Sententia libri Metaphysicae liber IX iber ! ectio " #$%%%!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( " Postquam determina)it philosophus de ente secundum quod di)iditur per decem praedicamenta' hic intendit determinare de ente secundum quod di)iditur per potentiam et actum( *t di)iditur in duas partes( In prima continuat se ad praecedentia' et mani+estat suam intentionem in hoc libro( In secunda prosequitur quod intendit' ibi' quod quidem i,itur( -icit er,o primo' quod in praemissis dictum est de ente primo' ad quod omnia alia praedicamenta entis re+eruntur' scilicet de substantia( *t quod ad substantiam omnia alia re+erantur sicut ad ens primum' mani+estat' quia omnia alia entia' scilicet qualitas' quantitas et huiusmodi dicuntur secundum rationem substantiae( -icitur enim quantitas e. hoc quod est mensura substantiae' et qualitas e. hoc quod est quaedam dispositio substantiae/ similiter in aliis( *t hoc patet e. hoc' quod omnia accidentia habent rationem substantiae' quia in de0nitione cuiuslibet accidentis oportet ponere proprium subiectum' sicut in de0nitione simi ponitur nasus( *t hoc declaratum est in praemissis' scilicet in principio septimi( #$%%12& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( 3 Sed quia ens di)iditur uno modo secundum quod dicitur quid' scilicet substantia' aut quantitas' aut qualitas' quod est di)idere ens per decem praedicamenta4 alio modo secundum quod di)iditur per potentiam et actum )el operationem' a qua deri)atum est nomen actus' ut postea dicetur/ oportet nunc determinare de potentia et actu( #$%%1"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( % *t primo de potentia quae ma.ime dicitur proprie' non tamen utile est ad praesentem intentionem( Potentia enim et actus' ut plurimum' dicuntur in his quae sunt in motu' quia motus est actus entis in potentia( Sed principalis intentio huius doctrinae non est de potentia et actu secundum quod sunt in rebus mobilibus solum' sed secundum quod sequuntur ens commune( Unde et in rebus immobilibus in)enitur potentia et actus' sicut in rebus intellectualibus( #$%%13& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( 1 Sed cum di.erimus de potentia' quae est in rebus mobilibus' et de actu' ei correspondente' ostendere poterimus et de potentia et actu secundum quod sunt in rebus intelli,ibilibus' quae pertinent ad substantias separatas' de quibus postea a,etur( *t hic est ordo con)eniens' cum sensibilia quae sunt in motu sint nobis ma,is mani+esta( *t ideo per ea de)enimus in co,nitionem substantiarum rerum immobilium( #$%%1%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( 5 *. quo etiam apparet sensus alterius literae quae sic habet' et quidem potentia quae dicitur proprie' non solum utilis est ad quod )olumus nunc4 quia licet potentia quae est in rebus mobilibus ma.ime proprie dicatur' non tamen hoc solum dicitur potentia' ut dictum est( *t utilis est ad praesentem intentionem' non quasi de ea principaliter intendatur' sed quia per eam in alias potentias de)enimus( #$%%11& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( 6 -einde cum dicit quod quidem determinat de potentia et actu/ et di)iditur in partes tres( In prima determinat de potentia( In secunda de actu' ibi' quoniam autem de potentia secundum motum( In tertia de comparatione actus ad potentiam' ibi' quoniam autem ipsum prius determinatum est( Prima di)iditur in duas partes( In prima determina)it de potentia secundum se( Secundo per comparationem ad ea in quibus est' ibi' quoniam autem haec quidem in inanimatis( Prima in duas( In prima determinat de potentia( In secunda de impotentia' ibi' et impotentia et impossibile( Circa primum duo +acit( Primo ostendit quot modis dicitur potentia( Secundo mani+estat quamdam )eritatem e. praemissis circa potentiam' ibi' palam i,itur quia est quidem' ut una( -icit er,o primo' quod determinatum est in aliis' scilicet quinto huius' quod multipliciter dicitur potentia et posse( Sed ista multiplicitas quantum ad quosdam modos est multiplicitas aequi)ocationis' sed quantum ad quosdam analo,iae( 7uaedam enim dicuntur possibilia )el impossibilia' eo quod habent aliquod principium in seipsis/ et hoc secundum quosdam modos' secundum quos omnes dicuntur potentiae non aequi)oce' sed analo,ice( Aliqua )ero dicuntur possibilia )el potentia' non propter aliquod principium quod in seipsis habeant/ et in illis dicitur potentia aequi)oce( #$%%15& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( 8 -icit er,o quod de modis potentiae illi praetermittendi sunt ad praesens' secundum quod potentia dicitur aequi)oce( In quibusdam enim dicitur potentia non propter aliquod principium habitum' sed propter similitudinem quamdam' sicut in ,eometricis( -icitur enim potentia alicuius lineae esse quadratum eius/ et dicitur quod linea potest in suum quadratum( *t simili modo potest dici in numeris' quod ternarius potest in no)enarium quod est quadratum eius' eo quod e. ductu eius in seipsum +acit no)enarium( Ter enim tria no)em +aciunt( *. linea etiam' quae est radi. quadrati' ducta in seipsam 0t quadratum( *t similiter est in numeris( Unde radi. quadrati habet aliquam similitudinem cum materia' e. qua 0t res( *t propter hoc per quamdam similitudinem dicitur potens in quadratum' sicut dicitur materia potens in rem( #$%%16& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( $ Similiter in lo,icis dicimus aliqua esse possibilia et impossibilia' non propter aliquam potentiam' sed eo quod aliquo modo sunt aut non sunt( Possibilia enim dicuntur' quorum opposita contin,it esse )era( Impossibilia )ero' quorum opposita non contin,it esse )era( *t haec di)ersitas est propter habitudinem praedicati ad subiectum' quod quandoque est repu,nans subiecto' sicut in impossibilibus/ quandoque )ero non' sicut in possibilibus( #$%%18& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( ! His er,o modis praetermissis' considerandum est de potentiis' quae reducuntur ad unam speciem' quia quaelibet earum est principium quoddam' et omnes potentiae sic dictae reducuntur ad aliquod principium e. quo omnes aliae dicuntur( *t hoc est principium acti)um' quod est principium transmutationis in alio inquantum est aliud( *t hoc dicit' quia possibile est quod principium acti)um simul sit in ipso mobili )el passo' sicut cum aliquid mo)et seipsum/ non tamen secundum idem est mo)ens et motum' a,ens et patiens( *t ideo dicitur quod principium quod dicitur potentia acti)a' est principium transmutationis in alio inquantum est aliud/ quia etsi contin,at principium acti)um esse in eodem cum passo' non tamen secundum quod est idem' sed secundum quod est aliud( #$%%1$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( "2 *t quod ad illud principium quod dicitur potentia acti)a' reducantur aliae potentiae' mani+estum est( 9am alio modo dicitur potentia passi)a' quae est principium quod aliquid mo)eatur ab alio' inquantum est aliud( *t hoc dicit' quia etsi idem patiatur a seipso' non tamen secundum idem' sed secundum aliud( Haec autem potentia reducitur ad primam potentiam acti)am' quia passio ab a,ente causatur( *t propter hoc etiam potentia passi)a reducitur ad acti)am( #$%%1!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( "" Alio modo dicitur potentia quidam habitus impassibilitatis eius quae est in deterius' idest dispositio quaedam e. qua aliquid habet quod non possit pati transmutationem in deterius' et hoc est quod non possit pati corruptionem ab alio inquantum est aliud' scilicet a principio transmutationis quod est principium acti)um( #$%%52& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( "3 Mani+estum est autem quod uterque istorum modorum dicitur per comparationem alicuius e.istentis in nobis ad passionem( In quorum uno dicitur potentia propter principium e. quo aliquis potest non pati/ in alio autem propter principium e. quo quis potest pati( Unde' cum passio ab actione dependeat' oportet quod in de0nitione utriusque illorum modorum ponatur de0nitio potentiae primae' scilicet acti)ae( *t ita istae duae reducuntur ad primam' scilicet ad potentiam acti)am sicut ad priorem( #$%%5"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( "% Iterum alio modo dicuntur potentiae non solum per ordinem ad +acere et pati' sed per ordinem ad hoc quod est bene in utroque/ sicut dicimus aliquem potentem ambulare' non quod possit ambulare quoquo modo' sed eo quod possit bene ambulare( *t e con)erso dicimus esse de claudicante' quod non possit ambulare( Similiter dicimus li,na combustibilia eo quod comburi possint de +acili( i,na )ero )iridia' quae non de +acili comburuntur' dicimus incombustibilia( Unde mani+estum est quod in de0nitione harum potentiarum' quae dicuntur respectu bene a,ere )el pati' includuntur rationes primarum potentiarum' quae dicebantur simpliciter a,ere et pati4 sicut in bene a,ere includitur a,ere/ et pati' in eo quod est bene pati( Unde mani+estum est' quod omnes isti modi potentiarum reducuntur ad unum primum' scilicet ad potentiam acti)am( *t inde patet quod haec multiplicitas non est secundum aequi)ocationem' sed secundum analo,iam( #$%%53& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( "1 -einde cum dicit palam i,itur e. praedictis quamdam )eritatem circa praedictas potentias mani+estat/ et dicit' quod potentia +aciendi et patiendi est quodammodo una potentia' et quodammodo non( Una quidem est' si consideretur ordo unius ad aliam/ una enim dicitur per respectum ad alteram( Potest enim dici aliquid habens potentiam patiendi' quia ipsum habet per se potentiam ut patiatur' )el eo quod habet potentiam ut aliud patiatur ab ipso( *t hoc secundo modo potentia acti)a est idem cum passi)a4 e. eo enim quod aliquid habet potentiam acti)am' habet potentiam ut patiatur aliud ab ipso( #$%%5%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( "5 Si autem considerentur hae duae potentiae' acti)a scilicet et passi)a' secundum subiectum' in quibus sunt' sic est alia potentia acti)a et alia passi)a( Potentia enim passi)a est in patiente' quia patiens patitur propter aliquod principium in ipso e.istens' et huiusmodi est materia( Potentia autem passi)a nihil aliud est quam principium patiendi ab alio( Sicut comburi quoddam pati est/ et principium materiale propter quod aliquid est aptum combustioni' est pin,ue )el crassum( Unde ipsa potentia est in combustibili quasi passi)a( *t similiter illud quod sic cedit tan,enti ut impressionem quamdam recipiat' sicut cera )el aliquid huiusmodi' inquantum tale est +ran,ibile( :el suppositum' idest masculinum' est subiectum proprium huius passionis' quae est eunuchi;ari( *t similiter est in aliis' quae patiuntur' secundum quod in eis est principium quoddam patiendi' quod dicitur potentia passi)a( Potentia )ero acti)a est in a,ente' ut calor in cale+acti)o' et ars aedi0cati)a in aedi0cante( #$%%51& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( "6 *t quia potentia acti)a et passi)a in di)ersis sunt' mani+estum est quod nihil patitur a seipso' inquantum aliquid est aptum natum a,ere )el pati( Per accidens autem aliquid pati contin,it a seipso/ sicut medicus sanat seipsum' non ut medicum' sed sicut in0rmum( Ideo autem non patitur aliquid a seipso' quia per se loquendo' alicui uni et eidem inest unum dictorum principiorum et non aliud( Cui enim inest principium a,endi' non inest principium patiendi' nisi secundum accidens' ut dictum est( #$%%55& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( "8 -einde cum dicit et impotentia determinat de impotentia/ dicens' quod impotentia' quia est contraria dictae potentiae' et impossibile' quod dicitur secundum huiusmodi impotentiam' est pri)atio praedictae potentiae( Hoc autem dicit ad di<erentiam impossibilis' quod si,ni0cat aliquem modum +alsitatis' quod non dicitur secundum aliquam impotentiam sicut nec possibile secundum aliquam potentiam( 7uia enim pri)atio et habitus sunt eiusdem et secundum idem' necesse est quod potentia et impotentia sint eiusdem et secundum idem( *t ideo quot modis dicitur potentia' tot modis dicitur impotentia sibi opposita( #$%%56& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( " n( "$ Sed sciendum est quod pri)atio dicitur multipliciter( Uno enim modo quicquid non habet aliquid' potest dici esse pri)atum/ sicut si dicamus lapidem pri)atum )isu' eo quod non habet )isum( Alio modo dicitur pri)atum solum quod est aptum natum habere' et non habet( *t hoc dupliciter( Uno modo uni)ersaliter quando non habet/ sicut si dicatur canis pri)atus )isu' quando non habet )isum( Alio modo si non habet' quando aptus natus est habere( Unde canis ante nonum diem non dicitur pri)atus )isu( *t iterum hoc di)ersi0catur( 9am uno modo dicitur pri)atum eo quod non habet aliquo modo determinato' scilicet per+ecte et bene/ sicut cum )ocamus caecum eum qui non bene )idet( Alio modo quando non habet omnino/ sicut dicimus pri)atum )isu' qui omnino )isum non habet( 7uandoque )ero in ratione pri)ationis includitur )iolentia( Unde quaedam dicimus pri)ari' quando per )iolentiam amiserunt ea quae nata sunt habere( ectio 3 #$%%58& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 3 n( " Postquam philosophus ostendit quot modis dicitur potentia' hic determinat de potentia per comparationem ad ea quibus inest/ et di)iditur in duas partes( In prima ostendit di<erentiam potentiarum adin)icem secundum di)ersitatem eorum in quibus sunt( In secunda ostendit quomodo potentia et actus sint simul )el non sint in substantia' ibi' sunt autem quidam( Circa primum tria +acit( Primo ostendit di<erentiam potentiarum secundum ea in quibus sunt/ dicens' quod cum potentiae sint principia quaedam a,endi et patiendi' horum principiorum quaedam sunt in inanimatis' et quaedam in animatis( *t' quia animata componuntur e. corpore et anima' principium autem a,endi et patiendi' quae sunt in corpore animatorum' non di<erunt ab his quae sunt in animatis' ideo addit' et in anima( 7uia )idelicet principia a,endi quae sunt in anima' mani+este di<erunt ab his quae sunt in rebus inanimatis( #$%%5$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 3 n( 3 *t iterum animae plures sunt4 quarum multae non multum di<erunt in a,endo et patiendo a rebus inanimatis' quae instinctu naturae operantur( 9am partes animae nutriti)ae et sensiti)ae' impulsu naturae operantur( Sola autem pars animae rationalis est domina sui actus4 in quo di<ert a rebus inanimatis( *t ideo postquam di.it di<erentiam in anima' addit' et in anima rationem habente( 7uia scilicet illa principia animatorum a principiis inanimatorum specialiter di<erunt' quae sunt in parte animae rationalis( Unde patet quod potentiarum animae' aliae sunt irrationales' aliae )ero cum ratione( #$%%5!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 3 n( % *t quae sunt cum ratione e.ponit' cum subdit' quod omnes artes +acti)ae' ut +abrilis et aedi0cati)a et ceterae huiusmodi' quarum actiones in materiam e.teriorem transeunt' et omnes scientiae' quae scilicet non habent operationem in e.teriorem materiam transeuntem' sicut sunt scientiae morales et lo,icae' omnes inquam huiusmodi artes' potentiae quaedam sunt( 7uod e.inde concluditur' quia sunt principia permutationis in aliud inquantum aliud est/ quod est de0nitio potentiae acti)ae' ut e. praedictis patet( #$%%62& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 3 n( 1 Secundo ibi' et quae quidem assi,nat di<erentiam inter praedictas potentias/ dicens' quod potentiae rationales eaedem se habent ad contraria/ sicut ars medica quae est quaedam potentia' ut dictum est' se habet ad in0rmitatem et sanitatem +aciendam( Potentiae autem irrationales non se habent ad opposita' sed una est ad unum e<ectum tantum' per se loquendo( Sicut calidum solis cale+acit per se' etsi per accidens possit esse causa +ri,iditatis' inquantum aperiendo poros e.halare +acit interius calidum/ )el consumendo materiam humoris calidi' ipsum calidum destruit' et per consequens in+ri,idat( #$%%6"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 3 n( 5 -einde cum dicit causa autem assi,nat philosophus causam praedictae di<erentiae/ quae talis est( 9am scientia' quae est potentia rationalis' est quaedam ratio rei scitae in anima( *adem autem ratio rem mani+estat et eius pri)ationem' licet non similiter/ quia primo mani+estat eam rem e.istentem' per posterius autem eius pri)ationem( Sicut per rationem )isus per se co,noscitur ipsa )isi)a potentia' e. consequenti )ero caecitas/ quae nihil aliud est' quam ipsa carentia )isus in eo quod natum est habere )isum( Unde necessarium est' si scientia est quaedam ratio rei scitae in anima' quod eadem sit scientia contrariorum( Unius quidem per prius et secundum se' alterius )ero per posterius( Sicut medicina per prius est co,nosciti)a et +acti)a sanitatis' per posterius autem in0rmitatis/ quia et hoc' ut iam dictum est' est de ratione rei scitae in anima' quae est unius oppositorum secundum se' et alterius secundum accidens( #$%%63& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 3 n( 6 *t' quia quod philosophus supra de pri)atione di.erat' postmodum ad contrarium transtulit' ostendit quod eadem ratio est de contrario et pri)atione( Sicut enim per ne,ationem et ablationem mani+estatur pri)atio' ut puta ablatio )isus mani+estat caecitatem/ ita per ne,ationem et ablationem mani+estatur contrarium4 quia pri)atio' quae nihil aliud est quam ablatio alterius' est quoddam primum principium inter contraria( Omnium enim contrariorum unum est sicut per+ectum' alterum )ero sicut imper+ectum' et pri)atio alterius( 9i,rum enim est pri)atio albi' et +ri,idum est pri)atio calidi( Sic i,itur patet' quod eadem scientia se habet ad contraria( #$%%6%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 3 n( 8 Hoc autem mani+estat consequenter' cum dicit quoniam autem accedit er,o ad assi,nandum causam praedictae di<erentiae( Mani+estum est enim quod res naturales operantur per +ormas sibi inhaerentes( 9on autem possunt eidem inesse +ormae contrariae( Unde impossibile est quod eadem res naturalis +aciat contraria( Sed scientia est quaedam potentia actionis' et motus principium' e. eo quod aliquis habet rationem rei +aciendae' et hoc principium motus est in anima( *t quia ita est' sequitur quod res naturales +aciant unum tantum/ sicut salubre +acit solum sanitatem' et cale+acti)um +acit solum caliditatem' et in+ri,idati)um +acit solum +ri,iditatem( Sed ille qui a,it per scientiam operatur utrumque oppositorum' quia eadem ratio est utriusque in anima' quia habet principium talis motus' licet non similiter' sicut dictum est( #$%%61& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 3 n( $ *t ideo' sicut actio naturalis procedit ad e<ectum' quasi copulata ad +ormam' quae est principium actionis cuius similitudo relinquitur in e<ectu' ita anima mo)et per suam operationem ad ambo opposita ab eodem principio' idest a ratione quae est una duorum oppositorum' copulans ad ipsum principium utrumque motum' et ad ipsum principium utrumque terminans' inquantum similitudo illius principii in utroque oppositorum in esse productorum sal)atur( Mani+estum est i,itur quod potentiae rationales contrarium +aciunt potentiis irrationalibus/ quia potentia rationalis +acit opposita' non autem potentia irrationalis' sed unum tantum( *t hoc ideo est' quia unum principium oppositorum continetur in ratione scientiali' ut dictum est( #$%%65& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 3 n( ! -einde cum dicit palam autem ponit comparationem quorumdam modorum potentiae superius sub eis positorum( -ictum est supra quod aliquid dicitur habere potentiam acti)am )el passi)am' quandoque quidem e. hoc solum quod potest a,ere )el pati' quandoque )ero e. hoc quod potest bene a,ere )el pati( -icit er,o quod ad potentiam bene +aciendi )el patiendi sequitur potentia +aciendi' sed non e con)erso( Sequitur enim' si aliquis bene+acit' quod +aciat' sed non e con)erso( ectio % #$%%66& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( " Postquam philosophus compara)it superius potentias adin)icem' hic incipit ostendere quomodo potentia et actus se habent in eodem subiecto4 et di)iditur in duas partes( In prima e.cludit quorumdam +alsas opiniones( In secunda determinat )eritatem' ibi' omnibus autem potentiis( Prima autem di)iditur in duas( In prima e.cludit opinionem dicentium nihil esse possibile' nisi quando est actu( In secunda e.cludit opinionem dicentium e con)erso omnia esse possibilia' licet non sint actu' ibi' si autem est quod dictum est possibile( Circa primum duo +acit( Primo e.cludit dictam positionem erroneam( Secundo ostendit quid sit esse possibile' et quid sit esse actu' ibi' est autem possibile( Circa primum tria +acit( Primo ponit opinionem( Secundo destruit eam' ibi' quibus accidentia et cetera( Tertio concludit suam intentionem' ibi' si er,o non contin,it( -icit er,o primo' quod quidam di.erunt quod tunc solum est aliquid in potentia' quando est in actu/ utputa quod ille qui non aedi0cat actu' non potest aedi0care/ sed tunc solum potest' quando actu aedi0cat( *t similiter dicunt de aliis( *t ratio huius positionis esse )idetur' quia opinabantur quod omnia e. necessitate contin,erent secundum aliquam commi.tionem causarum( *t sic' si omnia e. necessitate e)eniunt' sequitur quod ea quae non e)eniunt' non possibile est esse( #$%%68& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( 3 -einde cum dicit quibus accidentia ponit rationes contra praedictam positionem ducentes ad incon)enientia4 quarum prima talis est( Aedi0cantem esse' est esse potentem aedi0care( Si i,itur nullus est potens +acere nisi quando +acit' non est aliquis aedi0cator nisi quando aedi0cat/ et similiter est de aliis artibus( 9am omnes artes sunt potentiae quaedam' ut dictum est( Sequitur er,o quod nullus habeat artem aliquam' nisi quando secundum eam operatur( #$%%6$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( % Sed id ostenditur impossibile' suppositis duobus4 quorum unum est' quod ille' qui prius non habuit aliquam artem' impossibile est quod eam habeat postmodum' nisi addiscat eam' )el eam aliquo modo accipiat' scilicet in)eniendo( #$%%6!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( 1 Aliud est' quod si quis habuit aliquam artem' impossibile est eum postmodum non habere eamdem' nisi eam aliquo modo abiiciat' )el per obli)ionem' aut per aliquam in0rmitatem' aut per lon,itudinem temporis' quo aliquis scientia non utitur( Haec enim est causa obli)ionis( 9on autem potest esse quod aliquis amittat artem corrupta re' sicut quandoque con)enit quod )era co,nitio amittitur mutata re/ ut cum quis opinatur )ere Socratem sedere' eo sur,ente perit eius )era opinio4 hoc autem non potest dici circa artem( 9am ars non est co,nitio eius quod est' sed eius quod +aciendum est( *t ita quamdiu durat materia' e. qua ars potest aliquid +acere' semper res artis est( Unde non potest ars amitti corrupta re nisi modis praemissis( #$%%82& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( 5 *. his autem duobus propositis philosophus sic ar,uit( Si aliquis non habet artem nisi quando ea utitur' tunc quando incipit uti' de no)o habet artem/ er,o oportet )el quod discat eam' )el qualitercumque acquirat eam( *t similiter quando desinit uti arte' sequitur quod arte careat/ et ita amittet artem quam prius habebat' )el obli)ione' )el passione' )el tempore( 7uorum utrumque patet esse +alsum( 9on i,itur )erum est quod solum tunc aliquis habeat potentiam quando operatur( #$%%8"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( 6 -einde cum dicit et inanimata secundam rationem ponit' quae quidem procedit in irrationabilibus' quae sunt in rebus inanimatis' scilicet calidum et +ri,idum' dulce et amarum' et alia huiusmodi' quae sunt principia acti)a immutantia sensus' et ita sunt quaedam potentiae( Si i,itur potentia non inest alicui nisi quando a,it' sequitur quod nihil est calidum )el +ri,idum' dulce )el amarum' et huiusmodi' nisi quando sentitur immutans sensum( Hoc autem patet esse +alsum( 9am si hoc esset )erum' sequeretur quod opinio Prota,orae esset )era' quae dicebat omnes proprietates et naturas rerum consistere solum in sentiri et opinari( *. quo consequebatur contradictoria simul esse )era' cum di)ersi circa idem contradictorie opinentur( Contra quam opinionem philosophus in quarto superius disputa)it( =alsum est i,itur quod potentia non sit sine actu( #$%%83& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( 8 -einde cum dicit at )ero tertiam rationem ponit' quae talis est( Sensus est potentia quaedam( Si i,itur potentia non est absque actu' sequetur quod aliquis non habeat sensum nisi quando sentit' utputa )isum aut auditum( Sed ille qui non habet )isum' cum sit natus habere' est caecus/ et qui non habet auditum est surdus( Sic i,itur eadem die +requenter erit surdus et caecus/ quod mani+este est +alsum( 9am caecus non 0t postea )idens' neque surdus audiens( #$%%8%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( $ -einde cum dicit amplius si quartam rationem ponit' quae talis est( Impossibile est a,ere quod caret potentia( Si i,itur aliquis non habet potentiam nisi quando a,it' sequetur quod quando aliquis non a,it' impossibile sit ipsum a,ere( Sed quicumque dicit aliquid esse aut +uturum esse quod impossibile est 0eri' mentitur( *t hoc patet e. ipsa si,ni0catione huius nominis' impossibile( 9am impossibile dicitur +alsum quod non potest contin,ere( Sequitur i,itur quod id quod non est' nullo modo possit 0eri( *t ita ista potentia tollet motum et ,enerationem/ quia stans semper stabit' et sedens semper sedebit( Si enim aliquis sedet' nunquam postea stabit/ quia dum non stat' non habet potentiam standi( *t ita non possibile est eum stare' et per consequens impossibile eum sur,ere( *t similiter quod non est album' impossibile erit esse album( *t ita non poterit dealbari( *t similiter in omnibus aliis( #$%%81& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( ! -einde cum dicit si er,o concludit suam intentionem' dicens' quod si praedicta incon)enientia non possunt concedi' mani+estum est quod potentia et actus di)ersa sunt( Sed illi' qui ponunt positionem praedictam' +aciunt potentiam et actum esse idem' in eo quod dicunt tunc solum aliquid esse in potentia' quando est actu( *. quo patet quod non par)um quid a natura destruere intendunt( Tollunt enim motum et ,enerationem' ut dictum est( Unde' cum hoc non possit sustineri' mani+estum est quod aliquid est possibile esse quod tamen non est' quod aliquid est possibile non esse' et tamen est( *t similiter in aliis cate,oriis' idest praedicamentis/ quia possibile est aliquem )adere et non )adit' et e con)erso non )adere qui )adit( #$%%85& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( "2 -einde cum dicit est autem ostendit quid sit esse in potentia' et quid esse in actu( *t primo quid sit esse in potentia' dicens' quod id dicitur esse in potentia' quod si ponatur esse actu' nihil impossibile sequitur( Ut si dicatur' aliquem possibile est sedere' si ponatur ipsum sedere non accidit aliquod impossibile( *t similiter de mo)eri et mo)ere' et de aliis huiusmodi( #$%%86& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( "" Secundo ibi' )enit autem ostendit quid sit esse in actu/ et dicit' quod hoc nomen actus' quod ponitur ad si,ni0candum endelechiam et per+ectionem' scilicet +ormam' et alia huiusmodi' sicut sunt quaecumque operationes' )eniunt ma.ime e. motibus quantum ad ori,inem )ocabuli( Cum enim nomina sint si,na intelli,ibilium conceptionum' illis primo imponimus nomina' quae primo intelli,imus' licet sint posteriora secundum ordinem naturae( Inter alios autem actus' ma.ime est nobis notus et apparens motus' qui sensibiliter a nobis )idetur( *t ideo ei primo impositum +uit nomen actus' et a motu ad alia deri)atum est( #$%%88& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( "3 *t propter hoc mo)eri non attribuitur non e.istentibus/ licet quaedam alia praedicata non e.istentibus attribuantur( -icimus enim non entia esse intelli,ibilia )el opinabilia' aut etiam concupiscibilia' sed non dicimus ea esse mota( 7uia' cum mo)eri si,ni0cet esse actu' sequeretur quod non entia actu essent actu/ quod patet esse +alsum( *tsi enim quaedam non entia sint in potentia' tamen ideo non dicuntur esse' quia non sunt in actu( #$%%8$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( "% -einde cum dicit si autem postquam philosophus destru.it opinionem dicentium nihil esse possibile nisi quando est actu' hic destruit contrariam opinionem dicentium omnia possibilia4 et circa hoc duo +acit( Primo destruit hanc positionem( Secundo determinat quamdam )eritatem circa consequentiam possibilium' ibi' simul autem palam( -icit er,o primo' quod si )erum est quod aliquid dicatur esse possibile e. eo quod aliquid sequitur' secundum quod dictum est' quod possibile est' quod si ponatur esse' non sequitur impossibile/ mani+estum est quod non contin,it )erum esse hoc quod dicunt quidam' quod unumquodque possibile est' etiam si nunquam +uturum sit( Ita quod per hanc positionem impossibilia tolluntur( Sicut si aliquis dicat diametrum quadrati commensurari lateri esse possibile' sed tamen non commensurabitur' et eodem modo dicatur de aliis impossibilibus' et non co,itet quod diametrum quadrati commensurari lateri est impossibile4 dico quod ponentes hanc positionem' quantum ad aliquid dicunt )erum' et quantum ad aliquid dicunt +alsum( #$%%8!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( "1 Sunt enim aliqua' de quibus nihil prohibebit dicere quod sunt possibilia esse aut 0eri' cum tamen nunquam sint +utura' nec unquam 0ant/ sed hoc non potest dici de omnibus( Sed secundum ea quae superius dicta sunt' et quae nunc oportet nos supponere' illa solum possibile est esse aut 0eri' licet non sint' quibus positis non sequitur aliquid impossibile( Posito autem quod diametrum commensuraretur' sequitur aliquid impossibile( *t ideo non potest dici quod diametrum commensurari' sit possibile( *st enim non solum +alsum' sed impossibile( #$%%$2& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( "5 7uaedam )ero sunt +alsa tantum' sed non impossibilia' sicut Socratem sedere et stare( 9on enim idem est +alsum esse et esse impossibile/ sicut te stare nunc est +alsum' sed non impossibile( Praedicta er,o positio quantum ad aliqua' )era est' quia quaedam sunt possibilia' licet sint +alsa( 9on autem quantum ad omnia/ quia quaedam sunt +alsa et impossibilia( #$%%$"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( "6 -einde cum dicit simul autem quia di.erat quod possibile iudicatur aliquid e. hoc' quod e. ipso non sequitur impossibile' ostendit qualiter habeant se consequentia possibilia/ dicens' quod e. de0nitione possibilis superius posita non solum destruitur praemissa positio' sed etiam simul est mani+estum quod si alicuius conditionalis antecedens est possibile' et consequens possibile erit( Ut si haec conditionalis sit )era' si est a est b' necesse est si a sit possibile' quod b sit possibile( #$%%$3& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( "8 Sciendum tamen est ad huius intellectum' quod possibile dupliciter dicitur( Uno modo secundum quod di)iditur contra necesse/ sicut dicimus illa possibilia quae contin,unt esse et non esse( *t sic accepto possibili' non habet locum quod hic dicitur( 9ihil enim prohibet quod antecedens sit contin,ens esse et non esse' consequens tamen sit necessarium/ sicut patet in hac conditionali' si Socrates ridet' est homo( #$%%$%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( "$ Alio )ero modo possibile dicitur secundum quod est commune ad ea quae sunt necessaria' et ad ea quae contin,unt esse et non esse' prout possibile contra impossibile di)iditur( *t sic loquitur hic philosophus/ dicens de possibili' quod necesse est consequens esse possibile' si antecedens +uit possibile( #$%%$1& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( "! -etur enim haec conditionalis esse )era' si est a' est b' et detur antecedens' scilicet a' esse possibile( Aut i,itur necesse est b esse possibile' aut non( Si est necesse' habetur propositum( Si non est necesse' nihil prohibet ponere oppositum' scilicet b non esse possibile( Sed haec non potest stare( 9am a ponitur esse possibile/ et quando ponitur esse possibile' simul ponitur quod nihil impossibile sequitur e. eo( Sic enim superius de0nitum est possibile' ad quod nihil sequitur impossibile( Sed b sequitur ad a' ut positum est/ et b ponebatur esse impossibile( 9am idem est esse impossibile' quod non esse possibile( I,itur a non erit possibile' si sequitur ad ipsum b quod erat impossibile( Ponatur er,o b esse impossibile4 et si est impossibile' et posito a' necesse est esse b' erit er,o impossibile et primum et secundum' scilicet a et b( #$%%$5& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( % n( 32 Ubi ad)ertendum est quod bene sequitur' si consequens est impossibile' quod antecedens sit impossibile/ non tamen e con)erso( 9ihil enim prohibet e. impossibili sequi aliquid necessarium' ut in hac conditionali4 si homo est asinus' homo est animal( Unde non sic intelli,endum est quod philosophus dicit hic' si primum erat impossibile' idest antecedens' er,o et secundum erat impossibile' scilicet consequens( Sed ita debet intelli,i4 si consequens est impossibile' utrumque erit impossibile( Sic er,o mani+estum est quod si sic se habent' scilicet a et b' quod a e.istente' necesse est b esse' et necessario sequitur quod si a est possibile' quod b erit possibile( *t si b non est possibile' a possibili e.istente' non ita se habebunt a et b ut positum est' scilicet quod ad a sequitur b( Sed oportet quod a possibili e.istente' necesse est b possibile esse' si e.istente a' necesse est esse b( Cum enim dico4 si est a' est b' hoc si,ni0catur quod necesse sit b esse possibile si a possibile est/ ita tamen quod quando et eodem modo sit possibile b esse' quando et quomodo est possibile a( 9on enim possibile est ut sit quocumque tempore et quocumque modo( ectio 1 #$%%$6& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 1 n( " Postquam philosophus e.clusit +alsas opiniones circa potentiam et actum' hic determinat )eritatem/ et circa hoc duo +acit( Primo ostendit quomodo actus praecedat potentiam in subiecto( Secundo quomodo potentia praecedens actum' ad actum reducatur' ibi' quoniam autem possibile( -icit er,o primo' quod cum potentiarum quaedam sint inditae his quorum sunt' sicut sensus animalibus/ quaedam )ero per consuetudinem acquirantur' sicut ars tibicinandi et aliae huiusmodi artes operati)ae/ quaedam )ero acquirantur per doctrinam si)e disciplinam' sicut medicina et aliae huiusmodi artes4 dictarum potentiarum quaecumque per consuetudinem et rationem nobis insunt' necesse est primum a,ere et praee.ercitari in eorum actibus antequam acquirantur/ sicut tibicinando' aliquis 0t tibicinator/ et considerando medicinalia' aliquis 0t medicus( Sed aliae potentiae' quae non acquiruntur per consuetudinem' sed insunt a natura et sunt in patiendo' sicut patet de potentiis sensiti)is' non procedunt a suis actibus( 9on enim aliquis )idendo acquirit sensum )isus/ sed e. eo quod potentiam )isi)am habet' 0t actu )idens( #$%%$8& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 1 n( 3 -einde cum dicit quoniam autem ostendit quomodo potentiae praecedentes actum reducuntur ad actum/ et circa hoc duo +acit( Primo enim ostendit quomodo in hoc di<erunt di)ersae potentiae adin)icem' scilicet rationales et irrationales( Secundo ostendit qualiter rationales potentiae ad actum reducantur' ibi' necesse er,o( Circa primum tria +acit( Primo praemittit quaedam necessaria ad praedictam di<erentiam considerandam4 quorum unum est' quod in ratione possibilis oportet multa considerare( 9on enim dicitur possibile respectu cuiusque' sed respectu alicuius determinati( Unde oportet possibile' esse aliquid possibile' utputa ambulare )el sedere( *t similiter quod potest aliquid +acere )el pati' non potest illud quocumque tempore +acere aut pati/ sicut arbor non potest +ructi0care nisi determinato tempore( *t ideo cum dicitur aliquid esse possibile' oportet determinare quando sit possibile( *t similiter oportet determinare quomodo sit possibile( 9on enim possibile' quocumque modo potest a,ere aliquid )el pati/ sicut aliquis sic potest ambulare' scilicet tarde' non autem )elociter( *t simile est de aliis circumstantiis quae consue)erunt determinari in de0nitionibus rerum/ sicut quo instrumento' quo loco' et alia huiusmodi( #$%%$$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 1 n( % Aliud quod praetermittit est' quod quaedam sunt possibilia secundum rationem' et potentiae horum possibilium sunt rationales( 7uaedam )ero possibilia sunt irrationalia' et potentiae irrationales( *t quidem potentiae rationales non possunt esse nisi in rebus animatis/ sed potentiae irrationales possunt esse in ambobus' scilicet in rebus animatis et inanimatis( *t non solum in plantis et brutis animalibus' quae ratione carent' sed etiam in ipsis hominibus' in quibus in)eniuntur quaedam principia actionum et passionum quae sunt sine ratione' ut potentia nutriti)a et au,mentati)a' et ,ra)itas' et alia huiusmodi( #$%%$!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 1 n( 1 Secundo ibi' tales quidem ponit di<erentiam praedictarum potentiarum/ dicens' quod in potentiis irrationabilibus necesse est' quando passi)um appropinquat acti)o' in illa dispositione qua passi)um potest pati et acti)um potest a,ere' necesse est quod unum patiatur et alterum a,at/ ut patet quando combustibile applicatur i,ni( In potentiis )ero rationalibus' non est necessarium4 non enim necesse est aedi0catorem aedi0care quantumcumque sibi materia appropinquaret( #$%%!2& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 1 n( 5 Tertio ibi' hae quidem assi,nat causam praedictae di<erentiae/ dicens' quod potentiae irrationales ita se habent' quod una est +acti)a tantum unius/ et ideo praesente passi)o necesse est quod +aciat illud unum cuius est +acti)a( Sed una et eadem potentia rationalis est +acti)a contrariorum' ut superius habitum est( Si i,itur necessarium esset' quod praesente passi)o +aceret illud cuius est +acti)a' sequeretur quod simul +aceret contraria/ quod est impossibile( Sicut si medicus induceret sanitatem et ae,ritudinem( #$%%!"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 1 n( 6 -einde cum dicit necesse er,o ostendit quid requiratur ad hoc quod potentiae rationales e.eant in actum' e. quo non su>cit propinquitas passi( *t circa hoc tria +acit( Primo ostendit per quid potentia rationalis reducatur in actum4 concludens e. dictis' quod cum potentia rationalis se habeat communiter ad duo contraria' et ita cum a causa communi non procedat e<ectus determinatus' nisi sit aliquid proprium quod causam communem ad hunc e<ectum ma,is determinet quam ad illum' sequitur quod necesse est' praeter potentiam rationalem' quae est communis ad duo contraria' poni aliquid' quod appropriet eam ad alterum +aciendum ad hoc quod e.eat in actum( Hoc autem est appetitus aut prohaeresis' idest electio quorumcumque' idest electio quae pertinet ad rationem( 7uod enim aliquis considerat' hoc +acit/ ita tamen si e.istit in dispositione' qua est potens a,ere' et passi)um adsit( Unde sicut potens potentia irrationali necessario a,it' passi)o appropinquante/ ita omne potens secundum rationem' necesse est quod +aciat quando desiderat illud cuius habet potentiam' et eo modo quo habet( Habet autem potentiam +aciendi cum passi)um praesens +uerit' et ita se habeat quod possit pati/ aliter +acere non posset( #$%%!3& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 1 n( 8 Secundo ibi' nullo namque respondet tacitae quaestioni( Posset enim aliquis quaerere' quare' cum di.erit quod omne potens secundum rationem quando desiderat' necessario a,it passi)o praesente' non addit' si nihil prohibet e.terius( Sed ipse respondet' quod illud' scilicet nullo e.teriorum prohibente' non oportet addere( -ictum est enim quod necesse est a,ere si habeat potentiam' quae est su>ciens ad +aciendum( Sed hoc non est quolibet modo/ sed quando illud quod habet potentiam' aliquo modo se habet4 et in hoc e.cluduntur ea quae e.terius prohibent( 9am ea quae e.terius prohibent' remo)ent aliqua eorum quae posita sunt superius in determinatione communi possibilis/ ut scilicet )el non sit possibile tunc' )el non possibile hoc modo' )el aliquid huiusmodi( #$%%!%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 1 n( $ Tertio ibi' propter quod docet e)itare incon)eniens' quod primo sequebatur' scilicet quod potentia rationalis simul +aceret contraria( 9on enim sequitur quod' si necesse est quod +aciat potentia rationalis quod desiderat' et dato quod aliqui simul )elint secundum rationem' aut cupiant secundum appetitum sensiti)um' +acere duo di)ersa aut contraria' quod propter hoc +aciant( 9on enim sic habent potentiam contrariorum' quod simul contraria +aciant/ sed sic +aciunt' sicut habent potentiam' ut dictum est( ectio 5 #$%%!1& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 5 n( " Postquam determina)it de potentia' hic determinat de actu/ et di)iditur in duas partes( In prima determinat quid est actus( In secunda' quando aliquid est in potentia ad actum' ibi' quando autem potentia( *t circa primum duo +acit( Primo continuat se ad praecedentia/ dicens' quod quia dictum est de potentia quae in)enitur in rebus mobilibus' quae scilicet est principium motus acti)e et passi)e' oportet determinare quid est actus' et qualiter se habeat ad potentiam4 quia per hoc simul mani+estum erit de potentia' cum di)iserimus actum( Actus enim non tantum in)enitur in rebus mobilibus' sed etiam in rebus immobilibus( #$%%!5& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 5 n( 3 *. quo mani+estum est' cum potentia dicatur ad actum' quod acti)e possibile )el potens' non solum dicatur quod est natum mo)ere acti)e' )el mo)eri ab alio passi)e' aut simpliciter' secundum quod dicitur potentia respectu actionis aut passionis communiter' aut modo quodam' secundum quod potentia dicitur respectu eius quod est bene a,ere aut bene pati/ sed etiam dicetur possibile )el potens aliter secundum ordinem ad actum qui est sine motu( icet enim nomen actus a motu ori,inem sumpserit' ut supra dictum est' non tamen solum motus dicitur actus/ unde nec dicitur solum possibile in ordine ad motum( *t ideo oportet inquirendo de his tractare( #$%%!6& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 5 n( % Secundo ibi' est autem determinat de actu( *t primo ostendit quid sit actus( Secundo quomodo di)ersimode dicatur in di)ersis' ibi' dicuntur autem actu( Circa primum duo +acit( Primo ostendit quid est actus/ dicens' quod actus est' quando res est' nec tamen ita est sicut quando est in potentia( -icimus enim in li,no esse ima,inem Mercurii potentia' et non actu' antequam li,num sculpatur/ sed si sculptum +uit' tunc dicitur esse in actu ima,o Mercurii in li,no( *t similiter in aliquo toto continuo pars eius( Pars enim' puta medietas' est in potentia' inquantum possibile est ut pars illa au+eratur a toto per di)isionem totius/ sed di)iso toto' iam erit pars illa in actu( *t similiter sciens et non speculans' est potens considerare sine consideratione/ sed hoc scilicet speculari si)e considerare' est esse in actu( #$%%!8& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 5 n( 1 -einde cum dicit palam autem respondet quaestioni tacitae( Posset enim aliquis quaerere ab eo' ut ostenderet quid sit actus per de0nitionem( Sed ipse respondet dicens' quod inducendo in sin,ularibus per e.empla mani+estari potest illud quod )olumus dicere' scilicet quid est actus' et non oportet cuiuslibet rei quaerere terminum' idest de0nitionem( 9am prima simplicia de0niri non possunt' cum non sit in de0nitionibus abire in in0nitum( Actus autem est de primis simplicibus/ unde de0niri non potest( #$%%!$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 5 n( 5 Sed per proportionem aliquorum duorum adin)icem' potest )ideri quid est actus( Ut si accipiamus proportionem aedi0cantis ad aedi0cabile' et )i,ilantis ad dormientem' et eius qui )idet ad eum qui habet clausos oculos cum habeat potentiam )isi)am' et eius quod se,re,atur a materia' idest per operationem artis )el naturae +ormatur' et ita a materia in+ormi se,re,atur/ et similiter per separationem eius quod est praeparatum' ad illud quod non est praeparatum' si)e quod est elaboratum ad id quod non est elaboratum( Sed quorumlibet sic di<erentium altera pars erit actus' et altera potentia( *t ita proportionaliter e. particularibus e.emplis possumus )enire ad co,noscendum quid sit actus et potentia( #$%%!!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 5 n( 6 -einde cum dicit dicuntur autem ostendit' quod di)ersimode dicatur actus( *t ponit duas di)ersitates4 quarum prima est' quod actus dicitur )el actus' )el operatio( Ad hanc di)ersitatem actus insinuandam dicit primo' quod non omnia dicimus similiter esse actu' sed hoc di)ersimode( *t haec di)ersitas considerari potest per di)ersas proportiones( Potest enim sic accipi proportio' ut dicamus' quod sicut hoc est in hoc' ita hoc in hoc( Utputa )isus sicut est in oculo' ita auditus in aure( *t per hunc modum proportionis accipitur comparatio substantiae' idest +ormae' ad materiam/ nam +orma in materia dicitur esse( #$%122& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 5 n( 8 Alius modus proportionis est' ut dicamus quod sicut habet se hoc ad hoc' ita hoc ad hoc/ puta sicut se habet )isus ad )idendum' ita auditus ad audiendum( *t per hunc modum proportionis accipitur comparatio motus ad potentiam moti)am' )el cuiuscumque operationis ad potentiam operati)am( #$%12"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 5 n( $ Secundo ibi aliter autem ponit aliam di)ersitatem actus/ dicens' quod in0nitum' et inane si)e )acuum' et quaecumque huiusmodi sunt' aliter dicuntur esse in potentia et actu' quam multa alia entia( Utputa )idens' et )adens' et )isibile( Huiusmodi enim con)enit aliquando simpliciter esse )el in potentia tantum' )el in actu tantum/ sicut )isibile in actu tantum' quando )idetur' et in potentia tantum' quando potest )ideri et non )idetur( #$%123& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 5 n( ! Sed in0nitum non ita dicitur in potentia' ut quandoque sit separatum in actu tantum( Sed actus et potentia distin,uuntur ratione et co,nitione in in0nito( Puta in in0nito secundum di)isionem dicitur esse actus cum potentia simul' eo quod nunquam de0cit potentia di)idendi4 quando enim di)iditur in actu' adhuc est ulterius di)isibile in potentia( 9unquam autem separatur actus a potentia' ut scilicet quandoque sit totum di)isum in actu' et non sit ulterius di)isibile in potentia( *t similiter est considerandum in )acuo( Possibile enim est locum e)acuari ab hoc corpore' non ut sit totum )acuum4 remanet enim plenus alio corpore( *t sic semper in )acuo remanet potentia coniuncta actui( *t idem est in motu' et tempore' et huiusmodi aliis' quae non habent esse per+ectum( -einde in 0ne epilo,at quod di.it( *t est planum in litera( ectio 6 #$%12%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( " Postquam mani+esta)it philosophus quid est actus' hic intendit ostendere quando et in quali dispositione e.istens aliquid dicatur esse in potentia ad actum( *t circa hoc duo +acit( Primo dicit de quo est intentio' dicens' quod determinandum est quando aliquid est in potentia' et quando non( 9on enim quandocumque' et qualitercumque dispositum' aliquid potest dici esse in potentia' etiam ad id quod 0t e. eo( 9unquam enim poterit dici' quod terra sit in potentia homo( Mani+estum est enim quod non/ sed ma,is tunc dicitur esse in potentia homo' quando e. praecedenti materia iam +actum est sperma( *t +orte neque adhuc est in potentia homo' ut in+ra patebit( #$%121& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( 3 Secundo ibi' quemadmodum i,itur sol)it propositam quaestionem( *t circa hoc duo +acit( Primo ostendit in quali dispositione materia e.istens' dicatur esse in potentia ad actum( Secundo quod a materia in tali dispositione denominatur solum id quod est in materia' ibi' )idetur autem quod dicimus( Circa primum' considerandum est' quod sicut septimo superius di.it' quarumdam artium e<ectus contin,unt etiam sine arte( -omus enim non 0t sine arte' sed sanitas 0t sine arte medicinae e. sola operatione naturae( *t licet id quod 0t a natura' non sit +ortuitum neque casuale' eo quod natura est causa a,ens per se' +ortuna )ero et casus est causa a,ens per accidens' tamen e. eo quod ille qui sanatur a natura' sanatur praeter intentionem artis' dicitur sanari a +ortuna( 9ihil enim prohibet aliquid non esse +ortuitum in se' quod tamen dicitur +ortuitum per comparationem ad aliquem' qui non considerat causam per se talis e<ectus( #$%125& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( % -icit er,o' quod non quicumque )el in qualibet dispositione e.istens' sanatur a medicina )el a +ortuna/ sed est aliquod possibile in determinata dispositione' quod sanetur )el a natura )el ab arte( 7uibuslibet enim acti)is respondent determinata passi)a( Illud autem possibile' quod unica actione natura )el ars potest in actum sanitatis reducere' est sanum in potentia( #$%126& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( 1 *t ut plenius co,noscatur' subiun,it de0nitionem huius possibilis' et quantum ad operationem artis' et quantum ad operationem naturae( -icit er,o quod est possibile' quod e. potentia ente' ens 0t actu ab intellectu' sine arte( Terminus enim' idest de0nitio est quando statim cum )ult arti+e. +acit id esse actu' si nihil e.terius prohibeat( *t tunc potentia dicitur esse sanum' quia per unam operationem artis 0t sanum( In illis autem' quae sanantur per naturam' dicitur esse aliquid in potentia sanum' quando non est aliquid prohibens sanitatem' quod debeat mo)eri )el transmutari prius quam intrinseca )irtus sanans e<ectum habeat in sanando( #$%128& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( 5 *t sicut di.imus de sanatione quae 0t ab arte' ita potest dici de aliis quae per artem 0unt( 9am tunc materia est in potentia domus' quando nihil eorum quae sunt in materia' prohibet domum 0eri statim una actione' nec est aliquid quod oporteat addi' )el au+erri' )el mutari' antequam materia +ormetur in domum( Sicut lutum oportet transmutari' antequam e. eo 0ant lateres4 e. arboribus autem oportet aliquid au+erri per dolationem' et addi per compa,inationem' ad hoc quod componatur domus( Unde lutum et arbores non sunt potentia domus' sed lateres et li,na iam praeparata( #$%12$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( 6 *t similiter est in aliis/ si)e habeant principium per+ectionis e.tra' sicut sunt arti0cialia/ si)e intra' sicut naturalia( *t tunc semper sunt in potentia ad actum' quando nullo e.terius prohibente' per proprium principium acti)um possunt reduci in actum( Tale autem nondum est sperma( Oportet enim quod mediantibus permutationibus multis e. eo 0at animal( Sed quando iam per proprium principium acti)um potest 0eri tale' scilicet actu e.istens' tunc iam est in potentia( #$%12!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( 8 Sed illa' quae oportet transmutari antequam sint statim reducibilia in actum' indi,ent alio principio acti)o' scilicet praeparante materiam' quod interdum est aliud a per0ciente' quod inducit ultimam +ormam( Sicut patet quod terra nondum est in potentia statua/ non enim una actione nec uno a,ente reducitur in actum/ sed prius per naturam transmutatur' et 0t aes' et postea per artem 0t statua( #$%1"2& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( $ -einde cum dicit )idetur autem ostendit' quod a tali materia' quae est in potentia ad actum' denominatur mi.tum( *t circa hoc tria +acit( Primo ostendit qualiter mi.tum a materia denominatur/ dicens quod id quod 0t a materia' non dicitur hoc' sed ecininum' quod atine non dicitur' sed per consuetudinem ?raecum est denominati)um ad si,ni0candum illud' quod est e. altero tamquam e. materia4 ac si dicatur4 materia non praedicatur in abstracto de eo quod est e. materia' sed denominati)e( Sicut arca non est li,num' sed li,nea' et li,num non est terra' sed terreum( *t iterum' si terra habeat aliam materiam priorem' terra non erit illud' sed ecininum' idest non praedicatur de terra in abstracto' sed denominati)e( #$%1""& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( ! Ita tamen 0at talis praedicatio' quod semper id quod est in potentia secundum modum determinatum' praedicatur de eo' quod est immediate posterius( Ut terra' quae non potest dici potentia arca' non praedicatur de arca' nec in abstracto nec denominati)e( Arca enim neque est terra' neque terrea' sed li,nea( i,num enim est in potentia arca et materia arcae( Uni)ersaliter est quidem li,num arcae' particulariter )ero hoc li,num huius arcae( #$%1"3& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( "2 Si )ero est aliquid primum' quod non dicitur de alio ecininum' idest quod non habet aliquid quod de eo quidem denominati)e praedicetur modo praedicto' hoc erit materia prima( Sicut si aer est materia terrae' ut quidam di.erunt' aer praedicabitur de terra denominati)e' ut dicatur terra est aerea( *t similiter dicetur aer i,neus et non i,nis' si i,nis est materia eius( I,nis autem' si non denominatur ab aliqua priori materia' erit materia prima' secundum positionem Heracliti( Sed hic oportet adiun,ere4 si sit aliquid e.istens' ad di<erentiam uni)ersalis/ nam uni)ersale praedicatur etiam de aliis' et alia non praedicantur de eo/ nec tamen est materia' cum non sit aliquid subsistens( Uni)ersale enim et subiectum di<erunt per hoc' quod subiectum est hoc aliquid' non autem uni)ersale( #$%1"%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( "" Secundo ibi' ut puta ponit similitudinem praedicationis denominati)ae4 dicens' quod sicut id quod subiicitur passionibus' ut homo' corpus et animal' recipit denominati)am praedicationem passionum4 sic' id quod est e. materia' recipit denominati)am praedicationem materiae( 9am passio est musicum et album( -icitur autem subiectum' cui ad)enit musica' non esse musica in abstracto' sed musicum denominatione4 et homo non dicitur albedo' sed album( 9eque etiam homo dicitur ambulatio aut motus abstracti)e' sed ambulans aut motum' ut ecininum' idest denominatum( #$%1"1& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 6 n( "3 Tertio ibi' quaecumque quidem ponit comparationem utriusque denominationis4 et dicit' quod quaecumque sic praedicantur denominati)e' sicut ista accidentia' ultimum' quod sustentat ea' est substantia4 sed quaecumque non praedicantur sic denominati)e' sed id quod praedicatur denominati)e' est quaedam species' et hoc aliquid' ut li,num aut terra' ultimum in talibus praedicationibus quod sustentat alia' est materia et substantia materialis( *t con)enienter accidit dici ecininum' idest denominati)e secundum materiam et passiones' idest accidentia' quae ambo sunt indeterminata( 9am et accidens determinatur et de0nitur per subiectum' et materia per id ad quod est in potentia( Ultimo epilo,at quod dictum est' et est mani+estum( ectio 8 #$%1"5& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( " Postquam determina)it philosophus de potentia et actu' hic comparat ea adin)icem4 et di)iditur in tres partes( In prima comparat ea adin)icem secundum prius et posterius( In secunda secundum bene et male' ibi' quod autem melior et honorabilior( In tertia secundum co,nitionem )eri et +alsi' ibi' in)eniuntur autem et dia,rammata( Circa primum duo +acit( Primo proponit quod intendit4 dicens' quod cum supra determinatum sit in quinto quot modis prius dicitur' mani+estum est quod actus est prior potentia di)ersis modis( oquimur autem nunc de potentia non solum secundum quod est principium motus in alio' secundum quod est aliud' ut supra de0nita est potentia acti)a/ sed uni)ersaliter de omni principio' si)e sit principium moti)um' si)e immobilitatis et quietis' aut operationis absque motu e.istentis' cuiusmodi est intelli,ere' quia et natura ad idem pertinere )idetur quod potentia( #$%1"6& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( 3 *st enim natura in eodem ,enere cum potentia ipsa' quia utrumque est principium motus' licet natura non sit principium motus in alio' sed in eo in quo est' inquantum huiusmodi' ut mani+estatur in secundo physicorum( *t tamen natura non solum est principium motus' sed etiam quietis( *t propter hoc potentia intelli,enda est non solum principium motus' sed etiam principium immobilitatis( Omni er,o tali potentia' actus prior est' et ratione' et substantia' et etiam tempore quodammodo' alio )ero modo non( #$%1"8& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( % -einde cum dicit ratione quidem secundo ostendit propositum( *t primo' quod actus est prior potentia ratione( Secundo ostendit quomodo est prior tempore' et quomodo non' ibi' tempore )ero prius( Tertio ostendit quod est prior secundum substantiam' ibi' at )ero et substantia prius quidem( Primum sic probatur( Id per quod oportet alterum de0niri' est prius eo ratione/ sicut animal prius homine' et subiectum accidente( Sed potentia non potest de0niri nisi per actum( 9am prima ratio possibilis in hoc consistit' quod con)enit ipsum a,ere )el esse in actu/ sicut aedi0cator dicitur qui potest aedi0care' et speculator qui potest speculari' et )isibile dicitur aliquid quod potest )ideri' et sic est in aliis( *r,o est necessarium' quod ratio actus praecedat rationem potentiae' et notitia actus notitiam potentiae( *t propter hoc superius Aristoteles mani+esta)it potentiam de0niendo per actum/ actum autem non potuit per aliquod aliud de0nire' sed solum inducti)e mani+esta)it( #$%1"$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( 1 -einde cum dicit tempore )ero ostendit quomodo sit actus potentia prior tempore' et quomodo non4 et circa hoc duo +acit( Primo mani+estat hoc in potentiis passi)is( Secundo in potentiis acti)is quibusdam' ibi' quapropter )idetur impossibile( -icit er,o primo' quod actus est prior tempore potentia/ ita tamen quod idem specie' est prius a,ens' )el ens actu quam ens in potentia/ sed idem numero est prius tempore in potentia quam in actu( #$%1"!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( 5 7uod sic mani+estatur( Si enim accipiamus hunc hominem qui est iam actu homo' +uit prius secundum tempus materia' quae erat potentia homo( *t similiter prius tempore +uit semen quod potentia est +rumentum' quam +rumentum actu' et )isi)um' idest habens potentiam )idendi' quam )idens in actu( Sed tamen quaedam e.istentia in actu +uerunt priora secundum tempus in his e.istentibus in potentia' scilicet a,entia' a quibus reducta sunt in actum( Semper enim oportet quod id quod est in potentia ens' sit actu ens ab a,ente' quod est actu ens( Unde homo in potentia 0t homo in actu ab homine ,enerante' qui est in actu( *t similiter musicum in potentia respicit musicum in actu' discendo a doctore qui est musicus actu( *t ita semper eo quod est in potentia' est aliquid prius quod mo)et' et mo)ens est in actu( Unde relinquitur' quod licet idem numero prius tempore sit in potentia quam in actu' tamen aliquod ens in actu secundum idem specie' est etiam prius tempore' quam ens in potentia( #$%132& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( 6 *t quia posset aliquis dubitare de quibusdam quae di.erat' ideo subiun,it ea esse mani+esta superius( -ictum est enim in superioribus de substantia' scilicet in septimo libro' quod omne quod 0t' 0t e. aliquo' sicut e. materia' et ab aliquo' sicut ab a,ente( *t hoc etiam a,ens est specie idem cum eo quod 0t( 7uod mani+estum est in ,enerationibus uni)ocis( Sed in ,enerationibus aequi)ocis oportet esse aliquam similitudinem ,enerantis ad ,enitum' ut ibidem ostensum est( #$%13"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( 8 -einde cum dicit quapropter et ostendit ordinem actus et potentiae secundum tempus in quibusdam potentiis acti)is4 et circa hoc tria +acit( Primo ostendit propositum( -ictum enim +uit supra' quod quaedam potentiae operati)ae sunt quas oportet accipere praea,entes si)e praee.ercitantes se in eorum actionibus( Sicut quae acquiruntur per consuetudinem )el disciplinam( *t de his dicit hic quod etiam in eisdem secundum numerum' actus praecedit potentiam( Impossibile enim )idetur quod aliquis 0at aedi0cator' qui non prius aedi0ca)erit/ aut quod 0at citharaedus' qui non prius cithari;a)erit( #$%133& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( $ Hoc autem inducit concludens e. praemissis( -ictum est enim supra' quod potentia musicum 0t actu musicum a musico in actu' inquantum scilicet ab eo addiscit( *t similiter in aliis est actibus( Addiscere autem non poterit artem huiusmodi' nisi e.ercitando se in actu eius( 9am aliquis cithari;ando' addiscit cithari;are( *t similiter est in aliis artibus( Unde mani+estum est quod impossibile est haberi huiusmodi potentias' nisi prius insint actiones earum etiam in eodem secundum numerum( #$%13%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( ! Secundo ibi unde sophisticus ponit quamdam sophisticam obiectionem contra praedicta/ dicens' quod quidam sophisticus elenchus +actus est' idest syllo,ismus apparens contradicens )eritati' qui talis est( -iscens artem operatur actionem artis( Sed discens artem non habet artem( *r,o qui non habet scientiam nec artem +acit id cuius est scientia aut ars( 7uod )idetur contrarium )eritati( #$%131& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( "2 Tertio ibi' sed quia sol)it dictam obiectionem' assi,nando quoddam quod dictum est' et probatum in se.to physicorum( Ostensum est ibi quod omne mo)eri praecedit motum esse' propter di)isionem motus( Oportet enim quod quacumque parte motus data' cum di)isibilis sit' aliquam partem eius accipi' quae iam peracta est' dum pars motus data pera,itur( *t ideo quicquid mo)etur' iam quantum ad aliquid motum est( #$%135& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( "" *t eadem ratione quicquid 0t' iam quantum ad aliquid +actum est( icet enim +actio in substantia quantum ad introductionem +ormae substantialis sit indi)isibilis' tamen si accipiatur alteratio praecedens cuius terminus est ,eneratio' di)isibilis est' et totum potest dici +actio( 7uia i,itur quod 0t quantum ad aliquid +actum est' potest aliqualem operationem habere quod 0t eius ad quod terminatur +actio/ sicut quod cale0t potest aliquo modo cale+acere' licet non per+ecte' sicut id quod iam +actum est calidum( *t sic' cum discere sit 0eri scientem' necesse est quod discens quasi aliquid iam scientiae et artis habeat( Unde non est incon)eniens si aliqualiter +acit operationem artis( 9on enim eam +acit per+ecte' sicut qui iam habet artem( #$%136& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( 8 n( "3 Sed et in ipsa ratione' naturaliter praeinsunt quaedam semina et principia scientiarum et )irtutum' )irtute quorum potest homo aliqualiter e.ire in scientiae et )irtutis actum' antequam habeat habitum scientiae et )irtutis/ quo adepto' operatur per+ecte' prius autem imper+ecte( Ultimo epilo,at quod supra dictum est' ut patet in litera( ectio $ #$%138& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( " Postquam philosophus ostendit quod actus est prior potentia' ratione' et tempore quodammodo' hic ostendit' quod sit prior secundum substantiam4 quod erat superius tertio propositum( *t di)iditur in partes duas( In prima ostendit propositum rationibus sumptis e. his' quae quandoque sunt in potentia quandoque in actu( In secunda )ero per comparationem sempiternorum quae semper sunt actu ad mobilia quae quandoque sunt in potentia' quandoque in actu' ibi' at )ero ma,is proprie( *t quia esse prius secundum substantiam est esse prius per+ectione' per+ectio autem attribuitur duabus causis' scilicet +ormae et 0ni/ ideo duabus rationibus in parte prima utitur ad propositum ostendendum( 7uarum prima sumitur e. parte +ormae( Secunda e. parte 0nis' quae ponitur ibi' et quia omne ad principium )adit( -icit er,o primo' quod non solum actus est prior potentia et ratione et tempore sed substantia' idest per+ectione( 9omine enim substantiae consue)it +orma si,ni0cari per quam aliquid est per+ectum( *t hoc quidem primum apparet tali ratione4 quia ea quae sunt posteriora in ,eneratione' sunt priora secundum substantiam et speciem' idest per+ectione' quia ,eneratio semper procedit ab imper+ecto ad per+ectum' sicut )ir est posterior ,eneratione quam puer' nam e. puero 0t )ir' et homo posterius ,eneratione quam sperma( *t hoc ideo quia )ir et homo iam habent speciem per+ectam' puer autem et sperma nondum( Cum i,itur in eodem secundum numerum actus ,eneratione et tempore sit posterior potentia' ut e. superioribus patet' sequitur quod actus sit prior potentia substantia et ratione( #$%13$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( 3 -einde cum dicit et quia ostendit idem ratione sumpta a parte 0nis4 et circa hoc tria +acit( Primo proponit rationem( Secundo mani+estat quoddam in ratione suppositum' ibi' non enim ut )isum habeant( Tertio determinat quoddam quod posset +acere dubium circa praedicta' ibi' quoniam )ero est horum( -icit er,o primo' quod omne quod 0t )adens ad 0nem' )adit ad quoddam principium( 9am 0nis cuius causa 0t aliquid' est quoddam principium( *st enim prius in intentione a,entis' quia eius causa 0t ,eneratio( Sed actus est 0nis potentiae4 er,o actus est prior potentia' et principium quoddam eius( #$%13!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( % -einde cum dicit non enim ostendit quod supra posuerat' scilicet quod actus sit 0nis potentiae( 7uod quidem primo mani+estat in potentiis acti)is naturalibus/ dicens' quod animalia non )ident ut habeant potentiam )isi)am/ sed ma,is habent potentiam )isi)am ut )ideant( *t sic mani+estum est quod potentia est propter actum' et non e con)erso( #$%1%2& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( 1 Secundo ibi' similiter autem mani+estat idem in potentiis rationalibus/ dicens' quod ad hoc homines potentiam habent aedi0candi ut aedi0cent/ ad hoc habent theoricam' scilicet scientiam speculati)am' ut speculentur( 9on autem speculantur ut habeant theoricam' nisi addiscentes' qui meditantur ea quae sunt scientiae speculati)ae' ut acquirant eam( *t hi non per+ecte speculantur' sed quodammodo et imper+ecte' ut supra dictum est/ quia speculari non est propter aliquam indi,entiam' sed scientia iam habita uti( -iscentium autem speculatio est' quia indi,ent acquirere scientiam( #$%1%"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( 5 Tertio ibi' amplius autem mani+estat idem in potentiis passi)is/ dicens' quod materia est in potentia donec )eniat ad +ormam )el speciem/ sed tunc primo est in actu' quando habet speciem( *t ita est in omnibus aliis' quae mo)entur propter 0nem( Unde' sicut docentes putant ad 0nem pertin,ere' quando demonstrant discipulum' quem instru.erunt' operantem ea quae sunt artis/ ita et natura pertin,it ad 0nem' quando consequitur actum( *t sic mani+estum est quod actus est 0nis in motu naturali( #$%1%3& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( 6 7uarto ibi' nam si non mani+estat propositum deducendo ad incon)eniens4 dicens' quod si per+ectio et 0nis non consisterent in actu' tunc non )ideretur di<erentia inter aliquem sapientem' sicut +uit Mercurius' et aliquem insipientem' sicut +uit Pa.onas( Si enim per+ectio scientiae non esset in a,endo' non esset Mercurius mani+estatus in sua scientia' si haberet scientiam interius' scilicet quantum ad interiorem actum' aut e.terius' quantum ad e.teriorem actum' sicut nec Pa.onas( 9am per actum scientiae mani+estatur aliquis esse sciens' et non per potentiam( Operatio enim est 0nis scientiae( Operatio autem est actus quidam( Propter quod' nomen actus dicitur ab operatione' ut supra dictum est( *t inde deri)atum est ad +ormam' quae dicitur endelechia si)e per+ectio( #$%1%%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( 8 -einde cum dicit quoniam )ero mani+estat quoddam quod poterat esse dubium circa praedicta( 7uia enim di.erat' quod opus est 0nis' posset aliquis credere' quod hoc esset )erum in omnibus( Sed ipse hoc remo)et' dicens' quod quarumdam acti)arum potentiarum ultimus 0nis est solus usus potentiae' et non aliquid operatum per actionem potentiae/ sicut ultimus 0nis potentiae )isi)ae est )isio' et praeter eam non 0t a potentia )isi)a aliquod opus operatum( In quibusdam )ero potentiis acti)is 0t aliquod opus praeter actionem' ut ab arte aedi0cati)a 0t domus praeter ipsam aedi0cationem( #$%1%1& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( $ Tamen haec di<erentia non +acit quod in aliquibus harum potentiarum minus sit actus 0nis potentiae' et in aliquibus ma,is/ quia ipsa actio est in +acto' ut aedi0catio in eo quod aedi0catur( *t aedi0catio simul 0t et habet esse cum domo( Unde' si domus aut aedi0catum sit 0nis' non e.cluditur quin actus sit 0nis potentiae( #$%1%5& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( ! Talis autem di<erentia inter praedictas potentias est consideranda' quod quando praeter actum ipsum potentiae' qui est actio' sit aliquod operatum' actio talium potentiarum est in +acto' et actus +acti' ut aedi0catio in aedi0cato' et conte.tio in conte.to' et uni)ersaliter motus in moto( *t hoc ideo' quia quando per actionem potentiae constituitur aliquod operatum' illa actio per0cit operatum' et non operantem( Unde est in operato sicut actio et per+ectio eius' non autem in operante( #$%1%6& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( "2 Sed' quando non est aliquod opus operatum praeter actionem potentiae' tunc actio e.istit in a,ente et ut per+ectio eius' et non transit in aliquid e.terius per0ciendum/ sicut )isio est in )idente ut per+ectio eius' et speculatio in speculante' et )ita in anima' ut per )itam intelli,amus opera )itae( Unde mani+estum est' quod etiam +elicitas in tali operatione consistit' quae est in operante' non quae transit in rem e.teriorem' cum +elicitas sit bonum +elicis' et per+ectio eius( *st enim aliqua )ita +elicis' scilicet )ita per+ecta eius( Unde sicut )ita est in )i)ente' ita +elicitas in +elice( *t sic patet quod +elicitas non consistit nec in aedi0cando' nec in aliqua huiusmodi actione' quae in e.terius transeat' sed in intelli,endo et )olendo( #$%1%8& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( $ n( "" Ultimo autem cum dicit quare mani+estum redit ad concludendum principale propositum/ dicens' quod mani+estum est e. praedictis' quod substantia et +orma et species est actus quidam( *t e. hoc mani+estum est' quod actus est prior quam potentia secundum substantiam et +ormam( *t est prior tempore' ut supra dictum est' quia semper prius e.i,itur actus secundum quem ,enerans aut mo)ens aut +aciens est actu' ante alterum actum quo ,eneratum )el +actum est in actu' postquam +uit in potentia/ quousque )eniatur ad primum mo)ens' quod est in actu tantum( Id enim' quod e.it de potentia in actum' requirit actum praecedentem in a,ente' a quo reducitur in actum( ectio ! #$%1%$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( " Superius proba)it Aristoteles quod actus erat prior potentia' substantia' de0nitione' et per+ectione' per rationes e. ipsis corruptibilibus sumptas( Hic autem idem ostendit per comparationem sempiternorum ad corruptibilia( *t di)iditur ista pars in duas( In prima ostendit propositum( In secunda e. proposito ostenso e.cludit quoddam a Platone dictum' ibi' si er,o aliquae sunt naturae( *t circa primum duo +acit( Primo ostendit propositum' et hoc tali ratione( Sempiterna comparantur ad corruptibilia sicut actus ad potentiam( 9am sempiterna' inquantum huiusmodi' non sunt in potentia/ corruptibilia )ero' inquantum huiusmodi' in potentia sunt( Sed sempiterna sunt priora corruptibilibus substantia et per+ectione4 hoc enim mani+estum est( *r,o actus est potentia prior substantia et per+ectione( -icit autem' quod hac ratione ma,is proprie ostenditur propositum' quia non assumitur actus et potentia in eodem' sed in di)ersis4 quod +acit probationem ma,is e)identem( #$%1%!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( 3 Secundo ibi' ratio )ero probat quod supposuerat/ scilicet quod nullum sempiternum sit in potentia( *t circa hoc duo +acit( Primo ponit rationem ad ostendendum hoc/ quae talis est( Omnis potentia simul est contradictionis( -icit autem hoc non de potentia acti)a4 iam enim supra dictum est' quod potentiae irrationales non sunt ad opposita/ sed loquitur hic de potentia passi)a' secundum quam aliquid dicitur possibile esse et non esse' )el simpliciter' )el secundum quid( #$%112& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( % Hoc autem quod posuerat mani+estat per oppositum/ quia ubi non est talis potentia' non contin,it utraque pars contradictionis( 9am quod non est possibile esse' nunquam in aliquo est( Si enim non est possibile esse' impossibile est esse' et necesse est non esse( Sed id quod possibile est esse' contin,it non esse in actu( Mani+estum est er,o' quod illud quod possibile est esse' contin,it esse et non esse( *t sic potentia simul contradictionis est' quia idem est in potentia ad esse et non esse( #$%11"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( 1 Sed id quod potest non esse' contin,it non esse( Haec enim duo aequipollent( 7uod autem contin,it non esse' est corruptibile' )el simpliciter' )el secundum quid' prout dicitur contin,ere non esse( Sicut si contin,at aliquod corpus non esse in aliquo loco' illud est corruptibile secundum locum( *t similiter est de quanto et de quali( Sed simpliciter est corruptibile' quod potest non esse secundum substantiam( Relinquitur er,o' quod omne quod est in potentia' inquantum huiusmodi' corruptibile est( #$%113& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( 5 Secundo ibi' nihil er,o in+ert conclusionem e. positione praemissa intentam( *t circa hoc tria +acit( Primo concludit propositum circa sempiterna/ in+erens e. praedictis' quod si omne' quod est in potentia' est corruptibile' sequitur quod nullum incorruptibilium simpliciter' sit ens in potentia' ut accipiamus incorruptibile simpliciter et ens in potentia simpliciter secundum substantiam( #$%11%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( 6 Sed nihil prohibet' id quod est incorruptibile simpliciter' esse in potentia secundum quid' aut secundum quale' aut ubi( Ut luna est in potentia ut sit illustrata a sole' et sol est in potentia' cum est in oriente' quod sit in occidente( Patet er,o e. praedictis' quod omnia sempiterna' inquantum huiusmodi' sunt in actu( #$%111& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( 8 Secundo ibi' nec eorum concludit idem de necessariis' quod concluserat de sempiternis/ quia etiam in ipsis rebus corruptibilibus sunt quaedam necessaria' ut hominem esse animal' omne totum esse maius sua parte( -icit er,o' quod neque aliquid eorum' quae sunt e. necessitate' in potentia est( 7uae enim necessaria sunt' semper sunt in actu' et non possunt esse et non esse( *a )ero' quae sunt necessaria' sunt prima inter omnia' quia eis ablatis nihil remanet aliorum/ utpote si tollerentur essentialia praedicata' quae necessario praedicantur' non possent inesse accidentalia praedicata' quae contin,it inesse et non inesse( *t sic relinquitur quod actus est prior potentia( #$%115& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( $ Tertio ibi' neque utique concludit idem de motu sempiterno' quod concluserat de substantiis sempiternis/ et circa hoc tria +acit( Primo e. praedictis concludit propositum/ dicens' quod si aliquis motus est sempiternus' ille motus non est in potentia' nec id quod mo)etur est in potentia ad motum' sed est in potentia unde quo idest ut ab hoc in id transeat( Cum enim motus sit actus e.istentis in potentia' oportet omne quod mo)etur esse in potentia ad terminum motus' non autem ad ipsum mo)eri' sed ad aliquod ubi' quo tendit per motum( #$%116& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( ! *t quia quod mo)etur oportet habere materiam' subiun,it quod nihil prohibet id quod mo)etur motu sempiterno habere materiam/ quia licet non sit in potentia ad mo)eri simpliciter' est tamen in potentia ad hoc )el ad illud ubi( #$%118& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( "2 Secundo ibi' propter quod concludit quoddam corollarium e. dictis( 7uia enim quod mo)etur motu sempiterno' non est in potentia ad ipsum mo)eri' motus autem caeli sempiternus est' secundum quod traditur in libro octa)o physicorum4 sequitur quod sol et astra et totum caelum semper a,ant' quia semper mo)entur' et per motum suum a,unt( #$%11$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( "" 9ec est timendum' quod aliquando motus caeli stet' ut timuerunt quidam naturales' scilicet *mpedocles' et sequaces eius' qui posuerunt' quod per litem et amicitiam mundus quandoque corrumpitur' et rursus reparatur( *t ideo dicit non esse timendum' quia non sunt in potentia ad non mo)ere( #$%11!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( "3 *t propter hoc etiam non corruptibilia' in eo quod mo)entur' non laborant( 9on enim inest eis potentia contradictionis' scilicet ut mo)eantur et non mo)eantur' sicut est in corruptibilibus' quae haec habent per motum' et ita per hunc modum continuus motus 0t eis motus cum labore( 7uod enim corruptibilia laborent in eo quod mo)entur' causa est' quia sunt in potentia ad mo)eri et non mo)eri' et non habent hoc e. natura substantiali sua quod semper mo)eantur( Unde )idemus quod tanto aliquis motus est laboriosior' quanto etiam natura rei est propinquior ad non mo)eri( Sicut patet quod mo)eri sursum in animalibus laboriosum est( #$%152& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( "% 7uod autem hic dicitur de perpetuitate motus caeli' dicitur secundum con)enientiam naturae corporis caelestis' quam e.perti sumus( Sed hoc non praeiudicat di)inae )oluntati' a qua dependet motus caeli et esse eius( #$%15"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( "1 Tertio ibi' imitantur autem comparat corpora corruptibilia incorruptibilibus in a,endo( *t primo quantum ad similitudinem/ dicens' quod corpora eorum' quorum esse est in transmutatione' imitantur corpora incorruptibilia in eo' quod semper a,unt/ sicut i,nis' qui secundum se semper cale+acit' et terra quae secundum se semper +acit operationes proprias et naturales( *t hoc ideo est' quia habent motum et operationem suam propriam secundum se' et in eis' inquantum scilicet +ormae eorum sunt principia talium motuum et actionum( #$%153& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( "5 Secundo ibi' potentiae )ero ponit comparationem secundum dissimilitudinem/ dicens' quod aliae potentiae rerum mobilium' de quibus supra determinatum est' omnes sunt contradictionis' e contrario rebus sempiternis' quae semper sunt in actu( Sed di)ersimode4 nam potentiae rationales sunt contradictionis' eo quod possunt mo)ere sic )el non sic' sicut supra dictum est( Potentiae )ero irrationales operantur uno modo/ sed et ipsae sunt contradictionis per hoc' quod possunt adesse' et non esse' sicut animal potest amittere potentiam )isi)am( #$%15%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( ! n( "6 -einde cum dicit si er,o e. praemissis e.cludit quoddam a Platone positum( Ponebat enim Plato +ormas separatas' quas ma.ime esse dicebat4 sicut si ponerem scientiam esse separatam' quam )ocabat per se scientiam4 et dicebat quod hoc erat principalissimum in ,enere scibilium et similiter per se motum in ,enere mobilium( Sed secundum praeostensa' aliquid erit primo in ,enere scibilium' quam per se scientia( Ostensum est enim quod prior est actus per+ectione quam potentia( Scientia enim ipsa est quaedam potentia( Unde consideratio quae est actus eius erit ea potior' et sic de aliis huiusmodi( Ultimo epilo,at quod dictum est' scilicet quod actus est prior potentia' et omni principio motus( ectio "2 #$%151& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( " Postquam compara)it philosophus actum et potentiam secundum prius et posterius' hic comparat ea secundum bonum et malum/ et circa hoc duo +acit( Primo dicit quod in bonis' actus est melior potentia( 7uod quidem mani+estum est e. hoc' quod id quod est potentia' est idem in potentia e.istens ad contraria( Sicut quod potest con)alescere' hoc potest in0rmari' et simul est in potentia ad utrumque( *t hoc ideo quia eadem est potentia utriusque' con)alescendi et laborandi' et quiescendi et mo)endi et aliorum huiusmodi oppositorum( *t ita patet quod aliquid simul potest contraria' licet contraria non possint simul esse actu( Contrariorum i,itur utrumque seorsum' est hoc quidem bonum' ut sanum' aliud )ero malum' ut in0rmum( 9am semper in contrariis unum est ut de0ciens' quod ad malum pertinet( #$%155& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( 3 Sic i,itur quod est bonum in actu' est tantum bonum( Sed potentia se habet similiter ad utrumque' scilicet secundum quid/ quod est esse in potentia( Habet autem neutrum simpliciter' quod est esse in actu( Relinquitur i,itur quod actus est melior potentia/ quia quod est simpliciter et pure bonum' est melius eo quod est secundum quid bonum' et coniunctum malo( #$%156& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( % Secundo ibi' necesse autem ostendit quod e contrario in malis est actus peior potentia4 et circa hoc tria +acit( Primo ostendit propositum e. ratione supra inducta/ quia id quod est simpliciter malum' et non secundum quid se habens ad malum' est peius eo quod est secundum quid malum' et quod se habet ad malum et ad bonum( Unde' cum potentia ad malum nondum habeat malum nisi secundum quid @et eadem est ad bonum' nam idem est potentia quod est ad contrariaA' relinquitur quod actus malus est peior potentia ad malum( #$%158& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( 1 Secundo ibi' palam er,o concludit e. dictis quod ipsum malum non est quaedam natura praeter res alias' quae secundum naturam sunt bonae( 9am ipsum malum secundum naturam est posterius quam potentia' quia est peius et ma,is elon,atum a per+ectione naturae( Unde' cum potentia non possit esse alia praeter res' multo minus ipsum malum( #$%15$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( 5 Tertio ibi' non er,o inducit aliam conclusionem( Si enim malum est peius potentia' potentia autem non in)enitur in rebus sempiternis' ut supra ostensum est' non erit in eis aliquod malum' neque peccatum' neque alia corruptio( 9am corruptio quoddam malum est( *st hoc autem intelli,endum inquantum sunt sempiterna et incorruptibilia( 9am secundum quid' nihil prohibet in eis esse corruptionem' ut secundum ubi' aut secundum aliquid huiusmodi( #$%15!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( 6 -einde cum dicit in)eniuntur autem postquam compara)it potentiam et actum secundum prius et posterius' et bonum et malum' hic comparat eadem secundum intelli,entiam )eri et +alsi( *t circa hoc duo +acit( Primo comparat ipsa secundum intelli,ere( Secundo )ero secundum )eritatem et +alsitatem' ibi' quoniam )ero ens( -icit er,o primo' quod dia,rammata' idest descriptiones ,eometriae in)eniuntur' idest per in)entionem co,noscuntur secundum dispositionem 0,urarum in actu( ?eometrae enim in)eniunt )erum quod quaerunt' di)idendo lineas et super0cies( -i)isio autem reducit in actum quod erat in potentia( 9am partes continui sunt potentia in toto ante di)isionem( Si autem omnia essent di)isa secundum quod requirit in)entio )eritatis' mani+estae essent conclusiones quaesitae( Sed quia in prima protractione 0,urarum sunt in potentia huiusmodi di)isiones' ideo non statim 0t mani+estum quod quaeritur( #$%162& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( 8 Hoc autem noti0cat per duo e.empla4 quorum primum est circa quaesitum4 quare tri,onum est duo recti' idest quare trian,ulus habet tres an,ulos aequales duobus rectisB 7uod quidem sic demonstratur( @=i,uraA( Sit trian,ulus abc' et protrahatur basis' ac in continuum et directum( Haec i,itur basis protracta +aciet cum latere trian,uli bc' an,ulum in puncto c4 qui quidem an,ulus e.tra e.istens aequalis est duobus an,ulis interioribus sibi oppositis' scilicet an,ulo abc' et an,ulo bac( Mani+estum est autem quod duo an,uli consistentes circa punctum c' quorum unus est e.tra trian,ulum' et alter intra' sunt aequales duobus rectis( -emonstratum enim est quod linea recta super aliam lineam cadens qualitercumque' +aciet duos an,ulos rectos' aut aequales duobus rectis( Relinquitur er,o quod an,ulus interior in puncto c' constitutum cum aliis duobus qui sunt aequales an,ulo e.teriori' omnes scilicet tres' sunt aequales duobus rectis( #$%16"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( $ Hoc est er,o quod philosophus dicit' quod probatur trian,ulum habere duos rectos' quia duo an,uli qui sunt circa unum punctum' puta circa punctum c' quorum unus est interior et alius e.terior' sunt aequales duobus rectis( *t ideo quando producitur an,ulus qui 0t e.tra' producto uno latere trian,uli' statim mani+estum 0t )identi dispositionem 0,urae' quod trian,ulus habet tres an,ulos aequales duobus rectis( #$%163& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( ! Secundum e.emplum est circa hoc quaesitum4 quare omnis an,ulus quod est in semicirculo descriptus est rectus( 7uod quidem demonstratur sic( @=i,uraA( Sit semicirculus abc' et in puncto b' qualitercumque cadat constituatur an,ulus4 cui subtenditur basis ac quae est diameter circuli( -ico er,o quod an,ulus b' est rectus( Cuius probatio est' quia cum linea ac' sit diameter circuli' oportet quod transeat per centrum( -i)idatur er,o per medium in puncto d' et producatur linea db( Sic i,itur linea db' aequalis est lineae da' quia sunt protractae a centro usque ad circum+erentiam/ er,o in trian,ulo dba aequalis est an,ulus b' an,ulo a' quia omnis trian,uli cuius duo latera sunt aequalia' an,uli qui sunt supra bases' sunt aequales( -uo i,itur an,uli' a et b' sunt duplum solius an,uli b( Sed an,ulus bdc cum sit e.terior' est aequalis duobus an,ulis a et b partialibus4 er,o an,ulus bdc est duplus an,uli b partialis( #$%16%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( "2 *t similiter probatur quod an,ulus c est aequalis an,ulo b trian,uli bdc/ eo quod duo latera db et dc sunt aequalia cum sint protracta a centro ad circum+erentiam' et an,ulus e.terior' scilicet adb' est aequalis utrique4 er,o est duplus an,uli b partialis( Sic er,o duo an,uli adb et bdc sunt duplum totius an,uli abc( Sed duo an,uli adb et bdc sunt aut recti aut aequales duobus rectis' quia linea db cadit supra lineam ac4 er,o an,ulus abc qui est in semicirculo' est rectus( #$%161& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( "" *t hoc est quod philosophus dicit' quod ideo demonstratur esse rectus ille qui est in semicirculo' quia tres lineae sunt aequales4 scilicet duae in quas di)iditur basis' scilicet da et dc' et tertia quae e. media istarum duarum protracta superstat utrique' scilicet bd( *t hanc dispositionem )identi' statim mani+estum est scienti principia ,eometriae' quod omnis an,ulus in semicirculo est rectus( #$%165& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "2 n( "3 Sic i,itur concludit philosophus mani+estum esse' quod quando aliqua reducuntur de potentia in actum' tunc in)enitur earum )eritas( *t huius causa est' quia intellectus actus est( *t ideo ea quae intelli,untur' oportet esse actu( Propter quod' e. actu co,noscitur potentia( Unde +acientes aliquid actu co,noscunt' sicut patet in praedictis descriptionibus( Oportet enim quod in eodem secundum numerum' posterius secundum ordinem ,enerationis et temporis sit actus quam potentia' ut supra e.positum est( ectio "" #$%166& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( " Hic comparat philosophus actum ad potentiam secundum )eritatem et +alsitatem( *t circa hoc tria +acit( Primo ponit quod )erum et +alsum praecipue dicitur secundum actum( Secundo mani+estat propositum' ibi' hoc autem in rebus est componi aut di)idi( Tertio concludit quoddam corollarium' ibi' palam etiam et quia de immobilibus( -icit er,o primo' quod cum ens et non ens ei oppositum di)idantur dupliciter4 uno modo secundum di)ersa praedicamenta' quae sunt substantia' quantitas' qualitas et cetera/ alio modo secundum potentiam et actum' )el unius' )el alterius contrariorum' quia utrumque contrariorum contin,it actu esse et potentia4 hoc quod est in actu' ma.ime proprie dicitur aut )erum aut +alsum( #$%168& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 3 -einde cum dicit hoc autem probat quod proposuerat( *t circa hoc tria +acit( Primo mani+estat in substantiis continuis( Secundo in simplicibus' ibi' circa incomposita( Tertio colli,it utrumque' ibi' esse )ero ut )erum( Circa primum duo +acit( Primo mani+estat propositum/ dicens' quod hoc' scilicet esse )erum )el +alsum in rebus' nihil est aliud quam componi et di)idi( Unde qui putat di)idi quod est di)isum in rebus' )erus est in sua opinione/ ut qui putat hominem non esse asinum4 et similiter qui putat componi quod est compositum in rebus' ut qui putat hominem esse animal( Ille autem mentitur in opinando' qui e contrario habet res aliter in sua opinione' quam res sint in sua natura4 ut qui putat hominem asinum' aut non esse animal4 quia quando aliquid est aut non est' tunc dicitur )erum )el +alsum( #$%16$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( % 7uod sic considerandum est( 9on enim ideo tu es albus' quia nos )ere e.istimamus te esse album/ sed e con)erso' ideo e.istimamus te album' quia tu es albus( Unde mani+estum est' quod dispositio rei est causa )eritatis in opinione et oratione( #$%16!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 1 Hoc autem addit ad mani+estandum quod supra di.erat' quod )erum et +alsum est in rebus componi et di)idi( Oportet enim )eritatem et +alsitatem quae est in oratione )el opinione' reduci ad dispositionem rei sicut ad causam( Cum autem intellectus compositionem +ormat' accipit duo' quorum unum se habet ut +ormale respectu alterius4 unde accipit id ut in alio e.istens' propter quod praedicata tenentur +ormaliter( *t ideo' si talis operatio intellectus ad rem debeat reduci sicut ad causam' oportet quod in compositis substantiis ipsa compositio +ormae ad materiam' aut eius quod se habet per modum +ormae et materiae' )el etiam compositio accidentis ad subiectum' respondeat quasi +undamentum et causa )eritatis' compositioni' quam intellectus interius +ormat et e.primit )oce( Sicut cum dico' Socrates est homo' )eritas huius enunciationis causatur e. compositione +ormae humanae ad materiam indi)idualem' per quam Socrates est hic homo4 et cum dico' homo est albus' causa )eritatis est compositio albedinis ad subiectum4 et similiter est in aliis( *t idem patet in di)isione( #$%182& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 5 Secundo ibi' si i,itur concludit e. dictis' quod si compositio et di)isio rei est causa )eritatis et +alsitatis in opinione et oratione' necesse est quod secundum di<erentiam compositionis et di)isionis eius quod est in rebus' est di<erentia )eritatis et +alsitatis in opinione et oratione( In rebus autem talis di<erentia in)enitur circa compositionem et di)isionem4 quod quaedam semper componuntur' et impossibile est ea di)idi/ sicut animae rationali coniun,itur natura sensiti)a semper' et impossibile est quod di)idatur ab ea' ita scilicet quod anima rationalis sit sine )irtute sentiendi' licet e con)erso posset esse anima sensiti)a sine ratione( 7uaedam )ero sunt di)isa' et impossibile est ea componi' sicut ni,rum albo' et +ormam asini homini( 7uaedam )ero se habent ad contraria' quia possunt componi et di)idi' sicut homo albus' et etiam currens( #$%18"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 6 *sse autem' in quo consistit compositio intellectus' ut a>rmatio' compositionem quamdam et unionem indicat4 non esse )ero' quod si,ni0cat ne,atio' tollit compositionem' et desi,nat pluralitatem et di)ersitatem( Unde mani+estum est' quod in his' quae contin,it componi et di)idi' una et eadem oratio sit quandoque )era' quandoque +alsa/ sicut haec oratio' Socrates sedet' est )era eo sedente' eadem autem +alsa eo sur,ente( *t similiter est de opinione( Sed in his quae non possunt aliter se habere' scilicet quae semper componuntur )el di)iduntur' non est possibile quod eadem opinio )el oratio quandoque sit )era' quandoque +alsa/ sed quae est )era' semper est )era/ et quae est +alsa' semper est +alsa( Sicut haec est )era' homo est animal/ haec autem +alsa' homo est asinus( #$%183& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 8 -einde cum dicit circa incomposita ostendit quomodo in simplicibus possit esse )erum et +alsum( *t circa hoc tria +acit( Primo ostendit non similiter esse )erum in simplicibus et in compositis/ dicens' quod circa incomposita et simplicia' cuiusmodi sunt substantiae immateriales' non est )erum )el +alsum per compositionem aut di)isionem quae 0t in rebus' sed per hoc quod co,noscitur quod quid est' aut non co,noscitur( Cum enim attin,amus ad co,noscendum quod quid est alicuius simplicis' tunc intellectus )idetur )erus esse( Cum autem non attin,imus ad co,noscendum quod quid est' sed aliquid aliud ei attribuit' tunc +alsus est( #$%18%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( $ 9on enim in simplicibus est compositio' ut possit dici quod quando componitur res' tunc intellectus componens sit )erus/ )el quando di)isum est in re' quod intellectus componit' tunc intellectus non sit )erus( :el aliter4 non est in simplicibus compositio' ita quod cum dicitur de eo a>rmati)e quod sit' si,ni0cetur eius compositio/ et cum dicitur de eo quod non sit ne,ati)e' si,ni0cetur eius di)isio( Sicut in rebus compositis' cum dicitur' quod li,num sit album' si,ni0catur eius compositio/ aut cum dicitur' quod non sit li,num album' aut quod diametrum non sit commensurabile' si,ni0catur eius di)isio( #$%181& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( ! *t sic patet quod )erum et +alsum non est similiter in simplicibus' sicut in compositis( 9eque hoc mirum est' quia etiam esse non est similiter in utrisque( Sed esse compositorum sur,it e. componentibus' non autem esse simplicium( :erum autem consequitur ens/ quia' sicut in secundo huius est habitum' eadem est dispositio rerum in esse et in )eritate( Unde quae non sunt similia in esse' non sunt similia in )eritate( #$%185& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( "2 Secundo ibi' sed hoc ostendit qualiter sit )erum et +alsum in simplicibus/ dicens' quod huiusmodi est )erum et +alsum in simplicibus' ut dicetur( Attin,ere enim mente ad ipsum simple.' ut scilicet apprehendatur quid est' et dicere' idest si,ni0care )oce ipsum simple.' hoc est )erum' quod est in simplicibus( *t' quia dicere quandoque sumitur pro praedicatione a>rmati)a quae cum compositione 0t' hunc intellectum remo)et/ dicens' quod non est idem a>rmatio et dictio4 quia a>rmatio est per hoc' quod aliquid dicitur de aliquo' quod est cum compositione/ dictio autem simple. prolatio alicuius( #$%186& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( "" Sic er,o attin,ere et dicere' est )erum/ sed non attin,ere mente ipsa simplicia' est ea penitus i,norare( 7uicumque enim non attin,it ad quod quid est rei simplicis' penitus i,norat ipsam4 non enim potest aliquid eius scire' et aliquid i,norare' e. quo non est compositum( #$%188& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( "3 :idebatur autem' quod sicut di.erat' quod attin,ere simplicia est dicere )erum in eis' ita non attin,ere est +alsum' aut decipi( Hoc autem non di.it' sed di.it quod non attin,ere est i,norare/ et ideo subdit causam' quare non attin,ere non est decipi/ dicens' quod circa quod quid est non est decipi/ nisi secundum accidens( 7uod sic intelli,endum est( #$%18$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( "% -ictum est enim superius in septimo et in octa)o' quod in substantiis simplicibus idem est res' et quod quid est eius( Sic i,itur cum substantia simple. sit ipsum quod quid est' idem iudicium est de co,nitione substantiae simplicis' et de co,nitione eius quod quid est( Sed circa quod quid est non decipitur intellectus nisi per accidens4 aut enim per intellectum attin,it aliquis quod quid est rei' et tunc )ere co,noscit quid est res/ aut non attin,it' et tunc non apprehendit rem illam( Unde circa eam non )eri0catur neque decipitur( Propter quod dicit Aristoteles in tertio de anima' quod sicut sensus circa propria obiecta semper est )erus' ita intellectus circa quod quid est' quasi circa proprium obiectum( *t quod intellectus circa quod quid est non decipiatur' non solum est in simplicibus substantiis' sed etiam in compositis( #$%18!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( "1 7uomodo autem per accidens decipiatur aliquis circa quod quid est' considerandum est( 9on enim decipitur quis circa quod quid est' nisi componendo' aut di)idendo( 7uod quidem in substantiis compositis contin,it dupliciter( Uno modo per compositionem de0nitionis ad rem de0nitam' aut di)isionem( Ut si aliquis diceret4 asinum esse animal rationale mortale/ aut4 homo non est animal rationale mortale' utrobique +alsum est( Alio modo secundum quod de0nitio constituitur e. partibus' quae non sunt in)icem componibiles4 ut si quis assi,naret hanc de0nitionem' homo est animal insensibile( Primo i,itur modo de0nitio dicitur esse +alsa' quia non est huius( Secundo modo dicitur esse +alsa per se' ut supra in quinto docuit philosophus( #$%1$2& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( "5 In simplicibus )ero substantiis non potest esse deceptio circa quod quid est per accidens nisi primo modo4 non enim eorum quod quid est' est compositum e. pluribus' circa quorum compositionem )el di)isionem possit accidere +alsum( #$%1$"& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( "6 *t omnes adaptat quod di.erat de substantiis simplicibus ad principale propositum4 scilicet ad ostendendum quod )erum ma,is est actu quam in potentia( Ostenderat quidem hoc circa composita' pro eo quod )erum est circa compositionem et di)isionem' quae actum desi,nant4 in substantiis )ero simplicibus e. eo quod non est in eis +alsum' sed tantum )erum( Propter quod non sunt in potentia' sed in actu( #$%1$3& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( "8 -icit er,o quod omnes substantiae simplices sunt actu entes' et nunquam entes in potentia4 quia' si quandoque essent in actu' et quandoque in potentia' ,enerarentur et corrumperentur4 sed hoc non potest esse' ut ostensum est4 nam huiusmodi substantiae sunt +ormae tantum' unde etiam secundum se sunt entes/ ens autem secundum seipsum non ,eneratur neque corrumpitur( Omne enim quod ,eneratur e. aliquo ,eneratur4 ens autem simpliciter inquantum ens' non potest e. aliquo ,enerari( 9on enim est aliquid e.tra ens' sed e.tra tale ens/ utputa e.tra hominem est aliquod ens( Unde hoc ens potest ,enerari secundum quid' sed ens simpliciter non( Id er,o' quod est ens secundum se' per hoc' quod ipsum est +orma' ad quam sequitur ens' non est ,enerabile( Unde non est quandoque in potentia' quandoque in actu( #$%1$%& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( "$ *t ideo' quia circa actum ma.ime consistit )erum' quaecumque sunt talia' quae sunt solum in actu' et sunt id quod )ere aliquid est' quia sunt quidditates et +ormae' circa ea non con)enit decipi' aut esse +alsum( Sed oportet ut intelli,antur si mente attin,antur' )el penitus non intelli,antur si mente non attin,antur( #$%1$1& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( "! Sed quam)is in eis non contin,at decipi secundum se' contin,it tamen cum quaeritur de eis quod quid est' scilicet si talia sunt aut non( *t sic contin,it decipi in eis per accidens4 utputa si quis quaerat de aliqua substantia simplici utrum sit i,nis' aut substantia corporea' )el non4 quia' si attribuitur ei esse substantiam corpoream' erit +alsitas per accidens propter compositionem( #$%1$5& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 32 -einde cum dicit esse )ero colli,it quod di.erat de )ero et +also tam circa composita quam circa simplicia/ dicens' quod hoc ipsum esse quod si,ni0cat )eritatem' et non esse quod si,ni0cat +alsitatem @quia qui dicit' homo est albus' si,ni0cat hoc esse )erum/ qui dicit' non est albus' si,ni0cat hoc esse +alsumA4 hoc' inquam' esse et non esse' uno modo dicitur' scilicet in compositione' scilicet quod est )erum si componitur in re quod intellectus componit4 +alsum autem si non componitur in re quod intellectus componit' intelli,ens aut denuncians( #$%1$6& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 3" Alio )ero modo in rebus simplicibus )erum est' si id quod est )ere ens' idest quod est ipsum quod quid est' idest substantia rei simple.' sic est sicut intelli,itur4 si )ero non est ita sicut intelli,itur' non est )erum in intellectu( *t sic est )erum intelli,ere ipsa' sed +alsum non est ibi' neque deceptio' ut e.positum est' sed i,norantia( 7uia si non attin,it ad quod quid est' penitus i,norat rem illam( In compositis autem potest unum scire' et circa alias proprietates eius decipi( #$%1$8& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 33 7ualis autem i,norantia est' ostendit cum dicit' quod illa i,norantia non est talis pri)atio sicut caecitas quae est pri)atio potentiae )isi)ae( Unde illa i,norantia similis caecitati esset' si aliquis non haberet )im intellecti)am ad attin,endum substantias simplices( *. quo patet quod secundum sententiam Aristotelis humanus intellectus potest pertin,ere ad intelli,endum substantias simplices( 7uod )idetur sub dubio reliquisse in tertio de anima( #$%1$$& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 3% -einde cum dicit palam etiam inducit quoddam corollarium/ dicens' quod e. dictis mani+estum est' quod de immobilibus non est deceptio secundum quando( In contin,entibus )ero contin,it decipi secundum quando' in his scilicet quae non semper sunt4 utputa' si Socrates est sessurus' et hoc aliquis putet' potest aliquis decipi in eo quod putet eum sessurum quando non est sessurus/ et similiter si putet eclipsim +uturam quando non est +utura( Sed in rebus immobilibus et quae semper sunt' non potest contin,ere nisi uno modo4 scilicet si quis putet ea esse mobilia' et non semper esse4 tunc enim decipitur in eis' sed non secundum quando( *t ideo dicit4 si quis putet ea esse immobilia' non decipitur in eis secundum quando( #$%1$!& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 31 *t hoc ideo dicit' quia si quis putat ea esse immobilia' non putabit ea quandoque esse et quandoque non esse' et sic non decipitur in eis secundum quando( Ut si quis putet trian,ulum non permutari' non opinabitur quod quandoque habeat duos rectos' quantum ad aequi)alentiam' et quandoque non( Sic enim permutaretur et non permutaretur( #$%1!2& Sententia Metaphysicae' lib( ! l( "" n( 35 Sed in rebus immobilibus con)enit sub aliquo communi accipere aliquid' quod sic se habet' et aliquid quod non sic4 puta sub trian,ulo aliquem aequilaterum' et aliquem non( *t con)enit dubitari de numero pari' utrum nullus sit primus' )el aliqui sint primi' aliqui non( 9umerus primus dicitur quem sola unitas mensurat( Unde inter numeros pares' solus binarius est primus' et nullus aliorum( *t circa unum numero in rebus immobilibus non con)enit errare ac decipi' neque quantum ad hoc( 9on enim in eodem numero potest aliquis putare aliquem sic se habere' et aliquem non sic( Unum enim numero non di)iditur in multa( Unde oportebit' quod simpliciter dicat )erum )el +alsum' cum illud unum numero semper similiter se habeat' nec sit in eo accipere di)ersitatem' neque quantum ad tempus' neque quantum ad supposita( *. quibus apparet' quod )erum est ma,is circa actum( Immobilia enim' inquantum huiusmodi' semper sunt actu(