacin *he
gjith "or Vranishtin+ /obeti pyet se c.ar stht br- *he 6ori- in2hinieri
) e ka asiastuar sho)atn- bashk me &b*ylin- pika .okale e projektit pr
Vlorn- shpjegojn- teknologjin e zbatuar- *uke prer rra.sh t gjith
shkurret e *ushkur- t kullotura pr vite- nga *hit e *elet- t *e.ormuara-
ku rrugt e transportimit t ush)imit nga toka n gjethe i kane bllokuar-
gungat e kthesat e teprta+ 6ilizat e reja *uken t shn*etshme e
premtuese+ Nse "or Vranishti *o t vazh*oj n rrugn e nisur- *uke
llogaritur kapacitetin e kullots- hartuar kalen*arin e kullotjes pr c*o ven*-
*i.erencuar tari.at- *uke taksuar m tepr ata ) kan tu. t m*ha e i
pr*orin pr .itime e shitje- n*rsa *uke i stimuluar .shatart e var.r- )
kan pak tok buj)sore- ) te mbajn m shum *ele *hie e lop *uke
paguar tari.a m t ulta- por *uke gjetur e*he mnyra pr t shtuar gjahun
si thllzn- pllumbin- .azanin- lepurin e t tjer- lumi i Vlors mun* t
bht nj shkoll e*he pr gjith komunat e bashkit e bregut t *etit Bon
*he po kshtu pr gith %abrin+
'hnia n pronsi e pyjeve *he kullotave- .shatrave *he komunave- krijon
mun*si t gjra pr t zgjuar tra*itn *he mn*jen e njerzve- ) .ermert
t krkojn krahas kthimit n tra*it- e*he *ijen- pr t pr.ituar n
maksimum- nga prvojat m t mira t bots s zhvilluar- *uke hapur
shkollat si pr kullotjen ashtu e*he prpunimin e pro*ukteve t saj mishit e
bulmetit- bimve mjeksore apo shtimit e pr.itimit nga gjahu e turizmi+
,isioni i Banks *he ,inistri i ,je*isit ishin pothuaj n nj mn*je ) numri
i komunave ) mbshteten nga projekti n Bug *uhen shtuar- *uke .utur t
parn n list at t <agoris- m kryetare &nastasine- konkurente e
kryetares s "or Vranishtit e *uke vazh*uar me #urveleshin- Pogonin-
%u.tinjn- Karn- 'ropullin- %iva*hjan e $rikumin+ 'uket se pejsazhi i
maleve te cveshura t jugut *o t .illoj nje n*ryshim t nga*alt- por t
)n*rueshm- banort *o t msojn ta pr*orin m mir *he ta kthejn n
nj parajs t vrtete me bar e pem- plot me gjah e turist- ku erozioni t
kujtohet si nje .enomen i *ikurshm+