Z.

Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 1 / 25

9. KENETLENME ve ANKRAJ

9.1. GENEL

ngerme donatsnn gerilmesiyle retilen ngerme kuvveti betona; n-ekmeli yap
elemanlarnda kenetlenme ile, ard-germeli yap ve yap elemanlarnda ise ankraj elemanlar
vastasyla mekanik olarak aktarlr.

zelde ard-ekmeli yaplarn, genelde n- ve ard-ekmeli yaplarn ankraj blgelerinde (ekil
9.1) klasik ubuk teorisinin i kuvvet gerilme bantlar, Saint-Venant prensibi uyarnca,
geerliliini kaybeder. Ankraj blgelerinin ankraj kesitinden itibaren derinlii, yaklak olarak
ngerilmeli beton eleman enkesitinin eilme derinliine eittir (ekil 9.2).

Ard-ekmeli yaplarn ngerilme
donatlarnn ankraj kesitleri;
zostatik yap elemanlarnda genelde
ubuk ularnda (ekil 9.1);
Srekli yaplarda ise, ihtiyaca gre
ubuk ularnda ya da mesnetler
dnda akln uygun bir kesitinde
(ekil 9.2 ve ekil 9.3);



ekil 9.1. Ard-ekimli basit ve konsol kirite ankraj




ekil 9.2. Basit
kirilerin
mesnetlerde ard-
germe ile
sreklilii
salanm yap
rnei ve
ankrajlar
(bindirmeli u ankraj); benzer ankrajlar silindir cidarl su depolarnda da grlr.


Ard-arda kmalarla (successive cantilever) ina edilen kprlerin prekast ya da
yerinde dkm dilimlerinin (segment, voussoir) ankrajlarnda (ekil 9.3);
Kalp ve iskelesi aklktan bir sonraki akla tanarak ina edilen srekli yaplarn
birleim derzlerindeki kablo eklemlerinde (couplings) (ekil 9.5)
vb birok durumda farkl yerlerde yer alabilirler


Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 2 / 25


ekil 9.3. Prekast dilimlerle ard-arda kmal bir kpr inaatnda bir orta ayak civarnda ve
bir aklk orta blgesinde st ve alt balklarda dzenlenen ankraj budaklar (bossages)


ekil 9.4. Yerinde dkm ve aklk- aklk ina edilen bir srekli yapda ankraj ve kablo
eklemleme (coupling) kesitleri (ematik)


ekil 9.5. Kpr / viyadk ayaklarnda kablo ve ankraj yerleimine rnekler



9.2. N-EKMEL ELEMANLARDA KENETLENME VE KENETLENME BOYU

9.2.1. n-ekmeli Elemanda Kenetlenme ve Kenetlenme Bileenleri

n-ekmeli beton elemann betonu yeterince mukavemet kazannca, kalptan tasarruf etmek
iin vakit geirilmeden aktarma ilemine geilir. Bunun iin; gergin durumdaki halatlar bal
bulunduklar kriko sistemi boaltlarak serbest braklr. Birden ok elemann ayn tezghta bir
defada retimi sz konusu ise, ki fabrikada retimde genelde byledir, aktarma annda kalp
zerindeki srklenmeleri en aza indirecek biimde ara derzlerde halat / tel kesim ve kriko
gevetme ilemleri planl bir ekilde yaplr. Pratikte; tellerin kesiminde elik makas, halatlar
kesiminde ise ounlukla oksijen kayna makinesi ile kesim yaplr. Kesimler, mmkn
olduunca kiri u-aln yznde knt donats knt brakmayacak biimde yaplr.
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 3 / 25
Kesimden sonra halat / tel ucunun birka milimetre beton iine kamas normaldir. Tel ve
halatlarn kesilen ular, kesimden hemen sonra, paslanmaya kar yapay reine boyalarla
boyanr.

Serbest kalan gergin ngerme donats halat ya da tel, ekilerek uzatlm bir yayn bo
kalnca ksalmas gibi, gerilmeden nceki boyuna dnmek eilimi ile ksalmak ister. Ancak,
kendisini evreleyen betonla arasnda oluan kenetlenme yznden birlikte bulunduu betonu
da ksalmaya zorlar ve bu nedenle beton eleman bir miktar ksalr. Buna bal olarak, halatta /
telde ngerme kayb oluur (bkz: Blm 7, ngerilme Kayplar, betonun elastik
ksalmasndan ileri gelen kayp).

Kenetlenmeyi douran nedenler ve kenetlenmenin balca bileenleri deiik kaynaklarda,
deiik arlklarda da olsa, yle saylmaktadr [ 1, 2, 4, 11, 12, 13, 15, 20, 23].
(a) Srtnme Kuvvetleri: Gergin donatnn ap boalm haline nazaran daha kktr; bir
baka deyimle, gergin halde iken betonla evrelenmi durumdaki donat serbest braklr
braklmaz bir bara ier (Poisson etkisi) ve kendini evreleyen betondan basn tepkisi
alr; dier taraftan eleman iine doru srklenmek eilimindedir. Bu nedenle evre
basnc x betonla donat arasndaki srtnme katsays kadar bir srtnme gerilmesi ile
tutulur. Kenetlenmenin bu bileeni, donat gerilmesinin en kk olduu eleman ucuna
yakn kesimlerde en yksektir ve eleman iine doru, artan donat gerilmesiyle birlikte
srtnme kuvveti bileeni de azalr. Buna dair yaplan deneylerin srtnme ile
kenetlenme arasnda belirgin bir iliki olduunu gsterdii ifade edilmektedir [4].
Betonun bzlme ekil deitirmelerinin de donat yzeyindeki basnc artrarak benzer
etki douraca aktr.
(b) Donat Yzeyi ile evreleyen Beton Arasnda Yapma (Adezyon): Donat yzeyi ile
beton arasnda belirli bir fiziko-kimyasal etkileimle bir yapma / tutma film tabakas
(adhesion) oluur.
(c) Mekanik Kenetlenme: Halat yzeyinin helisel kvrml geometrik kntlar ve
girintilerinin oluturduu mekanik kenetlenmenin, ngerme donatsnn
kenetlenmesindeki pay yksektir (ekil 9.6).





ekil 9.6. Mekanik
kenetlenme



9.2.2. Kenetlenme (Aderans) Deneyleri

Kenetlenme boylarnn deneylerle belirlenmesi tavsiye edilir. Deneylerin; kenetlenme
olaynn yapdaki yerine ve donatnn maruz kalaca zorlanma biimine bal olarak uygun
deney eleman ve yntemleri ile yaplmas gerekir. Literatrde yer alan balca kenetlenme
deneyi numune ve yntemleri ekil 9.7de zetlenmitir; deney numunelerinde donat
zerindeki minimum beton rt kalnl 50 mm olmaldr [ACI318M-05].



Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 4 / 25
ekil 9.7. Kenetlenme deneyleri ve ematik numune
biimleri: (a) ekip karma deneyi, (b) Kiri
ucunda ekip karma deneyi, (c) Eilme-
kenetlenme deneyi, (d)Eilme-bindirme eki boyu
deneyi [MP06]


9.2.3. ngerme Halatlarnda Kenetlenme Boyu

TS 3233de dorudan aktarma boyu verilmitir.
Aktarma boyu, halatn
se
f etkin (effective) gerilmesinin gerektirdii kenetlenme boyudur
[ACI 318M-05]. Kesitlerin eilme tama gc ya da kesme-eilme mukavemeti
tahkiklerinde,
se
f gerilmelerinin snrl-almasna izin verilmitir. Bu takdirde kenetlenme
boyunun eilme tama gcnn gerektirdii gerilme iin hesaplanmas ve kenetlenme boyu
iinde donat gerilmesinin deikenliinin dikkate alnmas uygun olur [ZP].

Kenetlenme boyu, normal arlkl betonlarla yaplan deneysel aratrmalara dayanlarak,
halatlar iin, deneysel veri yokluunda ve tasarmda kullanlmak zere, aadaki formlle
verilmitir [ACI318M-05, madde 12.9.1](ekil 9.8):

=
7 21
se ps
se
d
f f
f
l (9.2.1)
Formlde; birinci terim
se
f iin aktarma
boyunu, ikinci terim ise, gerilmenin
se
f den
itibaren
ps
f ye kadar artabilecek olan
ksmnn gerektirdii ek kenetlenme boyunu
gsterir. Parantez iindeki gerilmeler MPa
boyutunda alnacak ve bylece hesaplanan
parantez ii katsaylar boyutsuz kabul
edilecektir;
se
f halatn etkin gerilmesi,
ps
f
ise halatn kopma mukavemeti (TS 3233de
pu
f ) dur, halatn anma (nominal) apdr.

ekil 9.8. ACI 318M-05 tarafndan nerilen
halat kenetlenme / aktarma boyu (parantez ii
deerler boyutsuz katsay gibi
dnlecektir)


Bu neriye gre, aklayc olmas dncesiyle;
'
pd ps
f = eilme tama gc gerilmesi iin
Tablo 9.1 deki saysal rnekler verilmitir.

Tablo 9.1. Halat aktarma ve kenetlenme boylar iin ACI 318M-05 formlne gre saysal
rnekler
ps
f [MPa]
1860 1860 1720 1720
se
f [MPa]
1300 1200 1200 1100
ps pd
f =
'
[MPa]
1800 1540 1700 1380
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 5 / 25
Aktarma boyu (transfer length):
/
21
1

=
se
d
f
l
61.9 57.1 57.1 52.4
Ek kenetlenme boyu:
/
7
/
7
'
2

=
se ps se pd
d
f f f f
l
71.4 48.6 71.4 40.0
Kenetlenme boyu:
d
l /
133.3 105.7 131.4 141

9.2.4. TS 3233e Gre n-ekmeli Elemanlarda Aktarma Boyu [12]

n-ekmeli sistemlerde aktarma boyu, fabrika ve antiye koullarna gre deneysel yollarla
saptanmaldr.

Aktarma boyunu belirleyen nemli etkenlerin;
Betonun sktrlmas,
ngerme eliinin ap ve cinsi,
Betonun dayanm,
ngerme eliinin ekil deitirme zellikleri olduu gz nnde bulundurulmaldr.

Deneysel saptamalarn yaplmad durumlarda, Tablo 9.2de 30
cjk
f MPa iin verilen
ortalama deerler kullanlabilir.

Tablo 9.2. n-ekmeli Sistemde elik Aktarma Boyu
ngerme Donats Aktarma Boyu
Her eit ngerme tel ve ubuklar 120
Her eit ngerme toronlar (halat) 75
Gerektiinde ngerme ubuk, tel ve halatlarnn aderansn (kenetlenmesini) zmek iin,
halatlarn ve/veya tellerin yalanm ya da bu amaca uygun aderansa mani bir malzeme ile
sarlm olmas durumunda, aktarma boyu aderansn (kenetlenmenin) balad noktadan
llmelidir.

9.2.5. n-ekmeli Elemanlarn Ankraj Blgelerine Yerletirilecek Enine Betonarme
Donatlar [13], Bunlarn Minimum Miktar [20] ve Baz na Hususlar

n-ekmeli elemanlarn, elemann enkesit etkin eilme derinlii d olmak zere, d/4
uzunluundaki u blgelerine, toplam ngerilme kuvvetinin en az %4 ne mukavemet edecek
lde dey etriyeler yerletirilir; bu donatlarn hesabnda donat gerilmesi en ok 20 ksi
(yaklak 137 MPa) alnabilir [AASHTO]:
) 4 / /(
137
04 . 0
2 1
,
,
d mm
P
A
r
i
i se
d sw

=
= (9.2.2)

Burada; =
d sw
A
,
(d/4) derinlikteki u blgesine yerletirilecek toplam dey donat (bu
donat hibir zaman kesme-eilme donatsndan az olamaz), =
i se
P
,
sz konusu kesitteki i-
numaral donatnn aktarma boyu sonundaki etkin kuvveti olarak anlalmaldr (ZP).

Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 6 / 25
Yeri gelmiken; n-ekmeli kirilerde ngerme donatlarnn yer ald eleman yznn kar
yznde meydana gelmesi pek muhtemel beton ekme gerilmelerini (kenar-ekme
kuvvetleri) nlemek ya da beton ekme gerilmelerinin iddetini azaltmak amacyla kiri u
blgelerinde yaplan kenetlenmesiz (debonded) donat blgeleri nedeniyle, ankraj
blgesinin boyu yaylabilir. Buna mukabil beton elemana aktarlan tekil kuvvetlerin belirli
bir kesitteki toplam iddeti de bu suretle yaygnlaarak azalr. Bu durumda, ankraj blge
derinliini, kiri ucuna en uzak noktada kenetlenmesi balatlm donat kesitin itibaren
yaklak h ilavesi ile almak, buna karn (9.2.2) bantsnda r nin sz konusu kesitteki
aderans zlmemi / gergin durumdaki halat says alnmas uygun olur. Daha i kesitlerde
balatlan kenetlenmelerin getirecei srklenme etkilerine kar, bu blgelere boyuna donat
da yerletirmek gerekebilir. Boyuna donatnn miktarnn enine donatnn 1/3 nden az
alnmamas yeterli olur (Poisson etkisi) [ZP].

9.2.6. Kenetlenmesi zlecek Donat Miktarnda Kstlama

Elbette uygulama deneyimlerine ve aratrmalara dayanlarak, AASHTO ve PCI benzeri pek
ok standarda gre; kenetlenmesi zlm (debonded) ngerme halatlarnn, bir yatay
sradaki miktar sz konusu sradaki donatnn %40ndan, toplamda bir kesitteki
kenetlenmesi zlm donat miktar ise, toplam ngerme donatsnn %25inden ok
alnamaz. rnekse; alt balkta, her bir yatay srasnda " 6 . 0 8 olmak zere 3 sral ve toplam
" 6 . 0 24 ngerme halat bulunan bir n-ekmeli kiriin en u kesitinde kenetlenmesi
zlm toplam halat says 24/4=6 adetten ok olamaz; bunlarn 1., 2. ve 3. yatay
sralardaki dalm, srasyla, 2 , 2, 2 ya da 3,3,0 ya da 3, 2,1 olabilir; mesela 4, 2,0 olamaz
[ZP].

Kiri alt balnda (topuk), kiri ucundan itibaren en az d derinlikte bir blgeye ngerilme
donatlarn evreleyen betonarme donats kafesi yerletirilecektir; bunlarn d/4 boydaki
blgede yerletirilen miktar yukardaki ile ayn alnmaldr; devamnda ise, kesme-eilme
tahkiklerinin d/2 h/2 kesiti iin talep ettii etriye ap ve aral ile bu donat
tamamlanabilir (ZP).

Kutu kesitli kiriler halinde; enine donatlarn bacaklar, komu tablalarn iine ankraj boyu
kadar uzatlmaldr.

Grld gibi; n-ekmeli elemanlarn ankraj blgeleri, pratik nedenlerle, iletme limitlerine
gre tahkik edilir; bu suretle, bu kesitler, gme limit durumlarna gre nemli derecede
gvenli oluur. Ayrca; gerilmelerin ok deiik nedenlerden kaynaklanmasna bal olarak,
germe an, yap ya da yap elemannn maruz kalaca en elverisiz hal olmayabilir [20].
Kesme-eilme tahkiklerinin gerektirdii donatlar daha yksek olabilir [ZP].

Ayrca belirtilmemise; kiri ile benzer koullarda kr edilmi standart silindir numunelerle
yaplan basn deneyleriyle, beton mukavemetinin en az 4000 psi (yaklak 27.6 MPa) a
ulat gsterilmedike, ngerme kuvvetleri kirie aktarlamaz. ngerilmeli kazk halinde bu
snr 3500 psi (yaklak 24.1 MPa) dir [AASHTO).

Bernouilli-Navier hipotezinin geerli olmad ve ankraj genel ankraj / gei blgesi boyunca
yer alan enine gvde donatlar kesit alan, kesme kuvvetlerini karlamak iin yerletirilenler
dhil, dikkate alnan gei blgesi boyunca gvde yatay kesitinin %0,3 nden az olamaz [20].

Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 7 / 25
Sz konusu donatlar gei blgesi boyunca uygun bir ekilde datlmal ve tm kesit
yksekliince dzenlenmi olmaldr. zellikle, geni blgesi, balklar ieren ngerilmeli
kiriler (rnekse topuklu T-kesit) halinde, donatlarn balklara ankre edilmi olmasna itina
gsterilmelidir.

9.3. ARD-EKMEL ELEMANLARDA ANKRAJ ve ANKRAJ BLGELER

9.3.1. Tanmlar ve Dier Genel Hususlar

Ankraj ve ankraj blgelerinin tasarm; geometrisinin oluturulmas, gerekli tahkiklerinin
yaplmas ve donat dzenlenmesi, ilgili yaynlarda ve zellikle tasarm standartlarnda,
konunun nemine binaen, olduka hacimli ve ayrntl yer alan konulardandr. Yaklamlarda
baz paralellikler olsa da, ilgili standart ve ynetmeliklerin bu balamdaki yaklamlarnda
nemli farkllklar da bulunabilmektedir. Bu konuyu en ayrntl biimde ileyen ve hkmler
vazeden iki farkl yaklam Amerikan (AASHTO ve ACI 318) ve Bat Avrupa (Fransz
(BPEL) , Eurocodes 2) standartlardr. Amerikan kaynakl yaklamn baz tanmlar ekil
9.9da, Avrupa yaklamnn baz genel tanmlar ise ekil 9.10da zetlenmitir.
ekil 9.9. Ard-ekmeli beton elemanlarda ankraj blgeleri (Amerikan kaynakl yaklam) [15]

Her iki yaklamda da, deyim yerinde ise; bir yakn ankraj blgesi ve bir genel ankraj
blgesi tanm vardr. Genel ankraj blgesinin boyutlar olduka paralel iken, ankrajn
hemen yakn evresinin incelenmesinde, deneysel inceleme tavsiyesi dnda, farkl teorik-
amprik yaklamlar grlmektedir. Avrupa yaklamnda; d=2[min(c;c
*
;birbirini izleyen
ankraj eksenleri ara mesafesinin yar boyu)] olarak tanmlanmak zere, ankraj noktasndan
geirilen ubuk eksenine paralel eksene gre simetrik alnan, eleman kalnl t olmak zere,
(d . d . t ) boyutlu prizmatik hacim iinde gerilme dalmnn yaklak simetrik olarak
gerekletii varsaym yaplr. Simetrik tekil ankraj halinde (ekil 9.10a) bu prizma genel
ankraj blgesinin tamamdr. Her iki yaklam da; gerek yakn ankraj, gerekse genel
ankraj blgesinde klasik ubuk teorisinin Bernoulli-Navier hipotezinin, yani ekil
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 8 / 25
deitirmeden sonra dzlem kesitlerin dzlem kalmas (ekil deitirmelerin ubuk
yksekliince dorusal kalmas) varsaymnn geerli olmadn vurgular ve bu blgelerde
meydana gelmesi kanlmaz olan boyutlu gerilme yaylnn getirecei beton ekme
gerilmelerinin, yine boyutlu olarak, enine ve boyuna yerletirilecek donatlarla
dengelenmesini ngrr.

Burada, konunun bundan sonraki anlatmnn daha ok, TS 3233 (1979) standardna da
uygun dt grlerek, AASHTO yaklam ile srdrlmesi tercih edilmitir.


ekil 9.10. Eksenel ve eksantrik oturan tekil kablo ankraj hallerinde beton elemanda gerilme
yayl (boyal alanlar ekme gerilmeleri alanlardr) (Fransz yaklam)[20]











ekil 9.11. Ard-ekmeli yap ankraj rnekleri


Bununla beraber, ayrntya girmeden nce, unu hususu vurgulamakta yarar vardr: Dnyada
ve lkemizde ngerilmeli beton yap balamnda uygulanan pek ok yntem ve buna bal
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 9 / 25
olarak, esaslar paralel olsa da, malzemesi, biim ve kapasiteleri farkl ok sayda patent
ankraj elemanlar kullanlmaktadr. Patent olmalarnn gerei olarak; ankraj elemanlarnn
uygulamayla ilgili pek ok yn; boyutlar, yerletirme biimleri, aktarma / germe annda
gerekli beton mukavemeti, minimum ankraj aralklar, ankraj kenar mesafeleri, yakn ankraj
blgesinde kullanlacak enine / sarg donatlar, kullanlacak krikolarn kapasitesi ve tipleri
gibi pek ok parametre resmi sirklerlerinde ve kataloglarnda belirlidir. Ankraj blgelerinin
dzenlenmesinde, kullanlacak patent ankraj elemanlarnn katalog ya da remi uygulama
sirklerlerindeki bu bilgilere mutlaka uyulmal, daha dorusu katalog bilgilerine minimum
deerler olarak baklmaldr [ZP].

9.3.2. Ankraj Blgesinin Geometrisi

Geometrik olarak ankraj blgesi; germe birimince uygulanan tekil ngerme kuvvetinin yanal
olarak yaylarak, kesitte dorusal dal hale gelinceye kadar kat ettii blge olarak anlalr..

Elemanlarn ya da prekast dilimlerin ucunda yer alan ankraj blgesi enine boyutlar; elemann
bu noktadaki enkesitinin genilii ve derinliine eit alnabilir. Ankraj blgesinin boyuna
(ngerme donatsna paralel) derinlii, kesitin byk enine boyutundan kk deildir; ancak,
bu boyutun 1.5 katndan daha byk alnmasna da gerek yoktur.

Elemanlarn ara blgelerindeki ankrajlarnn boyuna dorultudaki boyutlarnn, yukardaki u-
ankraj blgesi derinliinden farkl taraf; ankraj blgesinin arka tarafnda (ekil 9.9d) 1.0 h,
n tarafnda ise 1.0h 1.5 h alnabilmesidir [Avrupa yaklamnda ara ankraj blgesinin
ankraj n ve arkas mesafeleri genelde ayndr (ekil 9.10c)].

oklu deme ankrajlar halinde ankraj blgesi uzunluu ve genilii ise, ankraj (kablo)
eksenleri arasndaki mesafeye eit alnabilir. Ankraj blgesinin kalnl deme kalnldr.

Tasarm amal olarak ankraj blgeleri iki alt blgede incelenir: yerel ankraj blgesi (locale
zone) ve genel ankraj blgesi (general zone (ekil 9.9).

(a) Genel Blge
Genel blgenin geometrik snrlar yukarda tanmland gibidir ve yerel blgeyi de iine alr
(ekil 9.9a).

(b) Yerel Blge

Ankraj elemannn hemen nndeki enine donat ile sargl dikdrtgen (ya da dairesel veya
oval ankrajlar iin edeer dikdrtgen) beton prizma blgesidir. Yerel blgenin boyutlar
ankraj elemannn biimine olduka baldr; bu balamda yeterli bilgi daha aada
verilmitir.

Uygulamada; genel ankraj blgesi uygulama izimlerinin tasarm ve kabulnden, ayrca;
kablo ve ankraj elemanlarnn yerlerinin belirlenmesinden, ankraj genel blgesinin
donatlarndan ve germe ilemlerinin dzenlenmesinden sorumlu, konusunda uzmanlam bir
kayt mhendisi (record engineer).atanr. Kayt mhendisi, iin nemine binaen, ayrca, yerel
blgenin tasarmndan ve ankraj elemanlarnn kabulnden de sorumlu tutulur.

Varsa, zel ankraj elemanlarnn kabul deneyleri ve etkinlik deneyleri kayt mhendisince
kabul grm bamsz deney laboratuarlarnca yaplr. Uygulamada, ankraj eleman
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 10 / 25
salaycs; kabul ve etkinlik deneyleri kaytlarnn kayt mhendisine ve kontrol mhendisine
temininden de sorumludur; bu kaytlar ikincil ve sarg (fret) donatlarn, minim kenar
mesafesini, minimin ankraj aralklarn, germe annda gerekli minimum beton mukavemetini
vb bilgileri ierir.

9.3.3. Genel Ankraj Blgesinin Tasarm

9.3.3.1. Tasarm Yntemleri

Gnmzde; genel ankraj blgesinin tasarmnda kullanlabilecek balca tr yntem
unlardr:

(1) Kafes Kiri (Strut-and-Tie) ve benzeri plastik ekil deitirmeler yapm, bir baka
anlatmla atlad kabul edilen, ankraj blgesinin plastik denge analizine dayanan
yaklak yntemler;
(2) Elastik gerilme analizi ve plastik gerilme analizi (sonlu eleman analizi veya edeeri)
yntemler;
(3) Basn ve ekme kuvvetlerinin tahminine dayanan, doruluu deneysel almalarla
kantlanm ve ilgili literatrde genel kabul grm amprik, yar amprik yaklak
yntemler.

Gnmzde sonlu eleman trlerinin ve analizlerinin olduka gelimi olduu da dikkate
alnarak, bu balamda uzmanlam kurum ve kurululardan yararlanlmas uygun olur.

Tasarm yntemi ne olursa olsun, aada paragraf 9.3.3.4 de belirtilen genel hususlar mutlaka
salanmaldr.

9.3.3.2. Malzeme Mukavemetleri

Aderansl ngerilme donatnn ekme mukavemeti f
pd
(AASHTO: anma ekme mukavemeti,
f
y
=ngerme donats akma mukavemeti) ile, ngerilmesiz donatnnki ise f
yd
( AASHTO:
f
sy
=akma mukavemeti) ile snrl tutulmaldr. Aderansz ngerilme donatsnn ekme
mukavemeti ise f
se
+100 MPa ile snrldr.

Genel ankraj blgesinde; beton basn gerilmesi f
cjd
(AASHTO: ) 7 . 0
'
cj
f deerini amamaldr;
f
cjd
j-gn yata betonun hesap dayanmdr. Denge hesaplarnda betonun ekme mukavemeti ihmal
edilir. Aktarma yandaki beton basn mukavemetinin, ngerilmeli beton elemann proje beton
mukavemetinin %75inden ve 30 MPAdan daha dk alnmamas yaygn uygulamadr (TS 3233 de
aka olmasa da zmnen bunu tavsiye eder); AASHTOda bu sonuncusu 4000 psi (yaklak 27.6
MPa) dir.

9.3.3.3. zel Ankraj Elemanlar Kullanlmas

zel ankraj elemanlarnn kullanlabilmesi iin; ankraj eleman ile ilgili resmi makamlarca
kabul edilmi bir uygulama sirkleri (kararname) yoksa, bu balamdaki uluslararas
uygulamalara itibar etmekte fayda vardr [ZP].




Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 11 / 25
9.3.3.4. Genel Tasarm lkeleri

Ankraj blgelerinin performansnn tatminkr olmas, her eyden nce kaliteli detaylandrma
ve iilik ister. Ankraj blgesinin boyut ve detaylar, donatnn bklmesi, donatnn retimi
ve yerletirilmesi, agrega boyutu, betonun retimi ve yerletirilmesi gibi hususlarda
toleranslarn altna dlmemelidir.

Ankraj taban levhas altnda kalacak betondaki basn gerilmeleri snrlandrlmaldr (bkz:
paragraf 9.3.7.2).

Ayrca; ankrajn betona yaslanma yznden aadakilerden kk olana eit mesafede,
ankraj plakas nndeki betonun basn gerilmesi kontrol edilir ve snrlandrlr:

(1) Yerel sarg donatsnn uzak u derinlii,
(2) Ankraj elemannn en kk yanal boyutu.

Bu basn gerilmeleri, paragraf 9.3.4 de aklanan kafes kiri modelinden, paragraf 9.3.5 de
aklanan elastik ya da elastik-plastik gerilme analizinden, ya da paragraf 9.3.6 da esaslar
verilen yaklak yntemlerden hareketle belirlenebilir. Bu basn gerilmeleri
cjd
f (AASHTO:
'
cj
f ) deerini amamaldr.

Ankraj blgesi iinde ya da nnde ayrm yaplmakszn, geometri ve yklemenin
sreksizlik gsterdii noktalarda da bu basn gerilmeleri kontrol edilmelidir.

Yarma-ekme kuvveti; ankraj elemannn nnde ankraj blgesinde etkiyen ekme
gerilmelerinin dey dorultudaki bileenidir (ekil 9.14). Yarma-ekme kuvvetinin
bykl
burst
T ve ykleme yznden uzakl,
burst
d , paragraf 9.3.4 deki kafes kiri modeli
kullanlarak, paragraf 9.3.5 deki elastik ve/veya elastik-plastik gerilme analizine, ya da
madde 9.3.6 daki yaklak ynteme gre belirlenebilir. Yarma-ekme kuvvetini karlamak
zere yerletirilecek donatnn enkesitinin belirlenmesinde boyutlu davran dikkate
alnmaldr.

Yarma ekme kuvvetlerine kar mukavemet;
yd s
f A ve/veya
pd s
f A
*
(AASHTO:
sy s
f A
ve/veya
* *
y s
f A ) ngerilmesiz ya da ngerilmeli sarg ya da halka eklinde etriye ya da ular
iyi ankre edilmi enine etriye donats ile salanmaldr. Burada;
s
A ngerilmesiz donat
miktarn,
*
s
A ngerilmeli donat miktarn, TS3233e gre:
yd
f ngerilmesiz donatnn hesap
mukavemetini,
pd
f ngerilmeli donatnn hesap mukavemetini; AASHTOya gre: global
mukavemet azaltma arpann (global reduction factor)(ankar blgesi hesaplarnda 0.85),
sy
f
ngerilmesiz donatnn akma mukavemetini,
*
y
f ngerilmeli donatnn akma mukavemetini
gsterir.

Yarma-ekme donatsnn dzenlenmesiyle ilgili olarak, u hususlara dikkat etmekte fayda
vardr:

(1) Yarma ekme donats; elemann tm geniliince dzenlenmeli ve yan yzlere
gerekli beton rt kalnlnn izin verdii lde yaklatrlm olmaldr;
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 12 / 25
(2) Yarma ekme donats, ykl yzeyin nnde kablonun iki tarafnda dzgnce ve
burst
d 5 . 2 deerini, ancak hibir zaman 5 . 1 kere kesitin dikkate alnan dzlemdeki
yanal boyutunu gemeyecek derinlikte blgeye datlmaldr. Datlm yarma-
ekme donatsnn arlk merkezi
burst
d ile akmaldr.
(3) Yarma-ekme donatsn aralklar 24 kere donat ap ve 300 mm yi amamaldr.

Kenar-ekme kuvvetleri; ankraj blgesinde aktarma yzeyinin kenarlarna yakn ve
elemann enine ve boyuna kenarlarna paralel etkiyen ekme kuvvetlerinin genel addr (ekil
9.9a,b, ve ekil 9.10c). Aktarma yzeyi ankraj elemanlarnca yklenen yzeydir.
Uygulamada; aktarma yzeyine paralel ve yzeye yakn blge boyunca oluan ekme
kuvvetleri ekme-koparma kuvvetleri (spalling forces), boyuna kenarlar boyunca oluan
ekme kuvvetleri ise boyuna kenar - ekme kuvvetleri diye adlandrld da olur.

ekme-kopama kuvvetleri; eksenel ve ok sayda ankraj eleman ile ykl ankraj
blgelerinin ankraj eksenlerine dik dorultuda kuvvetleridir. Boyuna kenar-ekme
kuvvetleri ise ankraj blgesine d merkez ykl ankraj kuvvetlerinin bilekesinin neden
olduu ekme kuvvetleridir; bileke ngerme kuvveti d merkezlii byk olduu lde
kenar-ekme kuvvetleri de byk olur; uygulamada, ankraj blgelerinde kenar-ekme
kuvvetlerine mani olmak ya da bunlar kltmek iin, eksantriklii ve/veya bu kesitlerdeki
ngerme kuvvetini kltmek rnekse n-ekmeli halatlarda kenetlenme zlmesi /
debonding- sk bavurulan yollardandr; ard-ekmeli yaplarda kontroll ankraj oturmas
temin etmek de, ngerilme kayplarndan hatrlanaca zere, bu amaca hizmet eder). Kenar-
ekme kuvvetleri elastik ve/veya elastik-plastik gerilme analizi, kafes ubuk modeli ya da
paragraf 9.3.6 daki yaklak yntemlerle belirlenebilir.

Hibir durumda ekme-koparma kuvveti, yk katsaylar ile arplm toplam kablo
kuvvetinin %2 sinden az alnmamaldr.

Genelde kenar-ekme (ekme-koparma ve boyuna kenar ekme) kuvvetlerine kar
mukavemet
yd s
f A ve/veya
pd s
f A
*
(AASHTO:
sy s
f A ve/veya
* *
y s
f A ) ngerilmesiz ya da
ngerilmeli donat ile salanan mukavemet olmak zere, enine ve boyuna kenarlara yakn
yerletirilmi donatlarla salanr. Kenar-ekme kuvvetlerine kar kullanlan ekme donatlar
aadaki hususlar salamaldr:

(1) Minimum ekme-koparma (spalling) donats ile salanan mukavemet, yukarda
deeri yk katsaylar ile arplm kablo kuvvetinin %02si olarak verilenden kk
olmamal ve elemann tm geniliince yaylm / uzatlm olmaldr.
(2) oklu ankraj ekme-koparma donats tm ankraj elemanlarn birbirine etkin bir
biimde balamaldr.
(3) D merkez etkiyen ankraj elemanlar halinde boyuna kenar - ekme donatlar ve
ekme-koparma donatlar srekli olmaldr.
(4) Donat; ankraj blgesinin tm ekme yz boyunca yzeyde yaylm ve d merkez
ankraj elemanlarnn daha yakn bulunduu kenara doru uzatlm olmaldr.

9.3.3.5. Ara Ankrajlar

Uygulamada; yar-prekast bina tr srekli yaplarda (rnekse, Ala-Sawa ve benzeri
uygulamalar), iskelesiz ina edilmi baz yaplarda (successive cantilever construction / ard-
arda kmalarla inaat), prekast kirilerle ina edilen kprlerin apo kablolarla yerinde statik
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 13 / 25
olarak da srekli hale getirildii kpr / viyadk
tr yaplarda, aklk-aklk ina edilen srekli
yaplarn inaat derzlerinde (eklemleme,
cuopling) (ekil 9.4 ve ekil 9.12), kimi kere
mevcut yaplarn glendirilmesinde kullanlan
d kablo uygulamalarnda karlalan bir
ankraj trdr.

ekil 9.12. Eklemleme (coupling)

Ara ankrajlar; ngerilmeli elemanlarn, yap arlklar ve trafik ykleri gibi dier yklerin
nemli zorlamalara neden olduu kesitlerden olabildiince uzak kesitlerinde yaplmaldr;
bunun iin uygun kesitler, yap analizinde genelde sfr moment kesitleri denilen ve plak
akln yaklak L/4 L/5 leri civarnda yer alan kesitlerdir. Hatrlanabilecei gibi; gerber
mafsallar da bu kesitler civarnda oluturulur (Gerber kirileri; i kuvvet yayllar srekli
kirilerde olduuna yakn izostatik ve geometrik olarak yaklak srekli kirilerdir).

Uygulamada ara ankrajlar iin, sklkla, gvdeden ya da tablalardan, kutu kesitli elemanlarda
i hacme doru budaklar (ksa konsol, bossage) yaplarak ankraj noktas oluturulur (ekil
9.3). Bu gibi durumlarda, tasarmda ankraj buda civarnda oluacak eilme ve kesme
etkilerinin tasarmda dikkate alnmalar gerekir.

Bir orta ankrajda; yk arpan ile arplmam kablo kuvvetinin en az %25 i karlayacak
aderansl donat ile, ankraj arkasndaki betona aktarlmas salanmaldr. Bu aderansl donat
gerilmesi
y
f 6 . 0 ve 250 MPa ile snrldr. Eer ankraj arkasnda dier yklerden ileri gelen
gerilmeler srekli basn kalyorsa, arkaya balama (tie back) donatsnn miktar aadaki
bant ile azaltlabilir [13]:
cb cb s ia
A f P T = 25 . 0 (9.3.1)
Bu bantda;
=
ia
T Ara bir ankrajn arkaya balama ekme kuvveti;
=
s
P Yk katsaylar ile arplmam maksimum ankraj germe kuvveti;
=
cb
f Ankrajn arkasndaki blgede basn gerilmesi;
=
cb
A Ankraj plakas ya da hcresinin yanal kesiti alandr.

Arkaya balama donats; ankraj aksndan itibaren yaslanma plakas genilii kadar blgeye
datlmaldr. Bu donat, plaka kalnl kadar mesafede akma gerilmesine ulaacak lde
uzatlarak kiri iine ankre edilmeli ve bu donatnn arlk merkezi kablo ekseni ile
akmaldr.

Ankraj hcresi ve dilerinin srtnme kesmesini, ksa konsol etkisini, yarma-ekme
kuvvetlerini ve kablo eriliinin neden olduu saptrma gerilmelerini karlamak iin de
donat yerletirilmeli ve bu donatlar uygun bir biimde dzenlenmelidir. Donat aralklar
hcre dilerinin genilii, hcre ykseklii ve 150 mm den kk olanndan daha byk
alnmaldr.

Kablo kuvvetinin dmerkez etkisinin hcre dilerinde neden olabilecei yerel eilmeyi
karlayacak ve dilerde kablo eriliinden ileri gelecek yanal kuvvetleri karlayacak donat
da salanmaldr.
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 14 / 25

9.3.3.5. Enlemeler

Enlemelere ankrajlanan kablolar halinde; enlemede oluacak beton basn gerilmeleri
snrlandrlmaldr. Ayrca, basn gerilmeleri, kuvvetlerin enlemelerden kiri gvde ve
tablalarna getii kesitlerde de tahkik edilmelidir.

Ankraj enlemesinin kiri gvde ve tablalarna aktard kuvvetleri karlamak iin ngrlen
donatnn miktar; paragraf 9.3.4 veya paragraf 9.3.5 de verilen genel yntemlerle
belirlenebilir.

9.3.3.7. oklu Deme Ankrajlar

Demenin kalnl dorultusundaki yarma-ekme kuvvetini karlamak zere, yukarda bu
balamda ngrlen yarma-ekme donatsnn dzenlenmesi gereklidir. Bu donatlarn
miktarnn hesab ve dzenlenmesinde, kullanlan donatnn enine dorultudaki bacaklarnn
says dikkate alnmaldr. Bu ekilde salanacak donatnn miktar; deme kalnlnn yars
uzaklkta dzenlenmi olarak, ankraj eleman bana 2 10 dan az olamaz.

Deme dzleminde ve kablo eksenlerine dik dorultuda ankrajlar arasndaki
1
T kenar -
ekme kuvvetini (Denk. (9.3.2)) ve ankrajlarn nndeki
2
T yarma-ekme kuvvetini
(Denk.(9.3.3)) karlamak zere donat salanmaldr. Kenar-ekme donatlar hemen
ankrajlarn nne yerletirilmeli ve bu donatlar yan yana ankrajlar etkin bir biimde
birbirine balamaldr. Yarma-ekme donatlar ankraj blgesi geniliince datlmaldr.

=
s
a
P T
u
1 10 . 0
1
(9.3.2)

=
s
a
P T
u
1 20 . 0
2
(9.3.3)
Bu bantlarda;
=
1
T Kenar-ekme kuvveti;
=
2
T Yarma-ekme kuvveti;
=
u
P Tek bir ankrajdaki yk katsaylar ile arplm kablo yk;
= a Ankraj plakas genilii;
= s Ankrajlarn araldr.

Aral ve kenar mesafesi iki kere ankraj plakas genilii veya bir deme kalnl
deerlerinden kk olanndan kk ankraj halinde; kenar-ekme donats miktar yk
katsaylar ile arplm kablo yknn en az %25 ine mukavemet edecek lde olmaldr.
Bu donatlar tercihen sa tokas biiminde ve ankrajlarn nnde bir deme kalnl kadar
blgede yayl olarak dzenlenmelidir. Donat bacaklar deme kenarndan balayp bitiik
ankraj kat ederek plak kalnlnn be kat + donat ankraj boyu uzunluktan az
olmamaldr.






Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 15 / 25
9.3.4. Kafes Kiri Modelinin Ankraj Blgelerine Uygulanmas (ekil 9.13, ekil 9.14)

9.3.4.1 Genel

Ankraj blgesindeki kuvvet akmlar, yaklak olarak, dmlerde birbirleri ile birleen bir
seri dorusal basn ubuklar (struts) ve dorusal ekme ubuklar (ties) ile (kafes kiri)
temsil edilebilir. ubuk kuvvetlerinden basn olanlar beton basn ubuklar ile ve ekme
kuvvetleri ngerilmesiz veya ngerilmeli donat ile tatlr.

Seilen ubuk kafes modeli; ankrajlardan balayp ankraj blgesinin snrna uzanan yk
yrngeleri ngrr. Ankraj blgesine etkiyen dier kuvvetler kafes kiri modelinin reaksiyon
kuvvetleri gibidir; kablo saptrma kuvvetleri ve d ykler modelde aynen dikkate alnmaldr.
Ankraj blgesinin u kesitindeki kuvvetler eksenel kafes sistemi eilme analizinden elde
edilebilir.

9.3.4.2. Dmler

Bu modelde; yerel blgeler sistemin dmleridir. Basn ubuklarndaki beton gerilmeleri
belirli llerde snrlanr ve ekme ubuklarnda akma gerilmeleri almaz ise, bu yaklamn
yeterince gvenlik salad grlmtr.

9.3.4.3. Basn ubuklar

Genel ankraj blgesi iin etkin beton basn gerilmesi genelde
cjd
f (AASHTOya gre
'
7 . 0
ci
f )
ile snrlandrlmaldr. Bununla beraber; dier tasarm yklerinin de dikkate alnarak
yaplacak son limit durum hesaplarnda, bu gerilme
cjk
f 6 . 0 deerini amamaldr.

Bu modelde; ankraj blgelerinde basn ubuklar iin kritik kesit yerel ankraj blgesinde yer
alr ve yerel blge dm ile kesiir. Eer zel ankraj elamanlar kullanlyorsa, basn
ubuklarnn kritik kesiti olarak; kablolarn aksnn, yerel sarg donats derinlii ile ankraj
elemannn geniliinin kk olan kadar uzantsndaki kesit olarak alnabilir.

Eleman kalnlnn ankraj eleman geniliine oran ten byk olmayan incelikte
elemanlarda, basn ubuunun kalnlk ynndeki boyutu; basn ubuunun kalnl
ankrajn enine kalnlndan kesit kalnl kadar bir mesafede kesit kalnlna kacak
biimde deiken kabul edilebilir.

Bu yaklamda basn gerilmeleri; basn ubuklarnn aksna paralel ve basn ubuklarnn
enkesitinde dzgn yayl kabul edilebilir.

9.3.4.4 ekme ubuklar

Kafes kiri modelinde ekme ubuklarnn
kuvvetlerinin tmyle ngerilmesiz veya ngerilmeli
donatlarla tand farz edilir. Bu yaklamda
betonun ekme mukavemeti ihmal edilir.

ekil 9.13. Kafes-kiri (strut-and-tie)
modeli rnei
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 16 / 25
ekil 9.14. Deiik u ankraj durumlarnda kafes kiri benzeimi modelleri [11]

9.3.5. Elastik ve/veya Elastik-Plastik Gerilme Analizi

Ankraj blgelerinin analizinde ve tasarmnda malzemenin elastik zellikleri, kabul grm
bir plastik malzeme modeline gre plastik zellikleri, denge ve ekil deitirmelerin
uygunluu kavramlar geerli kabul edilebilir. Bu amala malzemenin zelliklerine uygun
sonlu eleman modellerinin gelitirildii ve baar ile kullanlabildii bilinmektedir.

Eer ankraj elemanlar arkasnda basn gerilmeleri dorusal elastik gerilme analizi ile
belirlenirse, ankraj elemannn ankraj plakas alannda hesaplanan yayl gerilmelerin
ortalamas maksimum basn gerilmesi kabul edilebilir [13].

Bu yaklamda; yarma-ekme kuvvetinin yeri ve bykl, kablo yrngesi boyunca ilgili
yarma ekme gerilmelerinin integrali yaplarak bulunabilir.


9.3.6. Yaklak Yntemler

9.3.6.1. Yntemlerin Uygulanabilme Snrlar

Daha hassas hesaplarn yokluunda; ankraj elemannn arkasndaki beton basn gerilmeleri,
yarma-ekme kuvvetinin yeri ve bykl ve kenar-ekme kuvvetleri, deneysel ve amprik
olarak gelitirilmi (9.3.4) ila (9.3.7) denklemleri kullanlarak tahmin edilebilir. Bu
denklemler aadaki kabullere dayanr:

(1) Elemanlar dikdrtgen enkesitlidir ve uzunluklar en az enkesit genilii kadardr.
(2) Elemanlar ankraj blgesi iinde ve devamnda sreksizlikler iermez.
(3) Elemann ana dzleminde ankraj blgesinin minimum kenar mesafesi, ankraj
elemannn mukabil yanal boyutunun 1.5 katdr: 1.5a.
(4) Yalnz bir veya birbirine yakn bir grup ankraj eleman ankraj blgesinde yer alr.
Dikkate alnan dorultuda ankraj elemanlar aralklar ankraj eleman geniliinin 1.5
katn gemiyorsa, ankraj elemanlar yakn yerleimli saylabilir: s 1.5a.
(5) Kablo ekseninin, eleman eksenine gre eim as 20
o
den daha byk deildir, yatay
dzlemde kablo ekseneldir ya da kesit arlk ekseni ankraj kuvveti dorultusu
arasndaki a 5
o
ve daha kktr.
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 17 / 25
9.3.6.2. Basn Gerilmeleri

Ankraj elemanlar iin; paragraf 9.3.7.2 nin koullarnn salad durumlarda beton basn
gerilmelerinin denetimi gerekmez.

zel ankraj elemanlarnn arkasnda, genel ankraj blgesi ve yerel ankraj blgesi ara
kesitindeki beton basn gerilmeleri (9.3.4) ve (9.3.5) denklemleriyle ve yaklak olarak
tahmin edilebilir:

+
=
t b
A
P
f
eff
c
b
u
ca
1 1
1
1 6 . 0
l
(9.3.4)

+ =
n
a
s
eff
15
3 . 0 2 1
eff
a s 2 < iin (9.3.5)
1 =
eff
a s 2 iin (9.3.5a)

Eer bir grubun ankraj elemanlar her iki dorultuda yakn yerleimli ise, (9.3.5) denklemleri
kullanlarak katsays her iki dorultu iin de ayr ayr hesaplanmal ve dikkate alnmaldr.

Bu denklemlerde;
=
ca
f Ankraj elemannn arkasnda beton basn gerilmesi;
= Yakn yerletirilmi ankraj elemanlar iin bir dzeltme katsays;
=
b
A Paragraf 9.3.6.3 de aklanan etkin yaslanma alan;
=
eff
a Etkin yaslanma alannn, eleman enkesitinin byk kenarna paralel llm, boyutu;
=
eff
b Etkin yaslanma alannn, elemann enkesitinin ksa kenarna paralel llm, boyutu;
=
c
l Yerel ankraj blgesi sarglama donatsnn elemann boyuna dorultudaki uzunluu; bu
deerin
eff
a 15 . 1 ve
eff
b 15 . 1 byk olanndan daha byk alnmas gerekmemektedir);
=
u
P Yk katsays ile arplm kablo kuvveti;
= t Kesitin kalnl;
= s oklu ankrajlarn eksenden eksene mesafesi;
= n Bir sradaki ankrajlarn saysdr.

(9.3.4) denklemindeki
b
A etkin yaslanma alan; aadaki snrlandrmalar altnda,
plate
A ankraj
plakas yaslanma alan ve
conf
A sargl yerel ankraj blgesinin yaslanma alanndan byk
olana eit alnr.

(1) Bu karlatrmay ve hesab
plate
A kontrol ediyorsa,
conf plate
A A

4
den daha byk
alnmamaldr [13];
(2) Eer hesab
conf
A kontrol ediyorsa,
conf
A alannn maksimum boyutu
plate
A in byk
boyutunun iki katndan ve
plate
A in kk boyutunun katndan byk; bu
snrlandrmalardan herhangi biri salanmyorsa, etkin yaslanma alan
plate
A
alnmaldr [13].
(3)
b
A alannn hesabnda klf kesit alan (klfn boluk kesiti) dlr.
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 18 / 25
9.3.6.3. Yarma ekme Kuvvetleri (Bursting Forces)

Yarma-ekme kuvveti byklnn deerleri
burst
T , ve ykleme yzeyinden uzakl,
burst
d ;
srasyla, (9.3.6) ve (9.3.7) denklemleri ile tahmin edilebilir. Eer germe ileminde birden ok
kablo / ankraj sz konusu ise, (9.3.6) ve (9.3.7) denklemlerinin uygulanmasnda germe
safhalar dikkate alnmaldr(ekil 9.15):
.

=
+

=
n
i
u u burst
P
h
a
P T
1
sin 5 . 0 1 25 . 0 (9.3.6)
sin 5 ) 2 ( 5 . 0 e e h d
burst
+ = (9.3.7)


ekil 9.15. Kesit deiiminin yarma-ekme kuvveti zerinde etkisi [15]

Bu denklemlerde;

=
=
n
i
u
P
1
Germe dzenine gre yk katsaylar ile arplm toplam kablo kuvveti (n kablo
says, kablo kuvvetlerinin yaklak birbirine eit olduu kabul edilmitir);
= a Dikkate alnan dorultuda ankraj ya da ankraj grubunun yanal boyutu;
= e Ankraj ya da ankraj grubunun eleman enkesiti arlk merkezine gre d merkezlii
(daima pozitif alnacaktr);
= h Dikkate alnan dorultuda eleman enkesitinin yanal boyutu;
= Kablo kuvvetlerinin bilekesinin elemann arlk eksenine gre eim asdr.

9.3.6.4. Kenar-ekme Kuvvetleri

Ankraj aralklar enkesit derinliinin 0.4 katndan daha az olan oklu ankraj halinde, ekme-
koparma (spalling) kuvvetleri paragraf 9.3.3.4 de akland gibi hesaplanabilir. Daha geni
aralklar halinde, ekme-koparma kuvvetleri; kafes kiri modeli ya da dier analitik yntemler
kullanlarak daha doru biimde belirlenebilir.

Tm kablolarn bilekesinin tatbik noktas kesit ekirdeinin dna derse, d merkezlie
kar yzde, boyuna kenar ekme kuvvetleri oluur. Boyuna kenar-ekme kuvvetleri, ykleme
yzeyine kesit yksekliinin yars uzaklndaki kesitte eilme ve eksenel basnca (bileik
eilmeye) maruz kiri hesab ile belirlenebilir.

9.3.7. Yerel Ankraj Blgesinin Tasarm
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 19 / 25
9.3.7.1. Yerel Ankraj Blgenin Boyutlar

Bamsz laboratuarlarca tahkik edilmi kenar mesafeleri bulunmayan zel ankraj eleman sz
konusu olduunda; yerel blgenin enine boyutlar, her bir dorultuda, aada belirlenenlerin
byne eit alnabilir:

(1) Yaslanma plakas boyutu + minimum rt beton kalnlnn iki kat;
(2) Sarg donatsnn d ap (boyutu) + sarg donatsnn gerektirdii beton rt
kalnl.

Bir ankraj elemannn minimum rt beton kalnl, kenar mesafeleri ve aralklar iin
bamsz laboratuarca onanm retici tavsiyeleri bulunmas halinde, yerel blgenin enine
boyutlar, her bir dorultuda, aada belirtilenlerin kk olanna eit alnmaldr:
(1) Ankraj eleman salaycsnn tavsiyelerinde belirlenen kenar mesafesinin iki kat;
(2) Ankraj eleman salaycsnn tavsiyelerinde yer alan ankraj elemanlar eksen
aralklar.

retici tavsiyelerinde belirtilen aralk ve kenar mesafeleri minimum deerler olarak
saylmaldr.

Yerel blgenin kablo aks dorultusundaki boyu, aada belirlenenlerin byne eit
alnmaldr:

(1) Yerel blgenin maksimum genilii;
(2) Ankraj eleman sarg donatsnn kablo ekseni dorultusundaki boyu,
(3) Her biri iin ayr yaslanma plakas bulunan oklu ankraj halinde, ykl beton yznn
her bir yaslanma yznn alt kenarna uzakl + yaslanma yznn maksimum
boyutu.

Yerel ankraj blgesinin derinliinin, hibir durumda yerel ankraj blgesi geniliinin 1.5
katndan daha byk alnmasna gerek yoktur.

Yakn yerletirilmi ankrajlar halinde ankrajlarn tmn iine alan geniletilmi bir yerel
blge de dikkate alnabilir.

9.3.7.2. Mesnet-Ezilme Mukavemeti (Bearing Strength)

Ankraj mesnetlerinin tasarmnda; beton ezilme mukavemeti (etkin beton gerilmesi),
b
f ,
(9.3.8) ve (9.3.9) denklemleri ile belirlenen deerlerden kk olanndan daha byk
alnmamaldr:
g cjk b
A A f f / 6 . 0 (AASHTOya gre
g cj b
A A f f / 7 . 0
'
) (9.3.8)
cjk b
f f 9 . 1 (AASHTOya gre
'
25 . 2
ci b
f f ) (9.3.9)
Bu denklemlerde;
=
b
f Yk katsaylar ile arplm maksimum kablo yknn etkin mesnetlenme (yaslanma)
alan
b
A ye blnmesi ile bulunan beton gerilmesi;
= =
'
ci cjk
f f Germe annda beton basn mukavemeti;
= A Geometrik olarak ykleme alannn benzeri ve onunla ayn eksenli olan mesnet
parasnn maksimum alan;
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 20 / 25
=
g
A Yaslanma plakas brt alan;
=
b
A Mesnet plakas brt alan
g
A den, boluklar dlmek suretiyle bulunan net alan.

(9.3.8) ve (9.3.9) denklemleri, yukardaki paragraflarda aklanan genel ankraj blgesi
donatlarnn kullanlm olmas koulu ile geerlidir.

g
A mesnet plakasnn tam alan ve
b
A hesab, plaka yeterince rijit ise kullanlabilir. Mesnet
plakasnn ( t n/ ) narinlii (9.3.10) denklemi ile verilen deeri amaz ise, mesnet plakas
yeterince rijit / kat saylr. Ayrca, plaka gerilmesinin akma gerilmesini amad da
denetlenmelidir.

3 / 1
08 . 0

b
b
f
E
t
n
(9.3.10)
Denklemde;
= n Kamalama plakasnn d kenarndan mesnet plakasnn d kenarna olan mesafelerin en
geni deeridir. Dikdrtgen mesnet plakalar halinde, bu mesafe, mesnet plakalarnn
kenarlarna paralel llr; eer ankrajn ayr kamalama plakas bulunmuyorsa (trnak
delikleri olan bir ankraj plakas / kafas ise), kama boyutu olarak, ilgili dorultuda, en d
trnak delikleri arasndaki mesafe alnr;
= t Mesnet plakasnn ortalama kalnl;
=
b
E Mesnet plakas malzemesinin elastiklik modldr.

Bu rijitlik koulunun salanamad mesnet plakas durumunda; mesnet plakasnn etkin brt
alan,
g
A , geometrik olarak benzer olan kamalama plakas alan (veya ayr kamalama plakas
olmayan plak halinde d konik trnak deliklerinin evreledii alan) olarak, ykn 45
o
a ile
yayld kabul ile boyutlar geniletilmi biimde alnarak belirlenir; bu suretle, daha geni
bir etkin-mesnet alan hesaplanabilir ve
b
f ve t n/ deerleri hesaplanabilir.


ekil 9.16. Trnakl tek halat ankraj ekil 9.17. Prefabrik ankraj
rnei donats rnei

Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 21 / 25


ekil 9.18. Ankraj rnei: Enine, boyuna ve sarg donatlar


ekil 9.19. Demede halat grubu ankraj ve yarma-ekme donatlar rnei



ekil 9.20. Aln ve ykseltilmi kablo ankrajlar rnei


Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 22 / 25
ekil 9.16- ekil 9.20 de deiik kataloglardan seilmi ankraj rnekleri verilmitir.

Uygulamada, aln ankrajlarnn; kiri kesitinde statik olarak edeer gerilme yaylnn kiri
st yznde beton ekme gerilmeleri meydana getirmemesi biiminde datlmas yaygn bir
uygulama ve yerletirme tarzdr; byle bir rnek ankraj yerleimi ekil 9.21de
rneklenmitir.


ekil 9.21. Aln ankrajlarnn kiri kesitinde gen gerilme yayl oluturacak biimde
yerletirilmesi rnei; rnekte kiri kesiti dikdrtgen alnmtr [20]



9.4. TS3233 (1979)A GRE ANKRAJ BLGELER

TS3233 (1979) ngerilmeli Beton Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar; konulara yaklam
ynyle Amerikan ynetmelikleri tarzn, mukavemet snrlandrmalar, yk arpanlar ve
malzeme ksmi gvenlik katsaylar ksaca tasarm ilkeleri- itibariyle Avrupa ynetmelik
yaklamlarn aksettiren bir standarttr. Standartta ankraj blgeleri Eleman U Noktalar
ad altnda verilmitir. Aada, ilgili blmn madde numaralar - (*) ilavesi farkyla
aynen korunmutur.

*16.2. ELEMAN U NOKTALARI

Eleman ularnda ankraj blgesine, beton yarlmas, atlamas ve krlmasn nleyecek
donat konulmaldr.

Kesitin birdenbire deitii blmler yeterince donatlmaldr. ngerme kuvvetinin fazla
olmas durumunda gerilmelerin datlmas ve azaltlmasn salamak amacyla u blgelerde
dayanak bloklar kullanlmaldr. Ard-ekmeli ngerilme elii ankrajlar ve bu ankrajlarn
mesnetlendii beton, maksimum germe kuvvetini tayacak ekilde Madde 16.4.2 ye gre
yaplmaldr.

n-ekmelii eleman ular, asal ekme gerilmelerini karlamak iin, aada sralanan
kesme-srtnme ilkelerine gre donatlmaldr.

(a) Kesme dzlemi boyunca bir atlan olaca varsaylarak atlan her iki yanndaki
betonun birbirine gre hareketlerinin kesme-srtnme donats ile nlendii kabul
edilebilir. Donatnn dnlen atlaa olabildiince dik konulmasna allmaldr.
Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 23 / 25
(b) Kesme-krlma srtnmesinden oluacak kayma gerilmesi 5.6 MPa veya (0.2 f
ck
)
deerini gememelidir.
(c) Kesme-srtnme donats alan aadaki formlden hesaplanacaktr:
.
yd
d
fv
f
V
A =
Donat hesap akma dayanmnn deeri, f
yd
, 370 MPa y amamaldr. Srtnme
katsays, ; birdkm betonlar iin 1.4, sertlemesini tamamlam beton zerine
sonradan dklm beton (kompoze) iin 1.0 ve planya edilmi elik zerine dklen
beton iin 0.7 alnmaldr.
(d) Kesme-srtnme donats atlak boyunca eit datlmal ve atlan iki yanndan
kancalarla, aderansla veya dier bir donatya kaynaklanarak yeterli biimde ankre
edilmelidir.
(e) Eleman ucunda ayn zamanda meydana gelebilecek yatay gerilmeler iin donat alan
aadaki formlden hesaplanacaktr:
yhd
yd fv
fh
f
f A
A
.
.

=
Srtnme katsays iin (c) kkndaki deerler alnabilir. Burada
yhd
f yatay kesme
srtnme donatsnn hesap akma dayanmdr.
(f) Eleman ularna konacak emberleme donats da aadaki formlden
hesaplanacaktr:

yd
d
rv rh
f
V
A A
8
= =
(g) Oluaca dnlen herhangi bir atlakta, atlaa dik ynde bir ekme kuvveti
varsa, bu ekme kuvvetini alacak ek donat ayrca konulmaldr.
(h) Eer kesme, ndkml betondan sonradan dklen bir betona aktarlyorsa,
ndkml beton birleim yzeyi en az 6 mm lik kntlarla przlendirilmelidir.

*16.3. YNELEYEN YKLERDE ANKRAJ YORULMASI

Yineleyen ykler altndaki aderansz donatl elemanlardaki (kpr elemanlar, tren veya
makine tayan elemanlar) ankrajlar
pd
f 65 . 0 ile
pd
f 70 . 0 arasnda 2 milyon yk deiimini
krlmadan tayabilmelidir.

*16.4. ARD-EKMEL ELEMANLARIN ANKRAJ BLOKLARI

*16.4.1. Genel

Ard-ekimli elemanlarn ankraj yaplan ularnda betonda patlama, yarlmaya yol aabilecek
gerilmeleri alacak donat yerletirilmelidir.

*16.4.2. Ankraj Blou ekme Kuvveti Hesab

Ankraj blounda ekme etkisi, uygulanan ngerilme kuvvetinin bir oran olarak
hesaplanabilir. Bu kuvvet ankraj blou boyutlarnn, yklenen alan boyutlarna olan
oranna baldr. Bu ekme kuvveti izelge 15de verilmitir.


Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 24 / 25
*izelge 15. Ard-ekim Ankraj Blounda Yarma ekme Kuvvetleri (Kare Bloklar in)
o po
y y /
0.3 0.4 0.5 0.6 0.7
o f
P F /
0.23 0.20 0.17 0.14 0.11
Burada;
=
o
y Ankrajn yasland beton blok boyutunun yars;
=
po
y Ankraj blounun yklendii alan boyutunun yars;
=
o
P ngerilme eliinde kayplardan nceki ngerme kuvveti;
=
f
F Yarlma-ekme kuvvetidir.

Ankraj blounun yuvarlak olduu durumlarda,
o
y hesab iin yuvarlak bloa eit
alanl bir kare kenarnn yars alnacaktr.
Yarlma-ekme kuvvetini alacak gerekli donat alan, kullanlan elikteki gerilme
yk
f 85 . 0 alnarak bulunabilir. Ancak bu donat evresindeki beton rt kalnlnn 50
mm den az olmas durumunda 0.001 birim uzamann karl (yaklak 200 MPa, ZP)
olan elik gerilmesi kullanlmaldr.

izelge deerleri arasnda dorusal oranlama yaplabilir.

Yarlma donats, elemann ankraj yzeyinden llerek
o
y 2 . 0 ve
o
y 2 uzaklklar
arasnda datlmaldr.
Dikdrtgen ankraj blou kullanlmas durumunda izelge 15dek deerler ile iki
dzlemde yarlma kuvveti hesaplanmaldr.

*ekil 3. Ankraj blou altnda yarma-ekme kuvveti







Z. Polat ngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 25 / 25

Kaynaklar
[1] Guyon, Y., Constructions en Bton Prcontraint, Classes, Etats Limites, Tome 1 et
2, Cours CHEBAP, Ed. Eyroles, Paris, 1966
[2] Fauchart, J., Bton Prcontraint, Tome I et II, 1969-1970, Paris
[3] Leonardt, F., Prestressed Concrete, W. Ernest & Shon, 1964, Berlin
[4] Khachaturien, N., G. Gurfinkel, Prestressed Concrete, Mc-Graw Hill & Sons, 1969
[5] Lacroix, R., A. Fuents, Le Projet de Bton Prcontraint, Paris, 1975
[6] Collins, M. P., Mitchell, D., (1991), Prestressed Concrete Structures
[7] Demir, H., (1971), lk Gerilmeli Beton, T naat Fakltesi Matbaas
[8] Celasun, H., Polat, Z., (1974), ngerimeli Beton, DMMA yayn, no.123
[9] Bilge, M. R.,ngerilmeli Beton, T naat Fakltesi Matbaas, 1975
[10] zden, K., . Eren, A. Trupia, T. ztrk, ngerilmeli Beton, T naat Fakltesi
Matbaas, 1991
[11] The Institution of Structural Engineers, Manual fort he design of concrete building
structures to Eurocode 2, September 2006
[12] TSE, TS3233, ngerilmeli Beton Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar, 1979
[13] AASHTO, Standard Specifications for Highway Bridges, 2002
[14] CEP-FIB, Code Modle pour les Structures en Bton, 1991
[15] ACI-318-02,Building Code Requirements for Structural Concrete and Commentary
(ACI-318R-02).
[16] Polat, Z., Kompozit beton kesitlerde ngerilme kuvvetinin hesab, YT Dergisi,
1995/2
[17] Nilson, Darwin, Dolan, Design of Concrete Structures, 13th edition, McGraw-Hill,
2004
[18] Polat, Z., Estimation of the redistribution forces due to the differential shrinkage and
creep of concrete in composite prestressed beams, Bridges into 21
st
Century, 2-5
October 1995, Hong Kong
[19] Polat, z., Hiperstatik kompozit beton kirilerde ngerilme kuvvetinin tahmini, Yldz
Teknik niversitesi Dergisi, 1995/2
[20] BPEL91, Rgles techniques de conception et de calcule des ouvrages et des
constructions en bton prcontraint suivant la mthode des tats limites, Avril 1992
[21] Mourachev, Sigalov, Structures en Bton Arm, MIR Publication
[22] Gndz, A., Betonarme Tama Gc lkesine Gre Hesap, 1980, stanbul
[23] ACI-318-02 with Design Applications, Edited by David A. Fanella & Basile G.
Rabbat, PCA, 2002
[24] MP06, ACI 408-03, Bond and Development of Straight Reinforcing Bars in Tension