Professional Documents
Culture Documents
TN THT PHP
Gio trnh
A DNG SINH HC
1
Chng 1
M U
1.1. nh ngha
Theo Cng c a dng sinh hc, khi nim "a dng sinh hc" (iodi!ersit",
io#ogica# di!ersit"$ c% ngh&a #' s khc nhau gia cc sinh vt sng tt c mi ni, bao
gm: cc h sinh thi trn cn, trong !i "#ng v$ cc h sinh thi thu% vc khc, c&ng nh#
cc 'h(c h sinh thi m$ cc sinh vt )$ m*t th$nh 'h+n,,,,- th()t ng* n'" ao h'm s+ khc
nha( trong m,t #o'i, gi*a cc #o'i !' gi*a cc h sinh thi,
C% th- coi, th()t ng* ".a dng sinh hc" #/n ./( ti0n .1c 2orse !' 3c3an(s (1456$
.7nh ngh&a, ao h'm hai khi nim c% #i0n 8(an !i nha( #'9 .a dng di tr(":n (t;nh .a dng
!: m<t di tr(":n trong m,t #o'i$ !' .a dng sinh thi (s= #1ng cc #o'i trong m,t 8(/n >?
sinh !)t$@ C% nhi:( .7nh ngh&a !: .a dng sinh hc .1c .a ra, .7nh ngh&a .1c .a A tr0n
#' .7nh ngh&a .1c dBng trong Cng c a dng sinh hc@ Cc .7nh ngh&a khc !: a dng
sinh h
C to'n , gen, cc #o'i !' cc h sinh thi trong m,t !Bng ho<c tr0n to'n thD
ii @ C t;nh .a dng cEa s+ s=ng di mi hnh thFc, mFc ., !' mi tG h1H, ao gIm
.a dng gen, .a dng #o'i !' .a dng h sinh thi @ JKL
C t;nh .a dng, trng thi khc nha( !: .<c t;nh ho<c chMt #1ng (N@Oatri
,145P$ C s+ .a dng !' t;nh khc nha( cEa cc sinh !)t s=ng !' cc HhFc h sinh thi
m' chQng tIn ti trong .%@ T;nh .a dng c% th- .7nh ngh&a #' m,t s= #1ng >c .7nh cc .=i
t1ng khc nha( !' t/n s= >(Mt hin tRng .=i cEa chQng@ =i !i .a dng sinh hc, nh*ng
.=i t1ng n'" .1c tG chFc A nhi:( cMH .,, tS cc h sinh thi HhFc tH .Dn cc cM( trQc ho
hc #' cR sA HhTn tU cEa !)t chMt di tr(":n@ Vo .%, th()t ng* n'" ao h'm cc h sinh thi,
cc #o'i, cc gen khc nha( !' s+ Hhong HhQ tRng .=i cEa chQng@ (W
, 145X$@ C t;nh .a dng cEa s+ s=ng !' cc 8( trnh hot .,ng cEa n% (Y @Z@ Korest
Zer!i
, 1446$@ C ao gIm tMt c[ cc #o'i th+c !)t, .,ng !)t, !i sinh !)t, cc h sinh thi !'
8( trnh sinh thi hc m' chQng tham gia @ T" #' khi nim ao trBm cho mFc ., Hhong
HhQ cEa t+ nhi0n, ao gIm c[ s= #1ng !' t/n s= >(Mt hin cEa cc h sinh thi, cc #o'i !'
cc gen di tr(":n trong m,t tG h1H >c .7nh, ./cee#" et a
@, 1446$@ C t;nh .a dng cEa s+ s=ng A mi cMH ., tG chFc, i-( hin Ai s= #1ng !'
t/n s= >(Mt hin tRng .=i cEa cc .=i t1ng (gen, sinh !)t, h sinh thi$ (
\
L, 1446$@ C to'n , s+ .a dng !' khc nha( gi*a cc sinh !)t s=ng !' trong ch;nh
sinh !)t .%, c]ng nh .=i !i cc h sinh thi m' cc sinh !)t tIn ti trong .%^ ao h'm c[ .a
dng h sinh thi ho<c .a dng 8(/n >?, .a dng #o'i !' .a dng di tr(":n (Oending
#egis#ation, Y @Z@
ongress 1441$@ C t;nh .a dng cEa sinh !)t A mi cMH .,, tS nh*ng iDn d7 di tr(":n
trong cBng m,t #o'i .Dn s+ .a dng cEa cc #o'i, gi=ng_chi, h !' th)m ch; c[ cc mFc HhTn
#oi cao hRn^ ao gIm c[ .a dng h sinh thi, gIm c[ cc 8(/n >? sinh !)t trong cc sinh
c[nh c` th- !' cc .i:( kin !)t #a m' chQng sinh s=ng trong .
(bi#son, 144\$@ C #' HhFc h !1t 8( s+ hi-( iDt !' c% gi tr7 khng th- .o .Dm
.1c, .a dng sinh hc #' to'n , t;nh .a dng cEa s+ s=ng tr0n tri
t (N"an, 144\$@ C t;nh .a dng !: cM( trQc !' chFc ncng cEa cc dng s=ng A cc mFc
di tr(":n, 8(/n th-, #o'i, 8(/n >? !' h sinhhi (Zand
n !" a# .$ 1%%&'. 1.
=i t1ng mn hc a dng sinh hc #' m,t HhTn mn cEa sinh hc, .a dng sinh
hc #M" .=i t1ng #' to'n , sinh !)t s=ng tr0n tri .Mt #'m .=i t1ng nghi0n cF( cEa mnh@
Z+ .a dng cEa .di s=ng .1c #'m re fng nhi:( cch khc nha(@ 3,t s= hng cEa s+ .a
dng n'" c% th- gt ./( .1c to n0n nhd !'o HhTn it gi*a cc "D( t= khc nha(@ C% P
nh%m .a dng cR [n .1c to n0n #'9 .a dng di tr(":n^ .a dng #o'i !'
dng h sinh thi@ a dng di tr(":n ao gIm cc th'nh Hh/n cEa cc m? di tr(":n
cM( trQc cR th- (n(c#eotides, genes, chromosomes$ !' s+ iDn .Gi trong cM( trQc gi*a cc cR
th- cEa cBng m,t 8(/n th- !' gi*a c
8(/n th- khc nha(@ a dng #o'i ao gIm cc )c HhTn #oi !' cc th'nh Hh/n cEa
n%, tS cc c th- .Dn c
#o'i, chi !' cao hRn@ a dng h sinh thi ao gIm cc mFc ., sinh thi khc nha(
cEa 8(/n th-, thng 8(a nRi A !' G s
h thi, .Dn sinh c[nh@ 2h !)", .a dng sinh hc sh t)H tr(ng nghi0n cF( s+ .a dng
trong sinh !)t tS di tr(":n cho .Dn cc h sinh thi@ T(" nhi0n, .=i !i mii cMH ., .a dng sh
c% nh*ng m<t th()n #1i !' kh% khcn ri0ng khi tiDn h'nh nghi0n cF(@ =i !i .a dng di
tr(":n, cc 8(/n th- .1c thiDt #)H tS cc c th-, mii m,t c th- c% m,t th'nh Hh/n nhijm sgc
th-, cc nhijm sgc th- .1c cM( th'nh tS cc gen !' gen .1c cM( th'nh tS n(c#eotide@ 2g1c
#i, trong .a dng #o'i, gii, ng'nh, h, chi, #o'i, di #o'i, 8(/n th- !' c th- hnh th'nh n0n
m,t ch(Gi tG h1H, trong .% tMt c[ cc nhTn t= A mFc thMH hRn nfm trong mii mFc cao hRn@
CBng !i 8( trnh tiDn ho, s+ tG chFc HhTn #oi n'" cEa .a dng sinh hc Hh[n nh m,t khi
nim tG chFc tr
g tTm cEa sinh
() h*+n ,-*. 1.&. S #
#7ch sU !:
P
dng sinh hc 2h*ng fng chFng minh ha .1c c(ng cMH tS cc h%a thch
!' HhTn tU, m,t !'i s+ kin #n !: s+ s=ng tr0n tri .Mt, cBng !i ni0n .i cEa chQng
./ ng012n Th3* 45 Th3* g*an 6"7*+0
n89'
C:) ;< 4*+n #=n
Ti:n
camrian
Orecamrian kl66 mhAi thE" s+ s=ng, cc tG chFc .a 'o
./( ti0n
Oa#eonoic Camrian ll6 TMt c[ cc ng'nh #n >(Mt hin .1c ghi
nh)n tS h%a thch, ao gIm .,ng !)t c%
>Rng s=ng ./( ti0n
Wrdo!ician l66 Co cQ h'm ./( ti0n
Zi#(rian kk6 Z+ >Tm chiDm .Mt #i:n Ai th+c !)t !'
chTn khH
Ve!onian k16 Z+ .a dng h%a cEa c >Rng (te#eost$,
>(Mt hin #png th0 !' cn trBng
Caroniqero(s Pr6 NSng .1c ao HhE Ai th+c !)t c% mch,
>(Mt hin s st !' s+ ( thD cEa #png
th0
Oermian \46 Z+ t("t chEng cEa nhi:( #o'i khng
>Rng s=ng A i-n, >(Mt hin s st gi=ng
thQ !' cn trBng ng'" na"@
3esoic Triassic \l6 2g(In g=c !' s+ .a dng chE "D( #' s
st, >(Mt hin thQ, cT" ht tr/n chiDm (
thD
t(rassic \16 us st th=ng tr7 !' cT" ht tr/n chiDm (
thD, >(Mt hin chim
Cretaceo(s 1k6 v(Mt hin th+c !)t ht k;n, s+ th=ng tr7
cEa s st !' nhi:( nh%m .,ng !)t khng
>Rng s=ng 7 t("t chEng !' kDt thQc
m,t giai .on
Cenonoic Tertiar" rl a dng h%a cEa thQ, chim, cn trBng hQt
HhMn !' ht k;n@ Tertiar" m(,n_ti:n
w(aternar"C thdi kx .ynh cao cEa .a dng
sinh hc
w(aternar" 1@5 v(Mt hin #o'i ngdi
1c ti hin trong [ng sa(9
(2g(In9zzz@{YC2@org$ w(a [ng tr0n cho thM" rfng c% !| nh tMt c[ cc sinh
!)t .:( c% ch(ng m,t ng(In g=c@ TMt nhi0n, .a dng sinh hc .? .1c tcng #0n tS giai .on
gi*a, c t;nh kho[ng P@lCk@6 t} ncm trc (tri .Mt c% t(Gi kho[ng k,lCl,6 t} ncm, ! !)" s+
s=ng .? >(Mt hin khgH nRi h/( hDt chQng .:( tIn ti$, ./( ti0n s+
a tcng n'" dijn ra rMt ch)m@ 3,t trong nh*ng s+ tha" .Gi 8(an trng .% #' .? mA ra
m,t s+ Hht tri-n #n !: .a dng sinh hc, .? to ra sinh !)t .a 'o@ Cc sinh !)t .a 'o c% #h
.? khng .a dng h%a cho .Dn 1,k t} ncm trc, #Qc .% g/n r6~ s+ s=ng trc .% .? ho'n
to'n mMt .i@ <c it cc .,ng !)t .a 'o .? khng gt ./( .nh dM( s+ .a dng cho .Dn
kho[ng r66 tri( ncm trc, !'o #Qc .% kho[ng 56~ s+ s=ng trc .% .? 7 iDn mMt@ Cc
sinh !)t !'o thdi kx n'" chy d'i kho[ng !'i mi#imt@ Dn m} Oa#aeonoic (cG sinh$ !' tr0n .
cEa thdi kx Camrian (ll6 tri( ncm trc$, cc nh' khoa hc .? tm thM" s+ >(Mt hin ng(
nhi0n cEa cc .,ng !)t .a 'o (metanoan$ c% k;ch thc kh #n@ Cc nh' khoa hc .? c
t;nh rfng nD( s+ Bng nG .a dng sinh hc !'o thdi kx Camrian .1c tiDH t`c fng m,t t} #
hfng s= cho .Dn na" t
nhijm
.Mt@ 2g1c #i, s= #1ng !)t n(i cao trong h th=ng
0g* "7rng )ea ):) "*K0 ngng i g
Ohi !' ng 2am #i g%H Hh/n t;ch c+c cho s+ Gn .7nh cEa nng nghiH nhd !'o !ic nTng cao
dinh dpng cho .Mt !' ncng #1ng th` thng 8(a s+ c(ng cMH HhTn tS !)t n(i@ minh tD cMH .,
#n 7 khEng ho[ng trong thdi gian tS 14X6 .0n 1456 .? dn .Dn mMt m,t din t;ch #n cEa rSng tS s+
tha" .Gi trong chcn n(i@ c t;nh kk~ rSng 7 t'n Hh A Tr(ng 3 #' kDt 8([ tS cc nng tri A !Bng
giH rSng@ mFc ., to'n c/(, hot .,ng chcn n(i g%H Hh/n .ng k- cc kh; CW \ , 2W \ ,
!' C k , .% #' nh*ng kh; nh' k;nh gT" hin t1ng Mm #0n to'n c/(@ k@r@ 2gh: c !' .a dng sinh hc
nh gt !' n(i trIng th(} s[n #' m,t ng'nh kinh tD 8(an trng .=i !i cc nc .ang Hht tri-n tr0n
to'n c/(@ ai trs cEa ngh: c trong !ic c(ng cMH sinh kD cho c,ng .Ing A !Bng nng thn c]ng
khng km Hh/n 8(an trng@ mho[ng Xl~ : m<t tri .Mt .1c ao HhE Ai nc, c% kho[ng \5@666
#o'i co .1c ghi nh)n s=ng trong mi trdng nc trong .% k6~ s=ng A nc ngt@ mho[ng \l~ cc
#o'i c i-n s=ng trong cc rn san h@ Cc #o'i th(} s[n .? c(ng cMH cho con ngdi cc ng(In
h+c Hhm c=t "D(9 Hrotein, mp, d/(, !itamin !' khong chMt@ mho[ng r6~ Hrotein .,ng !)t A
{ndonesia !' l6~ A Ghana .1c c(ng cMH tS c@ Rn 1P tri( ngdi trong !Bng .Ing fng cUa sng A
uang#adesh c% tham gia tr+c tiDH ho<c gin tiDH !'o ngh: c A m,t !'i thdi .i-m trong ncm, A .T" h/(
hDt cc #oi c .:( .1c ti0( th`, khng k- nho@ Trong hai th)H k} 8(a, ncng s(Mt .nh gt th(} s[n
tr0n thD gii tRng .=i Gn .7nh@ in na", kho[ng kk~ ncng s(Mt cEa i-n .? .1c khai thc, trong .%
\l~ #' c@ T(" nhi0n, ng(In t'i ng("0n n'" .ang 7 .e do Ai sFc H tS s+ khai thc 8( mFc .Dn
nhijm cc th(} !+c@ ic khai thc 8( mFc .? tc .,ng #n .Dn .a dng sinh hc dn .Dn
kit 8( ng(In c khai thc@ i:( n'" c% th- #'m [nh hAng .Dn cc kh;a cnh khc cEa h sinh thi
i-n, ao gIm c[ ncng s(Mt@ Vo .% c/n Hh[i c% cc 8(i tgc !' kh
kP
Dn kh;ch !: .o .Fc ngh: c, d(" tr ncng s(Mt, .a dng sinh hc !' mi trdng@ T(" nhi0n, c #' m,t
ng(In t'i ng("0n mA !' di ch("-n, do !)" !ic >T" d+ng cc khi nim !' H chD #' m,t !Mn .: hn
chD@ T" #' m,t !Mn .: nghi0m trng Ai thiD( cc thng tin ch;nh >c .- thiDt #)H cc 8(" tgc !' tho[
th()n ngh: c 8(=c tD, .i:( n'" .? g%H Hh/n tiDH t`c k
* "h:) L0: 9\). Nh^ng ?bn ,I ,@ ,Q M M
8(a do nh*ng th'nh t+( kinh tD .t .1c tS ngh: c, .<c it #' A cc nc .ang Hht tri-n@
2h*ng tc .,ng #0n ncng s(Mt c !' mi trdng i-n thdng dn .Dn nh*ng >(ng .,t !i cc sinh kD thE
cng A !Bng !en d@ !)", 8([n #a .a dng sinh hc !' ngh: c t+ n% Hh[i d+a !'o s+ sA h*(
cc thng tin ch;nh >c, cc nc .ang Hht tri-n c/n Hh[i chMH nh)n cc th- chD HhB h1H nhMt A cc
mFc .,9 c,ng .Ing, 8(=c gia !' !Bng@ ic >T" d+ng ncng #+c !: thng tin, gio d`c !' kh[ ncng
nghi0n cF( A cc nc .ang Hht tri-n #' .<t it 8(an trng@ k@X@ a dng s
h hc !' .a dng !cn ho Z(" thoi t'i ng("0n thi0n nhi0n !' mMt .a dng sinh hc khng chy
.Rn th(/n #' do nh( c/( Hht tri-n kinh tD, ha" do H #+c dTn s= ng'" c'ng tcng #0n m' csn #' !Mn .D rMt
HhFc tH #i0n 8(an .Dn #=i s=ng cEa con ngdi, Hhong t`c t)H 8(n, thi ., h'nh !i cEa tSng c nhTn,
cEa c,ng .Ing, dTn t,c@ a" n%i cch khc #' tr(":n th=ng !cn ho@ Tr(":n th=ng !cn ho .1c hnh
th'nh trong 8( trnh #7ch sU #T( d'i, 8(a kinh nghim Fng >U !i mi trdng !' >? h,i, .1c hnh th'nh
di nhi:( dng khc nha(, .1c tr(":n tS .di n'" sang .di khc 8(a tr; nh, 8(a th+c tijn s[n >(Mt !'
th+c h'nh >? h,i@ Trong m=i 8(an h gi*a !cn ho !i t'i ng("0n thi0n nhi0n, [n sgc !cn ho cEa mii
dTn t,c th- hin A thD Fng >U cEa dTn t,c M"@ 3ii t,c ngdi c% m,t n:n !cn ho ri0ng !' 8(an nim
ri0ng !: t'i ng("0n thi0n nhi0n^ trong cch Fng >U c]ng .1c th- hin m,t cch khc nha(@ !)", .a
dng sinh hc !' .a dng !cn h%a thdng #i0n 8(an !i nha(@ 2h*ng kh( !+c nhit .i rSng thi0ng
nc .,c tr0n thD gii, nRi t)H tr(ng cao m)t ., cc #o'i c]ng thdng #' nh*ng nRi con ngdi c% s+
Hhong HhQ .a d
nhMt !: ngn ng* !' !cn h%a@ 2h*ng s+ tch it !: .7a #a do nRi, sng thdng th()n #1i cho
nhi:( #o'i Hht tri-n !' c]ng th()n #1i cho s+ khc it gi*a cc n:n !cn h%a nhTn #oi@ Z+ .a dng
!cn h%a tm thM" .1c A nh*ng nRi nh Tr(ng Ohi, Lmann, 2i( Ghin0 !' ng 2am .i din cho
m,t trong nh*ng di s[n !cn h%a cEa >? h,i #o'i ngdi, c(ng cMH ci nhn to'n din cho triDt hc, tn
gio hc, Tm nhc, ngh th()t, 8([n #a t'i ng("0n !' tTm #a hc@ ic [o ! nh*ng n:n !cn h%a
tr(":n th=ng .%
>ng 9g* "73ng "< nh*2n )ea n@ ;t "-> ) hS* ,K ,-" ,J) )N ha* 9u
,Z)hm MN> ?+ .a dng sinh hc !' d(" tr .a dng !cn h%a@ a dng !cn h%a ggn % ch<t chh !i
.a dng gen cEa nhi:( #oi cT" trIng@ <c it A kh( !+c mi:n nQi, nh*ng n:n !cn h%a 7 cch it Ai
nhTn t= .7a #a, cho HhH Hht tri-n nhi:( gi=ng cT" [n .7a^ nh*ng cT" trIng n'" th;ch Fng !i kh; h)(,
.Mt !' cc #o'i sT( hi .7a HhRng !' rMt HhB h1H !i kh( !7 cEa dTn c A .T"@ 2h*ng 8( gen cEa cc
cT" n'" c% m,t a ngh&a to #n cho n:n nng nghiH hin .i tr0n to'n c/( Ai ! chQng chFa .+ng nh*ng
ti:m ncng cho !ic c[i thin nh*ng gi=ng cT" trIng mi@ k@5@ 3,t s= ng("0n #a H d`ng A cc kh( [o
tIn !' dTn .7a HhRng@ 2g("0n #a 1@ VTn .7a HhRng c% nh*ng m=i #i0n kDt #T( .di !i thi0n nhi0n !'
c% s+ hi-( iDt sT( r,ng !: thi0n nhi0n@ 2gdi dTn [n .7a tr(":n th=ng t
3ng g@X Xhkn 8(an trng !'o !ic d(" tr nhi:( h sinh thi nh" c[m tr0n tri .Mt thng 8(a
!ic sU d`ng :n !*ng t'i ng("0n theo tr(":n th=ng !' n:n !cn ho d+a !'o s+ tn trng thi0n nhi0n@
Vo !)", sh khng c% nh*ng >(ng .,t ggn #i:n !i m`c ti0( cEa kh( !+c [o tIn !' s+ hin din cEa
nh*ng ngdi [n .7a tr(":n th=ng trong !' ngo'i Hhm !i kh( !+c@ Rn n*a, h sh nh)n thM" s+ .Qng
.gn !' cng fng cEa cc 0n tham gia trong !ic Hht tri-n !' th+c thi cc chiDn #1c [o tIn [nh
hAng .Dn .Mt .ai, #?nh thG, ng(In nc, !Bng d !' cc ng(In t'i ng("0n khc cEa h !' .<c i
kk
"7>ng ?*+) "hiDt #)H !' 8([n #a cc kh( [o !@ 2g("0n #a \@ 2h*ng tho[ th()n gi*a cc tG chFc
[o tIn (gIm cc cR 8(an 8([n #a kh( [o ! !' dTn [n .7a tr(":n th=ng$ .=i !i !ic th'nh #)H !'
8([n #a kh( [o !
<a ?O> ?*+c tn trng ./" .E .=i !i 8(":n #1i cEa ngdi dTn [n .7a tr(":n th=ng trong !ic
sU d`ng tr(":n th=ng !' :n !*ng .Mt .ai, #?nh thG, ng(In nc, !B
M3 ?O ):) ng(In t'i ng("0n khc cEa h@ Ing thdi, cc tho[ th()n nh thD c]ng sh thSa nh)n
trch nhim cEa dTn [n .7a h trong !ic [o tIn .a dng sinh hc, t;nh th=ng nhMt sinh thi !' cc
ng(In t'i ng("0n thi0n nhi0n chFa trong cc kh( [o ! .%@
("0n #a P@ Cc ng("0n tgc cEa s+ H
n 8(":n, s+ tham gia, s+ minh ch !' trch nhim gi[i trnh sh .1c .: c)H .Dn trong tMt c[ cc
n,i d(ng .i .i !i #1i ;ch hai 0n cEa kh( [o ! !' dTn [n .7a tr(":n th=ng@ 2g("0n #a k@ VTn [n
.7a tr(":n th=ng .1c HhTn chia ./" .E !' cng fng cc #1i ;ch !i kh( [o tIn d+a !'o s+ cng nh)n
cc 8(":n hn cEa cc .=i tc h1H HhH@ 2g("0n #a l@ w(":n hn cEa dTn [n .7a tr(":n th=ng trong
m=i #i0n h !i kh( [o ! thdng ch7( trch nhim 8(=c tD do nhi:( !Bng .Mt, #?nh thG, ng(In nc,
!Bng !en i-n !' cc t'i ng("0n khc m' h
*( ha" sU d`ng !1t 8(a i0n gii nhi:( 8(=c gia@ l@\@l@ 3,t s
nhi0n cF( .i-n hnh ic sU d`ng c% hi( 8([ cc ng(In t'i ng("0n thi0n nhi0n #' rMt 8
ntrng .=i !i s+ s=ng csn cEa cc c,ng .Ing [n .7a tr
: th=ng@ Trong !sng 1l ncm 8(a, cc c,ng .Ing tr(":n
hng #' nh*ng ngdi .%ng !ai tr7 8(an trng trong
sA h*( !'8([n #a cc !Bng c[nh 8(an tRng .=i ;t 7
o.,ng@ {YC2\666 .? n0( ra 11 nghi0n cF( .i-n h
1c trnh '" sa( .T" .- minh ho cc kinh nghim tr0
tD gii trong !Mn .: 8([n #a t'i ng("0n thi0n nhi0n trong cc kh(
o! chIng #0n !Bng .Mt .ai ha" #?nh thG cEa cc c,n
.ng [n .7a@ % #'9 dn w(=
gia maa C{"a de# Gran Chaco (m{GC, uo#i!ia$ mh( [o tIn sinh hc i-n Ca"os
3iskitos !' Kraa Costera (Nu3C3, 2icarag(a$ dn w(=c gia ZarstoonCTomash (Z{2O,
ue#ine$ dn w(=c gia bood u(qqa#o (bu2O, Canada$ mh( [o ! aHHonian
(LOO, Th( i-n$ dn w(=c Gia Zimen 3o(tain (Z32O, thioHia$ dn w(=c
gia Zagarmatha (Z2O, 2eHa#$ dn w(=c gia Voi {nthanon (V{2O, Thai#and$ mh( [o
tIn thi0n nhi0n vish(anganna (v2N, Tr(ng w(=c$ mh( d+ tr* t'i ng("0n m"ta#"k (mNN,
gaE { <#Rn uc
a makad( (m2O, c$ Cc nghi0n cF( .i-n hnh n'" .1c chn sa( khi >em >t cc thng tin !:
m=i tRng tc gi*a c,ng .Ing [n .7a !' !dn 8(=c gia ha" ch;nh 8(":n .7a HhRng c% trchim 8([n
#a kh( [o ! trong mii 8(=c gi
@
/( hDt cc trdng h1H .1a
a A .T" .:( c% s+ h1H tc 8([n #a, ha" A nh*ng nRi m' #()t HhH ha" cc cR chD ch;nh thFc .1c thiDt
#)H .- >Qc tiDn !ic cBng 8([n #a@ T(" !)", m,t ;t trong cc trdng h1H m t[ tnh trng m' A .M" m=i
#i0n h gi*a c,ng .Ing tr(":n th=ng !' nh' chFc trch [o tIn khng .1c s(ng s| !i nh*ng tc
.,ng ti0( c+c trong !ic th+c hin [o tIn@ l@\@l@1@ Cc .<c .i-m ch(ng Cc .i-m .1c chn rMt .a
kl
dng !: nRi A, tS cc !Bng !en !i-n !' i-n .Dn cc !Bng nQi cao l@666 m, tS !+ng gc c+c .Dn mi
trdng nhit .i@ TGng din t;ch cc .7a .i-m 1l1@616 km \ , trong .% #n nhMt #' bu2O !i kk@566
km \ !' nho nhMt #' Z32O 1Pr km
@ TMt c[ cc .7a .i-m .:( c% ., .a dng cao !' 8(an trng !: m<t sinh thi !i kh( h .,ng !)t,
th+c !)t c/n [o tIn nh hG, o t("Dt, co Zimen, cc #o'i rBa i-n, nhi:( #o'i chim !' c@ 3,t s= .i-m
#' ?i .| cEa cc #
'
i hoang d? ha" n
h
an
d? c% gi tr7 kinh tD nh t(/n #,c, 7 ison, tm sQ, tm hBm@ 3`c ti0( [o ! cEa cc .7a
.i-m n'" c]ng khc nha(, tS cc kh( [o ! nghi0m ng<t (hng {, {{, {{{ theo {YC2$ .Dn cc kh( [o
tIn A cc mFc ., sU d`ng :n !*ng cho HhH (hng { .Dn { theo {YC2$@ T(Gi cEa cc kh( n'"
c]ng khc, .1c th'nh #)H tS rMt sm nh LOO ncm 1464 ha" tr| nhMt #' m{GC .1c hnh th'nh ncm
144l@ C% hRn P\ c,ng .I
tru75n thng cAng vCi cc nh6m "9n thiHu s
=ng trong ha" g/n kh( [o !@ TGng s= ngdi c ng` (ao gIm c[
9n vin bo vE tha7 !zi tM khng .Dn \l@666 (Nu3C3$@ 3)t ., dTn s= tha" .Gi tS 6,P
ngdi_km \ .Dn XP,l ngdi_km \ @ TMt c[ cc .i-m [o ! trong cc nghi0n cF( .i-n hnh .:( cho
HhH dTn [n .7a tr(":n th=ng sU d`ng :n !*ng t'i ng("0n A cc mFc ., khc nha(@ Zcn gt !' .nh
c #' hot .,ng thdng g<H, ngo'i ra A .T" csn c% trIng trt, chcn n(i !' #Tm nghiH@ V( #7ch cho
.Dn na" #' hot .,ng kinh tD nGi )t trong Z2O !' 8(an trong trong cc .7a .i-m khc, scn gt tm
hBm c]ng
$ hot !*ng kinh tU nzitr,i A Nu3C3@ l@\@l@\@ Cc hot .,ng #i0n 8(an .Dn 8([n #a Cc tiDH
c)n 8([n #a trong cc nghi0n cF( .i-n hnh gIm P #oi9 Ing 8([n #a khng hn chD9 c% s+ tham gia
to'n din cEa c,ng .Ing tr(":n th=ng trong cc chRng trnh 8([n #a th(,c cc .7a .i-m m{GC,
Nu3C3, mNN !' m2O@ Z+ tham gia ao gIm tMt c[ mi m<t cEa tiDn trnh 8([n #a ao gIm kD
hoch !' th+c hin cc 8(i hoch !' hot .,ng 8([n #a@ <c it dTn [n .7a tr(":n th=ng trA th'nh
, Hh)n trong h,i .Ing 8([n #a ha" cc tG chFc tRng t+@ Thdng #' cc th'nh !i0n cEa c,ng .Ing .7a
HhRng c% trch nhim th
hin cc bin 'h' Dun ); !<c thB@ Ing 8([n #a c% hn chD9 c,ng .Ing tr(":n th=ng tham
gia c% gii hn trong hot .,ng 8([n #a (bu2O, LOO !' Z2O$@ Trong trdng h1H n'", !Mn .: h1H
tc
un ); giCi hn trong m*t s
hot .,ng nh n(i T(/n ,c A LOO, 8([n #a cc .'n 7 hoang uison (bu2O$ !' d( #7ch
(Z2O$@ Trong v2N, s+ tham gia cEa c,ng .Ing tr(":n th=ng trong 8(i hoch !' 8([n #a kh( [o !
Hh` th(,c !'o !ic d'n >DH cEa nhTn !i0n trong kh( [o ! !' c,ng .Ing .7a HhRng@ T(" !)", khng
c% #()t # ha" cc cR chD h1H HhH .- [o .[m cho .i:( .%, tiDH t`c .Rc ha" khng Hh` th(,c ho'n
to'n !'o thin ch; cEa nhTn !i0n 8([n #a@ mhng c% s+ tham gia 8([n #a9 .T" #' tiDH c)n ( thD A
Z32O !' V{2O@ /( hDt cc 8("Dt .7nh 8([n #a .Rc .a ra Ai cc nh' c/m 8(":n trong kh( [o !
A !cn Hhsng tr(ng tTm, nfm A thE .@ l@\@l@P@ C
>(ng .,t ch;nh w(":n sA h*( .Mt !' i-n trong kh( [o tIn #' nhTn t= to ra h/( hDt cc kh%
khcn gi*a c,ng .Ing [n .7a !' cR 8(an [o !@ 2ga" c[ A nh*ng trdng h1H m' A .% c% s+ hi-( iDt
!' #i0n #c gi*a hai 0n (!; d` nh A m{uC, Nu3C3 !' m2O$ th !n csn nhi:( !Mn .: cha .1c gi[i
8("Dt@ Trong Nu3C3 m,t , #()t !: 8(":n sA h*( .Mt .ai cEa dTn [n .7a tr(":n th=ng sgH sUa .1c
8(=c h,i 2icarag(a thng 8(a@ Tnh trng sA h*( .Mt csn kh% gi[i 8("Dt hRn A nh*ng nRi c% m)t ., dTn
s= .ng !' kh( [o ! #' nRi nh)n dsng ngdi di c tS cc !Bng #Tn c)n do chiDn tranh, hin #on ha" do
kr
ng(In t'i ng("0n .? 7 s(" gi[m nghi0m trng@ mhai thc cc ng(In t'i ng("0n .Mt !' i-n #' nhTn t=
8(an trng thF hai Hht sinh >(ng .,t gi*a c,ng .Ing [n .7a !' cR 8(an [o !@ M
.: n'" .? .1c gi[i 8("Dt trong m,t s= kh( !+c, .<c it trong nh*ng nRi m' c,ng .Ing .7a
HhRng .1c "0( c/( .- th+c hin !ai trs 8(an trng trong !ic Hht tri-n !' th+c hin cc hot .,ng
8([n #a .<c thB@ Trong v2N, !Mn .: n'" .? .1c gi[i 8("Dt m,t Hh/n nhd 8("Dt .7nh cEa ch;nh
8(":n 8([n #a cho HhH dTn [n .7a tr(":n th=ng tiDn h'nh m,t s= hot .,ng sU d`ng t'i ng("0n
trong kh( [o ! nh hoi nh<t cc #oi cT" th(=c@ 2g1c #i, !ic sU d`ng t'i ng("0n cEa m,t s=
nh%m ngdi [n .7a !n csn >em #' khng chMH nh)n !' c% nh*ng tc .,ng ti0( c+c cho
ic bo tn )9u "$i cc ngun t$i ngu7n tron
kh( [o ! nh A Z32O !' V{2O@ 3,t ng(In >(ng .,t khc #' s+ nh1ng .Mt cho cc cng
t" thRng mi .- khai thc t'i ng("0n .Mt !' i-n (d/( kh;, rSng, tm c,@@@$ tron
kh( [o ! ha" kh( !+c ch(ng 8(anh kh( [o !@ Trong m2O, !7 tr; cEa kh( !+c h1H .Ing
khai thc khong s[n gT" ra nh*ng c(
tranh c?i !: !7 tr; cEa n% nfm trong Vi s[n ThD gii@ Trong Nu3u3, ch;nh 8(":n .7a HhRng
.? thMt i trong !ic ki-m sot !ic khai thc cc ng(In t'i ng("0n i-n do cc cng t" thRng mi
trong kh( [o tIn !' !ic ch<t Hh c
kh( rSng ao 8(anh n% gT" ra nh*ng thit hi cho c,ng .Ing [n .7a@ l@\@l@k@ Cc 'i hc rQt
ra !' cc thch thFc 1@ nh*ng nRi m' c,ng .Ing [n .7a tham gia 8([n #a tS nh*ng giai .on ./(
cEa !ic 8(i hoch th A .% c% nh*ng #1i ;ch cho c[ c,ng .Ing [n .7a !' ch;nh 8(":n 8([n #a@ \@
C,ng .Ing [n .7a tham gia c'ng r,ng r?i trong tMt c[ cc kh;a cnh cEa 8([n #a th c'ng ;t kh[ ncng
n[" sinh >(ng .,t P@ nh*ng kh( !+c c% m,t s= #oi hnh cBng 8([n #a, th thch thFc #' #'m thD n'o
.- c]n
c
kX
O 9i 7Sng
CHv HwP TC. NHxNG Ny
9O )Sng ,rng "701In "hRng )ha )@ ;
tham gia th thch thFc #' #'m thD n'o .- c% .1c .i:( .%@ C,ng .Ing tr(":n th=ng
.ang c% nh*ng m=i tRng tc t;ch c+c !i cc kh( [o ! trong to'n thD gii@ Cc trdng h1H
.i-n hnh .1c trnh '" chy #' nh*ng !; d` nho !: cc m=i tRng tc .%, m t[ hin trng
.ang >[" ra trong cc mi trdng khc nha( tS i-n cho .Dn cc !Bng nQi cao tr0n m<t .Mt@
Cc nghi0n cF( .i-n hnh n'" #i0n 8(an .Dn Hhong t`c, t)H 8(n !' !ic sU d`ng khc nha(
cEa cc c,ng .Ing [n .7a tr(":n th=ng, h/( hDt cc c,ng .Ing cBng Hht tri-n trong s+ h'i
hI !i mi trdng t+ nhi0n@ ChRng l@ uo tn L V2G Z{2 C l@1@ u[o tIn A
cMH 8(/n th- !' #o'i mhng c% m,t 8(/n th- n'o c% th- tIn ti m?i m?i@ Vo nh*ng s+ tha" .Gi
thdi tiDt, s+ dijn thD, d7ch nh, !' m,t #ot cc s+ kin khc m' s= Hh)n c(=i cBng cEa Mt kx
8(/n th- n'o #' s+ t("t chEng@ T(" !)", s+ t("t chEng cEa cc #o'i trong giai .on ng'" na"
tS cc
>-" ,Sng )ea )>n ng3* ]N1 7a ?=* "/
nhanh gMH 166 .Dn 1666 #/n t} # t("t chEng t+ nhi0n trong 8( khF !' c]ng dijn ra nhanh
hRn so !i s+ hnh th'nh #o'i mi@ Vo !)", !Mn .: th+c tD #' m,t 8(/n th- sh 7 t("t chEng nhanh hRn
ha" ch)m hRn !' nhTn t= n'o #' ng("0n nhTn gT" ra t("t chEng@ w(/n th- cEa #o'i s tU ChT( Ohi sh
ko d'i tr0n 1@666 ncm !' chy .i .Dn t("t chEng sa( khi c% s+ iDn .Gi !: kh; h)(, ha" 8(/n th- n'"
sh 7 t("t chEng sa( 16 ncm do s+ scn gn 8( mFc cEa con ngdi !' s+ #T" #an cEa d7ch nh Vo
cc #o'i 7 .e do .1c to th'nh Ai m,t ha" m,t !'i 8(/n th-, do
.[o t\n Ku/n th? *+ gi[i php ? .[o t\n *o+i
l@1@1@ 2h*ng Mt c)H cEa 8(/n th- nho T(" c% ngoi #, song c/n c% cc 8(/n th- #n .- [o
tIn h/( hDt cc #o'i ! nh*ng #o'i n'o c% 8(/n th- nho .:( c% ng(" cR 7 t("t dit@ Cc 8(/n th- nho
dj 7 s(" gi[m nhanh !: s= #1ng !' 7 t("t chEng c`c , ! P ng("0n nhTn ch;nh nh sa(9 nh*ng
!Mn .: !: m<t di tr(":n^ nh*ng dao .,ng !: s= #1ng 8(/n th- do nh*ng iDn .,ng ng( nhi0n trong
t} # sinh !' t} # chDt^ !' nh*ng nhij( .,ng mi trdng do nh*ng iDn .Gi !: s+ gt mIi, cnh tranh,
d7ch nh, ng(In thFc cn c]ng nh cc rEi ro !: thi0n tai >[" ra
thdng nh ch", #] #`t ha" hn hn@ l@1@1@1@ 3Mt t;nh iDn d7 di tr(":n T;nh iDn d7
di tr(":n c% t/m 8(an trng .<c it ! n% cho HhH 8(/n th- sinh !)t th;ch nghi .1c !i nh*ng iDn
.Gi cEa mi trdng@ uiDn d7 di tr(":n >[" ra do cc c th- c% nh*ng dng gene khc nha( .1c gi #'
a##en@ Cc c th- c% th- c% nh*ng a##en nhMt .7nh ho<c tG h1H cEa cc a##en mang nh*ng .<c .i-m c/n
thiDt cho HhH chQng tIn ti !' sinh s[n trong nh*ng .i:( kin mi@ Trong m,t 8(/n th-, m,t s= a##en
nhMt .7nh c% th- tha" .Gi t/n s= >(Mt hin, tS dng rMt HhG iDn cho .Dn rMt hiDm@ Cc a##en mi >(Mt
htrong 8(/n th- thng 8(a .,t iDn@ Trong cc 8(/n th- nho,
/ s= >
t hin cEa cc a##en c% th- tha" .Gi m,t cch ng( nhi0n tS thD h n'" sang thD h khc m'
.i:( n'" #i tB" th(,c !'o c th- .1c giao Hh=i@ w( trnh tr0n gi #' s+ HhTn #" gen (genetic driqt$@
mhi m,t a##en c% t/n s(Mt >(Mt hin thMH trong m,t 8(/n th- nho th >c s(Mt mMt mt ng( nhi0n trong
tSng thD h
k5
' .ng k-@ mhi >em >t m,t !; d` c% t;nh #a th("Dt !: m,t 8(/n th- cch #" m' trong .% c% \ a##en
trong m,t gen, bright .? .a ra HhRng trnh ij( dijn kh[ ncng gi[m sQt t;nh d7 h1H tU (cc c
th- c% hai dng a##en khc nha( tr0n cBng m,t gen$ trong m,t thD h ( K$ cho m,t 8(/n th- cc
con trAng th'nh .ang sinh s[n (2e$9 K
Gh2o 'h#ng trNnh n$7, nUu Du+n thH gm dQ c thH thNmii thD h c% th- gi[m 1~ t;nh d7 h1H
tU do mMt .i nh*ng a##en hiDm !' nD( 8(/n th- c% 16 c th- th mii thD h sh gi[m .i l~@ OhRng tnh
tr0n cho thM" th(,c t;nh iDn d7 di tr(":n c% th- mMt .i m,t cch .ng k- trong nh*ng 8(/n th- nho !'
s=ng cch #"@ Cc 8(/n th- nho m' c% s+ HhTn #" di tr(":n thdng mn c[m hRn !i cc [nh hAng c%
hi .Dn gen, !; d` nh s+ s(" thoi do giao Hh=i n,i dsng, s+ mMt t;nh m:m d|o tiDn h%a
(e!o#(tionar" q#e>ii#it"$ !' s+ s(" thoi do giao Hh=i >a@ 2h*ng "D( t= n0( tr0n c% th- g%H Hh/n #'m
gi[m k;ch thc 8(/n th- !' tcng >c s(Mt #o'i 7 t("t chEng@ Z(" th
i do giao Hh=i n,i dsng (inreeding deHression$9 c% rMt nhi:( cR chD khc nha( nhfm ngcn ch<n s+
giao Hh=i n,i dsng trong cc 8(/n th- t+ nhi0n@ Trong cc 8(/n th- #n cEa h/( hDt cc #o'i .,ng
!)t, cc c th- thdng khng giao Hh=i !i cc c th- .Ing h("Dt t,c g/n mnh@ Cc c th- tS m,t
8(/n th- thdng Hht tn ra khoi nRi chQng .1c sinh ra, ho<c nh*ng mBi .<c trng ha" cc t;n
hi( khc .? ngcn tr
vic giao 'hi n*i "8ng, F giao 'hi n*i "8ng, v= d` gi*a cha m !' con ci, ch( chgt ha"
s+ t+ th` tinh A cc #o'i #png t;nh thdng sh gT" n0n s+ s(" thoi c)n dsng .1c .<c trng Ai !ic ;t
con ci, ho<c con ci khng kho| mnh ha" ! sinh@ 3,t cch #a gi[i h1H #a nhMt cho s+ s(" thoi do
giao Hh=i n,i dsng #' n% cho HhH i-( hin nh*ng a##en ng(" hi .1c di tr(":n #i tS cha m@ Z+
s(" thoi do giao Hh=i n,i dsng nhi:( kh[ ncng sh #' m,t !Mn .: nghi0m trng .=i !i nh*ng 8(/n th-
nho .1c n(i nh=t trong cc !dn thQ !' cc tri nhTn gi=ng, trong cc Hhsng n(i nhTn to !' c]ng
c% th- #' !Mn .: .ng k- .=i !i m,t !'i 8(/n th- hoang di@ Z(" thoi do giao Hh=i >a (o(treeding
deHression$9 trong t+ nhi0n, cc c th- th(,c cc #o'i khc nha( hiDm khi giao Hh=i !i nha( Ai m,t
#ot cc cR chD cch #" !: t)H t;nh, sinh #a !' hnh thi m' nh*ng cR chD n'" .[m [o cho s+ giao
Hh=i chy >[" ra gi*a cc c th- trong cBng m,t #o'i@ T(" nhi0n, khi m,t #o'i trA n0n hiDm ha" nRi c
trQ cEa n% 7 hE" hoi th s+ giao Hh=i >a C tFc #' giao Hh=i khc #o'i (g
o 'hi c#Yng ?' gia cc )o'i khc nha($ C c% th- >[" ra@ 2h*ng c th- khng c% kh[ ncng tm .1c
nh*ng c th- cBng #o'i .- giao Hh=i th c% th- giao Hh=i !i m,t #o'i h h'ng@ mDt 8([ #' con ci cEa
chQng thdng "D( ha" Mt th` do thiD( s+ tRng .Ing cEa cc nhijm sgc th- c]ng nh khng c% h
enn"m th;ch h1H .1c di tr(":n tS nh*ng cha m khc #o'i@ in t1ng .% .1c gi #' s+ thoi h%a do
giao Hh=i >a@ 2h*ng con #ai n'" sh khng ao gid c% .1c tG h1H ch;nh >c cc gen .[m [o cho cc
c th- tIn t
"7>ng nh^ng ,*I0 4*+n nhb" ,nh. S< ;01 "h>:* > g*a> XhR* ]a c]ng c% th- #' kDt 8([ cEa
s+ giao Hh=i gi*a cc #o'i Hh` ha" gi*a cc 8(/n th- cEa cBng m,t #o'i@ 3Mt t;nh m:m d|o tiDn h%a9
nh*ng a##en hiDm !' nh*ng tG h1H a##en Mt thdng t(" cha th- hin nga" nh*ng ( .i-m cEa mnh
song rMt c% th- #i ! cBng th;ch h1H trong nh*ng .i:( kin mi trdng trong tRng #ai@ Z+ s(" thoi
t;nh iDn d7 di tr(":n trong nh*ng 8(/n th- c+c nho c% th- sh hn chD kh[ ncng Hh[n Fng cEa 8(/n th-
!i nh*ng iDn .Gi d'i hn cEa mi trdng nh nhijm, cc d7ch nh mi ha" s+ iDn .Gi kh; h)(
to'n c/(@ 3,t khi khng c% .E t;nh iDn d7 ditru75n, cc #o'i c% th- 7 t("t dit@ m;ch thc 8(/n th-
c% hi( 8([ (eqqecti!e HoH(#ation sine$9 c/n ao nhi0( c th- .- c% th- d(" tr .1c t;nh .a dng sinh
k4
hc trong m,t 8(/n th- Krank#in (1456$ cho rfng l6 c th- c% th- #' s= #1ng t=i thi-( c/n thiDt .-
d(" tr t;nh iDn d7 di tr(":n@ Cng thFc cEa bright cho thM" rfng m,t 8(/n th- c% l6 c th- chy mMt
.i kho[ng 1~ t;nh iDn d7 cEa n
trong mii thD h, ! thD n0n sU d`ng con s= n0( tr0n #' kh an to'n@ T(" nhi0n, con s= n'" c%
.1c #' d+a tr0n kDt 8([ nghi0n cF( tS cc .,ng !)t n(i n0n !ic H d`ng n% !i cc #' hoang d? #'
khng chgc chgn@ Thng 8(a !ic sU d`ng cc s= #i( !: t} # .,t iDn A r(Ii giMm VrosoHhi#a ,
Krank#in d? g1i a rfng, trong nh*ng 8(/n th- c% l66 c th-, t} # iDn d7 di tr(":n mi hnh th'nh do
.,t iDn c% th- fng !i t;nh iDn d7 di tr(":n 7 mMt .i Ai k;ch thc nho cEa 8(/n th-@ V[i gi tr7
n'" .1c gi #' ng("0n tgc l6_l66, tFc #' cc 8(/n th- cch #" c/n Hh[i c% ;t nhMt l6 c th- !' #a
tAng hRn #' c% l66 c th- nhfm d(" tr t;nh iDn d7 di tr(":n cEa 8(/n th- .%@ 2g("0n tgc l6_l66
khng dj H d`ng trong th+c tD ! !i gi[ thiDt rfng m,t 8(/n th- #' t)H h1H cEa 2 c th- trong .% tMt
c[ cc c th- .:( cBng c% kh[ ncng giao Hh=i !' sinh s[n@ T(" nhi0n, nhi:( c th- trong m,t 8(
thH )i kh@ng sinh sn !#3c vN nhng ); "o nh# tuzitc, sFc kho| "D(, ! sinh, s(" dinh
dpng, cR th- nho ho<c do cc cM( trQc >? h,i .? c[n trA khng cho m,t !'i c th- tm ra n .di
cEa mnh@ Vo nh*ng "D( t= n0( tr0n n0n k;ch thc 8(/n th- c% hi( 8([ (2e$ cEa nh*ng c th- trong
., t(Gi sinh s[n thdng #' nho hRn k;ch thc th+c cEa 8(/n th- (act(a# HoH(#ation sine$@ t} # mMt
t;nh iDn d7 di tr(":n #' d+a !'o k;ch thc 8(/n th- c% hi( 8([ n0n s+ s(" thoi t;nh iDn d7 c% th-
rMt tr/m trng nga" c[ khi k;ch thc th+c tD cEa 8(/n th- #' kh #n@ 3,t 8(/n th- c% k;ch thc hi(
8([ nho hRn k;ch thc th+c tD c% th- >(Mt hin trong nh*ng .i:( kin sa(9 T} # gii t;nh khng
tRng >Fng ((ne8(a# s
ra
t
$9 do ng( nhi0n m' 8(/n th- c% th- c% t} # khng tRng >Fng gi*a con .+c !' con ci@ ;
d`, nD( 8(/n th- cEa cc #o'i .Rn giao (monogamo(s$ nh #o'i nging gIm \6 con .+c !' r con ci
th chy c% 1\ c th- sh tham gia !'o hat .,ng giao Hh=i@ Trong trdng h1H n'", k;ch thc 8(/n th-
c% hi( 8([ #' 1\ chF khng Hh[i #' \r@ nh*ng nh%m .,ng !)t tH giao khc (Ho#"gamo(s$, !; d`
nh A h[i c(, m,t con .+c c% ( thD c% th- cai 8([n m,t s= #1ng #n con ci !' ngcn c[n khng cho
cc con .+c khc giao Hh=i !i nh*ng con ci di 8(":n cai 8([n cEa n%@ nh hAng cEa s= #1ng
khng tRng >Fng gi*a con .+c !' con ci .Dn k;ch thc th+c 2e c% th- m t[ theo cng thFc9 2e
Trong .% 2m !' 2q #' s= c th- .+c !' ci trong 8(/n th-@ mhc !i tr
g h3' m*t con !c v$ m*t con ci th'nh m,t c<H n .di !&nh !ijn nh A #o'i nging, A .T"
cc c th- .+c c% th- tham gia giao Hh=i !i nhi:( con ci, do !)" k;ch thc th+c cEa 8(/n th- c% #n
hRn@ ; d`, m,t 8(/n th- h[i c( c% r con .+c !' r6 con ci c% kh[ ncng tham gia sinh s[n, th k;ch
thc th+c tD cEa 8(/n th- trong trdng h1H n'" #' \\ theo cng thFc, chF khng Hh[i #' 1\, nh
trdng h1H A nging, c]ng khng Hh[i #' r6 dB rfng m,t con .+c c% th- giao
hi vCi nhi5u con ci, Gh2o Dui )ut, khi t% ) giCi t;nh cEa nh*ng c th- trong ., t(Gi sinh s[n
c'ng trA n0n mMt cTn fng th t} # gi*a k;ch thc 8(/n th- c% hi( 8([ !' tGng #1ng c th- (2e_2$
sh gi[m >(=ng@ Z+ iDn .,ng !: s[n Hhm sinh s[n9 A nhi:( #o'i, s= #1ng con non cEa tSng c th-
thdng c% s+ khc nha( .ng k-@ i:( n'" c'ng .Qng hRn !i th+c !)t m' trong .% m,t s= cT" chy c%
th- sinh ra m,t !'i ht trong khi .% c% nh*ng cT" khc #i sinh ra h'ng ng'n ht@ ic sinh ra m,t s=
con ci khng .Ing .:( trong 8(/n th- sh dn .Dn s+ s(" gi[m .ng k- cEa 2e do m,t s= ;t c th-
trong thD h hin ti .? to n0n s+ khng cTn .=i trong 8( gen cEa thD h tiDH theo@ 2h*ng dao .,ng
Mt thdng !' nh*ng c[n trA 8(/n th-9 .=i !i m,t s= #o'i, k;ch thc 8(/n th- dao .,ng .ng k- tS
thD h n'" sang thD h khc
*+m cho kch th$c Ku/n th? c hiu Ku[ ,] dao ng trong kho[ng
l6
S thMH nhMt .Dn cao nhMt@ 2h !)" chy c/n m,t ncm c% s+ s(" gi[m #n !: s= #1ng c
th- trong 8(/n th- sh ko theo s+ gi[m sQt .ng k- cEa 2e@ 2g("0n tgc n'" ko theo m,t hin
t1ng gi #' c[n trA 8(/n th-, khi m,t 8(/n th- 7 gi[m k;ch thc nghi0m trng th nh*ng
a##en hiDm trong 8(/n th- sh 7 mMt .i nD( khng c% c th- n'o mang nh*ng a##en n'" s=ng
s%t !' sinh s[n@ 3,t #oi c[n trA .<c it thdng gi #' hi( Fng #)H .'n (qo(nder eqqect$ sh
>(Mt hin khi m,t !'i c th- rdi o 8(/n th- #n .- th'nh #)H m,t 8(/n th- mi@ w(/n th- mi
n'" thdng c% ;t t;nh iDn d7 di tr(":n so !i 8(/n th- #n ng("0n thE"@ l@1@1@\@ uiDn
.Gi !: s= #1ng c th- trong 8(/n th- Trong .i:( kin mi trdng Gn .7nh #a tAng, m,t
8(/n th- sh Hht tri-n cho .Dn khi .t mFc cao n
t kh[ ncng ch7( t[i (carr"ing caHacit"$ cEa mi trdng@ Ti ngpng n'", t} # sinh tr(ng nh
tr0n m,t c th- #' sh ngang fng !i t} # chDt tr(ng nh !' sh khng c% s+ tha" .Gi n'o !: k;ch
thc cEa 8(/n th-@ T(" nhi0n, trong th+c tD, cc c th- cEa m,t 8(/n th- thdng khng sinh ra m,t
s= #1ng con ci tr(ng nh m' ho<c #' khng sinh s[n, ho<c s= con ci ;t hRn nh 8(Tn, ho<c #'
nhi:( hRn nh 8(Tn@ ChSng n'o k;ch thc 8(/n th- csn #n th tr7 s= tr(ng nh sh c(ng cMH nh*ng
chy s= ch;nh >c !: hin trng .ang tiDH dijn trong 8(/n th-@ TRng t+, t} # chDt tr(ng nh trong m,t
8(/n th- c% th- .1c >c .7nh thng 8(a nghi0n cF( m,t s= #1ng #n cc c th- trong 8(/n th-@ mhi
k;ch thc 8(/n th- gi[m di l6 c th-, s+ khc nha( A mii c th- !: sFc s=ng .1c th- hin fng t}
# sinh !' t} # chDt sh gT" n0n dao .,ng k;ch th
8(/n th- m,t cch ng( nhi0n@ 2D( k;ch thc 8(/n th- dao .,ng theo chi:( .i >(=ng trong
m,t ncm n'o .% do t} # chDt cao hRn !' t} # sinh thMH hRn so !i gi tr7 tr(ng nh th kDt 8([ #'
8(/n th- 7 th( nho !' sh trA n0n mn c[m hRn so !i nh*ng "D( t= iDn .,ng s= #1ng trong nh*ng
ncm tiDH theo@ 2h*ng dao .,ng ng( nhi0n !: k;ch thc 8(/n th- theo chi:( hng tcng #0n th c(=i
cBng sh 7 gii hn Ai kh[ ncng ch7( t[i cEa mi trdng !' sa( .% 8(/n th- #i dao .,ng theo chi:( .i
>(=ng@ Vo !)", mii khi 8(/n th- 7 th( nho #i do nRi c trQ 7 Hh hE" ha" 7 chia cgt th s+ iDn
.,ng s= #1ng 8(/n th- sh trA th'nh m,t "D( t= 8(an trng !' 8(/n th- .% rMt dj 7 t("t chEng@
i)u *o+i ng vt, cc Ku/n th? nh^ th$%ng kh#ng _n Dnh do
( trQc >? h,i 7 Hh !p khi 8(/n th- gi[m >(=ng .Dn m,t mFc nhMt .7nh n'o .%@ Cc .'n .,ng
!)t cn co ha" cc .'n chim c% th- khng c% kh[ ncng tm kiDm thFc cn ha" t+ [o ! mnh khi s=
#1ng c th- trong 8(/n th- cEa chQng 7 gi[m >(=ng .Dn m,t mFc nhMt .7nh@ 2h*ng .,ng !)t scn gt
mIi theo /" nh ch% hoang ha" s tU c% th- c/n Hh[i c% m,t s= #1ng c th- nhMt .7nh n'o .% th
mi scn mIi c% hi( 8([@ NMt nhi:( 8(/n th- cEa #o'i .,ng !)t s=ng trong nh*ng kh( HhTn = r,ng
#n nh gM( ha" c !oi c% th- sh khng tm .1c n .di cho mnh m,t khi m)t ., 8(/n th- A mFc
8( thMH@ in t1ng n'" .1c gi #' hi( Fng L##ee@ l@1@1@P@ Z+ iDn .Gi mi trdng !' cc
thi0n tai 2h*ng iDn .Gi ng( nhi0n !: mi trdng sinh hc !' !)t #a c% th- gT" n0n nh*ng iDn .Gi
!: cM( trQc 8(/n th- cEa m,t #o'i@ ; d`, 8(/n th- cEa m,t #o'i tho .ang c% ng(" cR t("t dit c% th-
#' do ch7( [nh hAng cEa cEa nh*ng dao .,ng !: 8(/n th- cEa #o'i hR( cBng c% #oi cT" thFc cn
tRng t+ nh cT" thFc cn cEa tho, ha" 8(/n th- cEa #o'i co ch("0n cn th7t tho n'" c]ng ch7( [nh
hAng cEa cc #o'i ka sinh !' cc #oi nh cEa n%@ 2h*ng dao .,ng !: .i:( kin t+ nhi0n (mi
trdng !)t #a$ c]ng c% th- [nh hAng .Dn 8(/n th- #o'i tho n%i tr0n9 nh*ng ncm c% ma th()n gi%
hsa, c% th- to .i:( kin th()n #1i cho
[1 )R* 9() ?O L0kn "hK "hz ;t Xh:" "7*Kn$
n ?O> nh^ng n89 4h
hn sh hn chD s+ Hht tri-n cEa cT" c=i !' do .% tho c% th- 7 chDt .%i@ Cc thi0n tai
>[" ra m,t cch Mt thdng nh hn hn, ?o t=, #] #`t, .,ng .Mt, nQi #Ua, ch" !' hin t1ng
l1
chDt theo ch( kx trong cc 8(/n >? sinh !)t, c]ng gT" n0n nh*ng dao .,ng #n trong cM( trQc
8(/n th-@ Thi0n tai c% th- giD
chDt m,t Hh/n 8(/n th- nhng c]ng c% th- ti0( dit to'n , 8(/n th- trong kh( !+c@
C% rMt nhi:( !; d` !: hin t1ng chDt h'ng #ot, c% khi .Dn X6 C 46~ s= #1ng c th- trong
8(/n th- cc #o'i thQ #n@ 3<c dB >c s(Mt >[" ra thi0n tai trong m,t ncm #' rMt thMH, song
trong h'ng th)H k} ha" thD k} th ho'n to'n c% th- >[" ra@ l@1@\@ w(/n th- iDn thi
(3etaHoH(#ation$ l@1@\@1@ mhi nim Tr[i 8(a thdi gian, 8(/n th- cEa m,t #o'i c% th- 7
b" ,* > "01+" )heng )u) MS i 9S" ?fng nO> ,@
' cc 8(/n th- mi c% th- sh .1c hnh th'nh A nh*ng !Bng th;ch h1H g/n .%@
th=ng tm thdi n'"
" nh*ng 8(/n th- iDn .,ng s= #1ng .1c #i0n kDt !i nha( nhd s+ di nh)H .1c gi
#' 8(/n th- iDn thi@ w(/n th- iDn thi #' t)H h1H cc 8(/n th- nho (s(HoH(#ations$ cEa m,t
#o'i s=ng it #)H trong mii m[nh nho cEa nRi c trQ trong m,t !Bng sinh c[nh, tIn ti .1c
do s cTn fng gi*a t("t chEng c`c , !' Hh`c hIi cEa cc 8(/n th-, nhd !'o s+ di nh)H cc
c th- tS m,t ho<c m,t !'i 8(/n th- n'" ti cc 8(/n th- khc (!; d` cc 8(/n th- tIn ti A
cc nRi A ri0ng it do h)( 8(a cEa !ic chia cgt do cc hot .,ng sU d`ng .Mt cEa con ngdi$
l@1@\@\@ w(/n th- tr(ng tTm, 8(/n th- ! tinh Cc 8(/n th- iDn thi thdng c% m,t !'i 8
n th- tr(ng tTm !' cc 8(/n th- ! tinh (.7a HhRng$@ Cc 8(/n th- m' A .M" c% t} #
gia tcng s= #1ng c th- cao
to ra m,t s= #1ng c th- d thSa .1c gi #' cc 8(/n th- tr(ng tTm ha" 8(/n th-
g=c (so(rceC HoH(#ation$@ Z= #1ng c th- d thSa tS cc 8(/n th- tr(ng tTm n'", sh di nh)H
!'o cc 8(/n th- c% t} # gia tcng s= #1ng c th- thMH, thdng 7 t("t chEng c`c ,, .1c
gi #' cc 8(/n th- ! tinh (ha" 8(/n th- s(" thoi C sink HoH(#ation$@ Cc 8(/n th- ! tinh c%
th- #n hRn cc 8(/n th- tr(ng tTm, th)m ch; c% th- c% s= #1ng c th- #n hRn, nhng do
chMt #1ng nRi c trQ thMH n0n cc 8(/n th-
tinh c% th- t("t chEng nD( khng c% s+ di nh)H c th- tS cc 8(/n th- tr(ng tTm@ Z+ di nh)H
cc c th- tS 8(/n th- tr(ng tTm ti cc 8(/n th- ! tinh [o .[m cho stn ti cJa8
n "hK M*Tn "h:*. R* ?=* ):) L0kn "hK M
l\
n thi, s+ Hh h(} nRi c trQ cEa m,t 8(/n th- tr(ng tTm c% th- sh dn .Dn s+ t("t chEng cEa
cc 8(Tn th- ! tinh, !=n #' nh*ng 8(/n th- Hh` th(,c nhi:( !'o 8(/n th- tr(ng tTm@ 2h*ng nhij(
.,ng do con ngdi to ra gT" c[n trA cho s+ di nh)H cEa cc c th- nh r'o chgn, .dng s, .)H
nc,@@@ c]ng c% th- #'m gi[m t=c ., nh)H c gi*a cc kh( !+c c trQ khc nha( cEa #o'i !' tS .% #'m
gi[m, th)m ch; #'m mMt .i kh[ ncng ti #)H 8(/n th- sa( khi >[" ra s+ t("t chEng c`c ,@ nh
@1@ w(/n th- iDn thi@ Trong 8(/n th- iDn thi, cc nRi A ng(In (sm m'($ to ra s= #1ng c
th- !1t tr,i, sh di c ti cc nRi c trQ ! tinh (Hh/n sng$@( zzz@{YC2@org $ l@1@P@ Zinh thi hc c
th- (L(teco#og"$ i-m then ch=t .- [o tIn !' 8([n #a m,t #o'i hiDm, .ang c% ng(" cR t("t chEng #'
Hh[i c% hi-( iDt ./" .E !: m=i 8(an h sinh hc cEa #o'i .% !i mi trdng ch(ng 8(anh !' tnh
trng 8(/n th- cEa #o'i .%@ 2h*ng thng tin nh thD thdng .1c gi #' #7ch sU t+ nhi0n (nat(ra#
histor"$, ho<c .i khi .1c gi m,t cch .Rn g
n#' Zinh thi hc (co#og"$, trong khi th+c ra theo ng("0n tgc khoa hc th !ic tm hi-( chy m,t #o'i n'o
.% sh .1c gi #' Zinh thi hc c th- (L(teco#og"$@ Vi .T" #' cc nh%m cT( hoi !: sinh thi
hc c th- c/n .1c #'m sng to k
iDn h'nh thiDt kD !' th+c hin m,t cch c% hi( 8([ nh*ng chRng trnh [o tIn A mFc 8(/n th-@ =i !i
h/( hDt cc #o'i, chy m,t !'i trong s= nh*ng cT( hoi n'" sh c% nga" cT( tr[ #di m' khng c/n .i:(
tra nghi0n cF( th0m@ T(" nhi0n,
Qg ta thdng #i Hh[i ra 8("Dt .7nh !: !ic 8([n #a m,t #o'i trc khi c% .1c nh*ng thng tin .% ha"
trong khi cc thng tin .ang .1c th( th)H@ Ne r'ng #' cc #oi thng tin th( th)H sh tB" th(,c !'o
cc .<c .i-m cEa #o'i@
trdng9 #o'i n'" .1c tm thM" trong nh*ng dng c trQ n'o !' din t;ch mii nRi c trQ .% #' ao
nhi0( 3i trdng iDn .Gi nh thD n'o 8(a thdi gi
' khng gian T/n s(Mt mi trdng 7 tc .,ng Ai thi0n tai nh thD n'o Z+ HhTn =9 #o'i .1c
tm thM" ti .T( trong nRi c trQ o'i n'" c% di ch("-n !' di c gi*a cc nRi c trQ, cc !Bng .7a
#a trong kho[ng thdi gian m,t ng'" ha" m,t ncm khng mh[ ncng to th0m nRi c trQ mi cEa
#Ii ra sao
2h*ng m=i tRng tc sinh hc9 #o'i c/n #oi thFc cn g !' cc nh( c/( khc c/n c% #' g 2h*ng #o'i
cnh tranh thFc cn !' cc nh( c/( khc C% nh*ng !)t cn mIi, sT
hi !' cc ka sinh trBng n'o c% tc .,ng .Dn k;ch thc 8(/n th- #o'i nh thi hc9 !i k;ch
thc, hnh dng, m'( sgc !' : m<t cR th- nh thD n'o th cho HhH #o'i tIn ti trong mi trdng
sinh s=ng cEa n% Zinh #a hc9 cc c th- cEa m,t
oi c/n aonhi0( #1ng thFc cn, nc, m(=i khong !' cc chMt c/n thiDt khc .- c% th- tIn ti, sinh
trAng !' sinh s[n 3ii
th- sU d`ng ng(In n%i tr0n !i hi( s(Mt nh
hD n'o o'i c% th- dj 7 tGn thRng trong cc .i:( kin kh; h)( khgc nghit nh n%ng, #nh !' gi% ma uiDn .,ng s= #1ng 8
n th-9 k;ch thc 8(/
th- c% hin ti #' ao nhi
!' trc .
#' ao nhi0( Z= #1ng c th
c% Gn .7nh khng ha" tcng #0n ho<c gi[m .i T)H t;nh9 tSng c th- c% c/n h'nh .,ng
nh thD n'o .- #o'i c% th- tIn ti .1c trong mi trdng s=ng cEa mnh Cc c th- cEa #o'i giao Hh=i
lP
!' sinh s[n nh thD n'o Cc c th- cEa #o'i c% 8(an h tRng hG !i nha( nh thD n'o, h1H tc !i
nha( ha" cnh tranh Vi tr(":n hc9 nh*ng iDn .Gi !: hnh thi !' sinh #a gi*a cc c th- c%
Hh[i #' do di tr(":n .i:( khi-n ha" khng P@P@1@ Th( th)H thng tin !: #7ch sU t+ nhi0n 2h*ng thng
tin cR [n c/n thiDt cho !ic [o tIn m,t #o'i ha" cho !
c >c .7nh hin trng cEa #o'i .% c% th- th( th)H tS P ng(In ch;nh9 T'i #i( .? >(Mt [n Cc t'i
#i( khng cng = i th+c .7a P@P@\@ w(an trgc cc 8(/n th- 3,t cch .- tm hi-( tnh trng cEa m,t
#o'i 8( hiDm n'o .% #' .i:( tra s= #1ng cc c th- cEa #o'i ti th+c .7a !' HhTn t;ch cc s= #i( 8(an
trgc 8(/n th- cEa
% 8(a thdi gian@ ufng cch .i:( tra s= #1ng c th- #<H .i #<H #i theo m,t 8(?ng thdi gian nhMt .7nh ta
c% th- >c .7nh .1c nh*ng iDn .,ng 8(/n th- theo thdi gian@ TS .% chQng ta iDt .1c nh*ng >(
hng #T( d'i cEa 8(/n th- nh tcng ha" gi[m s= #1ng c th- do hot .,ng cEa con ngdi gT" ra !i
nh*ng dao .,ng nggn hn do thdi tiDt ha" nh*ng hin t1ng t+ nhi0n khng d+ .on trc .1c gT"
ra@ Cc nghi0n cF( !: 8(an
gc .ang Hht tri-n rMt mnh ! cc ch;nh HhE !' cc tG chFc [o tIn ng'" c'ng 8(an tTm .Dn
!i0c [o ! nh*ng #o'i 8(a hiDm !' .ang c% ng(" cR t("t dit@ Vng d+ n 8(an trgc HhG iDn nhMt
#' ki-m k0 !' nh*ng nghi0n cF( !: iDn .,ng s= #1ng, nh*ng nghi0n cF( mang t;nh .i:( tra cR [n
chiDm t} # ;t hRn C mi-m k09 .Rn gi[n chy #' .Dm s= #1ng c th- c% trong 8(/n th-@ ufng cch ki-m
k0 #<H #i theo nh*ng 8(?ng thdi gian nhMt .7nh c% th- >c .7nh .1c 8(/n th- .% #' Gn .7nh, tcng #0n
ha" gi[m .i !: s= #1ng@ T" #' HhRng HhH ;t t=n km !' dj #'m, .
tr[ #di cho nh*ng cT( hoi nh hin ti c% ao nhi0( c th- trong 8(/n th-^ trong s(=t 8(?ng thdi
gian ki-m k0, 8(/n th- n'" Gn .7nh !: s= #1ng c th- ha" tcng #0n ho<c gi[m .i@ C i:( tra9 ngo'i
!ic sU d`ng HhRng HhH #M" m( #<H #i .- c t;nh m)t ., cEa #o'i trong 8(/n >?@ 3ii !Bng sh
.1c chia th'nh nhi:( kh( !+c #M" m( !' .Dm s= #1ng c th- trong mii kh( !+c n'"@ Za( .% cc
kDt 8([ sh .1c 8(i !: gi tr7 tr(ng nh !' .1c d+ng .- c t;nh k;ch thc
h+c tD cEa 8(/n th-@ Cc HhRng HhH .i:( tra .<c it c% gi tr7 khi cc Hha Hht tri-n trong
m,t ch( trnh s=ng cEa #o'i #' kh% Hht hin, rMt nho ho<c khng th- hin, !; d` giai .on ht cEa
nhi:( #o'i th+c !)t ha" cc giai .on M( trBng cEa .,ng !)t khng >Rng s=ng@ C Cc nghi0n cF( !:
iDn .,ng s= #1ng 8(/n th-9 sh theo dei nh*ng c th- .? iDt trong 8(/n th- .- >c .7nh t=c ., tcng
trAng, sinh s[n !' t} # s=ng cEa chQng@ 2ghi0n cF( n'" c/n ao 8(t ./" .E cc c th- th(,c mi
#Fa t(Gi !' mi k;ch thc@ 3ii ch("0n ng'nh c% m,t k th()t ri0ng .- theo dei cc c th- theo thdi
gian9 cc nh' .i-( hc th .eo !sng !'o chTn chim, cc
' thR hc thdng .eo i-n !'o tai .,ng !)t !' cc nh' th+c !)t th ggn i-n nhm !'o cT"@
2h*ng nghi0n cF( !: iDn .,ng s= #1ng 8(/n th- c% th- c(ng cMH nh*ng thng tin !: cM( trQc t(Gi
cEa 8(/n th-@ 3,t 8(/n th- Gn .7nh thdng c% cM( trQc t(Gi .<c trng gi*a c th- non, c th- mi
trAng th'nh !' c th- gi'@ 2D( !'o m,t giai .on ha" #Fa t(Gi n'o .% m' khng thM" >(Mt hin ha"
>(Mt hin !i m,t s= ;t c th- trAng th'nh, .<c it !'o giai .on ./(, th .i:( .% #' dM( hi( cho
thM" rfng 8(/n
lk
K nO1 ,ang )@ ng01 ) M ;01 "h>:*. Tng "<$
0 g`X 9S" ;R #Jng #=n ):) )
th- non !' c th- mi trAng th'nh th .% #' .<c .i-m th- hin cho thM" rfng 8(/n th- .ang Hht
tri-n A trong trng thi Gn .7nh ho<c th)m ch; #' .ang Hht tri-n@ 2ghi0n cF( iDn .,ng s= #1ng 8(/n
th- c]ng cho HhH Hht hin nh*ng .<c trng !: khng gian cEa #o'i, m,t "D( t= rMt 8(an trng trong
!ic d(" tr kh[ ncng s=ng s%t .=i !i cc 8(/n th- cch #"@ Z= #1ng cc 8(/n th- cEa #o'i, s+ di ch("-n
gi*a cc 8(/n th- !' s+ Gn .7nh cEa cc 8(/n th- theo khng gian !' thdi gian .:( #' nh*ng ti0( ch;
8(an trng c/n >em >t, .<c it .=i !i nh*ng #o'i thdng >(Mt hin di dng nh*ng 8(/n th- tm
thdi ha" nh*ng 8(/n th- khng Gn .7nh .1c hnh th'nh do di c@ l@1@k@ Z+ hnh th'nh, ti #)H cc 8(/n
th- mi l@1@k@1@ Cc tiDH c)n cR [n Tha" ! chy 8(an st th` .,ng s+ tiDn ti t("t chEng cEa cc #o'i
.ang ng(" cMH, nhi:( nh' sinh hc [o tIn .? gt ./( >T" d+ng cc cch tiDH c)n nhfm [o ! nh*ng
#o'i n'"@ - c% th- th+c hin m,t cch hi( 8([ !ic thiDt #)H 8(/n th- mi chQng ta c/n Hh[i hi-( re
h*ng "D( t= gT" n0n s+ s(" gi[m cc 8(/n th- hoang d? an ./( !' do !)" #oi trS .
c nh*ng "D( t= .% ho<c ch; ;t c]ng ki-m sot .1c chQng@ ; d` nD( m,t #o'i chim .<c h*(
.? 7 dTn .7a HhRng scn gt ngo'i t+ nhi0n .Dn mFc sgH 7 t("t chEng, cc kh( !+c .| trFng cEa
chQng th 7 hE" hoi do cc hot .,ng Hht tri-n !' trFng cEa chQng 7 cc #o'i ngoi #ai cn, th tMt c[
nh*ng !Mn .: n0( tr0n c/n Hh[i .1c .: c)H .Dn trong c
Rng trnh ti #)H 8(/n th-@ 2D( chy .Rn th(/n Hh%ng th;ch cc con chim .1c n(i nhTn to
!'o t+ nhi0n m' khng trao .Gi 'n c !i ngdi dTn .7a HhRng, !: m,t s+ tha" .Gi trong HhRng
thFc sU d`ng .Mt, !' !ic ki-m sot cc #o'i ngoi #ai sh dn .Dn kDt 8([ #' s+ 8(a" trA #i cEa tnh
hnh an ./( nm . ao o@ C% P cch tiDH c)n cR [n .? .1c sU d`ng .- thiDt #)H 8(/n th- .,ng
th+c !)t mi@ ChRng trnh ti d( nh)H (reintrod(ction Hrogram$9 #' cch
h[ nh*ng c th- .? .1c nhTn n(i trong .i:( kin n(i nh=t ha" th[ nh*ng c th- th( th)H ngo'i
t+ nhi0n !'o kh( !+c c trQ c] cEa chQng, nRi #o'i n'" .? #T( khng csn >(Mt hin n*a@ 3`c .;ch cR [n
cEa chRng trnh n'" #' nhfm ti to m,t 8(/n th- mi trong mi trdng ng("0n thE" cEa n%@ ChRng
trnh mA r,ng (a(gmentation Hrogram$9 #' th[ cc c th- !'o m,t 8(/n th- .ang tIn ti .- #'m tcng k;ch
thc !'o 8( gen cEa n%@ Cc c th- .1c Hh%ng th;ch n'" c% th- #' cc c th- hoang d? .1c gt gi* A
m,t nRi n'o .% ho<c chQng #' nh*ng c th- .1c nhTn n(i nh=t@ ; d` di-n hnh cho cch tiDH c)n n'" #'
nh*ng con .Ii mIi mi nA .1c n(i gi* trong nh*ng giai .on ./( cEa s+ Hht tri-n con non, dj 7
thRng tGn rIi sa( .% mi th[ trA #i !'o i-n@ ChRng trnh d( nh)H (introd(ction Hrogram$9 trong .%
cc #o'i .
g th+c !)t .1c ch("-n .Dn nh*ng kh( !+c nfm n
'i Hhm !i HhTn = cEa chQng !i h" !ng rfng 8(/n th- mi sh .1c hnh th'nh@ Cch tiDH c)n nh
!)" c% th- th;ch h1H khi mi trdng ng("0n thE" cEa #o'i .? 7 hE" hoi ti mFc #o'i khng th- tiDH
t`c tIn ti A .%, ho<c khi cc "D( t= gT" s(" thoi an ./( !n csn .% khiDn cho !ic ti d( nh)H
khng th- th+c hin .1c@ ic d( nh)H m,t #o'i !'o nh*ng .7a .i-m mi c/n .1c s(" t;nh cn th)n
.- .[m [o rfng #o'i n'" khng gT" hi ti h sinh thi mi !' khng gT" hi ti cc 8(/n th- [n .7a
.ang c% ng(" cR t("t dit@ C]ng c/n Hh[i th)n trng .- .[m
rfng cc c th- mi khng mang theo nh*ng nh t)t 7 nhijm trong thdi kx n(i nh=t ! .i:(
.% c% th- gT" Hht d7ch !' giDt hi cc 8(/n th- hoang d?@ 2h*ng .i:( c/n #( a .- c% d+ n th'nh
cng 2h*ng .,ng !)t .1c tr[ #i thi0n nhi0n c% th- .si hoi s+ 8(an tTm !' hG tr1 .<c it
trong 8( trnh th[ c]ng nh nga" sa( khi .1c th[@ Cc con !)t c% th- !n .1c n(i cn !' .1c che
chA ti .i-m th[ trong m,t thdi gian cho .Dn khi chQng c% kh[ ncng t+ tIn ti, ho<c ti .i-m th[,
ll
chQng #/n #1t .1c th[ ra rIi nh=t !'o #Ing cho .Dn khi chQng th;ch nghi .1c !i cc .i:( kin cEa
kh( !+c .% mi thi@ C% th- c/n th0m nh*ng can thiH nD( nh cc c
!)t c% i-( hin khng th- tIn ti, .<c it trong thdi kx hn hn ha" khan hiDm thFc cn@ -
cc d+ n ti #)H 8(/n th- th'nh cng c/n #( tTm .Dn kh;a cnh tG chFc !' t)H t;nh >? h,i cEa cc .,ng
!)t sa( khi chQng .1c th[ ra@ ngo'i t+ nhi0n, cc .,ng !)t, .<c it #' cc #o'i thQ !' m,t s= #o'i
chim thdng hc hoi #n nha( !: mi trdng cEa chQng !' cch giao tiDH >? h,i gi*a cc th'nh !i0n
trong #o'i@ 2h*ng .,ng !)t n(i thdng khng c% nh*ng k} ncng c/n thiDt .- tIn ti trong mi trdng
t+ nhi0n, chQng thiD( cc k} ncng giao tiDH >? h,i c/n thiDt .- tm kiDm thFc cn, c[m nh)n ng(" hi-m,
tm n .di !' n(i con@ - !1t 8(a nh*ng trA ngi c% t;nh >? h,i n'", nh*ng #o'i !)t n(i c/n Hh[i
.1c h(Mn #("n trc khi th[ chQng #i !'o mi trdng t+ nhi0n@ 3=i giao tiDH >? h,i #' m,t trong
nh*ng t)H t;nh kh% nhMt m' con ngdi Hh[i d" cc #o'i chim thQ n(i Ai ! c
ng ta csn hi-( iDt rMt ;t !: s+ tinh tD cEa t)H t;nh >? h,i A h/( hDt cc #o'i@ T(" nhi0n, .? c% m,t
s= th'nh cng trong trong !ic >? h,i h%a cc #o'i thQ .1c nhTn n(i@ Trong m,t s= trdng h1H, con
ngdi gt chc !| 0n ngo'i !' cU chy cEa cc con !)t hoang d?@ OhRng HhH n'" .<c it 8(an trng
khi Hh[i tiDH >Qc !i cc con non ! chQng c/n Hh[i iDt cch nh)n iDt .Ing #oi chF khng Hh[i #' con
ngdi ha" nh*ng #o'i n(i dpng chQng@ Trong m,t s= trdng h1H, nh*ng c th- hoang d? cBng #o'i sh
.1c dBng #'m hng dn !i0n cho cc c th- n(i@ Cc con !1n gt ngo'i t+ nhi0n .? .1c nh=t
ch(ng !i cc !1n n(i .- chQng to n0n cc nh%m >? h,i !' sa( .% chQng sh .1c th[ #i !'o t+ nhi0n
!i h" !ng rfng !1n n(i sh hc hoi cch s=ng tS tS !1n hoang d?@ ic ti #)H cc 8(/n th- mi cho
cc #o'i th+c !)t hiDm !' c% ng(" cR
"t dit c% s+ khc it !: cR [n so !i nh*ng nG #+c ti #)H cc 8(/n th- .,ng !)t c% >Rng
s=ng tr0n cn@ ,ng !)t th c% th- Hht tn ti cc .7a .i-m mi !' chE .,ng tm kiDm cc !7 tr; c%
.i:( kin th;ch h1H nhMt .=i !i chQng@ Trong trdng h1H cEa th+c !)t th ht sh .1c Hht tn ti cc
.7a .i-m mi nhd gi%, nc !' .,ng !)t@ 3,t khi ht .? rRi >(=ng .Mt th n% sh khng ch("-n d7ch
.1c n*a, k- c[ khi !7 tr; mi th;ch h1H nhMt cho n% chy !'i a centimet@ 7 tr; n'" .<c it 8(an trng
.=i !i s+ sinh tIn cEa th+c !)t ! nD( .i:( kin mi trdng #' 8( ngng, ho<c 8( nhi:( %ng rTm,
8( kh ha" 8( m t .:( khiDn cho ht khng n" m/m ho<c m/m
t )hT". S< nh*V0 #>-n > )h:1 )@ 4h* )jng #O )kn "h*T" ,
thiDt #)H 8(/n th- gi=ng cT" con mi A m,t s= #o'i@ 2hn ch(ng, cc #o'i th+c !)t hiDm, .ang
c% ng(" cR t("t dit thdng khng ti #)H .1c 8(/n th- fng cch gieo ht ti cc .7a .i-m c% !|
nh HhB h1H !i chQng@ - tcng cR h,i th'nh cng, cc nh' th+c !)t hc thdng cho ht n" m/m !'
chcm s%c cT" con trong cc .i:( kin mi trdng Gn .7nh@ Chy ti khi cT" con .? 8(a giai .on "D( t
chQng mi .1c cM" ra mi trdng ngo'i@ Trong m,t s= trdng h1H khc, cT" con .1c Fng tS 8(/n
th- hoang d? .ang sinh s=ng (thdng 8(/n th- n'" ho<c .ang c% ng(" cR 7 t("t dit ho<c !ic #M" .i
m,t t} # rMt nho sh khng gT" hi g cho 8(/n th-$, rIi .em cM" !'o m,t nRi khc th;ch h1H song
cha c% 8(/n th- cT" n'" chiDm cF@ l@1@k@\@ Cc chRng trnh ti #)H 8(/n th- !' #()t HhH Cc
chRng trnh d( nh)H, ti d( nh)H, ha" mA r,ng sh ng'" c'ng gia tcng trong nh*ng ncm ti khi cc
c(,c khEng ho[ng .a dng sinh hc >[" ra thdng >("0n do ng'" c'ng nhi:( cc #o'i sinh !)t 7 ti0(
dit trong thi0n nhi0n@ 2hi:( d+ n ti d( nh)H cho cc #o'i c% ng(" cR t("t chEng sh .1c cc kD
hach khi Hh`c ch;nh thFc do ch;nh HhE .: ra th+c hin@ T(" nhi0n, cc chRng trnh ti #)H 8(/n th-
c]ng nh cc chRng trnh nghi0n cF( ch(ng !: cc #o'i c% ng(" cR t("t chEng .ang ng'" c'ng ch7(
nhi:( tc .,ng cEa nh*ng sgc #()t nhfm hn chD t s+ chiDm h*( c]ng nh sU d`ng chQng@ 2D( nh
cc 8(an chFc ch;nh HhE th+c thi cc , #()t n'" m,t cch cFng nhgc .=i !i cc chRng trnh nghi0n
cF( khoa hc !=n khng Hh[i #' m`c ti0( cR [n cEa #()t, th cng !ic nghi0n cF( [o ! cc #o'i c%
ng(" cR t("t chEng c% th- sh 7 hn chD@ Cc thng tin khoa hc mi #' r
lr
)kn "h*T" ,K #WX n2n nh^ng <
n c]ng nh .- .: >(Mt cc nG #+c [o tIn khc@ Cc nh' sinh hc [o tIn c/n Hh[i gi[i th;ch
!: nh*ng #1i ;ch cEa cc chRng trnh cEa h .- cc 8(an chFc ch;nh HhE c]ng nh 8([ng .i 8(/n
chQng c% th- hi-( .1c, !' h c]ng c/n gi[i 8("Dt .1c nh*ng !Mn .: ch;nh .ng cEa cc ngdi n0(
tr0n@ Cc 8(an chFc ch;nh HhE, nh*ng ngdi #'m c[n trA cho cc d+ n khoa hc, c% th- sh #'m hi ti
cc sinh !)t m' h .ang c= ggng [o !@ T(" nhi0n, m=i ng(" hi-m .=i
icc #o'i .ang c% ng(" cR t("t chEng do nh*ng nghi0n cF( khoa hc ch)m trj !' do #)H kD hoch 8(
th)n trng #' khng .ng k- nD( so !i s+ s(" thoi nhanh ch%ng cEa .a dng sinh hc tr0n th+c
tD m' ng("0n nhTn ch;nh #' do nRi c trQ 7 hE" hoi, do nhijm mi trdng, !' do khai
hc 8( mFc@ l@1@l@ Cc cMH ., [o tIn #o'i 2hfm n0( )t tnh trng cEa m,t #o'i 8(i hiDm cho m`c .;ch
[o tIn, {YC2 .? >T" d+ng l cMH ., [o tIn nh di .T"^ cc #o'i th(,c cMH ., tS \ .Dn k .1c
coi #' nh*ng #o'i .ang 7 .e da t("t chEng@ Cc cMH ., n'" c% !ai trs 8(
rng A cMH 8(=c gia !' 8(=c tD trong !ic hng s+ chQ a !'o nh*ng #o'i .ang .1c 8(an tTm .<c it !'
trong !ic >c .7nh nh*ng #o'i .ang 7 .e da t("t chEng c/n .1c [o ! thng 8(a cc cam kDt
8(=c tD nh Cng c C{TZ ? t("t chEng (>tinct$9 #' nh*ng #o'i (ha" cc .R
! HhTn #oi khc nh HhTn #o'i ha" chi$ khng csn thM" tIn ti trong t+ nhi0n n*a@ 2h*ng c(,c tm kiDm
ti nh*ng nRi trc .T" !=n #' 8(0 hRng sinh s=ng c]ng nh ti nh*ng nRi HhTn = khc .:(
khng Hht hin .1c chQng ang ng(" cMH (ndangered, .ang c% ng(" cR t("
cEng$9 #' nh*ng #o'i c% nhi:( kh[ ncng 7 t("t chEng trong tRng #ai khng >a@ Trong s= n'" c% c[
nh*ng #o'i c% s= #1ng c th- 7 gi[m ti mFc #o'i kh% c% th- tiDH t`c tIn ta7 nD( nh cc nhTn t=
.e da
tiDH dijn@ Vj 7 thRng tGn ((#nera#e, c% th- 7 .e da t("t chEng$9 #' nh*ng #o'i
c% th- 7 .e da t("t chEng trong tRng #ai g/n ! cc 8(/n th- cEa chQng .ang 7 th( hH k;ch thc
ti khgH mi nRi th(,c !Bng HhTn = cEa #o'i@ mh[ ncn
tIn ti #T( d'i cEa nh*ng #o'i n'" #' khng chgc chgn@ iDm (Nare$9 #o'i nh*ng #o'i
c% s= #1ng c th- ;t, thdng #' do c% !Bng HhTn = trong gii hn hH ho<c #' do m)t ., 8(/n th-
thMH@ 3<c dB nh*ng #o'i
" cha Hh[i .=i m<t !i nh*ng ng(" hi-m tFc thdi song s= #1ng nho khiDn chQng trA th'nh nh*ng
#o'i c% ng(" cR t("t chEng@ o'i cha hi-( iDt ./" .E ({ns(qqicient#" knozn$9 #' nh*ng
#o'i c% th- th(,c m,t
ong nh*ng cMH [o tIn n0( tr0n nhng do cha .1c hi-( iDt ./" .E n0n cha >DH .1c !'o m,t cMH
., c` th- n'o@ Tr(ng tTm 8(an trgc
o tIn ThD gii (bC3C, bor#d Conser!ation 3onitoring Centre$ .? sU d`ng cc cMH ., tr0n .- .nh gi
!' m t[ nh*ng m=i .e da .=i !i kho[ng r6@666 #o'i th+c !)t !' \@666 #o'i .,ng !)t trong cc
c(=n sch .o do tr(ng tTm n'" >(Mt [n@ Cc cMH ., [oI
#o'iEa {YC2 !' cc c(=n sch .o cEa bC3C #' c .i ./( ti0n rMt c/n thiDt trong s+ nghiH [o tIn
cc #o'i tr0n thD gii, song khi sU d`ng h th=ng HhTn hng n'" c]ng g<H m,t s= kh% khcn nh
.7nh@ Trc hDt, c/n Hh[i nghi0n cF( >c .7nh k;ch thc 8(/n th- !' >( hng iDn .,ng
s= #1ng mii m,t #o'i khi .? .? .a !'o danh sch@ 2h*ng nghi0n cF( nh !)" c% th- sh rMt kh%
khcn, t=n km !' mMt nhi:( thdi gian@ ThF hai #' m,t #o'i c/n .1c nghi0n cF( tr0n to'n , kh(
HhTn = cEa n%, c% th- #' sh ko theo nh*ng kh% khcn trong khT( h)( c/n@ ThF a, cc cMH n'" h/(
hDt #' khng Hh
lX
h3' vCi cc )o$i c@n trAng nhit !Ci, )$ nhng )o$i cha .1c hi-( iDt nhi:( !: m<t .7nh #oi
c]ng nh .<c t;nh sinh hc, si
thi hc song )i !ang b[ !2 "a "o rMng nit .i .ang 7 trit Hh nghi0m trng @ ThF t
#' cc #o'i th
ng b[ 4U' v$o )oi b[ !2 "a tu7t chJng kH c[ khi ngdi ta .? #T( khng csn nhn thM" chQng,
!i m,t
*N ,nh 7{ng nT0 )@ 9S" ngh*2n )
4| )Ong ;t "a9 #-* )hUng. Dbn ,I L0an "
ng nhMt trong h th=ng HhTn cMH cEa {YC2 #' nh*ng ti0( ch; .- >DH m,t #o'i !'o m,t cMH .,
n'o .% csn rMt chE 8(an@ Vo ng'" c'ng c% nhi:( c nhTn !' tG chFc tham gia !'o !ic .nh gi !'
.7nh mFc ng(" cMH cho cc #o'i n0n nhi:( kh[ ncng cc #o'i sh 7 >DH hng m,t cch tB" tin@ -
khgc Hh`c tnh trng n'", 3ace !' ande (1441$ .? .a ra h th=ng HhTn #oi a cMH d+a tr0n >c s(Mt
7 t("t chEng9 Cc #o'i .ang ng(" cMH tr/m t
ng 6)7*"*)a# ;X!)*!;'m )@ pAd ha1 #=n hn ]
s(Mt 7 t("t chEng trong !sng l ncm ha" \ thD h Cc #o'i .ang ng(" cMH (endangered sHecies$ 9
c% \6 C l6~ >c s(Mt 7 t("t chEng trong !sng \6 ncm ha" 16 thD h Cc #o'i dj 7 thRng tGn
(!(#nera#e sHecies$9 c% 16 C \6~ >c s(Mt 7 t("t chEng trong !sng 166 ncm@ l@1@r@ u[o tIn #o'i
fng HhH chD l@1@r@1@ Cc , #()t w(=c gia Cng c` HhH chD ha" #()t HhH c% th-
1 H d`ng ti cc cMH .7a HhRng, 8(=c gia ha" 8(=c tD .- [o ! tMt c[ cc kh;a cnh cEa .a dng sinh
hc@ 2hi:( , #()t 8(=c gia .? nhfm c` th- !'o !ic [o tIn cc #o'i@ Ti nc 3, , #()t cR
[n nh
[o ! cc #o'i #' ()t ncm 14XP !: Cc #o'i .ang c% ng(" cR t("t chEng@ u, #()t n'" #' m,t hnh m(
cho nhi:( 8(=c gia noi theo t(" rfng !ic th+c thi n% !n csn nhi:( .i:( tranh c?i@ l@1@r@\@
Cc tho[ th()n w(=c tD ic
In .a dng sinh hc c/n Hh[i .1c gi[i 8("Dt A mi cMH khc nha( trong ch;nh HhE cEa tSng 8(=c gia !'
gi*a cc ch;nh HhE@ Trong khi cc cR chD ki-m sot ch;nh hin c% chE "D( #' d+a !'o tSng 8(=c
gia ri0ng it th cc thoa th()n 8(=c tD .ang ng'" c'ng .1c sU d`ng nhi:( trong [o ! cc #o'i
!' nRi c t
@1H tc 8(=c tD #' m,t .i:( kin ti0n 8("Dt ! nhi:( #a do khc nha(9 Trc hDt, cc #o'i thdng
di ch("-n 8(a cc i0n gii@ Cc hot .,ng [o tIn chim di c A Hh;a ugc ChT( ( sh khng th-
th'nh cng nD( nRi c trQ 8(a mBa .ng cEa chim ti ChT( Ohi 7 Hh hE"@ ThF hai, !ic
(n
n 8(=c tD !: cc s[n Hhm sinh hc c% th- gT" n0n h)( 8([ #' s+ khai thc 8( mFc cc #o'i
nhfm .H Fng nh( c/( thRng mi@ ic 8([n #a !' ki-m sot (n n .si hoi Hh[i c[ tr0n #&nh !+c
>(Mt !' nh)H kh(@ ThF a, nh*ng #1i ;ch cEa .a dng sinh hc #' c% t/m 8(an trng 8(=c tD@
Cc 8(=c gia gi'( c% th(,c !Bng n .i .1c hAng #1i ;ch tS t;nh .a dng sinh hc cEa !Bng nhit .i
c/n Hh[i sn s'ng giQH .A cc nc ngho kh% hRn nhng .? tham gia th+c hin !ic [o tIn cc ng(In
.a dng sinh hc .%@ C(=i cBng, rMt nhi:( !Mn .: cEa cc #o'i ha" cc h sinh thi 7 .e da c%
8(i m to'n c/( n0n .si hoi s+ h1H tc 8(=c tD .- gi[i 8("Dt@ 2h*ng m=i .e da nh !)" ao gIm .nh
gt thE" s[n 8( mFc, nhijm khng kh; !' ma acid, nhijm sng, hI !' .i dRng, iDn .Gi kh; h)(
to'n c/( !' s(" thoi t/ng nn@ iH c 8(an trng nhMt trong !ic [o ! cc #o'i A 8(i m 8(=c tD #'
Cng c !: (n n cc #o'i .ang c% ng(" cR t("t chEng (C{TZ, Con!ention on {nternationa#
l5
Trade in ndangered ZHecies$ .1c ra .di ncm 14XP cBng !i s+ ra .di cEa ChRng trnh 3i trdng
i0n iH w(=c (Y2O$@ Cng c n'" hin c% 1\6 nc th
gia@ Cng c C{TZ .a ra m,t danh sch cc #o'i .1c ki-m sot trong !ic (n n 8(=c
tD^ cc 8(=c gia th'nh !i0n .Ing a hn chD (n n !' khai thc c% t;nh hE" dit cc #o'i n'"@ Oh`
#`c { cEa cEa Cng c #it k0 rXl #o'i .,ng !)t !' th+c !)t 7 cMm (n n ho'n to'n@ Csn Hh` #`c
{{ gIm P@X66 #o'i .,ng !)t !' \1@666 #o'i th+c !)t c% s+ ki-m sot !' gim st tro
!ic (n n 8(=c tD@ Trong s= cc #o'i th+c !)t c% c[ cc #o'i .1c
th'nh do n(i cM" m nh Hhong #an, >Rng rIng, dRng >y, .Ing
hi ng'" c]ng c% nhi:( cc #o'i cT" #M" gi@ T
n s= cc #o'i .,ng !)t, cc nh%m .1c ki-m sot ch<t chh gIm !t, cc #o'i c% k;ch thc #n gIm cc
#o'i th(,
h mo, c!oi, rBa i-n, chim cn th7t, t0 gic, gM(, #inh trAng,
c#o'i .1c gt !: n(i trong nh', sA thQ,
E" c(ng^ cc #o'i .1c scn gt .- #M" #ng, da ha" cc s[n Hhm khc@ 3,t hiH c 8(=c tD
8(an trng khc #' Cng c !: [o ! cc #o'i .,ng !)t di c, ka ncm 14X4, m' trng tTm #' cc
#o'i chim di c@ Cng c n'" #' m,t Hh/n G s(ng 8(an trng cho Cng c C{TZ ! n% .? kh("Dn
kh;ch cc nG #+c 8(=c tD [o tIn cc #o'i chim di c >("0n i
g*=* )jng nh ,Q nhbn 9-n
cc cch tiDH c)n trong !ic nghi0n cF(, 8([n #a !' ki-m sot scn gn@ Csn c% cc thoa th()n 8(=c
tD khc nhfm [o ! cc #o'i sinh !)t, .% #'9 - Cng c !: u[o tIn cc #o'i sinh !)t i-n
!Bng 2am C+c - Cng c w(=c tD !: ki-m sot c !oi - Cng c w(=c tD !: [o !
cc #o'i chim !' Cng c uene#(> !: !ic scn gn !' [o ! cc #o'i chim - Cng c !:
.nh gt !' [o ! sinh !)t trong i-n uantic - Cng c [o tIn .a dng sinh hc 2h1c
.i-m cEa cc hiH c 8(=c tD n'" #' s+ tha
g*a "< ng01+n} ):) L0R
gia c% th- rQt #(i khoi cng c .- theo .(Gi cc #1i ;ch ri0ng cEa h khi c[m thM" cc .i:(
kin Hh[i t(Tn thE #' 8( kh% khcn@
/n c% s+ th("Dt Hh`c !' c[ sFc H cEa 8(/n chQng .- (,c cc 8(=c gia Hh[i th+c hin cc
.i:( kho[n cEa cng c !' khAi t= nh*ng ngdi !i Hhm@ l@\@ u[o tIn A cMH 8(/n >? u[o tIn cc
8(/n >? sinh !)t ng("0n !n #' cch [o tIn c% hi( 8([ nhMt to'n , t;nh .a dng sinh hc@ C% P
cch [o tIn 8(/n >? sinh !)t, .% #' >T" d+ng cc kh( [o tIn, th+c hin cc in HhH 0n ngo'i cc
kh( [o tIn !' Hh`c hIi cc 8(/n >? sinh !)t ti cc nR
c trQ 7 s(" thoi@ mhi m,t kh( [o tIn .1c th'nh #)H, c/n Hh[i c% s+ hI h1H gi*a !ic [o
tIn .a dng sinh hc !' chFc ncng cEa cc h sinh thi !i !ic tho[ m?n cc nh( c/(
trc mgt c]ng nh #T( d'i cEa c,ng .Ing .7a HhRng !' cEa ch;nh HhE .=i !i cc
ng(In t'i ng("0n .%@ l@\@1@ Cc kh( [o tIn
3,t trong nh*ng c .i cR [n 8(an trng nhMt trong !ic [o tIn cc 8(/n >? sinh !)t #'
ch;nh thFc th'nh #)H cc kh( [o tIn
C% th- th'nh #)H cc kh( [tIn theo nhi:( c
, song c% hai HhRng thFc HhG iDn nhMt, .% #' thng 8(a nh' nc (thdng A
l4
MH tr(ng Rng, nhng .i khi c% th- A cMH
h( !+c ha" .7a HhRng$ !' cc tG chFc [o tIn ha" c nhTn m(a #i cc kh( .Mt .%@ Cc kh(
[o tI
csn .1c hnh th'nh Ai cc c,ng .Ing tr(":n th=ng ! h m(=n gi* gn #=i s=ng cEa h@
Ch;nh Hh
A nhi:( nRi .? thSa nh)n 8(":n sA h*( cEa cc c,ng .Ing n'" .=i !i .Mt .ai@ 3,t khi !Bng .Mt .?
1c [o ! th c/n Hh[i c% nh*ng 8("Dt .7nh cho HhH con ngdi .1c tc .,ng #0n .% A mFc ., n'o@
{YC2 ({nternationa# Ynion q
the Conser!ation oq 2at(re and 2at(ra# Neso(rces$ .? >T" d+ng m,t h th=ng HhTn #oi cc kh( [o
tIn, trong .% .7nh r
cc mFc ., sU d`ng tS nho .Dn #n@ OhTn hng hin thdi cEa {YC2 !' bCOL (bor
Commission on Orotected Lreas$ !: cc kh( [o ! !
C:) 9u) "*20 L0Nn #~ Ia IM II III ID D DI
2ghi0n cF( khoa hc 1 P \ \ \ \ P
u[o ! thi0n nhi0n hoang d? \ 1 \ P P C \
u[o tIn da dng di tr(":n !' #o'i 1 \ 1 1 1 \ 1
V(" tr cc d7ch !` mi trdng \ 1 1 C 1 \ 1
Cc .<c .i-m !cn ho, thi0n
nhi0n .<c trng
C C \ 1 P 1 P
V( #7ch !' gi[i tr; C \ 1 1 P 1 P
Gio d`c C C \ \ \ \ P
ZU d`ng :n !*ng cc ng(In t'i
ng("0n
C P P C \ \ 1
V(" tr cc th(,c t;nh !cn ho,
tr(":n th=ng
C C C C C 1 \
cc m`c ti0( 8([n #a nh sa(9 {@ mh( [o ! nghi0m ng<t ( Ztrict Hrotection$ {a@ mh(
o tIn thi0n nhi0n nghi0m ng<t (Ztrict 2at(re Neser!e$ {@ mh( hoang d?
(bi#derness$ {{@ u[o tI
):) h+sinh thi !' gi[i tr; (cos"stem conser!ation and recreation$ (dn w(=c gia$ {{{@ u[o
tIn cc .<c .i-m t+ nhi0n (Conser!ation oq nat(ra#
at(res$ (Cc)gng "7nh 8(=c gia$ {@ u[o tIn 8(a 8([n #a chE .,ng (Conser!ation thro(gh
acti!e manageme
$ (w([n #a ni v$ )o$i$ @ u[o tIn c[nh 8(an tr0n .Mt #i:n, tr0n i-n !' gi[i tr;
(andscaHe_seascaHe conser!ation and recreation$ (u[o ! c[nh 8(an$ {@ ZU d`ng :n !*ng
cc h sinh thi t+ nh
r6
n .Fustainab)2 us2 om
a(ra# ecos"stems$ (w([n #a t'i ng("0n kh( [o !$ 3`c ti0( 8([n #a tGng h1H .=i !i tSn
hng m`c .1c tGng kDt nh A [ng
1 u[ng k@1@ Cc m`c ti0( 8([n #a trong c
h( [o ! ChQ th;ch9 1@ 3`c ti0( h'ng ./(^ \@ 3`c
i( thF "D(^ P@ 3`c ti0( c% th- H d`ng^ C khng H d`ng Cc .7nh ngh&a, cc m`c ti0( !' cc ti0(
ch(n chn
acho cc hng m`c .1c tGng kDt nh sa( ({YC2, 144k
ng {@ mh( [o tIn thi0n nhi0n nghi0m ng<t ha
cc khu hoang "B: c
h( [o ! .1c 8([n #a chE "D( cho khoa hc ha" [o ! thi0n nhi0n hoang d? ng {a9
mh( [o tIn thi0n n
0 nghi0m ng<t9 cc kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D( cho khoa hc 7nh ngh&a9 #' din t;ch
.Mt #i:n ha"
i-n chFa cc h sinh thi nGi )t ha" ti0( i-(, cc .<c .i-m .7a #a, sinh #a cEa #o'i th()n tin cho
nghi0n cF( khoa hc !' 8(a
"7l) 9g* trdng Cc m`c ti0( 8([n #a9 u[o ! nRi A, h sinh thi !' #o'i tr
khwi nhng >o .,ng c'ng nhi:( c'ng t=t@ V(" tr cc ng(In gen
V(" tr cc 8( trnh sinh thi u[o ! cc .<c .i-m !: cM( trQc c[nh 8(an
u[o ! cc m( cEa mi trdng t+ nhi0n cho cc nghi0n cF( khoa hc, 8
n trIc v$ gio ">c m@
tdng C% 8(i hoch .- gi[m thi-( cc >o .,ng n chD s+ thTm nh)H cEa c,ng
.Ing ng dn chn #+a9 Vin t;ch Hh[i .E #n .- [o .[m t;nh
hng nhMt cEa h sinh thi !' .- th+c hin .1c cc m`c ti0( 8([n #a mh( !+c .1c ch
H[i nfm ngo'i s+ can thiH tr+c tiDH cEa con ngdi !' c% kh[ ncng .- d(" tr .i:( .%@
ic [o tIn s+ .a dng sinh hc cEa kh( !+c .t .1c 8(a !ic [o !, khng c/n s+
8([n #a t;ch c+c ha" c[i to nRi
ng {@ mh([o tIn hoang d?9 kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D( [o ! thi0n nhi0n hoang d? 7nh
ngh&a9 3,t din t;ch #n tr0n .Mt #i:n ha" i-n, khng
biUn !zi ha7 =t biU
.i, d(" tr.1c nh*ng .<c .i-m ha" cc [nh hAng cEa t+ nhi0n, khng c% s+ c trQ thdng tr+c
ha" .ng k- cEa con ngdi, .1c [o ! !' 8([n #a .- [o tIn tnh trng t+ nhi0n Cc
m`c ti0( 8([n #a9 u[o .[m
h cc thD h tRng #ai c% cR h,i am hi-( !' thAng thFc .1c m,t !Bng din t;ch r,ng #n khng
7 >o .,ng Ai cc hot .,ng cEa con ngdi trong thdi
in d'i V(" tr cc th(,c t;nh thi0n nhi0n thiDt "D( !' .<c trng mi trdng 8(a thdi gian d'i
cR h,i thTm nh)H cho c,ng .Ing A nhi:( mFc ., !' m,t dng Hh`c !` t=t nhMt !: !)t
b" ?O "*nh th/n cho d( khch m' d(" tr .1c cc .<c trng cEa thi0n nhi0n hoang d? cho th
r1
h hin ti !' tRng #ai C% th- cho HhH cc c,ng .Ing [n .7a sinh s=ng !i
m)t ., thMH trong s+ cTn fng !: cc ng(In t'i ng("0n hin c% .- d(" tr c(,c s=ng cEa h
ng dn chn #+a9 mh( !+c c% .<c trng cao !: thi0n nhi0n, 7 chi Hh=i chE "D(
Ai cc thD #+c thi0n nhi0n, khng c% nh*ng >o .,ng cEa con ngdi !' c% kh[ ncng tiDH t`
thH hin cc thu*
tnh .% nD( .1c 8([n #a theo d+ .7nh mh( !+c Hh[i c% cc .<c trng c% a ngh&a !: sinh
thi, .7a chMt ha" cc .<c .i-m khc !: khoa
, gio d`c, c[nh 8(an ha" gi tr7 #7ch sU mh( !+c n0n c% .1c s+ "0n t&nh, th;ch thQ cho
d( khch, trnh cc HhRng tin di ch("-n gT" In, gT" nhijm mh( !+c [o !
hi .E r,ng .- tiDn h'nh cc hot .,ng [o tIn !' sU d`ng ng {{@ dn w(=c gia9 kh( [o !
.1c 8([n #a chE "D( cho [o ! h sinh thi !' d( #7ch 7nh ngh&a9 Vin t
h.Mt #i:n ha" i-n .1c chn .- [o ! t;nh th=ng nhMt sinh thi cEa 1 ha" nhi:( h sinh thi cho
hin t
! cc thD h tRng #ai, ngcn ch<n !ic khai thc ha" chiDm cF gT" hi .Dn m`c ti0( .: ra !' to cR
sA !: tinh t
n khoa hc,gio d`c, nghy ngRi !' cc cR h,i cho d( khch, tMt c[ cc .i:( .% Hh[i tRng th;ch !i
mi trdng !' !cn ho@ 3`c ti0( 8([n #a9 u[o ! cc kh( !+c thi0n
hin v$ cnh Duan c
angh&a 8(=cgia !' 8(=c tD !: cc m`c .;ch tinh th/n, khoa hc, gio d`c ha" d( #7ch V("
tr hin trng c'ng thi0n nhi0n c'ng t=t cc !; d` ti0( i-( !: cc !Bng .7a #a t+ nhi0n, cc
8(/n >? sinh hc, cc ng(In gen !' cc #o'i .- to ra s+ G
.nh !' .a dng sinh thi w([n #a !ic sU d`ng cEa d( khch .=i !i cc m`c ti0( tinh th/n,
gio d`c, !cn ho !' gi[i tr; trong mFc ., !n d(" tr
h*+n "7-ng t+ nhi0n ha" g/n t+ nhi0n Gi[m thi-( !' sa( .% ngcn ch<n !ic
khai thc !' chiDm cF kh
th9n thin !i m`c .;ch .<t ra V(" tr !ic tn trng cc th(,c t;nh !: sinh
thi, .7a hnh, thm m .? .1c [o .[m trong m`c ti0( C/n
nh !Un cc nhu c+
ca dTn [n >F ao gIm !ic sU d`ng t'i ng("0n, trong chSng m+c cc hot .,ng n'" khng c%
nh*ng tc .,ng gT" hi .=i !i cc m`c ti0( 8([n #a@ ng dn chn #
9 mh( [o ! Hh[i ti0( i-( !: cc !Bng thi0n nhi0n chE "D(, cc .<c trng !: c[nh 8(an
!' cc #o'i
n th+c !)t,.7a mo, nRi m' khng c% nh*ng >o .,ng cEa con ngdi !' c% kh[ ncng tiDH t`c th-
hin c
h(,c t;nh .% nD( .1c 8([n #a theo d+ .7nh mh( [o ! Hh[i r,ng .- chF
!#3c to$n b* m*t ha
mt !'i h sinh thi m' khng 7 chi Hh=i Ai cc hot .,ng cEa con ngdi do chiDm cF ha" khai
thc ng {{{9 Vi s[n thi0n nhi0n9 kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D( cho !ic [o tIn cc
.<c .i-m t+ nhi0n
i( i-(@ 7nh ngh&a9 mh( !+c c% m,t ha" !'i .<c .i-m t+ nhi0n, !cn ho .<c it c% gi tr7 nGi )t
ha
r\
,S) nhb" !: s+ 8( hiDm, ti0( i-( ha" c% a ngh&a !: m th()t !' !cn ho 3`c ti0(
8([n #a9 u[o ! ha" [o tIn !&nh !ijn cc .<c .i-m
zi bt v5 thi0n nhi0n do t/m 8(an trng !: thi0n nhi0n, t;nh .,c nhMt ha" c% a ngh&a
.i din !: tinh th/n Theo cc m`c ti0( .: ra, to cR h,i cho nghi0n cF( khoa
c, gio ">c, nhn
F !' gi tr7 c,ng .Ing Gi[m thi-( !' sa( .% ngcn ngSa !ic khai thc ha" chiDm cF tri
ng1c !i m`c ti0( .: ra@ OhTn chia .D
mi c,ng .Ing cc #1i ;ch HhB h1H !i cc m`c ti0( 8([n #a@ ng dn #+a chn9 mh(
[o ! Hh[i chFa 1 ha
ni:( .<c .i-m nGi )t (th;ch h1H !i .i:( kin t+ nhi0n nh thc nc, hang .,ng, ming nQi #Ua,
cIn ct, ?i i-n,@@@cBng !i cc kh( h .
gth+c !)t .<c trng$ mh( [o ! Hh[i #n .- [o ! .1c t;nh to'n , cEa cc .<c trng
!'
Bg #i0n 8(an ao 8(anh ng {9 kh( !+c 8([n #a #o'i_nRi A9 kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D(
cho !ic [o tIn
h@ng Dua vic tiUn
n m,t s= hot .,ng 8([n #a cEa con ngdi@ 7nh ngh&a9 din t;ch .Mt #i:n ha" i-n #' .=i t1ng cEa
cc hot .,ng can thiH .=i !i m`c ti0( 8([n #a .- [o .[m !ic d(" tr n
ha" .H Fng cc "0( c/( .<c it cEa #o'i 3`c ti0( 8([n #a9 [m [o !' d(" tr .i:(
kin nRi A c/n thiDt .- [o ! #o'i, nh%m #o'i ha" 8(/n >? sinh hc 8(an
g^ ha" cc.<c .i-m t+ nhi0n cEa mi trdng@ 2ghi0n cF( khoa hc !' 8([n #a mi
trdng #' cc hot .,ng chE "D( #i0n kDt !i 8([n #a t'i ng("0n :n
n Oht tri-n kh( !+c cho gio d`c !' nh)n thFc c,ng .Ing !: cc .<c .i-m t+ nhi0n !: nRi
A !' cng !ic 8([n #a
ng ?W"hoang d? Gi[m thi-( !' sa( .% ngcn ch<n !ic khai thc 8( mFc ha"
chiDm gi* c% hi !i m`c ti0( .:
, { OhTn chia #1i ;ch cho ngdi dTn s=ng trong kh( !+c HhB h1H !i cc m`c ti0(
khc cEa !ic 8([n #a@ ng dn #+a chn9 mh( [o ! Hh[i c% !ai trs 8(an trng
trong !ic [o ! thi0n nhi0n !' s+ tIn ti cEa #o'i (kh( !+
snh sn, !t ng'
, rn san h, !Bng cUa sng, .Ing co,@@@$ mh( [o ! Hh[i #' nRi m' !Mn .: [o ! nRi A
#' c/n thiDt cho s+ Hht tri-n cEa kh( h th+c !)t .7a HhRng, 8(=c gia ha" #'
ic trQ .=i!i cc .,ng !)t di c@ Z+ [o tIn #o'i !' nRi c trQ Hh[i d+a !'o cc hot
.,ng can thiH cEa cc nh' 8
n#a, nD( c/n thiDt c% cc hot .,ng cEa con ngdi .- to ra nRi c trQ m
hthc kh( [o ! Hh` th(,c !'o nh( c/( nRi c trQ cEa #o'i .1c [o ! !' c% th- tha" .Gi tS
nho .Dn rMt #
ng 9 [o! c[nh 8(an tr0n .Mt #i:n ha" i-n9 kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D( cho !ic [o tIn
c[nh 8(an !' gi[i tr;@ 7nh
rP
g&a9 din t;ch .Mt #i:n !Bng !en d !' i-n th;ch h1H, nRi m' m=i tRng tc cEa con ngdi !'
thi0n nhi0n 8(an thdi gian .? to ra nh*ng .<c .i-m ri0ng it c% a ngh&a !: thm m,
sinh thi ha"
c ho !' thdng c% t;nh .a dng sinh hc cao 3`c ti0( 8([n #a9 V(" tr m=i tRng tc
h'i hI !: thi0n nhi0n !' !cn ho 8(a !ic [o ! c[nh 8(an, tiDH t`c sU d`ng .Mt tr(":
thng, 497 "ng cc
hc tijn !' cc i-( hin !: !cn ho, >? h,i G tr1 cc hot .,ng kinh tD !' #=i s=ng h'i
hI !i thi0n nhi0n !' [o tIn cR cM( !cn ho >? h,i cEa c,ng .Ing #i0n 8(an
V(" tr s+ .a dng !: c[nh 8(an !' nRi A !' m=i #i0n kDt #o'i !' h sinh thi@
Gi[m thi-( !'
gn ch<n !ic sU d`ng .Mt !' cc hot .,ng khng HhB h1H !i 8(i m ha" t;nh chMt@ To
cR h,i th gi?n cho c,ng .Ing 8(a gi[i tr
?O 0 #ch !i #oi hnh !' mFc ., HhB h1H !i .<c trng cEa kh( !+c
mh("Dn kh;ch cc hot .,ng nghi0n cF( khoa hc !' g
o ">c g6' 'h/n !'o s+ Gn .7nh #T( d'i cEa cc 8(/n th- !' s+ Hht tri-n cEa c,ng
.Ing, hG tr1 cho !ic [o ! mi trdng kh( !+c To HhQc #1i cho c,ng .Ing .7a
HhRng 8(a !ic c(ng cMH cc s[n Hhm t+ nhi0n (nh cc s[n Hhm
Mng v$ ngh5 cE v
cc d7ch !` (nh nc sch ha" th( nh)H tS d( #7ch :n !*ng$ ng dn #+a chn9 mh(
!+c [o ! c% !Bng
t#i:n, !Bngd ha" !Bng i-n .[o c% c[nh .H, .a dng nRi A, h th+c !)t, .,ng !)t, th- h
n.1c cc m hnh sU d`ng .Mt .,c .o !' tr(":n th=ng !' cc tG chFc >? h,i #' minh chFng !: s+
.7nh c cEa con ngdi !' cc t)H t`
=i s=ng !'t;n ngpng .7a HhRng mh( [o
'hi to ra c h*
t gi?n chocng chQng 8(a gi[i tr; !' d( #7ch trong #=i s=ng nh thdng !' cc hot .,ng kinh tD
ng {9 8([n #a t'i ng("
rong cc kh( [o !9 kh( [o ! .1c 8([n #a chE "D( cho !ic sU d(ng :n !*ng cc h sinh thi
t+ nhi0n 7nh ngh&a9 kh( [o ! chFa c
h sinh thichE "D( khng 7 iDn .Gi, .1c 8(
#~ ,K MN> ,N9 )h> ?*+) MN> ?+ ?
d(" tr t;nh .a dng sinh hc, .Ing thdi !n to ra cc s[n Hhm !' cc d7ch !` t+ nhi0n .H
Fng cho nh( c/( cEa c,ng .Ing 3`c ti0( 8([n #a9 u[o ! !' d(" tr t;nh .a dng
sinh hc
cc gi tr7 thi0n nhi0n khc cEa kh( [o ! trong thdi gian d'i mh("Dn kh;ch
cc hot .,ng 8([n #a hi( 8([ cho cc m`c ti0( s[n >(Mt :n !*ng u[o ! t'i
ng("0n thi0n nhi0n trnh khoi cc m`c .;ch sU d`ng .Mt khc #'m h(} hoi t;nh .a dng sinh
hc cEa kh( [o ! G%H Hh/n !'o s+ Hht tri-n !Bng !' 8(=c gia ng dn #+a
chn9 t nhMt \_P kh( [o ! Hh[i A trong ha" 8(i hoch trong .i:( kin t+ nhi0n^
khng ao gIm kh( cT" trIng th
n
mi mh( [o ! Hh[i .E #n .- c% th- sU d`ng :n
!*ng t'i ng("0n m'
h
ng to ra s+ s(" thoi gi tr7 thi0n nhi0n trong thdi gian d'i
O
h[i th'nh
rk
#)H ch;nh 8(":n 8([n #a@ l@\@1@1@ Cc kh( [o tIn hin c% mh( [o tIn ch;nh thFc ./(
ti0n .1c hnh th'nh !'o ng'" 1 thng P ncm 15X\ khi tGng th=ng 3, Y#"sses Grant chy .7
566@666 ha A !Bng .ng gc b"oming #'m dn w(=c gia e##ozs
Ch[0 Ph*
Ch[0
T. P.Dng
M| a"*nh
?O Ca7*M2
C_n #-* "72n
"hT g*=*
TYng
SR 4h0 MN> "rn
TGng 1\lk PX6r \Pr\ \P@6\5 &A.&pA
Z= kh( [o ! {C{{{
(cc kh( [o tIn
nghi0m ng<t$
Pkr 4kk 4Pr 5@kX5 16,X6k
Z= kh( [o ! {C{
(8([n #a t'i ng("0n$
465 \@Xr\ 1@k\r 1k@ll6 14@rkr
T} # s= kh( [o tIn
{C{{{ (~$
\5~ \l~ k6~ PX~ Pl~
D*+n "Z)h 6"7*+0 49
B
'
TGng din t;ch \@6r 1@5l \@1r X@1r 1&$B&
Z= kh( [o ! {C{{{
(cc kh( [o tIn
nghi0m ng<t$
1@\1 6@X\ 1@PX P@5\ X@1\
Z= kh( [o ! {C{
(8([n #a t'i ng("0n$
6@5l 1@1P 6@X4 P@Pk r@11
T} # s= kh( [o tIn
{C{{{ (~$
l4~ P4~ rP~ lP~ lk~
n2, sH tM !6, cc v
n L0R) g*a ?O ):) 4h0 MN> "rn "h*2n nh*2n
HhRng thFc nGi tr,i cho !ic [o tIn thi0n nhi0n, c[ !: .,ng !)t hoang d? !' to'n , c[nh
8(an@ Theo danh sch cEa i0n hiH 8(=c !: cc kh( [o ! (Y2O, bC3C \661$, c% 1\@Xl6 kh(
[o ! tr0n to'n thD gii, c% din t;ch #n hRn 1@666 ha@ Tr(ng tTm w(an trgc u[o tIn ThD gii
(bC3C$ ghi nh)n th0m 1X@r66 kh( [o tIn c% din t;ch nho hRn ti0( ch; t=i thi-( cEa Y2 (Ynited
2ations$ #' 1@666 ha, !i din t;ch th0m !'o #' \5@l66 km \ @ 2h !)", hin na" c% c[ th[" #' P6@Pl6
kh( [o tIn, !i din t;ch 1P,\P tri( km \ (u[ng k@\@$ chiDm 5,5P~ din t;ch : m<t tri .Mt, trong .%
c% 1,P tri( km \ #' cc kh( [o tIn i-n@ Trong s= 141 8(=c gia c% kh( [o tIn, Pr 8(=c gia c% kh(
[o tIn chiDm 16 C \6~ din t;ch .Mt .ai, \k 8(=c gia c% din t;ch cc kh( [o tIn #n hRn \6~ din
t;ch #?nh thG@ u[ng k@\@ Z= #1ng !' din t;ch cc
rl
([o tIn tr0n ThD gii 2g(In9 Orett" (\66\$ l@\@1@\@ T;nh hi( 8([ cEa cc kh( [o tIn 2D( nh cc kh(
[o tIn chy chiDm m,t t} # nho tr0n tri .Mt th hi( 8([ [o tIn cc #o'i cEa thD gii .1c .Dn
.T( Z+ t)H tr(ng cEa cc #o'i thdng >[" ra A nh*ng nRi nhMt .7nh trong to'n , c[nh 8(an9 t
occ ., cao khc nha(, ti nh*ng nRi giao nha( cEa cc kiDn to .7a chMt, ti nh*ng nRi c% t(Gi .7a chMt
cao !' nh*ng nRi c% nhi:( t'i ng("0n thi0n nhi0n 8(an trng@ 3,t !Bng c[nh 8(an thdng ao
gIm cc d?i .Mt r,ng #n !i cBng m,t ki-( c trQ !' chy c% m,t !'i kh( nho c% cc ki-( nRi c
trQ
(c #oi hiDm@ Trong trdng h1H n'", !ic [o tIn .a dng sinh hc c% th- sh khng Hh` th(,c 8( nhi:(
!'o [o tIn cc !Bng .Mt r,ng #n !i nh*ng ki-( c trQ HhG iDn m' #' Hh[i [o tIn .i din cEa
cc ki-( c trQ trong m,t h th=ng cc kh( [o tIn@ Cc !; d` sa( .T" sh minh ho hi( 8([ ti:m
t'ng cEa cc kh( [o tIn nho@ - Ch;nh HhE {ndonesia c% kD hoch [o ! cc 8(/n th- cEa
nh*ng #o'i chim !' #inh trAng [n .7a
>ng h+ "hRng ):) ?3n 0R) g*a ?O 4h0 MN>
n cEa nc n'"@ 3`c ti0( n%i tr0n sh .t .1c nhd !'o !ic tcng din t;ch cc kh( [o tIn tS
P,l~ #0n 16~ so !i tGng di
tch .Mt .aicEa c[ nc@ - Ti h/( hDt cc 8(=c gia nhit .i #n !Bng ChT( Hhi, .a s= 8(/n
th- cEa cc #o'i chim [n .7a #' #' nfm trong cc kh( [o tIn ([ng k@P@$@ ; d` aia c%
tr0n 1666 #o'i chim, th 54~ s= #o'i >(Mt hin trong cc kh( [o tIn !i din t;ch chy
chiDm P,4~ tGng din t;ch .Mt .ai cEa c[ nc@ - 3,t !; d` .i-n hnh !: !ai trs cEa
cc kh( [o tIn nho .% #' dn w(=c gia Zanta Nosa A !Bng TT" ugc Costa Nica@ dn
n'" chy chiDm 6,\ din t;ch cEa Costa Nica song n% .? chFa ti ll~ s= #1ng cc 8(/n
th- cEa 1Pl #o'i
.m cEa ncn'"@ 2h*ng !; d` tr0n .? cho thM" re rfng nh*ng kh( [o tIn .1c #+a chn cn th)n th c%
th- n(i dpng !' che chA cho rMt nhi:(, nD( khng n%i #' h/( hDt, cc #o'i cEa m,t 8(=c gia@
l@\@1@P@ 2h*ng tIn ti cEa cc kh( [o tIn 3<c dB .? c% nh*ng hi( 8([ nhMt .7nh, cc
kh( [o tIn hin na" tr0n thD gii !n csn m,t s= hn chD nh sa(9 /( hDt cc kh( [
tn c% din t;ch nho, kh% .- d(" tr s+ s=ng csn cEa cc 8(/n th- .,ng !)t c% >Rng s=ng k;ch thc #n@
- hn chD .i:( .%, c% th- >T" d+ng cc h'nh #ang .- #i0n kDt cc kh( [o tIn !i nha(@ T(" !)",
trong th+c tD chy c% m,t s= ;t kh( [o tIn c% cc h'nh #ang #i0n kDt, csn Hh/n #n !n cha th+c
hin .#3c "o vn !5 n$7 !n csn nhi:( tranh c[i@ 1i ;ch cEa cc h'nh #ang c trQ ao gIm !ic
gia tcng t} # di c, nh)H c^ Mt #1i ao gIm s+ gia tcng ho[ hon, d7ch nh, !)t d* !' #'m gi[m
sai khc di tr(":n trong 8(/n th-@ Cc kh( [o tIn c% >( hng nghi0ng !: cc !Bng .Mt
c% gi tr7 kinh tD thMH, ;t c% s+ tranh chMH !: !ic sU d`ng .Mt !' cc .Rn !7 h'nh ch;nh@ mDt 8([ #'
cc kh( [o tIn n'" khng .i din ./" .E cho cc h th+c !)t t+ nhi0n ha" s+ >(Mt hin cEa #o'i@
Cc m hnh !: s+ tha" .Gi !Bng HhTn = cEa #o'i tS ch;nh #a do n'" sh c'ng tr/m trng th0m
cBng !i s+ tha" .Gi kh; h)( (rasm(s, \66\$@ Trong th+c tD nhi:( kh( [o tIn hot .,ng
rMt ;t ha" h/( nh khng hot .,ng (cc kh( [
tn giM"$@ ; d` nh A kh( [o tIn mronne #and A Green#and .1c cng nh)n #' !Bng .Mt ng)H nc
theo cng c Nammar !'o ncm 145X, #i0n 8(an .Dn !ic [o ! 8(/n th- #o'i nhn i-n #n nhMt
thD gii Zterna Haradisaea (c t;nh kho[ng l6@666 .Dn 56@666 .i$@ 3`c ti0( n'" .? khng .t
.1c Mt kx a ngh&a th+c tD n'o !' !'o mBa h \666 khng m,t .i nhn i-n n'o csn s%t #i
(anson, \66\$@ T;nh hi( 8([ cEa m,t s= kh( [o tIn khc !n csn nhi:( tranh #()n, .i:( .% Hh`
th(,c nhi:( !'o cc hot .,ng 8([n #a@ 2gTn 8( cEa cc hot .,ng [o tIn tr0n thD gii !n csn
cha ./" .E@ in na" ngTn 8( cho cc kh( [o ! to'n c/( #' r t} YZV, so !i \,1 t} YZV cho
rr
!ic tha" thD t'( con thoi !'o ncm 1441^ r t} YZV .- gi[i 8("Dt nh*ng thit hi !: t'i s[n tS cRn
#=c
od !'o ncm 1444^ 1l YZV t} cho !ic .<t h'ng m" a" chiDn .M( cEa ch;nh HhE Lnh !' l6 t} YZV h'ng
ncm d+ng !'o !ic c[i tiDn cc chD ., cn ki0ng tr0n to'n thD gii@ 3ng #i kh( [o tIn
hin na" csn 8( nho@ {YC2 144P, chE trRng rfng ;t nhMt 16~ din t;ch cEa mii 8(=c gia Hh[i
.1c [o tIn@ ic mA r,ng mng #i cc kh( [o tIn to'n c/( .- .H Fng m`c ti0( 1l~ din
t;ch c/n Hh[i ti0( t=n tS \6 .Dn \5 t} YZV_ncm@ Tr0n th+c tD, nga" c[ khi .t .1c 1l~ din t;ch
th !n cha .E .i din cho tMt c[ cc #o'i, .<c it trong !Bng nhit .i@ C/n
hN* )@ "/ #+ #=n hn ,K )@ "h
.H Fng cho cc 8(=c gia c% cc mFc ., cao !: ., Hhong HhQ #o'i !' t;nh .<c h*( (Nodrig(es
Gaston \661$@ Vin t;ch gi'nh cho cc kh( [o tIn i-n csn thMH hRn nhi:( (6,l~ din t;ch di
dRng$ m<c dB cc #1i ;ch cEa cc kh( [o tIn i-n rMt to #n !: .a dng si
hc 0n trong !' 0n ngo'i cc kh( [o tIn n'" c]ng nh !ic khai thc !: sa(@ 3ng
#i [o tIn hin c% .1c hnh th'nh theo ng("0n tgt hRi t&nh, khng .H Fng .1c !i nh*ng s+ tha" .Gi
!: !Bng HhTn = cEa #o'i do s+ tha" .Gi kh; h)(@ Z+ tha" .Gi kh; h)( #' ng("0n nhTn gT" ra s+ tha" .Gi
!Bng HhTn = cEa #o'i, .i-n hnh #' s+ mA r,ng dc theo Hhm !i ranh gii !Bng n'" !' th( hH A cc !Bng
khc@ T(" nhi0n, khi cc kh( [o tIn trA th'nh cc !Bng it #)H !: h th+c !)t t+ nhi0n do mi trdng
iDn .Gi, thdng cch it !i cc kh( !+c khc Ai m,t kho[ng cch tRng .=i >a,
kh[ ncng di ch("-n cEa #o'i trA n0n c'ng hn chD@ l@\@\@ Cc thoa th()n w(=c tD Cc cng
c 8(=c tD !: nRi c trQ sh G tr1 cho cc cng c !: #o'i@ ua trong s= cc cng c 8(an trng
nhMt #' Cng c Namsar !: cc !Bng .Mt ng)H nc, Cng c !: [o ! cc Vi s[n cn ho thi0n
nhi0n ThD gii !' ChRng trnh u[o tIn Zinh 8("-n cEa Y2ZCW@ Cng c Namsar !: cc !Bng
.Mt ng)H nc ra .di ncm 14X1 nhfm ngcn ngSa !ic tiDH t`c Hh hE" cc !Bng .Mt ng)H nc, .<c
it #' nh*ng !Bng c% nhi:( #o'i chim nc di c 8(a #i !' nhfm cng nh)n c
gi tr7 !: sinh thi, khoa hc, kinh tD, !cn ho !' gi[i tr; cEa cc !Bng .Mt ng)H nc@ Cng c
n'" .: c)H ti nh*ng nRi c trQ nh cc thE" !+c nc ngt, cUa sng !' !en i-n gIm l46 .7a .i-m
!i tGng din t;ch tr0n PX tri( ha@ r1 8(=c gia .? ka kDt nhMt tr; [o tIn !' gn gi* cc ng(In .Mt ng)H
nc cEa mnh !' sh chy .7nh ;t nhMt m,t !Bng .Mt ng)H nc c% a ngh&a 8(=c tD .- [o tIn@ Cng
c
[
!
):) * ;Nn ?8n h>: ?O "h*2n nh*
thD gii c% #i0n 8(an .Dn Y2ZCW, {YC2 !' ,i .Ing 8(=c tD !: .7a danh !' di s[n@ Cng c n'"
.? nh)n .1c s+ Eng h, c+c kx r,ng r?i@ i s+ tham gia cEa 164 nc, cng c n'" .1c coi #' m,t
trong s= nh*ng cng c !: [o tIn .1c tham gia .ng .[o nhMt@ 3`c ti0( cEa cng c n'" #' .-
[o ! cc !Bng thi0n nhi0n c% a ngh&a 8(=c tD thng 8(a chRng trnh 7a danh Vi s[n ThD gii@
Cng c n'" ( !it A chi n% thSa nh)n rfng c,ng .Ing 8(=c tD c% ngh&a !` hi tr1 !: t'i chnh cho
nh*ng nRi n'"@ 2cm 14X1, chRng trnh con ngdi !' sinh 8("-n cEa Y2ZCW (3Lu$ .? >T"
d+ng mng #i 8(=c tD !: cc kh( [o tIn sinh 8("-n@ Cc kh( [o tIn sinh 8("-n .1c thiDt kD
th'nh nh*ng m hnh chFng minh s+ tRng Fng gi*a [o tIn !' Hht tri-n :n
n ! 8(":n#1i cEa ngdi dTn .7a HhRng@ Ti ncm 144k, .? c% tMt
1\ kh( [o tIn sinh 8("-n .1c ra .di ti hRn X6 nc, chiDm tGng c,ng kho[ng 1,X tri
m \ @ l@\@P@ ThiDt kD cc kh( [o tIn m;ch thc !' !7 tr; cEa cc kh( [o tIn tr0n khgH thD gii
.1c >c
rX
7h 8(a s+ HhTn = dTn c, cc gi tr7 ti:m t'ng cEa .Mt .ai !' cc ni #+c c
n tr7 cEa nh*ng cng dTn c% a thFc [o !@ 3<c dB h/( hDt cc !dn 8(=c gia !' cc kh( [o tIn .:( ra .di
theo ki-( ng( nhi0n !' ho'n to'n Hh` th(,c !'o s+ c% sn cEa .Mt
a* ?O 4*nh XhZ$ ;>ng ,Q )@ 7b" nh*I
t'i #i( !: sinh thi hc .: c)H .Dn nh*ng cch thiDt kD !: cc kh( [o tIn c% hi( 8([ nhMt nhfm
[o tIn .a dng sinh hc@ Cc nh' sinh hc [o tIn .? th)n trng trong !ic .a ra cc hng dn
ch(ng !' .Rn gi[n trong !ic thiDt kD cc kh( [o tIn Ai ! mi tnh h(=ng [o tIn .:( .si hoi s+
8(an tTm .<c it@ 2h*ng cT( hoi then ch=t m' cc nh' [o tIn c= ggng gi[i 8("Dt #'9 3,t
kh( [o tIn c/n r,ng .Dn mFc
'o .- [o tIn .1c #o'i To ra m,t kh( [o tIn #n t=t hRn ha" to ra nhi:( kh( [o
tIn nho t=t hRn C/n Hh[i [o ! trong kh( [o tIn ao nhi0( c th- cEa m,t #o'i ng(" cMH #'
.E .- ngcn cho #o'i .% khoi 7 t("t dit nh dng h1H #a nhMt cho m,t kh( [o tIn thi0n
nhi0n #' hnh g mhi m,t s= kh( [o tIn .1c hnh th'nh, chQng n0n nfm g/n nha( ha" >a
nha(, !' chQng n0n it #)H !i nha( ha" #' n0n #i0n h !i nha( 8(a nh*ng .dng h'nh #ang l@\@P@1@
m;ch thc cEa kh( [o tIn Cc nh' [o tIn .? tranh #()n #' #i( s+ gi'( c% !: #o'i
h .t .1c gi tr7 c+c .i trong m,t kh( [o tIn thi0n nhi0n r,ng #n ha" trong t)H h1H cc
kh( [o tIn nho c% tGng k;ch thc tRng Fng Trong cc t'i #i(, !Mn .: tr0n .1c gi #' c(,c tranh
#()n ZWZZ (Zing#e arge Wr Ze!era# Zma##$@ ; d` n0n th'nh #)H m,t kh( [o tIn c% din t;ch
16@666 ha ha" #' n0n th'nh #)H =n kh( [o tIn !i din t;ch \@l66 ha mii kh( 2h*ng ngdi theo
8(an .i-m kh( [o tIn #n cho rfng chy c% nh*ng kh( [o tIn #n mi c% th- chFa .E s= #1ng cc
#o'i c% k;ch thc #n, c% Hhm !i hot .,ng r,ng !' m)t ., thMH (!; d` cc #o'i thQ cn th7t$
- d(" tr 8(/n th- cEa chQng #T( d'i@ Ing thdi m,t kh( [o tIn #n c]ng sh gi[m t
.1c hi( Fng !Bng i0n, chFa .+ng nhi:( #o'i hRn !' c% t;nh .a dng nRi c trQ hRn@ 2h*ng
ngdi c+c .oan theo 8(an .i-m n'" csn cho rfng khng n0n d(" tr cc kh( [o tIn nho Ai !
cc kh( n'" khng c% kh[ ncng hi tr1 #T( d'i cho cc 8(/n th-, do .% gi tr7 cEa chQng cho cc
m`c .;ch [o tIn #' rMt ;t@ 2g1c #i !i 8(an .i-m tr0n, cc nh' [o tIn khc cho rfng cc kh(
[o tIn nho .1c #+a chn t=t c% kh[ ncng chFa .+ng nhi:( ki-( h sinh thi c]ng nh 8(/n th-
cEa cc #o'i 8( hiDm hRn #' m,t kh( !+c r,ng #n c% din t;ch tRng .Rng@ Ing thdi !ic to
ra nhi:( kh( [o tIn, d( cho chQng c% din t;ch nho .i n*a, c]ng sh trnh cho 8(/n th- khoi 7
hE" dit to'n ,kh
]N1 7a ;< )R nh )h M+nh$ )h:1
Sng, ha" s+ >Tm nh)H cEa cc #o'i ngoi #ai@ 2go'i ra cc kh( [o tIn nho nfm g/n cc kh(
dTn c sh #' nh*ng tr(ng tTm nghi0n cF( !' gio d`c #a tAng !: [o tIn thi0n nhi0n@ Cho .Dn na", s+
th=ng nhMt !: k;ch thc kh( [o tIn c% !| thi0n !: chiDn #1c #' t(x th(,c !'o nh%m #o'i c/n .1c
[o tIn c]ng nh .i:( kin khoa hc@ i:( .1c thSa nh)n #' nh*ng kh( [o tIn #n sh c% kh[ ncng
hRn nh*ng kh( [o tIn nho trong !ic gn
i* cc #o'i khc nha( Ai ! n% c% th- chFa .+ng nhi:( ki-( h sinh thi !' nh*ng
8(/n th- k;ch thc #n@ T(" nhi0n, nh*ng kh( [o tIn nho nD( .1c 8([n #a t=t th c]ng c%
gi tr7, .<c it trong trdng h1H [o tIn cc #o'i cT", cc #o'i .,ng !)t khng >Rng s=ng !'
nh*ng #o'i .,ng !)t c% >Rng s=ng nho@ Tr0n th+c tD, ;t c% kh[ ncng #+a chn n'o khc ngo'i
!ic chMH nh)n Hh[i [o tIn cc #o'i trong nh*ng kh( [o tIn nho Ai ! >(ng 8(anh cc kh(
[o tIn nho khng csn thSa .Mt .- sU d`ng !'o m`c .;ch [o tIn @ l@\@P@\@ Zinh thi hc
c[nh 8(an 3=i 8(an h tRng hi gi*a cc HhRng thFc sU d`ng .Mt th+c tD !' #a th("Dt !:
[o tIn .1c th- hin re trong ng("0n #a sinh thi hc c[nh 8(an@ Zinh thi hc c[nh 8(an
r5
nghi0n cF( cc ki-( nRi c trQ A 8(i m !Bng !' [nh hAng cEa chQng .Dn s+ HhTn = cEa
#o'i !' cc 8( trnh sinh thi@
eo .7nh ngh&a cEa Korman !' Godron (145r$, c[nh 8(an #' m,t !Bng m' ti .% m,t nh%m cc
h sinh thi .1c #<H #i theo cBng m,t ki-( hnh@ Zinh thi hc c[nh 8(an c% t/m 8(an trng
trong !ic [o ! t;nh .a dng sinh hc ! nhi:( #o'i khng chy s=ng trong gii hn cEa m,t
nRi c trQ m' c
ng csn di ch("-n gi*a cc nRi c trQ ho<c #' s=ng ti !Bng giH ranh gi*a hai nRi c trQ@ =i
!i cc #o'i n'", #oi hnh cEa cc ki-( nRi c trQ tr0n 8(i m !Bng #' .<c it 8(an trng@ Z+
tIn ti !' m)t ., cEa nhi:( #o'i c% th- 7 [nh hAng Ai k;ch thc cEa nRi c trQ !' mFc .,
#i0n kDt cEa chQng@ Cc c[nh 8(an c% th- .1c #i0n kDt !i nha( thng 8(a cc h'nh #ang@
Cc h'nh #ang c% th- #' t+ nhi0n ho<c #' kDt 8
cEa cc nhij( .,ng cEa con ngdi .=i !i .Mt n:n canh tc (!; d` nh m,t d?i .Mt csn #i
khng 7 c'" >i gi*a hai cnh .Ing$@ CM( trQc cEa h'nh #ang c% th- rMt hH nh cc h'ng
r'o, r,ng hRn nh h'ng cT" chgn gi%, ho<c #' cc h th+c !)t !en sng@ C% l #oi h'nh #ang9
'nh #ang mi trdng (en!ironmenta# corridors$9 #' kDt 8([ cEa h th+c !)t Hh[n Fng !i mi
trdng nh #' h th+c !)t !en sng, theo #oi .Mt ha" theo cM( to .7a chMt@
[i 8(anh co cEa h th+c !)t !en sng cha" song song cc dsng s(=i #' !; d` .i-n hnh cho
#oi h'nh #ang n'"@ 'nh #ang s%t #i (remnant corridors$9 #' s[n Hhm re nt nhMt cEa
!ic nhij( #on !Bng !en@ Cc d[i th+c !)t A cc !Bng d=c, !ch ., ho<c !Bng .Mt t #'
Hh/n thSa #i khi .Mt .1c khai hoang cho s[n >(Mt nng nghiH ha" cc m`c .;ch khc@ m;ch
thc !' hnh dng cEa h/( hDt cc h'nh #ang s%t #i rMt khc nha(@ Cc h'nh #ang s%t #i
thdng chFa cc t)H h1H c(=i cBng cEa cc
'i th+c, .,ng !)t [n .7a@ 'nh #ang trIng (introd(ced corridors$9 h/( hDt #oi h'nh
#ang n'" .1c trIng tS thD k} v{ .Dn thD k} v{v@ Trong thdi gian n'", cc chE .Mt trIng
cc h'nh #ang cT" 8(anh cc kh( rSng ha" .Ing co cEa mnh, m,t s= trong cc h'nh #ang n'"
!n csn tIn ti cho .Dn na" !' .1c .nh gi #' c[nh 8(an c% gi tr7 8(=c gia@ Trong cc
!Bng c[nh 8(an nng nghiH, #oi h'nh #ang ki-( n'" trA n0n nRi c trQ 8(an trng cho nhi:(
#o'i .,ng !)t hoang d?@ 'nh #ang >o .,ng
dist(rance corridors$9 .1c hnh th'nh do hot .,ng cEa !ic 8([n #a .Mt, #'m >o .,
h th+c !)t trong m,t .dng ha" m,t d[i .Mt@ mi-( h'nh #ang n'" .1c to ra .- d(" tr h
th+c !)t trong m,t giai .on dijn thD mong m(=n@ ChQng c% th- .E r,ng .- thiDt #)H m,t
h'ng r'o .=i !i m,t s= #o'i .,ng !)t hoang d?, tch 8(/n th- th'nh \ 8(/n th- iDn thi@
'nh #ang n'" thdng #' nRi c trQ 8(an trng .=i !i cc #o'i [n .7a .si hoi nRi c trQ A
giai .on dijn thD sm@ 'nh #ang ti sinh (regenerated corridors$9 #' kDt 8([ cEa s+
ti Hht
ri-n cEa th+c !)t A d[i .Mt 7 >o .,ng@ Ti Hht tri-n c% th- #' s[n Hhm cEa dijn thD t+ nhi0n
ha" do n(i trIng@ m;ch thc !' hnh dng cEa h'nh #ang n'" Hh` th(,c !'o d[i .Mt .? 7
>o .,ng trc .%@ Th+c !)t A h'nh #ang #oi n'" HhG iDn #' cc #o'i co di trong cc giai
.on ./( cEa 8( trnh dijn thD@ Trong cc nRi c trQ 7 cgt .on, h'nh #ang ti sinh #' nRi c
rQ 8(an trng cho cc #o'i thQ nho !' cc #o'i chim hQt@ 3,t s= ng("0n #a thdng
.1c H d`ng khi thiDt kD !' [o tIn h'nh #ang9 'nh #ang #i0n t`c t=t hRn so !i
h'nh #ang 7 cgt .on9 cc h'nh #ang to ra s+ th()n tin cho s+ di
("-n cEa .,ng !)t 8(a cc !Bng c[nh 8(an@ 2h*ng nggt 8(?ng trong h'nh #ang sh #'m c[n trA
!ic di ch("-n c(a .,ng !)t, .<c it .=i !i nh*ng #o'i s=ng A 0n trong h'nh #ang@ mh[
r4
ncng cEa c th- khi !1t 8(a cc nggt .on trong h'nh #ang Hh` th(,c !'o mFc ., ch7( .+ng
cEa chQng .=i !i cc .i:( ki
i0n, Hh` th(,c !'o .<c t;nh di ch("-n !' Hht tn@ 'nh #ang r,ng th t=t hRn h'nh
#ang hH9 h'nh #ang r,ng gi[m thi-( .1c nh*ng hi( Fng i0n .=i !i c th- !' 8(/n th- khi
di ch("-n trong .dng i0n@ T(" nhi0n, cc nghi0n cF( c]ng chy ra rfng, cc h'nh #ang r,ng
8( c]ng c% th- gT" hi cho .,ng !)t do chQng Hh[i t=n nhi:( thdi gian khi !1t 8(a .dng
i0n !' .i:( .% c% th- gia tcng t} # tU !ong n%i ch(ng@ 20n d(" tr !' Hh`c hIi cc
#i0n kDt t+ nhi0n9 V(" tr cac m=i #i0n kDt t+ nhi0n gi*a cc !Bng sinh c[nh #' c
"h*T" K 01 "7a "Znh ,a -ng #>O* ?O n8ng #<) )ea L0kn "hK. Ng8n )h`n ;< )l" ,>-n ):) h
h #ang t+ nhi0n ;t t=n km hRn #' Hh`c hIi chQng@ Cc #i0n kDt nhTn to n0n c% nghi0n cF( k
c'ng9 cc 8(/n th- cEa m,t #o'i s=ng it #)H nha( trong thdi gian d'i thdng Hht tri-n cc cc th;ch
Fng di tr(":n .<c it .=i !i mi trdng s=ng cEa chQng@ ic kDt n=i cc 8(/n th- nh thD #i !i
nha( c% th- #'m mMt .i nh*ng th;ch Fng .%@ ai ha" nhi:( cc h'nh #ang kDt n=i gi*a hai !Bng
it #)H th t=t hRn #' m,t h'nh #ang9 nD( c% nhi:( h'nh #ang cho .,ng !)t di ch("-n tS m,t !Bng n'"
.Dn !Bng khc th chQng sh dj d'ng th+c hin c(,c h'nh trnh@ ,ng !)t c% th- kh
g nh)n ra h'nh #ang nh #' .dng dn .Dn .;ch, chQng chy nh)n ra .% nh #' m,t nRi c trQ
#i0n t`c !' khi A trong h'nh #ang, s+ di ch("-n cEa chQng 7 gi
hn theo .dng thng@ Thdng th tnh cd chQng .i tS ./( n'" ti ./( kia !' c'ng nhi:( cR
h,i nh !)" th !ic di ch("-n cEa chQng sh dj >[" ra hRn@ l@\@P@P@ Gi[m thi-( cc tc .,ng
cEa !Bng i0n !' nh*ng tc .,ng gT" chia cgt 2%i ch(ng mi ngdi .:( nhMt tr; rfng c/n thiDt
kD cc kh( [o tIn thD n'o .- gi[m thi-( nh*ng ng(" hi do hi( Fng !Bng i0n@ 2h*ng kh( [o tIn
c% hnh trsn sh c% t} # !Bng i0n nho nhMt, !' !Bng tr(ng tTm cEa m,t kh( [o tIn nh thD sh cch >a
i0n hRn #' so !i cc kh( [o tIn c% hnh dng khc@ 2h*ng kh( [o tIn c% hnh ch* nh)t !' d'i #'
c% nhi:( i0n nhMt !' mi .i-m trong kh( [o tIn .:
g/n !i i0n@ H d`ng nh*ng #)H #()n nh tr0n .=i !i cc kh( [o tIn c% dng tF gic th sh
thM" !i cBng din t;ch, m,t kh( [o tIn hnh !(ng sh t=t hRn m,t kh( [o tIn hnh ch* nh)t@ T("
!)", h/( hDt cc kh( [o tIn .:( c% hnh
ng khng .:( ! thng thdng cc kh( .Mt c% .1c #' do ho'n c[nh nhi:( hRn #' do nh*ng
t;nh ton !: hnh hc@ 20n trnh .1c c'ng nhi:( c'ng t=t nh*ng chia cgt trong n,i , cc kh( [o
tIn do #'m .dng, canh tc, .=n gi !' cc hot .,ng khc cEa con ngdi Ai ! s+ chia cgt nh !)"
gT" ra rMt nhi:( tc .,ng >M( .Dn #o'i !' 8(/n th-@ Cc H #+c dn .Dn nh*ng chia cgt n0( tr0n #' rMt
mnh Ai ! cc kh( [o tIn thdng #' nh*ng m[nh .Mt csn #i d(" nhMt cho cc
-" ,Sng Xh:" "7*Kn 9=* nh )an
tc nng nghiH, >T" .)H !' #)H cc kh( dTn c@ Cc nh' 8(i hoch thdng #)H h th=ng
.dng giao thng !' cc cng trnh cR sA h t/ng khc trong cc kh( [o tIn ! h sh ;t d`ng Hh[i
nh*ng ch=ng .=i !: ch;nh tr7 hRn #' khi chn .7a .i-m d+ n ti cc kh( dTn c@ in .? c% nh*ng
chiDn #1c nhfm ggn kDt cc kh( [o tIn nho #i th'nh nh*ng kh( [o tIn #n@ Cc kh( [o tIn
thdng ha" ggn #i:n !i cc kh( !+c .1c 8([n #a .- khai thc, !; d` nh rSng khai thc gi, .Mt chcn
th[ ha" .Mt canh tc@ uMt cF nRi n'o c% th- .:( n0n c% trn !n m,t h sinh thi trong cc kh( [o tIn,
!; d` nh m,t #( !+c sng, hI ha" m,t d?" nRi, Ai ! h sinh thi #' .Rn !7 8([n #a th;ch h1H nhMt@
3,t , Hh)n cEa h sinh thi 7 hE" hoi do khng .1c [o ! sh .e da .Dn sFc s=ng cEa to'n ,
sinh thi@ ic ki-m sot to'n , h sinh thi sh cho HhH nh*ng ngdi 8([n #a gn gi*, [o
! m,t cch hi( 8([ hRn khi Hh[i .=i Hh% !i nh*ng [nh hAng c% t;nh hE" hoi tS 0n ngo'i@ l@\@k@
w([n #a cc kh( [o tIn 3,t khi .? .1c th'nh #)H m,t cch h1H HhH th kh( [o tIn Hh[i .1c
X6
8([n #a m,t cch c% hi( 8([ nhfm d(" tr .a dng sinh hc@ ThD gii .? c% rMt nhi:( nh*ng !dn
8(=c gia giM" .1c thiDt #)H Ai nh*ng 8(i .7nh cEa ch;nh HhE nhng #i khng .1c 8([n #a m,t
cch c% hi( 8([ tr0n th+c tD@ Ti cc !dn w(=c gia n'", cc #o'i .? 7 thMt thot d/n c% #Qc !i t=c
., #n trong khi chMt #1ng nRi c trQ c]ng 7 >(=ng cMH@ m,t s= nc, con ngdi .? khng ng/n
ngi tri-n khai s[n >(Mt nng nghiH, ch<t Hh ha" khai khong A m,t s= kh( [o tIn ! mi ngdi
.:( c% 8(":n sA h*( .Mt .ai cEa nh' nc !' Mt cF ai c]ng c% th- #M" nh*ng g h m(=n !' chng
a
90Rn )an "h*+X ?O> )h01+n nO1. *K9 9b0 )hR" )ea
c !dn w(=c gia n'" #' Hh[i tcng cdng 8([n #a nhfm ngcn ch<n s+ >(=ng cMH@ 3,t th+c tD
n*a #' !ic 8([n #a t=t nhMt .i khi #i khng c/n Hh[i c% hot .,ng g ! cc hot .,ng 8([n #a c% #Qc
khng hi( 8([ ho<c th)m ch; c% hi@ ; d` nh !ic 8([n #a t;ch c+c .- tcng th0m s+ gi'( c% cEa cc
#o'i scn gn th- thao nh hR( chng hn thdng Hh[i tiDn h'nh ti0( dit cc #o'i scn mIi h'ng ./(
nh ch% s%i !' s tU@ ic #oi o cc #o'i scn mIi c% th- dn .Dn s+ Bng nG cc 8(/n th- thQ scn gn
(!' ! tnh c% c[ cc #o'i g<m nhMm$@ mDt 8([ #' c% 8( nhi:( #o'i cn co, s(" gi[m chMt #1ng mi
trdng nRi c trQ !' s+ thMt thot cc 8(/n th- .,ng !)t !' th+c !)t@ ic cc nh' 8([n #a !dn 8(
s=t sgng trong !ic dn dH, th( gom cT" c=i 7 .G !' Hht 8(ang d `i .- c[i tiDn , m<t c[nh 8(an
cEa !dn c% th- ! tnh #'m mMt nh*ng n
#'m tG, ng(In thFc cn cEa c[ m,t t)H h1H sinh !)t cn gi m`c,@@@ !' nRi c trQ !: mBa .ng
8(an trng cEa m,t s= #o'i nhMt .7nh@ l@\@k@1@ Cc m=i .e da .=i !i cc !dn w(=c gia 2cm 1446,
Tr(ng tTm 8(an trgc [o tIn thD gii (bC3C$ !' Y2ZCW .? tiDn h'nh kh[o st 54 !7 tr; .1c coi #'
di s[n cEa thD gii .- >em >t cc !Mn .: !: 8([n #a A .%@ 2hn ch(ng, nh*ng m=i .e da .=i !i cc
kh( [o tIn A 2am 3 #' #n nhMt !' A ChT( ( #' ;t nhMt@ Mn .: cc #o'i th+c !)t ngoi #ai nghi0m
trng nhMt A ChT( c, L(stra#ia, 2ez ea#and !' cc .[o A Thi unh VRng trong khi !ic khai thc
Mt h1H #a cc #o'i hoang di, nn ch" rSng, chcn th[ !' canh tc nng nghiH #' nh*ng m=i .e da
#n A c[
a9 M| ?O Ch[0 Ph*. 0Nn #~ )ha ,Ung 9\
cc !dn #' !Mn .: thdng >[" ra .=i !i cc nc .ang Hht tri-n A ChT( Ohi, ChT( !'
2am 3@ 2h*ng m=i .e da #n nhMt .=i !i cc !dn 8(=c gia A cc nc cng nghiH Hht tri-n c%
#i0n 8(an .Dn cc hot .,ng kinh tD nh khai khong, ch<t gi, nng nghiH !' cc d+ n thE" #1i@
ic .nh gi m=i .e da .=i !i cc !dn khng c% ngh&a #' Hh[i c= .- #oi trS nh*ng m=i .e da
n'", Ai ! trong nhi:( trdng h1H h/( nh khng th- n'o #'m nh !)" .1c@ nh*ng nRi c% m=i .e
da do cc #o'i ngoi #ai .=i !i cc #o'i [n .7a th c/n Hh[i H d`ng cc in HhH #oi o cc #o'i
ngoi #ai .% c'ng nhanh c'ng t=t ho<c ;t nhMt Hh[i #'m gi[m ti:m ncng Hht tri-n cEa chQng@ 2h*ng
#o'i .1c iDt #' c% kh("nh hng gT" hi c/n Hh[i .1c dit o nga" tS khi chQng mi gt ./( Hht
tri-n !' khi m)t ., cEa 8(/n th- csn thMH@ 3,t khi nh*ng #o'i ngoi #ai .? sinh s=ng !' Hht tri-n
!*ng chgc A m,t kh( !+c th !ic ti0( dit chQng c% th- sh rMt kh% khcn (nD( khng n%i #' khng #'m
.1c$@ l@\@k@\@ w([n #a nRi c trQ 3,t kh( [o tIn nhi:( khi Hh[i .1c 8([n #a rMt nghi0m
ng<t .- [o .[m gn gi* cc nRi c trQ ng("0n thE"@ 2hi:( #o'i
y >(Mt hin A m,t nRi c trQ ho<c !'o m,t giai .on dijn thD nhMt .7nh n'o .%@ mhi m,t !Bng
.Mt .1c chn #'m nRi [o tIn, cc hnh thFc nhij( .,ng ho<c cc hot .,ng cEa con ngdi c% th-
gT" tc .,ng #n ti mFc #'m cho nhi:( #o'i ng("0n thE" s=ng A .T" .? khng th- tIn ti .1c@ Cc
hot .,ng t+ nhi0n gIm hoa hon, chcn th[ 8( mFc,@@@ #' nh*ng "D( t= 8(an trng 8("Dt .7nh s+ tIn
ti cEa m,t #o'i 8( hiDm@ Trong cc !dn 8(=c gia nho, c% th- khng c% ./" .E cc giai .on cEa
8( trnh dijn thD !' nhi:( #o'i c% th- 7 mMt .i ! ch;nh #a do n'"@ ; d`, ti m,t kh(
X1
[o tIn it #)H c% cc #o'i cT" gi' #' chE "D( th nh*ng #o'i cT" .<c trng cho cc giai .on
dijn thD sm nh co !' cT" `i c% th- khng c% A .T"@ Cc nh' 8([n #a !dn w(=c gia .i khi c/n
Hh[i chE .,ng 8([n #a nh*ng .7a .i-m nhfm [o .[m cho tMt c[ cc giai .on cEa dijn thD .:( >[" ra
ti .T"@ Cch HhG iDn thdng #'m #' thynh tho[ng gT" ch" c`c ,, c% ki-m sot ti nh*ng kh( !+c
.Ing co, cT" `i !' nh*ng cnh rSng .- khAi .,ng #i 8(
7anh *Vn "hT. 0Nn #~ ng0rn #J* "he1 ;Nn i ):) ?fng ,b" ngWX n=)
m,t !Mn .: c+c kx 8(an trng@ ic d(" tr cc !Bng .Mt ng)H nc #' c/n thiDt .- [o tIn 8(/n th-
cc #o'i chim nc, c, #png c, th+c !)t thE" sinh !' nhi:( #o'i khc@ T(" nhi0n cc kh( [o tIn .Mt
ng)H nc sh #' .=i t1ng tranh chMH !: ng(In nc .=i !i cc d+ n ti ti0(, cc cng trnh ch=ng
#] !' cc .)H thE" .in ti nh*ng !Bng .Ing fng tr]ng@ Cc kh( .Mt ng)H nc thdng kDt n=i !i
nha(, do .% m,t 8("Dt .7nh c% [nh hAng .Dn m+c nc !' chMt #1ng nc A nRi n'" c% th- gT" [nh
hAng .Dn nRi khc@ mhi 8([n #a cc !dn c/n c= ggng [o tIn !' d(" tr cc ng(In !)t chMt 8(an
trng m' nh
( #o'i Hh[i Hh` th(,c !'o@ 2D( nh khng th- gi* cc ng(In n'" ng("0n !n th c/n Hh[i c= ggng >T"
d+ng #i chQng@ Trong mi trdng h1H, c/n Hh[i to .1c s+ cTn fng gi*a !ic hnh th'nh cc kh(
[o tIn thi0n nhi0n cch it khoi nh*ng tc .,ng cEa con ngdi !i !ic to ra nh*ng kh( !dn n
thi0n nhi0n trong .% .,ng th+c !)t Hh` th(,c !'o con ngdi@ l@\@k@P@ Con ngdi !' !ic 8([n
#a !dn w(=c gia ic con ngdi sU d`ng cc c[nh 8(an #' m,t th+c tD m' chQng ta Hh[i
t;nh .Dn kh( 8(" hoch thiDt kD kh( [o tIn@ Con ngdi .? #' m,t , Hh)n cEa tMt c[ cc h sinh thi
tr0n thD gii tS h'ng ng'n ncm na", !' !ic #oi o con ngdi ra khoi cc kh( [o tIn thi0n nhi0n c%
th- sh dn .Dn nh*ng h)( 8([ #n@ T(" nhi0n, !ic .a ngdi .7a HhRng ra khoi cc kh( [o tIn c%
th- #i #' s+ #+a chn d(" nhMt khi m' t'i ng("0n thi0n nhi0n .ang 7 khai thc ti mFc s+ to'n !n
cEa cc 8(/n >? sinh !)t .ang 7 .e da@ T=t hRn hDt #' tm ra .1c nh*ng gi[i HhH tr(ng hI trc
khi tnh hnh tr0n >[" ra@ Trong Mt kx m,t kD hoch 8([n #a kh( [o tIn n'o th !ic sU d`ng
kh( [o tIn cEa ngdi dTn .7a HhRng !' d( khch c/n Hh[i #' n,i d(ng tr(ng tTm, k- c[ A 8(=c gia
Hht tri-n #n 8(=c gia .ang Hht tri-n@ 2h*ng ngdi dTn tS ng'n .di na" .? sU d`ng cc s[n Hhm
trong kh( [o tIn, na" .,t nhi0n khng .1c HhH !'o trong .% n*a sh Hh[i ch7( .+ng s+ mMt .i
8(":n .1c tiDH c)n cc ng(In t'i ng("0n cR [n c/n cho s+ sinh tIn cEa h@ thD hi-n nhi0n h sh
gi)n d* !' nh*ng ngdi d
trong ho'n c[nh nh !)" sh khng th- #' ngdi Eng h, mnh mh cho cng tc [o tIn@ 2hi:( kh( [o
tIn Hht tri-n ha" 7 hE" hoi #' t(x th(,c !'o mFc ., Eng h, khai thc ha" thB .7ch cEa nh*ng ngdi
sU d`ng cc kh( !+c n'"@ 2D( nhTn dTn .7a HhRng 8(n trit .1c m`c .;ch cEa kh( [o tIn !' nD(
mi ngdi .:( nhMt tr; !i cc m`c ti0( !' 8(" .7nh cEa cc kh( [o tIn th cc c,ng .Ing sh .1c
gi* #i trong !dn nh nh thdng@ Trdng h1H #a tAng nhMt #'
*ng ngdi dTn .7a HhRng tham gia !'o 8(" hoch !' 8([n #a kh( [o tIn, .1c .'o to !' t("-n !'o
#'m trong an 8([n #a !' .1c hAng #1i tS !ic [o tIn .a dng sinh hc c]ng nh hot .,ng [o !
trong kh( [o tIn@ 2g1c #i, nD( 8(an h gi*a dTn .7a HhRng !' ch;nh HhE !=n .? khng t=t !'
khng tin nha(, ho<c nD( m`c .;ch cEa kh( [o tIn khng .1c gi[i th;ch thoa .ng th dTn .7a
HhRng c% th- khng chMH nh)n !ic th'nh #)H c]ng nh t(Tn thE cc 8(" .7nh cEa !dn@ Trong
trdng h1H n'", ngdi dTn .7a HhRng sh gT" >(ng .,t !i nh*ng ngdi trong an 8([n #a cEa !dn@
2g'" na" ngdi ta ng'" c'ng nh)n ra rfng cc chiDn #1c 8([n #a !' [o tIn h/( hDt .:( thiD( "D( t=
c+c kx 8(an trng #' s+ tham gia cEa ngdi dTn .7a HhRng@ Cc chiDn #1c theo #=i tS tr0n >(=ng
trong .% ch;nh HhE c= ggng th+c thi cc kD hoch [o tIn c/n .1c kDt h1H !i cc chRng trnh theo
#=i tS di #0n trong .% cc #'ng >? !' cc c,ng .Ing .7a HhRng khc c% kh[ ncng t+ >T" d+ng !'
th+c thi cc m`c ti0( Hht tri-n cEa ri0ng mnh@ TG chFc cn ho, mhoa hc !' Gio d`c cEa
X\
i0n iH w(=c (Y2ZCW$ .? khAi >ng m,t cch tiDH c)n nh thD !i chRng trnh Con ngdi !'
Zinh 8("-n (3Lu$@ ChRng trnh n'" .? th'nh #)H m,t s= cc kh( [o tIn sinh 8("-n tr0n khgH thD
gii nhfm c= ggng .a cc hot .,ng cEa con ngdi, cc hot .,ng nghi0n cF( !' [o ! mi trdng
!'o cBng m,t .7a .i-m@ mh( [o tIn sinh 8("-n ao gIm m,t kh( tr(n
"[9 "7>ng ,@ ):) L0kn ]Q ?O ):) h+ ;*nh
i .1c [o ! nghi0m ng<t^ >(ng 8(anh n% #' !Bng .m, trong .% cc hot .,ng tr(":n th=ng cEa
ngdi dTn nh th( hoi cc #oi d1c #i(, kiDm gi cEi nho .1c gim st !' nh*ng hot .,ng nghi0n
cF( khng c% t;nh hE" hoi c]ng .1c tiDn h'nh@ v(ng 8(anh !Bng .m #' !Bng ch("-n tiDH trong .%
m,t s= hot .,ng Hht tri-n c% t;nh :n !*ng nh canh tc 8(" m nho,
t s= hot .,ng khai thc t'i ng("0n thi0n nhi0n nh khai thc gi c% #+a chn !' cc thU
nghim khoa hc .1c HhH tiDn h'nh@ ChiDn #1c tGng 8(t !: m,t !Bng tr(ng tTm .1c ao c
>(ng 8(anh Ai !Bng .m !' !Bng ch("-n tiDH c% th- c% m,t s= hi( 8([ .ng mong c@ ThF nhMt,
ngdi dTn .7a HhRng .1c kh("Dn kh;ch tham gia th+c hin cc m`c ti0( cEa kh( [o tIn@ ThF hai,
m,t s= .<c .i-m !: c[nh 8(an do con ngdi to ra c% th- .1c gi* gn@ ' thF a, !Bng .m c% th-
to .i:( kin cho .,ng !)t Hht tn !' ch("-n d7ch gen gi*a !Bng tr(ng tTm .1c [o ! nghi0m ng<t
!i cc !Bng ch("-n tiDH c% .ng dTn c !' khng .1c [o !@ l@\@l@ u[o tIn 0n ngo'i cc kh( [o
tIn mho[ng 46~ .Mt .ai tr0n tri .Mt #' nfm ngo'i din t;ch cc kh( [o tIn@ a Hh/n cc .Mt
.ai nfm ngo'i cc kh( [o tIn !n cha 7 con ngdi sU d`ng trit .- !' !n #' nRi sinh s=ng ng("0n
thE" cEa sinh gii@ Vo Hh/n #n din t;ch .Mt .ai A h/( hDt cc nc #' khng th(,c kh( [o tIn n0n
rMt nhi:( #o'i 8(a hiDm !n >(Mt hin 0n ngo'i cc kh( [o tIn@ Th'nh t= c% t;nh 8("Dt .7nh t
ng ):) )h*Tn #J) MN> "rn #O XhN* MN> "rn ,
-ng ;*nh h() M2n "7>ng )jng nhM2n ng>O* ):) 4h0 MN> "rn. MR* g
hi-m cEa !ic chy d+a !'o cc !dn ha" cc kh( [o tIn #' chiDn #1c n'" c% th- to n0n m,t tTm
#a !T" h?m tFc #' cc #o'i ha" 8(/n >? nfm trong !dn th .1c [o ! nghi0m ng<t trong khi chQng #i
7 khai thc t+ do Hh;a ngo'i kh( [o tIn@ T(" nhi0n, nD( cc kh( !+c nfm >(ng 8(anh !dn 7 s(" thoi
th .a dng sinh hc 0n trong !dn c]ng sh
;01 g*N9 "7>ng ,@ ;< 9b" #>O* ;t *Vn 7a ngh*29 "7(ng nh
#' trong cc !dn c% din t;ch nho@ Z+ s(" gi[m n'" >[" ra ! nhi:( #o'i c/n Hh[i di ch("-n ra
khoi ranh gii cc kh( !dn .- kiDm thFc cn !' cc !)t chMt c/n thiDt khc m' trong !dn khng c% nhng
.? khng th+c hin .1c@ Ing thdi, s= #1ng c th- cEa m,t #o'i trong Hhm !i ranh gii !dn c% th-
thMH hRn k;ch thc t=i thi-( c% th- s=ng .1c cEa 8(/n th- .%@ 2h bestern (1454$ .? n0(9 2D( chQng
ta khng th- [o ! thi0n nhi0n 0n ngo'i cc kh( [o tIn th thi0n nhi0n c]ng chng tIn ti ao nhi0( 0n
trong cc kh( .% l@P@ Cc gi[i HhH [o tIn .a dng sinh hc l@P@1@ u[o tIn n,i !i (in sit(^ onCsite
Hreser!ation $ ChiDn #1c t=t nhMt nhfm [o t
.a dng sinh hc #' [o tIn cc 8(/n >? !' 8(/n th- nga" trong .i:( kin t+ nhi0n, m,t
HhRng thFc thdng .1c n%i .Dn #' [o tIn ng("0n !7 ha" [o tIn ti chG@ Chy trong t+ nhi0n, cc
#o'i mi c% kh[ ncng tiDH t`c 8( trnh th;
nghi tiDn h%a .=i !i mi trdng .ang tha" .Gi trong cc 8(/n >? t+ nhi0n cEa chQng@ l@P@\@
u[o tIn ngoi !i (e>Csit(^ oqqCsite Hreser!ation$ T(" nhi0n, .=i !i nhi:( #o'i hiDm th [o tIn ng("0n
!7 cha Hh[i #' gi[i HhH kh[ thi trong .i:( kin nh*ng H #+c cEa con ngdi ng'" c'ng gia tcng@ 2D(
8(/n th- csn #i #' 8( nho .- tiDH t`c tIn ti, ho<c nD( tMt c[ nh*ng c th- csn #i .1c tm thM" A
ngo'i kh( [o ! th [o tIn ng("0n !7 sh khng c% hi( 8([@ Trong nh*ng trdng h1H n'", gi[i HhH
d(" nhMt .- ngcn cho #o'i khoi 7 t("t chEng #' [o tIn cc c th- trong nh*ng .i:( kin nhTn to@
XP
ChiDn #1c n'" .1c gi #' [o tIn ngoi !i ha" [o tIn ch("-n !7@ Th+c tD c% m,t s= #o'i .? 7 t("t
chEng ngo'i t+ nhi0n song !n .ang tIn ti trong cc /" .'n nhTn n(i, chF khng csn tm thM" trong
dng hoang di n*a@ Cc .i:( kin .- [o tIn ch("-n !7 .,ng !)t ao gIm !dn thQ, trang tri n(i
.,ng !)t, thE" c(ng !' cc chRng trnh nhTn gi=ng .,ng !)t@ Th+c !)t th .1c [o tIn trong cc !dn
th+c !)t, !dn cT" gi !' cc ngTn h'ng ht gi=ng@ u[o tIn ch("-n !7 #' m,t ,
hWn L0an "7(ng "7
g chiDn #1c tGng h1H nhfm [o ! cc #o'i .ang c% ng(" cR t("t dit@ u[o tIn ch("-n !7 !'
[o tIn ng("0n !7 #' nh*ng cch tiDH c)n c% t;nh G s(ng cho nha(@ 2h*ng c th- tS cc 8(/n
th- .1c [o tIn ch("-n !7 sh .1c th[ .7nh kx ra ngo'i thi0n nhi0n .- tcng cdng cho cc
8(/n th- .1c [o tIn ng("0n !7@ 2ghi0n cF( tr0n cc 8(/n th- n(i nh=t c% th- c(ng cMH cho
ta nh*ng hi-( iDt !: .<c t;nh sinh hc cEa #o'i !' g1i ra nh*ng chiDn #1c [o tIn mi cho
cc 8(/n th- .1c [o tIn ng("0n !7@ Cc 8(/n th- ch("-n
7 m' c% th- t+ d(" tr 8(/n th- th sh #'m gi[m t nh( c/( Hh[i gt cc c th- tS ngo'i thi0n nhi0n .-
Hh`c !` m`c .;ch trng '" ho<c nghi0n cF(@ C(=i cBng, !ic nh*ng con !)t .1c n(i nh=t !' trng
'" sh g%H Hh/n gio d`c 8(/n chQng !: s+ c/n thiDt Hh[i [o tIn #o'i c]ng nh [o ! cc th'nh !i0n
khc cEa #o'i .% ngo'i t+ nhi0n@ 2g1c #i [o tIn ng("0n !7 #' khng th- thiD( .=i !i s+ s=ng csn
cEa nh*ng #o'i khng th- n(i nh=t, c]ng nh .- tiDH t`c c% cc #o'i mi trng '" trong cc !dn
thQ, thE" c(ng ha" cc !dn th+c !)t@ l@P@\@1@ dn thQ Cc !dn thQ, cBng !i cc trdng
.i hc, cc C`c, ` Hh` trch !: sinh !)t hoang d? cEa Ch;nh
E !' cc tG chFc [o tIn hin .ang n(i gi* tr0n X66@666 c th-, .i din cho P@666 #o'i thQ, chim, s
st !' #png c@ Cc !dn thQ h/( nh chy trng b$7 nhng )o'i thQ #n ./" 8("Dn r] nh gM( trQc,
hR( cao cG, !oi,@@@ trong khi !6 c6 4u h#Cng bw 8(a m,t s= #1ng khng nho cc #o'i cn trBng !'
.,ng !)t khng >Rng s=ng khc m' nh%m n'" to th'nhm*t b* 'hn chJ"D( cEa .,ng !)t gii tr0n
tri .Mt@ />c ti0( hin na" cEa h/( hDt cc !dn thQ #n #' #)H .1c 8(/n th- n(i cEa cc #o'i
.,ng !)t hiDm !' c% n
1 ) "01+" )heng
Chy kho[ng 16~ trong s= \kX #o'i thQ hiDm .1c n(i gi* trong cc !dn thQ khgH thD gii #'
c% kh[ ncng t+ d(" tr 8(/n th- A k;ch thc .E .- [o tIn t;nh iDn d7 di tr(":n cEa chQng@ - khgc
Hh`c tnh trng n'", cc !dn thQ !' nh*ng tG chFc [o tIn c% #i0n 8(an .? gt ta" !'o >T" d+ng cR
sA !)t chMt !' tri-n khai cc cng ngh c/n thiDt .- to #)H .1c cc /" .'n c% kh[ ncng sinh s[n cEa
cc #o'i 8( hiDm !' .ang c% ng(" cR t("t dit, c]ng nh >T" d+ng chRng trnh !' HhRng HhH
mi nhfm ti #)H cc #o'i ngo'i t+ nhi0n@ 3,t #ot cc k th()t c]ng .ang .1c nghi0n cF( !'
H d`ng nhfm #'m tcng t} # sinh s[n cEa cc #o'i .,ng !)t n(i@ Cc k th()t n'" gIm MH !' !Q n(i,
tFc #' con m cEa #o'i HhG iDn n(i dpng con ch( cEa #o'i 8( hiDm^ th` tinh nhTn to khi con
trAng th'nh to ra khng m(=n th` tinh ho<c chQng Hh[i s=ng trong nh*ng .i:( kin khc it, MH
trFng nhTn to trong cc .i:( kin t=t nhMt .- trFng nA !' cM" Hhi tFc #' cM" trFng .? .1c th` tinh
cEa #o'i 8( hiDm !'o tU c(ng cEa con m
"ha1 "hT "h0S) #>O* XhY M*Tn. p.&.B.B. PK n0g* K
gcn ch<n cc hi-m ha .=i !i cc #o'i thE" sinh, nh*ng ch("0n gia !: c, thQ i-n !' san h
#'m !ic ti cc thE" c(ng ha" cc - n(i .? h1H tc ng'" c'ng ch<t chh !i cc .Ing nghiH
ti cc in nghi0n cF( i-n, cc C`c, ` thE" s[n cEa ch;nh HhE !' cc tG chFc [o tIn .-
>T" d+ng cc chRng trnh [o tIn nh*ng #o'i !' 8(/n >? t+ nhi0n .ang .1c 8(an tTm@ C%
kho[ng l56@666 c th- cEa cc #o'i co .ang .1c n(i gi* trong cc - n(i m' h/( hDt cc
#o'i .% #' .1c th( th)H ngo'i t+ nhi0n@ in .ang c% nhi:( nG #+c nhfm Hht tri-n cc k th
Xk
t gT" gi=ng .- c% th- d(" tr cc #o'i 8( hiDm trong - n(i, .i khi c% th- th[ chQng ra t+ nhi0n !'
do .% khng Hh[i gt gi* nh*ng m( !)t hoang d?@ 2hi:( k th()t .1c sU d`ng trong !ic gT" gi=ng
co cQ ng(In g=c tS nh*ng k th()t do cc nh' nghi0n cF( !: c tm ra nhfm to ra nh*ng .'n c #n
c% gi tr7 thRng mi nh c hIi, c !1c,@@@ 3,t s= k th()t khc .1c khm Hh tS nh*ng - n(i c
c[nh ! nh*ng ngdi n c c[nh m(=n nhTn gi=ng nhi:( #oi c !Bng nhit .i .- n@
l@P@\@P@
th+c !)t !' !dn Rm cT" dn th+c !)t #' nRi #( gi* cc 8(/n th- th+c !)t dj d'ng hRn so
!i .,ng !)t@ Th+c !)t .si hoi s+ chcm s%c ;t hRn #' .,ng !)t^ nh( c/( !: nRi A cEa chQng dj c(ng
cMH^ khng c/n thiDt Hh[i nh=t #i^ cc c th- c% th- dj d'ng nhTn gi=ng hRn^ h/( hDt #' #png t;nh,
trong .% c% kho[ng m,t nUa th'nh Hh/n #o'i c/nhi !#3c )#u gi v5.a dng di tr(":n@ 2go'i ra, ht
gi=ng cEa nhi:( #oi cT" trong giai .on nghy dj [o !@ TS nh*ng #a do .%, cc !dn th+c !)t #' cng
c` th)t s+ 8(an trng trong !ic #( gi* .a dng #o'i !' di tr(":n@ in na" 1@l66 !dn th+c !)t
tr0n thD gii .? c% cc , s( t)H ch;nh cEa cc #o'i th+c !)t, th- hin m,t nG #+c #n #ao trong !ic [o
tIn th+c !)t@ Cc !dn
+c !)t tr0n thD gii hin na" .ang trIng ;t nhMt #' Pl@666 #o'i th+c !)t, chiDm 1l~ th+c !)t gii
to'n c/( !' c% th- kho[ng gMH .i s= #1ng .% #' .ang .1c trIng trong cc nh' k;nh, !dn t
nhTn ha" cc #oi !dn khc@ dn th+c !)t #n nhMt thD gii dn Th+c !)t o'ng gia Lnh w(=c
ti mez, c% kho[ng \l@666
'i cT" .ang .1c gieo trIng@ : .<c trng HhTn #oi, kh[ ncng c(ng cMH cEa cc !dn
th+c !)t #' cao hRn@ C% kho[ng X\ trong s= 116 #o'i thng .1c iDt .1c th( th)H ti Ca#iqornia, m,t
!dn th+c !)t A 2am Ohi chiDm kho[ng 1_k s= #o'i cEa c[ nc, m,t !dn A Ca#iqornia chiDm 1_P s=
#o'i .<c h*( A
c 3@ Trong .% c% trdng h1H m,t #o'i cT" .? 7 t("t chEng A ngo'i t+ nhi0n ( C#arkia
qranciscana $ .? .1c [o tIn trong !dn th+c !)t !' .? .1c ti d( nh)H !'o th'nh #o'i .<c h*( s=ng
A Ca#iqornia@ Chy c% P66 .Dn k66 !dn th+c !)t tr0n thD gii c% th- #( gi* cc m( [o tIn chE "D(
!' chy \l6 !dn trong s= .% .1c sU d`ng #'m ngTn h'ng #( gi* ht gi=ng, trong m,t .nh gi cho
rfng cc !dn th+c !)t c% th- cF( .1c cc 8(/n th- cEa \6@666 #o'i th+c !)t t("t chEng@ ai trs
8(an trng cEa cc !dn th+c !)t trong !ic [o t
.a dng sinh hc .? .1c minh ha Ai !ic mA r,ng mng #i cEa 14 !dn th+c !)t A 3
!i Tr(ng tTm [o tIn th+c !)t (COC$@ COC c t;nh c% P@666 ta>on .<c h*( A 3 7 .e da t("t
chEng, trong .% hRn P66 #o'i .ang .1c n(i cM" A mng #i cc !dn@ Z+ .%ng g%H cEa cc !dn
th+c !)t .=i !i cng tc [o tIn #o'i mA r,ng ra .=i !i cc #o'i .ang 7 .e da ngo'i hoang d?@ Cc
!dn th+c !)t c(ng cMH cT" cho nghi0n cF( !' n(i trIng@ ChQng c]ng #' ng(In t'i ng("0n 8(an
trng cho !ic gio d`c@ 3ii ncm c t;nh c% kho[ng 1l6 tri( ngdi .Dn thcm cc !dn th+c !)t@
ai trs 8(an trng cEa cc !dn th+c !)t c% th- dj d'ng .1c Hht tri-n@ Z+ mMt cTn .=i !: !7 tr; .7a
#a cEa cc !dn th+c !)t hin na", c% th- .1c ngcn ngSa nD( nh cc !dn .1c thiDt #)
A cc nc nhit .i@ in na" cc nc nhit .i chy c% kho[ng \P6 trong s= 1@l66 !dn
th+c !)t tr0n to'n thD gii@ Trong khi hRn 166 kh( !dn .1c th'nh #)H !' c% kD hoch th'nh #)H
trong th)H k} 8(a !' nhi:( trong s= .% A cc !Bng nhit .i, th !n csn s+ mMt cTn .=i .7a #a, .<c
it #' khi >em >t !: ., Hhong HhQ #o'i A cc !Bng nhit .i@ i cc ng
2n )\0 ;[0 hn ?I ):) )gng ngh+ MN> L0Nn ?O ?=
Xl
cc d* #i( t=t hRn !: nRi th( th)H m( !)t !' #7ch sU sinh s[n cEa chQng, cc !dn th+c !)t c% th- trA
th'nh nRi [o 8([n t;nh di tr(":n 8(an trng@ uan th ka cEa iH h,i u[o tIn th+c !)t cEa {YC2
hin na" .ang Hht tri-n cR sA d* #i( m" t;nh !: nh*ng s+ c% m<t cEa cc #o'i A cc !dn th+c !)t
.- giQH cc !dn th( th)H cc #o'i csn thiD(@ 2h*ng ni #+c cEa cc !dn th+c !)t trong !ic [o tIn
ng(In gi=ng .ang .1c Hh=i h1H !i chiDn #1c [o tIn !dn th+c !)t cEa {YC2@ Trong !ic Hh=i
h1H !i uan 8(=c t: !: T'i ng("0n di tr(":n th+c !)t ({uOGN, {nternationa# uoard qor Genetic
Neso(rces$, {YC2 c]ng .? cBng Hh=i h1H .- .a ra hng dn !: !ic th( th)H ng(In gi=ng .=i !i
cc #o'i hoang d?@ Cho .Dn na", cc !dn th+c !)t .? khng sU d`ng hDt #1i ;ch cEa !ic #( gi* cc
#o'i .ang 7 .e da !' [o tIn ng(In ge
M`) f )h\a 9S" Xhkn #=n 4h0 h+
<) ?W" "hT g*=*$ ):) ?3n
tr(":n th=ng khng h1H tc !: nh*ng tri thFc [n .7a@ 2hd !'o nh*ng nG #+c cEa cc tG chFc
!' c nhTn, !ai trs cEa !dn trong !ic [o tIn .ang .1c Hht tri-n nhanh ch%ng@ l@P@\@k@
2gTn h'ng ht gi=ng C gen 2g'i !ic trIng cT", cc !dn th+c !)t !' !in nghi0n cF( .? >T"
d+ng , s( t)H !: ht, nh #' cc ngTn h'ng ht gi=ng, m' nh*ng ht n'" .? .1c th( #1m tS cc
cT" hoang di !' cT" trIng@ t cEa h/(hUt cc )oi c97 !5u c6 thH !#3c )#u gi trong !i5u kin )nh
v$ kh@ trong thRi gian "$i v$ sau !6 cho n7 m+m, sh nOng tn ti )9u "$i cJa ht !}c bit c6 gi
tr[ cho vic bo tn chu7Hn v[ bi vN n6 cho 'h?' bo tn ht cJa nhi5u )o$i Du; hiUm bSng k thut
!@ng )nh v$ )#u gi trong m*t kh@ng gian nhw
chi Hh; thMH !' khng c/n gim st nhi:(@ in na" c% hRn l6 ngTn h'ng ht gi=ng tr0n thD
gii, trong .% c% nhi:( ngTn h'ng .<t ti cc nc .ang Hht tri-n !' .1c s+ .i:( Hh=i t;ch c+c cEa
2h%m T !Mn !: 2ghi0n cF( nng nghiH w(=c tD (CG{LN, Cons(#ati!e Gro(H on {nternationa#
Lgric(#t(ra# Nesearch$@ l@P@P@ mi-m sot nhijm mi trdng l@P@k@ Oht tri-n :n !*ng Oht tri-n :n
!*ng .? trA th'nh m`c ti0
./( ti0n cEa c[ Hht tri-n kinh tD !' 8([n #a t'i ng("0n thi0n nhi0n@ 2go'i ra c]ng #' m`c ti0(
cho 8(" hoch Hht tri-n !' 8(" hoch 8([n #a t'i ng("0n, n% c]ng #' m`c ti0( cEa cc tiDn trnh !'
cc HhRng HhH th+c hin@ Oht tri-n :n !*ng .si hoi ni #+c cEa c[ cc chRng trnh nggn hn !'
d'i hn@ T(" nhi0n, 8(" hoch !' 8([n #a :n !*ng c/n Hh[i t)H tr(ng cao ., cho cc m`c ti0( d'i
hn@ Oht tri-n :n !*ng #' s+ Hht tri-n m' trong .% cc gi tr7 kinh tD, mi trdng !' >? h,i #(n
#(n tRng tc !i nha( trong 8( trnh 8(" hoch^ HhTn = #1i nh()n cng fng gi*a cc
/ng #H trong >? h,i !' khng .7nh cc cR h,i cho s+ Hht tri-n kD tiDH, d(" tr m,t cch #i0n
t`c cho cc thD h mai sa(@ 2D( Hht tri-n kinh tD ha" 8([n #a t'i ng("0n .1c coi #' :n !*ng, th s+
.nh gi cc kD hoch h'nh .,ng #+a chn c/n Hh[i .1c thng 8(a s+ t
g tc cc gi tr7 >? h,i, kinh tD !' mi trdng@ Thch thFc #n nhMt cEa chQng ta #' >c .7nh s+
cTn fng t=i ( gi*a a gi tr7 n'"@ Z+ tRng tc cEa a gi tr7 n'" khc !i s+ :n !*ng cEa cc chiDn
#1c 8([n #a t'i ng("0n ho<c #' Hht tri-n kinh tD ri0ng it@ Oht tri-n :n !*ng .si hoi s+ cng fng@
u:n !*ng .1c .<c trng Ai s+ HhTn Hh=i 8(":n #1i !' cc cR h,i m,t cch cng fng gi*a cc t/ng
#H >? h,i, gii !' cc thD h@ mhi s+ :n !*ng .1c >c .7nh !: cc h gi tr7 tRng tc !' t;nh cng
fng gi*a cc thD h
Xr