ARALIN 1

Ang Morpolohiya at Ang Mga Morpema

Nagtataka ka ba kung paano nabubuo ang mga salita sa
talasalitaang Filipino? Hindi mo ba naitatanong sa iyong sarili kung
bakit ang isang salita ay may kahulugan? Ano kaya ang tawag sa
proseso o pag-aaral tungkol sa pagbubuo ng mga salita?
Marahil ay hindi mo pa alam. Gusto mo bang malaman?
Makatutulong sa iyo ang modyul na ito.
MGA LAYUNIN:
Anu-ano ang mga kasanayang inaasahang taglayin mo
pagkatapos mabasa ang modyul na ito? Matapos ng masusing
pag-aaral sa modyul, inaasahang magagawa mo ang mga
sumusunod:
Mabigyang-kahulugan ang morpolohiya, morpema, malayang
morpema, di-malayang morpema at iba pang mga kaugnay na
termino.
Mapag-iba-iba ang mga morpemang ponema, panlapi at salitang
ugat.
Maibigay ang katangian ng malaya at di-malayang morpema.
Matukoy ang mga morpemang bumubuo sa isang salita tulad ng
ponema, panlapi at salitang ugat.
Magamit ang wastong morpema sa pagbubuo ng mga pahayag.
HANDA KA NA BA? Ngayon ay magsisimula ka nang mag-aral.
Subalit HINTAY MUNA
MGA PAALALA:
Para makatulong sa yo ang modyul na ito, dapat ay sumunod ka sa mga
patnubay:
Basahin at unawain nang mabuti ang
bawat bahagi.
Sagutin nang matapat ang anumang
tanong. Hindi mo naman kinakailangang
isulat ang mga sagot eh. Sa isipan mo
lang. Ngunit kailangang sagutin mo ha?
May mga bahaging ibinibigay ng
modyul ang kasagutan. Pero dapat ay
sagutin mo muna bago tingnan ang susi
ng pagwawasto. DEA HA?
!sulat mo sa isang papel ang mga
mahirap maintindihan o "yong mga
gusto mong itanong. #akailanganin mo
"yan para maliwanagan ka.
#ailangang tapusin mo ang modyul.
#ung nahihirapan ka$ magpatuloy lang.
#akayanin mo "yan. Napakadali kaya%%%
O ano, REDI KA NA BA?
Hwag magmadali. May gagawin ka pa? Kailangan kasi e!
"usto ko munang malaman kung anon a ang mga alam mo.
Kaya bago mo ipagpatuloy ang pag-aaral sa
modyul na ito, sagutin muna ang simpleng
pagsusulit na ito upang malaman kung gaano na
karami ang iyong kaalaman sa mga paksang pag-
uusapan.
Gawin ang SUBUKAN MUNA!
indi ka dapat ma-!H"#K .
!UBUKAN MUNA
Punan ang bawat patlang ng angkop na salita o parirala.
Silipin at piliin ang inyong sagot sa loob ng obal . Maaaring maulit
ang sagot.
1. Ang ay ang pag-aaral ng pagbuo ng mga salita sa pamamagitan
ng iba!t ibang morpema
". Ang panlaping makauri ay ginagamit sa pagbubuo ng .
#. ay ang pinakamaliit na yunit ng salita na nagtataglay ng
kahulugan.
$. Ang ay anyo ng malayang morpema na itinuturing na payak at
hindi na kailangan ang panlapi upang magkaroon ng kahulugan.
%. Ang morpemang panlapi at nag-iisang ponema ay mga halimbawa ng
uri ng morpema.
6. Ang ___________ ay isang anyo ng morpema na isinisimbolo ng iisang
titik lang ngunit nakapagpapabago ng kaulugan ng salita.
!. Ang __________ay ang pinagmumulan ng isang salita.
". Ang salitang#ugat ay itinuturing na ___________ uri ng morpema.
pang-uri maylapi makadiwa
malaya di-malaya laguan
morpema kabilaan salitang-ugat
ponema morpemang ponema
morpoloiya gitlapi panlapi
kabilaan laguan makadiwa

$. ___________ ang panlapi kung ito ay makikita sa gitna ng isang salita.
%&. 'aylapi ang salita kung ito ay binubuo ng salitang#ugat at isa o igit
pang ___________.
11. Ang isang salitang may panlapi sa unahan, gitna at hulihan ay
itinuturing na may panlaping ___________.
12. Ang mga salitang iniibig, pagmasdan at sampalin ay
nagtataglay ng panlaping ___________ dahil nagsasaad ng kilos
ang mga ito.
13. Magkaibang kasarian ang tinutukoy ng tindero at tindera dahil
sa taglay nilang ___________.
14. Ang salitang KASAMAHAN ay may panlaping ___________.
1. Ang isang salita ay maaaring magtaglay ng isa o mas marami
pang ___________, malaya man o hindi.
A(AN, NA)A*O+ DIN,
!ama kaya ang iyong mga
kasagutan"
Malalaman mo ito sa ating pag-
aaral.
MAGS#S#MU$A NA
tayo!
ALAMIN:
Ngayon ay alam mo na kung ano ang tawag sa pag-aaral o pagbuo ng mga salita.
Subalit, maliwanag na ba sa iyo ang salitang morpema?
ALAMIN DIN:
Morpolohiya ang tawag sa pag-aaral ng mga morpema ng isang wika at ng
pagsasama-sama ng mga ito, upang makabuo ng salita. &amakatuwid ang
morpolohiya ay pag-aaral sa pagbuo ng mga salita sa pamamagitan ng iba!t
ibang morpema.
Ang morpema ay ang pinakamaliit na yunit ng salita na nagtataglay ng kahulugan. Ang
morpema sa payak na kahulugan ay pinakamaliit na yunit ng salita na nagtataglay ng
kahulugan. Ngunit ano ang ibig sabihin ng pinakamaliit na yunit?
'to ay yunit na hindi na maaari pang mahati, nang hindi nasisira ang kahulugan nito.
TUKLA!IN:
Ang salitang babae, bagamat may tatlo ring pantig (ba-ba-e) na tulad
ng mabait ay binubuo ng iisang morpema lamang. Hindi na ito mahahati
pa sa mas maliit na yunit nang hindi nasisira ang kahulugan nito. Hindi
itinuturing na morpema ang mga sumusunod na makikita sa salitang
babae: ba, e, baba, aba, bab, abab, a, ab. Maaaring may maibigay
tayong kahulugan sa baba at aba, ngunit malayo na sa kahulugan ng
babae.
Mara%il ay maliwanag na ito sa iyo.
Gusto mo pa bang pag-aralan ang mga
AN&' NG M'()*MA" Magaling,
Ngayon ay madaragdagan pa ang
iyong kaalaman.
$AN!ININ:
HANAY A HANAY
1. doktor doktora
". Mario Maria
#. *en+io *en+ia
$. panadero panadera
%. kusinero kusinera
Ano ang napansin mo sa mga halimbawa sa itaas? Magkatulad ba ang mga
nasa Hanay A, at Hanay ? !ama, magkaiba ang mga ito dahil magkaiba
ang kahulugan ng mga ito. Ano ang dahilan at magkaiba ang pares ng mga
salita sa Hanay A at ?
I!I$IN:
$AG%ARALAN:
Ang , doktor- sa hanay A at ,doktora- sa hanay . ay may
magkaibang kahulugan. Ang ,doktor- ay maaaring lalaki o
babae. &amantala, ang ,doktora- ay nagsasaad ng kasariang
babae dahil sa ponemang ,a- sa hulihan nito.
Ang salitang ,doktora-ay binubuo ng dalawang morpema/
ang ,doktor- at ,a-. Ang mga morpemang ito ay parehong
makahulugan.
Ginagamit din ang tunog o ponemang ,o- sa kasariang
panlalaki.
)ag-aralan ang iba pang %alimbawang naibigay sa itaas.
Napansin mo ba ang mga %alimbawa" !otoo ba na
maka%ulugan ang nag-iisang ponema"
Ang isang ponema ay makahulugan dahil maaari nitong
baguhin ang kahulugan ng isang salita. 'to ay isang tunog na
isinisimbolo ng isang titik na nakapagbabago sa kahulugan ng
salita. 0inatawag din itong morpemang ponema.
Maaari ba talagang ituring na morpema ang isang
ponema"
BA!AHIN"
Ang Mag-asawang 1ino at 1ina
&a isang liblib na pook, naninirahan ang mag-asawang 1ino at 1ina.
&i 1ino ay isang kusinero sa bayan at si 1ina naman ay isang labandera sa
kanilang pook. Maralita silang mag-asawa ngunit may prinsipyo silang
pinanghahawakan - ang mabuhay nang marangal. &ila ay itinuturing na
modelo sa kanilang pook dahil kapwa sila masipag at may kaaya-ayang
pag-uugali. 2areho silang madasalin. &a katunayan, bago sila magpahinga
sa gabi ay nananalangin muna sila. Hinihiling nila na magkaroon ng
maituturing na anghel sa kanilang tahanan. Matagal na panahong wala
silang anak.
&ubalit isang araw ay natupad din ang kanilang minimithi.
Napakaligaya ng mag-asawa sa pangyayaring ito. 'tinuturing nila itong
biyaya ng Maykapal sa kanila sapagkat hindi lamang isa, kambal pa ang
ipinagkaloob sa kanila. 2inangalanan nila sila ng 1onito at 1onita.
Na&na'aan mo (a ang )'ento?
!ag&tin mo ang mga ito:
1. Nagustuhan mo ba ang kwento? .akit?
". Mayroon ka bang kakilalang tulad nina 1ino at 1ina? 'larawan sila.
#. Nararapat bang tularan ang mag-asawa? .akit?
$. Ano ang kasarian ng mga anak nina 1ino at 1ina? 2aano mo nalaman ito?
%. May napansin ka bang morpemang ponema sa iyong binasa? Magbigay ng anim na
salita at tukuyin ang morpemang ponemang ginamit.
TANDAAN:
Makaulugan lang ang nag-iisang ponema kung nakakabit sa ibang
morpema. Samakatuwid, ito ay itinuturing na di-malayang morpema.
Maliwanag na ba sa iyo ang morpemang ponema?
Kung ganoon ay dumako na tayo sa ikalawang anyo ng morpema. #ng
morpemang panlapi. #lam mo ba ang panlapi? $akit ito itinuturing na
morpema?
TUKLA!IN:
Ano ang kahulugan ng aklat? *ibro di ba? Ang aklatan
naman? 'to ay isang lugar kung saan makikita ang
maraming aklat o libro.
Ano ang dahilan at magkaiba ang kahulugan ng aklat
at aklatan?
Alin sa dalawang salita ang may panlaping taglay? Anong
panlapi ito? 0ama, panlaping an. Ang panlaping ito ay
makahulugan dahil nababago nito ang kahulugan ng salitang
aklat. &ubalit makahulugan lang ito kung ikinakabit sa iba pang
morpema.
Ang panlapi, kung ganun, ay itinuturing ding isang morpema.
ALAMIN:
Ang panlapi ay isang kataga na ikinakabit sa iba pang
morpema upang magkaroon ng bagong kahulugan.
Ang panlapi ay isa ring anyo ng morpema. Ito ay may uring
di-malaya dahil hindi ito makatatayong mag-isa. Sa ibang
salita, wala itong kahulugan kung hiwalay sa iba pang
morpema.
MA#PAH$N#A SAN%A&$'''
Maliwanag na ba sa iyo ang morpemang panlapi"
' nais mo pa ba ng kaunting pagpapaliwanag
tungkol dito"
Kung ganun ay ipagpatuloy mo lang ang iyong
pagbabasa sa modyul na ito.
$AG%ARALAN:
Ang mga salitang sa susunod na talaan ay nagtataglay ng mga
panlapi.
Salitang May
Panlapi
Pinagmulan ng
Salita
(inaroroonan
ng Panlapi
)ri ng
Panlaping
#inamit
sinulatan sulat gitna at hulihan gitlapi at hulapi
luaan luha hulihan hulapi
magan-a ganda unahan unlapi
sumaya. sayaw gitna gitlapi
kalangitan langit unahan at hulihan kabilaan
ipagsumikapan sikap unahan, gitna at
hulihan
laguhan
Saan-saang bahagi ng salita makikita ang mga panlapi?
(ung may panlapi sa unahan, gitna, at hulihan ng salita, anong uri ng
panlapi meron ang isang salita?
Ano kaya ang tawag sa pagbibigay ng panlapi sa isang salita? !ama,
paglalapi.
TANDAAN:
May iba-ibang uri ng panlapi+ unlapi,
gitlapi, %ulapi, kabilaan at lagu%an.
Ang isang salita ay maaaring magkaroon ng
isa o mas marami pang panlapi.
TUKLA!IN:
Anu-anong salita ang nabubuo sa pamamagitan ng paglalapi?
2ag-aralan ang mga halimbawa.
A *
aklatan naglaba makabayan
kalai sulatan magan-a
mag#asa.a pagkati.alaan palapintas
pag#ibig pumila malasibuyas
kaibigan isiga. pinakamabilis
Pagtuunan ng pansin ang Hanay A. (ilalanin ang mga panlaping ginamit sa mga
salita.
Anong bahagi nga pananalita ang nabuo sa Hanay A sa pamamagitan ng
paglalapi? !ama, Ang mga ito ay PAN#N#A&AN.
Alam mo ba ang tawag sa mga panlaping ginamit sa pagbuo ng mga pangalan?
Ang mga ito ay tinatawag ng PAN&AP$N# MA(AN#A&AN.
Anong Hanay ang ginamitan ng mga PAN&AP$N# MA(A%$+A? Ang mga
panlaping ito ay ginagamit sa pagbubuo ng mga salitang nagsasaad ng kilos.
Pansinin ang mga PAN&AP$N# MA(A),$ sa Hanay *. Anong bahagi ng
pananalita ang nabubuo sa pamamagitan ng paggamit ng panlaping makauri?
Magaling, M#A PAN#-),$.
!UBUKIN:
Sabihin kung makangalan-./, makadiwa-../ o makauri-.../ ang panlaping ginamit sa
bawat salita.
0. ihalo 1. malarosas
2. magsikain 3. kasosyo
4. paglabas 5. kinatawan
6. karamdaman 7. mangag-uwi
8. mabigat 09. gabundok
Mga Sagot+ ,. -- ..-- /. - 0.- 1. ---
2. --- 3. - 4. - 5. -- ,6. ---
7alawang anyo na ng morpema ang iyong
napag-aralan. Natutukoy mo na kung bakit
ma%alaga ang nag-iisang ponema at kung
paano nagbabago ang ka%ulugan at uri ng
isang salita sa pamamagitan ng paggamit ng
morpemang panlapi. Ngayon ay malalaman
mo naman kung saan nanggagaling ang mga
salita na iyong nilalapian. Ano kaya ang
tawag sa mga ori%inal na salita o %indi pa
nilalagyan ng iba pang titik o kataga"
TUKLA!IN:
Ang nasa loob ng hugis ay mga halimbawa ng pinagmumulan ng mga salita.
Napansin mo ba ang mga halimbawa? Ano ang naiisip mo habang ikaw
ay nagbabasa sa mga salita? May mas maliliit pa bang yunit ng mga salita
na matatagpuan sa mga ito?
!ama, wala na dahil ang mga salitang ito ay mga basal na anyo ng salita.
bato langit gubat isip bun-ok pasok
iya lika ba.as buti ga.a sakit isip
sumpa tunog galit bigat punit lusog
tampo sapin aral i.as
PAYA( na ang mga ito. Ang mga ito ang pinagmumulan o pinag-uugatan
ng iba pang salita. Ano kaya ang tawag sa payak na anyo ng isang salita
na maaaring tumayong mag-isa?
ALAMIN:
Ang salitang ugat ay isang anyo ng morpema na itinuturing na payak. 1ahil
maaari itong tumayong mag-isa, mauuri ito bilang malayang morpema.
Nagtataglay ito ng kahulugan kahit hindi ikinakabit sa ibang morpema.
!UBUKIN:
(aya mo na bang tukuyin ang salitang ugat sa bawat set ng mga salita?
,. bukol, ipukol, masa%ol
.. salita, sabi%in, isuot
/. matunaw, sakit, matakaw
0. sanluksa, puksain, luksa
1. bulok, magbalat, umalat
2. sariwa, salisi%an, banggitin
3. %alaman,%aluan, %alamanan
4. iksi,maiksi,paiksi%in
5. sumbat, isumbat, dugtungan
,6. sunod, sunduin, kasunduan
I.asto ang iyong sagot/
bukol, salita, sakit, luksa, bulok, sariwa, %alaman,
iksi, sumbat, sunod
Ngayon ay mayroon ka nang sapat na
kaalaman tungkol sa morpolo%iya.
Binabati kita sa iyong pag-aaral.
#pagpatuloy pa ang iyong magandang simula!
Ngayon, tingnan natin kung masagot mo na
nang mas maayos ngayon ang mga tanong
kanina.
Sagutin ang SUBUKAN NA MU$#.
Alam ko na mas marami ka nang maku%a
ngayon!
''')S8 !andaan ang mga tanong na iyan
da%il baka itatanong din ng guro mo sa loob
ng klasrum.
', ano" AN7ANG-AN7A KA NA
BA""""
!#NGNAN NA!#N KUNG MAS MAGA$#NG KA
NA NGA&'N.
Sige na nga. wag nang pa%abain pa.
!UBUKAN NA MULI
Punan ang bawat patlang ng angkop na salita o parirala.
Silipin at piliin ang inyong sagot sa loob ng obal . Maaaring maulit ang sagot.
1. Ang ay ang pag-aaral ng pagbuo ng mga salita sa pamamagitan
ng iba!t ibang morpema
". Ang panlaping makauri ay ginagamit sa pagbubuo ng .
#. ay ang pinakamaliit na yunit ng salita na nagtataglay ng
kahulugan.
$. Ang ay anyo ng malayang morpema na itinuturing na payak at
hindi na kailangan ang panlapi upang magkaroon ng kahulugan.
pang-uri maylapi makadiwa
malaya di-malaya laguan
morpema salitang-ugat
kabilaan
ponema morpemamg ponema
morpoloiya gitlapi panlapi
kabilaan laguan makadiwa

%. Ang morpemang panlapi at nag-iisang ponema ay mga halimbawa ng
uri ng morpema.
3. Ang ay isang anyo ng morpema na isinisimbolo ng iisang titik
lang ngunit nakapagpapabago ng kahulugan ng salita.
4. Ang ay ang pinagmumulan ng isang salita.
5. Ang salitang-ugat ay itinuturing na uri ng morpema.
6. ang panlapi kung ito ay makikita sa gitna ng isang salita.
17. Maylapi ang salita kung ito ay binubuo ng salitang-ugat at isa o higit pang
.
11. Ang isang salitang may panlapi sa unahan, gitna at hulihan ay itinuturing
na may panlaping .
1". Ang mga salitang iniibig, pagmasdan at sumumpa ay nagtataglay ng
panlaping dahil nagsasaad ng kilos ang mga ito.
1#. Magkaibang kasarian ang tinutukoy ng tindero at tindera dahil sa taglay
nilang .
1$. Ang salitang 8A&AMAHAN ay may panlaping .
1%. Ang isang salita ay maaaring magtaglay ng isa o mas marami pang
, malaya man o hindi.
""""$$$$$$!!!!!!**+
Sagot Mo, Iwasto Mo
)ara malaman mo kung
gaano ka kagaling,
tingnan ang mga tamang
sagot.
1. morpolohiya 9. gitlapi
2. pang-uri 10. panlapi
3. morpema 11. laguhan
4. salitang ugat 12. makadiwa
. di-malayang 13. morpemang
!. morpemang ponema ponema
". salitang ugat 14. ka#ilaan
$. malayang 1. morpema
Susi sa %agwawasto
O, ilan ang nakuha mo?
Bigyan natin yan ng interpretasyon,
ha?
Magmuni-muni
Narito ang katumbas ng iyong pagpupursiging matapos ang
modyul.
Kung nakakuha ka ng 11-15,binabati kita. Ang galing mo!
n Maaari kang makasunod sa mas mahirap pang mga aralin
sa morpolohiya.
Kung nakakuha ka ng 6-10, kailangan mong balikan ang
ilang bahagi ng modyul na sa palagay mo ay hindi mo
naintindihan.
Kung nakakuha ka ng 0-5 ay kailangan kang magmuni-
muni at balikang muli ang buong modyul.
Hay%%. Natapos din.
Binabati kita at natapos mo ang Modyul na ito.
Na%irapan ka ba"
7apat ay %uwag kakalimutan ang mga napag-
aralan para makasagot nang maayos sa ating
susunod na pagkikita.
Kung ano ang %indi mo naintindi%an sa modyul
na ito, magkoment lang sa 9a:ebook para
alam ng iyong guro, %a"
intay, may pagsubok na nag%i%intay sa iyo sa
loob ng klasrum. )agbuti%in ito 'K"
BABA&!!!! anggang
sa muli.
INIHANDA NI: GNG. LILYBETH C. AGNO
Mga Sanggunian"
.uena9entura, *. :.(1667). Makabagong Aralin sa alarila. Manila/
2hoeni; 2ublishing House.
&antiago, A. <. (1646) .Panimulang &inggwistika. Manila/ =e; .ook store.
0umangan, &r. at Al+omtiser, 2. ("773).(omunikasyon sa Akademikong
:ilipino.Metro Manila/ Grandwater 2ubli+ation
>lit, 2. G.("776). (omunikasyon sa Akademikong :ilipino.
Manila/Grandbooks 2ublishing 'n+.