EKONOMSKI FAKULTET

MAGISTARSKE STUDIJE
SEMINARSKI RAD
IZ PREDMETA
INFORMATIKA EKONOMIJA
NAZIV SEMINARSKOG RADA:
SOCIO-EKONOMSKI ASPEKT INFORMATIKE
EKONOMIJE
Studenti:
Petar rde!i" #$%&'(
Adnan D)an*+,i"
-r+. inde*/a: #$%'0
Ni*+1a Dre*a1+,i"
-r+. inde*/a: #$%0#(
Podgorica,03.11.2009.god.
0
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
Socio-ekonomski aspekt informatike ekonomije
Petar Urdei,0913!"#dnan $%anko&i,0932"'iko(a $reka(o&i ,0920!
Tema naeg seminarskog rada jesu socio-ekonomski aspekti informatike ekonomije,
stoga smo u naem radu pokuali da pribliimo kakav uticaj ima tehnoloka revolucija
poslednjih dvadesed godina na sam na drutveni ivot kao i na ekonomiju kao jednu od
najbitnijih drutvenih djelatnosti.
Prvi dio rada dae osvrt na same socijalne aspekte, dje e se posebna panja obratiti na
!nternet i njegov uticaj na stvaranje drutvenih grupa, kao i na samo prilago"avanje drutva na
novonastale trendove.
#rugi dio rada posveen je ekonomskim aspektima. Posebo je obra"ena globali$acija
kao fenomen dvadesetog vijeka i direktna poslijedica informatike revolucije i stvaranja
informatike ekonomije. Tako"e, poseban osvrt dat je na novonastale uslove u poslovanju i
!nternet poslovanje i internet ekonomiju kao poslednji stupanj u dosadanjem ra$voju
ekonomskih paradigmi.
%ljuni termini& informacija, informatika revolucija, informatika ekonomija,
internet, globalna mrea, inovacije, fleksibilna proivodnja, globali$acija, globalna ekonomija,
elektronsko poslovanje.
U&od
'
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
(elika promena u ekonomiji, koja se moe uporediti sa prelaskom sa ekonomije
$asnovane na poljoprivredi na industrijsku ekonomiju, jeste prela$ak sa industrijske na
informatiku ekonomiju.
%rajem dvadesetog vijeka, dolo je do naglog ra$vitka informatikih tehnologija, i one
su omoguile nastanak informatike ekonomije. !nformatika ekonomija je ekonomija
$asnovana na informaciji, odnosno $nanju. )mjesto elementarnih sirovina kao sto su nafta
i elik, $nanje i informacija postaju kljuni resursi. #ola$i i do promjene pogleda na
informaciju. #ok je nekad informacija smatrana resursom koji je vrijedniji sto je oskudniji
i nepo$nat veem broju privrednih inilaca, u informatikoj ekonomiji informacija
irenjem samo dobija na vrijednosti. )mjesto iskljuivo materijalnih resursa, danas
imovinu predu$ea esto najveim dijelom ine $nanje, organi$acija i visokoobra$ovani
kadrovi.
*edan od najvanijih uslova koji je doveo do ra$vitka informatike ekonomije jeste
internet. %ao podloga koja omoguava efikasnu ra$mjenu informacija i$medju privrednih
subjekata, doveo je do $naajnog poboljanja postojeih i uvo"enja sasvim novih
proi$voda i usluga. +moguio je kupcima bru i jednostavnu pretragu ponuda od strane
proi$vodjaa, pojaavsi time konkurentnost proi$vodjaa a u isto vrijeme omoguivi
kupcima da jo racionalnije upotrijebe svoj novac. ,orei se $a kupce, koji njihove
proi$vode mogu lako uporediti, proi$vodjai prave jos kvalitetnije proi$vode i sniavaju
cijene. Takodje, trae naine da svoju ponudu odvoje od ponuda slinih proi$voda
dodajuci joj sasvim nove elemente u nadi da e ba to opredjeliti kupca da i$abere njihov
proi$vod. -bog mogunosti jednostavnog direktnog kontakta kupca i proi$vodjaa, uloga
posrednika u trgovini se gubi. *o jedna od prednosti interneta je ta to omoguava novim
ponu"aima da lake i bre reali$uju kontakt sa kupcem, i provjere konkurentnost svog
proi$voda. -nai, internet omoguava kupcu da utedi vrijeme i novac, a u isto vrijeme
poveava konkurentnost proi$vo"aa na tritu, njihovu kreativnost u traenju novih
proi$voda i usluga, i omoguava novim igraima laki ula$ak na triste.
Socija(ni aspekt
.
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
-emljina kugla je mnogo vijekova ranije bila umreena drumovima, plovnim rijekama i
morskim putevima kojima se odvijao saobraaj / od lokalnog do me"ukontinentalnog.
0e"utim u revolucionarnom Pari$u '123. pronala$ak optikog telegrafa slavljen je kao
prekretnica koja e omoguiti pretvaranje itavog svijeta u jednu agoru. 4gora se u antici
prostirala dokle je dopirao ljudski glas, dok svi kasniji pronalasci / tampa, elektrini telegraf,
telefon, radio, film, televi$ija i internet pomijeraju tu granicu. 5adi se o istorijskom procesu
tokom kojeg je ovjek postepeno uspijevao da prenos informacija tehnoloki usavri tako da
vie ne bude neophodno da poruka putuje $ajedno sa onim ko je prenosi. %ro$ vrijeme je
svaka nova tehnika komuniciranja praena oduevljenjem jednih koji veruju da e
ovjeanstvo upravo $ahvaljujui njoj definitivno postati jedinstvenim, ali i skepsom drugih
koji smatraju da nove tehnike komunikacije ne donose samo blagodeti ve i opasnosti.
6ajpo$natije proroanstvo o komunikacijskom jedinstvu svijeta jeste uvena tvrdnja
0arala 0ekluana o 7globalnom selu8 koje nastaje $ahvaljujui savremenim
komunikacijskim tehnologijama. !$ra$ 7globalno selo8 - koji se obino smatra po$itivnom,
utopijsko-tehnolokom vi$ijom jedinstva svijeta, 0ekluan je i$vorno upotrijebio u
negativnom kontekstu. Povod $a tu njegovu kovanicu bio je rat u (ijetnamu. +n ga je
smatrao prvim televi$ijskim ratom u istoriji ovjeanstva u kome se, $ahvaljujui T(
prenosima ratnih okraja, brie ra$lika i$me"u vojnika i civila.
9ntoni :idens, objanjavajui pojam globali$acije navodi primjer britanskog
antropologa koji se bavi afrikim tradicionalnim kulturama. +n je jednom bio po$van na neko
porodino okupljanje u neko udaljeno selo u %eniji i oekivao je da e neto sa$nati o nekim,
$a njega nepo$natim, lokalnim obiajima. !spostavilo se da je povod $a okupljanje bilo
gledanje amerikog fima 76iske strasti8 na videu, a u to vrijeme / tvrdi antropolog / film jo
nije ni poeo da se prika$uje u londonskim bioskopima. Tako holivudski proi$vodi
namijenjeni globalnom filmskom tritu, u piratskoj ver$iji naravno, stiu u naj$abitija mjesta
irom svijeta.
#va su faktora doprinijela eksplo$iji !nternet aktivnosti. Prvo, establiment World Wide
Weba, $ajedno sa programom pretraivanja kao jednostavnijim nainom korienja
multimedijskog dijela !nterneta. ;eb sajt je omoguio pristup velikom broju informacija i
podataka. 6e< =ork Times pie& >-a veoma malo novca i sa malim po$navanjem
kompjuterskih vjetina, praktino svako moe da kreira sopstveni (eb sajt?. #rugo, kada je
amerika vlada svoje dionice !nterneta prenijela na sedam firmi, okonana je $abrana
komercijalne upotrebe !nterneta.
!nternet kao globalna komunikacijska mrea omoguava trenutno pove$ivanje,
komunikaciju, interakciju i$me"u ra$liitih dijelova svijeta. @i$ike, politike, kulturne,
simbolike, pa i komunikacione granice-koje su vijekovima predstavljale kljunu komponentu
nacionalne drave sada, $ahvaljujui savremenim tehnologijama bivaju o$biljno dovedene u
pitanje. *ednostavno reeno, !nternet je postao superbr$i nain informisanja. )kupna koliina
informacija i sadraja koji su predmet komunikacije sve se vie poveava, a to proi$vodi
mnogostruke posljedice po lokalnu kulturu, ali i nain doivljavanja, ra$umijevanja svijeta,
kao i nain uestvovanja u njemu.
0nogi u !nternetu vide primjer novog globalnog poretka koji je $aivio na prelomu dva
vijeka. %orisnici !nterneta ive u >sajber prostoru?. +vaj i$ra$ podra$umijeva prostor
interakcija stvoren putem globalne mree kompjutera koja sainjava internet. %ako bi sigurno
rekao ,odrijar, u ovom prostoru, mi vie nismo >ljudi? nego poruke koje aljemo na ekrane
komjutera. 6a !nternetu niko ne $na ko je ko, je li muko ili ensko, gdje ivi. Airenje
!nterneta pred sociologe donosi mnoga pitanja. 0ijenjaju se konture naeg svakodnevnog
ivota, briu se granice i$me"u globalnog i lokalnog, ra"aju se novi kanali komunikacije, sve
vie obave$a mogue je $avriti preko !nterneta. !ako prua u$budljiva iskustva u istaivanju
svijeta, !nternet prijeti da i$ korijena promijeni ljudske odnose.
B
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
0iljenja o uticaju !nterneta na interakciju me"u ljudima mogu se svrstati u dvije
kategorije. C jedne strane nala$e se oni koji svijet !inerneta posmatraju kao mogunost ra"anja
novih oblika elektronskih odnosa koji dopunjuju postojee inerakcije licem u lice. #ok putuju
ili rade u inostranstvu, pojedinci mogu da koriste !nternet $a redovnu komunikaciju sa
svojima kod kue. )daljenost i odvojenost postaju manje vani.
'
!nternet omoguava nove
vrste odnosa& >anonimni? on-line korisnici mogu da se sastaju u sobama $a askanje i
ra$govaraju o $ajednikim interesovanjima. +ni koji imaju po$itivan stav prema !nternetu
tvrde da on proiruje i obogauje drutvene mree me"u ljudima. 0e"utim, nisu svi
oduevljeni !nternetom. Poto ljudi sve vie vremena provode u komunikaciji preko !nterneta
sve manje vremena provode u komunikaciji sa drugim ljudima u fi$ikom svijetu. 6eki
sociolo$i strahuju da e irenje !nterneta dovesti do poveane drutvene i$olacije i da e ljudi
provoditi sve manje >kvalitetnog vremena? sa porodicom i prijateljima. %ontakti me"u
ljudima su rje"i, $bog ega trpe lini odnosi. Tradicionalni oblici $abave poput po$orita ili
knjiga ostaju po strani, a drutveni ivot svodi se na najmanju mjeru.
%oje je od ovih suprostavljenih miljenja ispravnoD Cigurno je da postoje elementi
istine kod obje strane. !nternet nesumnjivo proiruje nae vidike i predstavlja dosad nepo$natu
priliku $a ostvarenje kontakta me"u ljudima. !pak, oito je da siloviti tempo njegovog irenja
predstavlja prijetnju tradicionalnim oblicima interakcije me"u ljudima. ,a kao to se nekad
desilo sa televi$ijom, i !nternet ra"a strah i nadu. #a li ovim pronalaskom ovjek gubi
identitetD #a li kompjuteri$ovana tehnologija dominira nama, umjesto da bude obrnutoD #a li
se ljudi povlae u svoj antisocijalni elektronski svijetD
Paradoksalna je mogunost da se globalna mrea okrene protiv svog tvorca.
Paradoksalna je mogunost da se globalna mrea okrene protiv svog tvorca. !nternet bi mogao
postati jedno od glavnih oruja protiv ideje globali$acije. Toliko rairen medij, neogranien
bilo kakvom cen$urom, dostupan svima, primamljiv je $a svakoga ko nema uporite u nekom
centrali$ovanom establimentu. )koliko neki centar moi pokrene neku kampanju protiv
odre"ene $emlje, pravilnim koritenjem interneta mogu je informacioni odgovor te drave i
to sasvim besplatan i efikasan. :lobalnu mreu treba koristiti jedino i iskljuivo u cilju
prikupljanja i slanja informacija. #akle, ne treba ga koristiti kao mjesto na koje se $aista
ulae dio sebe, nego iskljuivo $a okupljanje oko odre"ene ideje, u smislu obavljanja
odre"enog posla, bavljenja profesijom i slino. !pak, ovo ostaje na nivou mogunosti. !nternet
kao mono oruje uglavnom slui u cilju globali$acije. !nternet koriste ljudi, a svi mi smo
previe rado$nali da bismo uspjeli da sebe ograniimo u istraivanju !nterneta. Pri tom, svako
to radi na svoj nain- neko troi vrijeme na besmisleno atovanje i virtuelna Eupo$navanjaE,
neko je u stalnim potragama $a informacijama koje mu nikad $apravo nee biti potrebne.
6ain gubljenja vremena i opravdanja $a to nisu bitna, bitno je da se ovjekova jasna svijest
na taj nain $amagljuje i gubi. )mjesto da sa panjom koristimo monu spravu, mi sa njom
postupamo kao djeca, koja bi u vatru bacila sopstvenu igraku da vide kako gori.
Pos(jedice ra)&oja te*no(ogije i informatike ekonomije
)slov otvorenosti sistema jeste njegova sposobnost da stvaralaki asimilira inovacije.
Ctvaranje i irenje inovacija je jedan od najsuptilnijih drutveno-kulturnih procesa& veoma je
$naajan, ali i veoma teak $a socioloko, socijalno-psiholoko i svako drugo istraivanje.
Ctrukturno gledano, inovacije stvaraju kreativni pojedinci i grupe u povoljnim drutvenim
uslovima, gde se nala$i sredite kulturne inovativnosti, i$ kojeg se novostvoreno iri ka
drugim delovima dotinog drutvenog sistema ili i$van njega.
.

'
:idens, 9ntoni& FCociologija>, G!#, Podgorica, .00'.str.31.-31H
.
:oran 0ilovanovi, 0ilan Citarski,0ilena Petrovi, 6enad :loevski, Cr"an ,arii, Tanja 0ilovanovi&
F0rea u ra$voju>, ,eogradska otvorena kola,,eograd .00H.god. str.'3.
3
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
Tokom vremena, pojedinci i grupe upo$naju se sa inovacijama, potom ih prihvataju ili
odbijaju, da bi one koje prihvate poeli redovno ili povremeno da koriste. )svajanje inovacije
uvijek $ahtijeva i$vjesne promjene u drutveno-kulturnom obrascu nekog subjekta, i irenje i
prihvatanje inovacija u velikoj mjeri ve$ano je $a ra$ne drutvene uslove koji ih podstiu ili
ometaju.
!novacije nisu uvijek racionalne tvorevine, pa se sve njihove posljedice ne mogu
racionalno predvidjeti. )glavnom, stvarne posljedice neke inovacije vidljive su sa protokom
vremena, i mi se rijetko nala$imo u mogunosti da sa preci$nou odredimo da li je dovoljno
vremena proslo da bi se sve bitne posljedice ispoljile. (eoma $naajan element nastajanja,
irenja i prihvatanja inovacija su i posebni interesi grupa koje nameu ili spreavaju inovacije.
)klapanje svake vanije inovacije u postojee kulturne obrasce veoma je
komplikovano. (e prilikom usvajanja, ali i tokom korienja neke inovacije, ra$vijaju se
odbrambeni i adaptivni drutveno-kulturni mehani$mi socijalnog sistema i kulturnog
podsistema u koji inovacija prodire i u kojem se prihvata.
+pte karakteristike koje bitno utiu na mogunost i br$inu kojom jedna ekonomija
prihvata nova tehnoloka rjeenja su& ekonomska stabilnost, stabilan finansijski sistem,
postojanje otvorenog konkurentnog trita, visok nivo predu$etnikog ponaanja,
kontinuirana interakcija i$me"u makroekonomske i strukturne politike i $naajna uloga
ljudskog kapitala.. 6a nivou gra"ana, ove karakteristike se ogledaju u postojanju neophodnih
uslova $a ra$voj odgovarajue infrastrukture, kao i u mogunosti da se odgovarajua
tehnologija implementira u lokalnoj sredini. 6aravno, nivo prihoda pojedinca i i$daci koji su
neophodni $a uvo"enje i korienje nove tehnologije, svakako su mogui limitirajui faktor u
prihvatanju inovacije.
#uboke kulturne ra$like sve su i$raenije kako se ra$vija globalna svjetska
informaciona mrea. Problem je$ike barijere, $atim ra$liiti vrijednosni principi i tradicije,
ra$liit stepen otvorenosti odre"enih kulturnih tradicija, samo su neki od faktora koji utiu na
irenje informatikog talasa na globalnom nivou. *asno je da ako je odre"ena kultura
otvorenija, manje autoritarna, inventivnija, tolerantnija i prosveenija to su vee mogunosti
$a bre i lake prihvatanje tehnolokih inovacija.
Pojavom interneta, anali$e koncepta informacionog drutva se fokusiraju na odnos
drutva i ove nove tehnologije, i proiruju na nove fenomene-onlajn $ajednice i efekte na
individualni ivot, neposredne studije efekata interneta u ekonomiji i menadmentu, uticaj na
umjetniku produkciju, predstavljenost ra$liitih kultura na internetu itd.
Socija(ni aspekt informacijskog dr+t&a po ,an+e(+ -aste(s+
!nformacijsko drutvo donosi sa sobom mnoge promjene kako na ekonomskom, tako i
na socijalnom, politikom i kulturnom planu. Te se promjene manifestuju kri$om patrijarhata,
i$mijenjenim branim i porodinim ivotom i promjenama seksualnog ponaanja. (ana
posljedica globalnih procesa je smanjenje funkcija i moi nacionalnih drava. Tako"e, dola$i
i do bitnih promjena u oblasti rada i $apoljavanja& radna mjesta najee vie nisu trajna i
sigurna. 6ajvei udio ima privremeni i povremeni rad, to bitno pogorava poloaj rada u
odnosu na kapital. :lavna kulturna posljedica informatike tehnologije bie porast vanosti
posredujue slike u odnosu na dosadanju neposrednu percepciji stvarnosti.
!ako 0. %astels naelno osporava tehnoloki determini$am, ipak on smatra da su novi
informacijski i globali$ovani kapitali$am, novo umreeno drutvo i nova virtualna stvarnost
nei$bjena posljedica informatike revolucije. Ctoga je on prilino skeptian kada se radi o
mogunosti skorih promjena postojeeg poretka bogatstva i moi. !pak, on se ne protivi, ve
naprotiv - on podupire drutvene pokrete i programe koji tee stvaranju pravednijega drutva
u$ uslov da ti reformski pokuaji budu realistiniji, pragmatiniji i ra$umniji od prolih,
H
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
imajui u vidu 8toliko u$aludnih rtava, tako mnogo slijepih ulica vo"enih ra$nim
ideologijama i toliko uasa i$a$vanih vjetakim rajevima dogmatskih politiara7.
B
#inamika novog informacijskog drutva prisiljava to drutvo na neprestano
prilago"ivanje, na savladavanje svojih ogranienja, na stalno preure"ivanje i uskla"ivanje
odnosa, organi$acije i institucija. 0. %astels vjeruje da je mreno drutvo steklo sposobnost
samoregulacije, samoispravljanja, sposobnost uspostavljanja i odravanja ravnotee,
!pak, on nije uvjeren u potpuni automati$am toga procesa. C tim u ve$i on smatra da bi
bilo potrebno uspostaviti univer$alni kodeks kulturnih i moralnih vrijednosti i
opteeprihvaena pravila igre, da bi mreni model mogao ispravno funkcionisati. +n pri$naje
da umreeno drutvo stvara nove konflikte, ali istie da ono sadri i potencijal $a njihovo
rjeavanje. Taj potencijal umreenoga drutva e biti iskoriten, jer ljudi irom svijeta odbijaju
da budu puki posmatrai globalnih procesa i poinju sve aktivnije se boriti $a stvaranje
boljega svijeta. To je i ideja vodilja mnogih novih drutvenih pokreta koji se naglo ire i koji
stavljaju vrijednosti ivota, solidarnosti i pravde ispred funkcionalnosti i uinkovitosti
mrenoga modela.
.konomski aspekt informatike ekonomije
6ova, informatika ekonomija nastala je u posljednjih dvadeset godina proteklog
vijeka, a mnogi autori je na$ivaju je informatikom jer njena proi$vodnost i konkurentnost
$avise o sposobnosti njenih aktera da Fuspjeno stvaraju, obra"uju i primjenjuju informaciju
$asnovanu na $nanju>.
3
!nformatika ekonomija nastala je u posljednjoj petini dvadesetog
vijeka, jer je u to vrijeme revolucija informatike tehnologije stvorila prijeko potrebnu
materijalnu osnovicu $a taj novi tip ekonomije. 6ova tehnoloka paradigma omoguila je, ne
samo da obrada i korienje informacija postanu okosnica proi$vodnih procesa, nego i da
sama informacija postane proi$vodom tih procesa. 6aime, nova informatika tehnologija
proi$vodi sprave $a obradu informacija, pa informacija tako postaje sposobna da obra"uje
samu sebe. Te nove tehnologije prijenosa, uvanja, obrade i korienja informacija omoguuju
uspostavljanje ve$a i$me"u svih uesnika i podruja ekonomije i drugih ljudskih djelatnosti.
Tako pove$ana i umreena ekonomija stie sposobnost ubr$anja tehnolokog napretka,
uspjenijeg upravljanja i vee ekonomske uspjenosti.
-arakteristike ekonomije + do/+ informatike re&o(+cije
6ovu, informatiku ekonomiju obiljeava prijela$ i$ masovne, mehani$ovane
proi$vodnje Ipreteno na pokretnoj traciJ standardi$ovanog proi$voda, na fleksibilnu
proi$vodnju. Tipian organi$acioni oblik te masovne, serijske proi$vodnje bila je velika
korporacija, sastavljena od vertikalno strukturiranih dijelova. 6o, potranja na globalnome
tritu postala je toliko nepredvidiva, kako u kvantitativnom, tako i u kvalitativnom smislu, da
se nametnula potreba estih promjena asortimana, di$ajna i kvaliteta proi$voda, a to je sa
svoje strane $ahtijevalo prijela$ sa masovne na fleksibilnu proi$vodnju. Ca druge strane, nove
su tehnologije omoguile transformaciju tekuih traka u proi$vodne jedinice lako
programirajue proi$vodnje, koje se mogu br$o prilagoditi promjenljivoj tranji globalnoga
trita. Ta je pojava navela neke analitiare na miljenje da je nastupila kri$a velikih
korporacija, $ato to su mala i srednja podu$ea pogodnija $a fleksibilnu proi$vodnju.
0e"utim, pojedini autori smatraju da, iako u informatikoj ekonomiji mala i srednja podu$ea
poka$uju snani dinami$am i visoku tehnoloku i proi$vodnu fleksibilnost, velike korporacije
B
0esari,0ilan& F!nformatika ekonomija i nje$in utjecaj na stvaranje informatike, mrene, globalne
ekonomije / anali$a 0anuela Gastellsa>- str.B2.
3
Gastells,0anuel& F)spon umreenog drutva>
K
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
i dalje ostaju okosnica ekonomske strukture i moi. #akle, velike korporacije $adravaju svoj
privilegirani poloaj glavnih igraa na globalnoj ekonomskoj sceni, nova tehnoloka
paradigma $ahtijeva radikalne promjene njihovog tradicionalnoga organi$acionoga modela
$asnovanoga na vertikalnoj strukturi, hijerarhijskom menadmentu i na strogoj, rigidnoj
podjeli rada.
6ovi model organi$acije i nove metode menadmenta najprije su uvele japanske
korporacije, i to posebno u automobilskoj industriji, to je pridonijelo velikom porastu
proi$vodnje i konkurentnosti. -ato su mnogi analitiari taj japanski model proglasili
menaderskom revolucijom, jer se poka$ao najprilago"enijim i najuikovitijim u uvjetima
fleksibilne proi$vodnje i globalne ekonomije. Posebno se istiu ova glavna obiljeja toga
novoga korporacijskoga modela& aJ vertikalna de$integracija organi$acije i poslovanja i
stvaranje mrenog modela organi$acijeL bJ vea uloga radnika, njihovog iskustva, $nanja i
inicijative u procesu proi$vodnje, me"u ostalim i u timskome raduL cJ vea saradnja
menadmenta i radnika i vea autonomija odluivanja na operativnom nivou i decentrali$acija
inicijative i dJ stroiji nad$or kvaliteta u svim fa$ama procesa proi$vodnje.
Pored japanskog korporativnog modela jo su dva nova oblika poslovnih odnosa dala
dodatni impuls poveanoj fleksibilnosti i uspjenosti proi$vodnje u uslovima informatike,
globalne ekonomije. Prvi je oblik viesmjerni model mree koji primjenjuju mala i srednja
podu$ea u uspostavljanju saradnje sa drugim podu$eima. #rugi model fleksibilne
organi$acije poslovanja jeste model licencne, podugovorne proi$vodnje pod okriljem velike
korporacije, koji se na$iva F,enetton modelom?, po italijanskoj multinacionalnoj korporaciji,
i$rasloj i$ maloga porodinog podu$ea. Taj se tip mrene organi$acije $asniva na delegiranju
proi$vodnje i prodaje na veliki broj malih podu$ea i trgovina poduogovornim, licencnim
aranmanima. ) posljednje vrijeme dola$i sve vie do t$v. stratekog udruivanja velikih
korporacija, posebno u sektorima visoke tehnologije, najee na poslovima istraivanja i
ra$voja, gdje trokovi rastu vrtoglavom br$inom. (ana posljedica tih novih poslovnih ve$a je
da u informatikoj, mrenoj, globalnoj ekonomiji velika korporacija vie nije $atvorena i
ne$avisna, ve je pove$ana ra$nim aranmanima u ra$nim aspektima svoga poslovanja sa
desecima i stotinama ravnopravnih ili podre"enih partnera s kojima istovremeno sara"uje i
takmii se. 0reno pove$ivanje korporacija uinilo ih je fleksibilnijima i uspjenijim, ali da
bi se mogle uspjeno prilagoditi naletu novih konkurenata i novih tehnologija, korporacija je
morala uiniti vlastitu organi$aciju fleksibilnijom i efikasnijom. Ta je potreba i$a$vala
restrukturiranje korporacija, tj. promjenu njihovog organi$acionog modela, konkretno njihovu
transformaciju i$ vertikanog u hori$ontalni model organi$acije. #a bi u potpunosti mogla
iskoristiti prednosti nove informatike, mrene i fleksibilne ekonomije, korporacija je sama
morala postati mrea, tj. morala je decentrali$ovati svoju organi$acionu strukturu, dati veu
inicijativu i samostalnost svojim sastavnim jedinicama i na taj nain fleksibili$ovati i
dinami$irati, kako svoje sastavne dijelove, tako i korporaciju u cjelini, $adravajui
$ajedniku ukupnu poslovnu strategiju.
H
0(o/a(na ekonomija
. Cvjetski lideri su obino ona predu$ea koja usavravaju svoje proi$vode i usluge
tako da anticipiraju svetske trine trendove. 6ajperspektivniji sektori u ra$doblju
globali$acije su& telekomunikacije, infrastruktura, motorna vo$ila, turi$am, poslovne usluge,
distribucija i logistika, mediji i neka potrona dobra. Cavremene tehnologije su omogile da
transport i komunikacije budu ra$vijeni i u ranije i$olovanim dijelovima sveta. Poto
informacioni tokovi stvaraju sve vie i$raenu svijest svuda me"u potroaima o tome kako
H
0esari,0ilan& F!nformatika ekonomija i nje$in utjecaj na stvaranje informatike, mrene, globalne
ekonomije / anali$a 0anuela Gastellsa>, str.300
1
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
drugi ljudi ive, njihovi ukusi i preferencije poinju da konvergiraju.. !nten$iviranje
me"unarodne konkurencije dovodi u krajnjoj instanci do snienja cijena i do poveanja
kvaliteta produkata i usluga.. #anas se reali$uju globalne strategije, posebno u oblasti
telekomunikacija, finansijskih usluga i turi$ma. Cmanjenje dravne regulative u sferi usluga je
u velikoj mjeri doprinjelo $natnom porastu trgovine uslugama u svijetu. Miberali$acija trita
telekomunikacija, poveana sofisticiranost i snienje trokova me"unarodnih
telekomonikacija odgovaraju predu$eima koja reali$uju globalnu strategiju. Cistem govornih
poruka, e-mail i intranet su $naajni i sa aspekta porasta konkurentnosti. ) domenu
strategijskog menadmenta se pola$i od toga da konkurentska prednost u sve veoj mjeri
mora biti ostvarena pola$ei od globalnog vi"enja konkurentnosti 4nali$a okruenja
podra$umjeva kontinuelno istraivanje globalnog okruenja i korienje re$ultata ovih
ispitivanja $a donoenje menaderskih odluka. Pri tome se pola$i od informacija koje se
odnose na varijable irom svijeta koje su vane $a predu$ee i koje imaju potencijalnu mo da
oblikuju njegovu budunost na globalnom tritu kao nove anse ili pretnje. 4nali$om
globalnog okruenja obe$bje"uje se procjena $naajnih svijetskih trendova u domenu
ekonomije, politike, kulture, kao i tendencija globalnog tehnolokog progresa.
0(o/a(i)acija kao re)+(tat informatike re&o(+cije
Proces globali$acije na poetku novog milenijuma je kompleksan, viedimen$ionalan,
pun kontrover$i, dilema i otvorenih pitanja, pogotovo u poslednje dvije godine kada su
otvorene mnoge rasprave o uticajima globali$acije i njenim negativnim aspektima a sve to
$bog trenutne finansijske kri$e. Ca stanovita predu$ea relevantan je strategijski pristup
globali$aciji poslovanja. :ovori se o visoko integrisanom i elektronski umreenom svjetskom
ekonomskom sistemu. 0e"utim, ra$liit je stepen globali$acije po pojedinim dijelatnostima.
Pored toga, postoje Fdobitnici? i Fgubitnici? procesa globali$acije. #anas, u uslovima
globali$acije, karakteristino je br$o kretanje ljudi, ideja, informacija i kapitala preko
dravnih granica. 9videntan je $naajan porast trgovine uslugama i, u novijem periodu,
elektronske trgovine preko !nterneta kao dijela novog trgovinskog obrasca. Ca aspekta
menadmenta globali$acija podra$umeva proi$vodnju i distribuciju proi$voda i usluga
homogenog tipa i kvaliteta irom svijeta. -a afirmisane globalne kompanije ona $nai i
posti$anje po$icije strategijske superiornosti.
K
5evolucija informatike tehnologije u poslednjih dvadeset godina dvadesetog vijeka
stvorila je materijalnu osnovu $a novi tip kapitalistike ekonomije, $a informatiku, umreenu
ekonomiju. Ta se nova ekonomija $asniva na $nanju, informaciji i na mrenoj organi$aciji
poslovanja, kako na mikro tako i na makro nivou. 6o tu informatiku ekonomiju odlikuje jo
jedno bitno obiljeje& ona je ubr$o, $ahvaljujui nesluenoj br$ini planetarne cirkulacije
informacija i novih mogunosti umreivanja ekonomskog poslovanja i globalnog pove$ivanja
i interakcije, nadila nacionalne granice, prerastajui u globalnu ekonomiju. !nformatika je
ekonomija, dakle, nuno postala najprije mrena, a $atim i globalna ekonomija. :lobalna se
ekonomija, kako istie 0anuel Gastells, bitno ra$likuje od svjetske ekonomije kakva je
postojala na -apadu ve od 'K. vijeka i koju je obiljeavala me"unarodna robna ra$mjena i
me"unarodna cirkulacija kapitala, ali u ogranienim ra$mjerima. Cvjetska se ekonomija
mogla transformirati u globalnu ekonomiju tek krajem dvadesetog vijela $ahvaljujui novim
informatikim i telekomunikacijskim tehnologijama, koje su omoguile da se u poslovanju
nadi"u granice vremena i prostora. @inansijske transakcije vrijedne milijarde dolara mogu se
danas $ahvaljujui novoj informatikoj infrastrukturi, obaviti u jednoj sekundi irom itavog
itavog svijeta.
K
0ilievi,(esna& F!nternet ekonomija? , ,eograd, @akultet organi$acionih nauka, .00.,str.30.
N
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
:lobali$acija pro$vodnje u novoj informatikoj, globalnoj ekonomiji najee se
ostvaruje tako da se komponente nekog proi$voda i$ra"uju u vie podu$ea disper$iranih u
vie ra$nih $emalja, pove$anih u proi$vodne lance, odnosno mree. Taj se umreeni sistem
proi$vodnje $asniva na ra$nim oblicima saradnje i spora$uma i$me"u velikih transnacionalnih
korporacija, njihovih decentrali$iranih jedinica i mree malih i srednjih podu$ea. (ana je
odlika te transnacionalne proi$vodne mree nje$ina velika fleksibilnost u reprogramiranju
proi$vodnje i distribucije u skladu sa estim tehnolokim i trinim promjenama. 4 ta
tehnoloka, proi$vodna i trgovinska fleksibilnost mree $ahtijeva nove metode menadmenta.
C jedne strane, upravljaka je fleksibilnost potrebna da bi se svakoj proi$vodnoj jedinici
omoguilo br$o prilago"ivanje proi$vodnje promjenljivim $ahtjevima trita, a sa druge
strane, potrebno je osigurati visok nivo kvaliteta i preci$nosti da bi svi dijelovi proi$voda
i$ra"eni na ra$nim udaljenim lokacijama bili kompatibilni do najmanjih detalja specifikacija.
To je mogue postii $ahvaljujui mrenoj pove$anosti i novim informatikm i
kompjuterskim tehnologijama.
! pored br$e globali$acije trgovine, proi$vodnje, tehnologije i finansijskih tokova,
svjetska ekonomija jo uvijek daleko od toga da bude $aista globalna, odnosno u potpunosti
globali$ovana. 4 ra$log tome valja traiti ponajprije u postojanju nacionalnih drava Iili
save$a tih drava, kao npr. 9vropska unijaJ, koje svojom politikom i propisima utiu na
ekonomske procese, nastojei $atititi i promovisati interese svojih kompanija i svojih
gra"ana. ) tome se posebno istie japanska vlada koja svojim korporacijama prua
svakovrsnu podrku. 6o, ni uloga amerike, a ni evropskih vlada nije bitno drugaija u
promociji svojih nacionalnih ekonomskih interesa.
#akle, trend pokrenut informatikom tehnolokom revolucijom jest umreivanje svih
glavnih ekonomskih, drutvenih i kulturnih funkcija i procesa. 0rea je postala okosnicom
novog informatikoga drutva. 4 pojam mree u opem smislu definie se kao skup
me"usobno pove$anih vorita u kojima se sijeku niti mree. ) konkretnom smislu, npr.,
mreu svjetskih finansijskih tokova ine vorita kao to su banke, ber$e i druge velike
finansijske institucije. Ctrateku ulogu u funkcionisanju globalnog sistema mrea imaju t$v.
prekidai, tj. take koje pove$uju dvije ili vie mrea, na kojima se odluuje o tokovima
i$me"u pove$anih mrea, npr., o usmjerivanju finansijskih tokova. Mogika umreivanja, ne
samo da mijenja organi$aciju, metode i uinke ekonomskih, drutvenih i kulturnih procesa,
nego ona tei stvaranju drutvenog ure"enja viega reda, potencijalno superiornog u odnosu
na prijanja drutvena ure"enja. )mreivanje komunikacijskih sustava, finansijskih tokova i
proi$vodnih procesa odvija se u kontekstu kapitalistikih drutvenih odnosa, ali je taj oblik
kapitali$ma drugaiji od prijanjih njegovih oblika& prvo, kapitali$am je postao umreen i
globalan, drugo, on je preteno strukturiran oko mree finansijskih tokova. +vo drugo
obiljeje novog oblika kapitali$ma $nai da se kapital sve vie stvara, usmjeruje, ulae i
akumulira u sferi finansijskog kapitala, tj. kro$ finansijske tokove na globalnim finansijskim
tritima. @inansijski tokovi, odnosno finansijska sfera dominiraju t$v. realnom ekonomijom,
tj. sferom proi$vodnje i prometa roba i usluga. :lavne odluke i kljuni procesi doga"aju se
sada ne u realnoj, ve u finansijskoj sferi. %apital se i$ finansijske sfere ulae u sve to ga
moe dalje po mogunosti maksimalno oploditi& u industriju, poljoprivredu, promet, turi$am
promet, $abavu Ia i u pro$vodnju i distribuciju drogaJ. %apitalisti, odnosno glavni uesnici u
tom novom globalnom kapitali$mu, nisu vie u pravilu vlasnici sredstava $a proi$vodnju, to
su sada preteno menaderi velikih banaka, drugih vodeih finansijskih institucija i
multinacionalnih korporacija.
1
1nternet i ekonomija + do/+ informatike re&o(+cije
1
0esari, 0ilan& F!nformatika ekonomija i nje$in utjecaj na stvaranje informatike, mrene, globalne
ekonomije / anali$a 0anuela Gastellsa>,str.3'1.
2
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
!nternet kao tehnologija predstavlja integrisanu mreu servera, rutera,
telekomunikacione opreme i linija i kompjutera individualnih korisnika. !nternet je mrea,
tako"e i softver,kao i novi interaktivni masovni mediji koji dovodi do novog naina
ra$miljanja i do nove kulture. 5a$liiti tipovi specijali$ovanog softvera su neophodni da bi
omoguili da !nternet funkcionie i da bi se uspjeno odvijalo elektronsko poslovanje.
:lobali$acija i !nternet simboli$uju duh vremena na poetku novog milenijuma i
podra$umevaju posmatranje svijeta Fnovim oima?. !nternet kao Fmrea svih mrea?
predstavlja metaforu novog digitalnog doba. Ca ekonomskog aspekta je $naajno da je !ntenet
najbre rastui prodajni i marketinki kanal u istoriji i najefikasnije komunikaciono sredstvo
na svijetu. Promjene koje doivljavaju predu$ea svih veliina u uslovima !nternet ekonomije
se po vanosti porede sa promjenama koje su se deavale u vrijeme industrijske revolucije.
#ok je industrijsko doba krakterisala transformacija fi$ikih resursa, informaciona ekonomija
podra$umjeva da su dominantni resursi informacije i $nanje.
Cmatra se da e se uspijeh privrede .'. vijeka ba$irati na FB!?& informacijama,
idejama i inteligenciji. 6ov konkurentski pej$a podra$umjeva kvalitativne promjene u
upravljanju poslovanjem i u nainu kako predu$ea konkuriu. 9videntno je poveanje tranje
$a uslugama, kao i ekspan$ija elektronske trgovine preko !nterneta, koja predstavlja
afirmaciju novog trgovinskog obrasca. -ahvaljujui !nternetu dolo je do ruenja barijera
prostora i vremena, pri emu se smanjuje $naaj fi$ike lokacije predu$ea.
!nternet ekonomija predstavlja i$a$ov $a mnoge fundamentalne ideje o poslovanju i o
nainu njegovog organi$ovanja. !nternet tehnologije predstavljaju fundamentalni preokret u
sposobnosti pribavljanja, manipulisanja, uvanja i transferisanja informacija. 5a$mjena
informacija preko !nterneta i intraneta se sada moe posmatrati kao i$vor kreiranja vrijednosti,
$a ra$liku od ranijeg shvatanja da informacija iskljuivo predstavlja troak. ,itno je naglasiti
da je !nternet doveo do promene konfiguracije pojedinih djelatnosti, kao i balansa moi
i$me"u proi$vo"aa, posrednika i potroaa. %arakteristino je da kupac postaje Fkralj? nove
ekonomije. +n je $ahvaljujui !nternetu veoma dobro obavjeten o ponudama ra$nih
proi$vo"aa u$ niske trokove pretraivanja, to mu omoguava da br$o vri kompariranje i
da i$abere proi$vod onog kvaliteta, di$ajna i cijene koji njemu odgovara, ne$avisno od
lokacije. *avlja se nova vrsta posrednika - t$v. infoposrednici, koji pomau kupcima da $a njih
relevantne informacije pribave sa odre"enog sajta i da donesu odluku o kupovini
odgovarajueg proi$voda.
.(ektronsko pos(o&anje
!nternet i nove informacione tehnologije dovode do restrukturiranja trita na
globalnom nivou i pojedinih industrijskih i uslunih djelatnosti. +vo utie na redefinisanje
naina obavljanja poslovanja i predstavlja i$a$ov $a konvencionalno ekonomsko ra$miljanje.
9videntno je da su ranije ostalim velikim tehnologijama koje se odnose na elektricitet,
telefoniju, automobilsku industriju, bile potrebne decenije da bi dostigle kritinu masu, $a ta
je !nternetu trebalo svega nekoliko godina. Promjene ve$ane $a !nternet se odvijaju velikom
br$inom. #o daljeg ubr$anja stope promjena e doi tako to e se, pored personalnog
raunara i laptopa, ve$a sa !nternetom ostvarivati i preko televi$ora, mobilnih telefona i ostale
Finteligentne? opreme. !nternet je donio promjene ve$ane $a traOenje proi$voda i usluga od
strane kupaca, $a istraivanje trita i marketing, $a prilago"avanje proi$vodaPusluga
potroaima, $a metode odre"ivanja cijena, $a podrku donoenju odluka proi$vo"aa i
kupaca, $a nain obavljanja odre"enih poslovnih transakcija.
#anas moemo govoriti o novoj ;eb generaciji, koja komunicira, radi, kupuje i
$abavlja se koristei !nternet kao ba$ino sredstvo, to je stvorilo $naajne poslovne anse $a
'0
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
postojee firme i$ oblasti elektronskog poslovanja i $a nastanak mnogih novih !nternet
kompanija. 6a ovaj nain !nternet i digitalni mediji otvaraju nove puteve $a stvaranje
bogatstva. +kruenje predu$ea u uslovima nove ekonomije karakteriu nestabilnost,
turbulencija i diskontinuiteti. Poveava se $naaj inovacija i tehnologija koje omoguavaju
pove$anosti, poto su u osnovi on-line poslovanja komunikacije. To je ;eb ba$irano
okruenje koje u velikoj meri karakterie orijentacija predu$ea, njegovih kupaca,
snabdjevaa i konkurenata na elektronsko poslovanje. )slijed ;eb ba$iranog okruenja i
$nanja kao resursa, danas se sve vie govori o !nternet ekonomiji, ekonomiji ba$iranoj na
informacijama, elektronskoj ekonomiji, ekonomiji $nanja i ekonomiji mrea.
) ovom kontekstu je $naajno obratiti panju na Fnova pravila? koja su relevantna $a
poslovni uspjeh u novim uslovima&
-Predu$ea se fokusiraju na maksimi$aciju vrednosti poslovne mree.
- %onkurentsku prednost ostvaruju firme koje $naju kako da objedine decentrali$ovane
kontrolne take u mrei.
-Mjudska panja ostaje pravi i retki resurs, to je prije svega ve$ano $a posjeivanje sajta
predu$ea i $a komunikaciju preko emaila i e-foruma.
-@i$ika bli$ina se u on-line svijetu $amjenjuje viestrukim interakcijama u bilo koje vrijeme i
sa bilo koje take u prostoru.
-4firmie se princip obilja umesto principa rijetkosti u ve$i sa tehnolokim mogunostima
multiplikovanja elektronskih proi$voda u$ vrlo niske granine trokove.
-+stvarenje $akona rastuih prinosa je ve$ano $a karakteristike mree, pri emu je bolje biti
pove$an u veu mreu.
9lektronska trgovina se odnosi na prodaju ili kupovinu proi$voda i usluga preko
!nterneta. +moguava uspjean pristup novim tritima ili trinim segmentima i stvara velike
anse $a poveanje br$ine i efikasnosti prodaje. +vo je ostvarljivo $ahvaljujui $naajnom
porastu infrastrukture neophodne $a elektronsku trgovinu. 9videntne su ra$like u ekspan$iji
elektronske trgovine po sektorima i $emljama. 0e"utim i pored oiglednih potencijalnih
prednosti, kod nekih predu$ea ipak nije doo do oekivanih re$ultata u ra$voju e-trgovine.
Preko !nterneta je inten$ivna prodaja potronih dobara kao to su& knjige, asopisi, cvijee,
igrake, vina, neki prehrambeni proi$vodi,nakit, umetnike slike, mobilni telefoni, foto
aparati, satovi, kao i prodaja avionskih karata i turistikih aranmana. Tako"e se na ;ebu
uspjeno prodaju raunari i softver. %arakteristina je elektronska distribucija softvera, u$
pretplatu na nove ver$ije. 4ktuelno je i nalaenje osoblja on-line.
Qesto se elektronska trgovina odvija neposrednom komunikacijom i$me"u
proi$vo"aa i potroaa be$ posrednika putem direktne isporuke kupcima po porudbini koja
je i$vrena preko ;eb sajta ili elektronskom isporukom. Plaanje se vri digitalnim novcem,
ekovima, karticama. Tako"e se javljaju i novi posrednici-provajderi, kao i elektronski
brokeri. !nternet prua ni$ pogodnosti $a maloprodaju& nisu potrebne skupe nekretnine, niti
araniranje i$loga, neophodno je minimalno prodajno osoblje, postoji mogunost da se
prodaje kupcima na bilo kom geografskom podruju, omoguena je trenutna komunikacija,
pre$entira se interaktivni multimedijalni katalog koji moe da prui onoliko informacija
koliko kupac eli, veoma br$o se moe vriti prilago"avanje $a promjene u prodajnim
cijenama i u nivou $aliha, velika je mogunost adaptacije $ahtjevima kupaca. Ca druge strane,
javljaju se i odre"eni problemi prodaje preko !nterneta&
R mnogi potencijalni kupci jo uvijek ne koriste !nternet,
R mnogi nemaju br$e ve$e.
9-trgovina stvara nova trita i ekonomske aktivnosti, koje karakteriu br$i
informacioni tokovi i trina dinamika. 9lektronske mree obe$be"uju infrastrukturu $a
prikupljanje i distribuiranje informacija. +ne tako"e slue kao novi kanal $a reali$aciju
prodaje, promociju proi$voda i pruanje usluga. Pored toga, mree integriu informacije $a
''
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
upravljanje poslovnim aktivnostima na svim nivoima predu$ea i obe$be"uju nove
elektronske ve$e sa kupcima i partnerima i$ lanca snabdevanja. Cve vei broj aktivnosti koje
dodaju vrijednost u privredi se odvijaju u sajber prostoru kro$ globalno pove$ane elektronske
mree. !nternet je proirio prostore do kojih predu$ea doseu. 0enaderi mogu otkriti vei
broj poslovnih ansi $ahvaljujui pribavljanju mnogih dodatnih poslovnih informacija sa
!nterneta.
N
2ak(j+ak
) posljednjih trideset godina dogodile su se skokovite promjene u informatikoj
tehnologiji s dalekosenim posljedicama. +ve promjene su tako $naajne da se s pravom
mogu o$naiti kao nova tehnoloka revolucija epohalne vanosti. Ctvorena je nova tehnoloka
paradigma, koja je pokrenula korjenito prestrukturiranje drutvenog sistema i otpoela
oblikovanje novog modela civili$acije. 0. %astels tu novu epohu na$iva informatikom, jer u
njoj proi$vodnost, konkurentnost i opti napredak drutva $avise najvie od uinkovitosti
obrade, prenosa i koritenja informacija $asnovanih na $nanju.
N
(esna,0ilievi& F!nternet ekonomija? , ,eograd, @akultet organi$acionih nauka, .00.,str.BB.
'.
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
!nformacija postaje, dakle, okosnicom proi$vodnih i svih ostalih ekonomskih i
drutvenih procesa. #ok su u prijanjoj, industrijskoj epohi dinamika snaga ra$voja bili
novootkriveni i$vori energije koji su mnogostruko poveali i $amijenili ljudsku fi$iku snagu,
u novoj informatikoj epohi glavna proi$vodna snaga postaju $nanje i informacija. 6ovu
informatiku ekonomiju obiljeava prela$ i$ masovne proi$vodnje standardi$iranog proi$voda
na fleksibilnu proi$vodnju, koja je podlona estim promjenama asortimana, di$ajna i
kvalitete.
!nformatika tehnologija namee novi model organi$acije predu$ea sa mrenim
obrascem poslovanja, vea autonomija odluivanja na operativnom nivou i ua saradnja
menadmenta i radnika. 0reni obra$ac organi$acije postaje tipian ne samo $a unutranju
strukturu i funkcioniranje predu$ea, nego i $a odnose sa drugim predu$eima, pa i $a
globalnu ekonomiju. -ahvaljujui informatikoj tehnologiji bitno su poveane proi$vodnost,
konkurentnost i dinaminost predu$ea i sektora u kojima je uvedena. !stovremeno je
informatika tehnologija omoguila trenutnu i neposrednu komunikaciju i$me"u ekonomskih
aktera na bilo kojoj taki planete.
!nformati$acija proi$vodnje i poslovanja mijenja uslove i prirodu rada i $aposlenja.
#ola$i do poveanja udjela privremenog, povremenog i djelominog $aposlenja. 6ove
tehnologije $ahtijevaju vii stupanj obra$ovanja i kvalifikovanosti radnika, ali i njihovu veu
autonomiju u i$vravanju radnih $adataka #ok se kapital ubr$ano globali$uje, ujedinjuje i
koordinira u promociji i obrani svojih interesa, radna snaga se sve vie diferencira,
fragmentira i marginali$ira, gubei svoj kolektivni identitet i drutveni uticaj.
:lobali$acija tokova kapitala, roba i informacija i s tim pove$an transfer odluivanja o tim
globalnim procesima na me"unarodne institucije bitno smanjuju ulogu i funkcije nacionalnih
drava. +vdje se javlja jedan paradoks informatike ekonomije& dok s jedne strane,
globali$acija smanjuje mo odluivanja nacionalnih drava, sa druge strane konkurentnost i
napredak jedne $emlje i $atita i promocija njenih nacionalnih interesa $ahtijevaju aktivnu
ra$vojnu politiku.
Proces tran$icije u informatiku, globalnu ekonomiju utie ne samo na pogoranje
uslova ivota i rada najveega dijela radne snage, nego i sve be$nadeniji poloaj $emalja t$v.
treega svijeta. Te tendencije nisu, me"utim, logina ili nei$bjena posljedica informatike
revolucije. %astels smatra da je u$rok te polari$acije na sve bogatije i sve siromanije sukob
dvije filo$ofije& filo$ofije neogranienog, slobodnog trita, s jedne strane, i filo$ofije
moralnih i humanih vrijednosti, sa druge strane.
!ako je skepsa o skorim promjenama u odnosima bogatstva i moi prisutna, vjeruje se u
mogunost da se potencijali informatike revolucije iskoriste $a dobrobit svih i $a stvaranje
sigurnijeg i pravednijeg svijeta. 0. %astels s tim u ve$i smatra da bi ponajprije valjalo
uspostaviti opteprihvatljiv, univer$alni kodeks moralnih i kulturnih vrijednosti, a potom i
nadnacionalni, globalni sistem demokratskog nad$ora koji bi mogao su$biti kontradikcije i
tetne nuspojave informatikoga drutva na demokratski nain i u interesu veine.
Miteratura&
'. :idens, 9ntoni& FCociologija>, G!#, Podgorica, .00'.god.
.. 0esari,0ilan& F!nformatika ekonomija i nje$in utjecaj na stvaranje informatike, mrene,
globalne ekonomije / anali$a 0anuela Gastellsa>
B. Gastells,0anuel& F)spon umreenog drutva>
'B
EKONOMSKI FAKULTET
MAGISTARSKE STUDIJE
3. 0ilievi,(esna& F!nternet ekonomija? , ,eograd, @akultet organi$acionih nauka, .00..god.
H. :oran 0ilovanovi, 0ilan Citarski,0ilena Petrovi, 6enad :loevski, Cr"an ,arii, Tanja
0ilovanovi& 0rea u ra$voju>, ,eogradska otvorena kola,,eograd .00H.god.
K. http &PP <<< .scribd .com Pdoc P.0B10HH.P !6@+504T!G%4 - 9%+6+0!*4 - skripta -.
'3