hfl14 Web PDF

Sedre[
SNIEZE NIERPREIACIE
Ivo Skrabalo
11 CODINA IILMA U HRVATSKO] 1896.-1997. 3
Damir Radic
NLKL VRI]LDNOSNL ORI]LNTACI]L U SUVRLMLNO] HRVATSKO] IILMSKO] KRITICI 23
ZAGREB98
Rada Sesic
SLIKAN]L POKRLTA I PSIHL, 13. sv|erski esrival animiranil ilmova 33
IILMOCRAII]A I NACRADL 13. SV]LTSKOC ILSTIVALA ANIMIRANIH IILMOVA 39
POZEGA98
Anre Pererlic
]LDNA DUCA MINUTA, U povodu 6. lrvarske revi|e |ednominurnil ilmova u Pozegi 43
IILMOCRAII]A I NACRADL 13. SV]LTSKOC ILSTIVALA ANIMIRANIH IILMOVA 46
FLMSKAPRCA
Mili|an Ivezic
L]LTO S NATALI]OM 48
LIEIOPSOV LIEIOPS
V|ekoslav Ma|cen
KRONIKA rravan|/lipan| `98. 59
BIBLIOCRAII]A KN]ICA 67
PRLMINULI. Dragurin Krencer, Kresimir Zidaric, Dusan Vukoric 67
KNIGE
Damir Radic
KN]ICL M. CURICA, S. HUNDICA I ]. HLIDLA, D. ILINCICA I A. ORLMOVICA 69
FESIVAL
Dragan Rubesa
IRINCH CAN-CANNIS 51. ILSTIVAL INTLRNATIONAL DU IILM `98 74
U ZARSIU
Damir Radic
RUSKO MLSO 79
REPERIOAR
uredio. Igor Toml|anovic
IILMSKI RLPLRTOAR 83
VIDLOPRLMI]LRL 95
SIU0IE SIRAZVANIA
Boris Vidovic
POVI]LST(I) IILMA 101
Boris Vidovic
POVI]LST IILMA IZABRANA BIBLIOCRAII]A 110
Bruno Kragic
POLTIKA AMLRICKOC PUSTOLOVNOC IILMA 3-il 115
Dun|a Krpanec
IILMOVI DAVIDA MAMLTA U KONTLKSTU POPULARNIH ZANROVA.
DLMITOLOCIZACI]A POPULARNL KULTURL 121
SUVREMENAIEORIAUPRIEVO0U
Tom Cunning
`SAD ]L VIDIS, SAD ]L NL VIDIS`. TLMPORALNOST IILMA ATRAKCI]L 131
BBLOIEKALIEIOPSA
V|ekoslav Ma|cen
HRVATSKI OBRAZOVNI IILM (2) 140
SAZEC/ABSIRACIS 170
O SURA0NCMA U OVOM BROIU 173
55M 1330-75
UDK 71.43/.45
Hrvot.film.l|eto., god. 4. (18.}, br. 14
Zogreb, trovon| 18.
Nekledect
Hrvarsko drusrvo ilmskil kriricara
Hrvarski drzavni arliv Hrvarska kinoreka
Hrvarski ilmski savez (izvrsni nakladnik)
Ze eekledeket
Vera Robic-Skarica
UredesIvot
Perar Krel|a, V|ekoslav Ma|cen, Diana Nenadic,
Ivo Skrabalo, Igor Toml|anovic,
Hrvo|e Turkovic (glavni urednik)
Lkove uredekt
Luka Cusic
0o seeIeke pr[evod ee eegleskt
Hrvo|e Turkovic
LekIorcet
Mi|ana Donkov, Ivana U|evic
LekIor IeksIove ee eegleskomt
Mirela Pinraric
Slogt
Kolumna d.o.o., Zagreb
Isekt
Tiskara CB Prinr, Samobor
Hrtatski jilnski ljetopis izlazi rrom|esecno u
nakladi od 7 prim|eraka.
Ci|ena ovom bro|u 3 kn
Adrese uredesIvet
1 Zagreb, Dalmarinska 12
rel. 385 1/48 48 771, 385 1/48 48 764,
ax. 385 1/48 48 764
L-mail. v|ekoslav.ma|cenlzrk.rel.lr
verica.robic-skaricalzrk.rel.lr
lrvo|e.rurkoviczg.tel.hr
Hrtatski jilnski ljetopis evidenriran |e u
Inrernarional Index ro Iilm/TV Periodicals,
Rue Deacqz 1, 1 Bruxelles, Belgium.
Godse[e preIpleIet 8. kn
Ze eoxemsIvot 4. USD
C[eee ogleseog prosIoret 1/4 srr. 1.,
kn; 1/2 srr. 2., kn; 1 srr. 4., kn
U ci|ene |e uracunar porez na dodanu vri|ednosr.
Hrvarski ilmski l|eropis izlazi uz porporu
Minisrarsrva kulrure RH i Cradskog ureda za
kulruru, Zagreb
CODEM HFL1FV
CoeIeeIs
SNIHESS AN0 NIERPREIAIONS
Ivo Skrabalo
11 YLARS OI IILM IN CROATIA 1896.-1997. AN OVLRVILW OI THL HISTORY OI
CROATIAN CINLMA 3
Damir Radic
CLRTAIN VALUL ORILNTATIONS IN CONTLMPORARY CROATIAN IILM CRITICISM 23
ZAGREB 98.
Rada Sesic
PAINTINC THL MOVLMLNT AND SOUL, 13
rl
World Iesrival o Animared Iilms 33
IILMOCRAPHY AND AWARDS OI ZACRLB `98 39
POZEGA98
Anre Pererlic
A LONC MINUTL, Arer rle 6
rl
Croarian Minure Movie Cup 43
IILMOCRAPHY AND AWARDS OI POZLCA 46
FLMSIOR
Mili|an Ivezic
SUMMLR WITH NATALL 48
ACHRONCLES CHRONCLE
V|ekoslav Ma|cen
CINLMA CHRONICLL. April/]une `98 59
BIBLIOCRAPHY 67
DLCLISLD. Dragurin Krencer, Kresimir Zidaric, Dusan Vukoric 67
BOOKREVEW
Damir Radic
BOOKS BY M. CURIC, S. HUNDIC AND ]. HLIDL, D. ILINCIC, A. ORLMOVIC 69
FESIVALS
Dragan Rubesa
ÌRLNCH CAN-CANNLS` 51. ILSTIVAL INTLRNATIONAL DU IILM 74
N FOCUSt PREMERE OF CROAIANFEAIURE
Damir Radic
RUSSIAN ILLSH 79
REPERIORE
Ldired by. Igor Toml|anovic
CINLMA RLPLRTOIRL 83
VIDLO PRLMILRLS 95
RESEARCHAN0SIU0ES
Boris Vidovic
IILM HISTOR/Y/ILS 101
Boris Vidovic
IILM HISTORY SLLLCTLD BIBLIOCRAPHY 110
Bruno Kragic
POLTICS OI AMLRICAN ADVLNTURL IILM OI THL 193ies 115
Dun|a Krpanec
DAVID MAMLT`S IILMS. DLMYTHOLOCIZATION OI POPULAR CULTURL 121
CONIEMPORAR IHEOR N IRANSLAION
Tom Cunning
`NOW YOU SLL IT, NOW YOU DON`T`. THL TLMPORALITY OI THL CINLMA
OI ATTRACTIONS 131
CHRONCLES LBRAR
V|ekoslav Ma|cen
CROATIAN LDUCATIONAL IILM (2) 140
ABSIRACIS 170
IHE CONIRBUIORS NIHS SSUE 173
THE CkOATlAN ClNEMA CHkONlCLE
55M 1330-75
UDC 71.43/.45
Hrvot.film.l|eto., Vol 4 (18}, Mo 14
Zogreb, April18
Copyright 15. Crootion 5ociety of Film
Critics
Publsherst
Croarian Sociery o Iilm Crirics
Croarian Srare Arclive Croarian Cinemarleque
Croarian Iilm Club`s Associarion (execurive
publisler; disrriburor)
Publsheg Meeegert
Vera Robic-Skarica
EdIorel Boerdt
Perar Krel|a, V|ekoslav Ma|cen, Diana Nenadic,
Ivo Skrabalo, Igor Toml|anovic, Hrvo|e Turko-
vic (clie ediror)
0esget
Luka Cusic
Summeres byt
Hrvo|e Turkovic
Leeguege edvsorst
Mi|ana Donkov, Ivana U|evic, Mirela Pinraric
Prepresst
Kolumna d.o.o., Zagreb
PreIed byt
Tiskara CB Prinr, Samobor
CCC is publisled quarrerly, wirl circularion o
7 copies
SubscrpIoe ebroedt 4 US Dollars
Accounr Number.
S.W.I.I.T. ZABA HR 2X 25-323424
EdIors Adresst
Hrtatski jilnski ljetopis
Hrvarski ilmski savez
Dalmarinska 12
1 Zagreb, Croaria
rel. 385 1/48 48 771, 385 1/48 48 764,
ax. 385 1/48 48 764
L-mail. v|ekoslav.ma|cenlzrk.rel.lr
verica.robic-skaricalzrk.rel.lr
lrvo|e.rurkoviczg.tel.hr
Hrtatski jilnski ljetopis (Tbe Croatian Cinena
Cbronicle) is indexed in Inrernarional Index ro
Iilm/TV Periodicals, Rue Deacqz 1,
1 Bruxelles, Belgium
CCC is subsidized by rle Minisrry o Culrure,
Republic o Croaria and Zagreb Ciry Oice or
Culrure
CODEM HFL1FV
Zvue foIogref[e
Kao i posvuda u svi|eru, rako |e i u Hrvarsko| razvo| novoga
medi|a pokrernil slika poceo prvim |avnim prikazivan|em
zitucib jotorajija (kako |e ro u ono doba pompozno na|av-
l|ena nova arrakci|a). To se u Zagrebu zbilo 8. lisropada
1896., dakle |edva deser m|eseci nakon pariske praizvedbe.
Ipak, radasn|a sinkronosr sa svi|erom ni|e imala svo| priro-
dan nasravak, pa se lrvarska kinemarograi|a razvi|ala sporo
i isprekidano, sro |e karakrerisricno za male i mareri|alno si-
romasne sredine. Doduse, nasi preci nisu dugo cekali na pu-
ru|uce kinemarograe (ko|i su vec od 1897. obilazili sve vece
lrvarske gradove), kao ni na osnurak sralnil kinodvorana
(196. u Zagrebu i Puli; 197. Splir, Zadar i Ri|eka; 198.
Dubrovnik). Vec 197. radi i nasa prva disrribuci|a (u Zagre-
bu), a 1913. po|avio se i prvi srrucni ilmski lisr (u B|elova-
ru). Nova |e zabava i u Hrvarsko| odmal imala svo|u publi-
ku, pa su se nasli poduzernici ko|i su prikazivali uvezene il-
move.
Drukci|e |e bilo s domacom proizvodn|om ilmova. Za n|u
rada |os zapravo i ni|e bilo porrebe, |er se preko disrriburer-
skil isposrava u Becu i Trsru moglo relarivno |erino doci do
na|sv|ezi|il rrzisno inreresanrnil ilmova iz svi|era. Ipak, sva-
ki |e kino nasro|ao ponudiri i neke lokalne ilmske zaniml|i-
vosri, pa su na|cesce snimarel|i na propurovan|u (ili kakav
domaci pos|ednik kamere) snimili nekoliko minura prizora s
gradskil ulica. Tako |e 193. u Opari|i i Sibeniku snimao
Hrtatski jilnski ljetopis 1+/1998.
SNIEZE NIERPREIACIE
3
UDK. 71.43(47.5}(01}
vo 5krobolo
101 godee flme u HrveIsko[ 1896.-1997.
Fregled povi|esti hrvotske kinemotogrofi|e*
8c|o o Zoqobo (/. Crono, 117.}
` Sazerak iz kn|ige ci|e |e ob|avl|ivan|e na|avl|eno u |esen 1998. godine u nakladi poduzeca CLOBUS naklada d.o.o. Zagreb. Predvideno |e da ova| sa-
zerak u kn|izi bude riskan u engleskom pri|evodu.
sv|erski luralica iz Pol|ske Sranislav Noworyra (188.-1963.),
a u Spliru |e 191. kino-vlasnik ]osip Karaman (1864.-
1921.) snimio nekoliko lokalnil akrualnosri, dok |e 1911. u
Zagrebu kari|eru proesionalnog snimarel|a zapoceo ]osip
Halla (188.-196.) s nekoliko reporraza, da bi 1912. u bal-
kanskom raru posrao dopisnik rancuske rvrrke Iclair, ko|a
|e n|egove priloge uvrsravala u svo|e zurnale, a nakon 1917.
snimao |e i prve lrvarske igrane ilmove.
U vri|eme po|ave ilma Hrvarska |e bila sasravni dio Ausrro-
Ugarske, ali po drzavnopravnom srarusu podi|el|ena, s obzi-
rom na ro da |e n|en primorski dio (Dalmaci|a s Isrrom) pri-
padao ausrri|sko| polovici, dok |e konrinenralna Hrvarska u
sasravu ugarskoga di|ela Habsburske monarli|e imala ogra-
nicen poliricki sub|ekrivirer, ko|i |e olicavao Ban kao kral|ev
nam|esnik i vlasriri Sabor, uz unurarn|u auronomi|u i pravo
uporrebe lrvarskog |ezika ne samo u lokalno| upravi, nego i
u za|ednickim insriruci|ama. No, |os od Napoleonova pora-
za 1814. sralno |e posro|ala rezn|a za pravnim s|edin|en|em
Dalmaci|e i Hrvarske, a posli|e |e bio ur|eca|an i pokrer za
u|edin|en|e svil |uznoslavenskil naroda. S druge srrane, au-
srri|ski i ugarski akrori igrali su na karru nacionalnil suko-
ba izmedu Hrvara i Srba, kao i borbe za poliricku prevlasr iz-
medu rali|anske man|ine i lrvarske vecine u Dalmaci|i. Ne-
sro od roga os|ecalo se i u ilmskome zivoru, |er su cak i
kino-dvorane bile poliricki opredi|el|ene po rome |esu li pri-
kazivale ni|eme ilmove s rali|anskim, n|emackim ili lrvar-
skim narpisima...
Prv sv[eIsk reIt prv gree flmov
Za vri|eme prvoga sv|erskog rara i u Hrvarsko| |e napokon
pocela proizvodn|a domacil ilmova, no ona se ni|e dugo
odrzala. Zbog rarnil sukoba s kinoreperroara su nesrali il-
movi iz nepri|arel|skil zemal|a (Irancuske, Irali|e i SAD, da-
kle na||acil sv|erskil proizvodaca), sro |e dalo zamala proi-
zvodn|i u N|emacko| i u raznim zeml|ama Dvo|ne Monarli-
|e. Ipak, u Hrvarsko| ni|e bilo realne indusrri|ske i inanci|-
ske podloge za vlasriru ilmsku proizvodn|u, |er |e u ci|elo|
zeml|i bilo svega oko 3 kino-dvorana. To ipak ni|e spri|eci-
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 3 do 22 Skrabalo, I.. 11 godina ilma u Hrvarsko|...
4
!oooo ooo o |ooo|s|o zoooz| (D. Cblooo|, 133.}
Doo| o sonoc| (T. Slrozzi, 125.}
lo skupinu ilmom ops|ednuril kazalisnil l|udi da usred rara
osnu|u prvo lrvarsko ilmsko poduzece Croaria da bi proi-
zvodili zabavne ilmove. Nazalosr, nisra od re produkci|e
ni|e sacuvano, pa rako o prvom lrvarskom ilmu 8rcko u Za-
rebu (1917.) mozemo sudiri samo po skrrim novinskim na-
pisima i emaricnim reklamnim na|avama. Bila |e ro adapri-
rana lagana komedi|a ko|a |e nekoliko godina rani|e prikaza-
na u kazalisru, a igrali su na|popularni|i kazalisni glumci. I
sl|edeci ilm Matija Gubec (1917.) bio |e adapraci|a popular-
nog lisrori|skog romana o sel|acko| buni u XVI. srol|ecu ro-
manricnog pisca Augusra Senoe, koga su zvali lrvarski Wal-
rer Scorr. Do kra|a rara 1918. godine Croaria |e snimila |os
per ilmova, ekranizaci|e nekil man|e poznaril kazalisnil
komada. Ambici|e pionira domace ilmske proizvodn|e oci-
ro su bile okrenure publici ko|o| su nudili zabavu i od roga
ocekivali prilod, ali moze se prerposraviri da ri ilmovi od
ceriri, per, a |edan cak i od sedam cinova (r|. kolurova vrp-
ce) nisu dosezali ni razinu radasn|e ausrri|ske ilmske konek-
ci|e, premda se zna da |e ilm Mokra pustolotina (1918.) pri-
kazan i u beckim kinemarograima.
U prvo[ Iugoslev[
Kad |e porkra| 1918. srvoreno Kral|evsrvo Srba, Hrvara i
Slovenaca (ime ]ugoslavi|a posrar ce sluzbeno rek 1929.),
na podruc|u ilmske indusrri|e izgledi su, prividno, bili bol|i,
vec i zaro sro se u mnogo veco| drzavi moglo racunari na
mrezu daleko veceg bro|a dvorana (v|ero|arno oko 15). Za-
greb |e posrao ekonomski cenrar ilmskoga zivora u novo|
drzavi, |er |e bio s|edisre Saveza ilmskil poduzeca i Saveza
kinemarograa za ci|elu zeml|u, a ru su bili i na||aci uvoznici
i disrribureri (npr. 1938. godine u Zagrebu d|elu|e 16 disrri-
burera od ukupno 23, koliko il |e rada bilo u ci|elo| ]ugosla-
vi|i).
Odmal nakon u|edin|en|a 1919. krenulo se i s novom ttor-
nicon jilnota ]ugoslavi|a ilm, u ko|o| su se okupili uglav-
nom isri l|udi kao i u doradasn|o| Croari|i. Sniml|eno |e i pri-
kazano nekoliko zurnala s akrualnosrima, a sniml|eno |e i 4-
5 zabavnil ilmova po vec prokusanom recepru. Kotac ras-
pela (1919.), rezirao |e Heinz Hanus (poznar kao rvorac pr-
vog ausrri|skog ilma |os 198.), a po bizarnosri val|a spome-
nuri U latljen katezu (1919.), |er |e improviziran kad |e u
Zagrebu gosrovao |edan cirkus sa sedam lavova, pa su publi-
ci cak naplacivane ulaznice da gleda|u ilmsko sniman|e! Vec
nakon godinu dana rada ]ugoslavi|a ilm upada u krizu, iz
ko|e se nikada nece izvuci, premda pocerkom 1922. ambici-
ozno orvara Skolu za kinemarograsku glumu (s odobren|em
prosv|ernil vlasri), u sklopu ko|e |e sniml|en i igrani ilm
Strast za pustolotinana (1922.) u rezi|i ruskog emigranra
5
Sos| (C. Milolic, 137.}
Aleksandra Verescagina. Nakon roga ilmska proizvodn|a za-
mire, |er su se na malom rrzisru domaci ilmovi pokazali ne-
renrabilnim, a drzava ni|e pokazala vol|u priskociri u pomoc.
U ro vri|eme americki ilm vec osva|a europske ekrane i po-
risku|e n|emacki reperroar, sro ur|ece i na posrupnu prom|e-
nu ukusa publike. Nakon |os |ednog pokusa|a glumca Tira
Srrozzi|a (1892.-197.) ko|i |e pokusao srvoriri produkci|ski
model zadruge kazalisnil um|ernika za ilm Dtoroti u sano-
ci (1925.), sve do drugog sv|erskog rara u Hrvarsko| nema ni
|ednog igranog ilma nami|en|enog rrzisru.
Na|krearivni|a sineasricka individualnosr u medurarnom raz-
dobl|u bio |e Okravi|an Mileric (192.-1987.), ko|i |e sa svo-
|im neproesionalnim bril|anrnim ilmovima, nasralim izme-
du 1932. i 1937., srvorio prvi zaokruzeni um|ernicki opus u
povi|esri lrvarskoga ilma (ko|i |e, srecom, sacuvan), vlasri-
rim novcem i na 9, 5 mm vrpci. Za svo|e (|os uvi|ek ni|eme)
ilmove dobi|ao |e medunarodna priznan|a, pa mu |e na
smorri amarerskil ilmova u Parizu za ilm Iosloti konzula
Dorena (1933.) nagradu urucio preds|ednik ziri|a Louis Lu-
mire osobno, a 1936. na Mosrri u Veneci|i dobio |e prvu
nagradu za Nocturno, ironi|sku pararazu radasn|il borrora.
Posl|edn|i u nizu ilmova roga ciklusa Na zalost sano san
(1932.), Strab (1933.), Zareb u stjetlu telerada i Iaust
(oba 1934.) bio |e prvi lrvarski zvucni ilm Sesir (1937.,
16 minura). Nekoliko godina kasni|e, za vri|eme rara, Okra-
vi|an Mileric ce rezirari prvi lrvarski c|elovecern|i zvucni
ilm Iisinski (1944.), a u razdobl|u nakon drugog sv|erskog
rara ra| ce renomirani snimarel| bro|nil ilmova nesebicno
prenosiri svo|a znan|a na mlade l|ude.
Za razvo| lrvarskoga ilma srerna |e okolnosr sro |e veliki vi-
zionar soci|alne medicine dr. Andri|a Srampar u Zagrebu
1927. (uz pomoc Rockeellerove ondaci|e) orvorio Skolu
narodnog zdravl|a, modernu insriruci|u prevenrivne medici-
ne, ko|a |e u svo| program zdravsrvenog prosv|ecivan|a od
samoga pocerka uvrsrila i medi| ilma. Tako |e nasrala orga-
nizirana ilmska proizvodn|a, ko|a |e porra|ala sve do 196.
U okviru n|e sniml|eno |e 165 ilmova ko|e |e (samo do
194.) vid|elo preko 25 mili|una gledarel|a, a preko pokrer-
nog pro|ekrora mnogi su od n|il u zabacenim selima prvi
pur uopce doziv|eli pokrerne slike! Na pocerku se eksperi-
menriralo u relnickom pogledu, pa |e u nekoliko ilmova
primi|en|ena relnika s|enki (kao prereca animaci|e), a 1929.
nasrao |e cak i prvi crrani ilm (3 merara) Martin u nebo.
Trazeci na|bol|i nacin za plasiran|e edukarivnil poruka, l|udi
iz Skole narodnog zdravl|a srvorili su i nekoliko vrlo naivnil
igranil ilmova, sve dok se dolaskom ilmskog enruzi|asra,
ruskog emigranra ing. Aleksandra Cerasimova (1894.-
1977.) nisu deinirivno opredi|elili za dokumenrarni ilm
kao na|pogodni|i nacin za poduku gledarel|a o pravilima li-
gi|ene u svakodnevnom zivoru. Paralelno s edukarivnima,
oni su snimali i rzv. kulturne ilmove, medu ko|ima |e Zitot
u turopoljskoj zadruzi (o zivoru velikil obirel|skil zadruga),
premda sniml|en |os 1933., dobio nagradu rek 196. na e-
srivalu ernograskil ilmova u Iirenzi.
Ipak, ilm |e kao nov medi| i enomen vizualne arrakci|e ire-
kako usao u zivor, o cemu sv|edoci i po|avl|ivan|e bro|nil
publikaci|a nami|en|enil iskl|ucivo ilmskim sadrza|ima. u
razdobl|u do 1941. evidenrirana su cak 52 naslova, vecinom
krarkorra|nil, novina i casopisa speci|aliziranil za ilmska
piran|a, ko|i su se, osim pisan|a o rekucem reperroaru inoze-
mnil ilmova, povremeno bavili i domacom ilmskom proi-
zvodn|om.
0rug sv[eIsk reIt flm u slub propegeede
Kad |e u mun|evirom rravan|skom raru 1941. doslo do slo-
ma vo|ske i raspada drzavne srrukrure kral|evske ]ugoslavi|e
(ko|u su okuparori podi|elili na dever podruc|a s razlicirim
srarusom upravl|an|a), Hrvarska |e proglasena ormalno ne-
zavisnom drzavom, s vladavinom usraskog rezima eksrre-
mne asisricko-nacisricke ori|enraci|e, ali poliricka i vo|na
podrska Treceg Reicla i Mussolini|eve Irali|e imala |e zapra-
vo karakrer prorekrorara nad ovom prakricki nesamosral-
nom roralirarisrickom kvazidrzavom. Sro se ilma rice, su-
sravna ilmska proizvodn|a u Hrvarsko| pocin|e 1942. srva-
ran|em drzavnog proizvodnog poduzeca Hrvarski slikopis.
N|egova osnovna zadaca bila |e propaganda, pa |e pokrenur
15-dnevni zurnal Hrtatska u rieci i slici, ko|i se od 1943. po-
|avl|ivao svake subore pod imenom Hrtatski slikopisni tjed-
nik, a sniml|eno |e i nekoliko krarkil kulturnib ilmova,
medu ko|ima se isricao 8arok u Hrtatskoj (1942.) Okravi|a-
na Milerica. Tada |e u n|egovo| rezi|i sniml|en prvi c|elove-
cern|i zvucni igrani ilm Iisinski (1944.) o zivoru kompozi-
6
8oo| o |o|s|o (C. Milolic, 142.}
7
Kooco| (8. 8olon, 154.}
8
No o|oc| so s|oo (8. 8ooor, 15.}
9
rora prve lrvarske opere u vri|eme narodnog preporoda sre-
dinom XIX. srol|eca. Unaroc parericno| inronaci|i romanri-
carskil ide|a i rodol|ubnil emoci|a, Iisinski |e bio porvrda
proesionalne dozrelosri zagrebackog kruga ilmskil enruzi-
|asra.
Paradoksalno, za vri|eme usraskog rezima srvorene su mare-
ri|alne i relnicke pogodnosri za ilmsku proizvodn|u kakve
do rada nikada u Hrvarsko| nisu posro|ale. Zbog propagan-
dne vaznosri ilma nabavl|eno |e iz N|emacke dosra moder-
ne ilmske relnike, a na kra|u rara sve |e ro u zadn|i cas bilo
i spaseno od vec planiranog odvlacen|a u N|emacku. Naime,
rom su relnikom nam|esrenici Hrvarskog slikopisa pora|no
snimali povlacen|e asisrickil vo|ski i ulazak parrizana u Za-
greb. Od rog mareri|ala Branko Mar|anovic (199.-1996.)
srvorio |e dokumenrarni ilm Oslobodenje Zareba (1945.),
ko|i |e srvarno i simbolicno oznacio pocerak zivora lrvarske
kinemarograi|e u sasvim novim uv|erima, kad |e Hrvarska
posrala dio nove komunisricke ]ugoslavi|e.
0revee keemeIogref[e u drugo[ Iugoslev[
]os pri|e zavrserka rara srvoreno |e 1944. Drzavno ilmsko
poduzece za ci|elu ]ugoslavi|u sa zasebnim Iilmskim direkci-
|ama za svaku od sesr ederalnil |edinica, ko|e su preuzele
svu ilmsku relniku i sirovi mareri|al zarecen u po|edinim
cenrrima, a privarne kino-dvorane (oko 18 u Hrvarsko|)
vec su ri|ekom prve porarne godine posrupno podrzavl|ene.
Kinemarograi|a |e organizirana po sov|erskom modelu (kao,
uosralom, i gorovo sve druge sere zivora), a reme ilmova
obulvacale su razne aspekre upravo zavrsenog rara i pob|e-
de anriasisrickil snaga. Prvi ilmovi nove |ugoslavenske ki-
nemarograi|e sniml|eni su u Hrvarsko|, medu ko|ima se isri-
ce jasenotac (1945.), dokumenr o zloglasnom koncenrraci|-
skom logoru za Zidove, Srbe i lrvarske anriasisre, sniml|en
ubrzo nakon n|egova osloboden|a u prol|ece 1945. godine.
Zalval|u|uci komplerno| relnicko| bazi ko|a |e neosrecena
preuzera u casu parrizanske pob|ede, Zagreb |e u prvo vri|e-
me pruzao relnicke usluge i drugim ilmskim cenrrima u ]u-
goslavi|i, no dio posro|ece relnike prenesen |e kasni|e u Be-
ograd, dok |e velik dio arliva sniml|enog negariva orpre-
ml|en u rvornicu cipela da posluzi kao sirovina za gumenu
obucu...
Unaroc |akim cenrralisrickim rendenci|ama ko|e su u ono
doba bile nazocne u svim serama drusrvenog zivora, ilmska
proizvodn|a u novo| ]ugoslavi|i vec |e na samom pocerku
bila ederalno usrro|ena, ni|e se razvi|ala samo u |ednom cen-
rru i nikada ni|e srvorila nekakav |ugoslavenski Hollywood.
Zaro ideoloski monizam pob|ednicke komunisricke parri|e
ni|e bio apsoluran (barem ne u ilmu), |er se ilmski zivor u
razlicirim nacionalnim cenrrima razvi|ao razlicirim rempom,
rako da su dosle do izraza|a razlike u rradici|ama, menralire-
rima i kulruroloskim preokupaci|ama svake sredine. Ipak, u
onom rrenurku za sam opsranak i razvo| lrvarskog ilma bilo
|e presudno sro ga |e drzava uzela pod svo|e okril|e. Tako su
ideolosko-poliricke porrebe komunisricke drzave pokrenule
korac domace kinemarograi|e s mrrve rocke u ko|o| |e isuvi-
se dugo mirovao, |er rani|e ni|e bilo srimulaci|e ni od srrane
vlasri, niri od nezainreresiranog i samo proiru usm|erenog
privarnog kapirala.
Prv flmovt soc[elsIk reelxem
U reorganizaci|i |ugoslavenske drzavne kinemarograi|e srvo-
reno |e 1946. u Zagrebu poduzece ]adran ilm kao cenrar za
proizvodn|u svil vrsra ilmova (od edukarivnil na usko| vrp-
ci do igranil), ko|i |e preuzeo svu zarecenu relniku, a bio |e
sm|esren u zgradi |edne skole. Izmedu 1953. i 1955. godine
izgraden |e novi ilmski grad ko|i se ri|ekom sl|edeca rri de-
serl|eca sirio i popun|avao, rako da |e oko 198. godine Za-
greb imao mozda na|bol|u i na|suvremeni|e opreml|enu rel-
nicku bazu u ]ugoslavi|i i |ednu od bol|il u Luropi (o cemu
govori siroko razvi|ena suradn|a na pruzan|u usluga za veli-
ke americke koprodukci|e). Prvi igrani ilm nove lrvarske
kinemarograi|e Zitjece otaj narod (1947.) bio |e i prvi ilm
zanra parrizanskog ilma, ko|i |e rada nasra|ao u svim ilm-
skim cenrrima ]ugoslavi|e. U okvirima nemasroviro slvace-
nil pravila soci|alisrickog realizma, ra| |e ilm srvorio ormu-
lu ko|a |e u |ugoslavenskom ilmu prim|en|ivana |os i mnogo
godina kasni|e, doduse na viso| proesionalno| razini. spo-
menimo skupe spekrakle, kao ilmske doprinose kulru Tiro-
ve licnosri. 8itka na Neretti, 1969., Vel|ka Bula|ica; i Sutje-
ska, 1973., Sripe Delica. U prvim godinama pocernicke ki-
nemarograi|e, Zastata (1949.) Branka Mar|anovica (198.-
1996.) kudikamo |e zreli|e d|elo nego ilmovi slicnoga ripa.
Zaniml|ivo |e da nakon Zastate sl|edecil sedam godina (sve
do Opsade, 1956.) u Hrvarsko|, za razliku od drugil repu-
blika, ni|e sniml|en ni |edan ilm s parrizanskom remarikom.
Unurar radasn|eg skromnog opsega (na|cesce |edan, iznimno
dva ilma godisn|e), lrvarska |e ilmska proizvodn|a pokaza-
la remarsku i zanrovsku raznolikosr. zel|elo se ispirari inreres
publike i, u|edno, uciri zanar u novom medi|u. Tada |e eno-
menalan od|ek kod publike dozivio prvi ilm laksega zanra
Ilati 9 (195.) Krese Colika (1922.-1996.), didakricna ko-
medi|a sa sporrskom remom, ko|a |e bila duzna airmirari
novi rip soci|alisrickog morala u izicko| kulruri. Na|zreli-
|im ilmom pocernickog razdobl|a u ono vri|eme smarran |e
8akonja jra-8rne (1951.) Iedora Hanzekovica (1913.-
1997.), ko|i |e u vri|eme osrrog sukoba komunisricke vlasri s
Karolickom crkvom prervoren u prorucrkveni pamler s gru-
bo karikiranim likovima redovnika u |ednom ran|evackom
samosranu.
U ro doba sniml|en |e i prvi lrvarski ilm ko|i |e dozivio casr
da bude zabran|en. Ciuli Miuli (1952.) Branka Mar|anovi-
ca. Koliko |e ra| ilm zapravo bio bezazlen u ismi|avan|u nez-
grapnosri lokalne birokraci|e moglo se vid|eri rek cervrr sro-
l|eca kasni|e. Naime, cenzura |e ilm napokon odobrila
1977., ali |e u redoviro| kino-mrezi prikazan rek 1989.!
Sral|inovo izopcen|e ]ugoslavi|e iz komunisrickog laera
1948. godine ni|e odmal doni|elo prom|ene u polirici pre-
ma kulruri, ali posrupno |e srega popusrala, a sov|erski mo-
del vise ni|e bio obvezaran, pa su um|ernici bili slobodni|i u
esrerskom izboru, premda se od n|il i dal|e rrazila ideoloska
pravov|ernosr. Tako su se ilmski redarel|i mogli okrerari i
nekim drugim uzorima osim sov|erskil, sro ni|e, dakako, au-
romarski osiguravalo neke spekrakularne domere, ali |e pro-
sirivalo obzor|a ilmskoga misl|en|a. Varroslav Mimica
(1923.) u svom prvi|encu U oluji (1952.) iskusava principe
americkog tbrillera u ambi|enru dalmarinskog oroka, a u ko-
medi|i jubilej ospodina Ikla (1955.) preuzima modele slap-
sticka, dok se u soci|alno| prici iz predrarnog razdobl|a Ka-
neni borizonti (1953.) Sime Simarovica (1919.) os|eca od|ek
rali|anskog neorealizma, a u poersko| paraboli Krese Colika
Djetojka i brast (1955.) uocl|iv |e ur|eca| crno-bi|ele oro-
graske ekspresi|e meksickog snimarel|a Cabriela Iigueroe.
Odredene asoci|aci|e na rancuski predrarni jiln noir pobu-
divao |e i na|bol|i ilm roga razdobl|a Koncert (1954.) Bran-
ka Belana (1912.-1986.).
PedeseIe godeet produceeIske keemeIogref[e
Novi zakon o ilmu 1956. birno |e izmi|enio mareri|alni po-
loza| kinemarograi|e. drzava vise ni|e izravno inancirala
ilmsku proizvodn|u u okviru budzera, ali |u ni|e ni prepusri-
la na milosr i nemilosr slabasnom rrzisru, nego |e nadeno
sredn|e r|esen|e. Dio priloda od prikazivan|a svil ilmova,
domacil i srranil, obavezno |e izdva|an u posebni ond za
domacu proizvodn|u, da bi po|edini ilmovi naknadno dobi-
vali novac iz rog onda, razm|erno bro|u gledarel|a u kinod-
voranama i prema rezulrarima proda|e u svi|eru. Ta| |e ond
bio cenrraliziran u Beogradu, ali |e per-sesr godina kasni|e
susrav d|elomice izmi|en|en, pa su ondovi decenrralizirani
po republikama. Proizvodna poduzeca i dal|e su osrala na|u-
r|eca|ni|i akror kinemarograi|e, |er su se u n|ima donosile
odluke, relarivno neovisno o drzavnim ri|elima, o rome rko
ce i sro snimari. Za razliku od prerlodne drzatne, nasrupilo
|e razdobl|e producentske kinemarograi|e.
Pedeseril su godina lrvarski ilmovi bili v|ero|arno na|inre-
resanrni|i u ci|elo| |ugoslavensko| proizvodn|i. Na|plodni|i i
|edan od na|komperenrni|il redarel|a, aurorirer cak i za svo-
|e kolege, Branko Bauer (1921.) zapoceo |e s dva omladin-
sko-pusrolovna ilma. Sinji aleb (1953.) i Milioni na otoku
(1955.), a zarim se airmirao izvrsno reziranim rarnim il-
mom Ne okreci se sine (1956.), ko|i |e znacio novosr u rada
vec podosra sablonskom prisrupu parrizanskom ilmu. N|e-
gov ilm makedonske produkci|e Tri Ane (1959.) anricipira-
o |e kriricki prisrup, ko|i ce se namernuri kao crni tal (pona|-
vise u srpsko| kinemarograi|i) isrom u sl|edecem deserl|ecu.
]edan od na|gledani|il lrvarskil ilmova pedeseril godina
bio |e Stoa tela ospodar (1957.) Iedora Hanzekovica,
ekranizaci|a isroimenog popularnog kazalisnog komada
Slavka Kolara, ko|i |e predocio aurenrican di|alekralni govor
i rra|nu bi|edu seoskoga zivora u okviru senrimenralne price
ispreplerene lumorom. H-8 (1958.) Nikole Tanloera
(1926.) predsravio |e redarel|a sa sklonoscu za moderni lapi-
darni izraz, realiziran na razini europskog ilma onoga vre-
mena. To mu |e doni|elo prvu nagradu na esrivalu u pulsko|
Areni (ro| speciicno |ugoslavensko| izmisl|orini, libridu
smorre godisn|e produkci|e i konronraci|e nacionalnil kine-
marograi|a unurar ederaci|e).
Prvi ilm Vel|ka Bula|ica (1928.) \lak bez tozno reda
(1959.), epska evokaci|a porarne kolonizaci|e, kad su cirava
sela prebacivana s posnoga dinarskoga krsa u plodne panon-
ske ravnice, posrao |e rocka zaokrera u lrvarskom, ali i |u-
goslavenskom ilmu. Ur|eca| klasicnog americkog epskog
uesterna i prepoznarl|ive rezonance rali|anskog neorealiz-
ma, auror ni|e ni pokusao prikrivari.
Na pri|elazu izmedu pedeseril i sezdeseril godina isrodobno
se odvi|alo nekoliko procesa. Proizvodn|a ilmova, inanci-
rana preko saveznog onda, posrala |e man|e ovisna o izrav-
nom drzavnom nadzoru na planu ideologi|e. Sroga ilm ni|e
davao nekil vecil razloga za poliricke inrervenci|e, ko|il |e
i drugd|e bilo man|e, |er |e armosera posrala liberalni|a i
snosl|ivi|a. S druge srrane, narasla |e samosvi|esr ilma kao
inregralnog di|ela kulrure. Ni|e se vise radilo o pocernickim
luran|ima, srasala |e vec i kriricka misao u ci|elom nizu caso-
pisa i novina u raznim cenrrima, a |ugoslavenski su ilmovi
(medu n|ima i lrvarski) posrali ci|en|eni i rado pozivani go-
sri na esrivalima, doduse u ono doba rek krarkoga ilma. U
rom smislu posebno |e bio vazan esrival u Oberlausenu,
ko|i |e birno pomogao ne samo dokumenrarisrima, nego i
sv|ersko| airmaci|i zarebacke skole crtanoa jilna.
U rim |e godinama bilo mnogo medurepublickil gosrovan|a
redarel|a, ko|i su snimali izvan svo|e uze sredine, ali ipak ro
ni|e dovelo do inregraci|e krearivnil snaga u neku |edinsrve-
nu |ugoslavensku kinemarograi|u, ko|a |e i dal|e osrala na
svo| speciican nacin mulrikulruralna, onoliko koliko |e u
svo|im remel|ima bila mulrinacionalna i mulrilingvalna. Od
lrvarskil aurora Bauer |e, osim u Skop|u, radio i u Beogra-
du (Irekobrojna, 1962.), gd|e su gosrovali |os Tanloer (-
Osna trata, 1959.) i Bula|ic (Uzatreli rad, 1961.), ko|i |e
svo| prvi veliki parrizanski spekrakl Kozara (1962.) snimio u
Sara|evu. Zagrebacki ilmski cenrar bio |e isro orvoren za re-
darel|e iz drugil sredina, pa su u ]adran ilmu rezirali neki
od na|bol|il i na|rrazeni|il. srpski ma|sror akci|skog zanra
Zika Mirrovic evokaci|om |ednog parrizanskog porlvara u
Sinalina nad radon (196.) i povi|esnim spekraklom Ne-
tesinjska puska (1963.); dok |e vodeci slovenski auror Iran-
ce Sriglic dosao do nominaci|e za Oscara uzbudl|ivom pri-
com Deteti kru (196.) o rome kako su obicni l|udi u Za-
grebu pomagali progon|enim Zidovima.
SexdeseIe godeet euIorske keemeIogref[e
Autorska kinemarograi|a zacera |e u nezadovol|srvu ilmske
|avnosri sran|em dulovne srerilnosri i krearivne sragnaci|e u
susravu producenrske prevlasri u ilmsko| proizvodn|i. Sama
ide|a da na svim razinama odlucivan|a u slozenom posrupku
srvaran|a ilmova presudna uloga rreba pripasri onima ko|i
re ilmove srvara|u a ro su aurori cinila se logicnom i spa-
sonosnom. Iinanci|ska kriza saveznog onda (u ko|em |e bilo
sve man|e novca za sve veci bro| ilmova) posp|esila |e n|ego-
vu decenrralizaci|u po republikama (1962.), a nakon nekoli-
ko godina sisrem inanciran|a izmi|en|en |e rako da doraci|e
nisu dod|el|ivane producenrskim kucama za n|ilove godisn|e
programe, nego po|edinim pro|ekrima ko|e su na |avne na-
r|eca|e podnosili aurori izravno, cime su oni u odredenom
smislu posrali i vlasriri producenri.
Za prodor koncepra aurorske kinemarograi|e (u smislu
Truaurove sinragme cinena d auteur) velik |e ur|eca| imao
pariski casopis Cabiers du Cinna kao reorerski izraz ran-
cuskog novog vala. Za drukci|e slvacan|e ilma izvan usra-
10
l|enil navika argumenre su davala d|ela Iellini|a i Bergmana,
a nakon izmiren|a Tiro-Hruscov os|erio se ur|eca| ilmova iz
posr-sral|inskog orvaran|a u sov|ersko| i pol|sko| kinemaro-
grai|i, a zarim i mladoga narasra|a madarskil, ceskil i slo-
vackil redarel|a. I neki |ugoslavenski ilmovi odskakali su
prkosnim orklonom od ulodanil konvenci|a slovenski
Iles t dezju (1961.) Bosr|ana Hladnika; omnibus Kapi, tode,
ratnici (1962.) rro|ice srpskil debiranara Pavlovica, Rakon|-
ca i Babca, re ilmovi Makave|eva i drugil bivsil beograd-
skil amarera da|uci porica|a sniman|u drugaci|il ilmova s
vecim arrisrickim ambici|ama i domerima.
U Hrvarsko| |e zarisre porican|a konvencionalnog ilma bilo
u krugu zagrebackil ilmskil amarera, posebno preko ose-
bu|nil esrivala na ko|ima |e brisana razlika izmedu amarer-
skog i proesionalnog ilma, sro su se pod imenom GIII
(Genre-jiln jestital) pocevsi od 1963., odrzavali u Zagrebu
svake druge godine. Ipak, na|blizi izvor nadalnuca za srva-
ran|e aurorske kinemarograi|e bila |e zarebacka skola crta-
noa jilna sa srvaralackom klimom u ko|o| |e bilo man|e po-
lirickog mi|esan|a nego u igranom ilmu. Takav visak slobo-
de eksperimenriran|a bas |e na pri|elazu izmedu pedeseril i
sezdeseril godina porvrden i medunarodnom airmaci|om u
obliku niza velikil sv|erskil nagrada za lrvarske crrane il-
move, medu ko|ima su posebno od|eknule dvi|e, ob|e iz
1962.. prvi Oscar dodi|el|en neamerickom crranom ilmu za
Suroat Dusana Vukorica i veneci|anski Zlarni lav ilmu Sa-
nac Varroslava Mimice.
Ciklus modernisrickil igranil ilmova Varroslava Mimice,
ko|e |e snimio ri|ekom sezdeseril godina, reprezenrarivan |e
za ci|eli dulovni sklop ko|i se naziva autorskon kinemaro-
grai|om. Nakon ciravog deserl|eca na crranom ilmu, gd|e se
sa svo|im lermerickim osrvaren|ima airmirao u sv|erskim
razm|erima, Mimica |e s ilmom Ironetej s otoka \isetice
(1964.) srvorio prvi priznari aurorski igrani ilm u Hrvarsko|
i |edan od prvil u ]ugoslavi|i. U iducem ilmu Ionedjeljak ili
utorak (1966.), porpuno |e odbacio abulu, pa odusra|e od
zbivan|a radi srvaran|a mozaicne slike sran|a. Mimica |e
nasro|ao svo|e ilmove uciniri sinkronim s modernim srru|a-
n|ima u ondasn|o| jestitalskoj kinenatorajiji Lurope, sro |e
bio dobar prim|er rendenci|e ko|a |e nazvana socijalisticki
estetizan (kao pararaza nekadasn|eg socijalisticko realiz-
na. l|eporom orme prikrivamo srerilnosr sadrza|a). Publika,
medurim, ni|e pokazivala mnogo razumi|evan|a za ovakve
ilmove, pa |e deser risuca l|udi u rimskom amirearru u Puli
isuckalo, vizualno v|ero|arno na|impresivni|i i medirarivno
mozda na|sugesrivni|i, Mimicin ilm Kaja, ubit cu te!
(1967.).
11
Sooqo| (D. \o|olic, 12.}
Na|bol|i lrvarski ilmovi nasrali su upravo sezdeseril godi-
na, u okvirima autorske kinenatorajije, a srvorili su il
esrerski izolirani aurori ko|i su rragali za vlasririm izrazom
svaki za sebe, |er il ni|e povezivalo ni programsko, ni gene-
raci|sko za|ednisrvo. ]edan |e rakav osaml|enik Anre Baba|a
(1927.), ko|i ilmski medi| nasro|i uvi|ek sraviri u sluzbu
um|ernickog viden|a svi|era, rrazeci prirom nekonvencional-
na izraza|na sredsrva. N|egov prvi|enac, srilizirana obradba
klasicne Andersenove ba|ke Careto noto rubo (1961.), sadr-
zavao |e poliricke aluzi|e na kulr licnosri, a nakon ovog za-
niml|ivog promasa|a Baba|a ce rek sesr godina kasni|e u 8re-
zi (1967.) dari punu porvrdu svo|il srvaralackil domera. Po-
lazeci od lirske price Slavka Kolara o sudbini n|ezne i lomne
sel|anke ko|a se od osralil zena u selu izdva|a popur breze
medu bukvama, Baba|a |e u suradn|i sa snimarel|em Pinre-
rom obogario likovnu komponenru ilma u dulu lrvarske
slikarske naive.
Porica|na srvaralacka klima pogodovala |e da se izraze i au-
rori ko|i su godinama cekali da snime ilmove ko|i bi odsru-
pali od doradasn|il konvenci|a. Takav |e Rondo (1966.) Zvo-
nimira Berkovica (1928.), visesrruko nagradivan i |edan od
malobro|nil lrvarskil ilmova ko|i su prikazani u kinodvo-
ranama vise europskil zemal|a. U ovom komornom ilmu
osebu|ne dramarurgi|e, ko|i |e na esrerski uzbudl|iv nacin kao
princip ilmske srrukrure preuzeo glazbeni oblik ronda, neki
su kriricari prepoznali opcu odliku lrvarskil ilmova da se
radn|a vraca na svo|e islodisre i dali su |o| ime dranaturija
ronda.
Soc[eleo krIk flm
]edan od prvil ilmova ko|i |e odskrinuo vrara slobodni|em
isrrazivan|u akrualnil soci|alno-polirickil rema bio |e Iicen
u lice (1963.) Branka Bauera, priznarog ma|srora rradicio-
nalne nararivne srrukrure, ko|i svo|im rukopisom ni|e pripa-
dao esrerskim inovarorima, ali |e imao velike zasluge za rasr
i sazri|evan|e ilmske pismenosri u naso| sredini. Ova| izrazi-
ro angaziran ilm uzbudio |e dulove re |e imao znarnog ur|e-
ca|a na po|avu i siren|e soci|alno-kririckog ilma u ci|elo| ]u-
goslavi|i, cak vise u srpsko|, nego u lrvarsko| kinemarogra-
i|i.
Unaroc vlada|ucem esrerskom modelu aurorske kinemaro-
grai|e, upravo |e u sezdeserim godinama na|plodni|i lrvar-
ski sineasr bio Iadil Hadzic (1922.), sklon konvencionalnom
izrazu, ko|i |e u |edanaesr godina izmedu 1961. i 1971., sni-
mio cak dvanaesr ilmova razliciril zanrova (neke od n|il
izvan Hrvarske). N|egov prvi|enac Abeceda straba (1961.)
solidan |e tbriller iz okupiranog Zagreba, no za n|egov opus
karakrerisricni su ilmovi suvremenil rema. Tako |e Hadzic
nasravio Bauerovu lini|u soci|alno-kririckog ilma (Drua
strana nedalje, 1965.; Ditlji andeli, 1969.), a n|egov v|ero-
|arno na|bol|i ilm Irotest (1967.) orisao |e u kririckom pri-
srupu cak i dal|e od Bauerova upozoren|a, |er |e samoubo|-
srvo Hadziceva bunrovnog |unaka d|elovalo kao reska op-
ruzba proriv prilika u ko|ima samo rakav oblik proresra
moze imari nekog od|eka.
Vec pomalo posusralo| rendenci|i kririckog preispirivan|a
zbil|e novu |e viralnosr dao Krsro Papic (1933.), pripadnik
12
|non 2 nono | 2 |o|o (K. Coli|, 18.}
nove generaci|e sineasra ko|a se u krearivnu d|elarnosr lrvar-
skog ilma ukl|ucila sredinom sezdeseril, svo|im sugesrivnim
d|elom Iisice (1969.), mozda na|vazni|im lrvarskim ilmom
sedmoga deserl|eca, ucinivsi prodor u delikarnu i ilmom
|edva doraknuru remu o 1948. godini, kad se borba proriv
Sral|inovil prisrasa provodila grubim merodama nasli|ede-
nim od sral|inizma. Sl|edeci mu |e ilm ekranizaci|a popular-
ne groreske Ive Bresana Iredstata Hanleta u selu Mrdusa
Donja (1973.), u ko|o| lokalni poliricki mocnici namecu svo-
|u inrerpreraci|u Slakespearea u pripreman|u amarerske
predsrave. Za rreci dio svo|e rrilogi|e o balarom odnosu
mocnil predsravnika roralirarne vlasri prema po|edincu,
Zitot sa stricen (1988.), Papic |e morao cekari pernaesr go-
dina, a i rada |e do ilma dosao posli|e savladavan|a zesrokil
polirickil osporavan|a.
PovreIek eeru
I Kreso Colik se vrario igranom ilmu nakon sro |e, iz poli-
rickil razloga, vise od deser godina bio prisilno pasivan kao
redarel|. U vri|eme nadmeran|a aurorskil osebu|nosri u bara-
ran|u arrisrickim alarom ilmske ekspresi|e, on |e imao lra-
brosri snimiri Inan 2 nane i 2 tate (1968.), ma|srorski pri-
m|erak ilma ko|i |ednosravno prica svo|u slo|eviru pricu i
kroz n|u prenosi gledarel|ima svo|u lumanu vizuru proble-
ma d|ece rasravl|enil rodirel|a. Colik |e zarim snimio glazbe-
nu komedi|u Tko pjeta zlo ne nisli (197.), izraziro populi-
sricki ilm iz medurarnog Zagreba, ko|i |e srekao kulrni sra-
rus kod gledarel|a, a kriricari su ga proglasili na|bol|im lrvar-
skim ilmom svil vremena. S ova dva ilma Colik se doka-
zao kao |edna od na|komplerni|il krearivnil licnosri lrvar-
skog ilma, ko|i |e dao porica|a za ono sro se nakon razmala
aurorskog ilma pri|e ili kasni|e moralo namernuri kao nuz-
nosr. povrarak zanru.
Doduse, i u ovom |e razdobl|u bilo onil ko|i zanr nisu uop-
ce ni napusrali. Tako |e Bula|ic bas ri|ekom sezdeseril godi-
na izgradio zanr skupil spekrakala na parrizanske reme (Ko-
zara, 1962.). Nakon promasa|a s naivnom slikom nuklearne
karasrroe prema scenari|u Cesare Zavarrini|a Rat (196.) i
neusp|elog zalera u komornu dramu izolirane parrizanske |e-
dinice u surovim zimskim uv|erima Ioled u zjenicu sunca
(1966.), Bula|ic |e prisrupio svom na|ambiciozni|em i na|sku-
pl|em porlvaru, ci|a |e realizaci|a rra|ala ceriri godine, a na
produkci|i |e udruzio vodece kuce iz svil republika. Bila |e
ro 8itka na Neretti (1969.), ilm ko|i samo d|elomicno pri-
pada lrvarsko| kinemarograi|i, ali |e zapamcen kao prororip
ilmskog pro|ekra iza ko|ega |e srala drzava novcem iznad re-
doviril sredsrava nami|en|enil ilmsko| proizvodn|i, cemu se
pridruzila besplarna pomoc ]NA i posebno sponzorsrvo
preds|ednika Tira. U ilmu |e nasrupila ekipa od blizu 6 do-
macil i sv|erskil glumackil imena (medu n|ima Orson Wel-
les, Yul Brynner, Hardy Krger, Sylva Koscina, Iranco Nero,
13
L|s|co (K. Poic, 1.}
Serge| Bondarcuk i drugi.), a premi|era u Sara|evu bila |e po-
seban spekrakl, na ko|u su uzvanike iz svi|era dovozili poseb-
ni carrer-avioni iz Rima i Pariza. Crandioznosr rog ilmskog
porlvara privukla |e inreres publike, a nakon n|ega sli|edili
su i drugi spekrakli sniml|eni u drugim republikama ]ugosla-
vi|e, ko|i su rakoder usp|eli islodiri speci|alne drzavne dora-
ci|e za ova| zanr, prepoznarl|iv i zapamcen pona|pri|e po me-
galomani|i i udvornicko| miromani|i.
Na mnogo skromni|a sredsrva mogli su racunari debiranri.
Tako |e dobirnik Oscara za crrani ilm Dusan Vukoric
(1927.) snimio svo| prvi igrani ilm Sedni kontinent (1966.),
ali bez veceg od|eka. Od nekolicine mladil ko|i su ri|ekom
sezdeseril godina snimili svo|e prve ilmove (Calic, Ivanda,
Pererlic, Arlanic, Kl|akovic) nirko se ni|e namernuo kao
izrazir auror, ali su u narednim deserl|ecima svi usp|esno na-
sravili krearivan rad bilo na ilmu, bilo na relevizi|i, dok se
Pererlic, kao prvi Hrvar s dokrorarom iz podruc|a ilma, po-
sverio ilmologi|i.
Medu debiranrima iz rog razdobl|a na|vise |e usp|ela posri-
gao Anrun Vrdol|ak (1931.) s neripicnim rarnim ilmom Kad
cujes ztona (1969.), ko|i |e dobro prosao i kod publike i na
esrivalima, pa |e ubrzo snimio i svo|evrsni nasravak U ori
raste zelen bor (1971.), obogarivsi svo|om osobnom auror-
skom vizurom parrizanski ilm, na|aurenricni|i zanr ko|i |e iz-
n|edrila |ugoslavenska kinemarograi|a.
SedemdeseIe godeet kolekIvee euIoceexure
Proizvodn|a igranil ilmova u Hrvarsko| posrupno se usrali-
la na ceriri do sesr naslova godisn|e, prim|ereno mareri|alnim
mogucnosrima kinemarograi|e ko|a |e upucena na mareri|al-
nu pomoc drzave. Tako |e ri|ekom sezdeseril godina sniml|e-
no 53, a sedamdeseril 51 lrvarski igrani ilmo, no ra |e bro|-
cana slicnosr mozda |edina za|ednicka karakrerisrika ril dva-
|u ilmskil deserl|eca, ko|a su se u mnogo cemu birno razli-
kovala. Naime, porkra| 1971. doslo |e do kor|enire prom|e-
ne poliricke i drusrvene klime u ci|elo| ]ugoslavi|i, kad |e
parri|skim udarom na s|ednici Cenrralnog komirera SK ]ugo-
slavi|e u Karadordevu smi|en|ena vodeca poliricka garnirura
u Hrvarsko|, cime |e uguseno brtatsko proljece i prakricki |e
okoncano perogodisn|e razdobl|e relarivnog liberalizma
unurar komunisrickog porerka u ci|elo| ]ugoslavi|i. Nakon
roga |e usli|edilo zaosrravan|e ideoloskog nadzora u svim se-
rama kulrure i dulovnil d|elarnosri, a posebno u ilmu.
Bro|ni su se um|ernici i inrelekrualci nasli na nikada ob|avl|e-
nim crnim lisrama i na ra| su nacin odsrran|eni iz |avnosri.
To |e neri|erko znacilo i gubirak mogucnosri rada u srruci
ko|a |e okrenura |avnome sudu.
Dulovna siruaci|a sedamdeseril godina u Hrvarsko|, obil|e-
zena po|acanom represi|om, moze se oznaciri rraumarizira-
nom, a na podruc|u ilma ro |e za posl|edicu imalo kreariv-
nu srerilnosr, |er |e ideoloska rigidnosr u kombinaci|i sa srav-
l|an|em u bunker po|edinil ilmova, neke aurore nagnala
na surn|u (prisilnu ili dobrovol|nu), dok |e vecina onil ko|i
su radili u ro doba prib|egavala kolektitnoj autocenzuri.
Pada u oci da su ril godina rado snimani ilmovi bezopa-
snil zanrova, kakav |e, na prim|er, d|ec|i ilm, a izmedu so-
lidnil d|ela nekolicine redarel|a (Tade|, Rel|a, Arlanic) po-
sebno se izdvo|io Vuk sanotnjak (1972.) Obrada Cluscevi-
14
Z|o |s||oo (T. Rooic, 172.}
ca (1913.-198.), na|zreli|i ilm za mlade ikada sniml|en u
lrvarsko| kinemarograi|i, ko|i |e imao mnogo gledarel|a u
zeml|i i u svi|eru. Uz d|ec|i, rarni |e ilm rakoder bio |edan od
sigurnil zanrova ko|i svom auroru u pravilu ni|e donosio
neugodnosri, pogorovo ako ova| ni|e imao ambici|e prosiri-
vari srandardne zanrovske konvenci|e, a upravo su rakvi ve-
cinom bili lrvarski parrizanski ilmovi ovoga razdobl|a (ra-
dili su il Mimica, Tade| i Vukoric.).
Ipak |edan |e rarni ilm na svo| nacin obil|ezio ci|elo razdo-
bl|e sedamdeseril godina u lrvarsko| kinemarograi|i, kako
nagradama, rako i konrroverzi|ama ko|e |e izazvao. Bila |e ro
Okupacija u 2 slika (1978.) Lordana Zaranovica (1944.),
aurora ko|i |e u Pragu srudirao rezi|u, pa |e za|edno sa sku-
pinom kolega iz Zagreba, Beograda i Sara|eva svo|im il-
movima iz sedamdeseril godina bio pripadnik rzv. praske
skole. Okupacija u 2 slika prerenciozan |e ilm epskog pri-
srupa zbivan|ima u Dubrovniku prvil dana drugog sv|erskog
rara, a bir ce pona|vise zapamcen po prizoru od sedam mi-
nura kad usrase kol|u i masakrira|u zarocenike u aurobusu,
|er |e izveden s rako nemilosrdnim naruralizmom da moze
biri uvrsren medu na|okrurni|e scene polirickog lorora u do-
macem i sv|erskom ilmu. Zbog ovog ilma, zapazenog na e-
srivalima, Zaranovic |e srekao srarus mil|enika |ugoslaven-
skog komunisrickog establisbnenta, |er |e srvorio paradigmu
za ideoloski podoban sadrza| u elirisricko| esrersko| ambala-
zi. Zaro se u doba krearivne recesi|e upravo ovo d|elo name-
ralo kao ide|no-esrerski uzor i m|erilo drugima, cemu su se
suprorsravili mladi kriricari, ali su bili onemoguceni, a n|ilo-
vi napisi, ko|i su rom srilski prerencioznom ilmu osporava-
li vri|ednosr i originalnosr, popraceni su opasnim polirickim
diskvaliikaci|ama.
Til se godina predsravio i drugi zagrebacki pripadnik pras-
ke skole Ra|ko Crlic (1947.) s dva ilma (Kud puklo da pu-
klo, 1974. i 8rato naestro, 1978.), ali svo| ce aurorski pro-
il uobliciri rek svo|im kasni|im ilmovima Sano jednon se
ljubi (1981.), Datolji raj (1989.) i Carua (1991.). Sa zani-
man|em |e docekan prvi igrani ilm kazalisnog i relevizi|skog
redarel|a Tomislava Radica (194.) Zita istina (1972.), u ko-
|em |e ingeniozno primi|enio merodu cinna direct da bi
osrvario rapanrno uv|erl|iv porrrer |edne aurenricne zene, a
slicnom |e merodom, s man|e usp|ela, snimio |os |edan ilm
(Tinon, 1973.), no zarim sve do pada komunizma ni|e vise
dobio prilike baviri se ilmskom rezi|om.
Medu novim aurorima u ovom razdobl|u na|vise |e onil ko|i
su se prerlodno airmirali kao dokumenrarisri, pa su svo| in-
reres za reme iz suvremenog zivora dal|e razvi|ali u igranom
ilmu. Takav |e Bogdan Zizic (1934.) u svom viden|u eko-
nomskil emigranara u ilmu Ne nainji se tan (1977.), a isre
|e godine Nikola Babic (1935.), rakoder vrsran dokumenra-
risr pasivnil kra|eva, snimio o isro| remi zapazen ilm Iudi
dani (1977.). U prvom igranom ilmu Godisnja doba (1979.)
ci|en|eni dokumenrarisr Perar Krel|a (194.) dao |e bril|an-
rne porrrere rro|e d|ece iz doma za nalocad.
Kolicinski gledano, u lrvarskom ilmu sedamdeseril godina
dominirali su rurinski soci|alni el|roni o drusrvenim po|ava-
ma marginalnog znacen|a, u ko|ima se ingirala kriricnosr
ko|a |e ri|erko koga uzbudivala. Ipak, bilo |e i vecil produ-
cenrskil porlvara dosro|nil posrovan|a, kakav |e povi|esni
spekrakl Seljacka buna (1975.) Varroslava Mimice, premda
|e publiku osravio prilicno lladnom svo|im ideologiziranim
prikazom, odsrupivsi od uvri|ezene legende o borbi za sel|ac-
ku pravdu, ko|a cini dio lrvarskog kolekrivnog pamcen|a. U
pozirivnu bilancu ovog razdobl|a rreba |os uvrsriri Colikovu
Ijubicu (1978.) re dvi|e Baba|ine ekranizaci|e d|ela suvreme-
nog pisca Slobodana Novaka. Mirisi, zlato, tanjan (1971.) i
Izubljeni zaticaj (198.), dok |e Berkovic, ko|i |e zablisrao
svo|im prvi|encem u prerlodnom deserl|ecu, snimio samo |e-
dan ilm, slo|eviru psilolosku dramu Iutotanje na njesto
nesrece (1971.).
OsemdeseIe godeet odumree[e dreve
Ti|ekom posl|edn|eg deserl|eca posro|an|a ]ugoslavi|e, u lr-
varskom ilmu |asno se vid|elo da |e u ri|eku posrupna sm|e-
na generaci|a. neki su vererani snimali svo|e posl|edn|e il-
move, ali nove su se snage vec po|avile. Airmirala se lrvar-
ska sekci|a praske skole (Zaranovic i Crlic), a za zanrotski
jiln kao novu rendenci|u bilo |e ro plodno deserl|ece, ko|e |e
svo|im d|elima obil|ezio Zoran Tadic, a n|emu su se pridru-
zili |os neki aurori n|egove generaci|e (Ivanda, Tomic, So-
rak).
Nakon usp|ela, vise polirickog nego um|ernickog, s ilmom
Okupacija u 2 slika, Zaranovic |e snimio |os dva ilma o
sudbini revolucionara (Iad Italije, 1982.; i \ecernja ztona,
1986.) re il |e proglasio svo|om aurorskom rrilogi|om ko|a
bi kroz inrimne sudbine rrebala docarari burnu i dramaricnu
lisrori|u revoluci|e i n|ezinil srranpurica. Premda neovisan o
ur|eca|ima primirivne ideologizirane esrerike iz prvoga raz-
dobl|a soci|alizma, Zaranovic |e nasro|ao pomodne ilmo-
rvorne posrupke i svo|u nepri|epornu vizualnu ekspresivnosr
zdruziri s polirickom korekrnoscu onoga vremena, a ro |e
znacilo likove, sudbine i posrupke proragonisra uokviriri u
svo|evrsnu apologeriku revolucionarne mirologi|e. U ilmo-
vima Ujed andela (1984.) i Aloba-praznik kurti (1988.) Za-
ranovic se nasro|ao vrariri svo|im prvornim preokupaci|ama
l|ubavnim i seksualnim srrasrima u medireranskom ozrac-
|u, u ko|e |e upleo i sranovire elemenre nadrealisricke ikono-
grai|e. I drugi lrvarski pripadnik praske skole, Ra|ko Crlic
snimio |e svo|e na|vazni|e ilmove upravo u ovom deserl|e-
15
/o|o cooo o|||o |ooo (8. Mor|onovic, 171.}
cu. Sano jednon se ljubi (1981.), U raljana zitota (1984.),
Za srecu je potrebno troje (1988.) i Datolji raj (1989.), za
ko|i |e dobio presriznu prvu nagradu na esrivalu u Toki|u. U
Crlicevim ilmovima moglo se prepoznari elemenre blage
drusrvene kririke, nuzno porreban sasro|ak za svaki ilm ko|i
|e imao prerenzi|u da bude relevanran u posr-ideologizira-
no| azi kinemarograi|e, ko|a vise ni|e bila pod rigidnom
konrrolom kao u vri|eme socrealizna, |er se vlasr mogla
osloniri na razborir srupan| aurocenzure, odnosno samoo-
buzdavan|a aurora u kririckom prisrupu.
Ritan zlocina (1981.) Zorana Tadica (1941.) kasni|e |e pro-
glasen na|bol|im lrvarskim ilmom osamdeseril godina, a
u|edno |e i reerenci|alno d|elo ko|im |e orvoreno novo po-
glavl|e u povi|esri esrerskil usm|eren|a lrvarskoga ilma. Ta-
dic |e zacernik zanrotskoa jilna, ori|enraci|e uremel|ene na
novom promisl|an|u ilmske esrerike rako da se prida|e po-
sebna vaznosr zanrovskim odrednicama, sro |e bilo sukladno
nacelima i krireri|ima vrednovan|a kriricarske skupine bicko-
kotaca, ko|a |e u oponiran|u spram ideologiziranil konven-
ci|a, pa i nesnosl|ive iskl|ucivosri aurorskoga ilma, posegnu-
la za rradicionalnim zanrovima, n|egovanim u rvornicama
san|a Hollywooda cerrdeseril i pedeseril godina i iznova
orkrivenim od srrane rancuskil nototalotaca ri|ekom sez-
deseril i notobolitudskib rezisera porkra| sedamdeseril go-
dina. S malim sredsrvima, ali s velikom podrskom kririke i
svo|e generaci|e, Tadic |e u deser godina snimio cirav nisko-
budzerni aurorski opus, ko|i |e imao mnogo snazni|i od|ek u
krugovima kolega i ilmoila, nego kod publike. Treci kljuc
(1983.), San o ruzi (1986.), Osudeni (1987.), Cotjek koji je
tolio sprotode (1989.) i Orao (199.). Ta| prisrup ilmu
(kombinaci|a krimica, misreri|e, tbrillera i soci|alnog el|ro-
na) nasao |e i svo|e sl|edbenike u drugim zanrotcina, kao sro
su Zivorad Tomic (Kraljeta zatrsnica, 1987.; Diplona za
snrt, 1989.), Branko Ivanda (Zlocin u skoli, 1982.), pa i ne-
sro drugaci|i De|an Sorak (Mala pljacka tlaka, 1984.; Ojicir
s ruzon, 1987.; Krtopijci, 1989.).
Na rragu soci|alnil el|rona o suvremenim drusrvenim po|a-
vama snazne konrroverze izazvao |e Nikola Babic ilmom
Medeni njesec (1983.) zaro sro |e u svo|u podosra slemaric-
nu pricu o korumpiranosri zagrebackog ambi|enra novil bo-
garasa bez zazora unio, za ono vri|eme odvazno i orvoreno,
prikazivan|e erorike i spolnosri. Nakon ovoga ilma Babicu
vise nikada nisu odobrena sredsrva za novi ilm, no on se po-
ceo baviri producenrurom, pa |e u ru svrlu srvorio Urania-
ilm, ko|i ce svo|im prim|erom posluziri kao |edan od pori-
ca|a nasranku i siren|u ilmskoga poduzernisrva u obliku ma-
lil kompani|a u Hrvarsko|.
Til su godina doradasn|i na|ugledni|i redarel|i na|avili posru-
pan odlazak sa sredisra nase ilmske scene. Svo|e posl|edn|e
ilmove snimili su Vukoric (Gosti iz alaksije, 1981.), Mimi-
ca (8anotic Strabinja, 1981.), Hadzic (Anbasador, 1984.) i
Colik (\ila Orbideja, 1988.). Mnogo akrivni|i bio |e Vel|ko
Bula|ic, ali ni |ednim od ceriri ilma u ovom razdobl|u ni|e
dosegnuo razinu svo|il rani|il velikil produkci|a, iako |e il-
mom Obecana zenlja (1986.) pokusao realizirari nasravak
svoga prvoga usp|ela (\lak bez tozno reda, 1969.), a n|e-
gov posl|edn|i ilm Donator (1988.), svo|evrsran akci|ski
ilm o uporno| porrazi Cesrapoa za vri|ednom zbirkom
um|ernickil slika, doisra ni|e nalikovao na n|egova prerlod-
na d|ela, ali bilo |e kasno da Bula|ic pokaze neko svo|e novo
aurorsko lice, |er |e vec zauzeo svo|e |asno odredeno m|esro
unurar lrvarske i |ugoslavenske kinemarograi|e.
Nakon pocerka s parrizanskim ilmovima, Anrun Vrdol|ak se
posrupno posve preusm|erio prema lrvarsko| lireraruri. N|e-
gove ekranizaci|e nekoliko vrlunskil d|ela nase suvremene
lirerarne klasike Kiklop (1982.), prema romanu Ranka
Marinkovica, i Glenbajeti (1988.), prema Krlezino| drami i
proznom ciklusu doni|ele su lrvarskom ilmu u ovom raz-
dobl|u d|ela ko|a |e publika neocekivano dobro prilvarila.
svaki od ril dva|u ilmova privukao |e u Zagrebu nesro vise
od magicne granice od 1. gledarel|a (iako su u ro doba
rekorde gledanosri obarali pornograski ilmovi, ci|i |e uvoz
posrupno i gorovo neopazice roleriran). Vrdol|ak |e medu
prvima spo|io relevizi|u i ilm, rako da |e isrodobno snimio
TV seri|u u per nasravaka i igrani ilm, ob|edin|u|uci na ra|
nacin inanci|ske i relnicke kapacirere rada vec bogare TV
Zagreb i |os uvi|ek vrlo proirabilnog ]adran ilma. U deser-
l|ecu nakon Tirove smrri Zitot sa stricen (1988.) Krsre Pa-
pica, rvrd realisricki prikaz provinci|skil oblika sral|inisric-
kil progona u vri|eme nakon raskida sa Sral|inom (sniml|en
prema romanu Ivana Aralice) uzburkao |e dulove i izazvao
bucne, ali rada vec dosra nemocne, napade na|dogmarski|il
krugova unurar Parri|e. Sarisakci|u za sve nevol|e Papic |e
dobio kada |e ra| poliricki progon|en ilm nominiran za Zlat-
ni lobus.
Ima kriricara ko|i smarra|u da |e Sokol a nije tolio (1988.)
Branka Sclmidra (1957.) |edno od na|bol|il osrvaren|a lr-
varske kinemarograi|e osamdeseril godina. U svakom sluca-
|u, bio |e ro prvi lrvarski ilm ko|i se usudio pokazari kolo-
nu izmucenil vo|nika i civila ko|a |e, nakon sro su se gene-
rali vo|ske NDH predali saveznicima u |uzno| Ausrri|i (gd|e
su bili izruceni na milosr i nemilosr Tirovim oicirima), pros-
la rzv. krizni put od risucu i vise kilomerara u prarn|i okrur-
nil parrizanskil gonica. Clavni |e |unak ove rarne drame se-
l|ak ko|i ri|ekom svil rarnil godina igra svo|u vlasriru igru iz-
medu usraske i parrizanske vo|ske u |ednom selu u Slavoni-
16
||on z|oc|oo (Z. Tooic, 181.}
|i, drzeci da |e u raru na|vazni|e sacuvari iman|e i zivore svo-
|il na|blizil. a ro |e moguce ako se pamerno izb|egava anga-
zman na bilo ko|o| srrani. Poerski realizam i bruralna isrini-
rosr pridoni|eli su da ova| ilm prezivi porenci|alne poliricke
progone ko|i su zbog lerericnosri n|egovil ide|a bili oceki-
vani, a ipak su gorovo sasvim izosrali.
Trebalo |e proci punil cerrnaesr godina aurorske pasivnosri
dok |e Berkovic uspio snimiri Ijubatna pisna s predunislja-
jen (1985.), |edan od na|vri|edni|il lrvarskil ilmova ove
dekade, kao osebu|no aurorsko d|elo ko|e |e resko uklopiri u
neke apriorne modele pomalo isrrosenog koncepra auror-
skoga ilma, |er su se culi glasovi ko|i su u n|emu prepozna-
vali cak i elemenre posr-modernizma u lrvarskom ilmu. Po-
sl|edn|i igrani ilm Krese Colika \ila Orbideja (1988.), l|u-
bavna |e prica s elemenrima krimica, lorora i anrasrike,
sm|esrena izmedu realnog i irealnog, posve razlicira od svil
n|egovil ilmova. Tako |e deinirivno zakl|ucen bogar i mno-
gosrruko ur|eca|an opus |edinog lrvarskog ilmskog aurora
ko|i |e akrivno d|elovao i sacuvao svo| inregrirer u svim raz-
dobl|ima porarne lrvarske kinemarograi|e, od n|enil poce-
raka kao propagandne masine pob|ednickog komunisricko-
ga susrava pa sve do posl|edn|il godina n|egova odumiran|a.
Iilmska cenzura u SIR ]ugoslavi|i nikada ni|e ormalno uki-
nura, nego |e i ona, bas kao i drzava, posrupno odumirala.
Naime, do 1965. cenzura uvoznil ilmova bila |e cenrralizi-
rana na savezno| razini u Beogradu, a zarim |e ovlasr prer-
lodnog odobravan|a ilmova presla na komisi|e za pregled
ilmova u po|edinim republikama, ali kasni|e su zakoni u
svim republikama ru ovlasr preni|eli na programske sav|ere
proizvodnil i disrriburerskil poduzeca, sro |e znacilo da |e
cenzura prakricki bila ukinura. Ipak, siruaci|a ni|e bila idilic-
na, |er |e uvi|ek pri|erila neormalna cenzura u obliku priri-
ska nekil parri|skil ri|ela ili organiziranil prosv|eda privile-
giranil cuvara rekovina revoluci|e, sro |e pogodovalo |aca-
n|u aurocenzure. Ti|ekom osamdeseril godina bilo |e neko-
liko sluca|eva polirickil inrervenci|a na podruc|u ilma ko|e
su imale znaran od|ek. Neke su od n|il posrigle svrlu, pa |e
rako spri|eceno sniman|e americko-rali|anskog biograskog
ilma Iapa vojtyla, no na|vise uzbuden|a izazvao |e neusp|e-
li pokusa| da se onemoguci sniman|e TV seri|e Diktator po-
svecene biograi|i Benira Mussolini|a (na pri|elazu godina
1984./85.), unosan koprodukci|ski posao ]adran ilma s ir-
mom Trian Producrions iz Los Angelesa za americku mrezu
NBC. S vremenom opasnosr od ideologi|ski moriviranil na-
pada ni|e bila rako velika kao pri|e, |er |e |acala svi|esr orpo-
ra dirigiran|u u kulruri.
Hrvarska ilmska scena osamdeseril godina prilicno |e boga-
ra vri|ednim d|elima, ne samo medu ilmovima, nego i po|a-
vom kapiralne kn|ige kakva |e prva komplerna Iilnska enci-
klopedija u dva sveska, ko|u |e pod vodsrvom glavnog ured-
17
C|onboo| (/. \rool|o|, 188.}
nika dr. Anre Pererlica ob|avio Leksikograski zavod u Za-
grebu. Val|a zabil|eziri i rasrakan|e onil doradasn|il insriru-
ci|a ko|e su |os preosrale na savezno| razini, kao sro |e ]ugo-
slavi|a ilm, poslovna za|ednica |ugoslavenskil ilmskil po-
duzeca, preko ko|e su se sklapali ugovori o uvozu ilmova za
po|edine disrriburere i ko|a |e prema van|skim parrnerima
odrzavala dogovor da se ne dopusri eksploaraci|a srranil il-
mova na posrorak od urrska (kao sro |e ro svuda u svi|eru).
Od 1988./89. nirko se vise ni|e lrio drzari ril dogovora, pa
su velike americke kompani|e pocele ugovarari svo|e ilmo-
ve s parrnerima ko|e su same izabrale da preko n|il plasira-
|u ilmove u ]ugoslavi|i. To |e (barem u seri ilma) rek |edan
medu dogada|ima karakrerisricnim za ova| posl|edn|i deceni|
za|ednicke drzave, ko|a |e posrupno odumirala, premda roga
ni n|eni gradani nisu bili u ono vri|eme |os sv|esni.
0evedeseIe godeet U semosIeleo[ drev
]ugoslavi|a se raspala u sklopu opceg sloma komunisrickoga
susrava u Sredn|o| i Isrocno| Luropi, a Hrvarska |e posrala sa-
mosralna drzava (8. lisropada 1991.) nakon sro |e proces ra-
zdruzivan|a porvrden demokrarskim odlukama purem slo-
bodno izrazene vol|e gradana (93. 24% glasova za nezavi-
snosr na reerendumu 19. 5. 1991.). Ipak |e doslo do brural-
nog rara, pokrenurog iz Beograda uz pomoc ederalne armi-
|e na rerirori|u Hrvarske, ko|a |e naoruzala i pobun|enicke |e-
dinice iz redova srpskoga pucansrva u Hrvarsko|. Prvi vidl|i-
vi cin raspada ]ugoslavi|e na podruc|u ilma dogodio se 26.
srpn|a 1991. kad |e orkazan 38. ilmski esrival u Puli, i ro
nakon sro |e odrzana prva novinarska pro|ekci|a. Vec su za-
redali prvi oruzani incidenri dil|em Hrvarske, u ko|ima su gi-
nuli lrvarski polica|ci, pa |e bila ugrozena sigurnosr vise ri-
suca gledarel|a u drevnom rimskom amirearru, a ni|e bilo
razloga inzisrirari da se posro-poro odrzi ilmski esrival ko|i
|e airmirao kinemarograi|u kao |ugoslavensku srrukruru,
kakva zapravo vise ni|e posro|ala, |er |e u svim republikama
ilmska proizvodn|a imala prepoznarl|iv nacionalni idenrirer.
Tako |e umrla posl|edn|a za|ednicka ilmska insriruci|a u ]u-
goslavi|i, ko|a |e i sama umirala.
Za vri|eme rara ni|e bilo dovol|no novaca za inanciran|e
ilmske proizvodn|e, pa |e doslo do n|enog zasro|a. Dovrsa-
vali su se pro|ekri zapoceri |os pri|e usposrave samosralne lr-
varske drzave, pa su rako svo|e posl|edn|e ilmove snimili Ba-
ba|a (Kanenita trata, 1992.) i Berkovic (Kontesa Dora,
1993.), da bi se nakon n|il pasivizirali, isro kao i znarno
mladi Crlic, ko|i |e nakon ilma Carua (1991.) orisao za
proesora na |edno sveucilisre u SAD. Ni Krsro Papic nakon
Irice iz Hrtatske (1991.), zapocere |os pri|e raspada ]ugosla-
18
Koo|oso Doo (Z. 8or|ovic, 13.}
vi|e, ni|e dobio priliku za novi ilm. U ro vri|eme mnogi su
mladi redarel|i, snimarel|i i monrazeri nakon zavrsenog sko-
lovan|a porrazili posao u drugim zeml|ama, posebno u Holl-
ywoodu. Nakon usposrave vlasrire drzave, Hrvarska ni|e
usp|ela srvoriri srabilan susrav inanciran|a domace ilmske
proizvodn|e i promican|a lrvarskil ilmova u inozemsrvu.
Tako |e doslo do nesralne i nasumicne proizvodn|e i do izra-
zire sm|ene generaci|a.
Srari|i aurori sasvim su presrali radiri ilmove, a oni sro su |os
donedavno oznacivani kao mladi posrali su sredn|a genera-
ci|a. Medu n|ima su se israknuli Zrinko Ogresra (1958.) s il-
movima Krbotine (1991.) i Isprani (1995.) re Davor Zmegac
(1955.) s ilmovima Zlatne odine (1993.) i Iutotanje ta-
nnon polutkon (1995.). ]akov Sedlar (1952.) |os |e za vri-
|eme komunizma snimio ilm U sredini nojib dana (1988.),
u ko|emu se inrimna drama neizl|ecivo obol|ele glumice sro
rrazi spas u cudu odigrava u Medugor|u, a u novim poliric-
kim prilikama on se vrario enomenu rog novog sverisra,
gd|e se skupini mladil 1981. navodno ukazala Bogorodica
(sro |e izazvalo represivnu reakci|u komunisrickil vlasri), u
polemicnom ilmu Gospa (1994.), sniml|enom s glumcima i
kapiralom iz SAD, ko|i ni|e dozivio ocekivan plasman i usp-
|el u svi|eru.
Moglo se ocekivari da ce u rarnim godinama u lrvarsko|
ilmsko| proizvodn|i dominirari rarna rema. Prvi su ilmovi
roga zanra dozivl|eni kao replike nekadasn|il parrizanskil
ilmova (O|a Kodar. \rijene za..., 1993.) ili parriorske me-
lodrame nalik na modele iz vremena soci|alisrickog realizma
(Bogdan Zizic. Cijena zitota, 1994.; Tomislav Radic. Ande-
le noj drai, 1995; Branko Sclmidr. \ukotar se traca kuci,
1994.; i 8ozic u 8ecu, 1997.). Tek |e dolazak na|mlade gene-
raci|e ilmskil aurora, onil ko|i su i sami sud|elovali u raru,
donio novu opriku za zbivan|a u ovom speciicnom raru za
samosralnosr Hrvarske. Na|veci sv|erski od|ek medu n|ima
dozivio |e na|gledani|i lrvarski ilm ovoga razdobl|a Kako je
poceo rat na none otoku (1996.) Vinka Bresana (1964.),
lumorisricki prisrup neocekivanom sukobu lokalnog sra-
novnisrva s garnizonom ]NA u n|ilovom m|esru. Novim su
dulom prozeri Staki put kad se rastajeno (1994.) Lukasa
Nole (1964.) i Irepoznatanje (1997.) Sn|ezane Tribuson
(1967.). Zaniml|iv pogled na drusrvene odnose u rranzici|i
pruza|u Rusko neso (1997.) Lukasa Nole i Iuska za uspat-
ljitanje (1997.) Hrvo|a Hribara (1962.).
Nove vri|ednosri lrvarskoga ilma vidl|ive su u prvim poku-
sa|ima aurora na|mlade generaci|e, medu ko|ima kulrno m|e-
sro zauzima rano preminula ]elena Ra|kovic (1969.-1997.),
posebno sa svo|im sredn|omerraznim ilmom o psiloloskim
posl|edicama rara Noc za slusanje (1995.). Za svo|e prve
igrane ilmove priprema|u se bro|ni generaci|ski povezani
bivsi srudenri zagrebacke Akademi|e, od ko|il, s obzirom na
ralenr ko|i su vec pokazali, lrvarski ilm moze ocekivari do-
bre krearivne rezulrare u buducnosri. Sripan Iilakovic
(196.), Zoran Margeric (1965.), Neven Hirrec (1967.),
Branko Isrvancic (1967.), Ivan Sala| (1969.), Drazen Zarko-
19
|soo| (Z. Cqroslo, 15.}
vic (197.) i drugi ko|i rek dolaze. Izvan n|ilova kruga, na
esrivalu u Puli 1997. iznenadio |e ilmoil Coran Rusinovic
s bunrovnim ilmom Mondo 8obo (1997.) ko|i |e s usp|elom
obisao vise medunarodnil esrivala.
Zbog posl|edica rara sran|e u lrvarsko| kinemarograi|i na-
kon sr|ecan|a nezavisnosri ni|e nimalo srimularivno. sman|en
|e bro| kinodvorana (zbog rusen|a ili zarvaran|a zbog nedo-
srarka publike), orpale su medunarodne koprodukci|e, ]a-
dran ilm |e upao u poreskoce i ni|e eikasno privariziran, a
mnoge su ilmske kuce na rubu inanci|skog kolapsa, ilmsko
se rrzisre raspalo, videorrzisre u veliko| m|eri |e preuzelo
m|esro ilmske disrribuci|e, a nova vlasr ni|e nasla vremena
ni vol|e srvoriri neko sredisn|e ri|elo za srimulaci|u svil se-
gmenara lrvarske kinemarograi|e. ]edino su olrabren|e pu-
blika, ko|a |e pokazala da voli domaci ilm, re krearivni po-
renci|ali novil ralenara, okupl|enil u sinragmi nladi brtat-
ski jiln.
Zegrebeke skole crIeeoge flme
Crrani |e ilm ona grana lrvarske kinemarograi|e u ko|o|
smo u sv|ersko| razm|eni dulovnil dobara vise dali, nego
primili. N|egova iznimna viralnosr bila |e ugrozena samo
rime sro krearivni razvo| ni|e prarila odgovara|uca produ-
cenrska i inanci|ska polirika, ko|a bi ovo| rainirano| d|elar-
nosri pruzila porrebnu sigurnosr plasmana. Od ranil dana
lrvarske kinemarograi|e bilo |e vise pokusa|a rada na ani-
maci|i, ali ra po|edinacna i nepovezana nasro|an|a popur
crranil reklama sro il |e radio ruski emigranr Sergi|e Tagarz
iz 1922. ili animiranil crreza Pappa i Seerova u produkci|i
za zdravsrvenu edukaci|u iz 1928. i 1929. godine nisu ipak
bila polazisre za procvar um|ernosri animaci|e, ko|a ce oko
1958. biri obulvacena rerminom zarebacka skola crtanoa
jilna (ko|i su lansirali rancuski ilmski esrericari Ceorges
Sadoul i Andr Marrin). Pravi izvori buduce eksplozi|e rale-
nara lrvarske ilmske animaci|e mogu se naci u originalnim
srripovima ko|e su uoci drugog sv|erskog rara u zagrebackim
novinama kreirali domaci aurori na razini pona|bol|il osrva-
ren|a re vrsre u svi|eru. Iz kruga rog popularnog, ali um|er-
nicki porci|en|enog medi|a izdvo|ila su se braca Walrer i Nor-
berr Neugebauer, ko|i su odmal nakon svrserka drugog
sv|erskog rara pokrenuli rad na crranom ilmu. Dakako, bile
su ro isprva poliricke poruke pred ikrivne izbore kakve su
priredivale komunisricke vlasri, a kasni|e propagandni il-
movi u okviru medi|skog rara proriv SSSR nakon Tirova pre-
kida sa Sral|inom. Zanesen|ake karikarure ko|i su san|ali o
svom velikom uzoru Walru Disney|u okupio |e u |ednom sa-
ririckom lisru n|egov glavni urednik Iadil Hadzic (kasni|e i
sam ilmski reziser) i omogucio da rade crrani ilm, pa |e cak
nagovorio radasn|e vlasri da se 1951. osnu|e speci|alizirano
poduzece za proizvodn|u crranog ilma Duga ilm, ko|e |e,
medurim, d|elovalo rek |ednu godinu, ri|ekom ko|e |e proi-
zvedeno 5 ilmova merodom klasicne animaci|e i u disney-
jetskoj maniri, pa |e zarim ukinuro. Nakon nekoliko godina
crraci i animarori okupili su se u novosrvorenom Srudi|u za
crrani ilm u okviru poduzeca Zagreb ilm i rad na animira-
nom ilmu obnovl|en |e s novim polerom. Kako, medurim,
ni|e bilo dovol|no novaca, prib|eglo se sredn|i purem reduci-
rane animaci|e, ko|a |e dala iznenadu|uce eekre, a zdruzena
s modernom geomerri|skom graikom pods|ecala |e na mo-
derne likovne rendenci|e, kakve |e svi|er upoznao preko ka-
rikarura Saula Sreinberga.
U svibn|u 1958. Zagreb ilm se predsravio medunarodno|
ilmsko| |avnosri na esrivalu u Cannesu sa sedam crranil il-
mova i pozn|eo |e usp|el iznad svil ocekivan|a, usrolicivsi
od rada Zagreb kao |edno od vaznil sredisra ilmske anima-
ci|e u svi|eru. Kriricari su isricali originalnosr izraza, a sami
zagrebacki animarori orkrili su da nisu osaml|eni u svom or-
klonu od Disney|eva klasicnog srila, |er |e vec onda slicno ra-
dio Bosusrow u SAD. Na|izraziri|i dokaz originalnog anti-
disneyjetsko koncepra bila |e Irenijera (1957.) Nikole Ko-
srelca. Buduci dobirnik Oscara Dusan Vukoric navi|esrio |e
svo| ralenr ilmovima Couboy jinny (1957.), Carobni ztu-
ci (1957.) i Abra Kadabra (1958.). Tada se predsravio i dru-
gi promoror modernog koncepra u crranom ilmu Varroslav
Mimica svo|im ilmovima Strasilo (1957.) i Happy end
(1958.), a posebno se proslavio kao prvi dobirnik |edne vaz-
ne medunarodne nagrade nekom lrvarskom crranom ilmu
(na Mosrri u Veneci|i) za ilm Sanac (1958.), u ko|em se ne
animira samo po|edini lik, nego se sravl|a u pokrer ci|ela gra-
icka srrukrura kadra.
Iako |e u nas bilo mrsren|a i nerazumi|evan|a prema moder-
nom likovnom izrazu nase animaci|e, zarebacka skola crta-
no jilna svo|im od|ekom u svi|eru bila |e u punom usponu,
rra|alo |e zlarno razdobl|e (1958.-1962.) ko|e |e obil|ezeno
srvaralackim suparnisrvom dvo|ice izraziril individualnosri
Vukorica i Mimice kao i nekim zacudnim vri|ednosrima
Vladimira Krisrla (Don Kibot, 1961.), ko|e |e on uspio osrva-
riri unaroc nepov|eren|u sro |e vladalo spram n|ega. Prve na-
grade s na|ugledni|il medunarodnil esrivala presrizale su
|edna drugu, a neki su esrivali srekli i ucvrsrili svo| ugled
upravo lansiran|em d|ela zarebacke skole (Oberlausen.).
Ipak, nagrada ko|a |e oznacila deinirivno m|esro Zagreba na
vrlu ilmske animaci|e sezdeseril godina u svi|eru bio |e Os-
car (prvi ikada dodi|el|en nekom neamerickom crranom il-
mu.) za Vukoricev Suroat (1961.). U crranom smo ilmu
doisra posrali sv|erska sila, a n|egovi na|videni|i rvorci bili su
nase isrinske ilmske zvi|ezde.
Mimica se ubrzo presrao baviri crranim ilmom, dok |e Vu-
koric srvorio |os niz respekrabilnil d|ela. Koncert za nasin-
sku pusku (1959.), Iiccolo (196.); Ira (1962.); Mrlja na
satjesti (1967.), Opera cordis (1969.). Kasni|e su se airmi-
rali vlasririm ilmovima aurori ko|i su bili birni likovni surad-
nici u ranim ilmovima Vukorica i Mimice. Aleksandar
Marks i Vladimir ]urrisa radili su ilmove u randemu i srvo-
rili zanr animiranog borrora (Metanorjoza, 1964.; Muba,
1966.; Iauk, 1969.; Crna ptica, 198.), ali i l|upke ilmove
za d|ecu (Moderna basna, 1964.; Mrat dobra srca, 1965.;
Icelica je rodena, 197.). Boris Kolar svo|u |e sklonosr ek-
sperimenriran|u iskazao u vise ilmova razliciril zanrova.
d|ec|em Djecak i lopta (196.), edukarivnom Nenan i ti
(1964.), visekrarno nagradivanim ilmovima \au-tau
(1964.) i Utopia (1973.), a dao |e svo| veliki doprinos i seri-
|i Inspektor Maska (1962.-1963.) i prvom nizu ilmova Iro-
jesor 8altazar (1968.-1969.), kulrno| seri|i ko|a se porvrdila
kao na|prodavani|i produkr zarebacke skole svil vremena.
20
Zlarko Bourek |e inspiraci|u za svo|e lirske ilmove rrazio u
pucko| um|ernosri. Kotacet sert (1961.), I tidel sen dalji-
ne nelene i kalne (1964.), 8ecarac (1966.) i Kapetan Arba-
nas Marko (1968.). Til se godina airmirao i Borivo| Dovni-
kovic-Bordo, |edan od na|plodni|il i na|uporni|il zagrebac-
kil ma|srora animaci|e, pa od n|egova obimnog opusa val|a
spomenuri barem neke naslove. Iutkica (1961.), Cerenoni-
ja (1965.), Znatizelja (1966.), Krek (1967.), Ijubitelj ctijeca
(197.), Skola bodanja (1978.) i jedan dan zitota (1982.).
Zlarko Crgic (1931.-1988.) aurorski se osamosralio rek u
vri|eme kad |e nuzda prervorila crrace u redarel|e, ali ubrzo
se porvrdio kao licnosr ko|a ce na|radikalni|e raskinuri s do-
gmarizmom zarebacke skole, vraca|uci u svo|a rirmicki vir-
ruozna d|ela neke od na|birni|il elemenara klasicnog americ-
kog crranog ilma (geg, |urn|avu, nonsens.). Zapamcen |e po
ilmu o sumskim pozarima Hot Stujj (197.), osrvarenim u
koprodukci|i s Narional Iilm Board o Canada, po seri|i
mini-ilmova Maxi Cat (1972.-1976.) i po za|ednickom radu
s Bobom Codreyem Iutka snota (1979.) ko|i |e bio nomi-
niran za Oscara. N|egov Izunitelj cipela (1967.) posluzio |e
kao pilor ilm za seri|u Irojesor 8altazar. Nove ide|e i orme
u animaci|u doni|eli su |os neki aurori. Nedel|ko Dragic
(1936.) prvi |e poceo radiri mini-ilmove u rra|an|u do 6 se-
kundi (Ier aspera ad astra, 1969.), sro |e predsravl|alo inova-
ci|u u sv|ersko| animaci|i. Medu bro|nim n|egovim d|elima
(od ko|il |e na|veci usp|el imao Idu dani, 1969.) i on |e u
|edno| prilici dobio nominaci|u za Oscara (Tup tup, 1972.).
Medu osralim aurorima zasluznim za velik medunarodni
od|ek zagrebacke skole crranog ilma (Sralrer, Loncaric, Za-
ninovic) val|a |os izdvo|iri Zdenka Casparovica, ko|i |e ani-
maci|om virruozno ozivio slikarsrvo jin-de-sieclea u Satie-
naniji (1976.), |ednom od na|bol|il animiranil ilmova ko|i
su dosli iz Zagreba. Nakon n|ega sv|ezu krv vec umorno| za-
grebacko| skoli dao |e karikarurisr ]osko Marusic (Neboder,
198.). S mnogo napora Milan Blazekovic (194.) u Croa-
ria ilmu osrvario |e reski producenrski porlvar srvaran|a pr-
vog lrvarskog c|elovecern|eg crranog ilma Cudesna suna
(1986.), sro |e ponovio |os dva pura u popularnim d|ec|im
ilmovima (Carobnjakot sert, 199.; Cudnotate zode ser-
ta Hlapica, 1996.), ko|e su na|mladi svesrdno prilvarili.
]os od sedamdeseril godina u proizvodn|i crranil ilmova
nasrupio |e zasro| ko|i |e izazivao crne slurn|e o krizi lrvar-
ske animaci|e. Blisrava po|ava zarebacke skole crtano jilna
na sv|ersko| sceni ni|e se konsolidirala u obliku promisl|ene
proizvodn|e za sve vece rrzisre crranoga ilma, nasralog glo-
balnom ekspanzi|om relevizi|e, |er u nas ni|e bilo nikakva
planski usm|erenog prisrupa ko|i bi povezao ekonomi|u, ra-
lenre, novac i markering. Zadovol|avali smo se srarom sla-
vom i inovarivnim doprinosima razvo|u post-disneyetske
animaci|e u svi|eru, a da od roga nismo srvorili nikakav rra|-
ni izvor proira za sebe i nas buduci razvo|.
EdukeIve dokumeeIere flm
Dokumenrarni ilm |e ilmski rod ko|i u lrvarsko| kinemaro-
grai|i ima na|duzu rradici|u i veci bro| israknuril d|ela ko|a
predsravl|a|u rezulrare s medunarodnim od|ekom. Nakon
pozirivnil iskusrava s ilmovima Skole narodnog zdravl|a,
nami|en|enil prvorno zdravsrveno| edukaci|i, rim |e rragom
nasravl|ena proizvodn|a za vri|eme drugoga sv|erskog rara i
u soci|alisrickom sisremu nakon n|ega. Dokumenrarni ilm u
prvo |e vri|eme bio iskl|ucivo nami|en|en propagandi, a rek
|e kasni|e srekao dignirer ilmskoga roda ko|i ispiru|e drus-
rvena zbivan|a i l|udske sudbine u neposredno| zbil|i. Rarni
zurnali bili su glavna zadaca Hrvarskog slikopisa, a nakon
obnove ]ugoslavi|e kao komunisricke ederaci|e porrebe ide-
ologi|ske propagande namerale su razgranaru proizvodn|u
dokumenrarnil ilmova ko|i su rrebali dokumenrirari zel|ene
usp|ele komunisrickog sisrema. Medurim, s obzirom da se
ro sve cinilo u pocernicko| kinemarograi|i, gd|e su se rvorci
ilmova rek ucili ilmskome zanaru, sniman|e neikcionalnil
sadrza|a bilo |e podruc|e gd|e |e propagandni naglasak po-
srupno slabio, a aurori su svo|u krearivnu znarizel|u zadovo-
l|avali orkrivan|em man|e poznaril i bizarni|il aspekara sva-
kidasn|ice.
Medu prvim dokumenrarcima mozda su na|bol|i Tunolotci
(1948.) Branka Belana. Za lrvarski |e ilm karakrerisricno da
|e veci bro| na|bol|il redarel|a igranil ilmova zapoceo kari-
|eru krarkim ilmovima, a u dokumenrarnom ilmu oni su
u|edno osrvarili znaca|na d|ela ko|a su nadziv|ela vri|eme
svo|ega nasranka ili su cak zaokruzili cirave cikluse. Tako |e
Anre Baba|a prvi pur privukao pazn|u krarkim dokumenrar-
no-poerskim ilmom jedan dan u Rijeci (1955.), a zarim |e,
izmedu svo|il igranil ilmova, osrvario prvo mali ciklus po-
lirickil sarira Nesporazun (1958.), Iakat (kao takat.)
(1959.) i Iratda (1962.), da bi posli|e snimio niz dokumen-
rarisrickil ilmova-ese|a, medu ko|ima se isricu Tijelo
(1965.) i Cujes li ne: (1965.). U anrologi|u lrvarskog doku-
menrarnog ilma svakako se mora|u ubro|iri neka d|ela na-
srala u sezdeserim godinama od aurora ko|i su se na|vise pro-
slavili igranim ilmovima, kao sro su. Ijudi s Nerette (1966.)
Obrada Cluscevica; v|ero|arno na|bol|i lrvarski dokumen-
rarni ilm uopce Od 3 do 22 (1966.) Krese Colika; Moj stan
(1962.) Zvonimira Berkovica. Znaca|an |e i dokumenrarni
opus Krsre Papica, od ko|ega neka budu spomenuri barem
Kad te noja cakija ubode (1969.), Nek se cuje i nas las
(1971.), Specijalni tlakoti (1972.) i Mala seoska priredba
(1972.).
Kad god se sasravl|a popis na|vazni|il i na|bol|il aurora vise
risuca lrvarskil dokumenrarnil ilmova na samom |e vrlu
svakako Branko Mar|anovic, ko|i |e srvorio opus od 5-ak
izvrsnil ilmova o prirodi nalik na na|bol|e americka osrva-
ren|a iz Disney|eva srudi|a (samo nekoliko naslova. Ijudi na
obali, 1958.; 8jelolati sup, 1959.; Izubljeni stjetoti,
1962.; Iasica, 1972.; Iepeza Steto jakota, 1975.; nekoli-
ko seri|a Mala cuda telike prirode, 1971., 1973. i 1974.; sve
do posl|edn|eg Nena nilosti iz 1986.). Nakon Mar|anovica,
u rom ce se popisu svakako naci i rasni dokumenrarisr Ru-
dol Sremec (srvorio niz d|ela iz slavonskoga seoskog ambi-
|enra) i Zlarko Sudovic (Grad ptica u radu ljudi, 1973.; Iod
asjalton zenlja, 1975.), a medu onima ko|i su se pod|edna-
ko bavili igranim i dokumenrarnim ilmom isricu se Bogdan
Zizic (Iobtala ruci, 1968.; S onu stranu nora, 1968; Ga-
starbajter Trunbetas, 1977.; Itana, 1981.), Nikola Babic (-
Sije, 197.; 8ino oko aleboto, 1973.; Gaziotac, 1974.),
Zoran Tadic (Zadnja posta Dolac, 1971.; Iletenice, 1974.;
Dernek, 1975.) i Perar Krel|a (iz n|egova bogarog opusa rre-
21
22
ba spomenuri bar neke naslove. Coprnice, 1971.; 8udnica,
1971.; bunkerirani Recital, 1972.; Njeotateljice, 1976.;
Mariska band, 1986.; \iktorot let, 1989.; Na sporednon ko-
losijeku, 1992.; Suzanin osnijeb, 1993.), ko|i |e osrao v|eran
dokumenrarnom ilmu i u 8-im i 9-im godinama, kad |e
relevizi|a gorovo porpuno ugusila klasicni dokumenrarni
ilm.
Posebno val|a spomenuri da |e sniml|en velik bro| ilmova o
na|poznari|im lrvarskim likovnim um|ernicima i n|ilovim
d|elima (rako da gorovo svaki znaca|ni|i slikar ili kipar ima
ilm o sebi), a ri|ekom proreklil deserl|eca nasralo |e i neko-
liko c|elovecern|il dokumenrarnil ilmova, kao Zenlja s pet
kontinenata (1961.) Iadila Hadzica; Krt i pepeo jasenotca
(1983.) Lordana Zaranovica; jeste li bili u Zarebu ospo-
dine Iunire (1985.) i Iijepa nasa (1987.) ]akova Sedlara.
Mozemo samo zazaliri da gorovo i nema dokumenrarnil il-
mova ko|i bi sv|edocili o raru sro ga |e Hrvarska vodila
(1991.-1995.) kad se borila za svo|u drzavnu nezavisnosr
proriv ]NA i pobune di|ela srpskog sranovnisrva (poraknure
iz Beograda.). Naime, pokazalo se da |e |ednosravna i lako
prenosiva elekrronska relnika puno pogodni|a za sniman|e
akrualnosri, a za um|ernicki ambiciozni|e prikaze rara ni|e
rada bilo ni vremena, ni novaca, pa cak ni isrinskil aurorskil
ambici|a. Na Hrvarsko| relevizi|i sniml|en |e veci bro| impre-
sivnil rarnil reporraza, ko|e su rezirali poglaviro mladi au-
rori pridosli s ilmskog od|ela zagrebacke Akademi|e dram-
ske um|ernosri. Medu lrabrim snimarel|ima, rakoder sru-
denrima isre Akademi|e, cak il |e perero poginulo dok su
obavl|ali svo|e proesionalne obveze na na|ugrozeni|im m|e-
srima borbi. Cordan Lederer (1958.-1991.), Zarko Kaic
(1949.-1991.), Pavo Urban (1968.-1991.), Zivko Krsricevic
(1954.-1991.) i Tilomir Tunukovic (1967.-1992.).
vo 5krobolo
101 yeers of flm e CroeIe 1896-1997
An overview of the history of Crootion cinemo
UDC 71.43(47.5}(01}
Ile essay is wrirren as a summary (rranslared in Lnglisl) or rle second enlarged edirion o rle aurlor`s 1984 book on rle lisrory o
Croarian cinema. Analyrical conrenr. Iite pbotorapbs; Tbe Iirst vorld var: tbe jirst jeatures; In tbe jirst Yuoslatia; Tbe Second vorld
var: jiln in tbe sertice oj propaanda; Tbe state-ouned cinena in tbe second Yuoslatia; Tbe jirst jilns: socialist realisn; Tbe jijties:
tbe cinena nanaed by tbe producer conpanies; Tbe sixties: cinena dauteur; Social criticisn jilns; Tbe setenties: collectite selj-cen-
sorsbip; Tbe eibties: uitberin auay oj tbe state; Tbe nineties: in tbe independent state; Tbe Zareb Scbool oj Anination; Iducatio-
nal and docunentary jiln.
SNIEZE NIERPREIACIE
23
Poraknur neri|erkim polemickim ronovima mo|il reksrova
ob|avl|ivanil u Hrtatskon jilnskon ljetopisu, glavni ured-
nik casopisa Hrvo|e Turkovic ponukao me |e da napisem cla-
nak ko|i bi se pozabavio vri|ednosnim srru|an|ima u akrual-
no| domaco| ilmsko| kririci, re izlozim vlasrira kriricarska
sra|alisra i pozici|e. Tema bi zalri|evala elaboriran podul|i
reksr sro bi opsezno obulvario sociokulrurolosku pozadinu
problema, ukl|ucu|uci i povi|esnu perspekrivu, no rakav pri-
srup malo |e kome rko se u Hrvarsko| bavi ilmom u ovom
rrenurku moguc. Nema insrirura za ilm ili srodne usranove
ko|a bi omogucivala predano i znansrveno bavl|en|e ilm-
skom problemarikom (Hrvarska kinoreka zaposl|ava zapra-
vo samo |ednog znansrvenog d|elarnika), pa ovakav reksr
mora nasrari u krarkom predalu izmedu svakodnevnog me-
lanickog nadnicaren|a u prizemnim novinarskim vodama.
Sroga ce i n|egov karakrer biri skucen i skiciozan.
Dva su problema vezana za suvremenu lrvarsku ilmsku kri-
riku (i kao sro ce biri pokazano, ne samo za n|u) o ko|ima
ovom prigodom zelim govoriri. S |edne srrane preeriran|e
populisrickog, komerci|alnog, klasicnonararivnog ilma, s
druge, ogranicenosr merodom aurorske kririke (polirike au-
rora).
U reksru Sto ina i sto nena brtatska jilnska kritika (HIL],
br. 1-2/1995.), ]urica Pavicic posve |e rocno konsrarirao
izraziro merodolosko siromasrvo re kririke u ko|em, u
okviru polirike aurora, prevladava|u ormalisricko-srrukru-
ralisricka analiza i semanricka analiza price. Osobno, orma-
UDK. 71.43.01
UDK. 71.43(47.5}(04.3}
Domir kodic
Neke vr[edeosee or[eeIec[e u
suvremeeo[ hrveIsko[ flmsko[ krIc
Ermonno Clmi. S|ob|o zo ||ono (178.}
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 23 do 31 Radic, D.. Neke vri|ednosne ori|enraci|e...
24
lisricko-srrukruralisricki prisrup um|ernickom d|elu smarram
remel|nim i n|egovu dominaci|u drzim normalnom, no ne-
dosrarak psiloanalirickog, polirickog, eminisrickog i inil
prisrupa doisra |e dokaz lrvarske ilmskokriricarske skuce-
nosri, rim pri|e sro ni ormalisricko-srrukruralisricki prisrup
uglavnom ne rezulrira vecim i razradeni|im c|elinama, nego
se zbi|a u rezervar krarkil novinskil i komerci|alnocasopi-
snil reksrova. Kao sro Pavicic oper ispravno prim|ecu|e, cak
ni srrucni casopis Kinoteka, uz ko|i |e vecim ili man|im di|e-
lom, pri|e ili posli|e bila vezana vecina akrualnil kriricara,
ni|e previse prosrora posvecivao vecim, analirickim c|elina-
ma, niri |e n|egovao slozeni|i reksrualni izrica|. U dul|em raz-
dobl|u n|egovan|e inrelekrualno-dulovne li|enosri dovelo
|e do poprilicne nezaniml|ivosri (izuzeraka na srecu ima) lr-
varske kriricarske scene (ko|a isrina ni|e izgubila svo|u kom-
perenrnosr, no ro |e komperenrnosr vrlo suzenog d|elokru-
ga) i zaro |e danas resko naci kriricare sposobne i spremne
prilvariri se ambiciozni|eg i zalr|evni|eg ilmskokriricarskog
angazmana.
AuIorske krIke
Ta| cabierotski ilmskokriricarski prisrup ulvario |e kori|ene
u Hrvarsko| ri|ekom sezdeseril godina (generaci|a bickoko-
taca), a osrao |e dominanran sve do danas. Zanrovska kriri-
ka generaci|e jilnotaca doni|ela |e neke pomake, no i n|ezi-
ni kl|ucni ori|enriri osrale su zasade aurorske kririke. Od ge-
neraci|e kinotekasa, ociro skuceni|e obrazovane od dvi|u
prerlodnil, ni|e se ni moglo ocekivari da napravi neke pro-
dore ona |e spremno i ob|erucke prilvarila odavno ormi-
ran i lako slvarl|iv model cabierotaca. Dozivl|a| n|egove su-
srine i bezalrernarivnosri |asno |e izrazio Igor Toml|anovic u
44. bro|u Kinoteke, lisropada 1993.. (...) zadarak (|e) sva-
kog ilmskog kriricara kriricka analiza ko|o| |e cil| prepo-
znari poeriku i esreriku, dakle sril ko|i dokazu|e aurorsrvo.
Prema rome, svaki ilmski kriricar u ilmskom d|elu ne rre-
ba rraziri nisra drugo nego dokaze da |e ono posl|edica d|e-
lovan|a aurora, r|. osobe ko|a u svakom ilmu srodnim sril-
skim posrupcima izrazava svo| (neprom|en|ivi) sv|eronazor.
Corovo komplerna lrvarska kriricarska scena (drukci|i pri-
srup rrudi se ponudiri splirski rrio Pavicic Nenadic Cilic),
predvodena svo|im na||acim perom Zivoradom Tomicem,
ops|ednura |e aurorom na nacin kako su ga deinirali cabie-
rotci.
Promarrari svaki ilm kao zaseban enrirer, apsrralirari auro-
ra ili aurore (ali ne posve zaboraviri da oni posro|e), iscirari
iz n|ega sva moguca znacen|a ne obaziruci se na ro |e li il au-
ror predmni|evao ili ne, ukrarko dari priliku um|ernini da
progovori sama za sebe u inrerakci|i s individualnim recipi-
|enrom, prisrup |e um|ernickom d|elu ko|i |e odavno prilva-
cen svugd|e osim, cini se, medu lrvarskim ilmskim kririca-
rima, odnosno medu n|ilovim prevladava|ucim di|elom.
Dakako, aurorska kririka u svo|e |e vri|eme ucinila znarne
prodore, znarno popravila srarus ilmske um|ernosri (ali i
neopravdano unizila nemali bro| ilmskil srvararel|a, dok |e
drugima dala neogranicene kredire), nekil n|ezinil rekovi-
na nemoguce se odreci, no danas |e ona umnogome ograni-
cava|uca, anakrona, rigidna i |ednosravno dosadna. N|ezino
neraskidivo uzrocno-posl|edicno povezivan|e rezisera i ilma
obil|ezeno |e predrasudama i cesro ima lose posl|edice. Ako
|e npr. neki ilm rezirala osoba ko|a medu basrinicima auror-
ske kririke ima slab srarus, pravilo |e da se ra| ilm prima s
velikom skepsom i moze racunari na dobar pri|em samo ako
se, prema dozivl|a|u doricnil kriricara, radi o nepri|eporno
iznimnom osrvaren|u. S druge srrane srvara se pravi kulr lic-
nosri, pa |e vecini nasil kriricara nepo|ml|ivo da npr. Clinr
Lasrwood (rakav srarus kakav ima medu lrvarskim kriricari-
ma nema zasigurno nigd|e na svi|eru), moze snimiri slab
ilm. Cak i kad napravi evidenran promasa| (Neoranicena
noc) n|egovi ce poklonici ru vid|eri iskl|ucivo vrline i dopu-
sriri si iz|ave popur one Dragana ]uraka u Ieral Tribuneu da
ce Lasrwood cak i da snimi ilm bez ob|e ruke i |edne noge
|os uvi|ek biri daleko iznad mediokrirerske lolivudske razi-
ne. Upravo |e ]urakov reksr o Lasrwoodu u Hrtatskon jiln-
skon ljetopisu (br. 6/1996.) klasican prim|er rezoniran|a za-
rocenika aurorske kririke. ]urak |e sv|esran dobrog bro|a
mana po|edinacnil Lasrwoodovil ilmova (iako propusra
dosrarno israknuri na|vazni|e n|egovu izraziru, um|ernicki
ineriornu sklonosr psiloloskim, a neri|erko i zanrovskim
klise|ima i parerici sro kulminira u Neoranicenoj noci), no
u n|egovo| perspekrivi one sasvim bli|ede pred c|elinom Las-
rwoodova aurorskog opusa, pred n|egovom giganrskom
aurorskom po|avom. U kra|n|o| lini|i prisrup aurorske kriri-
ke dovodi do apsurdnil siruaci|a da se veca pazn|a poklan|a
minornim osrvaren|ima velikil aurora (odlican su prim|er
reksrovi Vladimira Tomica u nekadasn|em Studiju pisani u
povodu ciklusa ilmova ]olna Iorda, gd|e se i na|marginal-
ni|im, sasvim rurinskim ilmovima geni|a pridavalo izuzer-
na znacen|a), nego s|a|nim ilmovima rezisera ko|e se smarra
man|e dignirernima (odlican su prim|er oper srari Tomicevi
reksrovi u Studiju povodom ciklusa ilmova rrendovski uni-
zavanog Williama Wylera, u ko|ima se iznosi ridikulozna
rvrdn|a kako su |edini vri|edni Wylerovi ilmovi oni u ko|i-
ma glumi Berre Davis, i ro dakako zbog n|e, a ne npr. Wyle-
rova umi|eca reziran|a glumaca). Drugim ri|ecima, povi|esr
ilma rrerira se iskl|ucivo kao povi|esr ilmskil aurora, a za-
nemaru|e se auronomnosr ilmskil d|ela. Lisiri d|elo n|egove
auronomi|e smarram rravesri|om.
Populxem
Zaniml|ivi|e nego o aurorsko| kririci kao velikom ogranice-
n|u vecine lrvarskil ilmskil kriricara |esr progovoriri o n|i-
lovu preeriran|u um|ernickog populizma i s n|im povezane
klasicnonararivne poerike dominanrno americke (lolivud-
ske) proveni|enci|e. Poznaro |e da |e dugo vremena u lrvar-
skim ilmskokriricarskim i sire kulrurn|ackim krugovima
americki lolivudski ilm bio izvrgnur preziru. Sro zbog ide-
oloskil razloga (vri|eme komunisricke vladavine), sro zbog
um|ernickog elirizma (neri|erko i snobizma) i man|ka senzi-
bilirera za popularnu um|ernosr. Odrazom rakvil sra|alisra
kulrurnog esrablismenra smarrao se casopis Iilnska kultura.
Kra|em pedeseril i osobiro u sezdeserim godinama nedo-
gmarska generaci|a mladil kriricara, rzv. bickokotci, razbi|a
rabue i da|e zasluzeni dignirer i lolivudskom ilmu. Sedam-
deseril, generaci|a jilnotaca posve dokida bilo kakve apri-
orne vri|ednosne razlike (ako il |e medu bickokotcina |os
bilo) izmedu rzv. um|ernickil i zanrovskil (komerci|alnil,
25
populisrickil) ilmova. Usposravl|a se zel|ena siruaci|a u ko-
|o| se svakom d|elu (i auroru) prisrupa bez predrasuda, pro-
marra ga se i vrednu|e unurar n|egova konreksra (dva su
osnovna rzv. um|ernicki i zanrovski, mada |e ra pod|ela da-
kako po|ednosravl|ena), a dokida se li|erarlizaci|a konrek-
sra, r|. |edan konreksr se ne nadredu|e drugom. Ovd|e medu-
rim rreba reci da se i kod bickokotaca i kod jilnotaca |av-
l|a|u znakovi ko|i se danas mogu orcirari i kao nav|esra| po-
vrarka dogme kra|em osamdeseril godina, samo sro ce do-
gma biri drugog predznaka od one ko|u |e predsravl|ala
Iilnska kultura. Pisuci o Hrvo|u Lisinskom u 9. bro|u Hr-
tatsko jilnsko ljetopisa, Anre Pererlic kaze da se poko|ni
Lisinski suprosravl|ao modernizmu, odnosno da su obo|ica
ga|ili orpor prema neabularnom modernisrickom ilmu, od-
nosno gloriikaci|i rakvil ilmova u ondasn|o| lrvarsko| (i |u-
goslavensko|) sredini ci|a se kinemarograi|a |os ni|e usp|ela
iziv|eri u magi|i price. Nesro mladi pripadnik bickokotaca
Zoran Tadic poznar |e pak kao prononsirani poklonik veli-
ke cervorke klasicnog nararivnog ilma Iorda, Hawksa,
Hirclcocka i Langa (posl|edn|a dvo|ica, Luropl|ani, u svo|im
na|inrriganrni|im ilmovima zapravo predsravl|a|u sinrezu
zanra i srilske nespuranosri, klasicne naraci|e i modernizma).
Na|omil|eni|i auror generaci|e jilnotaca, uopceno govoreci,
v|ero|arno |e bio ]oln Iord paradigma klasicne naraci|e, a
do|am |e da |e vecina pripadnika rog narasra|a modernisric-
ku poeriku pri|e ci|enila kao zadanu vri|ednosr svog vreme-
na i neizb|ezan sasro|ak (samo)obrazovan|a, nego kao nesro
sro sponrano os|eca|u i razumi|u. Ipak, iskreno odusevl|en|e
modernisrickim d|elima ni medu bickokotcina ni kod jilno-
taca ni|e bilo ri|erko, dovol|no |e spomenuri izvrsne Vukovi-
ceve reksrove o Mimicinim ilmovima i radikalno airmari-
van srav Zivorada Tomica prema Codardu.
No, kra|em osamdeseril srasa ilmskokriricarska generaci|a
ci|a |e |ezgra (Saracevic, Sablic, ]elic, D. ]ovovic, Zecevic)
okupl|ena u urednisrvu casopisa Kinoteka, bila birno razlici-
ra od svega sro |e pri|e bilo poznaro na lrvarsko| ilmskokri-
ricarsko| pozornici. Corovo su svi bili ilmski prakricari
uglavnom srudenri monraze i rezi|e. I medu bickokotcina
vecina kriricara bili su i ilmski prakricari, no oni su ro po-
srali nakon srudi|a kn|izevnosri i drugil lumanisrickil disci-
plina. Iilnotce rakoder karakrerizira lumanisricko-drusrve-
ni backround s malim i naknadnim prakricarskim ud|elom
(Z. Tomic). Kinotekasi su ulrimarivni prakricari ko|i su pre-
ma kn|izevnosri imali izraziro selekrivan prisrup uglavnom
il |e zanimala rzv. rrivi|alna lirerarura americke proveni|en-
ci|e. Sociologi|a, psilologi|a ili ilozoi|a bile su sasvim izvan
n|ilova podruc|a inreresa. Odrasli i ormirani dominanrno
na americkim relevizi|skim proizvodima, lolivudskim ilmo-
vima i rrivi|alno| kn|izevnosri kinotekasi su agresivno i radi-
kalno posravili novu dogmu klasican nararivni ilm, domi-
nanrno lolivudske proveni|enci|e (sroga bi im oznaka boli-
8orry Lovinson. /o|oo (1C.}
tudani rakoder dobro prisra|ala). U n|ilovom casopisu mo-
glo se do mil|e vol|e izrugivari Codardu, nazivari Kubricka
inrelekrualnim gn|avarorom, ali proriv ]olna Iorda ili Sreve-
na Spielberga ni |edna ri|ec ni|e bila dozvol|ena. N|ilovo po-
iman|e ilmske um|ernosri na|bol|e |e izrazavao glavni ideo-
log skupine Mario Sablic u nizu svo|il kririka. Ukrarko,
ilmski auror mora biri samozara|an, glavni mu |e cil| |asno i
pregledno prican|e price, a osobne sravove, poruke, sv|ero-
nazor rreba suprilno dozirari, bez omeran|a glavne srrukru-
ralne odrednice abule, kako ne bi oprerecivao gledarel|a
zainreresiranog pona|pri|e za samu pricu. Tzv. kadrovi au-
rorskog komenrara sasvim su nepozel|ni, osim u sluca|u da
se recno uklapa|u u logiku price i dramarurgi|e. Dakle, prica
|e srozerna odrednica d|ela ko|o| |e sve podredeno, a vrlun-
ski |e auror ona| ko|i, posru|uci ro velicansrvo i dovol|no
uvazava|uci gledarel|srvo, pos|edu|e, uz visoku zanarsku
komperenrnosr, umi|ece nenamerl|ivog prezenriran|a vla-
srire osobnosri. Premda |e rvrdu |ezgru kinotekasa obil|eza-
vala i neocekivana m|esrimicna sklonosr alrernarivnim poe-
rikama (naklonosr di|elu Lynclova opusa, novom americ-
kom lororu, larpurlarisrickim longkoskim ilmovima),
n|ilova remel|na dogmaricnosr ni|e dolazila u piran|e. Koli-
ka |e ona bila zorna sv|edoci i reakci|a n|ilova na|daroviri|eg
i na|zreli|eg aurora De|ana ]ovovica ko|i |e, iako anrimoder-
nisr, bio iziririran neslvacan|em De Palmina srilizma re |e u
prikazu ilma Irokletnici rata zakl|ucio, cil|a|uci na svo|e ko-
lege, sl|edece. (...) svima onima ko|ima |e na zivce isao sva-
ki De Palmin eleganrni pokrer kamere, svaki neobicni ra-
kurs, svaka vizualna eksrravaganci|a u emocionalno povise-
nim siruaci|ama, ne preosra|e nisra drugo nego da saceka|u
neki ilm po svom ukusu. (Kinoteka, br. 15). Agresivno za-
srupan|e klasicne naraci|e i lolivudskog ilma, maksimalno
uvazavan|e porreba publike, porpuno nerazumi|evan|e mo-
dernisricke poerike i nam|era, a sve praceno elirisrickom sa-
mouv|erenoscu i misl|en|em kako |e svaki n|ilov osporava-
rel| nekomperenran, ogranicen ili snob (posli|e ce Igor ]elic
priznari da |e n|ilov gard dobrim di|elom bio neprim|eren),
izazivalo |e opravdan orpor prema kinotekasina u dobrom
di|elu ilmske |avnosri. Medurim, presudnu podrsku pruzao
im |e veliki ilmoloski aurorirer Hrvo|e Turkovic. Turkovicev
dozivl|a| kinotekasa na|bol|e |e vidl|iv u reksru Iistanje po li-
stana, ob|avl|enom u Kinoteci l|era 199. (dvobro| 19-2) u
povodu popisa deser na|bol|il ilmova osamdeseril, dobive-
nog individualnim glasovan|em clanova redakci|e i suradni-
ka casopisa. Turkovic |e u kinotekasina airmarivno vidio
novu, drukci|u receprivnosr, ko|u |e nazvao posrmoderni-
srickom. Zakl|ucio |e da ru generaci|u karakrerizira odbaci-
van|e vri|ednosnil diloromi|a izmedu komerci|alizma i ne-
26
Kroso Coli|. T|o oo z|o oo n|s|| (17C.}
komerci|alizma, aurorsrva i zanarsrva, originalnosri i zanrov-
ske pripadnosri. Vrlunske vri|ednosri, kaze Turkovic, za
n|il leze drugd|e. u dokazima vrlunske komperenci|e i ro
komperenci|e u izabranom prosedeu (...). Pri rom drze osob-
nim pravom svakog ilmasa (i gledaoca, r|. kriricara) da bira
i preerira bilo ko|i prosede, bez apriornog n|ilovog proc|e-
n|ivan|a kao `viseg` ili `nizeg` (...). Zaro ce oni prilvacari i
isricari sve ilmove odnosno redarel|e i aurorske suradnike
ko|i usp|esno maniesrira|u ru komperenci|u, a bir ce im od
sekundarne vaznosri da li |e ro komperenci|a u `komerci|al-
nim` ili `nekomerci|alnim`, àurorisrickim` ili `zanrovskim`
obrascima (...).
Turkovicevo zapazan|e samo |e nacelno, na papiru, bilo
rocno. Kinotekasi nacelno |esu izrazavali polazisra o ko|ima
Turkovic govori (s rim da su odbacivali izraz posrmoderni-
zam kao i sve drugo sro im |e u n|ilovom anriinrelekrualiz-
mu zvucalo suvise iskonsrruirano i arriici|elno), no s |edne
srrane ro ni|e bila nikakva novina u lrvarsko| ilmsko| kriri-
ci ra polazisra, kao sro sam pri|e napomenuo, zacera su kod
bickokotaca, a posve prilvacena kod jilnotaca (ko|ima |e
Turkovic pripadao, mada godinama podosra srari|i), a s dru-
ge srrane ona su u sluca|u kinotekasa na|cesce bila samo pri-
vidna kinotekasi su u kriricarsko| praksi irekako bili skloni
li|erali|i konreksra, kao sro sam nesro rani|e ilusrrirao. Tur-
kovic ro ni|e mogao ne primi|eriri, no i za ro |e ponudio od-
govor. Visoki se sril (...) ne proc|en|u|e medu ovim kririca-
rima (kinotekasina, op. D. R.) na isri nacin kao sro |e cinila
modernisricka generaci|a sezdeseril i sedamdeseril (...).
Ono sro |e rada drzano indikarivnim visokim srilom (sril Co-
darda, Anronioni|a, Paradzanova, Iellini|a...), danas se cesro
os|eca kao primirivna vari|anra visokog srila (primirivna, |er
|e odvec ocigledna, namerl|iva, srilizaci|ski liperrroirana).
Danasn|a posrmodernisricka generaci|a ociro vise voli one
suprilni|e srilizaci|e, one ko|e |e nesro reze primi|eriri, |er im
|e glavni cil| da porlrane prizorne rokove pricu, menralne
probleme |unaka... a ne da svrnu pazn|u na sebe, na auror-
sku gesru geni|alaca iza ilma. Zaniml|ivo da ce slicnu rezu
ponoviri i ]urica Pavicic u Hrtatskon jilnskon ljetopisu (br.
1) pisuci o Camulinovo| Sednoj kronici. Pavicic kaze da |e
danas opceprilvaceno uv|eren|e da ide|e i karakreri u ilmu
mora|u biri elaborirani implicirno i u lodu To uv|eren|e
ni|e samo moda. ono |e danas osnovna merodoloska prerpo-
sravka s ko|om i pocernik s|eda pisari scenari|, bas kao dra-
mu ili roman. Takva mi|ena ukusa razlogom |e da mlada kri-
rika od svil klasika lrvarskog ilma na|reze prilvaca Baba|u,
aurora orvorene `meraizicnosri`. I Turkovic i Pavicic rek su
d|elomice u pravu. Ono sro oni zanemaru|u |esr senzibilno-
dulovna reduciranosr dobrog di|ela pripadnika re mlade
kririke (uz pri|e spomenuro skuceno /samo/obrazovan|e ko|e
karakrerizira vecinu rog narasra|a). Kinorekino| kriricar-
sko| |ezgri i n|ima vise ili man|e srodnim kriricarima mlade
generaci|e (krug oko Radi|a 11 npr.) nikad ni|e man|kalo
povi|esnoilmskil iskusrava (gorovo |e iskl|ucivo ri|ec o
iskrenim ilmoilima od ko|il su mnogi proveli godine u
dvorani Kinoreke gleda|uci sve sro se moglo vid|eri) niri
osnovnil ilmskoreori|skil znan|a. No, za razliku od npr.
Turkovica iz prerlodne, ili Pavicica iz ove generaci|e, mno-
gima |e od n|il nedosra|ao sponran prisrup d|elima rzv. viso-
ke kulrure (ilmske i svake druge), oni s rom kulrurom nisu
odrasli niri sazri|evali; kad su se s n|om suocili, doziv|eli su
|e kao nesro srrano i nerazuml|ivo. Posve nepripreml|eni na
susrer s n|om, a iririrani lakonskim omalovazavan|em n|enil
zagovornika onoga s cim su oni odrasli, uz sro su se ormi-
rali i sro su vol|eli, |ednosravno su spram n|e zauzeli nepri|a-
rel|ski odnos. Dakako, nepripreml|enosr ni|e |edini razlog
nerazumi|evan|a i odbi|an|a. U n|ilovo| dulovno| i senzibil-
no| prirodi (ro |e ona| redukcionizam ko|i sam spomenuo),
onim di|elovima individualne osobnosri za ko|e v|eru|em da
nisu birno podlozni drusrveno-kulrurnim ur|eca|ima, gene-
ralno govoreci ni|e bilo prosrora za adekvaran dozivl|a| do-
brog di|ela osrvaren|a rzv. visoke kulrure, osobiro moderni-
sricke proveni|enci|e, bez obzira radilo se ru o igralackom
Codardu, meraizickom Bergmanu ili Tarkovskom, egzisren-
ci|alisrickom Anronioni|u. Dakle, ni|e ru prereziro, a kamoli
iskl|ucivo, kao sro sugerira|u Turkovic i Pavicic, ri|ec o mi-
|eni ukusa, posrmodernisrickom senzibilireru. Radi se u
veliko| m|eri o nedosrarku os|erl|ivosri i uskoci dula. Kako
drukci|e ob|asniri neprepoznavan|e radikalno |asne Codar-
dove lucidnosri od srrane mnogil pripadnika re kriricarske
generaci|e, ili pak impresioniranosr nekil od n|il lolivud-
skim izdancima lirskog realizma kao sro su Redordova Rije-
ka sjecanja ili Levinsonov Atalon, uz isrodoban nedosrarak
razumi|evan|a za superiorne izdanke europskog poerskog re-
alizma prezenrirane u Troellovim Iseljenicina i Notoj zenlji
ili Olmi|evom Stablu za klonpe Velik respekr prema Spiel-
bergu i unizavan|e Spikea Leea Omalovazavan|e na|bol|il
Leeovil ilmova popur Ucini pratu sttar i Sestice, a polvale
za n|egov uv|erl|ivo na|losi|i rad Autobus za vasbinton
Odusevl|enosr Obicnin ljudina Hala Harrleya, vecim di|e-
lom dosadnim, lose gluml|enim, man|kavo dulovirim i isor-
sirano zagonernim ilmom nev|esro ispripovi|edane price
(Pavicic u Slobodnoj Dalnaciji), i nerazumi|evan|e zreli|eg
Harrleyeva urarka Anater Svoden|e izuzerno inrriganrog i
slo|evirog Dudowl|evog kulrnog ilma Kuble vanpe na ko-
munisricki plakar A i spomin|ana obrazovna skucenosr dala
|e ru neki svo| prinos (o rome govori i Pavicic u vec spome-
nurom reksru Sto ina i nena brtatska jilnska kritika, kad
konsrarira svo|u prednosr nad kriricarima s ADU u pogledu
poznavan|a nararologi|e, povi|esri zanrova i vrsra, semanric-
ke analize i lermeneurike).
No, sad rek dolazimo do na|zaniml|ivi|eg di|ela. Tvrda |ezgra
Kinoteke vremenom |e, reklo bi se, evoluirala. Danas Mario
Sablic i Igor Saracevic u svo|im reksrovima spomin|u Iaul-
knera, a Slaven Zecevic, svo|edobno vodeci Kinotekin radi-
kal, Henry|a ]amesa i slikarsrvo na razmedi kasnoromanri-
carsrva i simbolizma. S obzirom da su svo|u radikalnu azu
imali u mladim godinama, rakav pomak moze se slvariri kao
n|ilovo zren|e i d|elomicno uvidan|e mladenackil zabluda,
no i kao cin (mozda i nesv|esnog) konormizma, odnosno
svo|evrsnog cak podilazen|a erabliranim vri|ednosrima kul-
rurne sredine u ko|o| d|elu|u. I dok oni ublazava|u svo|e sra-
vove, u Hrtatskon jilnskon ljetopisu, |edinom srrucnom
ilmskom casopisu u Hrvarsko|, novu oenzivu populizma
pokrecu pripadnici generaci|e Hrvo|a Turkovica, renomira-
ni spisarel|i Coran Tribuson i Pavao Pavlicic, poron|i, da
srvar bude na prvi pogled neobicni|a, dokror znanosri, re-
27
dovni proesor na ods|eku za kompararivnu kn|izevnosr Ii-
lozoskog akulrera u Zagrebu i rrenuracno na|mladi lrvar-
ski akademik.
Coran Tribuson svo| ironicnonosralgicarski reksr Miris lizo-
la u sesrom bro|u HIL]-a podnaslovl|u|e kao Sjecanja jilno-
jila, cime sra|alisrima ko|a iznosi svakako da|e odredenu re-
zinu (nisu ro, dakle, iskazi uspurnog prolaznika kroz svi|er
ilma, nego nekog rko ilm rra|no voli i sroga smarra da n|e-
govo misl|en|e ima odredenu komperenci|u). Ne rreba zabo-
raviri ni da |e Tribuson pocerkom sedamdeseril bio ilmski
kriricar Studentsko lista, cime sve izneseno u reksru dobiva
veci znaca|. Sro Tribuson zasrupa Ni|e resko pogodiri kla-
sicnu naraci|u i populizam. A iskazu|e ro na nacin ko|i moze
prizvari svakakve asoci|aci|e. Ukrarko, kad |e bio prosrodu-
san d|ecak u neiskvareno| urbano| provinci|i (B|elovar) uzi-
vao |e u pravim ilmovima Tarzanu, vesrernima, gusar-
skim srvarima... No, za vri|eme srudi|a u Zagrebu nasao se
usred velegradskil poroka i posrao zrrvom, kako sam kaze,
mladenackil elirisrickil bludn|i, rocni|e iskvarene (moderni-
sricke naravno) um|ernosri. Iascinaci|a Codardom, Bergma-
nom, Anronioni|em bila |e mladenacka zabluda, no Tribuson
|e uskoro, na svo|u veliku srecu, orkrio i ilmove Curriza,
Iorda i Walsla, i nakon nekog vremena slvario da |e ro pra-
va srvar. Od rog vremena Codardovi ilmovi posra|u gn|a-
vaze, a oni Claubera Rocle i drugil egzoricnil modernisra
u rerrospekrivi se dozivl|ava|u ovako. (...) izgledali su rako
kao da si |e za sniman|a svaki od glumaca obukao sro |e lrio,
a na seru radio sro mu |e palo na pamer. A zarim se, val|da,
monrazer nalokao kao zitotinja (porcrrao D. R.), ulerio sa
skarama medu rrake i poli|epio il i ne gleda|uci sro |e na n|i-
ma. I rako, pod krinkom neobaveznosri, zarkanci|e i
(auro)ironi|e, Tribuson se socno, dogmarski i neukusno ruga
modernisricko| poerici i |asno porucu|e kako Codard, Ber-
gman, Bunuel i osrali nisu zasluzili biri niri vodonose |ednog
Iorda ili Walsla. Srera |e sro kn|izevnu srranu problema ni|e
rako razradio, pa |e osralo ne|asno rko su alrernarive gn|a-
varorima popur ]oycea i Beckerra.
Tribusonov reksr u bro|u osam HIL]-a sli|edi |os |edna apo-
logi|a populizma. Ova| pur iz pera Tribusonova anrasricar-
skog i populisrickog sudruga Pavla Pavlicica. U reksru Sce-
narij katastroje, Pavlicic opravdano kririzira ono sro naziva
drusrvenom relevanci|om. Bez sumn|e ima pravo kad kaze
kako drusrvena relevanci|a ni|e sama po sebi losa, no da po-
sra|e bremenom kad se dozivl|ava kao |edina vri|ednosr sce-
nari|a. Dogada se onda, rocno kaze Pavlicic, da ona| rko
loce drusrvenu relevanci|u uzima pisari o onome sro obicno
sam ne pozna (ripican su prim|er Isprani Zrinka Ogresre, no
na srecu ro |e ilm ko|i se ne iscrpl|u|e u drusrveno| relevan-
ci|i) i zalura u neaurenricnosr. No, Pavlicic paralelno s drus-
rvenom, kririzira i ono sro naziva um|ernickom relevanci-
|om. To |e po n|emu pona|vise aurorova rezn|a da nacini ne-
kakav svo| zaokruzen ilmski svi|er, sro ce proilirari c|elinu
n|egova rada i israknuri n|ega kao aurora.. Ni ona ni|e sama
po sebi losa, no kad samo ona vodi aurora oper dolazi do ne-
vol|e. Ona| pak rko rezi za relevanci|om um|ernickom, srva-
ra price ko|e (...) |edva da ima|u veze sa zbil|om, malo se rko
moze s n|ima idenriicirari i malo rko ima vol|e da rakav ilm
gleda vise od per minura. I dal|e (...) ni|e zamisliva (...)
dobra prica ko|a bi se bavila nekim problemom pripov|edne
relnologi|e. I oper problemi pripov|edne relnologi|e r|e-
sava|u se zaro sro se prica drukci|e ni|e mogla ispricari, a ne
zaro da bi bili ri|eseni. Odmal upada u oci da Pavlicic kao
remel| igranog ilma ulrimarivno posravl|a pricu re da mu |e
posve nezamislivo da prica ni|e noseci elemenr srrukrure
igranoilmskog d|ela. Druga |e uocl|iva srvar n|egovo inzisri-
ran|e na publici ilmskog d|ela, na n|enim porrebama (porre-
ba za idenriikaci|om i lakocom gledan|a). ]asno, u piran|u |e
nerazumi|evan|e i nespremnosr na sirinu spekrra um|ernosri.
]er remel|no |esr upravo ro da svaka, pa i ilmska, um|ernosr
ima mnogobro|ne oblikovne mogucnosri. Iilmska um|ernosr
(ukl|ucu|uci naravno i igrani ilm) i n|ezini rvorci, bez obzi-
ra na inanci|sku speciicnosr ilmskog medi|a, ima|u legiri-
mno pravo birari bilo ko|u oblikovnu mogucnosr od kla-
sicnonararivne do radikalno modernisricke, avangardne, ek-
sperimenralne, u ko|ima prica ne mora igrari nikakvu ili go-
rovo nikakvu ulogu. Cudno |e da ro uopce moram isricari,
poprima|uci pri rom i didakrican ron, ali ro samo govori ka-
kvo |e sran|e medu mnogima od onil ko|i danas u Hrvarsko|
razmisl|a|u o ilmu. Zalval|u|uci n|ima mora se oper pouca-
vari o srvarima ko|e bi rrebale biri opcepoznare, npr. o lar-
purlarizmu. Pavliciceva rvrdn|a kako se problemi pripov|ed-
ne relnologi|e r|esava|u zaro sro se prica ni|e mogla drugaci-
|e ispricari, a ne zaro da bi bili ri|eseni, |os |e |edna, ova| pur
anrilarpurlarisricka, dogma. Zar |e porrebno reci da se prica
uvi|ek moze drukci|e ispricari i da nirko ne moze kazari
ovo |e na|bol|i nacin (dogmari si naravno uzima|u ro pravo).
Oni ko|i zaneseno rvrde da |e prica mogla biri ispricana
samo na |edan, pravi nacin puki su parericni misriikarori.
I drugo, zasro se problemi pripov|edne organizaci|e ne bi r|e-
savali zaro da bi bili ri|eseni To |e larpurlarizam ko|i sam
spomenuo, u svako| um|ernosri sasvim legiriman. Igrani ilm
ima pravo zanemariri pricu i baviri se samim relnikama pri-
povi|edan|a, biri asciniran nararivnim kombinaci|ama i zai-
gran n|ima. Ili Pavlicic misli da |e larpurlarizam legiriman u
kn|izevnom baroku (manirizmu), a na ilmu ni|e Da |e legi-
riman u odredenim rodovima (poezi|a, eksperimenralni
ilm), a u drugima ne Pravi |e odgovor da samo |edan kri-
reri| moze posro|ari u um|ernosri, bez obzira na rodove i
esrerske ori|enraci|e krireri| kvalirere. ]e li individualno
um|ernicko d|elo kvalirerno ili ni|e ro |e kl|ucno piran|e.
Ni|e |edan od problema lrvarskog ilma u ulrimarivno|
um|ernicko| relevanci|i (uosralom igranil dugomerraznil
ilmova rakve ori|enraci|e u Hrvarsko| skoro i nema), nego u
kakvoci realizaci|e rakvog i svakog drugog um|ernickog pri-
srupa. A porvrda znaca|nil um|ernickil dosega ne moze biri
odziv siroke publike, kao sro misli Pavlicic i dobar dio suvre-
mene lrvarske kririke. U povi|esri ilma moglo bi se narav-
no naci dosra prim|era u ko|ima su se spo|ile visoka kreariv-
na razina d|ela i prilican odziv gledarel|a, ali zasro ro posra-
viri kao imperariv A auromarsko obezvr|edivan|e ilmova
ko|i racuna|u s izabranom, malobro|nom publikom ne moze
si priusriri nirko rko racuna da ga se slvari kao ozbil|nog kri-
ricara. No, sad rek dolazi Pavlicicev tour de jorce, gd|e se on
posve razorkriva. Po n|emu publika uvi|ek ima pravo. Pa-
vlicic poucava nase rezisere kako mora|u radiri za (ovdasn|u)
publiku, a one ci|i |e moguci srav da |e publika neuka i voli
28
|erinu zabavu on naziva (r|. n|ilove sravove) glupima i gro-
resknima. ]er ilmski aurori nisu primarno ru da srvara|u
kvalirerna d|ela, nego da zabavl|a|u publiku. Publika |e ono
zbog cega n|ilova um|ernosr posro|i. Ne bilo ko|a publika,
ne par risuca l|udi na ko|e izvorno racuna|u (kad kazem
izvorno onda se ogradu|em od povremenil rrendovskil
uzlera re vrsre aurora i ilmova) i aurori kalibra Creenawaya,
]armana, ]armusla ili od srari|il Rolmera, spomin|em rek
neke. S obzirom da Pavlicic kao uzor navodi Tko pjeta zlo
ne nisli, on ociro misli na velike bro|ke, na masovan od|ek.
Svo|e reze porkrepl|u|e i povi|esnim prim|erima, pri cemu |e
osobiro zaniml|ivo n|egovo pozivan|e na Senou. Nasravl|a|u-
ci se na Tribusona, Pavlicic ru orkriva dusu. Razgalio ga |e
Senoa ko|i |e svo|edobno znao da n|egovo porenci|alno cira-
rel|srvo ima nizak ukus (izgraden na n|emackim rrivi|alnim
romanima) pa mu ne moze dolaziri s nekakvim zalr|evnim
i soisriciranim ko|esrari|ama, nego rreba pisari po n|egovo|
m|eri. Vodio |e Senoa racuna o svo|o| publici, poucava Pa-
vlicic, i zaro ni|e gn|avio ni s kakvim um|ernickim parada-
ma(...), nego |e pazio da pise rako da cirarel|ima ro bude za-
niml|ivo, da im ne dosadu|e, i da oni u svemu rome uziva|u.
A u svemu rome ima |os irekako um|ernosri na kra|u rri-
|umalno porucu|e Pavlicic. Ovako sro, prerposravl|am, mo-
glo se i ocekivari od Pavlicica, pisca pseudorrivi|alnil roma-
na, no iznenadu|e rakva banalnosr od Pavlicica kn|izevnog
reorericara ko|i u svom opusu ima i odlicnil reksrova (pam-
rim ona| u Zborniku o kn|izevnom baroku ko|im |e pomeo
neri|erko priznari|eg Zorana Kravara). No, ro |e ona remel|-
na dulovno-senzibilna redukci|a ko|u sam spomin|ao u vezi
s kinotekasina, ko|a |e roliko duboka da |e ni vrlunsko
obrazovan|e ne moze birno omeksari. Izmedu sravova Pavla
Pavlicica i rvrde |ezgre kinotekasa nema nikakve razlike. Pu-
blika |e sve, n|o| se mora porciniri, n|ezin ukus sli|ediri, a
v|esr, samozara|an auror vec ce naci nacine da prokri|umca-
ri drusrveni angazman i/ili um|ernosr. I u rome |e sve, ro |e
sva mudrosr, porucu|e Pavlicic. Neka |e slobodno zadrzi za
sebe, ru mudrosr populisrickog dogmarika ko|i slavi Senou,
a presucu|e npr. Krlezu ili Marinkovica (ne uklapa|u mu se
u slemu, ili |ednosravno misli da su n|ilova d|ela gn|avaze i
zalr|evne i soisricirane ko|esrari|e), rrabun|a o rome da se
svi kriricari slazu kako |e liperpopularni Tko pjeta zlo ne
nisli na|bol|i lrvarski ilm svil vremena, a ne zeli spomenu-
ri da ri isri kriricari redoviro u na|bol|e lrvarske ilmove svr-
srava|u siro| publici neprivlacan Rondo, par exellence mo-
dernisricke Iisice, ili da nepri|epornim klasikom lrvarskog
ilma drze deklariranog anripopulisra i prorivnika americkog
komerci|alnog ilma (ko|i Pavlicic isrice kao uzor lrvar-
skom), Anru Baba|u. Pavlicic |e roliko zasli|epl|en u svom po-
pulizmu da srav o zaniml|ivosri kao relarivno| karegori|i pro-
glasava loskulom, a podilazen|e publici naziva naopakim
po|mom. A lrvarska (masovna) publika, kao i svaka druga,
zaisra |esr neuka i voli |erinu zabavu (iako ni|e samo ro, ne
29
Zrin|o Cqroslo. |soo| (15.}
rreba |e porci|eniri) i ro ni|e nikakva doskocica ni loskula.
Zbog roga ra mediokrirerska masa ne moze biri relevanran
krireri| prema ko|em bi se ilmorvorci, i um|ernici uopce,
rrebali ravnari. U Hrvarsko| pona|man|e. Hrvarski ilm, nai-
me, nema nikakvu neizosravnu porrebu reziri populisricko|
zabavi |er re porrebe mase zadovol|ava lolivudski ilm, ko|i
|e na ovim, i europskim prosrorima u c|elini, odavno doma-
ci. Prizna|uci ru nepri|epornu cin|enicu, lrvarski ilm moze
se u miru i bez rrzisnil oprerecen|a koncenrrirari na svo|e
esrersko-spozna|ne aspekre, a kriricari se mogu nadari da ce
na ovim prosrorima ponovno niknuri znaca|ni aurori ko|i ce
radiri ilmove prema svo|im auronomnim porivima, ne
oslusku|uci porrebe sirokoga gledarel|srva ili bilo koga dru-
gog. Samo rako, ako su u piran|u daroviri po|edinci, mogu
nasrari vri|edna d|ela. Nikako po receprima Pavla Pavlicica
ili uz deklamaci|e nladojilnasa o rome da ilmove rreba ra-
diri za publiku (pa onda osrvaren|a nladojilnaskib per|ani-
ca Hribara i Nole vidi dvi|e do maksimalno ceriri risuce l|u-
di u Hrvarsko|). Vri|edan ilm |e vri|edan ilm, bez obzira ko-
liko ga l|udi vid|elo. O rome ilmski rvorci i kriricari rreba|u
razmisl|ari, |er koga |e briga za publiku kad dobi|emo poseb-
no vri|edan, osobiro kvalireran ilm.
Ne kre[u
Rezime ovog reksra |e |asan. Pisan|e o ilmu u Hrvarsko|
podlozno |e bro|nim klise|ima i predrasudama, obil|ezeno
merodoloskom, ali u znarnom bro|u sluca|eva, osobiro kad
|e ri|ec o pripadnicima mlade kriricarske generaci|e, i senzi-
bilno-dulovnom pa i (samo)obrazovnom uskocom (samoo-
brazovan|e |e naravno odredeno senzibilno-dulovnim oso-
binama po|edinca). Balasr polirike aurora |os znarno oprere-
cu|e vecinu danasn|il kriricara, a znaran dio n|il (zbog n|i-
love glasnosri sr|ece se do|am da il |e i vise no sro srvarno
|esr) preerira klasicnonararivnu poeriku, usm|erenosr na si-
roku publiku i maksimalno uvazavan|e n|enil porreba. Kad
|e ri|ec o lrvarsko| kinemarograi|i akrualni ilmski morrire-
l|i i promisl|arel|i neri|erko su skloni propisivan|u odredenil
recepara, a svima im |e za|ednicko oslan|an|e na siroku pu-
bliku, r|. amozni srav ilmovi se rade za publiku. Pa su
onda svi srerni zbog s|a|nil rezulrara Bresanova ilma um|e-
sro da se zabrinu zbog roga sro suvremenim lrvarskim ilmo-
vima, osobiro Bresanovu, roliko nedosra|e srila i osebu|nosri.
U di|elu lrvarske kririke prezreni Mimica i Zaranovic
spram danasn|il ilmorvoraca prvaci su ilmske senzaci|e u
na|bol|em smislu ri|eci, a na|bol|e o sran|u domaceg ilma go-
vori cin|enica da gorovo nema kriricara ko|i ni|e (makar u
pola glasa) zazalio za spekraklima Vel|ka Bula|ica. Snimiri
danas u Hrvarsko| nesro inrriganrno pomaknuro ili prsreci
aurenricno, odnosno bar produkci|ski raskosno, izgleda da |e
nemoguce. I ro su srvari na ko|e bi kriricari rrebali upozora-
vari, a ne sralno vapiri za publikom, kao da ce ona ilmove
uciniri bol|ima.
Vazna karakrerisrika lrvarske ilmske kririke |esr i n|ena sve-
denosr u novinske odnosno komerci|alnocasopisne okvire.
30
8rono Comolin. Soono |oo||o (1.}
31
Nakon ugasnuca Kinoteke dugo se vapilo za novim casopi-
som, za m|esrom gd|e ce kriricari, osobiro mladi ko|i su uki-
dan|em Kinoteke osrali bez generaci|skog casopisa, dobiri
prosror za obulvarni|e, analiricni|e pisan|e, gd|e ce se n|ego-
vari ese|, srudi|a, rasprava, polemika. I kad |e on konacno
pokrenur pod imenom Hrtatski jilnski ljetopis, pokazalo se
da ce veci bro| suradnika s inrriganrni|im prinosima biri pri-
licno resko naci. Upravo su pripadnici mladeg narasra|a pod-
bacili na rom planu, mada |e ro donekle slvarl|ivo s obzirom
da su se u meduvremenu morali suociri s inanci|skim izazo-
vima egzisrenci|e re su se redom, za dobre nadnice, angazi-
rali u riraznim novinama i na relevizi|i, sro im oduzima veci-
nu vremena. Medurim, bez obzira na deprimanrnu drusrve-
no-ekonomsku siruaci|u, na kulrurnu poliriku drzave u ko|o|
nema razumi|evan|a za osrvaren|e rako remel|ne insriruci|e
kao sro |e ilmski insrirur i ko|a u Hrvarsko| kinoreci ne zeli
orvoriri ni |edno |edino novo znansrveno-isrrazivacko radno
m|esro, ipak |e udio mladil kriricara u HIL]-u mnogo ma-
n|i no sro bi se moglo ocekivari. Srvar |e u rome da dio ril
kriricara nema nikakvil ainirera, a neki ni sposobnosri,
izvan uskil okvira novinske ili radiokririke pa cemo pri|e
docekari da se po|ave neka sasvim nova imena, nego sro ce
mnogi airmirani kriricari napisari zalr|evni|e reksrove.
Ukrarko, vise nade polazem u buduce kriricarske narasra|e
nada|uci se da danasn|i ilmski reksropisci nece svo|im pre-
cesro |ednosrranim sravovima i praksom suvise negarivno
ur|ecari na n|il. Zaro bi bilo dobro da se u ovom casopisu
pise i o igranoilmsko| esrerici ko|a ide izvan urabanil puro-
va, a ne da se populisricke apologi|e osravl|a|u bez alrernari-
ve. Nadam se da |e i ova| reksr mali prilog slvacan|u razno-
likil mogucnosri ilmskog oblikovan|a, odbacivan|u esrer-
sko-spozna|nil predrasuda i dogmi, re prilog spozna|i da |e
u um|ernosri presudno piran|e kvalirere individualnog d|ela,
bez obzira na oblikovni prisrup i ide|e ko|ima se bavi, na au-
rore ili reakci|e publike.
P. S. O problemarici akrualne lrvarske ilmske kririke ni|e
naodmer konzulrirari i reksr ]osipa Viskovica Mali abeceda-
rij brtatske jilnske kritike, ob|avl|en u prvom bro|u pop ma-
gazina Nonad.
Domir kodic
CerIee velue oreeIeIoes e coeIemporery CroeIee flm crIcsm
UDC. 71.43.01
71.43(47.5}(04.3}
n rle cenrre o lis inreresr rle aurlor purs rwo prominenr claracrerisrics o rle conremporary Croarian ilm criricism. Tle irsr is rle
supremacy o rle aurlor criricism merlod (rle polirics o rle aurlor) and rle orler a rendency rowards a populisr, rradirional-narra-
rive ilm. Dealing wirl rle plenomenon o aurlor criricism in Croaria, rle aurlor concisely gives irs lisrorical rame and main cla-
racrerisrics and proceeds by irs polemical discussion. He poinrs our rlar ar one rime aurlor criricism grearly upgraded rle srarus o rle
arr o ilmmaking. However, roday le considers ir rigid, anaclronisric and boring because o irs insisrence on rle aurlor`s sryle and
poinr o view rlar are suppose ro be immediarely perceived in lis work. He opposes rle direcr approacl ro rle work o arr ro rle mer-
lod o aurlor criricism since rle direcr approacl is unburdened by rle aurlor or aurlors belind rle work, and is complerely open ro
all inrerprerarions rlar may arise rom rle inreracrion o rle recipienr and rle work as an auronomous enriry. Discussing rle populisr
rendencies o Croarian criricism rle aurlor gives irs brie lisrorical accounr and concludes rlar among rle Croarian crirics o all ge-
nerarions rlere was always presenr a more or less srrong inclinarion rowards populism and ilms o rradirional narrarion. Tlis culmi-
nared in rle early 9`s wirl rle generarion o young crirics wlose mosr prominenr members were garlered around rle magazine Ki-
noteka. Tle main claracrerisric o rlar generarion was an aggressive arrempr ro impose a dominanr model o rradirional narrarion
(mosrly o Hollywood origin) in wlicl rle main srrucrural elemenr was rle srory as well as an urrer insensiriviry ro and misconcepri-
on o modernisr poerics. Tle reasons or sucl dogmarism rle aurlor inds in emorional and spirirual deprivarion o rle mosr ourspo-
ken and rle mosr inluenrial parr o rle generarion resulring rom rleir one sided sel-educarion based almosr exclusively on Ameri-
can (Hollywood) movie and TV producrion and pulp icrion. Iurrler on, rle aurlor deals wirl rle wrirer Coran Tribuson, ormer
ilm criric, and lis rexr Tbe Scent oj Iysol publisled in Croatian Cinena Cbronicle. He considers rlar rlis rexr gloriies populism and
rradirional narrarion and in a vulgar way debases modernisr poerics under rle veil o rrivialiry and (sel) irony. He bases lis argumenr
on rle rexr Tbe Script oj Catastropbe (also publisled in Croatian jiln Cbronicle) wrirren by rle novelisr Pavao Pavlicic, lirerary rleo-
rerician and screen playwriglr. He criricises Pavlicic or lis rradirional narrarive dogmarism and rle acr rlar or lim rle work o arr
depends on rle abiliry o rle audience ro perceive ir. Tle aurlor, on rle orler land, advocares rle auronomy o rle arrisr and lis
work and rle mulrirude o possibiliries o ilm crearion. In conclusion le srares rlar rle crucial quesrion o arr is rle qualiry o rle in-
dividual work o arr regardless o rle approacl ro crearing and rle ideas belind ir, and regardless o rle aurlor or rle response o rle
audience.
32
/lo|sonoor Polrov. oso||o (S|ooo}
Mnogi animarori danas ima|u problema s cin|enicom da se
n|ilov rad gorovo auromarski poisrov|ecu|e sa zeml|om iz
ko|e por|ecu. To se pona|pri|e odnosi na zeml|e bivseg So-
v|erskog Saveza. Ovogodisn|i Sv|erski esrival animiranil il-
mova Zagreb `98. na ko|i su se bivsi Sov|eri vrarili u punom
s|a|u i kvalirarivno i kvanrirarivno, osrar ce u prvome redu
upamcen po pob|ednickom ilmu Rusalka (Sirena) za ko|i |e
mnogo gledarel|a reklo da |e ripican ruski ilm. Auror Alek-
sandar Perrov, cerrdeser|ednogodisn|i ucenik Ivana Ivanova
Vana, uspio |e u|ediniri rradici|ski crrez ruske ba|ke i |ednu
od na|rezil relnika animiran|a slikan|e bo|ama na sraklu
neposredno ispod kamere.
Teskoca ove relnike |e u rome sro se sralno rise i brise, nai-
me auror oslikava odredeni pokrer, snimi ga i brise, re ide
dal|e. Nema mogucnosri popravka ili ponovnog sniman|a |er
se sve ili bar ci|ela sekvenci|a, mora srvoriri i snimiri ispocer-
ka. To isrodobno iskl|ucu|e bilo kakvu improvizaci|u. S dru-
ge srrane, magicnosr ove relnike |e rolika da nam gorovo za-
sra|e dal pri gledan|u ilma. Cledarel|sku senzaci|u skoro |e
nemoguce opisari ri|ecima. Na plarnu nasra|u i mi|en|a|u se
slozeni slikarski prizori, precizno izvedeni do na|sirni|il de-
ral|a. mimika lica, rrepra|i oka, vi|oren|e kose... Auror |e ra-
dio roliko deral|no da |e uspio osrvariri neobicnu psilologi-
zaci|u likova, odredena raspolozen|a, sran|a dula po|edinil
likova korisreci slikarske, a ne crracke poreze i ro na izvan-
redno malom ormaru. Prica ilma vrlo |e |ednosravna, ba|-
kovira. srari monal zivi s mladim novakom u kolibi na osa-
mi. U mladosri, srarac |e prevario svo|u l|ubl|enu ko|a |e, vi-
d|evsi ro, skocila u ri|eku i uropila se. Sada, u obliku sirene,
d|evo|ka se, zavodeci mladica pokusava osveriri srarcu. Sra-
rac |e ipak mudri|i, ali spasava|uci zavedena mladica pogine
za|edno sa sirenom.
Likovna r|esen|a igurarivnil elemenara u ilmu osrvarena su
nam|erno sladun|avo i kicasro kako bi sro vise vizualno pod-
s|ecala na rusku ba|ku. No, po|edini prizori nevri|eme na
ri|eci, molirva u kolibi ili lice srarca pods|eca|u nas na R|e-
pina i ruske klasike. Po|edini di|elovi nisu posve doradeni,
oni se |ednosravno prerapa|u iz |ednog oblika u drugi. Pe-
rrov, ko|i |e, kao sro |e i uobica|eno u animaci|i, bio i glavni
crrac, uspio |e primi|eniri sve odlike klasicne slikarske relni-
ke u procesu srvaran|a slicicu po slicicu. Naroiro impresio-
nira aurorovo r|esen|e pozadine ko|a |ednako rirra i unosi di-
namiku u kadar kao i lik u prvom planu ko|i nosi radn|u. U
scenama u ko|ima |e bilo porrebno pokrer samo navi|esriri,
likovi su animirani popur ilmskog ilaza, naime razmazano,
s naznakom samo prve i posl|edn|e aze.
Iilm Sirena osvo|io |e Grand Irix, no i da ni|e, bio bi upam-
cen kao |edno od d|ela ko|e |e obil|ezilo sezonu `98. i ro pri-
|e svega po zacudnosri svi|era ko|i nudi gledarel|ima. Prosle
|e godine, ne bez razloga, ilm bio nominiran i za Oscara.
Osebu|an po relnicko| izvedbi, ali i po magicnosri um|ernic-
kog izrica|a |e i ilm Paula Busla Tbe Albatross. Osrvaren |e
relnikom greban|a na celuloidu prema prerlodno sniml|e-
no| slici. Busl |e svo|u ilmsku kari|eru zapravo i poceo kao
redarel| dokumenrarnil i eksperimenralnil ilmova. Bio |e
clan londonske Co-operarive, insriruci|e ko|a |e sredisre bri-
ranske avangarde, a onda |e, kako veli, sluca|no krenuo s
animaci|om i greban|em po ilmu. Poducavao sam srudenre
ilma i zelio da naprave nesro vrlo brzo, re su oni zaro uvi-
|ek pocin|ali greban|em neposredno po celuloidu. Neki od
n|il su bili |ako dobri i dobivali zaniml|ive rezulrare. ]a sam
se osobno uvi|ek divio ilmovima Normana McLarena i Len
Lyea, ali nisam zelio srvarari crrane ilmove. Mene |e zani-
mala ziva akci|a. Onda sam |ednoga dana dosao na ide|u
kako pokriri izrezbarene ilusrraci|e greban|em po ilmu i ro
rako da il u porpunosri izbrisem. Imao sam rakoder zamisa-
o da ukomponiram zivu akci|u rako da publika nikada ne bi
bila sigurna sro zapravo gleda, crrez ili igrani dio. Izgledalo
|e u pocerku nemoguce, ali kad sam probao, ucinilo mi se da
bi moglo biri dobro. Napokon sam pokazao probne snimke
i dobio sredsrva za ilm. Prvi ilm u ovo| relnici sam zavrsi-
o 1994. godine.
Osobiro zadivl|u|e Buslova krearivna uporaba sv|erlosri i s|e-
ne, srvorena vec u igranom predlosku. Takva, precizno
osmisl|ena i onda naknadno izgrebana igra sv|erlosri dobiva
cudesnu, poericnu dimenzi|u. Dramaricnosr izgrebane lini|e
preko ko|e se presi|ava|u plavi i zelenkasri odbl|esci, podcr-
rao |e Busl i krearivno osmisl|enim ronom. Bili su ro zvuci
kise, mora, morskog nevremena i glas nararora ko|i |e reci-
rirao poemu Rine dretno nornara (Tbe Rbyne oj Ancient
Mariner) Samuela Taylora Coleridgea. Tu p|esmu sam volio
|os kao di|ere, napomin|e auror, ona nas vraca u vri|eme u
ko|em su price i p|esme o moru imale veliko znacen|e u kul-
rurnom zivoru Velike Brirani|e. To |e epska prica o nev|ero-
|arnim dogada|ima ko|i odrazava|u borbu s ko|om se svaki
cov|ek bar |ednom u zivoru mora suociri.
Tbe Albatross |e proglasen na|bol|im u karegori|i ilmova od
6 do 15 minura rra|an|a.
ZAGREB 98.
33
UDK. 71.1
kodo 5esic
Slkee[e pokreIe pshe
13. sv|etski festivol onimironih filmovo
]os se |edan ilm izdvo|io izraziro neobicnom i slozenom rel-
nikom izvrsno ukomponiranom u samu ide|u ilma. To |e ru-
ski ilm Nos najora aurora Milaila Lisovo|a. Crrez na papi-
ru i kolaz, bril|anrno su ukomponirani u komp|urorsku 2D
relniku. Ono sro da|e osobiru draz ovom ilmu |esr neobican
diza|n i podi|el|enosr kadra na dva ili rri auronomna di|ela u
ko|ima se odvi|a|u di|elovi radn|e. Takav nacin likovnog raz-
misl|an|a odgovara prici ko|u pripovi|eda nararor. Naime, ri-
|ec |e o ra|ansrvenom nesranku nosa ma|ora Kovaleva ko|i |e
naden u krulu, na sasvim drugom kra|u Moskve. Prica |e na-
srala prema morivima Cogol|a i Harmsa, puna |e apsurdno-
sri, ironi|e i lucidonosri, a auror |e doisra bril|anrnim diza|-
nerskim r|esen|ima uspio zadrzari ra| dul price. Crrez |e na|-
cesce dvobo|an, a kad i |esr visebo|an, onda su bo|e izbli|e-
d|elil ronova popur sepi|e. Ni|e cesr sluca| da animarori raz-
misl|a|u ripicno ilmski, u rerminima ilmskog |ezika i kori-
sre znacen|ska sucel|evan|a planova. No, Lisovo| cak u isrom
kadru, podi|el|enom na dva ili rri kvadrara, pripovi|eda pri-
cu isrodobno krupnim planom, nosa recimo i rorala sobe u
ko|o| se ma|or bez nosa sece, nav|escu|uci u rom spo|u razvo|
u narednom kadru. Kombinaci|e kolaza na crrezu, ko|i se
sralno mi|en|a i krece, uz neobicno domisl|ara i dulovira r|e-
sen|a, da|u ilmu cudesnu dinamiku i neobicnu draz. Auror
|e osvo|io debiranrsku nagradu Zlatko Gric i di|eli |e ex ae-
quo s |os |ednim ruskim kolegom. To |e Valenrin Olslvang
auror ilma Rozotaja kukla (Ruzicasta lutka), ci|i |e produ-
cenr, kao i Lisovo|u, moskovski AR srudio. Iako |e ilm li-
kovno vrlo poerican i oslikan n|eznim ronovima, u srvari |e
vrlo ruzan. Covori o r|eskobi d|evo|cice ko|o| |e ma|cin l|u-
bavnik poklonio skupoc|enu, li|epu, ali i opasnu lurku. Lmo-
cionalno sran|e d|evo|cice, poraknuro l|ubomorom, usaml|e-
noscu i srralom, re cudesno mi|esan|e zbil|e i snova docara-
ni su romanricnim i vrlo mekanim crrezom, a zla cud lurke i
n|ezin ur|eca| na d|evo|cicu predsravl|en |e aurenricnim d|ec-
|im likovnim ekspresi|ama.
Ono sro na|vise izdva|a ra| ilm iz mnosrva drugil, l|epora |e
crreza likova i pozadine. Recimo, kulin|a i soba d|erera, re
prosror iz masre ko|i se po|avl|u|e u snovima, ima|u `razma-
zane konrure`, popur one ko|a se posrize relnikom gvasa.
Vecina ilmova ko|i pokusava|u pokazari unurrasn|i svi|er
d|erera korisre pripov|edaca, na|cesce u prvom licu, dok |e
Ruzicasta lutka cisri eskpresionisricki ilm. samim slikama
docarava se uznemirni svi|er d|ec|e masre i zbil|e ispun|en
r|eskobom.
]os |e |edan ilm na dulovir nacin donio svi|er rusrriranog
d|erera. Sientje, ilm Clisre Moesker iz Nizozemske, mini-
malisrickim likovnim sredsrvima izrazava razlicire oblike bi-
|esa male d|evo|cice. ]ednosravnim crrezom, lini|om ko|a na-
vi|esra samo konrure lika, dok |e unurrasn|osr samo povre-
meno ispun|ena bo|om, aurorica |e dala gradaci|e d|ec|e l|ur-
n|e. Sientje |e ilm ko|i gledarel|e u ceriri i pol minure rra|a-
n|a, nekoliko pura isrinski nasmi|e; lik osva|a simparicnoscu
i iznenadnim provalama l|urn|e. Razvo| i obrari radn|e puni
su karakrerisricnil animaci|skil r|esen|a. Prim|erice, u dubi-
ni kadra, na porpuno prazno| (bi|elo|) pozadini po|avi se
crna crra ko|u glavni lik prervara u vrara, po|edini predmeri
nasra|u i nesra|u ni iz cega, crvena i plava bo|a lika po|avl|u-
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 33 do 38 Sesic, R.. 13. sv|erski esrival animiranil ilmova
34
Pool 8osb. Tho /|bo|oss
Miboil Losovo|. Nos nooo
|u se u skladu s emocionalnim nabo|em i sl. Iilm Sientje na-
graden |e u karegori|i d|ela u rra|an|u do sesr minura.
Srrucni ziri nagradio |e u karegori|i od 15 do 3 minura
komp|urorski ilm Ilatuorld (Ilosnati stijet) aurora Daniela
Creavesa iz Velike Brirani|e, dobirnika Oscara 1992. Ova| |e
ilm zabavan i zaniml|iv i d|eci i odraslima, a ponovnim gle-
dan|em orkriva|u se mogucnosri novil isciravan|a. Prica nas
uvlaci u neko ururisricko doba u ko|em dvodimenzionalni
|unaci zive siv, ruroban zivor u isro rakvom plosnarom svi|e-
ru. Clavni lik, cesrovni radnik ko|i zivi sam s mackom i ri-
bom, vodi |ednolican zivor sve do rrenurka kad se sr|eca|em
okolnosri, ne pomi|esa srvarna s ilmskom realnoscu. Nai-
me, u n|egov obican svi|er ulazi pl|ackas banaka iz crno-bi|e-
log ilma iz 3-ril godina, re pocin|e klasicna ilmska por|e-
ra ko|a zavrsava obracunom kao u kaubo|skim ilmovima,
samo sro |e ovo dvobo| dal|inskim upravl|acima i ro ne me-
cima, nego mi|en|an|em realnosri. ]unaci se vrre u zacara-
nom krugu ko|i se zarvara povrarkom u obicnu kolorecinu
zivora. Ona, zacudo, gledana iz nove perspekrive, sada d|e-
lu|e puno zaniml|ivi|e i zivorni|e.
13. sv|erski esrival animiranil ilmova Zagreb `98. velikim
|e di|elom programa bio usm|eren srvaralasrvu srudenara
animaci|e u svi|eru. Dani|el Sul|ic, ko|i animaci|u uci u Becu,
u produkci|i |e Zagreb ilma relizirao ilm Kolac, komenrira
svo|e srudenrsko iskusrvo. Ond|e gorovo sve morare radiri
sami, sro ukl|ucu|e i rad s relnickim pomagalima. To znaci,
ako zelire snimari ron za ilm, na|pri|e morare nauciri ko|i
mikroon uporri|ebiri, kako se ro radi, ko|i racunalni pogram
|e porreban i sl. S |edne srrane, na rakve srvari urrosire uza-
sno puno energi|e, a bilo bi bol|e da |e urrosena na rezi|u. No
s druge srrane, na ra| nacin vrlo obro upoznare sam proces
proizvodn|e ko|i vam posli|e znarno olaksava rad. O sran|u
animaci|e u Ausrri|i, Sul|ic kaze. Ni|e bas na|bol|e. Malo |e
aurora, |os man|e mogucnosri za prikazivan|e svo|il radova.
Svake pri|esrupne godine relevizi|a se s|eri prikazari po dva
ilma, a rek ponekad se animirani ilmovi mogu vid|eri u arr
kinima, ripa Kinoreke.
Sul|icev ilm Kolac nasrao |e direkrno pod kamerom, crra-
n|em rusem na sraklu. Sam izbor relnike i likovnog r|esen|a
u skladu |e s remom. svadom za srolom oko pod|ele kolaca.
Ta v|ecna rema o nemogucnosri dogovora i pravilne raspo-
d|ele kolaca, danas u posr-rarno doba, u zeml|i nasranka il-
ma, u Hrvarsko|, dobiva sasvim druge konoraci|e nego sro bi
il imala recimo u Nizozemsko|.
Armoseru mucnog nesuglas|a docarao |e auror nepreciznim,
razmazanim |ednobo|nim lini|ama, ko|e nasra|u i nesra|u. Li-
kovi su kra|n|e apersonalni, simliicirani, dari bez ikakvog
ul|epsavan|a. I upravo |e ra osobina minimalizam likovnog
izrica|a na||aci elemenr ko|i podcrrava dubinu i ozbil|nosr
ide|e ali isro rako da|e i posebnu l|eporu ilmu.
No, nagradu za na|bol|i srudenrski ilm dobio |e briranski
One Iye (jedno oko) aurorice Liane Dognini. Osnovni os|e-
ca| ko|i prevladava u ilmu |e ruga. Prica |e ro o siromasno|
obirel|i u ko|o| zivi d|evo|cica bez oka. N|ezini rodirel|i po-
kusava|u na razlicire nacine ispuniri kcerkin san i vrariri |o|
oko. Os|eca| rurobnosri i bola docarao |e mekani crrez raz-
mazanil konrura, osrvaren u ni|ansama od crne do bi|ele
bo|e. Likovi vec samim oblikom, naglasena cela i nosa i
samo lagano oznacenil usana, porencira|u surl|ivosr i rrpn|u.
Kombinaci|om relnike crreza na papiru i celu, re orograi|a
35
Doniol Croovos. F|o|o|o
Liono Doqnini. Coo E,o
posrignuro |e |edinsrvo likovnog izrica|a i psiloloskog sran|a
likova, kao i bir nararivnog ri|eka.
U odlicno| selekci|i ilmova u konkurenci|i (selekci|ska ko-
misi|a |e radila u sasravu Derelina Crigorova-Kreck iz N|e-
macke, ]oln R. Dilworrl iz S|edin|enil Drzava i Vedran Mi-
lleric iz Hrvarske) |edan od zapazeni|il ilmova bio |e Dol-
oe putesesttie (Duo putotanje) israknurog ruskog anima-
rora Andre|a Klr|anovskog. On vec nekoliko godina vodi
AR srudio u Moskvi, producensku kucu ko|a |e ove godine
na esrivalu u Zagrebu osvo|ila na|vise nagrada kao i prizna-
n|e kao na|bol|i producenr. Likove iz ilma Klr|anovskog iz-
mislio |e Iederico Iellini, odnosno, likovi su radeni prema
n|egovim crrezima. Scenari| |e rakoder napravio sralni surad-
nik Iellini|a, Tonino Cuerra i prica |e odisra prava ellini|ev-
ska. Naime, brod krcar cudesnim purnicima plovi prema
|ednom oroku gd|e se iskrcava|u svi osim ]ulierre i Iederica.
Vrckav, pun duloviril siruaci|a, dinamicno animiran u kom-
binaci|i crreza na celu, kolaza i piksilaci|e, ova| |e ilm isro-
dobno i zabavan i pun iznenadu|ucil viseslo|nil znacen|a.
Klr|anovski ne posravl|a lini|sku srrukruru, nego razbaruse-
nu i prepunu neukrocenil likova, erorskil siruaci|a i aluzi|a.
Mnosrvo ellini|evskil likova mi|esa se medusobno i isrisku-
|u |edni druge iz prizora. Iilmska magicnosr ni|e osrvarena
grandioznoscu po|edinil scena, nego zraci iz c|elokupne
energi|e ilma.
Nizozemski ilm I note so I an (Iokrecen, dakle jesan)
Cerrira van Di|ka, |os |e |edan od onil d|ela ko|a su osrala
bez nagrade, iako se moze ubro|iri u sam vrl esrivalske kon-
kurenci|e. Iilm pocin|e nasra|an|em crreza ruke ko|a onda
crra drugu ruku pa zarim i sve osrale di|elove ri|ela samog
animarora. I dok rako auror sam sebe srvara lini|u po lini|u,
svi|er oko n|ega se mi|en|a, nasrupa|u drusrvene i poliricke
prom|ene. Usposravl|a se inrerakci|a izmedu aurora i svi|era,
on se iznova izgradu|e, olovka ga crra iz drugog kura, iz
nove perspekrive, ruka reagira na svi|er oko n|e same, brise
i ponovno rise. Svaka nacrrana lini|a dobiva pravo na po-
krer. Zvuk |e rakoder vrlo precizno srvaran. Iilm pocin|e au-
rorovim izvikivan|em imena supruge, glasovima n|ilove
kcerke kao male d|evo|cice, re zavrsava polirickim poklicima
i parolama. Auror naime prolazi ci|eli zivorni vi|ek u bl|esku,
da|uci samo naznake po|edinil birni|il di|elova, pokazu|uci
nam, kako se sralno sam sv|esno usavrsava, mi|en|a, nasro|i
ocvrsnuri kao osoba i rako opsrari u svi|eru. Korisreci olov-
ku i bo|ice, na|cesce crvenu i plavu, crra|uci na celu i papiru,
cesro po roroskopskom predlosku, Cerrir van Di|k |e ovim
ilmom nekako obulvario sve ono sro |e rani|e srvarao (iz-
medu osralog Ias a deux, janneke, Irieze Irane svi su bili
prikazani u Zagrebu) i napravio iskorak. korak u aurorelek-
si|u, animaci|sku bespri|ekornosr i krearivnu lucidnosr.
(Osim osralil nagrada, ova| ilm |e osvo|io i Zlatno nedtje-
da na Iesrivalu u Berlinu).
36
Pbil Molloy. \|oo o| Chooqos
]edan od zrelil, zabavnil ali isro rako i ide|no vrlo dubokil
i ozbil|nil d|ela |e i ilm Geris Gane (Gerijeta ira) ]ana
Pinkave. (Iilm |e ovo|io Oscara prosle godine). Osrvaren
komp|urorski u 3D relnici, ilm impresionira duloviriscu i
neobicnom imiraci|om igranil sekvenci|a. Prica sli|edi duel
izmedu srarcica i n|egovog alrer ega. Naime, srarac igra sal
sam sa sobom, sukobl|ava se s osobnim slabosrima, nasro|i
sebe prevariri, nadmudriri, pobi|ediri pod svaku ci|enu. Na
lucidan i za gledarel|e zavodl|iv nacin, auror porencira pira-
n|e osobnil borbi svakoga od nas. Iilm |e bril|anran prim|er
komp|urorske 3D relnike o ko|o| sam auror kaze. Komp|u-
rorska |e animaci|a |os u povo|ima i silno |e reska. Animira-
n|e lika ko|i |e srvorio komp|uror |os uvi|ek ni|e onako pri-
rodno kao sro |e ro crrez na papiru ili rucna animaci|a lura-
ka. U sluca|u 3D animaci|e usporedba s lurkama |e vrlo do-
bra, puno slici na virrualnu animaci|u luraka na stop-notion
nacin. Takoder ima kl|ucne aze, popur cel-animaci|e i s vise-
man|e rrenuracnom reakci|om, sro dopusra animarorima da
uoce prom|ene u pokreru i da posrignu na|bol|i moguci ra|-
ming. Sro se duse rice, nada|mo se da ro ima vise veze s ani-
marorima nego sa srro|em, no sro se mene rice uvi|ek vise
volim vid|eri rucno nacrrane crreze. Mislim da |e birno da |e
auror vise zainreresiran za sadrza| nego za medi|. Dobro |e
vol|eri racunala i 3D animaci|u ako se bavire ovom vrsrom
posla, no v|esrine i ide|e ne mora|u biri inspirirane racuna-
lom. Rekao bil da cel-animarore ne zanima|u papir i olovka
kao rakvi, nego ide|e i v|esrina klasicne animaci|e, usrra|nosr,
energi|a i srrpl|en|e.
Ovogodisn|i Sv|erski esrival animiranil ilmova Zagreb `98.
samom oganizaci|om i izborom pograma, re bro|em inoze-
mnil gosri|u ko|i su se dosli predsraviri zagrebacko| publici,
vrario se svo|im zlarnim godinama kad |e srekao sv|erski
ugled i popularnosr. Ziri (Raoul Servais iz Belgi|e, Sayoko
Kinoslira iz ]apana, Naralia Clernyslova iz Ukra|ine, Perer
Douglerry iz S|edin|enil Americkil Drzava i Milan Blaze-
kovic iz Hrvarske) imao |e rezak posao |er |e, cini mi se, bilo
vise odlicnil ilmova nego nagrada. No, ru su uskakale (na-
ravno, ne po dogovoru) speci|alne nagrade i posebni ziri|i.
Tako |e ziri lrvarskil ilmskil kriricara nagradio ilm Tbe
uind oj cbanes (\jetar pronjena) Plila Mulloya. U rom
crno-bi|elom ilmu ko|i predocu|e dogada|e iz zivora sklada-
rel|a i glazbenika Alexa Balanescua, zadivl|u|e kombinaci|a
crreza i kolaza. Naime, crrez |e isrrgnur iz debl|eg, gusrog pa-
pira pa ne|asni obrisi likova da|u posebnu draz i mekocu li-
kovnog izrica|a. Crrez |e isrrgnur i polozen na crnu pozadi-
nu na ko|o| se pomicu sagalovski razbarusene likovne kom-
pozici|e, odlicnog rirma i osobira zvuka. Ta| ce ilm osrari za-
pamcen kao ripicni `mulloyevski` rad.
Nagradu za zivorno d|elo, ove |e godine dobio rali|anski ani-
maror Bruno Bozzerro ko|i na zagrebackom esrivalu sud|e-
lu|e od samil n|egovil poceraka. Cledarel|ima |e predsravl|e-
na rerrospekriva n|egovil duloviril, bril|anrno animiranil
crrica nasralil u razdobl|u od poerka 7-il do danasn|il
dana. Takoder su prikazani izbori iz opusa Zlarka Crgica,
Renzo Kinoslire, Vadima Vladimirovia Kurcevskog, re na-
cionalni opusi ausrri|ske i rali|anske animaci|e, radovi srude-
nara iz N|emacke, Rusi|e i Hrvarske, dok |e obiman program
Animanie predsravio publici sve ono sro |e obil|ezilo recen-
rnu sv|ersku proizvodn|u izmeu dva esrivala, a ni|e bilo iz
ovil ili onil razloga, uvrsreno u program konkurenci|e.
37
1on Pin|ovo. Co|s Cono
Ti|ekom esrivala, n|emacko-lrvarska radionica srudenara
animaci|e realizirala |e krarki rad ko|i |e prikazan posl|edn|e
esrivalske veceri. Uz nekoliko likovnil izlozbi animarora,
posravl|enil ri|ekom esrivala re okrugli srol o remi obrazo-
van|a u animaci|i, ko|i |e vodio Ingo Perzke, proesor ilma i
videa iz Wurrzburga, 13. sv|erski esrival animiranil ilmova
obil|ezio |e kulrurni zivor ne samo Zagreba, nego i ci|ele Hr-
varske u razdobl|u od 17. do 22. lipn|a. Iduci esrival obil|e-
zir ce ne samo svo|e izicko okruzen|e nego i vremensko, na-
ime, odrzar ce se na pri|elazu srol|eca 2. godine.
38
Doni|ol Sol|ic. Ko|oc
kodo 5esic
PeeIeg Ihe movemeeI eed soul
13th World Festivol of Animoted Films
UDC. 71.1
Wirl irs excellenr organisarion and rle excellenr selecrion (abour sixry ilms in comperirion our o eiglr lundred applicarions), rle Za-
reb 98 resurrecred rle success o irs golden years, rle rime wlen ir was one o rle ew rop esrivals o animarion ilms in rle world.
Tle |ury (Roul Servais, Belgia; Sayoko Kinoslira, ]apan; Naralia Clernyslova, Ukraina; Perer Douglerry, USA; Milan Blazekovic,
Croaria) lad an exrremely diiculr |ob because rlere were more oursranding ilms worrl o award rlen rlere were awards. Tle lie
aclievemenr award wenr ro rle Iralian animaror Bruno Bozzerro. A number o special programs accompanied rle comperirion (rerros-
pecrives o Zlarko Crgic, Renzo Kinoslire, Vadim V. Krucevski; narional rerrospecrives o Ausrrian and Iralian animarion, srudenr ilms
rom Cermany, Russia and Croaria, and Aninania program o rle lasr rwo year animarion ourpur). Tle speciic aclievemenrs o in-
dividual ilms (wirl rle prominenr parriciparion o Russian aurlors) are reviewed. Rusalka by rle Russian Aleksandar Perrov; Tbe Al-
batross by rle Bririsl Paul Busl; Majors Nose by rle Russian Milail Lisovo|; Rose Doll by rle Russian Valenrin Olsvang; Sientje by
rle Durcl Clrisre Moesker; Ilatuorld by rle Brirrisl Daniel Creaves; srudenr ilm Tbe Cake by rle Croar Daniel Sul|ic and awarded
Bririsl ilm One Iye by Liana Dognini; Tbe Ion journey by rle Russian Andre| Klr|anoviski; I note, so I an by Cerrir van Di|k; rle
US ilm Gerys Gane by ]an Pinkava.
39
NeI[eceIel[sk progrem
/ D|/!N ON !N| LlF| OF / POKN !!/K / \ellle |rl|ealje !. jr. !|etea Fletl,
Daatea e| !er1eas|eae tellee e| er| ea1 1esla, Daa1ee. r. !allea Orl||l|ls.
||!/C/ !P, 1D lemjja|er, 1.! mla
|lO |/D OLF / !/D !. jr. !|ete er|l, !PUCO. lat., Nellwee1, C/. st.
!lm !ml|l, r. !ela Krlt|elasl. ealm. Ore eawerla, l. Nltl \esa. l., ttal
Nlle Ke1ers. ||!/C/ !P, tr|ei ae tela, 1.11 mla
|lOOK/F / Keja|llle Ceile !I. jr. \!UP-ete1em e| ejjlle1 er|s Preae, Pre-
le. r. Oellae Nalete. tr|ei, ealm. Oellae Nalete, l. lateae |aletlasle, m|.
\ere |eaeiete. ttal lte !jelj, /| |erea1et. 1 mm, tr|eil ae tela l jejlra,
mla
|OD|N D|K K|/Ll!/! / Njemetle !. jr. Nelat |aser| |rltle|eller, |erlla. st.,
r. Ole| |elme. ealm. /ale Deamlatlea, et !tlml1|, Ka1ler !tlelt, |er|
Oe||stlell, Ke|lleea Klela, l. Nelat |aser|, m|. Nelat |aser|, Ole| |elme. l.
Kelael1 Nela, ttal Kerllelat Kel|er. 1 mm, tr|ei ae tela, .I1 mla
C/NN|/D / !/D !. jr. !lme|l Nl||le Pre1at|leas, !ea Freatlste. st., r. !l-
me|l Nl||le. tr|ei, ealm. !lme|l Nl||le, l. Clrls Pe|ersea, m|. Clrls Pe|ersea,
!lme|l Nl||le. l. |rlea Keerae, ttal ete Oreaj !eaa1. 1 mm, llae, la|-
le, I.11 mla
C/K|N !OK|KO / Peljsle !. jr. Pellsl |eletlslea !/-|eletlslea s|a1le e| eal-
me|lea, Petaea. st., r. /lelsea1re Kerejwe. tr|ei, ealm. /lelsea1re Kerejwe,
l. Krtst|e| Nejlerele, m|. leslew Newel. l. Oeeres |lte|, Ke1lea !ltle-
1rla, ttal leslew Newel. 1 mm, sel, 1.1I mla
D|K !|NOK / Njemetle !. jr. Netlstlale |ar Fllm aa1 Ferselea Keare1
el|, Pe|s1em-|e|els|er. st., r., tr|ei, ealm. !ler Frea1ea|lel. ! mm, tr-
|eae, 1.1 mla
D|\l/N!! / \ellle |rl|ealje !I. jr. Plll Detles, Cree|lte |llm Pre1at|leas, Lea-
1ea. st., r. |ela Clerle. tr|ei, ealm. |ela Clerle, m|. !|ete es|. l. !ll|e-
reea. 1 mm, tr|ei ae tela, I mla
DlNN|K FOK !O / Keae1e !. jr. |errle /aas tLeea, Ne|leael Fllm |eer1
e| Ceae1e, !|. Learea|, Oae|et. st., r. !eae| Perlmea. tr|ei, ealm. !eae| Perl-
mea, l. Kemea1 Dames, Lla1e Pelle, !eaes /telae. l. !a1l|l Ora|er-!|l|-
ter. 1 mm, tr|ei ae tela, I.! mla
DOLOO| PU!|!|!!\l| / Kaslje !I. jr. /lelsea1er Oereslmet, !tleel !|a1le
!ler, eslte. st. !ealae Oaerre, /a1rej Klrjeaetsll, r. /a1rej Klrjeaetsll.
tr|ei O. /rle1let, /. Oaslet, /. /a1rleale, ealm. /. /|ereaet, O. !elelsl, N. |e-
emelete, l. L. Kra|etslee. l. /. /mertleale, ttal \. Ka|atet. 1 mm, tr-
|ei ae tela, lelei, jllslletlje, I1 mla
|L C/lN/N!| / \ellle |rl|ealje !I. jr. Kllae |llms llml|e1, Lea1ea. st., r. De-
|re !ml|l. tr|ei, ealm. De|re !ml|l, l. !erem eerslee1, m|. e||lew Dea-
als. l. lseet /l|ealt, ttal e||lew Deaals. 1 mm, tr|ei ae jejlra, .!1 mla
Fl F/!/L / Njemetle !. jr. Netlstlale |ar |llm aa1 Feraselea Keare1 el|,
Pe|s1em. |e|els|er. r. eleale |rle. tr|ei, ealm., l. leale |rle. l. Pe-
|er Ke, ttal Dlrl Nlemeler. ! mm, tei l eletle a |ejl ae jejlra, I.I1 mla
F/OU! FK|D / \ellle |rl|ealje !. jr. !\ Cer|eeas L|1, Lea1ea. st., r. !eea-
ae Oalaa. tr|ei. !eeaae Oalaa, ealm. !. Felr|eal-llllems, P. Os|erae, K. !e-
aes, l. P. !eaes, P. ee1, !. |elle, m|. !eae arrell, lll Oswel1. l. Deaa
Clea, ttal Nlel Namjlres. 1 mm, tr|ei ae tela, I mla
FL/!OKLD / \ellle |rl|ealje !I. jr. Nlel Pe, !ea1em |llms |a|er|elamea|,
Lea1ea. st. Dealel Oreetes, Pe|rltl \eele, r. Dealel Oreetes. r. !lmea !e|lel1,
Ketla Ore1, Dlml|rl |elelet, Ke|la !lew, l. !lmea Peal, m|. Ke1 Newltl |1l|la
& !lmea Cet, lemjja|ersle re|lle Fremellae Pre1at|leas. l. !allea Ne||, ttal
Kassell Pe. 1 mm, tr|ei ae tela, temjeae leleie a 1D se|, I.1I mla
O|Kl'! O/| / !/D !I. jr. Kerea Da|llle, Plter ealme|lea !|a1les, Kltlmea1,
C/. st., r. !ea Plalete. ealm. |ealele Leselea, !ea1 Clrls|easea, Kess !|e-
teasea, !ea Plalete, Kerea Prell, !|ejlea |eraes, ltlelle eeler, |ea Ce|mall,
!e|| Pre||, \ellerle ll, Dea !lejjetl, /aas etLeae, ltleel |ereas|ela, Pe|e
Det|er, ltleel Perls, !|ete !eel, !te|| Clerl, Kera e|lea, /1em ee1, m|. !lm
Kelle||, lemjja|ersle re|lle Derwa Peetle, /raa Kee, !emes . llllems, Dlrl
\ea Oel1er, Kl|| Nlresell. ttal !em ers. 1 mm, 1D lemjja|er, .II mla
NO lNO! /K| /!!/CN|D !O !N| |/CK! OF /NO|L! / Keae1e !. ert
Pee, |errle tLeea, Ne|leael |llm |eer1 e| Ceae1e, !|-Learea|, Oae|et. st., r.
Crel eltl. ealm. Crel eltl, l. Lla1e Pelle, Plerre Lea1r. . Nermea1
Keer. 1 mm, tr|ei ae tela, !!.11 mla
l O\| !O l / / Nltetemsle !I. jr. Cllle tea Dljl, Cllle tea Dljl Fllmjre1at-
|lea, Neerlem. st., r. Oerrl| tea Dljl. tr|ei Oerrl| tea Dljl, l. Pe|er tea 1e le-
a1ea. l. ltleel Nelmerlers|, ttal. er|la !tle||er. 1 mm, tr|ei ae tela l
jejlra, re|eslejlje, .I1 mla
!U!! FOK FUN / Njemetle !. jr. Netlstlale |ar |llm aa1 Feraselea Keare1
el|, Pe|s1em-|e|els|er. st., r. /ale Deamltlea. tr|ei, ealm. /ale Deaml-
tlea. ttal Clrls|lea Lertl. ! mm, tr|ei, I.1 mla
K/\/KN/ / Keja|llle Ceile !. jr. Demer !arelete, Kre|l |llm Prele e. s.
!|a1le |re|rl t |rlla, Prele. st. Petel Kea|sl, r. Petel Kea|sl. ealm. Petel
Kea|sl, l. er|la Pretletle, !ea Cltejle, m|. !lrlae Petete. l. Pe|r !leamel,
ttal !ea Ketlea. 1 mm, lem|laetlje lreaee l ealmetje, mla
KlLLlNO N|lNl / Njemetle !. jr. !|e|ea |lla metla jlt|ares, Kela. st., r.
!|e|ea |lla. tr|ei, ealm. !|e|ea |lla, l. U1e !|elame|t. l. !|e|ea |lla.
ttal F+ !|a1les. ! mm, tr|ei ae tela, 1.I1 mla
KOL/C / Nrte|sle !I. jr. lere| |llm, lere|. st., r. Dealel !aljlt. ealm. De-
alel !aljlt, !|jejea |er|ellt, m|. lle|e Kelt. ttal !emlslet |e|lt. 1 mm, |eje
ae s|ella, mla
KONO NO!Nl NO U|-Nl / !ejea !. jr. !elesll Nemlll, /al1e |llm, Urewe.
st. !eele Ollae, r. Kejl Neale, !aaee Ke|e|atll. tr|ei, ealm. Kejl Neale, l. Nl-
see !llrel, m|. !eslle Neaml. l. Keltll !ele|e, ttal ltllllre l|e. 1 mm, tr-
|ei ae tela, tr|ei ae jejlra, !1.1 mla
Flmogref[e 13. Sv[eIskog fesIvele
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 39 do 42 Iilmograi|a i nagrade 13. sv|erskog esrivala...
40
L' NO| /Ul |K/! |/LL/N!! / Freatasle !I. jr. !eea-Freaels Le Cerre, Le-
teaaet |re|eae !| !etaes 1e le Lea1e. st., r. Learea| Oerler1. tr|ei,
ealm. !eea-ert Oler, l. Olltler Olllea, m|. /aae Keaaessea. l. Ieaa !lersea,
ttal Pe|rltl Le Oe||. 1 mm, la|le, 1.1 mla
L'/LLl/NC| / Freatasle, Nltetemsle !. jr. Pestetlslea, Perls. st., r. eala-
e Keaeal|. tr|ei, ealm. ealae Keaeal|, l. Plerre lellere|. l. Kelea1 |et-
ae|. 1 mm, tr|ei ae jejlra, I mla
L'|N\OL D|! FK|K|! KlON! / Freatasle !. jr. Ote Fllms jre1at|leas, Lea.
st. Fe|rlte !arrler, r. !|ejleae Ketle, Fe|rlte !arrler. ealm. letler Letem|e /
Ollles |areer1. l. Oerer1 !erres. 1 mm, tr|ei ae tela, .11 mla
L/ D|KNl|K| F|| D| |/K|| |L|U| / Freatasle, Ulrejlae !. jr. llllme-
es, Perls. st., r. /lelsea1er |a|aet. ealm. /lelsea1er |a|aet, l. \. Ietersl,
m|. !. Oall|slee. l. \. |s|rlelet, ttal l. eljes. 1 mm, tr|ei ae tela, !1 mla
L/!| /! NlON! / Njemetle !I. jr. elle Ker1es, Netlstlale |ar |llm aa1 |er-
aselea Keare1 el|, Pe|s1em-|e|els|er. st., r. !|e|eale !er1ea, !|e|eale
!elrl, Clea1le leller. tr|ei., ealm. !|e|eale !er1ea, !|e|eale !elrl, Clea1le
leller, l. /letea1re Ker1es, m|. Lll |eslll. l. Cessea1re llsea, ttal Ke|la
Pelle. 1 mm, jllslletlje, sllleae ae tela, 1 mla
L| KO/N D| ON /| / Freatasle !I. jr. Fellmee \eleate Pre1at|lea, \e-
leate. st., r. !elwel tea Klels|. tr|ei, ealm. !elwel tea Klels|, l. /aaltl Nars|.
l. Near Partel, Freat !tla|er|. 1 mm, elrllae |eje ae tela l jejlra, .I1
mla
LlLLI /ND !l / !/D !I. jr. Dea Ner|t|el1|, |l||er |llms, Oele|e, C/. st. Dea
Ner|t|el1|, Ke|er| e, Kerla /aer, r. Dea Ner|t|el1|. tr|ei, ealm. Dea Ner|-
t|el1|, l. /lmee K. Neeassler. l. |e|l e|ers, ttal |rlea Nem|lla. ! mm,
tr|ei ae jejlra, lelei, !1.!1 mla
LlN|/K DK|/! / Keae1e !I. jr. Ktler1 Keetes, Flltler |llms ealme|lea Pea-
1er lslea1, |. C. r. Kltler1 Keetes. ealm., m|. Kltler1 Keetes. l. Kltler1
Keetes, ttal !eae . Oleme. 1 mm, |et lemere, I mla
LO\|NOUND / Keae1e !I. jr. Ce|l tlaaes, /a1leate ealme|lea, lNC. la-
alje, eal|e|e. r. Nell tlaaes. tr|ei, ealm. Nell tlaaes, l. !te|| Celllas, m|.
Ke|er| Leewer. l. |e1 etleatle, ttal !ela Cea|eatle. 1 mm, tr|ei ae
tela, !! mla
/|O / Deasle !. jr. !alle |llle, em|e |llm, Cejealeea. st., r. !alle |ll-
le, !lrl eltller. ealm. !alle |llle, !lrl eltller, /llte Kesmassea, l. !ea-|rll
!ea1|er. l. Ime !amet. 1 mm, tr|ei ae tela, 1 mla
|/NNlL|, ON !N| NOK!N|KN LlN|... / \ellle |rl|ealje !I. jr. Nltl Plllljs,
!ea|lemj|ea las|l|a|e, !ea|lemj|ea. st., r. Deaals !ls|ersea. tr|ei, ealm., l.,
m|. Deaals !ls|ersea. ttal Dea Nea1. ||!/C/, tr|ei ae tela l jejlra, !.1
mla
ONDLlCN! / Njemetle !I. jr. |er|el Nea|eaer Fllmjre1al|lea, aatlea.
st., r., tr|ei, ealm., l., m|., l., ttal |er|el Nea|eaer. 1 mm, ltre|eae ae tr-
aem |llma, 1.!! mla
NlK| D|!!lN/!lON OON / !/D !. jr. Peal Oel1ea, ll1 |rela, lNC., !ea
Freatlste. st. !lm Klswel1, r. Oer1ea Clerl. tr|ei !ela !e, ealm. Oere|| !lel-
1rew, l. Cer|er !emessl, m|. |rlte !er1ea. l., ttal K!O aslt, NI. ||!/C/
1ll|el, tr|ei ae tela, 1.11 mla
NO! /!OK/ / Kaslje !I. jr. /lelsea1er Oereslmet, !tleel s|a1le !ler, eslte.
st., r. lllell Llsetej. tr|ei, ealm. lllell Llsetej, l. Dml|r Neeamet. ttal
\le1lmlr Orjel. 1 mm, ID lemjja|er, lelei, mljeieae |elalle, !1 mla
ON| |I| / \ellle |rl|ealje !I. jr. Lea !jela, !le Ne|leael |llm & !\ !tleel
|eeteas|lel1, |atls. st., r. Lleae Dealal. ealm. Lleae Dealal, l. Laae Kem-
se, l. Laae Kemse, m|. Lleae Dealal. l. Derle erleaelll, ttal Oerer1 /|e-
llle. 1 mm, tr|eil ae tela l jejlra, |e|ere|lje, !1 mla
OUlL!|K! / !/D !I. jr. !. !. !e1elmeler, !. !. !e1elmeler jre1at|., lNC, ll|e
Plelas, N. I. r. !. !. !e1elmeler. tr|ei |eaale !lmmeas, ealm. Del1 etl|ea-
lelm, l. Dealel |s|ermea. ttal !em Pemjeselle. ||!/C/, tr|ei ae tela,
1.11 mla
KOlO\/!/ KUKL/ / Kaslje !I. jr. !ter1letsl |llm !|a1le |le|erla|ar, !tleel
s|a1le !ler, eslte. st. Ne1etl1e Ketlasleaee, r. \elea|la Olsltea. tr|ei
\elea|la Olsltea, ealm. Kseale Us|atleaete, l. !ere-
l Kesle|allet. l. Deals |erlset, ttal N. Pea|llla. 1 mm, tr|ei ae jejlra, !1
mla
KU|lCON / Njemetle !I. jr. !|a1le |llm |ll1er, !|a||er|. st., r. Oll /lle|e|t.
tr|ei, ealm. Oll /lle|e|t, l., m|. Narl| lsreell. ttal ltleel Demjse. 1
mm, tr|ei ae tela, .1 mla
KU!/LK/ / Kaslje !. jr. /lelsea1er Oereslmet, !ler !tleel s|a1le / Dee s|a-
1le, eslte. st. erlae \lslaete|slee, r. /lelsea1er Pe|ret. tr|ei, ealm.
/lelsea1er Pe|ret, l. \le1lmlr Oelllet, m|. lrlae Kele|llete. l. |aeale !me-
llealaete, ttal Kelea1 Keterlea. 1 mm, |eje ae s|ella, !1 mla
!|l & \lOL|NC| / !/D !I. jr. |lll Plmj|ea, New Ierl, NI. st., r. |lll Plmj|ea.
tr|ei !lae |eameae, ealm. |lll Plmj|ea, l. !ela Deaaell, m|. /a|lea /rtl-
1l. ttal Detl1 Ketla. 1 mm, tr|ei ae tela, mla
!NOCK / |aersle !. jr. lle|la Ke1et, lle|la Ke1et |llm jre1at|lea, !e|le. r.
lle|la Ke1et. ealm. lle|la Ke1et, l. !ltes|er Ier1eaet. l. \lt|er Clatllet.
1 mm, I.1 mla
!l|N!!| / Nltetemsle !I. jr. !ea Creae, Ne|lerlea1s las|l|a|e |er ealme|lea
|llm, !ll|ar. st., r. Clrls|e eesler. tr|ei, ealm. Clrls|e eesler, l. Pe|er tea
1e lea1ea, m|. Clrls|e eesler. ttal |e| Kemmer !eaa1 Desla. 1 mm, tr-
|ei ae jejlra, 1.11 mla
!lL|NC| / \ellle |rl|ealje !I. jr. Orl Ie1la, Nele Pre1at|leas L!D. r. Orl Ie-
1lm, !ltle |rlaes. ealm. Ka|l Lla|er1, !lm e||, l. |eeale !emerl|, m|. !ea
Flsl. l. Nee /la, ttal Nlel Nee|l. 1 mm, tr|ei ae jejlra, ID lemjja|er,
!1.1 mla
!P|Cl/L !|L|C!lON! / !/D !I. jr. Owaa /1ll, /C| Fllmwerls, Nellwee1,
C/. r. /lelsea1re Kerejwe. ealm. /lelsea1re Kerejwe, l. /a|lea !wer1.
1 mm, sel, 1.11 mla
!!/!| OF !N| UNlON / !/D !I. jr. !. !. !e1elmeler, !. !. !e1elmeler Pre1at|l-
eas, lNC., ll|e Plelas, N. I. st. Ke|er| !mlel, r. !. !. !e1elmeler. tr|ei Detl1
etl|ealelm, ealm. Deea Kelmea Leaaer|, Detl1 etl|ealelm, !em er|ar|ea.
||!/C/, |la|e l |eje 1ll|elae, I.1 mla
!. K. /. N. !. l. !. / \ellle |rl|ealje !I. jr. lela Nerte, !le lllamlae|e1 |llm Ce.,
Kltlmea1, !arre. st., r. Ple| Kreea. tr|ei Olll |re1le, ealm. !ereea tea |le-
e1erea, \elerle Cermeae, ltleel Da1el 1e l|, Nltele||e tea Oea1|, /a1rew
Nllas, Kelle esa1e, /a \rem|ea|, /rjea llstla|, m|. !eler Orea|. l. !a-
llea Ne||, ttal !eler Orea|. 1 mm, tr|eil ae tela l ae jejlra, !I mla
!N| /L|/!KO!! / \ellle |rl|ealje !. jr. /atlea| erlaer Pre1at|leas, Lea1ea.
st. Peal |asl |!. !. Celerl1e}, r. Peal |asl. ealm. Peal |asl. l. !ela !|e-
wer|, m|. Peal |asl. l. Oee||re |asl, ttal /a1 Cew|ea. 1 mm, are|eae
1lrel|ae ae |llm, !1 mla
!N| /|lOUOU!LI O/I DUO # I OU||N OF !|KKOK / !/D !. jr. !. !. !e-
1elmeler, !. !. !e1elmeler jre1at|leas, lNC. ll|e Plelas, N. I. st. Ke|er| !ml-
el, ltlelle !els !mlel, !|ejlea Cel|er|, r. !. !. !e1elmeler. tr|ei !. !. !e1el-
meler, ealm. !esea |1wer, Deea Kelmea Leaaer|, Detl1 etl|ealelm, !em er-
|ar|ea, lle e||erlela. l. !|etea . Oel1, /1em !tlleslaer. ||!/C/,
|la|e l |eje 1ll|elae, I. mla
!N| D|\lL |N! DON !O O|OKOl/ / !/D !I. jr. lle !elasea, Dea !el-
asea, !eea e|llesea, Fe| tet|as Fllms, |el /lr, C/. r. lle !elasea. tr|ei lle
!elasea, ealm. lle !elasea, Peal |err, l. Kltl Lelmeaa, !eea e|llesea, m|.
er Pe| Ple||er. l. Clerlle Dealels, Les Clejeel. 1 mm, la|le, 1.11 mla
!N| DO/O|K'! F|/!! / !/D !I. jr. Ore|t|llm, Per|lea1, OK. st., r. !eea C.
Ore|t. tr|ei, ealm., l., m|. !eea C. Ore|t. l. 1Le !erse. 1 mm, sllleae ll-
aem, .I1 mla
41
!N| N/PL|!! CNlLD / \ellle |rl|ealje !. jr. Ketlel Lla1ea, Keel Cellee e|
er|, /alme|lea Cearse, Lea1ea. r. !ela Cella. l. Nelle !el|er. ! mm, eal-
metlje me1ele, .1 mla
!N| L|O|ND OF !N| FLIlNO C/NO| / Keae1e !. jr. ert Pee, |lll Pe||l-
rew, Ne|leael |llm |eer1 e| Ceae1e, !|-Learea|, Oae|et. r. Ke|er| Deate|.
ealm., lemjja|ersle re|lle Ke|er| Deate|. l., ttal Nermea1 Keer. 1
mm, tr|eae ralem, slealreae l |ejeae ae lemjja|era, !1.1I mla
!N| /N lN !N| LO|K-L|F! N/ND COKN|K OF !N| PNO!OOK/PN / \ellle |rl|e-
alje !I. jr. Ke|er| erea. st., r. Ke|er| erea, tr|ei, ealm., l., m|. Ke-
|er| erea. ttal Ke|er| erea. ! mm, la|le, !1.11 mla
!N| !/lN! lN!P|C!OK / \ellle |rl|ealje !. jr. Kltler1 Na|tl Na|tllsea, |e-
let |re|lers llml|e1, |rls|el. st. l r. lle |ee|l. ealm. lle |ee|l, Lee ll|ea,
l. Fre1 Kee1, m|. Dete |er|lwltl. l. !le laset|s, ttal /a1 Keaae1. 1 mm,
llae, la|le, .!I mla
!N| lND OF CN/NO|! / \ellle |rl|ealje !. jr. !jet|re |llms L|1, Lea1ea.
st., r. Plll alle. ealm. Plll alle. l. /let |eleaesta, ttal. Plll alle.
1 mm, tr|ei ae jejlra, lelei, 1 mm, !.11 mla
!OUCN OOD / \ellle |rl|ealje !. jr. Orl Ie1la, Ollllea Lete, Nele jre1at|l-
eas, Lea1ea. st., r. \ltleaae !eaes. tr|ei !eatlle Lewls, ealm. \ltleaae !eaes,
!lm e||, l. lse|elle Perrltlea, !erem eerslee1, m|. !ea Flsl. l. /lls|elr
Ke|er|s, ttal Nlel Nee|l. 1 mm, tr|ei ae tela, |e|ere|lje, .11 mla
!K/lN!PO!!|K / \ellle |rl|ealje !. jr. !e|| Newl||, Netllle /s|le, Clrls|ejler
ell, Nelltejejjla Plt|ares, |rls|el. r. !e|| Newl||, Netllle /s|le. tr|ei, ealm.
!e|| Newl||, Netllle /s|le. ttal !emes e|ler. 1 mm, llae, mla
!KOlK/ DOLL! / !/D !. jr. Kea Dlemea1, /C| Fllmwerls, Nellwee1, C/.
r. Oerrl |er1la. ealm. Ne|elle Fe1esete, Ll1le ele|allete, lrlae !e|laete-Kes-
sll, l. |rlt !weasea. ||!/C/ !P, rellemal |llm te Cete Cela, 1.11 mla
U!OPl/ P/KK/I / !/D !I. jr. Prles|le e|lea Plt|ares, Per|lea1, OK. st., r.
!eeaae Prles|le. tr|ei, ealm., !eeaae Prles|le, l. Clerles Kelwel|, Detl1 !rej-
je, m|. !eeaae Prles|le. l., ttal !elme Neer|. ||!/C/ !P, tr|ei ae je-
jlra, ealmetlje jre1me|e, mla
\|O|!/Kl/N!K/! P/!!OK/L! / Kaslje !I. jr. \OlK eslte, eslte. st., r. |le-
eaere !lejle. tr|ei, ealm. |leeaere !lejle, l. N. lllelete. l. L. Dese|-
allet. 1 mm, tr|ei ae jejlra, 1 mla
| LO\| IOU / \ellle |rl|ealje !. jr. !eea /swer|l, Keel tellee e| er|, eal-
me|lea tearse, Lea1ea. r. Nell /lltetl. ttal !lm |erler. ! mm, ealmetlje
me1ele, .II mla
N|N !N| DU!! !|!!L|! / Keae1e !I. jr. |errle /aas tLeea, Ne|leael |llm
|eer1 e| Ceae1e, !|-Learea|, Oae|et. r. Lealse !elasea. m|. Neaaele Nelm.
l., ttal !a1l|l Ora|er-!|l|ter. 1 mm, tr|eae je1 lemerem, I.!! mla
l/!!/\K/ / Keja|llle Ceile !. jr. !lrl |er|e, \!UP-/te1em e| /jjlle1 er|s
Preae, Prele. r. \erealle Dea|lllete. tr|ei, ealm. \erealle Dea|lllete, l.
ltea \l|, m|. \ere |eaeiete. ttal lte !jelj. 1 mm, tr|ei ae jejlra, llae, le-
lei, mla
42
GRAN0 PRX (ee[bol[ flm fesIvele]
Rusalka, Aleksander Perrov (Rusi|a)
NAIBOLI PRV FLM (xvee obrexoveh
usIeeove] eegrede ZleIko Grg
Nos najora, Miklail Lisovo| (Rusi|a)
Rozotaja kukla, Valenrin Olslvang (Rusi|a)
NAIBOLI FLM U KAIEGORI A
(30 sek do 6 me]
Sientje, Clrisre Moesker (Nizozemska)
NAIBOLI FLM U KAIEGORI B
(6 me do 15 me]
Tbe Albatross, Paul Busl (Velika Brirani|a)
NAIBOLI FLM U KAIEGORI C
(15 me do 30 me]
Ilatuorld, Daniel Creaves (Velika Brirani|a)
NAIBOLI SIU0ENISK FLM
One Iye, Liana Dognini (Velika Brirani|a)
POSEBNA PRZNANIA ZRIA
Canpbell Soup, AleksandrA Kore|wo (reklamni ilm, SAD)
Dinner jor Tuo, ]aner Perlman (d|ec|i, Kanada)
Iinear Dreans, Riclard Reeves (apsrrakrni ilm, Kanada)
Hou vins are Attacbed to tbe 8ack oj Anels, Craig
Welcl (za diza|n, Kanada)
8lue 8eards Iast vije, Aleksander Bubnov (za lumor,
Ukra|ina)
OsIele eegrede
NAGRA0E KRIKE dod[el[u[e r 0rusIve
hrveIskh flmskh krIere
Tbe vind oj Cbanes, Plil Mulloy (Velika Brirani|a)
VECERNI LSI ~ eegrede xe ee[bol[ flm
preme xboru publke
Ilatuood, Daniel Creaves (Velika Brirani|a)
Redo 101 ~ eegrede xe ee[bol[ flm u
sIudeeIskom eeI[ecee[u ko[u dod[el[u[e
sIudeeIsk r Red[e 101
Adtice jor Hansters, Dennis Sisrerson (Velika Brirani|a)
NAGRA0A xe ee[bol[ sIudeeIsk flm seml[ee
ee flmsko[ vrpc (dod[el[u[e posebee r,
pokrovIel[ eegrede Kodek]
Ionedelnitki, Mina Mileva (Bugarska)
NAGRA0A r[e geler[e ARIERA
Iinear Dreans, Riclard Reeves (Kanada)
NAGRA0A CereeIe
Geris Gane, ]an Pinkava (SAD)
Negrede 13. Sv[eIskog fesIvele
eemreeh flmove Zegreb 98.
POZEGA 98.
43
0ok |e u nasim prepunim kinemarograima pob|edonosno
ronuo Tiranic, u Pozegi se odrzavao medunarodni esrival
|ednominurnoga ilma. Prispododba |e akrualirerski nare-
gnura, rrivi|alna, ali i vrlo r|ecira. Na esrivalu |e prikazan 41
selekcionirani ilm, od 115 pri|avl|enil, sro |e sve za|edno
uv|erl|ivo krace od rog lolivudskog kolosa. A ro |e doisra
vrlo |asan ori|enrir; vazno |e, naime, zapirari se sro moze
srari u |ednu |edinu minuru, u roliko krarko rra|an|e da
upravo ono cini re ilmove svo|evrsnim, posebnim zanrom.
Ako neki ilm rra|e, recimo pernaesr minura, a drugi rride-
srak ili ako neki rra|e sro, a drugi sropedeser, re razlike u rra-
|an|u mogu biri rek neznarna pomoc u srvaran|u krireri|a o
n|ilovim medusobnim razlikama i |os neznarni|u pomoc u
urvrdivan|u n|ilovoga zanra, ali kad |e u piran|u sezdeser se-
kundi, onda |e siruaci|a nesporno drukci|a.
I ono sro se kao prvo lako namece |esr da |e ro vrsra ilmo-
va kod ko|il se uz cin|enicu rakva krarkoga rra|an|a kao
na|znaca|ni|i elemenar n|ilove poerike uocava n|ilov zavrse-
rak, kra|. Zavrserak ilma svakako |e reroricki na||ace m|e-
sro svakoga ilma pa su i mnogi dvosarni igrani ilmovi, po-
sebice oni akumulaci|e krisaka zivora ili rzv. mozaicne dra-
marurgi|e, sracunari na eekrno, dramaricno ili naglaseno
simbolicko, zavrsno poanriran|e. No, ako ro poanriran|e u
rako dugim ilmovima bude na bilo ko|i nacin promaseno ili
neeekrno, rakav se ilm |os uvi|ek moze doimari kao sloze-
no, sadrza|no bogaro d|elo, ko|emu |e na zalosr izosrala ze-
l|ena konkluzi|a. Ociro, kod |ednominurnil ilmova nedo-
srarak odgovara|uce poanre lakse uzroku|e do|am o ispra-
znosri d|ela ili neuremel|enosri redarel|evil prerenzi|a.
I sada se, i iz vizure poanriran|a moze pirari sro se, dakle,
moze uciniri u sezdeser sekundi Koliko se inormaci|a
moze dari, kakvi se do|movi mogu osrvariri. I rako, prim|e-
rice, na|pri|e se pris|erimo da se u kadru kracemu od |edne
sekunde bil|ezi i zam|ecu|e reakci|u Cary|a Cranra na kami-
on ko|i mu |uri ravno u lice u Hirclcockovu Sjeteru-sjete-
rozapadu, a da |e ro |unakova reakci|a zna se zbog duge
pripreme u sceni u ko|o| se punil deserak minura radi o |u-
nakovo| glavi, ali za sam napad kamiona ni|e bila porreb-
na ni |edna minura. Prema rome, sekunda |e dosrarna za re-
akci|u, a prema rome mozda i ko|a sekunda vise moze biri
dosrarna za zavrsni komenrar. I sada radi dal|n|e usporedbe
s|erimo se promidzbenil poruka u ko|ima se za man|e od 3-
ak sekundi sazna|e o ko|emu se proizvodu radi, zasro ga rre-
ba konzumirari, a sve |e ro |os izvedeno u okviru dos|erke
ko|a moze d|elovari i ponesro neurralno u odnosu na prika-
zivani proizvod.
I sro |e sada ono ripicno sro se nalazi u osralil, recimo, pe-
deserper sekundi. Na|cesce se bira neki dinamicni moriv ko|i
dinamiziran|em, elipricnom monrazom, agresivnom vi-
zualnoscu uv|erl|ivo priprema odredenu poanru, neki obrar
u odnosu na ru ocekivanu poanru. A ako se izabere sraricni
moriv, onda ce se |os cesce uporrebiri rakav neki |aki obrar
simbolicko ri|esen|e, ironi|ski komenrar, neka igura ap-
surda ili paradoksa.
UDK. 71.(47.5}
Ante Feterlic
Iedee duge meuIe
U povodu . hrvotske revi|e |ednominutnih filmovo u Fozegi
Doo L|||o So|o Doo|oo (1. Dollon} 2. 04. !8. (Z. Tooic}
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 43 do 45 Pererlic, A.. ]edna duga minura
44
Takvo uvodno raspravl|an|e cini se opravdanim |er se ri|erko
nademo u prigodi kakvu pruza pozeski esrival prigodi
da se uv|erimo kako |e reperroar rog zanra bogari|i nego sro
mislimo. I da bi se dopunio rakav uvod cini se korisni|im
opisari rri prvonagradena ilma.
Prvu nagradu dobio |e svedski ilm Taj nali crni tra Larsa
Iorssberga i ]olana Dalrona. U ro| krarko| prici psic (mali
crni vrag) spasava u vrarolomno| rrci i zbrci kucu i gazdu od
provalnika, pa se zbog roga srerni gazda, s l|ubimcem u na-
ruc|u, na kra|u ilma s gordim osm|elom nam|esra prema ka-
meri, kao sro bi v|ero|arno cinio i u susreru s reporrerima. U
velikom bro|u kadrova, s v|esro izvedenim elipsama, prika-
zano |e zbivan|e ko|e bi u ripicnom c|elovecern|em igranom
ilmu zaokupilo ciravu nekolikominurnu sekvencu. Vri|eme
se dakle zbilo, a u posl|edn|em se kadru cirarski osrvarila
suprilna ironi|a na ilmove sa srernim zavrserkom, odnosno,
na ilmove u ko|ima |e ra| cov|ekov |ako dobri pri|arel| glav-
ni |unak. Upravo zbog roga cirara, posrignur |e do|am da se
vidio neki znarno dul|i igrani ilm s razradeni|om radn|om, s
pocerkom, sredinom i zavrserkom, a i s epilogom. Ako i
ni|e dosro|an Hepworla, na n|ega nedvo|beno pods|eca.
Drugu nagradu dobio |e iranski ilm Razlonljeni poled
Belzada Rasoolzadea ko|i rra|e sezdeserinku krace od ve-
cina (59 sec.), a ko|i se slozenoscu srrukrure razliku|e od ve-
cine osralil. To |e, naime, prikriveno raspravl|acki ilm,
moze se reci i misaoni ilm, ili barem ilm u ko|emu se zeli
nesro prokomenrirari. U prvome di|elu vidi se |edino sni-
ml|eni ekran na ko|emu se prikazu|e ilmska ili videoilmska
reporraza s pal|en|em sv|erla iz vece se udal|enosri pokazu-
|e da |e ro dvorana, mozda u nekom TV-srudi|u ili ilmsko|
skoli, s deserak gledarel|a okrenuril ledima prema kameri, a
ko|i sada usra|u i odlaze. I sli|edi sada zavrsni kadar poanre.
u krupnom ili blizem planu prema kameri se okrenuo co-
v|ek, recimo pedesergodisn|ak, naborana lica, ko|i se sm|es-
ka/ceri prema gledarel|ima u dvorani kina. Ociro, ne pripa-
da on rom civiliziranom prosroru skole ili srudi|a, on |e srra-
nac u rom okolisu, monrazno |e n|emu pridodar. No, n|egov
izgled i sm|esak |asno komenrira|u ono sro |e videno. snima-
|u se, dakle, ilmovi o raru, a ri se ilmovi gleda|u i mozda i
proucava|u. Zaniml|ivo i sal|ivo! Dakle, ri|ec |e o sad ne
samo sadrza|no nego i srilski rrodi|elnom ilmu. Prvi bi dio
pripadao kompilaci|skom dokumenrarnom ilmu, drugi kla-
sicnom dokumenrarnom ilmu reziranom merodom imiraci-
|e skrivene kamere, a rreci ilmu isrine. rrebalo bi, naime,
samo da n|egov bi|edni |unak nesro lane prema kameri. No,
sro bi on imao reci Takva slozena konsrrukci|a, pods|ecan|e
na vise zanrova i prisrupa, kvalirera |e ko|a obnavl|a gledare-
l|evo s|ecan|e i uv|erava ga da bi doricni mogao progovoriri
aurenricni|e i uv|erl|ivi|e nego spikeri iz mnogil dul|il, pa
i ne bas neusp|elil ilmova.
Trecu nagradu, a i prvu nagradu gledarel|srva, dobio |e lr-
varski ilm Zorana Tadica 29. +. 1998. Tiranic u ovo| pro-
dukci|i |er ima i prvorazrednu ekipu. Uz renomiranoga reda-
rel|a ima rakvoga i glumca (Ivica Vidovic) i snimarel|a (Co-
ran Trbul|ak). Tra|e, dakako, unaroc rakvo| ekipi, samo |ed-
nu minuru, a sasro|i se i iz samo |ednoga kadra. Ivica, Vido-
vic, dakle, cira \ecernji list (od 29. IV. 1998. ro |e darum
sniman|a) i uvi|ek isrom krarkom psovkom iz na|svakodne-
vi|eg reperroara pobi|a, suprorsravl|a se, negodu|e u svezi sa
svakim naslovom. A onda krene iz sobe i kad zalupi vrara,
n|egove psovke biva|u dvosrruko demanrirane gromom.
Ociro, iz ilma progovara poerika vica, ali se sluri da iza re
krarke dos|erke sro|i dokumenrarisr. naslovi clanaka eika-
sno da|u panoramu nasil svakidasn|il i rra|nil problema.
Nedvo|beno, |edna minura dozivl|a|no moze biri znarno
duza. U zanru |ednominurnoga ilma, uz naznacene ekspre-
sivne porenci|ale, moguce |e preuzeri elemenre svil osralil
zanrova, a, kao sro prim|eri pokazu|u, komponenre raznil
zanrova mogu se preklapari, biri u akrivnom odnosu, sro re-
zulrira nizom asoci|aci|a i do|mova. A rakvi ilmovi su i zani-
ml|ivi. aurori gorovo svil u Pozegi prikazanil ilmova isko-
risrili su ru minuru. Izosrali su uglavnom ilmovi ko|i bi
iznenadili nekim rzv. ormalnim eksperimenrom, no re |e res-
ko naci i drugd|e. Ni|e bilo ni mnogo ilmova ko|i prereziro
izrazava|u neko sran|e ili ugoda|, ko|i bi se zasnivali na sra-
ricnom morivu ko|i se zavrsno rransormira. Kako |e receno,
prikazan |e 41 ilm (iz sesnaesr zemal|a) ko|i |e izabrala se-
lekci|ska komisi|a, a od roga gorovo polovica (2) bi|alu lr-
varski ilmovi. Medu sesnaesr ilmova na|uze konkurenci|e
za nagradu nasla nasla su se, medurim, samo rri lrvarska
uz Tadicev |os i Iozor Ivice Brusica i Iozit na ples Milana
Buncica, sro pokazu|e da ziri ni|e iskorisravao prednosri do-
maceg rerena. Ne znaci ro, medurim, da su lrvarski ilmovi
bili ineriorni, nego da |e medu srranima bilo bol|il. A medu
lrvarskim ilmovima bilo |e i radova srudenara Akademi|e
dramskil um|ernosri iz Zagreba, pocerak (v|eru|emo) prakse
ko|u rreba podupri|eri radi prakse i radi suocen|a s druk-
ci|im konkurenrima.
Zavrsava|uci, red |e posveriri se ovome esrivalu kao manie-
sraci|i. Iesrival |e krarak, rra|e svega dva dana a sve se usre-
dorocu|e na |ednu pro|ekci|u. Cledarel|i rada u dvorani grad-
skog kazalisra odgleda|u sve prerlodno selecionirane ilmo-
va, a zarim se prikaze sesnaesr ko|i su izabrani u na|uzu kon-
kurenci|u ko|i, dakle, mogu biri i nagradeni. Prema rome,
gledarel|i mogu ri|ekom isre veceri usporedivari svo|e do|mo-
ve sa sudovima i odlukama ziri|a, a isrodobno, upravo zbog
roga, rasre i naperosr u ocekivan|u rrecega cina, a ro |e
odluka ziri|a i prikazivan|e nagradenil. Buduci da i gledare-
l|i bira|u svo| na|bol|i ilm odnos gledarel|srvo ziri |e podo-
/ 8o|oo C|ooco (8. Rosoolzooo}
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 43 do 45 Pererlic, A.. ]edna duga minura
45
sra akrivan. Sve u svemu, maniesraci|a se, znaci, razliku|e od
drugil ilmskoesrivalskil pa bi se mogla razmarrari i iz re
perspekrive, iz perspekrive posebnog gledarel|skog iskusrva.
Razliku|e se i po rome sro |e ri|ec o neproesi|skim ilmovi-
ma. Kao i na drugim slicnim esrivalima i ovim ilmovima ne
prerlodi neki veci novac, a niri (veci ili ikakav) novac sli|edi
sro se, cini mi se, narociro odnosi na lrvarske ilmove. I
zbog roga esrival u Pozegi doima se kao oaza ilma, n|ego-
vil l|ubirel|a i privrzenika, a i zbog roga se moze ciniri mo-
delom ilmskoga zivora i d|elovan|a ko|i bi u Hvarsko| rreba-
lo preseliri i na druge kinemarograi|ske razine. Upravo zaro
val|a zalvaliri bro|nim sponzorima ko|i su dobrim di|elom
iz Pozesko-slavonske zupani|e ali i, na prim|er, iz Cakovca;
generalni sponzor |e Cakovecka banka d. d. banka iz m|e-
sra ko|e |e rakoder imalo znaca|nil ilmskil inici|ariva. Zbog
n|ilova rruda i inici|arive rreba israknuri i priredivace. Hr-
varski ilmski savez i CIR Iilm-video iz Pozege. Ovim po-
sl|edn|ima rreba zalvaliri |os i na gosroprimsrvu, a posebno
enruzi|asrima popur proesora Zel|ka Baloga i ing. Mile Be-
slica ko|i, skriva|uci zno|, s lakocom vode esrival, uspi|eva-
|u privuci i srrane gosre i srvara|u isrinsku ilmsku armoseru
ko|a prodire i izvan zidova dvorane.
Ante Feterlic
A loeg meuIe
AfIer Ihe 6
Ih
CroeIee MeuIe Move Cup
UDC. 71.(47.5}
All rle ilms (115) rlar arrived ar rle Pozega one minure ilm esrival are all rogerler o slorrer durarion rlan Titanic rlar is slown
in rle cinemas in Croaria ar rle rime o rle esrival. Tle comperirion selecrion was drasrically slorrer. 41 ilm (rle 2 Croarian ones).
Tle wlole comperirion rook one day. rle 41 ilms in comperirion were slown, rlen rle |ury publicly selecred 16 ilms or award com-
peririon (rle rlree Croarian ones), rlis selecrion was slown again, and rlen rle |ury publicly decided rle 3 winners. Tbat Iittle 8lack
Detil by rle Swedisl Lars Iorssberg and ]olan Dalron (rle 1
sr
award), Split \ieu by rle Iranian Belzad Rasoolzade (rle 2
nd
award)
and April 29 1998 by rle Croar Zoran Tadic (rle 3
rd
award). Tle lasr one won rle audience award. Tle inreresring rleorerical que-
srion is. wlar can be pur inro one minure, and wlar marks rle srrucrure o rlis slorr durarion. Tle answer is obvious. Tle srrucru-
re is marked by rle ending, rle dramaric or symbolic and mosrly expecrarion deying poinr, wlicl usually rakes only ew seconds. Tle
main body o rle one minure ilm is requenrly marked by rle cloice o rle dynamic mori, presenred rlrougl ellipric ediring and by
aggressive visuals, all closen sucl as ro prepare rle inal ending poinr, ro ser up rle expecrarions rlar will be lucidly violared ar rle
end. Tle concrere samples o rlese srrucrural claracrerisrics are ound in rle rlree awarded ilms, wirl rle lasr, Croarian one presen-
red in one slor. Tle genre is markedly non-commercial, o no inancial use, and rle esrival is an oasis o pure love or ilm and
or un, well organised and in riendly spirir.
# / Nrte|sle !. ea|er erle Kees. semes|elal ea|er. !\N!, 1. mla
I. 1. !. / Nrte|sle !. st., r. lerea !e1lt, l. Oerea !r|aljel. /a|ersll s|a-
1le Fe|ere|lje, |llm, tl1ee, lere|. !\N!, ! mla
/ |KOK|N OL/NC| / lrea !I. ea|er |elte1 Keseelte1e lrealea Ieaa Clae-
me !etle| \N!, 1. mla
/!OlC \|C!OK / Deasle !I. st., r., l., m|. !lemes |lrem, l. Keere |relaer,
m|. Kaa| |jerea, |ea |ells|lt |re|lers !e|el Fllmjre1al|lea \N!, ! mla
|llNl! ||U!lN|!!} / ele1ealje !. st. r., Pe|re Cejetsll, l., m|. !le|e1ea Ke-
s|etsll. /le1emsll llaella|, !lejje. !\N!, 1. mla
|K/lN!PO!!lNO / Nrte|sle !. r., st. !emlslet Flle|, /a|eale Nalt, l. ler !e-
te|etlt, Nrteje !em|rel, m|. \eljle !eerlt-Paal, Uje lrellt. |ea Pe|er !eml-
tlt, l. Les \e|es !\N!, ! mla
COUNlC/!lON |K|/KDON / |alesle !. ea|er Clrls|leae Keleall. se-
mes|elal ea|er. !\N!, 1. mla
CO!O! / Nrte|sle !. st., r., l., m|. Oajea |r|eretlt. |ea Demlr Kelli
FK\K lejreilt, lejreilt. !\N!, 1. mla
CIK|LN! !!/'L / !te1sle !I. r., st., l., |ea Lers Ferss|er, !elea Del|ea, m|.,
|ea !elea Del|ea semes|elal ea|er \N!, ! mla
D/N / Nrte|sle !. st., r., m|. /lea !el1e, l. Pe|er !artetlt, Dreea Leie|e.
Klae lla| !jll|, !jll|. !\N!, 1. mla
D/NKU|L |!N/NK IOU} / |ellje !I. st. Freas De|reawer, r., l., m|., |ea Ke-
slle Lemseas. /t|lea. \N!, ! mla
D/! OD|L / /as|rlje !. r., st. Frl|t Ore|ter, l., m|., |ea Nelat |ratller. K. D.
K. O. \N!, ! mla
D|N LlLL| !\/K!/ D!/\OL|N / !te1sle !I. st., r., l., |ea Lers Ferss|er, st., r.,
m|., |ea !elea Del|ea. semes|elal ea|erl. \N!, ! mla
|PPUK !l UO\| / Nrte|sle !. st., r., l. llltej Le|a1lt, m|. erle Orearlt.
\l1ee1railae COOO Da|rete, lere|. \N!, ! mla
|KO!lC lND / |ellje !. st., l., m|., |ea !lm \erstleerea, r. /l|eas \erstlee-
rea. !mel|llmtla| Nels-Oj-Dea|er |ellam. !\N!, 1. mla
|UKOP/CUP / !tltersle !. ea|er Keael1 Ner|laer. \F/\ Us|er Cl. !\N!,
! mla
NODNlK / Nrte|sle !. st., r., l. slajlae ea|ere, l. ltlte |raslt. Klaella| Ll-
|aralje-|llm, Kljele. \N!, 1. mla
l / Nrte|sle !. ea|er !eslj e|lt. OFK Fllm-tl1ee, Peiee. \N!, ! mla
lN!lD| / Nrte|sle !. ea|er ler lteaetlt OFK Fllm-tl1ee, Peiee \N!, ! mla
l!!O / Nrte|sle !. st., r., |ea !eaje Kljejlt, l. /ae ltealt, m|. \eljle !eerlt-
Paal. O. K. D. K. !\N!, 1. mla
!U-NU! l/\K!lO N/ K/!! / Nrte|sle !. st., r. erlje elaer, l., m|., |ea Nl-
aeslet Ojetlt. lretae raje mle1ll Daaet, \aleter l Fllmsle seltlje jre-
jel|e \K Ore|l|l \N!, ! mla
L/!! / e1ersle !. st., r., m|., |ea !l|er Oales, l. K & O. !\N!, ! mla
/L/Kl / Peljsle !1. ea|er Nearl Lelaer| /KF Clemll, Oswletlm. \N!,
1. mla
|DUl| / Nrte|sle !. st., r., l. ltterle !er1eretlt, m|. Dealjel eletlt, |ea l.
Kar|etlt, D. !eater. !|a1lj 1ltejae lere|, lere|. \N!, ! mla
|OKl|! / ele1ealje !. st., r., l. l1retle Kralj, m|. lle \eletsll, |ea lle !e-
let, !eie Keletsll. ll|ea eaell, |l|ele. \N!, ! mla
l!!lON lPO!!l|L| I / Freatasle !I. ea|er Kejleel Plea semes|elal ea-
|er. !\N!, ! mla
l!!|KN/CN! / Njemetle !. ea|erl l\/-Fllmraje. !. laels|e1|er Fllm-\l-
1eelrels. !\N!, 1. mla
O!/ /!K/ / / Nrte|sle !I. ea|er Derle \eralt |aa1l. semes|elal ea|er.
\N!, ! mla
Nl|!! / Nltetemsle !I. ea|er Oreaj 1. \l1eeem-Neerlea. !\N!, 1.1 mla
PlCNlC / Ceile Keja|llle !I. ea|er lte Keae|lere. semes|elal ea|er. \N!,
POll\ N/ PL|! / Nrte|sle !. st., r. llea |aatlt, erlje !e|re, r. llea |a-
letet, m|. Demlr Catlt. /a|ersll s|a1le Fe|ere|lje, |llm, tl1ee, lere|. !\N!,
! mla
POlOK / Nrte|sle !. ea|er ltlte |raslt. Klaella| Ll|aralje-|llm, Kljele.
\N!, 1. mla
K|O!|D CON!KOL / Njemetle !. ea|er !lemes Kemal|t. semes|elal ea-
|er. \N!, 1.1 mla
!!K/N / Nrte|sle !. st., r. !emlslete \erei, llea |aletet, l., m|. llea |a-
letet, m|. Demlr Catlt, |ea Nlae Dereatla. /a|ersll s|a1le Fe|ere|lje, |llm, tl-
1ee, lere| !\N!, 1.! mla
!|L|PNON| / lrea !I. ea|er /mlrlslele| Ketetlea. lrealea Ieaa Claeme
!etle|. ! mm, 1. mla
!l!lN/ / Nrte|sle !. st., r., |ea Dejea Kljejlt, l. le1ea Netrlt-Oereaet, m|.
\eljle !eerlt-Paal. |es|l Fllm Ce., lere|. !\N!, 1. mla
!OKON!O !KlP / !/D !I. ea|er |e| elere. ltllea \l1ee/etle elers
! mm, I1/sl/sel, ! mla
U !|DNO !!|KU |FlN/L|} / Nrte|sle !I. ea|er Derle \eralt |aa1l. se-
mes|elal ea|er. \N!, 1. mla
U|O!!!\O \lK!OK/ C. / Nrte|sle !. st., r., l. \e1rea !emeaetlt, m|., |ea e|-
le De1l. Klae lla| lere| l Nrte|sll |llmsll setet. \N!, ! mla
UPl!NlK / Nrte|sle |!I.}. st., r. !letea !eleat, l. Deae |a1lsetljetlt, m|. lteae
\alte, |ea \jerea Petllalt. /le1emlje 1remsle amje|aes|l, lere|. \N!, 1.
mla
\lD|O!KUC! / |ellje |!I.}. ea|er Kltler1 erslell. |etem. !\N!, 1.
mla
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 46 do 47 Iilmograi|a i nagrade 6. lrvarske revi|e...
46
Flmogref[e 6. HrveIske rev[e
[edeomeuIeog flme
(5luzbeni progrom / Officiol Frogromme}
POZEGA 98.
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 46 do 47 Iilmograi|a i nagrade 6. lrvarske revi|e...
47
1. eegrede (xleIee plekeIe, dplome, grefke
ekedemskog slkere V. Kulse]
D|N LlLL| !\/K!/ D!/\OL|N
ea|erl Lers Ferss|er !elea Del|ea, !te1sle
2. eegrede (srebree plekeIe, dplome, grefke
ekedemskog slkere Z. Vrkl[eee]
/ |KOK|N OL/NC|
ea|er |elte1 Keseelte1e, lrealea Ieaa Claeme !etle|, lrea
3. eegrede (broeeee plekeIe, dplome, gref-
ke ekedemskog slkere Z. Noveke]
I. 1. !.
ea|er lerea !e1lt, /a|ersll s|a1le Fe|ere|lje, |llm, tl1ee, lere|,
Nrte|sle
Negrede UNCA-e
!l!lN/
ea|er Dejea Kljejlt, |es|l |llm Ce., lere|, Nrte|sle
Negrede publke (grefke Poege Z. Ceke]
I. 1. !.
Nrte|sle
Negrede Ceskog xbore UNCA-e (CVU]
lN!lD|
ea|er ler lteaetlt, OFK Fllm-tl1ee, Peiee, Nrte|sle
Negrede Geler[e Beck (grefke ekedemskog
slkere B. 0ogeee]
POlOK
ea|erlte ltlte |raslt, KK Ll|aralje-|llm, Kljele, Nrte|sle
Negrede Geler[e He[derov (grefke eke-
demskog kpere M. Seege]
I. 1. !.
Nrte|sle
Negrede 6. HrveIske rev[e
[edeomeuIeh flmove
Mogrode medunorodnog ziri|o
ako su svi osim mo|e ra|nice vec odavno orisli, nekako mi
se |os ne napusra ured. Cledam kroz prozor prema Koru-
rasko|, no zapravo ne gledam ulicu, ci|i svaki dio kolnika
znam napamer, vec gledam kroz n|u. Perak |e, kasno po-
podne, svi su orisli kucama, i cisra me li|enosr, gorovo
opi|enosr risinom ko|a vlada, sprecava da podignem slusa-
licu i kazem ra|nici da moze kuci. Tu i ramo, pogled mi
padne na moror, mo|u Hondu C8R 900 RR Iireblade. ]e-
dina srvar ko|a me |os uvi|ek moze uciniri d|ererom. Mo|a
igracka.
Mo|a irma |e generalni disrriburer poznaril papirnaril
rucnika, i sasvim prisro|no zaradu|e. To |e li|ep podarak,
ali u ovom rrenurku mi i ne znaci bas previse. Posezem za
releonom, ali pri|e roga, orvara|u se vrara bez kucan|a i
Tina, mo|a ra|nica, ulazi u sobu.
Bas sam ri mislio reci da smo gorovi za danas pokusa-
vam |e predulirriri.
Vec A bas mi se dopalo ovo bul|en|e u prazno.
Oprosri smi|em se. Malo sam odlurao mislima.
Sreca da zivire sami, pa vas nirko ne ceka.
Previse mi |e i |edna osoba ko|a se brine. Nego, kad
cemo mi vec |ednom preci na ri, Tina Ovo |e malo beda-
sro.
Sro mogu, kad volim ormalizam.
Znam. Idi sad, oprosri sro sam re zadrzao. ]a cu zakl|u-
cari.
Dobro kaze Tina, i zasra|e na vrarima pokazu|uci mi
svo| rrbul u visokom m|esecu rrudnoce. Tina |e |edna od
onil zena ko|e su uvi|ek srerne; rrudnoca |e za n|u val|da
dvosrruka anri-graviraci|ska sila. Al, da. Samo |os |edna
srvar. Imare srranku.
Srranku Sad
Zapravo i ni|e srranka. Kaze da sre se |ednom davno
upoznali.
Tina, nisam sad bas raspolozen za nekakve ludake.
Iudakinje ispravl|a me Tina, i ravnodusno orvara vra-
ra, ali bas ra n|ena ravnodusnosr me izaziva. Tina za-
usravl|am |e. Ona se okrece i dobacu|e mi podrugl|iv sm|e-
sak. ]a ga guram kao riba s na|vecim usrima u |ezeru.
Kako izgleda
Nisra ne govori; n|en se osmi|el samo povecava, do re
m|ere da bi lako mogao zalvariri i ra| veliki, nareceni rr-
bul. Dobro, neka ude kazem. Zrrvovar cu se zbog
posla.
Tina mi dobacu|e |os |edan podrugl|iv pogled, i odlazi.
Vrara se besumno zarvara|u, osravl|a|uci mi rrenurak da se
saberem. Cu|em kako Tina govori mozere uci, a onda
mi ponovno pada na pamer mo| moror. Iznenada ne
mogu docekari da s|ednem za n|egov upravl|ac i porpuno
se ods|ecem od van|skog svi|era. Dizem se.
Vrara se orvara|u. Kroz n|il ulazi mlada zena u |ednosrav-
nom odi|elu, sa crnim suncanim naocalama ko|e uopce
nisu porrebne |er |e gorovo mrak. Ima dugacku kosu zlar-
nozure bo|e podi|el|enu po sredini. Ima nesro u rom licu
sro me udara kao rererni vlak. Kosa |e sv|erli|a. Ona skida
naocale i pusra da vidim n|ene duboko, duboko smede
oci.
Iza ko|il |e rama ilmske dvorane.
Iznenada vidim samog sebe kako s|edim u dvorani pra-
znog kina. Zidovi dvorane kao da su zivi i ropli, kao da
pulsira|u u snaznim rirmovima.
Zdravo, Corane kaze ona, kao da |e ro na|normalni|a
srvar za reci posli|e roliko vremena.
Narali|a cu|em se kako nesv|esno govorim.
Kako si kaze ona, lagano se sm|eska|uci.
Mo|a suvisla recenica se rasprsu|e kao kap rinre u vodi.
Mislio sam da vise ne posro|is kazem, os|eca|uci kako
mi ci|elo ri|elo obuzima drlravica. Ali ne one vrsre kao
kad prodem kroz promerne skare sro zbog mo|e nedozvo-
l|ene brzine skoro zavrsi sudarom. Druge vrsre.
Vidis kaze Narali|a polako mene |e drzalo upravo ro
sro sam znala da ri posro|is. Uvi|ek sam ro znala.
Ona |os uvi|ek sro|i, s naocalama u ruci, kose rasure po ra-
menima, i gleda me kao da ni|e proslo deser godina orka-
ko smo se zadn|i pur vid|eli.
Sro |e izgleda da |e malo unespoko|ena mo|im mir-
nim drzan|em. Nisi za |ednu kasnopodnevnu pro|ekci-
|u
]os uvi|ek mozes piram, s isrinskim cuden|em.
FLMSKA PRCA
48
Mili|on vezic
L[eIo s NeIel[om
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 48 do 58 Ivezic, M.. L|ero s Narali|om
49
Mogu kaze ona. Sigurno si cirao previse znansrveno-
anrasricnil romana. Ne gubimo bas sti sposobnosri sra-
ren|em. Neko vri|eme surim, samo |e gledam.
Nemo| biri l|ur na mene, Corane. Morala sam orici.
Zasro
Pre|ednosravno piran|e. Pira| me nesro drugo.
Nemam drugil piran|a.
Mislim da |e sad pravo vri|eme.
Za sro
Za nas.
Prerposravl|am da se mo|im rodirel|ima ni|e svid|elo sro
sam na kra|u rreceg razreda sredn|e skole imao rri nega-
rivne oc|ene. Mislili su da nemam ambici|a. Te dvi|e srva-
ri bile su dovol|ne da me dovedu do roga da um|esro na
moru rog l|era zavrsim u Lipiku kod srrica. Srrinu |e po-
slao k nama u Zagreb, da mu ne smera kad radi.
Dobio sam naredbe da pomognem koliko mogu oko ob-
nove srarog krova. I pripremam se za popravne, naravno.
Iako sam znao da |e ro cisra ormalnosr i da cu biri slobo-
dan ako ro budem lrio, ni|e mi se bas osravl|alo mo|e
drusrvo.
Ipak, nisam imao izbora.
Lipik |e pri|e rara bio idilicno m|esro (ne da sam ro znao
ci|eniri), ali meni |e bio dosadan. U pocerku.
Uskoro sam slvario kako |e posao oko kuce prilicno za-
bavan. Ukl|ucivao |e dosra rusen|a posebno oko krovnil
greda a rusen|e |e bilo nesro sro mi ni|e bilo srrano. Ra-
dio sam od osam u|urro pa do negd|e per, sesr, kad sam
odlazio do bazena da se okupam. Srric |e osra|ao |os bar
dva-rri sara. Ponekad sam masrao kako |e ro sro gradimo
nekakav goricki roran|, a ne samo |os |edna obicna kuca s
crvenim cri|epovima. Svidala su mi se dva visoka bora
ispred kuce; davala su |o| dodir neobicnog.
Da mi ne bi bilo dosadno, srric me upoznao s nasom da-
lekom rodakom (meni re srvari nisu nikad bile porpuno
|asne), Kararinom, r|. Karicom. Kad mi |e rekao da me
vodi osobi ko|a se zove Karica, pomislio sam da ce me do-
cekari srari|a, punasna gospoda i ponudiri me raki|om, no,
nekoliko ulica dal|e, slvario sam da |e Karica rek dvi|e go-
dine srari|a od mene. I uz ro, sam vrag, kao sro |e reka-
o mo| srric, osravivsi me na samo s n|om u kuci.
Karica |e bila p|egava i uvi|ek nasmi|esena d|evo|ka, a sro
se rice vraga u n|o|, nisam mogao puno prorur|eciri srricu.
Prvo cega se s|ecam na n|o| bila |e ma|ica ispod ko|e ni|e
bilo grudn|aka, i dvi|e savrseno okrugle do|ke s parom
znarizel|nil bradavica. Karica |e imala oko za deral|e, rako
da mo| pogled ni|e prosao nezapazen. Srric ri |e zakon
rekla |e prvo, sm|eska|uci se.
Ala promrml|ao sam.
Zasro bul|is u mo|e sise upirala me zarim, ravnim gla-
som kao da pira koliko |e sari.
Zbun|eno sam |e pogledao, a zarim se glasno nasmi|ao.
Nikad nisam vidio okrugli|e rekao sam.
Al, ro rekla |e, savrseno mirna. Mislila sam da ne-
sro ni|e u redu s n|ima.
Sve |e u redu rekao sam, pira|uci se |esu li svi ovd|e ra-
kvi cudaci.
Veceri sam obicno provodio gleda|uci neobicnu zalilu il-
mova moga srrica. Video |e bio americki, s ogromnim ruc-
no izradenim rransormarorom ko|i se ako nisra nikad
ni|e pregri|avao. Iilmovi su bili uglavnom americki klasi-
ci, ali ru i ramo ulerio bi nekakav opskurni loror. Cesro
bi mi u pos|eru dosla Karica, ko|a bi usla kroz prozor pri-
|e roga me uvi|ek presrrasivsi kucan|em kao gradski dec-
ko ko|i zivi na dvanaesrom karu nisam bio navikao da mi
nerko usred noci naglo pokuca na prozor. Osrala bi zarim
ko|il deserak minura cvrsro srisnura uz mene, iako |e na
kreveru bilo sasvim dovol|no m|esra da se ne dodiru|emo.
Vol|ela me nadrazivari, i kad bil |a napravio nekakav po-
krer, brzo bi me zausravila.
Bila |e previse nesrrpl|iva da pogleda bilo ko|i ilm do
kra|a.
Kakva gluposr bio |e n|en krarak komenrar na Casa-
blancu. I ro |e ilm ko|i svi roliko vole
]edini ilm ko|i |e zaisra do kra|a pogledala bio |e Hirc-
lcockov zalurali Netolje s Harryjen, ko|i |u |e zadrzao
smrrno ozbil|nog izraza lica uz ekran. Sro ri |e, Karice
zabrinuro sam upirao sam kad |e ilm zavrsio.
Ovo ri |e na|bol|i ilm rilo |e rekla, i orisla.
Karica ipak ni|e bila sralno sa mnom. Kad |e ni|e bilo, ne-
kad bil se isao proserari po gorovo pusrim, mracnim uli-
cama gradica. Opusrala me mirnoca Lipika; ru |e mo| um,
ko|i |e inace konsranrno radio na visokim obrra|ima, ko-
nacno dobio priliku da snizi radnu remperaruru.
Prilikom povrarka iz |edne sern|e, ugledao sam sv|erlo u
kuci do srriceve. Ne sv|erlo od lampe ovo |e bilo sv|erlo
od nekakvog ekrana. Bilo mi |e neobicno ro vid|eri |er |e
inace ra kuca uvi|ek bila u mraku srric mi |e rekao da su
ri sus|edi na l|erovan|u. Prisao sam prozoru koliko sam
mogao a da ro ne izgleda upadl|ivo. Izgledalo |e kao da |e
negd|e izvan mog vidnog domera sm|esren pro|ekror; na
zidu sam mogao vid|eri kadrove kako se izmi|en|u|u.
Nakon nekoliko rrenuraka, zapan|eno sam slvario da se
pred mo|im ocima vrri Izorcist. To |e bio |edan od ilmo-
va ko|e ni danas nisam mogao gledari porpuno opusreno.
Bio sam radoznao i lrio saznari rko |e osoba ko|a u zamra-
ceno| kuci gleda rakav ilm. Priblizio sam se |os za cenri-
merar, lri|uci orkriri osobu u mrrvom kuru iza zida.
Pod mo|om nogom iznenada |e popusrio kamen. Udario
sam glavom u sraklo.
Zveker |e od|eknuo kao pucan| u mrrvilu noci. Sagnuo
sam se koliko sam brze mogao. Nerko |e iznurra ugasio
pro|ekror, |er |e osrala samo lampa ko|a |e bacala sablasno
sv|erlo na srricevu kucu. Na zidu sam ugledao neci|u silu-
eru. Bio |e ro obris zenskog ri|ela; vidio sam dugu, rascu-
panu kosu i dvi|e ranke ruke. Corovo sam zausravio disa-
n|e. Cuo sam samo kako mi srce snazno lupa.
Zacuo sam orvaran|e prozora. Iznad mene, duboko, uzne-
mireno disan|e. Tra|alo |e nekoliko srravicno dugackil
rrenuraka, a onda se sv|erlo ugasilo. Pricekao sam par mi-
nura, a onda se polako odsul|ao do srriceve kuce. Legao
sam u krever sav zno|an, a srce mi |e |os uvi|ek snazno ru-
klo. Pri|e nego sro sam zaspao, nalozio sam si da ispiram
srrica o sus|edima preko pura.
Surra, na krovu, okli|evao sam s piran|em. Nisam ni sam
znao da li iz srrala od osobe ko|a |e orvorila prozor, ili od
srrala da ob|asn|en|e ne ispadne previse banalno. Srric
ni|e bio pricl|iv dok smo radili; imao |e sralan, na prvi po-
gled usporen riram, rako da |e izgledalo kao da bilo rko
radi vise od n|ega, ali, kad sam usporedio svo| rad s n|e-
govim, rek se onda vid|elo da zapravo nisam napravio ni-
sra. Kad sam ga konacno upirao rko zivi u kuci preko
pura, neko |e vri|eme nasravio radiri, kao da me ni|e cuo,
a onda mi |e dobacio cudan pogled.
Zasro me ro piras rekao |e, brisuci zno| sa cela.
Tako, vidio sam sv|erlo |ucer navecer. A znam da ni|e
bilo nikoga pri|e.
Sigurno su malu vrarili kuci rekao |e srric rilo, vise
sebi nego meni.
Kakvu malu
Okli|evao |e neko vri|eme pri|e nego sro mi |e odgovorio.
Bilo |e ro vise nego cudno od n|ega.
Ta mala preko pura sralno izaziva vraga. Sigurno su n|e-
ni imali problema s n|om na l|erovan|u su, znas pa su
|e sinoc kasno vrarili kuci.
Kakvi problemi
Srric se nasmi|ao. Radoznao si, la Ha|de, bol|e da na-
sravimo s poslom.
Znao sam da vise nisra necu izvuci od n|ega. Bar ne u idu-
cil sar-dva. Pogledavao sam u n|egovo lice, pokusava|uci
orkriri nekakav izraz ko|i bi mi dao rumacen|e ci|ele siru-
aci|e, ali n|egovo |e lice bilo kao kamena maska.
Na kuci pored nas u svakom sluca|u ni|e bilo znaka da ima
zivil; sve rolere bile su spusrene, i ni|e bilo nikakvil su-
mova. Ipak, imao sam os|eca| kao da me nerko promarra.
Ta| se os|eca| ni|e izgubio ni posli|epodne na bazenu. Po-
kusavao sam sreci kakvu-rakvu kondici|u, da mi l|ero ipak
porpuno ne propadne. Svaku vecer bil preplivao srori-
n|ak merara. Isrini za vol|u, vec sam bio preplanuo, kao da
sam na moru. Os|ecao sam se dobro i snazno, a rako se ni-
sam cesro os|ecao u gradu.
Pri dnu bazena ugledao sam Karicu, u drusrvu muskarca
ko|i |e sigurno imao dvadeserak godina vise od n|e. Ni|e
mi bilo |asno sro |e onda cinila d|evo|ka iz kuce preko
pura, ako srric ni|e prigovarao za Karicino ponasan|e. Ubi-
|ala l|ude U s|ecan|e su mi dosli svi oni americki nisko-
budzerni lorori, kuce ko|e su zapravo iznurra labirinri,
podzeml|a prepuno ra|nil prolaza, skrivenil grobnica...
I konsranrno, ra| os|eca| da me nerko promarra. Mracan
oblak |e za rrenurak prekrio sunce, i |a sam se srresao, i
umorao u rucnik.
Te veceri ni|e bilo nisra zaniml|ivo na relevizi|i, pa sam iz
ormara izvukao video i rransormaror. Mo|i su odavno
orisli spavari, no |a sam |os uvi|ek bio pun energi|e. Prele-
rio sam pogledom preko naslova, ali nekako mi se ni|e
gledalo Irobujalo s tiboron. Izvukao sam 8i Red One,
rarni ilm s Lee Marvinom. Iako sam ga gledao vec sigur-
no per-sesr pura, lrio sam nesro dugacko, nesro sro ce me
opusriri. Lee Marvin bio |e |edan od mo|il omil|enil glu-
maca. Ponekad bi me pods|ecao na srrica; imao |e ukoce-
no lice na ko|em se resko mogao ulvariri neki os|eca|.
Negd|e na pola ilma, nesro |e zakucalo po prozoru. Po-
mislio sam da |e Karica, pa sam se digao i orvorio prozor.
Ni|e bilo nikoga.
Vrario sam se narrag u krever, misleci da mi se pricinilo.
Mozda |e bila Karica pa se predomislila. Ni minuru kasni-
|e, nesro |e ponovno zakucalo po sraklu. Os|erio sam kako
mi se |eze dlacice na vraru. Nagnuo sam se kroz prozor,
ali sve sro sam mogao vid|eri bio |e mracan, pusr vrr. Na-
vukao sam renisice i izasao van preko prozorske daske. U
vrru se culo rilo suskan|e.
Skoro sam pozvao Karice, ali u zadn|i rren sam se za-
usravio. To |e bila na|glupl|a srvar u lororima odari gd|e
si. Oprezno sam krenuo napri|ed. Ni|e bilo m|eseca, i sko-
ro se nisra ni|e vid|elo. Imao sam os|eca| da se zrak zgu-
snuo kao med, kao da |e sve gusci i gusci.
Onda sam os|erio ruku na ramenu. Naglo sam se okrenu-
o, i suocio s neci|im sablasno bi|elim licem. Viknuo sam,
ali |edna se ruka zausravila na mo|im usrima i prigusila
krik.
D|evo|ka ko|a me prepala orkrila |e nasmi|eseno lice izme-
du gomile ramne kose.
Budalo rekla |e kroz smi|el. Zasro vices
Tko si ri uspio sam promrml|ari. ]edva sam cuo vla-
sriri glas od lupan|a srca.
]esam re, la! A mogao si me |ucer spi|unirari!
Ti si ona
Da rekla |e i dal|e se smi|ul|eci |a sam ona proble-
maricna.
Ti si gledala Izorcista |ucer Sama
Sro re se rice.
Sro me se rice Skoro sam dobio srcani. ]a sam Coran,
uspur.
Narali|a. Pa, Corane, ne bi li bilo gosrol|ubivo da me po-
zoves k sebi Ipak smo na rvom rerirori|u.
Drago mi |e sro si se sama pozvala rekao sam, i za rre-
nurak pogledao na srranu. Ucinilo mi se da |e nesro sus-
50
51
nulo. U meduvremenu, Narali|a |e nesrala. Sro sad...
promuml|ao sam.
No, gd|e si zacuo sam Narali|in glas. Ona |e vec bila
u mo|o| sobi. Kroz prozor.
Srvarno si brza rekao sam, i onda i sam uskocio unu-
rra.
He|, pa ri gledas Iullerov ilm! uzviknula |e Narali|a.
Tise ova| pur |a sam n|o| sravio ruku na usra. Mo|i
spava|u.
Iuller! rekla |e, sirom rasirenil oci|u.
Sro s n|im upirao sam, rek sad ima|uci priliku da |e
bol|e pogledam. Ispod divl|e kose nalazilo se umil|aro, go-
rovo d|ec|e lice. Mogla |e imari sedamnaesr ili osamnaesr
godina. Iznenada sam slvario da me pods|eca na |edno
zensko lice s junbo plakara ko|i |e reklamirao omeksivac
za rubl|e; lice za ko|e sam mislio da |e na|l|epse na svi|eru.
Kako me mozes ro pirari Znas li kakva |e parn|a doce-
kari dobar ilm na relevizi|i I onda nalerim na Iullera!
Nemo| mi samo reci da |e ci|elo vri|eme bio ovd|e! Ni|e
val|da!
He|, rise! ponovno sam morao sraviri ruku na n|ezina
usra. N|ene ogromne oci bile su na rubu panike. Nisam
bas cesro imao priliku sresri se s rako nemirnom osobom.
Bir cu mirna obecala mi |e, srisava|uci glas. Imas li
|os ilmova
Tu, u ormaru rekao sam, odmal slvaca|uci da cinim
gresku. Narali|a |e u sekundi bila pored ormara, zarim u
n|emu. Kasere su pocele ler|eri na sve srrane.
Nerko |e pokucao na vrara. Sledio sam se. Narali|a se
iznenada umirila.
Corane zacuo sam srricev glas. ]esi li dobro Kakva
|e ro buka
Dobro sam odgovorio sam, pokusava|uci zvucari pos-
pano. Ruzno sam san|ao.
Ala zacuo sam srricevo brundan|e. Koraci su se pola-
ko udal|ili od mo|il vrara.
Oprosri prosaprala |e Narali|a.
Bez ri|eci sam srisnuo srop na videu i s|eo preko pura
Narali|e. Ona se bez ri|eci digla i posla prema prozoru.
He|, kuda ces
Sad sigurno zelis da idem rekla |e. Uvi|ek dovedem
druge u nepriliku.
Ma kakva neprilika rekao sam. Srric se u|urro nece
ni s|ecari da se budio.
Sigurno
Sigurno. S|edni.
Sm|esrila se u naslon|ac. Nosila |e krarke llace, pa sam
mogao vid|eri n|ena kol|ena, ko|a su na mo|e iznenade-
n|e bila prepuna ogreborina i sasusenil rana.
Sro ri |e s nogama upirao sam.
A, nisu samo noge nonsalanrno |e rekla, i zavrnula ru-
kav. Slicnil rana bilo |e i po rukama. Moror rekla |e.
Moror Ti vozis moror
Ne vise. Tara mi ga |e zakl|ucao u garazu.
To ob|asn|ava rekao sam, vise za sebe.
Ob|asn|ava sto
Kad sam pirao srrica, rekao mi |e ra mala samo srvara
probleme.
Ma, rvo| srric |e dobar. Ni|e on kao drugi.
Sumn|icavo sam |e pogledao. Tvo|i su re srvarno doveli
kuci sinoc
Ala.
Zasro
Ni|e im se svid|elo mo|e ponasan|e.
Kako ro mislis
Radi|e ne bil o rome. Ionako mi se ni|e islo s n|ima na
more.
Neko smo vri|eme sur|eli, upirno gleda|uci |edno drugo.
À|de da pogledamo ilm do kra|a rekla |e.
Moze.
Legla se pored mene na krever, i napravila dvi|e srvari
ko|e su me ako ni|e sve pri|e roralno zbunile. Prvo, sra-
vila mi |e glavu na rame; i drugo, primila me ispod ruke.
Ne smera re upirala me, na|nevini|im glasom ko|i |e
uopce mogao posro|ari.
Surke smo pogledali ilm, |a se nisam gorovo ni pomaknu-
o. Val|da |e bilo necega u onome sro kazu da, ako odmal
ne krenes agresivno, kasni|e nemas snage da se obranis.
Cekao sam sro ce se iduce desiri.
Kad |e ilm zavrsio, ona se okrenula prema meni, i dala mi
lagan pol|ubac u obraz.
Hvala na ilmu rekla |e, i naglo se digla iz krevera.
He|, ceka|! viknuo sam za n|om, ali ona |e vec iskoci-
la kroz prozor i nesrala u noci.
Polako sam se vrario narrag u krever i pogledao na sar.
Bilo |e pola rri u|urro. Pomislio sam da |e bol|e da legnem,
ako se surra zelim dici u pola osam. Po glavi mi se |os mo-
ralo previse misli, a noc |e bila sparna i bez imalo v|erra.
Nisam zaspao |os dobril sar vremena, a i kad |esam, |os
uvi|ek mi ni|e bilo |asno zasro |e k vragu Narali|a gle-
dala Izorcista.
Iduceg dana sam svo|om zamisl|enoscu na krovu cak us-
pio iznervirari srrica, ko|ega inace nisra ni|e moglo izner-
virari. U pola dva me orpravio s krova.
Odi pod lladan rus viknuo |e za mnom. Hoces da
rknes s krova, pa da re moram nosiri na sav|esri!
Spusrio sam se l|esrvama s krova i krenuo prema kuci, kad
sam zacuo rilo psovan|e i zveker merala o meral. Dolazi-
lo |e iz sm|era Narali|ine kuce. Na brzinu sam se obrisao
rucnikom i navukao ma|icu. Polako sam obisao kucu, i
naisao na Narali|u ko|a b|esomucno lupa pilom po lokoru
od vrara garaze.
Imas preslabu pilu rekao sam, na sro se ona rrgla. Sad,
po danu, mogao sam deral|ni|e vid|eri n|enu bli|edu kozu
i duboke podocn|ake ko|i nisu prisra|ali n|eznim crrama
lica.
Hvala na dobro| moci opazan|a bi|esno |e rekla, i na-
sravila lupari po lokoru.
Bez ri|eci sam se okrenuo i orisao narrag do srriceve kuce.
Kad sam se vrario, bespomocno |e s|edila naslon|ena na
vrara garaze.
Mislim da ce ovo biri bol|e rekao sam i pokazao |o|
pilu ko|u sam izvukao iz srriceva alara. Na n|enom se licu
po|avio osmi|el. Znala sam da ce biri nesro od rebe.
Bez ri|eci sam se primio posla. Kao i sav alar moga srrica,
pila za meral bila |e u savrsenu sran|u, gorovo nova; izgle-
dala |e kao san svakog zarobl|enika.
Lokor |e uskoro popusrio. Orvorio sam vrara, znarizel|an
da vidim kakav |e ro moror vri|edan proval|ivan|a u gara-
zu. Uskoro sam slvario da sam zaisra budala. Ocekivao
sam nekakav mali Tonosot auromarik, ili u na|bol|u ruku
MZ.
U s|enama garaze cekala |e, ni vise ni man|e, Honda C8
750.
Narali|a |e prosla pored mene i doslovce zarlila moror.
Bo|a morora kao da |e pocela prelaziri na n|u, dopun|ava-
ri bo|u n|ene koze, cineci divl|u simbiozu, gorovo novi zi-
vor.
Ovo nema smisla reci na lrvarskom rekla |e. Would
you like a ride
Mislim promuml|ao sam ri ces voziri
Odmal sam slvario da ponovno radim budalu od sebe.
Narali|a |e blago nakrivila glavu i dobacila mi sazal|eva|u-
ci pogled. Ob|alala |e moror, i pokrenula srarrer. Posli|e
drugog pokusa|a, zaculo se lagano brundan|e. Polako |e
iskliznula van iz garaze. Ni|e izgledalo kao da bi mogla
imari problema s upravl|an|em zbog male r|elesne rezine,
ili snage. Izgledalo |e kao da |e moror napravl|en za n|u.
Onda upirala me. Plasis se zbog mo|il izgrebanil
kol|ena
Znao sam da od mog odgovora ovisi kako ce ona proci-
|eniri mo| karakrer. Imao sam |os uvi|ek roliko prisebnosri
da malo okli|evam, da ucinim siruaci|u dramaricni|om.
Zasro ne rekao sam, a ona mi |e uzvrarila osmi|elom
ko|i mi |e dao do znan|a da me cira kao novine na|veceg
ormara. S|eo sam iza n|e, sreran da me ako nisra nece
vid|eri pri|arel|i kako se sramorim vozeci se na mororu iza
zene.
Kad |e Narali|a odvrnula rucicu gasa, skoro sam odlerio s
morora. Cvrsro sam se primio za n|u i od rad |e bilo samo
|edno. ubrzan|e, i zarim oper, ubrzan|e. Zvuk Hondina
morora na deser risuca okrera|a v|ero|arno |e probudio sve
podnevne spavace. Nakon deserak sekundi, vec smo bili
izvan Lipika, na puru prema ergelama. Imao sam os|eca|
da idemo dovol|no brzo da, cak i ako padnemo i pogine-
mo, ro ne bi bilo nisra srrasno; i, sro smo brze vozili, os|e-
cao sam se sve sigurni|e i sigurni|e. Presrao sam se plasiri
lose cesre. Samo sam sirom orvorenil oci|u lvarao pe|zaz
ko|i |e ubrzano prolazio.
Kad smo se vrarili, i kad sam sisao s morora, morao sam
se primiri za vrara garaze. Kao da me u glavu pogodio ce-
kic od deser kila. Obrisao sam zno| s cela, i pokusao pri-
siliri kosu da ne srrsi kao da sam bio na elekrricno| sroli-
ci.
Sad mi |e |asno zasro ri |e srari zakl|ucao garazu. ]e li ro
n|egov moror
Ne rekla |e Narali|a. Imala sam |ako lose oc|ene, pa
mi |e rara obecao kupiri moror ko|i zelim ako il pobol|-
sam. Rekla sam mu da cu proci s per ako mi kupi Hondu.
I ]esi li
]esam.
Ne mogu v|erovari. Zasro onda proval|u|es u garazu
Tari se ni|e svid|ela mo|a vozn|a.
Mislim da mu se nece svid|eri ni prepil|en lokor.
Ma, pusri ro. Dodi.
Kamo
Surke me ulvarila za ruku i uvela u svo|u sobu. Ne samo
nam|esra|, vec i posrel|ina na kreveru bila |e crna.
To ob|asn|ava Izorcista rekao sam.
Sro
Proslu noc sam re pirao zasro si gledala Izorcista sama.
Sad mi |e |asno. Ti si clan nekakve sekre. Sve ri |e u crnom.
Ne lupera|. Iilm sam gledala iz osvere.
Kakve osvere
Mo|i rodirel|i rvrde da |e ra| ilm sreran, i nisu mi dali da
ga gledam. Zaro sam ga snimila, pa ga pusrim svaki pur
kad sam nervozna.
Zar i ri imas video
Ne bas.
Ne bas Sro onda
Vid|er ces. Ne zapirku| previse. Hoces nesro popiri
Sravila |e pred mene lasu ubiskyja. Izvadila |e casu i na-
rocila do kra|a.
Ti neces upirao sam, pomalo zbun|en.
Odmalnula |e glavom, orvorila ladicu i smorala joint.
Ne to. Hoces upirala me.
Inace nisam konzumirao nisra osim alkolola, ali ovo mi
se ni|e ucinilo kao obicna prilika. Naravno da locu re-
kao sam, i prvo orpio pola case, da se pripremim. Uskoro
sam duboko uvlacio joint. Hrio sam pirari gd|e ga |e na-
52
53
bavila, ali onda sam odusrao. Ne znam zasro, ali imao sam
predos|eca| da iznenaden|ima ni|e kra|.
I nisam se varao.
Hr|ela bil ri se zalvaliri sro si mi pomogao da dodem
do mo|e Honde.
Ni|e porrebno rekao sam. To sam ucinio zaro sro
sam dobra osoba.
Ne gn|avi rekla |e Narali|a, i digla se da porpuno za-
mraci sobu. Spusrila |e rolere rako da porpuno ubi|e sun-
ce. Nemam novca ni bilo cega mareri|alno pozel|nog,
osim morora a ro ri ne mogu dari. ]edino sro mi preo-
sra|e |e da ri pusrim neki ilm ko|i volis.
Pusris zbun|eno sam upirao, misleci da |e joint vec
poceo d|elovari.
Da. Ko|i bi ilm sad volio gledari
Bilo ko|i
Ako |e bio prikazan bilo gd|e kod nas, bilo ko|i.
Duboko sam se zamislio. To |e bila na|gora srvar. Kad bi
me nerko pirao ko|i mi |e na|bol|i ilm svil vremena, ne
bil imao po|ma. Deser minura kasni|e, palo bi mi na pa-
mer bar deserak naslova. Misli logicno, rekao sam si, ali
mi ni|e bilo |asno rko su ri l|udi ko|i se ponekad po|ave vi-
seci naglavacke sa srropa.
Corane zacuo sam Narali|in ril glas, odmal pored
ula. Udarilo re malo, |e li
Malo blazeno sam se nasmi|esio.
]esi se odlucio
Misli logicno rekao sam si |os |ednom, i odgovor mi |e
skliznuo pred noge kao moror u padu.
8rat s druo planeta rekao sam.
Tko
To |e ona| ilm o
Znam nasmi|ala se Narali|a. ]oln Sayles.
Pa ri znas sva imena promrml|ao sam.
Imam orograsko pamcen|e rekla |e ona.
Ne presra|es s iznenaden|ima rekao sam. Narali|a mi |e
prisla i uzela joint iz ruke.
Mislim da ri |e dosra rekla |e. Neces mi uzivari u il-
mu ako se roralno ubi|es.
Nisam znao da i ri imas video.
]a imam malo drukci|i video rekla |e.
Kako ro mislis rekao sam, pira|uci se kuda su orisli
l|udi sa srropa.
Dobro me slusa| zacuo sam Narali|in glas iznad sebe.
Pusrir cu ri ilm, ali moras mi obecari da neces nikome
reci za ro. Obeca|es
Obeca|em rekao sam. Ako me |os |ednom pusris na
moror s robom.
Dobro rekla |e. Samo |os |edna srvar. Kad pocne
ilm, ne smi|es me nisra pirari sve do kra|a. U redu
Ala kimnuo sam glavom.
Narali|a se s|ela pored mene i pokazala mi rukom na pra-
zan zid iznad n|enog krevera.
Cleda| rekla |e.
Odnekuda se kroz ramu prolomio snop sv|erla. Ugledao
sam prvi kadar ilma, i zarim se okrenuo, znarizel|an da
vidim gd|e |e skriven pro|ekror.
I onda se ukocio.
Iz Narali|il oci|u dolazila su dva sv|erlosna snopa ko|a su
se srapala u |edan. Sv|erlo kakvo inace dolazi samo iz ki-
nopro|ekrora.
Sro... zbun|eno sam pokusao ormulirari piran|e, ali
n|ena |e ruka pala na mo|u i cvrsro |e srisnula. Pomislio
sam da |e svemu ipak kriv joint, pa sam zanemario izvor
sv|erla na neko vri|eme i poceo gledari ilm. Nakon pola
sara, slvario sam da ipak ni|e srvar u jointu. Iz Narali|inil
oci|u zaisra |e dolazilo sv|erlo. Pro|ekci|a |e dolazila iz nje.
Cledao sam ilm, ali |e piran|e kruzilo iznad mo|e glave
kao nesrrpl|ivi lesinar ko|i ne moze docekari svo| pli|en.
Kad |e ilm zavrsio, sv|erlo se u n|enim ocima ugasilo. Za-
rreprala |e, i nakrarko prorrl|ala oci.
Kako ri se svid|ela pro|ekci|a upirala |e.
Prvo mi kazi sro |e rocno od ove dvi|e srvari rekao sam
polako, pokusava|uci se sabrari. ]edan. Tvo| |e joint
malo |ak. Dva. Iilm |e dosao iz rvo|il oci|u.
]edan i dva. Dva, zapravo.
Neko sam vri|eme surio.
Znaci, ni|e joint.
Ni|e.
Uzeo sam casu, i popio onu polovicu ko|a |e osrala.
Idi sad, molim re rekla |e Narali|a. Preumorna sam
za ob|asn|avan|e. Pro|ekci|a nikad ni|e laka za mene.
Ali, kako... pokusao sam doci do ob|asn|en|a, ali Na-
rali|a me povukla za ruke i izgurala iz sobe.
Surra rekla |e. Smisli ko|i ilm zelis vid|eri.
Onda |e zarvorila vrara.
]os |e uvi|ek bio dan. Cuo sam zvukove udaran|a cekica s
krova srriceve kuce. Nisra se ni|e promi|enilo izvana.
Iznurra, orkrio sam raman labirinr unurar nekoliko kva-
drarnil merara |edne nepoznare sobe. Odmakao sam se
nekoliko koraka od Narali|ine kuce, |os uvi|ek izgubl|en.
Rolere su bile spusrene, i kao i obicno izgledalo |e kao
da nema nikoga.
Tu vecer sam bio sav na iglama. Ni|e mi se nisra gledalo;
posli|e dozivl|a|a kod Narali|e vadiri video i rransormaror
cinilo mi se kao vracan|e u vri|eme spil|skog pracov|eka.
Cledao sam u zid, os|eca|uci kako iz mene isparava|u za-
dn|i rragovi inroksikaci|e, pokusava|uci od igre s|ena ko|e
|e radilo drvece izmasrari bar |edan kadar. S|ene su uzvra-
rile samo novim pomican|em, bez u|edin|avan|a u c|elinu.
Kao da |e nesro znao, surra me na krovu srric ci|elo vri|e-
me upirno pogledavao. Pravio sam se da ne vidim kako
me gleda i vukao grede po krovu kao da sam duplo |aci.
Samo sam cekao da dan zavrsi.
Corane zacuo sam u |ednom rrenurku srricev glas.
Molim
Bio si kod male
Upirno sam podigao obrve.
Ne moras me mul|ari. Vidi ri se na aci da si bio.
Zasro me piras rekao sam, oceku|uci zabranu ili upo-
zoren|e.
S n|om nikad nirko ni|e posrupao na pravi nacin reka-
o |e srric zagonerno, i nasravio radiri.
Kako ro mislis
Ako si bio kod n|e, onda znas sro mislim. Ako ne znas,
slvarir ces. Ovo ni|e m|esro za n|u.
Neko |e vri|eme surke radio, a onda |e srao i obrisao zno|
s cela.
N|en orac |e neki roralno ludi rip. Mala |e sva puna zi-
vora, a on |e samo zarvara i spurava. ]ednu vecer, mala se
vrarila s vozn|e mororom sva razbi|ena. I znas sro |e on na-
pravio Poceo |e udarari. Nisam cuo n|ene krikove, vec
udarce. Porrcao sam iza kuce i ugledao n|il dvo|e.
Sro |e bilo upirao sam. Vidio sam da mu |e resko pri-
cari.
Zausravio sam ga. Sva mi |e krv udarila u glavu skoro
sam ga ubio. Zapri|erio sam da cu ro i napraviri ako |e |os
|ednom dorakne. Ali, sro mogu. On |e n|en orac.
Spomenula re u dobrom sv|erlu rekao sam.
Slusa| me, Corane rekao |e srric, iznenada smrrno oz-
bil|nog glasa. Volim re kao sina, ali, molim re, nemo| |e
povri|ediri.
Posli|e rada lrio sam odmal orici do Narali|e, ali sam se
ipak odlucio da odem do bazena, kao i svaki dan. Orpli-
vao sam ceriri duzine, ali onda me nesrrpl|en|e ipak roral-
no obuzelo, pa sam iskocio van i na brzinu se osusio.
Narali|ina kuca izgledala |e pusra kao i uvi|ek. Pokucao
sam na vrara. Negd|e u pozadini imao sam srral da |e Na-
rali|a bila samo mo|a iluzi|a, i da unurra nema nikoga.
Vrara su se orvorila.
Vec sam pomislila da neces doci rekla |e Narali|a. Bila
|e bosa, u krarkim rraper-llacama s naramenicama.
Surke sam usao u kucu. S|eli smo ponovno u n|enu sobu;
ova| pur me crna bo|a ni|e roliko zbunila. Upravo obrnu-
ro, os|ecao sam se opusreno.
I rekla |e Narali|a. ]esi li smislio sro zelis gledari
]os mi se uvi|ek zalval|u|es zbog morora
Ne. Ovo |e iz cisrog uzirka.
Upirno sam |e pogledao.
Dakle, ono |ucer... ro deinirivno ni|e bio joint
Ni|e.
Ala.
Nemo| biri rako zbun|en osm|elnula se. Sro zelis gle-
dari
Ima |edan Iullerov ilm ko|i sam vidio pri|e godinu ili
dvi|e. Ne mogu se s|eriri naslova.
O cemu se radi
O psu ko|eg isrrenira|u da ubi|a samo l|ude crne bo|e
koze.
Al rekla |e Narali|a. 8ijeli Ias.
Cledala si
Ovd|e se ni nema bas puno drugil srvari radiri.
Moze i nesro drugo ako ri se ne svida ilm.
8ijeli Ias |e mozda mo| na|drazi Iullerov ilm.
Srvarno
Umorno me pogledala. Sve i da mislim kako |e ra| ilm
roralno smece, ne bi imalo veze.
Zasro
Zaro sro |a ne mogu gledari. Mogu samo usrecivari dru-
ge.
Ali onda
Molim re prekinula me Narali|a. Mislis da nema smi-
sla V|eru| mi da ima. Samo se opusri i gleda|.
To sam konacno i ucinio.
Narali|a |e dvapur zarreprala, i onda su n|ene oci posrupno
pocele dobivari na sv|erlu. Iz n|il su izbile dvi|e zrake, i
ilm |e poceo.
Ova| pur sam mogao pazl|ivi|e prariri ilm. Ipak, ru i ramo
ukrao bil pogled na Narali|u. N|eno |e lice bilo bezizra-
za|no. Prizor |e bio beskra|no neobican. Izgledala |e kao
dul iz znansrveno-anrasricnil romana ko|e sam cesro ci-
rao. Ti romani bili su puni reskil sudbina i rragicnil kra-
|eva; u n|ima ni|e bila ri|erkosr da se glavni |unak mora zr-
rvovari za neki visi cil|.
Slika ko|a se mogla vid|eri na zidu bila |e cisra kao na re-
levizi|skom ekranu. Pirao sam se rko osim mene |os zna za
ru Narali|inu sposobnosr, ali morao sam pricekari do kra-
|a. Iilm me ocarao kao i uvi|ek; pogorovo n|egov kra|,
kad pomislim da |e pas ipak uspio promi|eniri ubo|iru
cud. Scene u ko|ima pas, porpuno bi|elog krzna, dolazi
narrag kuci krvav.
Kad |e ilm zavrsio, pusrio sam Narali|u da se pribere.
Ocigledno |e pro|ekci|a zalri|evala dosra napora.
Mogu li re nesro pirari
54
55
Kazi rekla |e.
Tko |os osim mene zna za ovo
Tko gorko se osm|elnula. Tko ne zna
Kako ro mislis
S|ecas se prve veceri, kad si slvario da pusram Izorci-
sta
Tad si bila sama, zar ne
Da. Bila sam roliko b|esna sro su me mo|i poveli na
more da sam im se morala nekako osveriri.
Ali kako Rekla si da ri ne mozes gledari.
Znam. Zabranili su mi da gledam ilmove kao sro |e I-
zorcist |er su srerni.
Znaci da rvo|i zna|u.
Da.
Mislio sam da |e rvo|a sposobnosr ra|na za druge.
D|elu|es mi gorovo razocarano. Cleda| da mi |e neki
blesan napravio di|ere, ro bi svi znali. Svi bi pricali o
rome. Ali ro da |a mogu kroz oci srvoriri sliku, ro ne zele
znari. Znas sro sam radila svo|ima Pusrala sam im loro-
re kad su ro na|man|e ocekivali. Izludila sam il s Noci \je-
stica. Pusrala bil im svaki kadar po deserak pura. Tara me
nazvao davol|im izrodom.
Zar su rvo|i v|ernici
Mislila sam da si zakl|ucio do sada.
Tko |os zna
Vise-man|e svarko iz mog razreda. Muski dio, mislim.
Nisam bas solidarna sa sesrrama.
Sro se desilo s n|ima Muskim di|elom, mislim.
U podrumu su nasmi|ala se Narali|a. Kakvo blesavo
piran|e. Sro mislis, zasro sam ri dala joint pri|e gledan|a il-
ma
Poceo sam polako slvacari. Svakom |e prvo dala joint,
rako da im, ako ne bi pozirivno reagirali, moze reci kako
su imali los rrip.
Zar nirko od n|il... poceo sam, ali odgovor sam znao
unapri|ed.
Mislis da su ikoga zanimali ilmovi Nemo| me krivo
slvariri i |a sam od krvi i mesa, ali sro |e previse... Mo-
zes misliri kakve su posli|e roga price kolale o meni. V|e-
ro|arno pola grada srvarno misli da sam nekakav demon.
Neko sam vri|eme surio. Narali|a me upirno gledala.
Zasro si meni sve orkrila upirao sam.
Orkrila sam svima rekla |e Narali|a. Ti si prvi ko|ega
ne moram ponovno drogirari.
Bas ri lvala nasmi|ao sam se.
Nema na cemu uzvrarila mi |e osmi|el.
Ta vecer bila |e zadn|a ko|u sam prespavao kod srrica. Na-
rali|a mi |e iduce veceri rekla |ednosravno osrani, i |a
sam od rog rrenurka dolazio kuci samo na veceru. Posli|e
bil se kroz prozor iskrao Narali|i. Iako sam prerposravl|a-
o da srric zna sro se odvi|a po noci, bilo mi |e |ednosrav-
ni|e se iskrasri nego ciniri srvar legalnom. Nisam zelio re-
rer n|egovil sav|era na ledima.
Uskoro sam saznao deral|e o Narali|ino| sposobnosri. N|e-
zin |e orac u mo|im mislima bio visoka, pogurena prilika
sa isusenim, izbrazdanim licem. Cesro |e zarvarao Narali-
|u u sobu, po kazni, pa onda n|o| ni|e preosra|alo nisra
drugo nego masran|e. Odbila |e oca|avari, pa se pocela
pris|ecari ilmova ko|e |e gledala rekla |e kako ni|edna
osoba ko|u |e znala ni|e bila vri|edna pris|ecan|a. Mislila |e
na ilmove, rako dugo dok |o| se ni|e ucinilo da lalucini-
ra. V|erovala |e da srvara podsvi|esnu vezu s ra|nim svi|e-
rom ilma. Kao i |a, bila |e sigurna da iza ovog svi|era
mora posro|ari i neki drugi. Mozda |e od ruda dosla n|e-
na l|ubav prema lororima. Na srranu svi lose rezirani ka-
drovi, neki prizori su |o| predsravl|ali priliku za bi|eg;
ogledala ko|a su zapravo prolazi u druge dimenzi|e; |eze-
ra unurar sraril, rusevnil zgrada; uski lodnici ko|i skri-
va|u opskurne dogada|e. Ni|e |u smeralo nasil|e. Mogla |e
vid|eri iza svega, iza povrsinske slike. Sro |e prisurni|e na-
sil|e bilo, ro |e ona bila uv|ereni|a da |e nesro vri|edno skri-
veno iza. Obicni ilmovi nisu |o| ro pruzali.
Kad se prvi pur desila pro|ekci|a, mislila |e da se razbo-
l|ela. Os|ecala |e kako se ilm provlaci kroz n|en um, kao
beskra|no dugacka zmi|a od dima, i mogla |e vid|eri i os|e-
riri ga u sebi, samo |os uvi|ek ni|e slvacala sro se desava
izvan n|e.
Pozvala |e |ednog decka iz razreda, ko|i |e bio uporni|i od
drugil da |e osvo|i, i, posro ga |e dobro napila (rad |os ni|e
znala za lake droge), pusrila mu |e ilm. Ni|e se desilo ni-
sra posebno, osim sro se decko digao nakon per minura i
poceo povracari preko prozora.
Tek posli|e drugog, ko|eg |e usp|ela ispirari pri|e nego sro
|e pob|egao, slvarila |e sro se desava.
Mislim da |e mo| srric vrlo brzo slvario kako se nesro
cudno desava, |er sam na krov dolazio sve umorni|i i
umorni|i. Poceo sam preskakari i plivan|e, a kuci me bilo
samo na veceri.
Ne moras radiri ako neces rekao mi |e srric re veceri.
Znas da ne bil rekao rvo|ima. Znam rekao sam.
Oprosri sro ri nisam bas od pomoci u zadn|e vri|eme.
Os|ecao sam se zaisra krivo sro iznev|eravam srrica, ali ni-
sam mogao odol|eri Narali|i.
Nemo| se ri nisra brinuri rekao |e srric. Sigurno |e
neka mala, |el`da
Kimnuo sam glavom. Srric mi |e surke kimnuo narrag.
N|emu |e sve bilo rako |ednosravno.
Ko|i |e bio prvi ilm ko|i si pusrila
Narali|a |e s|edila na podu, kao i obicno govorila bi da
se rako os|eca bol|e, i pusila |edan od svo|il jointota. Po-
56
sralo |e sasvim normalno da svaku vecer budemo za|edno.
Presurno smo bili pri|arel|i i nekako smo zanemarili porre-
be nasil ri|ela; mozda smo za voden|e l|ubavi mislili da |e
ogledalo kroz ko|e cemo |ednog dana neizb|ezno upasri u
drugi svi|er.
Alien rekla |e Narali|a, smi|ul|eci se.
Alien! Ni|e ni cudo da |e prvi mislio da lalucinira. Po-
cerak ilma |e sav kao nocna mora.
Alien se u Zagrebu masivno pusrao po kucnim za|ednica-
ma pri|e nekoliko godina, pa mi ga ni|e bilo problem vi-
d|eri. Bile su ro nekakve polu-ilegalne besplarne pro|ekci-
|e na ko|ima su se obicno vrr|eli lorori ili ilmovi kara-
srroe; ilmovi kao Iakleni toranj ili Iosljednja Iosejdono-
ta plotidba. Narali|a ni|e vol|ela ilmove karasrroe
Ti ilmovi su kao kad orvoris mli|eko znala bi reci i
gledas ga kako |ednolicno curi. Nema iznenaden|a.
Preko dana se inace nismo vidali; pokusavao sam zbog ci-
sre sav|esri |os koliko-roliko pomagari srricu, iako se mo|e
radno vri|eme malo promi|enilo. Radio sam od dvanaesr
do per. Nisam znao sro Narali|a radi preko dana, ali
iako sam bio radoznao nisam se lrio mi|esari u n|ene
srvari.
Tog dana desila se prom|ena u nasem rasporedu.
Isrusiravsi se posli|e rada, orisao sam u svo|u sobu da se
obucem, samo zagrnur rucnikom. Nerko |e zakucao na
prozor.
Nisam re nikad ovakvog zamisl|ala rekla |e Narali|a,
nalakcena na prozor.
He| zbun|eno sam navukao rucnik na sebe. Kakvo |e
ovo spi|uniran|e
Spremi se! Idemo na vozn|u.
Kakvu vozn|u zbun|eno sam upirao, ali ona |e vec ne-
srala.
Nabacao sam od|ecu na sebe i krenuo Narali|ino| kuci.
Ona me cekala pored morora.
Ti vozi ako loces rekla |e.
Upirno sam |e pogledao. Ni|e bilo nalik Narali|i da prepu-
sra svo| moror u neci|e ruke.
Uvi|ek sam se pirala kakav si vozac rekla |e.
Dobro, mala rekao sam, osm|elu|uci se. Pusras mus-
karcu da preuzme konrrolu. Znas da ro ne moze zavrsiri
dobro.
Ol, znam rekla |e i dal|e se lagano sm|eska|uci.
S|eo sam na Hondu, i uskoro os|erio kako me srezu Nara-
li|ine ruke. Duboko sam udalnuo zrak. Honda CB 75
imala |e sasvim dovol|no snage da por|era adrenalin.
Orpusrio sam kvacilo i mi smo polako krenuli.
Uskoro smo bili na izlazu iz Lipika. ]os sam uvi|ek vozio
relarivno sporo, ne zeleci da mi neki pas isrrci pod kora-
ce.
Kuda loces viknuo sam Narali|i.
Samo vozi! odvrarila mi |e, |os se cvrsce prima|uci za
mene. To mi |e bio znak da vise ne rrebam cekari. Preba-
cio sam u nizu brzinu i dao gas.
Vozili smo se neko vri|eme bez ri|eci, dok |e v|erar divl|a-
o oko nas. Poceli smo se priblizavari brdoviri|im cesrama.
Znao sam da |e ovo rrenurak kad bismo se rrebali vrariri,
ali Narali|a se samo cvrsce srisnula uz mene. Cesra se po-
cela uspin|ari, i zavo|i su bili sve osrri|i i osrri|i. Sunce nam
|e osv|erl|avalo uski rrak izmedu drveca. Promera uopce
ni|e bilo.
Iznenada, os|erio sam Narali|inu ruku na ramenu. Polako
sam usporio. Tek sam rad slvario da sam sav mokar. Kad
smo dosli na nekakvil dvadeserak kilomerara na sar, Na-
rali|a mi |e rukom pokazala gorovo nevidl|ivu sl|uncanu
cesru ko|a vodi dubl|e u sumu.
Skreni ramo rekla |e.
Bez ri|eci sam |e poslusao.
Cesra |e ocigledno bila zapusrena, i rko god da |e zivio na
n|enom kra|u, vise ga ni|e bilo. Kad sam pomislio da smo
zalurali, cesra se rascisrila i orvorio se pogled na neveliku
visoravan. Zacudeno sam pogledao prizor ispred nas.
Bila |e ro rusevina kuce, ci|a se l|epora mogla nasluriri
samo na ponekom zidu ko|i |e |os uvi|ek uporno sra|ao.
Trava i brsl|an su |e progurali, ali sigurno |e imala dva-rri
kara. Ono sro |e bilo |os cudni|e, bila |e s|enica pored
kuce. Cudni|e, zbog roga sro |e drvena konsrrukci|a s|eni-
ce, iako u rusevnom sran|u, |os uvi|ek bila u komadu, i
kroz krov se probi|ao rek ru i ramo ko|i suncev dio.
Sro |e ovo upirao sam Narali|u, |os uvi|ek ubrzanog
rada srca od vozn|e.
Ona se bez ri|eci spusrila s morora i ogledala oko sebe.
Ugasi moror rilo |e rekla.
Skinuo sam ma|icu i ucinio kako mi |e rekla. Ionako |e
zvuk morora d|elovao neprirodno u ovakvom okruzen|u.
Proserao sam se do s|enice, i umorno s|eo.
Naisla sam na ovo m|esro na |edno| od vozn|i rekla |e
Narali|a. Ovd|e ima rako puno purova ko|i ne vode ni-
kuda.
Sro mislis da |e ovo bilo
Ne znam. Mozda l|ecilisre, rko zna.
Neko |e vri|eme surke sra|ala. Zno| mi se polako spusrao
niz ri|elo. Kao i uvi|ek kad bil gledao Narali|u po danu,
bio sam radoznao. Daleko od svog morora, d|elovala |e
krlko. Zapravo, izgledala |e porpuno izgubl|eno.
Narali|a rekao sam. Zasro si me dovela ovamo
Malo |e cudan odgovor rekla |e. Ovo |e |edino m|e-
sro za ko|e sam sigurna da nirko ne zna za n|ega. Na neki
nacin, ono posro|i samo za mene, slvacas li
Nisam nisra rekao. Ona mi se polako priblizila.
Ko|i ri |e na|l|epsi nacin sniman|a pol|upca u ilmu
iznenada me upirala.
Osm|elnuo sam se. Mozda |e malo srereoripan. Kad ka-
mera konsranrno kruzi oko l|ubavnika.
Znala sam da mislimo isro rekla |e Narali|a, i zarim me
pol|ubila.
Ne znam sro sam ocekivao od rog pol|upca. Sro god da
sam ocekivao, bio sam u krivu. N|en pol|ubac dosao |e u
nizu n|eznil ugriza ko|i su dosli brzo kao sirne morske
ribe. Os|erio sam n|ene grudi na svo|em golom ri|elu kako
me znarizel|no rrl|a|u. Ona |e s|ela u mo|e krilo i lagano
pocela orkopcavari mo|e llace. Obo|e smo se lagano rre-
sli. U |ednom rrenurku vise nisam znao sro radim; digao
sam |e i obo|e smo poronuli u rravu pored s|enice. Ni n|o|,
kao ni meni, ni|e ro bio prvi pur, ali posli|e sam slvario da
zapravo |esr, u nasen svi|eru. Prosli smo kroz ogledalo u
mracan prolaz.
Vidimo se veceras upirala me, kad smo se naposli|er-
ku dovezli do n|ene kuce. N|en osmi|el mi nikad ni|e bio
roliko sladak.
Vidimo se rekao sam.
Usao sam u svo|u sobu i legao na krever s dubokim uzda-
lom zadovol|srva. Mo|e poznansrvo s Narali|om dobilo |e
sasvim drukci|u dimenzi|u, i na um mi, prvi pur doni|elo
piran|e kako ce ovo l|ero zavrsiri Os|erio sam lagan
ubod brige. Posli|e ovog dana, zelio sam s Narali|om pro-
vesri jos vise vremena, a znao sam da su sve okolnosri
okrenure proriv nas. Ili cu |a morari orici, ili ce doci Na-
rali|ini rodirel|i, pa se vise necemo moci vid|eri. Izgledi
nam nisu bili dobri.
Poceo sam smisl|ari ko|ekakve gluposri sve od roga da
pob|egnemo, pa do roga da uvucem srrica u obracun s Na-
rali|inim ocem. Briga se uvukla u mene kao neizl|eciva bo-
lesr, i znao sam da ce iz dana u dan biri samo gore. Poku-
sao sam se nar|erari da razmisl|am sv|erli|e, i da ako ni-
sra na na|l|epsi moguci nacin iskorisrim vri|eme s Nara-
li|om.
Navecer smo se obo|e prervarali kao da nemamo razloga
za brigu. Cinilo mi se da Narali|a, kao i |a, maksimalno
zeli iskorisriri vri|eme ko|e imamo pred sobom.
Sro cemo gledari veceras upirala me. Zacudilo me sro
ni|e izvadila joint iz ladice ro |e n|o| bio gorovo rirual.
Upirno sam |e pogledao.
Hr|ela bil biri cisre glave ova| pur.
Mogli bi pogledari Scannerse rekao sam, ne obraca|u-
ci previse pazn|e na zagoneran odgovor.
Narali|a mi se nasmi|esila. Cronenbergovi Scannersi su bili
medu apsolurnim avoririma svil vremena, za|edno s Tbe
8rood i Rabid, ko|e smo nasli u zalili moga srrica. Meni
|e re veceri bio posebno zaniml|iv kra| Scannersa. Okrer u
ko|em zao i dobar brar mi|en|a|u ri|ela, nesro pri|e nego il
roralno unisre. Okrer u ko|em samo |edan prezivi.
Posli|e ilma, dovrsili smo lasu ubiskyja.
Srari ce ri odvaliri kad vidi da smo sve popili rekao
sam.
N|egov problem.
Kad, uosralom, rvo|i dolaze
Meni vise nece doci rekla |e Narali|a.
Kako ro mislis
Iigurarivno nasmi|esila mi se, ali znao sam |e dovol|-
no dobro da slvarim kako ra recenica ni|e bila porpuno
besmislena.
Da| da veceras zaboravimo mo|e srarce rekla |e Nara-
li|a.
Nemam nisra proriv.
Bilo bi li|epo da il samo mozemo odmasrari, zar ne
Ne bi li onda srvari bile bezlicne
Mozda rekla |e Narali|a. Legla |e na krever, i povukla
me rukom za sobom. Zagrlili smo se, cvrsce nego sro |e ro
bilo porrebno i rako lezali dobril pola sara. Zarim smo za-
spali.
Probudio sam se u praznom kreveru. ]os ni|e bilo sedam
u|urro; ni|e mi bilo |asno gd|e |e Narali|a vec rako rano
orisla. Obukao sam se i krenuo srricu, da ga bar |ednom
razveselim ranim dolaskom.
Dan mi |e prosao brzo, i nesro sam rani|e sisao s krova,
rako da odem orplivari ko|u duzinu; prerposravl|ao sam
da |e Narali|a orisla na |ednu od svo|il vozn|i. Hrio sam
|o| dari vremena.
Na povrarku s bazena sreo sam Karicu, ko|u nisam vidio
orkako sam poceo provodiri vri|eme s Narali|om.
Ma koga ro mo|e oci vide rekla |e Karica. Mislila sam
da si se vrario u Zagreb.
]os sam ru rekao sam. Pogledao sam na sar. Bilo |e rek
pola sedam. Ni|e mi se zurilo. Zapravo, nisam lrio doci,
a da ne zareknem Narali|u. Bilo |e ro mozda malo pokva-
reno, ali mrzio sam prazne kuce.
Hoces malo kod mene upirala |e Karica. Da nesro
popi|emo
Krenuli smo prema Karicino| kuci kroz pusri grad. Pone-
kad sam se os|ecao kao u Noci \jestica; odraslil gorovo
da i ni|e bilo. Karica |e bila u neobicnom raspolozen|u.
Dok smo lodali, rrl|ala mi se uz bok dobacu|uci mi pro-
vokarivne poglede.
U n|eno| sobi bilo |e ugodno prolladno.
Sro ces Nesro zesroko Imam rravarice od srarog.
Moze rekao sam.
Karica mi |e narocila pice i s|ela se pored mene.
Tako. A da kazes svo|o| Karici sro si radio svil ovil
dana
Ma, nisra. Cledao sam ilmove.
Mozes mislir`. Tvo| srric mi |e rekao da nema po|ma
gd|e si.
Bas mu lvala promrml|ao sam.
Cula sam da su re vid|eli na mororu s onom malom Na-
rali|om preko pura.
57
Cirkus |e srigao u grad rekao sam.
Ne l|uri se na mene rekla |e Karica, i sravila ruku na
mo|u burinu. Malo vise nego obicno. Nedosra|ao si mi
rekla |e.
Sro ro radis upirao sam, dok se Karicina ruka dizala
sve vise prema mo|im preponama.
Nemo| mi reci da ro ne volis rekla |e, sriscuci me ru-
kom.
Neko sam vri|eme bio nepokreran, zaisra uziva|uci u do-
diru Karicine ruke. Ona me nerremice gledala, duboko di-
suci.
Srani rekao sam, i zausravio n|enu ruku. Duboko sam
zelio os|eriri Karicino ri|elo na sebi, ali u meni |e doslo do
sukoba dvi|e srvari; onoga sro zelim rrenuracno, i onoga
sro znam da me |edino moze uciniri srernim sralno. Hrio
sam sralno.
Digao sam se, dok me Karica zbun|eno gledala. Oprosri
rekao sam, i izasao.
Hoda|uci, os|erio sam grizn|u sav|esri. Znao sam da Nara-
li|a nikad ne bi bila u rakvo| dvo|bi. Pozurio sam se.
Docekalo me iznenaden|e. Caraza |e bila orvorena, ali
morora ni|e bilo. Uplasio sam se da |o| se mozda nesro do-
godilo. Snazno sam pokucao na kucna vrara.
Narali|a! viknuo sam. Orvori mi!
Obisao sam kucu nekoliko pura, ali ni|e bilo nikakvog
znaka od Narali|e.
Poceo sam se zaisra uzru|avari. I |os ra glupa srvar s Kari-
com. Nekako sam podsvi|esno znao da ce Narali|a znari
sro se odigralo izmedu mene i Karice. Da nas sluca|no ni|e
vid|ela
Usao sam u svo|u sobu i onda ugledao uredno zarvoreno
pismo na srolu.
Ni|e bilo imena, ali ni|e bilo ni porrebe pisari; znao sam
za koga |e. Orvorio sam ga drlravim rukama.
Ni|e bilo dugacko.
~Gorane,
Ionekad san te zaista nrzila. Irode ni cijeli zitot i onda
se ti pojatis kao da je to najnornalnija sttar na stijetu.
Zasto:
8ilo nan je lijepo, zar ne: Nadan se da ne nislis da san
kukatica, i da se plasin da bi nan nolo biti i bolje od-
otor je puno jednostatniji.
Oto njesto je nrtat teret oko nojib nou. Ubilo ne od
sano pocetka i zato odlazin. Ne pitaj se kuda. Stati to
na teret lupoj sudbini koja nas je tek sad spojila. Znan
da noran otici. Ne bib nola podnijeti potratak nojib, i
onda ponotne i ponotne zabrane.
Ti ne sbtacas. Zar ne:
\oli te
Natalija
Zbog cega mislis da |e pravo vri|eme za nas piram, a
zarim povlacim odgovor. Ma, nema veze.
Zagledam se u n|u. Izgleda puno, puno visa nego kako
sam |e se s|ecao i kosa |o| |e obo|ena.
Znas sro ri nikako ne mogu oprosriri kazem.
Sro
Sro si me odrezala iz rvog odlaska.
Osm|elu|e mi se. Muska rasrina. Povri|edila sam re |er si
mislio da ri da|em do znan|a kako ne mozes ri|esiri nas
problem
Tako nesro.
Vidis, ra| problem sam morala ri|esiri sama. Nesrerna
okolnosr bila |e u rome sro si se po|avio ri.
Ne znam |esam li |a |os uvi|ek onaj ja kazem.
Ne znam kaze Narali|a, a onda se zagleda kroz prozor.
Ono dol|e |e rvo| moror
Da.
Vidim da imas mo|u l|ubav prema Hondana.
Zasro, zapravo ra l|ubav piram.
Zaro sro ime Honda nal|epse zvuci rekla |e Narali|a,
sm|eska|uci se. Da mi Gold vin ni|e prereska, vozila
bil n|u.
A |a sam ocekivao relnicke deral|e i speciikaci|e kao ra-
zlog.
Ipak sam |a zena podsm|elu|e se. Onda
Sro
Zelis li ici u kino veceras
Samo na privarnu pro|ekci|u kazem. Sro kazes na ro,
da pri|e roga s|ednemo na moror i nesranemo u zalasku
sunca
Vidis da si ipak ona| srari ri kaze Narali|a.
Ne mogu nisra drugo nego osm|elnuri se.
58
Mil|on vezic
Summer wIh NeIele
A slorr srory wirl SI underrones. During rle summer vacarion, rle main claracrer, Coran, is drawn inro a ascinaring world o an
isolared young girl, Naralie, wlo is marked o by ler mysrerious abiliry ro pro|ecr rom ler eyes any ilm sle las seen.
2. V.
Na rribini Insrirura Orvoreno drusrvo prikazan |e doku-
menrarni ilm Mladena Perricica Maske su pale o pokusa|u
prosv|ednog skupa u Zagrebu. Uz aurora, gosri rribine bili
su organizaror skupa Boris Kunsr, V|ekoslav Milicic i reda-
rel| Nenad Pulovski.
2.-4. V.
U Arr kinu prikazan |e izbor suvremenog bosanskolercego-
vackog dokumenrarnog ilma (dokumenrarni ilm 1992.-
1994.). Na rrima pro|ekci|ama prikazani su ilmovi. Snrt u
Sarajetu (Haris Polic, 1994.), Ilanet Sarajeto (Salin Sisic,
1993.), Iuropi s ljubatlju (Mir|ana Zoranic, 1993.), Ane-
lin skolski raspust (Zlarko Lavanic, 1993.), Ialio san noe
(Srdan Vuleric, 1993.), Kako ubiti Griea u Sarajetu (Vlar-
ko Iilipovic, 1994.), Sarajetski udaci (pr. SACA, 1993.).
6.-10. V.
U povodu smrri ilmskog snimarel|a i redarel|a dokumen-
rarnil ilmova Irane Vodopivca (1924.-1998.), u dvorani
Kinoreke predsravl|en |e izborom igranil i dokumenrarnil
ilmova n|egov snimarel|ski i redarel|ski opus. Od igranil
ilmova u ko|ima |e Irano Vodopivec bio snimarel| prikaza-
ni su. U oluji (V. Mimica, 1952.), Djetojka i brast (K. Co-
lik, 1955.), Kaja, ubit cu te (V. Mimica, 1967.), U ori ra-
ste zelen bor (A. Vrdol|ak, 1971.). Vodopivcev dokumen-
rarni snimarel|ski rad predsravl|en |e ilmovima Crne tode
(R. Sremec, 1956.), Stetkotina kanena (B. Mar|anovic,
1957.), Ijudi na obali (B. Mar|anovic, 1958.) i L|udi s Ne-
rerve (O. Cluscevic, 1966.), a redarel|ski opus ilmovima
Iica noa rada (1963.), Katolicka crkta u Hrtata (1971.)
i Iisana rijec u Hrtatskoj (1987.).
7. V.
Cosr ilmske rribine Aurorskog srudi|a bio |e Anre Pererlic
ko|i |e govorio o ilmskom opusu Okravi|ana Milerica uz
pro|ekci|u ilmova Ab, nazalost sano san (1932.), Iaust
(1933.), Iosloti konzula Dorena (1933.), Zareb u stjetlu
telerada (1934.), Nocturno (1935.) i Sesir (1937.).
8. V.
U sklopu kulrurnil dogada|a pod nazivom Iasionska basti-
na, u Mulrimedi|skom cenrru SC-a odrzana |e pro|ekci|a
dvi|u epizoda rancusko-n|emacke dokumenrarne TV seri-
|e Corpus Cbristi, ko|a |e nasrala kao rezulrar perogodisn|il
isrrazivan|a 27 sv|erskil znansrvenika egzegera, pov|esni-
cara, lingvisra i arleologa Lvandel|a po Ivanu, na|srari|eg
poznarog rukopisa od ceriri evandel|a. Pro|ekci|a |e organi-
zirana uz pomoc Irancuskog insrirura, a komenrarom su |e
poprarili Iran|o San|ek i Drazen Karunaric.
8. V.
U ciraonici Hrvarskog drzavnog arliva odrzana |e promo-
ci|a monograi|e V|ekoslava Ma|cena Hrvarski ilmski risak
do 1945. godine. Kni|gu su uz aurora predsravili recenzen-
ri dr. Anre Pererlic i dr. Hrvo|e Turkovic, re procelnik Hr-
varske Kinoreke mr. Maro Kukul|ica u ime izdavaca biblio-
reke Prilozi za povi|esr lrvarskog ilma i kinemarograi|e.
9.-11. V.
Pod nazivom Honnae kratkonetraznon jilnu, u MM
cenrru SC-a odrzane su rri pro|ekci|e krarkomerraznil il-
mova 7-il godina iz undusa Unirance-a, zavoda za pro-
mican|e rancuskog ilma u svi|eru. Svo|im ilmovima pred-
sravl|eni su. Sam Karmann, Remy Burke, Roberro Carzel-
li, Lric Le Rocl, Marlieu Szeiro, Arnaud Debree, Cisele
Kerozene, Olivier Tlery Lapiney, David Ierre, Olivier
Corre, Pascal Roulin, Didier Ilamand, Vincenr Maynard,
Lric Roclanr, Cuy Recques, Pierre Salvador, Plilippe Ha-
rel i Marion Vernoux.
14. V.
U ciklusu suvremenog ilma u Arr kinu |e prikazana rrilogi-
|a Krzysroa Kieslowskog Tri boje (1993.), Cotjek slon (D.
Lyncl, 198.), Stlacenje (M. Iorman, 1971.) i Zeli (W.
Allen, 1983.), a u ciklusu ilmske klasike, ilmovi Deset za-
potijedi (C. B. de Mille, 1956.), Andaluzijski pas (L. Bunu-
el, 1928.), Cotjek s kinokaneron (D. Verrov, 1929.), Kr-
starica Iotenkin (S. Lisesrein, 1925.), Natiator (B. Kea-
ron, 1924.), Odesno rane (C. Claplin), Poromak Dzingis
kana (V. Pudovkin, 1929.). Uz pro|ekci|e dugomerraznil
ilmova prikazani su animirani ilmovi Zagrebacke skole
crranog ilma proizvedeni 1958. i 1959. godine Nocturno
(N. Kosrelac), Sanac i Happy Ind (V. Mimica), Iazni ka-
narinac i 8uso, brabri iztidnik (N. Neugebauer), Iut u Ste-
nir (B. Mar|anovic), Iicolo (D. Vukoric), Krada draulja
(M. Ieman).
LIEIOPSOV LIEIOPS
59
V|ekoslov Mo|cen
Kroeke
trovon|/lipon| 8.
19. V.
Srudenri zagrebacke Akademi|e dramske um|ernosri odrza-
li su ilmsku revi|u radova srudenara Akademi|e pod nazi-
vom Iilnska retija Kazalisne akadenije (I. R. K. A.), na
ko|o| |e prikazan izbor radova nasralil u produkci|i ADU u
razdobl|u od skolske godine 1992./93. do 1996./97. Na re-
vi|i ko|a |e opsegom man|a od bilo ko|e druge slicne revi-
|e, kako pise u karalogu, prikazani su ilmovi. Oziti nedje-
lju (]asna Zasravnikovic, 1996./97.), \rlo tuzna i traicna
prica (Daniel Kusan, 1996./97.), Olotka (Ivan Coran Vi-
rez, 1995./96.), Roneo c Roneo (Mirko Pivcevic,
1996./97.), Zulu Nation oj Croatia (Tomislav Iiker,
1996./97.), Telejon (Tomislav Rukavina, 1995./96.), Co-
tjek u crnon (Sranislav Tomic, 1995./96.), Irasak (Suzana
Zuric, 1996./97.), Kap (Kararina Zrinka Mari|evic,
1996./97.), Kinoanater (Roberr Orlel, 1996./97.), Intisi-
ble Killer Attack (Igor Savarovic, 1996./97.), Iotjera (Zvo-
nimir Handsome Rumboldr, 1996./97.), \inko na zenlji
(Nebo|sa Sli|epcevic, 1996./97.), Hot-Iine (Anronela pe-
lar, 1995./96.), Iotjera (]osip Viskovic, 1996./97.), Ialin-
enesia (Drazen Zarkovic, 1995./96.), 8ackuoods (Krisri-
|an Milic, 1995./96.), 8us (Tomislav Sango, 1996./97.), Na
brzinu (Roberr Orlel, 1996./97.), Iaranoja (Tilomir Zarn
(1992./93.), Olotka (Tomislav Iiker, 1995./96.), Rastanak
(Branko Isrvancic, 1992./93.), Netrpeljitost (Krisri|an Mi-
lic, 1994./95.), Metropola (Tomislav Rukavina, Sranislav
Tomic, Dalibor Maranic, 1995./96.), Sanjari (L|ubo Lasic,
1995./96.), Zlocin i kazna (Zvonimir ]uric, 1993./94.),
Screaners (]asna Zasravnikovic, 1993./94.), Odtedi ne
(Zvonimir ]uric, 1996./97.), Cenent, unker, kokain (Sra-
nislav Tomic, 1993./94.), Dobro jutro, poezijo... (Tomislav
Rukavina, 1996./97.), Ia donna e nobile (Nebo|sa Sli|ep-
cevic, 1996./97.), Moja kucica, noja slobodica (Ivan Co-
ran Virez, 1996./97.), Ine najke: Naranca (]asna Zasrav-
nikovic, 1994./95.), 8ad Moon Risin (Drazen Zarkovic,
1993./94.), Donina (Ogn|en Svilicic, 1996./97.), 0800
Honosex (Dalibor Maranic, 1996./97.).
Na|bol|im ilmom na Revi|i proglasen |e omnibus Metropo-
la (Tomislav Rukavina, Sranislav Tomic, Dalibor Maranic,
1995./96.), ko|i |e i na ovogodisn|im Danima lrvarskog il-
ma bio visoko oci|en|en i izazvao pozornosr.
Nakon dugo godina ro |e prva inici|ariva srudenara ADU da
prirede revi|u svo|il radova, |avno il prikazu i vrednu|u,
pa rim vise zavri|edu|u polvalu marni priredivaci. Medu
mnogima ko|i su se angazirali da ra priredba uspi|e, spome-
nimo da |e direkrorica Revi|e bila Dana Budisavl|evic,
um|ernicki direkror Tomislav Pavlic, a u izbornici progra-
ma su bili Ivana Iumic, Mari|ana Iumic (u|edno aurorica
esrivalskog vodica), Miran Krcadinac, Daniel Kusan, Ko-
ral|ka Mesrrovic, Krisri|an Milic, Tomislav Pavlic, Rakan
Ruslaidar i Tomislav Trumberas. Odrzavan|e Revi|e pomo-
gli su i ADU, re Hrvarski ilmski savez.
U karalogu Revi|e navedeni su i srudenri ADU ko|i su i
izvan Akademi|e svo|im radovima pobudili pozornosr i
osva|ali ilmske nagrade.
Ivana Iumic (Zlarna Arena za monrazu ilma Mondo 8obo,
Pula `97.)
Branko Isrvancic (Ilasitelj kornorana Crand Prix i Okra-
vi|an za na|bol|i dokumenrarni ilm, Dani lrvarskog ilma
`98.)
Zvonimir ]uric (Nebo ispod Osijeka Okravi|an za na|bo-
l|i dokumenrarni ilm, Dani lrvarskog ilma `96. i Rekro-
rova nagrada `96.)
Tomislav Rukavina i Nikola Ivanda (vbite Xnas Gott
Okravi|an za na|bol|i glazbeni spor, Dani lrvarskog ilma
`98.)
]asna Zasravnikovic (Stanpedo Okravi|an za na|bol|i
glazbeni spor, Dani lrvarskog ilma `97.)
Drazen Zarkovic (Sanopotjera Okravi|an za krarki igra-
ni ilm, Dani lrvarskog ilma `93., Rekrorova nagrada `93.;
Notoodisnja pljacka Okravi|an za sredn|omerrazni ilm,
Dani lrvarskog ilma `98.)
Anira ]urkovic (Rekrorova nagrada `97. za monrazu sporo-
va Stanpedo, Mene ne zanina i Apokalipso).
19. V.
Boris Dvornik svecano |e u splirskom rearru proslavio 4.
obl|ernicu srvaralasrva. U dugogodisn|o| glumacko| kari|eri
Boris Dvornik snimio |e sedamdeserak ilmova i odigrao
vise od 15 uloga u kazalisru i na relevizi|i. Medu bro|nim
ulogama zapazene su osobiro uloga s|or Bepa u Ti|ardovi-
cevo| opereri Mala Iloranye, re uloge u TV seri|ama Nase
Malon Misto i \elo Misto.
U povodu cerrdeser godina plodnog srvaralasrva i gorovo
sezdeser godina zivora, kao cesrirku dobio |e zupani|sku na-
gradu za zivorno d|elo, re ovogodisn|u Nagradu lrvarsko-
ga glumisra za svekoliki um|ernicki rad.
20.-25. V.
U Zagrebu |e odrzana srrucno-kulrurna priredba pod nazi-
vom Tjedan arbita. Uz izlozbe arlivskog gradiva i kn|iga,
re vise srrucnil sav|erovan|a i razgovora, Hrvarska kinore-
ka organizirala |e svakodnevne videopro|ekci|e arlivskil
ilmova. Videopro|ekci|e sasro|ale su se od dva programa.
u prvome programu prikazani su presnimci na|srari|e ilm-
ske grade ko|a se cuva u ro| usranovi (ilmsko gradivo od
193.-1945. godine), a u drugom programu prikazani su
videoilmovi ko|e |e HTV snimila o radu Hrvarskog drzav-
nog arliva i Hrvarske kinoreke, re ilmovi o radu raznil ar-
liva i kinoreka u svi|eru, od BBC-|a do roki|skog audivizu-
alnog arliva.
20.-25. V.
B|elovarski amarerski ilm (BAI) i Narodna kn|iznica Ietar
Ireradotic uz porporu Hrvarskog ilmskog saveza, priredi-
la |e Prol|ernu skolu animaci|e. Vodirel|i radionice bili su
Andrea Bassi, Tomislava Veres i Milan Bukovac, a u radio-
nici |e sud|elovalo rrideserero osnovnoskolaca i rro|e uceni-
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 39 do 68 Ma|cen, V.. Kronika
60
ka b|elovarskil sredn|il skola. Uz d|ecu u radionici su su-
d|elovali i ucirel|i Sn|ezana Berak, Ines Ticak, L|ubo Mar-
kovic i Coran Kruno Kukol|.
20.-27. V.
U Pragu |e odrzana 54. generalna skupsrina Medunarod-
nog udruzen|a ilmskil arliva (IIAI) i generalna skupsrina
Luropskil arliva (ACL), a u sklopu ril skupova odrzan |e
i srrucni simpozi| o resrauraci|i ilmskog gradiva. U ime Hr-
varske kinoreke, kao predsravnik Republike Hrvarske, na
skupsrinama i sav|erovan|u sud|elovao |e procelnik Hrvar-
ske kinoreke Maro Kukul|ica.
Na generalno| skupsrini IIAI-a razmarrani su godisn|i iz-
v|esra|i clanica, dal|e mogucnosri povezivan|a IIAI-a s
UNLSCO-om, udruzen|em producenara (IIAP), re udruze-
n|em relevizi|skil arliva (IIAT). Sredisn|a rema rasprave
bio |e pri|edlog rransormaci|e IIAI-a, ko|i bi rrebao omo-
guciri vece angaziran|e clanica u radu n|egovil izvrsnil ri-
|ela. Izvrsni komirer ovlasren |e da urvrdi pri|edlog izm|ene
srarura ko|i bi Ceneralna skupsrina IIAI-a rrebala prilva-
riri na sl|edeco| skupsrini u Madridu 1999. godine.
U raspravi o radu clanica, vrlo visoko oci|en|en |e izv|esra|
Hrvarske kinoreke, osobiro rezulrari posrignuri u resraura-
ci|i lrvarske ilmske basrine, re izdavacko| d|elarnosri ko|a
se remel|i na isrrazivan|u lrvarske ilmske basrine (Godis-
njak brtatsko jilna, Hrtatski jilnski ljetopis, monogra-
ska izdan|a o Skoli Andrija Stanpar, Kresi Coliku re o
upravo izaslo| kn|izi Hrtatski jilnski tisak do 19+5. odi-
ne). Neke znaca|ne insriruci|e kao sro su Americki ilmski
insrirur, Ceska kinoreka, Irankurrski ilmski muze|, Ber-
linska kinoreka i drugi zamolili su i dodarne prim|erke spo-
menuril izdan|a.
22. rravn|a odrzan |e sasranak europskog udruzen|a ilm-
skil arliva (ACL) ci|a |e glavna rasprava bila usm|erena ra-
zr|esavan|u piran|a odnosa producenara i ilmskil arliva,
razvi|an|u suradn|e u sklopu europskil inregraci|a (Vi|ece
Lurope, Lureka), re suradn|i s udruzen|em redarel|a
(ILRA). Od novil novil pro|ekara ACL |e pokrenuo pro-
|ekr obrazovan|a arlivisra u ilmskim arlivima (ARCHI-
MLDIA) i relnicki pro|ekr resrauraci|e ilmova u bo|i (Sve
bo|e svi|era CALLIDOSCOPL).
U izbornom di|elu skupsrine izabran |e novi Izvrsni odbor
Luropskog udurzen|a ci|i su clanovi posrali. predsravnik
Hrvarske (Maro Kukul|ica), Irali|e (Sergio Toeri), N|emac-
ke (Claudia Dillmann) i Svedske (]an Lric Billinger).
U srrucnom di|elu sasranka clanica IIAI-a i ACL-a razma-
rrana su piran|a resrauraci|e um|ernickil d|ela kao za|ednic-
ka rema ilmskil arliva i drugil kulrurnil insriruci|a, re
ericki problemi u resrauraci|i razliciril um|ernickil oblika
22. V.
Ioro-kino klub urdevac priredio |e u Srarom gradu ur-
devac prvu izlozbu orograi|a svo|il clanova i pro|ekci|u
ilmova lrvarskil kinoamarera. Na pro|ekci|i prikazani su
ilmovi Zeljkota nedjelja i Notac bilo kakat ilmskil dru-
zina osnovne skole urdevac, re izbor nagradenil radova
29. revi|e lrvarskog ilmskog srvaralasrva (Ri|eka `97.) i re-
vi|e d|ec|eg srvaralasrva (Osi|ek `97.).
23. V.
Hrvarska paneuropska uni|a organizirala |e na svo|o| redo-
viro| rribini razgovor o remi Hrvarski dugomerrazni crrani
ilm i d|ec|a kn|izevnosr lrvarskil kn|izevnika. Cosri i pre-
davaci bili su aurori crranog ilma Cudnotate zode serta
Hlapica, redarel| Milan Blazekovic, re kn|izevnici Pa|o Ka-
niza| i Suncana Skrin|aric.
29. V.
Drusrvo za ekoloska isrrazivan|a PAKS iz velike Corice
izradilo |e oceanograsko-ilmski pro|ekr znansrvene obra-
de lore i aune ]adranskog mora za ko|i |e dobilo porporu
UNLSCO-a. U sklopu pro|ekra snima se znansrveno-popu-
larna TV-seri|a ko|u uz pomoc ekipe znansrvenika realizi-
ra|u redarel| Hrvo|e Hribar, snimarel| Zoran Mikulicic i
producenr Zoran Teresak. U realizaci|i pro|ekra sud|elu|u
kao koproducenri i disrribureri ugledne relevizi|ske kuce
BBC i Discovery.
29. V.
Iilm Krapina, poslijepodne nedavno preminule redarel|ice
]elene Ra|kovic dobio |e nagradu CIRCOM Regione.
30. V.
U dvorani Kinoreke predsravl|ena |e kn|iga V|ekoslava
Ma|cena Hrtatski jilnski tisak do 19+5. Godine, uz pro-
|ekci|u izbora ilmova ko|i su u zagrebackim kinemarogra-
ima prikazivani 3-il godina. Uz aurora, o kn|izi su govo-
rili dr. Hrvo|e Turkovic, a o izdavacko| d|elarnosri Hrvar-
ske kinoreke, mr. Maro Kukul|ica. U prigodnom programu
prikazani su ilmovi Hrtatska seljacka stadba (A. Bazarov,
1922.), Noti zitot kubarice (pr. Srella ilm 1928.), 8ijelo
cudo zenska btala (animirani ilm 3-il godina), Od Za-
reba do Raba (O. Mileric, 1937.), Tanburica (S. Tagarz,
1943.), \jencanje njesecete netjeste (M. Brice, 1928.) i Tr-
noruzica (C. Pal, 1939.).
30. V.
U bilrenu UNICA Neus ob|avl|en |e program odrzavan|a
6. esrivala UNICA-e. Iesrival rra|e dever dana, a odrzava
se u Mayerloen im Zillerral Ausrri|a od 28. kolovoza do
5. ru|na 1998.
U bilrenu |e rakoder ob|avl|eno da |e rradicionalnu medal|u
ko|u UNICA svake godine dodi|el|u|e na pri|edlog nacio-
nalnil ilmskil saveza, za 1997. godinu dobio Miroslav
Klaric za ilm _uo \adis.
Prema srarisrici usp|esnosri po|edinil zemal|a na esrivali-
ma UNICA-e u posl|edn|il deser godina, Hrvarska |e sa sesr
nasrupa i 4 osvo|ene medal|e na 21 m|esru od 42 zeml|e
ko|e su u rome razdobl|u sud|elovale na godisn|im sv|er-
skim smorrama neproesi|skog ilma.
61
1. V.
Magazin za ilm i video, Hollyuood, proveo |e ankeru o
na|bol|em ilmu svil vremena prema izboru lrvarskil ilm-
skil redarel|a. Prema rezulrarima ankere u ko|o| |e sud|elovalo
26 redarel|a, redosli|ed 1 na|bol|il ilmova |e sl|edeci. Anar-
cord (I. Iellini, 1974.), Kun (I. I Coppolla, 1972.), Treci co-
tjek (C. Reed, 1949.), Andrej Rubljot (A. Tarkovski, 1966.),
Gradanin Kane (O. Welles, 1941.) i Snrt u \eneciji (L. Viscon-
ri, 1971.), Sedni pecat (I. Bergman, 1956.), Iostanska kocija
(]. Iord, 1939.) i Stroo kontrolirani tlakoti (]. Menzel,
1966.), Ditlje jaode (I. Bergman, 1957.).
4.-9. V.
U ciklusu rancuskog kriminalisrickog ilma, u Arr kinu
prikazani su ilmovi Zlatarska ulica / _uai des Orjetres (H.
C. Clouzor, 1947.), Hazarder 8ob / 8obie jlanbeur (]. P.
Melville, 1956.), Iijt za ubiliste / Ascenseur pour lecbaja-
ud (L. Malle, 1957.), Max i propalice / Max et les jerraille-
urs (C. Saurer, 1971.), Krinic / Srie noire (A. Corneau,
1979.) i Ioledaj kako ib ubijaju / Rearde les bonnes
tonber (]. Audiard, 1994.).
4.-22. V.
Ti|ekom svibn|a u Arr kinu prikazan |e izbor animiranil il-
mova iz produkci|e Zagrebacke skole crranog ilma 1959.
godine. Djetojka za ste, Iudo srce, Nocturno, Rin, (N.
Kosrelac), Krava na m|esecu, Rep |e ulaznica (D. Vukoric),
Inspektor se tratio kuci, Kod jotoraja, jaje (V. Mimica),
Mali tlak (D. Vunak).
5. V.
Na rribini Aurorskog srudi|a prikazan |e izbor ilmova
Maksimili|ana Paspe. Prikazani su ilmovi.
Slicice sa stesokolsko sleta (1934.), Majcina prica (1935.),
Ilitticka jezera (1935.), Renete (1936.) i Iodsused
(1937.). Uz vodirel|a rribine Zorana Tadica, uvodno izlaga-
n|e o ulozi Maksimili|ana Paspe u lrvarsko| neproesi|sko|
kinemarograi|i odrzao |e V|ekoslav Ma|cen.
7. V.
Na rribini Insrirura Orvoreno drusrvo, ko|u vodi Hrvo|e
Turkovic, gosri su bili videoum|ernici San|a Ivekovic i Leo-
nida Kovac. Predsravl|eni su radovi. Instrukcije (c/b,
1976.), Monunent (c/b, 1976.), Rekonstrukcije (c/b,
1952.-1976.), Osobni rezoti (col, 1982.), No Ind (col,
1983.) i \oice oj Silence (col, 1989.).
8.-17. V.
U |ednom od na|znaca|ni|il sv|erskil sredisra avangardnog
ilma i videa, n|u|orskom Millennium Iilm Workslop-u
odrzana |e rerrospekriva lrvarskog alrernarivnog ilma i vi-
deoum|ernosri (Croarian Avanr-Carde Iilm & Video). Iz-
bornik programa, Ivan Paic, podi|elio |e rerrospekrivu na
dva ilmska programa i dva programa um|ernickog videa,
a pro|ekci|e su odrzane dva uzasropna vikenda (perak, 8. i
subora, 9., re perak, 15. i ned|el|a, 17. svibn|a). Po|edinac-
ni programi na|avl|eni su naslovima. Antijiln, jaza GIII-
a (Anti-jiln / GIII Ibase), Nastatak traanja (Continuin
to Searcb), \rijene potecane pozornosti (A Tine jor Close
Attention) i Iokusaj budenja (An Attenpt at Auekin).
N|u|orsko| publici prikazan |e izbor ilmova nasralil u raz-
dobl|u od 1958. do 1996. godine i izbor videoradova na-
sralil u razdobl|u od 1992. do 1998. godine.
!l|!!/ / !. lletll Peaslal. |/w, seaa1, mla, ! mm
DON OUllO!| / !1. \le1lmlr Krls|l. teler, seaa1, !! mla, ! mm
ONOLOO O !PLl!U / / ONOLOOU| ON !PLl! / !!-!I. ltea er|laet.
|/w, seaa1, mla, ! mm
FLOK|!C|NCl!| / FLOK|!C|NC|! / !I. /a|e \erte||l. teler, seaa1, .11 mla,
!
!l!!-!l!! / !I. /a|e \erte||l. |/w, seaa1, I mla, !
/U!O/!OFONlCU |! P/NOP!lCU / !1. !emlslet Ke|le. 1ea|le streea
jrejet|lea,
K1 Cl!!O N||O ||l O|L/K/ / K1 OK CL|/K !KI l!NOU! CLOUD! / !1. l-
letll Peaslal. |/w, teler, seaa1, I mla, ! mm
!CU!/ !lONOKlN/ / !1. lletll Peaslal. |/w, seaa1, .11 mla, ! mm
!K|!/N!| / |NCOUN!|K! / !1. \le1lmlr Pe|el. |/w, teler, seaa1, mla, !
mm
!|Kl!l / !|Kl!|! / !1. llea !emet. |/w, seaa1, I mla, ! mm
KKUlNlC/ / !N| ClKCL| |!U!K|\lC-COUN!} / !1. !emlslet Oe|etet. |/w, se-
aa1, !I mla, ! mm
PK/\/C / DlK|C!lON / !1. !emlslet Oe|etet. |/w, seaa1, I mla, ! mm
DOK!OKl Ll!|PO P!|\/!U / DOC!OK! PL/IlNO NlC|LI / !. \le1lmlr Pe|el.
teler, seaa1, 1 mla, ! mm
K/KlOKlN|l/ / K/KlOKlN|!l! / !. lle|le Nel1ler. teler, sllea|, I mla, ! mm.
releas|raltlje jer|ermeatee !. llea |aletet, leaea Neasler, lle|le De-
mlt
N| Pl!/!!| KUD/ lD| / DON'! /!K N|K| | /K| OOlNO / !. !emlslet Oe-
|etet. |/w, seaa1, !1.11 mla, N |\N! jresea|e|lea}
l / /D / !I. ltea er|laet. teler, seaa1, mla, !
D\/ \K||N/ U !|DNO PKO!!OKU / !O !l|! lN ON| !P/C| / !I-!1.
ltea Le1lslet Oele|e. |/w, seaa1, !I mla, ! mm
/L|L}l|N / !II./!. ltea Le1lslet Oele|e. |/w, teler, seaa1, I mla, ! mm
/U!OPOK!K|! / !|LFPOK!K/l! / !1. ltea Fel|er. teler, sllea|, !1 mla, ! mm
!\ 1!-! lNlK// |!UKNlNO ON !UKNlNO OFF} / !I. ltea Fel|er. teler,
seaa1, !I mla, ! mm |etterj|} 1 mla
CNKl!!lN| ll / !. |reale Kere|e|lt. teler, seaa1, .11 mla, ! mm
/!|K PULU !-! / !I. ltea Le1lslet Oele|e. teler, seaa1, mla, ! mm
P|KP|!UU O|lL| / !I. ler Ka1at. teler, seaa1, 1.1 mla, !-\N!
!N| |KlD|, !N| |/CN|LOK'! ||N / !I. !eaje lteletlt & Dell|er er|lals. te-
ler, |/w, seaa1, !1.! mla, U-me|lt
Pl!O / L|!!|K / !1. ltea Le1lslet Oele|e. teler, seaa1, 1 mla, \N!
/|!|NC|, !N| !/lD / !1. |re1e |e|ea, Nrteje Nerte|lt. |/w, teler, seaa1, !
mla, |e|etem !P
/\| |OKl!UKl !| !/LU!/N!} / !1. \le1e lralt. teler, seaa1, !1 mla, !-\N!
CLlP! OF /K / !1-!. ltea Fel|er. teler, seaa1, I! mla, |e|etem !P
UL!lPLlC/!lON / !1. llea |aletet. teler, seaa1, I.11 mla, |e|etem !P
62
N/ND OF !N| /!!|K / !. !lmea |. Nere|l. teler, seaa1, .11 mla, |e|etem
!P
ll|U CKNOO l |l!|LOO K\/DK/!/ /L!|\lC / ||!||N !N| |L/CK /ND !N|
Nl!| !OU/K| /L|\lC / !. \le1lmlr Pe|el. |/w, seaa1, .1 mla, !-
\N!
L'/lK DU L/KO| / !. Oerea !r|aljel. teler, seaa1, 1 mla, U-me|lt
N/\lO/!lON! / !. Dea Oll. teler, seaa1, .!1 mla, |e|etem !P
|OUOU|! / !. l1retle as|et. teler, seaa1, !1 mla, !-\N!
OK| / / !|/ / !. !eaje Oellt. teler, sllea|, mla, \l1ee
!O|/ ||l POOL|D/ / / KOO l!NOU! / \l| / !. Ke1e !eilt. teler, se-
aa1, !1 mla, ! mm
!Ol!L/\ OO!O\/C / !. !emlslet Oe|etet. |/w, teler, seaa1, !.!1 mla, |e|e-
tem !P
UN!l!L|D NO ! / !. Krls|ljea Keial, /ae !lmltlt, erle Kees. |/w, seaa1, 1.11
mla, \N!
CON\|KO|NC| / !I. \le1lslet Kaeietlt. |/w, teler, seaa1, .1 mla, |e|etem
!P
|l! / !I. /ae !lmltlt. teler, seaa1, I.1 mla, !-\N!
!KU| !!OKl|! / !. !ea1re !|erle. teler, seaa1, !1.! mla, |e|etem !P
Sva ceriri programa uvodnim su izlagan|em poprarili vodi-
rel| Millennium Iilm Workslopa Howard Currenplan i iz-
bornik Ivan Paic, ko|i |e nakon pro|ekci|a vodio razgovor i
odgovarao na bro|na piran|a pos|erirel|a.
To, do sada na|porpuni|e predsravl|an|e lrvarskog alrerna-
rivnog ilma i videoum|ernosri u inozemsrvu, pripremili su
i proveli Mulrimedi|alni cenrar SC Sveucilisra u Zagrebu i
Hrvarski ilmski savez uz pomoc Hrvarske kinoreke, inan-
ci|sku porporu Cradskog ureda za kulruru Zagreba i Mini-
srarsrva kulrure Republike Hrvarske, re u suradn|i s Lon-
don Llecrronic Arr iz Lngleske i Ioundarion Lazy Mary, iz
Urreclra u Nizozemsko|.
11.-15. V.
U suradn|i s indi|skim veleposlansrvom u Zagrebu, u Arr
kinu |e prikazan ciklus indi|skog ilma. Tuo Iyes tuelte
Hand (V. Slanraram, 1958.), Tle Cloud capped Srar (R.
Clarak, 196.), Gbandi (R. Arenborougl, 1982.), Tbe se-
cond Son (S. Malayil, 1991.) i Roja (M. Rarnam, 1992.).
14. V.
Cosri rribine Insrirura Orvoreno drusrvo bili su Dalibor
Marrinis i Mladen Lucic s videoradovima \ideo innunity
(c/b, 1976.), Open Reel (c/b, 1976.), Manual (c/b, 1976.),
Cbanoyu (col, 1983.), Tbe 8ride, Tbe 8ucbelors Iten
(col, 1992.).
14. V.
U Plerernici |e odrzana osnivacka skupsrina Iilmskog i vi-
deokluba Zlatna dolina, ko|a |e okupila 14 gradana ureme-
l|irel|a drusrva. Za preds|ednika udruge izabran |e Mirko
Saric, za podpreds|ednika Damir Marric, za ra|nika Miro
Bralic, a clanovi izvrsnog odbora |os su Tomislav Radonic
i Denis Krizanec.
15. V.
U Zagrebu |e orvoren 33. zagrebacki salon, ci|e priredbe
rra|u do 12. lipn|a. Ovogodisn|i izbornik Zagrebackog sa-
lona, L|ubl|ancanin Igor Zabela, odlucio se za koncepci|u
usm|erenu urbanom kra|oliku, pa osim rradicionalne izloz-
be u Klovicevim dvorima, Salon obulvaca likovne inrer-
venci|e u gradskom prosroru, perormance i mulrimedi|ska
dogadan|a. U programu perormancea sud|elu|u Vlasra De-
limar (Zrela zena, 1997.), ]osip Zanki i Vladimir Dodig
(Kartaski du, 1998.), Tomislav Corovac (8ez naslota,
1998.) i Bozidar ]ur|evic (Nek po donu stjetlost sja,
1998.), u mulrimedi|skom di|elu Salona zasrupl|eni su au-
rori Lara Badurina, Helena Klakocar Vuksic, I. ]. Pino,
Magdalena Pederin i Ivan Marusic-Kli. U sklopu sredisn|e
izlozbe Salona u Klovicevim dvorima izlozeno |e vise vide-
oinsralaci|a, a Coran Trbul|ak realizirao |e samosralni pro-
|ekr dvosrruke videopro|ekci|e (Io notitu) u sklopu inrer-
venci|a realiziranil u gradskom prosroru.
18. V.
Iilm o Vukovaru Netidljita ranica dobio |e drugu nagra-
du na esrivalu krarkomerraznog ilma Valsusa ilmesr 2
ko|i se odrzava u rali|anskom gradu Bardoneccli|i (Pi|e-
monr). Aurori ilma su Alessandro Marzocclini, Danilo
Teodone i Zadranin Mil|enko Du|ela, ko|i vec duze vri|e-
me radi kao monrazer na rali|ansko| relevizi|i (RAI 2).
Osim rog ilma o srradan|u Vukovara, Du|ela |e auror vide-
oilmova Zadre, alebe noj i Zasto Dubrotnik, ko|i su ra-
koder sv|edocansrva o srradan|u Hrvarske u vri|eme srpske
agresi|e.
18.-22. V.
U Arr kinu prikazan |e ciklus ilmova posvecen Zvonimiru
Rogozu (1887.-1988.), pod naslovom Zvonimir Rogoz u
lrvarskom ilmu. Prikazan |e izbor ilmova u ko|ima |e ra|
glumac osrvario vece ili man|e uloge. Koncert (B. Belan,
1954.), Opsada (B. Mar|anovic, 1956.), Slucajni zitot (A.
Pererlic, 1969.), Iutotanje na njesto nesrece (Z. Berkovic,
1971.) i Kiklop (A. Vrdol|ak, 1982.).
20.-24. V.
U Oras|u su odrzani Dani lrvarskog ilma. U per esrival-
skil dana prikazani su c|elovecern|i ilmovi Rusko neso (L.
Nola), 8ozic u 8ecu (B. Sclmidr), Iuska za uspatljitanje
(H. Hribar), Mondo 8obo (C. Rusinovic), re izbor animi-
ranil ilmova. Cosri priredbe bili su glumci ]elena Milo-
l|evic, Kseni|a Pa|ic, Vedran Mlikora, De|an Acimovic, Du-
bravka Osro|ic i Perica Marrinovic, redarel|i Branko
Sclmidr, Hrvo|e Hribar i Lukas Nola, re procelnik ureda
za kulruru grada Zagreba Mladen Curura.
Dani lrvarskog ilma u Oras|u odrzava|u se vec rrecu go-
dinu, a organizarori priredbe su Hrvarska marica isel|eni-
ka, Opcinsko poglavarsrvo Oras|a i Cenrar za kulruru
Oras|a.
63
21. V.
U Muze|u Mimara orvorena |e mulrimedi|ska izlozba ]osi-
pa Zemana Skulpture u pokretu. To |e drugi dio mulrime-
di|skog videopro|ekra (prvi dio |e predsravl|en 1993.) u ko-
|em auror s|edin|u|e pokrer, oblik, prosror, sv|erlo i elek-
rronicku glazbu (auror Branimir Sakac), kao svo|evrsnu
sinrezu kiparskog, glazbenog i ilmskoga govora, sluzeci se
pri rome prerezno sraricnom kamerom, krupnim planovi-
ma i |ednosravnom animaci|om, radi isrrazivan|a odnosa
kamere, sv|erla i skulprure.
21. V.
Na rribini Insrirura Orvoreno drusrvo predsravl|eni su vi-
deoradovi Brede Beban i Hrvo|a Horvarica nasrali u razdo-
bl|u od 1994.-1997. godine. Cosr rribine bila |e Breda Be-
ban ko|a inace od pocerka agresi|e na Hrvarsku zivi i radi
u Londonu, gd|e se airmirala videoradovima ko|e |e srva-
rala za|edno s Hrvo|em Horvaricem sve do n|egove prera-
ne smrri kra|em 1997. godine.
22. V.
Clavne nagrade Perog esrivala glumca, ko|i |e ove godine
odrzan u Vukovaru, Vinkovcima, Iloku i Zupan|i, dobili su
Kararina Bisrrovic-Darvas i L|ubomir Kerekes za na|bol|a
glumacka osrvaren|a, re Drazen Sivak kao na|bol|i mladi
glumac i Darko Curdo za na|bol|u izvedbu monodrame.
22. V.
U Zagrebu |e umro kazalisni i ilmski glumac Kresimir Zi-
daric (Terovo, 2. II. 1933. Zagreb, 22. V. 1998.). Bio |e
|edan od osnivarel|a i dugogodisn|i clan Zagrebackog
dramskog kazalisra Cavelle, ci|im |e bio i ravnarel|em
(1971.-1982.). Tumacio |e uloge u vise krarkomerraznil
ilmova (Hokus-pokus I. Hadzica, 1969., Madeleine, non
anour, 1971. i Noz, B. Zizica, 1974., Iarizi-Istra, R. Crli-
ca, 1991., jauar, L. Calica, 1992., re uloge u dugomerraz-
nim ilmovima \lak bez tozno reda (V. Bula|ic, 1959.),
8reza (A. Baba|a, 1967.), Iredstata Hanleta u Mrdusi Do-
njoj (K. Papic, 1973.), DIIS (Anrun Vrdol|ak, 1974.),
Kuca (B. Zizic, 1975.), Snadi se druze (B. Makarovic,
1981.), Hortatot izbor (L. Calic, 1985.). Nasrupao |e i u
TV-dramama i d|ec|im seri|ama.
22.-23. V.
U Pozegi |e pod pokrovirel|srvom Sv|erske udruge neproe-
si|skog ilma (UNICA), odrzana 6 lrvarska revi|a |ednomi-
nurnil ilmova. Ukupno |e pri|avl|eno 115 radova, od cega
|e 41 rad bio prikazan u sluzbeno| pro|ekci|i. Iz Hrvarske
su sud|elovali aurori iz 18 klubova sa 7 radova, 4 samo-
sralna aurora s 12 radova, re srudenri ADU i srudenri Sru-
di|a diza|na iz Zagreba (ADU s |ednim i Srudi| diza|na s rri
rada). Uz lrvarske aurore, na revi|i su sud|elovali i aurori
iz 15 zemal|a s 33 rada (ukl|ucu|uci i |edan rad iz SAD i rri
rada iz Irana), re |e sud|elovan|e aurora iz inozemsrva do-
seglo oko |edne rrecine programa Revi|e.
Nar|ecarel|ske radove oc|en|ivao |e medunarodni oc|en|i-
vacki sud. B|rn Andreasson (Svedska), Crirad Sripl (Ces-
ka), Anre Pererlic, Dario Markovic i Mile Beslic (Hrvar-
ska).
24.-29. V.
U Brarislavi |e odrzana priredba Dani lrvarske kulrure. U
sklopu Dana piredena |e kraca rerrospekriva novi|eg lrvar-
skog ilma, re |e slovacka publika mogla vid|eri c|elovecer-
n|e ilmove. Tko pjeta zlo ne nisli (K. Colik, 197.), Kr-
botine Kronika jedno nestajanja (Z. Ogresra, 1991.),
Irica iz Hrtatske (K. Papic, 1991.), Kako je poceo rat na
non otoku (V. Bresan, 1996.), Mondo 8obo (C. Rusino-
vic, 1997.), re animirane ilmove Tup-tup (N. Dragic,
1972.), Satienanija (Z. Casparovic, 1978.), Neboder (].
Marusic, 1981.), Albun (K. Zimonic, 1983.) i Mladic s ru-
zana (M. Dulcic, 1996.). Cosr na orvoren|u Dana lrvar-
ske kulrure i ilmskog di|ela programa priredbe bio |e il-
molog Anre Pererlic.
24.-31. V.
U organizaci|i Za|ednice Makedonaca u Hrvarsko|, Make-
donskog kulrurnog drusrva Braca Miladinovic iz Osi|eka i
Poglavarsrva grada, u Osi|eku su odrzani Dani makedon-
ske kulrure. Uz bro|ne kulrurne priredbe u sklopu Dana
prikazan |e i makedonski ilm Crno sene redarel|a Kirila
Cenovskog.
25.-29. V.
U ciklusu klasicnog ilma, u Arr kinu su na rasporedu bili
ilmovi Anerka (D. W. Criirl, 1924.), General (B. Kea-
ron, 1926.), Gonila / Tbe Croud (K. Vidor, 1928.), Ioble-
pa / Greed (L. Srroleim, 1923.) i Iotjera za zlaton (C.
Claplin, 1925.).
28. V.-7. V.
U Luropskom cenrru za mlade Vi|eca Lurope u Srrasbour-
gu, odrzan |e reca| inrerkulruralne edukaci|e. Hrvarska
predsravnica na rome skupu Dubravka Du|movic-Kusan
predsravila |e lrvarsko d|ec|e ilmsko i video srvaralasrvo
6-minurnim programom ilmskil i video osrvaren|a d|ece
u lrvarskim ilmskim i videodruzinama.
Prema izboru Hrvarskog ilmskog saveza, prikazani su ra-
dovi. Kod kotaca (1972.) i Korito (Kinoklub Slatica, Piro-
maca, 198.), Maslinoto ulje (Kinoklub 8iokoto, Makar-
ska, 1979.), Crnadak (Kinoklub Tenen, Knin, 1987.), Ire-
sanje (O. S. Pregrada, 199.), Sikanje razi (Krizevci, 1996.)
i Nediljko (Kinoklub Zlatna dolina, Plerernica, 1997.).
9. V.
Na rribini Aurorskog srudi|a prikazan |e izbor ilmova sa 6.
lrvarske revi|e |ednominurnil ilmova. Uz vodirel|a Zora-
na Tadica, gosr rribine bio |e ilmski kriricar Dario Marko-
vic.
64
11. V.
U redoviro| razm|eni iskusrava o kinorecnom radu, Hrvar-
sku kinoreku pos|erila |e skupina d|elarnika Slovenske ki-
noreke. Za vri|eme |ednodnevnog boravka u Zagrebu, go-
sri iz Sloveni|e upoznali su se s radom Hrvarske kinoreke,
posebice u inormaricko| obradi ilmske grade i u radu na
resrauraci|i ilmova.
11. V.
U Likovno| akademi|i odrzan |e sasranak vodirel|a Arr kina
Ivana Ladislava Calere i predsravnika Hrvarske kinoreke,
Hrvarskog ilmskog saveza, Akademi|e dramske um|erno-
sri, Likovne akademi|e, Iilozoskog akulrera pedagogi|-
ske znanosri, re Cradskog ureda za kulruru Zagreba i Mi-
nisrarsrva kulrure Republike Hrvarske radi r|esavan|a pira-
n|a rada zagrebacke kinorecne dvorane. Sudionici dogovo-
ra slozili su se da |e Zagrebu porrebna insriruci|a ko|a bi se
susravno bavila prikazivan|em kinorecnog programa (lr-
varskog i sv|erskog ilma) i rime bro|nim ucenicima i sru-
denrima, re svim osralim zainreresiranim ucinila dosru-
pnim ilmsku basrinu i na|vazni|a d|ela ilmske um|ernosri.
Prema misl|en|u sudionika dogovora rakva bi nekomerci-
|alna insriruci|a rrebala biri samosralna u radu, s vlasririm
programskim sav|erom i osiguranim inanci|skim sredsrvi-
ma za osrvarivan|e programa.
Dogovoreno |e da se na remel|u rasprave na rom sasranku
ri|ekom l|era izradi c|elovir pro|ekr zagrebacke Kinoreke,
ko|i ce biri ponuden Poglavarsrvu grada Zagreba i Mini-
srarsrvu kulrure kao osnova za dal|n|i rad na realizaci|i re
zamisli.
12. V.
Dodi|el|ene su \jesnikote nagrade za um|ernosr za 1997.
godinu. Iilmsku nagradu Kreso Golik, ko|a se dod|el|u|e za
doprinos lrvarskom ilmskom srvaralasrvu, dobio |e ilm-
ski redarel|, snimarel| i pedagog Nikola Tanloer.
12.-14. V.
U Sikirevcima |e odrzana 36. revi|a lrvarskog ilmskog i vi-
deo srvaralasrva d|ece i mladezi. Na rradicionalno| godis-
n|o| smorri sud|elovalo |e 28 ilmskil i videodruzina ko|e
d|elu|u u osnovnim i sredn|im skolama, re pri samosralnim
kinoklubovima, s 57 pri|avl|enil ilmskil i videoradova.
Radove na smorri oc|en|ivao |e srrucni ziri. Vladimir Ble-
kic, Mira Kermek-Sredanovic, Maro Kukul|ica, Mirko
Laus i Kresimir Mikic, a zasebne nagrade dodi|elila su i dva
oc|en|ivacka suda sasravl|ena od predsravnika d|ece i mla-
dil aurora ci|i su radovi usli u nar|ecarel|ski program.
Nagradeni su radovi.
Nagrade srrucnog oc|en|ivackog suda (Vladimir Blekic,
Mira Kermek-Sredanovic, Maro Kukul|ica, Mirko Laus i
Kresimir Mikic).
u karegori|i d|ec|eg srvaralasrva
Olet|eal lOO tr|lt, Fllmsle raje ll. O! \erei1la |te1l|eljl Da|retle Kell-
alt-Le|laet, !retle Le|laet}
ltaeae1eaje, !lele ealmlreae |llme Celetet |te1l|elj |1e Lalmea}
Ljejlae meje |ele, Klae-tl1ee seltlje O! !lllrettl |te1l|elj Peal le1ea
etl|er}
Nll|mere, Cea|er |elaltle lal|are, lejreilt |te1l|elj lreslet Klerlt}
Pjetet, !lele ealmlreae |llme, Celetet |te1l|elj |1e Lalmea}
leae| lejl aes|eje, Klaella| O! !eale Lesletere, Prere1e |te1l|elj llea
|aatlt}
u karegori|i mladezi
Ne 1ea lteaje, Fllmsle re1lealte Prelje|ae ilele ealmetlje |/F-, |jele-
ter |te1l|eljl !emlslete \erei, llea |aletet, Oerea Kraae Kalelj}
!ele|e, \l1eeraje Ore1l|eljsle ilele, Celetet |te1l|eljlte Krls|lae Nerte|
|leilaetlt}
Nagrade d|ec|eg oc|en|ivackog suda (predsravnici svil
d|ec|il kino i videodruzina nazocnil na Revi|i, vodirel|
Marko Varzic)
Lja|etae t|rle, FD O! !es|lae, lere| |te1l|eljlte Deterle \aletlt}
!|e je !leta mlle, C!K, lejreilt |te1l|elj lreslet Klerlt}
Lja|et je|je1aje, KK O! !eale Lesletere, Prere1e |te1l|elj llea |aatlt}
Pjetet, !/F, Celetet |te1l|elj |1e Lalmea}
Cema jei jaieaje i|e|l, FD O! /. N. Oes|etlasle, Kejrltalte |te1l|eljlte Ker-
mea |er1el}
Nll|mere, C!K, lejreilt |te1l|elj lreslet Klerlt}
llas|rlreal sea, \/Nl/, \erei1la |te1l|eljl !retle Le|laet, Da|retle Kellalt-
Le|laet}
Dr. |am !res, !/F, Celetet |te1l|elj |1e Lalmea}
Petlale, O! !aje Delme|late, Pe |te1l|elj Lja|emlr Kele}
!eteae ljlte, \/Nl/, \erei1la |te1l|eljl Da|retle Kellalt-Le|laet, !retle
Le|laet}
Nagrade oc|en|ivackog suda mladezi (vodirel| uro Zero-
vic)
!ele|e, \l1eeraje Ore1l|eljsle ilele, Celetet |te1l|eljlte Krls|lae Nerte|
|leilaetlt}
Ne 1ea lteaje, |/F-, |jeleter |te1l|eljl !emlslete \erei, llea |aletet,
Oerea Kraae Kalelj}
!|e |l |lle, |/F-, |jeleter |te1l|eljl /a1ree |essl, llea |aletet}
Nllellae |jles je 1le aes}, Cea|er Da|rete, lere| |te1l|elj llltej Le|a1lt}
erjlla !lra !lme, Klaella| lere|, lere| |te1l|eljl /lea |elerlt, !eaje
!emeaetlt, \e1rea !emeaetlt}
Ke1 Kll| Nea1, Klaella| lere|, lere| |te1l|eljl /lea |elerlt, !eaje !e-
meaetlt, \e1rea !emeaetlt}
Llte, \laletetll re|l|l, \lalettl |te1l|elj \e1rea !atel}
15. V.
Iredsjednik Republike odlikotao je brtatsku aninatoricu
Mariju Miletic odlicjen Reda Danice brtatske s likon Mar-
65
ka Marulica za njezin doprinos brtatskoj kinenatorajiji.
Marija Miletic bila je jedna od uteneljiteljica brtatske ani-
nacije, a danas je producentica crtanib jilnota u SAD-u i
clanica ocjenjitacko suda za dodjelu Oscara.
17.-21. V.
U Zagrebu |e odrzan 13. sv|erski esrival animiranil ilmo-
va. Od 83 pri|avl|ena ilma iz 53 zeml|e, selekci|ska |e ko-
misi|a (Derelina Crigorova-Kreck, Bugarska, ]oln R. Dil-
worrl, SAD, Vedran Milleric, Hrvarska) u nar|ecarel|ski
program uvrsrila 67 ilmova, 3 ilmova |e prikazano u
srudenrskom nar|ecan|u, a 55 ilmova |e uvrsreno u pro-
gram Animania u ko|em su prikazani na|bol|i od onil il-
mova ko|i nisu usli u sluzbeni nar|ecarel|ski program. U
prarecim programima prikazane su rerrospekrive ilmova
Bruna Bozzerri|a (dobirnika nagrade za zivorno d|elo), Va-
dima Vladimirovica Kurcevskog, Renzoa Kinoslire i Zlar-
ka Crgica, rerrospekriva rali|anske animaci|e (1964.-
1998.), pregled ausrri|ske animaci|e od 192. do 197.,
programi lrvarskil, n|emackil i ruskil srudenrskil ilmo-
va, re odrzana svecana pro|ekci|a c|elovecern|eg crranog
ilma Cudnotate zode serta Hlapica Milana Blazekovica.
Takoder |e odrzan okrugli srol o remi Obrazotanje u ani-
naciji (Ingo Perzke, ]oclen Llmann, Paul De Nooi|er),
predavan|a Nota konpjutorska aninacija, Interaktitne
ire i tirtualna sttarnost (S. Monral, SAD), re komp|uror-
ska radionica n|emackil i lrvarskil srudenara.
U sklopu esrivala priredeno |e vise izlozbi. 4. bi|enalna me-
dunarodna izlozba karikarure, izlozba radova Zlarka Crgi-
ca, re izlozbe radova Brune Bozzerri|a i Clivea Walleya.
Iilmove |e oc|en|ivao medunarodni ziri (Naralia Clerny-
slova, Ukra|ina, Sayoko Kinoslira, ]apan, Perer Doug-
lerry, SAD, Raoul Servais, Belgi|a, Milan Blazekovic, Hr-
varska), a posebne nagrade dodi|elili su Hrvarsko drusrvo
ilmskil kriricara, oc|en|ivacki sudovi srudenara Srudi|a di-
za|na u Zagrebu, srudenara Likovne akademi|e u Zagrebu,
ziri Caleri|e Arreri|a, Zagreb, re Vecern|i lisr, Radio 11 i
rvrrka Kodak.
19. V.
Na|visu drzavnu nagradu Vladimir Nazor za zivorno d|elo,
ko|a se dod|el|u|e za izvanredna posrignuca na pol|u kulru-
re dobila |e ilmska monrazerka Tea Brunsmid za izvanred-
ne zasluge u razvo|u lrvarskog ilma. Codisn|u nagradu (za
1997.) dobio |e auror animiranil ilmova Milan Blazeko-
vic, za rad na dugomerraznom crranom ilmu Cudnotate
zode serta Hlapica.
19.-20. V.
Na porica| Luropskog udruzen|a ilmskil arliva, u Budim-
pesri |e odrzan radni sasranak predsravnika sredn|oeurop-
skil i isrocnoeuropskil kinoreka. Dogovoru su bili nazoc-
ni predsravnici ilmskil arliva iz Bosne i Hercegovine, Bu-
garske, Ceske, Hrvarske, ]ugoslavi|e, Madarske, Makedo-
ni|e, Pol|ske, Rumun|ske i Sloveni|e. Hrvarsku kinoreku za-
srupao |e n|ezin vodirel| Maro Kukul|ica. Na sasranku se
vodila rasprava o mogucnosrima medusobne suradn|e, raz-
m|ene programa, srvaran|u za|ednickog programa za Lure-
ku, re o suradn|i u casopisu Moteast ko|i |e pokrenur pri|e
nekoliko godina u Budimpesri, s cil|em da posrane sredn|o-
europsko ilmsko glasilo. Dogovoreno |e da svaka zeml|a
dosravi kopi|u |ednog ilma novi|e produkci|e radi srvara-
n|a za|ednickog programa ko|i ce biri prikazan u svim ze-
ml|ama ko|e su sud|elovale u dogovoru.
22.-28. V.
SAI Cakovec i Hrvarski ilmski savez organizirali su Me-
dunarodnu ilmsku radionicu animiranog ilma (Inrernari-
onal Animared Iilm Workslop). Vodirel|i radionice bili su
Lduard Nazarov iz Rusi|e i Monique Renaulr iz Nizozem-
ske. U radionici |e sud|elovalo 2-ero d|ece iz Ausrri|e (6),
Iinske (1) i Hrvarske (13). Za vri|eme boravka u Cakovcu,
polaznici radionice bili su sm|esreni u cakoveckim obirel|i-
ma. Osim rada na animiranom ilmu, u sklopu radionice
odrzane su pro|ekci|e ilmova Lduarda Nazarova i Moni-
que Renaulr, pro|ekci|a godisn|e produkci|e SAI-a Cako-
vec, pro|ekci|a izbora ilmova sa Sv|erskog esrivala animi-
ranog ilma Zagreb `98. (Slar Sclool Srudio iz Moskve), a
u Cenrru za kulruru bila |e posravl|ena izlozba crreza iz il-
mova vodirel|a radionice.
23.-25. V.
Hrvarski ilmski savez organizirao |e u Osi|eku videoradi-
onicu za vodirel|e i clanove ilmskil i videodruzina. Radi-
onica |e odrzana kao dio sralnog pro|ekra osposobl|avan|a
i usavrsavan|a za prakrican rad nasravnika ko|i vode ilm-
ske i videodruzine u osnovnim i sredn|im skolama. Vodi-
rel| radionice bio |e Kresimir Mikic, docenr na ods|eku pe-
dagogi|skil znanosri Iilozoskog akulrera u Zagrebu.
30. V.
Odrzana |e redovira izborna skupsrina Hrvarskog ilmskog
saveza na ko|o| su izaslanici ilmskil klubova i druzina iza-
brali novog preds|ednika, re izvrsni odbor i komisi|e save-
za za iduci cerverogodisn|i mandar. Na skupsrini dana |e
razr|esnica dosadasn|em izvrsnom odboru i preds|edniku
Hrvarskog ilmskog saveza dr. Sr|epku Tezaku, a za novog
preds|ednika izabran |e dr. Hrvo|e Turkovic.
Izborna skupsrina odrzana |e nakon preregisrraci|e drusra-
va i saveza u skladu s novim Zakonom o udrugama.
66
V|ekoslov Mo|cen
A Chroecle t Aprl/Iuee 98
A conrinuous clronicle o cinema relared evenrs in Croaria.
I. D/Nl NK\/!!KOO FlL/ le|ele
Zagreb, 11.-16. ozu|ka 1998.
Nakladnik. Zagreb ilm, za nakladnika Dragan Svaco.
Urednik. Davor Sismanovic. Pri|evod na engleski. Nina
H. Kay-Anrol|ak. 6 srr. . 24 cm. lrvarski/engleski.
Tisak. Tiskara Pul|ko, Zagreb.
Sadrzaj. Podaci o osnivacima, priredivacima, srrucnim ri|elima
i nagradama esrivala. Tomislav Radic / Uvodnik. Iilmo-
grai|a . nar|ecarel|ski program. Posebni program . Izbor na-
gradenil ilmova d|ece i mladezi; ]osko Marusic / Rerrospek-
riva animiranil ilmova Milana Blazekovica; Aurorski srudio
Iorograi|a, ilm, video rerrospekriva 1992.-1997.; Dario
Markovic / Rerrospekriva dokumenrarnil ilmova Zorana Ta-
dica. Raspored pro|ekci|a. Adresar producenara.
. NK\/!!K/ K|\l!/ !|DNOlNU!NOO FlL/ le|ele
Pozega, 22.-23. svibn|a 1998.
Nakladnik. CIR Iilm-video, Pozega. urednici. Zel|ko Ba-
log, Zvonimir Karakaric. likovno i graicko ureden|e.
Zelimir Ha|darovic, CIR Iilm-video, Pozega. 24 srr. .
ilusrr. . 24 cm. naklada 6 prim|eraka.
Sadrza|. Priredivaci i srrucna ri|ela Revi|e; Program Revi|e;
Sluzbeni program ilmograi|a; Popis pri|avl|enil ilmova.
1. K|\l!/ NK\/!!KOO D!|C!|O FlL!KOO l \lD|O !!\/K/L/!!\/ le|ele
Sikirevci, 12. do 14. lipn|a 1998.
Nakladnik. Hrvarski ilmski savez, za nakladnika Sr|epko
Tezak. Urednica Vera Robic-Skarica, lekrorica Ivana Sor.
Craicko oblikovan|e i pri|elom. Krisrina Babic; naslovna
srranica Igor Kuduz, Pinlead Lnrerraimenr. 52 srr. . ilus-
rr. . 23 cm. Tisak i uvez. C. B. Prinr Samobor. . naklada
5 prim|eraka.
Sadrzaj. Podaci o priredivacima Revi|e; ]ure Ackar. Sikirevci
Odavno smo granicari srari; ]osip Doric. Dobro dosli u
Osnovnu skolu Sikirevci; ]ure Ackar. O radu Kino-video dru-
zine; Program Revi|e; Iilmska i video osrvaren|a pri|avl|ena na
36 revi|u ilmograi|a; Oc|en|ivacki sud. Recenzi|e ilmova.
!1. !\!|!!Kl F|!!l\/L /NllK/NOO FlL/ l/OK|| '. le|ele
Zagreb, 17. do 21. lipn|a 1998.
Nakladnik. 13 sv|erski esrival animiranil ilmova, Zagreb,
za nakladnika Lrika Krpan. Urednici. ]osko Marusic,
Margir Anrauer. Craicko oblikovan|e. Slobodan Tadic,
LUKOM Zagreb. 21 srr. . ilusrr. . 2 cm. . lrvarski/en-
gleski. Tisak. Oser Markulin, Lukavec.
Sadrzaj. Podaci o priredivacima, srrucnim ri|elima i nagradama
Iesrivala; Dnevni program; Sluzbeno nar|ecan|e ilmograi-
|a; Srudenrski ilmovi ilmograi|a; Animania ilmograi|a;
TV-seri|e/Besr o TV Series ilmograi|a; Iilmske rerrospek-
rive. Bruno Bozzerri (reksr. Ciannalberro Bendazzi) / Vadim
Vladimirovic Kurcevski (reksr. Serge Kornmann) / Renzo Ki-
noslira (reksr. Nicole Salomon) / Zlarko Crgic (reksr. ]osko
Marusic). Iz proslosri u buducnosr. Cliara Magri. Retros-
pektita talijanske aninacije / Tlomas Renoldner. Austrijski
aninirani jiln 1920.-1970. Sreve Monral. Note struje/teb-
nike u konpjutorskoj aninaciji i upotreba aninacije u interak-
titnin irana i tirtualnoj sttarnosti; ]osko Marusic. Hrtatski
studentski aninirani jiln; Ldward Nazarov. Ruski studentski
jiln; Carner i Animaesr. Kazala. Naslovi ilmova / Aurori /
Producenri.
67
Bblogref[e
68
0reguIe Kreecer (Zagreb, 18. XII. 1952. Zagreb, 25. V.
1998.). Diplomirao |e kazalisnu i relevizi|sku rezi|u na Akademi|i
Dramske um|ernosri u Zagrebu (1984.). I pri|e srudi|a radio |e kao
relevizi|ski i kinemarograski organizaror sniman|a i asisrenr, a po-
rom kao pomocnik redarel|a (Medeni njesec, redarel| Nikola Ba-
bic, 1983.; Anbasador, redarel| Iadil Hadzic, 1984.; U raljana zi-
tota, redarel| Ra|ko Crlic, 1984.; Za srecu je potrebno troje, reda-
rel| Ra|ko Crlic, 1985.; Zitot sa stricen, redarel| Krsro Papic,
1988.). Za vri|eme srudi|a na ADU i nakon roga snimio |e vise
sredn|omerraznil relevizi|skil ilmova i TV dramu, a porom i epi-
zodu 8oart u c|elovecern|em ilmu Hanbur Altona (osrali reda-
rel|i. Vedran Milleric i Mladen Mirrovic; ilm dobio Veliku bron-
canu arenu na Pulskom esrivalu 1989.). Snimao |e, rakoder, bro|-
ne igranoilmske i dokumenrarne emisi|e i priloge za d|ec|i pro-
gram HRT-a. Za|edno s Vedranom Millericem i poko|nim Tilo-
mirom Beriricem (B|elovar, 1958. Zagreb, 1995.) uremel|io |e
proizvodnu kucu Kulr ilm ko|a |e radila prereziro reklamne i na-
m|enske ilmove. Napisao |e i vise (nerealiziranil) scenari|a za c|e-
lovecern|e ilmove.
Djela: Iarnjaca (TV ilm; ADU, TV Zagreb, 1978.); \atroasci
(TV ilm; ADU, TV Zagreb, 198.), Milioneri (TV ilm; ADU, TV
Zagreb 1982.), 8obi (TV drama, TV Zagreb, 1983., 8oart (epi-
zoda u c|elovecern|em ilmu Hanbur Altona, Urani|a ilm,
1989.) i dr.
Kresmr Zder (Terovo, 2. II. 1933. Zagreb, 22. V.
1998.), kazalisni i ilmski glumac. Bio |e |edan od osnivarel|a i du-
gogodisn|i clan Zagrebackog dramskog kazalisra Cavella, ci|im |e
bio i ravnarel|em (1971.-1982.). Osrvario |e bro|ne zapazene ulo-
ge u sirokom glumackom rasponu od klasicnil dramskil d|ela
(Drzic, Slakespeare), preko drama M. Krleze (Arere|, Kral|evo),
do suvremenog reperroara (Bukara u Bresanovu d|elu Hanlet u
Mrdusi Donjoj, ili Wursr u Iatnjana ospodina Mockinpotta, P.
Weissa). Na ilmu |e rumacio |e uloge u vise krarkomerraznil il-
mova (Hokus-pokus I. Hadzica, 1969., Madeleine, non anour,
1971. i Noz, B. Zizica, 1974., Iarizi-Istra, R. Crlica, 1991., jau-
ar, L. Calica, 1992.), re uloge u dugomerraznim ilmovima \lak
bez tozno reda (V. Bula|ic, 1959.), 8reza (A. Baba|a, 1967.), Ired-
stata Hanleta u Mrdusi Donjoj (K. Papic, 1973.), DIIS (Anrun
Vrdol|ak, 1974.), Kuca (B. Zizic, 1975.), Snadi se druze (B. Ma-
karovic, 1981.), Hortatot izbor (L. Calic, 1985.), Krtopijci (D.
Sorak, 1989.) i dr. Nasrupao |e i u TV-dramama i seri|ama (Tono
8akran, Kuda idu ditlje stinje, Kad jticeki popetleju), re u d|ec|im
seri|ama (Veliki i mali). Dobirnik |e Cavelline nagrade i Nagrade
Vladimir Nazor.
Nakon zakl|ucivan|a ovog bro|a Hrtatsko jilnsko ljetopisa
srigla |e vi|esr o iznenadno| smrri |ednog od prvaka Zagrebacke
skole crranoga ilma i moderne animaci|e, israknurog ilmskog
aurora, redarel|a, scenarisra, animarora i karikarurisra Dusana
Vukorica.
0usee VukoI (Bileca, 7. II. 1927. Zagreb, 8. VII. 1998.),
poceo |e kao karikarurisr i crrac srripova u Kerenpubu (srrip
Spiljo i Goljo, 1953.), a posli|e |e karikarure ob|avl|ivao u jezu,
\jesniku, Iilnskoj kulturi i dr. Od 5-il godina auror |e crranil
ilmova u Duga ilmu (Kako se rodio Kico, s ]osipom Sudarom
1951. godine, glavni crrac i animaror u ilmu Zacarani dtorac u
Dudincina I. Hadzica, 1952.). S Nikolom Kosrelcem i skupinom
suradnika realizirao |e 1954./1955. godine niz reklamnil `crrica`
ko|i na|avl|u|u odmak od disney|evske rradici|e uvodeci elemenre
reducirane animaci|e i likovnog prisrupa ko|i odgovara suvre-
menim orvaran|em likovnil um|ernosri modernom izrazu. Od
osnivan|a Srudi|a za crrani ilm Zagreb ilma, Dusan Vukoric |edan
|e od n|egovil vodecil i na|vise nagradivanil aurora (Couboy
jinny, 1957., Ostetnik i Koncert za nasinsku pusku, 1958.,
Krata na njesecu, 1959.), a krunu n|egova vlasrira rada i rada
Zagrebacke skole crranoga ilma predsravl|a nagrada Oscar ko|u
|e 1961. godine dobio za ilm Suroat.
Osim bro|nil crranil ilmova, Dusan Vukoric auror |e vise ilmo-
va u ko|ima preplece animirane i igranoilmske elemenre (Ira,
1962., Mrlja na satjesti, 1968., Gubecziana, 1974.), nekoliko
c|elovecern|il igranil ilmova (Sedni kontinent, 1966., Akcija
stadion, 1977., Gosti iz Galaksije, 1981.).
Uz bro|na priznan|a na esrivalima animiranil ilmova, Dusan
Vukoric dobirnik |e i na|visil priznan|a ko|a se dod|el|u|u u
podruc|u kulrure (Nagrada grada Zagreba, Nagrada Vladimir
Nazor).
Premeul
U ovom bro|u L|eropisa predmer recenzi|e rri su kn|ige ko-
|ima |e za|ednicka engleska oznaka c za veznik i u naslovu.
O Kino c tideo todicu 98, a osobiro Hollyuoodu _ c A
pise se sa znarnim zakasn|en|em, no bol|e ikad nego nikad.
Radanje c obnatljanje zaro |e dosra sv|ez naslov pa od n|e-
ga i krecemo.
Reee[e obeevl[ee[e
Novinar Clasa Isrre Mare Curic, roden 1955., kako se moze
saznari iz opsirne biograske bil|eske na srrazn|em di|elu ko-
rica, kra| Duvna, odrasrao u B|elovaru, diplomirao (bolemi-
sriku i slavisriku) na Iilozoskom akulreru u Zagrebu, a od
kra|a sedamdeseril rra|no nasran|en u Puli, ociro sebi i svo-
|im novinarskim reksrovima prida|e poprilican znaca| re il |e
odlucio ukn|iziri. Curiceva pozamasna rvorevina (sadrzi ne
mnogo man|e od 4 srranica) podi|el|ena |e remarski u per
poglavl|a ko|a obulvaca|u kazalisre, kn|izevnosr i likovnosr,
ilm, subkulruru i polemike. Ri|ec |e dakle o auroru ko|i se
bavi kulrurom u globalu, kulrurn|ackom svasraru sro se zeli
nasraviri na lrvarsku spisarel|sku rradici|u ci|a su na|israknu-
ri|a imena Igor Mandic i Veselko Tenzera. Curic se u, oper
opsirnom, predgovoru i izri|ekom poziva na Tenzeru, a rom
predgovoru rreba posveriri nesro vise pazn|e |er |e znakovir
za Curicev proil i krearivne mogucnosri.
Curic svo|e novinarsko bavl|en|e kulrurom i onim sro ide uz
n|u usporedu|e s Tenzerinim radom, razmisl|a|uci o svo|im
reksrovima kao mozda neko| vrsri novinarske ese|isrike, za
ko|u kaze da |e nesro popur Tenzerinil orisaka pisca u vre-
menu, prosroru i zapazan|ima. Odmal zarim pise da |e sre-
ra sro Tenzeru ni|e orkrio pri|e 1993., kada |e mnogo roga
vec bio napisao ni ne slureci da |e nesro rakvo vec nerko
drugi bio osrvario. Ociro |e dakle da se Curic vidi kao Ten-
zerin srodnik i ro ne u nekom nasravl|ackom smislu, on |e,
ne zna|uci za Tenzeru, od 1983. (ro se dozna|e iz iscrpne bi-
ograi|e) pisao reksrove kongeni|alne Tenzerinim. Piran|e |e
samo kako |e onda Tenzera posrao opcepoznaro ime, svo|e-
vrsna insriruci|a, a za Maru Curica malo |e rko, izvan Isrre,
do danas cuo. Uopceno, posro|e dva odgovora. ili |e Curic
nepriznari klasik ko|i sr|eca|em nepovol|nil okolnosri (d|elo-
vao izvan Zagreba kao monopolnog cenrra lrvarskog kul-
rurnog zivora) ni|e srekao zasluzenu siru airmaci|u, ili |e |ed-
nosravno ri|ec o eemernom auroru.
Prociravsi opsezan izbor n|egovil reksrova, mogu reci kako
nema sumn|e da mu |e poron|i pol neusporedivo blizi. Uo-
sralom, kako ozbil|no slvariri novinara ci|e su prerenzi|e re-
levanrno pisan|e o kulruri i drusrvu, a ko|i sve do 1993. go-
dine ni|e znao za Tenzeru Zvuci nev|ero|arno. Corovo sam
|edanaesr godina mladi od Curica pa sam Tenzerino pisan|e
upoznao |os pocerkom osamdeseril, dok |e imao kolumnu u
ondasn|em Studiju. Kakve |e novine i casopise cirao Curic da
|e u prvo| polovici devedeseril orkrivao roplu vodu osra|e
ne|asno. No, kad |e Curic |ednom spoznao Tenzerin rad,
onda |e doricni za n|ega posrao On, s velikim ò`. Lvo ci|ele
re recenice. Srera sro Tenzeru nisam orkrio pri|e `93., kada
|e mnogo roga bilo iza mene napisanoga i ne slureci da |e ne-
sro rakvo, i rako neponovl|ivo, vec On napisao. Nakon
odavan|a pocasri velikanu, na ko|ega sama sebe v|ero|arno
neodol|ivo pods|eca, Curic upozna|e cirarel|a sa svo|im neo-
b|avl|enim romanom Iotratak (spomenurim naravno i u bi-
ograsko| bil|esci), kako bi mogao lansirari zakl|ucak da mu
Radanje i obnatljanje zapravo ni|e prva kn|iga. Nakon mu-
drovan|a o novinarsrvu u komunizmu i |os ko|ecega dolazi
Curic do velikog inala u ko|em se klan|a |os |ednom aurori-
reru, isrovremeno se lumorno inrimizira|uci s n|im. ri|ec |e
o Preds|edniku Republike za ko|ega v|eru|e da ce i pored
zdravsrvenil reskoca i dal|e beskompromisno nasraviri bor-
be, ko|il ima |os; dakako, ni ru nece usaliri velikog slova
(N|egov organizam).
Vec iz predgovora dalo se dobro nasluriri o kakvom |e auro-
ru ri|ec, a predoceni reksrovi do|am su samo porvrdili. Cu-
ric |e sv|eronazorom negd|e na pola pura izmedu naivnog,
ponekad simparicnog nacionalnog zanesen|aka i agresivnog
nacionalisra, a predmer o ko|em pise gorovo ga redoviro
upucu|e na nesro izvan n|ega samog, uglavnom na suvreme-
nu israrsku i lrvarsku zbil|u. U svom bavl|en|u kulrurom Cu-
ric |e na|vise prosrora posverio ilmu (oruda i prikaz n|egove
kn|ige u ovom casopisu), no iako ormalno ima srarus ilm-
skog kriricara (clan Hrvarskog drusrva ilmskil kriricara) on
|e rek ponesro upucen dileranr s misi|om ko|i se cesro po-
ziva na opcepoznara imena (Bunuel, Iellini), ali zapravo sla-
bo pozna|e podruc|e ko|im se zeli aurorirarivno baviri. Clav-
na svrla n|egova d|elovan|a |esr upozoravan|e na odredene
drusrvene i kulrurne po|ave i predlagan|e konkrernil ili ma-
n|e konkrernil r|esen|a u ro| seri. Kao israrski lokalparrior
on se cesro zalaze za israknuri|i kulrurni poloza| Isrre i sroga
pod svaku ci|enu zeli da se ilmskom esrivalu u Puli vrari ne-
kadasn|i s|a| (inzisrira, s pravom, na inrernacionalno| smo-
rri), a veliku porporu pruza i pulskom arr kinu kao alrerna-
rivi dominarnom lolivudskom kinoreperroaru. Kao nacio-
KNIGE
69
UDK. 82.71.43(47.5}(048}
Domir kodic
Ke[ge M. Cure, S. Huede I. Hedle,
0. lee A. Oremove
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 69 do 73 Radic, D. . Recenzi|a kn|iga
70
nalno angaziran Hrvar suprosravl|a se onom sro dozivl|ava
kao |ugosrpsko presizan|e u proslosri i sadasn|osri, a airmi-
ra pro|ekre ko|i sire amoznu lrvarsku isrinu, popur Gospe
ko|u slavi do neukusa, porpuno krivo, pod ur|eca|em Sedla-
rove demagogi|e, prec|en|u|uci n|ezine promidzbene dosege
(do sada sigurno na|snazni|i promidzbeni iskorak Hrvarske
u svi|er, ova| ce ilm odisra svi|eru pruziri vise isrine i slike
o nama nego sro bi mozda |os rri rara ucinila, ilm o uka-
zan|u iz Medugor|a ni|e raden po nasem rukopisu i da zado-
vol|i doma, vec da ionako uv|ereno| sv|ersko| lodocasnicko|
publici ponudi okolnosri nase medugorske srvarnosri od
ukazan|a do danas), re Kodaricina \rijene za... ko|i sravl|a
uz bok Ciminova Iotca na jelene, sro dovol|no govori o n|e-
govo| kriricarsko| ozbil|nosri. U obracunu s |ugonosralgicari-
ma i navodnim velikosrbima Curic zna biri i velikodusan i
posve rigidan. Na prim|er Radu Serbedzi|u nazvar ce poliric-
kim licem|erom (aludira|uci v|ero|arno na n|egov paciizam
u doba poloda |ugosrpske vo|ne masineri|e na Hrvarsku), ali
ce mu priznari nespornosr velikog glumackog ralenra, no
Predrag Marve|evic zasluzir ce, bez ograde, odreden|e dezur-
ne nakaze. Teksr u ko|em spomin|e Marve|evica, je li odista
Trst nas, bio |e odusak Curicevu agresivnom nacionalizmu i
u n|emu se moze procirari i sl|edece. Um|esro da snimimo
svo| ilm i plasiramo svo|u isrinu, zapravo ISTINU, da kulru-
rom sebe pobi|emo nekulruru n|il, i dal|e, u povodu ilmo-
va ko|i su po Curicu promicali srpsku isrinu. Naravno, na
balkanski nacin (promicali, op. D. R.), ne preza|uci |os |ed-
nom da laz ponove onoliko koliko |e porrebno pa da posra-
ne isrinom. Curic |os govori o rome kako su Srbi Hrvarima
zabranili lrvarski |ezik, a n|emacku sudbinu Hrvara gasrar-
ba|rera pripisali Srbima. ]asne su ru primirivne reze o kulrur-
nim Hrvarima i nekulrurnim Srbima, reze o ko|ima |e bilo
kakvo raspravl|an|e uvredl|ivo suvisno. Sro se pak rice bal-
kanskog nacina o ponavl|an|u lazi ko|a posra|e isrina, ra|
princip rim |e ri|ecima ormulirao cov|ek ko|i ni|e bio s Bal-
kana, bi|ase on |edan Ni|emac s uzornom zenom i mnogo
d|ece, a zvao se, Curicu ro ni|e naodmer priopciri, ]osepl
Coebbels. Sudbina lrvarskil, srpskil i bosn|ackil gasrarba|-
rera doisra |e u mnogo cemu bila slicna i za v|erovari |e da ni
Srbi nisu isli u N|emacku radi veceg komora, nego zaro sro
su ramo mogli sreci nesro sro u ]ugoslavi|i nisu, upravo kao
i Hrvari. O rome da su Srbi Hrvarima zabranili n|ilov |ezik
moglo bi se puno diskurirari (pocevsi od onog srarog piran|a,
|esu li ro u svom kori|enu uopce dva razlicira |ezika), a da su,
uz pomoc lrvarskog ]ugoslavena Branka Ivande oreli Lni
Begovic Zlatnu arenu za ulogu barunice Casrelli (proglasivsi
ru ulogu sporednom) da bi |e dodi|elili Srpkin|i, kao sro u
|ednom drugom reksru rvrdi Curic, nema se sro raspravl|ari
uloga Lne Begovic srvarno |e bila epizodna.
Curicevo pak dusobriznisrvo za psilicku sliku lrvarskog
drusrva odlicno dolazi do izraza|a prigodom pisan|a o ilm-
skom esrivalu Luropske uni|e u Zagrebu, u ko|em u ripicno|
maniri lrvarskog desnog (polu)inrelekrualca predbacu|e svi-
|eru bescurnosr (kao da su Hrvari pri|e vlasrire rragedi|e
puno marili za zbivan|a prim|erice u Nagorno Karabalu ili
za srradan|a Kurda) i nameran|e svo|il opacina (incesr, mus-
ki i zenski lomoseksualizam) onima ko|i ipak ima|u druga-
ci|e nazore i rradici|e. Ne znam ko|e ro europsko drusrvo
ima rradici|e ko|e su airmarivne spram incesra i lomoseksu-
alizma, srvar |e samo u rome da se posru|e remel|no liberal-
no nacelo (a ne rreba zaboraviri da europska civilizaci|a ne
pociva samo na |udeokrscansrvu nego i na liberalizmu ko|i |e
izn|edrio suvremenu demokraci|u i zapravo predsravl|a na|-
cvrsci remel| europskog civilizaci|skog kruga), slobode po|e-
dinca ci|a |e |edina granica isro rakva sloboda drugil po|edi-
naca, a ro |e inreres aurenricnog po|edinca u svakom drusrvu
ukl|ucu|uci i lrvarsko. No vise od b|elosv|erskil opacina
Curica, cini se, zabrin|ava|u lrvarske mlade snage. Okomio
se rako svom silom na Lukasa Nolu, a ne simparizira ni Hri-
bara ni Rusinovica. I dok su mu Gospa i \rijene za... ilmo-
vi od ko|il zasra|e dal, Nolino |e Rusko neso gluposr ko|u
odmal rreba zaboraviri, dok |e Hribar Iuskon za uspatlji-
tanje ~orisao predaleko u soci|alno narican|e o brizi za ma-
log cov|eka, pa |e napravio sindikalni ilmic. Hribar (rako-
der i Zarkovic s Notoodisnjon pljackon, ali nesro podno-
sl|ivi|e) dakle narice nad lrvarskim malim cov|ekom (sro |e
po Curicu besporrebno |er rom malom cov|eku val|da |e sa-
svim dobro) um|esro da velica lrvarsku polici|u kao |edan od
srupova drusrva. Curic, naime, ni Noli ni Hribaru ne moze
oprosriri sro, po n|emu, oni s prezirom, karikarurom i od-
bo|noscu, pa i izrugiva|uci se prikazu|u polici|u, ra| srup
drusrva ko|i, narociro u americkom ilmu, ima karizmaric-
ni znaca| (...) cak i onda kada ima mangupe u svo|im redo-
vima (...). Ovakvil prim|era Curiceva promisl|an|a ima do-
sra, ali i ovil par sasvim |e dovol|no za ilusrraci|u.
Pri|e |e spomenur Curicev ilmski dileranrizam. Lvo nekoli-
ko prim|era ko|i ro dokazu|u, iako |e srosra |asno iz vec na-
vedenog. Po Curicu pol|ska kinemarograi|a rek nakon ceske
dobiva na znaca|u, mada |e poznaro da su Wayda i drugovi
(medu ko|ima i Polanski s Nozen u todi) prerlodili velikom
ceskom usp|elu; Kieslowski|ev Kratki jiln o ubijanju u Cu-
ricevo| verzi|i posra|e Kratki tecaj o ubijanju, a za Tri boje:
Ilato misli da |e pol|ski ilm. Za Curica |e uloga naseg
]olna Malkovicla u ilmu Na tatrenoj liniji slicna Tommy
Lee ]onesovo| u 8jeuncu (!), a Neponirljiti su po n|emu
Oscara dobili pri|e Demmeovog Kad jaanjci utibnu (sirua-
ci|a |e obrarna); spomin|e Wayneove Zelene beretke, ali ipak
zakl|ucu|e kako Amerika ni|e snimala ilmove o svom raru
u Vi|ernamu dok |e on rra|ao, a rra|ao |e prilicno. Oni su ro
cinili rek posli|e, a mi Hrvari, r|. Hrvarice (O|a Kodar) ro
smo lrabro izveli |os za vri|eme rra|an|a Domovinskog rara,
a on |e rra|ao puno krace od vi|ernamskog, porucu|e Curic.
Dakako, ni|e O|a Kodar ucinila nisra lrabro snimivsi |edan
nenam|erno smi|esan ilm (moglo bi se reci edwoodovski) u
vri|eme rara, a uosralom spomenure Zelene beretke sniml|e-
ne su 1968., u |eku rara u Vi|ernamu. Zaniml|ivo |e i ro da
Mare Curic ne zna da su Tom i ]erry macak i mis, nego mi-
sli da su ro dva misa ko|a sprernoscu i darom im velicinom
(...) pob|edu|u (...) samog po sebi |aceg i nadmocni|eg mac-
ka. Ociro |e pomi|esao Toma i Mrvicu. Uz ra| prim|er vr-
lunci Curiceve neupucenosri su proglasavan|e Ldi|a Mudro-
n|e aurorom Krel|ina ilma Ana i njezina braca, mi|en|an|e
spola Vlarke Vorkapic (Curic misli da |e ri|ec o Vorkapicu),
prezimena Mladena ]urana u Pervan, re naslova Nolina il-
ma Dok nitko ne leda ko|i u Curicevo| izvedbi posra|e Dok
nitko ne leti. Isro rako Coran Rusinovic ni|e Os|ecanin kao
71
sro misli i |avnosr dezinormira Curic, nego Zagrepcanin
ko|i |e neke di|elove svog Monda 8oba snimao u Osi|eku i
Slavoni|i.
Ne bi bilo pravedno prema Mari Curicu ne israknuri kako na
nacionalnom planu, kao i glede drusrvenog rradicionalizma,
on ni|e rakav radikalni dogmarik popur ]oska Celana (srovi-
se vrlo |e airmarivan npr. spram Almodovara ko|eg, v|ero-
vali ili ne, naziva Bunuelom punck /val|da punk, op. D. R./
generaci|e ko|o| pripada mislima, ri|ec|u i d|elom/!/), re da
u svo|im ilmskim razmisl|an|ima (ko|a su cesro puna simpa-
ricnog enruzi|azma) zna imari i poneki dobar rrenurak.
Osobno mi se na|vise svidio n|egov recepr o rome ko|im pu-
rem rreba ici lrvarski ilm |er |ednako v|eru|em da |e upravo
ro, uz naravno znarno visu kvalireru od akrualne, pur n|ego-
ve inrernacionalne airmaci|e. Curic preporucu|e medireran-
sku komedi|u kakvu zadn|il godina prakricira|u Span|olci,
zarim gradsku pricu sredn|oeuropskog srila ko|a bi se na-
sravl|ala na golikovsku i cesku rradici|u, porom poliricki rri-
ler po irskom uzoru, rakoder i ilmove panonske lezernosri
po madarskom modelu, re kosrimirane ekranizaci|e lrvar-
skil kn|izevnil d|ela. Nacelno se slazem i s Curicevim orpo-
rom kriminalisrickom zanru u lrvarskom ilmu kad on po-
kusava sro v|erni|e sli|ediri americke obrasce u lrvarskom
konreksru. Ono sro mi |e srrano u n|egovu razmisl|an|u |esr
sralno inzisriran|e na po|mu nacionalnog ilma (zeli li on ro
pod|elu na nacionalne i anacionalne odnosno anrinacional-
ne ilmove po rocno odredenim krireri|ima), re zakl|ucak da
|e ra| nacionalni ilm, medu osralim, i promidzba sv|eronazo-
ra |ednog naroda. Apsurdnim |e govoriri o sv|eronazoru na-
roda |er rakvo sro |ednosravno ne posro|i, no ni|e cudno s
obzirom da dolazi iz nacionalnokolekrivisrickog sm|era ko|i
uvi|ek zeli individulano poopciri, apsrrakrnom dari konkrer-
na obil|ez|a (arleripski |e prim|er domovine ko|a se naziva
ma|kom).
Za kra| rreba upozoriri i na vise ili man|e karasrroalnu razi-
nu Curiceve pismenosri. Doisra |e enervanrna kolicina n|e-
govil kra|n|e besmislenil recenica, sa sinraksom u ko|o| se
gramarika rusi s nogu od snaznil vrroglavil napada|a (ro da
gorovo ni|edno srrano prezime ne zna rocno napisari druga
|e prica), no |os |e iriranrni|i pogovor Sr|epana Cuica, znako-
viro nazvan Iisnena lezernost. Po Cuicu |e Curic uzoriro
pismen (sic!), ni|e impresioniran umisl|enim velicinama
(nego val|da samo srvarnima, popur Tenzere i Preds|ednika
Republike ko|ima se do poda klan|a), preca mu |e pravda
od polirike, isrina od ideologi|e (pa |e zaro u svo|im reksro-
vima izraziro polirican, a isrinu svodi na ideolosku karegori-
|u nase i n|ilove), podasrire cin|enice (o n|ilovo| po-
uzdanosri bilo |e rani|e ri|eci), |er lako |e polemizirari ver-
balno, s doricnim aurorom, ali |e resko s cin|enicama, ci-
n|enice, naime, moze prov|eriri svaki cirarel| (i bol|e bi mu
bilo da il prov|eri kad ri|ec o Curicu i Cuicu). Posluzir cu se
Cuicevim iskazom za zavrserak prikaza Curiceve kn|ige U
nasem medi|skom prosroru ri|erki su aurori popur n|ega.
Bilo bi sreca da |e ri|erka razina nekomperenci|e i nepisme-
nosri ko|u demonsrrira Mare Curic, no ona i ni|e rako rari-
rerna na ovim prosrorima, a |os |e man|e rarirerno da ima
punu podrsku nekririckil ideoloskil isromisl|enika kao sro
|e Sr|epan Cuic. A ro sro |e Mare Curic uz opisanu kulrurnu
komperenci|u i spomenuru razinu pismenosri urednik kulru-
re u Glasu Istre samo zorno sv|edoci o nisko| razini lrvar-
skog novinarsrva, gd|e ideoloska podobnosr na |edno| srrani
re podarnosr zurilu na drugo| ima|u na|visu ci|enu.
Hollywood O & A 97.
Sr|epan Srevo Hundic, auror kn|ige inrerv|ua s, uglavnom,
lolivudskim glumackim zvi|ezdama i reziserima, konrrover-
zna |e licnosr lrvarskil novinarskil krugova. Pona|vise zbog
neupucenosri, a ponesro v|ero|arno i iz zavisri, rasirila se o
n|emu prica kao novinaru ko|i izmisl|a inrerv|ue, dok su o-
rograi|e ko|ima dokazu|e aurenricnosr svo|il reksrova pro-
glasavane cak i oromonrazama (!). No isrina |e sasvim
drukci|a i lako slvarl|iva. Hundicevi razgovori sa slavnim
osobama ilmskog svi|era nisu nikakvi ekskluzivireri, nego |e
ri|ec o rurinskim promorivnim razgovorima realiziranima
uglavnom na na|ugledni|im sv|erskim ilmskim esrivalima
(Cannes, Veneci|a, Berlin), gd|e zvi|ezde i aurori dolaze
predsraviri svo|e ilmove. Ni|edan Hundicev inrerv|u ni u
ovo| kn|izi, ni pri|e (s iznimkom domacil l|udi popur Ku-
srurice i Mancevskog), ni|e raden |edan na |edan, nego se
radi o grupnim razgovorima u ko|ima svaki od per-sesr oku-
pl|enil novinara posravi po neko piran|e, a svi u svo|im bu-
ducim reksrovima korisre i piran|a onil drugil kao svo|a.
Dakako, ro |e |os uvi|ek vise od press konerenci|a (ko|e neki
nasi novinari zna|u predsraviri kao inrerv|ue), ali |e znarno
man|e od pravog, individualnog inrerv|ua, osobiro onog
ko|i se obavl|a izvan prorokola. To dakako orvara piran|e au-
rorsrva onog rko inrerv|u porpisu|e, pa se i Hundiceva kn|i-
ga u ci|elosri s aurorskog aspekra moze dovesri u piran|e. No,
cirarel|a aurorsrvo nimalo ne mora zanimari, n|ega zanima
pri|e svega sadrza| kn|ige bez obzira na osobu ili osobe ko|e
iza n|e sro|e. A kn|iga Sreve Hundica, uz Zvezdanu Pilepic
(ci|i |e udio ipak bio puno man|i), prvog lrvarskog novinara
od vremena Branke Soemen ko|i se posverio ormi inrerv|u-
a kao nacinu pracen|a ilmskil zbivan|a (n|egov ce pur sli|e-
diri Arsen Oremovic i ]asna Nanur), nudi cak rrideser, neri-
|erko podul|il, razgovora sa sv|erskim ilmskim zvi|ezdama,
ko|i mnogo bol|e unkcionira|u ukn|izeni nego u svom izvor-
nom novinskom izdan|u (prvorno su ob|avl|eni u na|rirazni-
|im odnosno na|israknuri|im lrvarskim novinama, pona|vise
u Globusu i \ecernjen listu).
Naime, problem Hundicevil inrerv|ua uvi|ek |e bio mimoi-
lazen|e oprimalne vari|anre, r|. s |edne su srrane n|egovi rek-
srovi bili odvec obicni, neri|erko gorovo dosadni za lrvar-
ske novine ko|e zude za senzaci|ama svake vrsre (ro |e Hun-
dic osobiro mogao os|eriri u Globusu, Ianorani ili Naciona-
lu, dok |e u Nedjeljnoj Dalnaciji i \ecernjen listu bio na
smireni|em rlu), a s druge nedovol|no srrucni i analiricki, od-
nosno suvise prozaicni za ozbil|ne (ilmske) casopise. Ukn|i-
zeni, oni posra|u svo|i, nalaze svo| sredn|i pur i cine sri-
vo zaniml|ivo i srrucni|em pokloniku ilma i laickom ilmo-
ilu. Orkriva|u, npr., da ]odie Iosrer svo|om na|izazovni|om
ulogom smarra onu naslovnu u ilmu Nell, ko|a |e po n|o|
um|ernicka za razliku od rani|il relnickil rola, dokazu-
|u da |e Roberr Rodriguez doisra svo| prvi|enac snimio za so-
kanrno skromnil sedam risuca dolara, upucu|u na prim|eru
Robina Williamsa, ko|eg spomin|e ]eremy Irons, na skrrosr
72
Disneyeva srudi|a ko|i se ne libi svo|e suradnike zakidari na
lonorarima (lakse |e kad znas da i drugima orima|u novac, i
ro u mil|eu poznarom po vrlunskom proesionalizmu), da|u
iznenadu|ucu sliku superzvi|ezde Brucea Willisa ko|i rvrdi da
mu |e srrano lolivudsko sran|e dula u ko|em |e sve podre-
deno lir ilmovima i zaradi sro |u donose, upozna|u sa zbli-
zavan|em ]olnny|a Deppa i Lmira Kusrurice u vri|eme sni-
man|a ilma Arizona Drean...
Posebno |e zaniml|iv razgovor s novololivudskim klasikom i
nekad na|usp|esni|im lolivudskim reziserom Williamom Iri-
edkinom, u ko|em se na na||asni|i i na|inrenzivni|i nacin po-
kazu|e rendenci|a izrazena u vecini inrerv|ua snazna kriric-
nosr spram suvremenog americkog ilma (u prvom redu
Hollywooda i n|egove urrke za velikim zaradama ko|e posra-
|u |edini smisao bavl|en|a ilmom) i drusrva ko|i grca|u u li-
cem|erno| poliricko| korekrnosri, a ni|e cudo da |e upravo
kod Iriedkina ogorcenosr na|izrazeni|a |er ga |e drusrvena ri-
gidnosr zapravo unisrila kao osebu|nog aurora, unizava|uci,
kroz pera nedoraslil kriricara i slab odziv publike, n|egov
velik krearivni uzler u prvo| polovici osamdeseril ilmovima
Manac i Zitjeti i unrijeti u Ios Anelesu.
Neporreban sasro|ak Hundice kn|ige (ko|o| |e prigodni pred-
govor napisao ]urica Pavicic) svakako su bombasricni, zuri
naslovi s obaveznim usklicnicima, preuzeri iz novina u ko|i-
ma su ob|avl|eni, a ko|i neri|erko nema|u nikakve veze sa sa-
drza|em reksrova (na|radikalni|i su prim|er naslovi razgovo-
ra s ]eremy|em Ironsom /8ruce villis nije ni jaci ni ljepsi od
nene!/ i Andy|em Carciom /Zelio bib da noj narod srusi Ca-
stra, kao sto su Hrtati srusili konuniste!/, u ko|ima se dvo-
|ici glumaca sravl|a u usra nesro sro nisu dali nasluriri, a ka-
moli rekli). Hundic |e v|ero|arno mislio da ce sa zurim naslo-
vima bol|e prodari kn|igu, no u rome naravno ni|e uspio, ali
se uspio ponesro kompromirirari.
Keo & vdeo vod 98.
Nakon 1996. i 1997. kriricarski rro|ac \ecernje lista Ore-
movic, Heild, Ilincic pod Oremovicevom urednickom pa-
licom (i uz dinamican predgovor Branka Vuksica, urednika
\ecernjakota relevizi|skog priloga), oglasio se ove godine i
rrecim izdan|em svog vodica u ko|em |e pod kriricarsko po-
vecalo sravio sve ilmove prikazane u zagrebackim kinima
od sredine prosinca 1996. do sredine prosinca 1997. godi-
ne. U svo|im reksrovima, ukoricenima u prerlodne dvi|e
kn|ige, Oremovic, Heidl i Ilincic dokazali su nepri|eporan
dar za krarke novinske ilmskokriricarske orme, neri|erko
srvara|uci i ma|srorske reksrualne izdanke. I u ovogodisn|em
vodicu zadrzava|u svo|u razinu, s iznimkom Oremovica za
ko|eg mi se cini da |e podbacio. No krenimo redom.
Drazen Ilincic porpisnik |e 41 reksra. N|egov izraz, u uspo-
redbi s osralom dvo|icom, na|kraci |e i na|sazeri|i, zbog cega
mu karkad promaknu neka vazna obil|ez|a ilmova o ko|ima
govori (eksrreman |e sluca| mini kririka ilma Sn|ezane Tri-
buson Irepoznatanje ko|a se sasro|i od krarkog sadrza|a i
|ednako krarkog komenrara u ko|em zapravo ni|e receno ni-
sra, a uzroke rome ne bi bilo pogresno porraziri u izvanilm-
skim vezama Ilincica i S. Tribuson zbog ko|il |e Ilincic, prer-
posravl|am, izb|egao izravni|e i orvoreni|e progovoriri o re-
darel|icinom ilmu). Ilincicev sril vrlo |e izrazen, odliku|e se
meraorama, neri|erko n|ima (globalna meraora) reksrove i
zavrsava. Cesro |e dulovir, poseze za kn|izevnim usporedba-
ma (sro ga izraziro razliku|e od Heidla i Oremovica, a ima
razlog u n|egovu obrazovnom backroundu diplomirao an-
glisriku i kompararivnu kn|izevnosr), ali i |ako sklon nasrav-
l|an|u rradici|e \ecernjakote poliricke bezgresnosri (r|. po-
dobnosri) dovol|no |e procirari n|egovu kririku Sclmidro-
va 8ozica u 8ecu ko|em zam|era predvidl|ivosr i ormulaic-
nosr, siromasrvo izraza i razeologi|u, no ni sluca|no mu
nece predbaciri ide|nu rigidnosr sro kulminira u ksenoobi|i
i sovinizmu. Spomin|em ro sroga sro Ilincicu poliricka di-
menzi|a kririke inace ni|e srrana, pods|ecam na n|egove na-
pise o ilmu Irije kise ili Zaranovicevu Testanentu, no ni|e
mu srrana ako korespondira s vlada|ucim polirickim sravovi-
ma ko|il |e \ecernjak oduvi|ek bio reprezenr.
]anko Heidl |e i unaroc odsluzen|u vo|nog roka bio na|pro-
dukrivni|i dio rro|ke. Porpisu|e 44 reksra, a n|egovi na|bol|i
urarci v|ero|arno su i na|visi domeri kn|ige. U svo|im reksro-
vima Heidl, ko|i se, spomenimo i ro, |edini od vecern|akova-
ca konsranrno, neri|erko usp|esno, okusava u reksrovima ve-
ceg opsega, uspi|eva izdvo|iri sva kl|ucna (pozirivna, vri|ed-
nosno neurralna i negarivna) obil|ez|a ilma sve ro lakim i
recnim srilom, m|esrimice vrlo dulovorim. Moze mu se pri-
govoriri zarobl|enosr aurorskom kririkom (sralno spomin|e
amozni zanat), odsurnosr os|eca|a za larpurlarizam (sabli-
cevski se suprosravl|a pokrerima kamere ko|i su sami sebi
svrlom) i ri|erki rrenuci prer|erivan|a (rvrdi da ce Mocnu
Ajroditu posrovarel|i Woody|a Allena proglasiri velicansrve-
nim remek d|elom, sro u mom sluca|u, a |esam srovarel| Al-
lenovil ilmova, nikako ne sro|i).
Arsen Oremovic, ko|i |e zbog vece posvecenosri videopro-
dukci|i na srranicama \ecernje ob|avio znarno man|e reksro-
va od Heidla i Ilincica, izraziri |e impresionisr. U usporedbi
s osralom dvo|icom u n|ega |e iznimno malo rasclambene ar-
gumenraci|e, gorovo sve se svodi na do|am, cesro izraziro
obil|ezen emocionalnim ucescem. Mada o individualnom
dozivl|a|nom svi|eru i vri|ednosnim proc|enama ko|e se na
n|emu remel|e ni|e upurno (previse) raspravl|ari, ipak se res-
ko suzdrzari od komenrara nekil Oremovicevil do|mova.
Smarram srvarno nev|ero|arnim n|egov prigovor Cameronu
Crowu zbog nedosrarka veceg os|eca|a za likove, kad |e jerry
Mauire ilm paradigma emocionalnog angazmana prema
likovima. ]ednako mi |e nev|ero|arna n|egova proc|ena Ne-
wellova prisrupa Donnieu 8rascu po Oremovicu Briranac
|e rek odradio svo| americki prvi|enac kao solidnu azu,
mada |e |asno da |e sav bio u ilmu i da |e ra navodna aza
nesro znarno bol|e od razvikanog a |edva pros|ecnog lira Ce-
tiri tjencanja i sprotod. Oremovic se pridruzio od lrvar-
skil kriricara meni neslvarl|ivom unizavan|u sasvim solid-
nog oskarovca Inleski pacijent, ne slvarivsi da udal|enosr
i lladnosr glavnil likova ni|e nikakva mana, nego prilog
nekonvencionalnom prikazu velike l|ubavi, ko|a ima i auren-
ricnu oporosr naspram uobica|enil lolivudskil senrimenra-
li|a u slicnim prigodama. I dok mu |e Inleski pacijent plir-
ka bezvezari|a, domaci uradak Djed i baka se rastaju viseslo|-
na |e pricica s puno dula i sarma, ali i osrrog polemiziran|a
sa srvarnoscu. Diskuriran|e o viseslo|nosri i osrrom polemi-
73
ziran|u sa srvarnoscu predaleko bi odvelo ova| reksr, sroga
samo navodim, bez zadn|il nam|era, ra| iskaz kao ilusrraci|u
Oremoviceva dozivl|a|no-racionalnog svi|era.
Drazen Ilincic u svo|im reksrovima ima kn|izevnil, a ]anko
Heidl ilmskil paralela, cega su Oremovicevi reksrovi goro-
vo porpuno liseni. Za razliku od dvo|ice prvospomenuril
Oremovic, medurim, ima akrograskil gresaka. Tako on
ilm 8atnan se traca pripisu|e ]oelu Sclumaleru (ri|ec |e o
ilmu Tima Burrona, a Oremovic |e zapravo mislio na rreci
dio seri|ala 8atnan zautijek), no ociro |e da se ru radi o za-
buni. Mnogo |e ozbil|ni|a greska Oremovicevo posvemasn|e
nepoznavan|e povi|esri zbog cega godinu 178. proglasava
sredn|im vi|ekom (i pripisu|e mu dekadenci|u i eksrravagan-
ci|u), a rakoder i vri|eme resrauraci|e u Lnglesko| (ilm Re-
stauracija) sm|esra u sredn|i vi|ek. Nesv|esno rako sli|edi ne-
kadasn|u sov|ersku lisroriograi|u za ko|u |e sredn|i vi|ek za-
vrsio rek s rancuskom gradanskom revoluci|om 1789., a
koliko |e ro okosrao, ridikulozan i prevladan srav nikom
upucenom ni|e porrebno ob|asn|avari. No rreba |e israknuri,
ne |edanpur, bi|edu lrvarskog novinarsrva, |er doisra |e |ad-
no da u novinama kalibra \ecernje lista ne posro|i redakror
(kad |e vec urednik Vuksic, cini se, neupucen) ko|i bi znao da
novi vi|ek pocin|e renesansom.
Na|simparicni|i Oremovicev prilog svakako |e ona| seksual-
ne prirode. Upravo |e dirl|ivo kako se on odusevl|ava likom
d|evo|ke naslovnog lika u ilmu jerry Mauire, ko|a |e su-
perzgodna i obozava zesroki seks, cak predlaze da si dove-
du |os |ednu parrnericu (sro muskarac vise moze pozel|eri od
rakve zene). U pogledu roga sasvim |e u pravu i pods|eca
nas da |e, za razliku od neuznemiravan|a \ecernjakotib po-
dobnil polirickil voda, mnogo ucinio u sm|eru odledivan|a
i osv|ezavan|a kruril nacela ril novina svo|im izv|esra|ima s
partyja i promoci|a pornoindusrri|e i, osobiro, inrerv|uima s
pornozvi|ezdama.
Prvi pur Vecern|akov muski rro|ac dobio |e i zenskog surad-
nika, u liku Zlarke Sacer, ilmske kriricarke Radi|a 11, ko|a
|e na srranicama \ecernje lista zam|en|ivala ]anka Heidla za
vri|eme n|egove odsurnosri iz civila. Sacerova |e napisala de-
serak reksrova uvrsrenil u kn|igu, a oni se odliku|u n|ezinim
dobro poznarim, crnolumornim iskazom (n|ime |e zasigur-
no ur|ecala na Drazena Ilincica u n|egovu orkinucu od, ripic-
ne za nase novine, sive ozbil|nosri) ko|im ona, u radikalni|im
izdancima (vid|eri reksrove ob|avl|ivane u ugaslom Reporte-
ru), zapravo srvara |edan novi zanr ilmske kririke u nas (u
pocecima nadalnur reksrovima Slavena Zecevica u Kinoteci)
u ko|em razmarrani ilm sluzi samo kao povod, od polazne
reme posve slobodna, razmisl|an|a o svemu i svacemu.
Spomenimo na kra|u da Kino tideo todic 98. sadrzi i rri
razgovora ko|e |e Arsen Oremovic vodio s ]olnom Cleese-
om, Milosom Iormanom i Rowanom Arkinsonom, ilmove
godine u izboru aurorske rro|ke, vrlo korisran popis ilmskil
maniesraci|a u Hrvarsko| i svi|eru s pripada|ucim im nagra-
dama (vise prosrora dobio |e esrival u Cannesu ko|i |e pros-
le godine slavio pedeseru obl|ernicu, re ra| prilog sadrzi kro-
nologi|u esrivala od n|egova zacerka 1939. do danas), re in-
deks izvornil naziva recenziranil ilmova.
Domir kodic
Books by M. Cur, S. Hued eed I. Hedl, 0. le, A. Oremov
UDC. 82.71.43(47.5}(048}
Ile aurlor gives a crirical review o rlree books dealing wirl ilm sub|ecrs Tbe 8irtb and Reneual by Mare Curic, Hollyuood _ and
A 97 by Sr|epan Hundic, and Cinena and \ideo Guide 98 by ]anko Heild, Drazen Ilincic and Arsen Oremovic. Tle aurlor o Tbe
8irtb and Reneual rrears various ields o culrure, rlereore rle book is divided inro claprers dealing wirl rlearre, lirerarure, pain-
ring, subculrure and various polemics. Curic purs rle emplasis on rle movies, wlicl are lis specialiry. Alrlougl ormally, le is a ilm
criric (member o rle Croarian Sociery o ilm crirics) le is acrually a dilerranre wirl a mission ro pinpoinr cerrain social and culrural
plenomena and ro suggesr a number o solurions or rle possible problems. Ior Curic wriring abour ilms is always an opporruniry
ro quesrion wider social issues wlicl le views rom an explicirly narional srandpoinr. In view o rlis le could be placed somewlere
berween (somerimes-likeable) enrlusiasm or lis narion, and (somerimes-aggressive) narionalism. Tle rexr oers a number o exam-
ples rlar illusrrare Curic` viewpoinrs as well as lis amareurism in dealing wirl rle arr o ilm.
Hollyuood _ and A 97 is a collecrion o rlirry inrerviews, mainly wirl Hollywood srar acrors and direcrors. During 1997 rle aur-
lor Sr|epan Hundic publisled rlese inrerviews in some o rle mosr inluenrial Croarian papers and magazines. In rle inrroducrion le
explains low rlese inrerviews were made and in relarion ro rlar le poinrs our rle problem o aurlorslip (in rle liglr o rle acr rlar
rle inrerviews were nor raken individually bur in groups). He conrinues by sraring rlar ir is only in rle orm o a book rlar rley rea-
lised rleir ull porenrial, since rley did nor uncrion properly as newspaper arricles. Mosr inrerviewees slare rle criricism o rle pre-
senr srare o rle American, i. e. Hollywood social and ilmmaking scene, marked by rle pursuir o proir and rle lypocrisy o poliri-
cal correcrness.
Cinena and \ideo Guide 98 is a collecrion o slorr newspaper reviews o rle 1997 cinema reperroire in Seagram inirially publisled
in \ecernji list (a Croarian daily newspaper wirl rle liglesr circularion igures). Tlis is rle rlird year in a row rlar rle aurlors pu-
blisl rlis guide. Along wirl rle reviews, rle book includes rle inrerviews o Arsen Oremovic wirl ]oln Cleese, Rowan Arkinson and
Milos Iorman, an overview o rle besr movies o rle year closen by rle aurlor, rle lisr o ilm esrivals in Croaria and around rle
world and rleir awards (wirl a special piece on rle Cannes ilm esrival on rle occasion o irs 5
rl
anniversary) and an index o rle
original rirles o rle movies reviewed in rle book. Tle book is a concise analysis o rle aurlors` individual expressions along wirl rle
conrriburion o rleir guesr associare Zlarka Sacer.
FESIVAL
74
Papa pop-arra Andy Warlol izlazio |e u zivor svake vece-
ri i nikad ni|e zaobisao ni|edan party ni orvoren|e galeri|e u
srralu da bi mogao nesro vazno propusriri ako osrane doma.
Idenricni simpromi ko|i se |avl|a|u kod Warlolove drusrvene
bolesri (social disease) di|agnosricirani su kao jestital disease
i kod svil onil upornil novinara ko|i su se od 13. do 24.
svibn|a obreli u Cannesu. ne propusriri ni|ednu pro|ekci|u,
bilo da |e ri|ec o ono| iz nar|ecarel|skog di|ela programa ili
ilmu uvrsrenom u |edan od bro|nil paralelnil programa, |er
se bas u imenu aurora ilma ko|i sre propusrili mozda kri|e
na|vece esrivalsko orkrice ili moguci kandidar za Zlatnu pal-
nu. Pri rome zaboravl|a|u na cin|enicu da nagrade erablira-
nil ilmskil maniesraci|a popur Cannesa, Berlina i veneci-
|anske Mosrre, za razliku od Oscara, ne sluze nicemu i nima-
lo nece uman|iri redove za Godzillu. Sroga bi n|ilovo ukinu-
ce bilo idealno r|esen|e |er su gorovo svi laureari vodecil
ilmskil esrivala bili i osrali osudeni na geroizirano ozrac|e
arr-kina, rri|umirali oni u Cannesu ili ne, u ci|em ce mraku
nadasve uzivari soisricirani ilmoili. To vri|edi i za ovogo-
disn|i kanski rri|um grckog redarel|a Tlea Anglelopoulosa,
|ednog od onil ilmasa bez ko|il sigurno ne moze proci ni-
|edno izdan|e re respekrabilne priredbe, iako n|egova poer-
ski inronirana prica o |ednom resko bolesnom piscu i malom
albanskom izb|eglici s ko|im ce se spri|arel|iri na samrri i ko|i
ce mu uni|eri rracak nade u ono malo zivora koliko mu |e
preosralo (\jecnost i jedan dan) ni|e na razini n|egovil pri-
|asn|il osrvaren|a.
Iznimka |e Benigni|ev snazni i emorivni ilm Ia tita e bella
ko|i se kao dobirnik Grand Irixa svo|om poerikom izdva|a iz
ozloglasene karegori|e ripicnog esrivalskog ilma vec i sa-
mom cin|enicom da su komedi|e veoma ri|erki gosri na slic-
nim maniesraci|ama. Nakon Benigni|eva kanskog rri|uma i
UDK 71.1
Drogon kubeso
Freech Cee-Ceeees ~ 51. fesIvel
eIereeIoeel du flm 98.
\ocoos| | oooo ooo - noqroooni ilm Tboo /nqoloooloso
75
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 74 do 78 Rubesa D.. Ìrencl Can-Cannes`
dod|ele Nobelote narade za kn|izevnosr velikom Dariu Iou,
rali|anska kulrura zaisra moze biri ponosna. Zaniml|ivosr |e
rim veca sro su i |edan i drugi komicari, pri cemu rakva ne-
obicna odluka esrivalskog ziri|a idealno korespondira s uku-
som clanova svedske Akademi|e. I |edni i drugi nagradili su
dva inreligenrna um|ernika ci|i se buone senzibilirer ne
uklapa na|idealni|e u kansko-nobelovske kanone.
0omeec[e euIorskh legeed
S druge srrane, zlobnici su u izboru mirskog selekrora Cille-
sa ]acoba cesro znali razorkriri rragove ripicnog rancuskog
lokalparriorizma. Tako su se i u ovogodisn|e 51. esrivalsko
izdan|e usp|ela ugurari cak ceriri rancuska ilma prilicno ne-
u|ednacene kvalirere. Osobiro |e razocarao parericni Parrice
Clereau svo|im poluaurobiograskim ilmom Ceux qui nai-
nent prendront le train, dok |e rancusku aurorsku reprezen-
raci|u spasio lumani rukopis ralenriranog Lricka Zonce ci|e
su glavne |unakin|e di|amerralno suprornil karakrera (eno-
malne Llodie Bouclez i Naracla Regnier) zasluzno osvo|ile
Zlatnu palnu u karegori|i na|bol|e zenske uloge. No, ra e-
srivalska dominaci|a rancuskil aurora ni|a nikakva novosr.
]er, Cannes kao mamurska priredba ori|enrirana ne samo na
nezavisnu arr-produkci|u nego i na nainstrean (nemo|mo
zaboraviri da se paralelno s esrivalom odrzava i rradicional-
ni Marcbe), orvara vazan prosror za globalnu promoci|u
rancuske nacionalne kinemarograi|e. Uosralom, svaki me-
dunarodni ilmski esrival sadrzi u sebi prepoznarl|iv inae
lokalne esre, kolikogod on mislio globalno. U rome ni
veneci|anska Mosrra kao na|opasni|i kanski konkurenr ni|e
nikakva iznimka, cesro orsira|uci u svo|o| programsko| kon-
cepci|i vlasriru kinemarograi|u, dok |e direkror n|enog ovo-
godisn|eg 55. izdan|a Ielice Laudadio vec na|avio uvrsren|e
novog paralelnog programa Talijanska renesansa (odgovor
na kansku selekci|u Cinenas en Irance) ko|om se predvida
veliki coneback rali|anskog ilma u globalne celuloidne rren-
dove, s posebnim naglaskom na mladim aurorskim narasra-
|ima.
Ono sro opravdano moze iznervirari kanske medi|ske lodo-
casnike |e selekrorovo uporno inzisriran|e na isrim auror-
skim imenima ko|a se iz godine u godinu rradicionalno po-
navl|a|u u sluzbeno| esrivalsko| selekci|i, pri cemu nam n|i-
lovo neizosravno sud|elovan|e pri|e svega moze posluziri za
odredene kompararivne izlere. Celuloidna auroanaliza u
ko|u se upusrio guru rali|anske l|evice Nanni Morerri (Apri-
le) srilski i ideoloski izravno se nadovezu|e na n|egov prer-
lodni ilm Caro diario. Na|novi|i rad Kena Loacla My
Nane is joe nadasve dokazu|e da se n|egov auror mnogo bo-
l|e snalazi secira|uci soci|alne reme nego kad se upusra u sni-
man|e ispoliriziranil pamlera (Carlas Son, Zenlja i slobo-
da). Isro vri|edi i za ]olna Boormana (Tbe General), aurora
impresivne price o dublinskom pl|ackasu ko|i ce u srilu no-
vov|ekog Robina Hooda napraviri seri|u vrlunski isplanira-
nil porlvara nakon sro ga |e zeznuo sisrem, posravsi lero|
ekonomski devasrirane suburbi|e, ali i rrn u oku polici|skom
naredniku ko|i mu se sralno nalazi za perama. Isrodobno,
osamdeserdeverogodisn|i Manoel De Oliveira (IInquietude)
i sedamdeserdvogodisn|i Slolei Imamura (Kanzo Sensei) do-
kazali su da im na svu srecu |os uvi|ek ni|e sralo do odlaska
u mirovinu, iako ne mozemo osrari ravnodusni na cin|enicu
da u n|ilovu rukopisu malom dominira|u neizl|ecive bole-
sri, umiran|e i smrr, kao sro |e ro bilo ociro i u rukopisu kan-
skog vererana Angelopoulosa. ]edino Imamura ni|e odusrao
od kokeriran|a s lumorom u svo|o| duloviro| prici o li|ecni-
ku i n|egovom uvrnurom rimu ko|i pokusava naciniri dovol|-
no snazan mikroskop ne bi li razorkrili uzrocnik leparirisa
ci|a |e epidemi|a pogodila |edno ribarsko selo uoci americke
invazi|e na Hirosimu.
To| neizosravno| aurorsko| reprezenraci|i pridruzio se i res-
pekrabilni ra|vanski ilmas Hou Hsiao-Hsien ko|i |e u raini-
ranom rukopisu Sanajskib ctjetota posve napusrio svo|
lladni sril, priblizivsi se vizualnom poerikom raskosnim ko-
srimiranim dramama Zlanga Yimoua ci|i se |unaci doiml|u
popur oziv|elil likova s kineskil porculanskil vaza. ]edine
dodirne rocke ko|e povezu|u Hsiao-Hsienov na|novi|i ilm s
rani|im d|elima odnose se na kompleksnu karakrerizaci|u li-
kova i nacine na ko|e ispreplece n|ilove slozene odnose,
uguravsi il u raskosan bordel u briransko| zoni Sanga|a u ci-
|im se oda|ama n|egove eleganrne i l|ubomorne kurrizane
medusobno opruzu|u u svom v|ecnom suparnisrvu.
Na|novi|i ilm n|egova sunarodn|aka Tsai Ming Lianga, Tbe
Hole (Rupa), di|amerralno |e svo|im senzibilirerom suproran
Hsiao-Hsienovu ilmu. Dok Ming Liangov usaml|eni |unak
voa|erisricki prodire u inrimu svo|e sus|ede s don|eg kara,
Lo |o ooo oos ooqos (Eric| Zonco}
Tho |o|o (Tsoi Minq Lionq}
76
Foo ooo Loo|h|oq |o Los \oqos (Torry Cilliom}
|oo, Foo| (Hol Horlloy}
77
promarra|uci |e kroz rupu ko|u |e vodoinsralarer iskopao na
podu n|egovog aparrmana u ko|i se zabarikadirao nakon sro
|e Taipei pogodila misreriozna epidemi|a, auror |e u svom
ambi|enralnom rukopisu isrodobno uspio docarari roliko
r|eskobnu i zasrrasu|ucu armoseru da se gledarel| ri|ekom
pro|ekci|e os|eca kao da |e uronio srrazn|icu u lavor prepun
lladne vode (snazna kisa nepresrance li|e kao iz kabla od
uvodnog do zavrsnog prizora). N|egovi |unaci ne izgovara|u
vise od deser recenica. Uz danski uvrnuri aurorski randem
Von Trier & Vinrerberg sa svo|il deser celuloidnil zapovi|e-
di (sira. Dona), ra|vanski redarel| Tsai Ming Liang u Can-
nesu |e bio na|arrakrivni|e aurorsko ime. Osra|e nepoznanica
zbog cega |e esrivalski ziri ignorirao n|egovo remek-d|elo
(aurorov prekrasan ilm Zitjela ljubat pri|e rri |e godine
osvo|io Zlatno lata u Veneci|i, a Rijeka |e zasluzno rri|um-
irala u Berlinu).
xleI u seove
Kako |e ovogodisn|i kanski ilmski esrival odmicao, posra|a-
lo |e sve ociri|e da |e |edini pravi rrend, po|ava velikog bro|a
ilmova ko|i su bili ascinirani snovima. Tsai Ming Liang
(Tbe Hole) razbi|a svo|e duge i spore kadrove kicasrim glaz-
benim bro|evima u ko|ima sud|elu|u n|egovi mokri i usaml|e-
ni proragonisri, kreira|uci u masri svo| oniricni svi|er kao
konrrapunkr n|ilovo| apokalipricno| srvarnosri.
]unak Benigni|eva dramarurski neu|ednacenog, ali iskrenog,
lrabrog i ba|kovirog ilma Ia tita e bella kri|e od svog sina
surovu srvarnosr konclogora u ko|i su deporrirani i pokusa-
va mu ob|asniri da su svi ri uzasi ko|i il okruzu|u samo na|-
obicni|a d|ec|a igra. Snovi malog Nicolasa iz Millerova ilma
Ia classe de neie rransormirar ce se u nocnu moru s ele-
menrima splattera. Ieminizirane lan-rock krearure iz Hay-
nesove eksrravaganci|e \eltet Goldnine svo|e ce glamurozne
snove prekriri debelim naslagama sminke i littera, smarra-
|uci da bi i Oscar Wilde bio pop-srar da |e zivio u n|ilovo
doba. Clavni |unak prekrasnog Harrley|eva ilma Henry
Iool razorkriva svo|e snove u poezi|i, a n|egov ramnopuri
kolega iz Slana Raymonda ]oslue b|ezi od svo|e surove
betto svakodnevnice kroz jreestyle rap srilove. Raoul Duke
i n|egov samoanski advokar dr. Conzo pokusava|u u Cillia-
movo| adapraci|i kulrnog romana Hunrera S. Tlompsona
Iear and Ioatbin in Ias \eas razorkriri ramni|u srranu
americkog sna na svom psilodelicnom rripu u kicasru me-
rropolu kocke, naoruzani raskosnom kolekci|om psilodelic-
nil kokrela, sve dok iz svo|il sarenil bocica ne ispi|u po-
sl|edn|u kap sinreriziranog narkorika. Clavna |unakin|a lalu-
cinanrnog Caviri|inog ilma Irodatacica ruza rumara urba-
nim kaosom Medellina i prepusra se snovima s mirisom l|e-
pila u ko|ima ce se n|ena baka rransormirari u Bogorodicu.
A uvrnuri pripadnici v|erske komune iz prerencioznog Rip-
sreinova ilma Il etanelio de las naratillas u svo|im ce oni-
Fos|oo (Tbomos \inlorborq}
78
ricnim rirualima inscenirari prizore iz lolivudskil bibli|skil
spekrakala rraga|uci za vlasririm spasom.
Kanski lovci na senzaci|e ko|i obvezno mora|u ispuniri svo|e
rubrike dosrarnom kolicinom esrivalskil bizarnosri sigurno
bi odmalnuli glavom na ove snene izlere, isricuci kako |e do-
minanrni remarski inreres vecine aurora bila pedoili|a, iako
ova zabran|ena rema ni|e nikakva novosr. U n|eno| |e obra-
di na|radikalni|i bio enjant terrible americkog niskobudzer-
nog ilma Todd Solondz (Happiness) ko|i se slicnom proble-
marikom vec pozabavio u svom prerlodnom kulrnom ilmu
velcone to tbe Dollbouse, rransormira|uci rukopis u gro-
resknu psilo-sociolosku srudi|u o odrasran|u ci|u poeriku
mogu desirirari iskl|ucivo oni rodirel|i ko|i pare od nagomi-
lanil rusrraci|a iz vlasrira puberrera i ci|e |e d|erin|srvo bilo
nalik na nocnu moru. N|egov na|novi|i ilm Happiness ni|e
nisra man|e provokarivan u prikazu pedoili|e, iako ona ne
unkcionira kao dominanrna rema, kao sro |e ro bio sluca| i
s n|egovim prerlodnim radom, nego samo kao ledeni rus
ko|i ce u |edno| kraco| ali mucno| epizodi svog uvrnurog d|e-
la servirari zbun|enom gledarel|u. No, Solondz u svom ruko-
pisu ne orsira graicki prisrup u prikazu |edne zabran|ene
reme, vec se doricni rus odnosi na inrimnu ispovi|esr
uglednog gradanina i (da bi apsurd bio veci) renomiranog
psili|arra, ko|i ce sinu razorkriri svo|e pedoilske sklonosri
nakon sro mu prizna da |e silovao n|egova skolskog pri|are-
l|a. Pri rome auror ne osudu|e svog bolesnog |unaka niri zeli
preuzeri ulogu moralizarora, nego ce |ednu vrlo ozbil|nu
remu zaciniri arsicnim elemenrima. Ipak, dulovira Solon-
dzova prica o rri sesrre ko|a |e uskovirlala neporrebnu prasi-
nu zbog |edne inkriminirane epizode, na|zaniml|ivi|e |e
osrvaren|e uvrsreno u usporedni esrivalski program Ouinza-
ine des realisateurs (Ietnaest dana redatelja) ko|i se, za razli-
ku od n|egovil prerlodnil izdan|a, ove godine ni|e mogao
polvaliri inrriganrni|im naslovima, iako |e proslavio rridese-
ru obl|ernicu.
Ali uzavrela esrivalska armosera i dal|e savrseno korespon-
dira sa zavrsnom sekvencom Renoirova Irencb Cancana,
unkcionira|uci kao razuzdani spekrakl bo|e i pokrera. No,
ovogodisn|i Irencb Can-Cannes ni|e nimalo razocarao,
predsravivsi nekoliko vrlo zaniml|ivil naslova i barem ceriri
remek-d|ela (danski i ra|vanski duo), a ro |e za rakvu prired-
bu i vise no dobro. Oni ko|i ne misle rako svo|a su pera io-
nako vec isrrosili na sokanrne reporraze s dod|ele kanske
porno nagrade Hot dOr, iako se u usporedbi s nekim prizo-
rima iz ilmova uvrsrenil u sluzbenu esrivalsku selekci|u do-
ricni party doimao popur dosadne zabave u srarackom
domu. Uosralom, ni|e li kulrni Lars Von Trier morao uposli-
ri |ednu porno zvi|ezdu u prizoru svog suludog ilma Tbe Idi-
ots |er nirko iz n|egove vodece (muske) glumacke ekipe ni|e
uspio dorrcari pred redarel|evu kameru s penisom u erekci|i
Tho Coooo| (1obn 8oormon}
Drogon kubeso
Freech Cee-Ceeees ~ 51. fesIvel eIereeIoeel du flm 98.
UDC 71.1
A sorr o a èsrival disease` can be derecred in some o rle ilm crirics ar rle Cannes Iilm Iesrival. An obsession ro be presenr ar eacl
and every pro|ecrion, eirler o rle ilms in comperirion or o rlose earured in many o rle Cannes` addirional programmes since rlar
is wlere rle grearesr discoveries can be made. And rlese arrisric discoveries are rle essence o rle esrival rle Cannes Iesrival is ba-
sically a cinepbile esrival and nor an Academy Awards indicarion o box oice success. Tle permanenr earure o rle Cannes Iilm
Iesrival is a consranr presence o some o rle legendary auteurs. e. g. Anglelopoulos, Loacl, Boorman, De Oliveira, Imamura, Hou
Hsiao-lsien, Tsai Ming Liang erc. Alrlougl rlis could be irriraring or rlose wlo lave made Cannes a place o rleir pilgrimage, ir
can lelp in gaining a berrer insiglr inro rle evolurionary currenrs wirlin rle Cannes Iesrival. As rlis years Iesrival advanced, ir beca-
me obvious rlar rlere is a prevailing ascinarion wirl dreams or dreamlike scenes. Liang`s Tbe Hole, Benigni`s Ia tita e bella, Mil-
ler`s Ia classe de neie, Haynes` \eltet Goldnine, Harrly`s Henry Iool, ]oslua`s Slan erc., all rlese ilms slow eirler disrincr onei-
rism or direcr dream sequences. Tle rrend o dealing wirl `raboo` rlemes, ser in rle previous years, conrinues. Tlis year rle sub|ecr
was paedoplilia. More slocking scenes could be seen in rle Cannes ilm programmes rlen in Hot dOr porno awards parry, wlicl
arrracred rle grearesr publiciry ar rle rime. All in all, lor esrival armosplere grearly corresponds ro rle inal sequence o Rennin`s
Irencb Cancan, irs lilarious specracle o colour and movemenr. Tlis year Irencl Can-Cannes las nor been a disappoinrmenr. ir
presenred some inreresring ilms, our masrerpieces (Danisl and Taiwan duo), and rlar is quire sarisacrory.
U ZARSIU
79
Ios pri|e nekoliko godina mladi narasra| lrvarskil ilmskil
kriricara, uz porporu di|ela srari|il pripadnika srruke (Perar
Krel|a osobiro |e zasluzan za medi|sku promoci|u) skovao |e
za osrvaren|a radasn|il srudenara i sv|ezil diplomanara ADU
naziv mladi lrvarski ilm. Iako su u piran|u bili dominanrno
srudenrski radovi, uglavnom dokumenrarni i igrani krarki
merar uz poko|u TV dramu ili relevizi|ski ilm, kriricari su u
svo|im generaci|skim srodnicima vid|eli olrabru|ucu buduc-
nosr lrvarskog ilma. Ponekad i bombasricno promoviran,
rzv. mladi lrvarski ilm u |ednom se rrenurku nasao u deen-
zivi, a poceli su se |avl|ari, ne moze se reci neuremel|eni, pri-
govori da |e ci|ela srvar bila napulana i ro pri|e nego sro |e
irko od mladoilmasa snimio pravi kinoilm.
No, prosle godine mladci uzvraca|u udarac, pri|e svega ne-
v|ero|arnim gledarel|skim usp|elom Bresanova Kako je poce-
o rat na non otoku, a onda i kriricarski lval|enom Hriba-
rovom Iuskon za uspatljitanje (Okravi|an za na|bol|i dugo-
merrazni igrani ilm). Pridruzio im se i Lukas Nola svo|im
prvim kinoilmom Rusko neso.
Dosad se uglavnom vri|ednosr mladoilmasa ni|e proc|e-
n|ivala po sebi, nego u konreksru krearivno na|mracni|eg
razdobl|a lrvarske kinemarograi|e (devedesere godine). Sro-
ga |e i ori|enraci|a mladil aurora ilmsko| rradici|i i akrual-
nim sv|erskim kreran|ima igralacko| posrmodernisricko|
poerici, pronalazen|u sv|ezine u zanrovskim sklopovima,
isrrazivan|u i opisivan|u (sumorne) zbil|e ko|a bi rrebala
biri normalna u generalno na|porenrni|em di|elu krvoroka
|edne suvremene europske kinemarograi|e, dozivl|ena kao
nesro iznimno. U ro vri|eme lrvarskim su ilmom vladali (uz
minimalne iznimke) l|udi, u na|man|u ruku, |alovil kreariv-
nil mogucnosri ko|e su uglavnom zel|eli nadom|esriri ideo-
logi|om, r|. amoznom isrinom o Hrvarsko|, mada bi im
kao ilmasima rrebalo biri poznaro da |e upravo ru na|lakse
prim|en|iva davna Kurosawina rasomonska opservaci|a o
prirodi isrine. Negarivan vrlunac rakve prakse bio |e rasisric-
ki Zizicev ilm (suscenarisr Iabi|an Sovagovic) Cijena zitota,
a za nadari se da smo posl|edn|e rrza|e rakve ori|enraci|e gle-
dali u Sclmidrovu 8ozicu u 8ecu, esrerski i ide|no |ednako
primirivnom osrvaren|u u ko|em |e rasizam nadopun|en kse-
noobi|om i, kako |e zgodno u prerproslom bro|u Ijetopisa
primi|erila Diana Nenadic, muskim sovinizmom.
Dakle, u rakvo| alarmanrno| klimi rzv. mladoilmasi bili su
gorovo |edina opci|a ko|u se moglo i rrebalo podupri|eri
pri|e zbog siril kulruralnil razloga, nego osrvarenil visokil
esrerskil dosega, ko|i su se uosralom ionako u puno| m|eri
rek ocekivali. A ono sro su mladoilmasi napokon ponudi-
li u kinu, aurenricnom prosroru ilmske recepci|e, naislo |e
na razlicir pri|em kriricara. ]urica Pavicic i Diana Nenadic,
uz Krel|u n|ilovi na|usrra|ni|i kriricarski porporn|i, evidenri-
rali su odredene slabosri svo|il avorira, ali generalno, n|ilo-
va podrska ni|e oslabila, dok su neki drugi |edva docekali re
slabosri kako bi Hribara i drusrvo bacili u prasinu. Osobno
smarram, sro |e naravno na||ednosravni|i ali cini mi se i na|-
rocni|i zakl|ucak, da |e o kra|n|im domerima mladoilmasa
|os doisra prerano govoriri. U na|man|u ruku rreba vid|eri
Bresanov, Hribarov i Nolin drugi kinoilm, a da se ne spo-
min|e kako Sala|, Zarkovic i evenrualno Vlarka Vorkapic
svo|im radovima rek rreba|u uci u kina. Kad bi im se prikl|u-
cili gorovo zaboravl|eni Coran Dukic i De|an ]ovovic bila bi
ro vec raskosna lepeza ci|i bi zamasi mozda proizveli rra|ni-
|u sv|ezinu lrvarskog ilma, odnosno zadovol|ava|uci nain-
strean, rekao bi ]urica Pavicic. Naravno, od odredenil za-
kl|ucaka, ko|i se mogu doni|eri na remel|u dosad videnog, ne
rreba b|ezari, ali n|ima ni|e odvec m|esro u ovom reksru.
Ipak, zgodno |e povuci paralelu izmedu Hribara i Nole.
Hribarova igrana osrvaren|a, rani srudenrski ilm Irestanite
jesti i dobro poznare Hrtatske katedrale, karakrerizira nedo-
srarak dala izvrsni uvodi s odlicno posravl|enim siruaci-
|ama (u ko|ima pokazu|e mnogo lumornog dara), orprilike
na polovici ilma pocin|u mliraviri i gubiri sm|er; nam|enski
8etueen Zalubl and Zacbarijas i igrani kinoprvi|enac Iuska
za uspatljitanje odliku|e pak inrriganrna remel|na koncepci-
|a, ali i n|ezina vise ili man|e slaba realizaci|a. S rim u vezi za-
lvalna |e komparaci|a Iuske za uspatljitanje i Nolina Ru-
sko nesa, no ne pri|e digresi|e o Nolina prerlodna dva re-
levizi|ska igrana ilma, Okravi|anima nagradenima Dok nit-
ko ne leda i Staki put kad se rastajeno.
Prvospomenuri |e osrvaren|e ko|im |e Nola prvi medu mla-
doilmasima pokazao izraziru sklonosr zanrovskom ilmu,
ali i ono sro nasi kriricari vole nazivari srilskom razbaruseno-
scu u n|ezinom pozirivnom vidu. Nola se pokazao i kao
uv|erl|iv prezenraror pomaknuril zivopisnil likova ko|e |e
sposoban proilirari u krarkim vremenskim ods|eccima sro |e
uvi|ek znaca|na vrlina. Vazno |e israknuri, osobiro u vezi s
Ruskin neson, da |e u Dok nitko ne leda on |asno nazna-
cio svo|e ilmoilsrvo, gledarel|sko iskusrvo i spremnosr da
ga samosv|esno uporri|ebi u vlasririm radovima. U Staki put
kad se rastajeno Nola se posverio delikarni|o| remi (progna-
nisrvo sagledano kroz individualnu sudbinu lrvarskog vo|ni-
UDK. 71.43(04.3}
Domir kodic
Rusko meso
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 79 do 82 Radic, D.. Rusko meso
80
ka i n|egove male kceri u Zagrebu za rara) i pokazao da ire-
kako pos|edu|e senzibilirer i za suprilno inronirane price i li-
kove, pri cemu ga |e rankocuran nav|esra| l|ubavnog odnosa
glavnil likova i ormiran|a nove obirel|i navi|esrio kao auro-
ra u ko|em |e skriven velik dar za psilolosko-egzisrenci|alne
morive. U Ruskon nesu, pak, Nola se vraca posrupcima
promoviranim u Dok nitko ne leda. Oper |e ri|ec o izraziro
zanrovski usm|erenom ilmu, ko|i ova| pur ima naglaseni|u
soci|alnu dimenzi|u. Prica govori o mlado| zeni Idi Palamar
ko|a se u vri|eme Domovinskog rara zaposli u bordelu kako
bi isrrazila smrr svo|e sesrre Laure, prosrirurke ko|a |e ramo
nasmrr prerucena. Vlasnik bordela i krivac za Laurinu smrr
|e Vuk, mani|akalni ovisnik o seksu i drogi ko|i obozava Ll-
visa, a unaroc kriminalno| praksi za polici|u osra|e nedodir-
l|iv, man|e zbog nedosrarka dokaza, vise zbog roga sro |e
svercom oruz|a za lrvarsku vo|sku drzavi u raru irekako ko-
risran. Ida neocekivana saveznika pronalazi u polici|skom
inspekroru ko|i |e u bordelu na ra|nom zadarku. Dal|e se pri-
ca zaplece u klupko u ko|em nekoliko likova igra dvosrruku
ili rrosrruku igru, zbog cega siruaci|a posra|e vrlo ne|asna, pa
i nelogicna, no bas kao u Hawksovo| sasvim slobodno| pri-
lagodbi Clandlerova \eliko sna gledarel| nema razloga za
nezadovol|srvo, a kamoli uzbunu, |er Nola, posli|e cu poku-
sari ob|asniri kako, sve drzi pod konrrolom.
Vrarimo se sad usporedbi Hribarove Iuske za uspatljitanje
i Rusko nesa. Nacelno, Hribarov |e ilm bol|e, inrriganrni-
|e posravl|en. Hribar barara velikim bro|em zaniml|ivil liko-
va i razvedenom abulom od nekoliko nizova i podnizova.
Likovi nisu samo zaniml|ivi, nego i dobro proilirani i podo-
sra zaokruzeni. Odnosi medu n|ima odlicno su ispreplereni,
a siruaci|a (anri)|unaka izmedu dvi|u zivopisnil zena, od ko-
|il |e svaka na svo| nacin privlacna, psiloloski |ako dobro
dana. Znaca|an |e prigovor prirom da se Hribar ormiravsi
siruaci|u l|ubavnog rrokura n|ome dal|e, nazalosr, gorovo
ni|e bavio, cime se odrekao na|zaniml|ivi|eg moriva ko| |e u
ilmu usposravio. S druge srrane Nola u svom ilmu slabi|e
proilira likove i odnose. Npr. lik prosrirurke ko|u odlicno
igra Nina Violic snazno |e uveden u radn|u, no ri|ekom il-
ma Nola na n|ega sasvim zaboravl|a, ni izbliza ne iskorisriv-
si sve ono sro mu |e s|a|no raspolozena Violiceva nudila. Slic-
no |e i s likom `madame`, s rim da Narasa Dorcic ni|e bila ro-
liko impresivna. Lezbi|skom odnosu snazne i odlucne Kseni-
|e Ugrine i n|ezne, gorovo andeoske Di|ane Bolance (bril|an-
rna glumacka izvedba), ko|i se u zavrsnici pokaze kl|ucnim
morivom rasplera, mogao |e posveriri vise pozornosri, a i Vu-
kova opsesi|a Llvisom rrebala |e biri podrobni|e razradena.
Mladi bracni par u ci|o| se kuci dogodi zavrsni masakr zaslu-
zio |e nesro vise prosrora, a da slarkopurena Nada Perisic
(porpuno zaboravl|ena) ni|e iskorisrena barem za dekoraci|u
sasvim |e neslvarl|ivo. Poseban |e pak sluca| glavni lik Ide
8orboro Nolo, lvo Croqorovic
81
(vrlo dobra Barbara Nola) ko|o| Lukas posvecu|e puno vre-
mena i da|e dosra prosrora, no ipak osra|e na povrsini n|ene
psile, i ro nakon sro |e inrriganrno porucio da |e ro zena ci|i
|e san (za razliku od prosrirurki ko|ima se pridruzila i ko|e
masra|u o d|eci i rizerskim salonima) da bude bas prosrirur-
ka i ko|a, premda izraziro kulrivirani|a od osralil, bez ika-
kvil problema pocin|e obavl|ari ru d|elarnosr. Lik Ide |asna
|e rocka na ko|o| se vidi rasprsenosr Nolinil rezn|i i koncen-
rraci|e. Kad |u snima za vri|eme ispov|ednog razgovora u
krupnom planu skokovirim rezovima ociro |e da zeli, a u
odredeno| m|eri i uspi|eva, posrici psilolosku poericnosr ka-
kvu |e Codard znao podariri svo|im zenskim likovima. U rim
rrenucima Rusko neso ima obil|ez|a psiloloskog ilma, ili,
uvazava|uci siri zanrovski konreksr, krimica s izrazenom psi-
loloskom dimenzi|om. No dal|e ri|ekom ilma Nola ce psi-
lologi|u svo|e |unakin|e zanemariri, d|elomice i sroga sro ce
dio zbivan|a promarrari iz perspekrive glavnog muskog lika
(solidni Coran Crgic), no pona|vise zbog inzisriran|a na zan-
rovsko| okosnici.
]ednako kao sro mu rezisre leri s |ednog lika na drugi, ne za-
okruzivsi ni|ednog, rako mu |e i sril vrlo neu|ednacen. Iilm
orvara nizom krarkil, naglo prekidanil kadrova, uvodi
okvirne crno-bi|ele, TV-reporrazne, skokoviro rezane kadro-
ve, ko|e kombinira s prizorima kobne noci u ko|o| se dogo-
dilo Laurino ubo|srvo, ko|e oper karakrerizira izrazira mon-
razna dinamicnosr re dinamicnosr zbivan|a u kadru (ru |e i
uporaba kosog kadra); nakon srilski i znacen|ski burnog
uvoda sli|edi smiren|e ko|e ce Nola po porrebi i insrinkru s
vremena na vri|eme narusavari razlicirim posrupcima popur
opisanog Idinog poerskog miniporrrera, prizora voden|a
l|ubavi u liru pod p|enom prorupozarne naprave ili sekven-
com krvavog obracuna. Mi|esa dakle Nola svasra (rreba ru
dodari i bro|ne igralacke posrupke od canpa i caneo rola
preko cirara /Laura Palamar dakako upucu|e na Lynclovu
Lauru Palmer iz Tuin Ieaksa/, do mi|esan|a ikci|e i zbil|e
prvu Idinu musreri|u, `romanricara` ko|i se zeli l|ubiri, glumi
sam Lukas, srvarni suprug glumice ko|a ur|elovl|u|e Idin lik,
moglo bi se reci |edina osoba ispred i iza kamere ko|a ima
moralno-emorivno pravo na n|ezinu inauguraci|u u svi|er
prosriruci|e), no pri rom svakim po|edinim sasro|kom barara
uv|erl|ivo, a vezivno rkivo dvosrruko |e ucvrsceno. S |edne
srrane znacen|ski Nola bez problema zaokruzu|e, kako |e
receno, u odredeno| m|eri problemaricnu pricu i likove rime
sro su sva israknuri|a muska lica vise ili man|e negarivna
nemoralna i nekarakrerna, pa il bez problema na kra|u likvi-
dira, a sro se rice zenskil likova, one su ionako kurve, a koga
|e briga za n|il (Clinra Lasrwooda naravno, ali on ovom pri-
likom ni|e relevanran). S druge, vazni|e srrane, Nola rasprse-
nu c|elinu drzi na okupu onoliko koliko |e porrebno svo|om,
nazovimo ro rako, rezi|skom energicnoscu. To |e ra| neulvar-
l|iv dio rezi|skog d|elovan|a gd|e rezi|a vise ni|e samo kon-
Fili Sovoqovic, lvo Croqorovic
82
krerno umi|ece nego ono nesro sro izmice deiniran|u, o
cemu su mnogi raspredali, a neki |os rvrde da se radi o mi-
sriikaci|i. Bilo kako bilo, cin|enica |e ipak da neki zna|u re-
zirari, pa im ro irekako pomogne pri konacnom do|mu o n|i-
lovim ilmovima (npr. Spielberg ko|i vecinu svo|il znacen|-
ski l|igavil ilmova uspi|eva, samo zalval|u|uci rezi|i, dovuci
preko praga gledl|ivosri), a neki ne samo sro zna|u, nego |os
ima|u, zalval|u|uci rom rezi|skom special jeelinu, sposob-
nosr kreiran|a inrenzivnil pulsira|ucil c|elina, kao sro |e ov-
d|e sluca| (drugd|e na d|elu moze biri rvorba suprilnil ugo-
da|a, medirarivne ili meraizicke armosere ird.), pored ko|il
vecina evenrualnil morivaci|skil, proilaci|skil i svakakvil
drugil pri|epora i nedosraraka pada na marginu.
Zakl|uckom da Lukas Nola ima ra| os|eca|, ili nesro od n|e-
ga, sro se na razlicire nacine pokazalo u sva rri n|egova il-
ma, moze se ob|asniri zasro Rusko neso racionalno sagle-
dava|uci, na sulo analizira|uci inerirono osrvaren|e Iuski
za uspatljitanje na dozivl|a|nom planu osravl|a puno bol|i
do|am. Nola |e, barem |e dosad rako bilo, |aci reziser od Hri-
bara i sroga n|egovi ilmovi odnose prevagu. Usporedba za-
dn|il n|ilovil radova osravl|a me rako u pri|e srecenom
uv|eren|u kako |e Nola na|daroviri|i mladoilmas, a ni|e
nevazno ni ro da se on u svom radu oslan|a na rragove Co-
darda, Almodovara, odnosno Lune, Taranrina, odnosno Ro-
drigueza. Igralacka poerika i uopce |edan, recimo rako, neu-
kocen modernisricki izrica| nikad nisu dobro sra|ali u lrvar-
sko| kinemarograi|i (dva |edina lrvarska c|elovecern|a ilma
ko|a su iznikla, izravno ili man|e izravno, iz Codardova okri-
l|a |esu Radiceva Zita istina i Rusinovicev Mondo 8obo),
sroga |e rakva Nolina ori|enraci|a (prilicno |e zam|erna i kod
Hribara) irekako dobrodosla. Iako, moram priznari, da za-
sad ni Nola ne unosi u lrvarski ilm onoliku dozu krearivne
ekscenrricnosri i posvemasn|e nespuranosri kakvu osobno
prizel|ku|em.
Domir kodic
Russee Flesh
UDC. 71.43(04.3}
Ile aurlor begins by placing rle reviewed ilm in a wider conrexr o Croarian ilm producrion o rle nineries and rlan proceeds ro
analyse ir. Russian neat is a ilm o grear srylisric dispersion, bur rle direcror and scriprwrirer Lukas Nola, rlanks ro lis exquisire ra-
lenr or direcring, easily makes up or possible inadequacies, composing a compacr srrucrure our o scarrered elemenrs. One o rle si-
gniicanr rrairs o rle ilm is also Nola`s playulness because o wlicl le could be viewed in rle conrexr o rle aurlors sucl as Co-
dard, Almodovar, Luna, Taranrino and Rodriguez, alrlougl Croarian ilm did nor yer aclieve sucl a ligl degree o crearive eccen-
rriciry and reedom.
Ksoni|o qrino, Nooo-Porisic Nolo
83
REPERIOAR
ANASIASA
!/D, !I. jr. !wea|le|l Cea|ar Fet, Fet Femll
Fllms, Dea |la|l, Oer Oel1mea, ltt. jr. eareea
Deale. st. !asea Oea|ller, |rate Orelem, |e|
!ta1ller, Neal ll|e, r. Dea |la|l, Oer Oel1mea,
m|. Fleae !reler. l. Detl1 Newmea, s|. ltle-
el Perete. lesetl e Kea, !ela Casetl, Kel-
se Oremmer, Clrls|ejler Lle1, Neal /terle, |er-
ae1e||e Pe|ers, Klrs|ea Daas|, /aele Leas|ar.
1 mlaa|e. 1ls|r. Cea|laea|el |llm.
Ios od sredine 8-il kada |e Disney|ev
ilmski ods|ek upao u krarkorra|nu kri-
zu, veliki lolivudski srudi|i pokusava|u
se ubaciri na n|egov rerirori|. Na|agilni-
|ima su se pokazali Spielbergov Amblin
i Warner Bros, no n|ilovi ilmovi nikad
nisu usp|eli ozbil|ni|e ugroziri Disney-
|ev monopol ko|i se nakon usp|ela Ije-
potice i ztijeri, Aladdina i osobiro Kra-
lja latota uisrinu doima popur neosvo-
|ive rvrdave. O kakvim |e novcima ri|ec
mozda pona|bol|e govori cin|enica
kako |e medu 2 na|gledani|il ilmova
svil vremena na videu cak 13 Disney-
|evil crrica, a i rri prva m|esra rezervi-
rana su za n|ega sasvim dobar razlog
da se u Hollywoodu ne preda|u rako
lako. Uz uporni Warner, novi konrra-
napad sada predvode novoosnovani
animirani ods|ek 2
rl
Cenrury Ioxa i
Spielbergov DreamWorks. Sudeci po
prvom Ioxovu crranom pro|ekru, cini
se da u Hollywoodu |os nisu naucili
lekci|u nisu naime zapazili kako su
glavni izvrsirel|i vecine neusp|elil kon-
kurenara Disney|evim crricima, kao sro
su Cudottorni rn, Datno zaboratlje-
na zenlja i Ialcica bili odmernuri Dis-
neyevi crraci Don Blurl i Cary Col-
dman. U n|ilovim ilmovima zapaza se
animarorska sigurnosr ko|u su basrinili
radom kod Disney|a, no masrovirosr,
lumor i naglaseni|i aurorski prisrup ni-
kad im nisu bili |aca srrana, zaro se ve-
cina n|ilovil ilmova dozivl|ava kao
vise ili man|e usp|eli Disney|evi deri-
vari.
Svo| animirani prvi|enac, ilm Anastazi-
ja, Iox |e oper pov|erio prokusanom
dueru, a ono sro |e od n|ega ispalo
samo |e podebl|alo spomenuru posrav-
ku. Ri|ec |e o animirano| rekreaci|i dav-
no ilmovane price o rusko| princezi za
ko|u se v|erovalo kako |e |edina iz car-
ske obirel|i usp|ela preziv|eri smaknuce
u Okrobarsko| revoluci|i. Blurl, Col-
dman i bro|na scenarisricka ekipa vise
man|e v|erno prepricava|u pricu o Ana-
srazi|i ko|a |e prerrp|ela amnezi|u pa |u
mladi prevaranr Dimirri| vodi u Paris
kako bi od n|ezine bake dobio nagradu
sro |u |e pronasao. Kako bi se spusrio
srarosni prag porenci|alnoga gledarel|-
srva, ro| |e klasicno| l|ubavno| melodra-
mi pridodan lik svecenika Raspucina
ko|i u ilmu zam|en|u|e revolucionare i
svo|im proklersrvom izaziva bunu i
smaknuce carske obirel|i. Iako |e n|e-
gov lik daleko na|zabavni|i u ci|elom
ilmu, savovi izmedu n|egovil dionica i
osrarka price roliko su vidl|ivi, da il ne
mogu zamaskirari ni izvrsno izvedene
akci|ske sekvence na brodu i u vlaku, ni
duloviri di|alozi izmedu Raspucina i
n|egova v|ernog prarirel|a, albino sismi-
sa Barroka. L|ubavna prica izmedu
Anasrazi|e i Dimirri|a mnogo |e kon-
vencionalni|a zamisl|ena, no ono sro u
igrano| verzi|i spasava Oscarom nagra-
dena Ingrid Bergman, ipak ne moze
nadom|esriri crrana imiraci|a Sandre
Bullock pa cak ni kad |o| glas posudu|e
Meg Ryan.
Ipak ni|e Anastazija roliko los ilm ko-
liko se doima u usporedbi s konkuren-
rima iz Disney|eva srudi|a bogari ko-
lor, raskosni cinemascope, prilvarl|ivi
glazbeni bro|evi i dobar riming cine |u
sasvim gledl|ivim, povremeno cak i za-
bavnim d|elcem. U sve |aco| animirano|
konkurenci|i, ro ipak ni|e dovol|no, a
uz zasrar|eli koncepr i rek osredn|u re-
alizaci|u, glavni |e razlog komerci|al-
nog neusp|ela Anastazije posve pro-
masena cil|na publika, rocni|e klinci
ko|i, imali 4 ili 8 godina sve|edno, sla-
bo mare za balavu rusku kral|evnu u
porrazi za vlasririm idenrirerom i obi-
rel|skom srecom, dok srarci mudro sure
i korisre priliku pri|e nego se u kinima
po|avi neki pravi Disney|ev crric.
gor Ioml[eeov
BRACA BLUES 2000 /
BLUES BROIHERS
2000
!/D, !. jr. Ualtersel Plt|ares, Dea /lre1,
Leslle |elt|er, !ela Lea1ls. st. Dea /lre1,
!ela Lea1ls, r. !ela Lea1ls, 1. |. Detl1 Nerrla|ea,
m|. Dele |el1la. l. Peal !le||er, s|. |lll |re1le.
al. Dea /lre1, !ela Oee1mea, !ee er|ea, !.
|tea |eal|ea|, !|ete Crejjer, /re|le Freallla, !e-
mes |rewa, |. |. Kla. !I1 mlaa|e. 1ls|r. Klae-
me|ere|l lere|.
Flmsk reperIoer*
uredio. gor Toml|onovic
` POPIS KRATICA. pr. producenr; izv. pr. izvrsni producenr; sc scenarisr; r. redarel|; d. . direkror orograi|e; mr. monraza; gl. glazba; sg.
scenograi|a; kosrim. kosrimograi|a; ul. uloge; igr igrani ilm; dok dokumenrarni ilm; ani animirani ilm; c/b crno/bi|eli ilm; col ilm
u bo|i; disrr. disrriburer.
Pregledom reperroara obulvacen |e i obraden ukupno 21 ilm. Od roga 18 ilmova iz SAD, 1 iz Velike Brirani|e, 1 iz Kanade, re 1 koprodukci|ski ilm
(Irancuska/]apan).
Iilmove su disrribuirali. Blirz Iilm&Video Disrriburion (4), Conrinenral ilm (2), Kinemarograi Zagreb (1), UCD (5).
Nakon dvadeserak godina zarvora
(ko|i ga |e cekao na kra|u originala), Ll-
wood Blues (Aykroyd) pusren |e na slo-
bodu. Tek rada sazna|e da |e ]ake Blues
u meduvremenu umro, re se za pocerak
zaposl|ava u baru s egzoricnim plesaci-
cama ko|i vodi n|egov nekadasn|i bub-
n|ar. Llwood odlucu|e ponovno okupi-
ri band, a uz srare clanove pridruzu|u
mu se i barmen Mack (Coodman), re
deserogodisn|i Busrer (Bonianr) ko|ega
dobiva na cuvan|e na par sari u sirori-
sru. Tamo sazna|e i da |e cov|ek ko|i mu
|e bio kao orac imao nezakonirog sina,
Cabela, ko|i |e sada polica|ac. Llwood
ga moli za pomoc i u|edno mu nudi
m|esro u bandu, ali ga on odbi|a. Kako
|e Busrer osrao s Llwoodom, u sirorisru
smarra|u da ga |e oreo, re ga rrazi poli-
ci|a predvodena Cabelom. Uz ro, na
puru do m|esra gd|e se odrzava nar|eca-
n|e bandova, sukobir ce se i s ruskom
mai|om i s miliranrnim rasisrima.
Veliki lendikep za nasravak svakako |e
bila smrr ]olna Belusli|a ko|om su Blu-
es Brorlerski doslovno prepolovl|eni.
Planirani nasrup ]ames Belusli|a ni|e se
osrvario, re su uvedena cak rri zam|en-
ska lika ko|i zbog bro|nosri na dobiva-
|u dovol|no prosrora. Iako |e izgledno
da bi ]oln Coodman (ko|i |e s Aykroy-
dom vec i pri|e nasrupao p|eva|uci blu-
es) mogao i sam izni|eri ra| zadarak.
Ipak glavni problem |e porpuna nein-
venrivnosr scenari|a ko|i bi se mogao
slvariri pri|e kao renake ili bonnae
originalu, nego kao n|egov nasravak.
Ono sro |e u ilmu dobro |e glazba ko|e
na srecu ima na prerek, re |e bol|e ori-
|enrirari se vise na slusan|e, a man|e na
gledan|e. To |e pogorovo vidl|ivo u za-
dn|il deserak minura kada |e prikazana
samo svirka, a ra| dio ispada na|zani-
ml|ivi|i, sro svakako ni|e dobra prepo-
ruka za ilm (ali |e za soundtrack). Co-
sru|uci glazbenici su zaisra impresivni,
re se po|avl|u|u Arerla Iranklin, ]ames
Brown, B. B. King, Wilson Pickerr, Ld-
die Iloyd, Lrykal Badu, Lric Clapron,
Bo Diddley, Isaac Hayes, Travis Trirr,
Srevie Winwood, Crover Waslingron
]r., Dr. ]oln, a i ro |e samo izbor.
See[e PeIrov
CRVEN UGAO / RE0
CORNER
!/D, !I. jr. O, /tae|/Keraer Pre1at|leas,
!ea /tae|, !er1ea Keraer, Clerles altellll, Kesell-
e !we1lla, ljr. er|la Na|er|, Llse Lla1s|rem, ltt.
jr. Oell Ke|t, el|ea Pe|ersea. st. Ke|er| Kla,
r. !ea /tae|, 1. |. Kerl el|er Lla1ealea|, m|. Pe|er
|. |erer. l. !lemes Newmea, s|. Kltler1
!l|er|. al. Kltler1 Oere, |el Lla, |re1le ll|-
|er1, |rea eaa, Pe|er Deae|, Ke|er| !|ea|ea, !sel
Clla, !emes Nea. !! mlaa|e. 1ls|r. Klaeme-
|ere|l lere|.
U osamdeserima |e Riclard Cere bio
|edna od na|s|a|ni|il ilmskil zvi|ezda
poglaviro zalval|u|uci globalnim usp|e-
sima Ojicira i dzentlnena i Anerickoa
ziola. No s godinama Cere |e birao
sve cudni|e i losi|e pro|ekre pa |e n|ego-
va slava bli|edila sve do golemog usp|e-
la Zodne zene. No, raman u ro vri|e-
me Cere se vise poceo zanimari za Da-
lai Lamu i Tiber a man|e za svo|u kari-
|eru pa su Zodnu zenu u pravilu sli|e-
dila ilmska razocaran|a. U svo|emu
prerposl|edn|em ilmu, Iskonski strab
Cere |e rumacio ulogu inreligenrnog i
sprernog odv|ernika sro mu se ociro
|ako svid|elo, |er |e slicnu ulogu prilva-
rio i u na|novi|em pro|ekru Crteni
uao. Osim roga ra| se ilm bavi bescur-
nim kineskim pravosudnim susravom
sro |e naravno odgovaralo Cereu ko|i
posl|edn|il godina ionako kririzira
Kinu i n|enu vladu.
U Crtenon ulu Riclard Cere |e ]ack
Moore, bril|anrni odv|ernik i sav|ernik
mocnog americkog konglomerara ko|i
pokusava uci u Kinu. Mooreova |e za-
daca sklopiri ugovor za sarelirsku ko-
munikaci|u, sro |e u|edno i prvi rakav
spis ko|i |e odobren od ramosn|e vlasri.
No, Moore se |edno |urro budi s mr-
rvom d|evo|kom u svo|o| posrel|i nakon
cega biva opruzen za ubo|srvo. Uz po-
moc m|esne odv|ernice Slen (Bai Ling),
Moore ce pokusari dokazari svo|u nevi-
nosr i razorkriri zav|eru ko|a seze do sa-
moga vrla kineskoga drzavnog usrro|a.
Iako ni|e naisao na osobir od|ek publi-
ke i kririke Crteni uao |e sve|edno so-
lidan i gledl|iv ilm ko|i ce na videu
izgledari |os bol|e nego sro se cinio na
velikom plarnu. Redarel| ilma |e isku-
sni ]on Avner (Iobane zelene rajcice,
Initator) ko|i se solidno snalazi u zan-
ru rrilera pa Crteni uao ipak nudi do-
srarno uzbuden|a i naperosri ko|e ga
cine gledl|ivim. Na|veca mana ilma
|esr redarel|evo koleban|e o konacno-
me n|egovu izgledu, |er Crteni uao na
rrenurke izgleda popur zarvorske dra-
me, pa zarim naliku|e na klasicni rriler
a posro|e i elemenri spi|unskog ilma
(uplerenosr kineske vlasri u ubo|srvo)
pa |e upravo ro koleban|e cinilo da Cr-
teni uao kao c|elina ne unkcionira
bas na|bol|e.
0ees Vuko[e
COVIEK U ZELIEZNOI
MASK / IHE MAN N
IHE RON MASK
!/D, !. jr. Ual|e1 /r|ls|s, Kass !ml|l, Kea1ell
ellete, ljr. Keae Dajea|, Peal Nl|tltetl, ltt. jr.
/lea Le11 !r. st. Kea1ell ellete jreme remeaa
/letea1ree Damese, r. Kea1ell ellete, 1. |. Pe|er
!astll|tl, m|. llllem Ne. l. Nltl Oleaale-
!ml|l, s|. /a|lea Pre||. al. Leeaer1e DlCejrle,
Hrvar. ilm. l|ero, Zagreb / god 4 (1998), br. 14, srr. 83 do 94 Kinoreperroar
84
Coo| o zo|ozoo nos||
8oco 8|oos 2000
!erem lreas, !ela elletltl, Oerer1 Dejer1lea,
Oe|rlel |rae, /aae Perlllea1, |1wer1 /||er|ea,
Pe|er !erseer1. !!I mlaa|e. 1ls|r. Klaeme|e-
re|l lere|.
Pseudopovi|esni macevalacki ilmovi
proizvedeni posl|edn|il godina u Holl-
ywoodu na prilicno su losem glasu, i ro
pona|pri|e zbog opceg poglupl|ivan|a
(neki bi rekli amerikanizaci|e). U ra-
kvim raspravama ne rreba ipak smer-
nuri s uma kako i samo abuliran|e re
dramarurska komperenci|a posl|edn|il
godina, pa cak i deserl|eca, zna|u nepo-
pravl|ivo zakazari pod kaliorni|skim
suncem, osobiro kada se reciklira kul-
rurni sadrza| europskog podri|erla. Co-
tjek sa zeljeznon naskon doima se
popur neskladne i nezgrapne price, na-
pulane preko svake m|ere, no u drugo|
polovici ilma poviseni |e ron u znarno
man|o| m|eri uzrokom napornog ne-
sklada. Moglo bi se zaro usrvrdiri kako
ima|u pravo oni kriricari ko|i rvrde
kako |e scenari| glavni problem i suvre-
menog Hollywooda i roga d|ela.
Od medunarodne zv|ezdane perorke u
glavnim ulogama samo |e Cabriel Byr-
ne osravio rraga u ulozi DÀrragnana,
dok se ]oln Malkovicl osramorio u
ulozi Arlosa. No, kako Wallaceovu il-
mu ne rreba posvecivari preveliku po-
zornosr, ru zanrovsku prigodu |os vri|e-
di iskorisriri i za pods|ecan|e na DArta-
nanotu kci Bernarda Taverniera, vrlo
uspio i inreligenran ilm, uzoran pri-
m|er porica|nog i inreligenrnog ciran|a
roga zanra.
Nkce Gl
CUVAR ZAKONA /
U. S. MARSHALS
!/D, !. jr. eraer |res., Kejelsea |a|er|ela-
mea|, /aae Kejelsea, /rael1 Kejelsea, ljr. !|ej-
lea |rewa, ltt. jr. Kel|l |erlsl, Ke Nalas. st.
!ela Peae, r. !|aer| |elr1, 1. |. /a1rtej |er|lewl-
el, m|. !err Kewllas. l. !err Oel1sml|l, s|.
eler /lme1. al. !emm Lee !eaes, esle !al-
jes, Ke|er| Dewae !r., Ke|e Nelllea, !ee Pea|ell-
eae, lreae !ete|, Dealel Kee|atl, !em ee1.
!II mlaa|e. 1ls|r. Klaeme|ere|l lere|.
Pravo |e cudo sro nasravak velikog lira
8jeunac ni|e pri|e ugledao polumrak
kino dvorana. Razloge nedvo|beno rre-
ba porraziri u preuzauzerosri Tommy
Lee ]onesa, glumca ko|i |e u originalu
glumio sporednu ulogu, ali za ko|u |e
ipak dobio Oscara. Nazalosr, nasravak
ni|e rezirao Andrew Davis, nekad sni-
marel| ko|i |e zanar akci|skog redarel|a
ispekao suradu|uci sa Srevenom Seaga-
lom. Davis zna sro mu |e ciniri pri su-
sreru s rakvom vrsrom pro|ekara. On se
sm|esra okrece iskl|ucivo akci|i, a sve
osralo pokusava ispricari u rrku. Sruarr
Baird, inace ugledni monrazer, ipak se
slabi|e snalazi u redarel|skom srolcu.
On s|a|no ri|esava po|edine siruaci|e, ali
mu c|elina bas i ne drzi vodu. Tako se
Cutari zakona pokrenu s mrrve rocke
rek nakon pola sara, sro |e za ilm ko|i
bi lrio biri akci|skim spekraklom, u
na|man|u ruku nedopusrivo. Nakon
predugog uvoda, Baird se okrece is-
kl|ucivo por|eri, nasro|eci oblikovari
nekoliko zaniml|ivil siruaci|a, realizira-
nil u zivopisnom okolisu. U rim ce rre-
nucima na svo|e doci l|ubirel|i ilmske
akci|e, ali si nikako ne smi|u dopusriri
luksuz posravl|an|a suvisnil piran|a. U
suprornom ci|ela siruaci|a pada u vodu
i gledarel| |e sucel|en s nizom nelogic-
nosri i dramarurskil dvo|bi. Isrini za
vol|u, od akci|skog ilma publika ma-
lom oceku|e da im pokrene adrenalin.
Sruarr Baird ro uspi|eva, pa u biri Cu-
tari zakona izvrsava|u svo|u primarnu
zadacu. U americkom ilmskom zivoru
ro |e sasvim dovol|no za prolaz. Prido-
damo li sud|elovan|e Wesleya Snipesa,
ko|i se po rko zna ko|i pur nasro|i pred-
sraviri kao aurolroni akci|ski |unak, re
doba u ko|e su se Cutari zakona po|a-
vili u kinima (l|erna ilmska susa), i cini
se da ne rreba rraziri vise.
Mero Sebl
0AROV MRZNIE / A
IHOUSEN0 ACRES
!/D, !I. jr. \le Kese Pre1at|leas, Prelrle
Fllms, Prejeea1e Fllms, !eatls|eae Plt|ares, |ee-
tea Cemmaalte|leas, ert /|relem, Laa /res|,
!|ete Oella, Ke|e Oalat|ar, !larjea !llte|ssea,
ljr. Dleae Pelera, ltt. jr. /rmea |eras|ela, !le-
mes /. |llss. st. Leare !eaes jreme remeaa !eae
!mlle, r. !etela eerelease, 1. |. !el Fajlme|e,
m|. ereaa |rea1ea. l. ereaa |rea1ea, s|.
Dea Detls. al. ltlelle P|el||er, !esslte Leae,
!eaal|er !esea Lell, Cella Flr|l, Kel|l Cerre1lae,
Ketla /a1ersea, Pe| Nlale, !esea Ke|er1s. !11
mlaa|e. 1ls|r. |Ll!l.
0OBR WLL HUNING
/ GOO0 WLL
HUNING
!/D, !I. jr. lremet Fllms, Lewreate |ea1er,
ljr. Clrls eere, ltt. jr. !a /rms|rea, |e| ela-
s|ela, Nerte elas|ela, !eae|lea Oer1ea. st.
e|| Demea, |ea /||letl, r. Oas \ea !ea|, 1. |. !eea
Ites |ste||ler, m|. Ple|re !telle. l. Deaa |l|mea,
s|. ellsse !|ewer|. al. Ke|la llllems, e|| De-
mea, |ea /|letl, !|ellea !lerser1, laale Drlter,
Cese /||letl, Cele Neaser, !ela ll|ea. !I ml-
aa|e. 1ls|r. UCD.
Mada |e, prema vlasririm ri|ecima, sve
svo|e ilmove snimio s novcem bliskim
lolivudskim inanci|skim izvorima, a
prerlodni To Die Ior (Zena za koju se
unire) i sluzbeno realizirao u sklopu
lolivudskog produkci|skog susrava, rek
|e Dobrin villon Huntinon Cus Van
Sanr posrigao pravi lolivudski proi-
zvod. Prica o geni|alcu ko|i dolazi s
85
Doo| nzoo
rubnil slo|eva drusrva i unaroc svim
preprekama, a uz pomoc cov|eka ko|i
ga |edini porpuno razumi|e, osrvaru|e
americki san, ripican |e slinavi lolivud-
ski recepr, prepun parerike i poucava-
n|a. Nema ru niceg od subverzi|e ko|a
|e krasila pri|asn|e Van Sanrove ilmove
nema droge, nema lomo(bi)seksua-
lizma, nema purovan|a kao nomadske
alrernarive konvencionalnom s|edilac-
kom gradanskom nacinu zivora, nema
sarire ni crnog lumora, nema aurenric-
no romanricarsko-anarloidnil pusro-
lovnil |unaka nevine duse i plemenira
srca samo srandardni lolivudski sen-
rimenralizam usl|ed ko|eg Marr Damo-
nov Will Hunring ni sluca|no ne moze
srari uz bok Riveru Ploenixu u Mon
pritatnon Idabu ili Umi Tlurman u
8luzu kaubojki. Uosralom, ne rumaci
sluca|no lik prosv|erirel|skog psili|arra
bas Robin Williams, sinonim lolivud-
ske l|ige, kao sro ni Dobri vill Huntin
ne asocira sluca|no na Cilliamova Kra-
lja ribara (cudak ko|i svo|im d|elova-
n|em izaziva prociscen|e samouv|erena
|unaka, pri cemu ra| cudak nosi u srcu
|ednu davnu, nikad prezal|enu premi-
nulu l|ubav, a i samom mu dobro dode
malo prosv|erl|en|a; |unak ko|i ima
problema s d|evo|kom spram ko|e |e
nepravedan, ali ko|o| ce se prociscen
vrariri), |edan od na|neukusni|il pri-
m|era lolivudskog parericno-prerenci-
oznog slinavl|en|a s ko|im se u novi|e
vri|eme moze nosiri samo Spielbergovo
Carstto sunca. No u azi rezi|ske reali-
zaci|e Van Sanr se izdize iznad uobica-
|enil lolivudskil obrazaca re usp|eva
drzari pod konrrolom Williamsa, ne
dopusrivsi mu gorovo ni |edan momenr
glumaran|a, a ci|elom ilmu podaru|e
suprilnu ugoda|nu inronaci|u ko|a
moze srvoriri do|am da |e ri|ec o osrva-
ren|u ko|e ima odredenu, kako se ro
zna reci, rezinu. Ipak, |edino m|esro u
ilmu gd|e sam naslurio izvornog Van
Sanra ona| |e krarki prizor kad se Marr
Damon i skupina n|egovil pri|arel|a
vraca|u u|urro nakon c|elonocnog pro-
voda auromobilom u svo| kvarr. Bude-
n|e dana, pospanosr rulumasa, os|eca|
praznine sro se mi|esa s roplinom po-
znaril zgrada i ulica ro su rrenuci
ko|e lvara um|ernik od ormara.
0emr Red
0UG OPROSIAI /
CHNESE BOX
Freatasle, !ejea, !I. jr. Le !|a1le Ceael+,
NDF la|erae|leael, Pre1at|leas, !eea-Leals
Plel, L1le Deea Plltler, eae ea, ljr. Nel1l
Letl||, !essla|e Lla, ltt. jr. Kelaler1 |raa1l, /llae-
rl lae|e, !eea Le|e1le, ltlle Ieslltell. st.
!eea-Clea1e Cerrlere, Lerr Oress, r. eae ea,
1. |. \llle Fllet, m|. Clrls|ejler !elle|sea. l. Ore-
eme Ketell, s|. Clrls ea. al. !erem lreas, Ll
Oea, ele Cleaa, ltleel Nal, Ka|ea |le1es,
Kassell Cew|lerae, !ere1 Nerrls. mlaa|e.
1ls|r. UCD.
Samo |e |edan ilm bio porreban kine-
skom redarel|u Wayneu Wangu da u
kriricara srekne kredibilirer ko|i mu
|amci poseban srarus kod svakog novog
ilma. Kredibilirer srecen Dinon i do-
nekle Dinon u lice, Wang |e, pak, ola-
86
Dob| \||| |oo||oq
87
ko prokockao vec sl|edecim osrvare-
n|em, Duin oprostajen. Scenari| gla-
sovirog scenarisra ]eana-Claudea Car-
rierea (proslavio se suradn|om s Lui-
som Bunuelom u Ijepotici dana, Dis-
kretnon sarnu burzoazije i Ton nrac-
non prednetu zelja ali i nizom drugil
plodnil suradn|i s velikim redarel|skim
imenima) kroz o obol|elom briranskom
novinaru u Hong Kongu i o n|egovo|
nedosrizno| l|ubavi pokusava proble-
marizirari rrenurak preda|e Hong Kon-
ga kineskim vlasrima. No, kako ro vec
obicno biva u sluca|evima kada se price
korisre rek kako bi se mudro poenrira-
lo, rako i Dui oprostaj pari od viska
ambici|a i man|ka sadrza|a. Da ]eremy
Irons ni|e oprerecen smrronosnom bo-
lescu, da ne provodi pola ilma u ilo-
zosko| porrazi za longkonskim bir-
kom, da Cong Li ima malo vise ilm-
skog prosrora, Dui oprostaj mogao |e
biri uisrinu eekrna melodrama. Ova-
ko, rek u ri|erkim rrenucima opusran|a
mozemo prepoznari onog Wanga ko|e-
ga se s|ecamo iz Dina, dok vecinu pro-
srora zauzima prerenciozna vizuelno-
audirivna zbrka s mnogo |erine simbo-
like i |os |erini|il poruka ko|ima ilm-
ski medi| i ni|e nuzno porreban.
gor Ioml[eeov
GRA / IHE GAME
!/D, !I. jr. PelOrem Fllme1 |a|er|elamea|,
Prejeea1e Fllms, !|ete Oella, Cea Cle||la, ljr.
!ela |reate|e, ltleel Ferrls, ltt. jr. !eae|lea e-
s|ew. st. !ela |reate|e, ltleel Ferrls, r. Detl1
Flatler, 1. |. Nerrls !etl1es, m|. !emes Neee1.
l. Newer1 !lere, s|. !e||re |eetre||. al. ltle-
el Deales, !eea Peaa, !emes Ke|lera, De|erel
Kere Uaer, Pe|er Deae|, Cerrell |eler, /aae Ke|e-
rlae, /rmla aeller-!|ell, Clerles er|lae|. !I
0avid Iincler iza sebe ima samo rri
igrana ilma, ali ga mnogi kriricari
ubra|a|u medu na|zaniml|ivi|e nove
Hollywoodske aurore. Dakako, pre-
srizni srarus on ni|e srekao na osnovi
relarivno neupecarl|iva rreceg nasravka
sage o Alienu, nego remel|em impresiv-
nog ilma Sedan. No, vec se na osnovi
spomenura dva rada dalo zakl|uciri
kako |e ri|ec o ilmasu ko|i posebnu po-
zornosr poklan|a vizualno| domeni svo-
|il osrvaren|a. To ni|e nimalo iznena-
du|uce, |er |e ri|ec o ilmasu poniklom
u mil|eu glazbenil i reklamnil sporo-
va. Sklon r|eskobnim sizeima, Iincler
|e nedvo|beno na|impresivni|i u rvorbi
depresivne ugoda|nosri. Sedan |e, ba-
rem za sada bio vrlunac rakve rakrike,
ali za n|im rek d|elomice zaosra|e n|e-
govo na|novi|e osrvaren|e, Ira. I ru |e
ri|ec o neizv|esnom rrileru ko|i povre-
meno kokerira obrascima lorora. U ve-
liko| m|eri |e ro zasluga solidnog scena-
ri|a ]olna Brancara i Miclaela Ierrisa.
N|ilov |e zapler gorovo geni|alan, re u
na|man|u ruku inreligenran. Predvid|eri
razvo| dogada|a |e doisra resko, sro |e
ri|erkosr u slicnim suvremenim pred-
sravnicima re ilmske vrsre. U rukama
srilisre popur Iinclera, naperosr |e za-
drzana do samog rasplera, a ilmas |e
porencira orograi|om niskog kl|uca
ko|a obilu|e pri|erecim s|enama. Osim
po svo|o| likovnosri, Ira |os u necemu
pods|eca na Sedan. Naime, i ru gleda-
rel| sr|ece do|am kako se dogada|i reda-
|u slodno nekakvo| neprim|erno| ma-
nipulaci|i, odnosnom, iza svega ociro
posro|i nekakav plan, ali ga |e nemogu-
ce dokuciri iz perspekrive glavnog |u-
naka, sro |e u|edno i gledisre publike.
Dobar |e posao Iincler napravo dodi-
|elivsi glavnu ulogu svesrranom Micla-
elu Douglasu, ko|em |os bol|e sekudni-
ra Sean Penn. Ira |e domisl|ar rriler
masrovirog ilmasa, ko|i se svo|im
izgledom uklapa u glamurozni rrend
americkog ilma, ali nudi mnogo vise
od srandardizirane novolollywoodske
konekci|e.
Mero Sebl
IACKE BROWN
!/D, !I. jr. Lewreate |ea1er Pre1at|leas,
ll| ll| /|re1l|e Pre1at|leas, / |ea1 /jer|,
lremet Fllms, Lewreate |ea1er, ljr. Peal Neller-
mea, ltt. jr. Kltler1 N. Ole1s|ela, |lmere Leeaer1,
|e| elas|ela, Nerte elas|ela. st. Oaea|la !e-
rea|lae jreme remeaa |lmeree Leeaer1e Kam
Paatl, r. Oaea|la !erea|lae, 1. |. Oalllerme Neter-
re, m|. !ell eale. l. erlltsle, s|. Detl1 es-
te. al. Pem Orler, !emael L. !etlsea, Ke|er| Fer-
s|er, |rl1e| Fea1e, ltleel Kee|ea, Ke|er| De
Nlre, ltleel |ewea, Llse Oe Nemll|ea. !! ml-
aa|e. 1ls|r. UCD.
Nakon nekoliko godina sranke, za vri-
|eme ko|il |e kao scenarisr i glumac su-
radivao s drugim aurorima re osrvario
samo |edan samosralan (i ro dobar) rad,
krarkomerrazni ilm za omnibus Cetiri
sobe, Quenrin Taranrino napokon |e
realizirao svo| rreci dugomerrazni kino
ilm jackie 8roun. Kao sro |e vec dobro
|qo
!oc||o 8oo
poznaro, ri|ec |e o podosra slobodno|
prilagodbi romana Run Iuncb Llmora
Leonarda, pisca ko|i |e nakon usp|ela
Soneneldova Drzte nalo posrao pre-
srizna lolivudska roba. Razvedena Le-
onardova kompozici|a s nekoliko |akil
likova i abularnil nizova bila |e kao
srvorena za Taranrina ko|i |e s Reserto-
ir Dosina i Iaklenin sundon pokaza-
o da u nararivno| kombinarorici osobi-
ro uziva. Mada mu |e Leonardov pred-
lozak pruzao dosra mogucnosri za |ed-
no varromerno uprizoren|e prepuno
igre, sro su mnogi i ocekivali unapri|ed
se bruseci za napad na predviden Ta-
ranrinov manirizam, blagoglagol|ivi sa-
moreklamer orisao |e u drugom sm|e-
ru. Iilmu |e dao vrlo smirenu inronaci-
|u i unaroc romu sro su u n|emu prisur-
ni vise-man|e svi Taranrinovi uobica|e-
ni sasro|ci, on predsravl|a birno razlici-
ro iskusrvo od pri|asn|il n|egovil
osrvara|a. Opca smirenosr i uravnore-
zenosr dopun|eni pomnom elaborira-
noscu price i prizora pokazu|u Taranri-
na u novom, izraziro pozirivnom sv|e-
rlu (pozirivno |e bilo i ono ko|e mu |e
prerlodilo, da ne bude zabune), u ko-
|em igra, lumor, ironi|a, prsreci di|alo-
zi vise nisu u prvom planu, mada il se
Taranrino ne odrice. Barokna arriici-
|elnosr, porpuna posrmodernisricka
okrenurosr razigranom auronomnom
svi|eru d|ela, inrerreksrualnosri i mera-
reksrualnosri, sada |e prigusena (ali ne i
dokinura, kao sro |e malopri|e napome-
nuro) opcom armoserom ko|a podupi-
re okrenurosr srvarnom svi|eru i ilmu
da|e izraziru egzisrenci|alisricku crru.
Uosralom, prica o usaml|eno| sredo-
v|ecno| crno| sr|uardesi ko|a za relariv-
no mali novac radi za neuglednu zra-
koplovnu rvrrku i ispomaze se krimi-
nalnim radn|ama, re se odlucu|e za ri-
zicnu igru ko|a moze ocekivano sivilo
n|ezine buducnosr zami|eniri mareri|al-
nom blagodari i re kako |e egzisrenci|a-
lisricna. Osobiro kad se svemu pridoda
neizravna, a zapravo sasvim |asna l|u-
bavna prica ]ackie i n|ezina pomagaca,
ko|a ilmu da|e izuzerno dozu dirl|ivo-
sri. Clumci su pak prica za sebe. Svi
odreda dali su bril|anrne izvedbe, s vr-
luncem u nasrupima Pam Crier i Wil-
liama Iorsrera, i rako s|a|no proveli Ta-
ranrinovu rezn|u za |akim, psiloloski
vrlo uv|erl|ivim likovima ko|i se lako
mogu zamisliri kao nosirel|i zasebnil
ilmova.
jackie 8roun |e izraziro slo|evir ilm,
semanricki i oblikovno. Mnogi n|egovi
sasro|ci sklopl|eni su s pravom, rekao
bil savrsenom m|erom, uz dobrodoslu
izm|enu ronalirera u |ednom, moze se i
rako reci, new age sm|eru. Naravno,
uvi|ek ce se naci nerko kome ce ro smi-
ren|e biri znak mlakosri i bezlicnosri,
odnosno kome ce raznovrsnosr ilma
biri dokaz Taranrinove prerencioznosri
(vid|eri dobar, ali usl|ed nerazumi|eva-
n|a susrinski promasen reksr Nenada
Polimca u Nacionalu), no mo|e |e sra|a-
lisre da n|ime Quenrin Taranrino, na-
kon sumn|e ko|a se sve vise upucivala u
n|egovu sm|eru, |os |edanpur dokazu|e
velik krearivni dar re posra|e srrasno
zaniml|ivo iscekivan|e n|egova sl|ede-
ceg pro|ekra. Cini se da bi Taranrino u
buducnosri mogao opravdari asoci|aci-
|u na mocnog dugoprugasa ko|i ri|e-
kom urrke cesro mi|en|a riram i slama
prorivnike (kriricare), i ako rako bude
sl|edeca n|egova izm|ena mogla bi nas
osraviri bez dala.
0emr Red
KOLEKCONAR / KSS
IHE GRLS
!/D, !I. jr. Peremeaa| Plt|ares, Ksler |a|er-
|elamea|, Detl1 |rewa, !ee ltea, ljr. !|ete l-
tea, ltt. jr. C. O. |rltlsea. st. Detl1 Kless jreme
remeaa !emese Pe||erseae, r. Oer Fle1er, 1. |. /e-
rea !tlael1er, m|. llllem !|elalemj, Nerte Ke-
seas|etl. l. erl lslem, s|. Nelsea Cee|es. al.
erea Freemea, /slle !a11, Cer |lwes, !ea
Oel1wa, !e O. !ea1ers, /let et/r|lar, |lll Naaa,
|rlea Cet, Kltler1 !. !eaes, Keme e||le. !! ml-
aa|e. 1ls|r. Klaeme|ere|l lere|.
Kolekcionar |e prilagodba romana ]ol-
na Parrersona ko|u porpisu|e Cary Ile-
der, auror ci|i |e kino-debi Cekajuci
snrt u Denteru (pri|e n|ega snimio |e
relevizi|ski ilm Tbe Conpanion), kod
nas izdan na videu, naisao na ovaci|e
veceg di|ela lrvarske kririke. No, ra
prerenciozna i dosadna meraizicka
kriminalisricka drama ripican |e pri-
m|er prec|en|enosri, a da Cary Ileder
ni|e auror od ko|eg se mogu ocekivari
kvalirarivno osobiri rezulrari pokazu|e i
Kolekcionar. Iilm |e ro ko|i govori o
sluca|u psiloparskog kriminalca ci|a |e
srrasr skupl|an|e privlacnil, inreli-
genrnil i obrazovanil d|evo|aka. Drzi
il zarocene na ra|ansrveno| i opskurno|
lokaci|i gd|e il uci vol|eri, pokarkad
silu|e ili priredu|e s n|ima male glazbe-
ne veceri sebi u casr. Ako su neposlus-
ne, vezu|e il za srablo usred sume i
osravl|a da umru od gladi ili napada
divl|il zivorin|a. Medurim, |edna od
zarocenica |e necaka crnog polica|ca
orenzicara (Morgan Ireeman), ko|i se
zaro angazira na sluca|u, a kl|ucnu mu
porporu pruza |edina od zrrvi ko|a |e
usp|ela pob|eci, samosv|esna l|ecnica
(Aslley ]udd) sro slobodno vri|eme
uprazn|ava borilackim rreninzima. Ile-
deru su likovi (orenzicar, psilopar re
par porenci|alno inreresanrnil spored-
nil lica) i prica davali dosra mareri|ala
za inrriganrnu psilolosku izvedbu, no
um|esro razrade likova i n|ilovil od-
nosa on se odlucio na rurinski rriler
ko|i ni |ednog rrenurka ne iskace iz rri-
vi|alnil zanrovskil okvira. Morgan
Ireeman bio |e dobro raspolozen, ali
n|egov lik sveden |e iskl|ucivo na zan-
rovsku unkci|u, mada su n|egova pozi-
ci|a samca i obirel|ski background nu-
dili znarno vise. Lik l|ecnice vec u srar-
ru |e bio lisen svake inrriganrnosri, a
Aslley ]udd (Ruby u raju, \rucina,
Din), glumica vrlo skucenil mogucno-
sri ko|a ipak u Hollywoodu sve bol|e
korira, karakrerizaci|sko| |ednodimen-
zionalnosri i klise|iziranosri dodala |e i
dozu izvedbene iriranrnosri. Vrlo |e za-
niml|iv lik sveucilisnog proesora ci|a
su opsesi|a pozel|ne srudenrice (ono s
venrilarorom ko|i ukrucu|e bradavice
na grudima srvarno |e bilo dobro), no
on |e iskorisren rek kao lazni rrag ko|i
|e malo koga u gledalisru mogao zava-
rari. Mnogo podrobni|e se mogao ra-
zradiri odnos psiloparskil orraka, a
sro se rek moglo uciniri s odnosom psi-
lopara i n|egovil zrrava, osobiro s ob-
zirom na nedvo|benu originalnosr ne-
garivca (on ne ubi|a d|evo|ke /osim ako
prekrse pravila, a ni onda izravno/
nego il skupl|a popur slicica u albumi-
ma)...
Relarivno snazno uvedeni sporedni li-
kovi (uglavnom polica|aca) vrlo brzo
su zanemareni i zaboravl|eni, a onda se
i konacno r|esen|e, rko |e opasni psilo-
par, moralo pokazari kra|n|e proizvol|-
nim, a usro i neuv|erl|ivim, |er Cary Ll-
wes nema glas ni priblizno slican onom
ko|im psilopar kolekcionar rokom ci-
88
89
|elog ilma govori (aurori su ro nam|er-
no napravili kako bi gledarel|a upurili u
krivom sm|eru, r|. na likove duboka
glasa, sro |e |os |edan n|ilov |erin rrik).
V|ero|arno |e, nakon dosad izlozenog,
suvisno napomin|ari kako ilm ima pri-
lican bro|, u prvome redu scenarisric-
kil neuv|erl|ivosri, od ko|il |e mozda
na|veca ona po ko|o| agenri IBI-|a nisu
mogli pronaci kolekcionarovo skrovi-
sre, mada su ciravo podruc|e pomno
procesl|ali, a onda ro orenzicaru od
prve usp|eva, pona|vise zalval|u|uci
rome sro su bas u rrenurku kad se on
nasao u blizini skrovisra dvo|ica psilo-
para pocela medusoban obracun, ko|i
|e ukl|ucio i pucan| iz pisrol|a, sro, da-
kako, vrlunski polica|ac ni|e mogao
precuri. Ipak, uz sve mane, ilm |e gled-
l|iv, zalval|u|uci dobro pogodeno|
armoseri i rirmu re predano| Ireema-
novo| izvedbi.
0emr Red
KRALI SVH
GLAVONIA / KNGPN
!/D, !. jr. Ksler |a|er|elamea|, e|lea Plt-
|are Cerjere|lea e| /merlte, |re1 Krete, !|ete
!|e|ler, |re1le !lemes, ljr. !lm |arle, !ela, |er-
|elll, ltt. jr. Kel|l !emjles. st. |err Feaere, er|
Ne|lea, r. Pe|er Ferrell, |e|| Ferrell, 1. |. erl
lrwla, m|. Clrls|ejler Oreea|ar. l. Free1
!elas|ea, s|. !l1ae !etlsea |er|lelemew !ar.
al. ee1 Nerrelsea, Kea1 Oael1, \eaesse /ael,
|lll arre, Clrls |llle||, llllem !er1ea, Kltler1
!sea, Lla !lee. !!1 mlaa|e. 1ls|r. |Ll!l.
Groreskna komedi|a Kralj stib lato-
nja ni|e osobiro vri|edna, premda ce |o|
zbog neusp|ela na kino blaga|nama
mnogi pripisari i prer|erane dodarne
negarivne bonove. Disrriburersko upu-
civan|e na ilm Glup i luplji dodarna
|e orezava|uca okolnosr za recepci|u
ovoga ilma, |er se unaroc za|ednickim
morivima i sklonoscu apsurdu u ovom
sluca|u radi o |unacima zamislivim i
izvan ludnice. ]ednoruki Roy (Harrel-
son) parodi|a |e zbil|skil gubirnika ko|i
nisu u zivoru imali ni srece ni pameri,
Islmael (Quaid) rek |e blago ironiziran
proizvod izoliranil krscanskil za|edni-
ca kakvil u Americi navodno ima pri-
licno, dok |e kuglacki prvak Veliki Lrn
(Murray), unaroc komicarsko| posrav-
l|enosri, prilicno uv|erl|iv l|igavac, |e-
dan od onil ko|i u zivoru uspi|eva|u |er
su spremni na sve, a nisu liseni sposob-
nosri i sirova sarma.
No, i kada se Kralj stib latonja
ispravno slvari, razina |e n|egova lu-
mora pak neu|ednacena, a i riram zna
biri problemarican. Izleri u apsurd zaro
su samo orezali psilolosko proiliran|e
re uv|erl|ivosr mi|ena likova, premda
koncepr sucel|avan|a mimerickog i so-
ci|alno sv|esnog s apsurdom ni|e bio
bez porenci|ala. No, mnogi ce reci
kako nema nisra ruzni|e od neosrvare-
nil mogucnosri.
Nkce Gl
LOVEC AM /
CHASNG AM
!/D, !. jr. lremet Fllms, \lew /slew, !te||
esler, ltt. jr. !ela Plersea. st. l r. Ketla !ml|l, 1.
|. Detl1 Klela, m|. Ketla !ml|l, !te|| esler. l.
Detl1 Plraer, s|. Ke|er| 'Ke||ete' Nel|tmea. al.
|ea /||letl, !ee Learea /1ems, !esea Lee, Dwll|
|well, !esea ewes, Ketla !ml|l, ||lea !ajlee,
!te|| esler. !!1 mlaa|e. 1ls|r. UCD.
Mladi auror Kevin Smirl ima prilican
ugled u krugovima sklonim rzv. nezavi-
snom americkom ilmu, no rezina ilma
Ioteci Any vrlo |e mala, a um|ernicki
se doseg uglavnom iscrpl|u|e u simpa-
ricnim dos|erkama. Ri|ec |e, doduse, o
ilmu nedvo|beno zreli|em od puberrer-
ski orkacenil Trotaca (Clerks), no
Smirla i dal|e mozemo smarrari rek
podmladenom inacicom Woddy|a Alle-
na, lisenom n|egove pronicl|ivosri i zice
za recikliran|e aspekara kulrurnog na-
sl|eda.
Unaroc znarnim remarskim podudar-
nosrima i vrlo slicnom pripov|edackom
srilu, kao glavnu za|ednicku znaca|ku
re dvo|ice aurora ipak bismo mogli iz-
dvo|iri sminkersku crru inrerreksrual-
nog uskakan|a u na|prepoznarl|ivi|e
Ko| s|h q|oooo
rrendove i opca m|esra kulrurne rizni-
ce, sro vrlo cesro ukl|ucu|e zalvacan|e
izvan granica ilmskoga medi|a. No
Smirlov rrerman popularne kulrure
povrsan |e koliko i n|egovo problema-
riziran|e l|ubavi, pri|arel|srva i lomo-
seksualizma, pa kao superioran izda-
nak srodnog nararivnog modela svaka-
ko mozemo preporuciri Camerona
Crowea. No, kako Kevin Smirl ni|e li-
sen ni ralenra ni medi|skog znan|a, va-
l|a se nadari kako ce u n|egovim sl|ede-
cim radovima dopadl|ivosr biri oboga-
cena rra|ni|im vrlinama.
Nkce Gl
MSOLOVKA / MOUSE
HUNI
!/D, !I. jr. Dreemerls !KO, |rate Celea,
!ea La1wl, /lea Kltle, ltt. jr. erl !elasea. st.
/1em Kl|lla, r. Oere \er|lasll, 1. |. Ple1ea Peje-
mltleel, m|. Crel ee1. l. /lea !lltes|rl, s|.
Lla1e De!teaae. al. Ne|lea Leae, Lee |teas, \lt-
ll Lewls, ear Clella, |rlt Clrls|mes, ltleel !e-
|er, De|re Clrls|e||ersea, Cemllle !ee|er. ml-
Spielbergov srudio DreamWorks nika-
ko da snimi ilm ko|i bi ispunio oceki-
van|a rog ambiciozno osnovanog srudi-
|a (u suradn|i s Karzenbergom i Cee-
nom). Od n|ilovil dosadasn|il pro|e-
kara ni |edan ni|e uspio pridobiri na-
klonosr kriricara a nisu imali bas ni
previse usp|ela na kino blaga|nama (ne
racuna|uci iznenadu|uce dobar usp|el
posl|edn|eg n|ilova pro|ekra Deep In-
pact). Dok |e bucno na|avl|ivani Miro-
ttorac zaradio |edva pedeserak mili|u-
na dolara, d|ec|i ilm Misolotka uspio
|e iznenadiri i na|oprimisricni|e progno-
zere sa zaradom od sedamdeserak mili-
|una dolara.
Nakon oceve smrri, braca Smunr sa-
zna|u da im |e oporukom u nasl|ede
osravl|ena srara i oronula kuca ko|a |e
zapravo izgubl|eno arlirekronsko re-
mek-d|elo proci|en|eno na nekoliko
mili|una dolara. N|il dvo|ica odluce re-
novirari kucu kako bi |e mogli sro sko-
ri|e unovciri, ali probleme im zada|e
sranar re kuce obicni kucni mis.
Iako slovi kao na|veci lir DreamWor-
ksa, Misolotka |e deinirivno na|losi|i
ilm roga srudi|a. M|esavina d|ec|il ko-
medi|a San u kuci i Irascica 8abea
nema ni mrvicu sarma ril ilmova (po-
gorovo 8abe). Kra|n|e blesav scenari|
osrao |e nerazraden pa Misolotka obi-
lu|e glupim di|alozima, isorsirano
smi|esnim siruaci|ama i, sro |e na|go-
re, neizdrzivim glumaran|em inace lva-
l|enil komicara Narlana Lanea (Krlet-
ka) i Lee Lvansa (Rodeni konicar). Sro
|e americku publiku privuklo rom pro-
|ekru osrar ce mi porpuna zagonerka |er
ilm redarel|a Corea Vebinskog ne nudi
nisra osim dosade i grozno smisl|enil
posalica. Nema u n|emu nisra sro bi se
moglo preporuciri osim zaniml|ivil
speci|alnil eekara (ko|i posra|u nepo-
rrebni kad na zaslonu posra|u sami sebi
svrlom) i evenrualno nasrup (pod|ed-
nako zagoneran) uvi|ek zaniml|ivog
Clrisroplera Walkena.
0ees Vuko[e
NE IAKO OBCAN
ZVOI / A LFE LESS
OR0NAR
\ellle |rl|ealje, !I. jr. PelOrem Fllme1 |a-
|er|elamea|, Flmea| |llm, Cleaael 1 Fllms, /a1rew
et1eael1. st. !ela Ne1e, r. Deaa |ele, 1. |.
|rlea !a|eae, m|. esellre Nlrela|e. l. Detl1
/rael1, s|. Kete Oalaa. al. |wea tOreer, Ce-
merea Dlet, Nell Naa|er, Delre Lla1e, lea Nelm,
Dea Ne1ee, lea tNelte, Freal Keal, el la-
ller. !1! mlaa|e. 1ls|r. |Ll!l.
Um|esro da prilvari ponudenu rezi|u
cervrrog Aliena i pozabavi se remom
meraorickog zla, skorska redarel|ska
zvi|ezda Danny Boyle odlucio |e nasra-
viri zacrranim aurorskim purem i obra-
diri remu meraizickog dobra. Na
rragu srilova iz Caveove balade I don
r believe in an inrervenrionisr Cod, bur
I know, darling, rlar you do, dvo|ac
Boyle Hodge (scenarisr) izmisl|a rur-
bo-zabavnu pricu o mladim l|udima
ko|i su nesposobni samosralno usposra-
viri pravu (l|ubavnu) komunikaci|u, pa
im |e zaro porrebna pomoc, ni man|e,
ni vise, nego andela. Poron|i se pak po-
sreno narade u pokusa|u da il spo|e i
samo im pri|ern|a sralnog osra|an|a na
zeml|i da|e snage da dobiveni zadarak
privedu kra|u. Prirom kuka|u za vreme-
nima kada |e d|evo|ku i decka bilo do-
vol|no upoznari, a priroda |e ucinila
osralo...
Ne rako vizualno ascinanran kao Tra-
inspottin, niri rako mracno-inreligen-
ran kao Sballou Grate, A Iije Iess Or-
dinary ipak |e odlican ilm dosl|edno
prepoznarl|iva rukopisa. Dokaz da pro-
esionalizam ni|e nespo|iv sa zaraznom
radoscu ilmskog srvaran|a, a zabava na
plarnu ne mora biri uvredom gledare-
l|eve inreligenci|e. Posro|e dvi|e vrsre
ilmova, zabil|ezio |e Bresson, oni
ko|i se sluze kazalisnim sredsrvima, a
kameru korisre za oponasan|e; re oni
ko|i se sluze sredsrvima kinemarograi-
|e, a kameru korisre za srvaran|e. Boy-
leov ilm nedvo|beno pripada drugo|
vrsri, rvoreci samosvo|an ilmski svi|er
vlasrire logike, ko|om ilmske konven-
ci|e, ali i sv|eronazorske srereoripe (|ak
muskarac slaba zena, npr.) izvrce ili
ponisrava, sprerno i duloviro. Kao i
prerlodna dva urarka isre ekipe, i ova|
se slikopis moze ili ne vol|eri, ali mu
se ne moze osporiri da |e a ilm less
ordinary.
Iesmeke Prs
PONOC U VRIU
0OBRA ZLA / M0-
NGHI N IHE GAR-
0EN OF GOO0 AN0
EVL
!/D, !I. jr. eraer |res, eljese, !llter Plt-
|ares, Clla| |es|wee1, /rael1 !|le|el, ljr. !em Kee-
ler, ltt. jr. /al|e latlermea. st. !ela Lee Nea-
tetl, r. Clla| |es|wee1, 1. |. !etl N. Oreea, m|. !eel
Cet. l. Leaale Nleleas, s|. Near |ams|ee1.
al. Ketla !jete, !ela Casetl, !etl !lemjsea, lrme
P. Nell, !a1e Lew, /llsea |es|wee1, Peal Nljj, Le1
Cle|lls, Dere|l Lea1ea, /aae Neae. !1 mlaa-
|e. 1ls|r. Klaeme|ere|l lere|.
Ireci pur u kari|eri, Clinr Lasrwood
odlucio |e samo srari iza kamere. Na-
90
foooc o |o oobo | z|o
91
kon 8reezyja iz 1973. i 8irda iz 1988.,
prosle godine rezirao |e Ionoc u trtu
dobra i zla, ekranizaci|u popularne
kn|ige ]olna Berendera, navodno u sa-
zero| adapraci|i. Pisac ]oln Kelso (Cu-
sack) dolazi na americki |ug, rocni|e u
Savannal, kako bi za n|u|orski casopis
napisao reporrazu s bozicne zabave ek-
scenrricnog ]ima Williamsa (Spacey).
Kao rrgovac i skupl|ac um|ernina, Wil-
liams |e novopeceni bogaras, ali kao sro
on sam kaze birna |e ova druga ri|ec.
Nakon zabave, navodno iz samoobra-
ne, Williams ubi|a mladica Billy|a, svog
l|ubavnika. Odlucivsi zanemariri repor-
razu, Kelso osra|e u Savannali kako bi
napisao kn|igu o ubo|srvu.
Lasrwood u ilmu srvara pomalo neo-
bicnu i zacudnu armoseru u ko|o| spa-
|a klasicne dogada|e u man|o| za|ednici
s ozrac|em americkog |uga ripa Zaneo
ib tjetar, a sve ro zacin|a s malo nadna-
ravnog i toodoo magi|om. U ilmu ima,
u na|man|u ruku, zivopisnil likova,
ko|i, iako bro|ni, ne zagusu|u ilm, vec
ga obogacu|u i osv|ezava|u. Lasrwood
|e nedvo|beno posverio veliku pozor-
nosr likovima ko|i su, kao i n|ilovi me-
dusobni odnosi v|erno okarakrerizirani
i prikazani. Pomalo osra|e nedorecena
Kelsova romanricna veza s lokalnom
d|evo|kom Mandy (glumi |e Clinrova
kci, Alison Lasrwood), pa se ona cak
doima neporrebnom.
]oln Cusack se, nakon dobrog nasrupa
u Ilaceniku (Gross Ioint 8lank), po-
novno odlucio na pomalo bizaran ilm
i oper |e bio usp|esan. Spacey |e ma|-
srorski inrerprerirao Willsona, a do|-
ml|iv nasrup osrvario/la |e rransvesrir
Lady Clablis ko|i glumi sama sebe.
Zgodno |e i po|avl|ivan|e Ceoreya Le-
wisa (cov|ek s mulama), srarog Clinro-
va suradnika |os iz doba Nepoznato
zastitnika (Hib Ilains Drijter). ]edina
zam|erka ilmu mogla bi se upuriri zbog
preduga rra|an|a, ali ilm |e dovol|no
dobar da se ro moze i zanemariri.
See[e PeIrov
POSIAR / IHE POSI-
MAN
!/D, !I. jr. eraer |res., !lO Pre1at|leas, Ke-
tla Ces|aer, !|ete !lstl, !lm llsea. st. |rlt Ke|l,
|rlea Nelelea1 jreme remeaa Detl1 |rlae, r. Ke-
tla Ces|aer, 1. |. !|ejlea F. la1ea, m|. Pe|er |e-
le. l. !emes New|ea Newer1, s|. l1e Kea1em.
al. Ketla Ces|aer, lll Pe||ea, Lereat !e|e, Olltle
llllems, !emes Kasse, Dealel tea |erea, !em
Pe||, !te|| |elrs|ew. !II mlaa|e. 1ls|r. Klaeme-
|ere|l lere|.
Postar |e ilm ko|i |e unapri|ed vecina
gledarel|a osudila na neusp|el. Predug,
parerican, odvise didakrican i nepod-
nosl|ivo prerenciozan, on porpuno or-
kriva redarel|ski sv|eronazor Kevina
Cosrnera. Ruku na srce, isro |e vec bilo
vidl|ivo u prer|erano razglasenom Ilesu
s tukotina, a gorovo |e do savrsensrva
dovedeno u \odenon stijetu, ko|i Cos-
rner ni|e rezirao, ali |e n|egova neri|er-
ko bila zadn|a na sniman|u. Iostar,
ovogodisn|i dobirnik nekoliko Zlatnib
nalina, deinirivno |e sveo srvari na
n|ilovu pravu m|eru. Kako |e |edan od
porpisnika scenari|a i glasoviri Brian
Helgeland, dobirnik Oscara za predlo-
zak I. A. potjerljito, do|am |esr kako |e
upravo Cosrner na|zasluzni|i za slaba-
san do|am ko|i Iostar osravl|a. Zboriri
o n|emu kao redarel|u, posve |e nepri-
m|ereno, |er Cosrner nema prepoznar-
l|iv sril, osim ako se pod rim ne podra-
zumi|eva iznimno velika pozornosr po-
svecena sniman|u vlasriril krupn|aka.
Prepun ispraznog sinbolizma, a sve u
svrlu promican|a opcil l|udskil vri|ed-
nosri, Iostar gn|avi i dosadu|e ci|elom
duzinom svog impozanrnog, gorovo
rrosarnog rra|an|a. Do|am ko|i ponese-
re nakon pro|ekci|e upucu|e na ro da |e
Cosrnerovo d|elce barem dva i pol sara
predugacko. Nimalo komican, ra| ce
ilmic izmamiri smi|el samo zbog ne-
sprernil redarel|skil ri|esen|a i velike
kolicine iskonske parerike, rako da cere
po|edine prizore gledari ne v|eru|uci
svo|im ocima i usima. Mozda ona i ima
svo|u rezinu kod americkog puka, ali ce
svaki iole obrazovani|i Luropl|anin
os|eriri snaznu neugodu i zel|u za sro
skori|im izlaskom iz kina. Nazalosr, ra-
dosni rrenurak po|ave od|avne spice
morari ce dugo cekari, pa |e Iostar ilm
samo za one ilmoile ko|i se mogu po-
lvaliri debelim zivcima i neizm|ernim
srrpl|en|em.
Mero Sebl
SFERA / SPHERE
!/D, !. jr. Ceas|ea| t Pre1at|leas, Paatl Pre-
1at|leas, |el|lmere Plt|ares, |err Letlasea, ltle-
el Crltl|ea, /a1rew el1, ltt. jr. Pe|er Olalleae.
st. !|ejlea Neaser, Peal /||eaesle jreme remeaa
ltleele Crltl|eae, r. |err Letlasea, 1. |. /1em
Oreea|er, m|. !|a Lla1er. l. |llle| Oel1ea|lel,
s|. Nermea Keael1s. al. Das|la Ne||mea, !le-
rea !|eae, !emael L. !etlsea, Pe|er Cee|e, Llet
!tlrel|er, Oaeea Le|l|el, ere Oemet. !1I ml-
Kad dode vri|eme za ispisivan|e ilm-
ske povi|esri 9-il |edno od na|znaca|-
ni|il imena zasigurno ce biri ono Mi-
claela Criclrona, prozvanog ocem
reclno rrilera, ko|i |e kao pisac osravi-
o znaca|ni|i rrag u ilmsko| indusrri|i od
mnogil razglasenil redarel|a i gluma-
ca. Iako |e na ilmu kao pisac, scenarisr
i redarel| |os od 7-il, s ilmovima kao
sro su Zapadni stijet i Kona, n|egovo
zlarno doba nedvo|beno su 9-e u ko|i-
ma se Criclronovi romani za ilmske
ekranizaci|e orkupl|u|u i pri|e nego sro
il napise, za sro na|vecu krivn|u snosi
Spielbergov jurski park, ali i naslovi
ko|i su usli|edili. Izlazece sunce, Razot-
kritanje, Cono i Tuister, re super
usp|esna TV-seri|a Hitna sluzba. Ra-
zlog rom usp|elu uglavnom se kri|e u
inrriganrnim popularno-znansrvenim
spekulaci|ama sa snazno porenciranim
moralnim sra|alisrem kao sro |e sluca| s
jurskin parkon i Konon ili pak u sen-
zacionalisricko| obradi neke drusrveno
provokarivne reme za sro su prim|eri
Izlazece sunce i Razotkritanje. Neri|er-
ko inrriganrne i lucidne ide|e, na zalosr,
na|cesce su bivale upropasrene kra|-
n|om slemaricnoscu price, superozbil|-
noscu ko|a granici s didakricnoscu, ne-
fos|o
masrovirim razradama siruaci|a i plos-
nim prisrupom likovima.
Sve dosad receno o Miclalu Criclronu
moze se prov|eriri u n|egovu na|novi-
|em radu, znansrveno anrasricnom lo-
ror-rrileru Sjera, prici o skupini znan-
srvenika ko|i su u ra|nosri dopreml|eni
usred oceana kako bi srupiri u konrakr
s izvanzemal|cima u ra|ansrveno| ler|eli-
ci pronadeno| na dnu mora. Nekoliko
geni|alaca u svo|im podruc|ima spusrir
ce se 3 merara ispod mora da bi or-
krili kako |e zapravo ri|ec o americko|
ler|elici iz buducnosri ko|a |e zapela u
neko| crno| rupi i vrarila se u proslosr.
Sera iz naslova zapravo |e golema zlar-
na kugla ko|a svakome rko u n|u ude
omogucu|e da osrvari vlasrire snove.
Nevol|a |e rek sro osrvarivan|e ril sno-
va ne zalvaca samo san|aca, nego i sve
ko|i ga okruzu|u. Na prvi pogled zani-
ml|iva ide|a u rukama Criclrona i Ba-
rry|a Levinsona dobila |e rrerman rre-
cerazrednog eksploaraci|skog ilma s
monsrrumima, zmi|ama, golemim li-
gn|ama i eksplozi|ama zadivl|u|ucil
razm|era. Srera |e sro se Sjere dolvario
pamerni, no preozbil|ni redarel| Barry
Levinson ko|i |e, uz pomoc svo|eg |ed-
nako serioznog scenarisra Paula Arrra-
nasia, ulozio silan rrud kako bi, pedan-
rno, poglavl|e po poglavl|e, Criclrono-
ve ne uvi|ek dosl|edne i razuml|ive mu-
droli|e prenio na plarno. Da |e um|esro
Levinsona u redarel|ski srolac s|eo bilo
ko|i iskusni|i scblock reziser zasigurno
bi se dos|erio kako bi dva muskarca za-
rvorena u podmornici za|edno sa Sla-
ron Srone mogla san|ari mnogo zabav-
ni|e srvari od plodova mora, a mozemo
samo nagadari kako bi ru remu iskori-
srili perverzn|aci popur Davida Cro-
nenberga, Paula Verloevena ili Wood-
y|a Allena. Za razliku od Razotkritanja
ko|i |e rakoder snimio prema Criclro-
nu, Levinson, osim pesimisricne poan-
re o l|udskom rodu nedoraslom da
osrvari snovi, cini se, u Sjeri ni|e nasao
nisra vri|edno osobni|eg angazmana, pa
|e srvar prepusrio glumcima i ma|srori-
ma speci|alnil eekara, a n|ilov ucinak
rrebao bi val|da sam po sebi rezulrirari
renrabilnim lolivudskim nainstrea-
non. Ako |e ro i usp|elo, ri|ec |e svaka-
ko o priglupom i roliko neprivlacnom
nainstreanu da mu ne mogu pomoci
ni udruzene glumacke karizme Dusrina
Homana, Samuela L. ]acksona, Sla-
ron Srone i Perera Coyorea.
gor Ioml[eeov
SU0AR / CRASH
Keae1e, !. jr. /llleate Cemmaalte|leas Cer-
jere|lea la !ras|, !ele|llm Ceae1e, !N, Detl1 Cre-
aea|er, ljr. !|ejleae Keltlel, erlla !|eaelea-
se, ltt. jr. Ke|er| Lea|es, !erem !lemes. st. De-
tl1 Creaea|er jreme remeaa !. O. |eller1e, r. De-
tl1 Creaea|er, 1. |. Pe|er !astll|tl, m|. Keael1
!ea1ers. l. Newer1 !lere, s|. Cerel !jler. al.
!emes !je1er, Nell Naa|er, De|erel Kere Uaer,
Keseaae /rae||e, |lles Ke|ees, Pe|er etNell, Ie-
lea1e !allea, Clerl !wer|s. !11 mlaa|e. 1ls|r.
UCD.
92
S|oo
Sooo
VELKA SCEKVANIA /
GREAI EXPECIAIONS
!/D, !I. jr. !wea|le|l Cea|ar Fet, /r| Llasea,
ljr. !ela Llasea, ltt. jr. De|erel Lee. st. l|tl
Oleter jreme remeaa Clerlese Dltlease, r. /l|ease
Caerea, 1. |. |mmeaael La|etll, m|. !|etea els-
|er. l. Pe|rltl Dele, s|. !ea |arreal. al.
||lea Newle, Owae|l Pel|rew, Neal /terle, Clrls
Ceejer, /aae |eatre||, Ke|er| De Nlre, !esl es|el,
Klm Dltleas, Nell Cemj|ell, Oe|rlel ltl. !!!
mlaa|e. 1ls|r. Cea|laea|el |llm.
Sisrem pokusa|a i pogreske, ili |e moz-
da bol|e reci rvrdom glavom u |os rvr-
di zid, Hollywood |e konacno naucio
lekci|u, re bi se moglo zakl|uciri kako |e
beskra|nim ekranizaci|ama ipak kra|.
Poron|e se rice ekranizaci|e klasika li|e-
pe kn|izevnosri, a ovd|e konkrerno,
Clarlesa Dickensa i n|egovil \elikib
ocekitanja. Od |os |ednog ciran|a zaci-
|elo bi zabol|ela glava, sro su, na srecu,
slvarili i Ameri. Ponovl|eno ekranizira-
n|e Dickensa u rrendu |e ko|i |e zapoce-
o Lulrmanov Roneo i julija, a di|elom
ko|eg su i Djetojke iz 8eterly Hillsa.
Oba ilma prenosila su izvornik kako
ro na|bol|e prilici devedeserima Sla-
kespeare kod Lulrmana i ]ane Ausren
na Beverly Hillsu zadrzali su sve birne
elemenre, ali im |e ilmsko rkivo i
sv|eze, i suvremeno.
Pokusao |e ro s Dickensovim Ocekita-
njina izvesri i redarel| Alonso Cuaron,
no zasrao |e negd|e na pola pura, rraze-
ci od svega po malo, a dobivsi na kra|u
poveliko nisra. Vikrori|anska Lngleska
u Cuaronovo| |e inacici ovodobna Ilo-
rida, likovi su prom|enili imena, ali na-
vodno, ne cud. Peglan|e |e, cini se,
bilo neizb|ezno, |er Dickensov original-
ni mrak ovd|e |e birno sv|erli|i, a likovi
u n|emu rraze isro, premda nesro druk-
ci|e. ]edan mladac pozelio |e d|evo|ku
izvan svo|e klase lladnu i dobru uce-
nicu ko|a lekci|e o osvecivan|u muskom
rodu brzo svladava. Tome |e poucava
ekscenrricna mili|unasica ko|u su kod
Dickensa osravili pred olrarom, a kod
Cuarona |e pusrili da plese. Ona |e ra|
rirual, uz mili|un verzi|a p|esme 8esane
nucbo i uz pomoc izvrsne Anne Ban-
cror, prervorila u na|bol|e m|esro \eli-
kib ocekitanja.
Mladic, pak, u osrarku price mora pre-
mosriri svo|u klasu, posrari usp|esan sli-
kar i orkriri mecenu ko|i ga pora|ice uz-
drzava. Bir ce mu ro poprilicno resko,
|er redarel|, prema svemu videnom, ne
zna sro bi i kako bi, ni s likovima, ni s
ilmom. Ne drzi se izvornog leksika, na
rragu Inne iz 8eterly Hillsa, sro |e
dobar pocerak, ali i nedovol|no za kra|.
\elika ocekitanja raslo|ava|u se rako u
dva sm|era s |edne srrane Cuaron in-
zisrira na smireno| i usporeno| prici o
predivnom d|erin|srvu, dok u drugome
sm|eru razvi|a neurorican i brz rempo
moderne romanse.
\elika ocekitanja ociro su bila prevelik
zaloga| za Alonsa Cuarona, Lrlana
Hawkea i Cwynerl Palrrow. Oni su
skupina ko|a |e za srarog Dickensa u
svakom pogledu zelena i nedorasla, a
n|ilovo isciravan|e novo |e uroliko sro
se u n|emu glasno slovka. Sro se pak
Roberra De Nira rice, radi se o pusro-
me reklamnom rriku. N|egova uloga
rra|e |edva 5 minura, a roliko |e orprili-
ke porrebno da slvarire kako ova \eli-
ka ocekitanja deinirivno nisu Dicken-
sova salica ca|a.
Zel[ko LukeI
ZESIOK U0AR / 0EEP
MPACI
!/D, !. jr. Dreemerls !KO, Peremeaa| Plt-
|ares, leaatl/|rewa Pre1at|leas, Kltler1 D. le-
aatl, Detl1 |rewa, ltt. jr. !eea |re1slew, el|er F.
Perles, !|etea !jlel|er. st. |rate !eel Ka|la, l-
tleel !ellla, r. lml Le1er, 1. |. Dle|rltl Lelmeaa,
m|. Peal Cltletll, Detl1 Kesea|leem. l. !emes
Neraer, s|. Leslle Dllle. al. Ke|er| Datell, !ee
Leeal, |lljel ee1, \eaesse Ke1rete, erea Fre-
emea, etlmlllea !tlell, !emes Cremwell, Kea |l-
1er1, !ea Fetreea. !I1 mlaa|e. 1ls|r. Klaeme-
|ere|l lere|.
Iedan od prvil ilmova ovogodisn|e
americke l|erne kinosezone Zestoki
udar, dosao |e u lrvarska kina nev|ero-
|arnom brzinom, v|ero|arno ponukan
cin|enicom da ni|e |edini ovogodisn|i
ilm ko|i govori o moguco| karaklizmi
zbog sudara Zeml|e s komerom.
Ono sro |e odmal uocl|ivo, |esr da se
radi o izraziro poliricki podobnom
ilmu. preds|ednik |e Aroamerikanac,
ci|elu pricu orkriva i prari mlada i nea-
irmirana novinarka, a posada svemir-
skoga broda ko|a pokusava unisriri ko-
mer preslikana |e generaci|sko-popula-
ci|ska slika SAD-a. Nedovol|no razra-
deni likovi ne da|u gledarel|u porica|a
za emorivno suos|ecan|e s n|ima, pogo-
rovo |er se radi o prororipu pravil
Amerikanaca, sro ruku na srce, nama
nisra ne znaci. Druga srvar |esr nova vr-
sra moralizaci|e. Kako bi se izb|eglo
porpuno odumiran|e americke naci|e,
organiziran|em lurri|e odabire se
1.. srernika ko|i ce u sklonisri-
ma preziv|eri karaklizmu. No, ovd|e se
ne radi o spasavan|u l|udi vec o spasa-
van|u onoga sro Amerikanci naziva|u
93
\o|||o |sco||ooo
svo|im nacinom zivora. Sve posra|e za-
mi|en|ivo, podlozno zrrvi i osrvaren|u
visil cil|eva. Ti cil|evi su nelogicni i ne-
pravedni kao i americka polirika prema
vlasririm gradanima i prema osrarku
svi|era. No ro si oni zaisra mogu i do-
pusriri |er kao |edina sv|erska sila ima|u
markerinsko-promorivnu masineri|u
kao nirko drugi. I rreci problem |e u
rome sro se radi o sladun|avo| melodra-
mi a ne akci|skom ilmu, kakav do|am
pobudu|u n|egove na|ave.
No ipak, ova| |e pro|ekr vri|edan po-
zornosri u prvome redu kao moguca
na|ava u ko|em bi sm|eru Hollywood
mogao krenuri u buducem propovi|e-
dan|u ispravnog i moralnog.
MerIe Mlekov
94
Zos|o|| ooo
Ceeme ReperIore
Edited by. gor Toml|onovic
Ile reviews cover all rle ilms on rle reperroire o Croarian rlearers during rle period rom April ro ]une `98.
REPERIOAR
95
BO IE0NOM LOPOV /
ONCE A IHEF
Nea Kea, !1. jr. !ereate Clea, Lla1e Kal.
st. l r. !ela ee, m|. Detl1 a. al. Leslle Cle-
aa, Iaa-Fe| Clew, Clerle Claa, Cla Kea, Kea-
ae|l !sea, !ela ee. 1ls|r. |are-tel.
Ioln Woo |e vec posrao poprilicno po-
znaro ime pa cak i man|e upuceni il-
moili zna|u za rog na|c|en|eni|eg isroc-
n|ackog ilmasa ko|i s pod|ednakim
usp|elom gradi |ednak ugled i u Holl-
ywoodu. Iako se nekoliko n|egovil
isrocn|ackil ilmova nalazi na prvim
m|esrima ramosen|eg box ojjicea svil
vremena n|egovi poceci u Americi nisu
bili na|bol|i i na|laksi. Pri|e nego sro |e
uspio dobiri zasluzeno m|esro s ilmo-
vima Slonljena strijela i Cotjek bez
lica, Woo |e radio na nekoliko relevizi|-
skil pro|ekara od ko|il |e |edan bio re-
nake n|egova ilma 8io jednon lopot.
Ta relevizi|ska verzi|a u biri |e pilor epi-
zoda nikad realizirane seri|e u produk-
ci|i kanadske ilmske kompani|e Alli-
ance.
Li Ann i Mac su sirocad ko|u |e na uli-
cama Hong Konga pokupio mocni ma-
i|aski se. On il |e odga|ao kao svo|u
d|ecu ne cineci razliku izmedu n|il i
svoga pravoga sina. Napravio |e od
n|il proesionalne kriminalce na ko|e
se obirel| mogla osloniri u svakom
rrenurku. No s godinama se rodilo su-
parnisrvo medu n|egovom d|ecom sro
|e nagnalo Li Ann i Maca na bi|eg iz
Vdeoprem[ere*
Uredio. gor Toml|onovic
` Videoizborom obulvaceno |e i obradeno ukupno 1 novil videonaslova. Od roga 7 ilmova iz SAD, 1 iz Hrvarske, 1 iz Hong Konga, re 1 ilm u ko-
produkci|i SAD/Irancuska).
Iilmove su disrribuirali. Blirz (3), Conrinenral (1), Luro val (1), Oscar Vision (1), UCD (1), VTI (1), Zauder ilm (1).
8|o oooon |oo
Hong Konga. U Kanadi oni posra|u
pripadnici speci|alne polici|ske posrro|-
be ko|a se sukobl|ava upravo s obirel|i
ko|u su napusrili.
Televizi|ska verzi|a ilma 8io jednon
lopot po svemu |e ineriorna izvorniku
kao i vecini radova rog redarel|a no
ilm sve|edno pos|edu|e dovol|no sar-
ma, a reziran |e puno arrakrivni|e nego
slicni relevizi|ski seri|ali. Bez obzira na
skucenu relevizi|sku produkci|u ilm
obilu|e izvrsnim akci|skim scenama ka-
kve se resko mogu vid|eri u nekom dru-
gom relevizi|skom pro|ekru. Iilm |e sa-
sravl|en od niza odlicno smisl|enl i ko-
reograiranil akci|skil prizora ko|i su
nazalosr povezani blesavim scenari|om
(popur n|egova americkog kinoprvi|en-
ca Teska neta), pa |e 8io jednon lopot
rek napola uspio ilm ko|i ce na|vise
vol|eri poklonici d|ela ovoga redarel|a
(medu ko|e se i sam skromno ubra|am
od dana kada sam vidio geni|alnog Kil-
lera).
0ees Vuko[e
GOSPO0AR ZVOIA
SMRI / IHE MAKER
!/D, !I. jr. Deml|rl !emele Pre1at|leas, e1
Cleate, llleaalam Fllms lat., Na lmee, /a1rew
Leter, Neat Pelelea, Deml|rl !emele, ljr. |eet
Detl1sea, !e1 Ne1lea, Kea1 Ketltl, ltt. jr. Deaa
Dlm|er|, /tl Leraer, |lle !emele, !reter !ler|.
st. Kea1 Ketltl, r. !lm Naa|er, 1. |. Na|er| !ette-
aewsll, m|. !te|| Cles|aa|. l. Peal |atlmes|er,
s|. !eae /aa !|ewer|. al. e||lew e1lae, er-
Lealse Perler, !eae|lea Kls eers, Felrate |ell,
ltleel e1sea, !esse |erree, Ke|e tOreer-!|e-
wer|. mlaa|e. 1ls|r. |Ll!l.
Posl|edn|i ilm Tima Hunrera prica |e
o posvo|enom mladicu ]oslu ko|i |ed-
nake dane provodi s drusrvom sklo-
nom lerargi|i i drogama, a ci|i zivor ula-
zi u uzbudl|ivu azu povrarkom n|ego-
va osam godina srari|eg brara Walrera,
soisriciranog kriminalca ko|i ce ga
uvuci u posao s kradom i preproda|om
organa za presadivan|e. Bracu, osim
podri|erla i rraumaricnog iskusrva na-
silnoga gubirka rodirel|a, povezu|e i
privlacna polica|ka Lmily, Walrerova
vrsn|akin|a ko|a ]oslu orkriva da |e
Walrer nekad bio |ednako plemenir kao
sro |e ]osl i sada. Iz ukrarko preprica-
nog sadrza|a poznavarel|i Hunrerova
opusa (kod nas na|poznari|i po kulr il-
mu Obala rijeke i pilor epizodi TV se-
ri|e 8eterly Hills, sasvim razliciro| od
nepodnosl|ivo moralizarorsko-pareric-
nog sm|era u ko|i ce ona ubrzo orskli-
zari), lako ce uociri neke n|egove omi-
l|ene morive ko|i ga cine izraziro po-
godnim za analizu pod povecalom au-
rorskokriricarskog prisrupa, no na
ovom malom prosroru nema smisla po-
drobni|e se baviri rim aspekrom. Zaro
samo isricem neke osnovne crre ilma.
remarsku usredorocenosr na ocrravan|e
orudenog svi|era u ko|em odrasra mla-
di ]osl i ko|i neocekivanim Walrero-
vim povrarkom dobiva sasvim osrra-
n|u|uce osobine, konrroverzan brarski
odnos ko|i se krece granicom pov|ere-
n|a i nepov|eren|a (od ]osla prema
Walreru) i u skladu s rim suposravl|an|e
i suprosravl|an|e nevinosri i enruzi|az-
ma na |edno| srrani re iskusrva i ciniz-
ma na drugo|, ]oslovo sazri|evan|e u
pomaknurim uv|erima; sril ko|i pred-
sravl|a kl|ucnu rocku Hunrerove krea-
rivnosri, zarobl|ava|uci kroz disrancira-
nosr i zacudnosr; s|a|nu izvedbu mla-
dog ]onarlana Rlysa-Meyersa ko|i as-
cinanrno osrvaru|e krlkosr, ali i posro-
|anosr ]oslova bica. Ukrarko, Gospo-
dar zitota i snrti do|ml|iv |e, srilski
osebu|an osrvara| o vaznim medul|ud-
skim odnosima i egzisrenci|alnim pira-
n|ima ko|a iz n|il proisr|ecu, ilm u ci-
|em |e sredisru senzibilan lik dosro|an
idenriikaci|e, barem od porpisnika
ovil redova.
0emr Red
GRA0 ZLOCNA / IHE
AFFLCION
!/D, !I. jr. Klase|e Pre1at|leas, Lla1e Kel-
smea, ljr. |rlt |er, Freal K. lseet, ltt. jr. Nltl
Nel|e, |err |. Pe||er. st. l r. Peal !tlre1er, 1. |.
Peal !eress, m|. !e Ke|laewl|t. l. ltleel |re-
el, s|. /aae Prl|tler1. al. Nltl Nel|e, !lss !je-
tel, !emes Ce|ara, lllem De|ee, er |e|l Nar|,
!lm !rae, erlea !el1es, Nelmes Os|erae. !!1
Pri|evodi naslova ilmova cesro izazi-
va|u dvo|bu kod publike. Iilm Ajjlicti-
on zoran |e prim|er za ro. preveden kao
Grad zlocina upucu|e na krimic, a skri-
va obirel|sku dramu. Od zlocina ni K;
1. za disrriburere.
Sniml|en prema romanu Russela Ban-
ksa, Ajjliction govori o americko| pro-
vinci|i, obil|ezeno| parri|alalnom kul-
rurom i rradici|om muskog nasil|a. Ne-
prekinura lini|a obirel|ske agresi|e poci-
n|e s d|ecacima ko|e ocevi ruku, a na-
sravl|a se s odraslim muskarcima, ko|i
se, nesposobni za l|ubav i isrinsku l|ud-
sku komunikaci|u, osvecu|u svo|o| d|e-
ci i suprugama... U podreksru se pak
kri|e |os |edna, ripicno americka opse-
si|a prica o gubirniku, ko|i se koprca
u paucini vlasrire nemoci, ci|i |e svaki
posrupak kriv, a zakl|ucak pogresan i
vodi samounisren|u... Naruralizam po-
srupka, spori rempo i sugesrivnu su-
morno-pri|erecu armoseru Sclrader
narusava neporrebnim uvoden|em na-
rarora. Lksplikarivnosr poron|eg name-
ce do|am rezicnosri i neprim|ereno
konsrruiranog aralizma, ko|i omera
sponranosr i za zadrzavan|e pozornosri
nuznu neizv|esnosr dogada|a. Ukrarko
dobar, ali predvidl|iv ilm.
Iesmeke Prs
HLA0NO SRCE / COL0
HEARI
!/D, !I. jr. |eamer|ea-Prejle| |a|er|ela-
mea|, lllaslea |a|er|elamea|, Kaslaer-Letle Pre-
1at|leas, Crel |eamer|ea, Deea Nels|e1, /1em !.
erlms, ltt. jr. Kltler1 Ka|ewsll. st. l r. !ela Kl1-
le, 1. |. elll Nessea !eee1, m|. |rlt L. |eesea.
l. esea Derla, s|. Kere Lla1s|rem. al. Detl1
Cerase, Kell Latl, !|ete Desl, Clrls|ejler Ne|l,
!ela !jeater, Pral|| !eler \late, Kltler1 Kla1, Klrl
|el|t. mlaa|e. 1ls|r. |Ll!l.
Hladno srce |e |os |edno d|elce ko|e se
savrseno uklapa u recenrne americke
ilmske rrendove, one ko|e |e na velika
vrara uveo Quenrin Taranrino, premda
n|egovi zaceci sezu mnogo dal|e u pros-
losr. Ri|ec |e o redarel|skom prvi|encu
scenarisra ]olna Ridleya, aurora pisana
Hrvar. ilm. l|ero, Zagreb / god 4 (1998), br. 14, srr. 95 do 1 Videopremi|ere
96
Coo z|oc|oo
predloska za Sroneovo Ioresno skreta-
nje. Ri|ec |e o krimicu zaniml|iva zaple-
ra i slo|eviril, pomalo neobicnil karak-
rera. Clavni su |unaci, dakako, krimi-
nalci, ko|e od n|ilovil crno bi|elo pre-
docenil prerlodnika di|eli poslovan i
predan odnos zaniman|u ko|im se
bave. Kl|uc n|ilova poiman|a svi|era u
ko|em obirava|u su osobna, vrlo cvrsro
izgradena i uremel|ena zivorna pravila.
Slodno odabrano| ilozoi|i oni se po-
nasa|u i d|elu|u, a n|ilova usrra|nosr
imponira gledarel|ima. Ako se za rakve
uloge odaberu pravi glumci, usp|el |e
prakricki za|amcen. Ridley |e naslovnu
ulogu dodi|elio karizmaricnom Davidu
Karusu, ko|eg odnedavna relevizi|ska
publika ima prigodu gledari u nizanki
N. Y. I. D. 8lue. Karuso |e kari|eru saz-
dao na znaca|nim pogledima, a u Hlad-
non srcu |e rakav glumacki iskaz posve
pronasao porporu u napisanom liku.
Karusu dobro sekundira Kelly Lyncl.
N|il dvo|e rvore uv|erl|iv ilmski duer,
ko|i |e sam po sebi sasvim dovol|an za
odrzavan|e gledarel|eve pozornosri.
No, Ridley se pokazu|e promisl|enim
redarel|em, ko|i pov|eren|e pod|ednako
poklan|a i zaniml|ivo| abuli, prepuno|
nenadanil obrara. Usli|ed svega |e
Hladno srce do|ml|ivo d|elce ko|e svo-
|im ugoda|em mozda pods|eca na vec
spomenuro Ioresno skretanje, ali |e
srecom liseno likovne eksrravaganci|e.
Smiren i uredno predocen, ro |e Ridle-
yev impresivan redarel|ski debi, d|elo
ko|e ce zadovol|iri prolr|eve publike
sklone naperim pricama.
Mero Sebl
KUCA ZLA / IHE HOU-
SE OF ES
!/D, !I. jr. |ea1elre |a|er|elamea|, |eea
Flaa, !|e|ea !lmtlewl|t, ljr. !e||re L. Detl1sea,
Kea etlsler, ltt. jr. Ke|er| |erer. st. l r. erl
e|ers, 1. |. ltleel !jlller, m|. Pemele er|la.
l. Kel|e Kea|, s|. Pe|rltl !lermea. al. Perler
Pese, !esl Nemll|ea, !erl !jellla, Fre11le Prlate
!r., Oeaetlete |ajel1, Ketleel Lell Ceel, Detl1
Lete. mlaa|e. 1ls|r. Oster \lslea.
POGRESNO SKREIA-
NIE / U-IURN
!/D, Freatasle, !I. jr. Pleealt Plt|ares, lllasl-
ea |a|er|elamea| Oreaj, Cl1e ls Naar Fllms, Ce-
ael+ Drel|s /a1letlsaels, Dea Nels|e1, Cle|ea
!ewasea1, ljr. Kltler1 Ka|ewsll, ltt. jr. !ela Kl1-
97
foqosoo s|o|ooo
Koco z|o
||oooo sco
le. st. !ela Kl1le jreme tles|l|em remeaa !|re
Des, r. Ollter !|eae, 1. |. Ke|er| Kltler1sea, m|.
Neal Cerwla, !lemes !. Ner1|er. l. |aale er-
rlteae, s|. \lt|er Kemjs|er. al. !eea Peaa, !eaal-
|er Lejet, Nltl Nel|e, Pewers |ee|le, Clelre Deaes,
!eeala Pleealt, |lll |e| !lera|ea, !ea \ell|,
/|relem |eara|l, !alle Neer|, |e Nejllas, \e-
ler Nlleleet. !I1 mlaa|e. 1ls|r. Cea|laea|el
|llm.
S blagom nev|ericom priml|ena |e
prosle godine vi|esr da Oliver Srone
snima ilm-ikci|u, u ko|em glavni liko-
vi ne samo da nisu povi|esne osobe
(jIK, Tbe Doors, Nixon), nego cak niri
meraore (8orn on tbe Iourtb oj july,
vall Street). A rezulrar |e anrasrican
Srone |e pokazao da moze biri i redarel|
bez misi|e.
Prema Sroneovim vlasririm ri|ecima, U
Turn |e pomalo bizarna kombinaci|a
uesterna i noira, no mozda bi bilo pre-
cizni|e reci da se radi o cvrsro| noirov-
sko| |ezgri s posrmodernisrickim ele-
menrima desrrukci|e zanra. Prica poci-
n|e srandardno dolaskom srranca u
pregri|ano m|esro blizu pusrin|e u Ari-
zoni, m|esro ko|e izgleda kao grad,
samo |e ruzni|e. Srranac |edino zeli sro
brze orici, svi osrali zele ga zadrzari i
iskorisriri. Na scenu srupa jenne jata-
le, nasra|e l|ubavni rrokur i rragedi|a |e
neminovna... Uokvirena |edinsrvom
m|esra, vremena i radn|e, prica ima i
druge klasicne morive i znaca|ke (in-
cesr, aralizam), no zaniml|ivi|i |e Sro-
neov redarel|ski prisrup. Isrodobno za-
cudno diskreran i kroz sirne inrervenci-
|e sralno prim|eran (masroviro kadrira-
n|e i monrazna r|esen|a, duloviro kon-
rapunkrira|uca glazbena kulisa, zivopi-
sni kolorir), Srone zauzima pozici|u vi-
zualnog nararora odnosno ironicnog
komenrarora zbivan|a, pokazu|uci od-
mak od noirotske rradici|e uz uspored-
no suvereno vladan|e n|enim premisa-
ma. Zaro i ocekivani zavrserak ilma u
ko|em su svi gubirnici, placa|uci gri|ele
iz proslosri, d|elu|e man|e dramaric-
no, a vise u dulu replike iz Kasdanova
ilma sreca |e ionako prec|en|ena.
Cool. Scenari| za U Turn napisao |e
]oln Ridley prema vlasriro| kn|izi Srray
Dogs.
Iesmeke Prs
PROBUENE
SIRASI 2
Nrte|sle !. lea1er |llm. r. |etl !ellt, Nll-
ie !lmlale|l, l. le1ea, m|. Fa ea Cla. l. |ale.
al. |etl, /a1ree, !llteae N., ere, Late, !lme,
!are, lte, ealle, /lea, lerea
Probudene strasti, prvi domaci porno
naslov u nezavisno| Hrvarsko|, dobio |e
nasravak, prikladno nazvan Irobudene
strasti 2. Zaniml|ivosr pro|ekra |e sro se
zapravo radi o dva ilma, ci|e |e mela-
nicko kaleml|en|e |ednog na drugi do-
misl|aro omeksano meranararivnom
sponom, r|. govorom u kameru rezise-
ra i glumca Backy|a ]akica ko|i, nakon
svrserka prvog di|ela ilma, zapravo
krarke porno price sro su |e polucili
dalmarinski proragonosri predvodeni
reziserom Niksom Siminiari|em (ko|i |e
o rom svom radu pri|e nekoliko m|ese-
ci dao inrerv|ue nekim nasim novinama
i rom se prilikom nasro|ao predsraviri
kao auror s ozbil|nim ilmskim ambici-
|ama ko|i se u porno vodama nasao si-
lom prilika), poucno upozna|e gleda-
rel|srvo s reskocama prilikom realizaci-
|e porno ilmova u nas, od ko|il |e na|-
veca sramezl|ivosr domacil izvodaca
sro u Siminiari|evu ilmu glume zama-
skirani. V|esro se lvara|uci za ru nir ]a-
kic u nasravku nudi vlasriri mareri|al,
d|evo|cice i d|ecake ko|i su se izdigli
iznad licem|erne sredine sro il okruzu-
|e i izlozili se ob|erivu kamere od glave
do pere. ]akicev ilm doslovce se na-
sravl|a ramo gd|e su prve Irobudene
strasti presrale, na ]adranu, gd|e u |ed-
no| barci Backy i n|egova izuzerno sim-
paricna i sponrana dugonoga parrneri-
ca Andrea, ko|a iznova porvrdu|e zna-
ran izvodacki dar, obavl|a|u solidnu
seksualnu radn|u. U dal|n|em ri|eku il-
ma ]akic nudi odnosa|e ko|il u prvom
osrvaren|u ni|e bilo. lezbi|ski i skupni
seks (u rro|e), ukl|ucu|uci sendvic pozi-
ci|u i analni seks. U lezbi|skim prizori-
ma |edna od dvi|u parrnerica |e Moni-
ka, ko|u smo u vrlo pozirivnom sv|erlu
zapazili u proslom ilmu, i ko|a i ovd|e
dokazu|e da nam ni|e uzalud pala u oci.
U c|elini ]akicev |e ilm seksualno-rel-
nicki korekrno d|elce, no i dal|e mu ne-
dosra|e vrlunskil seksualnil izvodaca;
d|evo|ke i zene su korekrne (Andrea,
Monika i zena ko|a sud|elu|e u sendvi-
cu, a ni|e, na zalosr, u porpunosri isko-
risrena, i podosra su iznad roga), no
muski akreri, s izuzerkom samog ]aki-
ca, ispodpros|ecni su i izgledom i
izvedbom.
I dok |e ]akicev prinos ilmu na rragu
srandardnil n|emackil pornonaslova,
uglavnom sasravl|enil od slabo ili ni-
malo povezanil seksualnil prizora, Si-
miniari|ev udio nacelno |e inrriganri|i,
no ne i bol|i. Siminiari |e osrvario ko-
madic ilma s pomaknurom, skoro pa
uznemiru|ucom siruaci|om u ko|o| ne-
poznari muskarac ulazi u obirel|ski sran
i pri|ereci kalasn|ikovom nar|era oca da
seksualno opci s kceri, a sam vrlom ci-
|evi obradu|e ma|ku. Bizarnosr prizora
po|acana |e razlicirim maskirnim sred-
srvima ko|e likovi (s izuzerkom kceri)
ima|u na glavi i licu, a sve za|edno
moze asocirari na neka osrvaren|a s
dalmarinske eksperimenralne ilmske
scene. No |ednako kao oni Siminiari|ev
ilm, ko|i ima i poseban naslov Ne-
noj caca, pari od iriranrnog, man|e
izvedbenog a vise znacen|skog (preren-
cioznosr), dileranrizma, pri cemu na|vi-
se smera naregnur, roboze orkacen, lu-
mor.
Videorekari sv|edoce da Irobudene
strasti 1 i 2 ima|u slabo produ kod na-
sil l|ubirel|a porno produkci|e. Backy
]akic, Dalibor Zauder i drugi domaci
porno enruzi|asri morar ce uloziri |os
mnogo napora ako zele svo|u ponudu
uciniri arrakrivni|om porrosacima.
Veca rezi|ska krearivnosr (s inzisrira-
n|em na slozenosri i razradenosri prizo-
ra re biran|em pozici|a u ko|ima oroge-
nicnosr izvodaca dosize maksimum) re
iskusni|i i proesionalni|i (a sro se mus-
karaca rice znarno privlacni|i) akreri
neoplodni su uv|eri usp|ela.
0emr Red
SVE OSIAIE U OBIE-
LI / IHE MIH OF
FNGERPRNIS
!/D, !. jr. Oee1 etllae, |arele Plt|ares,
er !eae !lelsll, !lm Perell, |er| Freaa1lltl, ltt.
jr. !emes !tlemas, !e1 Neje. st. l r. |er| Freaa-
1lltl, 1. |. !|ejlea Ketmlersll, m|. Ke|e llllems,
Kea !. !etllelm. l. ltleel Nlll, s|. !asea |el-
les. al. /rlje |erellls, |l|le Deaaer, Neje Detls,
Learel Nellemea, |rlea Kerwla, !emes LeOres, !a-
98
99
lleaae eere, Ke !tlel1er, ltleel \er|ea, Neel
le. 1 mlaa|e. 1ls|r. Cea|laea|el |llm.
Redarel| Barr Ireundlicl na|novi|e |e
redarel|sko ime ko|e |e pozornosr |av-
nosri skrenulo na sebe upravo na Sun-
dance esrivalu ko|i svake godine pruza
priliku mladim i nezavisnim ilmasima.
Ireundlicl |e redarel| i scenarisr obi-
rel|ske drame Ste ostaje u obitelji ko|a
|e doziv|ela sasvim dobar usp|el na
proslogodisn|em esrivalu.
Ste ostaje u obitelji provokarivna |e i
dulovira prica o okupl|an|u |edne obi-
rel|i za rradicionalni americki obirel|ski
praznik Dan zalvalnosri. Warren
(Noal Wyle) |e mladic ko|i se nakon rri
godine izbivan|a vraca u rodirel|ski
dom u ko|em su se vec okupili n|egovi
rodirel|i i sesrre sa svo|im obirel|ima.
Warrena muce odnosi s rodirel|ima, ali
i s bivsom d|evo|kom pa su mu upravo
skori blagdani izvrsna prigoda za n|i-
lovo rasciscavan|e.
Debiranrsko d|elo redarel|a Ireundli-
cla simparicno |e osrvaren|e ko|e u ve-
liko| m|eri pods|eca na ilm Kuci za
praznike ]odie Iosrer. Odlicno napisan
scenari| i izvrsna glumacka ekipa glav-
ne su odlike drame ko|a ipak ni|e u
porpunosri usp|elo osrvaren|e. Ste
ostaje u obitelji sasravl|en |e od niza
man|e vise usp|elil d|elova ko|e mladi
redarel| ne uspi|eva posloziri u upecar-
l|ivi|u ilmsku c|elinu. Ono sro |e neo-
prosrivo za rakav rip ilma odredena |e
plirkosr price, |er redarel| uspi|eva
samo naznaciri probleme bez prer|era-
nog misaonog prisrupa ozbil|ni|im re-
mama. Sve|edno, Ireudliclov ilm |e
sasvim ugodnil devedeserak minura
opusran|a.
0ees Vuko[e
SWNGERS
!/D, !. jr. lremet Fllms, la1ejea1ea| Plt-
|ares, \lt|er !lmjllas, ljr. !ea Fetreea, ltt. jr. Cer
ee1s. st. !ea Fetreea, r. Dea Llmea, 1. |. Dea
Llmea, m|. !|ejlea lrrleae. l. !as|la Kela-
ler1|, s|. |re1 Neltersea. al. !ea Fetreea, \la-
te \eala, Kea Lltlas|ea, Pe|rltl \ea Nera, /let
Deser|, Nee|ler Orelem, Deeae er|la, Ke|lerlae
Kea1ell. 1 mlaa|e. 1ls|r. UCD.
Suiners |e |edan od onil malil ilmo-
va ko|i gledarel|a osva|a|u dos|erl|ivim
di|alozima i dobrom glumom. U biri,
ni|e resko usrvrdiri kako se u d|elcu
porpisanom od Douga Limana zapravo
nisra ne dogada. Skupina dokolicara
san|ari o glumacko| kari|eri, uspur na-
sro|eci sasraviri kra| s kra|em radeci ko-
|ekakve poslove, i ro |e orprilike sve.
Osim vrlo neizv|esne glumacke kari|e-
re, glavnog |unaka |os muce i l|ubavni
|adi. U rukama slabi|eg ilmasa, Suin-
So os|oo o ob||o||
So|oqos
100
V0EO PREMERES
Ile reviews cover a selecrion o rle video edirions o ilms rlar were released during rle period rom April ro ]une `98.
ersi bi se nedvo|beno prervorili u pare-
ricno lamenriran|e o okrurnom Holl-
ywoodu. Liman ro predocava s mnogo
sarma, sravl|a|uci naglasak na prira|enu
komiku ko|a proizlazi iz scenari|a ]ona
Iavreaua. Ociro |e Iavreau, ko|i u|edno
glumi Mikea, napisao predlozak ure-
mel|en na vlasririm iskusrvima, |er
Suinersi d|elu|u iznimno realisricno.
Ipak, na|veci su posao obavili glumci,
posebice Vince Vaugln, prakricki |edi-
no |ace ime Suinersa, ko|i |e ovdas-
n|im gledarel|ima poznar po nasrupu u
Spielbergovu Izubljenon stijetu. Po-
lvale zavri|edu|e i redarel| ko|i |e uspur
pronasao prosrora i za poigravan|e s
ilmskim velicinama popur Marrina
Scorsesea ili Quenrina Taranrina, du-
loviro pararazira|uci prizore iz n|ilo-
vil ilmova. Srovise, on se izvrsno za-
bavl|a i na svo| racun, sm|esra|uci bon-
nae Taranrinovim Isina iz rezertoara
neposredno nakon replike kako u
Hollywoodu zapravo svi oponasa|u
sve. Suinersi su mali ilm ko|i nema
velikil nam|era. Lvenrualna zalopo|ka
o poloza|u ambicioznil glumaca na
pragu americke ilmske pri|esrolnice,
dobro |e skrivena iza pirke i zabavne
price. Ako rrazire ilm za opusran|e, Li-
manovo d|elce |e dobar odabir.
Mero Sebl
VELK KANION /
GRAN0 CANON
!/D, !!. jr. I1
|l
Cea|ar Fet, ltleel Orllle,
Lewreate Kes1ea, Clerles Olaa. st. Lewreate
Kes1ea, e Kes1ea, r. Lewreate Kes1ea, 1. |.
Owea Keltmea, m|. Cerel Ll||le|ea. l. |lll Cea|l,
!emes New|ea Newer1, s|. |e eltl. al. Deaa
Oleter, Ketla Kllae, !|ete er|la, er tDeaaell,
er-Lealse Perler, /l|re ee1er1, !erem !ls|e,
!lae Ll||er1. !11 mlaa|e. 1ls|r. \!l.
Kasdanov ilm iz 1991. remarski |e na|-
blizi n|egovu bril|arnom urarku iz
1983. \elika jeza (8i Cbill); oba il-
ma, naime, sadrze paleru likova ko|i na
pragu ulaska u sredn|u dob pokusava|u
rekapirulirari pri|edeni dio pura i osmi-
sliri nadolazeci. Srrukrurno, pak, Kas-
danov |e zadarak ova| pur bio znarno
rezi, buduci da su likovi rasuri po po-
prisru radn|e Los Angelesu gradu
ko|i kao kriminalno-krvava pozornica
predsravl|a okvir i vezivno rkivo zacrra-
nil l|udskil sudbina. L. A. ciry o
angels svo|om |e nasilnom pulsira|u-
com energi|om rako posrao karalizaro-
rom zbivan|a, predocenil u nizu epizo-
da, ko|e se posrupno spa|a|u u zaokru-
zenu ilmsku c|elinu. Impresionira pri-
rom Kasdanova suverenosr i lakoca u
simulranom voden|u likova, n|ilova
proiliranosr i plasricnosr (bravo za
glumacku ekipu). Odnosi se ro pod|ed-
nako na scenarisricki (Kasdan + supru-
ga), kao i na redarel|ski dio posla. pre-
lazeci npr. od |ednog lika do drugog,
Kasdan korisri i zav|esu ili prerapan|e,
ali i na|lezerni|e klizan|e kamere iz
|ednog obirel|skog dnevnog boravka u
drugi, u isrom kadru, izmedu dva TV-
rrenurka kosarkaske urakmice. Za-
nml|iva |e i inverzi|a vizure na kra|u il-
ma, sublimirana u recenici |ednog od
likova. World is a lard place, bur so-
merimes you |usr ger lucky. Grand
Canyon Lawrencea Kasdana ozbl|an |e
i pameran ilm, m|esrimice zbog ra-
gmenrarne naraci|e i narrula prerenci-
oznosri naporan, no svakako roga na-
pora vri|edan.
Iesmeke Prs
SIU0IE SIRAZVANIA
101
U Briglronu |e 1978. godine u sklopu 34. godisn|e skupsri-
ne IIAI-a odrzan simpozi| Cinena 1900.-190. ko|i |e
oznacio prekrernicu u prisrupu povi|esri ilma. Tom su pri-
godom, osim d|elarnika ilmskil arliva, bili prisurni i ilm-
ski reorericari i pov|esnicari, re |e prvi pur na |ednom m|esru
prikazano srorin|ak ranil ilmova. Tada |e rakoder dogovo-
reno da ce arlivi omoguciri laksi prisrup ri|erko videnim
(pona|pri|e ranim) ilmovima. Ceriri godine posli|e u rali|an-
skom |e gradicu Pordenoneu osnovan godisn|i esrival ranog
ilma, maniesraci|a ko|a |e ubrzo posrala nust za ilmske
pov|esnicare dil|em svi|era. Naravno, plodovi ove r|esn|e su-
radn|e izmedu pov|esnicara i ilmskil arliva mogli su se ubr-
zo vid|eri.
Pri|e svega, doslo |e do revizi|e povi|esnog prisrupa ilmu, a
posebice ranom ilmu. Ubrzo se orkrilo da rani|e povi|esri
ilma nisu prim|erene kompleksnosri ilmskog medi|a i n|e-
gove povi|esne recepci|e. Povi|esri ilma pisane su kao pripo-
vi|esri s |unacima (na|cesce redarel|ima) i negarivcima (na|ce-
sce producenrima), naglim obrarima i iznenadnim srilskim i
relnickim orkricima.
1
Kako |e ro primi|erio Douglas Co-
mery, mnogi povi|esni pregledi prepuni su bioloskil rermi-
na. roden|e ilma, ocevi po|edinil ilmskil relnika, us-
pon ilmske um|ernosri, n|ezin razvo| i neizb|ezan pad,
dekadenci|a. Takav r|ecnik pomaze pri dramarizaci|i i per-
soniikaci|i enomena ilma kako bi se zadovol|ila uredna
kronologi|a povi|esri kao pripovi|esri. Osim roga, nasravl|a
Comery, u srari|im lisrori|ama ilma prisuran |e |ako nagla-
seni ali presurni releoloski prisrup. povi|esne se prom|ene
slvaca|u kao kreran|e prema ispun|en|u konacne svrle.
Um|esro pomnog ispirivan|a uzroka konkrernil relnoloskil
UDK. 71.43(01}
oris Vidovic
Pov[esI(] flme
E. Porlor. \o|||o |oc|o |o|o (1C3.}
i srilskil prom|ena ili gledarel|skil navika, unapri|ed se po-
lazi od prerposravke kako |e u ilmskom medi|u ugradena
samoregulira|uca komponenra rezn|e ispun|en|u vlasrire svr-
le. Cemu uopce rraziri uzroke ako neki ilm ili pokrer sa-
drzi vlasriru unurarn|u morivaci|u pira se Comery.
2
Puko nabra|an|e naslova i imena neprikladno |e pri prouca-
van|u rako slozenog um|ernickog, drusrvenog i ekonomskog
enomena kao sro |e ro ilm, a u vecini povi|esnil pregleda
uocene su i mnoge (posli|e cesro prenosene) akrograske
pogreske. Te su pogreske donekle i razuml|ive obzirom da su
mnoge povi|esri ilma pisane po s|ecan|u. Kracauer |e svo|u
lisrori|u n|emackog ilma pisao u izb|eglisrvu u SAD, Sado-
ul za vri|eme i neposredno nakon II. sv|erskog rara, a Mirry
se oslan|ao na svo|u ascinanrnu memori|u. Ali |ednom kad
su srari ilmovi posrali dosrupni, doslo |e vri|eme za pedan-
rni|i prisrup.
Revx[e meIodolog[e
Merodoloski prisrup ilmsko| lisroriograi|i rakoder se pro-
mi|enio, a u razdobl|u nakon briglronskog simpozi|a mogu
se razluciri dvi|e aze. Prva, do orprilike sredine 198-il, |os
|e bila pod |akim ur|eca|em dominanrnog usm|eren|a unurar
reori|e ilma 196-il i 197-il kad se glavni oslonac rrazio
u alrlusserovskom marksizmu, lacanovsko| psiloanalizi, re
u srrukruralizmu (u prvom redu posr-saussureovsko| lingvi-
srici i Barrlesovim reksrualnim analizama). Druga aza pola-
ko |e pocela preuzimari primar sredinom 198-il, a karak-
rerizira |e u prvom redu pomni|e isrrazivan|e mnosrva razno-
likog povi|esnog mareri|ala, pri cemu |e sama ilmska vrpca
rek |edan dio. Posebno zaniml|ivima pokazali su se razni pi-
sani dokumenri na ko|e se pri|e ni|e obracala pozornosr. za-
pisi sa sudskil parnica (rani su se ilmasi, a pogorovo ame-
ricki, cesro parnicili oko izuma po|edinil di|elova kamera
i/ili pro|ekrora, a ru su praksu nasravili i kasni|i lolivudski
producenri), poslovne zabil|eske ilmskil proizvodaca, dis-
rriburera i prikazivaca, prepiske izmedu banakra i proizvo-
daca ilmova, ird. Ta se druga aza merodoloski priblizila za-
lr|evima suvremene lisrori|e.
3
Covoreci o prisrupu ob|ekru isrrazivan|a, Plilip Beck pravi
razliku izmedu lisroricizma i lisrorizma u suvremeno| ilm-
sko| lisroriograi|i.
4
Revizi|a rradicionalnil pregnuca ni|e
odbacila samo oblike diskurza ko|i bi mogli iskriviri pravo
sran|e srvari naglasava|uci nebirne cimbenike i izvlaceci po-
gresne zakl|ucke, nego |e dovela u piran|e cirav sklop prer-
posravki i uv|eren|a na ko|ima pociva rradicionalno prouca-
van|e povi|esri ilma, a ko|e Beck naziva lisroricizmom.
5
Hi-
sroricizam |e uv|eren|e kako se neki povi|esni dogada| ili e-
nomen moze razum|eri samo prema m|esru ko|e zauzima u
sli|edu povi|esnil dogada|a, dakle unurar di|akroni|e.
Revizionisricki lisrorizam, pak (prema Becku), nadalnur Al-
rlusserovom ilozoi|om, sravl|a rezisre na proucavan|e sin-
kroni|skog povi|esnog rrenurka, na drusrvene, ekonomske i
povi|esne silnice ci|e se d|elovan|e ociru|e u odredenom, po-
vi|esno ogranicenom rrenurku.
U lireraruri ko|a se bavi ilozoi|om lisrori|e lisroricizam |e
deiniran na razne, cesro konrradikrorne nacine. Kao sro ro
prim|ecu|e Miclael Sranord, vecina |e mislilaca korisrila ra|
po|am kako bi oznacila pogled prema ko|em su svi drusrve-
ni i kulrurni enomeni povi|esno dererminirani, pa il rreba
razumi|evari u skladu s vlasririm dobom.
6
S obzirom da |e
lisroricizam ipak ogranicen na povi|esno razdobl|e ko|e po-
cin|e orprilike s ]olannom Corriedom Herderom (i Ciam-
barisrom Vicoom kao prerecom) i zavrsava sredinom ovog
srol|eca s R. C. Collingwoodom, za proucavan|e povi|esri il-
ma presudni|i |e neolisroricizam ko|i se |avio u okviru reo-
ri|skog prisrupa kn|izevnosri. Neolisroricizam, ukrarko, na-
sro|i osvi|erliri sveukupnu drusrveno-povi|esnu siruaci|u u
ko|o| se |avl|a neko d|elo. Tako Sreplen Creenblarr, |edan od
glavnil predsravnika rog prisrupa, u raspravi Sbakesperean
Neotiations: Tbe Circulation oj Social Inery in Renaissan-
ce Inland (Calderon Press, London, 1988.) nasro|i dari sro
porpuni|u sliku drusrvene i povi|esne pozadine nasranka
Slakespearovil d|ela, r|. svi|er renesansne, elizaberanske Ln-
gleske.
Da |e Beck svo| ese| pisao ko|u godinu kasni|e, v|ero|arno bi
um|esro po|ma lisrorizam korisrio neolisroricizam, a po|am
lisroricizma morao bi odrediri malo precizni|e.
7
Sve|edno,
n|egov zakl|ucak kako lisroricizam pociva na di|akroni|i
(proucavan|e nacionalnil kinemarograi|a, razvo|a srilova
i/ili srilskil razdobl|a, opusa nekog ilmasa i sl.), a lisrori-
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 11 do 19 Vidovic B.. Povi|esr(i) ilma
102
E. Porlor. \o|||o |oc|o |o|o (1C3.}
103
zam (~neolisroricizam) na sinkroni|skom propirivan|u
drusrveno-povi|esnil okolnosri po|ave nekog ilma ili ilm-
skog enomena, uglavnom dobro ocrrava sran|e unrar ilm-
ske lisroriograi|e.
Trenuracno |e, ipak, dominanrno sinkroni|sko proucavan|e
povi|esri ilma, i ro pri|e svega na podruc|u srudi|a recepci|e.
Barbara Klinger nasro|i pokriri sro sire podruc|e kako bi se
posrigla sveobulvarna lisrori|a (engl.. total bistory) nekog
ilma.
8
Na rragu suvremenil kreran|a unurar reori|e kn|izev-
nosri i cultural studies, ona navodi sinkroni|ska i di|akroni|-
ska podruc|a proucavan|a. U sinkroni|sko podruc|e spada|u
ilmska praksa (proizvodn|a, disrribuci|a, prikazivan|e), in-
rerreksrualne zone (veze ilma s drugim poslovima, indusrri|-
skim granama, medi|ima, um|ernosrima, re novinsrvo), re
drusrveni i povi|esni konreksr (ekonomi|a, zakonodavsrvo,
v|era, polirika, klasa, rasa, spol, spolne razlike, obirel|, ideo-
logi|a i medukulruralna recepci|a). U di|akroni|sko podruc|e
Klingerova uvrsrava one prakse i podruc|a unurar ko|il se
ilm po|avl|u|e izvan svo|eg primarnog i prirodnog povi|e-
snog okruz|a, a ro su rerrospekrive, recenzi|e srari|il ilmova
prigodom n|ilova ponovnog prikazivan|a, sveucilisna ilm-
ska reori|a, lisrori|a i kririka, po|avl|ivan|e ilmova na nacio-
nalno|, kabelsko| i sarelirsko| relevizi|i, re na relevizi|ama
izvan maricne zeml|e, raspacavan|e ilmova purem videoka-
sera i laserskil diskova, ponovno ciran|e ilmova od srrane
obozavarel|a (cesro okupl|enil u klubove), re ur|eca| legende
o auroru na ponovno gledan|e ilmova. Promarra|uci ilm iz
svil ovil kurova, moguce |e ocirari znacen|e ko|e odredena
povi|esna publika da|e nekom ilmu. To |e znacen|e, prema
Klingerovo|, povi|esno, drusrveno, psiloloski i kulruralno
odredeno i podlozno |e znarnim prom|enama.
Ono sro odmal upada u oci kod vecine sinkroni|skil povi-
|esri ilma (pa rako i kod Klingerove) |esr n|ilova paradok-
salna nepovi|esnosr. Unaroc mnosrvu vri|ednil podaraka
ko|e rakav prisrup povi|esri ilma iznosi na vid|elo, n|emu ne-
dosra|e razvo|na, povi|esna dimenzi|a. Sinkroni|ska lisrori|a
ilma promarra ilm kao s|ecisre drusrvenil, ekonomskil,
povi|esnil i drugil silnica, kao rocku u vremenu kroz ko|u
se moze ociravari znacen|e samog ilma, ur|eca| ilma na
drusrvenu sredinu, re nacin na ko|i se ra drusrvena sredina
ogleda u konkrernom ilmu. Naglasava|uci povi|esnu nesra-
bilnosr znacen|a nekog ilma, ova vrsra lisrori|skog prisrupa
i ne pokusava urvrdiri, npr., ko|e znaca|ke, srilska sredsrva ili
nararivni oblici ima|u rranskulruralnu kvalireru i ko|a znace-
n|a ne ovise o drusrveno-povi|esnim okolnosrima u ko|ima
se ilm gleda. Razvirak ilmu imanenrnil svo|srava i relnika
(npr. srilskil sredsrava ili nararivnil oblika) cesro osra|e po
srrani, a veca se pozornosr posvecu|e inrerakci|i ilma s oko-
linom. Tako npr., nasro|eci urvrdiri znacen|e ko|e ]udy Car-
land kao zvi|ezda ima kod lomoseksualne publike, Riclard
Dyer i ne pokusava dari sveobulvarnu sliku evenrualne pro-
m|ene ikonickog srarusa ove zvi|ezde od 194-il do danas
kako kod lereroseksualnog, rako i kod lomoseksualnog gle-
darel|srva.
9
Odgovor na re prim|edbe mogao bi biri kako
spomenurim reorericarima i pov|esnicarima i ni|e cil| prariri
razvo|ni pur nekog enomena, nego orkriri sro vise cin|enica
vezanil za odredeni ilm, aurora, srilsku skolu ili nacionalnu
kinemarograi|u u danom povi|esnom rrenurku. To |e, narav-
no, izbor svakog po|edinca, ali |e sigurno upadl|ivo kako
medu novi|im pov|esnicarima ko|i se bave ilmom kao drus-
rvenim enomenom malo rko pokusava prariri imanenrni
povi|esni razvo| predmera svo|eg proucavan|a.
Ieor[e prekse flmske hsIorogref[e
Poceci reori|skog promisl|an|a ilma |avl|a|u se ubrzo nakon
nagle ekspanzi|e novog medi|a. Za|ednicka crra svil rani|il
pokusa|a od Ricciorra Canuda, pa sve do Andra Bazina
|esr uvrsravan|e ilma u Panrleon um|ernosri ravnopravne s
osralima, rradicionalno prilvacenim um|ernosrima. Na uvr-
sravan|e reori|skog proucavan|a ilma u visokoskolske pro-
grame rrebalo |e ipak cekari do 196-il. Novi se predmer
prvo po|avio u okviru karedri za kn|izevnosr i kazalisre, a na-
kon iznimno brzog razvo|a pocele su se osnivari i samosral-
ne karedre za proucavan|e ilma. Danas na svakom vecem
sveucilisru u SAD, Kanadi i Veliko| Brirani|i posro|i i karedra
za cinena studies na ko|ima se, osim reori|e ilma (a sve ce-
sce i relevizi|e) preda|e i povi|esr ilma. Osim roga, ilm |e
posl|edn|il deserl|eca v|ero|arno na|produkrivni|a disciplina
unurar lumanisrickil znanosri kako po bro|u srudenara,
rako i po bro|u ob|avl|enil srudi|a. Takav akademski prisrup
sv|edoci o konacnom prilvacan|u ilma ne samo kao um|er-
nosri, nego i kao predmera vri|ednog ozbil|nog prisrupa.
Roberr C. Allen i Douglas Comery ob|avili su vrlo ur|eca|nu
srudi|u iz podruc|u merodologi|e proucavan|a povi|esri il-
ma.
1
U n|o| se zalazu za merodoloski pluralizam, a razlucu-
|u nekoliko rradicionalnil prisrupa ko|e, d|elomice preor-
mulirane, nasro|e ob|ediniri na po|edinim case studies.
C. Mlis. 20.000 n||o oo noon (1C.}
EsIeIske pov[esI flme
Prvi od rradicionalnil prisrupa povi|esnom mareri|alu |esr
ono sro Allen i Comery naziva|u esrerskom povi|escu ilma.
To |e v|ero|arno na|rasprosrran|eni|i prisrup, a n|ime |e pro-
zera i vecina reori|skil i kririckil sra|alisra prema ilmu. Kao
sro rekol, kori|en ovom polazisru |os |e u davnom nasro|a-
n|u davan|a ilmu srarusa um|ernosri, a reori|ska |e osnova u
nasro|an|u urvrdivan|a speciicnil svo|srava ilma. Dudley
Andrews |e podi|elio reori|ske prisrupe ilmu u dva glavna
sm|era. ormarivni reorericari (npr. Hugo Mnsrerberg, Ser-
ge| M. Lisensrein i Rudol Arnleim) smarrali su da |e ilm
samo bil|ezen|e srvarnosri, pa mora, kako bi pridobio srarus
um|ernosri, oblikovari ru srvarnosr na medi|ski prikladan na-
cin (npr. pomocu pokrera kamere, monraze, organiziran|em
elemenara u kadru); s druge srrane reorericari realizma (pri-
|e svega Andr Bazin) smarra|u kako |e ilm konacno osrva-
ren|e srol|ernog cov|ekova sna o neposrednom bil|ezen|u
srvarnosri, re da |e na|vece esrericko posrignuce ilma upra-
vo rezn|a sro porpuni|em osrvaren|u roga sna, za sro su na|-
pogodni|e ilmske relnike dubinskog i dugog kadra.
11
Osim ovil rradicionalnil reori|skil prisrupa (ko|i su domi-
nanrni orprilike do 196-il), esrerski pogled osnova |e i au-
rorske kririke, pogorovo u onom di|elu ko|i Allen i Comery
naziva|u rradici|om remek-d|ela.
12
Izdva|an|e po|edinil l|u-
di ukl|ucenil u srvaran|e ilmova (na|cesce redarel|a), navo-
den|e po|edinil ilmova kao remek-d|ela ili pravl|en|e lisr
na|bol|il ilmova zgodne su posrapalice pri pisan|u dnevnil
ilmskil kririka, ali ro nikako ne moze biri remel|em za oz-
bil|ni|i reori|ski ili lisrori|ski prisrup ilmu. Suvremeni pri-
srup sralno isrice drusrvenu uv|erovanosr ilmskog enome-
na. znacen|e i esrersko vrednovan|e nekog d|ela ni|e dano
|ednom za svagda, nego se mi|en|a za|edno s drusrveno-po-
vi|esnim prom|enama. Osim roga, rradici|a remek-d|ela
uzima u obzir samo one aspekre (esrerske, zanarske i sl.) ko|i
su imanenrni odredenom ilmu, a zanemaru|e sve osrale (po-
na|pri|e ekonomske i soci|alne). Prva susravna kririka rog
esrerskog prisrupa ilmu dosla |e od semioricara. Oni su po-
celi gledari ilm kao s|ecisre raznil znacen|a, a ne kao srari-
can um|ernicki ob|ekr. I premda se Clrisrian Merz i drugi
predsravnici ove vrlo ur|eca|ne reori|ske skole 196-il i
197-il nisu posebno bavili povi|escu, urrli su pur sinkroni|-
skom proucavan|u povi|esri ilma.
Ieheoloske pov[esI flme
Obzirom da |e ilm birno ovisan o relnolosko| osnovi, pro-
ucavan|e razvirka relnickil sredsrava ukl|ucenil u ilmsku
proizvodn|u i prikazivan|e cini |edno od osnovnil podruc|a
svakog povi|esnog prisrupa ilmu. Osnovni problem kod rra-
dicionalne relnoloske povi|esri ilma |esr slican kao i kod
rradicionalne esrericke povi|esri pov|esnicari su bili skloni
reori|i velikana, relnoloske dererminiranosri i velikil, ce-
sro spekrakularnil relnoloskil inovaci|a. Premda |e nepore-
civa cin|enica da su l|udi popur Tlomasa Ldisona, W. K. L.
Dicksona i Maxa Skladanowskog znarno pridoni|eli relnic-
kom usavrsavan|u ilma, ova| prisrup zanemaru|e |edno vaz-
no piran|e. kakva |e bila drusrvena klima ko|a |e posl|edn|il
deserl|eca proslog srol|eca poraknula isrrazivan|a upravo na
podruc|u sniman|a i pro|iciran|a pokrerne slike Osim roga,
pogleda|u li se doprinosi velikana, cesro se vidi da |e ri|ec
ili o rimskom radu (sm Ldison resko da |e mnogo pridoni-
o razvirku ilmske relnike), ili o man|em usavrsavan|u nekog
ureda|a.
Ta vrsra prisrupa povi|esri ilma ri|erko uzima u obzir siru
povi|esnu morivaci|u relnoloskil prom|ena. Kao sro |e ro
Comery primi|erio pisuci o po|avi zvucnog ilma i ilma u
bo|i, nova se relnologi|a ne moze prilvariri pri|e nego za
n|om posro|i ekonomska porreba. Ali isrina |e i ro da pro-
m|ena ne moze usp|eri ako ne zadovol|ava ideoloski uspo-
sravl|enu porrebu. (Comery, 1982. . 56) Premda su relno-
loski uv|eri za uvoden|e zvuka posro|ali vise godina pri|e n|e-
gova prilvacan|a, rek |e ekonomska porreba kompani|a War-
ner i Iox (ko|e su u vri|eme dolaska zvuka sredinom 192-
il spadale u red man|il proizvodaca) za prosiren|em i uvr-
sren|em u red velikil producenrskil kuca birno ur|ecala na
odlucu|uci razvo| zvucnog ilma.
13
Slicno |e bilo i s uvode-
n|em bo|e. Osnovne relnoloske poreskoce prevladane su |os
192-il, ali ilm u bo|ama posrao |e dominanran u Hollywo-
odu rek 195-il kad se pocela siriri i relevizi|a u bo|i, pa |e
ci|ena po ko|o| su se relevizi|skim posra|ama prodavali crno-
bi|eli ilmovi naglo pala. Osim roga ideologi|a realizma
(kako |e Comery naziva) po ko|o| su ilmovi u bo|i realisric-
ni|i od crno-bi|elil |avila se rek posli|e; bo|a se prvo korisri-
la u na|man|e realisricnim zanrovima komedi|ama, musica-
lima i kosrimiranim povi|esnim dramama.
14
Ekoeomske pov[esI flme
Proucavan|e ekonomskil uv|era nasranka ilmova Allen i
Comery di|ele na dva osnovna prisrupa. prvi se bavi drusrve-
no-ekonomskim okolnosrima ilmske proizvodn|e i na|cesce
se remel|i na marksisricko| ilozoi|i, a drugi podvrgava ana-
lizi kinemarograsku indusrri|u u svim n|ezinim di|elovima
(r|. proizvodn|u, disrribuci|u i prikazivalasrvo). Unaroc ne-
kim zaniml|ivim i vri|ednim opazan|ima, marksisricka anali-
za ekonomskil odnosa ko|i vlada|u na ilmskom pol|u
15
bila
|e sklona ideoloskim po|ednosravl|en|ima i pravocrrnom
ob|asn|avan|u razvirka i medusobnil ur|eca|a po|edinil kine-
marograi|a. Premda se radi o podruc|u ko|e |e liseno lano-
ura, pa |e samim rim proucavarel|ima ilma man|e zabav-
no, analiza ilmske indusrri|e, ekonomskil cimbenika i sra-
n|a na ilmskom rrzisru svakako |e vazan dio povi|esri ko|em
vri|edi posveriri vise pozornosri nego sro se ro obicno cini.
104
D. W. Criilb. ooooo ooc|o (115.}
105
Tako, na prim|er, srudi|a Krisrin Tlompson
16
pokazu|e kako
su drusrveno-povi|esno-ekonomski uv|eri rezulrirali posru-
pnim osva|an|em sv|erskog rrzisra od srrane americkil proi-
zvodaca u vri|eme neposredno nakon I. sv|erskog rara. U pr-
vo| polovici 191-il americki su proizvodaci podi|elili ko-
lac domaceg rrzisra i krenuli u sv|ersku ekspanzi|u. Americ-
ko ilmsko rrzisre bilo |e dovol|no veliko ne samo za pokri-
van|e rroskova proizvodn|e, nego i za posrizan|e znaca|nog
proira i ulagan|e u globalno siren|e poslova. U vri|eme I.
sv|erskog rara mnoge europske zeml|e gorovo su porpuno
obusravile ilmsku proizvodn|u (npr. Irancuska, a nakon
ulaska u rar 1916. i Irali|a), pa su Amerikanci polako osvo|i-
li ne samo europsko, nego i mnoga veca rrzisra na drugim
konrinenrima (npr. larinskoamericko, ausrralsko i dalekoi-
srocno) na ko|ima se vise nisu po|avl|ivali novi europski il-
movi. Po|edine europske kinemarograi|e ubrzo su se pocele
oporavl|ari, ali vise nikada nisu dosrigle razinu proizvodn|e
iz zlarnog razdobl|a s pocerka deserl|eca. Covoreci o pred-
nosrima americkog ilma (pocevsi od sredine 191-il) pre-
ma konkurenrima iz drugil zemal|a, Tlompsonova i Bor-
dwell na |ednom m|esru zakl|ucu|u. pros|ecni |e produkci|-
ski budzer bio visi u Hollywoodu nego bilo gd|e drugd|e na
svi|eru, a uvoz americkog ilma |os |e uvi|ek |erini|i od lokal-
ne proizvodn|e.
17
Pridodamo li rome dobru poslovnu orga-
niziranosr americke ilmske indusrri|e,
18
mozemo vid|eri
kako |e usp|esno izveden lolivudski polod na sv|erska rrzi-
sra.
0rusIveee pov[esI flme
Drusrvena povi|esr ilma v|ero|arno |e na|produkrivni|e po-
druc|e ilmske povi|esri. Allen i Comery navode nekoliko pi-
ran|a na ko|a odgovara ova grana lisroriograi|e.
Tko |e snimao ilmove i zasro Tko |e gledao ilmove, u ka-
kvim uv|erima i zasro Kako su ilmovi prikazivani i kako su
gledarel|i rumacili videno Sro |e bilo receno i napisano o il-
movima, rko |e ro govorio/pisao, za koga i iz ko|il pobuda
Kakav |e bio odnos izmedu ilma kao drusrvene insriruci|e i
osralil drusrvenil insriruci|a I ru smo na|vecim di|elom na
podruc|u srudi|a povi|esne recepci|e ilma za kakvu se, kao
sro smo vec vid|eli, zalaze i Barbara Klinger.
]edno od mogucil podruc|a |esr pisan|e lokalnil povi|esri ki-
nemarograskil d|elarnosri.
19
Takve srudi|e cesro iznose na
vid|elo mnoge nove cin|enice. Tako clanak Douglasa Comer-
y|a orkriva kako |e pogresna generalizaci|a prema ko|o| |e
americka ilmska publika bilo prerezno radnickog i imi-
granrskog podri|erla.
2
Odnosno, ro |e bila isrina u vri|eme
nickelodeona, ali ilm |e nakon roga posrao zabavom nove
publike sredn|e klase. isrodobno |e pocela selidba pripadni-
ka imucni|e sredn|e klase u kuce s okucnicom u prigradu.
Nove, velike kino dvorane pocele su se gradiri upravo u rim
predgradima, prema cemu su neki pov|esnicari, neupuceni u
prom|ene u urbano| geograi|i gradova, zakl|ucili da su ra
prigradska kina opsluzivala uglavnom nizi slo| gradana.
Medu na|zapazeni|e srudi|e recepci|e ilma spada rad ]aner
Sraiger.
21
Sraigerova se zalaze za reori|u recepci|e (engl.. re-
ception studies) kao proucavan|e inrerakci|e izmedu gedare-
l|a i ilmskog reksra. Um|esro inrerpreraci|e reksra, proucava-
n|e recepci|e nudi razumi|evan|e kako se inrerpreraci|a povi-
|esno mi|en|ala. Teksr sam po sebi nema iksirano znacen|e,
nego |e ono povi|esno, drusrveno i psiloloski uv|erovano.
Drugi su reori|ski prisrupi reksrualno ori|enrirani, pa ima|u
za cil| pronaci znacen|e imanenrno reksru. Cirarel|/gledarel|
(ako se uopce uzima u obzir) slvaca se kao nerko rko orci-
rava unapri|ed dano znacen|e. Proucavan|e recepci|e pak na-
sro|i urvrdiri cimbenike ko|i odredu|u gledarel|ev odnos pre-
ma reksru i prom|enu znacen|a nekog reksra kroz povi|esr.
Tezisre |e na odnosu gledarel|a i ilmskog reksra, re Sraigero-
va naglasava kako |e za razumi|evan|e povi|esnog znacen|a
vazan i konreksr. Za prim|er navodi Porrerov ilm Uncle
Tons Cabin (193., Ldison). Kn|iga Harrier Beecler Srowe
ob|avl|ena |e 1852., a isre |e godine posravl|ena i usp|esna
scenska adapraci|a Ceorgea A. Aikena. Kazalisna predsrava
posrala |e dio olklora, pa |e igrana dil|em SAD punil 9 go-
dina bez presranka. Publika |e 193. poznavala kn|igu, ali
kazalisna |e predsrava svima bila u sv|ezem s|ecan|u. Porre-
rov |e ilm iz danasn|e perspekrive prilicno resko prariri. ne-
dosra|e nararivne morivaci|e, a odnosi medu likovima su ne-
|asni. Medurim, gledarel|i s pocerka srol|eca gledali su ilm
bez poreskoca i s punim razumi|evan|em, s obzirom da su
ove reksrualne nezgrapnosri mogli premosriri opcepozna-
rim inrerreksrualnim znan|em.
Unaroc s|a|nim opazan|ima, kod Sraigerove (kao i kod veci-
ne reorericara recepci|e), posro|i |edan biran problem. u ko-
|o| |e m|eri urvrdivo sro |e publika mislila i os|ecala gleda|u-
ci neki ilm Proucavan|e recepci|e usredoroceno |e na gle-
darel|a. Ali gledarel|i, a pogorovo gledarel|i ranog ilma, nuz-
no mora|u biri konsrrukci|om. Ne posro|e ankere s pocerka
srol|eca iz ko|il bi se vid|elo kako su gledarel|i dozivl|avali
neki ilm. Naravno, dio zakl|ucaka moguce |e deducirari pre-
ma pisanim dokumenrima, novinskim kririkama i opco| kul-
rurno| klimi ko|a |e vladala u odredenom vremenu na odre-
denom prosroru. Medurim, kod novinske kririke |avl|a se bi-
ran problem kriricar |e proesionalac i ne zasrupa pros|ec-
nog ilmskog gledarel|a. Tko, dakle, cini publiku o ko|o| pisu
proucavarel|i recepci|e U ko|o| |e m|eri moguce pisari o
rome sro |e dozivl|avala pros|ecna domacica s pocerka srol|e-
ca gleda|uci neki ilm Tako se srudi|i povi|esne recepci|e
na|cesce svode na srudi| povi|esne novinske recepci|e ilma s
obzirom da su glavni izvori pri recepci|sko| konsrrukci|i gle-
darel|a ilmska kririka, popularni napisi o glumcima i ilmo-
vima i ri|erka pisma cirarel|a.
Podru[e prouevee[e
]edno od na|zivl|il podruc|a proucavan|a novi|e ilmske li-
sroriograi|e |esr povi|esr ranog ilma, prvensrveno ilma do
po|ave koliko-roliko razvi|enog dugog nararivnog ilma (or-
prilike do 1912.-1914.). Clarles Musser, |edan od vodecil
americkil pov|esnicara ranog ilma, argumenrirano rvrdi
kako |e izum ilma (r|. pro|icirane pokrerne slike, odnosno
onoga sro on zove screen practice) rezulrar zbira razliciril
praksi, u prvom redu one pro|iciran|a slike (ko|u |e deral|ni-
|e opisao |os 1646. Arlanasius Kircler u kn|izi Ars nana lu-
cis et unbrae), ilusrriranil predavan|a, raznil zabavl|ackil
naprava za proizvodn|u pokrernil slika, re orograi|e.
22
Ri-
|ec |e, dakle, o logicnom razvo|u ko|i ni|e moriviran geni|al-
106
noscu po|edinaca, nego ci|elim nizom povi|esnil, relnolos-
kil i drusrvenil cimbenika. ]ednom kad |e izum orograi|e
omogucio v|ernu reprodukci|u is|ecaka srvarnosri, bilo |e
samo piran|e vremena kad ce orograi|a oziv|eri. Komer-
ci|alni porenci|al Ldisonova kinetoscopea (naprave ko|a ni-
kad ni|e posrigla osobiru popularnosr) mogao se osrvariri rek
kad |e usavrsen srro| za pro|ekci|u prerlodno sniml|enil po-
krernil slika a na ro| su spravi u prvo| polovici 189-il
uzurbano radili mnogi izumirel|i u SAD, Brirani|i, Irancu-
sko| i N|emacko|.
Na prim|er, premda |e nedavno slavl|ena srogodisn|ica il-
ma, doprinos brace Lumire uvelike pociva na miru.
23
Vec
sama ri|ec ko|a se obicno uporrebl|ava za izum ove dvo|ice
Irancuza krivo |e arrubuirana. le Cinnatorapbe skovao |e
Lon Cuillaume Bouly za svo| kronoorograski srro| paren-
riran u dva di|ela 1892. i 1893. Slava brace Lumire remel|i
se d|elomicno na povi|esnim (npr. Irancuska |e bila pob|ed-
nica u I. sv|erskom raru) i kulrurnim okolnosrima (Irancuska
kao zeml|a visoke kulrure ko|a |e izmislila ilm, um|ernosr
prim|erenu galskom dulu).
Rani|e su generaci|e pov|esnicara gledale na rani ilm kao na
primirivni sradi| u razvo|u nararivnog ilma. Takvo slvacan|e
polazi od posravke kako |e prirodni razvo| ilma kao um|er-
nosri srrogo vezan za razvo| nararivnil ilmskil oblika. S
druge srrane, novi|i pov|esnicari drze da proucavan|e ranog
ilma zalri|eva i pokusa| rekonsrrukci|e radasn|e prikaziva-
lacke prakse. L|udi na pri|elazu srol|eca nisu rrazili ili oceki-
vali ilmsku pripovi|esr. Iilmove se islo gledari kako bi se do-
ziv|elo nesro zaniml|ivo, novo i spekrakularno, odnosno
kako bi se vid|ele atrakcije. Sroga |e Tom Cunning rani ilm
nazvao ilmom arrakci|a. Premda arrakci|e cesro zalri|eva|u
nekakvu vrsru proro-nararivne srrukrure i vremenske arriku-
laci|e, glavne su znaca|ke ranog ilma pokazivan|e, odnosno
ono sro kanadski reorericar i pov|esnicar Andr Caudraulr
zove nonstracijon (r. i engl.. nonstration), re ne-kontinui-
tet (engl.. non-continuity); um|esro pripovi|edan|a, glavna |e
zadaca ranog ilma pokazivan|e nekog arrakrivnog zbivan|a
(bilo srvarnog, kao, npr. u Lumireovim ilmovima, bilo ca-
robn|ackog rrika, kao, npr. kod Mlisa, bilo d|elomicno na-
rarivno uoblicenog, kao, npr. kod Porrera), a arrakrivna
moze biri i sama siruaci|a u ko|o| se ilm prikazu|e (ru |e vaz-
na uloga prikazivaca-zabavl|aca).
24
Ne-konrinuirer ukazu|e
na srrukruriranosr arrakci|a unurar programa ilmova. Po|e-
dine arrakci|e nisu medusobno povezane, a n|ilov redosli|ed
na|cesce |e posl|edica prikazivacevog izbora, a ne proizvoda-
ceva smisl|enog oblikovan|a. Po ovim znaca|kama rani |e
ilm arrakci|a, zakl|ucu|e Cunning, blizak mnogim oblicima
kasni|e prakse avangardnog i eksperimenralnog ilma, pa i
ne cudi zaniman|e avangardisra za rane ilmske oblike. Osim
roga, arrakci|e ne nesra|u razvo|em nararivnog ilma, nego se
samo mi|en|a redosli|ed vaznosri. na prvom su m|esru nara-
rivne srrukrure, a arrakci|e nalaze svo|e m|esro unurar pripo-
vi|esri. Neki kasni|i zanrovi (npr. musical, komedi|a i povi|e-
sni/kosrimirani ilmovi) da|u gorovo pod|ednako vazno m|e-
sro arrakci|ama i prici.
Ovd|e |e zaniml|ivo i |edno reori|sko piran|e; kada, kako i za-
sro se dogodio odlucu|uci pri|elaz s ilma arrakci|a na klasic-
ni lolivudski nararivni ilm U ko|em |e rrenurku naraci|a
posrala vazni|om od nonstracije Cunning locira ru prom|e-
nu u Criirlovim ranim ilmovima sniml|enima za kompa-
ni|u Biograpl izmedu 198. i 1913. godine.
25
Uprkos cin|e-
nici sro su mnogi pov|esnicari v|erovali Criirlu na ri|ec
26
i
pisali kako |e upravo on orkrio krupni plan, paralelnu
monrazu i mnoga druga srilska izraza|na sredsrva ko|a su
ubrzo posrala srandardnim reperroarom klasicne ilmske na-
raci|e, ro ni|e rocno. Criirl |e zasluzan pri|e svega za inge-
niozno ob|edin|avan|e vec poznaril posrupaka pri|e svega u
nararivne svrle. I upravo u n|egovim ilmovima za Biograpl
Cunnin vidi deinirivan pri|elaz s ilmova arrakci|e na ono
sro naziva ilmom nararivne inregraci|e.
Iilm nararivne inregraci|e u ko|em su svi srilski i relnicki ele-
menri podredeni pripovi|edan|u u ro |e vri|eme bio |edan od
mogucil odgovora na poreskoce indusrri|e u nasra|an|u. U
prvo vri|eme, orprilike do 19., prikazivaci su bili i aurori.
kupovali bi ilmove na merre (na|cesce u |ednom kadru) i
onda il sami monrirali rvoreci program ko|i su prikaziva-
li. Ubrzo nakon roga, proizvodaci su posrali organizirani|i.
kapiral ulagan u pravl|en|e ilmova bivao |e sve veci, pa se
lr|elo imari vecu konrrolu nad gorovim proizvodom. Ali pri-
kazivaci su |os imali prilican nadzor nad konacnim oblikom
proizvoda. glasoviri kadar cov|eka ko|i puca u publiku u
Porrerovom ilmu Tbe Great Train Robbery (Ldison, 193.)
svaki |e vlasnik dvorane mogao, prema vlasrirom odabiru,
sraviri na pocerak ili na kra| ilma.
27
Kako |e raslo zaniman|e
za novi medi|, rasla |e i porreba za novim nacinima za privla-
cen|e publike. Osim roga, ilm se presrao prikazivari kao sa|-
misna zabava ili |edna od rocki u taudetilleu, pa |e rrebalo
naci nacin organizaci|e sniml|enog mareri|ala ko|i bi omogu-
cavao oblikovan|e dul|il ilmova/programa. Pripov|edno ek-
sperimenriran|e ubrzo |e posralo nemoguce unurar samo |ed-
nog ili svega nekoliko kadrova, pa su se ilmasi suocili s pro-
blemom kako predociri pripov|edni prosrorno-vremenski
konrinuirer.
28
Ono sro |e ovd|e vazno napomenuri, |esr razlika izmedu no-
vi|il isrrazivaca popur Cunninga i Mussera i rani|il pov|e-
snicara. Kao prvo, ne radi se o pokusa|u dokazivan|a kako
l|udi popur Porrera, Mlisa ili Criirla nisu bili vazni pri-
|e |e ri|ec o proucavan|u pravil zasluga i sravl|an|a po|ava u
n|ilovu povi|esnu perspekrivu. Mnogo se l|udi u orprilike
isro vri|eme u raznim zeml|ama bavilo isrim problemima
(npr. monraznim pri|elazima, kreran|em glumaca unurar ka-
dra ird.), pa |e nemoguce reci rko |e bio prvi. Druga vazna
razlika |esr odsrnosr |ake releoloske komponenre zasrupl|ene
u d|elima rani|il pov|esnicara. Iilm nema svo|u |ednu i is-
kl|ucivu svrlu, cil| prema ko|em vodi c|elokupni povi|e-
sni razvo| medi|a. Iilm se ne moze svesri cak ni na orogra-
sko bil|ezen|e, obzirom da posro|e crrani ilmovi, ilmovi
radeni izravno na vrpcu, re ilmovi nasrali pomocu racuna-
la. Mnogo |e plodonosni|e promarrari razvirak ilma kroz
pokusa|e i pogreske, nasro|an|e da se ri|ese prakricni proble-
mi ko|i su se po|avl|ivali kroz povi|esr. Cunning, Musser,
Comery i drugi revizionisri pri rome ne zaboravl|a|u niri siri
drusrveno-ekonomski konreksr u ko|em se povi|esne pro-
m|ene odigrava|u.
107
Ipak, neki prisrupi (npr. Klingerove ili Sraigerove) mogu se
uciniri blizima sociologi|i ili ekonomi|i razvirka ilmske pro-
izvodn|e nego li proucavan|u samog ilma. Ponekad se cini
kako bi mnogi radovi iz podruc|a reori|e recepci|e mogli biri
napisani bez gledan|a ilmova. Premda i rakav prisrup ima
svo|e m|esro u okviru povi|esri ilma, ilm cesro sluzi vise kao
ilusrraci|a unurar nekil drugil diskurza. Drugi se pak auro-
ri (npr. Cunning, Musser ili Comery) usredorocu|u na krar-
ke povi|esne ods|ecke i po|edinacne probleme. Tu |e na|op-
sezni|a lirerarura posvecena pona|pri|e americkom, re briran-
skom, rancuskom, n|emackom i rali|anskom ranom ilmu. S
novim merodoloskim preposravkama kao da |e napusrena
ide|a kako |e moguce napisari sveobulvarnu lisrori|u sv|er-
skog ilma, pa se proucavarel|i bave ogranicenim problemi-
ma ko|e su u sran|u prouciri s vise srrana i veriicirari. Opce-
niri povi|esni pregledi korisre se ipak na sveucilisrima kao
okvir, ali se od srudenara oceku|e da se posvere nekom odre-
deni|em, uzem problemu i podrobni|e ga prouce. Okvirna
slika podruc|a nasro|i se popuniri ini|im, konkrernim anali-
zama. Os|eca|uci sva ova prorur|ec|a s ko|ima se suocava
svarko rko se danas imalo ozbil|ni|e zeli baviri povi|escu il-
ma, vodeci americki reorericar David Bordwell nedavno |e
ob|avio kn|igu ko|a |e d|elomice meralisrori|ski prikaz rradi-
cionalnil i novi|il prisrupa povi|esri ilma, a d|elomicno pre-
gled nekil problema ilmske srilisrike.
29
On povi|esr prouca-
van|a srilisrike di|eli u nekoliko razdobl|a. Prvo, ko|e |e i da-
nas vrlo ur|eca|no, naziva srandardnom verzi|om, a prvu
znaca|ni|u prom|enu donosi Andr Bazin. Srandardna verzi-
|a pociva na neolegeli|ansko| posravci da svaka um|ernosr
ima svo|u bir, svo|a izraza|na sredsrva i ogranicen|a po ko|i-
ma se razliku|e od drugil um|ernosri. Premda uvelike izrasra
iz ove rradici|e, Bazin |e svo|im suprilnim analizama razvo|a
nekil srilskil znaca|ki, ormalnil obil|ez|a (prvensrveno du-
binskog kadra) i zanarske kakvoce klasicnog lolivudskog il-
ma u|edno urro pur sl|edeco| generaci|i ko|a s |edne srrane
radikalizira znacen|e orme, a s druge naglasava drusrvenu
ulogu ilma. Suvremenu lisroriograi|u Bordwell naziva re-
vizionisrickom, a n|u karakrerizira odusra|an|e od nasro|an|a
da se obulvari c|elokupna povi|esr ilma. Revizionisri ne
slvaca|u povi|esr ilma kao logican, pravocrrni razvo|, nego
zele pokazari ko|i su sve cimbenici ur|ecali na po|avu nekog
enomena vezanog za ilm. Tako i Bordwell na kra|u svo|e
kn|ige ne pokusava dari pregled c|elokupne ilmske srilisrike,
nego analizira povi|esni razvirak dubinske inscenaci|e kadra.
Tu |e ri|ec pri|e svega o organizaci|i nise-en sccne i r|esava-
n|u prakricnog problema kreran|a glumaca, posravl|an|a
predmera i preglednosri unurar kadra. U danasn|e vri|eme,
kad vecina radova iz reori|e i lisrori|e ilma obraca vise po-
zornosri na gledarel|e i drusrveno-ekonomski konreksr kine-
marograi|e, ovakva usredorocenosr na sam ilm svakako |e
dobrodosla. Bordwell sli|edi konkrerne probleme i r|esen|a
ilmske inscenaci|e s ko|ima su se susrerali redarel|i narariv-
nil ilmova, a za ci|u se analizu ne mora i/ili ne moze pozi-
vari na sire drusrveno-kulrurno okruz|e. Za prim|ere uzima
razlicire ilmove iz razliciril kinemarograi|a, od SAD, do Se-
negala i ]apana pokazu|uci kako organizaci|a dubinskog ka-
dra ni|e uv|erovana kulrurnim okruz|em i navikama gledare-
l|a.
108
Bl[eske
1 Terry Ramsaye ob|avio |e 1926. godine v|ero|arno prvu povi|esr americkog ilma A Million and One Nibt: A History oj tbe Motion Iicture (Si-
mon and Slusrer, New York; ob|avl|eno u dvi|e kn|ige, a drugo izdan|e iz 1964. u |edno| kn|izi), a ubrzo |e sli|edila i kn|iga Lewisa ]acobsa Tbe
Rise oj tbe Anerican Iiln (Teaclers College Press, New York, 1939.). Paul Rorla ob|avio |e 193. u Veliko| Brirani|i Tbe Iiln till Nou: A Surtey
oj vorld Cinena (]onarlan Cape, London; drugo izdan|e, ob|avl|eno 1967., nadopunio |e Riclard Criirl). Irancuski simparizeri asizma Roberr
Brasillacl (srri|el|an nakon osloboden|a kao kolaboracionisr) i Maurice Bardccle ob|avili su v|ero|arno na|ur|eca|ni|i lisroriograi|ski rad Histoire
du cinna (Denol & Sreele, Paris). Prvo izdan|e izaslo |e 1935. godine u 2 kn|ige, a nova, prosirena i ponesro preradena izdan|a ob|avl|ena su
1943. (s |akim anrisemirskim dodacima) i 1948. (u Bardccleovo| ponesro roleranrni|o| redakruri). Ceorges Sadoul poceo |e ob|avl|ivari svo| de-
ral|ni viseromni pregled razvo|a ilma Histoire nrale du cinna (Denol, Paris odmal nakon rara. Prva rri di|ela ob|avl|ena su 1946., 1952. i
1954., a dva zadn|a di|ela rek posrlumno 1975. Sadoul |e ob|avio i vise kracil i popularnil verzi|a ovog d|ela, a |edna |e prevedena na lrvarski i
ob|avl|ena u Zagrebu 1962. godine. Iotijest jilnske unjetnosti: od prtib pocetaka do nasib dana. Arrlur Kniglr ob|avio |e svo|u povi|esr sv|erskog
ilma 1957. godine. Tbe Iitliest Art: A Ianoranic History oj tbe Moties (Tle Macmillan Company, New York). Prvu opsezni|u povi|esr ilma u
N|emacko| ob|avio |e 1956. Heinricl Iraenkel. Unsterblicber Iiln: Die rosse Cbronik: \on der Iaterna naica bis zun Tonjiln (Kindler Verlag,
Mnclen) U Pol|sko| |e ]erzy Toeplirz sredinom 195-ril poceo ob|avl|ivari Historia sztuki jilnouej (Iilmowa agenc|a wydawnicza, Warszawa,
1955.-1959. |prve rri kn|ige|) ko|a |e ob|avl|ena i u Isrocno| N|emacko| u per opseznil kn|iga pod nazivom Gescbicbte des Iilns (Hensclel Verlag,
Berlin, 1972.-1991.). Tali|an Lino Lionello Clirardini ob|avio |e 1959. Storia enerale del cinena (1895-1959) (Carlo Marzorari Ldirore, Milano)
u dvi|e kn|ige. Ren ]eanne i Clarles Iord ob|avili su i/ili uredili vise raznil povi|esnil pregleda, ilmskil r|ecnika i enciklopedi|a. Histoire ency-
clopdique du cinna (S. L. D. L., Paris, 1947.-1958.) u rri kn|ige na|opsezni|i im |e rad ko|i |e kasni|e nadopun|avan. ]ean Mirry napisao |e Hi-
stoire du cinna (Ldirions universiraire, Paris) u per kn|iga. Prva |e izasla 1967., druga 1969., rreca 1973., a cervrra i pera 198. Ulricl Cregor i
Lnno Paralas ob|avili su prvo 1962. Gescbicbte des Iilns, zarim 1965. Gescbicbte des nodernen Iilns (ob|e Sigberr Moln Verlag, Cnrerslol), re
nadopune 1978 godine.
2 Douglas Comery (1982.), History oj tbe (Iiln) vorld, Parr II, Anerican jiln 8. 53-54.
3 Ovd|e uzimam u obzir razlikovan|e povi|esri, lisrori|e i lisroriograi|e. povi|esr |e aurenricno zbivan|e u vremenu, lisrori|a |e opca znanosr ko|a se
bavi proucavan|em dogada|a i cin|enica iz proslosri, a lisroriograi|a |e merodicko, diskurzivno uoblicavan|e povi|esnog mareri|ala. Hisrori|a |e siri
po|am i od povi|esri i od lisroriograi|e, re ukl|ucu|e merodoloske i ilozoske osnove prikupl|an|a, inrerpreraci|e i izlagan|a povi|esne grade. Ova
|e disrinkci|a prisurna kod mnogil aurora (od domacil, npr. kod Branka Bosn|aka i Van|e Surlica, a u SAD |e v|ero|arno na|ur|eca|ni|i rad Willia-
ma H. Draya Ibilosopby oj History (Prenrice-Hall, Lngelwood Clis, 1964.) ko|i se bavi meralisrori|skom problemarikom, ali u danasn|e vri|eme
|ezicnil cisrki mnogi su |e skloni zaboraviri.
4 Plilip Beck (1985.), Historicisn and Historisn in recent jiln Historiorapby, journal oj Iilna and \ideo 37.1 . 5-2.
5 Premda |e lirerarura o lisroricizmu poveca, pa se i deinici|e ponesro razliku|u, Beck se poziva na Mauricea Mandelbauma i n|egov rad History,
Man and Reason (]olns Hopkins Universiry Press, Balrimore, 1971.). Zaniml|ivo |e napomenuri kako |e ova| po|am uveo Karl R. Popper u radu
Tbe Ioterty oj Historicisn (Rourledge & Kegan Paul, London, 1944.-45.), a on ga uporrebl|ava upravo u suprornom znacen|u od onog ko|i se po-
sli|e uvri|ezio. Prema Popperu lisroricizam |e nasro|an|e da se pronadu rirmovi, zakoni i rrendovi prema ko|ima rece evoluci|a povi|esri.
6 Miclael Sranord (1998.), An Introduction to tbe Ibilosopby oj History, Blackwell, Oxord . 155.
7 Treba svakako napomenuri kako vecina suvremenil pov|esnicara ilma (kao i reorericara kn|izevnosri) nicime, nazalosr, ne pokazu|e kako pozna-
|e d|ela iz ilozoi|e povi|esri, pa rako neolisroricizam cesro orkriva roplu vodu na pol|u lisroriograi|e. Sranord (ibid.) naglasava kako neolisro-
ricizam rreba pri|e svega slvariri kao sm|er unurar proucavan|a kn|izevnosri i kulrurne proizvodn|e, a man|e kao dio lisrori|e. Hisrori|a |e davno
usvo|ila vecinu neolisroricisrickil posravki, pa se one Sranordu i mnogim drugim pov|esnicarima cine kao orkrivan|e rople vode.
8 Barbara Klinger (1997.), Iiln History Terninable and Interninable: Recoterin tbe Iast in Reception Studies, Screen 38. 2.
9 Riclard Dyer (1986.), Heatenly 8odies: Iiln Stars and Society, Sr Marrin`s Press, New York.
1 Roberr C. Allen i Douglas Comery (1985.), Iiln History: Tbeory and Iractice, Alred A, Knop, New York.
11 Dudley Andrews (1976.), Major Iiln Tbeories, Oxord Universiry Press, New York.
12 Ovd|e korisrim kod nas udomaceni po|am aurorska kririka, premda |e ri|ec o dvosrrukom prekra|an|u izvornog po|ma. U pocerku se radilo o po-
lirici aurora (r.. politique des auteurs), a skovali su |e mladi kriricari (a kasni|e ugledni redarel|i rancuskog Novog vala) u okril|u Bazinovog Ca-
bieres du cinna 195-ril. Pocerkom 196-ril prilvario |u |e u ponesro razblazenom obliku Amerikanac Andrew Sarris i prekrsrio |e u reori|u au-
rora (auteur |zadrzana |e rancuska ri|ec| tbeory), a kriricki pogled ko|i |e oznacavala prosirio se i na Veliku Brirani|u. U bivso| ]ugoslavi|i slican
kriricarski pogled poceo se |avl|ari kra|em 195-il prvo u Beogradu, a ubrzo zarim i u Zagrebu, L|ubl|ani i drugim kra|evima. Pregnuce |e ubrzo
krsreno aurorskom kririkom, a na|veca mu |e zasluga n|egovan|e novog senzibilirera ko|i |e, naspram dogmarski ideologizirane sluzbene kririke,
nedvosmisleno avorizirao americki ilm, zanrove i individualni ur|eca| pri nasranku um|ernickog d|ela. Nazalosr, ro |e kod nas i dan-danas domi-
nanrni oblik ilmske ese|isrike, re |e aurorska kririka sukrivcem za cirav niz negarivnil po|ava u i oko ilma u Hrvarsko| od cin|enice da 95 %
kinoreperroara cine americki ilmovi, pa do neposro|an|a susravne reori|e ilma. Bilo bi svakako korisno napraviri argumenriranu analizu zasluga i
krivn|i aurorske kririke u Hrvarsko|, ali o rome drugom prigodom.
13 Douglas Comery dokrorirao |e 1975. rezom Tbe Conin oj Sound to tbe Anerican Cinena (Universiry o Wisconsin, Madison), a zainreresirane
za problemariku prelaska na zvucni ilm u SAD upucu|em i na 4. kn|igu velikog visesvescanog pro|ekra povi|esri americkog ilma. Donald Craron
(1997.), Tbe Talkies: Anerican Cinenas Transition to Sound, 192-1931, Clarles Scribner`s Sons, New York, kao i na odlicnu, ponesro polular-
ni|e pisanu srudi|u Scorra Lymana, Tbe Speed oj Sound: Hollyuood and tbe Talkie Retolution, (Simon & Sclusrer, New York, 1997.). Tezu o ban-
kroru Warner Brosa i oca|nickom prelasku na zvucni ilm ko|a se provlaci kroz vecinu ilmskil povi|esri (pocevsi od ]acobsa |1939.|), Comery
osrro i argumenrirano pobi|a u reksru Wriring rle Hisrory o rle American Iilm Indusrry. Warner Bros and Sound (Screen 17. 1, 1976.).
14 Vidi. Ldward Buscombe (1978.), Sound and Color, junp Cut 17.
15 Vidi, npr. glasoviru analizu grupe urednika casopisa Cabieres du cinna ilma ]olna Iorda Youn Mr. Iincoln (br. 223, 197.) ili kn|igu Tloma-
sa H. Cubacka (1969.) Tbe International Iiln Industry: vestern Iurope and Anerica Since 19+5 (Indiana Universiry Press, Bloomngron).
16 Krisrin Tlompson (1985.), Ixportin Intertainnent: Anerica in tbe vorld Iiln Market, 1907-193+, BII, London.
17 David Bordwell i Krisrin Tlompson (1994.), Iiln History: An Introduction, MacCraw-Hill, New York . 56.
109
oris Vidovic
Flm HsIor/y/es
UDC. 71.43(01}
Arer rle seminal IIAI conerence leld in Briglron, Lngland in 1978, many subsranrial clanges lave occured in ilm lisroriograply.
Along wirl rle correcrion o acrual misrakes o rle older generarion o ilm lisrorians, bur rleir merlodological approacl las also
been pur ro quesrion. Revisionisr lisrorians roday re|ecr rle norion o lisrory as a srory wirl irs releological premise wlicl suggesrs
rlar cinema as sucl las ir inrrinsic purpose and rlar lisrorical developmenr o rle medium is a ulilmenr o rlar purpose. Drawing
on a wide range o lisrorical marerial and evidence, rley usually concenrrare on a smaller problem or a slorrer period in lisrory wlicl
is rlen inely discussed inro deprl raking inro accounr as many social, economic and culrural inluences as possible. Tle sclolars are
researcling all aspecrs o cinema. producrion, disrriburion, exlibirion, audience response and social and culrural impacr o rle medi-
um. In rlis essay are given examples rom recenr ilm lisroriograply ranging rom receprion srudies and dicoursive pracrices o rle
early cinema ro rle meralisrorical discussions concerning rle lisrory o ilm sryle.
18 Americka |e indusrri|a u vri|eme osva|an|a sv|erskog rrzisra bila verrikalno inregrirana proizvodn|a, disrribuci|a i prikazivalasrvo bilo |e na|cesce
u rukama isre rvrrke, pa |e i proir maksimaliziran. Anri-rrusrovska sudska presuda (poznara kao sluca| Paramounr) prema ko|o| su se veliki pro-
izvodaci morali odreci svo|il lanaca kinodvorana donesena |e 1948., ali proces razvlascivan|a rra|ao |e gorovo 2 godina, sve do sredine 196-
ril, deserl|eca u ko|em se klasicni srudi|ski susrav i klasicni lolivudski ilm pocin|u mi|en|ari.
19 Vidi, npr.. Cermain Lacasse (1985.), Ibistoriorapbe: Ies dbuts du spectacle cinnatorapbique au _ubec, Cinmarlque Qubcoise,
Monrral; ]uri| Civ|an (1991.), Istoriceskaja recepcija kino, Zinarne, Riga (u izmi|en|enom izdan|u ob|avl|eno 1994. i na engleskom kao. Yuri Tsi-
vian, Iarly Cinena in Russia and Its Cultural Reception, Rourledge, London); ]ean-]acques Meusy (1995.), Iaris-palaces au le tenps de cinnas
(189+-1918), CNRS Ldirions, Paris; Cregory A. Waller (1996.), Main Street Anusenents: Moties and Connercial Intertainnent in a Soutbern
City, 189-1930, Smirlsonian Insrirure Press, Waslingron D. C.; Karlryn H. Iuller (1996.), At tbe Iicture Sbou: Snall-Toun Audiences and tbe
Creation oj Motie Ian Culture, Smirlsonian Insrirurion Press, Waslingron; Raael ]urado Arroyo (1997.), Ios inicios del cinenatrajo en Crdo-
ba (189-193), Iilmoreca de Andaluca, Crdoba.
2 Vidi. Douglas Coemry (1982.), Motie Audiences, Urban Georapby, and tbe History oj tbe Anerican Iiln, Tbe \eltet Iibt Trap 23, srr. 23-29.
21 ]aner Sraiger (1992.), Interpretin Iilns: Studies in tbe Historical Reception oj Anerican Cinena, Princeron Universiry Press, Princeron.
22 Clarles Musser (199.), Tbe Inerence oj Cinena: Tbe Anerican Screen to 1907, Universiry o Caliornia Press, Berkeley.
23 Vidi reksr Rolanda Cosandeya 8ack to Iunire, or tbe Drean oj an Issence: Sone Untinely Considerations abou a Irencb Mytb u zborniku. Clri-
sropler Williams (ur.) (1996.), Cinena: tbe 8einnins and tbe Iuture, Universiry o Wesrminsrer Press, London, srr. 82-94.
24 Vise o ilmu arrakci|a, monsrraci|i, prikazivalacko| praksi i ocekivan|ima gledarel|a ranog ilma vidi. Andr Caudreaulr (1984.), Narrarion er mon-
srrarion au cinma, Hors-Cadre 2. Andr Caudreaulr i Tom Cunning, Le Cinma des premier remps. Un di a lisroire du ilm u. ]. Aumonr i M.
Marie (ur.) (1989.), Histoire du cinna: Noutelles approcbes, Paris. Publicarions de la Sorbonne, srr. 49-63 (prvi pur predsravl|eno na Cerisy Col-
loquiumu 1985.); Tom Cunning, Tle Cinema o Arrracrions. Larly Cinema, Irs Specraror and rle Avanr Carde, u. Tlomas Llsaesser (ur.) (199.),
Iarly Cinena: Space Irane Narratite, London, BII, srr. 56-62; Tom Cunning (1993.), Now You See Ir, Now You Don`r. Tle Temporaliry o rle
Cinema o Arrracrions, Tbe \eltet Iibt Trap 32.
25 Vidi. Tom Cunning (1991.), D. v. Grijjitb and tbe Oriins oj Anerican Narratite Iiln: Tbe Iarly Years at 8iorapb, Universiry o Illinois Press,
Urbana. To |e, po mo|em misl|en|u, |edan od na|lucidni|il prim|era reori|ski dobro uremel|ene ilmske lisroriograi|e.
26 Ri|ec |e o oglasu u n|u|orskom lisru Dranatic Mirror (13. prosinac 1913.) u ko|em Criirl prer|eru|e u svo|im zaslugama. Medurim, kao sro ro pri-
m|ecu|e Cunning (u. Cunning, 1991. . 32), Criirl |e nakon napusran|a Biograpla rrazio posao, pa |e samoreklama razuml|iva, premda |e i ka-
sni|e u napisima i inrerv|uima znao isricari svo|e zasluge za razvirak ilmske um|ernosri. Ovu |e legendu ubrzo nasravio prenosiri Ramsaye (1926.),
a nekriricki su |e preuzeli i mnogi kasni|i pov|esnicari.
27 Onima ko|e zanima Porrerova kari|era i rani pripov|edni pokusa|i preporucu|em. Clarles Musser (1991.), 8ejore tbe Nickelodeon: Iduin S. Ior-
ter and tbe Idison Manujacturin Conpany, Universiry o Caliornia Press, Berkeley.
28 Zaniml|ivo |e spomenuri kako |e nasrala legenda o Porreru kao cov|eku ko|i |e orkrio monrazu. Naime, u opr|eca|u |e dugo bila kopi|a n|egovog
ilma Iije oj an Anerican Iirenan (Ldison, 192.-193.), nasrala pri|e Tbe Great Train Robbery, u ko|em |e sekvenca dolaska varrogasca i spasa-
van|a prvo ma|ke a zarim d|erera, raskadrirana na prilicno moderan nacin. Medurim, v|ero|arno |e ri|ec o kasni|im preradama ilma. Ri|ec |e, pri-
|e svega, o ilmu s uobica|enom remom u ko|em |e ci|ela spomenura sekvenca sniml|ena u dva kadra. u prvom |e prikazano dogadan|e u zapal|eno|
kuci (varrogasac dvapur ulazi u kucu i iznosi prvo ma|ku, zarim di|ere), a u drugom |e cirava ponovl|ena radn|a snimana izvana. Vidi. Musser, 1991.
. 212-234.
29 David Bordwell (1997.), On tbe History oj Iiln Style, Harvard Universiry Press, Cambridge.
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 11 do 114 Vidovic B.. Povi|esr(i) ilma izabrana...
110
Ke[ge
ABLL, Riclard (1984.), Irencb Cinena: Tbe Iirst vate, 1915-
1929, Princeron Universiry Press, Princeron.
ABLL, Riclard (1988.), Irencb Iiln Tbeory and Criticisn: A Hi-
story/Antboloy, 1907-1939 (2 kn|ige), Princeron Universiry
Press, Princeron, 1988.
ABLL, Riclard (1994.), Tbe Cin Goes to Toun: Irencb Cinena
189-191+, Universiry o Caliornia Press, Berkeley.
ALLLN, Roberr C. (198.), \audetille and Iiln, 1985-1915: A
Study in Media Interaction, Arno Press, New York.
ALLLN, Roberr C., COMLRY, Douglas (1985.), Iiln History:
Tbeory and Iractice, Alred A, Knop, New York.
AUMONT, ]acques, CAUDRLAULT, Andr, MARIL, Miclel
(ur.) (1989.), Histoire du cinna: Noutelles approcbes, Publi-
carions de la Sorbonne, Paris.
BALIO, Tino (1993.), Grand Desin: Hollyuood as a Modern 8u-
siness Interprise, 1930-1939., Clarles Scribner`s Sons, New
York.
BARNLS, ]oln (1983.), Tbe Rise oj tbe Cinena in Great 8ritain:
jubilee Year 1897, Bislopsgare Press, London.
BARNLS, ]oln (1989.), Iioneers oj tbe 8ritisb Iiln, Bislopsgare
Press, London.
BARRIOS, Riclard (1995.), A Son in tbe Dark: Tbe 8irtb oj tbe
Musical Iiln, Oxord Universiry Press, New York.
BLLAYCUL, Clrisrian, CORCL, ]ean-Paul (ur.) (1988.), Ie pas-
sae du nuet au parlant, Cinmarlque de Toulouse/Ldirions
Milan, Toulouse.
BLLTON, ]oln (1992.), videscreen Cinena, Harvard Universiry
Press, Cambridge.
BLNDAZZI, Ciannalberro (1988.), Cartoons: Il cinena danina-
zione 1888-1988, Marsilio, Venezia, 1988.
BORDWLLL, David (198.), Irencb Inpressionist Cinena: Iiln
Culture, Iiln Tbeory, and Iiln Style, Ayer, New York.
BORDWLLL, David, STAICLR, ]aner, THOMPSON, Krisrin
(1985.), Tbe Classical Hollyuood Cinena: Iiln Style and
Mode oj Iroduction to 190, Columbia Universiry Press, New
York.
BORDWLLL, David, THOMPSON, Krisrin (1994.), Iiln Hi-
story: An Introduction, MacCraw-Hill, New York.
BORDWLLL, David (1997.), On tbe History oj Iiln Style, Har-
vard Universiry Press, Cambridge.
BOWSLR, Lileen (199.), Tbe Transjornation oj Cinena: 1907-
1915, Clarles Scribner`s Sons, New York.
BRLWSTLR, Ben, ]ACOBS, Lea (1997.), Tbeatre to Cinena:
Stae Iictorialisn and tbe Iarly Ieature Iiln, Oxord Univer-
siry Press, Oxord.
BROWNLOW, Kevin (1992.), 8ebind tbe Mask oj Innocence, Ca-
liornia Universiry Press, Berkeley.
BURCH, Noel (199.), Iije to Tbose Sbadous, BII, London.
CAMPBLLL, Craig W. (1985.), Reel Anerica and vorld var I: A
Conprebensite Iilnorapby and History oj Motion Iictures
in tbe United States, 191+-1920, McIerland& Company,
Inc., Publislers, ]eerson.
CHANAN, Miclael (198.), Tbe Drean Tbat Kicks, Rourledge
and Kegan Paul, London.
CHARNLY, Leo, SCHWARTZ, Vanessa R. (ur.) (1995.), Cinena
and tbe Intention oj Modern Iije, Universiry o Caliornia
Press, Berkeley.
CHLRCHI USAI, Paolo (ur.) (1986.), Scbiate biancbe allo spec-
cbio: Ie oriini del cinena in Scandinatia, Ldizioni Srudio
Tesi, Pordenone.
CHLRCHI USAI, Paolo (ur.) (1987.), \itarapb Co. oj Anerica:
Il cinena prina di Hollyuood, Ldizioni Biblioreca dellÌmma-
gine, Pordenone.
CHLRCHI USAI, Paolo (1994.), 8urnin Iassions: An Introduc-
tion to tbe Stury oj Silent Cinena, BII, London.
CHLRCHI USAI, Paolo, CODLLLI, Lorenzo (ur.) (1988.), Sulla
tia di Hollyuood/Tbe Iatb to Hollyuood, Ldizioni Biblioreca
dellÌmmagine, Pordenone.
CHLRCHI USAI, Paolo, CODLLLI, Lorenzo (ur.) (199.), Irina
di Caliari: Cinena tedesco 1895-1920, Ldizioni Biblioreca
dellÌmmagine, Pordenone.
CHLRCHI USAI, Paolo, TSIVIAN, Yuri (ur.) (1989.), Silent vit-
nesses: Russian Iilns 1908-1919, Ldizioni Biblioreca dellÌm-
magine/BII, Pordenone/London.
COOK, David A. (199.), A History oj Narratite Iiln, W. W.
Norron, New York.
CRAITON, Donald (1982.), 8ejore Mickey: Tbe Aninated Iiln
(1989-1928), Tle MIT Press, Bosron.
CRAITON, Donald (199.), Inile Cobl, Caricature, and Iiln,
Princeron Universiry Press, Princeron.
Pov[esI flme ~ xebreee bblogref[e
The contemporory opprooch to the history of film ~ 5elected bibliogrophy
111
CRAITON, Donald (1997.), Tbe Talkies: Anerican Cinenas
Transition to Sound 192-1931, Clarles Scribner`s Sons,
New York.
DeCORDOVA, Riclard (199.), Iicture Iersonalities: Tbe Iner-
ence oj tbe Star Systen in Anerica, Universiry o Illinois
Press, Urbana.
DICKINSON, Margarer, STRLLT, Saral (1985.), Cinena and
State: Tbe Iiln Industry and tbe 8ritisb Goternnent 1927-
198+, BII, London.
LCKHARDT, ]osepl P., KOWALL, Linda (1984.), Ieddler oj
Dreans: Sienund Iubin and tbe Creation oj tbe Motion Iic-
ture Industry 189-191, Narional Museum o American ]e-
wisl Hisrory, Pliladelplia.
LLSALSSLR, Tlomas (ur.) (199.), Iarly Cinena: Space, Irane,
Narratite, BII, London.
LLSALSSLR, Tlomas, WLDLL, Miclael (ur.) (1996.), A Second
Iije: Gernan Cinenas Iirst Decades, Amsrerdam Universiry
Press, Amsrerdam.
LYMAN, Scorr (1997.), Tbe Speed oj Sound: Hollyuood and tbe
Talkie Retolution, Simon & Sclusrer, New York.
ILLL, ]oln L. (ur.) (1983.), Iiln 8ejore Grijjitb, Universiry o
Caliornia Press, Berkeley.
IINLLR, ]oel W. (1997.), Silent Cinena: vorld Cinena bejore
tbe Conin oj Sound, Barsord, London.
CANZ, Tlomas (1994.), Die velt in Kasten: \on der Canera
Obscura zur Audiotision, Verlag Neue Zricler Zeirung, Z-
ricl.
CAUDRLAULT, Andr (ur.) (1988.), Ce que je tois de non cin:
Ia rprsentation du rard dans le cinna des preniers
tenps, Impression Dumas, Sainr-Lrienne.
COMLRY, Douglas (1986.), Tbe Hollyuood Studio Systen, Sr.
Marrin`s, New York.
COMLRY, Douglas (1992.), Sbared Ileasures: A History oj Mo-
tie Iresentation in tbe United States, Universiry o Wisconsin
Press, Madison.
CUIBBLRT, Pierre (ur.) (1985.), Ies preniers ans du cinna jran-
ais, Insrirur ]ean Vigo, Perpignan.
CUNNINC, Tom (1991.), D. v. Grijjitb and tbe Oriins oj Ane-
rican Narratite Iiln: Tbe Iarly Years at 8iorapb, Universiry
o Illinois Press, Urbana.
CUTTINCLR, Irirz (1984.), Der Stunnjiln in Zitat der Zeit,
Deurscles Iilmmuseum, Irankur/M.
HAKL, Sabine (1993.), Tbe Cinenas Tbird Macbine: vritin on
Iiln in Gernany, 1907-1933, Universiry o Nebraska Press,
Lincoln.
HANSLN, Miriam (1991.), 8abel and 8abylon: Spectatorsbip in
Anerican Silent Iiln, Harvard Universiry Press, Cambridge.
HARDINC, Colin, POPPLL, Simon (ur.) (1996.), In tbe Kin-
don oj Sbadous: A Conpanion to tbe Iarly Cinena, Iairle-
igl Dickinson Universiry Press, Madison, N. ].
HLRTOCS, Daan, DL KLLRK, Nico (ur.) (1994.), Nonjiction
jron tbe Teens: Tbe 199+ Ansterdan vorksbop, Indiana Uni-
versiry Press, Bloomingron.
HOBLRMAN, ]. (1995.), 8ride oj Iibt: Yiddisb Iiln 8etueen
Tuo vorlds, Temple Universiry Press, Pliladelplia.
HOLMAN, Roger (ur.) (1982.), Cinena 1900-190: An Analiti-
cal Study, IIAI, Bruxelles.
HORAK, ]an-Clrisropler (ur.) (1995.), Ioters oj Cinena: Tbe
Iirst Anerican Iiln Atant-Garde, 1919-19+5, Universiry o
Wisconsin Press, Madison.
]ACOBS, Lea (1991.), Tbe vaes oj Sin: Censorsbip and tbe Ial-
len vonan Iiln 1928-19+2, Universiry o Wisconsin Press,
Madison.
]ACOBSLN, Wolgang, KALS, Anron, PRINZLLR, Hans Helmur
(ur.) (1993.), Gescbicbte des deutscben Iilns, Verlag ]. B.
Merzler, Srurrgarr.
]LNKINS, Henry (1992.), vbat Made Isitacbio Nuts: Iarly So-
und Conedy and tbe \audetille Aestbetic, Columbia Univer-
siry Press, New York.
]LSIONOWSKI, ]oyce L. (1987.), Tbinkin in Iictures: Drana-
tic Structure in D. v. Grijjitbs 8iorapb Iilns, Universiry o
]URADO ARROYO, Raael (1997.), Ios inicios del cinenatra-
jo en Crdoba (189-193), Iilmoreca de Andaluca, Cr-
doba.
KLNLZ, Perer (1992.), Cinena and Sotiet Society 1917-1953,
Cambridge Universiry Press, Cambridge.
KOSANOVIC, De|an (1986.), Hisroire du cinma Yougoslave de
1896 1945, Paris.
KOSANOVIC, De|an (1995.), 1896-1918. Triesre al cinema, La
Cinereca del Iriuli, Cemona.
KOSZARSKI, Riclard (199.), An Itenins Interteinnent: Tbe
Ae oj tbe Silent Ieature Iicture: 1915-1928, Clarles Scrib-
ner`s Sons, New York.
KUHN, Annerre (1988.), Cinena, Censorsbip, and Sexuality,
1909-1925, Rourledge, London.
LACASSL, Cermain (1985.), Ibistoriorapbe: Ies dbuts du
spectacle cinnatorapbique au _ubec, Cinmarlque
Qubcoise, Monrral.
LACNY, Miclcle (1992.), De lbistoire du cinna: Mtbode bi-
storique et bistorie du cinna, Colin, Paris.
LANDY, Marcia (1998.), Tbe Iolklore oj Concensus: Tbeatrica-
lity in tbe Italian Cinena 1930-19+3, Srare Universiry o
New York, Albany.
LLDIC, Llriede (ur.) (1988.), Der Stunnjiln: Konstruktion und
Rekonstruktion, Diskurs Iilm, Mnclener Beirrge zur Iilm-
plilologie 2, Mnclen.
LLYDA, ]ay, MUSSLR, Clarles (ur.) (1986.), 8ejore Hollyuood,
American Iederarion o rle Arrs, New York.
LOW, Raclel, RICHARDS, ]erey (1997.), Tbe History oj tbe
8ritisb Iiln 189-1939, Rourledge, London.
MALAND, Clarles (1989.), Cbaplin and Anerican Culture, Prin-
ceron Universiry Press, Princeron.
MANNONI, Laurenr (1994.), Ie rand art de la lunicre et de
lonbre: Arcboloie du cinna, Narlan, Paris.
MANNONI, Laurenr, PLSLNTI CAMPACNONI, Donara, RO-
BINSON (1995.), Iibt and Motenent: Incunabula oj tbe
Motion Iicutre 1+20-189 / Iuce e notinento: incunaboli
dellinnaine aninata 1+20-189 / Iunire et noutenent:
incunabules de linae anine 1+20-189, Le Ciornare del
cinema muro / Cinmarlque ranaise Muse du cinema /
Museo nazionale del cinema, Pordenone.
MARTINLZ, ]oseina (1992.), Ios prineros teinticinco aos de
cine en Madrid 189-1920, Iilmoreca Lspaola, Madrid.
MAY, Lary Linden (198.), Screenin tbe Iast: Tbe 8irtb oj Mass
Culture and tbe Motion Iicture Industry, Oxord Universiry
Press, New York.
MAYNL, ]udirl (1989.), Kino and tbe vonan _uestion: Ieni-
nisn and Sotiet Silent Iiln, Olio Srare Universiry Press, Co-
lumbus.
MLRRITT, Russell, KAYIMAN, ]. B. (1993.), valt in vonder-
land: Tbe Silent Iilns oj valt Disney, ]olns Hopkins Univer-
siry Press, Balrimore.
MLUSY, ]ean-]acques (1995.), Iaris-palaces au le tenps de cin-
nas (189+-1918), CNRS Ldirions, Paris.
MLUSY, ]ean-]acques (1996.), Cinquante and dindustrie
cinnatorapbique (190-195), Iondarion crdir Lyonnais /
Le monde dirions(Associarion d`conomie inancire, Lyon.
MILLLR MARKS, Marrin (1997.), Music and tbe Silent Iiln:
Contexts and Case Studies 1895-192+, Oxord Universiry
Press, Oxord.
MOTTRAM, Ron (1982.), Tbe Danisb Cinena, 189-1917.,
Universiry o Micligan Press, Ann Arbor.
MOTTRAM, Ron (1988.), Tbe Danisb Cinena bejore Dreyer,
Scarecrow, Meruclen.
MULLLR, Corinna (1994.), Irube deutscbe Kinenatorapbie:
Iornale, virtscbajtlicbe und kulturelle Intuicklunen, 1907-
1912, Verlag ]. B. Merzler, Srurrgarr.
MURRAY, Bruce (199.), Iiln and tbe Gernan Iejt in tbe vei-
nar Republic: Iron Caliari to Kuble vanpe, Universiry o
Texas Press, Ausrin.
MUSSLR, Clarles (199.), Tbe Inerence oj Cinena: Tbe Ane-
rican Screen to 1907, Universiry o Caliornia Press, Berkeley.
MUSSLR, Clarles (1991.), 8ejore tbe Nickelodeon: Iduin S.
Iorter and tbe Idison Manujacturin Conpany, Universiry o
MUSSLR, Clarles, NLLSON, Carol (199.), Hib-Class Motin
Iictures: Iynan H. Houe and tbe Iorotten Ira oj Tratelin
Ixbibition, Princeron Universiry Press, Princeron.
PLARSON, Roberra (1992.), Iloquent Gestures: Tbe Transjor-
nation oj Ierjornance Style in tbe Grijjitb 8iorapb Iilns,
Universiry o Caliornia Press, Berkeley.
PLTRO, Parrice (1989.), joyless Street: vonen and Melodrana-
tic Representation in veinar, Gernany, Princeron Universiry
Press, Princeron.
PHILLIPS, Ray (1997.), Idisons Kinetoscope and Its Iilns: A
History to 189, Creenwood Press, Wesrporr.
RIBLIRO, M. Ilix (1983.), Iilnes, jiuras e jactos da bistria do
cinena Iortuus 189-19+9, Cinemareca Porruguesa, Lis-
boa.
RITTAUD-HUTINLT, ]acques (1985.), Ie cinna des oriines:
Ies jrres Iunire et leur oprateurs. Ldirions du Clamp Va-
lon, Seyssel.
ROBINSON, David (1996.), Iron Ieep Sbou to Ialace: Tbe
8irtb oj Anerican Iiln, Columbia Universiry Press, New
York.
RODDICK (1983.), Nick, A Neu Deal in Intertainnent: varner
8rotbers in tbe 1930s, BII, London.
ROCIN, Miclael (1996.), 8lackjace, vbite Noise: jeuisb Inni-
rants in tbe Hollyuood Meltin Iot, Universiry o Caliorni-
a Press, Berkeley.
ROSS, Sreven ]. (1998.), vorkin-Class Hollyuood: Silent Iiln
and tbe Sbapin oj Class in Anerica, Princeron Universiry
Press, Princeron.
SALT, Barry (1983.; 1992. |2. prosireno izdan|e|), Iiln Style and
Tecbnoloy: History and Analysis, Srarword, London.
SIMMON, Scorr (1993.), Tbe Iilns oj D. v. Grijjitb, Cambrid-
ge Universiry Press, Cambridge.
SLIDL, Anrlony (1994.), Iarly Anerican Cinena, Scarecrow
Press, Meruclen.
STAICLR, ]aner (1992.), Interpretin Iilns: Studies in tbe Histo-
rical Reception oj Anerican Cinena, Princeron Universiry
Press, Princeron.
STAICLR, ]aner (1995.), 8ad vonen: Reulatin Sexuality in
Iarly Anerican Cinena, Universiry o Minnesora Press, Min-
neapolis.
TAYLOR, Riclard, CHRISTIL, Ian (ur.) (1991.), Inside tbe Iiln
Iactory: Neu Approacbes to Russian and Sotiet Cinena, Ro-
urledge, London.
THOMPSON, Krisrin (1985.), Ixportin Intertainnent: Aneri-
ca in tbe vorld Iiln Market, 1907-193+, BII, London.
TOULLT, Lmmanuelle (1988.), Cinnatorapbe, intention du
sicle, Dcouverrs Callimard & Runion des muses nariona-
ux, Paris.
TRYSTLR, Hillel (1995.), Israel bejore Israel: Silent Cinena in
tbe Holy Iand, Sreven Spielberg ]ewisl Iilm Arclive, ]erusa-
lem.
TSIVIAN, ]uri| (1991.), Istoriceskaja recepcija kino, Zinarne,
Riga.
TSIVIAN, Yuri (1994.), Iarly Cinena in Russia and Its Cultural
Reception, Rourledge, London.
URICCHIO, William, PLARSON, Roberra L. (1993.), Rejranin
Culture: tbe Case oj \itarapb _uality Iilns, Princeron Uni-
versiry Press, Princeron.
WALDLKRANZ, Rune (1985./1986./1995.), Iilnens bistoria:
De jorsta bundra ren jrn zoopraxiscope till tideo (3 kn|ige.
I Iionjrtiden 1880-1920; II Guldlder 1920-19+0; III
Iorndrinens tind 19+0-1990), Nordsreds, Srocklolm.
WALLLR, Cregory A. (1996.), Main Street Anusenents: Moties
and Connercial Intertainnent in a Soutbern City, 189-
1930, Smirlsonian Insrirure Press, Waslingron D. C.
WILLIAMS, Clrisropler (ur.) (1996.), Cinena: Tbe 8einnins
and tbe Iuture, Universiry o Wesrminsrer Press, London.
YOUNCBLOOD, Denise ]. (1985.), Sotiet Cinena in tbe Silent
Ira, 1918-1935, UMI Researcl Press, Ann Arbor.
YOUNCBLOOD, Denise ]. (1992.), Moties jor tbe Masses: Iopu-
lar Cinena and Sotiet Society in tbe 1920s, Cambridge Uni-
versiry Press, Cambridge.
112
``` (1994.) Gleissende Scbatten: Kanerapioniere der Zuanzier
jabre, Hensclel Verlag, Berlin.
Ese[
ABLL, Riclard, Scenes rom Domesric Lie in Larly Irencl Ci-
nema, Screen 3. 3, 1989.
ALTMAN, Rick, Tbe Ionely \illa and Criirl`s Paradigmaric
Sryle _uarterly Retieu oj Cinena Studies 6. 2, 1981.
ALTMAN, Rick, Dickens, Criirl, and Iilm Tleory Today,
Soutb Atlantic _uarterly, 88. 2, 1989.
ANDLRSON, Tim, Reorming `]ackass Music`. Tle Problema-
ric Aesrlerics o Larly American Iilm Music Accompani-
menr, Cinena journal 37. 1, |esen 1997.
COUVARLS, Irancis C., Tle Cood Censor. Race, Sex, and
Censorslip in rle Larly Cinema, Yale journal oj Criticisn 7.
2, 1994.
CRLMONINI, Ciorgio, Origini e sviluppo del racconro cine-
marograico. 1. Verso il Racconro, Cinejorun 37, ru|an
1991.
marograico. 2. Il caso Williamson, Cinejorun 38, lisropad
1991.
CRLMONINI, Ciorgio, Origine e sviluppo del racconro cine-
marograico. 3. Il racconro anrasrico, Cinejorun 39, sru-
deni 1991.
marograico. 4. Verso il lasl-back, Cinejorun 31, prosinac
1991.
marograico. 5. Non solo spazio, Cinejorun 312, ozu|ak
1992.
marograico. 6. Dalla igura al personaggio, Cinejorun 313,
rravan| 1992.
LLSALSSLR, Tlomas, Tle New Iilm Hisrory, Sibt and Sound
55. 4, |esen 1986.
CARTLNBLRC, ]on, Camera Movemenr in Ldison and Bio-
grapl Iilms, 19-196, Cinena journal, 19, prol|ece 198.
CARTLNBLRC, ]on, Viragrapl Beore Criirl. Iorging Alead
in rle Nickelodeon Lra, Studies in \isual Connunication
1, |esen 1984.
CAUDRLAULT, Andr, Narrarion er monsrrarion au cinma,
Hors-Cadre 2, rravan| 1984.
COMLRY, Douglas, Hisrory o rle (Iilm) World, Parr II, Ane-
rican Iiln 8, srudeni 1982.
COSSLR, H. Mark, Kircler and rle Lanrerna Magica. A Ree-
xaminarion, journal oj Society oj Motion Iictures and Tele-
tision Inineers 9, lisropad 1981.
COSSLR, H. Mark, Tle Lirerarure o rle Arcleology o Cine-
ma, _uarterly Retieu oj Iiln Studies 9, zima 1984.
CUNNINC, Tom, Weaving a Narrarive. Sryle and Lconomic
Background in Criirl`s Biograpl Iilms, _uarterly Retieu
oj Iiln Studies 6. 1, zima 1981.
CUNNINC, Tom, `Like unro a Leopard`. Iigurarive Discourse
in Cat Ieople (1942) and Todorov`s Tbe Iantastic, vide An-
le 1. 3, 1988.
CUNNINC, Tom, `Primirive` Cinema A Irame-Up or, Tle
Trick`s on Us, Cinena journal 28. 2, zima 1989.
CUNNINC, Tom, Heard over rle Plone. Tbe Ionely \illa and
de Lorde Tradirion o rle Terrors o Teclnology, Screen 32.
2, l|ero 1991.
CUNNINC, Tom, Lssays in Mad Love, Sibt c Sound 3. 1, si-
|ecan| 1993.
CUNNINC, Tom, `Now You See Ir, Now You Don`r`. Tle Tem-
poraliry o rle Cinema o Arrracrions, Tbe \eltet Iibt Trap
32, |esen 1993.
CUNNINC, Tom, Tle Wlole Town`s Cawking. Larly Cinema
and rle Visual Lxperience o Moderniry, Yale journal oj Cri-
ticisn 7. 2, 1994.
CUNNINC, Tom, `Tlose Drawn wirl a Very Iine Camel`s Hair
Brusl`. Tle Origins o Iilm Cenres, Iris 2, |esen 1995.
CUNNINC, Tom, Busrer Kearon or, Tle Work o Comedy in
rle Age o Meclanical Reproducrion, Cineaste 21. 3, 1995.
HANSLN, Miriam, Larly Silenr Cinema. Wlose Public Sple-
re, Neu Gernan Critique 29, zima 1983.
HANSLN, Miriam, Advenrures o Coldilocks. Specrarorslip,
Consumerism, and Public Lie, Canera Obscura 21, prol|e-
ce 199.
KOMATSU, Hirosli, MUSSLR, Clarles, Bensli Searcl, vide
Anle 9. 2, 1987.
LILBMAN, Sruarr, Irencl Iilm Tleory, 191-1921, _uarterly
Retieu oj Iiln Studies 8. 1, zima 1983.
MANNONI, Laurenr, Plilidor er les aurres, Cinna 474, ve-
l|aca 1991.
MANNONI, Laurenr, Du cinmarograple Parisien au Cin-
maro-Cramo-Tlrre. Ceroges Mendel, pionnier du cinma
`muer` er sonore, Arcbites 53, rravan| 1993.
MUSSLR, Clarles, Toward a Hisrory o Screen Pracrice, _uar-
terly Retieu oj Iiln Studies 9. 1, zima 1984.
PLTRO, Parrice, Moderniry and Mass Culrure in Weimar. Con-
rours o a Discourse on Sexualiry in Larly Tleories o Percep-
rion and Represenrarion, Neu Gernan Critique 4, zima
1987.
PROUTY, Riclard, Tle Well-Iurnisled Inrerior o rle Masses.
Kirsano `s Menilnontant and rle Srreers o Paris, Cinena
journal 36. 1, |esen 1996.
PRYLUCK, Calvin, Tle Irineranr Movie Slow and rle Develop-
menr o rle Iilm Indusrry, journal oj tbe unitersity Iiln and
\ideo Association 36, |esen 1983.
SALT, Barry, Tle Unknown Ince, Sibt and Sound, 57. 4, |esen
1988.
SLAVIN, David H., Irencl Cinema`s Orler Iirsr Wave. Polirical
and Racial Lconomies o Cinna colonial, 1918 ro 1934,
Cinena journal 37. 1, |esen 1997.
STAICLR, ]aner, Combinarion and Lirigarion. Srrucrures o U.
S. Iilm Disrriburion, 1896-1917, Cinena journal 23, zima
1984.
113
114
STAICLR, ]aner, Tle Lyes Are Really rle Iocus. Ploroplay Ac-
ring and Iilm Iorm and Sryle, vide Anle 6. 4, 1985.
STAICLR, ]aner, L`baucle dùn ilm. la conrinuir dans l`Holl-
ywood d`lier, Iilncbane 29, zima 1985.
STONLMAN, Rod, Perspecrive Correcrion. Larly Cinema ro
rle Avanr-Carde, Ajterinae 8-9, prol|ece 1981.
TOULLT, Lmmanuelle, Le cinma l`Lxposirion Universelle de
19, Retue dbistoire noderne et contenporaine 33, rra-
van|-lipan| 1986.
TSIVIAN, Yuri, Nores lisroriques en marge de lèxprience de
Kouleclov, Iris 4. 1, 1986.
Cesops
1895 (Irancuska)
LLS CAHILRS DL LA CINLMATHLQUL (Irancuska)
CINLMATHLQUL (Irancuska)
IILM-HISTORIA (Span|olska)
IILM HISTORY (Ausrrali|a)
CRIIIITHIANA (Irali|a)
HISTORICAL ]OURNAL OI IILM, RADIO AND TLLL-
VISION (Velika Brirani|a)
KINTOP (N|emacka)
LA RLVUL DL LA CINLMATHLQUL (Kanada)
IemeIsk bro[ev osIelh flmskh esopse
posveee pov[esI flme
CAMLRA OBSCURA (SAD) 22, 199.
CINLMACTION (Irancuska) 73, 1994.
CINLMATOCRAPHL (Irancuska) 6, ru|an 198.
IILM RLADLR (SAD) 4, 198.
IRIS (Irancuska), 2. 1, 1984.; 22, |esen 1996.
]OURNAL OI IILMA AND VIDLO (SAD) 37. 1, zima 1985.
]OURNAL OI POPULAR IILMA AND TLLLVISION (SAD) 15.
3, |esen 1987.
PLRSISTLNCL OI VISION (SAD) 9, 1991.
QUARTLRLY RLVILW OI IILM STUDILS (SAD) 9. 1, zima
1984.
RLVUL BLLCL DL CINLMA (Belgi|a) 38-39, 1995.
WIDL ANCLL (SAD) 5. 2, 1982.; 12. 3, 199.; 13. 1, 1991.; 18.
2, 1996.; 18. 3, 1996.
THL VLLVLT LICHT TRAP (SAD) 37, |esen 1996.
Nepomeee ux bblogref[u
Pri izradi bibliograi|e vodio sam se sl|edecim krireri|ima.
Navedeni su radovi ob|avl|eni od 198. godine naovamo.
Tezisre |e na radovima ko|i se bave povi|escu rani|eg razdobl|a ilmske um|ernosri (orprilike do 1945.), premda |e uvr-
sreno i nekoliko novi|il opcil pregleda povi|esri ilma u ko|ima se os|eca ur|eca| novi|il merodoloskil prisrupa.
Osim nekoliko iznimki (npr. poprarne kn|ige remarskil programa Dana nijeno jilna u rali|anskom Pordenoneu),
izosravl|eni su razni karalozi izlozbi, zbirki i arliva, premda se i u rakvim publikaci|ama cesro nalaze radovi vri|edni
sire povi|esno-reori|ske pozornosri.
Posebno su navedeni casopisi ci|a |e koncepci|a u ci|elosri posvecena povi|esnom proucavan|u ilma, re remarski bro-
|evi osralil ilmskil casopisa posvecenil povi|esri ilma. Teksrovi ob|avl|eni u rim casopisima nisu posebno izdva|ani u
rubrici Iseji.
Lse|i ob|avl|eni prvo u casopisu, a zarim u neko| od navedenil kn|iga ili zbirci ese|a nisu navodeni u rubrici Iseji.
Posebne monograi|e ilmasa iz rani|il razdobl|a ilma u principu nisu navodene, osim u sluca|evima radova kl|ucnil
za poiman|e povi|esri ranog ilma.
Nasro|ao sam navesri kn|ige ko|e se bave povi|escu razvo|a ilma, re kn|ige ci|e |e rezisre na merodoloskim problemi-
ma ilmske lisroriograi|e. Zaro su izosravl|eni popularni prikazi po|edinil ilmasa i nacionalnil kinemarograi|a, kao
i opci kraci pregledi povi|esri ilma.
U principu nisu uvrsreni radovi ko|i se bave ilmskom arleologi|om, r|. relnoloskim razvo|em pri|e po|ave onoga sro
danas smarramo ilmom, a pocin|e s Ldisonovim Kinetorapbon, kao niri oni ko|i se bave iskl|ucivo razvirkom relno-
loskil pomagala ko|a se korisre u kinemarograske svrle.
Mozda |e suvisno napomin|ari, ali sve|edno. u bibliograi|i nema niri radova ko|i se bave odnosom povi|esri i ilma
(npr. kako se po|edini dogada|i prikazu|u na ilmu, ili kako ilm ur|ece na slvacan|e povi|esnil dogada|a).
115
SIU0IE SIRAZVANIA
Pozel|no |e da svako razmarran|e nekog zanra krene od n|e-
gove deinici|e. Tek kad se zanr |asno deinira moguce |e pri-
|eci na n|egove remarske i nararivne ormule, klasiikaci|e i
sl. Teskoca s pusrolovnim ilmom upravo |e u cin|enici da |e
|edinsrvena i zaokruzena deinici|a rog zanra prakricki ne-
moguca. Ako podemo od naziva, sro |e uvi|ek problemaric-
no, mozemo usranoviri da bi glavna znaca|ka pusrolovnog
ilma bila pusrolovina. Pusrolovina unkcionira kao glavni
pokreracki moriv, a u svo|o| osnovi znaci izrican|e zel|e za
dozivl|avan|em neceg neuobica|enog, nesvakodnevnog, ne-
dozivl|enog. Odarle i cvrsra veza pusrolovine s egzoricnim,
dalekim i proslim, pa se u rakve okolise pusrolovni ilm na|-
cesce i sm|esra. Ovd|e |e birno napomenuri kako pusrolovi-
na oznacava pri|e svega vri|ednosni po|am, za ko|i se prerpo-
sravl|a da |e za|ednicki i auroru ilma, i likovima i gledarel|i-
ma i ne smi|e se brkari s akci|om. Akci|a |e cisro prizorno
svo|srvo, dinamicno zbivan|e popur por|ere, macevan|a, ruc-
n|ave i sl. ko|e s pusrolovnim ilmom di|eli golem bro| dru-
gil zanrova, npr. vesrern, razliciri zanrovi kriminalisrickog
ilma ili znansrvenoanrasricni ilm. Problem |e, medurim,
sro neki zanrovi, popur navedenil, di|ele s pusrolovnim il-
mom i n|egovo birno svo|srvo pusrolovine kao pokreraca
radn|e. Ipak, u rim ilmovima prevladava|u druge zanrovske
dominanre popur zlocina ili znansrvene novine, a pusrolov-
ni bi ilm u nekakvo| pozirivno| deinici|i bio ona| u ko|em
pusrolovina ni|e samo pokrerac, nego i dominanra radn|e,
ko|a u idealno| vari|anri sama srrukrurira cirav ilm gura|uci
na rub sve osrale morive, popur drusrvenil ili l|ubavnil. Ta-
UDK. 71.43-3(73}(01}
runo Krogic
PoeIke emerkog pusIoloveog
flme 30-h
Tom Mix
116
kvi su prim|eri cisrog pusrolovnog ilma, medurim resko
osrvarivi. Zaro bi svo|evrsna negarivna deinici|a zanra bila
mnogo blize srvarnosri. Po rakvo| bi deinici|i pusrolovni
ilm bio ona| u ko|em |e pusrolovina glavni pokrerac radn|e,
u|edno i zanrovska dominanra, a u ko|em nema nekil dru-
gil zanrovskil ormula, onil ko|e su dominanrne u nekom
drugom zanru. S ovom |e pak deinici|om problem sro |e
presiroka. Ona akricki ukl|ucu|e sve ilmove s dominan-
rnom pusrolovinom ko|i nisu vesrerni, kriminalisricki ilmo-
vi, znansrvenoanrasricni ilmovi i sl. Ipak, premda obulva-
ca ilmove vrlo raznolikil ikonograskil obil|ez|a, re pro-
srorno i vremenski razliciro lociranil radn|i, ova deinici|a
pusrolovnog ilma opceniro uzevsi unkcionira. To nas vraca
na pocerni problem. ]asna i precizna deinici|a pusrolovnog
ilma ne posro|i. Moguce su rek precizni|e deinici|e po|edi-
nil ripova pusrolovnog ilma ko|ima |e pusrolovina za|ednic-
ka zanrovska dominanra, a razliku|u se po ikonograi|i i pro-
srorno-vremenskim obrascima. Takvil ripova (podzanrova)
pusrolovnog ilma ima iznimno mnogo. Na|poznari|i su gu-
sarski ilm, odmernicki ilm, ilm osvere, vireski ilm, ilm
plasra i maca, pseudomiroloski ilm, ilm ekspedici|e i egzo-
rike.
1
Ti se podripovi u pravilu mogu |asno deinirari po
svo|im ikonograskim znaca|kama ili remarskim ormulama.
Deiniran|e svakog od n|il odvelo bi nas predaleko, rim vise
sro |e i popisivan|e svil ripova dosra komplicirano. Buduci
da se ova| reksr nam|erava pozabaviri lolivudskim pusrolov-
nim ilmom klasicnog zvucnog razdobl|a (pri|e svega dru-
gom polovinom 3-il) bilo bi zaniml|ivo spomenuri dva na-
ziva za pusrolovni ilm u lolivudsko| publicisrici rog vreme-
na ko|i su se u SAD zadrzali i do danas. Ri|ec |e o nazivima
costune-adtenture jiln (kosrimirano-pusrolovni ilm) i
suasbbuckler. Oba se naziva odnose na odredeni rip pusro-
lovnog ilma ko|i |e dominirao zanrovskom produkci|om
klasicnog Hollywooda. Prvi naziv speciicira rip sm|esra|uci
ga u proslosr arribur kosrimirani |asno upucu|e da likovi
nose kosrime povi|esnu od|ecu. Drugi naziv, ci|i lrvarski
pri|evod ne posro|i, korisri se ne samo za ilmove, nego i za
romane i kaz. komade, a oznacava d|elo ko|e se bavi pusro-
lovinama neusrrasivog, cesro i nepromisl|enog, glasnog i po-
malo grubog i neoresanog lero|a (ko|i se rakoder naziva
suasbbuckler), pusrolova, vo|nika ili luralice, a ko|e |e sm|e-
sreno u proslosr. Ova| naziv |os deral|ni|e odredu|e prirodu
rog ripa pusrolovnog ilma buduci da sadrzi sve odrednice
naziva kosrimirano-pusrolovni ilm, ali i |os neke dodarne,
vezane uz gl. lik, a preko n|ega i implicirne odrednice rad-
n|e. Ipak, u osrarku reksra rabir cu naziv kostinirano-pusto-
lotni jiln iz cisro prakricnil razloga, buduci da, kao sro sam
vec spomenuo, za ri|ec suasbbuckler nema prikladnog lr-
varskog pri|evoda.
Kosrimirani-pusrolovni ilm ri|ekom ni|emog razdobl|a bio
|e |edan od na|rasireni|il i na|popularni|il lolivudskil zan-
rova. Iilmovi Robin Hood (A. Dwan, 1922.) i 8adadski lo-
pot (R. Walsl, 1924.) bili su medu na|vecim komerci|alnim
lirovima 2-il, a n|ilov gl. glumac Douglas Iairbanks |edna
od prvil i na|vecil lolivudskil zvi|ezda. Iairbanks |e i inau-
gurirao glumaci rip |unaka ovog zanra, a kao aurorska lic-
nosr (vecini |e svo|il ilmova bio i producenr i koscenarisr) i
sam zanr u ko|em su se nakon n|egovil usp|ela okusale sve
vece kompani|e re nekolicina poznaril glumaca popur R.
Novarra, T. Mixa i ]. Barrymorea. Dolazak zvuka izazvao |e
krarkorra|ni prekid. U pocernom razdobl|u zvucnog ilma
ni|e bilo m|esra za zanr ko|i se pri|e svega oslan|ao na dina-
micne prizore akci|e i ko|i se sroga ni|e mogao prilagodiri ra-
dasn|o| dominaci|i di|aloga, zanr ce oziv|eri rek s presrankom
pocernog perioda rirani|e zvuka i s erabliran|em zrelog kla-
sicnog nararivnog srila zvucnog ilma sredinom 3-il. 1934.
sniml|ena su dva ilma ko|a su oziv|ela zanr. Otok s blaon
(V. Ileming) i Groj Monte Cristo (R. V. Lee). Druga polovi-
na 3-il razdobl|e |e velike popularnosri zanra ko|i rada da|e
i svo|a na|bol|a osrvaren|a, re paradigmaricno i dosad nenad-
masno remek-d|elo Iustolotine Robina Hooda (M. Curriz i
W. Keiglley, 1938.). Kosrimirano-pusrolovni ilm rog razdo-
bl|a ima za |unake gusare, pusrolove, osvernike i borce za
pravdu uzere bilo doslovno, bilo implicirno iz d|ela W. Scor-
ra, R. L. Srevensona, A. Dumasa Srari|eg i drugil pisaca pov.
ikci|a. Kao sro navodi Tino Balio ra| |e zanr pruzio savrse-
nu zabavu publici ko|a |e upravo izlazila iz velike ekon. kri-
ze (Balio, 1995. 193). Kosrimirani pusrolovni ilm pruza
sliku lero|skil vrlina. Obicno bi idealizirani |unak branio
casr dame ili prava porlacenil na vireski i sarmanran nacin.
Zlocinci su bili redoviro kazn|eni kroz romanrizirani i srilizi-
rani niz akci|skil scena. Prevladavali su uzbuden|e, ikono-
graska sarolikosr i romanricne vrline, i, naravno, rri|um
dobra nad zlim re ponovna usposrava romanricnog reda na
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 115 do 12 Kragic B.. Poerika americkog pusrolovnog...
Romon Novorro
117
kra|u. Zel|a publike za uzbuden|em i zadovol|srvom ispun|a-
vala se u velikom srilu. (Balio, isro).
Na|israknuri|i doprinos zanru dala |e rvrrka Warner Brorlers
ciklusom ilmova s Lrrolom Ilynnom u gl. ulogama ci|i |e
na|cesci reziser bio Miclael Curriz. Ta| |e ciklus zapoceo il-
mom Kapetan 8lood (1935.), a n|egov su vrlunac svakako
Iustolotine Robina Hooda. Warnerov su prim|er sli|edile i
gorovo sve osrale kompani|e popur Paramounra npr. Kad bib
bio kralj (I. Lloyd, 1938.) s R. Colmanom, Twenry Cenrury
Ioxa npr. U znaku Zoroa (R. Mamoulian, 194.), s T. Powe-
rom, kao i nezavisni producenri D. O. Selznick s ilmom Za-
tocenik dtorca Zenda (]. Cromwel, 1937.) i L. Small npr.
Cotjek s zlatnon naskon (]. Wlale, 1939.).
Nakon 194. popularnosr zanra opada. Ipak ri|ekom sl|ede-
ca dva deserl|eca snima se velik bro| kosrimirano-pusrolov-
nil ilmova, a pocerkom 5-il zanr ponovno dozivl|ava
krarkorra|an uzler pri|e nego sro raspad lolivudskog srudi|-
skog susrava dovede do deinirivnog prekida klasicnil zan-
rovskil obrazaca.
2
Ti su obrasci pona|bol|e unkcionirali upravo kra|em 3-il,
re bil na prim|eru Iustolotina Robina Hooda pokusao izlo-
ziri remel|ne remarske i nararivne ormule zanra, dovodeci il
u|edno u konreksr kn|izevne vrsre ronanse u ripologi|i N.
Iryea.
Osnovna rema ovil ilmova bila bi pobuna. U svim se rim il-
movima |unaci bune. No, ra pobuna nikad ni|e sama sebi
svrlom niri ona nasra|e iz sebicnil razloga, premda n|en po-
cerni impuls lezi i u karakreru |unaka. To |e pobuna proriv
uzurparora, pobuna ci|i |e cil| ponovna usposrava srarog
reda ko|i |e uglavnom rek naznacen na pocerku ilma pri|e
nego sro ce biri srusen, a cesro su gledarel|i o rome obavi|e-
sreni rek pisanom inormaci|om. Pobuna se usredorocu|e na
|unaka ko|i se buni uocivsi pokusa|e da se usposravi novi po-
redak, uzurparorski i redoviro dikrarorski. Prava nevol|a ne
dolazi dakle od |unaka i n|egove druzine ko|u on brzo oku-
pi, nego od predsravnika novog porerka. Pobuna rvori re-
marsku okosnicu ko|a se nararivno osrvaru|e prikazom niza
pusrolovina i nasranka romanricne veze |unaka i isprva apo-
liricne mlade zene iz okruz|a uzurparora ko|a na kra|u napu-
sra ru srranu kako zbog l|ubavi prema |unaku, rako i zbog
vlasrirog os|eca|a za pravdu. Na kra|u pobuna zavrsava po-
novnom usposravom srarog porerka cime razlozi za n|ezino
posro|an|e presra|u.
3
Cusarski i odmernicki ilmovi idealni su
za prikaz pobune Warnerovi ilmovi u Currizovo| rezi|i i s
Ilynom u gl. ulogama pripada|u bilo prvom (Kapetan 8lood,
Morski Orao, 194.) bilo drugom ripu (Iustolotine Robina
Hooda). Uz pobunu, israknuri|a |e |op rema osvere. I osvera
unkcionira kao sredsrvo usposrave srusenog reda |er se n|e-
nim ispun|en|em negarivci kazn|ava|u, a osvernik ponovno
zauzima m|esro ko|e mu pripada, a ko|e mu |e na pocerku
price bilo oduzero. Paradigmarican |e prikaz ove reme ilm
Groj Monte Cristo, ali ona |e man|e israknura i znaca|na od
pobune |er se reze uklapa u siri konreksr u ko|em |e |unak
nosirel| opcedrusrvenil impulsa za pravdom i povrarkom
srarog porerka. Za razliku od pobune ko|a lako spa|a cisro
osobne i sire drusrvene porrebe, osvera d|elu|e preosobno.
U razvirku opisane remarske ormule u ko|o| sredisn|e m|e-
sro ima pobuna kosrimirani-pusrolovni ilm razvio |e i po-
sebne nararivne srraregi|e ko|e su ru remarsku ormulu ne
samo predsravl|ale gledarel|ima, nego |e i obogacivale i pri-
davale dodarne, u na|bol|im sluca|evima i dvosmislene zna-
ca|ke. U rom konreksru Iustolotine Robina Hooda nisu ne
samo na|cisci prim|er remarike pobune i osralil birnil mori-
va ovog ripa, nego i na|bol|i prim|er uporabe posebnil nara-
rivnil ormula. Pri|e nego sro predem na re ormule ukrarko
bil izlozio remarske znaca|ke ilma.
Dakle, ilm pocin|e narusavan|em reda. Zbog odsurnosri
kral|a Riclarda, skladni suzivor Normana i Saksonaca se
rusi, a normanski plemici na celu s kral|evim brarom prin-
com ]olnom (C. Reins) preuzima|u svu vlasr, suprorno kra-
l|evim odredbama.
Mladi saksonski plemic Sir Robin od Locksleya (L. Ilynn)
vrlo brzo dolazi u sukob s princom i n|egovim pobocnicima
i sra|e na celo pobune, pl|acka|uci bogare Normane kako bi
prikupio zlaro porrebno za kral|evu orkupninu, buduci da |e
ova| nakon povrarka u zeml|u zarobl|en. Ti|ekom pusrolovi-
na ko|e sli|ede, a od ko|il su na|vazni|e dvi|e. zarobl|avan|e
na|blizil princevil suradnika Sir Cuya od Cisbornea (B.
Rarlbone) i seria od Norringlama (M. Cooper) re zarobl|a-
van|e, a zarim oslobadan|e samog Robina, on se zal|ubl|u|e u
mladu normansku plemkin|u Lady Marian (Olivia de Havil-
land) ko|a mu, nakon pocernog odbi|an|a, odgovara isrom
m|erom. Na kra|u se kral| vraca, orkriva se Robinu re oni za-
Errol Flynn
|edno u zavrsno| birci pob|edu|u uzurparore i usposravl|a|u
srari poredak.
Clavna nararivna ormula u prikazivan|u reme |esr poerika
sralne izm|ene scena akci|e i scena odmora (romanricne ili
komicne prirode), dakle klasicna poerika zasnovana na iz-
m|eni dinamicnog i sraricnog re, u smislu nararivnog prika-
za znacen|a po|edinil scena, izm|ene scena ko|e prikazu|u
pobunu i oslobadan|e i scena iskazivan|a lo|alnosri srarom
porerku.
Ta se nararivna ormula provodi u Iustolotinana Robina
Hooda dosl|edno i porpuno. Na pocerku ilma, nakon scene
Robinove borbe sa svim Normanima na slavl|u u Norringla-
mu, sli|edi scena okupl|an|a pobun|enika ko|a unkcionira i
kao svo|evrsran odmor nakon dinamicne akci|ske scene bor-
be i kao prikaz izrazavan|a v|ernosri legirimnom kral|u i po-
rerku nakon doslovnog prikaza pobune. Slicno unkcionira i
osrarak ilma. Tako, nakon dinamicnog prikaza zarobl|ava-
n|a B. Rarlbonea i O. de Havilland sli|edi scena gozbe ko|a
predsravl|a odmor posli|e akci|e. Ta |e scena gozbe, bro|nim
karnevalskim elemenrima (Robinovi se pri|arel|i odi|eva|u u
saroliku od|ecu zarobl|enil Normana) u|edno i prikaz oslo-
badan|a nespurane zivorne snage, i rako meraoricki prikaz
pobune, a prekinura |e scenama zaklin|an|a kral|u i zalval|i-
van|a siromasnil Robinu, a re scene oslikava|u prodrusrvene
impulse ilma. Slicna |e i srvar pred inale, kada nakon bor-
be Robinova cov|eka s porenci|alnim kral|evim ubo|icom do-
lazi scena kral|eva po|avl|ivan|a pred Robinom i n|egovim
l|udima, realizirana u povisenom ronu iznimno |ako sv|e-
rlo obas|ava kral|a, a nakon sro se on predsravi sli|ede kadro-
vi u ko|ima Robin i n|egovi l|udi u porpuno| risini kleknu
pred n|ega. Ta scena, rako, oznacava i rrenurak releksi|e
pred zavrsnu borbu i prikaz orvorenog izrazavan|a lo|alnosri
(nakon meraorickog prikaza pobune Robin zarobl|ava
kral|a misleci da |e on normanski biskup). Ovako ispricana
nararivna ormula d|elu|e prilicno |ednosravno. Ona ro i |esr.
Srvar |e da se n|enom dosl|ednom prim|enom u ilmu osrva-
ru|e svo|evrsna di|alekrika dva|u ripaova scena, i na cisro na-
rarivnom, i na semanrickom pol|u. Upravo ru i lezi n|ena slo-
|evirosr. Naime, sralna izm|ena ovil dva|u ripova scena ni|e
samo prim|er klasicne lolivudske poerike izm|ene dinamic-
nog i sraricnog cime se prica odrzava sralno naperom, a po-
zornosr publike pod|ednakom, nego |e u konkrernom sluca-
|u ovog zanra, i, posebno ovog ilma, vazna |er predsravl|a
ne samo nacin na ko|i se remel|na remarska ormula provo-
di, nego sluzi i kao komenrar re ormule. Kao sro sam vec
napomenuo, osnovna |e ide|a ovil ilmova suprosravl|an|e
srarog, dobrog i novog, loseg porerka, re oslikavan|e nacina
na ko|i se vraca sraro sran|e srvari pri cemu se ro na|cesce po-
srize remom pobune. Pobunom se dakle iskazu|e odanosr
srarom porerku. Medurim, slike pobune, oslobadan|a i pro-
rivl|en|a aurorirerima prerezu nad scenama iskazivan|a lo|al-
nosri.
Kako su pobuna i n|o| pripadni elemenri prikazani izraziro
dinamicnim scenama, u ko|ima se osrvaru|e porpun spo| ek-
spresivne uporrebe bo|e zivil i svi|erlil ronova, glazbe i re-
zi|skil r|esen|a ko|ima se prikazani prizori akci|e dodarno
spekrakularizira|u, rako se zaboravl|a na osnovnu ide|u. Uo-
sralom, scene pobune i kolicinski prerezu nad onima iskazi-
van|a lo|alnosri. Nasupror svega rri rakve scene, ko|e su i pri-
kazane kao gorovo uspurne, u Iustolotinana Robina Hoo-
da nalazimo osam scena prikaza razliciril ripova borbi, ruc-
n|ava i dvobo|a. Tako |e ova nararivna srraregi|a, pruza|uci
na po|avno| razini savrsen posrupak za oblikovan|e reme o
usposravi reda, ru remu i podrivala, sro |e bilo moguce |er su
118
Clivio oo Hovillono i Errol Flynn o ilmo fos|o|o|oo ob|oo |oooo (M. Corliz, 138.}
publiku pri|e svega i zanimale dinamicne i dulovire akci|ske
scene, prikaz cisre pusrolovine ko|ima ri ilmovi, a Iustolo-
tine Robina Hooda osobiro, obilu|u.
KosImree-pusIolove flm romeese
Norrlon Irye navodi kako |e romansa od svil kn|izevnil
oblika na|bliza snu o ispun|en|u zel|e (Irye, 1979.). To |e ra-
zlog n|ene dvosrruke uloge. Dok s |edne srrane oblik roman-
se oznacava pro|ekci|u drusrvenil ideala vlada|uceg slo|a, sro
|e opca znaca|ka npr. sredn|ov|ekovne vireske romanse, s
druge srrane u romansi posro|i izvorni prolererski elemenr
ko|i pokazu|e da ce se, ma kolika se prom|ena zbila u drus-
rvu, romansa ponovno po|aviri. Vec po ovo| pocerno| deini-
ci|i mozemo zakl|uciri kako Iustolotine Robina Hooda pri-
pada|u ro| vrsri. Kao sro smo vid|eli, ra| ilm kao i osrali u
rom zanru sadrzi navedenu dvosrruku ulogu romanse, isro-
dobnog slavl|en|a ideala i zel|e za redom i prisurnosri pobu-
ne ko|a ru zel|u neprekidno podriva. Slicnosri s kn|izevnim
oblikom romanse nasravl|a|u se i dal|e. I u romansi i u pusro-
lovnom ilmu pusrolovina |e biran elemenr zaplera, s rim da
su oba zanra sklona ograniciri se na sli|ed man|il pusrolovi-
na ko|e vode prema glavno|, obicno na|avl|ivano| od samog
pocerka, ci|i zavrserak zaokruzu|e pricu. Irye ru glavnu pu-
srolovinu naziva porragom (Irye, 1979. 212). Porpun oblik
romanse ima u n|egovu rumacen|u rri glavne erape. pogibel|-
no purovan|e i uvodne pusrolovine, presudna borba i uzvise-
n|e |unaka odnosno agon ili sukob, parlos ili borba za zivor
i smrr i ananarosis ili prepoznavan|e, priznavan|e |unaka
(Irye, isro). U Iustolotinana Robina Hooda re su erape |a-
sno ocrrane, s rom razlikom da u ilmu nema purovan|a, vec
su uvodne pusrolovine sm|esrene u sralni lokalirer (Slerwo-
odska suma i grad Norringlam), |unak ne puru|e da bi pro-
nasao ono sro zeli (u ovom sluca|u kral|a i n|egov povrarak)
nego ga ceka. Kao i u romansi, i ovd|e |e prica usredoroce-
na na sukob |unaka i n|egova nepri|arel|a.
Dok |e |unak povezan s prol|ecem, zorom, plodnoscu, sna-
gom i mladoscu, nepri|arel| |e povezan sa zimom, ramom, |a-
lovoscu, zivorom na umoru i sraroscu. Tako |e Robin sm|e-
sren uglavnom u sarolike i vedre eksreri|ere npr. zelene
sume, prari ga zivorno vesel|e i usp|el, pa |ede puno i s ape-
rirom i uspi|eva vrlo brzo za sebe zainreresirari d|evo|ku u
ko|u se zal|ubl|u|e, re |e naposli|erku snazan (uspi|eva se s
usp|elom boriri s vecima od sebe i cesro s vise n|il) i mlad.
Nasupror n|emu, Cuy od Cisbornea uglavnom se krece u
mracnim i masivnim inreri|erima dvorca, za razliku od Ro-
bina nikad se ne smi|e, a ni|e usp|esan ni u zena. N|ilov za-
vrsni dvobo| odigrava se unurar zavrsne, presudne borbe i
sam predsravl|a drugu erapu-borbu za zivor i smrr. Prepo-
znavan|e |unaka razdi|el|eno |e na n|egovo prepoznavan|e i
prilvacan|e od srrane kral|a pred borbu i na n|egovo prizna-
van|e i velican|e nakon re borbe, kad Robin kao mareri|alni
dokaz svog priznan|a za |unaka dobiva plemicke rirule baru-
na i groa i ruku kral|eve sricenice.
Posro|e |os dva elemenra romanse ko|e nalazimo u Iustolo-
tinana Robina Hooda. Prvi |e rakav elemenr ponavl|an|e
rro|ne srrukrure, rako npr. posro|e rri glavna negarivca Cuy
od Cisbornea, princ ]oln i seri od Norringama. Nadal|e,
Robin ri|ekom ilma nalazi rri pomocnika, zarim uspi|eva po-
bi|ediri na nar|ecan|u iz rreceg pura, re rakoder iz rreceg po-
kusa|a, odnosno dvobo|a ubi|a glavnog nepri|arel|a. Drugi |e
elemenr romanse u ovom ilmu remarizaci|a blaga, ko|e zna-
ci bogarsrvo i ro cesro ono u idealnim oblicima, kao moc i
mudrosr. U Iustolotinana ro |e blago zlaro ko|e se prikupl|a
za orkupninu kral|a Riclarda, Robin i n|egovi l|udi priku-
pl|a|u ga kako ga uzurparori ne bi pronev|erili pa unkcioni-
ra|u i kao cuvari blaga, a kako se ono prikupl|a da bi se za-
mi|enilo za kral|a ro znaci da predsravl|a upravo sro pred-
sravl|a sam kral|, dakle moc i mudrosr.
I likovi u Iustolotinana Robina Hooda odgovara|u ripovi-
ma iz romanse. Uz lik |unaka, ru |e i lik srarog mudraca ko|i
odgovara dobronam|ernom ironu iz komedi|e. U ilmu ro |e
lik samog kral|a. Lik glavnog nepri|arel|a rasci|epl|en |e u rri.
Cuya od Cisborna ko|i |e glavni nepri|arel| i |edini dobiva
elemenre demonskog u zavrsno| sceni dvobo|a, osobiro u
krupnom planu n|egova lica nakon smrrnog udarca, princa
]olna ko|i |e blizak liku alazona ili varalice iz komedi|e, re
seria, s rim da ra dva lika predsravl|a|u lik zlog carobn|aka
iz kn|izevne romanse. Naposli|erku lik lady Marion klasican
|e lik |unakove gospe, ko|a |e cesro, sro |e ovd|e rakoder slu-
ca|, kral|eva sricenica.
Iustolotine Robina Hooda sadrze i velik bro| likova ko|i iz-
micu srrukrurno| anrirezi |unasrva i nirkovluka, ali su moral-
no na ono| prvo| srrani. Murclkin, mlinarov sin, predsrav-
nik |e onil likova romanse ko|i dolaze iz svi|era prirode, na|-
cesce sume, pa |e i n|egovo prvo po|avl|ivan|e u ilmu upra-
vo u sumi. Vec u rom liku, a osobiro u likovima Malog ]ol-
na i oca Tucka nalazimo osobine lakrdi|asa, lika ko|i odgo-
vara ripu neoresanca i klauna iz komedi|e. Svi ri likovi upo-
zorava|u na realisricke aspekre zivora, uz n|il |e vezan smi-
|el i elemenri karnevalskog (oni se npr. preoblace u plemic-
ku od|ecu) sro narusava c|elovirosr romanricnog ugoda|a, a
ro |e |edna od remel|nil osobina lolivudskog kosrimiranog-
pusrolovnog ilma.
Ta| |e ilm naposli|erku blizak cervrro| azi romanse. U ro| |e
azi srerni|e drusrvo man|e ili vise vidl|ivo kroz radn|u, um|e-
sro da se orkri|e rek na kra|u, a sredisn|a |e rema obrana in-
regrirera nevinog svi|era pred nasrra|em iskusrva.
4
U Iustolo-
tinana srerni|e drusrvo, ono Robina i n|egove druzine, sral-
no |e vidl|ivo, a n|ilovo zalagan|e za ponovnu usposravu sra-
rog porerka moze se rumaciri kao obrana pravednog, nevi-
nog svi|era, svo|evrsne zlarne ere. Upravo zaro u ovom ilmu
nema porrage nego |e ona rek implicirna. Inace, Irye napo-
min|e kako cervrra aza romanse odgovara cervrro| azi ko-
medi|e. U komedi|i ro |e aza zelenog svi|era, a veza s roman-
som ocira |e kad usranovimo da se radn|a rog ripa rakoder
odigrava u zelenom svi|eru u Iustolotinana Robina Hoo-
da ro |e suma, a npr. ugusarskim ilmovima brod ili orok.
Zekl[uek
Kao sro sam na pocerku ovog razmarran|a usranovio, u ide-
alnom ripu pusrolovnog ilma pusrolovina kao zel|a za ne-
cim nesvakodnevnim i nedozivl|enim i provedba re zel|e bila
bi i pokrerac i dominanra radn|e. Takav rip ilma bio bi lisen
ikonograskil i remarskil ormula drugil zanrova, re bi sam
119
ikonograski bio sm|esren u egzoricne i/ili daleke kra|eve i
prosla vremena dok bi, na remarsko| razini, sama pusrolovi-
na znacen|ski narkrila sve druge morive. Premda |e ra| rip
resko osrvariv re sam u pokusa|u deiniran|a pusrolovnog il-
ma prisrao na znarno man|e preuzernu deinici|u, ipak upra-
vo na prim|eru Iustolotina Robina Hooda mozemo vid|eri
da ni|e nemoguc. Kako smo vid|eli, u rom ilmu dinamicne
akci|ske scene prerezu nad romanricnim i drugim sraricni|im
scenama i rako znacen|ski obogacu|u i cine slo|eviri|om re-
marsku okosnicu ilma. Medurim, dominaci|a ril scena
nema samo ide|nu unkci|u. Ona ukazu|e i na rezn|u ilma
izrazirom prikazu cisre pusrolovine, dakle na rezn|u osrvari-
van|u sro |e moguce idealni|eg ripa pusrolovnog ilma. Sama
radn|a proisr|ece koliko iz |unakova impulsa za drusrvenom
pravdom roliko i iz n|egove zel|e za pusrolovinom, a realiza-
ci|a i bro| akci|skil scena |asno pokazu|u n|ilovu dominan-
rnu unkci|u unurar srukrure d|ela. I zaisra, poiman|e zbil|e
kao pusrolovine ni|e nimalo srrano klasicnom americkom
ilmu, a ono |e upravo na|vise i doslo do izraza|a u onom
ilmskom zanru ko|i nazivamo pusrolovnim. U rom konrek-
sru |asna |e i veza izmedu pusrolovine kao oznake zanra i ak-
ci|e kao sran|a. Akci|a, dinamicno zbivan|e inlerenrno |e pu-
srolovini kao nacinu prikazivan|a srvarnosri, sro |e pak birna
karakrerisrika americkog pusrolovnog ilma 3-il. U skladu
sa svim vec recenim, ova| bi posl|edn|i zakl|ucak mogao biri
remel| za neku porpuni|u deinici|u samog zanra.
120
LIereIure
Balio, Tino, 1995., Grand desin: Hollyuood as a nodern business enterprise, 1930-1939, Berkley, Los Angeles, London. Universiry
o Caliornia Press
Dictionnaire du Cinna, 1986., dir. ]ean Loup Passek, Paris. Libraire Larousse
Iilnska enciklopedija (2), 199., ur. Anre Pererlic, Zagreb. ]LZ Miroslav Krleza
Irye, Norrlorp, 1979., Anatonija kritike, Zagreb. Napri|ed
Bl[eske
1 Takva |e klasiikaci|a naravno arbirrarna. Posro|i |os niz ripova pusrolovnog ilma popur pseudomiroloskog ilma, robinsoni|ade, planinskog ilma,
razliciril ripova suvremenog pusrolovnog ilma ko|i se dodiru|u s drugim zanrovima ird.
2 Te |e obrasce na speciican nacin, dovodeci il u izraziro ironican konreksr sredinom sedamdeseril, ozivo R. Lesrer ilmovima Tri nusketira (1973.)
i Cetiri nusketira (1974.) re Robin i Marian (1976.). Devedesril dolazi do ponovnog uzlera kosrimirano-pusrolovnog ilma. Ti ilmovi, ci|i |e isra-
knuri predsrvnik Robin Hood, princ lopota (K. Reynolds, 1991.) napusra|u klasicnu zanrovsku poeriku, osobiro svo|om sklonoscu povi|esnom re-
alizmu.
3 Svo|om remarizaci|om pobune i usposrave reda pusrolovni |e ilm slican zanrovima ko|i se bave usposravom reda u nesrabilnom okruz|u kroz van|-
ski konlikr popur vesrerna ili gangsrerskog ilma. S druge srrane romanricni |e konlikr u n|ima cesro znaca|ni|i nego u drugim zanrovima ovoga
ripa, a rakoder za razliku od vesrerna ili gangsrerskog ilma, a slicno screwball-komedi|i i melodrami, zanrovima inregraci|e |unaka u drusrvo, uro-
pi|a |e ovd|e cesro predsravl|ena kao srvarnosr, a ne samo obecan|e. O zanrovima reda i inregraci|e vise pise Tl. Sclarz u uvodu svo|e kn|ige Holly-
uood Genres (New York. Mc Craw-Hill, 1981.)
4 O cervrro| azi romanse vise vidi u Irye (1979.)
runo Krogic
PoeIcs of Amercee AdveeuIre Flm of Ihe 1930s
UDC. 71.43-3(73}(01}
r is exrremely diiculr ro provide a clear deinirion o rle advenrure ilm. However, rlere are rwo rerms or rlis genre rlar are ap-
plied ro Hollywood producrions o rle 193s. cosrume-advenrure ilm and swaslbuckler. Tle mosr successul was probably Tbe Ad-
tentures oj Robin Hood made in 1938. Having rebellion or revolr as rle main rleme, rlis ilm, as many orlers o rle same genre, ex-
pressed belie in some old and |usr order rlar was broken, bur is rlen resrored in rle end. In rle realisarion o rlis rlemaric ormula
rle ilm used numerous dynamic acrion scenes wlicl uncrion also as an expression o rle desire or advenrure. Tle emplasis on rlis
kind o scenes also gives rle main rleme some new meanings. Tbe Adtentures... and cosrume-advenrure ilm as a wlole can easily all
wirlin rle caregory o rle lirerary genre o romance as deined by N. Irye.
Uvod
U ese|u Obnota i kritika nitske stijesti o jeziku u ronanu
postnodernizna proesor Milivo| Solar upozorava na ob-
novu pripovi|edan|a kao opcu rendenci|u u posrmodernom
pisan|u.
1
Ta se rendenci|a ociru|e u velikom zaniman|u pos-
rmodernil pisaca za rrivi|alnu kn|izevnosr kao podruc|e ma-
sovne kn|izevne proizvodn|e ko|e se na|dosl|edni|e drzi cvr-
sril nararivnil srrukrura. Prema Solaru zaniman|e za rrivi|al-
no ne rreba razmarrari iskl|ucivo s gledisra rradicionalne po-
d|ele na rakozvanu visoku i nisku kn|izevnosr, nego rakoder
uzima|uci u obzir um|ernicke i kulruroloske implikaci|e.
Iribtacanje tritijalnib sbena pripotijedanja u ronanina
koji su nanijenjeni tisoko obrazotanoj publici nije tek jed-
nostatna operacija utodenja notib kliseja iz pozadine ni-
zib zanrota, jer ono trenutka kad se zapitano zasto takti
kliseji bitaju pribtaceni, i zasto njibote elenentarne struk-
ture dobitaju sastin note junkcije, pojatljuju se nota,
nozda teona tazna pitanja: da li se nitska djelatnost
koju sno snatrali iztornon iskljucito na tenelju odrede-
nib jilozojsko-potijesnib konstrukcija (koje tise ne taze
bezutjetno), pojatljuje u tritijalnosti stakidasnjice do te
njere da izazita potrebu oblikotanja na trbunskib razina-
na artijicijelno unjetnicko izraza: Da li je sklonost pre-
na nitu danas pocela prozinati tisoku unjetnost na taj
nacina sto je tritijalizira: Da li je, nozda, nitsko u stojoj
biti tritijalno:
2
Lse| osravl|a piran|a orvorenim za dal|u analizu. Cini se pri-
m|erenim da prvi korak k barem privremenim odgovorima
moze biri pokusa| da se deinira|u problemi, re se za n|il
pronadu speciicna r|esen|a unurar opusa po|edinil um|erni-
ka. Nam|era ovog rada korak |e u rom sm|eru.
]edan od suvremenil americkil pisaca ko|i su osobiro asci-
nirani nacinima pripovi|edan|a i klise|ima rrivi|alne kn|izev-
nosri bez sumn|e |e David Mamer. U bro|nim dramama i
osobiro u rri novi|a ilmska pokusa|a David Mamer pridao |e
vrlo veliku pozornosr oblicima pripovi|edan|a i n|ilovo| re-
cepci|i kod publike. Nirko ni|e pridavao pripovi|edan|u pri-
ce rako sredisn|u ulogu kao merodi i remi,
3
rvrdi lucidni kri-
ricar Clrisropler Bigsby u svo|em opsirnom reksru o ranim
i prvim priznarim dramama Davida Mamera.
Posverivsi ciravo poglavl|e kn|ige pripovi|edan|u price kao
remi u Mamera, ro |esr pricama ukl|ucenim kao nezavisne
epizode u di|aloge Mamerovil ranil drama, Bigsby rakoder
da|e nekoliko dragoc|enil iako povrsnil opaski o pripovi|e-
dan|u price kao Mamerovo| sredisn|o| merodi.
Mamer, rakoder, v|eru|e u nuznosr napredovan|a radn|e i
prepozna|e poriv da se orkri|e sro se dal|e dogodilo; no,
energi|a drame |ednosravno moze posro|ari u necem visem
nego sro |e razmoravan|e pripov|edacke logike.
4
Ispravni zakl|ucak kriricara Dennisa Carrolla da arisrorelski
princip ninesisa dominira nad breclrovskim principom
otudenja u Mamerovu d|elu
5
rrebalo bi se, sli|edimo li Bigsb-
y|eve opaske, dopuniri zadrskom da arisrorelska dominaci-
|a ni|e apsolurna. Zapravo, ocekivan|e prave price uvi|ek
posro|i kod Mamerove publike, no ono nikada ne biva ispu-
n|eno. Dramu Anericki bizon (1976.), navodno realisricki
komad iz podzeml|a o sirnim lopovima ko|i planira|u pl|ac-
ku, ne usporedu|u sluca|no s U ocekitanju Godota Samuela
Beckerra. Kao Vladimir i Lsrragon, likovi Mamerova koma-
da samo vode razgovore o nekom svrsislodnom d|elovan|u,
no nikada nisra ne poduzima|u. Slicno se razocaran|e do-
gada u drami Glenarry Glen Ross (1984.) za ko|u |e David
Mamer dobio Pulirzerovu nagradu. Zapler zasnovan na po-
rrazi za krivcem, rakozvani ubo-done-it, prikriven |e s|a|no
napisanim likom Riclarda Rome, grabezl|ivog rrgovca ne-
krerninama. Ima|uci na umu upozoren|e proesora Solara o
promi|en|enim unkci|ama rrivi|alnil klise|a u suvremenom
pisan|u, moze se ici dal|e i usrvrdiri da.
...traoti taktib kontencionalnib zapleta sano su iztanjski
oklop za nnoo znacajniju alternatitnu strukturu ispod
njea strukturu odredenu drusttenin neduodnosina, a
ne kontencionalnin dranskin doadanjen, u kojoj su
~otkucaji odredeni nedusobnin preotaranjen, poritina
za sateznistton ili sanodokazitanjen pojedinca.
6
To nas dovodi do Mamerovil nam|era u n|egovim kn|izev-
nim nasro|an|ima. Dok za vecinu suvremenil pisaca zanima-
n|e za prirodu pripovi|edan|a i merareksrualne eksperimenre
sluzi kao izgovor da osrave po srrani mucno piran|e o svrsi
um|ernosri, Mamer unaroc svim svo|im suvremenim usm|e-
ren|ima i posrmodernim sredsrvima |os uvi|ek v|eru|e da ka-
zalisre i nav|escu|e i promice mogucnosr na|veceg unapr|edi-
van|a razborirog samouocavan|a
7
n|egove naci|e. Americki
san sa svim svo|im zasrran|en|ima ko|a su uzrokovali masov-
ni medi|i prikazu|e se u Mamera kao nacionalno samozava-
ravan|e u vremenu u ko|em su zakoni proira i rrgovine ko-
nacno upropasrili vec ionako izopacene vri|ednosri americke
granice. Kao posl|edica roga Mamerovi komadi i ilmovi su
121
SIU0IE SIRAZVANIA
UDK. 71.44.071.1(73}
UDK. 820(73}
Dun|o Krponec
Flmov 0evde MemeIe u koeIeksIu
populereh eerovet demIologxec[e
populeree kulIure
konsrrukci|e pomocu ko|il se preispiru|e cirav niz nacional-
nil mirova. Tipicno |e mamerovski paradoks da izvor drus-
rvene zaraze, kao i li|ek za n|u pripada|u isrom svi|eru miro-
loskog. Bigsby prim|ecu|e.
Iriznati zbunjujucu i tarljitu prirodu pripotijedanja prica
puten nedija price znaci podtrnuti se napetosti koja
ukljucuje tisok stupanj sanostijesti ako se ne zeli upasti u
jednostatnu kontradikciju. Uprato se to doada u Mane-
totin djelina. On razotkrita tu dtosnislenost ponocu
ironicno suponiranja prena kojen se njeote price krecu.
8
U svo|im ilmovima Kuca iara (1985.), Sttari se nijenjaju
(1989.) i Odjel za unorstta (1991.) u ko|ima se |avl|a u dvo-
srruko| ulozi pisca i redarel|a, David Mamer suponira dobro
poznare klise|e kriminalisricke proze i ilmskil zanrova sa
svo|im originalnim pogledima na ulogu mirova ko|e ri isri
zanrovi proizvode u suvremenom americkom drusrvu. Kako
bismo porpuno ocrrali iznesene prerposravke, mozda bi bilo
poucno posegnuri za nekim konkrerni|im prim|erima ureme-
l|enu na Mamerovu na|novi|em radu na ilmu. Sroga ce nasa
nasro|an|a krenuri u sl|edecem sm|eru.
osigurar cemo odgovara|ucu rerminologi|u i analiricka
sredsrva pomocu ripologi|e rakozvane ormulaicne kn|izev-
nosri ]olna Cawelri|a, kao i dobro poznaril prim|era krimi-
nalisrickil zanrova na ilmu
pokazar cemo kako Mamer rabi elemenre kriminalisrickil
zanrova u svo|im ilmovima Kuca iara, Sttari se nijenjaju i
Odjel za unorstta radi kririke ili parodiran|a modernil mi-
rova usposravl|enil i odn|egovanil upravo pomocu kn|izev-
nosri i ilma
pruzir cemo privremene odgovore na piran|a proesora So-
lara o odnosu miroloskog i rrivi|alnog na remel|u analize il-
mova Davida Mamera
Ieor[ske podloge
Cin|enica da odredeni predvidl|ivi klise|i cine pozadinsku
srrukruru svakog rrivi|alnog zanra i da princip originalnosri
igra malenu ulogu u svi|eru avanrure, misreri|e ili pusrolov-
nog romana olrabrila |e kn|izevne kriricare da sisremarizira-
|u svo|e znan|e o rrivi|alno| kn|izevnosri u kn|igama poerike
razlicirog srupn|a ozbil|nosri. Ne nasro|eci pruziri c|elovir
pregled popularnil zanrova, ]oln C. Cawelri u svo|o| srudi-
|i Atantura, nisterij i pustolotni ronan jornulaicne price
kao unjetnost i popularna kultura
9
odredu|e predmerom
svo|eg zaniman|a ormulaicne price ili ormulaicnu kn|i-
zevnosr, sro su |ednakoznacnice po|ma ko|i smo dosad upo-
rrebl|avali rrivi|alna kn|izevnosr.
Cawelri pocin|e s psiloloskim i socioloskim uv|erima za pri-
lvacan|e ormulaicne kn|izevnosri, re zarim predlaze d|elo-
micnu ripologi|u razliciril srrukrura u n|o|, usredorocivsi se
na kriminalisricku belerrisriku. U naso| analizi ni|e porrebno
opisivari veze izmedu ormula u pricama i glavnil arlerip-
skil obrazaca ko|i prema Cawelri|u cine pozadinu svake na-
rarivne srrukrure. Medurim, Cawelri|evi deral|ni i prakricno
zamisl|eni uvidi u mirologi|u zlocina i ormulaicna d|ela o
zlocinu mogu posluziri naso| svrsi.
Cawelri prisrupa problemu kriminalisricke kn|izevnosri s
gledisra n|ezina povi|esnog razvo|a. Takoder pokazu|e kako
su neke izvankn|izevne po|ave ur|ecale na oblikovan|e pre-
poznarl|ivil ormula i |unaka re vrsre kn|izevne proizvodn|e.
Sli|edi krarak pregled uremel|en na Cawelri|evo| ripologi|i.
.
Temel|na ideoloska prekrernica ko|a |e pridoni|ela opcem
zaniman|u za zlocin kao izvoru zabavne belerrisrike dogodi-
la se u devernaesrom srol|ecu. Bila |e ro prekrernica s u biri
v|erskog ili moralnog dozivl|avan|a zlocina na nesro sro bi
na|bol|e bilo nazivari esrerskim prisrupom remi
1
uz ko|u su
se po|avili dozivl|avan|e zlocina romanricnim i razvo|
znansrvenog prisrupa zlocinu kao drusrvenom problemu.
11
Prvi rezulrar ril po|ava bio |e uspon klasicne derekrivske pri-
ce kra|em devernaesrog srol|eca.
Klasicna detektitska prica usredorocu|e se na slozeni sluca|
umorsrva ko|e se dogodilo u izdvo|eno|, na|cesce arisrokrar-
sko| sredini. Zlocin se prikazu|e kao narusavan|e inace
skladnog drusrvenog porerka. ]edina osoba ko|a |e sposobna
razri|esiri problem inrelekrualno |e nadmocni privarni isrra-
zirel|. Cirarel|eva rocka gledisra ni|e isrov|erna rocki gledisra
derekriva, nego n|egova pomocnika, ur|elovl|en|a zdravog
razuma. Obvezni elemenri ormalno predvidl|ivog zaplera
|esu zlocin, isrraga ko|a se krece od laznil do pravil rrago-
va i do osumn|icenil, re konacno isrrazirel|evo razorkrivan|e
zlocinca.
Iripotijest s prekaljenin junakon-detektiton preobrazava
derekriva dzenrlmena iz klasicne price u grubog proesional-
nog privarnog isrrazirel|a. Prirodni okolis prekal|enog derek-
riva |e urbani svi|er, kombinaci|a pokvarenosri i glamura.
Prekal|enom derekrivu porreban |e visok srupan| cesrirosri,
|er on krene isrrazivari zlocin, ali redoviro spozna|e da
mora ici korak dal|e od r|esavan|a samog zlocina, prisil|en na
osobni izbor ili akci|u.
12
Zlo |e u pripovi|esri s prekal|enim
|unakom-derekrivom endemicno drusrvenom porerku, kao u
romanima Lrnesra Hemingwaya.
Gansterska traedija pripovi|eda isru pricu kao pripovi|esr s
prekal|enim |unakom-derekrivom s upravo suprorne rocke
gledisra. N|ezin |e |unak, urbani gangsrer, negarivna kopi|a
prekal|enog derekriva. Derekriva porice zel|a da pomogne ili
osveri druge osobe, a gangsrera egoisricna zel|a za moci i bo-
garsrvom. On |e slozena zrcalna slika americkog mira o
usp|elu i drusrveno| pokrerl|ivosri.
13
Medurim, nakon
gangsrerova uzlera prema moci uvi|ek sli|edi iznenadan ka-
rasrroalni pad. Prororip urbanoga gangsrera u kn|izevnosri i
ilmu kra|em dvadeseril i pocerkom rrideseril godina bio |e
Al Capone, na|poznari|i cikaski gangsrer u eri prolibici|e.
Gansterska saa ko|a se po|avila u sezdeserim i sedamdese-
rim godinama nasli|edila |e neke elemenre gangsrerske rrage-
di|e i pripovi|esri s prekal|enim |unakom-derekrivom, ali ra-
koder |e orkrila nov drusrveni problem. Izravno |e ukaziva-
la na bliske veze izmedu polirike i krupnog biznisa s |edne
srrane i zlocinackog podzeml|a s druge u romanima i ilmo-
vima u ko|ima se obirel| kriminalaca sicili|anskog podri|erla
uzdizala do neogranicene moci. Danas ni|e porpuno |asno
|esu li kongresna saslusan|a, ispirivan|a isrraznog suda i sen-
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 121 do 129 Krpanec, D.. Iilmovi Davida Mamera...
122
zacionalisricki napisi srvorili mir o mai|i ili |e bilo obrnuro.
Kako god bilo, prilicno popularan i rra|an zanr konacno se
uremel|io Kunon Maria Puzoa prema ko|em |e Irancis Iord
Coppola snimio ilm 1972. godine. Nova |e ormula srvori-
la neke elemenre ko|i su posli|e srekli nezavisnosr unurar ra-
zliciril zanrova. Osim lika kuma ili mai|askog dona, ro su
lik izvrsirel|a i nararivna srrukrura ko|a se naziva caper.
Iztrsitelj |e sredisn|i lik speci|aliziranog, proesionalnog kri-
minalca, dobro uv|ezbanog i ralenriranog za svo| poziv, re
nemilosrdnog u svo|o| posvecenosri pozivu.
14
Iako |e umi|e-
san u kra|n|e nasilne i nelegalne srvari, izvrsirel| zivi prema
kodeksu; on |e casran i lrabar cov|ek u pokvarenom, dvolic-
nom drusrvu. Sril price o izvrsirel|u |e neobradeni sril nalik
srripu.
15
Caper |e vrsra pripov|edne srrukrure ko|a |e organizirana
oko pazl|ive pripreme i izvrsen|a slozenog kriminalnog
cina.
16
Kao i prica o izvrsirel|u, moze biri di|elom sireg za-
plera ili nezavisan zanr. Predmer rakve price ne mora uvi|ek
biri kriminalna akrivnosr, nego rakoder moze biri i zakonira
akci|a, na prim|er ona polici|skil snaga u pripovi|esri o poli-
ci|skom posrupku.
Iripotijest o policijskon postupku posl|edn|i |e zanr ko|i |e
poblize opisao ]oln C. Cawelri u svo|o| ripologi|i ormula
kriminalisricke belerrisrike. Pripovi|esr o polici|skom po-
srupku pokazu|e proces bavl|en|a zlocinom ili zlocinima.
17
Cirarel| prari kako polici|ski derekriv isrrazu|e zlocin, n|egov
osobni zivor, kao i zivor polici|ske posra|e sa svim n|enim za-
kulisnim igrama.
.
Dok |e 1976. ]oln. C. Cawelri ob|avl|ivao svo|u kn|igu o
ormulaicno| kn|izevnosri, Alred Hirclcock |e snimao svo|
posl|edn|i ilm Iorodicna zatjera. Niri zapler ilma Iorodic-
na zatjera, kao ni zapleri u drugim d|elima slavnog redarel|a
ne mogu se u porpunosri zadovol|ava|uce ob|asniri pomocu
neke od pri|e nabro|enil pripov|edacil srrukrura. Osobira
pripov|edacka srrukrura ko|a se obicno naziva Hirclcockov
rriler ima svo|a vlasrira obil|ez|a i moze se obradivari kao
zasebna ormula.
Po|am rriler ni|e srrogo deiniran. Medurim, moguce zna-
cen|e odredu|e ilmski kriricar Hrvo|e Turkovic kad rvrdi da
|e rriler svaka ikcionalna srrukrura ko|a zavisi o suspenceu.
18
Suspence ili naperosr |e nedvo|beno |e kl|ucna karegori|a
Hirclcockove esrerike. U dugom razgovoru s Irancoisom
Truaurom ob|avl|enom 1983. Hirclcock |e ob|asnio znace-
n|e po|ma suspense pomocu nekoliko prakricnil prim|era.
19
Zakl|ucu|uci na osnovi ril prim|era, glavna |e zadaca suspen-
sea da u porpunosri zaokupi gledarel|evu pozornosr ri|ekom
svakog di|ela zaplera. Kako bi posrigao ru pozornosr Hirc-
lcock |e pokusavao manipulirari ocekivanim reakci|ama
svo|e publike. Pripovi|edan|e |e organizirao na rakav nacin
da uzroku|e sralnu naperosr na remel|u snaznog poisrov|eci-
van|a publike s glavnim likom. Clavni |e lik, barem u vecini
Hirclcockovil ilmova, obican cov|ek u neobicno| siruaci-
|i, nevin cov|ek ko|i |e opruzen za zlocin ko|i ni|e pocinio,
re se sukobl|ava sa svi|erom kriminala. Na|ociri|i su prim|eri
obicnog cov|eka u neobicno| siruaci|i Nepoznati iz Nortb-
Ixpressa (1951.), Cotjek koji je sutise znao (1956.) i Sjeter,
sjeterozapad (1959.). \rtolatica (1958.) rakoder pripada
ro| vrsri ilmova, no auror ni|e roliko inzisrirao na zapleru,
koliko na psiloloskim dozivl|a|ima glavnog lika. Slicnosr |u-
nakovil skrivenil zel|a i pri|esrupnikovil kriminalnil radn|i
omogucila |e auroru da se bavi prilicno slozenim psilolos-
kim dvosmislicama. Isri |e posrupak rakoder vidl|iv i u ilmo-
vima Nepoznati iz Nortb-Ixpressa i Irozor u dtoriste
(1954.), sro |e porvrdio i sam Hirclcock u vec spomenurom
razgovoru s Truaurom.
2
Unaroc psiloanalirickim ambici|a-
ma ko|e se ponekad cak isricu pomocu vizualizaci|e sran|a
podsv|esri lika (\rtolatica, Marnie, 1964.), Hirclcockovi
zapleri uvi|ek osra|u u granicama kriminalisrickog zanra. Po-
srovan|e ukusa publike ili mozda komerci|alni razlozi spr|e-
cavali su Hirclcocka da eksperimenrira na razini price sve
do svo|il posl|edn|il ilmova.
21
Sroga dok gleda Hirclcockov ilm publika isceku|e sro ce se
dal|e dogodiri, no konvenci|a u konacnici ni|e u piran|u. |u-
nak ce biri spasen, zlocinac ce biri kazn|en. Zbog roga |e mo-
guce rrerirari Hirclcockov rriler kao ormulaicnu srrukruru.
Konacno, pri|e prakricne prim|ene predocene ripologi|e vaz-
no |e raz|asniri rerminoloske razlike izmedu po|ma ormule
i po|ma zanra. Cawelri, ci|e smo isrrazivan|e ormulaicnil
srrukrura odlucili uporri|ebiri kao polazisre, ob|asn|ava ru ra-
zliku na sl|edeci nacin.
Kad se od okreneno od kulturoloske ili potijesne upotre-
be pojna ~jornula prena raznatranju unjetnickib ora-
nicenja i noucnosti odredenib jornulaicnib uzoraka, jor-
nule koristino kao polaziste za estetske prosudbe razlici-
tib trsta. U tin slucajetina nozeno reci da nasa opca de-
jinicija jornule postaje poinanje zanra.
22
SIver se m[ee[e[u ~ perod[e geegsIerske sege
Nacelo gangsrerske sage |e obirel| kriminalaca ko|a dozivl|a-
va veliki uspon i pad kroz generaci|e svo|il clanova. Sttari
se nijenjaju, ilm za ko|i |e scenari| napisao David Mamer sa
Slelom Sliversreinom, izrugu|e se ro| kao i drugim konven-
ci|ama gangsrerske sage posraval|a|uci |e u nize, parodicno
m|erilo. Odreden|e kaze da parodi|a ne ismi|ava neku remu,
nego odredeno kn|izevno d|elo ili sril, oponasa|uci n|ilova
svo|srva i prim|en|u|uci il na rrivi|alne ili upadl|ivo nesklad-
ne mareri|ale.
23
Zasigurno |e bas parodicni nesklad bio na
umu Davidu Mameru kada |e napisao pricu o Cinou Carro-
u, skromnom cisracu cipela sicili|anskog podri|erla, ko|eg za-
bunom zami|ene s mocnim mai|askim donom u orm|enom
lorelu u Lake Taloeu. Cinov uspon i pad preko noci
omogucio |e Mameru ne samo da parodira gangsrersku sagu,
nego rakoder i ozbil|nosr punu srraloposrovan|a ko|om po-
pularna kn|izevnosr i ilm cesro prikazu|u nedodirl|ivu mai-
|asku li|erarli|u. Iako scenari| ilma Sttari se nijenjaju si-
gurno ni|e Mamerov na|usp|esni|i scenari|, on |e na||asni|i
prim|er aurorova poriva da razorkri|e popularni mir kao
americko kolekrivno samozavaravan|e.
Kao i uvi|ek, Mamer |e osobiro spreran pri upozoravan|u na
varl|ivu prirodu |ezika, kako verbalnog rako i gesrualnog.
Meraore i ponasan|e ko|e su uobica|eni dio mai|askog ko-
deksa ra|nosri prikazu|u se u Mamerovom ilmu isprazn|e-
123
124
nog znacen|a, kao sira ko|u se ne moze desirirari. Pri|evara
ko|a |e od cisraca cipela srvorila mai|askog dona zasnovana
|e na pogresnom rumacen|u Cinovil ri|eci i ponasan|a. Vr-
lunac rog pogresnog rumacen|a doseze se u rrenurku kad
Cino uspi|eva dokazari svo|u laznu osobnosr lokalnom ma-
i|askom donu pod pri|ern|om nasilne smrri. Cino da|e donu
srari sicili|anski novcic ci|u vri|ednosr i znacen|e on moze
samo prerposraviri.
Don konacno daje znakote Kennyju koji se nalo ponice
prena naprijed. Don ustaje. Kenny iztlaci bodez iz korica
iza stojib leda, klizi prena Ginu.
Gino takoder ustaje, uzina sicilijanski notcic iz dzepa, ner-
tozno se njine poirata.
Don leda Gina i notcic.
Kakat lijep stari notcic. (Otkucaj. Ginu, kao da nu daje
slatort.): Mozes Ii Mi Sto O Njenu Reci:
GINO (otkucaj, nertozno): \elik Cotjek Znade \rijednost
Maleno Notcica.
Don krece prena Ginu.
DON \INCINT: Utijek je dobro steci noto prijatelja...
24
Nemoguce |e ne s|eriri se slicne siruaci|e u Anerickon bizo-
nu gd|e vri|ednosr konrroverznog novcica proragonisrima
rakoder osra|e neorkrivenom ra|nom. Medurim, u Aneric-
kon bizonu novcic |e izvor nepresrane rusrraci|e, buduci da
su likovi nesposobni odrediri n|egovu ci|enu, dok |e u Stta-
ri se nijenjaju novcic neka vrsra vraga na opruzi ko|i iska-
ce i spasava svo|eg vlasnika svaki pur kada se siruaci|a cini
ner|esivom. U oba reksra novcic |e simbol orudenosri od vla-
srirog povi|esnog podri|erla.
Komicni|i aspekr Mamerove parodi|e moze se vid|eri u n|e-
govu posrupan|u s druga dva Cawelri|eva neodvo|iva arribu-
ra lika mai|askog dona, a ro su neogranicena moc i snazan
os|eca| casri. Prvi od arribura Cawelri opsezno razradu|e na
sl|edeci nacin.
Zbo stoje tajnotitosti, stoje sprennosti da upotrijebi bilo
kakta sredstta kako bi postila stoje ciljete, zbo stoje
tlasti nad zitoton i snrcu, te sto oleno boatstta i
skritene politicke noci, ta oranizacija ina ototo neora-
nicenu noc. Autoritet njenib toda i njibota noc nad
ostatkon drustta ototo je bozanska ili nalik na bozan-
sku.
25
Kad su u lorelu Calaxy zabunom zami|en|eni s mai|askim
donom i n|egovim r|elesnim cuvarom, Cino i n|egov prarirel|
]erry rakoder dobiva|u neku vrsru neogranicene moci. Ko-
micna |e cin|enica da oni u srvari zapovi|eda|u vo|skom be-
zopasnil lorelskil ravnarel|a, sobarica, posluzirel|a, kono-
barica i drugil clanova lorelskog osobl|a.
RANDY: Ako trebate bilo kaktu ponoc, aranznane za pu-
totanja, posebno priprenljenu branu, ciscenje, popratke,
lastenje cipela, kupnju ili bilo kaktu druu ponoc koja
tan je potrebna nenojte se ustrucatati poztoniti. Ratna-
telj ni je rekao da je citato nase osoblje dobilo upute da
bilo koju zelju koju izrazite ti ili Mr. jobnson...
26
Image velikil zv|erki omogucava varalicama da uziva|u u
dokonom, povrsinskom s|a|u. Iza rog s|a|a, ukazu|e Mamer,
ne sro|i skrivena moc, nego improvizirana pri|evara. Usp|el
preko noci kao glavna komponenra americkog sna mozda
|os izravni|e orkriva svo|u laznu prirodu u sceni u kasinu,
gd|e ]erry uspi|eva nam|esriri igru na ruleru u dogovoru s
osobl|em kako bi oraspolozio svo|eg dona. Zapravo, poca-
snom gosru lorela dopusreno |e kockari se velikom svorom
posudenog novca, ako ga |e spreman vrariri domacinima na
kra|u veceri. Po|am casri svodi se na rasipnicko razmera-
n|e.
jIRRY: Da, al cuj, cuj, to, to, to je sttar ~ostoljubitosti.
Mi, bn, ni sno ~osti u njiboton botelu, ni siurno, ni
nozeno uzeti notac, nije to pitanje ~notca... To je u ine,
bn, ~casti, da se bude pocasni ost...
Gino oklijeta.
GINO: Nije sttar u ~notcu, neo ~casti...
27
Iako svi govore o casri, |asno |e da |e za Mamerove |unake
rakozvani posao na prvom m|esru. Cak i morivaci|a nai-
zgled moralno dosl|ednil likova kao sro su Cino i srari kali-
orni|ski mai|aski don ni|e |ednoznacna. Na prim|er, ni|e li
cudno da cov|ek ko|i drzi svo|u ri|ec cak i u rrenurku kad mu
|e ugrozen zivor, pokazu|e spremnosr da se ociru|e krivim za
umorsrvo ko|e ni|e pocinio i provede godine u zarvoru um|e-
sro pravog ubo|ice samo da bi dobio novac da kupi brodic
Mamerov odgovor |e prorvrdan. Bez obzira na ro koliko pu-
Koco |qoo, 188.
125
blika suos|eca s Cinom, on |e samo |os |edan od Mamerovil
likova ko|i se zavarava|u obecan|ima americkog sna. Cin|e-
nica da |e n|egov zivorni san provesri srarosr na brodicu po-
red Sicili|e samo isrice rragikomicni nerazm|er izmedu n|ego-
vil romanricnil nada i nezakoniril sredsrava pomocu ko|il
se one mogu osrvariri.
]edini lik ko|i prolazi moralno prociscen|e u Sttari se nije-
njaju Cinov |e cuvar ]erry, mai|aski vo|nik na uv|erno| ka-
zni. Radi iscrpnosri spomenimo da se ]erryi|eva uloga moze
rumaciri kao lik izvrsirel|a, naravno u granicama parodi|e.
]erry |e bez sumn|e avanrurisr ko|i razvi|a svo| vlasriri moral-
ni kodeks. U svi|eru nasil|a on |e zasrirnik slabil; prvo odvo-
di Cina na Lake Taloe, sazal|eva|uci srarca osudenog na go-
dine zarvora, zarim Cinu nudi bi|eg unaroc osobnom riziku,
re konacno odbi|a ubiri svo|eg sricenika kad ro od n|ega za-
rrazi n|egov pravi don u zam|enu za oprosr nekil pri|asn|il
gresaka. Koliko god da |e n|egov zadarak plemenir, Mamer
ga ipak na kra|u degradira u segrra cisraca cipela, ismi|ava-
|uci |os |edan popularni srereorip.
Na|gori karakrerni rip u ikcionalnom svi|eru ilma Sttari se
nijenjaju |esr moderni, poslovno ori|enrirani voda Organi-
zaci|e u Clicagu, spreman izdari bilo ko|eg od clanova svo-
|e obirel|i za osobnu korisr. Za ovog cov|eka ocinska zasrira
parri|arlalne rali|anske za|ednice pripada proslosri; on zivi
u americkom srilu. Sroga dok se u gangsrersko| sagi po|e-
dinac ne mora di|eliri u razlicirim i prorur|ecnim drusrvenim
ulogama, buduci da |e obirel| za n|ega roralirer,
28
u Mame-
rovo| anri-sagi po|edinac |e prisil|en krivorvoriri ili cak pro-
dari svo|u osobnosr kako bi posrigao svo|e cil|eve ili |edno-
sravno prezivio. Se mai|e i n|egov aurorirer, prema Ca-
welri|u,
...predstatlja sliku oranizacije koja se noze ledati u
opreci s onin aspektina sutrenenib drusttenib institucija
koje obicno snatrano znakotina pronasaja: bezlicnoscu
noderne korporacije s jedne strane, te opadajucin autori-
teton obitelji s drue.
29
Ta slika, kako prikazu|e Mamerov ilm Sttari se nijenjaju,
nosi porenci|alnu opasnosr za drusrvo ko|e |e prilvaca bez
zadrske. Pazn|a |avnosri mora se skrenuri na ru cin|enicu,
ako ne na drugi nacin, a onda pomocu zabavne, nosralgicne
komedi|e ko|a osv|erl|ava r|eskobu i zel|e malog cov|eka u
opasnom, neslvarl|ivom susravu. Posrupak sravl|an|a spo-
rednil likova, ro |esr dva|u malil nam|esrenika svemocne
mai|e, u glavne uloge ni|e bez slicnosri s eksperimenrom
Toma Sropparda u Rosencrantz i Guildenstern su mrrvi.
Kue gere ~ psholog[e keo pr[evere
Orkad |e Ireud uremel|io psiloanalizu pocerkom dvadese-
rog srol|eca, psilologi|a ne presra|e biri |ednim od sredisn|il
predmera zaniman|a modernog cov|eka. Ienomen pos|eci-
van|a svog psilica posrupno |e posrao dio americkog isku-
srva kao posl|edica orudivan|a, pririsaka i, posl|edn|e ali ne i
na|man|e vazno, pomodnog rrenda. Psili|arar i n|egova ne-
garivna suprornosr psilopar danas su medu na|drazim popu-
larnim |unacima. Cak bi i krarak pregled americke ilmske
produkci|e ri|ekom posl|edn|a dva deserl|eca ocrrao razm|e-
re medusobne ovisnosri izmedu drusrvenog zaniman|a za
psilologi|u s |edne srrane i kinoreperroara s druge. Kako
god bilo, u S|edin|enim Drzavama psilologi|a |e danas vrlo
unosan posao, kako za zdravsrvene srrucn|ake, rako i za sce-
narisre i redarel|e. Polazeci od re cin|enice u svo|em ilmu
Kuca iara David Mamer prikazu|e psilologi|u kao opcu pri-
krivenu pri|evaru.
Mamerov ironican sra|alisre prema vlasriro| remi oper se pri-
kazu|e pomocu nesklada sadrza|a i orme. Tako |e sadrza|
ko|i srremi pokazari zlouporabu psilologi|e predsravl|en u
ormi pseudo-psiloloskog popularnog zanra psiloloskog
rrilera.
Ocir |e paralelizam s kreaci|ama Alreda Hirclcocka u isrom
zanru. Prvo, pravila suspensa u Kuci iara primi|en|ena su na
rakav nacin da omogucava|u auroru poigravan|e s publikom,
buduci da publika di|eli gledisre zrrve. Sokira|uci eekr ko-
nacnog razorkrivan|a |e porpun, |er Mamer gorovo do sa-
mog kra|a igra dvosrruku igru na dvi|e razine, na razini re-
cepci|e i na razini srrukrure. To ukazu|e na mogucu analogi-
|u izmedu aurorove manipulaci|e publikom i manipulaci|e
zlocinca nad zrrvom.
Odnos zrrva-zlocinac gorovo savrseno odgovara Hirclcoc-
kovom obicnom cov|eku u neobicno| siruaci|i, osim u dvo-
smisleno| zam|eni uloga u Kuci iara ko|a |e porpuno u Ma-
merovu srilu i o ko|o| cemo posli|e raspravl|ari. Nevina oso-
ba u kriminalnom okruzen|u poznara |e psili|arrica Dr. Mar-
garer Iord, aurorica nedavno ob|avl|enog psiloloskog best-
sellera, ko|a dolazi u dorica| s varalicom Mikeom i n|egovom
bandom kriminalaca. Margarer Iord zadivl|ena |e nacinom
na ko|i varalica manipulira svo|im zrrvama zlorabeci prakric-
no poznavan|e psilologi|e. V|eru|uci da u porpunosri uprav-
l|a svo|im zivorom, Margarer zeli upoznari ra|ne Mikeova za-
nara. Medurim, iskusrvo u kriminalnom podzeml|u prisil|a-
va |e da slvari kako granice izmedu srvarnosri i iluzi|e, kao i
moralnog i nemoralnog ni|e lako odrediri. Alrernarivni zivor
ispun|ava neke od n|enil porisnuril zel|a, ali i razorkriva ra-
n|ive rocke. Zalval|u|uci Margarerinu os|eca|u krivice nakon
simuliranog ubo|srva polica|ca, Mike uspi|eva prevariri po-
znaru psili|arricu za golemu svoru novca.
Usporedu|emo li s Hirclcockom, Kuca iara pods|eca na \r-
tolaticu slicnim rasporedom likova. Kao i Margarer Iord,
proragonisr \rtolatice, derekriv Scorry, rakoder sv|edoci
umorsrvu nesv|esran cin|enice da |e zrrva manipulaci|e de-
ral|no pripreml|enog kriminalnog plana (vidi. caper) zasno-
vanog na iluzi|i. Takoder, u oba ilma zlocinac racuna sa zr-
rvinim os|eca|em krivn|e povezanim s dogada|em iz proslo-
sri. Naime, Scorry sebi predbacu|e smrr svoga parrnera, dok
Margarer pari od os|eca|a man|e vri|ednosri v|ero|arno zbog
sukoba s ocem, sro se orkriva iz nekoliko rakozvanil ro|-
dovskil lapsusa.
Medurim, implikaci|e konacnog susrera zrrve i zlocinca u \r-
tolatici i Kuci iara upozorava|u na cin|enicu da se Hirc-
lcockov ilm moze rumaciri unurar zanra psiloloskog rrile-
ra bez zadrske, dok se Mamerov ilm ne moze. U srvari,
Scorry |e osvecen ironicnom inrervenci|om Providnosri, do-
slovnim deux ex maclina, buduci da n|egovu mucirel|icu
crkveno zvono gurne niz zvonik. Ruke |unaka osra|u cisre,
kao i redarel|eve. Cranica izmedu dobril i losil moma-
ka ni|e pri|edena, kao sro i Hirclcock posru|e pravila popu-
larnog zanra. Mamer s druge srrane osravl|a sve mogucnosri
orvorenima, buduci da se n|egova |unakin|a okrurno osvecu-
|e svo|em mucirel|u. U zavrsno| sceni Dr. Iord ne samo da
126
oprasra samo| sebi ro lladnokrvno ubo|srvo, nego |e izli|ece-
na i od os|eca|a man|e vri|ednosri. Ta dvosmislenosr ko|a
ukazu|e na ogranicen|a znanosri u usporedbi s kararkrickim
vri|ednosrima zlocina sredsrvo |e ko|im David Mamer u Kuci
iara izda|e po|ednosravl|eni moral popularnog zanra.
Unaroc nekim izlerima izvan granica zanra, Mamerovi liko-
vi mogu se isciravari prema dobro znanim kn|izevnim or-
mulama. Ne |ednom u svo|o| povi|esri, kn|izevnosr i ilm bili
su ascinirani dvosrrukim likovima kao sro |e Dr. Margarer
Iord. N|ezin preobraza| iz psili|arra u psilopara moze se ru-
maciri kao posr-Ireudovska verzi|a Dr. ]ekylla i Mr. Hydea.
Mikeov |e lik, medurim, mnogo zaniml|ivi|i. U ikcionalnom
svi|eru Davida Mamera on pripada skupini l|igavil biznisme-
na za|edno s Teaclem, Riclardom Romaom, Bobby|em Col-
dom i Mr. Creenom. Svarko nesro dobiva iz svake rransak-
ci|e i ro |e samo posao uobica|eni su izgovori za pri|evare
i makinaci|e ko|e ri likovi cine. To |e americki nacin,
3
kaze
|edan od Mikeovil l|udi nakon pokusa|a krade Margarerinil
novaca. Paradoksalno |e da svi ri likovi |os uvi|ek ima|u ro-
manricnu crru, buduci da cvrsro v|eru|u u neku vrsru americ-
kog sna. Ann Dean ob|asn|ava.
...Manetoti likoti neprestano zatarataju kako sebe tako i
one oko sebe. Iakse in je da se uklope u nitote koje pro-
iztodi njiboto drustto, neo da se protit njib bore. Neke
zitotne teskoce su ublazene taktin djelotanjen nitoti
napokon nude poseban oblik siurnosti no takto olaksa-
nje ostaje u najboljen slucaju potrsno. 8itna istina ostaje
neprotjerena. Njibota sposobnost da obrazloze bolje stra-
ne etike pljacke, taranja, ucjene, ottoreno seksizna i ra-
sizna doslotno in dopusta da ~unire stoju satjest(i) kao
sto to cine i drui. Za takte likote tlastiti interes i tlasti-
to odrzanje cini nepotrebnon briu za drue.
31
U sirem konreksru varalica Mike i slicni likovi predsravl|a|u
ono sro |e po Mamerovu misl|en|u osralo od lika Izvrsirel|a
u komerci|alno| dzungli suvremene Amerike. Mike |e dobro
uv|ezban i ralenrirani proesionalni kriminalac, nemilosrdan
u svo|o| posvecenosri poslu. On |e zavodnik, improvizaror,
izvanredno inreligenran cov|ek. No, um|esro da se bori pro-
riv velikil kriminalaca ili zivi zivorom avanrurisra kao sro
pravi Izvrsirel|i cine, Mike korisri svo|e sposobnosri na sre-
ru usaml|enil, rusrriranil i oca|nil. Ima mnogo ironi|e u
rrenurku kad se Mike lvali svo|im sravom da se nikada ne
sluzi r|elesnim nasil|em, kao da psilicko nasil|e ni|e dovol|-
no srrasno. Za Davida Mamera, drusrvenog kriricara, on |e
ne samo anri-|unak, nego rakoder i slika bi|ednog nacina na
ko|i d|elu|e ci|eli americki susrav.
Konacno, vrarimo se svo|im rezama o psilologi|i kao prikri-
veno| pri|evari u Mamerovo| Kuci iara. Ako varalica pred-
sravl|a meraoru americkog biznismena vri|edi i obrnuro.
psilologi|a se kao unosan posao moze prikazari kao pri|eva-
ra. Usporedba ni|e bez osnove i likovi Kuce iara ociro su
roga sv|esni. Mike |asno iz|avl|u|e da posro|i veza izmedu
n|egovog zanara i psilologi|e.
MIKI: Osnotna je ideja sljedeca: zote se ira ~na potjere-
nje. Zasto: jer ni ti dajes stoje potjerenje: Ne. jer ti ja
dajen stoje. Tako ni otdje inano, osin Atanture u ljud-
skoj bijedi, kratki tecaj psiboloije.
32
Margarer razmarra ra| problem iz drugog kura uocava|uci
svo|e zaniman|e kao promasa|.
IORD: Znan zasto je u bolnici, ona je bolesna. Iitanje je
sto ja radin otdje. To je tarka, to je prijetara. Ne nou ni-
sta uciniti da joj pononen i ne postoji nista sto nou od
nje nauciti da pononen druina izbjeci njene reske.
33
Ociro |e da Mamer di|eli sumn|e svo|e |unakin|e. To sro |e
isrodobno zadivl|en prakricnom uporrebom psilologi|e u
kriminalno| pri|evari ponovno pokazu|e n|egovo uv|eren|e
da |e srvaran|e ikci|e kako izvor izopacenosri, rako i pred-
mer ascinaci|e. Clrisropler Bigsby prim|ecu|e.
Cinjenica je kako se zelja da se tjeruje snatra snaznon, pa
cak i potencijalno iskupljujucon, a sposobnost sttaranja
jikcija, prenda izopacena i izopacujuca, tidi se kao ona
koja posjeduje bit nouce transcendentnosti. Da je takat
porit pobacen, krito usnjeren tako da je postao jednostat-
nin sredstton kapitalizna, potod je njeote (Manetote)
drusttene satire, da ona ina snau da zanese je iztor odre-
dene jascinacije, pa cak i trijunja.
34
Od[el xe umorsIve ~ poIrege xe prrodom xle
U svo|em novi|em ilmu Odjel za unorstta David Mamer
ponovno prim|en|u|e srukruru zanra, ovoga pura pripovi|esr
o polici|skom posrupku, kako bi demirologizirao neke insri-
ruci|e ko|e vidi konrraprodukrivnim za americko drusrvo.
Predmer n|egovil nasro|an|a da odredi prirodu zla,
35
kako
sam kaze, poliricka su ri|ela, polici|a, ra|ne sluzbe, rerorisric-
ke i ernicke organizaci|e ko|e kao da igra|u ulogu u global-
no| zav|eri proriv po|edinca. Naime, ni|e osobiro originalno
usrvrdiri da se l|udski prirodni poriv za pripadan|em neko|
vrsri za|ednice cesro korisri za nacionalne ili ernicke inrere-
se, novacen|em l|udi za cil|eve upirne moralnosri. To se do-
gada Bobby|u Coldu, glavnom liku Odjela za unorstta ko|i
se prvo oca|nicki pokusava poisrov|eriri s polici|skim snaga-
ma, a zarim, nakon sro ga one razocara|u, sa zidovskom za-
|ednicom. Odjel za unorstta, medurim, razmarra nacional-
ne srereoripe kao sro |e ona| o izvornom |edinsrvu Zidova.
Zidovska organizaci|a u odnosu na zel|e i porrebe po|edinca
ne pokazu|e se nisra bol|om od bilo ko|e druge insriruci|e.
Zanemaru|uci na rrenurak Mamerovu drusrvenu kririku mo-
guce |e analizirari ilm iskl|ucivo kao pripovi|esr o polici|-
skom posrupku, buduci da Odjel za unorstta rabi sve ele-
menre popularnog zanra |os orvoreni|e od ilmova Sttari se
nijenjaju i Kuca iara. Publiku zaokupl|a piran|e loce li de-
rekriv Cold moci pripremiri slozeni plan (vidi. caper) unaroc
nasro|an|a n|egova sea da preuzme drugi sluca|. Takoder,
nesporazumi izmedu derekriva i n|egova v|ernog parrnera s
|edne srrane, re sea i gradskil vlasri s druge pridonose au-
renricnosri Odjela za unorstta kao zanrovskog ilma. Opce
|e m|esro da zakulisne poliricke igre odredu|u d|elovan|e
pravnog susrava, re, kao posl|edica roga, zivora u polici|sko|
posra|i.
Moze se cak i posumn|ari u Mamerovu originalnosr u kriri-
ci drusrvenil insriruci|a na osnovi Cawelri|eve reze da se zlo
smarralo endemicnim za drusrveni poredak u nekim popu-
127
larnim zanrovima, konkrerno u pripovi|esri s prekal|enim |u-
nakom-derekrivom.
Ste nijenja stoje znacenje: otkrita se da je pocetni zada-
tak bio dinna zatjesa za neki drui, nnoo slozeniji za-
plet, natodna zrtta otkrita se kao zlocinac, ljubatnica za-
trsata kao ubojica, a tjerni prijatelj kao poktareni izdaj-
nik, policija i jatni tuzitelj, a cesto i klijent uporno poku-
sataju prekinuti istrau, a sti naizled postotani i uspjesni
ljudi otkritaju se kao clanoti bande.
36
Medurim, dok prema uobica|eno| ormuli derekriv uspi|eva
prepoznari svo|e saveznike i nepri|arel|e, prevladari sve pre-
preke ko|e mu posravl|a|u mocni i bogari, re rri|umirari nad
silama zla, u Odjelu za unorstta manipulaci|a se cini nepo-
b|edivom. Sredsrva manipulaci|e, kao sro |e ro uobica|eno u
Mamerovim dramama i ilmovima, varl|iva su priroda |ezika
i popularni mirovi.
Dramska unkci|a derekriva Bobby|a Colda dvo|na |e u rom
pogledu; u sluca|u lvaran|a crnog ubo|ice on |e manipularor,
a u sluca|u umorsrva zidovske zene on |e manipuliran. Spe-
ci|aliziran za pregovaran|e u sluca|evima s raocima Cold |e
prepoznarl|iv Mamerov |unak s izrazenim verbalnim v|esri-
nama. Kao Mamerovi rrgovci, vracare, varalice, ilmski pro-
ducenri i glumci, on svo|o| zrrvi pruza rame za plakan|e
samo da bi posrigao cil|. Pomocu svo|e slarkor|ecivosri
Bobby Cold uspi|eva uv|eriri ma|ku crnog ubo|ice da izda
vlasrirroga sina.
GOID: Morano a pronaci. Nenojte nan otezatati. Gle-
dajte ne. Ia, nenojte da ideno tezin puton. Mi tan no-
zeno ponoci. U adnon ste skripcu, bit ce nalo suza, ali
nas nacin je laksi nacin. Slusajte ne. Trebano tase sina.
Ali a ne trebano nrtto. Zelite a zito suradujte s
nana. Mi a norano pritesti.
RANDOIIHO\A MAjKA: \i a zelite ubiti.
GOID: Mi a trebano pritesti. Ali a trebano zito. To je
zadatak koji su nan dali. Zato su a dali nurjacina, a ne
I8I-ju. Nas je zadatak da a pritedeno zito. Zato su po-
slali po nas. To je to. To je tako. Slusajte ne. Znan da to
snrdi. Znan da ina toliko nrttib u stijetu. Znan da je ste
prepuno nrznje nana. Znan da se ste okrece naopako. Ali
tu sno. Tu sno. Tko je cistunac: Mislite da to ne znan:
Znan. Trazino nesto sto bi toljeli. \i inate nesto sto toli-
te. Inate stoje djecake. To je nesto. Gledajte ne u oci.
Zelin spasiti tase sina. Kunen tan se 8oon, zelin spa-
siti tase djecaka. Hocete Ii Mi Ionoci:
37
Hvaran|e crnog ubo|ice i sluca| umorsrva zidovske srarice
paralelno su monrirani u ilmu da bi se naglasila dvosrruka
uloga glavnog lika. Krvnik crnkin|e i n|enog sina posra|e zr-
rvom popularnog mira mira o |edinsrvu Zidova. Priroda iz-
da|e u oba |e zaplera, medurim, isra. Colda ce uci|eniri i od-
baciri n|egovi sunarodn|aci pomocu obmane nalik ono| ko|a
Randolplovu ma|ku navodi da suradu|e s polici|om. Naime,
on oceku|e da ce ga zidovska organizaci|a prilvariri kao l|ud-
sko bice, a ne kao sredsrvo pomocu ko|ega posrize svo|e ci-
l|eve.
Nakon vec spomenuril nesporazuma u polici|sko| sranici,
Cold |e osobiro podlozan manipulaci|i, buduci da nepravic-
no posrupan|e svog sea prema sebi rumaci anrisemirizmom.
GOID: Sto ti o tone nou reci: Rekao je da san bio pic-
kica citato zitota. Rekao je da san pickica, zato jer san
Zidot. Murjaci, recino, posalju Zidota. Tak nou poslati
i zensku na posao. Ioslati zensku u prte redote. To oto-
re. Citato no prokleto zitota. I ja ib slusan. Aba! 8io
san naarac! 8io san klaun!
38
Susrer sa samosv|esnim clanovima svo|e ernicke za|ednice
porice u Coldu neku vrsru domol|ubnog os|eca|a i zel|u da
sluzi svo|o| vlasriro| zeml|i.
GOID: Ia, kako bi to bilo... inati stoju tlastitu zenlju:
CHA\A: Ulatnon nisan tano, ali nislin o njoj. (Stan-
ka.) Znan kako je.
GOID: \eceras san sjedio s tin noncina. S (stanka) be-
rojina. Zidotskin noncina koji se ne noraju dokazitati.
I ja... I osjecao san, Isuse, citato san zitota norao biti u
prtin redotina. Ne za sebe, utijek za neko druo. Zasto:
Zato jer ne trijedin. jer san nitko. Zelin sudjelotati u
tone. To je ste.
39
Insrirucionalizirana manipulaci|a po|edincem rasre u Mame-
rovom ilmu do rakvil razm|era da konacno vodi do ripicne
mamerovske parano|e, ro |esr, nesposobnosri proragonisra
kao i publike da razluci sro se doisra dogodilo, odnosno rko
|e krivac. Bobby|ev parrner Tim Sullivan, kao i crni krimina-
lac Roberr Randolpl na umoru izrazava|u kra|n|i uzas zbog
nemogucnosri da razumi|u nacin na ko|i radi besmisleni su-
srav medusobne izda|e ko|i il |e unisrio. Suprorna |e kra|nosr
prikazana pomocu epizoda s poremecenim cov|ekom ko|i |e
ubio svo|u zenu i rro|e d|ece kako bi il spasio od susrava.
Svo|e obecan|e, kao i Mamerovo, da ce odrediri prirodu zla
ni|e odrzao. Naslucu|u se, medurim, dvi|e mogucnosri. ili |e
zlo imanenrno svako| vrsri drusrvene insriruci|e ili izvire iz
prenaperil zivaca po|edinca. Mozda priroda zla lezi u naso|
nesposobnosri da |e odredimo.
Zekl[uek
Izvorisre popularnil mirova ko|e kririzira David Mamer |esr
americki san. Mamer v|eru|e da su neorudiva prava svakog
Amerikanca na Zivor, Slobodu i Porragu za Srecom, kao
proklamirani plemeniri remel|i novosrvorene americke de-
mokraci|e, bila izdana vec na samom pocerku, buduci da su
vri|ednosri novca i poliricke moci nad|acale vri|ednosri pio-
nira americke granice. Ono sro |e osralo nakon velikog rre-
ska americkog sna razne su vrsre vise ili man|e izopacenil
vari|aci|a rog sna, predsravl|ene u obliku popularnil mirova.
Ti mirovi ko|e srvara i podrzava pona|pri|e popularna kulru-
ra ili masovni medi|i ne samo da prozima|u svakodnevnu
srvarnosr, nego rakoder sluze i kao demagosko pokrice isko-
risravan|a |ednog po|edinca od srrane drugog. Izvorno ple-
menira i posro|ana priroda miroloskog rrivi|alizirana |e logi-
kom rrgovine i egoizma. Cin|enica da |e mir zadrzao svo|u
magicnu snagu ocaravan|a cini ga samo |os opasni|im izvo-
rom manipulaci|e. Uloga um|ernosri, kako |e Mamer vidi,
|esr da usm|eri pozornosr publike na re cin|enice. Orkrivari
negarivne moci popularnog mira pomocu miroloske srrukru-
re price i elemenara popularnil zanrova osobiri |e Mamerov
salro morrale ko|i ga cini |ednim od na|zaniml|ivi|il um|er-
nika suvremene americke kulrurne scene.
Sceeer[t
Mamer, David, 1987., House oj Ganes, New York, Crove Press
Mamer, David, 1989., Tbins Cbane, London, A Merluen Scre-
enplay
Flmovt
Hirclcock, Alred. \ertio, Paramounr Picrures, 1958
Mamer, David. Honicide, Bison Iilms, 1991
Mamer, David. House oj Ganes, Columbia Picrures, 1988
0remet
Beckerr, Samuel, 1984., U ocekitanju Godota, Zagreb, Mladosr
Mamer, David, 1989., A Iije in Tbeare, London, Merluen
Drama
Mamer, David, 1978., Anerican 8ujjalo, New York, Crove Press,
Inc.
Mamer, David, 1983., Idnond, New York, Crove Press, Inc.
Mamer David, 1984., Glenarry Glen Ross, New York, Crove
Press, Inc.
Mamer, David, 1988., Speed-tbe-Ilou, London, Merluen Drama
Mamer, David, 1985., Tbe Sbaul / Irairie du Cbien, New York,
Crove Press
Mamer, David, 1979., Tbe voods, New York Crove Press, Inc.
1 Milivo| Solar. Obnota i kritika nitske stijesti o jeziku u ronanu pos-
tnodernizna, u Ronan i nit, Augusr Cesarec, Zagreb, 1988., srr.
19.
2 Ibid., srr. 115-116.
3 C. W. L. Bigsby. Contenporary vriters Datid Manet, Merluen and
Co. Lrd, London, 1985., srr. 13
4 Ibid., srr. 14
5 C. Dennis Carroll. Modern Dranatists Datid Manet, MacMillan,
London, 1987., srr. 3.
6 Ibid.
7 David Mamer. vritin in Restaurants, Penguin Books Lrd, London,
1987., srr. 11.
8 Bigsby, o. c., srr. 42.
9 C. ]oln C. Cawelri. Adtenture, Mystery and Ronance Iornula
Stories as Art and Iopular Culture, Tle Universiry o Clicago Press
Lrd, London, 1976., srr. 1-4.
1 Ibid., srr. 54.
11 Ibid., srr. 56.
12 Ibid., srr. 142.
13 Ibid., srr. 59.
14 Ibid., srr. 65.
15 Ibid., srr. 67.
16 Ibid., srr. 65.
17 Ibid., srr. 126.
18 C. Hrvo|e Turkovic. Iilnska opredjeljenja, CLKADL, Zagreb, 1985.,
srr. 133.
19 C. Trio. Hickok, Insrirur za ilm, Beograd, 1987., srr. 69-72. i srr.
119-12.
2 Ibid., srr. 122.
21 Ibid., srr. 199-2.
22 Cawelri, o. c., srr. 7.
23 M. H. Abrams. Glossary oj Iiteraray Terns, Holr, Reinlarr and Win-
sron, New York, 1981., srr. 1.
24 David Mamer Slel Silversrein. Tbins Cbane, A Merluen Screen-
play, London, 1989., srr. 57.
25 Cawelri, o. c., srr. 64-65.
26 Mamer, Tbins Cbane, srr. 22-23.
27 Ibid., srr. 35
29 Ibid.
3 David Mamer. House oj Ganes, Crove Press, New York, 1987., srr.
25.
31 Anne Dean, Datid Manet Ianuae as Dranatic Action, Associa-
red Universiry Presses, London, 1992., srr. 32-33.
32 Mamer, House oj Ganes, srr. 34
33 Ibid., srr. 3.
34 Bigsby, o. c., srr. 113.
35 Nesra ]ones Sreve Dykes. Iile on Manet, Merluen Drama, London,
1991., srr. 89.
37 David Mamer. Honicide, Bison Iilms, 1991. (di|alog |e rranskribiran
s video kazere)
38 Ibid.
39 Ibid.
128
Bl[eske
Bblogref[e
129
Dun|o Krponec
0evd MemeIs flmst demysIfceIoe of populer culIure
UDC. 71.44.071.1(73} + UDC. 820(73}
One o rle conremporary wrirers parricularly ascinared by rle narrarive ormulas o popular lirerarure is David Mamer. In lis nu-
merous plays and lis rlree recenr ilms le pays leiglrened arrenrion ro rle narrarive consrrucrion rle advancemenr o acrion and
ro rle ormulaic plor parrerns. Tle srudy reviews Cavellry`s classiicarion o crime plors, and observes Mamer ilms as a play on rle
regisrer o some o rlese plors. In rle Tbins Cbane, a scripr or rle movie, plor can be conceived as a parody o gangsrer saga. In
rle House oj Ganes Mamer plays on a kind o a psycloanalyrical rlriller in Hirclock`s manner, bur reversing rle direcrion o psyclo-
logical manipularion, and rrearing rle psyclology as a means o deceir. In rle Honicide rle parrern o rle police procedure plor is
used ro derecr rle narure o evil in insrirurional manipularion o individual. Mamer ilms can be viewed as rle use o popular gen-
res ro expose rle myrls rley rely upon, and rle main source o rle myrls is Tle American Dream wlicl was slarrered ar rle very
beginning, and wlar was ler were |usr rle rwisred scraps o ir. Tle uncrion o arr as Mamer sees ir is ro draw rle arrenrion ro acrs,
and ro expose rle negarive power o rle myrls.
Sroppard, Tom, 198., Rosencrantz and Guildenstern are Dead,
London, Iaber & Iaber
Ese[ eIerv[ut
Kane, Leslie. Mantena Actin Manet, Anerican Tbeatre, Sep-
rember, 1991., srr. 19-25.
Mamer, David. vritin in Restaurants, Penguin Books, Lrd, Lon-
don, 1987
Sonnenberg, Susanna. joe Cool, Ireniere, Ocrober, 1991., srr.
68-72.
Ke[get
Bigsby, Clrisropler W. L., 1985., Contenporary vriters Datid
Manet, London, Merluen and Co. Lrd
Carroll, Dennis. Modern Dranatists Datid Manet, MacMillan,
London, 1987
Cawelri, ]oln, 1976., Adtenture, Mystery and Ronance Ior-
nula Stories as Art and Iopular Culture, London, Tle Univer-
siry o Clicago Press Lrd
Dean, Anne, 1992., Datid Manet Ianuae as Dranatic Acti-
on, London, Associared Universiry Presses
]ones, Nesra-Dykes, Sreve, 1991., Iile on Manet, London Mer-
luen Drama
Lasic, Sranko, 1973., Ioetika krininalisticko ronana, Zagreb,
Liber
Mandic, Igor, 1985., Irincipi krinica, Beograd NIRO Mladost
Pavlicic, Pavao, 199., Ste sto znan o krinicu, Beograd Iilip Vis-
n|ic
Solar, Milivo|, 1988., Ronan i nit, Zagreb, Augusr Cesarec
Trio, Iransoa, 1987., Hickok, Beograd, Insrirur za ilm
Turkovic, Hrvo|e, 1985., Iilnska opredjeljenja, Zagreb, CLKA-
DL
RefereeIee lIereIuret
Abrams, M. H., 1981., Glossary oj Iiterary Terns, New York,
Holr, Reinlarr and Winsron
Bordman, Cerald, 1987., Tbe Concise Oxjord Conpanion to
Anerican Tbeatre, New York, Oxord Universiry Press
Pererlic, Anre (urednik), 199., Iilnska enciklopedija, Zagreb,
]LZ Miroslat Krleza,
Pickering, David, 1988., Dictionary oj Tbeatre, London, Splere
Books Lrd
130
fo|oboc /o, ||o | !ohoo |ocoo (Eoison, 18.}
131
SUVREMENA IEORIA U PRIEVO0U
Revizi|a rane povi|esri ilma pocera kra|em 197-il pomni-
|om analizom ilmova i procesl|avan|e sekundarnog mareri-
|ala popur srrukovnil casopisa, ilmskil karaloga i poslovnil
zabil|eski, samo |e d|elomice proces ispravl|an|a rezulrara
rada pri|asn|il generaci|a znansrvenika ko|ima |e bio orezan
prisrup u ilmske arlive.` Mogucnosr gledan|a i analize ve-
likog bro|a ilmova iz razdobl|a pri|e I. sv|erskog rara (omo-
gucene dogada|ima popur simpozi|a IIAI-a u Briglronu u
Lnglesko| 1978., ko|om |e prilikom prikazano na srorine ko-
pi|a ri|erko videnil ilmova), svakako |e nadalnula ru preo-
brazbu. Ali nova su orkrica srvarala nove obrasce prema ko-
|ima |e vrsena (re)konsrrukci|a povi|esri ranog ilma. Nadal-
nuri na odreden nacin promisl|an|ima Nola Burcla, neki su
znansrvenici, popur mene, poceli promisl|ari rani ilm ne ro-
liko kao li|elu kasni|il srilova, nego vise kao pri|elomno raz-
dobl|e ko|e |e pri|e upucivalo na razlike nego na konrinuirer
s kasni|im ilmskim srilovima.
Ta| os|eca| pri|eloma i razlicirosri sukobio se s pri|asn|im po-
sravkama o pocecima razvo|a ilmskog srila i prakse. Prem-
da povi|esr ranog ilma ni|e nikada reori|ski podrobni|e raz-
morrena, v|eru|em da se mogu razluciri rri posravke na ko|e
se oslan|ao model ko|i cu nazvari modelom konrinuirera. Ta|
model promarra rani ilm kao razdobl|e pripreme za kasni|e
ilmske srilove i praksu, kao d|erin|srvo ilma. Prva se po-
sravka po|avila povi|esno na|rani|e i o n|o| se na|man|e reo-
reriziralo |er se na n|u gledalo kao na prirodnu posravku.
Mozemo |e nazvari evolurivnom posravkom, i ona |e uv|ero-
vala oblikovan|e ranil povi|esri ilma popur onil Terry|a
Ramsayea i Lewisa ]acobsa. Ta posravka vidi ilm pri|e I.
sv|erskog rara kao primirivni, rani sradi| u ko|em su vec na-
znacene, ali nesavrseno provedene kasni|e mogucnosri medi-
|a. Sli|edeci logiku biologi|e i releologi|e, prerposravl|a se da
su kasni|i ilmski srilovi neka vrsr prirodne norme ko|u |e
rani ilm predvidio, ali |os ni|e bio u sran|u osrvariri zbog
relnoloske i ekonomske nezrelosri, re zbog prirodne porre-
be za razdobl|em razvo|a vodenim merodom pokusa|a i po-
gresaka. Ta posravka vidi povi|esr ilma kao linearni evolu-
ci|ski proces u ko|em |e na|rani|i sradi| po deinici|i razdobl|e
nize razvi|enosri.
Druga se posravka moze smarrari izvedenom iz evolurivne
prerposravke |er |e poblize odredu|e i precizni|e deinira ci-
l|eve razvo|a ilmske um|ernosri. Nazvar cu |e kinemarickom
posravkom. Svi radovi klasicnil pov|esnicara ilma, Lewisa
]acobsa, Ceorgesa Sadoula i ]eana Mirry|a, pod n|ezinim su
ur|eca|em. Prema ro| posravci, ilm se poceo razvi|ari rek na-
kon orkrica i isrrazivan|a prave ilmske biri. Ta| razvirak obic-
no poprima dramarican oblik oslobadan|a ilma od prividne
podudarnosri ko|a ga |e ogranicavala na relnolosku repro-
dukci|u kazalisra. U ro| posravci monraza obicno igra kl|ucnu
ulogu, ali i osrala prirodena ilmicna sredsrva, kao sro su
pokrerl|ivosri kamere i sloboda izbora kura sniman|a, rakoder
pomazu deinirari pravu ilmsku bir. Prema rom scenari|u,
rani ilm cini pocernicku pogresku puke reprodukci|e i rea-
rralnosri, a onda dramaricno orkriva svo|u pravu prirodu.
Treca |e posravka mozda na|suprilni|a i na|kasni|e arrikulira-
na, a po|avl|u|e se u semioloskim napisima Clrisriana Mer-
za. Merz |e preradio posravku prirodne biri ilma isricucu
nararivnu unkci|u i usrvrdio da se ono ilmsko isrinski po-
|avl|u|e rek nakon sro |e ilm orkrio svo|u pripov|edacku mi-
si|u. Sama priroda ilma cini rakvu evoluci|u ako ne sigur-
nom, a ono barem v|ero|arnom.
1
Mirry |e vec bio ormuli-
rao kinemaricku posravku promarra|uci rani ilm kao borbu
izmedu rearralnosri i nararivnosri,
2
a Merz |e prosirio ovu
ormulaci|u na ono sro bismo mogli zvari nararivnom po-
sravkom. Sve rri posravke mogu unkcionirari za|edno ruma-
ceci konrinuirer ranog ilma kao ri|esnu ispreplerenosr s n|e-
govim kasni|im razvo|em. Prican|e prica dopun|u|e evoluriv-
nu posravku (ilm se mora razviri kao bol|i i d|elorvorni|i pri-
pov|edac), a sluzi i kao moriv za razlikovan|e od kazalisra
(obzirom na ro da |e rani ilm bio ni|em, morao |e ra| nedo-
srarak nadoknadiri drugim oznacirel|skim sisremima kako bi
mogao prenosiri nararivnu inormaci|u, pa |e rako razvio
vlasriri |ezik).
Kad smo Andr Caudreaulr i |a ranil 198-il uveli po|am
ilm arrakci|e, pokusali smo oslabiri ur|eca| spomenuril po-
sravki na oblikovan|e rane povi|esri ilma.
3
Naravno, re po-
sravke nisu naprosro iluzi|e ko|e rreba rasprsiri; one sadrze
obrasce ko|i su bili vazni u odredenim razdobl|ima povi|esri
ilma. Konkrerno, u svo|em radu na ranim ilmovima D. W.
Criirla preispirao sam nararivnu posravku i dosao do za-
kl|ucka da |e pripov|edacka unkci|a odredila srilsku rran-
sormaci|u u Criirlovim ilmovima radenim za kompani|u
Biograpl.
4
Ali mo| |e pov|esnicarski rad preispirao i Merzo-
vu reori|sku posravku o prirodno| sukladnosri izmedu ilm-
ske orme i nararivne svrle. Za podredivan|e ilmske orme
nararivno| svrsi kakvo vlada u Criirlovim ranim radovima,
resko bi se moglo reci da |e rezulrar prerlodne evoluci|e ili
posrupnog orkrivan|a ilmu svo|srvene prirode. Criirl i
n|egovi suvremenici (i neki neposredni prerece) bavili su se
vise redeiniran|em nego orkrivan|em ilma redeiniran|em
UDK. 71.43.01
Tom Gunning.
Sed [e vds, sed [e ee vdst
IemporeleosI flme eIrekc[e
uv|erovanim ekonomskom reorganizaci|om ko|a |e nasro|ala
uremel|iri ilmsku indusrri|u po uzoru na prikazivalasrvo u
nickelodeonina. Bas |e u rom povi|esnom rrenurku, na sr|e-
cisru ekonomskil i drusrvenil snaga, ilm orkrio svo| pri-
pov|edacki poziv.
No, ilmovi do, orprilike, 198. predsravl|a|u drukci|i kra|o-
braz. Ovd|e |e prerposravka o primarnosri naraci|e vise smer-
n|a u razumi|evan|u nego korisna liporeza. Premda pripovi-
|edan|e ni|e sasvim srrano ilmu pri|e procvara nickelodeona
(195.-199.), odredeni bro| ociril srilisrickil anomali|a i
cesro kor|eniro drukci|i oblik prikazivan|a vode nas u dru-
gom pravcu. Um|esro ranog priblizavan|u kasni|o| srilisricko|
praksi klasicne ilmske naraci|e, oblici ranog ilma na|bol|e
se mogu razum|eri prilvari li se um|esro pripov|edacke svr-
le |edna druga.
Ta druga svrla |esr ilm kao arrakci|a. Svo|im upucivan|em
na naprave za buden|e znarizel|e na sa|movima, ra| po|am
naznacu|e opcin|enosr ranog ilma novorari|ama i isrice po-
kazivan|e. Cleda|uci iz re perspekrive, rani ilm ni|e napro-
sro pokusavao neurralno snimiri orpri|e posro|ece predsrave
ili dogada|e. Cak i naizgled srilski neurralan ilm u |ednom
kadru i bez snimarel|skil rrikova podrazumi|evao |e ilmsku
gesru nuden|a pogledu, pokazivan|a. Sadrza|i rog pokaziva-
n|a pronalazeni su medu akrualnim dogada|ima (paradama,
pogrebima, sporrskim dogada|ima), prizorima iz svakodnev-
nog zivora (prizorima s ulice, d|ec|o| igri, medu radnicima na
poslu), prerlodno priredenim prizorima (slapsrick gegovi-
ma, vrlunacu poznare predsrave, romanricnim prizorima),
vodvil|skim rockama (zongliran|u, akrobaci|ama, plesovi-
ma), ili cak u snimarel|skim rrikovima (Mlisovske carobne
preobrazbe). Ali svi su ri dogada|i bili prozeri gesrom ilm-
skog pokazivan|a, i bas se u rim relnoloskim sredsrvima pri-
kazivan|a sasro|ala pocerna ascinaci|a ilmom.
Mo| naglasak na pokazivan|u um|esro na pripovi|edan|u ne
rreba uzeri kao monolirnu deinici|u ranog ilma, kao po|am
ko|i cini binarnu opozici|u nararivnom obliku klasicnog il-
ma. Iilmovi ko|i prerlode klasicno| paradigmi u prvome su
redu slozeni reksrovi ko|i povremeno povezu|u arrakci|e s
nararivnim oblicima. Ne zelim rvrdiri kako nema nararivnil
ilmova pri|e razdobl|a nickelodeona, nego da su arrakci|e u
rom razdobl|u na|cesce dominanrne, re da su po vaznosri u
prvom planu sve do orprilike 198., a povremeno i posli|e.
Zel|a za pokazivan|em moze koegzisrirari sa zel|om za prica-
n|em price, pa |e dio izazova u proucavan|u ranog ilma
upravo u rrazen|u inrerakci|e izmedu arrakci|a i nararivne
srrukrure. Ambivalenrnosr ko|u |e Nol Burcl nasao u rado-
vima Ldwina Porrera moze se d|elomice ob|asniri rom inre-
rakci|om ko|a |e na d|elu u glasovirom krupnom planu od-
mernika ko|i puca iz pisrol|a u kameru u ilmu Tle Crear
Train Robbery, sro predsravl|a prilicno auronomnu arrakci|u,
docim veci dio ilma nasro|i biri nekom vrsrom linearne na-
raci|e.
5
U klasicnom |e ilmu nararivna inregraci|a dominan-
rna, ali arrakci|e (spekrakularni rrenuci, gluma ili vizualna
pirorelnika) |os igra|u vaznu ulogu, a n|ilova podredenosr
nararivno| unkci|i varira od ilma do ilma. Takoder, ne ze-
lim poisrov|eriri nararivnosr iskl|ucivo s klasicnom paradi-
gmom. Posro|i mnogo nacina pripovi|edan|a, a neki od n|il
(osobiro u ilmu pri|e 192-il ili, na|ociri|e, u avangardnim
radovima) upadl|ivo su neklasicni. U nekim zanrovima (nu-
sicali, crazy conedies) arrakci|e zapravo pri|ere pobunom.
Predsravl|a|uci naraci|u kao dominanru
6
klasicnog ilma, ze-
lim upozoriri na porenci|alno dinamican odnos s nenarariv-
nom mareri|alom. Arrakci|e nisu ukinure klasicnom paradi-
gmom, one su samo nasle drugo m|esro unurar n|e.
Zaro predlazem arrakci|e kao kl|ucni elemenr srrukrure ra-
nog ilma, a ne kao |edinsrvenu deinici|u ilmovan|a pri|e
198. (premda bi, pogorovo u na|rani|em razdobl|u, mogle
unkcionirari kao deinira|uci elemenr). Ta| se elemenr preci-
zno moze odrediri samo kroz opreku, pa bil lrio podrobni-
|e navesri neke od nacina na ko|e se ilm arrakci|e razliku|e
od ilma nararivne inregraci|e ko|i se po|avl|u|e nakon n|ega,
a i od vecine ilmskil oblika remel|enil na naraci|i kao do-
minanri.
Kao novi prisrup ranom ilmu, arrakci|e isricu ulogu gleda-
rel|a. Iilmske arrakci|e mogu se odrediri kao ormalna sred-
srva unurar ranog ilmskog reksra. No, ra se sredsrva u por-
punosri mogu razum|eri samo ako il se promisl|a kao pose-
ban nacin obracan|a gledarel|u. To posebno obracan|e odre-
du|e ilm arrakci|a i razliku|e ga spram klasicno uoblicenog
obracan|a gledarel|u u kasni|em nararivnom ilmu. Premda
nisam siguran da |e merapsilologi|a gledarel|a kakva |e pro-
misl|ana u sedamdeserim godinama sasvim prim|erena cak i
za slozenosr klasicnog nararivnog srila (a pogorovo |e nepri-
kladna za revizi|u ko|a upucu|e na ulogu ko|u su arrakci|e na-
sravile igrari unurar klasicnog lolivudskog ilma), neke su
osnovne opreke ocire.
Naraci|a pobudu|e gledarel|evo zaniman|e (a po psiloanali-
rickom modelu i zel|u) posravl|a|uci zagonerku. Kao sro su ro
pokazali Roland Barrles i ruski ormalisri, zagonerka zalri-
|eva r|esen|e, a pripov|edacko umi|ece sasro|i se u odlagan|u
r|esen|a re zagonerke, rako da se konacni raspler osrvaru|e
kao dugo ocekivano i zasluzeno zadovol|srvo. U klasicnom
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 131 do 138 Cunning, T.. Sad |e vidis, sad |e ne vidis...
132
Morilyn Monroo o ilmo Tho Sooo Yoos ||ch (155.}
nararivnom ilmu ra| raspler zagonerke rece unurar podrob-
no opisane di|egeze, ikrivnog svi|era m|esr i likova u ko|em
se dogada|u nararivna zbivan|a. S rocke morrisra gledarel|a,
klasicna di|egeza ne ovisi samo o nekim osnovnim elemenri-
ma kolerenci|e i srabilnosri, nego i o nepriznavan|u gledare-
l|eve nazocnosri. Kao sro ro rvrdi Merz u svo|o| psiloanali-
ricko| reori|i, ro |e svi|er ko|i dopusra da ga se vidi, ali odbi-
|a priznari svo|e suucesnisrvo s gledarel|em. U klasicno| di|e-
gezi gledarel|evo prisusrvo ri|erko |e priznaro, a ro |e sra|ali-
sre pokazivano na prim|erima uoblicavan|a ko|e brani glum-
cev pogled ili pokrere prema kameri/gledarel|u. Kao sro
Merz kaze, klasicni gledarel| posra|e voa|erom ko|i pora|no
gleda, a prizor ko|i gleda ne prizna|e n|egovu prisurnosr.
7
Arrakci|e usposravl|a|u sasvim drugaci|i odnos prema gleda-
rel|u. Arrakci|a se ne kri|e iza prividnog nepriznavan|a gleda-
rel|eve prisurnosri (u rom smislu priziva recenicu Tlelme
Rirrer, Srelle u Hirclcockovu ilmu Rear vindou Nisam
|a sramezl|iva i pri|e su me gledali). Kao sro sam ro vec
pri|e na |ednome m|esru rekao, arrakci|a priziva egzibicioni-
sricki a ne voa|erisricki rezim.
8
Arrakci|a se izravno obraca
gledarel|u prizna|uci n|egovu prisurnosr i nasro|eci brzo za-
dovol|iri znarizel|u. Ta| sraz moze poprimiri cak i agresivan
oblik, s obzirom na ro da se arrakci|a suprosravl|a publici i
pokusava |e sokirari (|ureca lokomoriva ko|a prividno ugro-
zava publiku na|cesce |e uzimani prim|er iz ranog ilma).
9
Merapsilologi|a arrakci|a nedvo|beno |e izuzerno slozena, ali
kori|eni se mogu naci |os u onome sro |e Sveri Augusrin zvao
curiositas i onome sro |e rano krscansrvo osudivalo kao po-
loru oci|u.
1
Mozemo nabro|iri vise birno arrakrivnil
rema u ranom ilmu. opcin|enosr vizualnim dozivl|a|ima za
ko|e se cini da se oslan|a|u na smo zadovol|srvo gledan|a
(bo|e, oblici pokrera enomen samog pokrera u vri|eme
na|rani|il ilmskil pro|ekci|a); cesro seksualizirana opcin|e-
nosr drusrveno rabuiranim sadrza|ima povezanil s r|elesnim
(zenska golorin|a ili oskudna od|evenosr, propadan|e i smrr);
ripicno moderna opsesi|a nasilnim i agresivnim uzbuden|ima
(popur brzine ili opasnosri od ozl|ede). To su sve ropo-
i esrerickil arrakci|a, bilo na ilmu, u senzacionalisrickom ri-
sku ili na sa|misru. Temel|ni ur|eca| arrakci|a na gledarel|e sa-
sro|i se u pobudivan|u i zadovol|avan|u vizualne znarizel|e
kroz izravno i neprikriveno pokazivan|e, a ne u posravl|an|u
nararivne zagonerke unurar di|egerskog prosrora u ko|i gle-
darel| neopazice zaviru|e.
Rani ilm, dakle, privlaci na drugi nacin, a ne buden|em ze-
l|e za (gorovo) beskonacnom odgodom zadovol|en|a i kogni-
rivnim sud|elovan|em u pracen|u zagonerke. On pobudu|e
znarizel|u ko|a se zadovol|ava iznenaden|em, a ne narariv-
nom naperoscu. Ta drukci|a koniguraci|a vremena odredu-
|e n|egov |edinsrveni oblik obracan|a gledarel|u, re priznava-
n|e gledarel|eva pogleda, pa u preosralom di|elu ovog ese|a
zelim isrraziri upravo ru eksplozivnu, iznenadu|ucu, pa cak i
zbun|u|ucu vremenirosr arrakci|a.
Promorrimo prvo vremenirosr naraci|e. Onkra| srilskil sred-
srava vremenske manipulaci|e (onil sredsrava ko|a mozemo
nazvari zaplerom ili sizeom),
11
svaka naraci|a prerposravl|a
vremenski razvo|. Osim osnovice |ednosravne vremenske
progresi|e i prom|ene, ovo ukl|ucu|e i ono sro |e Paul Ricoe-
ur nazvao koniguraci|om vremena, u ko|o| vri|eme kroz
uza|amno d|elovan|e s logikom dogada|a poprima neku vrsr
oblika.
12
Kao sro ro Ricoeur rvrdi, upravo purem ove koni-
guraci|e dogada|i posra|u pricom i naraci|a se pokrece onkra|
puke kronologi|e. Vri|eme u naraci|i zaro nikada ni|e samo
linearna progresi|a (|edna gluposr nakon druge), nego ono
predsravl|a i povezivan|e sukcesivnil rrenuraka u obrazac,
puran|u price, smisao. Arrakci|e se, s druge srrane, bave vre-
menom na sasvim drugaci|i nacin. U osnovi one ne grade
koniguraci|u od po|edinil dogada|a da|uci rako suvislosr
po|edinim rrenucima unurar price. U srvari, arrakci|e ima|u
samo |ednu osnovnu vremenirosr, vremenirosr izm|ene pri-
surnosri/odsurnosri ko|e |e ur|elovl|eno u samom cinu poka-
zivan|a. U ovom inrenzivnom obliku sadasn|eg vremena
arrakci|a se pokazu|e neposredno. Lvo |e! Cleda| |e.
Premda |e ra vremenirosr na|ociri|a u vecini ilmova u |ed-
nom kadru, ona odredu|e i vremensku srrukruru ilmova
ko|i sadrze vise od |ednog kadra, popur Mlisovil ranil il-
mova u vise kadrova. Zacudnu vremenirosr kod Mlisa pri-
mi|erio |e ]oln Irazer.
Uzrocne nararivne veze u Mlisovim ilmovima srazm|er-
no su nevazne u usporedbi s po|edinim dogada|ima. N|e-
gove ilmove dozivl|avamo kao krarko nizan|e isprekida-
nil dogada|a. Usredorocu|emo se na slikovna iznenaden|a
ko|a grubo prelaze preko uobica|enil inesa linearnog za-
plera. Mlisovi ilmovi su kolazi neposrednil dozivl|a|a
ko|i rek sluca|no zalri|eva|u vremenski ri|ek kako bi il se
dovrsilo.
13
Irazer ru suprorsravl|a dvi|e vrsre vremenirosri. linearno na-
predovan|e zaplera i uzrocnosri, i iznenadnu sraccaro ispre-
kidanosr ko|a karakrerizira Mlisove ilmove. Docim |ed-
nosravni linearni model mozda i ne omogucu|e porenci|alnu
slozenosr nararivne srrukrure, Irazerovo uocavan|e ispreki-
danog rirma oslikava iznenadnu po|avu drugaci|e, nekoni-
gurirane vremenirosri, vremenirosri arrakci|e.
Zaro |e vremenirosr arrakci|e, premda pos|edu|e vlasirir in-
renzirer, u usporedbi s naraci|om uvelike ogranicena. Um|e-
sro razvo|a ko|i povezu|e proslosr sa sadasn|oscu kroz speci-
icnu anricipaci|u buducnosri (kao prilikom odvi|an|e naraci-
|e), cini se da |e arrakci|a ogranicena na iznenadni izl|ev sa-
dasn|osri. Ogranicen na prikazivan|e prizora ili sredisn|e
radn|e, ilm arrakci|e prirodno rezi krarkoci, a ne dul|ini. Ta-
kvo ograniceno okusiran|e na |ednosravnu radn|u li|epo |e
navedeno u Ldisonovu karalogu u opisu glasovirog ilma u
|ednom kadru Tbe Kiss. Priprema|u se za pol|ubac, pocin|u
se l|ubiri, i l|ube se rako da gledarel|i biva|u usliceni.
14
To ne znaci nuzno da se cin pokazivan|a uvi|ek ogranicava
na iznenadni rrenurni bl|esak, ili da se ne moze poigravari
vremeniroscu. Odredene arrakci|e pona|pri|e duge panora-
me kra|obraza ili vozn|e zel|eznicom popur Haleovil puro-
van|a zalri|eva|u dul|e rra|an|e bez srvaran|a obrasca oceki-
van|a kakvog podrazumi|eva naraci|a. Iilm kompani|e Bio-
grapl iz 194. sniml|en u newyorsko| podzemno| zel|eznici
sralno obnavl|a os|eca| orkrivan|a kao izm|enu sv|erla i s|ene.
Oblici podzemnil porporan|a u prolazu, ulasci u sranice i za-
vo|i na pruzi cine ilmski okvir m|esrom naizgled neprekid-
nil vizualnil oblika.
15
133
134
I sam rrenurak pokazivan|a moze se prervoriri u naperi sce-
nari| svo|srven esrerici arrakci|a. Uremel|en na rrenurku or-
krivan|a, ilm arrakci|e cesro po|acava ucinak po|avl|ivan|a
arrakci|e uokviru|uci |e raznim gesrama pokazivan|a. Na|uo-
bica|eni|e su prave gesre carobn|aka u carobn|ackim ilmovi-
ma ko|i pokrerom ruke ili laganim naklonom usm|eru|e po-
zornosr publike prema preobrazbi ko|a se rreba dogodiri. Ta|
pokrer usposravl|a li|erarli|u izmedu carobn|aka kao poka-
zivarel|a i preobrazbe kao pokazanog dogada|a. Osim uokvi-
ren|a samog cina pokazivan|a (a rime i usm|eravan|a pazn|e),
ra| pokrer ima i vremensku zadacu na|ave nadolazaceg doga-
da|a okusira|uci ne samo pazn|u, nego i ocekivan|e publike.
Vremenirosr same arrakci|e ogranicena |e, dakle, na cisro sa-
dasn|e vri|eme svog po|avl|ivan|a, ali gesra na|ave srvara vre-
menski okvir ocekivan|a, pa cak i naperosr. Ona se, prirod-
no, razliku|e od di|egerske naperosri s obzirom da se bavi
man|e onime kako ce se dogada| razvi|ari, a vise onim kad ce
se dogada| zbiri. Rani zabavl|aci-prikazivaci bili su |ako sv|e-
sni vazne uloge ko|u igra rakvo usredoroceno ocekivan|e pri
usp|esnom prikazivan|u arrakci|e. S obzirom na ro da se ra
vremenirosr ne mora oslan|ari na di|egerski razvo|, uokviru-
|uca gesra moze se po|aviri izvan samog ilma, ur|elovl|ena u
nacinu na ko|i se ilm prezenrira. Uloga prikazivarel|a kao
zabavl|aca ko|i prikazu|e arrakci|u ur|elovl|u|e birnu gesru il-
ma arrakci|e i moze se dramarski po|acari vremenskom ma-
nipulaci|om. Alberr se Smirl, na prim|er, s|eca svo|il prvil
dana kao puru|uceg prikazivarel|a na pri|elazu srol|eca sa
svo|im kompan|onom ]olnom Sruarrom Blackronom, re za-
pan|u|ucim ucinkom Blackronova kazivan|a ko|e |e prarilo
n|ilove ilmove. Kako bi se israknula novina iluzi|e pokrera,
prvi kvadrar n|ilova na|popularni|eg ilma Tbe 8lack Dia-
nond Ixpress, kadra lokomorive ko|a se krece prema kame-
ri, prvo |e pro|iciran kao zausravl|ena snimka. U rom zau-
sravl|enom rrenurku ko|i budi znarizel|u, Blackron bi govo-
rio. Dame i gospodo, upravo gledare sliku slavne Black Di-
amond Lxpress. Za ko|i rrenurak, rrenurak karaklizme, dra-
gi pri|arel|i, rrenurak bez premca u povi|esri naseg doba, vi-
d|er cere kako ova| vlak ozivl|ava na cudesan i zapan|u|uci
nacin. ]urnur ce prema vama riga|uci dim i varru iz svo|eg
srrasnog zel|eznog zdri|ela.
16
Cin pokazivan|a na ko|em se remel|i ilm arrakci|a po|avl|u-
|e se kao rrenuracni vremenski bl|esak, a ne kao vremenski
razvo|. Premda svaka arrakci|a ima svo|e vremensko rra|an|e,
a neke (kao na prim|er slozena akrobarska rocka, ili radn|a s
|asnom vlasirirom razvo|nom puran|om, kao sro |e ro sluca|
s |urecim vlakom) mogu pri gledan|u navesri gledarel|e na
ormiran|e ocekivan|a, rakav vremenski razvo| bir ce od se-
kundarnog znaca|a naspram iznenadne po|ave i ponovnog
nesranka samog prizora. U rom smislu Mlisove preobraz-
be u ko|ima se sralno ponavl|a|u eekri iznenaden|a i po|av-
l|ivan|a, kao i niz krarkil dogada|a iz svakodnevnice, popur
Lumireovil, ko|i se po|avl|u|u |edan za drugim, posrali su
ripicni prim|eri ilmova arrakci|a.
Naperosr ko|u |e srvarao Blackron odgada|uci po|avu pokrer-
ne slike moze imari slicni ucinak na naperosr unurar narariv-
nog posrupka, kao sro |e ro sluca| pri usredorocen|u oceki-
van|a ili pak rasruci nemir kad |e dogada| navi|esren, ali za-
drzan. Ali ra naperosr ni|e apsorbirana u uzrocno-posl|edic-
ni svi|er di|egeze, i ni|e ni u kakvom odnosu spram sudbine
likova ili ri|eka dogada|a. Ona samo po|acava osnovni uci-
nak arrakci|e izaziva|uci znarizel|u kroz odgodu i omogucu-
|e zadovol|en|e zel|e ponovno pokrecuci ri|ek zausravl|enog
vremena. Ne mora|u sve gesre pokazivan|a biri rako nasilne
ili sokanrne, ali sok-eekr isrice dis|unkrivnu vremenirosr
arrakci|e. Ta dis|unkci|a moze biri korisrena u erorske svrle,
rako sro skopoili|a sadrzana u ovom obliku biva remarizira-
na. Ldisonov Wbat Happened on Tuenty Tbird Street, Neu
York City predsravl|a rakav slozeni prim|er.
Cini se da se ra| ilm iz 191. prervara u samo |ednom kadru
iz ulicne akrualne scene u erorsku. Na pocerku snimke isro-
imene n|u|orske ulice, kao i u mnogim drugim ranim akru-
alnosrima, nasa |e pozornosr rasprsena dil|em kadra, privla-
ce |e mnoga man|a zbivan|a od ko|il naizgled ni |edno nema
neku nararivnu svrlu. Uvuceni smo u cin gledan|a, reagira-
mo na pokazivan|e rrenurka iz zivora velegrada. Kako se ka-
dar odvi|a, iz pozadine ulicnog zivora po|avl|u|e se |edan par
i, prilazeci kameri, privlaci nasu pazn|u. Dok se priblizu|u
predn|em planu, srru|an|e zraka iz orvora uz rub plocnika
podize zeni lal|inu, a ilm zavrsava reakci|om para na ra| rre-
nurak razorkrivan|a i n|ilovim izlaskom izvan okvira kadra.
Ova preobrazba iz decenrraliziranog prizora u geg usredoro-
cen na odredene likove i rrenurak erorskog pokazivan|a po-
s|edu|e, naravno, odredeni vremenski razvo|. U srvari, ]udirl
Mayne u kn|izi Tbe vonan at tbe Keybole gleda na ro kao
na pri|elaznararivizaci|i pokazivan|a zenskog ri|ela.
17
Necu osporavari Maynino pronicl|ivo ciran|e ili ni|ekari pri-
susrvo izv|esnog vremenskog razvo|a u rom ilmu po ko|em
se vidi koliko |e resko cak i u ranom ilmu naci rrenurke por-
puno lisene nararivnog razvo|a. Tesko |e arrikulirari rakve
odnose izvan okvira naraci|e, pogorovo kad se bavimo il-
mom u ko|em su piran|a spola (i odnosa moci i izrabl|ivan|a
ko|i su u rome ukl|uceni) rako |asno upisana. Zelio bil ipak
naglasiri da |e ra| ilm, premda se moze smarrari proro-nara-
rivnim, |os u veliko| m|eri pod ur|eca|em ilmova arrakci|e.
Cin pokazivan|a ru |e isrodobno i klimaks i razr|esen|e i ne
vodi nizan|u dogada|a ili u srvaran|u likova s razlucivim svo|-
srvima. Docim slicno podizan|e lal|ine Marilyn Monroe u
ilmu Tbe Seten Year Itcb rakoder predsravl|a rrenurak spek-
rakla, on isrodobno naznacu|e svo|srvo lika ko|e ob|asn|ava
kasni|i nararivni sli|ed.
Naslov ilma rakoder baca sv|erlosr na srrukruru arrakci|a.
Preciznosr lokaci|e cinila mi se kao obicno dokumenrarisric-
ko prer|erivan|e, sve dok mi Brooks MacNamara ni|e ob|a-
snio znacen|e naslova. Dvadeser i rreca ulica u blizini zgrade
Ilariron privlacila |e na pri|elazu srol|eca mnosrvo besposli-
cara ne samo zbog poznarog n|u|orskog nebodera, nego i
zbog mnogo man|e slavnil vizualnil uziraka. Na glasu kao
na|v|erroviri|i ugao u New Yorku, ra |e ulica bila poznara
medu polornicima i kao m|esro na ko|em v|erric cesro podi-
ze zenama sukn|u.
18
Neposredan uzrok rom neprilicnom ra-
zorkrivan|u u ovom ilmu (u vri|eme kad |e krarki pogled na
carape vri|edio ciravo |edno dokono popodne) |esr reserka
venrilaci|e s roplim zrakom (reklama Ldisonove rvrrke navo-
di da dolazi iz |edne velike novinske redakci|e u ro| cervrri).
19
Barem sro se rice lokalne publike, naslov ni|e podrazumi|e-
vao dosadnu dokumenrarnu preciznosr, nego |e navi|esrao
skakl|ivu armoseru. Takvo poigravan|e ocekivan|em pods|e-
ca na srrukruru Blackronove rocke s lokomorivom. na|ava
nadolazeceg, odgadan|e orkrivan|a, i na kra|u dininuendo
nakon sro |e pokazivan|e zavrseno, a arrakci|a nesrala izvan
okvira kadra.
Slicnu inrerakci|u izmedu nararivne srrukrure i speciicne
vremenirosri nalazimo i u ilmu rvrrke Biograpl iz 194.
Iull Doun tbe Curtain Susie. Susie |e |os |edan ilm u |ed-
nom kadru ko|i korisri vise planova na pozadini gradske uli-
ce s prozorima sranova na ko|ima se odigrava drama razor-
krivan|a. Na pocerku ilma muskarac i zena ulaze za|edno u
kadar. Kadar |e rako posravl|en da |e u prvom planu prozor
u prizeml|u, re se vide samo glave i grudi para ko|i loda u
dnu kadra (v|ero|arno ulicom ispred zgrade). Zena pol|ubi
muskarca i oni izlaze nali|evo. Zena se ponovno po|avl|u|e
na prozoru, a nize na ulici, u dubini kadra, muskarac se vra-
ca u prizor. Muskarac uzbudeno gleda dok se zena pocin|e
skidari. prvo sukn|u, a zarim bluzu. Pocin|e skidari podsu-
kn|u, a onda naglo navlaci zasror. Muskarac razocarano po-
dize ruke, i ru ilm zavrsava.
Susie prikazu|e dramu seksualnog pokazivan|a s inrradieger-
skim voa|erom. Docim |e nas odnos prema arrakci|i nedvo|-
beno posredovan likom muskarca ko|i di|eli nase ocekivan|e
i razocaran|e (prerposravl|a|uci, naravno, parri|alalnu ideo-
logi|u i seksualna sra|alisra kakva ilm implicira), i docim ra-
zodi|evan|e zalri|eva odredeni vremenski razvo|, ilm se sve-
|edno ogranicava na prikazivan|e |ednosravne vremenirosri
arrakci|e. sad |e vidis, sad |e ne vidis. Tu se vrlunac (kao i
dogada| na|avl|en sugesrivnim naslovom ilma) posrize pri|e
nesrankom prizora nego li n|egovim razorkrivan|em. Osnov-
ne se srrukrure arrakci|a vrre oko cina pokazivan|a i anrici-
paci|e ko|a se moze israknuri odgadan|em ili na|avl|ivan|em
(ili i |ednim i drugim), i neminovnim nesrankom arrakci|e
(ko|i moze biri posrupan ili iznenadan i dramarican). Zaro
arrakci|e pos|edu|u izv|esnu vremensku srrukruru, ali ra se
srrukrura ociru|e vise kroz uokvirivan|e rrenurnog po|avl|iva-
n|a nego kroz srvarni razvo| i preobrazbu u vremenu. Arrak-
ci|a se moze po|aviri ili nesrari, a opceniro uzevsi mora uci-
niri i |edno i drugo. Tako dugo dok |e prisurna na ekranu,
moze se i mi|en|ari, ali cim re mi|ene povlace za sobom dal|i
razvo|, krecemo se izvan srrukrure arrakci|a i ulazimo u na-
rarivne koniguraci|e.
No ro ne znaci da su ilmovi arrakci|a bili nuzno ograniceni
na ilmove u |ednom kadru. Mlisovi ilmovi preobrazbe
na|ociri|i su prim|er dul|il ilmova arrakci|a u ko|ima se re-
da|u carobna po|avl|ivan|a, preobrazbe i nesra|an|a. Niz
arrakci|a moze se povezari u carobn|acki ilm ili u Lumire-
ov program. Konsrrukci|a rakvog niza arrakci|a predsravl|a
pararakricku srrukruru u ko|o| ni |edna arrakci|a ni|e uvod u
drugu, nego |e na d|elu |ednosravno pravilo nizan|a. No, kao
i u vodvil|sko| predsravi, ko|a ce posluziri kao prim|er rom
obliku zabave, odredeni bro| nenararivnil pravila odredu|e
raspored arrakci|a.
Na ro se pazilo ne samo pri pravl|en|u ilma, nego i prilikom
slagan|a ilmskog programa. Kao sro |e ro pokazao Clarles
Musser, razlikovan|e izmedu ilma i programa u razdobl|u u
ko|em |e zabavl|ivac-prikazivac imao pod|ednaku konrrolu
nad konacnom ormom pro|iciranog ilma kao i producenr-
ska rvrrka ko|a |a prodavala po|edine komade celuloida s ko-
|ima |e prikazivac radio, bilo |e vrlo neodredeno.
2
]edna od
osnovnil briga ril zabavl|aca bila |e da li da se odluce za
osnovnu remarsku dosl|ednosr (nizuci, recimo, ilmove slic-
nog sadrza|a, kao na prim|er vo|ne akrualnosri), ili da pri-
lvare nacelo suprornosr i posrignu maksimalnu raznolikosr
(prikazu|uci nakon akrualnosri neki geg ili rrik-ilm). Druga
vazna srurkrura arrakci|a, kako u programu prikazivaca,
rako i u samom ilmu u vise kadrova, odnosila se na n|ilov
inrenzirer, slozenosr i emorivni ron. Ociri prim|er ove srruk-
rure (prim|erne u mnogim rrik-ilmovima) bila |e zavrsavan|e
ilma posebno spekrakularnom arrakci|om ili gegom. Ili bi,
na prim|er, arrakci|e bile poredane uz nararivne oblike, ali
rako da su arrakci|e |os dominirale, a nararivne siruaci|e
samo srvarale prirodni|i nacin pri|elaza s |edne na drugu
arrakci|u. To |e |asno uocl|ivo u ranim duzim rrik-ilmovima
Mlisa i Parla u ko|ima neka dobro poznara ba|ka rvori lo-
gicku vezu za niz rrikova i spekrakularnil eekara, glasoviru
izliku za lini|u price na ko|u bi Mlis nanizao svo|e arrak-
ci|e.
21
135
C. Mlis. Lo o,oono oos |os (1C3.}
Ta sposobnosr arrakci|e da srvori vremensku dis|unkci|u po-
mocu ekscesne zacudnosri i pokazivan|a um|esro vremen-
skim razvo|em birnim za naraci|u, ob|asn|ava |ednu od na|-
zaniml|ivi|il inrerakci|a izmedu nararivne orme i esrerike
arrakci|a svrserak kao aporeozu. Ta| zavrserak ko|i |e ilm
preuzeo iz kazalisra spekrakla i panromime, predsravl|a neku
vrsr rand jinalea u ko|em se glavni clanovi glumacke rrupe
ponovno po|avl|u|u i zauzima|u pozu ko|a u bezvremenom
alegori|skom prosroru rezimira radn|u komada. Aporeoza |e
rakoder prilika za scenske eekre uz pomoc razradene sceno-
grai|e ili scenske masineri|e, re za predsravl|an|e izvodaca
(obicno u obliku procesi|e ili kroz arlirekronski razm|esra|
igura pri cemu su srvarni likovi cesro upravo iz razloga
spekrakla zami|en|eni velikim bro|em srarisra). Takvi su kra-
|evi cesri u Mlisovim i Parlovim jerrique ilmovima, a
prim|eri se mogu naci u Mlisovim Ie Royaune des jes i
Ie \oyae a traters linposible, Porrerovu jack and tbe 8e-
anstalk, re ilmovima u Parlovo| produkci|i Ie Cbat bott,
Ia Ioule aux oeuj dor i Aladin du lanpe nerteilleuse. Po-
vremeno se mogu naci i u realisricni|im, ali ipak spekrakular-
no zamisl|enim dramama popur Parlova Tour du nonde
dun policier, u ko|em prica o por|eri dil|em svi|era zavrsava
alegori|skim prizorom derekriva i lopova kako se ruku|u nad
slikom zemal|ske kugle dok srarisri paradira|u u narodnim
nosn|ama zemal|a kroz ko|e se por|era odigrava.
22
Ono sro |e
zacudu|uce kod ril aporeoza, |esr nacin na ko|i slozeni|i na-
rarivni ilmovi korisre ru vrsru zausravl|enog pokazivan|a
kako bi proizveli nenararivnu vrsr svrserka. Premda cesro in-
regrira|u nararivni raspler radn|e (]ack s golemim blagom,
bracna sreca Azurine i Belazora s okupl|enim poromsrvom,
zblizavan|e lopova i derekriva), rakvi svrseci cesro zausravl|a-
|u nararivni ri|ek kroz eksces spekrakla usm|eru|uci zanima-
n|e gledarel|a s onoga sro se rreba dogodiri na uzivan|e u
spekraklu ko|i im se prikazu|e. Drugim ri|ecima, prom|ena u
regisrru gledan|a i vremenirosr zbiva se u zausravl|enom vre-
menu arrakci|e kao krune ko|a dovrsava naraci|u i |amci gle-
darel|u zadovol|srvo na dvi|e razine. rasplerom nararivne
radn|e i zadovol|en|em vizualne zudn|e.
Aporeoza |os |ednom dokazu|e da unaroc (i upravo zbog)
srrukruralne razlike izmedu vremenirosri i vizualnog zado-
vol|srva ko|e nude arrakci|e i onil ko|e srrukrurira naraci|a,
ra dva oblika obracan|a gledarel|u cesro mogu biri medusob-
no ispreplereni unurar isrog reksra. Um|esro razvo|ne koni-
guraci|e naraci|e, arrakci|a nudi bl|esak cisre prisurnosri iza-
ziva|uci iznenaden|e, cuden|e, ili cisru znarizel|u um|esro
pracen|a zagonerke o ko|o| |e naraci|a ovisna. Ta ekspolozi|a
prisurnosri i sama moze biri srrukrurirana kroz igru ili kroz
odgadan|e cina prikazivan|a i nesra|an|a. Srovise, prisusrvo
moze biri u inrerakci|i s nararivnim srrukrurama bilo domi-
nira|uci n|ima, bilo podredu|uci se n|ilovo| dominaci|i i po-
prima|uci ogranicene uloge unurar nararivne logike.
Uzmemo li rakve vrsre arrakci|a kao sro sam ro |a ucinio s na-
m|erom da ispirimo n|ilovu vremenirosr, izv|esna opazan|a
o merapsilologi|i gledarel|a ranog ilma sama nam se name-
cu. Iznenadni proplamsa| (ili pod|ednako iznenadno uskra-
civan|e) erorskog prizora, skok u pokrer rerorizira|uce loko-
mirive, ili riram po|avl|ivan|a, preobrazbe i iznenadnog ne-
sranka ko|i vlada|u u carobn|ackom ilmu sve ro upucu|e
na gledarel|a ci|e uzivan|e lezi u nepredvidl|ivosri rrenurka, u
nizu uzbuden|a i rusrraci|a ci|i se redosl|ed niri moze pred-
vid|eri nararivnom logikom, niri se uzivan|e u n|ima sa sigur-
noscu moze produziri. Svaki rrenurak nudi mogucnosr radi-
kalne prom|ene ili svrserka. Kao sro |e osrroumna cirarel|ica
rani|e verzi|e ovog reksra primi|erila, naslov ese|a, uobica|e-
na raza na pola pura izmedu bucne reklame i carobn|acke
predsrave, podrazumi|eva upravo ra| isprekidani niz rrenura-
ka. sad |e vidis, sad |e ne vidis. Nasupror romu, nararivna
vremenirosr krece se od sada prema zatin s kauzalnoscu kao
na|cescim usm|erivacem vremenskog napredovan|a. Mo|a
raza iz naslova naglasava kako gledarel|evu sv|esnosr cina
gledan|a, rako i isprekidano nizan|e rrenuraka, docim se na-
rarivna vremenirosr krece logikom morivaci|e lika (Na|pri-
|e |e..., a zatin |e...).
Povezu|uci vremenirosr ranog ilma s merapsilologi|om gle-
darel|a, |avl|a se dobro poznara (i cesro cirirana) igra sad |e
vidis, sad |e ne vidis. U kakvom |e odnosu obrazac prisur-
nosri/odsurnosri, riram po|avl|ivan|a i nesra|an|a ilma arrak-
ci|e spram igre orr/da (ramo/ru) ko|e se igrao mali
Hans, a ko|u |e n|egov d|ed Sigmund Ireud rako lucidno ru-
macio kao nacin ovladavan|a rraumom ma|cine odsurnosri
Pris|erimo se scenari|a. mali |e Hans izlazio na kra| s ma|ci-
nom odsurnoscu igra|uci se drvenom spulom zavezanom za
uzicu. Igro se rako sro |e bacao spulu od sebe (orr), a za-
rim |u |e privlacio uzicom (da). Riram prisurnosri i odsur-
nosri upucu|e na Hansovo konrroliran|e spule, za razliku od
nemogucnosri konrrole ma|cinog odlaska i dolaska.
23
Na |ednom sam m|esru povezao Hansovu igru nesra|an|a i
ponovnog po|avl|ivan|a s monraznim srrukrurama ranil il-
mova por|ere i nacinom gledarel|eva ovladavan|a konsrruk-
ci|om prosirene geograi|e kroz po|edinacne kadrove slvaca-
|uci da ce se gon|eni lik ko|i nesra|e u |ednom kadru, ponov-
no po|aviri u sl|edecem.
24
Prema mo|emu misl|en|u, igra Ire-
udova unuka predocu|e nararivnu puran|u, igru predvidan|a
i prerkazivan|a ko|a povlaci sa sobom i gledarel|a. Kao sro ro
Ireud prim|ecu|e, Hans |e ovladao uznemiru|ucim isku-
srvom rasranka u ko|em |e bio pasivni sudionik (nesposoban
konrrolirari ma|cino vladan|e) preoblicivsi ga u simbolicku
igru u ko|o| on igra akrivnu ulogu.
Ako klasicni gledarel| uziva u ocirom vladan|u nararivnom
niri u ilmu (sposoban |e predvid|eri buduce dogada|e prepo-
znavan|em naznaka i silogizma nararivnog prosrora i rad-
n|e), gledarel| ilma arrakci|a igra sasvim drukci|u igru pri-
surnosri/odsurnosri, igru u ko|o| |e snazno odsusrvo predvid-
l|ivosri ili os|eca|a ovladivan|a. U rom smislu mozemo razu-
m|eri vaznosr opisa gledarel|a ranog ilma Lynne Kirby kao
zrrve lisreri|e.
25
Iilm arrakci|e doisra priziva vremenirosr
iznenaden|a, soka i rraume, iznenadnog pucan|a srabilnosri
provalom prom|ene ili uskracivan|em erorskog obecan|a. Po-
pur poklonika uzbudl|ivil vozn|i u luna-parku na Coney
Islandu, gledarel| ranog ilma mogao |e doziv|eri uzbuden|e
|akil i iznenada prom|en|ivil senzaci|a.
Ova| vrlo isprekidani dozivl|a| vremena moze se promarrari
kao idealni oblik pri razlikovan|u ranog ilma od kasni|e kla-
sicne naraci|e. Naravno, nisu sve rane arrakci|e nasro|ale so-
kirari gledarel|e. Ali um|esro cisro pasivnog bil|ezen|a rearral-
136
nil dogada|a iz d|elica zivora, vidimo da |e cin pokazivan|a
u ranom ilmu nosio u sebi barem mogucnosr dozivl|avan|a
cisrog rrenurka. Upravo rakva vremenirosr d|elomice ob|as-
n|ava zagri|anosr rane avangarde za esreriku arrakci|a, bilo u
vari|ereu, na sa|misru, u cirkusu, ili u ranom ilmu. Cesra po-
kazivan|a uoblicavala |e vri|eme ko|e kao da |e izb|eglo line-
arnu ili ulancanu koniguraci|u vremena. Porenci|alna so-
kanrnosr ilma arrakci|a osrvarila |e popularni oblik alrerna-
rivne vremenirosri uremel|ene ne u mimezi s|ecan|a ili u ne-
kim drugim psilickim sran|ima, nego u snazno| inrerakci|i
izmedu zapan|enog gledarel|a i ilmskog udarca rrenurka,
rreperan|a prisurnosri i odsurnosri.
Nepomeeet
Auror zalval|u|e Lucy Iisler za n|ene komenrare u vezi s ra-
ni|im nacrrom ovog ese|a.
Pr[evodt Bors Vdov
137
Bl[eske
` Lse| |e ob|avl|en pod naslovom Nou You See It, Nou You Dont. Tbe Tenporality oj tbe Cinena oj Attractions, u. Tbe \eltet Iibt Trap 32 (1993.),
a zarim preriskan u kn|izi. Riclard Abel (ur.). Silent Cinena, Rurgers Universiry Press, New Brunswick, 1996. . 71-84, odakle |e i preveden.
1 Clrisrian Merz, Iiln Ianuae: A Seniotics oj tbe Cinena, New York, Oxord Universiry Press, 1974., srr. 44-45.
2 ]ean Mirry, Histoire du cinna, vol. 1 (1895.-1914.), Paris, Ldirions Universiraires, 1967., srr. 37.
3 Andr Caudreaulr i Tom Cunning, Ie Cinna des prenier tenps: Un dji a bistoire du jiln: u. ]. Aumonr i M. Marie (ur.), Histoire du cinna: No-
utelles approcbes, Paris. Publicarions de la Sorbonne, 1989., srr. 49-63 (prvi pur predsravl|eno na Cerisy Colloquiumu 1985.). Vidi rakoder. Tom
Cunning, Tbe Cinena oj Attractions: Iarly Cinena, Its Spectator and tbe Atant Garde, u. Tlomas Llsaesser (ur.), Iarly Cinena: Space Irane Nar-
ratite, London, BII, 199., srr. 56-62.
4 Vidi. Tom Cunning, D. v. Grijjitb and tbe Oriins oj Anerican Narratite Iiln, Clampaign. Universiry o Illinois Press, 1991.
5 Noel Burcl, Iorter or Anbitalence, Screen 19 (Winrer 1978-79), 91-15.
6 Po|am dominanre dolazi od ruskil ormalisra. Za dobre preglede vidi. Vicror Lrlicl, Russian Iornalisn: History and Doctrine, New Haven, Conn,
Yale Universiry Press, 1981., srr. 212, 233; Perer Sreiner, Russian Iornalisn: A Metapoetics, Irlaca, N. Y., Cornell Universiry Press, 1984., srr. 76-
77, 14-111. Krisrin Tlompson korisrila |e ra| po|am na vise plodnil nacina u analizi ilma u. 8reakin tbe Glass Arnor: Neojornalist Iiln Anal-
ysis (Princeron, N. ]., Princeron Universiry Press, 1988.), srr. 43-45, 89-131.
7 Clrisrian Merz, Tbe Inainary Sinijier: Isycboanalysis and tbe Cinena, Bloomingron, Indiana Universiry Press, 1975., srr. 61-66, 91-97.
8 Cunning, Tbe Cinena oj Attractions, srr. 57.
9 Za opsirni|e razmarran|e ovd|e dodirnurog odnosa ilma arrakci|a i dozivl|a|a soka, vidi. Tom Cunning, An Aestbetic oj Astonisbnent: Iarly Cine-
na and tbe [In]Credulous Spectator, Art and Text 34, (Spring 1989.), srr 31-45.
1 Sr. Augusrine, 1963., Tbe Conjessions, New York, New American Library, 1963., srr. 245-7.
11 I po|am size (ponekad prevoden kao zapler |engl.. plor|) rakoder dolazi od ruskil ormalisra. Vidi. Boris Tomaslevsky, Tbenatics u. Lee T. Le-
mon i Marion ]. Reis (ur.), Russian Iornalist Criticisn: Iour Issays Lincoln, Universiry o Nebraska Press, 1965., srr. 66-78. David Bordwell pri-
m|en|u|e ra| po|am na ilm s |asnocom i preciznoscu u. Narration in tbe Iiction Iiln, Madison, Universiry o Winsconsin Press, 1985., srr. 5-57.
12 Vidi. Paul Ricoeur, Tine and Narratite, vol. 1, Clicago, Universiry o Clicago Press, 1984., srr. 66-77. Zelim zalvaliri Vincenreu Beneru sa sveu-
cilisra ]aume, Casrello, Span|olska, ko|i me upozorio na vaznosr ovog koncepra u ranom ilmu.
13 ]oln Iraser, Artijicially Arraned Sciences: Tbe Iilns oj Geores Mlis, Bosron, C. K. Hall, 1979., srr. 124.
14 Idison Iiln Cataloue u. Clarles Musser (ur.), Motion Iicture Catalos by Anerican Iroducers and Distributors. 189+-1908: A Microjiln Idition,
Irederick, Md., Universiry Publicarions o America, 1985.
15 Prikazivan|e kra|obraza moze prerposravl|ari drugaci|u recepci|u kod gledarel|a od soka pokazivan|a kakvog nalazimo u mnogim ripicnim ilmovi-
ma arrakci|a. Ipak, kao prizori ko|i se sralno mi|en|a|u, oni pos|edu|u birno nenararivni naglasak na pokazivan|u ko|e odredu|e ilm arrakci|a. Osim
roga, rani karalozi ilmova sniml|enil iz vlaka rakoder isricu dozivl|a| brzine i iznenadne prom|ene rerena i druge sokanrne i iznenadu|uce dozivl|a-
|e. Zalval|u|em ]aner Sraiger na n|ezinim komenrarima o ovom piran|u prilikom prezenraci|e krace verzi|e ovog napisa na SCS seminaru 1991. na
USC.
16 Alberr L. Smirl wirl Plil A. Koury, Tuo Reels and a Crank, New York, Carland Publisling, 1985., srr. 39.
17 ]udirl Mayne, Tbe vonan at tbe Keybole: Ieninisn and vonans Cinena, Bloomingron, Indiana Universiry Press, 199., srr. 162-164.
18 Ta se inormaci|a moze naci riskana u. WPA Guide to Neu York City iz 1939. Polica|ci ko|i su imali zadacu da rasr|eru|u re besposlicare posli|e su
skovali poznaru razu Twenry Tlree Skidoo. Veliko lvala Brooksu MacNamari za ru inormaci|u, re Benu Singeru za dal|n|u porvrdu.
19 Musser, Motion Iicture Catalos, srr. 86.
2 Musser ovo zakl|ucu|e u mnogim svo|im reksrovima; vidi. Tbe Inerence oj Cinena, 1. dio History oj tbe Anerican Cinena, New York, Clarles
Scribner`s & Sons, 199., srr. 179-181, 258-261.
21 Ceorges Mlis, Inportance du scenario, u. Ceorges Sadoul, Geores Mlis, Paris, Segler, 1961., srr. 118.
22 Pronicl|iva rasprava o ovom posl|edn|em kadru moze se naci u. Plil Rosen, Disjunction and Ideoloy in a Ireclassical Iiln: A Iolicenans Tour oj
tbe vorld, vide Anle 12. 3 (199.), srr. 2-37.
23 Igra malog Hansa opisana |e i analizirana u. Sigmund Ireud, 8eyond tbe Ileasure Irinciple, 18. dio d|ela Tbe Standard Idition oj tbe Conplete
Isycboloical vorks oj Sinund Ireud, London, Hogarrl Press, 1955., srr. 14-17.
24 Tom Cunning, D. v. Grijjitb and tbe Narrator-Systen: Narratite Structure and Industry Oranization in 8iorapb Iilns, 1908-1909, dokrorska di-
serraci|a, New York Universiry, 1986., 114-115.
25 Lynne Kirby, Male Hysteria and Iarly Cinena, Canera Obscura 17 (May 1988.), srr. 113-131.
138
Ke[get
D. v. Grijjitb and tbe Oriins oj Anerican Narratite Iiln: Tbe
Iarly Years at 8iorapb, Universiry o Illinois Press, Urbana,
1991.
Ese[t
Nore per una compresione dei ilm di Criirl, Grijjitbiana, 3. 5-
6, (ozu|ak-srpan| 198.). 13-23.
Weaving a Narrarive. Sryle and Lconomic Background in Cri-
irl`s Biograpl Iilms, _uarterly Retieu oj Iiln Studies, 6. 1
(zima 1981.). 11-25.
Prima della legenda. i ilm wesrern di D. W. Criirl alla Biograpl
198-13, Grijjitbiana, 5. 9-11 (si|ecan| 1982.). 47-56.
Tle Non-Conrinuous Sryle o Larly Iilm 19-196, u. Roger
Holman (ur.), Cinena 1900-190: An Analitical Study, IIAI,
Bruxelles, 1982. . 219-23.
An Unseen Lnergy Swallows Space. Tle Space in Larly Iilm and
Irs Relarion ro American Avanr-Carde Iilm, u. ]oln L. Iell
(ur.). Iiln 8ejore Grijjitb, Universiry o Caliornia Press, Ber-
keley, 1983. . 355-366.
Non-Conrinuiry, Conrinuiry, Disconrinuiry. A Tleory o Cenres
in Larly Iilm, Iris, 2. 1 (1984.). 11-112.
Le rcir ilm er lìdal rlrral. Criirl er `les ilms dÀrr` ran-
ais, u. Pierre Cuibberr (ur.). Ies preniers ans du cinena jran-
ais, Insrirur ]ean Vigo, Perpignan, 1985. . 123-129.
Prendi quesro libro e mangialo, Grijjitbiana 8. 24-25 (lisropad
1985.). 139-142.
Tle Cinema o Arrracrions. Larly Iilm, Irs Specraror and rle
Avanr-Carde, vide Anle, 8. 3-4 (1986.). 63-7.
Viragrapl Iilm and rle Cinema o Narrarive Inregrarion, u. Pao-
lo Clercli Usai (ur.). \itarapb Co. oj Anerica: il cinena pri-
na di Hollyuood, Ldizioni Biblioreca dellìmmagine, Porde-
none, 1987. . 225-24.
Wlar I Saw rom rle Rear Window o rle Hrel des Iolies-Dra-
mariques, or rle Srory Poinr o View Iilms Told, u. Andr Ca-
udreaulr (ur.). Ce que je tois de non cin, Meridiens Klincksi-
eck, Paris, 1988. . 33-44.
`Like unro a Leopard`. Iigurarive Discourse in Cat Ieople (1942)
and Todorov`s Tbe Iantastic, vide Anle, 1. 3 (1988.). 3-
39.
`Primirive` Cinema A Irame-Up or, Tle Trick`s on Us, Cinena
journal, 28. 2 (zima 1989.). 3-12.
Iilm Hisrory and Iilm Analysis. Tle Individual Iilm in rle Co-
urse o Time, vide Anle, 12. 3 (srpan| 199.). 4-19.
Heard over rle Plone. Tbe Ionely \illa and de Lorde Tradirion
o rle Terrors o Teclnology, Screen, 32. 2 (l|ero 1991.). 184-
196.
Lnigmas, Undersranding, and Iurrler Quesrions. Larly Cinema
Researcl in rle Second Decade since Briglron, Iersistence oj
\ision, 9 (1991.). 4-9.
Lssays in Mad Love, Sibt Sound, 3. 1 (si|ecan| 1993.). 16-19.
`Now You See Ir, Now You Don`r`. Tle Temporaliry o rle Cine-
ma o Arrracrions, Tbe \eltet Iibt Trap, 32 (|esen 1993.). 3-
12.
Tle World as Ob|ecr Lesson. Cinema Audiences, Visual Culrure
and rle Sr. Louis World`s Iair, 194, Iiln History, 6. 4 (zima
1994.). 422-444.
`Tlose Drawn wirl a Very Iine Camel`s Hair Brusl`. Tle Ori-
gins o Iilm Cenres, Iris 2 (|esen 1995.). 49-6.
Busrer Kearon or, Tle Work o Comedy in rle Age o Meclani-
cal Reproducrion, Cineaste 21. 3 (1995.). 14-16.
A Tale o Two Prologues. Acrors and Roles, Derecrives and Dis-
guises in Iantonas, Iilm and Novel, Tbe \eltet Iibt Trap, 37
(prol|ece 1996.). 3-36.
xebreee bblogref[e redove
Iome Gueeege
Tom Gunning
Now you see I, Now you doeIt Ihe IemporelIy of Ihe ceeme
of eIIrecIoes
UDC. 71.43.01
Wlile previous generarions o lisrorians saw early cinema as a primirive, prepararory period or larer ilm sryles and pracrices, Tom
Cunning and orler conremporary sclolars argue or a more complex approacl. Cunning and Andr Caudreaulr lave inrroduced rle
rerm cinema o arrracrions as a new concepr in undersranding o rle early ilm lisrory. Iilm in irs early days (beore 198 and rle
nickelodeon boom) was seen primarily as a reclnical novelry and nor as a sroryrelling device. Irs remporaliry also ollowed dierenr
paradigm rom rle one rlar dominares in rle narrarive orm o classical cinema. Tle audience in rlose days expecred display o ar-
rracrions, and rle remporaliry was limired ro rle pure presenr rense o rle arrracrion`s appearance. Cinema o arrracrions, wlile so-
merimes slowing some narrarive progress, is ounded on rle acr o display as a remporal irruprion rarler rlen a remporal develop-
menr. Tlis remporal dis|uncrion can be seen in Mlis`s ilms wlicl are oren a succession o magical appearances, rransormarions,
nd disappearances, bur also in rle aporleosis endings o some more complex narrarive ilms.
V|ekoslov Mo|cen
HrveIsk obrexove flm*
Kexelo
Predgovor
Uvod
ODRIDINjI O8RAZO\NOG IIIMA I NjIGO\A KIASIIIKACIjA Visezacnosr po|ma. odgo|ni i obrazovni ilm Odgo|no d|e-
lovan|e ilma Komunikaci|sko-spozna|ne i srrukrurne znaca|ke obrazovnog ilma Vrsre obrazovnil ilmova Skolski ilm i n|e-
gova srandardizaci|a
IROMICANjI IROIZ\ODNjI I IRIKAZI\ANjA ODGOjNOG I IOUCNOG IIIMA Obrazovni ilmovi u prvim ilmskim pro-
|ekci|ama Obrazovne porrebe uoci 2. srol|eca i siren|e pucke prosv|ere Iilm u radu znansrvenil drusrava
IOCICI IRIMjINI ODGOjNOG IIIMA U HR\ATSKOj Prve inormaci|e o ilmu u Hrvarsko| Izlozbe sraklenil orograi-
|a i geograicke panorame Prve ilmske predsrave (1896.-1897.). polvale i osporavan|a Um|erno znansrveno kazalisre Ura-
ni|a (19.-193.) Pucko sveucilisre (197.) D|ec|i kinemarograi (1918.-1923.) Prvi obrazovni ilmovi lrvarskil snimare-
l|a
IIIM U HR\ATSKOj IIDAGOSKOj TIORIjI I SKOISKOj IRAKSI Sran|e lrvarskog skolsrva do 1918. godine Napisi o ilmu
u pedagoskom risku Osvrri pedagoga na obrazovnu vri|ednosr ilma
MIDUNARODNI AKCIjI IOTICANjA RAZ\OjA O8RAZO\NOG IIIMA IOSIIjI IR\OG S\jITSKOG RATA Siren|e obra-
zovnog ilma posli|e prvoga sv|erskog rara Drusrvo naroda i ilm Luropska komora za poucni ilm Od|eci u Hrvarsko|
Obrazovni ilm u skolama europskil zemal|a i u SAD Prva znansrvena isrrazivan|a odgo|ne i obrazovne vri|ednosri ilma
IIIM U HR\ATSKIM SKOIAMA OD 1919.-19+1. Skolski kinemarograi (1926.) Opreman|e skola pro|ekci|skim apararima
Zagrebacka posudionica obrazovnil ilmova Prve merodicke upure za prim|enu ilma u nasravi
IIIM KAO SRIDST\O U 8OR8I IROTI\ ZAOSTAIOSTI I SOCIjAINIH 8OIISTI Soci|alne posl|edice prvog sv|erskog rara
Pokrer soci|alne medicine i prim|ena ilma u edukaci|i Pokrer soci|alne medicine u Hrvarsko| Zdravsrvene usranove i kinema-
rograi
IOCITAK SUSTA\NI IROIZ\ODNjI O8RAZO\NIH IIIMO\A U HR\ATSKOj Osnurak Skole narodnog zdravl|a (1927.)
Organizaci|a ilmske proizvodn|e Periodizaci|a ilmske proizvodn|e Skole narodnog zdravl|a i znaca|ke po|edinil razdobl|a
STRUKTURA INIORMACIjA IIIMO\A SKOII NARODNOG ZDRA\IjA
DRAMATURSKI O8IICI I IIIMSKI jIZIK IIIMO\A SKOII NARODNOG ZDRA\IjA
KUITUROIOSKI I SOCIjAINI OSNO\I IIIMO\A SKOII NARODNOG ZDRA\IjA
IROSIRI\ANjI IROIZ\ODNjI I DISTRI8UCIjI O8RAZO\NOG IIIMA Osnivan|e Zore, zavoda za nacionalno-edukarivni ilm
(1935.)
ZNANST\INI IIIM U HR\ATSKOj KINIMATOGRAIIjI Medicinski ilm Iilm u ernoloskim isrrazivan|ima Neormalni
oblici. obirel|ski ilm i dokumenri neproesi|ske kinemarograi|e
IIIM U IDIOIOSKIM OK\IRIMA Obrazovni ilm 1941.-1945. godine Sran|e lrvarske kinemarograi|e posli|e drugog sv|er-
skog rara Iilm u narodnom prosv|ecivan|u Proizvodn|a uskog ilma (1946.)
IOSI8NA IROIZ\ODNjA NASTA\NIH IIIMO\A Poduzece Nasravni ilm (1947.-195.)
IIIM U IIDAGOSKOj TIORIjI IOIO\ICOM STOIjICA
AIIRMACIjA O8RAZO\NOG I DjICjIG IIIMA Zora ilm (1952.-1964.) Siren|e zaniman|a na podruc|e d|ec|eg animiranog
i igranog ilma Znansrvenopopularni ilm Iilmovi o um|ernosri
NO\I O8IICI AUDIO\IZUAINIH MIDIjA U O8RAZO\ANjU Llemenr ilm Televizi|a, video i racunala Mulrimedi|ski cen-
rri. posebno ilmsko i videoizdavasrvo
` Teksr dokrorske diserraci|e obran|ene na Iilozoskom akulreru Sveucilisra u Zagrebu, 3. VI. 1997. pred komisi|om pro. dr. Sr|epko Tezak, pro.
dr. Anre Pererlic (menror) i pro. dr. Aleksandar Sripcevic
BBLOIEKA LIEIOPSA
139
Hrvar. ilm. l|ero., Zagreb / god. 4. (1998.), br. 14, srr. 139 do 169 Ma|cen, V.. Hrvarski obrazovni ilm
140
Meueerodee ekc[e poIcee[e rexvo[e obrexov-
eog flme posl[e prvog sv[eIskog reIe
(Siren|e obrazovnog ilma posli|e prvoga sv|erskog rara
Drusrvo naroda i ilm Luropska komora za poucni ilm
Od|eci u Hrvarsko| Obrazovni ilm u skolama europskil
zemal|a i SAD Prva znansrvena isrrazivan|a odgo|ne i obra-
zovne vri|ednosri ilma)
U razdobl|u od 2-il godina, airmaci|i edukarivnog ilma
doprini|ela |e u veliko| m|eri Liga naroda u ci|em okviru |e
d|elovala Komisi|a za inrelekrualnu suradn|u sa zadarkom
porican|a razvo|a i korisren|a ilma u znansrvene i obrazov-
ne svrle. Dopreds|ednica re komisi|e (osnovane u Zenevi
1922. godine), bila |e Maria Curie-Sklodowska, ko|a se po-
sebno zauzimala za prim|enu ilma u znanosri. (Czeczor-
Cawrak, 1984. . 29)
Ta komisi|a organizirala |e 1926. godine u Parizu Prvi inrer-
nacionalni kongres za kinemarograi|u.
1
]edna od osam ko-
misi|a Kongresa, bavila se piran|ima poucnog i znansrvenog
ilma, re korisren|em ilma u skoli. Razmarrana |e proizvod-
n|a i korisren|e poucnog, znansrvenog, soci|alnog i ligi|en-
skog, re pol|oprivrednog ilma; mogucnosri i nuznosr pruza-
n|a porpore kulrurno| kinemarograi|i i korisren|u ilma u
skolama, a |edan od zakl|ucaka Kongresa bio |e da se osnu|e
medunarodna organizaci|a za kulrurni i skolski ilm.
Na|c|eloviri|i pregled organiziran|a i sran|a skolske kinema-
rograi|e i proizvodn|e obrazovnog ilma u rome razdobl|u
iznio |e ceski ilozo i pedagog Tomas Trnka u kn|izi Kultur-
ni a skolni kinenatorajie t cizine a u nas (Prag, 1935.).
Prema Trnki, |edan od na|gorl|ivil zagovornika korisren|a
obrazovnog ilma u nasravi bio |e dr. C. Imlo iz Basela, ko|i
|e 1922. godine u Hamburgu i 1925. u Becu promicao rakva
sra|alisra. Na n|egovu |e inici|arivu, uz porporu predsravnika
19 drzava skolski odbor Basela sazvao 1927. godine I. eu-
ropsku konerenci|u poucnog ilma.
Dok se kinemarograski kongres u Parizu 1926. godine ba-
vio problemima ci|ele kinemarograi|e s osobirim rezisrem na
promican|u kulrurnoga ilma, Baselska konerenci|a suzila |e
podruc|e svoga inreresa samo na dio kulrurne kinemarogra-
i|e, na skolski ilm i n|egovu prim|enu u nasravi. Koneren-
ci|a |e doni|ela odluku o sralnom d|elovan|u pod nazivom
Luropska komora za poucni ilm, izabrala |e sralni odbor za
poucni ilm i odlucila usposraviri dodire s insriruci|ama
Drusrva naroda.
Luropska komora za poucni ilm sazvala |e u prol|ece 1928.
godine II. europsku konerenci|a za poucni ilm u Haagu.
Na konerenci|i |e bila zasrupl|ena 21 zeml|a. Na|vise pred-
sravnika bilo |e iz N|emacke, Ausrri|e i Svicarske. Na ro| kon-
erenci|i vec se |e deral|ni|e raspravl|alo o relnickim i orga-
nizaci|skim piran|ima korisren|a ilma u skoli, ali i o pedago-
gi|i skolskog ilma.
Za preds|ednika Komore izabran |e Walrler Cnrler iz Ber-
lina, suizdavac (za|edno s dr. Hansom Ammannom iz
Mnclena) casopisa za poucni ilm Der 8ilduart.
Zasrupnik Irali|e, redarel| poduzeca Luce speci|aliziranog za
prozvodn|u obrazovnog ilma, dr. De Ieo, zaduzen |e da iz-
vrsi pripreme za organiziran|e medunarodnog insrirura za
poucni ilm. Na remel|u ove odluke, 1928. godine Irali|a |e
podni|ela Drusrvu naroda pri|edlog za osnivan|e insrirura sa
s|edisrem u Rimu. Za ru nam|enu rali|anska vlada darovala
|e palacu, a Drusrvo naroda doni|elo |e odluku o osnovan|u
insrirura pod nazivom Institut international du cinnato-
rapbe ducatij (ICL), re za generalnog sekrerara imenovalo
dr. De Ieoa. Zadaci ICL bili su da proucava i unapredu|e ra-
zvo| obrazovnog ilma, porice osnivan|e nacionalnil odbora
za korisren|e ilma u edukaci|i, proucava zakonske odredbe
i porice drzavne organe da da|u inanci|ske olaksice za proi-
zvodn|u i prikazivan|e kulrurnil ilmova, da porice meduna-
rodnu razm|enu skolskil ilmova i dr. ]edna od preuzeril za-
daca bila |e i izdavan|e ilmske enciklopedi|e kulrurnog il-
ma, re srrucnog casopisa. (Trnka, 1935. . 9)
Clasilo ICL bio |e Retue internationale du Cinna ducater,
ko|e |e izlazilo u nekoliko izdan|a na rali|anskom, rancu-
skom, engleskom, n|emackom i span|olskom |eziku. Od
1935. godine glasilo se zove Intercine.
2
U Hrvarsko| su samo povremne i povrsne inormaci|e o rim
dogada|ima. Tako prim|erice o lasko| konerenci|i u Iiln-
skoj retiji ob|avl|ena |e samo krarka vi|esr da se delegar Ar-
pad Nagy zalagao za uvoden|e ilma u nasravu, sro |e cudna
inormaci|a s obzirom da |e cirava konerenci|a bila posvece-
na korisren|u ilma u nasravi.
3
Medurim, odluka Lige naroda o osnivan|u Medunarodnog
insrirura za odgo|ni ilm, popracena |e u pedagoskom caso-
pisu Napredak opsirni|im komenrarom pedagoga Mare De-
marina pod naslovom Iia naroda i uzojna kinenatoraji-
ja. Auror u reksru da|e siru sliku uloge ilma u odgo|u, re
analizira sran|e u Luropi nakon prvog sv|erskog rara.
UDK. 71.43.05.37(47.5}(01}
V|ekoslov Mo|cen
HrveIsk obrexove flm ~ .
141
Dok mnogi v|eru|u u moc i akrivnosr Drusrva naroda, a
mnogi oper ne v|eru|u, nas ucirel|e u prvom redu zanima,
da li ra usranova pridonosi makar nesro prosv|eri i uzga|a-
n|u! Da li pored r|esavan|a polirickil sukoba i dilomarskil
sporova vrsi ona barem minimalni rad u kulrurnom pogle-
du. Odgovor |e ovd|e bar donekle pozirivan. Lvo zasro.
Ta insriruci|a imade veliku biblioreku od 8. kn|iga, re
|e sredisre za medunarodne srudi|e... Osim roga a ro |e
zadarak ovog inormarivnog clanka na proslogodisn|em
zas|edan|u pala |e vrlo srecna misao. da se usranovi u okvi-
ru Lige |edan inrernacionalni insrirur za uzgo|nu kinema-
rograi|u. Ova |e zamisao od velike vaznosri i bez sumn|e
imade konkrernu i prakricnu vri|ednosr, |er ce ova medu-
narodna uzgo|na kinemarograi|a sli|ediri princip, da razo-
ruzava dulove, da srisava imperi|alisricke srrasri i da vec u
mladim dusama srvara |ednu iskrenu armoseru, armose-
ru sveopce medunarodne l|ubavi. I zaisra u doba, kad |e
|os uvi|ek rarnicka psiloza rasirena zeml|om, ovo |e |edna
dalekosezna i plemenira ide|a.
Kinemarogra |e danas u mocno| prevazi. U modernom zi-
voru ilm |e danas porreba i poprisre masa. Tearar, kome-
di|a, opera morali su usrupiri prvo m|esro kinemarograu.
A kako se srupan| l|udskil vri|ednosri dnevno mice, po-
krece, auromarski sli|edeci znansrvene pronalaske i usavr-
savan|a, rako se os|erl|ivosr i sav|esr individua i mase malo
pomalo rransormira srupa|uci isrim korakom s pokrera-
n|em ovog srupn|a. Ukrarko vrsi se |edna zamasna i velika
spirirualna revoluci|a u dusi naroda.
Danas aeroplan, kinemarogra, radioreleon dominira|u
l|udskim os|eca|ima, pusra|uci u nurrin|i individua seri|u
neizbrisivil bil|ega, s ko|im su povezani novi problemi i
ko|i mogu od sluca|a do sluca|a biri odlucni u soci|alnom
uzga|an|u. I |er se bas ilmom, ko|i svo|om preporenrnom
mi|enom slika uspi|eva zadovol|iri nase porrebe, u|edno i
prosiru|e lorizonr nase i onako os|erl|ive masre, ro moze
sprerna n|egova uporreba doni|eri znarnil rezulrara u rran-
sormaci|i i adapraci|i d|ec|e duse. Iilm svo|om golemom
pokrernom snagom uspi|eva, da apsorbiramo i apercepira-
mo deral|e i c|eline kao imaginarne slike, ko|e zarim os|e-
camo kao akra. I ra| |e momenar na|znarni|i u proc|en|iva-
n|u vri|ednosri, snage i moci ilma.
Sroga kinemarogra zaprema danas prvo m|esro i moze biri
upravo purokaz i |ako uzgo|no sredsrvo. A kako se sada
pomisl|a, da se usranovi inrernacionalna kinemarograska
insriruci|a, onda bi ro zaisra moglo doni|eri opcil poziriv-
nil usp|ela.
Ali, rreba pri|e svega napomenuri, da ova uzgo|na kinema-
rograi|a ne smi|e biri pedagoska `dosada`, ro |esr bez duse,
bez arrizma, bez zivora. Treba srvoriri uzgo|ni ilm, ko|i ce
imari sve arrakci|e rekrearivnog ilma, i ro rako, da se pe-
dagoski dio u n|emu ucini privlacivim, ugodnim, lakim i
da sro vise ascinira (Americani su i u rom pogledu na pr-
vome m|esru).
Napokon srvoriri uzgo|ni ilm ne znaci samo prikazivari
scene vise man|e osladene veselim svrserkom i srrogo mo-
ralnim zavrserkom ili pak ovim purem nasro|ari spoznava-
ri samo nacionalne osobine, produkre zeml|e, n|ezinu in-
dusrri|u, pe|saze ird., vec u prvome redu rreba kreirari ne-
sro, sro ulazi u nurrin|u, prodire u duse mase i ur|ece su-
gesri|om od srorinu razliciril elemenara, ko|i reku prema
|ednom za|ednickom cil|u.
Vid|eli smo u zadn|e doba Irancusku, N|emacku, Irali|u,
gd|e su ilmovi poplavili rrgove, ali sve radi poliricke pro-
pagande. Uzgo|ni ilm ne smi|e podniposro primiri ovakve
orme. A pogorovo ne smi|e i ne moze ro biri svrla inrer-
nacionalne uzgo|ne kinemarograi|e. Ova ima nadasve ide-
alan i plemenir zadarak, da prikazu|e ilmove, ko|im ce
propagirari solidarnosr, ko|a ce da pri|ede nacionalne gra-
nice; ilmove, ko|i ce nas uciri, da |e kulrura i civilizaci|a
produkr rada i nasro|an|e svil naroda. I rako rreba dal|e
inspirirari posrovan|e, roleranci|u i ul|udnosr prema srran-
cima, pa razvi|ari zel|u za poznavan|em n|ilovil obica|a i
|ezika. Time ce se mladez posravl|ari u narociri dusevni
medunarodni konrakr, i ro u svim srepenima nasrave...
I kao sro inrernacionalni savez ucirel|skil drusrava, inrer-
nacionalni insrirur za inrelekrualnu suradn|u, reze |edno|
medunarodno| za|ednicko| kooperaci|i za r|esavan|e pro-
sv|ernil i uzgo|nil problema, rako bi i ova nova insriruci-
|a mogla pridonosiri svo|, makar maleni, obol pomirl|ivo|
medunarodno| ori|enraci|i, preporoda|em obuke od naci-
|onalizma do ide|e medunarodnog pri|arel|srva i solidarno-
sri, rim konacnim i na|vecim idealima kulrure i civiliza-
ci|e. Usp|el ce biri zagaranrovan, |er pocin|emo onima,
Pois ilmovo S|olo noroonoq zorovl|o
142
ko|i |os ne pozna|u mrzn|e, onima, ko|i dolaze. (Demarin,
1927. . 117-118)
Treca europska konerenci|a za poucni ilm ko|u |e sazvala
Luropska komora za poucni ilm odrzana |e u prol|ece 1931.
godine u Becu, uz suradn|u s srerreicliscler Bildspielbund.
Razmarrana su piran|a korisren|a ilma u skoli i puckim sve-
ucilisrima, poloza| znansrvenog ilma, odnos poucnog ilma
i |avnog riska. Deiniran |e skolski ilm, ko|i rreba biri krarak
i povezan s nasravnim gradivom. Razgovarano |e o meduna-
rodno| razm|eni, normalizaci|i ilmskog ormara uskog il-
ma, organiziran|u merodickil i didakrickil reca|eva za ucire-
l|e, razm|eni inormaci|a i izradi karaloga poucnil ilmova.
Konerenci|a se iz|asnila za suradn|u s rimskim insrirurom,
ko|i |e od rada preuzeo razvi|an|e medunarodne suradn|e.
Tako |e nakon per godina d|elovan|a ICL 1935. godine sa-
zvao u Rimu veliki medunarodni ilmski kongres. Kongres |e
radio u rri sekc|e.
I. merodologi|a skolskog ilma, poucni ilm u visim sko-
lama i znansrveni ilm;
II. zdravsrveni i soci|alni ilm;
III. ilm i narodni zivor.
Kongres se posebno zalozio za korisren|e znansrvenil, po-
sebno medicinskil ilmova, ilmova nami|en|enil zdravsrve-
no| i soci|alno| skrbi, zasriri zena i zasriri od nesreca. U na-
rodnom prosv|ecivan|u spomin|u se ilmovi o rekreaci|i i
sporru, re ilmovi ko|i poricu lumanosr. Kongres se posebi-
ce zalozio za osnivan|e skolskil kinemarograa, re rrazio
u|ednacavan|e uskog ilmskog ormara. (Trnka, 1935. . 9-
1) Iz inormaci|e o kongresu moze se zakl|uciri da |e na n|e-
mu urvrdena zasebnosr obrazovnog ilma kao medi|a prim|e-
n|ivog u velikim akci|ama obrazovan|a puka i speciicnog
skolskog (nasravnog ilma).
Ta medunarodna akrivnosr u porican|u proizvodn|e i kori-
sren|a ilma u nasravi imala |e od|eka u mnogim zeml|ama.
Tako |e 1932. godine u Irancusko| osnovan odbor ko|i |e
d|elovao kao podruznica rimskog insrirura, pod nazivom
Comir ranaise de lÌce, u Belgi|i Insrirur narional belge de
cinma educari, a u New Yorku 1935. godine Americki
ilmski insrirur ko|i se rrebao baviri problemarikom kulrur-
nog ilma.
Medunarodnu akrivnosr u siren|u kulrurnog i obrazovnog
ilma prarile su i prom|ene na nacionalnim razinama, pa su
u sve vecem bro|u drzava srvarani uv|eri za korisren|e ilma
u edukaci|i. Uz pedagoge ko|i susravno rade na srvaran|u
uv|era za korisren|e obrazovnog ilma u nasravi na svim srup-
n|evima skolovan|a, posebna vri|ednosr ilma orkriva se u
mogucnosri obrazovnog d|elovan|a na velike skupine gleda-
rel|a razlicire dobi, razine znan|a i soci|alno-kulrurne razine.
Ldukarivni ilm posli|e prvoga sv|erskog rara dobiva mnogo
siru osnovu, posra|e di|elom organiziranog andragoskog d|e-
lovan|a raznil lumanirarnil udruga ko|e inanci|ski i pro-
gramski poricu i podrzava|u drzavne insriruci|e, a sve susrav-
ni|e ulazi kao obvezno nasravno sredsrvo u osnovne i sred-
n|e skole i akulrere.
Velike obrazovne akci|e purem ilma usm|erene su unaprede-
n|u soci|alnil odnosa, zdravsrvenog i gospodarskog sran|a
na|siril slo|eva pucansrva, re srvaran|u pozirivnog odnosa
prema prom|enama ko|e prare suvremeni razvo|. Srvara|u se
posebne organizaci|e ci|u akrivnosr pomaze drzava svo|im
doraci|ama. Zakonski se regulira podruc|e proizvodn|e, dis-
rribuci|e i prikazivan|a obrazovnog ilma, orvara|u se poseb-
ni skolski kinemarograi bilo u skolama, bilo kao |avni d|ec-
|i kinemarograi, bilo kao posebni ilmski programi u raznim
insriruci|ama.
Toms Trnka 1935. godine u navedeno| kn|izi, iznosi niz po-
daraka o korisren|u ilma u skolama po|edinil drzava i srva-
ran|u mreze posebnil skolskil kinemarograa.
Sredisre kulrurne kinemarograi|e u Ausrri|i posrala |e becka
Urani|a, ko|a |e u svo|im kinemarograima imala premi|ere
svil na|l|epsil sv|erskil kulrurnil ilmova. Uz Urani|u oku-
pl|alo se ausrri|sko drusrvo Das Sclulkinobund, ko|e 1928.
godine pod geslom uciri gleda|uci organizira prve ilmske
seminare o korisren|u ilma u nasravi, zalaze se da ilm ude
u nasravne programe osnovnil i gradanskil skola i porice re-
orersku razradu didakrickil i merodickil piran|a korisren|a
ilma u nasravi. (Sclober, 193. . 447-449) Becki ucirel|ski
savez vodio |e 1929. godine brigu o dvadeser skolskil kine-
marograa u Becu i |os sedamnaesr u ci|elo| Ausrri|i. Za ko-
risren|e ilma u sredn|im skolama brinula se udruga sredn|os-
kolskil proesora Iilm-Liclrbildarbeirsge-meinsclar der
Mirrelsclullelrer. Ausrri|ska vlada |e 193. g. i sluzbeno do-
zvolila korisren|e nezapal|ivog ilma na uskom ormaru i do-
ni|ela propise o zasrirnim m|erama ko|e mora|u poduzeri
skole ako prikazu|u ilm na zapal|ivo| vrpci. U minisrarsrvu
skolsrva osnovano |e od|el|en|e srerreicliscler Liclrbild-
Milon Mor|onovic zo vri|omo snimon|o o solo Mroclin
143
und Iilmdiensr ko|e se posebno brinulo o korisren|u obra-
zovnog ilma. Ovo od|el|en|e imalo |e vlasriru kinoreku u ko-
|o| |e 1931. godine bilo oko 3. m ilma. Redoviro su se
odrzavali seminari za ucirel|e ko|i su korisrili ilm u nasravi,
a vec 1925. godine riskani su i prvi prirucnici za korisren|e
ilma u nasravi (Iiln und Scbule).
U Svicarsko| |e 1921. godine radi unapreden|a skolske kine-
marograi|e osnovano drusrvo Sclweirzer Sclul- und Volk-
skino. Zadarak drusrva bio |e unapreden|e korisren|a ilmo-
va u skoli, osnivan|e vlasrire kinoreke, obrazovan|e ucirel|a i
sniman|e vlasriril poucnil ilmova. Organizirani su puru|uci
kinemarograi ko|i su za|edno s m|esnim ucirel|skim komisi-
|ama odabirali program za skole. Sredisn|a kinoreka u Bernu
imala |e 1927. godine 617 ilmova. Berlinski casopis Iiln
jur alle. Monatscbrijt jur Anateurkinenatorapbie 1933.
Codine pruza vise inormaci|a o sirini d|elovan|a drusrvo
Sclweirzer Sclul- und Volkskino nakon |ednog deserl|eca
d|elovan|a. Prema auroru napisa (M. V. H), drusrvo |e pove-
zano s Iilm Srudiom u Zriclu ko|e donosi um|ernicki viso-
kovri|edne ilmove i ro ne samo srare i nove poznare naslo-
ve, nego i rzv. neovisne, avangradne i eksperimenralne il-
move. Iilm Srudio okupl|ao |e kinoamarere (`Sclmalilma-
mareurgruppe` u ko|ima |e prema isrom izvoru bilo oko
4. clanova), organizirao obuku u sniman|u i orkupl|ivao
od n|il ilmove, re imao veliku ilmoreku za posudbu ilmo-
va. Ociro ovd|e se radi o |ednom prosirenom prisrupu medi-
|u ko|i |e obulvacao i razvi|an|e vlasrirog srvaralasrva i sire-
n|e ilmske kulrure u cemu |e odreden inreres nalazio i
Sclul- und Volkskino.
Svedska |e vlada godisn|im proracunom izdva|ala dio sred-
srava za sniman|e poucnil ilmova i opreman|e skola kino-
pro|ekrorima, a ucirel|i su sami vodili puru|uce skolske kine-
marograe i godisn|e obilazili i do srorinu skola.
U Cesko| |e brigu o kulrurnim i obrazovnim ilmovima vodi-
o Masarykuv lidovyclnovny usrav (MLU), s posebnom skol-
skom komisi|om za odabir ilmova i kinorekom u ko|o| |e
bilo oko 6 odabranil naslova.
Belgi|a |e vec 192. godine imala veliku kinoreku obrazov-
nil ilmova, a skole su bile dobro opreml|ene kinopro|ekro-
rima. Od 1932. godine u Bruxelesu d|elovala |e posebna or-
ganizaci|a Cine-Mundaneum ko|a se brinula o raspacavan|u
obrazovnil ilmova po ci|elo| zeml|i.
Komisi|a za obrazovni kulrurni ilm osnovana |e u Lnglesko|
1929. Codine, a 1932. godine svo|e |e zakl|ucke ob|avila u
publikaci|i Tbe Iiln in tbe National Iije. Na remel|u ril za-
kl|ucaka doni|er |e zakon ko|im su osigurana drzavna sred-
srva za osnivan|e sredisn|e ilmske usranove Bririsl Iilm In-
srirure (1933.). Insrirur se rrebao brinuri o c|elokupno| kine-
marograi|i, a posebno o proizvodn|i i korisren|u kulrurnil i
obrazovnil ilmova. Bio |e zaduzen da pripremi karalog svil
obrazovnil ilmova, a n|ilove popise ob|avl|ivao |e redoviro
u m|esecno| revi|i Sibt and Sound, ilmskom casopisu ko|i
pod isrim nazivom izlazi i danas. ]edan od zadaraka Bririsl
Iilm Insrirurea bio |e provoden|e isrrazivan|a o ur|eca|u ilma
na gledarel|e i unapreden|e korisren|a ilma u edukaci|i razli-
ciril dobnil i soci|alnil grupa.
Pariski Pedagoski muze| |e od 1921. godine dobivao drzav-
nu novcanu pomoc za voden|e kinoreke obrazovnil ilmova.
Muze| |e uskoro imao oko deser risuca ilmova, niz podruz-
nica po ci|elo| Irancusko|, zdruzenil u Idrarion narionale
des oices du cinma ducareur i povezanil s rancuskim
skolskim savezom. Prema inormaci|i ob|avl|eno| u casopisu
Iilnska retija, 1927. godine u Irancusko| su skole imale
oko 4. kinopro|ekrora, sro |e uz dobro opreml|ene sre-
disn|u i lokalne kinoreke omogucavalo redoviro korisren|e
ilma u nasravi.
4
1924. godine u Irali|i |e za za proizvodn|u obrazovnil ilmo-
va osnovana Unione cinemarograica educariva (Luce).
5
]av-
ni kinemarograi bili su duzni prikazivari ove ilmove, a po-
sebna pedagoska komisi|a odabirala |e ilmove za prikaziva-
n|e u skolama. Luce |e 1926. godine imala 25 pokrernil ki-
nemarograa sm|esrenil u auromobilima, a u skolama |e
1929. godine bilo oko 2. kinopro|ekrora.
U weimarsko| N|emacko| brinuo se za siren|e kulrurnog i
obrazovnog ilma Deurscler Bildspielbund, ko|i |e od 1927.
svake godine izdavao popis edukarivnil ilmova (Verzeic-
lniss deurscler Iilme, u redakci|i Walrlera Cnrlera). Ta-
koder se pozornosr posvecivala ilmu i na visokim skolama,
a vec 1926. godine osnovan |e Insrirur r Iilmwissensclar
u Berlinu. U izvanskolskom korisren|u obrazovnog ilma, u
N|emacko| su ponegd|e i dal|e d|elovala drusrva kao Bild
und Worr, Deurscle Cesellsclar zur Verbesserung der Kine-
marograie (Dresden), ili Mnclener Urania, ci|i preds|ed-
nik |e 1928. godine bio Tlomas Mann.
6
Dolaskom nacionalsoci|alisra na vlasr, u Coebelsovom mini-
srarsrvu propagande ilm dobiva posebno m|esro kao izlog
n|emacke kulrure i sredsrvo provoden|a |edne |edinsrvene
vol|e naroda, a ilmski aurori posebne obveze glede promi-
can|a drzavne ideologi|e Treceg Reicla, sro |e birno ur|ecalo
i na dal|n|u proizvodn|u kulrurnog i obrazovnog ilma u n|e-
macko| ilmsko| indusrri|i cenrralizirano| oko UIA-e. Codi-
ne 1934. doni|eri su zakonski propisi, ko|ima se ilm iz|ed-
nacava s drugim nasravnim sredsrvima u skoli, a za unapre-
den|e korisren|a ilma osnovana |e ilmska sredisn|ica Re-
Crloni ilm Konooc (12.}
iclssrelle r Unrerriclrsilm (ko|a |e imala 23 zemal|ske po-
druznice).
Slicnu ulogu ilm |e imao i u sov|ersko| Rusi|i. Od 1935. go-
dine za proizvodn|u obrazovnil, znansrvenil i vo|nil ilmo-
va iskl|ucivo |e bio zaduzen So|uzkino, a svaki plan za snima-
n|e ili scenari| morao |e dobiri odobren|e posebne sredisn|e
komisi|e. Na|vise pozornosri posvecivalo se sniman|u ilmo-
va o zaraznim bolesrima i cuvan|u zdravl|a. U nasro|an|u da
ilm dopre do sro veceg bro|a l|udi, 1927. godine u SSSR-u
|e, prema podarku iz cirirane kn|ige Tomasa Trnke, bilo 4.
987 kinopro|ekrora (od roga 3. 874 puru|ucil kinemarogra-
a), a 1932. godine ra| bro| |e narasrao na 13. 767.
No, na|rasireni|e organizirano korisren|e ilma u obrazovne
svrle bilo |e u SAD-u, zeml|i s na|razvi|eni|om kinemarogra-
i|om. Buduci da u SAD-u skolska piran|a regulira svaka sa-
vezna drzava, ro |e i korisren|e obrazovnog ilma razliciro u
po|edinim di|elovima SAD-a. U po|edinim drzavama piran|i-
ma obrazovnog ilma bavila su se razlicira udruzen|a, kao sro
|e prim|erice Kongres rodirel|a i ucirel|a u Kaliorni|i, Savez
americkil kn|iznica, Savez zenskil klubova i dr. Pocerkom
3-il godina prema srarisrici, oko 1% skola u SAD-u su-
sravno |e korisrilo obrazovne ilmove u nasravi. U gradovi-
ma |e ra| posrorak bio veci, pa |e isrovremeno u New Yorku
45% skola bilo opreml|eno kinopro|ekrorima. Dr. I. Dean
McClusky u kn|izi \isual Instruction, its \alue and its Needs
(1932.) proc|en|u|e da u SAD-u ima oko 35. kinopro-
|ekrora (vecinom 16 mm ormara) povrl onil u kinemaro-
graima. Zbirke obrazovnil ilmova nalaze se u skolama,
sveucilisrima, muze|ima, kn|iznicama i bez naknade se posu-
du|u. Neke od ovil zbirki speci|alizirane su za odredenu vr-
sru ilmova. Tako Carl Henry Davis Library u Milwaukee|u
ima zbirku o porodil|srvu, Sr. Paul Insrirure o general and
Applied Science zbirku indusrri|skil ilmova, Museum o
Modern Arr zbirku ilmova o um|ernosri. Neke skole snima-
|u vlasrire obrazovne ilmove. Tako skola u Milwaukee|u ima
preko 15 vlasriril ilmova iz biologi|e, ligi|ene i dr., dok su
suradnici Yale Universiry Press snimili seri|u ilmova Cbro-
nicles oj Anerica Ibotoplays, s pregledom americke povi|e-
sri od Kolumba do suvremenog doba.
Prvi karalog edukarivnil ilmova s popisom vise od 5 na-
slova ob|avl|en |e u SAD-u 191. godine, a od 1924. godine
ilmski m|esecnik Iducational Screen svake godine ob|avl|i-
vao |e popise edukarivnil ilmova pod naslovom 1.000 and
one i 8luebook oj Non-Tbeatrical Iilns. (Madsen, 1973. .
17)
Mnogo nesporazuma kroz ilmsku povi|esr bilo |e izmedu ki-
nemarograi|e i crkve. Medurim crkvene organizaci|e bile su
cesro i organizarori nam|enske ilmske proizvodn|e. Razma-
144
Crloni ilm /o||o o oobo, /o||o |z oobo (crloz P. Po, 12.}
Hrtatski jilnski ljetopis, 1+/1997.
145
rran|e ilma s karolickog gledisra dovelo |e 1928. godine do
sazivan|a I. medunarodnog ilmskog kongresa u Haagu, ko|i
|e raspravl|ao o ilmsko| cenzuri s karolickog gledisra i o za-
sriri karolickog morala od srernil ilmova. Za razliku od rog
kongresa ko|i polazi s resrrikrivnil pozici|a, drugi (karolicki)
kongres odrzan 1929. godine u Mnclenu, poduzeo |e
prakricne korake za siren|e ur|eca|a karolickog morala u
ilmskim d|elima. Kongres |e osnovao Medunarodni karolic-
ki ilmski ured sa s|edisrem u Parizu, radi propagiran|a il-
mova s karolickim vri|ednosrima. Dugogodisn|i ra|nik ovog
ureda bio |e kanonik ]osepl Reymond. Medurim, vec mno-
go rani|e, u Parizu se sniman|em ilmova nami|en|enil karo-
lickom odgo|u bavilo karolicko izdavacko poduzece Bonne
Presse. ]edan od prvil ilmova Bonne Presse bila |e pasi|ska
igra Ia Iassion de Nancy iz 194. godine, a inrenzivni|e se
ilmskom d|elarnoscu ovo poduzece bavi od 1913. godine.
Slicnu ulogu kao i Bonne Presse, u N|emacko| |e imalo po-
duzece Leoilm A. C. iz Mnclena, ko|e |e vodio dr. Lrnsr,
a za proresranrske skole i misi|e Lvangeliscle Bildkamer u
Berlinu. U SAD-u |edna od rakvil karolickil zaklada bila |e
Religious Morion Picrure Ioundarion, zarim Y. M. C. A.,
Morion Picrure Bureau, New York-Clicago, ili u New ]er-
sey|u Udruzen|e za vizualni odgo|, ko|e |e vodio R. Vinclell.
Siren|em inreresa za obrazovni ilm rasre i bro| ilmskil po-
duzeca speci|aliziranil za ovu vrsru nam|enskog ilma. Izme-
du dva rara ovom proizvodn|om airmirali su se Bririsl In-
srrucrional Iilm, Visual Lducarion Limired i Bririsl Cau-
monr u Veliko| Brirani|i, Parl (posebno svo|om produkci-
|om pod naslovom Parl Scolaire) i Caumonr u Irancusko|,
UIA u N|emacko|, re Lasrman Kodak Teacler Iilm, Lrpi Pic-
rures Consulranrs, Bell and Howell u SAD. Osim velikil
ilmskil poduzeca, bro|ni obrazovni ilmovi nasrali su ra-
dom srrucn|aka u ilmskim laborarori|ima raznil usranova i
poduzeca. U Luropi poznara |e bila proizvodn|a zdravsrve-
no-obrazovnil i medicinskil ilmova u rvornici Bayer, a vla-
srire ilmove proizvodili su i razni drzavni uredi, prim|erice
Unired Srares Bureau o Mines i Morion Picrure Bureau o
rle Narional Council, ili veliki koncerni kao sro su Ceneral
Llecrric Company, Wesrern Llecrric Company u SAD-u i dr.
Siren|e obrazovnog ilma u svakodnevno| praksi prarila su i
mnogobro|na empiri|ska isrrazivan|a n|egove recepci|e, psi-
loloskog i pedagoskog d|elovan|a i ur|eca|a na razlicire
srrukrure gledarel|a, a narociro na mladez. Na|vise rakvil
isrrazivan|a provedeno |e u SAD. ]edno od prvil velikil
isrrazivan|a ur|eca|a ilma na mladez provela |e izmedu
1928. i 1933. godine, skupina psilologa, sociologa i peda-
goga u okviru Payne Iundarion. Prema rom isrrazivan|u, vec
su u ro doba d|eca u kinemarograe odlazila u pros|eku |ed-
nom r|edno, urvrdeno |e da ilm ima snazan ur|eca| na mla-
dez, da ilmske slike d|elu|u uzbudu|uce, a razumi|evan|e il-
ma |e kod d|ece prilicno visoko (dvi|e rrecine u odnosu na
odrasle) (Trnka, 1935. . 15)
Zalagan|em preds|ednika korporaci|e Ploro-Play Apprecia-
rion Commirreea dr. W. Lewina, provedeno |e dvogodisn|e
ispirivan|e ur|eca|a ilma na mladez. Ispirivan|e |e provedeno
u 19 skola i 57 kinemarograa, a n|ime |e obulvacen 1. 871
ucenik. Posebna ispirivan|a o ilmu kao nasravnom sredsrvu
vodio |e dr. H. S. Prirclerr uz pomoc Carnegi|eve zaklade, re
proesori cikaskog, yalskog i kolumbi|skog svucilisra (Dani-
el C. Knowlron, Warren ]. Tilron, Wood).
Proesor cikaskog sveucilisra Irancis N. Ireeman, proveo |e
uz podrsku Lasrman-Kodak Company, isrrazivan|e u ko|em
|e sud|elovalo 11. ucenika i 23 ucirel|a. Izmedu osralog,
Ireeman |e eksperimenralno dokazao veci posrorak usva|a-
n|a znan|a uz pomoc ilma kao nasravnog sredsrva, nego
ucen|em klasicnim merodama (u zeml|opisu rezulrari su bili
33% visi, a u prirodopisu i izici 15% visi nego kod ucenika
ko|i su gradivo svladavali bez pomoci ilma).
Isrrazivan|a odnosa obrazovan|a i zvucnog ilma uz podrsku
Lrpi Picrures Consulranrs provodili su proesori Teaclers
College kolumbi|skog sveucilisra Lngellardr i Paul R. Morr,
re ]ames Brill i Laura Bridges iz Lrpi Picrures Consulranrs.
Lksperimenralna isrrazivan|a u sredn|im skolama za Payne
Iondarion vodio |e dr. Ldgar Dale
7
uz pomoc Narional
Commirree on Teacling Morion Picrure Appreciarion, a o
rezulrarima korisren|a ilma na visim skolama, isrrazivan|a |e
provodio Pedagoski akulrer larvardskog sveucilisra.
Prva isrrazivan|a odnosa ilma i obrazovan|a u Veliko| Brira-
ni|i porakla |e Imperial Lducarion Conerence, odrzana
1923. godine, ko|a se zalozila za uvoden|e ilma u nasravu,
a prvim isrrazivan|ima bavio se Plilporr s londonskog sveu-
cilisra. Ldinbursko skolsko vi|ece u suradn|i s Lducarional
Insrirure o Scorrland poraknulo |e 1932. godine isrrazivan|e
ucinka nasrave pomocu ilma u deser osnovnil, visil osnov-
nil i sredn|il skola, re u |edno| skoli za d|ecu zaosralu u ra-
zvo|u (ukupno su u isrrazivan|u resrirana 1. 872 ucenika u
dobi od 7-18 godina). ]edan od zakl|ucaka ovog ispirivan|a
bio |e da se veci rezulrari u nasravi pomocu ilma posrizu kod
man|e nadarene d|ece, nego kod d|ece s visim srupn|em in-
religenci|e. U Middlesexsu izvrseno |e isrrazivan|e u ko|em
su sud|elovala 3. 62 ucenika i 186 ucirel|a, o rome kakav
rreba biri nasravni ilm. Skolski odbor Clasgova ispirivao |e
1932. i 1933. godine ucinke ilma u nasravi rako da su ispi-
ranici podi|el|eni u dvi|e grupe. u |edno| se nasrava odvi|ala
uz pomoc ilma, a u drugo| klasicim merodama. Radi kon-
rrole rezulrara, ci|eli pokus |e ponovl|en rako da su ispirani-
ci podi|el|eni u rri grupe. U dvi|e |e grupe u obradi gradiva
korisren ilm, a ucenici u rreco| grupi svladavali su gradivo
na klasican nacin. U zakl|uccima ovil isrrazivan|a ne urvrdu-
|e se samo korisr ilma u nasravi (veci srupan| usva|an|a gra-
diva), vec se upucu|e na ro kakav rreba biri ilm da bi bio do-
bro nasravno sredsrvo i na ko|i nacin se rreba korisriri u na-
sravi. Kaze se da ilm rreba biri logican, reksr |asan, a u ze-
ml|opisnim ilmovima, gd|e |e ro porrebno, rreba u ilm
uklopiri crrez. Nasravni ilm ni|e zabavni ilm, vec rreba biri
usredorocen na gradivo ko|e ob|asn|ava na |asan, logican i
krarak nacin. Zbog roga se preporuca da nasravni ilm ne
bude duzi od 1 minura, a ri|ekom nasrave dobro ga |e dva
pura prikazari. Usp|el poucavan|a purem ilma ovisi o kvali-
reri ilma i ilmske opreme, ali i o merodicko| i relnicko| pri-
preml|enosri ucirel|a za korisren|e ovog nasravnog sredsrva.
(Trnka, 1935. . 21-22)
Isrodobno s ovim eksperimenralnim isrrazivan|ima u svi|eru
|e nasrala i opsezna srrucna lirerarura o obrazovno| vri|edno-
sri ilma i mnogim aspekrima d|elovan|a ilma na mladez.
Razne usranove i drusrva pedagoga (kao sro |e bila becka
udruga ucirel|a Das Sclulkinobund) zalazu se i poricu reori|-
sku razradu didakrickil i merodickil piran|a korisren|a ilma
u skoli. Toms Trnka navodi cirav niz d|ela ko|a se odnose
na ovu problemariku, a izdana su do pocerka dvadeseril go-
dina. Medu n|ima su, samo u razdobl|u od 1916.-193. go-
dine i sl|edeci naslovi.
Hermann Lempke. Die kinenatorapbiscbe Unterricbtsstunde
(Lipsko, 1916.);
P. Knospe. Der Kinenatorapb in Dienste der Scbule (Halle,
1919.);
Konrad Lange. Das Kino in Geenuart un Zukunjt (Srurrgarr,
192.);
Z. C. Askinari. Iutujici lidota nazorna skola t Iodkarpatske Rusi
(Uzilorod, 1923.);
L. Beyuss, A. Kossowsky. Das Kulturjilnbucb (Berlin, 1924.);
I. Lampe. Der Iiln in Scbule und Ieben (Berlin, 1924.);
I. Cizar. Skolni kinojiln a jebo tyznan t natenatice (Plzen, izda-
n|e aurora);
D. Hawel. Iraxis des Iicbtbild-Unterricbts (Breslau, 1925.); Iiln
und Scbule (Bec, 1925.) Der Iiln als Iebrnittel (Bec, 1928.);
]. Marclanr. Tbe Cinena in Iducation (London, 1925.);
L. Savary. Ie cinna et lcole (Lausanne, 1925.);
Heinricl Iuclsig. Rund un den Iiln (Bec, Deurscler Verlag r
]ugend, 1929.).
Die Internationale Iebrjilnscbau 3-il godina rakode oku-
pl|a niz pedagoga, ko|i na srranicama casopisa razradu|u me-
rodiku i didakriku ilma. Medu mnogim pedagozima ko|i su
kasni|e pisali o ilmu, spomenimo u Ausrri|i Heinricla Iuc-
lsiga, u Irali|i Lodovica Cremasclia (193. godine ob|avio
kn|igu Ie proiezioni luninose nella scoula), a u Span|olsko|
]. Domingueza Berruera, proesora Nacionalnog pedagos-
kog insrirura u Salamanci (s reksrom Iedaoie, Irziebun
und Dicbtun in Iiln, rakoder 193. godine).
8
Na remel|u empiri|skil ispirivan|a recepci|e ilma, rrideseril
godina po|avl|u|u se i srrucni radovi nasrali nakon provede-
nil isrrazivan|a.
I. N. Ireeman. \isual Iducation (Universiry Clicago Press, 1924.);
Daniel C. Knowlron, Warren ]. Tilron. Motion Iictures in History
Teatcbin (Yale Universiry, 1929.);
Ir. Consirr. Tbe \alue oj Iilns in tbe Teatcbin oj History (Lon-
don, 193.);
V. C. Arnspringer. Measurin tbe Ijjectiteness oj Sound Iicture as
Teacbin Aids (Columbia Universiry, 1933.);
Irederick L. Davereux. Tbe Iducational Talkin Iicture (Clicago
Universiry, 1933.);
Alice Misclell Miller. Cbildern and Moties (Universiry o Clicago
Press, s. d.).
Po|edine komisi|e srrucn|aka ko|e su osnivane bilo na zalr|ev
drzavnil organa, bilo srrucnil udruzen|a (na|cesce) sociolo-
ga, pedagoga i psilologa i raznil lumanirarnil zaklada i
duze vri|eme proucavale razne aspekre ur|eca|a ilma na ra-
146
Prizor iz ilmo Coso|co (1. lvo|ic, 13C.}
147
zlicire soci|alne i dobne grupe gledarel|a, re isrrazivale mo-
gucnosri korisren|a ilma u odgo|u i obrazovan|u, ob|avl|iva-
le su izv|esra|e o rezulrarima do ko|il su dosli u svo|em pro-
ucavan|u ove problemarike. Tako |e u Londonu 1932. godi-
ne ob|avl|en Raport oj tbe Connision on Iducational and
Cultural Iilns. U SAD-u |e isre godine ob|avl|en Raport oj
tbe ICC Iducation Conittee pod nazivom. Scbool Cbildern
and tbe Cinena, a Ceorg Waslingron Universiry 1933. go-
dine ob|avl|u|e Sound Motion Iictures as a Iactor in Iduca-
tion. Raport oj tbe Sound Motion Iicture Denonstration
Held at Geor vasbinton Unitersity.
Problemarikom edukarivnil ilmova bavi se i vise srrucnil
casopisa, ko|i ob|avl|u|u srrucne clanke i redovire karaloge
obrazovnil ilmova. Uz cirirani Die Internationale Iebr-
jilnscbau, ro su, prema Tomsu Trnki oko 1935. godine.
Der 8ilduart (Berlin);
Cin-Docunent (Reboul, Loire);
Ie cinopse (Pariz);
Motion Iictures Iducational and Industrial (Waslingron);
SibtSound (London);
Tbe Iducational Screen (Clicago);
\isual Instructional Screen (Lawrence, Kansas);
Iiln a diapositit (prilog Cesk ostety, Prag).
U svezi s rime rreba israci da u nizu zemal|a do 3-il godina
ilm posra|e predmerom proucavan|a na raznim visokim sko-
lama i akulrerima, a na europskim i americkim sveucilisrima
sve cesce se sr|ecu dokrorari znanosri obranom rema iz razli-
ciril aspekara kinemarograi|e i ilma. Prema inormaci|ama
u Iilnskoj retiji, ko|a |e povremeno ob|avl|ivala izvarke iz
obran|enil diserraci|a na n|emackim akulrerima, na|cesce se
radilo o remama ko|e su obradivale pravne i ekonomske as-
pekre kinemarograske d|elarnosri, ali i iz inrerpreraci|e ilma
kao um|ernosri.
9
O rasprosrran|enosri odgo|nog i nasravnog ilma sv|edoci
podarak da |e pariska Compagnie Universelle Cinmaro-
graplique imala 193. godine kinoreku sa 6 naslova na-
sravnil ilmova, a u godisn|em karalogu nasravnil ilmova
proizvedenil u svi|eru bilo |e obulvaceno 2. naslova.
1
Mnogobro|ne vrsre nam|enskil ilmova ko|i se mogu korisri-
ri u nasravi, Internationale Iebrjilnscbau razvrsrava u sl|e-
dece skupine. ilmovi o ligi|eni, soci|alni ilmovi, kulrurni
(puropisni, olklorni, ernograski) i znansrveni ilmovi (bio-
loski, medicinski, kirurski), ilmovi za um|ernicki odgo|, in-
dusrri|ski ilmovi, ilmovi za izbor poziva, poliricki i poliric-
ko-povi|esni ilmovi.
Flm u hrveIskm skoleme od 1919.-1941.
(Skolski kinemarograi (1926.) Opreman|e skola pro|ekci|-
skim apararima Zagrebacka posudionica obrazovnil il-
mova Prve merodicke upure za korisren|e ilma u nasravi)
Usporedo s raspravama o odgo|nom i cudorednom ur|eca|u
|avnil kinemarograa i u Hrvarsko| |e |acala spozna|a o po-
rrebi srvaran|a uv|era za inrenzivni|e korisren|e vizualnil me-
di|a, posebno ilma, kao odgo|nog i obrazovnog sredsrva, a
ro |e znacilo odva|an|e ilma od komerci|alne kinemarograi-
|e, osrvarivan|e pedagoskog nadzora nad sniman|em ilmova
prim|erenil d|ec|em uzrasru, psiloloskim osobinama recipi-
|enra i merodickim nacelima. ]edan od oblika rakvog pribli-
zavan|a kinemarograi|e d|ec|em uzrasru bilo |e orvaran|e
speci|aliziranil d|ec|il kinemarograa, a drugo, radikalni|e
r|esen|e, uvoden|e ilma u skolu i nasravu.
Tako su se i u lrvarskim skolama nakon krarkorra|nil poku-
sa|a organiziran|a ilmskil pro|ekci|a u speci|aliziranim d|ec-
|im kinemarograima (1918.-1922. godine) inrenzivni|e po-
celi srvarari mareri|alni uv|eri za uvoden|e ilma u nasravu,
cim su se srekli neki uv|eri za ro u porarnom vremenu ko|e
su prarili snazni gospodarski i poliricki porresi.
Prvi podaci o nasro|an|ima da se ilm susravni|e uvede u na-
sravu zagrebackil gradanskil skola i gimnazi|a, u sacuvano|
arlivsko| gradi, darira|u iz 1922. i 1923. godine, kada |e
Ravnarel|srvo kral|evske rrgovacke akademi|e u Zagrebu sa-
zvalo sasranak ravnarel|a svil zagrebackil sredn|il skola,
radi razmarran|a mogucnosri osnivan|a skolskog kinemaro-
graa. Sa sasranka upucen |e dopis pokra|insko| upravi za
Hrvarsku i Slavoni|u, Od|el|en|e za prosv|eru i v|ere u ko|em
se rrazi nabava aparara za kinemarograi|u i skioprikonske
snimke ko|i bi sluzili kao sredsrvo za popunu i raz|asn|en|e
reori|ske obuke u kemi|i, kemi|sko| relnologi|i, poznavan|u
robe, prirodnim znanosrima, ligi|eni, zeml|opisu i povi|e-
sri. Prema dogovoru ravnarel|a, novac porreban za nabavku
porrebnil aparara (5. dinara) skupio bi se od ucenika.
11
Skole su pocele prikupl|ari novac, ali se ureden|e skolskog
kinemarograa oduzilo, pa 1926. godine dolazi do novog
dogovora don|ogradskil sredn|oskolskil zavoda s Oblasnim
odborom Crvenog kriza o za|ednickom osnurku skolskog ki-
nemarograa. Tada |e sklopl|en ugovor ko|im se urvrdu|e za-
|ednicko osnivan|e i korisren|e kinemarograa ko|i ce biri
ureden u skolsko| kapeli I. realne gimnazi|e. Na osnovi rog
ugovora pocerkom skolske godine 1926./1927. za|ednickim
sredsrvima (Crvenog kriza i prikupl|enim ucenickim nov-
cem) kupl|ena |e porrebna oprema za skolski kinemarogra.
12
Kino |e uvedeno u bivso| skolsko| kapelici, a za|ednicki su ga
korisrile don|ogradske sredn|e skole za pro|ekci|e ilma u
svezi s nasravom i Oblasni odbor CK za ilmske pro|ekci|e
nami|en|ene zdravsrvenom obrazovan|u mladezi izvan nasra-
ve.
Moloci|o noslovo zo ilm o sosici (Do bo|o, K. 8rosslor, 131.}
Prvi skolski kinemarogra u pucko| skoli orvoren |e rek go-
dinu dana kasni|e, 1928. godine, u D|ecacko|, m|esoviro| i
segrrsko| skoli na Kaprolu.
U Spomenici re skole, vec |e skolske godine 1925./1926.,
ravnarel| prvi pura zapisao da |e skolska mladez, da uporpu-
ni svo|e znan|e, za vri|eme skolske godine, svakil pernaesr
dana pos|ecivala svo| kino. Isra konsraraci|a zabil|ezena |e
i sl|edece skolske godine. Ni|e |asno o ko|em kinu se radi (da
li d|ec|im predsravama u nekom od gradskil kinemarograa,
pro|ekci|ama u skoli ili pro|ekci|ama u realci), ali |e vri|edno
zabil|eziri ova| podarak ko|i ukazu|e na redovirosr poladan|a
ilmskil pro|ekci|a vezanil uz skolske obveze ucenika. Osim
ovil pro|ekci|a svakil pernaesr dana, ravnarel| u svome iz-
v|esra|u spomin|e i posebna predavan|a ko|a |e skolski li|ec-
nik dr. ]. Monrina uz prikaze i rumacen|a na ilmu svaki
r|edan drzao u skoli.
13
Takvo redoviro korisren|e ilma u po|edinim skolama, rezul-
riralo |e orvaran|em sralnog skolskog kinemarograa u puc-
ko| skoli na Kaprolu. Naime, u izv|esra|u za skolsku godinu
1928./1929., ravnarel| skole Iran Luka Bozic zapisao |e da
|e na n|egovu molbu ...ureden skolski kino, re |e bilo sveca-
no orvoren|e 1. lisropada 1928. godine. Vri|ednosr ureda|a
iznasa 65. dinara.
Prim|eri ra dva skolska kinemarograa |edan zabil|ezen u
arlivsko| gradi Pov|erensrva za prosv|eru Zagrebacke obla-
sri, drugi u skolsko| spomenici nisu izuzeci, vec porvrdu|u
da |e doslo drukci|e vri|eme u ko|emu skole ilm prilvaca|u
kao nuzno nasravno sredsrvo. To pokazu|u podaci iz roga
doba o nabavci ilmske opreme za skole, kao i pocerak vla-
srire nacionalne proizvodn|e obrazovnog ilma.
U Hrvarsko| su ovi pokusa|i modernizaci|e nasrave u puckim
i sredn|im skolama vezani za vri|eme kada |e Sr|epan Radic
bio minisrar prosv|ere Kral|evine SHS, a inrenzivirane su u
vri|eme kad su oblasne skupsrine krarkorra|no imale relariv-
no velika samoupravna prava. Tada |e, u razdobl|u od 1927.
do 1928. godine u Oblasno| skupsrini Zagrebacke oblasri
(ko|a |e obulvacala veci dio Hrvarske), vecinu imao HSS, a
preds|ednik n|enog izvrsnog odbora bio Sr|epan Radic. To |e
u|edno i vri|eme kada |e nacelnik Minisrarsrva zdravsrva An-
dri|a Srampar, inici|aror osnivan|a Skole narodnog zdravl|a,
ko|a ce niz godina biri nosirel| proizvodn|e obrazovnog il-
ma u Hrvarsko|. Tada oblasna skupsrina preko svog pov|e-
rensrva za skolsrvo odobrava prva sredsrva za opreman|e
skola kinopro|ekrorima. U |ednom izv|esra|u Skole narod-
nog zdravl|a izni|er |e i konkreran podarak da |e 1927. godi-
ne Oblasna samouprava nabavila oko 1 porrabilnil Lmpi-
re-aparara za pro|iciran|e ilmova.
Takvu poliriku nasravila |e i Savska banovina. Tako |e Pro-
sv|erno od|el|en|e Savske banovine 193. godine nabavilo i
usrupilo osnovnim skolama u 25 korara komplerni rucni ki-
noaparar Honylron-Bursaler (Burscler) Lmpir Model A za
3 m ilma i dinamo-agregaror za 8 Volra/35 Ampera.
14
Cil|
|e re akci|e bio da barem |edna skola u svakom koraru ima
vlasriri kinopro|ekror s agregarom, radi prikazivan|a obra-
zovnil ilmova d|eci i odraslima. Sroga se u ru akci|u ukl|u-
cila i Skola narodnog zdravl|a ko|a |e uz zdravsrvenoobra-
zovne ilmove skolama na raspolagan|e sravila i svo|il 3
pokrernil kinopro|ekrora opreml|enil agregarom. Prema
skolskim izv|escima, 1931. godine banska uprava nabavila |e
novil 6 kinoaparara za skole, a 1932. godine |os 1 garni-
rura. Codine 1938. su prema podacima u arlivskim doku-
menrima osnovne skole imale 65, a gradanske skole i gimna-
zi|e 34 kinopro|ekrora. Sve ro ukazu|e na sve vecu moguc-
nosr korisren|a ilma u nasravi, ko|a |e omogucena podrskom
prosv|ernil vlasri, ukl|ucivan|em raznil udruga u porican|e
korisren|a ilma u obrazovnim akci|ama (prim|erice Crvenog
kriza, c|elokupne zdravsrvene sluzbe, lumanirarnil udruga i
dr.), no povrl svega ra| pozirivan razvo| porvrdu|e srvaran|e
vlasrire nacionalne proizvodn|e obrazovnog ilma upravo u
ro doba.
U mnogome su vecem korisren|u ilma u obrazovan|u pripo-
mogle i relnoloske prom|ene ko|e su omogucile korisren|e
ilma po prilvarl|ivim ci|enama. Posebno |e po|ava Parl-
ove subsrandardne 9. 5 mm ilmske vrpce 1922. godine i
pro|ekrora za ra| ormar godinu dana kasni|e ur|ecala na si-
ren|e ilma i u siromasni|im kra|evima. Iilm prvi pura posra-
|e ci|enom prilvarl|ivo nasravno sredsrvo dosrupno skolama,
pa cak i po|edincima. Ta |e ilmska relnika malil dimenzi|a
i prilvarl|ive ci|ene ilm preni|ela iz kinemarograske dvora-
ne u skolske ucionice i obirel|ske domove omogucu|uci male
kucne pro|ekci|e. Parl razvi|a posebnu produkci|u ilmova
Parl Scolaire sniml|enil na uskom 9, 5 mm ilmskom or-
maru, ko|i se zbog veceg bro|a kopi|a proda|u po nisko| ci|e-
ni, ili se |ednosravno posudu|u u speci|aliziranim posudioni-
cama i u dosra su siroko| prim|eni.
Speci|alizirana rakva posudionica ilmova 9. 5 mm ormara
u Zagrebu bilo |e poduzece Kinoor u Cundulicevo| 7, ko|u
su oko 193. godine osnovali Heinricl Sussin i Tasa Suba-
sic. Posro|an|e posudionice ilmova samo po sebi porvrdu|e
koliko |e ilm vec bio prosiren medi|, re su vlasnici ilmske
zbirke mogli racunari na dovol|an bro| korisnika da podmi-
re svo|e rroskove i osrvare odredenu zaradu.
U karalogu ilmova, ova posudionica nudila |e 1. 254 naslo-
va igranil, crranil i dokumenrarnil ilmova na 9. 5 mm
ilmsko| vrpci (i neznaran bro| ilmova na 16 mm vrpci),
medu ko|ima |e velik bro| znansrvenopopularnil i poucnil
(puropisnil, ernograskil, religi|skil, ligi|enskil i zdravsrve-
nil ilmova) rvrrki Parl i Bonne Presse iz Pariza.
Prema srrukruri na|vise |e bilo dokumenrarnil ilmova (663
ili 53%), zarim igranil (475 ili 38%) i animiranil (93 ili 7,
4%)
Iilmovi su bili razliciril duzina (od 1, 2 i 1 merara), ali
il |e na|veci bro| sniml|en u duzini od 1 i 2 m, dakle pri-
m|erene duzine za korisren|e na pro|ekci|ama u nasravi.
U ro| su se posudionici za male kucne pro|ekci|e mogli uz
poucne, znansrvenopopularne naruciri i zabavni ilmovi, pa
rako izmedu osralil i ilmovi Maksa Lindera i Clarlesa Cla-
plina, kao i Kabinet doktora Caliarija (Roberr Wiene,
1919.) ili ilmovi Irirza Langa Nibelunzi (1924.) i Metropo-
lis (1927.) sro posredno ukazu|e da |e posudionica ilmo-
va imala i odredenu ulogu u siren|u ilmske kulrure.
Medu znansrvenopopularnim ili poucnim ilmovima, nalaze
se ilmovi puropisnog i ernograskog sadrza|a, ilmovi o zi-
148
vorin|ama, l|udskom radu (pol|od|elsrvo, srocarsrvo, indu-
srri|a), kao i ilmovi o raznim namernicima, uzrocnicima bo-
lesri i samim bolesrima sve naslovi poznari i iz dokumen-
raci|e zdravsrvenil usranova ko|e su u ro doba korisrile sli-
kopis kao promidzbeno sredsrvo. Stjenica, Konarac, Muba i
njen raztoj, Mikrobi u todi, Kako se lijece znijini ujedi, 8ak-
cili kolere, Malarija, Krt, Tuberkuloza.
U karalogu se nalazi 29 ilmova lrvarske proizvodn|e sni-
ml|enil na 9. 5 milimerarsko| vrpci. Od roga 16 |e ilmova
bez oznake proizvodaca (vode se kao produkci|a Kinoora, a
na|v|ero|arni|e su orkupl|eni od raznil samosralnil snimare-
l|a). To su krarke ilmske zaniml|ivosri (zurnali), snimci ak-
rualnil dogada|a (Iubaristicki konres u Zarebu), puropisni
ilmovi (Maksinir, Zareb, Osijek, Izlet na Kalnik, Kroz
Iiku). Za 13 |e ilmova zapisano da su sniml|eni po nalogu
kr. banske uprave Savske banovine, pol|oprivredno od|el|e-
n|e,
15
sro |e prvi podarak o akrivnom sud|elovan|u banske
uprave u inanciran|u proizvodn|e nam|enskog ilma. Svi ovi
ilmovi u lrvarsko| ilmsko| lisroriograi|i porpuno nepo-
znari nami|en|eni su unapreden|u pol|oprivrede (Rezidba
tinote loze, Slike iz napredno peradarstta, Oranje trakto-
ron, jedan dan na dobru Satske banotine 8ozjakotina i dr.).
Pozirivan odnos prema ilmu kao obrazovnom sredsrvu
ogleda se i u pedagoskim raspravama o ulozi ilma u nasra-
vi, pa Mi|o Iila|dic u reksru Nacelo zornosti i trijednost kina
u obucatanju (1927.), samo uspur spomin|e desrrukrivno
d|elovan|e |avnil kinemarograa, da bi ci|elo poglavl|e svo|e
rasprave posverio pozirivno| ulozi ilma u osrvarivan|u zor-
nosri nasrave i prvim merodickim upurama o nacinu n|ego-
va korisren|a. (Iila|dic, 1927. . 6-7/179-184, 8-9/256-259)
Poziva|uci se na povi|esni razvo| nacela zornosri u pedagos-
ko| reori|i (od Rarkea i Komenskog do Pesralozzi|a i Ir-
bela), re na eksperimenralna isrrazivan|ima Wundra, Meu-
manna i Srerna i povezu|uci il sa suvremenim pokrerom
radne skole, Iila|dic svo| povi|esnoreori|ski uvod zakl|ucu|e.
Moze se reci da |e nase na|opceniri|e ucilo slika. Piramo,
kako da |e uporri|ebimo Ako |e mozes oziv|eri i uvecari,
onda si dobro ucinio. Ovamo pripada skioprikon, srereo-
skop, pro|ekroskop, megaskop i kino...
16
U srvarno| obuci
moze nam biri od vanredne pomoci kino, ro remek-d|elo
moderne relnike izgradeno pred nekoliko deceni|a. Tu
nam se prikazu|u ob|ekri pa i razlicni prizori bol|e, negoli
bismo il mogli zapaziri gleda|uci il izbliza... Zaro smi|e-
mo reci, da |e kino s ilmom danas na|savrseni|e ucilo svo-
|e vrsre, premda pripada u red surogara sa svo|im slikama
i prizorima. (Iila|dic, 1927. . 179-184)
Uz konsraraci|u da za ilm prisra|e sro i za vodu i varru. kad
sluze dobro |e, a kad gospodare zlo |e, Iila|dic navodi da
posro|e posebne rvornice za cisro pedagoske ilmove, ko|i
mogu imari dvi|e svrle. uzgo|nu ili obucnu. Zalaze se za
izradu vlasriril speci|alnil skolskil ilmova (|er srrani ilmo-
vi ne mogu prariri nasravnu osnovu i cil|eve lrvarskil sko-
la), a u rome bi rrebala pomoci ucirel|ska organizaci|a. Tako-
der bi rrebalo osposobiri kinooperarere ko|i bi u prvo vri|e-
me purovali od skole do skole i prikazivali ilmove.
U oc|en|ivan|u ilma kao sredsrva za posrizan|e zornosri na-
srave, Iila|dic se rakoder poziva na |ak ur|eca| ilma na duse
gledarel|a. On rvrdi da ilm da|e nove zorove, ko|e drukci|e
ne bismo mogli doziv|eri (npr. upoznavan|e udal|enil kra|e-
va); kinom se ri|esava piran|e prosrora i vremena, re nam
v|erno prikazu|e razlicne po|ave i procese, radn|e iz zivora
svil doba i m|esra na svi|eru rako sugesrivno, da se ne opaza
razlika od prave zbil|e.
Pozirivno |e da ilm porencira pazn|u i zaniman|e, re siri
d|ec|e iskusrvo. Za razliku od Davorina Trsren|aka, Iila|dic
rvrdi kako kino obogacu|e inrelekr zorovima i po|movima,
d|elu|e na emoci|e i razvi|a u neko| m|eri i vol|u. Pa iako
ilmska slika ni|e pravi predmer, vec n|egov surogar, ilm |e
ipak na|bol|e pomagalo zorno| obuci, posebno na visim srup-
n|evima nasrave (ko|a se vise ne remel|i na zavica|no| nasra-
vi, gd|e su pravi predmeri dosrupni). U skladu s radnom pe-
dagogi|om Iila|dic navodi i slabe srrane kinemarograskil
pro|ekci|a.
brza izm|ena zorova, zbog cega |e zapazan|e nedosrarno, re
posro|i mogucnosr razvi|an|a povrsnosri;
mirovan|e d|ece za vri|eme pro|ekci|e i angaziran|e samo
|ednog os|erila (oka), um|esro svil os|erila.
Za re mane kinemarograa Iila|dic nalazi i li|eka. kod izrade
ilmova vri|edne ob|ekre rrebalo bi prikazivari zasebno, a
scene usporiri; ilmovi rreba|u biri krarki, a duze ilmove
moze se prekidari pauzama, rumacen|ima ili dopun|avari
glazbom.
Svo|e razmarran|e ilma kao nasravnog sredsrva auror reksra
zavrsava vrlo oprimisricno.
Bas u romu sro imade u sebi veliku snagu i sugesrivnosri
i zornosri, ko|a |e siguran uv|er usp|esne obuke, n|egova |e
velika vri|ednosr i sigurna buducnosr. Izmedu svil dosa-
dasn|il ucila na|bol|e zadovol|ava pedagoske principe, ko-
|il se usp|esna obuka mora drzari i sav svo| rad na n|ima
zasnivari... Kad bi nam kino mogao svo|e slike prikazivari
i u bo|ama, kao sro il u prirodi zapazamo, na prirodnina-
ma, onda bi nam znacio |os vise, |er bi i zornosr bila |aca.
Kad bi se rome dali koordinirari glasovi i mirisi, onda, bi-
l|e, bili bismo na vrluncu. Mozda ce i ro |os doci!
Flm keo sredsIvo u borb proIv xeosIelosI
soc[eleh bolesI
(Soci|alne posl|edice prvog sv|erskog rara Pokrer soci|alne
medicine i prim|ena ilma u edukaci|i Pokrer soci|alne me-
dicine u Hrvarsko| Zdravsrvene usranove i kinemarograi)
Prvi sv|erski rar u mnogome |e promi|enio poloza| ilma i
ur|ecao na n|egovo nam|ensko korisren|e u velikim propa-
gandnim i odgo|nim akci|ama. Prvi pura drzava mobilizira
ilmske d|elarnike i preuzima inanciran|e i konrrolu velikog
di|ela ilmske proizvodn|e oruzani sukob prari i propagan-
dni rar u ko|em se obilno korisre prednosri pokrernil slika.
Zaracene zeml|e osniva|u posebne |edinice orograa i ilm-
skil snimarel|a ko|i sluze u izvidan|u i sniman|u srrareskil
ob|ekara, sniman|u vo|ne dokumenraci|e i pri|e svega u srvar-
n|u ilmskil zurnala ko|ima rarna zbivan|a posra|u dosrupna
sirokim masama gledarel|a u pozadini ronre. U Irancusko|
vo|sci osnovana |e Section Cinnatorapbique de larnee
(danas Sertice Cinnatorapbique des Arnees), u ko|o| d|e-
149
lu|u bro|ni orograi i ilmski snimarel|i, Oskar Messrer po-
cin|e sniman|em prvil n|emackil zurnala, a Ludendor
1917. godine (s glavnicom od 25 mili|una maraka), da|e po-
rica| osnivan|u UIA-e radi u|edin|en|a n|emacke slikopisne
proizvodn|e kako bi se ilmom lakse suzbi|ala nepri|arel|ska
promidzba. (Kreimeier, 1992.)
Medurim, ilm se osim u vo|ne i promidzbene svrle pocin|e
korisriri i u prvim velikim organiziranim akci|ama ligi|enske
propagande medu vo|nicima. Prakrican porica| ligi|ensko|
promidzbi sirokil razm|era rreba povezari s americkim isku-
srvima i praksi u korisren|u ilma u obrazovan|u. Naime, ove
akci|e vode vo|ne sanirerske sluzbe uz pomoc Crvenog kriza
a kako iznosi I. Royon, predsravnik promidzbene sluzbe
Lige drusrava Crvenog kriza ulaskom SAD-a 1917. godine
u rar, zapocele su vo|ne sanirerske sluzbe, ligi|enska drusrva
i americki Crveni kriz veliki ligi|enski rar (Hygieneel-
dzug), ilmovima ko|i su za ru nam|enu posebno sniml|eni u
SAD-u i korisreni u odgo|nom d|elovan|u u vo|nim |edinica-
ma. (Royon, 193. . 588)
Nakon rara re su akci|e nasravl|ene i u mirnodopskim uv|e-
rima medu civilnim sranovnisrvom. Tako |e prema |ednom
izvoru, u N|emacko| od 1918. godine do drugog sv|erskog
rara sniml|eno oko 7 medicinskil ilmova. Velik dio ovil
zdravsrvnoedukarivnil i insrrukrivnil ilmova posveceni su
raznim bolesrima, a na|cesce malari|i i ruberkulozi.
(Sclmidr, 1995. . 82-84)
Prvi sv|erski rar razorkrio |e svom zesrinom surovu zbil|u
gospodarske i soci|alne zaosralosri na|veceg di|ela sranovnis-
rva ko|e |e podni|elo rerer rara. Cospodarsku iscrpl|enosr
prarili su zesroki soci|alni pokreri i nemiri (uz revoluci|u u
Rusi|i, sov|erska republika Bele Kuna u Madarsko|, soci|alni
nemiri u N|emacko|, zeleni kader u Hrvarsko|), a sve |e
prarila nezaposlenosr i glad prosirena u mnogim di|elovima
svi|era, ko|a ni|e zaobilazila (narociro u doba velike gospo-
darske krize 1929.-1933. godine), ni na|razvi|eni|e zeml|e.
Siromasrvo i neislran|enosr olaksali su siren|e ruberkuloze,
epidemi|a zaraznil bolesri i ovisnosri ko|e su larale medu
na|siromasni|im di|elovima pucansrva.
U Spomenici d|ecacke, m|esovire i segrrske skole na Kaprolu
porarnil se godina ponavl|a|u zapisi o ucenicima umrlim od
plucnil i zaraznil bolesri, a lumanirarna drusrva kao sro |e
bila Prelrana sve do rrideseril godina organizira|u |avne ku-
lin|e i masovnu prelranu siromasnil ucenika i gradana.
17
To
sran|e bi|ede, rasulo doradasn|il drusrvenil vri|ednosri i so-
ci|alnog reda, nalazi svo| izraz u kn|izevnosri i likovnim
um|ernosrima. Ceorg Crosz radi 1918. godine u casr p|esni-
ka Oskara Panizzea ekspresionisricku sliku rara i suvremene
porarne bi|ede i, opisu|uci svo|e radasn|e emoci|e, 193. go-
dine o n|o| kaze.
Hrio sam proresrirari proriv ovog svi|era uza|amnog raza-
ran|a... bio sam ispun|en mracnim proresrom. Vidio sam
leroizam... ali ra| mi se leroizam cinio sli|epim. Vidio sam
bi|edu, glad, kukavicluk, grozoru. Tad sam naslikao veliku
sliku. obnoc, mracnom ulicom prolazi paklena povorka
onecov|ecenil likova, ko|il lica predsravl|a|u Alkolol, Si-
ilis i Posasr. ]edan lik rrubi, drugi vice `lura` popur papi-
ge. Nad rom gomilom |ase Smrr na crnom li|esu kosrur
kao izravni simbol. Slika se nadovezala na mo|e prerke,
Boscla i Breuglela. Oni su rakoder ziv|eli u praskozor|u
nove epole i oblikovali n|en izraz. Naslikao sam ra| pro-
resr proriv polud|elog cov|ecansrva.
18
Medu prvima ko|i su os|erili porrebu radikalnil prom|ena i
soci|alizaci|e brige o uv|erima zivora na|siril slo|eva pucan-
srva, bili su li|ecnici ko|i su vec pred prvi sv|erski rar poceli
uvidari da rradicionalna i skupa kurarivna medicina s malim
bro|em li|ecnika sm|esrenim na|cesce samo u gradovima i ve-
cim nasel|ima ni|e dorasla problemima ko|e su donosile so-
ci|alne prom|ene izazvane indusrri|skim razvirkom. ]acala |e
spozna|a da se bez akrivnog d|elovan|a zdravsrvene sluzbe u
mi|en|an|u gospodarskog, soci|alnog i ligi|enskog sran|a ci-
rave populaci|e ne mogu posrici zadovol|ava|uci rezulrari u
mi|en|an|u zdravsrvenog sran|a naroda.
Promicuci re cil|eve oormio se pokrer soci|alne medicine ci|i
su zacernici u Luropi bili dr. Teleky i proesor ]ulius Tandler,
predavaci na beckom sveucilisru, a usp|esni nasravl|aci i kre-
arori moderne zdravsrvene sluzbe mnogi li|ecnici popur Le-
ona Burgeoisa u Irancusko| ili Andri|e Srampara u Hrvar-
sko|.
Predsravnici soci|alne medicine zalri|eva|u soci|alizaci|u me-
dicine u obliku opceg soci|alnog osiguran|a, s porpuno pla-
cenim li|ecnikom u |avno| sluzbi, (Srampar, 1934. . 17) re re-
organizaci|u medicinske sluzbe i razvi|an|e prevenrivne
zdravsrvene zasrire, narociro prim|enom ligi|enskil i sani-
rarnorelnickil m|era. Clavni oslonac mi|en|an|a zdravsrve-
nog sran|a velikil za|ednica bilo |e razvi|an|e sro d|elorvorni-
|eg masovnog zdravsrvenog odgo|a i raznil oblika soci|alno-
pedagoskog rada li|ecnika u narodu. Merode rada birane su
rako da se obrazovan|em moze obulvariri sro veci dio pu-
cansrva, da poruke budu zaniml|ive, svo|om |ednosravnoscu
dosrupne svima i uv|erl|ive u roliko| m|eri da donose rra|ne
prom|ene. Iilm |e neposrednoscu svoga d|elovan|a omogu-
cavao posrizan|e upravo rakvil rezulrara, pa |e vecina ideo-
loga soci|alne medicine v|erovala u n|egovu odgo|nu moc i
polagala velike nade u komunikarivnu vri|ednosr ovog me-
di|a i n|egovu snaznu drusrveno-inregrarivnu ulogu.
Kao rezulrar rakvil nasro|an|a u svi|eru |e doslo do osnivan|a
posebnil soci|alnomedicinskil usranova ci|i |e primarni za-
darak bio organizirano provoden|e masovnog zdravsrvenog
prosv|ecivan|a.
To |e posrao i |ednim od na|precil zadaraka Lige naroda, u
ci|em okril|u |e 1921. godine osnovana Higi|enska organiza-
ci|a (s ligi|enskom sekci|om i komirerom za ligi|enu) radi
porican|a razvo|a prevenrivne i soci|alne medicine i pruzan|a
pomoci zeml|ama s prerezno pol|oprivrednim sranovnis-
rvom, ko|e nisu imale razvi|enu zdravsrvenu sluzbu, a pored
roga su oskudi|evale li|ecnicima.
U Luropi |e organizirani zdravsrvenoprevenrivni propagan-
dni rad medu sirokim slo|evima pucansrva dobio zamala pr-
vim ulagan|ima Rockeellerove zaklade u veliku oenzivu
proriv bolesri i smrri, kako pise Lucien Viborel, generalni
ra|nik promidzbene sluzbe u rancuskom Nacionalnom ure-
du za soci|alnu ligi|enu. (Viborel, 193. . 566)
150
151
Ovisno o prilikama i rradici|i organiziran |e posrupno odgo|-
ni soci|alnomedicinski rad u mnogim europskim drzavama.
Lon Bourgeois osnovao |e Irancuski nacionalni komirer za
borbu proriv ruberkuloze ko|i |e prve velike soci|alno ligi-
|enske akci|e zapoceo ri|ekom rara riskan|em propagandnog
mareri|ala i brosura svil vrsra, promidzbom pomocu posran-
skil karara, konerenci|ama, ali pri|e svega pomocu ilma.
Uz pomoc Rockeellerove misi|e nabavl|eni su pokrerni ki-
nemarograi i ilmovi za prikazivan|e u pokra|ini. Iormirane
su grupe sasravl|ene od predavaca i melanicara-kinoopera-
rera, ko|i su auromobilom purovali u na|neprisrupacni|e di-
|elove Irancuske i drzali na rrgovima ili u seoskim kucama
predavan|a iz ligi|ene uz ilmske pro|ekci|e. U Pol|sko| izgra-
dena mreza poliklinika i ligi|enskil cenrara (Zenrren der
Hygiene), ci|i rad |e povezivala Ceneralna direkci|a pol|ske
sanirerske sluzbe. (Clodzko, 193. . 571) U N|emacko| (We-
imarsko| republici) |e ligi|ensko-propagandni rad i borba
proriv bolesri i ovisnosri bila povezana s orklan|an|em siro-
masrva i s gospodarskim oporavkom, uz snazan razvo| proi-
zvodn|e nam|enskog ilma, (Tlomalla, 193. . 577-584)
dok |e Irali|a na|znaca|ni|e rezulrare posrizala u velikim sani-
rarnorelnickim akci|ama radi suzbi|an|a malari|e. (Celli,
193. . 669-682)
U Hrvarsko| su se ide|e za porrebom razvi|an|a prevenrivnog
i soci|alnopedagoskog medicinskog rada, di|elom nadalnure
gospodarskim i soci|alnim ide|ama polirickog pokrera Anru-
na i Sr|epana Radica, rakoder |avile vec pri|e prvog sv|erskog
rara. ]edan od zacernika ovil ide|a bio |e Srampar (Dreno-
vac, Slavonski Brod, 1888. Zagreb, 1958.), ko|i |e znan|a
iz soci|alne medicine srekao za vri|eme srudi|a u Becu, na |av-
nim predavan|ima dr. Teleky|a i ]uliusa Tandlera, u vri|eme
kada se soci|alna medicina |os ni|e predavala kao predmer u
okviru srudi|a medicine.
Prakrican rad u provoden|u i populariziran|u ide|a soci|alne
medicine, Srampar |e zapoceo |os kao srudenr i nasravio kao
mladi korarski li|ecnik u Novo| Cradisci, pridobiva|uci i po-
vezu|uci isromisl|enike, pa |e ugledom ko|i |e rime srekao,
1918. godine imenovan zdravsrvenim sav|ernikom Pov|ere-
nisrva za soci|alnu skrb Narodnog vi|eca. Nakon rara (1919.
godine) posrao |e nacelnik ligi|enskog od|ela Minisrarsrva
zdravl|a Kral|evine SHS, re |e do umirovl|en|a 1931. godine
bio neposredni ide|ni rvorac i organizaror moderne zdrav-
srvene sluzbe.
U cil|u suzbi|an|a soci|alne neimasrine i zaraznil bolesri ure-
mel|ena |e 2-il godina neposrednim zalagan|em Andri|e
Srampara, |avna zdravsrvena sluzba i izgradeno oko 25 li-
gi|enskil usranova na podruc|u ci|ele drzave.
Medu novim zdravsrvenim usranovama, svo|im zadacima i
ulogom u proucavan|u i poucavan|u naroda, posebno m|esro
imala |e Skola narodnog zdravl|a u Zagrebu, osnovana
1926. godine, ci|i |e zadarak bio proucavan|e soci|alnil
zdravsrvenil i gospodarskil prilika naroda, razvi|an|e pre-
venrivne medicine i provoden|e obrazovnil akci|a radi po-
bol|san|a ligi|enskog i zdravsrvenog sran|a sirokil populaci-
|a, suzbi|an|e zaraznil bolesri i ovisnosri, re provoden|e asa-
naci|skil i sanirarnorelnickil m|era radi pobol|san|a ligi|en-
skil i zdravsrvenil prilika. Andri|a Srampar odigrao |e odlu-
cu|ucu ulogu u prilvacan|u suvremenil meroda rada i u
srvaran|u speciicne ilmske proizvodn|e nam|enskog zdrav-
srveno-edukarivnog ilma u ro| usranovi. I sam se baveci
ilmskim sniman|em, Andri|a Srampar imao |e veliko pov|e-
ren|e u ova| medi|, pa |e 1925. godine u zbirci reksrova So-
cijalna nedicina |edno poglavl|e posverio korisren|u ilma u
zdravsrvenom prosv|ecivan|u. Srampar u rome reksru razli-
ku|e poucne (skolske) ilmove, ci|a izrada |e vrlo os|erl|iva i
nisu pogodni za masovno prosv|ecivan|e sirokil slo|eva,
spomin|e ilmove u ko|ima se prikazu|u ri|erke operaci|e i
medicinski eksperimenri i sluze za obuku u sveucilisnim kli-
nikama, re ilmove ko|i sluze pouci siril slo|eva, a na|cesce
se odnose na venericne bolesri, alkololizam, malari|u i d|ec-
|u zasriru. Druga skupina ilmova su zabavni ilmovi ci|i sa-
drza| |e usm|eren zasriri od razliciril bolesri i ovisnosri i ri il-
movi bi rrebali sluziri masovnom zdravsrvenom poucavan|u
naroda. Takvi ilmovi rrebali bi porisnuri senzacionalisricke
ilmove i ilmove sumn|iva sadrza|a. (Srampar, 1925. . 281-
283)
Prve siroke akci|e zdravsrvenog odgo|a u Hrvarsko| zapoce-
re su d|elarnoscu Inspekrorara narodnog zdravl|a u Zagrebu
u ci|em sasravu |e d|elovao Zdravsrveni ods|ek za Hrvarsku,
Slavoni|u i Medimur|e, neposredno nakon rara, pri|e uprav-
ne pod|ele Drzave SHS na oblasri, odnosno banovine.
19
Ova
usranova provodila |e zdravsrvenu propagandu riskan|em ca-
sopisi, leraka, plakara i organiziran|em velikil pokrernil li-
gi|enskil izlozbi, a posrupno ovu akrivnosr dopun|u|e i il-
mom.
O rome izv|esrava i dnevni risak, pa o prosiren|u zdravsrve-
no-propagandnog rada pomocu ilma Obzor 1924. godine
ob|avl|u|e clanak pod naslovom Iilnoti protit socijalnib bo-
lesti.
Zdravsrveni ods|ek u Zagrebu, vodeci brigu o pobi|an|u
soci|alnil bolesri odlucio |e prirediri svake zime niz preda-
van|a uz prikazivan|e zdravsrveno poucnil ilmova. U ru
svrlu sravio se u dogovor s Materinstton, re ce se ra pre-
davan|a obdrzavari u predavaonici spomenurog drusrva,
Palmoriceva ulica, ko|e |e u ru svrlu uredilo dvoranu, a
zdravsrveni ods|ek insralirao kino aparar i nabavio il-
move.
Predavar ce se narociro o ovim remama. opceniro o zara-
znim bolesrima, ruberkulozi... Po|edini ilmovi bir ce ru-
maceni za vri|eme prikazivan|a od priznaril srrucn|aka.
Iilmovi nabavl|eni su od na|bol|il rvrrki iz Irancuske,
N|emacke i Amerike.
2
Zdravsrvenoedukarivni ilmovi pocin|u se prikazivari na po-
sebnim pro|ekci|ama u redovirom kinoprogramu. Olimp
kino 1924. godine prikazu|e ilm Udruzen|a za seksualnu li-
gi|enu iz Beca Kako se nozes ocutati o venericnim boles-
rima, nakon sro |e isri ilm prikazan li|ecnicima na zarvore-
no| pro|ekci|i na upravo odrzano| medicinsko-armaceursko|
izlozbi.
21
Prisrup ovo| pro|ekci|i bio |e dozvol|en samo odra-
slim muskarcima, za razliku od ilma o spolnim bolesrima
Iazna sranezljitost (Ialscbe Scban, 1927.) u produkci|i n|e-
macke UIA-e, prema scenari|u Curra Tlomalle,
22
i u rezi|i
Rudola Biebracla, nekoliko godina kasni|e ko|i |e na|avl|en
kao ilm za gradansrvo.
23
Tu zdravsrveno prosv|ernu akci|u
kinemarograa podrzao |e i Klub medicinara ci|i su clanovi u
kinodvoranama odrzavali predavan|a pri|e pro|ekci|e il-
mova.
24
Zaniman|e za odgo|ni ilm imalo |e od|eka i u sniman|u do-
macil ilmova. Prim|er rome |e clanak Djecji don u jilnu,
ob|avl|en u Obzoru 1924. godine u ko|em |e zabil|ezeno sni-
man|e |ednog od prvil lrvarskil ilmova pedagoskog sadr-
za|a o zivoru d|ece u d|ec|em domu.
25
Ovim akrivnosrima pridruzio se Crveni kriz ko|i |e u okviru
svog zdravsrveno odgo|nog rada korisrio i ilm. U zagrebac-
kom Oblasnom odboru d|elovala |e (od 1924. godine) kino-
prosv|erna sekci|a ko|a se bavila piran|ima korisren|a rog me-
di|a u osrvarivan|u zadaraka Crvenog kriza. Radi porican|a i
promican|a korisren|a ilma u prosv|erne svrle, Oblasni |e
odbor 1926. godine riskao kn|izicu Irostjetni kinenatoraji
Iodnlatka Crteno krsta u ko|o| ob|asn|ava svo|u nam|eru.
Pri|arel|i narodnog prosv|ecivan|a i narodnog zdravl|a,
pokusavali su u vise navrara da osnu|u drusrvo, ko|e bi is-
kl|ucivo propagiralo poucne, kulrurne i zdravsrvene ilmo-
ve da|uci il na prikazivan|e d|eci sa svrlom, da il se od-
vrari od pusrolovnil, kriminalnil, razvrarnil ilmova, |er
rakovi ilmovi d|elu|u neizm|erno srerno na psilu mlade-
zi...
26
Aurori kn|izice remel|e svo|a nasro|an|a na pozivu Sav|ero-
davne komisi|e Drusrva naroda za zasriru d|ece i Sekrerari|a-
ra lige drusrava Crvenog kriza o porrebi korisren|a ilma u
odgo|u mladezi, pa izmedu osralog iznose prim|er Pedagos-
kog muze|a Minisrarsrva prosv|ere i li|epil um|ernosri u Pa-
rizu ko|i se bavi iskl|ucivo propagandom u narodu, vo|sci i
skoli pomocu ilma i di|apoziriva, a karalog ilmova obulva-
ca ci|eli regisrar sadrza|a u ko|ima se airmirao nam|enski
obrazovni ilm.
povi|esr um|ernosri, geograi|u, znanosri, prim|en|ene
znanosri, soci|alne znanosri, izlozbe, indusrri|u, promerila,
lov i ribolov, mornaricu, zrakoplovsrvo, sporr, r|elesni od-
go|, ligi|enu...
27
Neke od ovil ilmova ima u svome ilmskom karalogu i za-
grebacki Oblasni odbor Crvenog kriza.
Izmedu osralog Odbor nudi srrane, na|v|ero|arni|e rancuske
ilmove iz ligi|ene (Muba, Rat stakorina), znanosri i kn|i-
zevnosri (Zitot Iasteurot, Molire), sporrova (Zinske rado-
sti), zeml|opisa (Slapoti Niaare, Sabara Oaza i ociro do-
maci puropisni (kulrurni) ilm Knin).
28
Odbor Crvenog kriza suradivao |e s prosv|ernim, zdravsrve-
nim i dobrorvornim usranovama, ]adranskom srrazom, Na-
rodnom zasrirom i posebno s Insrirurom za soci|alnu medici-
nu i kasni|e Higi|enskim zavodom sa Skolom narodnog
zdravl|a u Zagrebu, a |edan od organizarora rada Crvenog
kriza, pedagog Kamilo Brssler, pri|eci ce kasni|e u Skolu
152
fonoc o o| cos, ilm o oilori|i (M. Sirolo, 131.}
153
narodnog zdravl|a i posrari znaca|nim aurorom zdravsrveno-
edukarivnil i puropisnil ilmova.
U svezi s povecanim zaniman|em za korisren|e ilma u odgo|-
ne i obrazovne svrle, Sociolosko drusrvo u Zagrebu priredi-
lo |e na inici|arivu svoga preds|ednika dr. Ive Srerna 12. sru-
denog 1925. godine raspravu srrucn|aka razliciril proila o
ur|eca|u ilma na mladez. Uz nepoznari bro| sudionika ovog
skupa, u raspravi su sud|elovali proesor Dane Trbo|evic, pe-
dagog, direkror zagrebacke ucirel|ske skole i preds|ednik
prosv|ernouzgo|ne (pedagogi|ske) sekci|e Socioloskog
drusrva, kn|izevnik Andri|a Milcinovic, novinar Lugen Sarin
(kasni|e predsravnik Iox-a za Luropu, sa s|edisrem u Berli-
nu) i ilmski kriricar Bosko Tokin, urednik casopisa Iiln.
]edno od sra|alisra izni|eril u ro| raspravi bila |e i suglasnosr
o ...porrebi odigravan|a naucnil, geograskil, poucnil ird.
ilmova.
29
Nakon roga sasranka doslo |e do povezivan|a Socioloskog
drusrva i Podmlarka Crvenog kriza, ko|i su za|ednicki nasra-
vili akci|u s cil|em ...da se u naso| zeml|i udomace poucni
ilmovi, a da se u nasravi uvede kino.
3
Nabava poucnil ilmova i n|ilovo korisren|e u zdravsrveno-
promidzbenim akci|ama zalri|evalo |e r|esavan|e piran|a rel-
nickil uv|era n|ilovog korisren|a i odrzavan|a. Pocerak r|esa-
van|a ovoga piran|a bio |e pocerak rada nove usranove, Insri-
rura za soci|alnu medicinu, ko|i |e Andri|a Srampar 1924. go-
dine osnovao u Zagrebu.
31
Insrirur |e prikupio u ovome pri|elaznom razdobl|u do osni-
van|a Skole narodnog zdravl|a osnovnu opremu porrebnu za
relnicku obradu ilma (monrazu, izradu medunarpisa, kopi-
ran|e) i prikupio ond zdravsrveno-odgo|nil ilmova srrane
produkci|e, re rako srvorio neoplodne uv|ere za pri|elaz na
vlasriru ilmsku proizvodn|u. U okviru Insrirura i n|egova
zdravsrveno-propagandnog od|ela osnovan |e oroilmski la-
borarori| za izradu di|apoziriva i pisan|e narpisa na ilmovi-
ma.
32
Prema nekim podacima, radi opreman|a ovog labora-
rori|a orkupl|en |e 1925. godine invenrar i pribor zagrebac-
kog ilmskog poduzeca ]ugoslavi|a d. d. (ko|a |e bila upravo
u likvidaci|i). (Dobrincic, 195. . 136)
Akrivnosr ilmskog laborarori|a zapocela |e izradom di|apo-
ziriva i isrodobno se sirila na nabavl|an|e, prevoden|e i pri-
kazivan|e ilmova pomocu pri|enosnil pro|ekrora i akumu-
larora. U ovu akrivnosr su uz osobl|e Insrirura bili ukl|uceni
i podrucni li|ecnici, prosv|erni radnici, akrivisri Crvenog kri-
za i predsravnici upravne vlasri ko|i su rrebali osigurari uv|e-
re za odrzavan|e ilmskil pro|ekci|a na rerenu.
U Insriruru su se prevodili ilmovi s engleskog, n|emackog i
rancuskog, a suradn|a |e usposravl|ena s rvrrkom Iatb radi
nabavke porrebnog mareri|ala za relnicku obradu ilmova.
33
Sacuvani su podaci o naslovima nekil od srranil ilmova
ko|i govore o n|ilovu sadrza|u. Njea djece, Djecje ire,
Djecja radost, Klinika projesora Iirqueta u 8ecu, Ieri ruke,
Irasina je opasna, Kako nas loti bolest, Ruzna natika, Otto-
ri oci, Malarija, 8jesnoca, Zarazne bolesti, Kako se aje ane-
ricka djeca i dr.
34
Bilo |e i ilmova ko|i su opisno oznaceni kao ilm o ruberku-
lozi (rancuski); ilm o p|egavcu (lrvarski); ilm o spolnim
bolesrima (lrvarski, 3 di|ela); ilm o alkololu (lrvarski, 5 di-
|elova).
35
Ociro se radi o srranim, rancuskim i n|emackim
obrazovnim ilmovima, od ko|il su neki bili prevedeni i ima-
li vec narpise (medureksrove) na lrvarskom |eziku.
Iilmovi iz rog ranog razdobl|a nisu sacuvani. Medurim, pri-
surni su na neki nacin u kasni|o| originalno| produkci|i Sko-
le narodnog zdravl|a, ko|a ce 1926. godine nasraviri rad za-
pocer 1924. u Insriruru.
Prelaskom na vlasriru proizvodn|u ponavl|a|u se isri naslovi
ilmova (sada obradeni s domacim glumcima i prim|erima),
ili se novi ilmovi nadogradu|u na srrane preradbom mareri-
|ala i spa|an|em s novosniml|enim snimcima.
Na ra| nacin, nakon prevoden|a i sniman|a na ilmsku vrpcu
novog reksra za srrane ilmove, dolazi posrupno do inrerven-
ci|a i u di|elu slikovnog mareri|ala, ko|e na kra|u dovodi do
napusran|a srranog predloska i samosralnog sniman|a ilmo-
va na remel|u vlasrirog os|eca|a problema i nacina ilmske
obrade sadrza|a ko|i ce biri prim|ereni|i i prilvarl|ivi|i sredi-
ni ko|o| su nami|en|eni. Time se s korisren|a srranil ilmova,
ko|i su na|cesce bili samo prevodeni na lrvarski |ezik, prela-
zi na prvu susravnu i organiziranu vlasriru ilmsku proizvod-
n|u obrazovnil ilmova, na srvaran|e speciicne nam|enske
kinemarograi|e, ko|a ce imari veliko znacen|e u dal|em ra-
zvo|u cirave lrvarske kinemarograi|e u doba kad u Hrvar-
sko| ni|e bilo znaca|ni|il ilmskil producenara i susravne
ilmske proizvodn|e.
PoeIek susIevee proxvode[e obrexoveh flmo-
ve u HrveIsko[
(Osnivan|e Skole narodnog zdravl|a (1926.) Organizaci|a
ilmske proizvodn|e Periodizaci|a ilmske proizvodn|e Sko-
le narodnog zdravl|a i znaca|ke po|edinil razdobl|a)
Skola narodnog zdravl|a osnovana |e 1. ru|na 1926. godi-
ne,
36
a n|enu novu zgradu izgradenu i opreml|enu sredsrvi-
ma Rockeellerove lumanirarne zaklade svecano |e orvori-
o Sr|epan Radic 3. lisropada 1927. uz prisusrvo niza israknu-
ril li|ecnika i d|elarnika Higi|enske organizaci|e Drusrva na-
roda.
Odmal nakon osnivan|a, Skola |e pocela i vlasrirom proi-
zvodn|om obrazovnil ilmova u oroilmskom laborarori|u.
Ta se ilmska proizvodn|a vise oslan|ala na iskusrva u razvi-
|an|u zdravsrvene edukaci|e purem ilma u drugim zeml|ama
i na vlasrira iskusrva sr|ecana radom, nego li na rradici|u do-
radasn|e lrvarske ilmske proizvodn|e. To |e, naime vri|eme
kad sa lrvarske ilmske scene nesra|u veci ilmski proizvoda-
ci (Croaria 1922. i ]ugoslavi|a ilm 1926.), a nacionalnu ki-
nemarograi|u odrzava|u rek mala ilmska poduzeca (Srella
ilm, Pan ilm, Srar ilm i kasni|e Sv|erloron i Maar ilmsko
reklamno poduzece) ko|i razvi|a|u srazm|erno malu produk-
ci|u nami|en|enu kinemarograskom rrzisru, re samosralni
snimarel|i i kinoamareri, ko|i 1928. godine osniva|u svo|u
udrugu u okviru Iorokluba Zagreb. Ta poduzeca nema|u i-
nanci|skil i organizaci|skil porenci|ala za osrvarivan|e vecil
pro|ekara, pa se n|ilova ilmska produkci|a oslan|a prerezno
na promidzbene ilmove i sniman|e ilmskil zurnala, dok
dokumenrarna ilmska proizvodn|a iako s po|edinacno vri-
|ednim ilmovima ni|e dosezala sirinu proizvodn|e ko|u |e
uskoro posrigla Skola narodnog zdravl|a. Uz ro, ra |e proi-
zvodn|a sacuvana u daleko man|o| m|eri nego ilmovi Skole,
pa i o nekim kulrurnim ili prosv|ernim ilmovima ko|i su
svo|evremeno izazvali pozornosr |avnosri (prim|erice Auto-
buson na plitticka jezera, Marko Cra, Srella ilm, 1928.,
Iles u prirodi Pan ilm, O. Mileric, 1935.), mozemo samo
nagadari. Slicno |e sa Srar ilmom od ko|ega |e sacuvan samo
ilm Kraljetica iz 193. godine, ili obimnom produkci|om
puropisnil ilmova Sv|erlorona od ko|e |e sacuvan samo ilm
Ornoz, juoslatenski Gilspacb iz 1935. godine. Tako ni o
snimarel|ima bogara opusa, kao sro |e prim|erice Marko
Cra (ko|i |e snimao za Srella i Zora ilm) gorovo i nemamo
podaraka.
Laborarori| Skole narodnog zdravl|a pod|ednako |e bio oro-
graski, koliko i ilmski laborarori|, a u ro doba bio |e i na|-
bol|e opreml|en ilmski laborarori| u ko|emu su svo|e ilmo-
ve obradivala i druga zagrebacka ilmska poduzeca. U labo-
rarori|u su uz ro izradivane orograi|e i di|apozirivi ko|i su
korisreni u svim oblicima edukarivnog rada, u izdavacko|
d|elarnosri, ili su sluzili za opreman|e velikil zdravsrvenil i
ligi|enskil izlozbi.
Kao vodirel| ilmske d|elarnosri u laborarori|u nasli|edenom
od Insrirura zaposlen |e kn|izevni kriricar Milan Mar|anovic
(ko|i |e za vri|eme boravka u SAD-u 1926. godine zavrsio
|ednogodisn|i srudi| orograske i ilmske relnike i rezi|e do-
kumenrarnog ilma u n|u|orskom Institute oj Ibotorapby,
ci|i |e direkror bio Ben|amin ]. Ialk). Prvi snimarel| bio |e
iskusni lrvarski ilmski snimarel| pol|skog podri|erla Srani-
slav Noworyra (doradasn|i snimarel| u splirsko| podruznici
ilmskog poduzeca ]ugoslavi|a d. d. i auror dokumenrarnog
ilma o solinskim iskopinama i don Irani Bulicu
37
). U labo-
rarori|u |e rakoder od pri|e radio kinooperarer Sr|epan Sra-
ga, re v|ero|arno |os neki laborarori|ski relnicar.
Takva rroclana grupa vodirel| (urednik), ko|i |e na|cesce
obavl|ao i scenarisricko-redarel|ske poslove, snimarel| i rel-
nicar bila |e osnovna srrukrura ilmske ekipe ko|a se (opse-
gom) i pod|elom posla uglavnom ni|e mi|en|ala do kra|a
ilmske proizvodn|e Skole narodnog zdravl|a, a ponavl|a se
u nam|ensko| i dokumenrarno| ilmsko| proizvodn|i i nakon
drugoga sv|erskog rara u Zora ilmu, pa skoro do danasn|il
dana.
Usm|eravarel| ilmske proizvodn|e bio |e li|ecnicki zbor Sko-
le, ko|i |e urvrdivao sadrza|e (probleme) ko|e u ilmu rreba
obradiri, re se cirava ilmska d|elarnosr odvi|ala u inrerakci|i
li|ecnickog rima ko|i bi odabrao sadrza|, ilmskog urednika
ko|i bi (cesro u suradn|i sa srrucn|akom za po|edino soci|al-
nozdravsrveno ili sanirarnorelnicko podruc|e) uoblicio ide-
|u u scenari| ili plan sniman|a, nakon cega bi sa snimarel|em
i relnicarom obavio sniman|e na rerenu ili u srudi|u, re oda-
brao medunarpise. Nakon laborarori|ske obrade i monraze
ilmskog mareri|ala, zavrsni |e cin bila evaluaci|a gorovog il-
ma ko|u bi ponovno ilmski aurori na pokusno| pro|ekci|i iz-
vrsili sa srrucnim d|elarnicima Skole.
38
Ta| posrupak moze se ilusrrirari nasrankom prvog ilma Sko-
le narodnog zdravl|a Ijeciliste Topolsica 1927. godine.
U dokumenraci|i sacuvano| u Hrvarskom drzavnom arlivu
nalazi se prepiska izmedu dr. Rasulina i zbora li|ecnika l|e-
cilisra Topolsice o sadrza|ima rada li|ecnika i po|edinosrima
iz zivora paci|enara bolnice ko|e bi val|alo snimiri. Nakon iz-
bora sadrza|a, Milan Mar|anovic izradio |e popis prizora
(kadrova) ko|i ce biri sniml|eni, re ormulirao medureksrove
ko|i ce povezivari slikovnu gradu. Na osnovi rog plana sni-
man|a, ilmska |e ekipa s dr. Rasulinom orisla u l|ecilisre na
sniman|e, a naknadno su dosniml|eni po|edini di|elovi ilma
u ilmskom srudi|u Skole. Nakon zavrserka sniman|a i n|ego-
ve obrade, ilm |e prikazan na konrrolno| pro|ekci|i u Zagre-
bu i u l|ecilisru.
39
Ti|ekom ilmskog d|elovan|a (1927.-196. godine) u Skoli
narodnog zdravl|a sniml|eno |e 165 ilmova ko|i se mogu
podi|eliri u per karegori|a.
1. akrualnosri (ko|e ukl|ucu|u i dokumenraci|u o radu Skole)
2. znansrvenopopularni ilmovi 3. zdravsrvenoedukarivni il-
movi
4. ilmovi o gospodarsrvu
5. medicinskoznansrveni ilmovi
(Ta pod|ela |e uv|erna posebno u odnosu na ernograske ele-
menre ukupne ilmske proizvodn|e Skole narodnog zdravl|a.
S obzirom na osnovnu zdravsrveno-edukarivnu nam|enu il-
mova, ernograski sadrza|i nisu uzeri kao primarna karegori-
|a razdiobe, iako bi se s ernoloskog (socioloskog) gledisra,
veci dio ilmova Skole mogao uvrsriri u svaku ilmograi|u
ernoloskog ilma.)
Prema nacinu sniman|a bili su ro
animirani ilmovi
ilmovi sniml|eni relnikom s|enki
dokumenrarni ilmovi
igrani ilmovi i
dokumenrarni ilmovi s igranoilmskim elemenrima (ilmo-
vi s abulom, ili rzv. dramarizirani ilmovi).
Telnoloska osnova re ilmske proizvodn|e sasro|ala se od
opreme ko|a |e omogucavala sniman|e neronskil ilmova u
crnobi|elo| relnici na 35 milimerarsko| ilmsko| vrpci (sa za-
pal|ivom nirrarnom podlogom). Iilmski laborarori|,
sm|esren u podrumu Skole, 1933. godine imao |e sl|edecu
opremu.
4 oroaparara raznog ormara s nizom ob|ekriva;
opremu za brzo kopiran|e, reproduciran|e i povecan|e o-
rograi|a, slika i di|apoziriva;
4 ilmske kamere s vise ob|ekriva;
auromarski srro| za kopiran|e ilmova;
posebni od|el za razvi|an|e, pran|e, susen|e, ciscen|e i mon-
razu;
Vec od 1927. godine Skola |e imala vlasriri mali ilmski sru-
dio za sniman|e u zarvorenom prosroru. Tako opreml|en o-
roilmski od|el mogao |e godisn|e snimiri i laborarori|ski
obradiri oko 2. merara ilma. (ordevic, 1933., 99-
1)
154
155
Do 1933. godine Skola |e radi diseminaci|e ilmova nabavi-
la 37 porrabl kinoaparara uz ko|e su korarski i opcinski li|ec-
nici odrzavali zdravsrvena predavan|a, a na n|enu inici|arivu
skole su sredsrvima odobrenim od banske uprave Savske ba-
novine nabavile |os 8 kinopro|ekrora.
Prema vlasriro| zamisli, Aleksandar Cerasimov preradio |e
193. godine neronsku ilmsku kameru u kameru za ronsko
sniman|e ilmova, re |e rime srvorio relnoloske mogucnosri
i za sniman|e ronskil ilmova, ali zbog slozenosri sniman|a i
zbog nemogucnosri prikazivan|a zvucnil ilmova u seoskim
sredinama (gd|e ni|e bilo ronskil pro|ekrora), u Skoli |e ron-
ski obraden samo dokumenrarni ilm Ilitticka jezera (1932.)
i ilm o olklorno| priredbi na oroku Krku (Ijesne i plesoti
otoka Krka, 1936.), ko|i su kao kulrurni ilmovi pripreml|e-
ni za prikazivan|e u |avno| kinemarograsko| mrezi, re doku-
menrarna reporraza sniml|ena za van|ske narucioce (Oj letni
siti sokole (1934.).
4
(ordevic, 1933. . 99-1)
Skola |e od pocerka svo|ega ilmskog d|elovan|a imala dobro
ureden ilmski arliv u ko|em se uredno razvrsran polran|i-
vao sniml|eni izvorni ilmski mareri|al. Za slvacan|e karak-
rera ove ilmske d|elarnosri ovo |e vazan podarak, ko|i uka-
zu|e na birnu razliku prisrupa medi|u u odnosu na druga
ilmska poduzeca. Svaki sniml|eni zapis predsravl|ao |e skoli
odredeni vizualni dokumenr arreakr simproma bolesri,
odredenu soci|alnu, gospodarsku, ernolosku ili zdravsrvenu
siruaci|u.
Corov ilm bio |e rezulrar rrenuracne porrebe. dokumenrar-
ni ili ikcionalni nararivni diskurz, inrerpreraci|a aurora u
odredenim okolnosrima ko|e su prom|enl|ive s obzirom na
nam|enu ilma, populaci|u za ko|u |e izraden i relnicke mo-
gucnosri oblikovan|a sniml|enog mareri|ala, srupn|a pozna-
van|a problemarike i dr. Sroga i prom|enl|iva vri|ednosr go-
rovil ilmova. U dokumenraci|i Skole cesre su napomene da
|e neki ilm zasrario s obzirom na nacin iznosen|a grade ili
zbog novil medicinskil saznan|a. Iilmovi su izradivani u de-
serak i vise kopi|a i odmal korisreni dok ne bi posrali neu-
porabivi zbog osrecen|a. Medurim, izvorni snimci osrali su
sacuvani i mogli su se korisriri i nakon duzeg vremenskog ri-
|eka. Tako su iz isre grade snimane razlicire verzi|e ilmova
za gradsko i za seosko sranovnisrvo. Isra grada, samo dopu-
n|ena novim snimcima, bila |e osnova za izradu novil, pri-
m|ereni|il ilmova o isro| bolesri u razlicirim vremenskim
razdobl|ima izmedu ko|il |e bilo i po deser godina razmaka.
I dok su srari ilmovi svo|om nararivnom srrukrurom i rek-
srualnim sadrza|em gubili akrualnosr i uv|erl|ivosr poruke,
po|edinacni, neobradeni, izvorni ilmski snimci, zadrzavali
su isrinirosr i plasricnosr dogada|a kao vizualna grada, i, sro
srari|i, ro su vri|edni|i posra|ali kao dokumenri odredenog
vremena. Sroga se moglo nanovo posizari za n|ima. Takva
praksa ur|ecala |e i na mogucnosr danasn|e proc|ene rezulra-
ra ove ilmske d|elarnosri. Corovi ilmovi su se prikaziva-
n|em isrrosili, pa |e mali bro| naslova sacuvan u svo|em dei-
nirivnom prikazivackom obliku, ali su sacuvani izvorni ne-
monrirani di|elovi sniml|ene grade. Tako danas prim|erice
nema aurenricne prikazivalacke kopi|e igranog ilma Gresni-
ce ]oze Ivakica (ko|a |e u vri|eme nasranka prikazivana u dvi-
|e verzi|e. duzo|, gradsko| 1965 m i seosko| 1252 m), ali
|e sacuvan sav radni mareri|al sniml|en za realizaci|u rog
ilmskog pro|ekra.
U rri deserl|eca ilmskog d|elovan|a u Skoli se izmi|enilo niz
kulrurnil i ilmskil d|elarnika ko|i su sud|elovali u razvi|an|u
ilmske proizvodn|e, re svo|im srvaralackim doprinosom
ur|ecali na sadrza|, oblike, pedagoske i vizualne karakrerisri-
ke ilmova. Na remel|u rog individualnog, aurorskog dopri-
nosa mogu se razlikovari po|edine aze u ilmsko| d|elarnosri
Skole.
Prva aza zapocela |e 1927. godine organiziran|em vlasrire
ilmske proizvodn|e i rra|e do 193. godine. U rome razdo-
bl|u vodirel| ilmske proizvodn|e bio |e Milan Mar|anovic,
snimarel| Sranislav Noworyra, a suradnici akademski slikar
Perar Papp, pedagog Kamilo Brssler i kn|izevnici Mladen
Sirola i ]ozo Ivakic.
To |e razdobl|e urvrdivan|a programa ilmske d|elarnosri i
prikupl|an|a suradnika razliciril speci|alnosri ko|i su bili
vol|ni uci u nepoznari svi|er pokrerne slike. U rome krarkom
vremenu nacin|ene su prve preradbe srranil nam|enskil il-
mova (n|emacki ilm Alkobol, 1929.), sniml|eno |e vise
izvornil dokumenrarnil (U prirodu, 1929.) i igranil ilmo-
va (8irtija, 1929., Gresnice, 193.), re vrseni eksperimenri
animaci|om (Martin u nebo, Martin iz neba, 1927.) i snima-
n|em relnikom s|enki (Carobnjaci, 1928., Canpek netalja-
lac, 1929.) u rrazen|u pogodnog vizualnog izraza prenosen|a
poruka. Izrazira |e povezanosr nam|enskog ilma s kazali-
srem i kn|izevnoscu i rrazen|e oslonca u iskusrvima ovil
um|ernosri, ali i cesro prer|erana didakricnosr. Cranicnik |e
rog razdobl|a sniman|e igranog ilma Gresnice ]oze Ivakica
(193.), ko|i iskusrvo kazalisne dramarurgi|e pokusava pre-
ni|eri u ilmski medi| i srvara ilmsko d|elo ko|e predsravl|a
|edan od vrlunaca ilmskog rada Skole i nadmasu|e svo| na-
m|enski edukarivni karakrer. Na ro| crri prenosen|a kazalis-
nog iskusrva na ilmsko plarno nasra|u i ilmovi Mladena Si-
role, ko|i snima prve d|ec|e ilmove lrvarske kinemarograi-
|e (Spas nale Zorice, 1929., Zapusteno dijete, Ionoc u pra-
ti cas, 1931.). Ociro |e u ovom razdobl|u nasro|an|e da se
pronade pur do gledarel|a razliciril soci|alnil i dobnil srruk-
rura i ro ilmovima ko|i ce na zaniml|iv i zabavan nacin pre-
nosiri poruke. Zaro nasra|u ilmovi nami|en|eni posebno
gradskom ili seoskom sranovnisrvu, posebno prilvarl|ivi d|e-
ci ili odraslima.
Drugu azu od 193. do 1933. godine oznacu|e d|elovan|e
pedagoga Kamila Brslera kao vodirel|a oroilmske d|elar-
nosri, pocerak rada li|ecnika Drage Clloupeka, re snimarel|-
ski rad Aleksandra Cerasimova i Anaroli|a Bazarova.
U rome razdobl|u sniml|eni su na|znaca|ni|i znansrvenopo-
pularni (puropisni) ilmovi Skole narodnog zdravl|a. Posrav-
l|eni su remel|i prave dokumenrarnoilmske produkci|e (il-
movi \elebit, Ilitticka jezera (1932.), seri|a ilmova o grado-
vima) u ko|ima |e didakricnosr usrupila m|esro prikazu pri-
rodnil l|epora, a sniman|e u srudi|u i s kazalisnim glumcima
zami|en|eno sniman|em u prirodi. Doba eksperimenara |e
proslo, nema vise vecil pro|ekara sniman|a igranil ilmova
ko|i bi bili nami|en|eni ilmsko| |avnosri i kinemarograima,
a animaci|a se korisri iskl|ucivo kao zorno didakricno poma-
galo u srrukruri obrazovnil ilmova.
Dolazi do podi|ele ilmova na one popularne, ko|ima |e cil|
l|eporom pokrerne slike pobudiri zaniman|e bez oprereciva-
n|a gledarel|a neposrednom poukom i ilmove nam|ensko-
edukarivnog sadrza|a ko|ima |e zadarak neposredna pouka.
Medurim i znansrvenopopularni ilmovi ima|u odredenu
edukarivnu nam|enu. oni prikazu|u di|elove zavica|a onil
l|udi ko|ima su nami|en|eni, oni osv|esrava|u l|epore domo-
vine, ali i s disrance medi|a ukazu|u na zivorne probleme,
obica|e i rradici|u po|edinil kra|eva. Pro|ekci|om ril ilmova
predsravl|a se ona| rko s n|ima dolazi i prikazu|e il kao do-
bronam|erni poznavarel| sredine u ko|u |e dosao i presra|e
biri srranac okupl|enim gledarel|ima. Ti su znansrvenopopu-
larni ilmovi prikazivani i u |avnim kinemarograima i bili
izvor odredenil priloda Skoli, ali su osrali usko povezani s
edukarivnim zadacima i akci|ama Skole. Naime, cil| |e soci-
|alnil pedagoga bio da Skola ima vlasriri ond ilmova ko|i
mogu pobudiri zaniman|e sireg kruga gledarel|a, kako bi se
srvorili pogodni uv|eri i za prilvacan|e edukarivnil i insrruk-
rivnil ilmova ci|i sadrza|i nisu uvi|ek bili ugodni oku. Sroga
se nasro|alo nam|enske ilmske pro|ekci|e sloziri rako, da se
gledarel|ima uvodno pokaze |edan kulrurni ilm, a zarim bi
usli|edilo predavan|e s pro|ekci|om ilma o bolesrima i n|ilo-
vu li|ecen|u, ligi|eni, rekreaci|i ili unapreden|u gospodar-
srva.
Od 1933. do 1939. godine razdobl|e |e u ko|em dominira|u
li|ecnik Drago Clloupek i snimarel| Aleksandar Cerasimov,
kao suradnici ko|i se izvanredno slazu u planiran|u i realiza-
ci|i ilmskil pro|ekara. Oni nasravl|a|u razvi|ari dokumenrar-
ni ilmski izraz sniman|em znansrvenopopularnil ilmova
razlicira sadrza|a (puropisni, gospodarski, ernograski), a na-
m|enski zdravsrvenoedukarivni ilm posra|e urilirarni|i, ne-
posredni|i, insrrukrivni|i u prenosen|u poruke.
Osim zdravsrvenil ilmova sve se cesce snima|u ilmovi na-
mi|en|eni gospodarsrvu, re naruceni ilmovi ko|i nisu uvi|ek
vezani uz neposredne zadarke Skole, a sniman|e se s podruc-
|a Hrvarske i BiH prosiru|e na udal|eni|e kra|eve (Srbi|a, Ma-
kedoni|a, Kosovo).
Posl|edn|e razdobl|e ko|e obulvaca rarne godine i porace do
porpunog presranka ilmske d|elarnosr Skole (196.), karak-
rerizira dominanrna licnosr snimarel|a Aleksandra Cerasi-
mova. U rome razdobl|u poremecu|e se doradasn|a organiza-
ci|a posla. Od snimarel|a osrao |e samo Aleksandar Cerasi-
mov ko|i nasro|i odrzari konrinuirer ilmske d|elarnosri, dok
se kao urednici ilmova |avl|a|u li|ecnici ko|i nema|u sralni
ilmski inreres niri iskusrvo, kakvo su radom srekli Mar|ano-
vic, Brssler, Sirola ili Clloupek.
Nepogodno vri|eme uv|eru|e da se ilmska d|elarnosr svede
na minimum, povuce u laborarori|, a ilmovi nasra|u kompi-
laci|om rani|e sniml|enil mareri|ala ili preradbom srari|il il-
mova.
Iilmska d|elarnosr i relnoloski zaosra|e u vremenu prevlada-
va|uceg ronskog ilma, a nakon ormalne zabrane rada 1946.
godine, Cerasimov se sve vise okrece srrucnoznansrvenom
ilmu orvara|uci |edno novo podruc|e znansrvenomedicin-
skog ilma.
Ovu pod|elu oblika i sadrza|a ilmske d|elarnosri di|elom
uv|erovanu licnosrima ko|e su |e srvarale, prarile su i van|ske
okolnosri, drusrveni i gospodarski uv|eri u ko|ima se ilmska
edukarivna d|elarnosr odvi|ala.
Prvo razdobl|e poklapa se vecim di|elom s vec urvrdenom
erapom ilmskog razvo|a Skole od 1926. do donosen|a Za-
kona o promeru ilmova 1931. godine. To |e razdobl|e u ko-
|em osobni ur|eca| na opce uv|ere razvirka ilmske d|elarno-
sri ima Andri|a Srampar kao nacelnik minisrarsrva narodnog
zdravl|a Kral|evine SHS. Takoder |e ro razdobl|e odredene
poliricke i gospodarske samosralnosri Oblasne skupsrine Za-
grebacke oblasri u ko|o| HSS ima apsolurnu vecinu i u vode-
n|u samoupravnil poslova pokazu|e zaniman|e za soci|alno-
zdravsrveni rad na selu. Skola ima sigurne izvore inancira-
n|a purem minisrarsrva, dok Oblasna skupsrina ulaze sred-
srva u ilmske pro|ekre za ko|e |e zainreresirana, srvara|uci
susrav podrske nam|ensko| kinemarograi|i ko|i ce se di|elom
odrzari i u Savsko| banovini,
41
sve do 1939. godine, kad |e
osnovana Banovina Hrvarska ko|a u porpunosri samosralno
organizira lrvarsku kinemarograi|u.
Od uvoden|a dikrarure (1929. godine) dolazi posrupno do
polirickil prom|ena ko|e ur|ecu na mogucnosr razvirka ilm-
ske d|elarnosri Skole. Karakrerisricni dogada|i su ubo|srvo
Sr|epana Radica (1928.) i poliricka kriza ko|a nakon roga na-
srupa, odlazak Milana Mar|anovica iz Skole (1929.), sm|e-
n|ivan|e Andri|e Srampara s poloza|a nacelnika Minisrarsrva
zdravsrva (1931.), |acan|e cenzure i cenrralizaci|a kulrurnog
zivora ko|a prari poliricku cenrralizaci|u. Na planu ilmske
d|elarnosri Skola gubi pravo |avnog prikazivan|a ilmova u
kinemarograima, a Milan Mar|anovic osniva u Beogradu
poduzece ]ugoslovenski prosverni ilm, ko|e di|elom ima
komplemenrarni program proizvodn|e ilmova kao i Skola
narodnog zdravl|a, a u nasralo| poliricko| konsrelaci|i moze
privuci sredsrva iz drzavnil izvora ko|a |e do rada korisrila
Skola.
Sroga se Skola u rome razdobl|u vise oslan|a na sredsrva za
sniman|e ilmova ko|a moze dobiri od Savske banovine, su-
radu|e s gospodarskim od|elima banske uprave, sud|elu|e u
srvaran|u novil oblika nam|enske proizvodn|e i disrribuci|e
obrazovnog ilma ko|e mogu osrvariri vecu inanci|sku po-
drsku (kao sro |e sud|elovan|e u osnivan|u Zore, zavoda za
nacionalno-edukarivni ilm 1935. godine) i vise korisri mo-
gucnosri sniman|a narucenog ilma.
Dok |e ri|ekom ci|eloga deserl|eca od osnurka 1926. do
1939. godine, Skola svo|om ilmskom d|elarnoscu supsrirui-
rala neposro|an|e nacionalne proesionalne kinemarograi|e,
odrzava|uci u mogucem opsegu dokumenrarnu i igranu ilm-
sku proizvodn|u, pa i animirani ilm, u posl|edn|em razdo-
bl|u ko|e nasrupa usposravom Banovine Hrvarske, nakon
pocerka srvaran|a snazne nacionalne kinemarograi|e (u raz-
dobl|u 1941.-1945. i 1945.-196.), Skola suzava svo| ilm-
ski program. U usporedbi s proesionalnom lrvarskom kine-
marograi|om ko|a |e sve opreml|eni|a za sniman|e velikil
ilmskil pro|ekara, oroilmski laborarori| relnoloski i ka-
drovski sve vise gubi korak. U razdobl|u Banovine Hrvarske
i Nezavisne Drzave Hrvarske, |os |e iskl|ucivi proizvodirel|
zdravsrvenoobrazovnog ilma ko|i |e inanci|ski i zakonski
podrzan od drzave (urvrdivan|em obveze |avnog prikaziva-
n|a ovil ilmova u kinemarograima
42
), da bi u novim poli-
156
157
rickim uv|erima usposravom DI] ra ilmska d|elarnosr bila
proglasena nesrrucnom i subverzivnom i ukinura 1946. go-
dine.
43
U rakvim uv|erima, ilmska d|elarnosr nasravila se u
suzenim okvirima srrucnog rada Skole, re |e usm|erena izra-
di inrernil medicinskosrrucnil i znansrvenil ilmskil pro|e-
kara nami|en|enil medicinsko| nasravi, a nakon duzeg preki-
da (196.-1985.), prelazeci u novo razdobl|e suvremenil
audiovizualnil komunikaci|a, u Skoli |e kao znansrvenome i
nasravnom cenrru Medicinskog akulrera 1985. godine
osnovan Ldukaci|ski mulrimedi|ski cenrar ko|i |e preuzeo za-
darak pripreman|a audiovizualnil programa za medicinsku
nasravu na novim elekrronskim medi|ima.
SIrukIure eformec[e flmove Skole eerodeog
xdrevl[e
Skola narodnog zdravl|a imala |e sirok raspon d|elarnosri
ko|e su obulvacale. planiran|e i izvoden|e radova u provo-
den|u sanirarno-relnickil m|era i asanaci|e sela, proucavan|e
parologi|e sranovnisrva, prakricno organiziran|e ligi|ensko-
zdravsrvenil akci|a, priprema pomagala za zdravsrveni od-
go| (osim oroilmskog laborarori|a, Skola |e imala i vlasriru
riskaru), prakricno provoden|a raznil oblika zdravsrvenog
odgo|a purem izlozbi, predavan|a, riskanog i vizualnog ma-
reri|ala, re ilma, kako na rerenu, rako i u svome s|edisru gd|e
|e do 1939. godine kao posebni obrazovni oblik d|elovalo
Sel|acko sveucilisre pod srrucnim pedagoskim vodsrvom
]ure Turica.
Ta siroka d|elarnosr opaza se i u sadrza|u ilmova ko|i su sni-
mani u Skoli. Iako rerrospekrivno mozemo proc|en|ivari ra-
zne aspekre d|elarnosri Skole samo na remel|u sacuvanog (a
ne ukupno sniml|enog), ilmskog gradiva, ko|e ne da|e por-
punu sliku svil obulvacenil sadrza|a i n|ilove ucesralosri u
ilmovima, i ovako suzena osnova za analizu pokazu|e do-
srarnu raznovrsnosr rada ove usranove. Prema nam|eni, ra-
zliciro |e ucesce po|edinil skupina ilmova.
Vrsra ilma. Br. sniml|enil ilmova
1. akrualnosri 21 (13%)
2. znansrvenopopularni ilmovi 49 (3%)
3. zdravsrvenoedukarivni ilmovi 66 (41%)
4. ilmovi o gospodarsrvu 2 (12%)
5. medicinskoznansrveni ilmovi 6 (4%)
Skola |e narociro prvil godina svoga d|elovan|a bila prisur-
na u drusrvenim zbivan|ima sredine u ko|o| |e d|elovala. Sli-
|edom roga nasralo |e niz ilmova ko|i se odnose na akrualne
dogada|e ko|i su bili u sredisru pozornosri |avnosri. Takvi su
prim|erice ilmovi o nasra|an|u ansambla skulprura Indi|ana-
Do|omonlorni ilm \o|ob|| (K. 8rosslor, 132.}
ca, ko|e |e Mesrrovic radio za Iergusonovu zakladu u Clica-
gu 1927. i 1928. godine, svecanosr orkrivan|a skulprure Cr-
gura Ninskog na splirskom Perisrilu 1929., pocerak izgrad-
n|e Novinarskog doma u Zagrebu 1928. i dr. U rim ilmovi-
ma zabil|ezeni su i neki znaca|ni dogada|i polirickog zivora,
kao sro |e bio sprovod narodnil poslanika HSS-a ubi|enil u
beogradskom arenraru 1928., ili sprovod bana Marka Lagi-
n|e 193. godine. U ru vrsru ilmova spada|u i reporraze sa
sporrskil susrera (Sokolski slet, Natjecanje iraca Maccabija
u stolnon tenisu i Sinjska alka), ko|i su dodavani ilmskom
programu cesro pod nazivom ilmskil zurnala. Neki od ril
ilmova snimani su inici|arivom d|elarnika Skole, a drugi su
bili naruceni od po|edinil drusrava (npr. ilm o sprovodu
bana Marka Lagin|e 193. godine, narucilo |e Drusrvo Isrra
u Zagrebu) ili banske uprave. U ru skupinu uvrsreni su i il-
movi ko|i predsravl|a|u dokumenraci|u rada Skole, kao sro |e
ilm o boravku li|ecnika Lige naroda u Skoli, pocerak asana-
ci|skil radova u selu Mraclin, rad Sel|ackog sveucilisra. Na|-
c|eloviri|i rakav ilm |e 8orba protit bolesti puten jilna (I. i
II., 1934.) ilmski prikaz c|elokupne d|elarnosri Skole i po-
srignuril rezulrara u vremenu od 1926.-1934. godine sni-
ml|en radi predsravl|an|a soci|alnozdravsrvenog rada skole
na (pri|e spomenurom) medunarodnom sav|erovan|u o obra-
zovnom ilmu u Rimu 1934. godine. Ovi ilmovi ne pred-
sravl|a|u Skolu samo kao srrucnozdravsrvenu, vec kao vrlo
orvorenu usranovu, ko|a slicno drugim ilmskim poduzeci-
ma svo|om dokumenrarno-zurnalisrickom ilmskom proi-
zvodn|om bil|ezi akrualne dogada|e ko|i su |o| dosrupni i |av-
l|a se kao cimbenik |avne kinemarograi|e. Bro| ovil ilmova
ko|i cine 13% svil naslova, govori o promisl|enosri planira-
n|a raznovrsnil sadrza|a ilmske proizvodn|e.
Druga skupina znansrvenopopularni ili kulrurni ilmovi,
kako il suvremenici zovu nasra|ala |e usporedo sa zdrav-
srvenoobrazovnim ilmovima, sniman|em na rerenu gd|e su
se provodile po|edine akrivnosri Skole. Prema bro|u ovi il-
movi cine drugu po velicini skupinu ilmova Skole, a danas
su za ilmsku povi|esr vrlo znaca|ni |er izlaze iz sleme na-
m|enskog ilma i predsravl|a|u |edine sacuvane dokumenre
rane lrvarske dokumenrarne ilmske proizvodn|e. Snimani
su skromnom relnikom, ali s israncanim darom zapazan|a
prirode i zivora l|udi. Zadarak im |e bio da pobude zanima-
n|e gledarel|a, ali i da pouce. Na|veci dio ovil ilmova pripa-
da grupi puropisnil ilmova, bilo da se radi o orkrivan|u pri-
rodnil l|epora po|edinil kra|eva (\elebit, 1932., Ilitticka je-
zera, 1932., Hrtatsko prinorje, 1932., Hrtatsko zaorje,
1934., Krk, najteci otok jadransko nora, 1938. Konatle,
1939.), upoznavan|u gradova (Zareb, 1929., 8anja Iuka-
jajce, 1933., Seber Sarajeto, 1933., \arazdin, 1934., Sano-
bor, 1938., Suncani Split, 1938., Dubrotnik, 1939.) ili zivo-
ra na selu (Nasi pasitni krajeti, 1939., S nase sela, 1942.).
Srrukrurom sadrza|a nude rri ripa inormaci|a.
a) Prvi |e pregledna inormaci|a o nekom zeml|opisnom pre-
d|elu ili gradu (obvezno zapocera sirokom panoramom, a za-
rim usm|eravan|em pozornosri na deral|e). Time ovi ilmovi
ulaze u red prirodoznansrvenil ili puropisnil, kulrurnil il-
mova, vrlo popularnil rrideseril godina, ci|a zaniml|ivosr
uglavnom proizlazi iz arrakrivnosri pred|ela ko|i su sniml|e-
ni, iz vizualne l|epore same prirode preni|ere u pokrerne sli-
ke. Aleksandar Cerasimov, ko|i |e snimio sve ilmove ovog
ripa, ociro |e imao israncani os|eca| za prirodne eksreri|ere,
za odabir deral|a i neumornu srrpl|ivosr u orkrivan|u n|ilove
l|epore.
b) Drugi obvezarni dio ovil ilmova |e inormaci|a o zivoru
i radu l|udi ko|i obulvaca sranovan|e, rad u kuci, u pol|u ili
u rvornici, a ponekad i napomene o zdravsrvenom sran|u i
radu zdravsrvene sluzbe (dodarak ko|i, kao npr. u ilmu \a-
razdin (1934.), ni|e uvi|ek imao svo|e dramarursko opravda-
n|e). Povezivan|e l|udi i l|udskog rada s prirodnim ambi|en-
rima u ovim ilmovima na|cesce |e vrlo neposredno s isran-
canim os|eca|em za povezivan|e pe|saza s l|udskim posro|a-
n|em u n|emu. Posro|an|e i d|elovan|e l|udi, n|ilovi domovi i
prikaz nacina n|ilova zivora unosi |ednu lumanu noru u ove
ilmove, a kako su na|cesce snimani u kra|evima s |os cvrsrim
oblicima rradicionalnog nacina zivora, ovi ilmovi puni za-
niml|ivil ernograskil deral|a ima|u i odredenu draz izvor-
nosri i egzoricnosri. U ovo| skupini ilmova ko|i polaze od
prirode, nasrar ce i nekoliko ilmova u ko|ima ce zivor i rad
l|udi doci u prvi plan. ]edan od n|il |e rek d|elomicno sa-
cuvani ilm Tunolot (1932.), ko|i u svo|im ekspresivnim
scenama ribolova na oroku Krku, ima neke elemenre drama-
ricnosri borbe cov|eka s prirodom, i iznad svega poznari ilm
jedan dan u turopoljskoj zadruzi (1933.), ernograska rekon-
srrukci|a obirel|ske zadruge, ko|a pli|eni gledarel|a svo|im ro-
plim, lirskim, mirnim prikazom rradicionalnog zivora seoske
obirel|ske za|ednice.
c) Treca vrsra inormaci|a su inormaci|e o kulruri i um|erno-
sri, ko|e zuzima|u znaca|no m|esro u ilmsko| d|elarnosri Sko-
le. Kulruroloski na|znaca|ni|i ilm u ci|elosri posvecen um|er-
nosri |e ilm Modeliranje, lijetanje i cizeliranje Mestroticetib
Indijanaca (1927.-1928.), posve izuzerno d|elo rane lrvar-
ske kinemarograi|e u ko|em |e prikazan proces nasra|an|a
Mesrrovicevil skulprura od izrade modela i li|evan|a do po-
sravl|an|a gorovil skulprura u Clicagu, sa sniman|em u inre-
ri|eru i eksreri|eru, u Zagrebu, Spliru, na brodu i u Clicagu.
Medurim, vecina znansrvenopopularnil ilmova Skole u ve-
co| ili man|o| m|eri nenamerl|ivo pruza i ova| rip inormaci-
|a. Tako ce u ilmu \elebit (1932.) biri zabil|ezeno rimsko
vrelo u Brusanima, srara gradina Vecka kula, srarolrvarsko
grobisre i osraci sredn|ov|ekovnil gradova i ranokrscanskil
crkava. U ilmu Hrtatsko zaorje (1934.) sniml|eni su svi za-
gorski dvorci od Trakoscana do Bisrre, prvi ce pura (u ilmu
\arazdin, 193+.) zablisrari barokni crkveni inreri|er ili orna-
menri varazdinskog belo pila, gradska i seoska arlirekrura,
a u ilmovima snimanim u Hercegovini ili Bosni bosanski
srecci, islamska arlirekrura ili ran|evacke crkve.
Kao poseban elemenr ovil ilmova |avl|a se susravno prika-
zivan|e oblika rradicionalne kulrure od narodnil plesova i
glazbala, nosn|e, do svakodnevnil obica|a i uporabnil pred-
mera u raznim kra|evima od Varazdina do Konavala.
Takvim vizualnim inormaci|ama ovi su ilmovi osobiro s
obzirom na ro da su prikazivani u na|udal|eni|im i na|siro-
masni|im kra|evima Hrvarske, gd|e ni|e bilo drugil moguc-
nosri kulrurnoga rada imali i izvanredno kulrurno i pro-
sv|erno znacen|e.
158
159
Iako ri ilmovi ima|u znaca|no m|esro u ilmskom ondu Sko-
le (3% svil naslova), glavni zadarak skole bilo |e sniman|e
nam|enskil zdravsrvenoedukarivnil ilmova, ko|i i bro|em
naslova i ucesraloscu korisren|a cine na|veci iako ne i na|-
uscuvani|i dio ilmskog onda Skole (41%). Snim|uci re il-
move, ilmski aurori korisrili su razlicire ilmske oblike i rel-
nike. Tako se medu n|ima nalaze animirani ilmovi, ilmovi
snimani relnikom s|enki, ilmovi ko|i dramarurski pripada|u
igranom ili dokumenrarnom rodu (ako se zanemare ili izo-
srave n|ilovi insrrukrivno-poucni di|elovi). Dio ilmova |e
suzen na cisro insrrukrivni karakrer ili nasupror rome drama-
riziran (di|alogiziran), ozivl|en umernurom reporrazom, in-
rerv|uom ili di|alogom. Tako s gledisra ilmske reori|e, upra-
vo ri nam|enski ilmovi o ligi|eni, simpromima bolesri i n|i-
lovu li|ecen|u, ko|i su sadrza|no na|urilirarni|i donose na|vi-
se raznolikil ilmskil oblika i dramarurskil posrupaka.
Sa srrucne srrane po|edini ilmovi s opisom simproma bole-
sri, di|agnosrickil posrupaka ili nacina li|ecen|a prelaze u po-
druc|e srrucnoznansrvenog ilma, pa i danas ima|u povi|e-
snomedicinsku i srrucno-znansrvenu vri|ednosr.
Sadrza|em su ovi ilmovi vezani za zdravsrvenu zasriru (pre-
venci|u) i li|ecen|e ovisnosri, endemskil i zaraznil bolesri.
Prema prereznom sadrza|u po|edinil naslova, zdravsrveno-
poucni ilmovi mogu se podi|eliri na sl|edece grupe.
Sadrza| ilma Bro| naslova
razne bolesri i n|ilovo li|ecen|e 32
n|ega zdravl|a i rekreaci|a 15
asanaci|a sela 7
soci|alna skrb 5
alkololizam 3
anaromi|a i iziologi|a 2
d|ec|a n|ega 2
Kako se moze i ocekivari, na|veca |e skupina ilmova o sim-
promima, spr|ecavan|u i li|ecen|u raznil bolesri ko|i sadrza|i
se |avl|a|u u 32 naslova. Medurim ovo| remarici su posvece-
ni i di|elovi ilmova ko|i se odnose na asanaci|u sela, soci|al-
nu skrb i gospodarsrvo, pa |e remarski ova| blok daleko veci
i prakricno prisuran u svim ilmovima. Na|cesci su ilmovi o
spolnim bolesrima (21 naslov), ruberkulozi (14 naslova),
malari|i (8 naslova), alkololizmu (6 naslova), b|esnoci i rra-
lomu (2 naslova), a zarim o bogin|ama, direri|i, riusu, di-
senreri|i.
Bliski su ovim ilmovima i ilmovi o alkololizmu kao ovi-
snosri, soci|alnom, zdravsrvenom i gospodarskom proble-
mu. Medu rim ilmovima nalazi se na|veci bro| dramarizira-
nil ilmova Skole u ko|ima se uz pomoc proesionalnil glu-
maca u di|aloskom obliku s elemenrima igranog ilma nasro-
|i preni|eri odredena poruka (8irtija, Ivakic, 1929., Dta bra-
ta, Brssler, 1931.)
Iz podruc|a zdravsrvene prevenrive na|cesci su ilmovi ko|i se
odnose na n|egu zdravl|a. Vecinu ovil ilmova danas bismo
nazvali upurama za zdrav zivor ili ilmovima o rekreaci|i.
Dio il se odnosi na osobnu ligi|enu, cesro onu elemenrar-
nu, dok |e veca skupina posvecena rekreaci|i i r|elesnom od-
go|u. Na|znaca|ni|i iz re grupe sadrza|a |e ilm U prirodu (Mi-
lan Mar|anovic, 1929.) dug 3. 733 m, ko|i propagira odla-
zak d|ece u planine i na more, re bavl|en|e sporrskim akriv-
nosrima radi ocuvan|a i |acan|a zdravl|a. U ilmu |e sniml|e-
no kupalisre na Savi, izler u Hrvarsko primor|e (rankopan-
ski grad na Trsaru, susacka luka Baros, Omisal|), d|ec|e kolo-
ni|e u Polzeli kra| Cel|a, Susaku, Marrinscici, Kral|evici,
Omisl|u, Selcu, Pagu, Sv. Krizu kod Trogira, Kasrelima, Spli-
ru, Visu i Hvaru. Iilm promice i suvremene pedagoske ide-
|e o obuci izvan skolske ucionice, pa se u n|emu nalaze snim-
ci becke skole s nasravom organiziranom u prirodi i kadro-
vi poznare zagrebacke Sunske skole ko|u |e vodio proesor
ucirel|ske skole dr. Iran|o Higy-Mandic. Kasni|e |e sniml|e-
no |os nekoliko rakvil ilmova o d|ec|im odmaralisrima u
Marrinscici i Kral|evici, o planinaren|u i zimskim sporrovi-
ma ili r|elesnom odgo|u mladezi.
Skupina ilmova vezana |e uz remariku porodil|srva (Stekr-
tin rijeb, Clloupek, 1937.) i d|ec|e n|ege (Dtije seke,
Brssler 1932., Majcine poreske placaju djeca, Clloupek,
1939.) ko|a |e vaznosr imala zbog velike smrrnosri d|ece u
na|rani|o| dobi i ma|ki nakon poroda, a bliski su |o| i ilmo-
vi o soci|alno| skrbi za d|ecu i odrasle (Zapusteno dijete, Si-
rola, 193., Iz dona Kola donacica, Clloupek, 1938.).
Medu ilmove o prevenrivno| zasriri zdravl|a spada|u i ilmo-
vi o asanaci|i sela i seoskil gospodarsrava ko|i obulvaca|u
borbu proriv malari|e isusivan|em rla (Malarija, Clloupek,
1933.), konrrolu vode i lrane, re izgradn|u zdravil vodocr-
pilisra i suvremenil vodovoda (\odotod Iobor, Bazarov,
1931., Asanacija sela, Brssler, 1929.), ligi|ensko ureden|e
gospodarskil zgrada i ligi|enu sranovan|a (Iodizite silose,
1936. i Nase sutreneno selo, Clloupek, 1937.). Ti ilmovi
pri|elaz su prema ilmovima nami|en|enim unapreden|u gos-
podarsrva, |er se ne odnose samo na ocuvan|e zdravl|a i ra-
zvi|an|e ligi|ene, vec nuda|u i |edan suvremeni|i i gospodar-
ski ucinkoviri|i nacin ureden|a seoskog zivora, sro |e bila |ed-
na od osnovnil ide|a soci|alne medicine.
Polazeci od roga da do birnil prom|ena zdravsrvenog sran|a
pucansrva moze doci rek podizan|em ekonomskog srandar-
da siromasnil slo|eva naroda, briga |e vodena i o unaprede-
n|e gospodarsrva. To porvrdu|e i cin|enica da |e |edan od pr-
vil ilmova, crrani ilm Martin u nebo, Martin iz neba (Mar-
|anovic, 1928.) posvecen upravo prikazu suvremeno urede-
nog seoskog gospodarsrva i upurama za n|egovo voden|e. U
ovo| skupini na|veci bro| naslova odnosi se na unapreden|e
pol|oprivrednog gospodarsrva. Dio ril ilmova sniml|en |e
na porica| i u suradn|i s pol|oprivrednim od|el|en|em i vere-
rinarskom sluzbom Savske banovine, ko|a |e od 1927. godi-
ne osiguravala sredsrva za sniman|e promidzbenil ilmova
za ovu nam|enu (Asanacija sela, Brssler Drzatna pastubar-
na Kutjeto-Stancic, 1934., Nase naslinarstto, Clloupek,
1939.).
U nekoliko ilmova po|edine sekvence posvecene su obrru i
indusrri|i. Di|elom |e obrr prikazan kao oblik rradicionalne
d|elarnosri ko|i se razvio na selu uz pol|oprivredu (loncar-
srvo, rkan|e, vezilasrvo), a di|elom |e bio sasravnicom pro-
midzbe suvremeni|il oblika rada, kao sro |e prim|erice pri-
kaz korisri od novil rkalackil srro|eva (rzv. brzorkaonika),
ko|i su u ro vri|eme uvodeni u domacinsrva.
Indusrri|a |e bila rek na rubu inreresa snimarel|a zdravsrveno-
edukarivnil ilmova. U grupi znansrvenopopularnil ilmova
uspurno su prikazani indusrri|ski ob|ekri kao sro |e prim|eri-
ce mun|ara na oroku Krku, rvornica maslinova ul|a u il-
mu Nase naslinarstto (1939.), solana u ilmu o oroku Pagu
(1932.). Nesro vise prosrora posveceno |e prikazu reksrilne
rvornice Tivar u ilmu \arazdin (1934.), u ko|em su prikaza-
ni inreri|eri rvornickil lala i rad l|udi za reksrilnim srro|evi-
ma. Svega su rri naslova u c|elini posvecena indusrri|i. na po-
cerku rada Skole sniml|en |e ilm Zeljezara Sisak, (1928.), a
pred kra| Iroiztodnja lijekota u INRj (1946.) i Rudnik zite
u Idriji (1947.).
Posl|edn|a skupina ilmova ko|a se i kronoloski u radu Sko-
le na|kasni|e |avl|a su znansrvenomedicinski ilmovi ko|e |e
snimio Aleksandar Cerasimov u suradn|i s nekolicinom li|ec-
nika. Bili su ro prvi vizualni dokumenri kirurskil zalvara
sniml|eni ilmskom kamerom u zagrebackim bolnicama
(Iuksacija kosti, 1949., Operacija neniskusa, 195., Opera-
cija pluca, 1956.), ko|i su bili nami|en|eni korisren|u u nasra-
vi Medicinskog akulrera. Nazalosr ovi uskosrrucni ilmovi,
samo su ragmenrarno sacuvani (ro se desilo i s medicinskim
ilmovima sniml|enim kasni|e, prim|erice, u Nasravnom il-
mu), pa |e resko o n|ima prikupiri nesro vise podaraka.
Kronoloski ri ilmovi nasra|ali su ovisno o sklonosri aurora
po|edinim remama i van|skim drusrvenim i polirickim (rime
i inanci|skim) uv|erima u ko|ima |e Skola d|elovala. Ocira |e
razlicira dinamika sniman|a ilmova, kao i razlicira n|ilova
remarska usm|erenosr ri|ekom ci|elog razdobl|a ilmskog d|e-
lovan|a Skole. Tako |e u prvil per godina (od 1927.-1931.)
godine sniml|eno ukupno 53 ilma (godisn|i indeks 1. 6); u
drugom sedmogodisn|em razdobl|u (1932.-1938.) sniml|ena
su 73 ilma (indeks 1. 4); zarim sli|edi nagli pad. u rrecem
sedmogodisn|em razdobl|u (1939.-1945.) 18 ilmova (in-
deks 2. 6); i posl|edn|em pernaesrogodisn|em razdobl|u
(1946.-196.) rek 18 ilmova (indeks 1. 2).
0remeIursk oblc flmsk [exk flmove Skole
eerodeog xdrevl[e
O sniman|u nam|enskil ilmova sami n|ilovi aurori nisu
osravili vlasriril razmisl|an|a. Tako ne znamo koliko su bili
vodeni urilirarnim, posve racionalnim razlozima prim|en|u-
|uci ilmski medi| kao puko vizualno sredsrvo, ili vodeni sa-
mom relnikom nasra|an|a ilmova, a koliko su prarili, znali
i ulazili u mogucnosri izrazavan|a ilmskim medi|em i osim
vizualne ilusrraci|e zadane (ili odabrane) reme zel|eli posrici
i odredene esrerske rezulrare, odnosno koliko |e u rim ilmo-
vima prisurna zel|a za osrvaren|em medi|alne esrerike ko|u
omogucu|u pokrerne slike. ]edino |e Mladen Sirola u clanku
Iiln u sluzbi biijenske propaande, ob|avl|enom u l|ubl|an-
skom casopisu Ilustracija, |ednom recenicom opisao svo|e
polazisre u sniman|u obrazovnog ilma.
Da bi ilmovi bili sro zaniml|ivi|i, izabire se rakav sadrza|,
ko|i u okviru drame, komedi|e ili pripovi|esri sadrzi ligi|en-
sku noru, ko|a |e podcrrana i urisne se gledarel|u u pamce-
n|e. (Sirola, 1931. . 59)
Suvremeni ilmski kriricari i recenzenri akrualnog ilmskog
reperroara kada bi i uocili ovu kinemarograi|u, zadrzavali bi
se na cin|enici posro|an|a zdravsrvenoedukarivnog ilma (i
cin|enici urilirarne porrebe n|egova posro|an|a), bez ulazen|a
u ilmske, esrerske osobine ko|e od rog ilma nisu niri rraze-
ne. Tako osra|emo siromasni|i za spozna|u o suvremeno| re-
cepci|i ril ilmova ko|i su prikazivani i u |avnim kinemaro-
graima i na mnogobro|nim edukarivnim pro|ekci|ama, re su
mnogima bili prvi i cesro |edini dorica| s ilmom.
44
Zabil|eze-
na |e osrala rek |edna uspurna, opcenira i neobrazlozena ne-
garivna oc|ena ove ilmske produkci|e ko|u |e u inrerv|uu za
Notu Itropu izrekao slikar ]ozo Kl|akovic.
Iilmovi naseg Prosvernog ilma nema|u nisra za|ednickog sa
prosv|erom oni su naprosro skandalozni. Ovo vri|edi i za
ilmove Higi|enskog zavoda. (Mikac, 1935. . 277)
No, danas s visedeceni|ske disrance i na ova ilmska d|ela
mogli bismo primi|eniri konsraraci|u Norrlorpa Irya o povi-
|esno| recepci|i popularne um|ernosri.
Popularna um|ernosr obicno biva proglasena prosrackom
od srrane obrazovanil l|udi svoga doba; zarim, kako odrasra
nov narasra|, ona gubi naklonosr svo|e negdasn|e publike;
zarim se pocin|e srapari s meksom sv|erloscu neceg `srarin-
skog`, re se obrazovani l|udi pocin|u zanimari za n|u, i napo-
sli|erku poprima arlaicno dosro|ansrvo primirivnosri.
(Irye, 1979. . 126)
Razvo|no gledano, moze se urvrdiri razlicirosr korisren|a me-
di|alnil mogucnosri ilma na pocerku ilmske d|elarnosri
Skole i u n|ezinom kasni|em razdobl|u. Karakrerisricna |e
orvorenosr prema ilmskim oblicima prvil godina (1927.-
1931.) rada Skole. Vec u prve dvi|e godine ilmski aurori
okusali su se u sva rri ilmska roda. dokumenrarnom ilmu
(dokumenrarno| reporrazi, kao sro |e ilm Iznjena lijecnika
Iie naroda, 1928.; ilmskom zurnalu Slotenija, jilnski
zurnal, 1927., ili dugomerraznom dokumenrarcu U prirodu,
1928.), ilmovima snimanim relnikom s|enki (Carobnjaci,
1928.) i animiranom ilmu (Martin u nebo, Martin iz neba,
1929.), re igranom ilmu s proesionalnim glumcima (ilmo-
160
8osooco (D. Cblooo|, 13.}
161
vi Milana Mar|anovica, Mladena Sirole, ]oze Ivakica, Kami-
la Brsslera). Iz ovoga pocernog razvo|a moglo bi se zakl|u-
ciri da ce ilmska d|elarnosr Skole poci purem razvi|an|a igra-
nog ilma, ko|i ce posrari nosirel|em zel|enil inormaci|a kao
sro |e ro bio sluca| s d|ec|im ilmovima Mladena Sirole ili
igranim ilmovima 8irtija (1929.) i Gresnice ]oze Ivakica
(193.). Neki od ril ilmova i svo|om duzinom prerendira|u
iz|ednacen|u s kinemarograskim, c|elovecern|im ilmovima
(dokumenrarni ilm U prirodu, Milana Mar|anovica (1928.),
ili igrani ilm Gresnice ]oze Ivakica (193.).
Za|ednicka znaca|ka ilmova prvoga razdobl|a |esr da su oni
snimani kao animirani, dokumenrarni ili igrani ilmovi di-
dakricnog sadrza|a, a ne kao usko obrazovni (insrrukrivni)
ilmovi. U nekim elemenrima (razradeni sadrza|, posrednosr
didakricne poruke, proesionalni glumci) oni se priblizava|u
ripu zabavnog ilma (u onom smislu kako ga rumaci Andri|a
Srampar ili Mirko Cerovac). Animirani ilm Martin u nebo,
Martin iz neba (1928.), vedra |e anegdora o puru u ra| i po-
vrarku na zeml|u u ko|o| pouka (o sav|esnom voden|u gos-
podarsrva) ni|e prenaglasena, u ko|em prica, ikci|a, prevla-
dava nad poukom. Crrez (Perar Papp) |e karikaruralan, s |ed-
noznacnom karakrerizaci|om likova, s po|edinim kadrovima
u ko|ima su samo slemarski nacrrani likovi u prvom planu,
do kadrova u ko|ima |e uz prvi plan bogaro popun|ena po-
zadina, dubina slike i u ko|ima se |avl|a|u i deral|i vise uspo-
rednil dogadan|a (dio ilma |e i roniran).
Slicno |e s d|ec|im ilmom Mladena Sirole sniml|enim relni-
kom s|enki Canpek netaljalac (1929.), ko|i |e u srvari razi-
grana, vizualno srilizirana vilinska prica o nepodopsrinama
neposlusna d|ecaka, a rek reksr u medunaslovima upozorava
gledarel|a na edukarivnu nam|eru aurora.
U d|ec|em ilmu Mladena Sirole Spas nale Zorice (1929.),
provlace se elemenri lumora, u prici se mogu nazri|eri mo-
rivi por|ere i prepoznavan|a, a cirava prica |e gradena na
opreci dobra i zla, na cesro korisrenom morivu izgubl|ene si-
rore ko|a prelazi iz nepovol|nog u povol|ni|i soci|alni polo-
za|. Iilm Ionoc u prati cas (1931.), pravi |e ilm o skolsko|
d|eci s glavnim d|ec|im likom, sa sporednim likovima ucire-
l|ice i rodirel|a, s d|ecom i odraslim srarisrima. Sadrza|em ro
|e prica o d|ereru ko|e mora izosrari iz skole radi bolesri, za-
pler |e u prekidu pri|arel|srva s drugom d|evo|cicom zbog ne-
razumi|evan|a rodirel|a, raspler u svladavan|u prepreka, po-
novno| usposravi pri|arel|srva i srernom povrarku u skolu.
Dakle, |edan red se poremerio (povod |e bolesr, ali s pozadi-
nom odnosa rodirel|a i d|ece), posro|e prepreke ko|e rreba
svladari i zarim se ponovno usposravl|a red. Prica rece pra-
volini|ski od uvoda preko |ednosravnog zaplera do srernog
zavrserka.
U rim ilmovima na razini vizualnog odvi|a se prica, ko|a |e
u po|edinim elemenrima v|esro vizualno ispricana, medurim
na razini reksra ikci|a se prekida direkrivnim zdravsrvenoe-
dukarivnim porukama-opomenama, ko|e su krarke, direkrne
i imperarivne. Porpuno u skladu s navedenim sra|alisrem
Mladena Sirole o obrazovnom ilmu u ko|i rreba ugradiri
elemenre sadrza|a bliske d|eci i vodiri |ednosravne zaplere
rako, da usprkos naglasene poucnosri i cesro neporrebno na-
glasenil po|edinil deral|a, zadrze zaniml|ivosr za male gle-
darel|e. No ro |e i pokazarel| da ilmski |ezik ni|e svladan u
m|eri da bi bez inrervenci|e drugog komunikaci|skog sred-
srva sam sebi bio dovol|an.
Slicno |e i s ilmovima Kamila Brsslera Dta brata (1931.) i
Zasto cijepino djecu (1934.), u ko|ima se auror (ili glavni
lik) posravl|a u ulogu svezna|uceg pripov|edaca, a price mu
sluze samo da ilusrrira|u i porvrde n|egove konsraraci|e i
upure. Iilmovi ]oze Ivakica 8irtija i Gresnice bogari|i su rad-
n|om, |avl|a|u se paralelne i medusobno ispreplerene radn|e,
karakrerizaci|a likova |e izraziri|a, pored glavnil, razradeni
su i sporedni likovi. U ilmu 8irtija (1929.), lik seoskog
splerkara (Roberr Srein-Rozinin) kao pokreraca radn|e por-
puno |e zaokruzen i dobro odigran. Slicno |e s likom uc|en|i-
vaca u ilmu Gresnice (Branislav Ivakic), likom supruga
(Maro Crkovic) ili seoskog bekri|e (Predrag Milanov), a rako
|e i s vecinom prizora u ko|ima glumi Krunoslava Lbric-Ir-
lic (u oba ova, ali i u drugim ilmovima), mlada glumica ko|a
se na|bol|e snasla u novom medi|u. Po|edine scene su do kra-
|a izradene. udvaran|e na obali Save, nocni l|ubavni susrer,
dramaricne scene uc|ene i orkrivan|a prevare (u Gresnica-
na). Nazalosr gluma |e vrlo neu|ednacena, pa uz dobro odi-
grane prizore u c|elini suvise |e namerl|iva, parericna kao u
ilmovima snimanim rrideserak godina rani|e. Dok |e kod Si-
role scenograi|a pasivan elemenr slike, ovd|e narociro kod
Ivakica scenograi|a i eksreri|eri slavonske prirode posra|u
di|elom ilmske radn|e, po|acava|u n|enu dramaricnosr i srva-
ra|u ambi|enralni ugoda| prim|eren prici.
U ilmovima sniml|enim relnikom s|enki, aurori scenograi-
|u r|esava|u crrezom. Posli|e sve vise prevladava prirodna
sceneri|a s minimalnim inrervenci|ama. Bogari|a insenaci|a
nalazi se |edino u ilmu Zasto cijepino djecu ko|i |e sniml|en
u li|epom prosroru dvorca Marusevac i |edini |e kosrimirani
ilm Skole narodnog zdravl|a, sniml|en dramarurgi|om price
u prici. Uz uokviru|ucu pricu o dolasku li|ecnika u selo radi
ci|epl|en|a d|ece, umernura |e pripovi|esr o dr. ]enneru pro-
nalazacu c|epiva proriv bogin|a, s proesionalnim glumcima
Predragom Milanovim i Krunoslavom Lbric-Irlic.
Karakrerisrika |e dramariziranil ilmova da su usm|ereni vi-
zualno| ilusrraci|i price, da su remel|eni na van|skim manie-
sraci|ama likova, ne reze n|ilovu psiloloskom ni|ansiran|u,
re ne izlaze iz okvira prikazivan|a cin|enica.
Iilmovi su snimani nepokrernom kamerom na srarivu sro |e
ur|ecalo na izbor ilmskil posrupaka. Izm|ena kadrova u ra-
nim ilmovima |e ri|erka, na|cesci su opci (rorali) i sredn|i
planovi, dok su blizi i krupni planovi vrlo ri|erki i u srvari
samo iznimni. Karakrerisrike vecine ilmova Skole su. sraric-
na kamera, realisricna slika, ri|ede slikovno povezivan|e ka-
drova, prevladava|uci rorali, ravnom|eran odnos slike i rek-
sra i komenrar ko|i sluzi pokreran|u radn|e, cime u srvari
ilm posra|e samo vizualni prarilac reksra.
Vizualna oprema ilmova dosra |e raznovrsna, pa se u in-
srrukrivnim ilmovima korisre crrezi, sleme, di|agrami i ra-
zliciri graicki mareri|al. U izboru dramarurskil sredsrava
na|cesce se korisri nararor ko|i da|e upure gledarel|u, a po-
vremeno se monoloski komenrar zam|en|u|e inrerv|uom.
162
Fo|simil slronico iz riromo zo snimon|o ilmo C|o| ooo o |oo| (8. Cv|olosnovic, 152.}
Ipak, u kasni|im ilmovima srrukrura ilmova posra|e sloze-
ni|a, vizualni |ezik bogari|i i izraza|ni|i, a slika samosralni|i
nosirel| inormaci|e. Prim|er za ru slozeni|u srrukruru moze
biri dokumenrarni ilm jedan dan u turopoljskoj zadruzi
(1933.), ko|i se sasro|i od 73 muraci|e reksra i 118 kadrova
slike (odnos 38% . 62%). Od 24 minure ilma (bez na|avni-
ce i od|ave ilma na ko|e orpada dal|n|il 48 sekundi), na
reksr orpada 6 minura (25% vremena), a na sliku 18 minura
(75%). Iz odnosa izm|ene reksr/slika vidl|iva |e superiornosr
slikovne grade, ko|a |e |os ociri|a u dinamici izm|ene i pove-
zivan|u kadrova. Aurori povezu|u kadrove u c|eline bez pre-
kidan|a vizualne naraci|e i rime posrizu odredeni riram neo-
meran reksrualnim kodom, sro ovome ilmu i da|e posebnu
uv|erl|ivosr i emorivnu punocu (rome rreba pridodari da su i
reksrualni prekidi likovno obradeni, pa su pri|elazi iz |ednog
koda u drugi umeksani rime sro se svaki izlazak iz pokrerne
slike nasravl|a u sraricno| slici ko|a cini likovnu podlogu rek-
sra).
KulIuroloske soc[elee oseove flmove Skole
eerodeog xdrevl[e
Iilmska d|elarnosr Skole narodnog zdravl|a bila |e dio n|ene
|avne drusrvene, obrazovne i kulrurne d|elarnosri, ko|a |e na-
sra|ala u konkrernim uv|erima, re se ri ilmovi mogu proma-
rrari i u konreksru ukupnil drusrvenil zbivan|a i n|ilovil
po|avnil oblika u Hrvarsko| kulruri roga doba. Poznavan|e
roga konreksra povi|esnog razdobl|a u ko|em se ilmska pro-
dukci|a razvila, u mnogome |e moze ob|asniri, ili kako raz-
marra|uci polazisra povi|esne kririke kaze Norrlorp Irye.
...s cisro povi|esnog sra|alisra, kulrurne po|ave val|a cirari u
n|ilovu vlasriru konreksru bez prim|ese suvremenosri.
(Irye, 1979. . 37)
Dvadesere godine, godine pocerka ilmske d|elarnosri Skole,
a zarim i sl|edeci deceni|, bili su vrlo zaniml|ivi zbog brzine
prom|ena i bogarsrva ide|a ko|e karakrerizira|u ro razdobl|e.
U porarnom razdobl|u dolazi do ubrzanog porasra gradova i
|acan|a svil oblika gospodarskil d|elarnosri vezanil za ra-
zvo| indusrri|e i indusrri|skog drusrva. Miran predrarni Za-
greb prervara se u dinamicno gospodarsko i kulrurno sredi-
sre, sa svim poprarnim po|avama ko|e prare rakav brzi rasr.
]aca|u oblici gradske kulrure. Kazalisni zivor u ko|em domi-
nira|u ]uli|e Benesic i Branko Cavella, obogarir ce se |os
dv|ema kazalisnim zgradama (na Tuskancu 1923. i Malo ka-
zalisre u Irankopansko| 1929.). Uz dramu i operu srvara se
nacionalni baler, sve siru popularnosr dobiva operera, a ka-
vane i kinodvorane posra|u m|esra radan|a zagrebackog ka-
barera. Pocerkom dvadeseril godina osnovano |e Marioner-
sko kazalisre, a 1923. godne uz n|ega i Um|ernicki klub ma-
rionersko kazalisre ko|e okupl|a niz mladil avangardnil
um|ernika. To siren|e kazalisra na d|ec|i uzrasr ociru|e se i u
srvaran|u posebnil d|ec|il grupa i predsrava u kazalisru, ko|e
vode Sranko Tomasic, Mladen Sirola i Tiro Srrozzi. U um|er-
nosri prevladava ekspresionizam ko|i svo|e pocerke ima u
rarnim godinama, ali se uz n|ega |avl|a|u novi um|ernicki
pravci, kao prim|erice krarkorra|ni zenirizam i dadaizam, re
znaca|ni|i i dugorra|ni|i novi ob|ekrivizam ili nova srvarnosr
okrenura soci|alnim piran|ima. U kn|izevnosr ulazi niz novil
imena os|erl|ivil na suvremena europska um|ernicka krera-
n|a ko|a nalaze od|eka u kn|izevno| produkci|i, srvara|uci lr-
varski avangardni krug mladil um|ernika ko|i su orvoreni i
prema nekonvencionalnim oblicima um|ernickog izrazava-
n|a. U krugu ril suvremenil kreran|a di|elom se nalazi i lr-
varski ilm ko|i do 1925. godine pokusava odrzari lrvarsku
nacionalnu produkci|u. U ro doba |os d|elu|e ilmsko podu-
zece ]ugoslavi|a d. d., ilmskim sniman|em zapocin|e Srela
ilm, a razdobl|e zavrsava realizaci|om ilmskog pro|ekra
Tira Srrozzi|a (1925.), prvoga ilma ko|i |e nasrao na osnovi
odredene um|ernicke koncepci|e ko|a um|ernosr povezu|e sa
suvremenim indusrri|skim dobom. O ro| sinrezi relnike i
um|ernosri prvi u nas govori Kalman Mesaric prilikom pre-
mi|ere ilma Dtoroti u sanoci.
Ta| spo| dvi|u oprecnil zivornil po|ava i porreba. um|erno-
sri i indusrri|e, moze da se posrigne |edino u savrseno kon-
srrukrivno| um|ernosri za oko, ko|a se zove ilm. Iilm |e in-
dusrri|a oplod|ena zrnom um|ernickog srvaran|a. Ako vri|e-
me ne donese nova orkroven|a na pol|u sinreze relnike i
srvaran|a, onda |e ilm |edina indusrri|a, ko|a ima svo| um|er-
nicki rezon. (Mesaric, 1925. . 242)
Osim sirine i zamala ko|u ima|u kulrurne po|ave roga doba
po|edini n|eni pravci razvi|a|u se u medusobno| opreci. S |ed-
ne srrane razvi|a|u se ripicni oblici gradske kulrure, avangar-
dni pokreri ko|i sli|ede nove rendenci|e u sv|ersko| um|erno-
sri (ekspresionizam, dadaizam, zenirizam), dok |edan krug
aurora vodi borbu za orkrivan|e vlasrirog idenrirera i vraca-
n|u kori|enima nacionalne um|ernosri. O rome kn|izevni po-
v|esnicar Slavko ]ezic kaze.
Proriv um|ernog primirivizma, kao i proriv cirave nega-
rivne, nililisricke àsalrne lirerarure` (ko|a ide samo za
rim, da zadovol|i senzaci|a zel|nu publiku velegradskog as-
alra), srala se dizari opozici|a |os novi|e generaci|e, ko|o|
|e ideal procisceni realizan. Ta| pozirivni neorealizan rezi
za um|ernoscu, ko|a bi se sviesrna odgovornosri prema na-
rodno| za|ednici, ozbil|no zabavila problemima sadasn|ice;
ni|e |o| cil| da vrsi zucl|ivu kririku suvremenil prilika,
nego da nade duboku unurarn|u vezu p|esnika s n|egovim
narodom, i da narodu pomogne u rrazen|u n|egove birno-
sri i poviesrne zadace; a uz ro da obradi sva glavna piran|a,
ko|a su briga suvremenog cov|eka. (]ezic, 1944. . 4-
41)
Po|avu neorealizma L|ubomir Marakovic sravl|a u razdobl|e
posli|e 1925. godine naziva|uci ga moderni ob|ekrivizam ili,
prema n|emacko| ormuli, nova srvarnosr ci|a |e karakrerisri-
ka okrenurosr soci|alnim problemima.
Kad |e vec promasena soci|alna revoluci|a u na|bol|em casu
poliricke i soci|alne nekonsolidiranosri u prvim porarnim
godinama, onda se srvara armosera nezadovol|srva i muklog
revolra insisrirna|em na soci|alno| srvarnosri... Moderni
ob|ekrivizam znaci, nakon razocaran|a revolucionarne epo-
le ulazen|e u srvarnosr onakvu kakva |e, s iskusrvima svil ril
eksplozivnil i karasrroalnil kriza, sa superiornoccu diskrer-
ne resignaci|e ili preobrazene zivorne mudrosri, iskrenosri
ko|a... ne skriva|uci mareri|al iza nacickanil asada lazne re-
nesanse ili cesro puerilne Secesi|e, iznosi svo|e reske krize i
svo|e duboke bolove onakve kakvi |esu, sa nadmocnim od-
s|evom unurarn|e vedrine ili s laganim osm|elom ironi|e
163
164
ko|a |e mnogo roga vid|ela i cula, a vid|er ce i cur ce |os mno-
go roga. (Marakovic, 1935. . 132)
Nova srvarnosr |ednako privlaci i desne i li|eve i komu-
nisre i nacionalisre, kako kaze Marakovic, a na|dragoc|eni-
|a rekovina roga vremena bez sumn|e |e opce nasro|an|e, da
se sro vise priblizi narodu... Lirika vrvi od asalrne poezi|e,
od samilosri za perieri|u, od zanosa za selo... (Marakovic,
1935. . 133)
U slozenome procesu modernizaci|e ko|i |e sv|erski rar samo
ubrzao, gubio se doradasn|i poredak vri|ednosri, nesra|ala |e
rradicionalna kulrura i |acala kriza idenrirera. Ta kriza na||a-
ce se os|ecala na selu (ko|e |e obulvacalo na|veci dio lrvar-
ske populaci|e) u ko|em |e modernizaci|a s nizom novina do-
cekivana sa sumn|om i odbi|an|em, a na gospodarskom pla-
nu dovodila do n|egova siromasen|a i gubirka vlasrire egzi-
srenci|e. U polirickom zivoru usposravl|an|e rog narusenog
idenrira i izlaska iz krize pokusao |e prevladari pokrer brace
Radica, ko|i |e svo|im pragmaricnim prisrupom, na remel|u
izmiren|a drusrvenil suprornosri sraleza, nasro|ao vrariri se-
l|acima pol|ul|ano samopouzdan|e i od sel|aka naciniri d|e-
larni drusrveni, poliricki i gospodarski sub|ekr. Pri rome se
sel|acki poliricki pokrer nalazio
...pred izvanredno slozenim zadarkom. kako pridobiri
masu sranovnisrva ko|a se nasla u zamalu procesa drusrve-
nil prom|ena, u ko|ima se uglavnom ne snalazi, i zapravo
rradicionalno sel|acki, svaku prom|enu doceku|e sa sumn|om
i izb|egava |e, a u pobol|san|e ne v|eru|e, da vol|no prilvari i
posrane sudionikom ril prom|ena. (Lecek, 1995. . 117-
118)
]edan od nacina d|elovan|a HSS-a u nasro|an|u bezbolni|eg
ukl|ucivan|a sela u moderno drusrvo, bio |e snazno kulrurno-
prosv|erno d|elovan|e purem Seljacke sloe, orvaran|em reca-
|eva za nepismene, predavan|ima, osnivan|em p|evackil zbo-
rova, kn|iznica, ciraonica i zadruga. U urbanim sredinama ro
obracan|e kori|enima naroda, odrazilo se narociro pocerkom
3-il godina kada se |avl|a cirav kn|izevni pokrer okrenur
lrvarskom selu (rane licke pripovi|esri Mile Budaka Iod o-
ron, 193., Razpece, 1931., Na ponorina, 1932., Opanci
dida \idurine, 1933., d|ela Luke Perkovica, Anruna Bonia-
cica, Ali|e Namerka, Mile Milol|evica, ]oze Ivakica i siren|e
soci|alne gradske i seoske remarike u kn|izevnim i likovnim
d|elima). Porice se i proucava izvorni sel|acki um|ernicki
izraz od narodne um|ernosri, do vrednovan|a rradicionalnil
oblika uporrebnil predmera, obica|a i nacina zivora. Na selu
se |avl|a niz samoukil sel|aka-kn|izevnika (Ivan Sora, Milo-
vil Pavlek Miskina i dr.), s |akim soci|alnim porukama.
Na pol|u likovnil um|ernosri ovo se priblizavan|e selu i seo-
skom izvornom izrazu ogleda prim|erice u zaniman|u L|ube
Babica za izvorni seoski likovni izraz, no do punog izraza|a
dolazi osnivan|em grupe Zenlja ko|a u svome maniesru po-
vodom prve izlozbe 1929. godine naglasava.
Treba ziv|eri zivorom svoga doba. Treba srvarari u dulu svo-
ga doba. Suvremeni zivor prozer |e soci|alnim ide|ama, i pi-
ran|a kolekriva su dominanrna. (Likovna enciklopedi|a,
IV/61)
Crupa nasro|i srvoriri speciican likovni izraz oslonom na
pucku |ednosravnosr i naraci|u, a u likovne sadrza|e uvodi
morive sa sela i gradske perieri|e (1932. godine osrvaru|e
grupa i zasebne c|eline Kuca i zitot i 1934. godine c|elinu
Selo u okviru svo|il izlozbi). Na podruc|u glazbe zaniman|e
za narodnu um|ernosr okrun|eno |e prim|erice 1934. godine
nasrankom na|popularni|e lrvarske opere Iro s onoa stije-
ta ]akova Corovca ko|a u porpunosri airmira glazbeno rra-
dici|sko nasli|ede.
Ta kulrurna d|elarnosr ima neke za|ednicke karakrerisrike
ko|e izviru iz ideologi|e brace Radica. Uz izraziru soci|alnu
noru, ona se remel|i na anriinrelekrualisrickom prisrupu i di-
loromi|i civilizaci|e, kao necem srranom sro dovodi do dis-
rorzi|e rradicionalnog zivora i kulrure ko|a |e prema Rudol-
u Hercegu skup mareri|alnil (r|elesnil) i dusevnil dobara,
ko|e sluze osiguran|u, olaksan|u pol|epsan|u i oplemen|en|u
l|udskoga zivora Pri rome ideolozi sel|ackog pokrera pripi-
su|u kulruri unurarn|e vri|ednosri. moralnosr, radisnosr, za-
|ednisrvo, nacionalni dul, um|ernicko nadalnuce, ko|e mo-
derno| gradsko| civilizaci|i nedosra|u. Medurim, civilizaci|a
ni|e samo zlo, nego |e u n|eno| moci da olaksa rad i omogu-
ci ugodni|i zivor. (Lecek, 1995. . 16)
Ociro |e lrvarski soci|alnomedicinski pokrer dobio porica|a
od rakve poliricke i kulrurne ori|enraci|e i posrao n|egovim
komplemenrarnim di|elom, sro porvrdu|e prim|erice i prak-
ricna polirika Oblasne skupsrine zagrebacke (s apsolurnom
vecinom HSS-a) u vri|eme krarkorra|ne samouprave (1927.-
1929. godina) pri|e uvoden|a dikrarure, kao i suradn|a Sr|e-
pana Radica s Andri|om Sramparom u provoden|u m|era
zdravsrvene polirike.
Soci|alnozdravsrveni program ko|i |e provodila Skola narod-
nog zdravl|a purem nam|enskil ilmova uklapa se u sv|ero-
nazor prema ko|emu se selo rreba orvoriri prema van|skom
svi|eru, usvo|iri novov|eku koncepci|u razvo|a uz zadrzavan|e
pozirivnil rradicionalnil oblika svoga zivora u obirel|i i za-
|ednici. Svi ilmovi Skole nami|en|eni upravo selu promicu
rradicionalnu moralnosr i posren|e, isricu radisnosr i za|ed-
nisrvo u svladavan|u prepreka, medusobno pomagan|e bez
cega nema naprerka sela. U nekim ilmovima dolazi do izra-
za|a opreka izmedu pokvarenosri gradske civilizaci|e (srra-
nog svi|era) i posren|a lrvarskog sela (Dobro za zlo, Cllou-
pek, 1936.) u ko|em bolesr i zlo donosi gasrarbeirer, po-
vrarnik iz inozemsrva; u ilmovima ]oze Ivakica negarivni li-
kovi splerkar u 8irtiji (1929.) i uc|en|ivac u Gresnicana
(193.) od|eveni su u gradsko odi|elo, dok su osrali u narod-
no| nosn|i; a negd|e na rubu implicirna |e opreka grad selo
i u ilmovima o alkololizmu).
U nizu ilmova sniml|eni su predmeri rradicionalnog seoskog
obrra, svakodnevni uporabni predmeri, seoski obica|i i obli-
ci olklorne um|ernosri kao nesro sro |e vri|edno i svo|srveno
selu, sro rreba ci|eniri kao svo|e i aurolrono, a ne odbaciri
zbog dolaska novog, |er novo ima vri|ednosr |edino kad se
nadogradu|e na rradici|u, kad se u n|u uklapa, a ne kad |e
rusi. Za|ednicki zivor i rad na|vise dolazi do izraza|a u ilmu
jedan dan u turopoljskoj zadruzi Drage Clloupeka (1933.) u
ko|em uvodna napomena o nezdravom i neligi|enskom zi-
165
voru seoskil zadruga s kra|a 19. srol|eca nema porvrde u
emoci|ama ko|e pobudu|e sam ilm.
I program znansrvenopopularnil ilmova odgovara rezn|i
srvaran|a svi|esri o nacionalnome i povi|esnom za|ednisrvu
ko|a |e u remel|ima Radiceve ideologi|e, pa se u ro uklapa|u
i spomenuri inserri ilmova u ko|ima su sniml|eni kulrurni i
povi|esni spomenici kao izraz za|ednicke kulrure i proslosri,
nekadasn|e opce, narodne kulrure.
Nacin sniman|a ilmova rakoder prari razvo| odnosa prema
narodno| um|ernosri. U pocerku ilmske d|elarnosri, ilmski
kriricar i kn|izevnik Milan Mar|anovic izvore ce rraziri u ka-
zalisru i kn|izevnosri. Dva su polazisra. lrvarsko kazalisre
ko|e n|egu|e dramski reperroar ci|e islodisre |e u inrerprera-
ci|i seoskog zivora i ru ni|e sluca|no odabran ]ozo Ivakic,
airmirani pisac d|ela iz slavonskog sel|ackog zivora; drugi |e
d|ec|e kazalisre, marionersko kazalisre u ko|em se kao pokre-
rac i auror airmirao Mladen Sirola (doda|mo ovd|e i soci|al-
nog pedagoga Kamila Brsslera, sl|edbenika erickog peda-
goskog pokrera Marka Vidovica, ko|i svo|im pedagoskim
znan|em i prakricnim iskusrvom u radu na selu posra|e i au-
ror i organizaror ilmske proizvodn|e). Iz roga opred|el|en|a
proisreci ce prvi ilmovi s proesionalnim glumcima, scena-
risrima i redarel|ima. No nakon 193. godine (a narociro na-
kon dolaska li|ecnika Drage Clloupeka), sud|elovan|e proe-
sionalnil aurora i izvodaca sve |e ri|ede. Dogodilo se nesro
slicno kao i u kn|izevnosri i slikarsrvu gd|e se sami sel|aci |av-
l|a|u svo|im d|elima. Ili kako Mi|o Sruparic pise povodom
Miskinine kn|ige Za stojon ztijezdon 1926. godine.
...zasro da mi uvi|ek slusamo i ciramo rude prodike! Ta mi
smo vec od davno, a osobiro za rara i posli|e sv|erske nesre-
ce mnogo roga proziv|eli, mnogo iskusili i proparili; mi ima-
mo svo|e dozivl|a|e i svo|e boli i os|eca|e svo|e poglede na
svi|er, pa zasro da mi ro sami ne iznesemo na papir, zasro da
se mi medusobno ne razgovaramo bez posrednika! (Le-
cek, 1995. . 17)
Tako i u Skoli prevladava misl|en|e da um|esro u srudi|u rre-
ba snimari u izvornom sel|ackom ambi|enru, um|esro da pro-
esionalni glumci predsravl|a|u sel|ake, oni sami mogu pred-
sraviri sebe i biri uv|erl|ivi|i, isriniri|i gledarel|ima.
Slican |e ro proces, kao i |acan|e kulrurnoum|ernicke d|elar-
nosri sela i izlazak po|edinaca i grupa na |avnu kulrurnu sce-
nu u bro|nim maniesraci|ama sel|acke kulrure, kao sro su
bili Prosv|erni dani, Marunovi dani ili godisn|e sel|acke, ol-
klorne smorre. Time nam|enski zdravsrvenoedukarivni il-
movi ulaze u krug urilirarne kulrurne d|elarnosri ko|o| |e cil|
inregraci|a lrvarskog sela u suvremene drusrvene uv|ere. Oni
pored insrrukrivno-zdravsrvenil upura sadrze u sebi soci|al-
ne elemenre brige za pobol|san|e mareri|alnog sran|a seoskog
gospodarsrva, upozna|u gledarel|e s nacinom zivora, erno-
graskim osobirosrima i kulrurnim spomenicima po|edinil,
geograski (i poliricki) odi|el|enil di|elova za|ednice ko|o| se
obraca|u. Pri rome korisre mogucnosri |ednosravnog vlasri-
rog izraza sel|aka kroz vise ili man|e dramarizirane sadrza|e
ilmova, a rime se posredno u seoskim sredinama srvara
odredena povezanosr s modernim medi|em.
166
Bl[eske
1 Irti internacionalni konres za kinenatorajiju, Obzor br. 149 od 6. lipn|a 1926., srr. 192.
2 Insrirur |e imao vlasriru pro|ekci|sku dvoranu, opreml|enu pro|ekrorom rvrrke Zeiss Ikon i, kasni|e, ronskom opremom proizvodn|e Wesrern Llec-
rric Co., re biblioreku i lemeroreku. Codine 193. Insrirur |e primao 742 naslova novina i casopisa iz 4 zemal|a Lurope, Azi|e, Arike, S|everne
i ]uzne Amerike. Biblioreka |e imala 15 kn|iga i brosura, re 3 godisn|aka i karaloga ko|i su se odnosili na kinemarograi|u (Die Internationale Ie-
brjilnscbau, rravan| 193., srr. 483.)
Od lrvarskil ilmskil casopisa u Insrirur |e srizao casopis Iilnska retija, Aleksandra Aranickog (prema bil|esci u Iilnskoj retiji br. 12 od 15. sru-
denog 1934.).
3 Kongres naucnog ilma u Haagu, Iilnske notosti 14/1928.
4 Iilnska retija br. 1/1928.
5 Luce |e proizvela niz ilmova nami|en|enil unapreden|u pol|oprivrede, zdravsrveno| zasriri i dr., ali |e narociro od 1929. godine (kada |e posrala is-
kl|ucivi snimarel| drzavnil i poludrzavnil maniesraci|a), sve vise snimala promidzbene ilmove (ukl|ucu|uci i ilmske novosri), ukl|ucu|uci se por-
puno u melanizam asisricke ideoloske propagande.
6 Iilnska retija, br. 13/1928.
7 Pri|evod kn|ige Ldgara Dalea. Auditizualne netode u nastati, New York 1954., ob|avio |e (6-il godina) Zavod za unapreden|e skolsrva NR Hr-
varske, kao sapirograirani prirucnik za nasravnike.
8 Die Internationale Iebrjilnscbau, rravan| 193.
9 Osim medunarodnil i nacionalnil insrirura ko|i se bave proucavan|em ilma i kinemarograi|e (Berlin Insrirur r Iilmwissensclar, 1926.; Rim
1928., Bruxelles i Pariz 1932., London 1933., New York 1935.), osniva|u se i ilmske skole. Prva ilmska skola osnovana |e vec 1919. godine u
Moskvi (VCIK). Prema podacima iz ilmskog casopisa Hrtatski slikopis, 1921. godine orvorena |e Deurscle Iilmsclule u Mnclenu, a 1938. N|e-
macka sklikopisna akademi|a u Berlinu (sa znansrvenim zavodom za kulrurni slikopis i rri akulrera. um|ernickim, relnickim i rrgovackim). U Pa-
rizu |e 1944. godine osnovana rrogodisn|a Visoka skola za slikopisni srudi| Insrirur des Haures Lrudes Cinemarograpliques prva skola re vrsre
u Luropi. Skolu |e vodio redarel| Marcel l`Herbier, a predavaci su bili proesori s College de Irance i Sorbonne (Preporod rancuzkog slikopisa,
Hrtatski slikopis, godisre III., bro| 4, od 1. rravn|a 1944., srr. 21). Prema isrom izvoru, do 1938. godine na n|emackim sveucilisrima predano |e
oko 2 diserraci|a s podruc|a slikopisa.
1 Internationale Iebrjilnscbau, rravan| 193., srr. 499.
11 Hrvarski drzavni arliv, Iond MNP sv. III. (33-932), (421), dopis br. 18/1923 od 16. 2. 1923.
12 Hrvarski drzavni arliv, Iond MNP SV. III. (33-932), (421), dopisi bro| 2113 od 31. ozu|ka 1926. i br. 677 od 2. ru|na 1926.
Ugovor su u ime Oblasnog odbora Crvenog kriza porpisali Vlado|e Dukar i Marcel Kolin.
13 Sponenica djecacke, njesotite i sertske skole, Kaptol 1922.-19++., Povi|esni arliv Zagreba, S17/B28, izv|esra|i za sk. godinu 1925./1926. i
1926./1927.
14 Hrvarski drzavni arliv, Iond MNP sv. III. (33-932), (421), dopis br. 71862/193.
15 Karalog Parl ilmova 9. 5 mm, Kinoor 1931./1932., u zbirci ilmske dokumenraci|e Hrvarske kinoreke;
16 Mi|o Iila|dic u srvari ovd|e pokazu|e solidno poznavan|e vizualnil pomagala ko|a omogucava|u razne vrsre pro|ekci|a, svrsrava|uci il redom od di-
|ailma (skioprikon), srereoorograi|a (srereoskop), pro|iciranil slika (pro|ekroskop), pro|ekci|a mikroskopskil snimaka (megaskop) i na kra|u po-
krernil slika (kino)
17 O rome sv|edoci i sacuvani dokumenrarni ilm sniml|en rrideseril godina o osnivacu Prelrane Aleksandru Sandoru, u ko|em su sniml|eni prizori
rakve |avne kulin|e za sirorin|u na rerasi danasn|eg kina u Tuskancu.
18 H. Hess, C. Crosz, Srudio Visra, London, 1974., srr. 8 cirirano iz. Vera Horvar-Pinraric, Od kica do tjecnosti (poglavl|e. Iasizan i kultura),
CDD, Zagreb, 1979., srr. 97.
19 Inspekrorar narodnog zdravl|a bio |e od|el Zemal|ske vlade za Hrvarsku i Slavoni|u (posli|e Pokra|inska vlada), ko|a |e nasravila d|elovan|e u pri|e-
laznom razdobl|u nakon sloma Ausrrougarske monarli|e, sve do pod|ele Kral|evine SHS na oblasri (1924.), kada nesra|e (nakon presranka rada
Hrvarskog sabora) kao posl|edn|i oblik lrvarske samosralnosri ko|i |e srol|ecima posro|ao u okviru razliciril drzavnopravnil sveza Hrvarske s dru-
gim zeml|ama sredn|e Lurope.
2 Obzor br. 14 od 15. si|ecn|a 1924.;
21 Obzor, 38, 15. srudenog 1924.;
22 Dr. Curr Tlomalla bio |e ilmski reerenr sredisn|e N|emacke usranove za ligi|ensko prosv|ecivan|e naroda (Reiclsausscluss).
23 Obzor br. 66, od 9. 3. 1927.;
Treba napomenuri da |e u srrucnim krugovima i gradansrvu vladao i odredeni oprez prema ovim ilmovima prikazivanim u kinemarograima, |er
|e u ro vri|eme posro|ala i proizvodn|a laznil medicinskil ili obrazovnil ilmova ko|i su korisreci se plasrom znanosri pokusavali nadmudriri srro-
ge cudoredne norme cenzure roga vremena.
Takav |e, uosralom, bio i navedeni ilm Rudola Biebracla, n|emackog redarel|a i karakrernog glumca (1866.-1938.), poznari|eg inace po rezi|i niza
igranil ilmova u razdobl|u ni|emog ilma u ko|ima |e na|cesce nasrupala glumica Henny Porren.
24 Obzor br. 12, od 14. 4. 1927.;
25 Obzor br. 125 od 9. 5. 1924.;
Iilm Zitot u djecjen donu snimilo |e poduzece Balkan ilm zavod za ilmsku indusrri|u, Alreda i Lea Mllera u suradn|i s Udrugom lrvarskil uci-
rel|ica. Iilm, ko|i ni|e sacuvan, prikazan |e 9., 1. i 11. svibn|a 1924. godine u Balkan kinu (danas Luropa kino u Zagrebu).
U ro |e doba vodirel| ilmskog laborarori|a i snimarel| poduzeca Balkan ilm bio Vikror Rybak, pa se sa sigurnoscu moze rvrdiri da |e ova| snima-
rel| Srrozzi|eva ilma Dtoroti u sanoci (1925. godine), bio i snimarel| ilma o zagrebackom d|ec|em domu.
26 Irostjetni kinenatoraji Iodnlatka Crteno krsta, Biblioreka Oblasnog odbora Crvenog krsra, kino-prosv|erna sekci|a, svezak br. 5., Zagreb,
1926., srr. 3-5;
27 Irostjetni kinenatoraji podnlatka Crteno krsta, nav. izd., srr. 6-7;
28 Irostjetni kinenatoraji Iodnlatka crteno krsta, nav. izd., srr. 12;
29 Iiln, I. br. 4/1925., srr. 9;
3 Iiln, god. II. bro| 3, od 17. 1. 1926., srr. 11;
Rezulrar ovil akrivnosri bilo |e i rani|e spomenuro sud|elovan|e Oblasnog odbora Crvenog kriza u orvaran|u skolskog kinemarograa don|ograd-
skil gimnazi|a.
31 Obzor, 263, Zagreb, 3. 9. 1924.;
32 Izv|esra| Skole narodnog zdravl|a Drzavno| ilmsko| cenrrali od 6. lipn|a 1934. (Dokumenraci|a Skole narodnog zdravl|a u Hrvarsko| kinoreci).
33 Arliv Hrvarske, ond Higi|enski zavod sa Skolom narodnog zdravl|a, kuri|a 1. br, 21/1927.;
34 Hrvarski drzavni arliv, ond Higi|enski zavod sa Skolom narodnog zdravl|a, kur. 2, br. 345, 346 i 153/1927.;
35 Hrvarski drzavni arliv, ond Higi|enski zavod sa Skolom narodnog zdravl|a, kur. 2, br. 36/1927. (|ezik se odnosi na |ezik medureksra);
36 Hrvarski drzavni arliv, Inspekrorar narodnog zdravl|a, kur. 68, br. 1447/1926.
37 Solin i njeote iskopine / ]ugoslavi|a ilm d. d. . 1926. auror i snimarel| Sranislav Noworyra.
Iilm |e sacuvan i polran|en u Hrvarsko| kinoreci.
38 Skola narodnog zdravl|a ni|e bila duzna rraziri odobren|e za prikazivan|e svo|il ilmova u sklopu vlasrire edukarivne d|elarnosri, a do donosen|a
ilmskog zakona 1931. godine niri cenzurnu dozvolu za prikazivan|e u |avnim kinemarograima. I kasni|e ova |e usranova imala olaksice, pa |e bila
oslobodena placan|a propisane rakse za cenzurni pregled svo|il ilmova.
39 Arliv Hrvarske, Higi|enski zavod sa Skolom narodnog zdravl|a, kur. 1, br. 38 i 396/1927.
4 Cerasimovl|evu ronsku ilmsku kameru (danas polran|enu u muze|sko| zbirci Hrvarske kinoreke), kao i mogucnosri laborarori|a za obradu ron-
skog ilma, mnogo vise korisrilo |e kasni|e poduzece Zora, zavod za nacionalno edukarivni ilm (1935.-1941.), re Ravnarel|srvo za ilm, 1941. go-
dine, pri|e ureden|a vlasrirog laborarori|a u Hrvarskom slikopisu.
41 Adminisrrarivnom pod|elom Kral|evine SHS na oblasri (1925.), odnosno banovine (1929.), Hrvarska |e nacionalno raz|edin|ena. Zagrebacka oblasr,
ko|a |e obulvacala sredisn|u Hrvarsku sa Zagrebom, i dal|e |e, medurim, imala ur|eca|a na ci|elo podruc|e Hrvarske, pa i na dio Bosne i Hercego-
vine, a Hrvarska sel|acka srranka, ko|a |e imala apsolurnu vecinu u oblasno| skupsrini, organizirala |e vise akci|a u ko|o| su sud|elovale sve oblasri
na podruc|u danasn|e Hrvarske i Bosne i Hercegovine. Savska banovina obulvarila |e veci dio danasn|eg prosrora Hrvarske i svo|om velicinom i
gospodarskom snagom imala rakoder odredenog ur|eca|a i na di|elove povi|esnog lrvarskog prosrora ko|i su upravnom pod|elom izdvo|eni u dru-
ge banovine. U Savsko| banovini bilo |e s|edisre Higi|enskog zavoda i Skole narodnog zdravl|a (sa za|ednickim ravnarel|em) ko|i ima|u vodecu ulo-
gu u organiziran|u zdravsrva, a mnogobro|ne zdravsrvenoedukarivne akci|e odvi|a|u se na podruc|u cirave Hrvarske i Bosne i Hercegovine. U pro-
izvodn|i nam|enskog ilma, prim|erice, ilm Nase naslinarstto (1939.) za|ednicki su inancirale Savska i Primorska banovina.
42 Zakonska odedba o d|elokrugu Zdravsrvenog zavoda u Zagrebu u ko|o| |e clankom 1 ureden srarus ilmske d|elarnosri. Slikopisi poucnog sadr-
za|a, ko|e izradu|e Zavod, mora|u se prikazivari u svim skolama i u prosv|ernim usranovama. Svi rakvi slikopisi dobiva|u bezplarno cenzurnu kn|i-
zicu. Privarni kinemarograi duzni su od vremena do vremena prikazivari slikopise zdravsrvenog sadrza|a. (ordevic, 1933.)
43 Odluka Komirera za kinemarogai|u i dopis sekrerara Komirera za zasriru narodnog zdravl|a iz Beograda o razlozima zabrane (nedosraci u soci|al-
nom, polirickom, umernickom, ili posve medicinskom r|. srrucnom pogledu). (Dokumenr u Hrvarsko| kinoreci, Iond Skole narodnog zdravl|a,
prareca dokumenraci|a)
44 Prema podacima u Iilmskom godisn|aku za 1933. godinu, u razdobl|u od 1928.-1931. godine odrzano |e 11. 771 predavan|e pred 1. 254. 16
gledarel|a uz pro|ekci|u 1. 257. 945 m ilma. (ordevic, 1933. . 99-1). Aleksandar Cerasimov u svome opisu ilmske d|elarnosri Skole navodi
da |e za rrideserak godina (koliko |e ra d|elarnosr rra|ala) u oroilmskom laborarori|u Skole narodnog zdravl|a sniml|eno i obradeno preko 165 ori-
ginalnil igranil, animiranil i dokumenrarnil ilmova ko|e |e samo do 194. godine gledalo oko 25.. l|udi. (Cerasimov, 1961. . 16).
167
168
LIereIure
```. Preporod rancuzkog slikopisa, Hrtatski slikopis, godisre III., bro| 4/1944.
```. Prvi inrernacionalni kongres za kinemarograi|u, Obzor br. 149 od 6. lipn|a 1926.
Celli, Anna. Der Iilm im Kamp gegen Malaria, Internationale Iebrjilnscbau, sviban| 193.
Clodzko, W.. DieZentren der Hyiene in Iolen, Internationale Iebrjilnscbau, sviban| 193.
Czeczor-Cawrak, Zbigniew. Isrori|a ilmske reori|e do 1945. (Zarys dzie|ow reorii ilmu pierwszego piedziesieciolecia 1895-1945), In-
srirur za ilm, Beograd, 1984.
Demarin, Mare. Liga naroda i uzgo|na kinemarograi|a, Napredak reca| 68. br. 3-4, srudeni/prosinac 1927.
Dobrincic, V|eko. Nekoliko podaraka o pocecima kinemarograi|e kod nas, Iilnska retija 3-5, Zagreb 195.
Dokumenraci|a Skole narodnog zdravl|a, Hrvarski drzavni arliv-Hrvarska kinoreka, Zagreb
Iila|dic, Mi|o. Nacelo zornosri i vri|ednosr kina u obucavan|u, Napredak, reca| 67., br. 6-7 i 8-9/1927.
Iilmska enciklopedi|a (ur. Anre Pererlic), ]LZ Miroslat Krleza, Zagreb, 1986.-199.
Iilmski godisn|ak 1933. (ur. Vo|in M. ordevic), Beograd, 1933. ordevic, Vo|in.
Irye, Norrlorp. Anaromi|a kririke, ceriri ese|a, Napri|ed, Zagreb 1979. (izvorno izdan|e 1957.)
Cerasimov, Aleksandar. Ioro-ilmski laborarori| Skole narodnog zdravl|a Andri|a Srampar, Zdratsttene notine 9-1, Zagreb 1961.
Higi|enski zavod sa Skolom narodnog zdravl|a, Hrvarski drzavni arliv-Hrvarska kinoreka, Zagreb
Horvar-Pinraric, Vera. Od kica do v|ecnosri, CDD, Zagreb, 1979.
Inspekrorar narodnog zdravl|a, Hrvarski drzavni arliv, Zagreb
Izvori za povi|esr ilma, Hrvarski drzavni arliv-Hrvarska Kinoreka, Zagreb
]ezic, Slavko. Hrvarska kn|izevnosr od poceraka do danas, 11.-1941., Naklada Velzek, Zagreb, 1944.
Karalog Parl ilmova 9. 5 mm, Kinoor 1931./1932.
Kolar-Dimirri|evic, Mira. Radicev sabor 1927.-1928. Zapisnici Oblasne skupsrine Zagrebacke oblasri, Skolska kn|iga / Arliv Hrvarske,
Zagreb, 1993.
Kreimeier, Klaus. Die Ua-Srory. Cescliclre eines Iilmkonzerns, Carl Hans Verlag, Mnclen-Wien, 1992.
Lecek, Suzana. Izmedu izvornog i novog Sel|acka sloga do 1929. godine, Itnoloska tribina br. 18/1995.
Likovna enciklopedi|a I.-IV., ]LZ Miroslav Krleza, Zagreb, 1959.-1966.
M. V. H.. In der Sclweiz, Iiln jur alle. Monatscbrijt jur Anateurkinenatorapbie, 6/1933.
Madsen, Roy Paul. Tle impacr o Iilm, Macmillan Publisling Co., New York-London, 1973.
Ma|cen, V|ekoslav. Iilmska d|elarnosr Skole narodnog zdravl|a Andri|a Srampar, Hrvarski drzavni arliv, Zagreb, 1995.
Marakovic, L|ubomir. Hrvarska kn|izevnosr u XX. vi|eku, Obzor, Spomen-kn|iga 186.-1935., Zagreb 1935.
Mesaric, Kalman. Tendence domaceg ilma, Hrtatska pozornica br. 14 od 25. 12. 1925.
Mikac, Mari|an (M. M.). Razgovori o ilmu, Nota Itropa, kn|iga 18., bro| 8, od 26. kolovoza 1935.
Minisrarsrvo narodne prosv|ere (MNP), Hrvarski drzavni arliv, Zagreb
Pokra|inska uprava prosv|era, kazala, Hrvarski drzavni arliv, Zagreb
Prosv|erni kinemarograi Podmlarka Crvenog krsra, Biblioreka Oblasnog odbora Crvenog krsra, kino-prosv|erna sekci|a, svezak br. 5.,
Zagreb, 1926.
Royon, I.. Das Rore Kreuz und die Volkserzielung zur Hygiene durcl den Iilm, Internationale Iebrjilnscbau, sviban|, 193.
Sclmidr, Ul. Der mediziniscle Iilm in der lisrorisclen Iorsclung, Mitteilunen aus den 8undesarcbit, 1 1995. (3. ]alrgang)
Sclober, Lugen. Der Lelrilm in srerreicl, Die Internationale Iebrjilnscbau, rravan| 193.
Spomenica d|ecacke, m|esovire i segrrske skole, Kaprol 1922.-1944., Povi|esni arliv Zagreb
Sirola, Mladen. Iiln u sluzbi biijenske propaande, Ilustracija, III. br. 2/1931.
Skolska spomenica za D|evo|acku nizu pucku skolu na Kaprolu, Povi|esni arliv Zagreb
Srampar, Andri|a. Deser godina unapredivan|a narodnog zdravl|a, Tisak Zaklade Narodnil novina u Zagrebu, Zagreb, 1934.
Srampar, Andri|a. Soci|alna medicina, Izdan|e Insrirura za soci|alnu medicinu, Zagreb, 1925.
Tlomalla, Curr. Der Iilm in Diensre der laendliclen Cesundleirsplege in Deursclland, Internationale Iebrjilnscbau, sviban| 193.
Trnka, Toms. Kulrurn a skoln kinemarograie v cizine a u ns, Prag, 1935.
Viborel, Lucien. Das Kino, das au unrerlalrende Arr vornelmlicl ein vorzueglicles Werkzeug der Lrzielung wird, Internationale Ie-
brjilnscbau, sviban| 193.
169
V|ekoslov Mo|cen
CroeIee EduceIoeel Flm
UDC. 71.43.05.37(47.5}(01}
Ilis is a lisrorical survey o rle developmenr o educarional ilm and irs producrion by specialized ilm companies (Skola narodnog
zdravl|a, Nasravni ilm, Zora ilm, Iilmoreka 16 and rle educarional programes o Croarian relevision) rom rle beginnings o ilm
producrion ro rle newesr developmenr o new elecrronic media and digiral sysrems o rransmission o audio-visual inormarion. Tle
developmenr o educarional ilm las been observed ever since rle irsr ilm receprion ar rle end o rle ninereen cenrury. Dierenr
kinds and sub|ecrs o educarional ilms, rle means o expression rlar rley use, culrural and lisrorical imporrance o exisring ilms
lave been analysed. Also, ir is poinred ro rle mulriple connecrion o rlis pracrical brancl o ilm wirl economic, social, culrural and
polirical condirions under wlicl cerrain works were produced. Special arrenrion las been paid ro lealrl promorion ilms, erlnograp-
lic ilms and rravelogues, ro rleir receprion, social evaluarion o educarional conrenrs, special orms o educarional ilms made or
parricular educarional goals, and rle arrirude o pedagogical rleory ro rle use o new media in rle process o educarion. Ior rlis pur-
pose, pedagogical rexrs on rle use o morion picrures in educarion lave been researcled and analysed; rom rle irsr pedagogical re-
lecrions (]. Crcina, S. L. Tomic, D. Trsren|ak, 1913/1914), rle inrerwar and posrwar period (M. Demarin, A. Srampar, S. Paraki), ro
rle ormarion o modern approacl ro audio-visual communicarions in educarional process rlar appears as ilm and audio-visual pe-
dagogy, and a special analysis o reacling-merlod approacl ro audio-visual media (M. Vrabec, S. Tezak).
Ivo Skrabalo
101 yeors of film in Crootio 18-17
UDC 71.43(47.5}(01}
Tle essay is wrirren as a summary (rranslared in Lnglisl) or
rle second enlarged edirion o rle aurlor`s 1984 Book on
rle lisrory o Croarian cinema.
Damir Radic
Certoin volue orientotions in contemporory
Crootion film criticism
UDC. 71.43.01 UDC.71.43(47.5}(04.3}
A polemical analysis o some rradirions in Croarian ilm cri-
ricism and rle populisr rendency o reducrion in rle conrem-
porary crirical scene.
Rada Sesic
Fointing the movement ond soul
13 nternotionol Festivol of Film Animotion,
Zogreb8
UDC. 71.1
Tle review o rle mosr prominenr ilms in rle comperirion
o rle esrival Zagreb `98.
Anre Pererlic
A long minute
After the
th
Crootion Minute Movie Cup
UDC. 71.(47.5}
Tle arricle is raking a rleorerical view on a genre o one mi-
nure ilm, illusrraring rle rleses by reviewing rlree awarded
ilms, and poinring our rle general claracrerisrics o rle Po-
zega esrival.
Mili|an Ivezic
5ummer with Motolie
A slorr srory wirl SI underrones. During rle summer vaca-
rion, rle main claracrer, Coran, is drawn inro a ascinaring
world o an isolared young girl, Naralie, wlo is marked o
by ler mysrerious abiliry ro pro|ecr rom ler eyes any ilm
sle las seen.
V|ekoslav Ma|cen
A Chronicle . April/1une 8
A conrinuous clronicle o cinema relared evenrs in Croaria.
Damir Radic
ooks by M. Curic, 5. Hundic ond 1. Heidl,
D. lincic, A. Oremovic
UDC. 82.71.43(47.5}(048}
Tle aurlor gives a crirical review o rlree books dealing
wirl ilm sub|ecrs. Tbe 8irtb and Reneual by Mare Curic,
Hollyuood _ and A 97 by Sr|epan Hundic, and Cinena
and \ideo Guide 98 by ]anko Heild, Drazen Ilincic and Ar-
sen Oremovic.
Dragan Rubesa
French Con-Connes ~ 51. festivol internoti-
onol du film 8.
UDC 71.1
Tle arricle is an overview o rle basic arrisric gains ar rle
Cannes `98 Iesrival.
Damir Radic
kussion Flesh
UDC. 71.43(04.3}
Tle review o rle newly released Croarian earure ilm
direcred by Lukas Nola.
Cinemo kepertoire
Tle reviews cover all rle ilms on rle reperroire o Croari-
an rlearers during rle period rom April ro ]uny `98.
170
AbsIrecIs
Video Fremieres
Tle reviews cover a selecrion o rle video edirions o ilms
rlar were released during rle period rom April ro ]une `98.
Boris Vidovic
Film Histor/y/ies
UDC. 71.43(01}
A crirical overview o rle recenr clanges in rle lisrorical
researcl. Tle arricle is accompanied by rle Selecred
Bibliograply.
Bruno Kragic
Foetics of Americon Advenutre Film of the
130s
UDC. 71.43-3(73}(01}
Tle paper is an overview o rle possibiliries o deining rle
advenrure ilm, especially o Hollywood advenrure ilm o
rle 193s wirl an arrempr o inrerprerarion o Tbe Adten-
tures oj Robin Hood as rle perecr example o rle genre.
Dun|a Krpanec
Dovid Momets films. demystificotion of po-
pulor culture
UDC. 71.44.071.1(73} + UDC. 820(73}
A srudy o David Mamer`s rlemes. rle use o popular gen-
res and popular myrls in order ro subverr rlem.
Tom Cunning
Mow you see it, Mow you dont. The tem-
porolity of the cinemo of ottroctions
UDC. 71.43.01
Tle essay revises rle inrerprerarion o rle primirive pe-
riod o ilm lisrory.
V|ekoslav Ma|cen
Crootion Educotionol Film
UDC. 71.43.05.37C(47.5}(01}
A lisrorical survey o rle developmenr o educarional ilm
in Croaria.
171
172
U ceriri godine izlazen|a, Hrtatski jilnski ljetopis okupio |e veci
bro| suradnika, ko|i su svo|im srrucnim prilozima omogucili redovi-
ro izlazen|e casopisa i odrzavan|e visoke kvalirere n|egova sadrza|a.
Radi sro bol|e dal|n|e suradn|e, molimo suradnike da po moguc-
nosri posru|u sl|edece upure.
1. Prilozi za Hrtatski jilnski ljetopis mogu biri pisani pisacim
srro|em, ali preporucu|emo da se urednisrvu, kad god |e ro mogu-
ce, dosravl|a|u na diskeri (Wordperecr, Word u DOS ili Windows
vari|anri). Uz disketu treba priloziti i ispis teksta.
2. Molimo suradnike da prilikom pisan|a reksra na racunalu na-
slove ilmova i drugil aurorskil d|ela ko|e spomin|u, um|esro
oznacavan|a navodnicima, pisu kosin slotina (iralic), a da druge
mogucnosri uredivan|a reksra (razliciri ormari slova, naredbe za
ormariran|e redaka, odlomaka ili srranica) sro um|ereni|e korisre,
|er sve kodove (osim iralica), prilikom pripreme reksra za risak
moramo ionako uskladivari s drugim reksrovima i porrebama gra-
ickog ureden|a ci|elog casopisa i mi|en|ari, sro rada zalri|eva ruc-
no uklan|an|e prerlodno uni|eril kodova.
3. Urednisrvo ne posravl|a nikakve uv|ere glede dul|ine reksra, a
samo kao ori|enraci|u napomin|emo da |e oprimalna duzina srruc-
nil clanaka oko 12-15 karrica.
4. Molimo suradnike da posru|u uobica|enu merodologi|u cirira-
n|a izvora, a preporucu|emo da bil|eske pisu na kra|u reksra. Na
kra|u reksra obvezarno rreba navesri korisrene i/ili cirirane izvore
i lireraruru. Takoder |e dobro navesri i sro c|eloviri|u ilmograi|u
ko|a se odnosi na sadrza| reksra (kao sro |e ro vec uobica|eno u do-
sadasn|im bro|evima Ijetopisa).
Popis lirerarure rreba biri u sl|edecem obliku. auror, godina, na-
slov, m|esro, izdavac (prim|erice. Iranklin, ]., 1983., Neu Ger-
nan Cinena, London . Columbia Books). Kod navoden|a izvora
(ciriran|a) u reksru, rreba u zagradama navesri aurora, godinu i,
prema porrebi, srranicu ciriranoga d|ela (prim|erice. Iranklin,
1983.. 35).
5. Posebice molimo aurore da uz svo| srrucni rad priloze sazerak
(absrracr) na lrvarskom (ili engleskom) |eziku. Sazerak ne smi|e
biri duzi od 3 redaka.
6. Uz reksr rreba po mogucnosri priloziri i orograi|e (ko|e vraca-
mo na zalr|ev). Opis i redni bro| slike rreba biri oznacen na pole-
dini orograi|e i na posebnom lisru ko|i se prilaze uz reksr.
O suredecme u ovom bro[u
Nkce Gl (Splir, 1973.), diplomirao kompararivnu kn|izev-
nosr i anglisriku na Iilozoskom akulreru u Zagrebu, radi kao
znansrveni novak na Ods|eku kompararivne kn|izevnosri II, ilm-
ski kriricar u \ijencu, Zagreb.
Iom Gueeeg dokror ilozoi|e, suvremeni americki ilmski po-
v|esnicar, eksperr za rani ilm, predavac um|ernosri na sveucilisru
u Clicagu.
Ml[ee vex (Koprivnica, 1971.), auror |e vise krarkil prica
ko|e |e ob|avl|ivao u casopisima i zborniku pripovi|edaka.
Brueo Kreg (Splir, 1973.), diplomirao ancuski |ezik i kom-
pararivnu kn|izevnosr, na posli|ediplomskom srudi|u amerikani-
srike u Zagrebu, suradnik LZ Miroslat Krleza, Hrvarskog radi|a,
re casopisa Kolo i Republika, Zagreb.
Zel[ko LukeI (Zagreb, 1972.), prisuran |e u |avnosri ilmskim
kririkama od 1993. (ob|avl|u|e u Kinoreci i Heroini); suradivao u
Bilrenu Dana lrvarskog ilma.
V[ekoslev Me[cee (Zagreb, 1941.), ilmski pov|esnicar. Zapo-
slen |e u Hrvarsko| kinoreci, urednik u ovom casopisu, Zagreb.
MerIe Mlekov (Zagreb, 1972.), srudenr biokemi|e, pisao
u Studiju i Heroini, uredu|e i vodi emisi|u ilmske glazbe na Radi-
ju 101, Zagreb.
AeIe PeIerl (Kasrel Novi, 1936.), redovni proesor reori|e i
povi|esri ilma na karedri za rearrologi|u i ilmologi|u ods|eka za
kompararivnu kn|izevnosr Iilozoskog akulrera u Zagrebu. Izvr-
sni ilmski ese|isr, urednik Iilmske enciklopedi|e i auror vise kn|i-
ga iz reori|e ilma.
See[e PeIrov (Zagreb, 1973.), apsolvenr novinarsrva na Ia-
kulreru polirickil znanosri u Zagrebu, urednik u ilmsko| emisi|i
Onnibus Radio srudenra, suradnik u TV-programa Studija i u ca-
sopisu Hollyuood.
Iesmeke Prs (Zagreb, 1959.), srudirala kompararivnu kn|i-
zevnosr i ilozoi|u na II u Zagrebu, ilmska kriricarka, povreme-
na suradnica 3. programa Hrvarskog radi|a.
0emr Red (Zagreb, 1966.), diplomirao povi|esr i kompara-
rivnu kn|izevnosr na II u Zagrebu, ob|avl|ivao u bro|nim casopi-
sima i lisrovima, zaposlen u Studiju kao urednik TV-programa,
ilmski suradnik LZ Miroslat Krleza.
0regee Rubese (Opari|a, 1956.), diplomirao na Lkonom-
skom akulreru, sralni |e suradnik Noto lista, a bavi se i prevo-
den|em s engleskog i rali|anskog |ezika, Opari|a.
Mero Sebl (Zagreb, 1962.), diplomirani ilmski snimarel|,
urednik ilmske rubrike u Hrtatskon slotu, Zagreb.
Rede Ses (B|elovar, 1957.), diplomirala |e ekonomi|u u Sara-
|evu, ilmska kriricarka u Sineastu, na radi|u i TV. Od 1992. zivi i
radi u Nizozemsko|, a redoviro suradu|e u ilmskim emisi|ama
HRTV-a. Aurorica |e vise krarkomerraznil ilmova, B|elovar.
vo Skrebelo (Sombor, 1934.), pov|esnicar ilma, ilmski auror
i dramarurg, izvanredni proesor na ADU, urednik u ovom caso-
pisu, Zagreb.
gor Ioml[eeov (Zagreb, 1967.), apsolvenr monraze na
ADU, ilmski kriricar Radi|a 11, urednik u ovom casopisu, Za-
greb.
Hrvo[e Iurkov (Zagreb, 1943.), ilmolog, docenr na ADU,
glavni urednik ovog casopisa, Zagreb.
Bors Vdov (Zagreb, 1961.). Diplomirao ilozoi|u i kompa-
rarivnu kn|izevnosr u Zagrebu 1984. Iilmske kririke ob|avl|u|e od
1979. Radio 1989.-1991. u Hrvarsko| Kinoreci. Sada radi u Iin-
skom ilmskom arlivu (Suonen elokuta-arkisto) u Helsinki|u.
0ees Vuko[e (Livno, 1974.), srudenr novinarsrva, ilmske kri-
rike ob|avl|u|e od 1995. godine, ilmski suradnik Hrvarskog slo-
va, Zagreb.
UpuIe suredecme
173
HRVAISK FLMSK V0EO GO0SNIAK 98.
s podecme o hrveIsko[ keemeIogref[ u 1997. gode.
Urednik. V|ekoslav Ma|cen; suradnici. Branka Cindric, Ma|a Cregl, Ivan Crgurevic, Maro Kukul|ica, Branka Miric, Ivan
Paic, ]asna Pervan, ]asna Posaric, San|in Perrovic, Vera Robic-Skarica, Igor Toml|anovic, Branka Turkal|; 256 srr. Na lr-
varskom i engleskom |eziku.
x sedre[et
Hrvarski ilm i video 1997. ilmograi|a
Dramski program Hrvarske relevizi|e
Zbivan|a. Kronika `97.
Iilmske priredbe i nagrade . Iilmski i videoesrivali i revi|e . Hrvarske ilmske nagrade . Predsravl|an|e lrvarskog ilma i
videoum|ernosri u inozemsrvu
Kinoreperroar 1997. . Kinemarograi u Republici Hrvarsko| . Um|ernicka kina . Iilmski program Hrvarske relevizi|e
Iilmska i video poduzeca . TV posra|e . Akademi|a dramske um|ernosri . Hrvarska kinoreka . Hrvarski ilmski savez .
Hrvarsko drusrvo ilmskil kriricara . Hrvarsko drusrvo ilmskil d|elarnika . Drusrvo lrvarskil ilmskil redarel|a . Hrvar-
ska udruga snimarel|a
Bibliograi|a. Iilmski casopisi . Bibliograi|a kn|iga i clanaka o ilmu . Kazala. Popis naslova . Kazalo lrvarskil aurora.
Ci|ena Codisn|aka 1 kn, a naruciri se moze u
HRVATSKOM DRZAVNOM ARHIVU (HRVATSKA KINOTLKA)
1 Zagreb, Savska 131 (rel/ax. 619 618)
HRVATSKOM IILMSKOM SAVLZU
1 Zagreb, Dalmarinska 12 (rel. 1/48 48 771)

hfl14 Web PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

hfl14 Web PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sedre[

You might also like