Akarsu Havzalarını Katı Madde Miktarlarını Belirlenmesi Ve Fırat Havzası Için Bir Uygulama Çalışması PDF

T.C.
HARRAN NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

AKARSU HAVZALARINDAK KATI MADDE MKTARLARININ
BELRLENMES VE FIRAT HAVZASI N BR UYGULAMA ALIMASI

Mehmet MUTLU

NAAT MHENDSL ANABLM DALI

ANLIURFA
2007

Yrd. Do. Dr. Reit GERGER danmanlnda, Mehmet MUTLUnun
hazrlad Akarsu Havzalarnda Kat Madde Miktarlarnn Belirlenmesi ve Frat
Havzas in Bir Uygulama almas konulu bu alma 13/12/2007 tarihinde
aadaki jri tarafndan naat Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans tezi
olarak kabul edilmitir.

Danman: Yrd. Do. Dr. Reit GERGER

ye : Yrd. Do. Dr. Kasm YENGN

ye : Yrd. Do. Dr. Tahsin TONKAZ

Bu Tezin naat Mhendislii Anabilim Dalnda Yapldn ve Enstitmz Kurallarna Gre
Dzenlendiini Onaylarm.

Prof. Dr. brahim BOLAT
Enstit Mdr

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn
kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere
tabidir.

NDEKLER
Sayfa No
Z ................................................................................................................................................. i
ABSTRACT ................................................................................................................................. . ii
TEEKKR ................................................................................................................................... iii
EKLLER DZN ....................................................................................................................... iv
ZELGELER DZN ................................................................................................................. vi
SMGELER DZN ...................................................................................................................... vii
1. GR. ........................................................................................................................................ 1
2. NCEK ALIMALAR .......................................................................................................... 6
2.1. Dnyadaki almalar ........................................................................................................ 6
2.2. lkemizdeki almalar ..................................................................................................... 10
3. MATERYAL ve YNTEM ....................................................................................................... 14
3.1. Materyal ............................................................................................................................. 14
3.1.1. alma alan ve zellikleri ......................................................................................... 14
3.1.2. almada kullanlan veriler ....................................................................................... 15
3.2 Yntem ................................................................................................................................ 20
3.2.1. Akarsularda kat maddeler ile ilgili tanmlar .............................................................. 20
3.2.2. Kat madde hareketi .................................................................................................... 21
3.2.2.1. Tek bir tanenin dengesi ....................................................................................... 24
3.2.2.1.1 Laminer akm hali ........................................................................................ 25
3.2.2.1.2. Trblansl akm hali .................................................................................. 26
3.2.2.1.3. Kaldrma kuvvetinin gz nne alnmas halinde tek bir kat madde
tanesinin dengesinin incelenmesi .............................................................. 28
3.3. Kat Madde Miktarnn Bulunmasnda Kullanlan Bantlar............................................. 30
3.3.1. Du Boys bants ....................................................................................................... 31
3.3.2. Schocklitsch bants ................................................................................................. 33
3.3.3. Shields bants .......................................................................................................... 34
3.3.4. Meyer-Peter Mller bants ...................................................................................... 35
3.3.5. Garde Albertson bants ........................................................................................... 35
3.4. Hesap Yntemi ................................................................................................................... 36
4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA .......................................................................... 37
4.1. 2102 nolu stasyon in Elde Edilen Sonular .................................................................... 37
5. SONULAR ve NERLER ..................................................................................................... 55
5.1. Sonular .............................................................................................................................. 55
5.2. neriler ............................................................................................................................... 57
KAYNAKLAR .............................................................................................................................. 58
ZGEM ................................................................................................................................... 60
ZET ............................................................................................................................................. 61
SUMMARY ................................................................................................................................... 62

i
Z

Yksek Lisans Tezi

AKARSU HAVZALARINDAK KATI MADDE MKTARLARININ BELRLENMES VE
FIRAT HAVZASI N BR UYGULAMA ALIMASI

Mehmet MUTLU

Harran niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
naat Mhendislii Ana Bilim Dal

Danman: Yrd. Do. Dr. Reit GERGER
Yl: 2007, Sayfa 62

Bu almada Frat havzasnda belirli istasyonlarda llen kat madde miktarlar ile
akarsularda kat madde miktarlarn hesaplamalarda kullanlan bantlardan elde edilen sonular
arasndaki ilikilerin irdelenmesi amalanmtr. Bu amala Elektrik leri Ett daresi tarafndan
iletilen ve kat madde lm deerleri olan 5 adet Akm Gzlem stasyonunun (2102 nolu Murat
Nehri-Palu, 2115 nolu Gksu Nehri-Malpnar, 2119 nolu Frat Nehri-Kemahboaz, 2133 nolu
Munzur Suyu-Melekbahe ve 2145 Tohma Suyu-Hisarck) gnlk toplam deerlerinden
yararlanlmtr. Akarsularda kat madde miktarn belirlemede ise yaygn olarak kullanlan Schocklits,
Shields, Du Boys, Garde Albertson, Meyer-Peter-Mller bantlar tercih edilmitir. Her bir istasyon
iin bantlardan elde edilen sonularla lm deerleri arasndaki ilikiler regrasyon eitlikleri ile
belirlenmitir. Elde edilen bulgular Frat havzasnda kat madde miktarnn tahmin edilmesinde, Garde
Albertson bantsnn 2115,2119 ve 2133 nolu istasyonlarda, Meyer-Peter-Mller bantsnn ise
2102 ve 2145 nolu istasyonlarda gvenle kullanlabileceini ortaya koymutur.

ANAHTAR KELMELER: Frat Havzas, Sediment miktar, Akm gzlemleri

ii
ABSTRACT

MSc Thesis

DETERMINATION OF SEDIMENT AMOUNTS IN RIVER BASIN AND
AN APPLICATION FOR FIRAT BASIN

Mehmet MUTLU

Harran University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Civil Engineering

Supervisor: Assist. Prof. Dr. Reit GERGER
Year: 2007, Page 62

This study purposed to investigate relation between, sediment amounts measured at specific
station on Frat River and results that obtained from the functions which used to calculate sediment
amounts on river. For this purpose, daily total data for sediment amount of 5 observation stations
(2102 Murat-River-Palu, 2115 Gksu River-Malpnar, 2119 Frat River-Kemehboaz, 2133 Munzur
Water-Mlekbahe, 2145 Tohma Water-Hisarck ) operated by Elektricity Works Resarch Manegement
used. Also to determine sediment amounts on rivers, widespread used Schocklits, Shields, Du Boys,
Garde Albertson and Meyer-Peter-Mller functions preferred. For each station, relation between
results taken from functions and measured data was determined by regression equations. Obtained
results showed that to estimate sediment amount on Frat River for 2115,2119 and 2133 stations
Garde Albertson functions, for 2102 and 2145 stations Garde Albertson functions can be safely.

KEY WORDS: Firat Basin, Sediment Amount, Stream Flow.

iii

TEEKKR

Bu yksek lisans tez almam sresince, akademik alanda stn yardm ve desteklerinden
dolay deerli danmanm sayn Yrd. Do. Dr. Reit GERGERe ve bana her trl teknik desteini
esirgemeyen sayn Yrd. Do. Dr. Kasm YENGNe, her zaman desteini yanmda hissetiim
Mustafa ZEN, Veysel GM ve Zeynep ALINa, Ayrca desteklerinden dolay btn
Fakltemiz Aratrma Grevlilerine kranlarm sunarm. Bunun yannda, zellikle manevi
desteklerinden dolay aileme sonsuz teekkr ederim.

iv
EKLLER DZN

Sayfa No
ekil 3.1. alma alann gsterir havza haritas (Frat Havzas) .................................................. 16
ekil 3.2. Tanenin srkleme gerilmesi ......................................................................................... 25
ekil 3.3. Laminer akm hali iin F1, Fd ve Fg kuvvetleri ............................................................ 26
ekil 3.4. Trblansl akm hali iin F
1
, F
d
ve F
g
kuvvetleri .......................................................... 28
ekil 3.5. Dane ap D mm (Gronometri erisi) ............................................................................ 32
ekil 3.6. Du Boys denklemindeki
kr
ile
D
arasndaki bant .................................................... 32
ekil 4.1. 2102 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Schocklits bants
sonularnn grafii ...................................................................................................... 38
ekil 4.2. 2102 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Shields bants
ekil 4.3. 2102 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Du Boys bants
sonularnn grafii ..................................................................................................... 39
ekil 4.4. 2102 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Garde Albertson bants
ekil 4.5. 2102 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Meyer-Peter-Mller bants
uygulama sonularnn grafii ...................................................................................... 40
ekil 4.7. 2115 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Shields bants uygulama
ekil 4.8. 2115 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Du Boys bants uygulama
ekil 4.10. 2115 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Meyer-Peter-Mller bants
ekil 4.11 2119 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Schocklits bants
ekil 4.12. 2119 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Shields bants sonularnn
grafii ........................................................................................................................... 45
ekil 4.15. 2119 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Meyer-Peter_Mller
bants sonularnn grafii ........................................................................................ 47
ekil 4.20. 2145 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Meyer-Peter-Mller
v

vi
ZELGELER DZN

Sayfa No
izelge 3.1. Frat Havzasnda bulunan istasyonlar ve zellikleri (EE) ...................................... 17
izelge 3.2. eitli maddeler iin snr srklenme gerilmesi ...................................................... 30
izelge 4.1. 2102 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile uygulanan bant
sonularnn korelasyon deerleri ............................................................................. 37
izelge 4.3.2119 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile uygulanan bant
izelge 5.1. alma blgesindeki tm istasyonlardan elde edilen akm gzlemlerine dayanarak
hesaplanan kat madde miktarlar ile gzlenen kat madde miktarlar arasndaki
korelasyon katsaylar ............................................................................................... 55
izelge 5.2. alma blgesinde istasyonlara gre yaplan hesaplamalarda bulunan sonulara
gre bantlarn uygunluk dereceleri ....................................................................... 56

vii
SMGELER DZN

kr
Kritik kayma gerilmesi
H
kr
Kat madde hareketinin balad su derinlii,
R
kr
Kat madde hareketinin balad hidrolik yarap
s
Kat madde maddesi zgl arl
Suyun zgl arl
d Dane ap
g
s
Birim zamanda madde ak miktar
B Ak genilii
h Derinlik
d
e
Karmn etkili tane ap
d
g
Partikl ap geometrik ortalamas
G
sf
Partikl ekil faktr
b
Partikl yzdesi
J Enerji izgisi eimi
Suyun younluu
s
Kat maddenin younluu
T Suyun scakl
V Ortalama Ak hz
s1
Srnt maddesi debisi
s2
Ask maddesi debisi
k
1
ekil katsays
d
s1
Tanenin karakteristik ap
d
s
Tanenin kayma gerilmesinin etkidii efektif alan
c
2
Efektif alan tarif eden katsay
c
l
Kaldrma katsays
A
l
Tanenin sv hareketi dorultusuna dik bir yzey zerindeki iz dm aln
q
s
Birim genilikten geen srnt maddesi arl
0
Akarsu yatandaki srkleme gerilmesi
kr
Kritik srkleme gerilmesi
d
Kat madde dane apna bal faktr
q Yatan birim geniliinden geen debi
q
0
Yatan birim geniliinden geen kritik debi
d
40
Etkili tane ap
d
50
Kat madde ortalama dane ap

1. GR Mehmet MUTLU
1

1. GR

Akarsularn tad silt, kum, akl, kaya paralar vb. gibi kat maddeler,
ksmen akarsu havzasndan, ksmen de akarsu yatandan kaznarak oluurlar.
Havzadan gelen kat maddeler, yamur neticesinde yzeysel aka geen suyun,
rzgr enerjisi ile taneler arasndaki ba kuvvetlerinin zayflamas neticesinde
akarsulara tanrlar.

Havzalarn toporafik ve jeolojik yaplar yerden yere byk farkllklar
gstermesinin yan sra akarsulardaki akm eitliliinden ve tanan kat maddelerin
de akm zelliklerini etkileyici bir faktr olduu dnlrse, kat madde
hareketlerinin ok karmak bir yapya sahip olduu anlalmaktadr.

Akarsularda kat madde hareketi iki farkl ekilde meydana gelir. Bunlar;

1. Srnt madde hareketi
2. Ask madde hareketi

Srnt maddeler akarsu yatanda srayarak, kayarak, yuvarlanarak tabana
yakn blgede hareket eden maddelerdir. Ask maddeler ise, akm ierisinde
trblansn da etkisi ile askda tutulurlar. Bu ekildeki kat madde hareketine ise ask
maddesi hareketi denir. Akm hzna bal olarak, srnt maddeleri ile ask
maddeleri devaml bir dnme gsterirler. Bu deiimden dolay bunlar arasnda
belirli bir ayrm yaplamamaktadr (Erkek. 1993).

Bir akarsuda tanan kat madde miktar, o akarsu ile ilgili mhendislik
problemlerinin zmnde temel bir veri olmaktadr. zellikle su alma yeri ve
tipinin seiminde, su kuvveti tesislerinde, baraj hazne hacminin belirlenmesinde,
tamaclk ve takn kontrol gibi dzenlemelerde, akarsuyun kprlerle
geilmesinde ortaya kabilecek ylma ve oyulmalarn belirlenmesinde tanan kat
1. GR Mehmet MUTLU
2
madde miktarnn belirlenmesi gerekir. Ksaca kat maddelerin mevcut ve yaplacak
yaplara fonksiyon, salamllk, maliyet ve hatta estetik adan zarar verdii bir
gerektir (Erkek. 1993).

Toprak ve su kaynaklarnn gelimesiyle ilgili almalarn iyi bir ekilde
planlanmas iin akarsularn akm ve kat madde gzlemlerinin yaplmas ve
sonularn havza zellikleriyle ilikilerinin belirlenmesi gerekmektedir. Erozyonla
balayp kat madde ile sona eren bu olaylar zincirinde erozyon, kat madde ve kat
madde tanm olaylarn ayr ayr ele almak ok zordur. Bir yandan toprak ve su
varlnn kaybna, bir yandan tarmsal kirlenmeye yol aan bu olaylarn son derece
nemli bir sorun olmasna karn, Trkiyede bu konudaki almalarn olduka
snrl olduu dikkati ekmektedir.

Yzey ak, erozyon gibi kat madde hareketini etkileyen faktrler, birbirleri
ile sk iliki ierisindedirler. Akarsularda tanan kat maddeler, erozyonun en
belirgin sonularndan biridir. Yzey aklar ile yerlerinden andrlarak alnan st
ve alt toprak maddeler, eime bal olarak aalara doru srklenip akarsulara
kararak kat madde hareketini olutururlar. Hacim ve kalite asndan byk bir
potansiyel kirlilik olan kat madde kaynaklar unlardr.

1. Ya havzasnn yzeyinde srama, oluk, oyuntu ve yzey erozyonu ile
gelen toprak paralar,
2. Oyuntularn ve duvarlarn kmesi ile meydana gelen erozyon hareketi
sonucu oluan maddeler,
3. Akarsu yatak ve ky evlerinin anp tanmas ile gelen paralar,
4. Yol ve dier altyap inaat srasnda oluan erozyon maddeler

Yzey aklar tarafndan andrlan, hareket ettirilen ve keltilen kat
maddeler kohezyonsuz ve kohezyonlu kelti maddeleri olarak tanmlanabilir.
Olaylara elektrokimyasal etkiler de kart zaman, sadece hidrodinamik adan
yaplan incelemeler olaylar aklamaya yeterli olamayacaktr. Bu snfa giren
kohezyonlu kelti maddeleri ounlukla killi, ya da kil karm ince taneli silt
1. GR Mehmet MUTLU
3
benzeri malzemelerdir. Organik maddelerin etkili oranda bulunduu kelti
maddeleri, kohezyonlu olanlarla bezer davran gsterirler. Kohezyonlu kelti
maddelerinin akarsularla ilikisi henz tam olarak belirlenememitir (Berkn 2005).

Kat madde kaynaklar ve onun evre zerindeki etkisi, drenaj alannda
alnacak koruyucu nlemler ile insan mdahalesi dndaki doal kat madde
kaynaklarnn ve doal jeolojik yapnn nemli etkisi olduu gsterilmektedir.

Ya alannn jeolojisi, erozyon ve kat madde zerinde dier etkilerden daha
nemli role sahiptir. Jeolojik yapnn yzeysel ak olumlu veya olumsuz ynde
etkilediini belirten drenaj alan yzeyinin geirgenliine blgesel ve jeolojik
karakteristiklerinin etkisi zerindeki almalarda, ana kayann toprak yzne yakn
olmas, tabaka yerletirilmelerinin yatay ya da dik olmasnn, atlakl olup
olmamasnn topran permabilitesini ve buna bal olarak yzey akn etkiledii
belirlenmitir.

Baz mineral ve kayalar kristal yzleri veya dilinim yzleri boyunca ayrlarak
kat maddeyi olutururlar. Kum ta, kil ta ve baz istler kaba taneli dilimlere
ayrrlar. Fakat kuvars gibi sert mineraller anmaya dayankldr. Baz kayalarda
anma sras fazladan aza doru kil ta, kum ta, andezit, kalker, granit ve kovars
olarak snflandrlabilir.

Doal koullar altnda bitki ve kayalarda fiziksel, kimyasal ve biyolojik
etmenleri meydana gelen kayalarn oluum hznn, tanm hzna eit olmas veya
fazla olmas anlamna gelen jeolojik erozyon ile toprak oluumunda olumsuz bir rol
oynayan hzlandrlm erozyon arasndaki dengeyi bilmenin yararl olaca aikrdr.
Erozyon tipi ile kat maddeyi dane ap arasnda da yakn bir iliki olduu
bilinmektedir. Genellikle yzey erozyonu ince taneli kat madde meydana
getirmektedir. Siltli tnl bir toprakta kk kanalcklarda akan suyun uzaklatrd
kat maddenin %95inin 0.005 mm, orijinal topraktaki tanelerin ise sadece %71inin
0.54 mm den daha kk apl olduu bulunmutur. Kat maddelerin; balca kuvars,
feldspatlar, mika ve kil minerallerinden olutuu bilinmektedir.
1. GR Mehmet MUTLU
4

Kat maddeye bal en nemli sorunlardan birisi de tarmsal ynden
kirlenmedir. Fakat esas sorun bitki besini olan elementlerin tanmas ile toprakta
verimliliin azalmasna neden olmasdr.

Kat maddenin taneleri yalnz byklk bakmndan deil younluklar
bakmndan da farkllk gstermektedir. Rezervuara gelecek kat maddenin zgl
arln bilinmesi ile bulunabilirler. nce taneleri kat maddelerde boluk orannn
bulunmas zordur.

Kaba kum ve akllar ylmalardan sonra, ksa srede maksimum skmaya
ularlar. Fakat kil ve silt byklndeki paracklar ktkten hemen sonra
maksimum konsolidasyona sahip olmazlar. Dolaysyla sabit hacim arlklarn uzun
senelerde bile elde edemeyebilirler. Orta taneli topraklarn erozyonu urama
eiliminin genellikle silt yzdesi arttka ykseldii bilinmektedir.

Ask madde hareketi, trblans dolaysyla oluan kaldrma kuvveti ile, tanenin
kelmesini salayan yerekimi kuvveti arasnda ki bir denge zerine gerekleir. Bu
nedenle ask maddesi tanm ile ilgili en nemli bantlar bu dengeyi inceleyen
difzyon-dispersiyon yaklam ile elde edilirler. Akarsuyun hz azaldka ince kum
ve silt kerek ayrlrlar. ok ince silt ise ancak durgun suda kebilmektedir. ok
ince kil ve organik maddeler ise durgun suda bile kmeden kalabilmektedir. Asl
halde suda kalabilen bu maddeler ok iyi dalma sahiptirler. Suyun molekler
hareketi ile suda asl halde durular. Suyun elektrolit konsantrasyonun (genellikle
tuzlarn) kelme etkisine veya su scaklnda oluabilecek ani dn (genellikle
donma derecesine yakn) neden olaca kme etkisi sz konusu olmad takdirde.
Asl halde kalmaya devam ederler. Kat madde dalm lmleri orta derinlikte ve
tabandaki statik kat madde konsantrasyonlarnn yzeydeki konsantrasyonlardan
daima byk olduunu gstermitir (Berkn. 2005).

Bu tez almas kapsamnda Frat Havzasnda yer alan belirli lm
istasyonlarna ait noktalarda kat madde miktar, literatrde verilmi bulunan kat
1. GR Mehmet MUTLU
5
madde hareketi ile ilgili bantlar kullanarak hesaplanmtr. Ayrca bu istasyonlarda
Elektrik leri Ett daresinin yapm olduu lm sonularyla hesaplanan deerler
karlatrlarak aralarndaki ilikiler belirlenmeye allmtr. Elde edilen sonular
yorumlarla birlikte grafiklerle verilmitir.

2. NCEK ALIMALAR Mehmet MUTLU
6

2. NCEK ALIMALAR

2.1. Dnyadaki almalar

Luk ve ark. (1997) gney inin engebeli blgesi olan Desingte yaptklar bir
almada, Schenchong havzasnn k aznda ve nehirden yaklak 230 m
yukarda bir yerde su ve kat madde tanmn gzlemlemilerdir. Ancak bu iki
gzlem noktasnn arasnda bir yerlerde byk sel yataklaryla havza birletiinden,
sel yataklarnn havzann kat madde tanmnn ounu rettiini ve kat madde
boaltmnn yamur veriminide yansttn ifade etmilerdir.

Lin ve ark. (2000) almalarnda, 5 farkl liman modelinde, hz dalmlarn
ve konsantrasyonlarn belirlemek iin su hareketlerini deerlendirmilerdir. Liman
giriinin boyutlar ve su derinliinin, dar-girili limanlara hzl su ak srecini
nemli oranda etkilediini belirlemilerdir. Limanlarda, kirlilik konsantrasyonlarn
azaltmak ve tara(kla)ma ihtiyac gerekli olduundan yksek oranda hzl su akn
salamak iin liman aznn geni tutulmas gerektiini ortaya koymulardr.

Alan ve Xing (2002) skoyann bat kylarndaki kat madde tanmn
etkileyen srelerle ilgili yaptklar bir almada, boyutlu bir model
gelitirmilerdir. Buna gre kat madde tanmn etkileyen sreleri gelgit, kaya
tabakas boyunca akm, rzgr dalgalar ve rzgr olarak belirlemiler ve
almalarn bunlar zerine younlatrmlardr. alma alan iin uygun kat
madde trleri ve gelgitsel birletirme kullanlarak yaptklar hesaplamalarda, yalnzca
tropik gelgitin kendi bana tabandaki kat maddeyi askya alamayacan
gstermilerdir. Bununla birlikte bir kaya tabakas boyunca bir aknt eklenirse biraz
kat maddenin askya alnacan belirlemilerdir. Yzeyde daha zayf bir kaya st
tanm ile birlikte, alt tabakadaki kaya tabakas a net kat madde tanm
olduunu belirlemilerdir. Alan ve Xing (2002) almalarnda yaptklar gzlemler,
7
taban snr katmannda zayf bir kaya a akntsn ortaya karm ve rzgar
dalgalarnn varl veya kat madde kelme hznda bir azalmann kat madde
tanmn arttrdn gstermilerdir.

Zhang ve Wen (2004) almalarnda 1950lerden 1990lara kadarki dnem
boyunca, Yukar Yangtze nehrinin iki byk kolunu oluturan nehirlerden Jialingde
kat madde tanmnda bir azalma ve Jinsha nehri de ise bir artma gibi farkl
deiiklikler gsterirken, Yukar Yangtze nehrinde (Yichan) kat madde tanmnda
bir deiim olmadn belirlemilerdir. Sz edilen dnem boyunca Yukar Yangtze
nehrinin kat madde tanmndaki bariz azalma eiliminin bu dnem boyunca 2
byk rmak kolundaki kat madde tanm deiikliklerinin dengelenmesinden
dolay olabileceini ifade etmilerdir. Jialing nehri kat madde tanmndaki mevcut
azalma eiliminin yeniden bitki rts oluturma, toprak korumas ve su muhafaza
abalarnn ak etkilerinin sonucu olduunu, arazi bozulmas, makineleme ve kanal
aktivitelerinin ise Jinsha nehrinin kat madde tanmndaki eilim artndan sorumlu
olduunu ifade etmilerdir.

Wheatcroft ve Sommerfield (2004) almalarnda, Kuzey Kaliforniya Eel
snrnn son dnem STRATAFORM almalarndan elde edilen bilgilerin
genelliini test etmek iin, nehir kat madde kaynaklar ve ktasal kaya tabakas
havzalar iin incelemilerdir. almalarnda Amerika Birleik Devletleri Jeolojik
Aratrmalar tarafndan elde edilmi nehir boalm ve kat madde younluk
verilerini, 17 nehir iin uzun vadeli yllk aslt kat madde miktarn gncelletirmek
iin kullanmlardr. Eel, Klamath /Trinity, Mad, Rogue, Umpqua ve Russian
nehirleri iin Kat Madde Birikme Oranlarn (KMBO) aratrmlardr. KMBO larn
nehir akm tahminlerinden ok daha az deitiini bulmular ve KMBO larn
genellikle 1.56 mm/yl olduunu ifade etmilerdir.

Tamene ve ark. (2005) yapm olduu alma, Kuzey Etiyopyann dalk
kurak blgesinde kat madde tanmna etki eden faktrlerin nedenlerini
aratrlmasdr. almalarnda uydu grntlerini ve arazi aratrmalarn ieren
farkl kaynaklardan elde ettikleri kat madde tanm ve rezervuar zellikleri
8
arasndaki ilikiyi analiz etmilerdir. Kat madde tanm deikenliini belirleyen
balca sebepleri belirlemek iin Pearsonun korelasyon, ilke unsurlar ve oklu
regresyon gibi farkl istatiksel analizler uygulamlardr. Elde ettikleri sonular, sel
erozyonu, yzey litoloji ve kara rts rezervuarlar arasnda kat madde tanm
deikenliinin byk ksmn aklamtr.

Damia ve Ramon (2005) almalarnda, ak dzenlenmi olan Aa Ebro
kat madde tanm bir l program ile tahmin etmilerdir. almada Ebro
nehrinin Maquinenza ve Riba Roja rezaruvarlarnda kat madde miktarn lerek,
barajlardan ak ynnde %60 ask maddesi ve %40 orannda da srnt madde
hareketi olduunu belirlemilerdir.

Juan ve ark. (2005) Gney Amerikada Magdalena Nehri ile ilgili yaptklar
almalarnda, Magdelena drenaj havzasnn kat madde miktarn ve ona etki eden
faktrleri 32 noktada ok yll veri seti temelinde incelemiler. almalarnda, kat
madde tanmndaki deikenliini anlamak ve tahmin etmek iin eitli hidrolojik
ve iklimsel deikenler hesap etmilerdir. alma sonucunda rezervuar blgesinin
%68 lik ksmnda nemli kat madde tanm art olduunu, % 31 lik ksmn kat
madde tanm ve veriminde den bir eilim olduunu belirlemilerdir. Arazi
kullanm analizleri ve artan kat madde miktar trendi, son 1020 ylda rezervuar
blgesinde toprak erozyonunun arttn ifade etmilerdir.

Mio ve ark. (2005) yaptklar bir almada Yeni Zelandann orman tahribi
sonucunda toprak kaymalar ve sel oluu kompleksleri ile vadi tabanlarna dalan
kat madde eklini ve miktarn deitirdiini belirlemilerdir. 1988 de yzylda bir
olan bir olayn (Bola Siklonu) saysz s toprak kaymalarna neden olarak kanal
dzeninin eklini ve miktarn deitirdiini ifade etmilerdir.

Joris ve Jean (2005) almalarnda, ilk i olarak havza alan, baskn erozyon
sreleri ve kat madde tanm arasndaki ilikiyi Akdeniz blgesindeki farkl kat
madde tanm kombinasyonu ile tanmlamlardr. ncelikle bir skalada llm
toprak erozyonu miktarnn baka bir skala seviyesindeki kat madde tanm iin
9
rnek alnamayacan belirtmilerdir. kinci olarak, havza skalasnda erozyon ve
kat madde tanm iin gelitirilmi nemli yar-nicel modeller gelitirmilerdir. Bu
modellerin ounda, erozyona ve kat madde tanmna olan hassaslna dayanarak
evresel faktrleri bir drenaj havzasn tanmlamak iin kullanmlardr.

Lee ve Shing (2005) almalarnda tanktan oluan bir tank modelini yzey
ak ve kat madde tanm tahminleri iin gelitirmilerdir. Her tankn kat madde
tanm, toplam kat madde tanm, kat madde tanm katsaysyla arplarak
hesaplanm tanm, her bir tankn yzey ak miktar ve tanktaki kat madde
younluu tarafndan elde edilmitir. Birinci tankn kat madde younluu, kendi
deposundan ve kat madde younluk dalmndan hesaplanm (KMYD); bir sonraki
aa tankn kat madde younluu kendi deposu ve st tankn kat madde
infiltrasyonundan hesaplanm. Artml kaynak yzey akndan (veya etkili yatan)
kaynaklanan KMYD, ani birim kat madde grafik teorisi (ABKMG) ve bir kat
madde ynlendirme fonksiyonu tarafndan elde edilmitir. KMYD yi kullanarak kat
madde tamas ABKMG modelindekiyle karlatrlm. Yaptklar almann
sonucunda gelitirdikleri Mississipi dalk blge boaltm havzasnda dorulandn
ortaya karmlardr.

10
2.2. lkemizdeki almalar

Aksu ve ark. (1997) almalarnda, zmir Krfezinde deniz kirliliinin
boyutlarn yzey kat maddelerinde inorganik ve organik jeokimyasal verilerle
deerlendirmilerdir. 84 rnek zerinde belirlenen 42 elementin younluklar, zmir
Krfezi yzey kat maddelerinin toplam organik karbon ve slfr ile balantl olarak
gelien Ag, As, Cd, Cr, Cu, Hg, Mo, P, Pb, Sb, Sn, V, ve Zn gibi ar metallerce
belirgin bir zenginleme gsterdiini saptamlardr. zmir i Krfezinde 14 rnek
zerinde gerekletirilen organik jeokimyasal veriler ise bu kat maddelerin ayn
zamanda poliklorlu dibenzo-p-dioksinler, poliklorlu dibenzofflour ve polisiklik
aromatik hidrokarbonlarca da ok zengin olduunu belgelemitir. Bu inorganik ve
organik veriler zmir i Krfezinin ar derecede kirli olduunu ve denizsel evrede
yaayan canllara byk lde risk oluturabileceini belirtmilerdir. Birka kk
blge dnda zmir Orta ve D Krfezi dk oranlarda ar metal zenginlemesi
gstermektedir. Hekim ve Ciek Adalarnn dou kesimlerinde grlen ve Ag, Cd,
Hg, Mo, Sb ve Sn younluklarnda gzlenen zenginlemelerin 1976dan 1990
yllarna kadar sren, zmir i Krfezinin en kirli kat maddelerinin tarama ve
dkm ilemleri sonucunda olutuunu dnmlerdir. Gediz Nehrinin bugnk
aznn gney kesimlerinde grlen ve Cd, Cr, Cu, Hg, Pb ve Zn gibi agr metallerle
belirlenen zenginleme ise Gediz Nehrinin drenaj alanndaki byk sanayilemeyi
yanstmakta ve bu nehrinin Orta Krfezinin nemli antropojenik kaynaklarndan biri
olduunu belirtmilerdir.

ztrk ve ark. (2003) almalarnda, Bilecik ili Pazaryeri ilesi Kkelmal,
Gde ve Bahesultan kyleri arazisi ierisinde bulunan Kurukavak deresi su toplama
havzasnda 1994-1996 yllar verileri ile yrtlen aratrmada yzey ak ve kat
madde miktarn uyguladklar model yardmyla tahmin etmeye almlardr. Bu
amala havzaya ait; topografya bitki rts, toprak, arazi kullanm ve iklim verileri
toplanm, daha sonra bu veriler corafi bilgi sistemi ortamna aktarlarak model iin
gerekli analizler yaplmtr. Elde edilen harita, tablo ve bireysel verilerle yaplan
yzey ak tahminlerini llen deerlerle karlatrmlardr. alma alanndaki
19941996 yllar arasndaki 15 farkl ya olayndan seilen 8 olaya gre; model
11
deerlerinin gzlem deerleri zerine etkinlii % 25, belirtme katsays 0.43 olarak
bulunmutur. Kolmogorov-Smirnov testine gre; 0.83 olarak bulunduundan gzlem
ve model deerlerinin homojen olduu baka bir deyimle ayn poplsyona ait olup
model deerlerinin gzlem deerlerini temsil edebilecei kansna varmlardr.

Son yllarda, inaat mhendisliindeki bilgisayarl hesaplamalarda yapay zeka
uygulamalar ilk sray almtr. Bu uygulamalar genellikle uzman sistemleri
iermektedir. Frat ve Gngr (2004) almalarnda yapay sinir alarna deinmi ve
bir uygulama yapmlardr. Sonulara ok ksa zamanda yaklamadaki etkinlii
nedeniyle yapay zek uygulamalarnn dier yaklam metotlarna gre tercih
edilmesine neden olmutur. lkemizde eitli nedenlerle meydana gelen erozyon
olay sonucu, kat madde tanmnn, toprak ve su kaynaklarnn gelitirilmesine
olan olumsuz etkilerinin byk boyutlara ulat bilinen bir geektir. Frat ve
Gngr (2004)n almalarnda, akarsular tarafndan tanan ask maddesi miktar
ileri beslemeli yapay sinir alar ile tespit edilmi. problemin eitim ve test setinde
EE (Elektrik leri Ett daresi) tarafndan yaplan ask maddesi lmleri
kullanmtr.

Duman ve ark. (2004) almalarnda dou Ege denizindeki zmir krfezinin
ince taneli bir kat madde alan olduunu belirlemilerdir. Yzeysel kat maddeler,
tane boyutlarna bal olarak yedi alt ksma ayrlabilir. D krfezin dou kesimi silt
ve amurla kaplanmken, d krfezin bat kesimi siltli ve amurlu kumla kapl
olduunu belirlemilerdir. Krfez merkezinin byk blm %50 kadar karbonat
ieren kumlu silt ile kapldr ve merkezle i krfezin arasndaki alan siltle
denmitir. Yzey kat maddelerin toplam organik karbon konsantrasyonlar %3.12
ila %40 arasnda deitiini ve silt hacmi orannda oaldn gzlemlemilerdir.
krfezin organik madde birikmesinin muhtemelen ham pis su boalma azlarnda
ieri ak tarafndan retildiini gzlemlemilerdir. Tane bykl trendleri,
hidrodinamik, mineraloji ve jeokimya bilgisi ile balantl olarak, kat madde hareket
modelini karmak iin analiz edilmitir. Bu analizler iin hazrlanan model, ana
tortu alanlar ve zmir krfezi evresinde kirletici madde dalma modelleri kat
madde tama ynleri ile ilgili bir n fikir vermek maksadyla hazrlanmtr.
12

Su kaynaklarnda yapay sinir a (YSA) uygulamalarnn ounluu ileri
besleme geri yaylm metodu (BGY) almasn ierir. igizolu ve Alp in 2005
ylnda yaptklar almada dier bir YSA algoritmas, genelletirilmi regresyon
sinir a, (GRSA), nehir aslt kat madde tahmininde kullanlmlardr. Sinirsel alar,
gnlk nehir akm Amerikadaki Juniata havzasnn aslt kat madde verileri
kullanlarak dzenlenmitir. almalarnda, iki YSA algoritmas tarafndan
salanm aslt kat madde tahminleri, konvansiyonel kat madde deerleme erisi
ve oklu lineer regresyon metodu sonular ile karlatrlmtr. Ortalama aplanm
hata ve katsay belirleme kriteri karlatrma olarak kullanlmtr. Ayrca tahmin
edilmi ve gzlenmi toplamlar, nceki bahsedilmi iki yntemin kriterine ek olarak
gzden geirmilerdir. alma, sonu olarak YSA tahminlerinin nemli bir ekilde
konvansiyonel metod sonularndan daha stn olduu sonucunu ortaya koymutur.

Bir havzada erozyon sonucu meydana gelen toprak kaybnn ve tanan kat
madde miktarlarnn bilinmesi, toprak ve su kaynaklarnn gelitirilmesine ynelik
havza almalar iin nemli bir kriterdir. Trkiye akarsularnda kat madde gzlem
istasyonlarnn ve gzlemlerinin yetersiz oluu nedeniyle tanan kat madde
miktarlar ampirik denklemler ile tahmin edilmeye allmaktadr. Son yllarda
Corafi Bilgi Sistemi (CBS) kullanlarak deneye dayal denklemlerin gelitirilmesi
ve kullanm hz kazanmtr. rvem ve Tlc (2005) almalarnda, CBS
kullanlarak niversal Toprak Kayb Denklemini (USLE) temel alan erozyonla
toprak kayb ve kat madde verimi tahmin modeli (EST) gelitirmilerdir. Gelitirilen
modelde, arazi kullanm, bitki rts, arazi eimi ve kat madde iletim oran
parametrelerini kullanm ve model; Seyhan Havzasnda bulunan Krkn alt
havzasna uygulamlardr. Uygulamada ILWIS (CBS) paket programn
kullanmlardr. Uygulama sonucunda toprak kayb ve kat madde verimi tahmini
yaplm, tahmin edilen kat madde verimi gzlenen deerlerle kyaslanarak yaplan
deerlendirme sonucunda modelin tahmin kabiliyetinin dk olmasna ramen
tahmin edilen ve gzlenen deerlerin ortalamalar arasnda istatistiksel olarak nemli
bir fark olmad, baz yllarda hatal gzlemlerin yaplm olabilecei, bu yllar
dikkate alnmadnda modelin tahmin kabiliyeti istenen dzeye geldii tespit
13
etmilerdir. Modelde, kat madde iletim orannn tahmin sonucunda en etkili
parametre olduu, bu orann geni havzalarda belirlenmesi iin ayr bir almann
yaplmas gerektii belirlenmitir.

3. MATERYAL ve YNTEM Mehmet MUTLU
14

3. MATERYAL ve YNTEM

3.1. Materyal

3.1.1. alma alan ve zellikleri

Bu tez kapsamnda yaplan almada, alma alan olarak Frat havzas
seilmitir. Frat havzas, yurdumuzun en byk akarsuyu olan Frat nehrini
kapsamaktadr. Frat nehri, gney Erzurum dalarnda doar ve gney batya doru
akarken nehir havzasnn st ksmn oluturan dalk alandan su toplar.

Dou Anadoluda Erzurum ve Ardan kaynaklanan Murat ve Karasu
nehirleri birleerek Frat nehrini olutururlar. Frat ile birleen dier nehirler,
Malatyada Tohma, Adyamanda Khta, Ziyaret ve Gksu, anlurfada Karada
ynnden gelen Hachdr ve Hacikamil, Gaziantepte Karasu ve Niziptir. Frat
snr getikten sonra Suriye ve Irak dzlklerine ular. Frat havzas, Suriye
snrnn kuzeyinde 102 876 km
2
lik bir alan kapsamakta olup, bunun 22 000 km
2
si
blge snrlar iinde, Karakaya baraj ile Suriye snr arasndadr. Frat nehrinin
ortalama yllk debisi ise 31.6x10
9
m
3
tr ( Akakoca. 1997 ).

Nehir debisindeki mevsimlik deimeler de dikkat ekicidir. Ortalama bir ylda
en yksek ak miktar Nisan aynda en dk ak miktar ise Eyll aynda gzlenir.
Ortalama bir ylda aylk ak miktar, yllk ortalamann %275 ile %33 kat arasnda
deiir ( Akakoca. 1997 ).

lkemizin en byk ve kapsaml projelerinden olan GAP bu nehir ve Dicle
nehri zerinde ina edilmektedir. GAP su toplama ve datma sistemleri havzalar ve
sulama kontrol alanlarn kapsayan 74 000 km
2
lik bir toplam potansiyel alan
kapsamaktadr. Frat havza sisteminde planlanan toplam aktif su depolamas 43.9x
15
10
9
m
3
ve Dicle havza sistemi 15.9x10
9
m
3
tr. Planlanan sulama alanlar srasyla
1.08x10
6
ha. ve 0.67x10
6
hadr. GAP alan dahilinde bu 60 km
3
aktif su depolamaya
dnerek ve en az 17 500 km
2
lik bir alan sulanacaktr. Aa Frat'ta 53, Bat ve
Orta Dicle'de 15, dolaysyla toplam 68, ayrca Dou Dicle'de 22 baraj sulama
ve/veya enerji retimi iin gerekli dzenleme haznelerini oluturacaktr (zi ve
ark. 2000).

Gneydou Anadolu Projesi tamamlandnda; lkemiz snrlar iinde ylda 53
milyar m
3
ten fazla su aktan Frat ve Dicle nehirleri zerindeki tesislerle Trkiye
toplam su potansiyelinin %29u kontrol altna alnm olacaktr (GAP. 2006).

3.1.2. almada kullanlan veriler

Frat havzas kendi ierisinde Aa Frat, Orta Frat ve Yukar Frat olarak e
ayrlmtr (ekil 3.1).

Frat Havzasnda EE tarafndan iletilmekte olan ve verisi bulunan istasyon
says toplam 83 tane olup bunlarn 56 s kapaldr. Frat Havzas 127 304 km
2
lik
yzlm, 1009.87 m ortalama ykseklii ile Trkiyenin en byk su havzasdr.
Frat Havzasna den ortalama ya 540,1 mm/yl ve ortalama yllk ak ise 31.61
km
3
tr (EE. 2000).

Kat madde hareketinde kullanlmak zere, akm gzlem istasyonlar ve
bunlara ait gzlem deerleri incelenerek aadaki temel kstaslar salayan
istasyonlar kullanlmtr.

16

ekil 3.1. alma alann gsterir havza haritas (Frat Havzas) (Gm. 2006)
17
Bu tez kapsamnda yaplan almada EE nin gzlem istasyonlarndan
faydalanlmtr. Bu akm gzlem istasyonlar aadaki gibidir ( izelge 3.1).

izelge 3.1. Frat Havzasnda bulunan Akm Gzlem istasyonlar ve zellikleri (EE,2006)
AG
NO
SU VE STASYON ADI A.TAR. KAP.TAR.
ALAN
(Km
2
)
KOT
(m)
CO. KOORDNAT
2101 FIRAT N.-KADIKY 26.07.1936 11.07.1945 77453.6 625 38 41 25D-38 25 15K
2102 MURAT S.-PALU 26.07.1936 25515.6 859 39 56 22D-38 41 49K
2103 FIRAT N.-KEBAN 03.08.1936 63873.6 698 38 43 54D-38 48 07K
2104 FIRAT N.-BAKIRHAN 08.10.1936 30.11.1938 78118.0 600 38 51 37D-38 24 00K
2105
FIRAT N.-KARAKAYA
(KARAKLSE)
13.10.1936 01.01.1983 80421.2 540 39 10 49D-38 11 47K
2106 FIRAT N.-SARSAP 16.10.1936 30.11.1938 81898.4 500 39 10 44D-38 01 50K
2107 MURAT N.-ARDEN 30.10.1936 21.05.1943 21252.4 1300 41 03 20D-38 47 44K
2108 MURAT N.-PERTEK 07.11.1936 30.04.1941 31922.8 740 39 15 30D-38 51 31K
2109 FIRAT N.-KEMALYE 11.11.1936 15.03.1975 20687.6 810 38 30 04D-39 15 54K
2110 FIRAT N.-KMRHAN 10.12.1938 16.01.1971 78461.6 628 38 49 03D-38 26 33K
2111 DERME S.-PINARBAI 11.02.1943 22.12.1950 0.0 1225 38 15 21D-38 17 28K
2112 GKPINAR-YELKENKY 04.11.1945 21.07.1953 137 1450 37 18 30D-38 39 38K
2113 GRLEVK D.-KALECK 22.07.1947 01.09.1953 26.0 1463 39 44 14D-39 34 23K
2114 FIRAT N.-BRECK 23.12.1947 16.01.1998 100915.6 337 37 58 27D-37 01 39K
2115 GKSU-MALPINAR 15.02.1953 3998.8 397 38 09 26D-37 29 36K
2116 MUNZUR S.-KALENDER 31.07.1953 23.07.1957 3895.2 810 39 36 22D-38 53 15K
2117 FIRAT N.-MEZRA 17.08.1953 24.03.1963 81878.0 525 39 11 55D-38 03 31K
2118 TOHMA S.-KIRKGZ 23.08.1953 01.10.1967 9340.4 653 38 21 00D-38 29 40K
2119
FIRAT N.-KEMAH
BOAZI
04.09.1953 10356.0 1123 39 23 36D-39 41 00K
2120 FIRAT N.-KTR KP. 05.09.1953 31.01.1972 5137.2 1375 40 15 12D-39 43 55K
2121 FIRAT N.-SANSA BOAZI 05.09.1953 01.08.1967 8505.6 1205 39 52 52D-39 35 22K
2122 MURAT-TUTAK 09.09.1953 5882.4 1552 42 46 49D-39 32 19K
2123
A A S.-INARKY
(A A S.-NUSAYBN)
27.11.1953 31.01.1994 863.6 560 41 18 14D-37 11 38K
2124 TOHMA S.-YAZIKY 01.09.1954 1256,1 1180 37 26 33D-38 40 21K
2125 SULTANSUYU-SUATI 01.09.1954 30.09.1976 450.0 995 37 59 21D-38 11 49K
2126 TOHMA S.-AYVALI 04.09.1954 01.02.1962 3478.9 1125 37 40 06D-38 42 24K
2127 TOHMA S.-SAMAH 05.09.1954 30.06.1962 6174.4 825 37 50 21D-38 30 39K
2128 CMN D.-CMN 03.06.1955 10.12.1965 31.2 1467 39 42 20D-39 42 45K
2129
SAKALTUTAN S.-
ERKENEK
20.08.1955 24.12.1965 45.2 1220 37 53 44D-37 55 24K
2130 PLR .-SAKALIKESK 09.08.1956 31.10.1968 290.8 1050 41 05 51D-39 50 39K
2131 BEY D.-KILAYIK 07.09.1956 277.6 925 38 12 36D-38 19 21K
2132 CULAP S.-NCRL 10.09.1956 31.10.2001 464,5 470 39 02 02D-37 09 37K
2133
MUNZUR S.-
MELEKBAHE
31.07.1953 3284.8 875 39 31 35D-39 02 39K
2134
ABDULHARAP G.AYAI-
EREFHAN
10.07.1959 01.10.1967 106.0 1371 38 16 23D-38 03 42K
2135 BULAM .-FATOPAA 28.09.1957 166.4 1240 38 44 49D-37 59 26K
2136 PLK .-KOMAAT 06.10.1958 12.12.1965 85.6 1900 39 42 42D-39 53 20K
2138 BYKAY-GLEBAD 28.10.1959 01.10.1971 138.0 1760 39 50 54D-39 52 06K
2139
MERCAN D.-
ARKLARBAI
11.03.1961 31.10.1968 108.0 1385 39 36 18D-39 34 25K
2140 FIRAT N.-DUTLUCA 21.04.1961 31.01.2002 92654.0 386 38 18 37D-37 28 30K
2141 PER SUYU-KORUDB 20.11.1961 12.09.1997 3604.4 1035 40 06 28D-39 09 13K
2142
MURAT N.-GLKR
KP.
06.05.1962 01.09.1968 26139.6 817 39 42 57D-38 38 32K
2143 MUNZUR S.-LAZVAN 09.05.1962 01.09.1968 3496.8 890 39 30 17D-38 58 13K
2144 PER S.-SEYTL 15.05.1962 01.11.1968 5492.0 838 39 47 03D-38 51 40K
2145
TOHMA SUYU-
HSARCIK
30.06.1962 5822.0 935 37 41 08D-38 28 32K
18
izelge 3.2 (Devam). Frat Havzasnda bulunan Akm Gzlem istasyonlar ve zellikleri
(EE.2006)
2146 MURAT N.-AVAN KP. 09.11.1962 01.10.1968 40720.0 710 38 53 53D-38 52 34K
2147
MUNZUR S.-
DEDKUAI
07.11.1962 01.10.1997 875.0 1195 39 17 53D-39 20 40K
2148 PLMR .-PAH KP. 18.01.1963 30.09.1974 1238.4 905 39 36 38D-39 06 23K
2149 MUNZUR S.-MSKSA 17.01.1963 1669.0 900 39 32 35D-39 06 29K
2150 ALTI S.-ALTI 28.09.1963 30.08.1968 4606.0 845 38 20 26D-39 22 21K
2151
FIRAT N.-DEMRKAPI
D.D.Y.
(SANSA BOAZI)
13.06.1963 8185.6 1355 40 10 05D-39 34 41K
2152 MURAT N.-MU 01.10.1967 30.09.1983 17773.6 1241 41 30 00D-38 52 03K
2153
FIRAT N.-FIRAT D.D.Y.
KP.
08.11.1967 01.08.1986 77740.4 640 38 49 05D-38 26 26K
2154
KARASU-AAI
KADAR
01.10.1968 2886.0 1675 40 45 33D-39 56 16K
2155 TUZLA D.-TERCAN KP. 01.03.1969 31.08.1990 2144.0 1415 40 22 41D-39 46 31K
2156 FIRAT N.-BAITA 01.10.1968 15562.0 865 38 26 55D-39 25 57K
2157 KARASU-KARAKPR 15.11.1968 2098.4 1250 41 29 43D-38 47 02K
2158
BNGL .-
ABDURAHMANPAA K.
19.11.1968 1577.6 1310 41 29 14D-39 06 30K
2159
AM D.-HACIKAML
KP.
17.12.1968 04.02.1993 1036.0 525 39 04 57D-37 39 21K
2160 NZP .-DANAOLU 16.12.1968 25.04.1989 1020.0 365 37 56 38D-36 57 18K
2161
HABUR .-
CEYLANPINAR
01.07.1969 25.10.1972 2998.0 345 40 01 25D-36 50 03K
2162 FIRAT N.-ER 09.07.2003 995 38 57 08D-39 35 06K
2163 KAHTA .-KAHTA 01.10.1969 01.10.1974 1687.2 480 38 39 33D-37 47 11K
2164 GYNK .-AYAZI 07.11.1968 2232.0 998 40 33 32D-38 48 06K
2165 ZERKAN .-HOCAKY 23.11.1968 30.11.1998 490.0 445 40 30 30D-37 08 32K
2166 PER S.-LOMAR 01.11.1968 5385.8 847 39 48 50D-38 51 31K
2167 ALTI S.-DAZLAK 21.10.1967 07.04.1997 4288.0 890 38 15 33D-39 20 52K
2168 DUMLU .-YELDERE 01.10.1972 03.06.1997 52.0 2000 41 24 36D-40 08 17K
2169 FIRAT N.-TLLA KP. 25.10.1972 14.02.1975 84044.8 430 38 53 43D-37 45 05K
2170 FIRAT N.-BELKISKY 01.07.1973 01.10.1999 100702.4 340 37 52 09D-37 03 44K
2171
ULUDERE-
HASANELEB
01.05.1976 13.04.1993 411.2 1188 37 52 56D-38 55 38K
2172
PLMR .-BATMAN
KP.
14.11.1977 1374.0 890 39 33 55D-39 06 20K
2173 SULTAN S.-DEDEKY 01.06.1976 14.01.1993 486.0 943 37 59 39D-38 14 22K
2174 MURAT N.-AKKONAK 01.10.1979 17435.1 1285 41 31 11D-39 02 29K
2175 FIRAT N.-HNDBABA 24.10.1982 12.11.1990 80486.0 523 39 11 21D-38 12 22K
2176 TACK D.-MUTUBOAZI 01.03.1983 94.4 1225 39 52 19D-39 35 24K
2177 HINIS .-ADIVAR 28.05.1985 2995.3 1452 42 10 06D-39 13 10K
2178
GYNK .-DEVECK
KP.
01.07.1986 04.11.1992 437.5 1579 40 51 45D-39 04 43K
2179 KOP SUYU-PIRNAKAPAN 04.10.1996 9.0 1780 40 33 44D-39 59 15K
2180 DUMLU .-YELDERE 03.06.1997 52.3 1935 41 24 31D-40 08 19K
2181 ARABALI D.-TUTAK 17.06.1997 117.3 1615 42 49 35D-39 31 31K
2182 ULUAY - KURTDERE 12.12.1998 31.10.2001 43.5 875 39 18 03D-38 47 05K
2183 PAMUKAYI - KOCAL 18.12.1998 68.0 1028 38 16 46D-37 56 06K
2184
KAPIKAYA D. -
KAPIKAYA
20.02.1999 31.10.2001 13,3 805 38 33 59D-38 21 55K

TOPLAM 1 AG SAYISI: KAPALI AG SAYISI:
AIK AG
SAYISI:

83 56 27

19

1. Veri saysnn istatistik anlamda nicelik bakmndan yeterli rnek olmas
2. Tm havza alann temsil etmesi bakmndan havza alannda homojen
dalm olmas
3. Gzlem yllarnda kesiklik ve dzensizlik olmamas,
4. Gncel kat madde deerlerini bulmak bakmndan gnmze yakn
verileri bulunan istasyonlar zellikle seildi.

Bu erevede deerlendirilen istasyonlardan, kriterlere uygun olarak kabul
edilen 5 istasyon seilmitir. Gemie dayal uzun yllk veri ieren 2102 nolu Murat
Nehri Palu istasyonu, 2115 nolu Gksu Nehri Malpnar istasyonu, 2119 nolu Frat
Nehri Kemahboaz stasyonu, 2133 nolu Munzur Suyu Melekbahe stasyonu ve
2145nolu Tohma Suyu Hisarck stasyonlar seilmitir.

Bu istasyondaki verilerden, 2102 nolu istasyonda 1962 ile 2005 yllar arasnda
aylk olarak 474 adet veri bulunmaktadr, 2115 nolu istasyonda 1977 ile 2005 yllar
arasnda aylk olarak 378 adet veri, 2119 nolu istasyonda 1965 ile 2005 yllar
arasnda aylk olarak 463 adet veri, 2133 nolu istasyonda 1962 ile 2005 yllar
arsnda 344 adet veri ve 2145 nolu istasyonda ise 1990 ile 2005 arasnda aylk olarak
193 veri bulunmaktadr. Aylk olarak alnan bu verilerin tamam gnlk verilere
evrilerek ilem yaplmtr.

20
3.2. Yntem

3.2.1. Akarsularda kat maddeler ile ilgili tanmlar

Akarsu yatann her noktasnda ayn byklkteki tanelerin srklenmeye
kar ayn direnci gsterdii kabul edilirse, tanelerin harekete balad andaki su
derinliine ait srklenme gerilmesi kritik kayma gerilmesi adn alr (Denklem 3.1).

J R J h
kr kr kr
* * 1000 * * 1000 (3.1)

Burada;
kr
= Kritik kayma gerilmesi,
h
kr
= Kat madde hareketinin balad su derinlii,
R
kr
= Kat madde hareketinin balad hidrolik yarap
J = Hidrolik eim

Kritik kayma gerilmesinin tane zelliklerine baml olduu bilinmektedir.
Schocklitsch kritik kayma gerilmesi tane apna ( d ) baml olarak;

006 . 0 d m iin d
s kr
* ) ( 76 . 0 (3.2)

olarak belirlenmitir. Burada;
s
= Kat madde zgl arl,
= Suyun zgl arl,
d = Dane apdr.

2 / 1 2 / 1
2 / 1
* * . . J R g j h g V
x
(3.3)

fadesi ise kayma hzdr. Kritik kayma hz V
kr
olup.

21

2 / 1
*
2 / 1
* * * j h g J R g V
kr kr xkr
(3.4)
eitliinden hesaplanr.
Shields tarafndan
d
z
kr
*
ifadesi kayma Reynolds saysnn ( R
ex
)
fonksiyonu olarak tanmlanm olup deney sonularna bal eriler karlmtr.
Kayma Reynold says
x
ex
V d
R
*
eitliinden hesaplanr.
Genel kat madde tanm denklemi fonksiyonel olarak bu ekildedir.

) , , , , , , , , , (
,
T i d G d b j h v f g
b g sf s e g

Burada;
g
s
= Birim zamanda madde ak miktar,
b = Ak genilii,
h = Derinlik,
d
e
= Karmn etkili tane ap,
d
g
= Partikl ap geometrik ortalamas,
G
sf
= Partikl ekil faktr,
b
= Partikl yzdesi
J = Enerji izgisi eimi,
= Suyun younluu,
v = Ortalama ak hz,
T = Suyun scakl
s
= Kat madde younluu

Bu veriler gruplandrlacak olursa ( v, h, g, b ) hidrolik parametreler, ( d
e
, g
s
,
G
sf
) kat madde partikl parametrelerini, ( d
g
, i
b
) kat madde parametrelerini ( , T )
akkan zelliklerini gstermektedir (Berkn. 2005).

3.2.2. Kat madde hareketi

Akarsularda kat madde hareketi iki farkl ekilde meydana geldii
bilinmektedir. Bunlar,
22

1. Srnt madde hareketi
2. Ask madde hareketi

Akarsu tabannda hareket eden maddelere srnt maddesi yzerek hareket
eden maddelere ise ask maddesi birim zaman ierisinde bir kesitten geen kat
madde miktarna srnt maddesi debisi ask madde miktarna ask madde
debisi denir. Bu durumda toplam kat madde debisi denklem 3.5te verilmitir.

2 s si T
(3.5)
Burada,
T
= Toplam kat madde debisi,
si
= Srnt maddesi debisi,
2 s
= Ask maddesi debisidir.

T
sabit deildir zamana gre deiir. t f
T
dr. Ayrca toplam kat madde
miktar seneden seneye deiim gsterir.

Genelde yatak maddesi zerinde maddelerin tanelerden olutuu bilinmektedir
ve kohezyonun mevcut olmad kabul edilir. Gerekte kohezyonun olmad bir
durum sz konusu deildir. Fakat kohezyon etkisi ihmal edilebilir. Kanal ierisinde
hareket eden srnt maddesi kanal tabanna ok deiik ekiller verir.

Tanelerden oluan bir yatak zerinde su ok kk bir hz ile akt zaman
nce tane hareketi olmaz. Hz artarak srklenme gerilmesinin snr deeri ald
zaman tabandaki taneler hareket etmeye balar. Eer yatak malzemesi kum gibi ince
malzemeden oluuyorsa ilk nce dalgaclar eklinde malzeme birikimi oluur.(ripple)
Bu buruukluklar kumlu sahillerde grmek mmkndr

Daha yksek hzlarda periyodik dzensizlikler grlr. Bunlara tepecik (dunes)
denir. Buruukluklarla beraber grnrler. Daha byk hzlarda buruukluklar
23
tamamen ortadan kalkar ve yalnz tepecikler ortada kalr. Tepecikler buruukluklara
nazaran daha yuvarlak ve geni balkl olurlar. Fakat tepe noktalar kesit boyunca
uzanmaz. Her ikisi de zamanla yava ekilde aaya doru hareket ederler ve n
taraftan srklenen malzeme aaya doru itilir. Tepecikler ve buruukluklar
arasnda kesin bir hat izmek mmkn deildir. Ancak iri kumlarda buruukluklara
rastlanmaz. Hzlar daha fazlalarsa dz yataklar meydana gelir. Daha da arttrlrsa
kum dalgalar oluur ve yzeyde dalgalanmalar belirir. Froude saysnn birden
byk olduu zaman yani akm sel rejiminde olduu zaman su yzeyindeki dalgalar
ok dikleerek memba tarafna doru krlr ve tabandaki dalgalar memba tarafna
doru hareket ederler. Bunlara kar tepecikler ad verilir. Bunlara rzgrn tesiri ile
hareket eden ksmlarda rastlamak mmkndr.

Yksek debilerde srnt maddesi miktar artar. Buna bal olarak tabanda
dalgacklar ve ters basamaklar oluabilir. Taknlarda, kat madde konsantrasyonu
byk olduu iin, takn sresince gelen kat madde miktarnn kat madde
miktarna oran, takn suyu hacminin, akarsuyun bir senedeki su hacmine oranndan
daha byk olmaktadr. Dier bir deyile, kat madde miktar debisindeki sapmalar,
akarsuyun maksimum debisinin ortalama debisine olan sapmalardan ok daha byk
olmaktadr.

Akarsu ierisindeki kat maddeler, trblansn iddetine gre su ierisinde
askdaki madde olarak hareket ederler. Trblans iddetlendike daha iri taneler
askdaki madde haline geerler. Kat madde konsantrasyonun en byk olduu yer
tabann tam zerindedir. Tabandan itibaren yaklak 0.05h yksekliinde en byk
ask maddesi konsantrasyonu ( c
a
) bulunaca kabul edilecektir.

Akarsudaki ask maddelerinin c konsantrasyonu tabandan olan uzaklkla
deiir. Tabana paralel olarak alnan bir birim alanda trblans nedeniyle yukarya
doru tanan kat madde miktar
c
z
d
d
ile orantldr.
( )
c
s
z
d
d deerinde
s
orant
says Denklem 3.6da verilmitir (Erkek ve Arolu. 1993).

24
0
c
s
z
d
cw
d
(3.6)

Askdaki maddelerin byklkleri 2-3 mm den 0.002 mm ye kadar olan
kolloid paralar arasnda deiir. Ask maddesi konsantrasyonu akarsuyun
karakteristiklerine baldr. Akarsulardaki bu kat maddeler su kuvvetleri tesislerinde
ve su artma tesislerinde eitli zararlara sebep olur. zellikle byk dlerde su
ierisindeki ask maddesi daha da tehlikeli olur. 1000 m lik dlerde 0.1 mm den
daha byk tanelerin kelerek suda ayrlmas gerekir. Burada ask maddesinin
cinsinin bilinmesi alnacak nlemlerin eidinin tespiti asndan nem tar.

Vahi dere yataklar kaya ve taneli malzemeden olumaktadr. Belirli aptaki
bir taneyi sabit halden hareketli hale getirmek iin gerekli kuvvet yuvarlanmaya
baladktan sonra taneyi harekette tutmak iin gerekli kuvvetten ok byktr.
Yuvarlanma esnasndaki srtnmeler ok kktr. Su seviyesi zamanla
alaldndan iri taneler harekete devam edemez ve durunca evresinde evrintiler
oluur. ri taneler arasndaki kk apl taneler devaml ykand iin bir zaman
sonra tane taban iri talarla kaplanr. Bunlarn altnda kalan kumlar ve akllar
srklenmeye kar korunmu olur. Bu gibi vahi derelerde, byk bir taknn
balangcnda eitli ynlerdeki akmn etkisi ile belirli bir srklenme gerilmesinin
zerine ulanca, araya skm olan kk talar yerinden frlayarak ayrlrlar.
Bunun sonucunda iri tanelere olan etki giderek artar. Bunlarn srklenmeye
balamas ile srnt madde miktarnn bir darbe eklinde birden ok byk bir
hacme ular.

3.2.2.1. Tek bir tanenin dengesi

Kohezyonsuz bir malzeme ile kapl ok geni bir yataktaki, bir kat madde
tanesi zerine etkiyen kuvvetler bu tanenin su altndaki arl, kaldrma kuvveti ve
srklenme ( kayma ) kuvvetidir. Kaldrma kuvvetini balayan parametreler ile
srtnme kuvvetini hesap etmek iin kullanlanlar benzer olduu iin kaldrma
25
kuvveti hesaplarda aka grnmez. (ekil 3.2) Laminer ve trblansl akm halinde
tek bir taneye etkiyen F
1
kaldrma kuvveti, F
d
srklenme kuvveti ve suya batm
tanenin F
g
arl gsterilmitir. Ayrca kat maddenin ( ) ev as ve tabann ( )
as da gsterilmitir ve yine c arlk merkezi ve G dayanak noktas da belirtilmitir
( ekil 3.3).

3
1
( )
g s s
F c d (3.7)

Burada;
c
1
= ekil katsays
d
s
= Tanenin karakteristik apdr.
Tanenin hacmi c
1
d
s
3
tr. Tane kresel ise
1
6
c olur

Srklenme kuvvetleri ise iki ayr ekilde hesaplanabilir.

ekil 3.2. Tanenin srkleme gerilmesi

3.2.2.1.1. Laminer akm hali

Bu halde viskoziteden oluan kuvvetler ar basacandan su ipcikleri taneyi
sarar ve etrafndan dolar. Bunlarn bilekesi c arlk merkezinden geer ( ekil
3.3).
26

ekil 3.3. Laminer akm hali iin F1, Fd ve Fg kuvvetleri (Berkn. 2005)

3.2.2.1.2. Trblansl akm hali

Bu halde atalet en nemli etken olacandan bileke c den geer. Laminer
akm halinde bir tek tanenin dengesi incelenerek kritik kayma gerilmesi iin bulunan
forml;
0.18 tan
kr s s
d (3.8)
eklindedir ( White. 1940).

naat mhendislii alanna giren hemen hemen btn problemlerde akm
trblansldr. Bu takdirde srklenme kuvveti Denklem 3.9da ki gibi yazlabilir.

3
0 2 d s
F c d (3.9)
Burada;

0
= Tabandaki kayma gerilmesi
d
s
= Tanenin kayma gerilmesinin etkidii efektif alan
c
2
= Efektif alan tarif eden katsay

ekil 3.3de Laminer akm halinde taneye etkiyen kuvvetlerin G dayanma
noktasna gre momenti;
27

3 2
1 1 2 1
sin cos
s s o s
c d a c d a (3.10)
eklinde yazlabilir.

0 k
iin bant

3 2
1 1 2 2
sin cos
s s kr s
c d a c d a (3.11)

olur.
kr
kesme gerilmesidir. Buradan kritik kayma gerilmesi;

1 1
2 2
cos tan tan
kr s s
c a
d
c a
(3.12)
olur. Tabanda eimin 0 olmas halinde bu denklem;

1 1
2 2
tan
kr s s
c a
d
c a
(3.13)

haline gelir.( nin deeri cos =1 etkilediini salayacak deerdedir.) Bu
durumda;

1 1
2 2
c a
c a
=0.18 (3.14)
olmaktadr. Bu deer, Laminer akm iin deneysel almalar ile bulunmutur. Tam
olumu trblansl bir akmla a
1
=a
2
dir. Buna gre;

tan
kr s s
k d (3.15)

1
2
c
k
c
kar. Buradan;

28
tan
kr
s s
k
d
(3.16)

bulunur.
kr
s s
d
Parametresi yer ekimi kuvvetinin srklenme kuvvetine
orandr ve bu ifade bir eit Froude saysnn gsterir. Bu Froude saysna, tane ap
ile ilgili olmas dolaysyla dolaysyla tane Froude says ismi verilir.

ekil 3.4. Trblansl akm hali iin F
1
, F
d
ve F
g
kuvvetleri
(Berkn. 2005)

3.2.2.1.3. Kaldrma kuvvetinin gz nne alnmas halinde tek bir kat
madde tanesinin dengesinin incelenmesi

Kat madde hareketinin balamas ile ilgili kayma gerilmesi dikkate alnm
olup, mevcut olduu halde kat madde zerindeki kaldrma kuvvetinin etkisi dikkate
alnmamtr. zerinde bir sv hareketinin yer ald bir yzey zerinde bir tek kat
taneye etkiyen kaldrma kuvveti iddetini unlar belirler;

1. Trblansl akmn hz ve hz salnmlar
2. Tanenin yzeyi boyunca iddeti deien ve trblans dolaysyla salnmlar
yapan hidrostatik basn.

Genel olarak kaldrma kuvveti Denklem 3.17deki gibi ifade edilir.
29

2
2
l l l
v
F c A (3.17)
Burada;

c
l
= Kaldrma katsays,
A
l
= Tanenin sv hareketi dorultusuna dik bir yzey zerindeki iz dm aln
U = Ortalama hzdr.
c
l
katsays deneysel almalar sonucunda bulunur. rnein zel koullar altnda
yaplan deneysel 0.178 olarak verilmitir. Yaplan deneylerde 2700<uR/V<6600 iin
F
l
= F
d
/6 olaca gsterilmitir (Berkn. 2005).

Aadaki ilemler yaplarak kaldrma kuvveti denge denklemi iine sokularak
Denklem 3.18deki gibi yazlr.

2
3 2
1 1 1 2 0 2
sin cos
2
s s l s
v
c d a a c c d a (3.18)

Bu esaslardan hareketle kritik kayma gerilmesinin bulunmas iin mhendislik
uygulamalarnda kaldrma kuvveti ihmal edilerek akn hidrolik zelliklerinin
kullanld aadaki yntem tercih edilmektedir.

Su derinlii h
0
taban su yzeyi enerji hatt dk eim deerleri iin J =
tan sin kabul edilerek slak evredeki kayma gerilmesi
0
ve ( b. L )yzey alan
iin
0 0
sin
d
bl Bh ifadesinden, birim yzey alan iin

0 0
h j (3.19)

Denklem 3.19da verilmitir. h su derinliini gstermek zere geni yataklarda
yukardaki eitlik kullanlabilir.( genilii derinliinin minimum 30 kat olan
kesitlerde ) Dier yataklarda
0
RJ eitlii geerli olup R hidrolik yaraptr.
30
Kesitte su derinlii belirli bir h
0
deerini getii zaman yatakta srklenme hareketi
balar ve oluan gerilmeye snr srklenme gerilmesi denir h
0
derinliine snr
derinlik denir.

Snr srklenme gerilmesinin alt deerine inildii zaman maddelerin hareketi
ok yavalar veya tamamen durur. stne kld zaman ise hareketsiz maddeler
harekete geer.

izelge 3.3. eitli maddeler iin snr srklenme gerilmesi aadaki tabloda verilmitir
Taban Cinsi (N/m
2
)
Normal Kuvars Kumu (0.20-0.40 mm) 1.8-2.0
Normal Kuvars Kumu (0.40-1.00 mm) 2.5-3.0
Normal Kuvars Kumu (2.0 mm kadar) 4.0
Kumlu Killi Zemin 10.00-12.00
Yuvarlak Kuvars akll (5-15 mm ) 12.5
ri Kuvars akll (40-50 mm 48.0

3.3. Kat Madde Miktarnn Bulunmasnda Kullanlan Bantlar

Kat madde tanm fonksiyonlarnn ou kararl hidrolik ve yatak materyali
koullar altnda madde tanm miktarnn tahminini salar. Baz tanm
denklemleri sadece yatak yknn veya ask madde yknn bulunmas iin
gelitirilmitir. Bazlar ise, toplam madde yknn hesaplanmasn salar. Bu ayrm
zelikle kum yatakl akarsularda nemlidir. Bu eit akarsularda askdaki madde
miktar yatak maddeleri yknden defalarca fazla olabilir. Kat madde tanm
fonksiyonlarnn dier nemli farkll madde boyutu ile ilgilidir. Kat madde
tanm fonksiyonlarnn ou tek bir madde boyutu iin gelitirilmitir. Bunlar
dengeli bir tanm olaynn kabul durumunda uygundurlar. Takn olaylar vb.
deikenler hidrolik ve madde koullarnda tanm olaylarnn incelenmesi, farkl
malzeme boyutlar iin gelitirilmi eitliklerin kullanlmas gerekir. Akarsularn
tadklar maddelerin miktarnn bulunmas iin literatrlerde eitli formller
verilmitir. Bu literatr almalarnda bazlar; Du Boys (1879), Meyer-Peter Mller
(1948), Schocklitsch (1935), Shields (1936), Einstein-Brown (1950), Einstein bed
31
load function (1950), Laursen (1958), Blench (1966), Colby (1964), Engelund-
Hansen (1966), Inglis (1968), Toffeleti (1969) olarak sralanabilir. Bu almamzda
Du Boys, Meyer-Peter Mler, Schocklitsch, Shields, Garde Albertson formllerini
kullanlmtr.

3.3.1. Du Boys bants

Bu forml, yatak kesme gerilmesinin mevcut olduunu ve srnt maddelerin
tabalar halinde hareket ettiini ileri srmtr. Du Boys un en nemli yaklam,
kat madde tanmnn hidrolik kesme kuvveti ile yatak malzemesinin kritik kesme
kuvveti fark sonucu olduunu ve ortalama kesitin hidrolik parametreler kullanlarak
hesaplanabileceini gstermitir. Kayma gerilmesinin hareket eden tabaka
kalnlnca aa doru dorusal olarak azaldn kabul eder (Denklem 3.20).

kr d s
g
0
(3.20)

Denklem 3.20de bulunan g
s
, birim genilikten geen srnt maddesi arl,
:
0
akarsu yatandaki srkleme gerilmesi, :
kr
kritik srkleme gerilmesi ve
:
d
srnt maddesi dane apna bal faktrleri belirtmektedir (Berkn. 2005).

kr
hesaplanrken d ann belirlenmesi iin ekil 3.4deki granulomeri
erisinden faydalanlmtr.

32

ekil 3.5. Dane ap D mm (Gronometri erisi) (Erkek ve Arolu. 1993)

Du Boys bants yatak yk tipinde olup, normalde askda madde tayan
kum yatakl akarsularda kullanmnn uygun olmad dnlebilir. Ancak bu
formldeki
d
ve
kr
deerlerinin tanm deneylerinde askda madde ve srnt
maddeleriyle birlikte kullanlmas, bu formlden askda madde ieren akarsularda iyi
sonu verilmesine sebep olmaktadr (ekil 3.5).

ekil 3.6. Du Boys denklemindeki
kr
ile
D
arasndaki bant (zbek ve
zcan. 2001)
33
3.3.2. Schocklitsch bants

Schocklitsch tarafndan kat maddelerin homojen apl tanelerden olutuu
varsaylarak, (3.21) eitlii aadaki gibi oluturulmutur.

0
2 / 1 2 / 1
* * * 7000 q q j d g
s
(3.21)

3.21 eitliinde; :
s
g birim genilikten geen srnt maddesi arl, : d tane ap,
: q yatan birim geniliinden geen debi ve :
0
q yatan birim geniliinden geen
kritik debi miktarlarn belirtmektedir.

3.21 eitliinin farkl tane aplarndan oluan srnt maddesine uygulanmas
durumunda, her grup iin srnt maddesi miktar bulunarak, yzde miktarna gre
arlkl olarak hesaplanmas gerekir. Q deerinin hesab iin 3.22 eitliindeki
Manning bants kullanlabilir.

2 / 1 3 / 2
* * * j R k V (3.22)

Geni akarsularda h = R alnabilecei kabul ile 3.22 eitlii yeniden
dzenlenince 3.23 eitlii elde edilir;

2 / 1 3 / 5
0
* * * j R k h V q (3.23)

3.23 eitlii,
6 / 1
40
19
d
k kabul yaplarak yeniden dzenlenince 3.24 eitlii elde
edilir;

2 / 1 3 / 5
6 / 1
40
0
* *
19
j R
d
q (3.24)

3.24 eitliinde :
40
d etkili tane apn belirmektedir (Berkn. 2005).
34
3.3.3. Shields bants

Shields forml, 40 80 cm geniliinde ak koullar altnda ve zgl
ktleleri 1.06 4.2 arasnda deien be kat madde kullanlarak yaplmtr. En hafif
kat madde kehribar partikl olup, medyan boyutu 1.56 mm dir. Dier kat
maddelerin medyan boyutlar 1.7 2.5 mm olacak ekilde ayarlanmtr. Deney
esnasnda buruukluklar olmutur. Ancak bunlarn hibiri dik ve yksek ekilli
olmamtr. Deneyde kullanlan kat madde malzemesi iri ve kesme gerilmeleri dk
olduu iin, kat madde hareketi srnt madde yk eklinde olmutur. Bunlar
nda oluturulan Shields forml;

50
2
0
1
* * 10
d
j q
g
s
kr
s
(3.25)

eklindedir. 3.25 eitliinde :
s
g birim genilikten gelen srnt maddesi arl,
: q birim genilikten geen su debisi, :
0
srkleme gerilmesi, :
kr 50
d kat madde
bykl iin kritik srkleme gerilmesi deeri, : j ak eimi, :
s
srnt maddesi
zgl arl, :suyun zgl arl, :
50
d kat madde medyan bykl ve
:
si
d elekten geen ksmn ortalama apn belirtmektedir. Peter Meyer ve Mler
tarafndan verilmi olan eski forml ise;

5
3 / 2 3 / 2
* 5 . 42 * 250 d j q g
s
(3.26)

eklindedir. 3.26 eitliinde; : q birim geniliinden geen su debisi, :
50
d yatan
medyan kat madde apn belirtmektedir.

Bu formllerdeki sabitler iyi ayrlm ve medyan aplar 6 . 28 1 . 3 mm
arasnda deien nehir kat maddelerinden elde edilen deerlere uydurulan
eitliklerden elde edilmitir. Bu forml sadece aka kar yatak formasyonunun
35
direncinin toplam dirence oranla az olduu iin nispeten kaba taneli yataklar iin
kullanlr. (Erkek ve Araliolu. 1993)

3.3.4. Meyer-Peter Mller bants

Deneyler genilii 15 cm 2 m arasnda, eimi 0.0004 0.02 arasnda ve su
derinlii 1 cm 120 cm arasnda deien koullar altnda yaplmtr. Deneylerde
kullanlan kat maddenin zgl ktlesi 1.25 4 arasnda deitirilmitir. Kat
maddelerin ortalama bykl ve etkili dene ap 0.4 30 mm arasndadr. Bu
formln daha nce Meyer_Peter ad ile verilmi olan eski formlden avantaj
derecelendirilmi kat maddeler iin ve tepecekler ve dier yatak formlar oluturan
ak koullarnda kullanlabilmesidir. Formln dayand veriler ok az veya hi
askda madde olmayan durumlara karlk dt iin (1.8) eitliinde verilen bu
forml askda madde miktar fazla olan ak koullar iin uygun deildir.

3/ 2
1/3
2/3 2/3
* * * 0.047 0.25 *
9
s s
s s m s
r s
k
q R j d g
k
(3.27)

3.27 eitliinde; :
s
g birim genilikten geen srnt madde arl, : j srtnme
eimi, :
s
k Stricler przllk katsays, :
26
6 / 1
90
d
k
r
tane przllk katsays,
: R hidrolik yarap,
m
d :efektif tane ap:
si i
d P * ,
i
P : elekten geen % miktarn
belirtmektedir (zbek ve zcan, 2001).

3.3.5. Garde Albertson bants

Garde Albertson tarafndan gelitirilen forml aadaki gibidir;

d u q
s t *
4
*
16 (3.28)

eklinde olup
*
ile u
*
ilikisi aadaki gibi verilmitir (zbek ve zcan. 2001).
36

d
f s
0
*
(3.29)
j R* *
0
(3.30)
gjh u
*
(3.31)

3.4. Gzlem Deerlendirmede zlenen Yol

Bu almada, alma blgesini kapsayan istasyonlara ait veriler dikkate
alnmtr. Daha sonra da bir nceki blmde anlatlan bantlar kullanlarak kat
madde miktarlar ayr ayr gnlk olarak hesaplanmtr. Yaplan hesaplamalar Excel
tabannda oluturulan bir programla grafiklere dklmtr. Bu grafikler yardmyla
bant sonularyla EEnin gzlem sonular arasndaki iliki gz nne alnmtr.
Bu hesaplamalar neticesinde toplam olarak 9075 adet veri girii ve sonucu elde
edilmitir. Bu veriler ve sonular, boyut byklnden dolay tezde ak olarak
verilmemitir. Ancak bu sonularn grafiksel olarak gsterimle yetinilmitir.

Hesaplama yaplrken; her istasyon iin elde edilen kat madde miktarlar
alnm bunlara ait gzlenmi anahtar erisi 1. adm kabul edilmitir. Ardndan
seilmi olan 5 adet bant (Schocklits, Shields, Du Boys, Garde Albertson, Meyer-
Peter-Mller ) 2. adm olarak kabul edilmitir. Daha sonra 1. ve 2. adm deerleri
tablo ve grafik (gzlem ve hesapla elde edilen deerlerin logaritmalar alnmtr)
olarak karlatrlmal deerlendirilmi ve bunlar arasnda korelasyon deerleri en
yksek olanlar ve yaknsak grafik zellii gsterenler listelenmitir. Bylelikle Frat
havzas iin geerli en uygun bant belirlenmeye allmtr.

4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA Mehmet MUTLU
37

4. ARATIRMA BULGULARI ve TARTIMA

Bu tez kapsamnda yaplan almada Frat nehri zerindeki 5 istasyon
seilmitir. Bu istasyonlar; 2102nolu Murat Nehri Palu, 2115nolu Gksu Malpnar,
2119 nolu Frat Nehri Kemahboaz, 2133nolu Munzur Suyu Melekbahe ve
2145nolu Tohma Suyu Hisarck istasyonlardr. Daha sonra seilen bu istasyonlar
iin literatrde kat madde miktarnn hesab iin verilen Schocklits, Shields, Du
Boys, Garde Albertson ve Meyer Peter Mller bantlar kullanlarak, seilen
istasyonlar iin kat madde miktarlar hesaplanmtr. Bu hesaplamalar iin Excel
programnda her bant iin program yaplarak elde edilmi bulunan sonularn da
ayrca grafikleri karlmtr.

4.1. 2102 nolu stasyon in Elde Edilen Sonular

2102 nolu istasyonda elde edilen ve EE tarafndan lm yaplan akm
deerleri kullanlarak, yntemde verilen 5 formlle kat madde miktarlar
hesaplanm, ardndan bu deerlerin gzlenmi ( gerek ) kat madde miktar anahtar
erisi ile korelasyonlar gzlenmi ve izelge 4.1de verilmitir. Ayrca test
sonularnn grafiksel gsterimi verilmitir.

izelge 4.1. 2102 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile
uygulanan bant sonularnn korelasyon deerleri
Bantlar Korelasyonlar
Schocklits Bants 0.9072
Shields Bants 0.8553
Du Boys Bants 0.9094
Garde Albertson Bants 0.9090
Meyer-Peter- Mller Bants 0.9096

38
y = 1.6209Ln(x) + 1.4675
R
2
= 0.8231
1
10
1 10
Gzlem Deeri (ton/gn)
S
c
h
o
c
k
l
i
t
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii

y = 2.3269Ln(x) + 1.9067
R
2
= 0.7317
1
10
1 10
S
h
i
e
l
d
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii
39
y = 1.8035Ln(x) + 2.0612
R
2
= 0.8271
1
10
1 10
D
u

B
o
y
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii

y = 4.3623Ln(x) - 2.0908
R
2
= 0.8263
1
10
1 10
G
a
r
d
e

A
l
b
e
r
t
s
o
n

(
t
o
n
/
g
n
)

ekil 4.4. 2102 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Garde Albertson
bants sonularnn grafii
40
y = 1.3762Ln(x) + 0.2623
R
2
= 0.8274
1
10
1 10
M
e
y
e
r
-

P
e
t
e
r
-

M
l
l
e
r

(
t
o
n
/
g
n
)


Elde edilen verilerden hareketle yukarda hazrlanm grafikler logaritmik
olarak izilmitir. Bu sonular EEnin gzlem sonular ile korelasyon katsaylar
hesaplanm ve bylelikle aralarnda nasl bir iliki olduu ortaya konmaya
allmtr.

Bu bulgular incelendiinde 2102 nolu istasyon verileri asndan, kat madde
verimini en iyi deerlendirme kabiliyetine sahip eitlik olarak Meyer-Peter-Mller
bants belirlenmitir.


deerleri kullanlarak, yntemde verilen 5 bantyla kat madde miktarlar

41

Gadre Albertson Bants 0.8959

y = 1.1177Ln(x) + 1.787
R
2
= 0.7976
1
10
1 10
S
c
h
o
c
k
l
i
t
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii
42
y = 1.6687Ln(x) + 2.5253
R
2
= 0.8025
1
10
1 10
S
h
i
e
l
d
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii

y = 1.2612Ln(x) + 2.4304
R
2
= 0.8024
1
10
1 10
D
u

B
o
y
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii
43
y = 3.0561Ln(x) - 0.3955
R
2
= 0.8028
1
10
1 10
G
a
r
d
e

A
l
b
e
r
t
s
o
n

(
t
o
n
/
g
n
)


y = 0.9616Ln(x) + 0.4159
R
2
= 0.8022
1
10
1 10
M
e
y
e
r
-

P
e
t
e
r
-

M
l
l
e
r

(
t
o
n
/
g
n
)

44
allmtr.

verimini en iyi deerlendirme kabiliyetine sahip eitlik olarak Garde Albertson
.



45
y = 1.3Ln(x) + 1.6664
R
2
= 0.7850
1
10
1 10
S
c
h
o
c
k
l
i
t
s

(
t
o
n
/
g
n
)

ekil 4.11 2119 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Schocklits bants
sonularnn grafii

y = 1.93Ln(x) + 2.2494
R
2
= 0.7898
1
10
1 10
S
h
i
e
l
d
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii
46
y = 1.462Ln(x) + 2.2072
R
2
= 0.7896
1
10
1 10
D
u

B
o
y
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii

y = 3.51Ln(x) - 1.2001
R
2
= 0.7901
1
10
1 10
G
a
r
d
e

A
l
b
e
r
t
s
o
n

(
t
o
n
/
g
n
)

47
y = 1.1197Ln(x) + 0.4166
R
2
= 0.7894
1
10
1 10
M
e
y
e
r
-

P
e
t
e
r
-

M
l
l
e
r

(
t
o
n
/
g
n
)

ekil 4.15. 2119 nolu istasyon iin EEnin gzlem sonular ile Meyer-Peter_Mller

allmtr.



48

y = 0.8978Ln(x) + 2.2871
R
2
= 0.6722
1
10
1 10
S
c
h
o
c
k
l
i
t
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii
49
y = 1.3365Ln(x) + 3.1016
R
2
= 0.6747
1
10
1 10
S
h
i
e
l
d
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii

y = 1,0102Ln(x) + 2,9453
R
2
= 0,6746
1
10
1 10
D
u

B
o
y
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii
50
y = 2.447Ln(x) + 0.3929
R
2
= 0.6749
1
10
1 10
G
a
r
d
e

A
l
b
e
r
t
s
o
n

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii

y = 0.7704Ln(x) + 0.8841
R
2
= 0.6745
1
10
1 10
M
e
y
e
r
-

P
e
t
e
r
-

M
l
l
e
r

(
t
o
n
/
g
n
)

51
allmtr.





52
y = 0.6674Ln(x) + 1.9319
R
2
= 0.616
1
10
1 10
S
c
h
o
c
k
l
i
t
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii

y = 0.9472Ln(x) + 2.8139
R
2
= 0.6166
1
10
1 10
S
h
i
e
l
d
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii
53
y = 0.7188Ln(x) + 2.6448
R
2
= 0.6167
1
10
1 10
D
u

B
o
y
s

(
t
o
n
/
g
n
)

sonularnn grafii

y = 0.5526Ln(x) + 0.5858
R
2
= 0.6169
0.1
1
10
1 10
M
e
y
e
r
-

P
e
t
e
r
-

M
l
l
e
r

(
t
o
n
/
g
n
)

54
y = 1.7127Ln(x) + 0.1362
R
2
= 0.6162
1
10
1 10
G
a
r
d
e

A
l
b
e
r
t
s
o
n

(
t
o
n
/
g
n
)


allmtr.

verimini en iyi deerlendirme kabiliyetine sahip eitlik olarak Meyer-Peter-Mller
bants belirlenmitir

5.SONULAR ve NERLER Mehmet MUTLU
55

5. SONULAR ve NERLER

Tez almas ierisinde Frat Havzasnda bulunan EEnin ilettii be ayr
gzlem istasyonu iin literatrdeki be farkl bantnn uygulamas incelenmitir.
Bu gzlem istasyonlarnn her biri iin bu be bantdan elde edilen sonu
deerleri ile EEnin gerek gzlem sonular karlatrlm ve aralarndaki iliki
tespit edilmeye allmtr. Sonu olarak bu istasyonlarn her biri iin kullanlan
bantlarla gzlem ilikileri grafiksel olarak aklanmtr.

5.1. Sonular

Bu tez kapsamnda ortaya kan grafikler incelendiinde her istasyonda
bantlarn farkl korelsyonlara sahip olduu grlmtr. Bu korelasyon deerleri
aadaki izelgelerde gsterilmitir.

izelge 5.1. alma blgesindeki tm istasyonlardan elde edilen akm gzlemlerine dayanarak
hesaplanan kat madde miktarlar ile gzlenen kat madde miktarlar arasndaki
korelasyon katsaylar

Schocklits Shields Du Boys
Garde
Albertson
Meyer-Peter-
Mller
2102 nolu
stasyon
0.9072 0.8553 0.9094 0.9090 0.9096
2115 nolu
stasyon
0.8930 0.8958 0.8957 0.8959 0.8956
2119 nolu
stasyon
0.8860 0.8887 0.8885 0.8888 0.8884
2133 nolu
stasyon
0.8198 0.8214 0.8213 0.8215 0.8212
2145 nolu
stasyon
0.7848 0.7852 0.7853 0.7849 0.7854

56
izelge 5.2. alma blgesinde istasyonlara gre yaplan hesaplamalarda bulunan sonulara gre
bantlarn uygunluk dereceleri

1 2 3 4 5
2102 nolu
stasyon
Meyer-Peter
Mller
Du Boys
Garde
Albertson
Schocklits Shields
2115 nolu
stasyon
Garde
Albertson
Shields Du Boys
Meyer-Peter
Mller
Schocklits
2119 nolu
stasyon
Garde
Albertson
Shields Du Boys
Meyer-Peter
Mller
Schocklits
2133 nolu
stasyon
Garde
Albertson
Shields Du Boys
Meyer-Peter
Mller
Schocklits
2145 nolu
stasyon
Meyer-Peter
Mller
Du Boys Shields
Garde
Albertson
Schocklits

Yukardaki izelge 5.1 ve izelge 5.2 incelendiinde;
2102 nolu istasyon iin EE tarafndan llen deerler ile uygulamas
yaplm bantlar arasnda en kuvvetli ilikinin Meyer-Peter-Mller
bants olduu grlmektedir.
yaplm bantlar arasnda en kuvvetli ilikinin Garde Albertson
yaplm bantlar arasnda en kuvvetli ilikinin Meyer-Peter-Mller
Genel olarak btn istasyonlarda en kt sonucu Schoklitsin verdii
grlmektedir.
Ayrca her istasyon iin korelasyon deerleri hem kendi arasnda hem
de istasyondan istasyona farkl deerler ald grlmektedir.
57
Dikkati eken baka bir zellik ise hemen hemen btn istasyonlarda
korelasyon sralamasnn bir birine olduka yakn olmasdr.

5.2. neriler

Gelimekte olan birok lkede, srdrlebilir arazi idaresi ve su kaynaklar
geliimi toprak erozyonu ve kat madde ile ilgili problemlerle tehdit edilmektedir. Bu
gibi tehditlere karlk olarak, gelitirilmi kaptaj temelli erozyon kontrolne ve kat
madde miktar idare stratejilerine acil bir ihtiya vardr. Bu gibi stratejilerin plan ve
yrtmesi, erozyon planlar hakknda veri ve havza sistemi iinde kat madde
miktarn kontrol eden sebeplerin anlalmasn gerektirir.

Burada kat maddenin gnmzde akarsular iin nemli bir tehdit olduu
bilinmektedir. Bu yzden akarsu zerine yaplacak her hangi bir yapnn bu olaydan
en az derecede zarar grmesi iin; akarsu havzasnn aalandrlmas, akarsu
dzenleme yaplarnn yaplmas, akarsu havzalarndaki yaplamann havzalara zarar
vermeyecek ekilde dzenlenmesi gerekmektedir.

Ayrca bu alma sonucunda Frat nehri ve kollar zerinde incelenen bu
istasyonlarda yaplacak bir su kaynaklar almasnda, kat madde hareketinin
hesaplanmas iin Garde Albertson bantsnn yeterli dorultuda sonu vermesi
bakmndan uygun olaca dnlmektedir.

te yandan kat madde hareketi ile ilgili olarak hesaplarda kullanlan baka
formllerin varlnn yan sra, istasyonlarda yaplmakta olan akm ve kat madde
gzlemlerinin devam ettii ve deerlerin dinamik yapda olduu bilgisinden
hareketle, yaplabilecek yeni almalarda bulunabilecek farkl sonular ve bunlara
dayal neriler, irdelemeye aktr. Tm bu bilgiler nda literatrde geni apl
almalarn yaplmaya devam ettii/edecei ve yeni bulgulara ak olduu da
unutulmamaldr.

58
KAYNAKLAR

AIMEE, M.S., RORY, P.D.W., and KAWI, B., 2006. Pipe flow Suspended
Sediment Dynamics and Their Contribution to Stream Sediment Budgets in
Small Rainforest Catchments, Sabah, Malaysia. Forest Ecology and
Management, 224: 119130.
AKSU, A.E., YAAR, D., USLU, O. 1997. Assessment of Marine Pollution in Izmir
Bay: Heavy Metal and Organic Compound Concentrations in Surficial
Sediments. TBTAK, 387 415.p
BURR, D.M., EMERY, J.P., LORENZ, R.D., COLLINS, G.C. and CARLING, P.A.,
2005. Sediment Transport by Liquid Surficial Flow: Application to Titan.
Icarus, 181: 235242.
CIGIZOGLU, H.K. and ALP, M., 2005. Generalized Regression Neural Network in
Modelling River Sediment Yield. Advances in Engineering Software, 1:16.
DAMIA, V., and RAMON, J.B., 2005. Sediment Transport in a Large Impounded
River: The Lower Ebro, NE Iberian Peninsula. Geomorphology,
DAVIES, A.M. and XING, J.; 2002. Processes Influencing Suspended Sediment
Movement on the MalinHebrides Shelf. Continental Shelf Research, pp 2081
2113.
DILER BAKANLII, 1996. Orta Douda su sorunu . Ankara, T.C.Dileri
Bakanl, Blgesi ve Snr aan Sular daresi, 99s
DUMAN, M., AVCI, M., DUMAN, ., DEMRKURT, E. and DUZBASTILAR,
M.K., 2004. Surficial Sediment Distribution and Net Sediment Transport
Pattern in Izmir Bay, Western Turkey. Continental Shelf Research, 24: 965
981.
EE., 2000 Akm Gzlem Yll ANKARA,
EE 2006, http\www.eie.gov.tr\turkce\hidroloji\havzalar html.
FIRAT, M ve GNGR, M., 2004. Ask Madde Konsantrasyonu ve Miktarnn
Yapay Sinir Alar ile Belirlenmesi. MO Teknik Dergi, s3267-3282.
AKAKOCA, H.,1997 Gneydou Anadolu Projesi Su Kaynaklar, T.C.
Babakanlk GAP Blge Kalknma daresi Bakanl s 3-37
GM, V. 2006. Frat Havzas Akmlar Trend Analizi ile Deerlendirilmesi,
Yksek Lisans Tezi, s 84
GAP DARES 2006 http:// www.gap.gov.tr./Turkish /Tarm/tsk2htm,12/05/2006
RVEM, A. 2005 Corafi Bilgi Sistemi ile Toprak Kayb ve Sediment Verimi
Tahmin Modelinin (Est) Oluturulmas ve Seyhan Krkn Alt Havzasna
Uygulanmas. Doktora Tezi. ukurova niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,
ADANA.
JORIS, D.V. and JEAN, P., 2005. Predicting Soil Erosion and Sediment Yield at the
Basin Scale: Scale Issues and Semi-Quantitative Models. Earth-Science
Reviews, 71: 95125.

59
JUAN, D.R., BJORN, K., MICHEL, and H., JUAN, C.R., 2005. Factors Controlling
Sediment Yield in a Major South American Drainage Basin: The Magdalena
River, Colombia. Journal of Hydrology, 316: 213232.
LUK, S.H., DICENZO, P.D., LIU, X.Z., 1997. Water and Sediment Yield from a
Small Catchments in the Hilly Granites Region, South China. Catena, 29: 177-
189.
MIO, K., GARY, J.B., MIKE, J.P., TOMOMI, M.,and NOEL, A.T., 2005. Impacts
of Land Use Change on Patterns of Sediment flux in Weraamaia Catchments,
New Zealand. Catena, 64: 2760.
Z, ., 1994 La gestion des besoins et dapprovisionnement en eau dans le basin
Euqhrate Tigre. Cario, International Water Resources Assocation, IWRA VII
World Congresson Water Resources, 2:1-13
Z, ., FISTIKOLU, O. ve ANGA, R. 2000. Keban, Karakaya, Atatrk baraj
yerlerinde aylk aklar. naat Mhendisleri Odas, Teknik Dergi, 11:1-14
ZTRK, F., SNMEZ, F.K., YILDIRIM, Y.E., BAYRAMN, ., APAYDIN, H.,
ve KARA, E., 2003. Kurukavak Deresi Havzasnda Yzey Ak ve Sediment
Miktarnn AGNPS Modeli ile Tahmini. Tarm Bilimleri Dergisi, 9 (3): 344-
351
SHAHIN, M. 1989 Review and Assessment of Water Resources in the Arab Region
Water nternational, 14(4):206-219
SHANG, P.,and KAMAE, S.,005. Fractal Nature of Time Series in the Sediment
Transport Phenomenon. Chaos, Solitons and Fractals, 26:971007.
TAMENE, L., PARK, S.J., DIKAU, R., and K P.L.G., 2005. Analysis of Factors
Determining Sediment Yield Variability in The Highlands of Northern
Ethiopia. Geomorphology, 76:76 91.
VERSTRAETEN, G., and POESEN, J., 2000. Factors Controlling Sediment Yield
from Small Intensively Cultivated Catchments in a Temperate Humid Climate.
Geomorphology. 40:123144.
WHEATCROFT, R.A., and SOMMERFIELD, C.K., 2004. River Sediment Flux and
Shelf Sediment Accumulation Rates on the Pacific Northwest Margin.
Continental Shelf Research, 25: 311332.
Y. H. LEE, Y.H. and SINGH, V.P; 2005. Tank Model for Sediment Yield. Water
Resources Management, 19: 349362.
YIN, J., FALCONER, R.A., CHEN, Y.,and PROBERT, S.D., 2000. Water and
Sediment Movements in Harbours. Applied Energy, 67:341352.
ZHANG, X., and WEN, A., 2004. Current Changes of Sediment Yields in the Upper
Yangtze River and Its Two Biggest Tributaries, China. Global and Planetary
Change, 41:, 221227.

60
ZGEM

1979 Ylnda anlurfada dodu. lk orta ve lise tahsilini yine anlurfada
tamamladktan sonra 1998 ylnda Harran niversitesi anlurfa Meslek
Yksekokulunda naat Blmne girdi. 2000 ylnda buradan mezun olduktan sonra
2 yl kadar bir zel irkette antiye saha sorumlusu olarak alt. Daha sonra 2002
ylnda Dikey Gei snav ile yine Harran niversitesi Mhendislik Fakltesi naat
Mhendislii Blmnde eitimime devam etti. 2004 ylnda buradan mezun oldu,
ayn yl Harran niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii Ana Bilim
Dalnda Yksek Lisans Eitimime balad. 2005 ylnda ayn yerde Aratrma
Grevlisi olarak greve balad. Halen Aratrma Grevlisi olarak almakta olup
evli ve bir ocuk babasdr.

61
ZET

Bu tez almas kapsamnda Trkiyenin en byk projelerinden olan
Gneydou Anadolu Projesinin en byk ayan oluturan Frat havzas zerinde,
Yukar Frat havzasnda yer alan belirli lm istasyonlarna ait noktalarda kat
madde miktar, literatrde verilmi bulunan kat madde hareketi ile ilgili bantlar
kullanarak hesaplanmtr. Ayrca bu istasyonlarda Elektrik leri Ett daresinin
1965 ile 2005 yllar arasnda yapm olduu lm sonular kullanlmtr. Bu
verilerle, hesaplanan deerler karlatrlarak, gzlenen ve hesaplanan deerlerin
birbiriyle ilikisi belirlenmeye allmtr. Elde edilen sonular yorumlarla birlikte
grafiklerle verilmitir.

almada gemie dayal geni apl veri ieren 2102 nolu Murat Nehri Palu
istasyonu, 2115 nolu Gksu Nehri Malpnar istasyonu, 2119 nolu Frat Nehri
Kemahboaz stasyonu, 2133 nolu Munzur Suyu Melekbahe stasyonu ve
2145nolu Tohma Suyu Hisarck stasyonlar seilmitir.

Daha sonra da literatrde kat madde hareketinin hesab iin verilen bantlar
(Schocklits, Shields, Du Boys, Garde Albertson, Meyer-Peter-Mller ) kullanlarak
kat madde miktarlar ayr ayr hesaplanmtr. Yaplan hesaplamalar excell
tabannda oluturulan bir programla grafiklere dklmtr. Bu grafikler yardmyla,
bant sonularyla EEnin gzlem sonular arasndaki iliki gz nne alnmtr.
Bu hesaplamalar neticesinde toplam olarak 9075 adet veri girii ve sonucu elde
edilmitir. Elde edilen deerler tablo ve grafik olarak karlatrlmal
deerlendirilmi ve bunlar arasnda korelasyon deerleri en yksek olanlar ve
yaknsak grafik zellii gsterenler listelenmitir. Bylelikle Frat havzas iin
geerli en uygun forml belirlenmeye allmtr.

62
SUMMARY

In this study, the amount of sediments which took from specific stations on
Up Firat region which is on Firat region that the biggest leg of Southeast Anatolian
Project, one of the biggest projects of Turkey, are determined by equations of
sediment transportations in literatures. Also at these stations measurement results
taken by E.I.E.I between 1965 and 2005 years are used. With comparison of these
data to calculated data we tried to create a relation between observed data and
determined data. Obtained results are shown by graphics with explanations and
comments.

At this study, stations; 2102 Murat River-Palu, 2115 Goksu River-Malpinar,
2119 Firat River-Kemahbogazi, 2133 Munzur Water-Melekbahce and 2145 Tohma
Water-Hisarcik which are include big amount of data based on passed are selected.

Then by the equations in literature about transportation of sediments
(Schocklits, Shields, Du Boys, Garde Albertson, Meyer-Peter-Mller) are used to
calculate the amounts of sediments separately. Calculations the showed by graphics
was made by an excel program. With the help of these graphics, relation between
observed data of EE and equation data has been examined. As a result of these
calculations totally 9705 data input and output has been obtained. Obtained data have
been realized by tables and graphics with comparison and among these ones that
have biggest correlation data and convergent graphic property have been listed. In
this way we tried to obtain the appropriate formula for Frat basin.

Akarsu Havzalarını Katı Madde Miktarlarını Belirlenmesi Ve Fırat Havzası Için Bir Uygulama Çalışması PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Akarsu Havzalarını Katı Madde Miktarlarını Belirlenmesi Ve Fırat Havzası Için Bir Uygulama Çalışması PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

You might also like