Atqffi-il$*3W# FA"R]"{ffiR'

S C,&PAB:h:T:HS
F"*F- & SilSlf^p-5}€H* OF.GAir'-TffFp*19&3i"e
I€3{gtrSrpR3SE!}F.*#Hft I

A St4ASO:\i-IOii6 ffi.F-Jrili:l;6 O3t ORGAT''C B.A3I*ntA

pRoDr-/cfro];

31ffi p*ffi
ffibgxBqJ,B,H,
$+"s:

Submitted,o.

.,:s.liii,
''
i,I tr"\
'- I &F'.1
{1

rO#Ng,qllc)NF()f,SIJS1AINA$IE
SOCIETY,
Inc. {FSSI)

Submitfed by:

{* ; .; ,r,: ri : ,r,!:..:;:l.r:i1'1::,i
r'i.
li::,:.r::]1:] ;: i .iit i.:lltriiir ltj:.': l;: ::\r-l.l
) i227-l C.P.G. Eosl Ave., &sel Oiltri€t,Tdgblh:rqn City,Fchsl4300
'ieletct {
{038} 235-3?90 Emai!: F'jgC ):1 rrel ry o.iDi, crn:
tl
I
h
l
December18,2008

Ms. EMMA LIM-SANDRINO

ExecutiveDirector
FOUN'DATIONFOR A SUSTAINABLESOCIETy,Inc.IFSSI]
46-LSamar Ave Cor L LopezSl..soulh lridngle.
Q u e z oC
n i r yP
. h r l i p p i nIeIs0 l

Attention Mr. AUGUSTOCAMBA

Assoclate
ExecutiveDirector
FSSI

Madam:

F WarmGreetingsl

h l't:J:lir!,
.ENHANCINC
we humbtysubmitthe TERMTNAL REpORT for the
FARMER'S CAPABILITTtrS NON ,r, SiJSTIiNNO
BANANA trNTERpRtStr". located Abachanan
Valana.JagnrandBanuatogDuero._at. underrherirndrng
and
implementation

Urgr.y."V.' il"rra
of the
ONCIN'C
tsultones,

F for^a.susrainable -Bohol
S'ciety.rnc. lFSStl
U-cUl, for theperiodJune,2007-October,
yearimplementation.
rn pannershio
sl;;;
"i,;"
Foundiljorl
r.rirhrhe Locarcovernment
2008including
t nirs
rhehighirgh;;ithe wholei %

I Theprojectimplementation hasbeenverychallengingfbr boththeproponent

F
andthef.armer_
studentsparticipant For the last 17. years ol implementation..,""
huul
unf-ayo11!t9
wearherconditionfdroughr,typhoonsand inf.estation ""pa.r"n""o
Jf Afi"r.,i rn rhe Demo
andIndividualfarmsofthe farmer-students participantbut still we were abl"io.u.pu.s the

T
challenges.
Throughour concerted andall_ouieffon ex"n"a in tns p.o1e"i ," believethatit
wiil succeed.
We are confidentthat they can now managetheit own farms
volumequalityandsustainability wth regardsto
I oftheir proouclon.

T
t
For a more detailedaccountofour 1 % year project implementation,

*l:T::J:Tli1,i:T::,I::..pll. orcraiincations, un'J,ugsi,,,on.

pleasebrowse over
o,"u",y
the
muchwelcomeandapprecjated "ornrn"n,,
T Thankyoul

T f,ngr. VI T]ELLAN O

T
I i' r).j t Lljt ii! rit.t li t ti rt *@
II
I PEOPLE'SFAIR TRADE ASSISTANCECENTER,INC.

I Togbilalan City

I TERMINAL REPORT
30,2008
November

I I. IDENTIFYING INFORMATION
Ref'erence No:
ProjectTitle EnhancingFarmer's Capabilityfor a SustainedOrganic

I Location
BananaEnterprise
Abachanan,Matin-ao & Dusite,(S-Bullones)
and Bangwalog,Duero (BoholProvince)
Mayana'Jagna

t NameofPfoponent
ContactDetails
People's Fair Trade AssistanceCetrter,Inc.(PFTAC)
Engr. VicenteLoquellano
E)cecutiwDirector

I 227-l C.P.G.EaslAve.,BoolDislricl, TagbilaranCity,Bohol

Tel.No. 038-235-3990:
pfurt
038-500-1692
nt.ttnt
Email: lltltoIltt t;Lttu
I Collaborating Organizations Banana Grotge6 Cl sters
Municipql Agriculture Ortices ( S-Bullones,Jagna an.l Duero)
Prcr'incial Agricuhurc Ofrice- PAO(Bohol)
I Agriculturul Truining Inslitute-ATl (Bohol)
Bohol Banana InduslrJ)DevelopmentCouncil-Tagbilaran City
Aller Tnde Corporation- BacolodCily
I ProicctDuration
Start-up Date
l8 months
June l,2007
CompletionDate October30,2008
t 'fotal
ProjectCost Php 1,061,000.00
GrantApproved/Released Php 498,000.00
Counterpart Php 563,000.00
I II. DXECUTIVE SUMMARY

I The project tbrmally startedon June l, 2007 with the releaseby Foundationfor
Sustainablc SocietyInc. (FSSI)the fi$t ftancheof the grant.The Pre-Trainingactivitieswcrc
conducted. ProiectOrientations within the coveredareasandconcemedLGUs were alsodone.
t Within the first two monthsof the project implementation,institutional arrangements
in order to ensre stakeholders
were made
participationand counlerpaf contribution.Identificationof
farmer-adoptorswere being done and validatedtogetherwith stakeholders.The proponentalso
I facilitatedthe hiring of staffto implementthe projectin thecoveredarcas.To ensurefre smooth
flow of the project, rcsouce personsto lecture on the vadous modules of the training were
contacted from project partners such as Agricultuml Tmining lnstitute-ATl, Provincial
I AgricultureOffice-PAO,BoholBananaIndustryDevelopmertCorurcil-BBIDC
Corporation-BacolodCity.
andAlter Trade

I
I
 The season-longtaining on organic banana production has commencedafter the
necessary pre-tainingactivitieswere done.The trainingprojecthasfive l5l trainingmodules
namely: Module 1- Organic Banana Production and Management, Farm plandng and
Entrepreneurship,Module 2- Nursery Establishment and Planting Technique, Module 3-
Sanitationand Maintenance,Pest and DiseaseControl, Module 4 -Floit Care and Manacement
andModule 5-HaNeslandPostHarvest.

Organic Banana Production and Managemcnt, Farm planning and

Entrepreneurship- focuseson cultual management of bonganbananaproduction,This
discussionincludessoil and climate requirement,land preparationand selectionof
planting materialfrom the source,the variety, the sizeandthe length ofplanting.

Nursery Ostablishmentand Planting Technique locuseson producinghealthy

planting matedal with the same size and length fbr mass planting and for mass
production.Planting Technique, focus on planting distance,methodof planting,
sortingof plantingmaterialfrom big to smalland directionof the growingsucker,one
directiononly for the maintenance ofplanting distancebetweenhills andbetwsenrows.
This alsoincludesinitial fertilizationfor the newlyplantedsuckers.

Sanitation and Maintenance,Pest and DiseaseControl - focuseson the DroDer

maintenance of sanitationof the area,the numberof mats,the sanitationot ttrc pseuao
stemandthe leavesaswell asregularfertilizationfor healthyandvigorousgroMh ofthe
plants.Pestand Diseases preventiontgchniques are beingemployedin orderto address
the problemsof inf'estatiolr
of diseases to ensurcgreatervolumequality productsand
sustainability
of production.

Fruit Care and Management- focuseson the appropriatecaringof the liuits fiom

I
bendingbud to baggingofthe fruits to harvestpcriodto ensurcgoodvolumequalityof
theftuits for thecompetitionofqualily standard
in the worldmarketfor export.

Harvest and Post Haryest- focuseson th€ appropriate

technologyin harvestingof the
fruits to preventdamagefrom bruisingand properhandlingof thi lruits from the field
||
arcatothepackingc€nterto ensurequalityofproducein orderto meetproductstandards
requlremerll.
I The tuainingproceededwith practical exercisesin the farmer_adoptors,farm and in the

t demo f'arms_establishedin the respectivebarangay.Assessment

lecture-practicum
conducted
and monitoringevery after
by theclusterto trackdownapplicationoflessonsleamed.

The seasonJongtraining on organic bananaproduction and managementhas produced

) 100 farmer-adoptors(BarangayAbchanar, S-Bullones-18, Magsaysay,S_Bullones_15,
BarangayMayana, Jagrra-52; BarangayBangwalog,Duero- 15) out oi.the 1lg enrollees

I identifiedand validatedduringthe onsetof the training.Eighteen(rg) farme$ werenot ableto

completethe training fbr va ous rcasonsranging from conflict of scheduleswith other farm
works to unavaiiability of farm lots for the bananaproduction. On top of those wbo have

I completedthe season-longtraining, communil, technicianswere identified recognizedliom

I
I
I among the gmduates.There were thirteen (13) certified community technicians(Abchanan-4;

t Magsaysay-3;Mayana-4;Bangwalog-2)being recognizedby the clustersin the barangayand by

the Municipal Agdculture Offices (X4AOs) in the respective municipalities. With the
implementationthis season-longhaining on Banana Production project, there were five (5)
demo-farmsbeing established(Abchanan-I ; Magsaysay-I ; Mayana-2;Bangwalog-1) thrcughthe
I all-out supportfrom Local GovemmentUnits (LGU) both at the barangayandmunicipal level. A
stronglinkage and collaborationhasbeenestablishedamongthe stakeholdersevenas the project
coomencedwith theLGUSalsofieldingpersonnel to monitortheproiectimplem€ntation.
I Du ng the course of the taining, significant progressand chang€swere documented
amongthe farmer-adoptorsand even non-adoptors.As regardsproduction and managementof
I individual bananafarms, improvementof actual managementwhich resultedto improvementin
quality and quantity of the farmer-adoptorsproduce has been observed.ln fact, there is a

t reductionin the accumulatedsubstandardbananain the coveredareasduring tading operations

ascompared to thetjme beforethe commencement ofseasonJong
reduction of substandardbananaswas the increasein the volume of
training.Colresponding
quality bananas
to the
within the

I covercdareas.This may not have direct relation with the training as it was expectedthat effects
of the training would be clearly establishedafter the whole haining cycle is done and would
accructo the farmer-adoptors. However,it could not be set asidethe attitudeof famers in

I sharingtechnicalknow-how with others.Hence,even the non-adoptors

knowledgeofappropriatebananamanagement
thedemo-farms established
by the project.Majority ofthose who have
have acquiredthe
tlrough suchpracticeandthroughobservation
existingbanana farms
on
are

I now practicingbasicculturalmanagement
multiplyingeffect of the season-long
of bananaeven the non-adoptors. This showedthe
tuainingthat has stimulatedthe interesteven the non-
in the spreadof commondiseases especiallysigatoka,
adoptors.More so, a dramaticdecrease
t freckles, and bunchy top which were prevented because
and non-adoptorswere placticing appropriatemeasures.
of th€ taining as both f'armer-adoplors

I All thesecould be considered

both adoptorsand non-adoptors
to haveincrem€ntaleffect on the incomeofthe farmers
of the organicbananaenterprise.
as well as sustainability As
intimatedby the representative ofthe Japanese consumers, Emiko Makuta,who hadthe occasion
I to witnessthe efforts bcing exertedby the farmersin undergoingthe season-longseminar,that
tlte conswne$ have committed to sustain the enterprise and were very grateful for thc
stakeholdersto have initiated the big leap in the work to improve the managementand
I production oforganicbananas in Bohol.

Even so, a major setback has cropped up when typhoon "Frank" devastatedthe
I productionareason June21, 2008.A largeareaof the bananaproductionhasbeendestroyed
including the demo-farms.This has adverselyaffectedthe projected bananaproduclion of the
farmer-adoptorson accountofthe taining. By that time, thoseplantedat the start of tle training
t havc bore fiuit alreadybut were ravagedby the typhoon.Thosethat havenot yet borc fruit werc
also destroyedthat neededrehabilitation.However,becausealso ofthe seaso[long training the
farmer-adopton were able to mitigate the ill-effects of the ryphoon as they have applied the
I rehabilitationmeasures.

I
I To date,th(. coveredproductionareashave staltedto recover.Closemonitoringhas
. been
I madetogetherwith stakeholders.The famer-adoptors have beganto observethe big
difference
with h^avingunderwentthe training. Rehabilitationtechniq'es were taught for a fast-recovery
the affectedbananaproductionareas.The seasonJongtraining have sf'elled the dill.erence
of'
and
I rheposiliveimpacts harenowbeinglelt.

III. ACCOMPLISHMENT OF PROJXCTOBJECTIVES

Target Outputs/Objectives Actual Accomplishment Remarks

and deliverables
lmprcved organlc banma
farming system of fanner-
adoptors
Conductcdseason-long
training on bananaproduction
andmanagementfour (4)
barangays with 100farmer-
adoptorscompletedthe
seminarfrom the identified
productionareas.
Ofthe 118fhrmer-effollees,
only I 00 farmer-adopto$have
completed theseasonlong
trainingfor variousreasons
rangingfrom conflictof
schedules with otherfarm
worksto turavailability of
larm lots for the banana
p.oduction,

Establishedfive (5) Demo Thedemo-farms havebeen

farmsin priorityproductionlnstrum€ntal in the
areas(Abchanan-l; dissemination ofthe
Magsaysay- I ; Mayana-2; appropriate banana
Bangwalog- l) management to larmer_
adoptorsand non-adoptors
alike.
lmprovedbananaproductivity The 100farmer-adopiors have lhe strategyofon-farm
& competitiveness conducted on-farmapplication applicationof leamingaller
of leamingofthe seasonlong modularlectureshaveproved
trainingandbeingmonitored to beellectivein enhancing
everyaftermodularlecture larmersskillsin management
anddiscussions. andproductionof organic
bananasthusimproving
Actualandpractical qualityandvolumeof
applicationof appropriate production.
managementandprcduction
oforganicbananas by the
farmer-adoptorshasextended
evento non-adoptorsbecause
of techno-sharing andthe
establishment of demo-fnm<
Sustainedlncomefor the Lontrnuedthe regulartrading With the initiatives of
identified farmer-adoptors andmarketingof banana enhancingour farmers
especiallyin theprioriry capability for a sustained
productionareaswhere organicbananaproductionin
I
I season-longtraining was orderto improve quality ard

I Acquiredcommitmentfrom
volume of production,the
consumels haverccognized
suchefforts andvowedto

I the ATJ reFesentativethat

tradingwill continueandbe
sustainedgiven the effort of
remainasparhrersin the
organicbananaenterprise.
This couldbetranslated into
the growersto improvequaliq' ensu ng sustainedtrading
& quantityofthe banana relationsandsustained income
products. for the bananagrowers.

I Strengthened
Associations
BananaGrowers Established 22 clustersof The fbrmadonofthe banana
bananagrowers(abachanan-8; growersclustelshas
Magsaysay- 2; Mayana-12; encoumgeda strolg support
I Bangwalog- 1) systemat the barangaylevel
with a manageable group
helping eachotherto effect
improvementin their baoana
managemenl

Stengthened existtng Thetechnicalassisknce

I (MASFA) in Mayana.Jagna,
I Institutionalized
linkagewith
LGU lbr support
associations:
MayanaSmall affordedto membersof
FannersAssociation MASFA andABAG-
andAssistance to Barangay
BANANA who become
farmer-adoptorsof the season-
AgriculturalGrowth- longtraininghasrevivedthe
(ABAG-BANANA)in dynamismof theorganizations
Bangwalog, Duero. especiallyin pursuing
economicb€nefitsto their
Institutionalized
members
coordination Theinstailationof community
with LGUS(Barangayand technicianswho are
Municipal)andrecognition of recognized by theMunicipal
thethirteen(13)community AgricultureOfhces(MAOs)
techniciansby the respective ensuredthe continuanceof
MunicipalAgricultureOffices immediateandcredible
(MAOs) technicalassistanceto fanners
at the communitylevel.

IV. STATUSOF PROJECTFTNANCES

The approvedtotalprojectcostamounted to php 1,061,000.00

with fundassistancefrom
FSSI Php 498,000.00and from variousprojectpartnersphp 563,000.00as counterpartfund.
However,during the courseof the project implementationa considerable increasein the
counterpaficontributionofPhp 22,520or about4oloofthe total committedcounterparthasbeen
contributed. The over-all counterpartamountedto php 585,520.00,thereby making the total
I
II project cost of Php 1,083,520.00.The significant increase in counterpart fund has been
accounteddue the fund assistanceof the respectiveLocal GovernmentUnits (LGUS) for the
establishmentofthe Nurseryand Demo-farmsincluding provisionsofplanting materials,organic
fertilizers, tools and equipment, These have shown the tremendoussupport that the Local

I GovernmentUnits havegiven for the successfulimplementationofthe project.

With rcgard to the utilization of the Grant Fund, the Foject has been faithful in its

I commitment to spend the fimds as intended within the approved budgetaryexpenditures.A

realigrunentof grant funds hasbeenrequestedby the proponentliom the savingsit hasacquired
after from resoutcepersonsfees, mealsof participantsand documenter'sfee in the amount of

t Php20,000.00aftertwo (2) moduleswerealreadyconductedby the PAO/ ATI in Bangwalog,

Duero which was supposedto be funded by the project. The aforementionedamounthas been
realignedto deftay the expensesof the gmduationrites of the traineesin their respective

I barangays with theapprovalfrom FSSIlbr its utilization.

To sum up, ths Foject hasfully utilized all the funds allocatedandhasexpendedsuch

t fundswithin the boundsofthe approvedbudgetaryrequircmentaswell aswithin the geneBlly

acceptablefinancial transactionsasprovidedfor in the Crant Agreement.

I V. PROBLEMS ENCOUNTEREDAND ACTION TAKEN

_t Problems
Encountered
-reduced
Action Taken/Tobe Taken

-extended
enrollees invitationto otherinterested
farmer-
I -Low aftendance
adoptorsnot yet identified

-conducted
duringearlypartoftraining synchronizationof scheduleswith
I -Somemoduleswerenot appliedin by some
hrmer-adoDtors
-Assessment andmonitoringwereconducted
f'armer-adoptors by the clustersand field personnel;
I recommendations for droppingof farmer-
adoDtoisfrom continuins the trainins
-Typhoonderastationof productionareas -immediate rehabilitation
measures weredone
! applyinglessoos
txainins
leamedduringmodular

-Monitoring& Linkagingby LGU hasbecome -setschedulesin advancewith LGU personnel

t irregular for the field monitoring

I VI. LESSONAND INSIGHTS GAINED

The project iraplementation

I The project has really shown its relevanceand vital importancein the effort to attain a

I level of sustainabilityof the organic bananaenterprisein the priorif areascovered.With the

I
T
T objective of enhancingcapabilities of those who are directly involved in the production of

T quality produce in order to achieve competitivenessin the market both domestically and
intemationally, the project hit the dght target, the farmers themselves.Upon enhancingtheir
skills, the project hasnot only sustainedthe economicenterprisebut also empowertlrcm to hold

T in their own handsand on their shouldersthe future ofthe bananaenterprisein the priority areas.
The project has allowed the farmer-adoptorsto rcflect upon the situation that the enterpriseis
into that is, stiff competitionin quality and quantity which demandsconcreteactionsin order to

T suwive as well as to sustain.The call ofthe organicbarana enterpriseis to imFove the quality
production or to die a natural death in the competitive arena. With the project, the farmer-
adoptorswho haveundergonethe seasonlongtaining havevowedto continuethe fight with the

T aim of achieving the goal of a sustained enterpdse and sustained income through
institutionalizationof appropriatebananaproductionandmanagementsystem

T The proponent'sRelationshipwith FSSI

The proponenthascultivateda goodrelationship with FSSI,the fundingpartnerevenas

T the project is just the first collaborativeefforts. Sucha relationshiphasbeenfoundedon similar

vision and socialdevelopment goalsandprinciples.FSSIhasrecognized andtrustedP!'TAC'S
commitmentand capacityto implementthe project successfully.Mutual respectand trust to each

T oth€r as partne$ in the social developmentwork hasbeennurturedthroughoutthe courseof the

proJect.

T The Ben€IiciariesParticipation

The farmer-adoptors of the project with the ultimategoal in mind that is to ensure

T economicbenefitsand sustain such benefitswith the enteryriseexisting, has responded

remarkablyto addressthe needto competeor to be left out with nothing.The project hasbecome
the wake up call for them to stive to improvein orderto survivein the comp€titivebanana
T enterprise.The project has given them tle opporhrnity to equip thems€lvestowards attaining
high level of competitiveedgethrough enhancingtheir capabilitiestowardsa sustainedbanana
enterprise.Unlike before wherein most of them have beencomplacentand maintain9da wait-
T and-seeattitude, with the project, they have becomeprc-active. Their having undergonethe
seasonJongtraining has allowed them to see a brcader picture of what lies ahead in the
agdculturesectorwherehopeofa sustainedincomedoesnot come in a silver platter.They have
T to work for it evenharderduring thesetimes of competition.

The realization did not come ovemight but they have struggledthrough it during the
T seasonlong sacrificesand toils. It was never easy for the farmer-adoptorswho have resigned
from formal educationbut here again venture to undergo a scientihc method of farming and
participate in a season-longtraining. It was never easy to undeGtandtheoretical discussions
! during lecturesand10apply suchleamingsin the field. It was quite clear for them that in orderto
sustainincome,the enterprisehasto be sustained-An increasein quality productionis necessary
in order to sustainthe enterpdse.In orderto increasequality production,appropriateproduction
I and managementsystemis needed.To acquire ihese, one has study and leam them through
experience.Othersmay considertheseundertakingsas a wasteof time, but not for the farmer-
adoptorswho embracedin their heartsthe goal ofattaining real development.
I
T
VILANI\tEruS
A ExpendituleReport
B- Finanaialstatements
C. List ofEMollees
D. List of Farmer-Adopto$Gmduated
E. List ofCertified CommuoityTechnician
F. Famer-Adoptor's t€stimony
G. OrganicBanauaProductionManual
H. PhotoDocumentation
I. Documentationotr Module 3 Sanitation& Maintenauce,Pest& Dis€as€Contol
Documentationon Module 4 Fiuit Carc & Management
Documentationon Module 5 Harvest& Postlfurvest
J. Monitoring Report& AssessmentReport
 1l$I0IAlilrHIS
NUMBER TITLES

1 Expenditure
Report
a
Financial
Statements

Listof Enrollees
^
Listof Farmer-Adaptofs
Graduated

Lisiof Certified Technician

Community

Farmer-Adopter's
testimony
'7
Documentation
Module3 Sanitation
&
Maintenance,
Pest& Disease
Control

Documentation
Module
4 FruitCare
& Management

Documentation 5 Harvest
Module &
PostHarvest

10 Monitoring
Report& Assessment
Report

11 PhotoDocumentation
 -1

FINANCIALSTATEMENTS
 PEOPLES FNR TRADE ASS'STANCECENTER.'NC.
227-1
C.P.G.
Eas,Awau.,tud Disnd Ta@latan
Cny

ENHANCING
FARMER'SCAPABILITIES
FORA SUSTAINED
ORGANIC
BANANAENTERPRISE PROJECT
A SEASON.I.ONG
TMINING ONORGANCBANAI{APTIODUC'ION
lufuad by FSS,

BALANCESHEET
asot No!enbar 1, 2@8

ASSETS
Cashin Bank
cash Advances
tota, asseb

LIABILITIES

Dueto Employees
payable
Accounts
lotat tiablttde.s

FUNDBALANCES

FundEalanceend

l!tat liabitities & fund batance

Prepared
by:
 PEOPLESFNR TRAOE ASS,STANCE
CENTER,INC.
2271 C_p.c. Eas,Avenue.tud t F'rbt,
TagAaRnCity
ENHANCING
FARMER'SCAPABILITIES
FORA SUSTAINED
ORGANIC
BANANAENTERPRISE PROJECT
A SEASON+ONCTRAINIiIGON ORGAiIC
AANANAPROI,I'|CTION
^rDde.,by FSS,

STATEMENT
OF EXPEDTTURE
ANOFUND BALANCE
as ot I,tovenber 1i, 2@a

CASHRECEIPTS
FSS|crant
_________l9u9qg-
EXPEYSSS
CommunityOrganizing
Tlavel
DemoFarm/Nursery
HouseEstablishmenl 60,000.00
Planting Materials
Delivery
expenses 75,000.00
SeasonLongTraining 10,000.00
ResourcepersonFee
Documentorcfee 142,000.00
TravelandTransponation 34,500.00
Training
Supplies 6,500.00
'18,500.00
Formulationof Manual
Mea,s/Snack 10,000.00
Reponceneration/Documentation 103,500.00
craduationexpenses 18,000.00
TOTALS>>> 20,000.00
FUNDBALANCEEND __________199499L
 CENTER'INC,
PEOPLESFAIRTRADEASSISTANCE
227-1C.P.G.Ed At,^ln,E,B.tl DF*ia' Tagblarcncftv

FARMER'SCAPABILITIES
ENHANCING ORGANIC
FORA SUSTAINED
BANANAENIERPRISEPROJECT
A SEASONTO G TRAINII\IGONORGANCBANANAPRODUC]ION
ntn k l bYFSSI

TRIAL BALANCE
asof Nowntbor 15. 2008

:6h in Bank
lash Advance - J. Gutierez
:'re lo S. Suaybaguio
:..ountsPayable-PFTAC
=$l Grant 49S,OOO.OO
:ommunity OEanizing
Travel 60,000.00
:'emoFarm/NLtrsery HouseEslablishmert
Planting l\4aterials 75,000.00
Delivery Charges 10,000.00
seasonLongTralning
Resource PersonFoe 142,000.00
Documentors teo 34,500.00
TravelandTransponaton 6,500.00
T€iningSuPPlies 18,500.00
Meals/Snack 103,500.00
'10,000.00
Formulationof l\4anual
ReportGeneration/Documontataon 1E,000.00
Graduation Expenses 20.000.00
TOTALS>>> 49E,000.00__--19!'099i9-

I
EXPENDITUREREPORT
 I
4e
29 a :l I
{9

8I 8 E I I
iu 8 c
is
(,
lu
.? I Ee I
o
d f c e
lj t
o. EI
ul
(n
a
6 &
llJ
8 -9 3
aE ;t
?6 !!
I EF
E
.9 l
(, 6
. ;F
o z< :i 5 ; ;FEE e.Q
2
E
z 9€ 6
<6 o E E
* *F E3 I !tq
i F
e
2Z E
tr5o< $- 5(9
fi E=t
6 t=l F
utx6 5" EE

Ps
FFoia E q E

ff!frHiH!
"g q c R
if; 6 15 il 6
R
EE
fli:=e fr: 8 EI 8 E 8 8 E 88
F!r:=
gi5"& r
o_' E1
Ef; 5
a
t i5 c I R
n5 nt
q
;i5
i6 cc
gR
r:u.l .i
g,*tr=
ll.l NJv I 8 Iq e sR ;'
* t*
EE
iB I
a 8 c c nt B
!
I 6

IF
o x< la
ot4 8 I 8 8 8 3
ir<
lll
lo ^E
t6
ii6
I
3
c fi t5 3 R

=
t
t!

z
(J
z 'II
.9 l
z t 6 L 4 a
!=
UJ E
E
ss
= e ,? 6 t
o E
P !
c g
x l: _Eg
I g a P € '- E 2 -!>
E> -g 2
3 s p
L
i. ;
:
t
i>s
-{**
$oi
t: [
>v
i ia
LIST OF ENROLLEES
I
I ENHANCING FARMER'S CAPABILITIES FOR A ST]STAINEDORGANIC
BANANA ENTERPRTSE
I Seosoh-Long
Troining production
onBonono

I LIST OF ENROLLESS

BARANGAY : ABACHANAN, SIERRA BULLONf,S. BOTIOL

I CLUSTER : I

NANIE ADDRESS NO. HECTARE KIND OF BANANA

I FEMALE:
L Cafe . Anita Abachanan r necrare Bongan,Cavendish
Cafd , Claudio
I 2. Carias
Carias
, Elizabeth
. Remegio
Abachanan % hectare Bongan

3. Ducao , MariaCristinaAbachanan l/8 hectare Bongan,

Cavendish
t Virador , Margarito
4 Perocho , Pedrita Abachanan % hectare Bongan,Cavendish
Perocho . AndresJr Abachanan
t MALE
1.Ampoloquio, Vevencio Abachananla hectarc Borrgan.Cavendish
2. Baja , Pedro Abachanan% hectare Bongan.Cavendish
I 3. Bajao " Juanito
4. Buscabus . Ricardo
Abachanan % hectare
Abachanan % hectafe
Bongan,Cavendish
Bongan,Cavendish
5. Cafe . Faustino Abachanan% hectare Bongan,Cavendish
I 6. Curato
7 Dahan
, Ronilo
, Allan
Abachanan % hectare
Abachanan ! nectare
Bongan,Cavendish
Bongan,Cavendish

r 8. Dusal
9 ldo
10 Ladra
, Eddie
. Rufino
, Lucas
Abachanan% hectare
Abachanan% hectare
Abachanan% hectare
Bongan,Cavendish
Bongan,
Bongan.
Cavendish
Cavendish
ll Llido , Placido Jr Abachanan % hectare Bongan,Cavendish
I 12.Llido . Orlando
13.Maglipong,Rafhel
Abachanan % hectare
Abachanan % hectare
Bolgan,Cavendish
Bongan,Cavendish
14.Perocho , AngeloJr. Abachanan % hectare Bongan,Cavendish
I 15.Perocho , Arnold
16.Perocho , Bernabe
Abachanan % hectare
Abachanan l/ahectare
Bongan,Cavendish
Bongan,Cavendish
l7 Perocho , Henry Abachanan % hectare Bongan,Cavendish
I 18.Pagaran , Romulo Abachanan % hectare
19 Pagaran , MelchorSr. Abachanan % hectare
Bongan,Cavendjsh
Bongan,Cavendish
20. Virador . ApolonioJr Abachanan % hectare
T 21. Virador , Margarito Abachanan % hectare
Bongan,Cavendish
Bongan.Cavendish

Total hectares=
I Submitted
by:

I
I
 ENHANCING FARMtrR'S CAPABILITIES FOR A SUSTAINEDORGANIC
BANANA ENTERPRISE
Seoson-Long on Bononoproducfion
Troining

LIST OF ENROLLESS

BARANGAY : IVL{GSAYSAY,SIERRA BULLONES, BOHOL

CLUSTER :2

NAME ADDRESS NO. HECTARE KIND OF BANANA

FEMAIEi
L Bajan . Lea Magsaysay % hectare Bongan,Cavendish
Bajan , Esteban
2. Balaba , Julia Magsaysay % hectare Bongan,Cavendish
3 Cagampang, Benigna Magsaysay /a hectare Cavendish
4. Cafd , Pascasia Magsaysay i/8 hectare Bongan,Cavendish
5. Daguplo , Susana Magsaysay l/8 hectare Bongan
Daguplo , Gregorio
6. Jamisola , Elvira Magsaysay 7: hectare Bongan,Cavendish
'7
La$a , Ernesta Magsaysay % hectare Cavendish
Ladra , Fausto
8.Liwa , Pacita Magsaysay 7ahectare Bongan,
Cavendish
Liwa , Vidal
9 Tadle , Gertrudes Magsaysay l/8 hectare Bongan,Cavendish
10.Tadle , Basiliza Magsaysay l/8 hectare Bongan,Cavendish
Tadle , Anecito
11.Tadle , Diosdada Magsaysay % hectare Bongan.Cavendish
Tadle , Melecio
MALEI
l. Gutib , Sotero Magsaysay % hectare Bongan,Cavendish
2. Tdo , Jose Magsaysay % hectare Bongan,Cavendish
3.Ido , Valerio Magsaysay l/8 hectare Bongan. Cavendish
4 Juyad , Sylvuio Magsaysay % hectare Bongan,Cavendish
5. Ladra , Meiecio Magsaysay % hectare Cavendish
6. Ladra , Inocentes Magsaysay % hectare Bongan,Cavendish
7. Tadle , Alvin Magsaysay i/8 hectare Bongan,Cavendish
8. Tadle , Sabas Magsaysay l/8 hectare Bongan,Cavendish
9. Tadle , Hermogenes Magsaysay % hectare Bongan,Cavendish
10.Tadle , Timoteo Magsaysay % hectare Bongan,Cavendish
11.Virtudazo, Leoncio Magsaysay % hectare Bongan,Cavendish
12.Visto , Polica.pio Magsaysay % hectare Bongan,Cavendish

Total hectares= 7.5

Submitted
byi
I
I
ENIIANCING TARMER'S CAPABILITIES FOR A SUSTAINED
t ORGANIC BANANA ENTERPRISE
Seoson.[ong T]qiningon Bonono Producfion

I LIST OF ENROLLESS

BARANGAY r MTIYANA, JAGNA, BOHOL [Batchl]

I CLUSTER :3

NAME ADDRESS NO. H ECTARE KIND OF BANANA

I FEMAIE:
L Ada , Lilia Mayana % hectare Cavendish

t 2. Caga
L Galve
4 Galve
, Teodula
, Conchita
, Elena
Mayana
Mayana
Mayana
% hectare
',/]hectare
% hectare
Bongan.Cavendish
Bongan,Cavendish
Bongan,Cavendish

I 5. Galve , Neneth

7. Madridijo . LVtefltyn
Mayana
6. Galinato , Crisanta Mayana
Mayana
1/8hectare
% hectare
% hectare
Bongan,Cavendish
Bongan,
Cavendish
Bongan,
Cavendish

I MALEi
L Abcede , Geovannie Mayana
2 Abulag , Aquilino Mayana
I hectare Bongan.Cavendish
% hectare Bongan

I 3.Dagangon , Pedrito
4. Dahan , Joseph
Mayana
Mayana
lhectare
% hectare
Bongan,Cavendish
Bongan.Cavendish
5. Ednalgan , Jerry Mayana /4 hectare Bongan.Cavendish
I 6. Galiguer , Moises
7. Caliguer . Hermogenes
Mayana
Mayana
% hectare
% hectare
Bongan.Cavendish
Bongan,Cavendish
8. Galve , Ricardo Mayana % hectare Bongan
I 9 Gallano , Samuel
10.Gallano , Jesus
Mayana
Mayana
% hectare
% hectare
Bongan,Cavendish
Bongan,Cavendish
i I Gallano , Antonro Mayana % hectare Bongan,Cavendish
I 12.Ladac . Albedo Mayana
13.Lasdoce , Domingo Mayana
I hectare
12hectare
Cavendish
Bongan,Cavendish
14.Macalam, Primo Mayana % hectare Bongan,Cavendish
t Macalam , Flora
15.Macalam , Iladio Mayana % hectare Bongan,Cavendish
16.Macalam, Charito Mayana % hectare Bongan,Cavendish
T 17 Madridijo , Felomino Mayana
18.Malabuti , Ricardo Mayana
% hectare
% hectare
Bongan,Cavendish
Bongan
19.Nalasa , Restituto Mayana 1/8hectare Bongan,Cavendish
t 20. Pcturanan, Leo
2l. Sa.jol , Placido
Mayana
Mayana
% hectare
'/ahectale
Bongan,Cavendish
Bongan,Cavendish
22. Sividan , Dionesio Mayana '/ahectare Bongan,Cavendish
t 23. Tagulimot, Metudio
24. Ursal , Rogelio
Mayana
rylaya
na
% hectare
t/zhectare
Bongan.Cavendish

I Total hectrres= 12.5 Submitted

I
 ENHANCING FARMER'S CAPABILITIES FOR A SUSTAINED
ORCANIC BANANA ENTERPRISE
Seoson-LongTroiningon Bonqno Produclion

LIST OF ENROLLESS

BARANGAY : MAYANA, JAGNA, BOHOL [Batch2l

CLUSTER :4

NAME ADDROSS NO. HECTARE ISND OF BANANA

FEMALE:
1. Asenero , Jovita Mayana % hectare Bongan,Cavendish
Asenero , Guellermo
2. Babanto , Celerina Mayana % hectare Bongan.Cavendish
3. Baylo , Remedios Mayana Vahectare Bongan,Cavendish
4. Caduyac , Marites Mayana % hectare Bongan,Cavendish
5. Macalam , Lydia Mayana % hectare Bongan,Cavendish
6. Ranis , Irenea Mayana % hectare Bongan,Cavendish
7. Ranis , EmeeAnn Mayana 250sq.m. Bongan,Cavendish
8. Ranis , Loreta Mayana V!hectarc Bongan,Cavendish
9. Ralbl , Arlene Mayana I hectare Bongan,
Cavendish
10.Sividan , Nelfa Mayana t/2hectare Bongan,Cavendish
Sividan , Paterno
I L Sividan , Marites Mayana % hectare Bongan,
Cavendish
12.Tadle , lrenea Mayana % hectare Bongan,Cavendish
1 3 .T a l e , Rosa Mayana % lrectare Bongan,Cavendislr
MALE:
L Abulag . Benjamin Mayana I hectare Bongan,Cavendish
2. Adeser , Samuel Mayana % hectare Bongan,Cavendish
3. Ayento , Adhur Mayana 1/3hectare Bongan,Cavendish
4. Bautista , SaluditoJr. Mayana la hectare Bongan,Cavendish
5. Bag-o , Alliedo Mayana 3/ahectare Cavendish
6. Cahigao , Alberto Mayana Yaheatare Bongan,Cavendish
7. Cuarteros . Hermenites |vtayana t/ahectarc Bongan,Cavendish
8. Duyogan , Dinafurto Mayana % hectare Cavendish
9 Duyogan , Bernardo Mayana % hectare Cavendish
10 Ednalgan, Carlito Mayana I hectare Bongan,Cavendish
11.Ednalgan, Demet o Mayana /2 hectare Cavendish
12.Galambao, Hermie Mayana /a hect"re Bongan,Cavendish
13.Gaudicos, Dionesio Mayana Yahectarc Bongan,Cavendish
14.Gallano , Flavio Mayana Y4hectare Bongan,Cavendish
15.Gallano , Wilfredo Mayana Yahectare Bongan,Cavendish
16.Ladac , Petronilo Mayana % hectare Bongan,Cavendish
17.Madridijo , Nicolas Mayana /4 heatare Bongan,Cavendish
18.Nalugon , Jose Mayana 7ahectare Bongan,Cavendish
19.Ranis , PrimitivoJr. Mayana 2 hectare Cavendish
20. Ranis , Anastacro Mayana 5 hectare Cavendish
21 Reyes , Nilo Mayana % hectare Bongan,Cavendish
22 Sividan , Teolanes ryrayana % hectare Bongan,Cavendish
23.Sividan , Luis Jr. Mayana /a hectare Bongan,Cavendish

Total hectares= 21.855

Submitted
by:

SUAYBAGUIO
t
I
I ENIIANCING FARMER'S CAPABILITIES FOR A SUSTAINED
ORGANIC BANANA trNTERPRISE
Seoson-Longlrqining on Bonono Produclion
I LIST OF ONROLLESS

I BARANGAY : BANWALOG, DUERO,BOHOL

CLUSTER :5

T NAME
FEMALE.
ADDRESS NO. HECTARX KIND OF BANANA

Banwalog 1/zhectate Bongan,Cavendish

, Fausta
I L Balabat
Balabat
2. Cabrales
, Maurelio
, Felomina Banwalog l/8 hectare Bongan,Cavendish

t 3 Cuaton
4 Juyad
5. Ladaran
, Rosie
, Maria
, Emma
Banwalog
Banwalog
Banwalog
l, hectare
% hectare
yoheatare
Bongan.Cavendish
Cavendish
Bongan
Banwalog 1/8hectare Cavendish
I 6. Sumaylo
MALE:
, Lina

t- L Ampo , Geroncio Banwalog % hectare

% hectare
Bongan,Cavendish
Bongan,Cavendish
I 2. Bajao
3. Bajao
, Hernes
, ReneBoy
Banwalog
Banwalog l/8 hectare Cavendish
Bongan,
t- 4. Casinday , James Banwalog % hectare Bongan,Cavendish

T 5 Ladarn . Alfredo Banwalog % hectare Bongan,Cavendish

6 Ladaran , Pablo Banwalog % hectare Bongan,Cavendish

IT
7. Ladaratl ,Crispulo Banwalog 1/8hectare Bongan,Cavendish
Banwalog 1/oheatarc Bongan
8. Ranis , Rodrigo
9. Taculad . Necitas Banwaiog % hectare Bonmgan.Cavendish

Total hectares=

F
F
by:
Submitted

F
F
I
LIST OF COMMUNITY
TECHNICIAN
 .ENIIANCING FAR}IER'S
CAPABILITItrS FOR A SUSTAINEDORGANIC
BANANA f, NTER?RISEPROJECT

A Seoson-longTroiningon Bononoproduclion

Lislof Community Technicion

C o m m u n iT
r ye c h n i c i a
i nnA b a c h a n a n :
L Bajao , Juanito
2.Dahan , Allan
3. Pagaran , Romulo
4 Perocho , And.esJr.

it'\lagsaYsa'
1"f;t;"u't:lX:nt"
2 Tadle , Diosdada
3. Tadle , Sabas

CommunityTechnician i Mayana:
L Ayento , Ayento
2 Galambao , Hermie
3. Lasdoce , Domingo
4 Madridijo . Merilyn

CommunityTechniciaD i Ba awalog:
t. Ranis , Rodrigo
2 Taculad . Necitas

Subnlittedbyl

UAYBAGUIO
LIST OF FARMER-ADOPTORS
GRADUATED
I
I -- SEASONLONG TRAINING ON BANANA
PRODUCTION

IT
"EnhancingFarmersCapabiritiesfor a s,rt"ir.to;;;;;;;ni"nnt".p"i.",,

LIST OF GRADUATES
ABACEANAN PARTICIPANTS:

Female;
I 1. Cafd,Anita
2. Carias,Elizabeth

I 3. Ducao,MariaCristina

Male:

I L Amor,Nestor
2. Ampoloquio,Vevencio
3. Baja,Pedro

I 4. Bajao,Juanito
5. Cafd,Faustino
6. Curato.Ronilo

I 7. Dahan,Allan
8. Dusal,Eddie
9. Pagaran,MelchorSr.
I 10.Pagaran,Romulo
I I. Perocho.
12.Perocho,
Andelino
AndresJr.
I 13.Perocho,Amold
I4. Perocho.Bernabe
15.Perocho, Henry

Submitred
by:
F
F
T SEASONLONG TRAINING ON BANANA PRODUCTION
"EnhancingFarmersCapabilitiesfor a SustainedOrganicBananaEnterprise,,

T LIST OF GRADUATES

I
i\tr{GSAYSAY PARTICIPANTS:

Female:

T
l. Bajan,Lea
2. Balaba,Julia
3. Cafd,Pascasia

I
4. Daguplo,Susana
5 Liwa, Pacita
6. Tadle,Basiliza

I
7. Tadle.Diosdada
8. Tadie,Gertrudes

I
Male:
l. Gutib,Sotero
2. ldo,Jose

I
3. ldo,Valerio
4 Tadle,Alvin
5. Tadle.Sabas

l
6 Tadle,Timoteo
7 Vinudazo,Leoncio

II Submitted
byi

I
I O SUAYBAGUIO
P{ojeclQffi cer

I
I
t
I
I
I
SEASONLONG TR{INING ON BANANA PRODUCTION
T "EnhancingFarmersCapabilitiesfor a SustainedOrganicBananaEnterprise"

LIST OT GRADUATES
-I MAYANA Batch I PARTICIPANT:

I Female:
L Galinato,Crisanta
2. Galve,Elena
I 3. Galve,Conchita
4. Galve,Neneth
5 Madridijo,Merilyn
I Male:

I L Abuiag,Aquilino
2. Dagangon.
3 Dahan,Joseph
Pedrito

tI 4. Ednalgan. Jerry
5. Factoranan, Leo
6. Galiguer,Moises
I 7. Galiguer,Hermogenes
I 8. Gallano, Antonio
9 Gallano, Jesus
t 10.Gallano, Samuel
I I1 Galve,Ricardo
12.Lasdoce, Domingo

I 13.Macalam.
14.Macalam,
Iladio
Primo
15 Madridijo.Felomino

t 16.Nalasa,Restituto
17.Sajol,Placido
18.Sividan,Dionesio

t 19.Tagulimot,Metudio
20. Ursal,Rogelio

t Submiued
by:

I
I SUAYBAGUIO

t
I
II
I

T SEASONLONG TRAINING ON BANANA PRODUCTION

"EnhancingFarmersCapabilitiesfor a SustaiDed
OrganicBananaf,nterprise,'

t LIST OF GRADUATES

I
MAYAN{ Batch2 PARTIC|PANTS:

Female:

I
1. Asenero,Jovita
2. Baylo,Remedios
3. Caduyac, Marites

I
4. Rafol,Ariene
5. Ranis,Irenea
6. Ranis,Loreta

II
7. Sividan,Nelfa
8. Tadle,Rosa

Male:
L Abulag,Benjamin
2. Adeser,Samuel

I 3. Ayento,Arthur
4. Bautista,SaluditoJr.
5. Cahigao, Alberto
I 6. Cuarteros,Herminetes
7. Duyogan,Dinafurto
8. Ednalgan,Demetrio

I 9 Galarnbao,
10.Gallano,
Hermie
Flavio
11.Gallano,Wilfredo
I 12.Galve,Octubre
13.Gaudicos, Dionesio
14.Ladac,Petronilo
I 15.Madridijo,Nicolas
16.Ranis,Anastacio
17.Ranis,P mitivo Jr.
t 18.Sividan,Luis Jr.
19 Sividan,Teofanis

I Submitted
by:

I SUAYBAGUIO

I
I
T
I
T SEASONLONG TRAINING ON BANANA PRODUCTION
"EnhancingFarmersCapabilitiesfor a SustainedOrganicBananaEnterprise"

I LIST OF GRADUATES

BANWALOG PARTICIPANTST
IL_ Female:
1. Balabat,Fausta
I 2. Cabrales,Felomina
I- 3. Cuaton,Rosie

I
t-
4. Juyad,Maria
5. Ladaran.Emma
6. Sumaylo,Lina

T Malet

h
1. Ampo,Ceroncio
2. Bajao,Hernes
3. Bajao,ReneBoy
4. Casinday,James

I 5. Ladaran,Alfredo
6 Ladaran,Crispulo
7. Ladaran,Pablo
8. Ranis,Rodrigo
9. Taculad,Necitas

by:
Submitted

F
T
I
FARMER-ADPOTOR'S
TESTIMONY
I
I MR. ARTHL]RAYENTO

FromMayana,Jagna,Boholmarriedwith seven[7] kids,three[3] of themwerein

college.Theyenrolledin CentralVisayasStateCollegeofArts andForestryICVISCAI]
maincampusBilar, Bohol.TheeldestwasnineteenI t9] yearsold foufh [4'h]year
I collegein BachelorofSciencein Agriculturemajorin Cropsandhewasgoingto havean
OJTthiscomingsecond[2""] semester this year2008Theothertwo l2l childrenarern
high schoolenrolledin SanMiguel Academy,Mayana,Jagna,Bohol TheotheroneIl] is
I in theelernentary
andtheyoungestis four [4] yearsold

BAIANGON Mr. A. Ayentohasbeeninvolvedin balangonproductionin theyear

2006.Therewasan orientation seminarheldin Mayanain 2006aboutclusteringofthe
farmersthat groupthemioto a smallwith mernbers offive [5] households
to fifteenll5]
households.He wasoneofthe participants
I beginningofhis activeparticipation
representatives
sendto Tagbilaran
andelectedasClusterleader.lt wasthe
in balangon. Thenhewasoneofthe farmer
City to attendBananaProductionandManasement
Serninarheldin AgriculturalPromotion CenlerIAPC]on March,200b.Afterrhe
! seminar,heaskedfor plantingmaterialofbonganbananafrom pFTACwhichfacjlitating
thebongandispersal thru theaidofVice Gov.JuliusHererafor thepovertyreduction
program.He .eceivedfifty [50] piecesofbonganplantingmaterialsThatwasthe startof
I his bonganpropagationThenhe implements Iis learningaboutIB-OB management with
thehelpofthePFTAClechnician untilnowhecontinuously implemented

I PARTICIPATION OF THE FAMILY- Theknowledge andlearning rhathegotfromthe

PFTAC/ATC providedhelplbr hirr because thatwasthestanofhis f'amilypartrcrparron
in rnaintaining
theirownbonganbananaAll the knowledgehe learnswerere-echoed to
his memberofthe l'amily,evento histhree[3] childrenwho wasstudyingag.icultur€and
theywerehappythattheirfathertaughtthemhow to maintainandmanagetheirown

I farmthru organicf'armingappliednot only in bananabut alsoto theirvegetables

by usingthenaturefarmingtechnologysysremINFTS].
andrice

TECHNOLOGY- He wasverythankfulto Godthe knowledge thathe iearnedtiom the

PFTAC/ATCfor sponsoring seriesoftrainingsandseminars aboutthe modern
technologyofimprovingthe bananaproduction, thequalityofthe fruits.the sustainable
productjonandsustainable income.In thetrainingstheyemphasize the NewBanana
[NB], AdvanceIB-OB andBasicIB-OBto adoptby the lbrmerfor the preparation of
comperirionof qualitllor exponmarket.
I INCOME As ofnow with regardsto the incomeoftheir bonganit wasa big helplor
irim because
it helpin thetuitionfeesandallowancesoftheir kidsandevenin the small
I basicneedsoftheir house.May be somedayifhe expandin plantingbongantheir
incomealsoincrease so,not onlythetuitionfeesandallowances oftheir kidsbut maybe
he canbuythingsthatheneedin theirhouselike refi.igerator
etc.

BAIANGON PROGRAM Thisprogramwasinitiatedby the Alter TradeCorporation

[ATC] u?ithpartnerNGO [PFTAC].It is a big helpto theBarangayespecially
rhepeople
I
t
 -=

t
t beneficiariesbecause it createsincomeandtheBarangayis earningincome,too because

t the farmersarenow payingtaxesfrom tradingoftheir bonganproducts.Thispro$am

encourage
assurance
thefarmersto plantmorenumberofbonganbecause theyhave market
oftheir bonganproductsto Japan.It oil'erstheirtechnicalsupportto the
farmersinvolvein bonganproduction\rith the ATC technicalstaffandthepFTAC
I technicianTheymakeschedule
implementation thisprogram.
oftrainingsandseminars
Theyconduct training
for the preparation
andseminar
ofthe
in Ne* Banana [NB],

t AdvancelmproveBananafrom Old Banana[U IB-OB] andBasiclmproveBananafrom

Old Banana
enhance
[B IB-OB] Thel haveal.o season
thefarmercapabilities for a sustained
l ongTraininS on Banana procluction
organicbanana ln thistrainingthe
ro

I farmerslearnedhowto p.eparethe landsuitedfor bongan,how to prepareplanling

materialsor propagation
maintenance,
ofplantingmaterialfor planting,howto applysanitation
pestanddiseasecontrol,fiuit careandmanagement
and
andharvestandpost

I harvestandalsohow makeorganicfertilizer,NatureFarmingTechnologySystem
INFTS]..Inthis t.ainingthe farmersequipwith ail theknowledgeandtechnologyfor the
sustainableproductionyearround

I ACKNOWLEDGEMENT He wasverymuchthankfll ro theAlter TradeCorporatron

[ATC] fiom BacolodCity lbr implementing ofthe Balangonprogramherein Bohol.The

t technicalsupportgivento us with theirpartner.NGOpFTAC.andlbr the continuous

supportofthe farmerthru continuous buyingoftheir bonganproducts.And alsohewas
verythankfulto the peopiefiom Japanfbr.continuouslyaccepting
theirbonganbananas
T from Boholandto otherareastiom the Philipoines

T
T
T
I
I
I
I
r,
I
DOCUMENTATIONON
MODULEg

SANITATION&
MAINTENANCE,PEST&
DISEASECONTROL
I
ii
ti
t-
SEASON-LONG
TRAININGON BANANA
PRODUCTION

II
L-
I
l-
|I
t
I
I
i;t-
I
T
MODULE
3
T
SANITATION
ANDMAINTENANCE,
I PESTS
ANDDISEASES
I Barangay
Abachanan,
SierraBullones,
Bohol
I
January
9, 2008
I
I
T
T SEASON-LONG TRAININGON BANANAPRODUCTION

I Venue:Abachanan
Date:January
Day8
Barangay
9, 2008
Hall,SierraBullones,
Bohol

I Module
3
I
Schedule:
IL-
8 : 0 0* 9 : 0 0a . m . - ArrivalandRegistration
of participants
I -
9:00 12:00 - Opening
- Recap
Prayer
l- - Sanitation
I andMaintenance
- Pests,Diseases
andControl
l- - 1 : 0 0p . m . - LunchBreak
I 12:00
t- 1 : 0 0- 5 : 0 0 - Continuationof Pests,Diseases
andControl
T - Contest
- OpenForum

I
- Planning
for the nextactivity

5:00 - Endof DayB

T
F
F
F
I
I
T
t 2
 -l

I
I ngagisugdan
Pormal angseminarsaalas11:00saudtosausaka pangaliya
nga
pag-ampo
ngagidumala
I ni Barangay

ang pagsugod
Nalangan
Councilor
-lerryTadle.

sa seminartungodkaynalangaan
sa pagpangabot
ang
I mgapartisipante
gumikan
sauwan.
Sanglitbag-omankonakitasa gruponga nakuyogni pesiong,
gitagaanko ug
I panahonni Pesiongsa pagpa-ilasa akung kaugalingonngadto sa mga
nanamDon9,

t RecaD

Si Pesiong
angmihatagsa recapsa topikonganahisgutan
sa miagingtigumnga
I gihimoniadtongbulansa Novembre2007.
Samiagingtigumangtopikomaoang NatureFarming
I pagtuongihisgutan ang pag gamitsa indiginuos
plantjuice[gikansa saging,tangkongug alagbati],
System[NFS].Samaong
microorganisms,
fermentedfruit
fermented
juice parasa
t potassium, fermentedaminoacid [fish aminoacid]tinubdansa nitrogen.Ang
mga bagalsa itlog u9 kinhason
HerbalNutrients nga
tinubdansa calciumphosphate.
mahimo gikan
Ang Oriental
sa ajos,bombayug luy-amagamtt
[OHN] sa
I pagkontrolsasakitsahumayugutanon.

Kininga mga pamaagisa sistemasa pagpanguma makatabang sa mga mag-

I uumasa kamahalsa presyosa abunoug medisina.
pagpanquma
Kininga mgapamaagisa
walapaydautanngaepiktongadtosatanum,hayopug panglawas
sa tawo.Kiningatopikowalamaapilsa trainingmodule,peronakitasa center
I ngagikinahanglan
ngamakapahigayon
kini sa mgamag-uuma
ug pagtuon
maonangitaug pamaagi
kabahinsaNatureFarming
angcenter
System[NFS].

I Concerns

I 1. KnapsackSprayer. Angmgapartisipante
silau9 sprayerngamagamit
mipadangat
sa pagmaintain
nganagkinahanglan
sa ilangtinanumngasaging.
Si Pesiongmitubagnga ang opisinawalaybudgetparasa equipment.
I Mangayonalangug tabang ang mga padisipantengadto sa ilang
barangay officials
o saopisyalsalungsodpinaagisausaka resolution.

I 2. Attendance
Peslong
of participants.
and Padicipation
ngadtosa mgananambong.
Kiningaconcerngipaabotni
Matudpa ni pesiongngaangmatag
usasa padisipanteadunaybudgetngaP50.00. Angopisinanagrelease
ni
I Pesiong ug budgetparasapagkaon
ngamgapadisipante. Angproblema
sa mgapartisipante
basisa nagpalista
kaydilitanansa nagpalista
ngamga
partisipanteang motambong sa seminar.Si Pesiongmay kalisdanan
I sa

I
I
I paghimosa liquidationsa budgetsa pagkaontungodkay iya man gi-
releaseang budgetsa pagkaonsa maongadlaw,basisa nagpalista
nga
I mgapartisipante,
ngadtosa maghikay sa pagkaon
unyakaygamayraman
ang motunghasa aKo sa seminar.GFawhagni pesiongang mga
nanambong ngailangsultihanangilangmgakaubanngawalamltungasa
I pagtambong kanunaysaseminar.

I Dugangpamahayag ni Pesiong
ngakinsayLocalGovernmentUnits[LGU]
nga ganahanmotabangngadtosa mga mag-uumanga dili makamao
motabangsa ilangkaugalingon, ug panahonparasa training
dili mogahin
I ngapararamanuntani sailangkaugalingon.

Angusasa mgamitnmbong mipadayagngaangilangkaubananngawala

I na mipadayon
ug tambongsa seminarmihatagug komentaryo
kunosila mopadayon
ngadili na
ug tambongsa seminarkay ang sagingdili man
maoangilanggisaligan
sapanginabuhi.
I
I Topiko:Sanitation andlvlaintenance
Orasnagsugod: 11:37a.m.
I N a h u m a2n::2 0 . m .
p

I Introduksvon

Angpagtanumug saginggikinahanglan pag-atiman

ang insaktung aronadunay
I maayongproduksyonug kalidadnga produktoniini. Gikinahamglan
ngapagbisita
makanunayon aronmasusi
angkahimtangniini.
ang

I Ang mataqtanumadunaygikinahanglan nga culturalmanagement.

ngadtosa 100ka puno-anngasagingnagkinahanglan
Ang 50
langug 3 ka orasngapag
atimansa matagsemanangakayakaayodumalahon
I sa mag-uuma.

I Sanitation
andMaintenance

t Ang mgamosunodmaoang pamaagisa insaktong

pag maintainsa tanumnga
saging:
I 1. LeafPruning
or Deleafing sadahon]
[Pagputol

I
t
Angmgatanumngasaging gikinahanglanngasusihonkadasemana. Angdahon
kanunaypagasusihon. Ang dahonsa tanummaoang kosinasa tanum.Kung
apiktadokini sa sakit,dili na kini makahatag ug saktongpagkaonngadtosi
lawassa tanumug mahimong hinungdan sadili maayongproduktoo mahimong
hinungdan sapagkamatay niini.
Ang dahonnga may puntikpuntiknga brownug nagsugod na sa pagkalaya
nagpakita
na kiningaapiktadosa sakit.cikinahanglan
ang pagkuhasa partisa
dahonnganaapiktuhansa sakitaronmalikayan ngamodaghan o makapanaxoo
paangsakitngadtosaubangdahon.

Angdahonnga75olona angapiktadosa sakitkinahanglan ngaputlonkayang

nabilin
nga25%niinidilina makahatag
u9 pagkaon ngadtosalawas. Kung50%
pa sa dahon ang apiktadosa sakit, putlonang parti sa dahon nga may
inpeksyon.

Ang pagkuhasa dahon nga infectedsa sakit ug ang pagbilinsa palwa

makatabang sa pagkonserbarsa tubigsa punoansa saginglabina sa panahon
sa ting-init.Ang pagputolsa mgadahonnga masakiton o layana makayasa
paghimosa mgabatakaygaanramankini ngatrabaho.Ang mgabatatagaan
ug insintibosa mgaginikanan aronmadasig sa pagtabangsa mgaboluhatonsa
uma.

Putlonangpartisadahonsasaging,kung
50%niiniangapiktadosasakit.

Putlonangtibookdahon,kung75olona
niiniangapiktado
sasakit.Poukonang
pagputolsadahonaronang pinutlan
dili
puy-anug mgadautangngakagaw.

sapalibotsapunoanlRoundWeeding]
2. Palimpyo
t
I
t Gikinahanglanangpaghagbas sa palibotsa punoan
sa sagingkadabuwannga
may1 ka metrosanggilapdonniini.Angmakanunayon
sa punoansa sagingimportantekaayoaronmalikayan
ngapaglimpyosa palibot
ang mgadautangkagaw
I o sakitsa palibot.Ang mgakagawug pistemagpuyo
nganagumogngamgalugar.
sa sagbutonug kanunay

I
1 ka metrospalibotang
I paglimpyo
sagin9.
sapunoan sa

I
I
I
t --\.

I *\ \..

I i1

t
I
I
I
I Angtungangatudlingsa sagingtamnanug laintanumaronmaminusan ang
lunangaokupahon
sa mgasagbotug aronusabmakahatag
I ug dugangkita.

I
I
It
I
I
II
I
I 3. Sucker
Control
or desuckering
I maoangpinaka
Angdesuckering dilikado
ngatrabahoon
sakasaginagan
tungod
sapopulasyon
kaymaokiniangcontrol ngadilimosubra
u9dilimokulang.

It Angpagkuha

[2] ka bulano
samgasahasasaginghimoon
ka
60 adlawmanguha
sapanahon
lkneehigh]or lbolohigh]tupongsagunaanggitas-on
ngaabotna satuhod
samgasaha.Kadaduha
ug sahangawalana kinahanglana.
Sa
kanunay ipabilin
ngama-maintainangmother, uggranddaughter
daughter nga
successionformatsapagpadagansasaha.
I Angpagpabilin
ugsahangamaoysunodpabungahon
adunay
4 kabasihanan:
t a. DireKyon

I ibilinangsahanganatunong
saging.Kungmahitabo
ngamaoypadulngan
sa direksyon
ngaibilinangmgasahangawalamabutang
sa sahasa
sadireksyon
ngamaoyangaypadulngan sa sahasasaging,magubaangdireksyonsa linya
I u9angdistancia
sasaging.

I
I
I
t
I
I
I
I
I
T
T
I Niiningahulagway
makitangaangdireksyon
ngamayV ngailhanan.
sasahapadungsa northngabahin
AngmgasahangamayX maoang mgasananga

T lokatono patyonkaywalasainsaktong
direkton.

I
b" Production
T Angpunu-anngamay6 kabook
maoylukatonpara
ngapatyonang3 ug ang2
saha,kinahanglan
sa similya.Ang mgasahanagtotoysa nanaynga punoan.
I Kungdaghanang saha,magniwangang inahannga puno-an
kalidad
sabunganiini.
ug minusang

IL- Niiningahulagway ngaangsahangaruy y' ruo angmgasahanga

l.4akita

I nabutangsa insaktong
direksyon.
AngmgasahangamayX maoangmgasaha
nga nga patyono lokatonkay walasa insaktong direksyon.Samtangsa laing

r bahin,angmgasahangamay ---t ngailhananmaoangmgasahangawalasa

panginahanglan
pero angayipabilintungodsa produkson
insaktongdireksyon,
aron makwartahan
humankinimakapamunga
sa bunganga
pa kini.Apandili na kini pasanayon
paradili maguba
pa

T anginsaktongdireksyon sasaha.

t
I
k. Spacing

Sakanunayi-maintainang mother,daughterug granddaughterngasuccession

formataronsa kanunayhimsogangtubosa sagingug maymaayong kalidadsa
bunga.Samtang sa laingbahin,angpagcontrolsa sahangaipabilin
maoang
pag maintainsa kanunaysa gidaghanon sa puno-anbasi sa standardnga
requirement.

Ang1ka hektarya tamnanlamang ug 1,200ka puno-an.

Gikansa pagsugod
sa
pagtanum ug saginghangtudsa pilaka mgakatuiganang puno-anngasaging
sa1ka hektaryamagpablinnga1,200. Angratiosapuno-anugsasaha1:1[one
is to onel.Ang usa ka punoanmayusa lamangka sahanga ipabiilinpara
magpabilin sa kadapunoanniini.
angsaktonglugaru9 distansya
I
I granddaughtersuccession
sa mother/daughter,
Maoni anghulagway format:

t
I
t
I
I GrandDaughter

t
tr angkahamugaway
formatmagpabilin
Niiningasuccession salunaugangmaayo

F
I
ngaproduksyon
dakunaanganak/dauqhterngasaha
ngama-harvest
dauohter ngamosunod
ngama-harvest
Sahigayon
sasaging.

sapagpabunga
ngamosunod

nganagdala
naanginahan/mother,
sa pagbunga.Sapanahon
na angbungasa anak/motherdakunapudangapo/orand
napudug saha.
I
I
I d. Distance

T Angsaktongadistansyasa pagtanumsa sagingmaoang3 ka metrossa kada

puno-anug 3 ka metroskadatudling.Ang panagdasoksa puno-ansa mga

F sa niwangngapunoanug minusangkalidadsa bungatungod

sagingmoresulta
paglagbas
kayangkainitsaadlawdilina maangay ngadtosa mgadahonniini.

T Ang panagdasok sa puno-an.sa laing bahin,maoyusa sa hinungdannga

ngadtosa puno-
masakitangsagingkayangkainitsa adlawdili na makalagbas

F
kiningaumogngamaoypuy-ansakagawug mgainsektos.
an ug magpabilin

F
F
T l0
I
I
I
I
I
I
t
I Patyonang punoannga wala na makaabot sa 3 m. aron malikayanang
paqoasoKsa punoanuq mamintinar
anq kahimsuqsa tubo sa kadapunoan.

I
I
I
T
I
I
I Punoansasagingngagiputolkaywalasa saktongdistansya
aron
mabalikngadtosainsaktong
sukodang gilay-on
sakada puno-anniini.
I
I Humanmaputolangmgapunoannganagdistansya lamangug 1 m . u g 1 . 5m .
t ngadtosa tapadnga punoan,mabalikang saktonga distansya
nga 3 m. ug

t 11
t
I mamintinar niiniang kahimsugsa punoan.Ang panagdasok sa kadug-ol sa
punoansasagingmaoyhinungdan sakaniwang satubosasagingngamoresulta
I sadilimaayongakalidad
sapagkuha
sabunganiinitungodkayangmgadahonmag-ilog
sakainitsaadlaw.Maokinianghinungdan ngaangdahonmanuhoy
na

ngadtosa ibabawtunogdkaynaninguha kinisa pag-ilog

sa kahayag
I aotaw.
ug kainitsa

I 12:25break
1:50p.m.baliksapanaghisgot
I
I SuckerPruning
Control

Atolsa pagkuhasa mgasahangawalakinahanglana, kuhaonug apilang mga

I laya nga bani,layangdahonsa sagingug ang
punoan niiniaronwalaykataguan
mga sagbotnga mikapotsa
angmgamananap/danganugangmgakagaw
ngamagdala ug sakitsa punoan
u9 sa bunga.Kungmakuhaan
sa mgalayanga
I bani,layanga dahonug mgasagbotang puno-ansa sagingmurana kini ug
mistisa
anghitsura ngahamisangkutisniini.
I
I
t
I
I
t
t Sawalapa makuha-iug laya
ngabani,layangadahonug mga
Sa nakuhaanna ug layanga bani,

t
layanga dahonug mgasagbot.
sagbot.
4. Drainage
Canal

IT 12

!
 patas.ugdali.mapunduhan
ug tubisgikinahanglan
ngaadunay
::-i9i,!_r,?I
canat. igg
Ktnanangtan ngalimpyokanunayangcanalaronsa panahon sJ tingulan
agassa.tubig.
Kungmabanawan angpunoan sasagingsarubig
111i9!1g.LS
magoalag Iye owj angdahonug malata
angpuno_an. 75olosapunoania sagrng
tubig,perokungmanubra angtubigsapunoanniinimamatay.
Ang
,canalmaysukodngaZ ft. 12ka tiitl angbukasa jbabawug 1 ft. [1 ka tiit]
sa ubos.Slanting
angpagkubkobniinjarondilidalimalaka ug-matabunan ang
canallabinasa panahonsatinguwan. Anggilawmon sa pagka-wotsacanalma!
depende sasitwasyon
sa luna.

2ft.

I
t
Topiko:InsectPestsandDiseases
I Orassapagsugod: 2:25p.m
N a h u m a4n::4 0p . m .

I Ang mga kasagarannga insektosnga moatakesa sagingmao ang mga

mosunod:

I 1.ThriDs

I l19 _qlp,
hrnungdan
moatakesutod sa puso nga wata pa mobukhad.Mao ni ang
sasakitngabrownscab.Angthripsmagtagosapuso.Angpagataka
sa thrips masumpopinaagisa pag injectionug Oisis ug uban'pangmga
I insecticide
ngadtosa pusonga maygitas-onngaB ngadtosa 12 ka pulgadaia
watapa kini kabukhad.Angpag injectionsa pusokinahanglan
nga45 oegrees
ang plastadasa pagtupoksa dagumnga5 pulgadaanggiias-oniron ,uungay
I angpagtagus sa medisina.

t
t t3
 Angpartisapusongapaqa
atakihon -
sadangannga
Inflps.

I
I
I 2. CormWeevil

I i::ilt+ffiJi:!,T#:",rT.,.,iiiiiiiel?i:1l"ii
coim"weevir'us'y"io#
l3Tffi #3S3;l,i?;iil:i#:fjgfe_sa uns
our,on
I #:',:
x:
:x.,i 'H;f
il,iJ'^""3
ffi"3il[,"'"l
ru:r*::ili:i1;*Tl_1f
I
ll'f,":,"iil"
H:?11.1.#ilj:,
u";3:'_"";:3,Hjff..jil:Hi,fl!!fi3,'uo
I
Sapsapan
I sagrng
angampungol
aronmakuha anq
sa
mgattlogug balaysacdrm
I weevilngadangan

3. Mealy
Bug

I4
I
t Angmealybugputiangiyangcolorngamopilitsa lawas,dahonug sa bungasa

t saging.Kiningamealybugmakitasa ilawomsa bani/sa ilawomsadahonug sa

gingi-gingi
noasakit,
sasipisabungasasaging.
Kiniusahayangmahimong savirus
tigdala

I
I AngMgaSakitsaSaging

May3 ka mgahinungdan
sasakitsasagingngamaoangmgamosunod:
t 1. Fungus
2- Virus
I 3. Bacteria

Angfungusadunay4 ka klase:
I 1. YellowSigatoka
I Angdalag/yellow usaka matangsa fungusngakungmoatakisasaging
sigatoka
moresultasasayongapagkalayasadahonngamaoyhinungdan sagagmaynga
I buligug sadawinsasaging.

Angtimailhansa maongsakitmaoang pagtunga sa dalagberdengapataksa

I ilawomsa ika 3 ug ika 4 nga pinakabag-o
ngadahon.Ang patakmotag-asug
modakongadtosa kapihongbadlisnga gipayongan ug dalag.Ang mgabadlis
ngapuntikmahimong dakungakapihonngalayangadahon.Angpagkaahatsa
I pagkalayasadahonmakaahatsapagkagulangug pagkahinug sasaging.

Angpagsumpo sa maongsakitmahimopinaagisapagtanum sasagingsa

I insaktong
molagbas
djstansyaaronangdahondili magsapaw
ngadtosapuno-an,
ug angkainitsaadlaw
putlonangdahonnganaapiktohan sasakitaron
I malikayanangpaspas ngapagkatap
pa
niini.Putlonangpartisadahonnga
apiktadosasakit,kung500/0 niiniangnaapiktohan. Putlonangtibookdahon
niinikung75%na angapiktado sasakit.Mintinahonsakanunay ngalimpyoang
I canalaronmalikayan
umogmaoy
ngasanapan
pinuy-anansakagaw.
satubigangkasagingan. Angmgalugarnga

I
I
I
I l)
F
I
I
I
F
I AngdagwaysadahonnganaigosayellowSigatoka

I
t 2. BlackSigatoka

t Angitomngasigatoka masdalingmokatap
og maspiligrosadalagngasigatoka"
Kini nga sakit daling mokatapngadtosa sagingkung dug-ol kaayoang

t pagkatanum ug umogonangkondisyonsayuta.
Ang sakitmoatakisa ika 3 ug ika 4 nga dahon.Mailhanang maongsakttsa

tI badlisnga mantsanga parihasa dalagsigatoka.Ang pataknga mintsa nga

pulahonmahimong
oanon.,

Angpagtanum
kapeo itomnga maoyhinungdan

sa sagingsa insaktong
sa dalingpagkalaya
sa

sukod,ug angmakanunayonngapagleaf
pruningsa mgaapiktado ngamgadahonug pagmintinar ug limpyongacanal
I maoangpamaagi ngamakasumpo sapagkatap
sasakit.

I
I
I Dahonsasagingngagi-atakisa blacksigatoka

t
I
t t6
 3. Banana
Freckle saSaging]
[Talumtum
Ang_hinungdan sa talumtumsa sagingmaoangfunguso agup_op ngagitawag
u9 Phyllostictina
Musarum [Cooke]peter.Kasagaran
kini ma-t<iia,u
rn'gugu,ung
ngadahonngapuntik-puntik ngaitomlblackspot]
Angfungusngasakitmoatakisa taasngabahinsa dahon.Anggrabengapag
atakimakaapiktarsa bungaug dahonsa mgasaha.fini nga-sJkitmadalasi
hanginug satubig.

Angdahonnga.gi-ataki
sa sakitngatumtumhaitonu9 itomonang puntik.Ang
mga puntikmahimongdakungitom-itomsa ibabawnga bahinla dahonu!
moresulta
sa grabenga pagpangatagak
sa dahonug mapunosa mantsangi
itom-itom
angbunga.

Alq b_unga.sa sagingngagi-atakesa frecklemakaonug walayepiktosa unoo

niini.Perokungibaligyana kinidili na kinimahalinngadtosa mallsug labawna
ngadili mahalinngadtosaJapankaydili mangaon angmgajaponnii;i. Salocal
ngamerkadomahalinang tumtumonngasaging/perokungmataparan kini ug
sagingngahapsayug hamisug kutisdili na kinjmaballgya o dugaymahalin.
Ang pagsumpo
sa sakit parihasa pamaagisa pagsumpo
sa yellowug black
sigatoka.

Dahonsasaginggrabenganaapiktuhsn
satumtum.

I t'7
 4. Fusarium
WiltlPanama
Disease]

Angfusarium wilt usaka sakitngapiligrokaayokaymoatakimankinisaagianan

sa tubig.Ang hinungdan niininga sakitmaoang fungusngaanaanagpuyosa
ilawomsa yuta nga maoymakabara sa tubigug pagkaonsa tnnum.Moresulta
kinisa pagdalagug pagkalawos sa dahonug malayatungodkayangtubigug
pagkaon nganasuyop sa gamut dili na makaabot
ngadtosadahon.
Ang unangtimailhanmaoang pagdalag,pagkalawosug pagkalarag
sa gulang
nga dahon.Ang mga bag-ongdahon magsunodsunodug pagkalarag ug
Angpuno-anusahaymolikiug magpabilin
malaya, ngamagbarug sulodsa pipila
ka semanahangtudna kini malata.Ang punoanu9 ang pinutlansa saha
magpakita
ug kapihonngadtopulahonngabuloksatibookpunoan.

Ang pagsumponiini nga sakit mao ang paglukatsa punoanug sa sahasa

naapiktahan
u9 sawalamaapiktahi sulodsa 5 ka metrosanggilapdon.Angluna
ngagilukatansa mgapunoanpagasprayhan ug formalino sunrox.Ibakanteang
yutasulodsa I katuigaronmalikayan
angpagkatap sa maongsakit.Kuralon ang
lunaaronwalaymakasulod sa lunangapossible nga maoytaptansa pagkatap
sasakit.

Angpinutlanngapunoanmakita
angpuntikpuntikngakapinga
bahouo lata.

Angdagwaysasagingngagiatakiug
fusarium
wilt.

18
 Virusngasakit[VirusDiseases]

1. SakitngaBunchy
Top
Ang sakit nga bunchytop usa sa labingmakuyawnga sakit nga vrrusnga
motakboy sa pamilyang
lvlusa,
diinnaapilangsaging,ab;ca,gabi-g;biug camra.
Anghinungdan sa maongsakitmaoangvirusngagidalasa ,n-unanip ngaaphids
o dugos-dugos.Gitawagkiniug bunchytop tungodsa hitsurangadawbulaknoa
rosasnganagpungppong sa mugbongadahon.
Ang sakitmotakboysa saginghumanang aphidsnga nakakaon ug dahonsa
rarngranumngakontaminado sa virusmotugpasa sagingug mokaonsa dahon

F niini.Angtimailhan
19:
Kasagaran

Konmamunga
sa sagingngagiatakisa bunchytop maoangnagpongpong
d"!* nga.nagyellownga pormangrosasug muboang udiot kay sa
nga dahon.Ang mgadahongahionkaayoug dalingmalugtikung
bawgonug komoton.Anggitakbuyan
mangagmay
nga sagingkasagirandiii mamungaug
angdawinniinj.

F 1:l Tu,rr.rpo
saklr.
Lukaton
ang maongsakit,gamitsa similyangangawalayinspeksyon
angmasakiton ngatanumugangdilimasakiton
sa
sulodsa5limaka
metros.Sprayhanang palibotsa luna ug formalin,pwedepud sunrox
gamiton,sa dili pa lokatonangmgapunoanngasagingsulodsa gilapdon ang
ka.metros.Koralonang luna ug butanganug footbathang agi_'anan
nga5
aronOiti
mokatap.ang saktt ngadto sa ubang tanum. Maqhim6Jg regutar nga
pagpanglimpyo sa mgasagbotug sa aphids.Ibakanteang luna'sulo"d
sa : t<a
DUtan.

t
ft
I
T Angdagwaysapunoansasagingnganaigosabunchytop
ngasakit.
r
I l9
I Ang sakitnga bananamosaicdinala
aphids.
Anssakitnsa
mobkboy
ngadto
sikan
sasaging
mosaicvirusnga gidalasa
.sa-cucumber
sacucurbita
fG;; ;rpi;o,;il;, uri*iurri,
'''lvuru,nu,our.t
ngadalasauprriaio brgor_rirgos:

II 119.1h91,1i
on
angsaging
19.nga
ugdatagon
usmaporma
!il:'I dautan
oanon T"ti.r"u9 porma
gitakbuyan
nasa.sakit
puntikngakasagaran
.makita
neabagli:,dlt
sa
ngabanana
isa ka
mosaic mayputi_
Oaf,iniiJanon.
sadaho;.;;; oug_;ns
nng
,;lr,oorng"
ug medyonaglukot.
angOapn tuigod-sajili a"ngay
nga
I fi3:13"':tj:iil#:ily "*" ans
oahon'nsa
;d;';; ;# !' nsuoio
sa maongsakitmaoang pagtokat
I ):9. !:S.yrp?
13llluy
apnds
ns? rimpyuhan
panahon
ang punoargr[",i ,i
sa masakiton
.nsu
ngaEnum.
iusoolrn ojii 0"., *
sa pagtubosa saqing:cikinatran6Ln
pagsusi a"n-g-'ruiuffi.'rnngu
I sakasagingan.

I
I
I
I
I Angnormalngapormasa
dahonsasaging.
Angpormasadahonnoa
apiktadosabananamoiajc.

3. Banana
BractMosaic
Angmosaic_
sa pal-aksa banisa sagrngusalamangsa taing
klasesa mosaicsa
Anshinurisdan
;":"i;;;;si;;in"Jo'ansvirus
;itJt?,:::tTj;"'H'hrorosis' "
Ang sagingnga gitakboyanna sa bananabractmosaicnga sakitmopakitaug
nga
Oerie igadto sa kapihonnga linya tag-asug mugbonga badlis-badlis
nagkatag-sa paFaksa dahon.Sagrabena ang pagatakesa inpeksyonpareho
naangcolorsapusoug angpalwasasaging.Angilawomsapal-aksapusomay
nga muri ug gikawrassa iring.Sa ilawomsa palwamay badlis
badlis-badlis
badtisngaangcolorparehosacolorsapuso.

Ang maongsakitmasumposa pagputolsa apiktadonga dahon Lokatonang

maiakitonngapunoanug putoFputolon ibuladsaadlawug daubanLikayanang
ug laingtanum samasapaliya,kamatis,
pagsal-ot talongug ubanpa ngadaling
iafOuyanug virus. Pili-onang mga similyanga itanumnga walaysakit sa
kanunaylimpyuhan angpalibotsapunoangikansasagbot'

AngpaFaksapusongamay Angilawomsadahonsasaging
sailawom
badlis
badlis nga maybadlisbadlissamasaagisa
murauggikawras sairing. kawrassairing.

Diseases
Bacteria

1"SakitngaBugtoksaSaging
sa buwaksa
lng brgtJr usi ka sakitngiOatasa buyogug ligwanngamisuyop
puio sj saging.Ang masakiton nga bungagahionbisanug hinogna ug may
iigninligninsaunodsabungangagahingaitumonangkolor'

Kasagarankini nga motakboysa cardavao sab-aug usahaysa tundan'Ang

ngadalasa buyogug ligwanmoatakigikansa pusopadung
puqiiloO* bacte-ria
ngidtotu ubod.Kiningasakitmasumpo pinaagisa pagpanglimpyosa palibotuq

2l
F pagjanguha.
sa mgalayangadahonug sa pagputos
walapaysipingamogawas.
sa pusosa ligninpa kinio

I
Gikinahanglan
ang pag gamjtuq plasticbag o sakosa pagputos puso
abtihan
anstubotniini.Ansbuyogus tisw;nruns*"b5fi6";; sa nga
mangitaug agi-anan
aronmoatiki iitos oirina
semana kaadraw
tanstinson ;; if,i.::,3j:1,:11?r;J"A:s o2ka
""tt**
2. Sakitnga MokosasaginglBacterial
Wilt]
Ang saklt nga moko usa ka manana'kod nga sakit nga makamataysa
naapiktuhan ngasagingsulodlan sa pipilaka s;mana.fini"grmi;';
ngaPseudomonas ru nagaw
solanacearumngaanaasayutaug moataki; s;;;ng.
Angsagingngagi-atakisa Mokodaringmairhan pinaagisa pagkarawos
gikansa ika duhangadtosa ika upafngapinaia 'ui- sadahon
Uag'_ong'JJtronmaoafisa
r_1!"],* sadahon.
sitaptan Adunay rr,ratiiia
ngaaOriro,i
liL?i1 "sa
sa nsaoto
sa
::?li9i 199 bakteryadihasapinuansa puno-an'us anl jigpansitum
"s"r sasaging.

I
bunga MadatagangkotorsadawinsaiafirigGanOitipa
f"#:. "
Kini
nga sakitsa.sagingmasumpopinaagi
sa paglukatsa puno-anug sa mga
saha.
sutodsas kametros *patibot
anggitapdon ; iililil;;i;ki'su moro.
ang lunanga gitut<5tJn
sa mga punoanug mgasahasa formaline
_BuTbahan

I
aronmamatay, angbakterya.AngmgalinukatngasaSingpitol_puiolon
adtawug dauban.Ang mga kahimanan. touraOsa
nga gigamits; paglukat;g pagputol
p-utor
sa sagingbutanganug disinfectant
aronang sakitdiri motakboy
sagrngkung.kininga mga kahimanan sa raing

I ljfll:rrr
satunakay angtumans
pagagamiton.
kalandons
maoyhinungdan
l_itayananji,uora nqa
saplg;gnansa

I
I
T
t
Ang dagwaysa punoansa dahonsa
I sagrngngagi-atakisa sakitnqaMoKo.
Mangabali
angpalwasadahonniini_

I
I 22
Angtopikokabahinsa sanitation and pestanddisease
and maintenance control
nahumanalas3:30sahaDon.

OpenForum:

Angmgamosunod maoang mgakomentaryo

gikansa mgapartisipanE
ug ang
pamahayag
ni Pesyong:

1. Angmgaparticipants
naganam-anam
ug kagamay.
Matudni Pesyong dasigonang mga partisipante
nga walana motambongsa
pagtambong ug balik.Gikinahanglannga mohimoug koordinasyon sa mga
barangay
officials
aronmotabang ug pagdasigsa mgapartisipante.
Ang pagkunhod sa mgagidaghanon sa mgapaftisipante
dakungkalisdanan sa
bahin ni Pesyongnga maoy nagdalasa training.Ang kada usa sa mga
partisipanteadunay budget nga p50.00 para sa pagkaon.Si pesyong
pagahatagan ug budgetsa opisinabasisa gidaghanonsa mgapartisipanteng;
nagpaljsta.
Palisiya sa opisinanga kungpila kabookpadisipanteang mitunga
maora ang budgetan paigosa mitungaang gastuhonug ipaulisa opisinaang
subra.Angbudgetihatagna ni Pesyong ngadtosa mo-andam sa pagkaon usaka
adlawsadili pa angadlawsaseminarparamakapangumpra ug sayosa lungsod.
Ang problemaniininga sistemamotumaw,kungang partisipante nga mtrunga
dyutayra kaayounsapa mayFulini pesyong ngabudgetngadtosaopisinanga
nagastonaman.

Salaingbahin,gi-awhagni Pesyongngamagmatinud-anon angtananngamga

participante
sa pag seryososa pagtambong sa seminarkay daku kayoang
panginahanglansa pagpalambosa pamaagisa produksyon
sa sagingngamaoy
gipraktissa mga mag-uuma.Ang kompetensya sa produksyonsa saging
worldwide.Busadakunghagitngadtosa mgamag-uuma angpagkat-onug mga
pamaagi aronmakakompetensya kiningadtosaworldmarket.
2. Angmgatawosaabachanan walamagsalig sa produksyon sasaging.
Matudpa ni Pesyong tinuodngaanghumayug lubimaoynag-unangagisaligan
sa mgamag-uuma sa Barangay Abachanan. perosa panahonngawalapayani
sa humayug sa dili pa makuprasanglubi,angsagingnakatabang sa mgamag-
uumasa pagtubag sa mgapanginahanglan sa panimalayug sa panginahanglan
sa mgabatasa ilangmgabayranan sa skwelahan.Ang kadamag-uuma wata
langmakamatikod kungpilaang ilangkitagikansa sagingug asakini nagasto
tungodkaykasagaran sa mgamag-uuma walamagbaton ug farmrecording.
3" Angubannga mgapartisipasntedili ganahanmopadayon
sa trainingkay
daghansailangsaginganggi-rejectsa PFTAC.

23
 'l
Matud ni Pesyongang reject sa mga sagingdili malikayanhangtuddili
mapalambo ang kahibawosa mga mag-uumasa insaktongpamaagisa pag-
atimansa saging.Kiningtraininggibuhatngaseasonlongaronmatudlo-anang
mgamag-uuma sa insaKongapamaagi sa produksyon
sasagingaronmalikayan
angrejecr.

4. Knapsacksprayergikinanglan
sa mgapadisipante.

F Si Pesyong
mipasabot
nga Barangay
ngawalana maapilsa budgetangsprayer.
Councilor
awhagni Pesyongsa
sa Abachanan
paghangyo sa barangay
Si GerryTadle
nga usa pud sa mga partisipante,
gi-
councilngamohimoug resolution

I ngaisumiterngadtokangGov.Aumentado,
pagpangayoug knapsacksprayer.
ViceGov.Herreraug Cong.Jalasa

E Contest.

Gipahibawoni Pesyongngadtosa mgananambong

2007.Ang mosalmotsa contestkinahanglan

ngaangkadausamo-filFup
ug farmrecordsa harvestug incomesasaginggikansa Enero2007- Decembre
nga ipa recommend sa cluster
leaderug Fsubmitngadtosa opisina.Ang makadaug adunaypremyonga p3,
000,00.

T
F
F
F
F
F
I
I
I
Ebalwasyon
saseminar:

Angmgapartisipantegipaduolsa manilapaperngagipapilitsa blackboaro

aron
sapagdrawingsa ilangikasultisasemlnar.

Unodlcontents] Pag-apil PaagiIMethods]

loarticiDation

t = + t l Q= \
z-\ ,,^\
\T$/
t-=l
\t/ rr [J
(J,/

6\F---r,<:
\-,\=/t7 ooo
n,qI
TI4ADALA

l,, ,l
\_-7

tiurtrNcPA-l

25
 f'l Inc'
Peonle's Fair Trsde Assi 'nce Center' Crly
eoqtDistrrclTagbiloran
it ir'rrilrasr nventre'

SHEtrT
ATTENDANCN

,rAcTIvlTY; : fA,ir.r.f:L ru,rt urtac,on grla+**fBryus9l!:j}8r!fL4-Lt',4lfa$/,1,€

fFr(4 ourax'f

Venue : Avrc,li,(lii4l\?[fr)ft bP 4+Lt

NAMI'S SIGNATURES

-ftp(Y tfttw
,.-*M-ttor-bpaol-j
--t-tuitrt-o ]u{J"+'4
__l_(oN!ro aP.$--ro
&,PltX* faPtc,kp
omuLo 'l6qar.

?tt"Pda'!,
"lteirk i iQP'tta'''[tP.
,, l!4y'N_
--,- u4,llAil__
rr rDDIL I (/ L r

13. Anoh,t* L l/r,ade+

-Jt
1 4 .C!6u@,4,
;' ^
Q4-t_,
T
-i:lqt--ll!,- lu!@
 I'eople's!'air'Irade Assistance Oenler, Inc.
(lPG 'l
2?7-I LaslAvenue,noolDistrict, agbilaran
City

A'tlu,I-D-alLc_Eii{EEI'

q!a!j
AcrrvrrY: -sEldlr\_l4)etv4ll{]rlc__.bt fri_,44t_1fu?u $1i{ {}\ l vrnPwetroa
Date at^\)f'l-/ ,W,*
1 .-._
f"\itL* ^Vltl l$\+A4bv l,LU-'

NAMES

=@. _M&8&_I^Kc_
I
I SEASON-LONG
TRAININGON BANANA
t PRODUCTION
t
I
I
I
I
I
t
t
t
I
MODULE
3
I
SANITATION
ANDMAINTENANCE,
t PESTS
ANDDISEASES
I Barangay
Magsaysay,
SierraBullones,
Bohol
I
January
10,2008
I
I
SEASON-LONG TRAININGON BANANAPRODUCTION
Venue:Magsaysay Barangay
Hall,SierraBullones,
Bohol
Date:January10,2008
Day8

Module3

Schedule:

8 : 0 0- 9 : 0 0a . m . - ArrivalandRegistration
of participants
9:00- 12:00 - Opening Prayer
- Recap
- Sanitation
andMaintenance
- Pests,Diseases
andControl
12:00- 1.:00
p,m. - LunchBreak

1:00- 5:00 - Continuation

of Pests,Diseases
andControl
- Contest
- OpenForum
- Planning
for the nextactivity

5:00 - Endof Day8

F
I

F
I
Pormalngagisugdanang seminarsa alas9:30 sa buntagsa usa ka pangaliya
ngapag-ampongagidumalasausaka partisipante.
gitagaanko ug
Sanglitbag-omankonakitasa gruponga nakuyogni Pesiong,
panahonni Pesiongsa pagpa-ilasa akung kaugalingonngadto sa mga
partisipante.

RecaD

Si DiosdadaTadliang mihatagsa recapsa topikonga nahisgutan

sa miaging
tigum nga gihimoniadtongbulansa Novembre 2007nga kabahinsa Natural
FarmingSystem.

Ang NFSdakuug ikatabang tungodsa mga mosunodnga

sa mga mag-uuma
bintaha:
1. Mopasiuli
sa katabunok sayuta;
2. Dilinamopalitugabuno;
3. Dilina mopalitug lawogsababoy;
4. Dilina mopalitug tambau
5. Dakuug kita;
6. llalahutayon;
7. Dakuug kalidadsaprodukto

3 ka klasesaabuno:

F 1. In-organic
2. Organic
lcommercial]

F
3. Foliar

Dugangpasabotni Pesyongang NFSwalamaapilsa Modulesa Season-Long

on
I pero
BananaProduction, nakitasacenter ngagikinahanglan
ang NFSpara maka
reducesa gastuhansa nagkamahalnga presyosa abunoug spray.Pinaagisa
sa pamaagisa paghimoug abunoginamit
I NFSang mgamag-uuma
angmgabiyasa palibot.
matudloan

I Pesyong
sa katamboksa yutasa inanaynga pamaagi.
Ang NFSmakapahiuli
ngai-aplayang
Gi-aqdani
saNFSaronilapudkiniikabilinsailang
ilangnakat-unan
mgasumosunod.
T Perotungodkaykitagustona ug "instant"ug dili na magpalangan,ganisa pag
timplaug Coffeeu9 noddlesinstantna,maodalikitamodangop sa paggamitug
I commercialngaabunoug sprayaronang
bisanug nasayod
mga tanum
na kitangamakadautkinisayuta.
pud
instant sa pagtubo,

I
:
 Topiko:Sanitation
andMaintenarrce
Orasnagsugod:11:37a.m.
Nahuman: 2:20D.m.
Pamaagi:
Lecture
l"lateryales
: Blackboard,
chalk,
Manilapaper,pentelpens

Introduksvon

ug saging gikinahangtanang insaktung

IS^^^t1S-9:ir
u." adunaymaayongproduksyon maintenance
:l3lu^?11uj! ug t.lid.d nd p.dukto niini.
ang makanunayon
nga pagbisitajron r*rri-ulf'runirtung
;lKlanamglan

1l9,Jitj9^l"lrr adunaygikinahanglan.
nga cutturatmanagement.
ngadtosa 100ka puno_an
ngasaging Ang 50
nagkinahanglan
tung ug Tku.Jiu,ngupug
almansa matagsemana ngakayakaayodumalahi".",is-i,rru."..

Sanitation
andMaintenance
An9i9a mosunodmaoang pamaagisa insaktong
pagmaintainsa tanumnga

1. LeafPruning
or Deleafing
lpagputolsadahon]
Angm-gatanumngasaginggikinahangran
ngasusihonkadasemana.
kanunay
pagasusihon.
Anqdahonsa tanuri mao.ng ko.i"u Angoahon
sasakit,. uu'iu;r. *r"g
l?]It-.99 ditinakinimakaharas rs ,ufdnt p.s;;,nsuo,o ,"
rawas sa lfi
tanumug mahimonghinungdan.uoirirliu"yonlprJJ,irioo mantmong
nrnungdan sapagkamatay
niini.
Ang dahonnga may puntikpuntiknga
?*n rs nagsugod
na sa pagkalaya
::pT19-T-lill nsa
apikradosa sar,'tt.
cirinuni,iqr"ri"r,iip"gd"u
!l purti.
oanonnganaapiktuhan
sa sakitaronmattkayan
paangsakitngadtosa ubangdahon. ngamodaghan
o makapanakod

Angdahonnga75o/o na ang apiktado_sasakit.kinahanglanngapuflonkayang

naDrrjn
nga250lo
niinidili na makahatag
ug pagkaon ngulto,u,[iur.'frng so"u"
ansapiktado sa satit,puttona"s ;;il-; auion'nsu,nuv
fli"*r"T:-
I
il?ff3:i:..:..1?*1"^yg:lp,:1n:d na sapaskaraya
"v Ju PaeNorovdusrorlrn
ug ibirin parwa
anspalwa
makatabangsa pagkonserbar
ia tui:--* punoansa.saging
sa tjnq_init.Ano n:nn,,r^r
". _^^ li9.:1 lY,# 'iiTi-ill'::
ang
labi na sa panahon
;,11H*
fr
ugilfiff: m?
g'*
insintibo
ffi?fi:i
j"T, ::*'::ipr_r,_.-*d*F';
jll"::.y1'::_iriil
sa mgaginikanan
ffiil;I;#H#,Iiffiji
|' uronauourirg sa pagtabangsa mgaboluhaton
uma. sa

T
I
I Putlonangtibookdahon,kung75i na
I n nran9apiktado
pagputol
sasakit.poukonang
sadahonaronangptnutlan
puy-anu9 mgadautangngakaqaw.dili
I
I
I
I
2. Palimpyo
sa palibotsa punoanlRoundWeedingl
I
I fli:Ift1?,it!,tillii:fi
sa punoansa sagingimportante
]fl:,filTi:tilitxl
;?"',;,#;:,'.,"ffi
:?#ff
kaa
;,:*;*gt:mi##T3f[]1f;ffi :i"#si,::,iilfl
.i,,":]
I
I
I
 1 ka metrospalibotang
pagnmpyo sa punoansa
saging.

-
I nga.tudlingsa sagingtamnanug.laintanumaron
119_
runal!lS"
ngaokupahon maminusan ang
sa mgasagbotugaronusabmakahatag
I ugOug;n;lita.

I
I
I
 ngagitamnan ug luy-a.

F
Sagingan angtungasatudling/tabla

3. suckerControlor desuckering

maoangpinakadilikadongatrabahoon
Angdesuckering sa kasaginagan tungod

F kaymaokiniangnagcontrolsa populasyon
nqadili mosubraug dili mokulang.

Angpagkuhasa mgasahasa saginghimoonsa panahonngaabotna sa tuhod

F lkneehighlor tupongsagunalbolohigh] anggitas-on

sa mgasaha"Kadaduha
[2] ka bulano 60 ka adlawmanguhaug sahanga walana kinahanglana.
ang mother,daughterug
kanunayipabilinngama-maintain grand
Sa
daughternga

I successionformatsa pagpadagan
sasaha.

ug sahangamaoysunodpabungahon
Angpagpabilin adunay4 ka basihanan:
I a- Direksyon

II I
Ibilin ang sahanga natunongsa direksyonnga maoypadulngansa saging.
Kinahanglan sa pagpadagan
nga usara angdireksyon sa saha.Kungmahitabo
nga ibilinang mga sahanga wala mabutangsa direksyonnga maoyangay
padulngan sasaging,magubaangdirekyonsa linyaug distancia.

t
)

I
 Niiningahuragway
makitangaangdireksyon
sa sahapadungsa nofthngabanin
V. ngaithanan.
AngmgasahangamayX maoangmgasahanga
l?_l.TI
lokatono patyonkay walasa insaktonqdirekton.

r| b. Production

Angpunu-an ngamay6 kabook saha,kinahanglan

-nasto6t
ngapatyonang3 ug ang2
parasasimirya.
I r-"] l1!*9" ang..saha,
l:19^,oi91"
Ka[oaosa bunganiini.
mag
nnsmqasaha
njwangang inahan
sa nanayngapunoan.
ngapuno-anu9 minusang

I NiiningahulagwayMakitangaangsahanga may
V maoang mgasahanga
I nabutangsainsaktongdirekyon.AngmgasahangamayX maoangmga
nga nga patyono lokatonkay walasa insaktong
direkiyon.Sartaig
',igu"rli,.*ng'u
sana
ru,u,ng
mgasaha ngamay -)
I l1!i1, ""ndireksyon,
nsaktong
pangrnanangtan
pero 19.g
angayipabirin
aronmakwartahan
irnunan
tungod
pa kini.
sa
-npan
muo*f
pr6duison
aiii lri
*u,.
,u
sa bir,,ganga
p]r.'nuvon
humankinimakapamunga pu
I paraditimaguba "adii;lrv[n,.'r.nu.
anginsattong

r
I
F
I
I
I
I
IT k. Spacing

.S:Iiig1
i-maintain
angmother,
tormataronsakanunay
bunsa.
himsog
anr
daughter
u9granddaughter
ngasuccession
samtansr" r.ii'sbu-h
ii,I "rsH:fffl:i'.3"'rt
il1#"lr:"J,?,
Tl:TtJ;
sa kanunay sa gidaghanon
sa puno_an
I lp.:iil1,"
requrrement.
Ouii,5-.iinoarO
nq,

I Il^t-l1h-9fai1g
9"qt9nl1m,ys
sa1 kahektarya
tamnantamang
saging
hangtud
magpablin
sa
ug.1,200ka puno_an.
pita^
nga1,200.
ka mga katuigan
nng-ratio
Gikansa pagsugoo
ungpuno€,inla saging
satuno_a-n
sa
lg * ,uhj r,f ton"
I is to onel.Angusaka punoanmayusatamang
magpabilinangsaktonglugarugdistansya
ka sahanga ipabiilin
sakadapunoan niini."
' para

I
I
I
I
I
I
l4aoni anghulagway granddaughter
sa mother,daughter, succession
format:

Grand
Daughter

Niiningasuccession
formatmagpabilin
angkahamugaway salunaugangmaayo
ngaproduksyonsa saging.Sahigayonngama-harvest
naanginahan/mother,
dakunaanganak/dauohterngasahangamosunod sa pagbunga.Sapanahon
nga ma-harvest
na ang bungasa anak/mother dakunapudang aoo/orand
dauohterngamosunod sapagpabunga nganagdala
napudugsaha.

d. Distance

Angsaktongadistansya sa pagtanum sa sagingmaoang 3 ka metrossa Kada

puno-anug 3 ka metrosanggilay-onngadtosalaingtudling.Angpanagdasok
sa
puno-ansa mgasagingmoresulta sa niwangngapunoan ug minusangkalidad
sa bungatungodkayangkainitsa adlawdili na maangay paglagbas
ngadtosa
mgadahonniini.

Ang panagdasok sa puno-an,sa laingbahin,maoyusa sa hinungdan nga

masakitangsagingkayang kainitsa adlawdili na makalagbas
ngadtosa puno-
kiningaumogngamaoypuy-ansa kagawug mgainsektos.
an ug magpabilin

10
Patyonang punoannga wata na maka abot sa 3 m. aron malikayan
paqdasok ang
sa punoanuq mamintinar
anq kahimsuq sa tubo sa kadapunoan.

'\\(
,r' -!)

',".\

Punoan
sasagingngagiputolkaywalasasaktongdistansya
aron
mabatrk
ngadtosainsaktong
sukodanggijay_onsakadaDuno_an niini.

1t
II
l-11

'F' = mgapunoannga..nag
distansyatamang
ryffro iuiylgr,"ng
sa tapadnsapunoa:i^11balik ug 1 m. ug 1.5m.
anesaktod; ;;rL;;y. nsa 3 m. us
nEmintinar njiniang kahimsug punoai.nns
Brnoan sasaging _su
maoyhinungdan d;soulol,ra kadug_ol sa
sa.kaniwang,itiroo,-.,igi"g
ngamoresutta
sadirimaayo nsakaridad
* o,,::l i;y;;; ;#ili,on ,.n',osnu
sa kainitsaadlaw.Maoll,l,lll#
sa pagkuha kinianghinungdaniga-un!-oanon
* ibabawtunosd ray munrhoy
nuninerr,u
rfii ,;.d;H;;iilae uskainit
sa
:ffi.J:

12:25break
1:50p.m.baliksapanaghisgor

Suckers
PruningControl
Atolsa pagkuhasa mgasahanoal
ravansabani,tayans kuhaon
us apilansmsa
dahon,; .liF^1i:tlglana'
Jnsrnsus ans msasasbot
nsamikapot
punoanniini sa
nsamasdara uesakitia
";";;;dyi;6;;
0,,6.-,;,ffifi"iflT/,::ll;:#;"fl#r|:ff?t:
bani, laya nga dahon ug mga sag-b
r|rsflsa
anghrtsura sa sagingmura-naiini ,ig
ngahamts
anq*,r?lr
1{,nn,.o'"o-"n

Sawalapa makuha-iug laya

ngabani,Iayangadahonug mga Sanakuhaannauglayangabani,
rayangadahonug mgasaqbot.
sagDot.

l2
 _-__

4. Drainage
Canal

ustubis
:,.:f i i:;iiY:"tii",t,,Xlrlr:"#;*louhan sikinahansran
nsaadunay
*m:gl*iiru'*":;$?#i1'$iilF;l;:*::6
' o's,puio sapuno-an
sasasi
i, nq,i;r;;' ;;; iil;r",:'ilff
ns
ArE canalmaysukodnga2 ft.
"iTiJff,,tj*
12t\ ans,?yka
sarbabaw
us1 ft. tl katiiU
saubos.
srantinq
i;; ;; illfil1,iiir]
ft$5iijiifl ;#HT3*i:19.,:f
33[T#:"ffi ;ru::?*nl;:j
2 tt.

Toplko:InsectpestsandDiseases
urassapagsugod: 2:25D.m
Nahuman: 4:40D.m.

t fi'l:rflsdl
kasagaran
nga insektos
nga moatake
sa sasingmaoang msa

t 1.ThriDs

Ang thrlps moatakesulod sa pr

wala pa mobukhad.Mao ni
I hinungdan sasatit n9a-6rlirn?#1"-19,t
sa thripsmasumpo iil;i ;;"# ll'g-thrips
mastasosa puso.
Anspag
ang
atake
saprrongu;;uy6i##;]"]"^:t':" us,Desis
us ubanpang-
insecticide
J'g?d.to
kini.kabukhad. nga Bngadto
sa12kapuloada-
sawalapa
':'';:.*i1?o#ffi
;:X',ff
n;s p.iri;;d;ria
ru.iffi,J:";l;Tg:;':,ff
.x:ffi:;:li
t3
 I
I
II Angpadisapusongapaga
atakihon
thrips.
sadangan
nga

I
I
I
I
I
I
2. CormWeevil
I Ang CormWeevilkasagaran moatakesa mgakaraanna nga kasagingan.
Ang
I CormWeeviladto mopuyosa punoansa saging.Kini mo;takesi arprngoi
ngadtosa ubod.Angsagingngagiatakesa CoimWeevilmagyellowangoanon
ug dili.na.mobunga
tunogdkayangtubigug nutrients
ngagiiryopsagamutditi
I na makaabot
hinugdan
ngadtosa dahonkaynalatana angubod.lng CormWeevilmaoy
sasakitngaCormRot.

I Ang CormWeevilmasumpo
palibotaronmakuha
pinaagisa paglukatsa ampungol ug sapsapan
angbalayug mgaifloqsa maongdangan/i-nsekt6s.

I Sapsapanangampungol sa
sagingaronmakuha ang
t mgaitlogug balaysacorm
weevilngadangan.

I
I
t I4
 3. MeatyBug

riur#l:]{,{}n'df
r:T#ll#"Jjfi
,Tl;r.#*ft
f,trff{+tr
AngMgaSakitsaSaging

May3 ka mgahinungdan
sa sakrtsasagingngamaoang
mgamosunod:
1. Fungus
2. Virus
3. Bacteria
Angfungusadunay4 ka
klasei
1. yellowSigatoka
Angdalag/yellow
sigatoka
usaka
frffi *"ffffi,j:T:ile'",il:#",1'ffi
it1l*lf,:'.'Ji,'J:il: 1;;ru:
ffi"ffiii:i.,T1li'"'i1.,
::
,""";T*t"ffi
ilT,il"#','?fl ",,i#H
paska
raya ",,1r;x;',.+*rdd.l,]1:;1ff
lava
nsa
'.;;;"; ;k.?:iH:l
lr' dahon-.
n"o o"?

I
I
ffiru#f
I
I
I
I
I
T AngdagwaysadahonnganaigosaYellowSigatoka

2. BlackSigatoka

Angitomngasigatoka og maspiligrosadalagngasigatoka.
masdalingmokatap
Kinl nga sakit daling mokatapngadtosa sagingkung dug-ol kaayoang
pagkatanum ug umogonangkondisyonsayuta.
Ang sakitmoatakisa ika 3 ug ika 4 nga dahon.Mailhanang maongsakitsa

I badlisnga makitanga parihasa dalagsigatoka.Ang pataknga mantsanga

pulahonmahimong
oanon..
kapeo itom nga maoyhinungdan sa dalingpagkalaya
sa

I Angpagtanum sa sagingsa insaktong ngapagleaf

sukod,ug angmakanunayon
pruningsa mgaapiktadonga mgadahonug pag mintinarug limpyosa canal

IT maoangpamaagi ngamakasumpo sa pagkatap

sasakit.

I
I Dahonsasagingngagi-atakisa blacksigatoka

I
I
I 16
 Preckle
3. Banana ffalumtumsa Sagingl
Anghinungdan sa talumtumsa sagingmaoangfunguso agup-opngagitawag
Musarum
ug Phyllostictina lcooke]Peter.Kasagarankini makitasa mgagulang
ngadahonngapuntik-puntik ngaitom[blackspot].

Angfungusngasakitmoatakisa taasngabahinsa dahon.Anggrabengapag

atakimakaapiktarsa bungaug dahonsa mgasaha.Kininga sakitmadalasa
hanginug satubig.

Angdahonngagi-atakisa sakitngatumtumhaitonug itomonang puntik.Ang

mga puntikmahimongdakungitom-itomsa ibabawnga bahinsa dahonu9
moresultasa grabenga pagpangatagak
sa dahonug mapunosa mantsanga
itom-itom
angbunga.

I Ang bungasa sagingngagFatakesa frecklemakaonu9 walayepiktosa unod

niini.Perokungibaligyana kinidili na mahalinngadtosa mallsug labawna nga
dili mahalinngadtosaJapankaydili mangaon angmgajaponniini.Salocainga
merkadomahalinang tumtumonnga saging,pero kung mataparan kini ug
sagingngahapsayug hamisug kutisdilina kinimabaligya o dugaymahalln.
I sa sakit parihasa pamaagisa pagsumpo
Ang pagsumpo sa yellowu9 black
sioatoka.

Dahonsasaginggrabenganaapiktuhsn
satumtum.

1"1
 4. Fusarium
WiltlpanamaDisease]
Angfusarium wilt usaka sakitnoaDiligrokaayokaymoatakjmankinlsa
sa tubigu9 pagkaonsa tanum.-Ang agianan
hinungd'an niintngu okit,il i9 tungus
n-94anaanagpuyo.sa ilawomsa yuta.ngamaoymakablrasa tubig;g
sa bnum. Moresulta -rigpagKaon
kini sa Daodalagug pagkalawos sa daho'n Mataya
!lq?9 q ang tubig u9 pagka-on nga nasuyopsa gamutditi na makaabot
nqadto sadahon.

timaithanmaoang pagdatag,pagkatawos ug pagkatarag sa guEng

119 i::19
duh9n.Ang mga bag-ongdahon magsunodsunoOug p.gk.-fr"q
1-g-? u6
lat?ya.,Ang usahaymotiki.ug
,puno,an magpabitin
ngamagui;ui-s-;i; sa pipira
ka semanahangtudna kini malata.Ang punoanug
ui,g Ji;rd;,u
-- ,ut,"
magpakita ug kapihonngadtopulahonngabuloksatib;k
dnoa;.
Ang niini nga sakit mao ang paglukatsa punoanu9 sa sana
.pagsumpo sa
:::pl|$elT-r9-r:yrla maapiktahi
sutod-sa
s-kameho,ung;itrpionlnngrrnu
ngagruKatan samgapunoan oaoasprayhan ugformalino s-urirox.
yutasulodsaI katuigaronmalikiyan Ibakanreang
ang pagliatap
-posslbr" sa,-.g iuilt. k;iu,onung
lunaaronwalaymakasulod sa lunanga rnuoti"pt ; r.'p.g*utup
sasakit, "gu

Angpinutlanngapunoanmakita
angpuntikpuntikngakapinga
naho llo lata.

I
II
I Angdagwaysasagingngagiatakiug
rusanum
witt.
I
I
I 18
Virusngasakit[VirusDiseases]
ToP
1. SakitngaBunchy
nga sakit
Ang sakit nga bunchytop usa sa labingmakuyaw "s: Y]l'::.s^'
gabi-gabi ug camra.
nroiukUoy sipamilyang Musa,diin ang
naapil abaca,
saging,,
satit maoangvirui nsasidalasa marlgrY!.19a aphids
;;;;irnooa.n t" maoins
hitsurangadawbulaKnga
o oloorlorsor. citawagkiniug bunchytoptungodsa
rosasnqanagpungppong sa mugbongaoanon'
ug dahonsa
Ang sakitmotakboysa sagrngnumanang aphidsnga-nakakaon.
i.i""sG;ttt ngakontaminJdo savirusmotugpasa sagingug mokaonsa danon
nagpongpong
niini nng tiruirnunsa sagingngagiatakisa bunchyt"p T,u-o:19
mubo,ang udlot kay sa
nga dahonnga nag yellowngu fiottung rosasug kung
kasagaran
'0"*q; nga dahon.eng mgadahongihion kaayoug dalingmalugti ug
lomoton.nng-gitakbuyan nga sagingkasagaran dili mamunga
-mamunga
kon "g mangagmay angdawinniini'

A r o n m a s u m p o a n g m a o n g s a k i t , g a m i t S a S i m i | y atll?$
ngangawa|ayinspeksyo
nsatinumusansdili.masakitol T -s,lyi3
,i[it. Lutut"iang-masakiton pwed€
sa lunaug formalin'
.liil." spi.vt." angpaliboi
pu -p'-q^'^llT::?
J";1i;; ffi d; ;i' ;A noul
l;ffi;;, -""g ::,91':*"1#i,i
"9u.'l.sll?"'::10
usi-u1.11::n-{l
u6rootbuth.uns
i:"#il;. il;Jd;"."sl,;;'G b'bnsan
i.p iat<itigadtoia ulang.i'"9,t: 11s19",..:-s^.lls,u|:
sa 3 ka
"*t sa mgasagbotug ii upniOt.Ibakanteang lunasulod "n9:
pagpanglimpyo
bulan.

AngdagwaysaPunoansasaglng
nqasakit.

l9
 2. Banana
Mosaic

ArE sakjtnga bananamosaicdinalasa cucumbermosaicvirusnga gidalasa

Ah{1. nng sakitngagikansa cucurbita
[upo,ptpino,siqua,ampata-yi,latbasai
motakboy ngadtosasagingngadalasaaphidso dugos_dugos.
Angilhananngaangsaginggitakbuyannasa sakitngabananamosaicmayputF
on ug dalagonngapuntikngakasagaranmakitasa usaka bahinsa dahon.Ang
puntikmatiponu9 maporma ngabadlis.diha
sadahon.Angbag-ongmosibolngl
dahondautanug pormaug medyonaglukotangdaplintuigod saJili anguyngu
pagtubosa dahon.Usahaymaayoang dahonnga ,ogairas apan
sa ngadto
ngadtomalawos ug malata.
Ang pagsumpo sa maongsakit mao ang paglokatsa masakiton
nga tanum.
Kanunaynga limpyuhanang punoangikansa mga sagbotug pug-putay.a
aphidspanahonsa pagtubosa saging.cikinahanglan
aingmaijnu"nayonnga
pagsusi
sakasagingan.

,
I
I
{

JI,
I
I
i)i
\rl
LT
Angnormalngapormasa Angpormasadahonnga
dahonsasaging apiktado
sa bananamosaic.

3. Banana
BractMosaic

Ang mosaicsa pal-aksa banisa sagingusalamangsa laingklasesa mosaic

sa
saging.oinfectious
chlorosis.
Anghinungdan sa moiaicsa slgingmaoangvirus
ngadalasaaphids.

20
 Angsagingngagitakboyan
n" *.?:111u_?ru.jmosaic
nga-sakitmopakita
ug
ft|"#Jn"""j "r -qq's.usmusbo.ie"
H?:#'r'.t"r"::. b;Jrir-buori,
ngi
n:mi*#,tsL#:,';":ii';;:fff :flTfr
;fin::,fr ::"fJi"lij
il:f irl{{li,.iii!%x,Tff.#%i!.{,ii,ff
,ifl
kamatis, itttst;,ilti??il8
tarons
ueuoin
pansa
ff-:rT#X?1l:J:fiiii"'Tl
?::'o9, oarins
kanunay ansparibofsa,,;"jj['Iirlt:l:T;Tl 'n. wiravsakit.
rimpyuhan si

Ang pal ak sa pusonga may

Angilawomsadahonsa saoino
badlisbadlissa awomnga
maybadlisbadlissamasaJgi ia
muraug gikawrassa iring.
Kawrassa iring

Bacteria
Diseases
1. SakltngaBugtoksaSaoino
usaka sakitnga-dala
sa buyogug tigwanngamisuyop
L19^b-r-r,"k
puso sa saging.Ang masakiton sa buwaksa
noi n'"onnaus
risnin
risnin
saunod
sabunsa
nsa6:^ru:i.,gil3:fii,# mav
Kasagaran
kiningamotakboy,"
.:111y:,,g.9b
u ug usahay
sa tundan.
Ang
ff:;if3,':,ff
?ifr
t3:::|.'.T*XH3"'3#[:i#:ll:"?f
ilfi ffi.i,;j.T8
21
 msalavansadahon
ugsapasputos
Ht#JiTi,.t" sapuso
salisninpakinio

TLXUi;';,nxifi
;t*":i"frfffJ,'#effi :,H;",,3i,;,,,
ff
i",eff 3
I'Ji;:ff,ffi j:if
:;HT,[:tTh":tnt ;;#iiiaru,.ozru
id^::ili'#:'";:rasinsrBacteriar
wirtl
ru: lii:l:il#?#ffH,il,
# gs!"l,
r**t,:n;ru}*:* J
rga anaasa yuta ug moatakisa
sagilg.

il:"'1?'l?"'::'g sapaskarawos
:fiJ.T#"[""li'r-ryirhan,pinaasi sadahon
rm:r
;u*;li 'Hei:T,3*"Jt
#fi::l;l
i:"llit*:xtr"5$T:iliif
,ff#i153''3"%'#;iJffi
iiil*;;,4;;d"i:i,':ffi ?"',T,',3'XTi.
#*iT:: ,,ij.,t?.T_y,,",1,
!i"id"'d:i#THl3?"!Fi1.:ilji3yffi
j
n#r#;:L:Thxl*ifr,,'1,:1il,T*iff
l#,?:?"nailii'tr
iff,#j,1il3,,,1i,l
l*l;*Ali"U,tF_l##"11t*i::'.iilff
r.1;
g,;l:il,;,;.""liill,1ui:il#xT*TlT;,1*:11,i3?,

Ang dagwaysa punoansa danon

sa
, fjlnO.ngagi_ataki
Mangabali
sa sakitngaMoko.
angp"t*u,, j.noriiiinl.

22
 kabahinsa sanitationand maintenance
ll-E loeikg
nahuman and pestsand diseases
alas3:30sahapon.
ODenForum:

unn'nu komentaryosamsapartisipante
sikan ueans
ilflffi#?:H:i#!!
1. Angmgaparticipants
naganam_anam
ug kagamay.

l_lYll11_"rro"t dasison
ansr:?_a-
partrsipaltg
nsawatana motambons
pagrambong ug balik.Gikinahan sa
oaiangay
oftcdrs
a;; #;;; l?#.,i,t1,J$,#r". svon
samsa
lina
;g,.J:",fi
Ang pagkunhodsa mga gidaghan
nipesyons
bahn .:i.H:
I d.';;;"i;;",ffein',?:,HT:T:r"i:;:
fil'lry:j:_
paganatagan
adunay
ug budgetsaopisina
[1'f
budsetnsa.-pso.oo,.puru
i,
basi gidaghanon
sa
"ii
pig[.Jn. ,urrons
,Jiiql";rti;jpuntu ngu
I nagpalista
mao ra ang
p^esyons
nsadto
sa
,Palisiva
budgetan
opisina
ug ipaulis;
n9:
i. ,*"-"0i,i.i""filii
Iilg
piia

J##ll?;f?l
dooot pirtiriiuniu'unq

liirff:H,###
,,tungu

I makapansumpra
::-111 ??:. u?,-1y:,u rungsod. nnsiro[Lila n,,n,ngu
jli:liiJiui"vo,n.upu
il:Tl:,,TilH;,l;,nlj3;J,i3i[1'.ii::rru:,rur
I Sa laingbahin,gi-awhag pesyon
participlnte ni
;"il";"?";:ti"T#:8Tt j:i;.-:?lTfl;
I :; b.s
panginahanglan
sa pagpalambo
si pamaagt
i:';il?";?t
gipraktissa mga mag_uuma. sa proartsyonri'ruEng ngurnuov
Ang-kompetensyasa produksyonsa saging
worldwide.
I pamaasi
aron
Busadakunghagitngad
maka
kompetensya
-[?ff#ij.Tilffima
ans.paskat-on
us msa

I 2. Angmgatawosa Maqsavsav
*9't
Nutrop.'nipltvo"g,l;J;Hil:? massalis
walam:n.rti^ c: produksvon
sa ^r^.r,,r,-.,^-
^- -__.
sasasins'

i:S1it-:il!*-Tm;,:,r.Tr,T$1,f"#
xr*{4i._::*iilsiBil?:H?':331;lr*yl;mff
f:s^lll9Tltik"d
rungoo
kuns
pita
ansirane
kita ;
sikan ,;eiil;;
1t*i*5:
url"kin]
n.guuo
kaykasagaransamgamag_uuma walamagbatoi
,S f*rn *aordlnS.
, ngamga diliganahan
flg"yg.l .partisipasnte mopadayonsatrainingkay
daghan sailangsaging
anggi_reject
saPFTAC.
 *1^9_ll -t:rt"in. ang rejectsa mga sagingditi matikayan hangtudditi
'^l_^^1.
mapalambo ang kahibawo
.#1i:i"'.:.';..';
sa moamr.,_,r,-" ., r"-r,-^^^
*:1':;;i;"s;fi;'l;il,;;ilfr:?#11::"ff:[":ilf
lS-a
.tllS:uumasa insaktongapamaagi
sa produksyon
sa"sairng
aioi'mafircyan
angreject.

4. Knapsacksprayer.
Pisyglts
w.alay
budgetsatrainingparasa sprayer.
la-t{lr
ang-mga,participante Gikahiusahan
nga
mohimoug resolusyonngadtoni ViceCou.lrfiu,
nerreraparapagpangayo ugsprayerngaipaag-i
,a aaranquy couniii.
Contest.

ngadtosa mgananambong nga

ug rarmrecordsaharvestuo incomesa saginggikin angkadausa
-O.fflPyg-1,,0"rt"ng mo_fitFup
iu fnJ.lOOi ] o"."ror"
2007.Ang mosalmotsa contestkinahanglan nga ipa recommend
i-submit sa cluster
neadtosaopisina.
nnsmakalaus
aaunivJrerivonsapr,
lTf;l.rr

Ebalwasyon
saseminar:

t
t
I
I Angmgapartisipante
gipaduolsa manilapaperngagipapilitsa blackboard
aron
sapagdrawingsailangikasultisaseminar.
I Unodlcontents] Pag-apil PaagiIMethods]
I foarticiDationl

t G'E U \:,/ \€/

I ('- )

t I
-l
z-\/\,---\
\=.r\-/\:7 f)r:zr
v\7\:/
I RA
I IV1ADALA ]

I
t 6}rr
(], O \:/ \./

T
T
I
I
t
t
I
I
I
f-
I (
PeoDlc'sI air Trade Assistloce enter'IBc'
Cil)
z:l-i i:iu I astArenue.Bool Distri(t lagbilaran
t
I S}IEE'T
AT'TENDANCE

I ACflvr |y: t?84?9-[!r2!irr!?{N\Lqe\sA$AUr&ilq9n:-:ffiI-r9'r!it{itt'':e

'.r.on
^ ___ _ ._
t DATI] l|il]- ._.i..1l

t SIGNA'TURES

I l, --- -' PL"A

-(-"--

- -Il!'tu'
I 2.
loatLd,lu -
3.
I 4.

s s{ o rUt?' o G411n
I
I
I
I
I .RataAa
l-u ( l4 vrv. -

It
12.

13. 4Y1J,//L!-
K da.u$-
E f"i,'o
bp.oI," i!,!L--
I
15.

T
I
 a

Pcople'r F.ir Trede Arlirtsrco Ceoter, Itrc.

227-l CPGEastAvenue,Bool District,TagbiiamnCity

A'ITf,NDANCESHEET

ACTIVITY:.'ir.l )irA tr10r-i.I/ll$jfir(a et+rr{t /arr\acfud- :Xvp<roro 1 \^/4rtc.Fl,,.-€

DATE :

Venue :

SIGNATURES
 SEASON-LONG
TRAININGON BANANA
I PRODUCTION
I
T
I
T
T
T
T
F
IT
MODULE
3
I
SANITATION
ANDMAINTENANCE,
I PESTSANDDISEASES
I Barangay
Mayana,
Jagna,Bohol[Batch2]
I
January
15,2008
I
I
 SEASON.LONG TRAININGON BANANAPRODUCTION
Venue:MayanaBarangay
Hall,Jagna,Bohol
uate:January
15,2008
DayI

Module
3

Schedule:

8 : 0 0- 9 : 0 0a . m . - ArrivalandRegistration
of particrpanF
9 : 0 0* 1 2 : 0 0 - Opening prayer
- Recap
- Sanitation
and14aintenance
- Pests,DiseasesandControl
12:00 - 1 : 0 0p . m . - LunchBreak

1 : 0 0- 5 : 0 0 - Continuation
of pests,Diseases
- Contest andControl
- OpenForum
- Planning
for the nextactivity
5:00 - Endof DayI
 ngagisugdan
Pormal angseminarsa alas10:00sa buntagsa usaka pangaliya
ngapag-ampo
ngagidumala
ni DomingoLadocce.

Sanglitbag-omankonakitasa gruponga nakuyogni pesiong,

gitagaanko ug
panahonni Pesiongsa pagpa-ilasa akung kaugalingonngadto sa mga
DartisiDante.

Recap

Si MerilynMadriduo
ang mihatagsa recapsa topikonganahisgutan
sa miaging
tigumngagihimoniadtongbulansa Novembre 15,2007ngakabahinsa Natural
Farming System.

Ang NFSmaoang paggamitsa indigenous organicfertilizer.Ang organicnga

pagpanguma nagsugod sa Koreani Prof.HanTzu Chu.Ang NFSnaggamitsa
IMO parasa fertilizer.Ang NFSmay economic aspect- mayoang presyosa
-
merkado,maysocialaspect dili makadaut sa lawas,may technicalaspect-
angpagdumala sa yuta pagpatambok niini.

Angpaggamitsa NFSdili makadaut

sa palibotsamasa soildegradation
ug dili
makapataysa mgausefulorganisms.

Matudpa ni Pisyong
angNFSwalamaapilsatrainingmodule,perogihimokinisa
centerkaydakumankiniug kaayuhan ngamahatagsa farmerssa pagtubag sa
nagkamahal ngapresyo
sapalaliton
sapgpanguma"
jud natoangabuno/kaykungdilikitamogamit
Gikinahanglan ug abunowala
pudkitaymaani.Angpaggamitsacommercial
ngaabunomanglayasangmga
indigenous
microorganisms.

Pinaagi
sa NFS,angorganic ngaabunomakapauli sa yuta.Wlay
sa katambok
overdoseug dili makapatay
sa IMO.Sa organicngaabunoang yuta ang gi-
abunohan,dili ang tanum.Sa commercialnga abuno/ang tanumang gi-
abunohan,diliangyuta.

Ang Season-Long Traininggihimoaron ang mga mag-uumamatudloanug

saktongpamaagisa pagatimansa sagingnga malikayan ang mgarejectnga
bunga. Mao kini ang tubagsa punayreklamonga stiktoanfg PFTACkay dili
mopalitug dabongug subrakaguwang. Maongagihangyo ang mgamag-uuma
sa pagtambongsasseminar aronmatudloansa saktongpamaagisasaktongpag
atimansasaging.
I
I Topiko:Sanitation andMaintenance
Orasnagsugod: 10i37a.m.
I N a h u m a2n::3 0p . m .

Pamaagi:
Lecture
I Materyales:
Blackboard,
chalk,
I ManilaPaper,pentelpens

I Introduksyon

Ang pagtanumug saging gikinahanglan

ang insaktungmaintenance
I management
aronadunaymaayong
Gikinahamglan
ang makanunayon
produksyon
ug kalidadnga produktoniini.
nga pagbisita
aron masusiang kahimtang
niini.
I Ang matagtanumadunaygikinahanglan nga culturalmanagement.Ang 50
t ngadtosa 100ka puno-anngasagingnagkinahanglan
atimansamatagsemana ngakayakaayodumalahon
langug 3 kaorasngapag
samag-uuma.

I Sanitation
andl4aintenance

t saging:
maoang pamaagi
Angmgamosunod pagmaintainsa tanumnga
sa insaktong

I 1. LeafPruning
or Deleafing sadahon]
[Pagputol
Angmgatanumngasaging gikinahanglan
ngasusihonkadasemana.Angdahon
I kanunay pagasusihon. Angdahonsa tanummaoang kosinasa tanum.Kung
apiktadokini sa sakit,dili na kini makahatagug saktongpagkaonngadtosa
t lawassatanumug mahimong
hinungdansa pagkamatay
hinungdan
niini.
sadilimaayongprodukto
o mahimong

I Ang dahonnga may puntikpuntiknga brownug nagsugod

nagpakita
na kiningaapiktado
sa dahon nga naapiktuhan
sa inpeksyon.
na sa pagkalaya
angpagkuha
Gikinahanglan sapadi
sa inpeksyonaron malikayannga modaghano
t makapanakod paangsakitngadtosa uban dahon.

Angdahonnga75o/o na angapiktadosa inpeksyon ngaputlonkay

kinahanglan
I angnabilinnga25oloniinidili na makahatag
pa sadahonangapiktadosainpeksyon,
50o/o
ug pagkaonngadtosa lawas.Kung
putlonangpaftisadahonngamay
inDeksvon.
t
t
 $Jft,!:11{jlpf #r,,.,H*j*m.:ir#
*ilt{"ft
;'"###*ilX*"Ji:'":ff
"',:"'"J;g*:i;:jryi""',llif":il8:
,

sadahon
sa sasins,
,6-------.
,il{itir-
f;jl"inlnt
Jv"/o ang apiktadosa sakit" ' kuns
io^33rti

fil:1j,:*
;iilftl',ff:::i:i1;,
339o-,t"f
it"r,",".;;ilfi;l:;T,,
vuy-drug mgadautangngakagaw.

I
I
2. Palimpyo
sapalibotsa punoan
I [RoundWeeding]
9lli?lt"nn" anspashakbas
sap
t
I
j#*''"T,
;'1' jryi6t##itrt:liltri"j
I
|'

I
t 1 ka metrospalibotang
t paglimpyo
Saoino.
sapunmnsa

t
T
I
t
I
I
t
I
I
I
I Ang tungangatudlingsa sagingtamnanug laintanumaron maminusan
lunangaokupahonsa mgasagbotugaronusabmakahatag
t ugdugangkita.

I
I
I
I
l
T
T
F
T
I
Sagingan
ngagitamnan
angtungasatudling/tabla
ug luy_a.

t 3. SuckerControlor desuckerjng

Angdesuckering maoangpinakadilikadongatrabahoonsa kasaginagan tungod

I kay mao kini ang mohatagug controlsa populasyon
moKurang.
nga dili ;oiu"bra ug Oiti

I Angpagkuhasa mgasahasa saginghimoonsa panahonngaabotna sa tuhod

anggltas-on
sa mgasaha.Kadaduha[2] ka bulano 60 kJadlawmanguha ug
sahanga wala na kinahanglana.
t Sa kanunayipabilinnga ma_maintain
mother,daughterug granddaughterngasuccession
saha.
ang
formit sa pagpaoagan
sa

I Angpagpabilin
ug sahangamaoysunodpabungahon
adunay4 ka basihanan:

t a. Direksvon

Ibilinang sahanganatunongsa direksyon

nga maoypadulngan produksyonsa
T saging.Kungmahitabongaibilinangmgasahangawalamabutang
nga maoyangaypadulngan sa produksyon
sadireksyon
sa saging,magubaangdireksyonsa
linyaug magpunaynalangug tanumsa bakanting
linyaangtag_iyJsa
uma.
I
t
I
t
 "lirrrr+r.,rr:!f.r?r-rr n,r,,-,.i,

Niiningahulagway
makita sasahapadung
ngaangdireksyon sanorthngabahin
ngamayV ngailhanan. AngmgasahangamayX maoang mgasahanga
lokatono patyonkaywalasa insaktong
direkton.

b. Production

Angpunu-anngamay6 kabooksaha,kinahanglanngapatyonang 3 ug ang 2

maoylukatonparasa similya.Ang mgasahanagtotoysa nanaynga punoan.
Kungdaghanang saha,masniwangang inahannga puno-anug minusang
sabunganiini.
kalidad

Niiningahulagway
Makitangaangsahangaru, V ruo angmgasahanga
nabutangsa insaktong
direksyon.
AngmgasahangamayX maoangmgasaha
nga nga patyono lokatonkay walasa insaktong direksyon.Samtangsa laing
bahin,angmgasahangamay ----' ngailhananmaoangmgasahangawalasa
pero angayipabilintungodsa produkson
insaktongdireksyon/ sa bunganga
panginahanglanaron makwartahan pa kini.Apandili na kini pasanayonpa
humankinimaka pamunga paradili maguba anginsaktongdireksyon sasaha.
k, Spacing

i;JilT.#iili%1#'#ji1'"ft l
:*f.itii11't:,"ilxii:fi."T
; ;;;;'",[J";,133,,Hn",i,i,.,]"f"Tl"illi
ffi;ffila:iI ;:r:l:lJlf
fu: l

g$ffi m6u56jrn";p
ffg,ggffi
I
I granddaughter
sa mother,daughter,
Maoni anghulagway format:
succession

I
I
I
T
I GrandDaughter

t
:;""'

I angkahamugaway
formatmagpabilin
Niiningasuccession salunaug angmaayo
naanginahaD/mother,
sasaging.Sahigayonngama-harvest
I ngapr6duksyon
dSkunaanganak/dauohterngasahangamosunod sapagbunga Sapanahon
na ing bungasa anak/motherdakunapudangaoo/orand
ngama-harvest
I dluohter ngamosunod sapagpabunga napudug saha'
nganagdala

T d. Distance

! Angsaktongadistansya sa pagtanum sa sagingmaoang3 ka metrossa kada

prio-un ug i ka mehosanggilay-onngadtosalaingtudlingAngpanagdasoksa
puno-ansJ mgasagingmoresulta sa niwangsa punoanug minusangkalidadsa
I bungatungodky angkainitsaadlawdili na maangay
dahonniini.
paglagbas
ngadtosa mga

t Ang panagdasok sa puno-an,sa laingbahin,maoyusa sa hinungdan

ngadto
masakitangsagingkayangkainitsa adlawdili na makalagbas sa
nga
puno-

I kiningaumognqamaoypuy-ansakagawug mgainsektos'
an ug magpabilin
l-
I
t-
I
10

I
Patyonang punoannga wata na maka abot sa 3 m. aronmalikayanang
Paqdasoksa punoanug mamintinar
anq kahimsug sa tubo sa Kaoapunoan.

r)

Punoansasagingngagiputolkaywalasasaktongdistansya
aron
mabalikngadtosa insaktong
sukodanggilay-onaakadapuno_an
niini.

t1
 manrntinar
TiHlil#',:i,]ilT::::"H,.'il"'3
:;"*:::l',#i!ry"::f
nirniang kahimsug ' 'L'oug_or
,a prnoai. n"s d;Jl.;"k,,.
,u
ftr,l':i,Tli:fiifi:,ltJtxxili:*iilffi
- pagkuha
3;:,,:nT,*U#ruN,:
sa kainitsaadtaw,M;okinj un9-hinunjoun-ntu'r"s
l"';;
,"*h",
r ibabaw tunosd
kaynaninsuha
rri * p#irogiu [uriaiJdrg
:3fl.J: kainitra

12:25break
1r50p.m.baliksa panaghisgot

Suckers
PruningControl

Atolsa^pagkuha sa mga.sahangawalakinahanglana,
rayanga bani,layangdahonsa sagingug ang kuhaonug apilang mga
mga ,ugOot;-g, ?ii upot ,u
wataykataguanang mga mananapTdungjn,s unl
l:lT:l,l!u." ug,sakit
sa punoanug sa bunga.rung makihaarisa ,ga taga*
l9:, i199"t" i.,gi,ruyungu
11ll:^ll3_i9? dahon us
msasasbot
anspuno_ui
.u ,isrq r*ru"iu *,ni,s
mrs0saanghitsurangahamis anq kutisniini,

I
I
I i

I
Sawalapa makuha-iug laya Sanakuhaan
ngabani,layangadahonug mga nauglayangabani,
rayangadahonug mgasagbot.
sagoot.
 4. Drainage
Canal

5amgalugarngapatagus dati,.?:Lgr^l.l
canar.Kinahanglan tybtggikinahangtan
ngaaounay
ngalimpyo -1g aron panahon
*nlTljln canal
o r mobaraang agassa tubiq. Kunc sa sj nngutan
masdarasrverro*i""ni"iii"n"#l1,iitTl"::Xt$:"'i"T,'
tubig,perokungmanubra
angtubigsapunoann ni mamatay. 3
ibabaw
us1ft u katii,l
f';T"i'HJ#::i;:i i#-lli1,i:'1"1sPvkt.:u
:il:,,,;:!:1ifl
##:_^,ffi j
;#ffil3I#Xg1U;,_I1,j?:H
2ft.

Topiko:InsectpestsandDiseases
urassapagsugod: 2:25D.m
Nahuman: 4:40o.m.

kasagaran
ngainsektos
nga moatake
sa sagingmaoang mga
fl?rfrX:
1.Thrips

Angthripsmoatake
sulodsa unano
gillj';;,";i:,#'J'fi '+T:t
li.ifi::fi1'!:ir[','#x953;",Tjff
l,',,1'*,:lruf
l':i?:t1f;#,'.J+H'"iq,1'":ip?i
j:$",;:l;
J,:fi
5:XTff Tl::#:,J"'
:,.,J#1?otiili"fn"'i3ffi"",i:Tff
T t3
 Angpartisa pusongapaga
atakihonsadangannga
thrips.

t-..-

2. CormWeevil

Ang CormWeevilkasagaran moatakesa mgakaraanna nga kasagingan.

Ang
CormWeeviladto mopuyosa punoansa saging.Kini mo;takesi ampungol
ngadtosa ubod.Angsagingngagiatakesa CormWeevilmagyellowangoanon
ug dili.na.mobunga
tunogdkayangtubigug nutrients
ngagiiuyopsagamutdili
na makaabot ngadtosa dahonkaynalatana angubod.AngCormWeiv maoy
hinugdan sasakitngaCormRot.

Ang CormWeevilmasumpopinaagisa paglukatsa ampungolug sapsapan

palibotaronmakuha
angbalayug mgaitlogsa maongdangan/insektos.

Sapsapanangampungol sa
. nr\ sagingaronmakuha
'--:"'1 ang
i:)-$---- -':tsiE mgaitlogug balaysacorm
**:-;-: weevilngadangan.

t4
 3. Mealy
Bug
Angmealybugputiangiyanqcolor
:?-stisrKri"ri.r".rvi,iiN""r',#ijff
saslpisabunsa $"dlli;1li:ij'il:ilTi"'
sasaeins.
j:|''#H;s
flfffif' Kiniusahay
ans;;;;;;;i;;:; r.
",rus

AngMgaSakitsaSaging

May3 ka mgahinungdan
sasakitsasagingngamaoangmga
mosunod:
1. Fungus
2" Virus
3. Bacterla

Angfungusadunay4 ka klase:

1. yellowSigatoka

Angdalag/yellow
sigatoka
usaka I
il:"fl
n*:,1*:*"#;*#*:iJ:*i:ff j;ru:
:il?i":il:J1'j'ffi
.u ruorn *n,, maq.als
pastunsa
sadatae
fl:^Y:lil:
rawomsa ika3 ug ika4 nqaplnska6ig_6 berde
nsapatak
sa
modako ngadtos kapthong drh-. A",s;tl-r,,#i,ug_u,,g
badtis
ng-a "s. ugoaragl ingl;gu.ouo,i,ng.
puntjkmahimong dakungakapthon _gipayongan
nga
pagkatayasadahonmakaahatsapagki taya nga-dahoni.
nni ia,jta anatsa
orrr"q,i p.ql;g:";r#il"n

moragDas *E:il:l'ff
ngadtosapuno_an, :.#ffii:j,##
::?*rr::{li,xii,.u"Ti:#Xlffi
puflonangdahonnganaaplktohan
marrkayan
ang,paspas
ngapagkatap sasakrtaron
niini.puflona-ngpili ;#;;; #:
r1_1+it,
:?I,id? kunssoo/o
pa niiniansnaapiktonai.
pri""."siit"lk
nxntKung75o/o
naang apiktado
sasakit.Minunahon
*"""
jj;pvo
.u tununuv.ng;.
satubis
;iliJfl:ffili:X'.ll#3.'i:;5il ansk';d;s;;;; #;"i,n",,
nn.
ung

l5
 AngdagwaysadahonnganaigosaYellowSigatoka

2" BlackSigatoka

Angitomngasigatoka masdalingmokatapog maspiligrosadalagngasigatoka.

Kini nga sakit daling mokatapngadto sa sagingkung dug-ol kaayoang
pagkatanum u9 umogonangkondisyonsayuta.
Ang sakitmoatakisa ika 3 ug ika 4 nga dahon.lvlailhan
ang maongsakitsa
badlisnga matsanga pariha sa dalagsigatoka.Ang pataknga mantsanga
pulahonmahimong kapeo itom nga maoyhinungdan sa dalingpagkaya
sa
oanon,.

Angpagtanum sa sagingsa insaktong

sukod,ug angmakanunayonngapagleaf
pruningsa mgaapiktadonga mgadahonug pag mintinarug limpyongacanal
maoangpamaagi ngamakasumpo sapagkatap
sasakit.

Dahonsasagingngagi-atakisablacksigatoka

t6
 3. Banana
Preckle saSaging]
[Talumtum
Ang_hinungdan sa talumtumsa sagjngmaoangfunguso agup_op ngagihwag
ug Phyllostictina
Musaumlcooke]eeter.rasagirankini maiiia r.rnlu gu,"ng
ngadahonngapuntik-puntik ngaitom[blackspot]
Angfungusngasakitmoatakisa taasnoabahinsa dahon.Anggrabengapag
atakimakaapiktarsa bungaug dahonia mgasaha.Kiningasakitmadala
sa
hanginugsatubig.

Angdahonngagi-atakisa sakitngatumtumhaitonug itomonang puntik.Ang

mga puntik mahimongdakungitom-itomsa ibabawnga bahinia dahonu!
moresuitasa grabenga pagpangatagak
sa dahonug maprnosa manEanga
itom-itomangbunga.

Ang b_unga sa sagingngagi-atakesa precklemakaonug walayepiktosa unod

niini.Perokungibaligyana kinidilina kinimahalin
n9adt6sa mallsug taoawna
ngadili mahalinngadtosa-iapankaydili mangaon angmgajaponniiii. sa tocal
nga merkadomahalinangtumtumonngasagtng,perokungmataparan kini ug
sagrngngahapsayug hamisug kutisdili na kinimabaligya
o dugaymahalin.
Ang pagsumpo
sa sakit parihasa pamaagisa pagsumpo
sa yellowug black
sigatoka.

Dahonsasaginggrabenganaapiktuhsn
satumtum.

t
I t'7
 4. Fusarium
WiltlpanamaDisease]
I Angfusariumwilt usaka sakitnoaldigro
kaayokay.moataki
mankinigikansa
I #*#j;,rui*tm,"u
i:?:J#i{Ti.fji*}I"T,:+"mr:;1ff
l*gi#ff:5.Jg ":,?ff$
T.3i:"1'';;.
o'J#n-'ln "g::l,l'l,il
ii
Ang unangtimailhanmaoano oa(

fttrT{ri!L#ilh;"n'",ffi
;i'|jli:',Ji:3ilSffi
x#l::fffr$:r:ft
hd.dfff ir;
.lg;:l*;il',,mgl;:#J;:"#Fr:?:,""
Ang pagsumponiini nga sakit mao
naaptktahan ang paglukatsa punoanug sa
ug sa walamaaoiKahi sanasa

;niktt1m?ff Uil?,"',#lild;g:ti;
dffi:?.'r'..#rliifr
tu*;,.-;;;y';;;:#il'Ut?jH:i5:,:ii"%'..,,TXi'd1l

Angpinuflanngapunoanmakita
angpuntikpuntjkngakapinoa
bahouo lata-

saeins
nsa us
siataki
il:,.ffflTl:"

l8
Virusngasakit[VirusDiseases]

1. SakitngaBunchy
Top

Ang sakit nga bunchytop usa sa labingmakuyawnga sakit nga virus nga
motakboysa pamilyangMusa,diinnaapilangsaging,abaca,gabi-gabi
ug camia.
Anghinungdan sa maongsakitmaoangvirusngagidalasa mananap ngaaphids
o dugos-dugos.Gitawag
kiniug bunchytoptungodsahitsurangadawbulaknga
rosasnganagpungppong sa mugbongadahon.

Ang sakitmotakboysa saginghumanang aphidsnga nakakaon u9 dahonsa

laingtanumngakontaminado sa virusmotugpasa sagingug mokaonsa oanon
niini.Angtimailhan
sa sagingngagiatakisa bunchytop maoangnagpongpong
nga dahonnga nag yellownga pormangrosasug muboang udlot kay sa
kasagaran nga dahon.Ang mgadahongahionkaayoug dalingmalugtikung
bawgonug komoton.Ang gitakbuyan nga sagingkasagarandili mamungaug
Konmamunga mangagmay angdawinniini.

Aronmasumpo ang maongsakit,gamitsa similyangangawalayinspeksyon sa

sakit.Lukatonangmasakiton ngatanumugangdilimasakiton sulodsa5limaka
metros.Sparayhan ang palibotsa luna ug formalin,pwedepud sunroxang
gamiton/sa dili pa lokatonang mgapunoanngasagingsulodsa gilapdonnga5
ka metros.Koralonang lunaug butanganug footbathang agi-ananarondili
mokatapang sakit ngadto sa ubang tanum. Maghimoug regular nga
pagpanglimpyo sa mgasagbotug sa aphids.Ibakanteang lunasulodsa 3 ka
bulan.

Angdagwaysa punoansasagingnganaigosabunchytop
nqasakit.

l9
 2. Banana
Mosaic
Ang sakitnga bananamosaicdinalasa cucumbermosaicvirus
nga gidalasa
aphids.Angsakitngagikansa cucurbita
[upo,pipino,
,iq;i, irpaial;,
-'-' karoasul
motakboy ngadtosasagtngngaoatasaapfridio dugorOirgos. "-

Angilhananngaangsaginggjtakbuyan
na sasakitngabananamosaicmayputF
::jg_*1lg^"ligj fyrtiknsakasasaran
makita
saisara oatinsio-anon.
nns
u9 maporma ngabadtis,diha
sadahon.Angbag_ong mosibolngi
9:lll dautan
oahon iut]p-
u9 pormaug medyonaglukotangOaplin
tuigori'sajiti angaynga
pagtubosa dahon.Usahaymaayoang dahonnga mogawas
apansa ngadto
ngadtomalawos ug malata.
Ang pagsumpo.sa maongsakit mao ang paglokatsa masakiton
Kanunaynga limpyuhan nga Enum.
ang punoangikansa mga sagbotug pug-pu,uy,u
*pastubo sa sasins,
cikinahanstan
ansmakanu-nayon
nsa
:119:
pagsusl?:1{_9:
sa sagingan.

I
l
I
I,
:l
\1|.
t lr
LI

Angnormalngaporma Angpormasadahonnga
T dahonsasaging. apiktado
sa bananamosaic.

I
T 3. Banana
BractMosaic
I Ang mosaicsa paFaksa banisa sagingusalamangsa laingklase
sa mosajcsa
saging,oinfectious
chlorosis.
Anghinungdansa mo-saic
,u ,igin!-riJo .ng u,ru,
! ngadalasaaphids.

I 20
Angsagingnga gitakboyan na sa bananabractmosaicnga sakitmopakitaug
berdengadtosa kapihonnga linya tag-asug mugbonga badlis-badlis nga
nagkatag sa pal-aksa dahon.Sagrabena ang pagatakesa inpeksyon pareho
na angcolorsa pusoug angbuligsa saging.Angilawomsa pal-aksa pusomay
badlisbadlisnga murau9 gikawras s airing.Sa ilawomsa dahonmaybadlis
badlisngaangcolor parehosacolorsapuso.
Ang maongsakitmasumposa pagputolsa apiktadonga dahon.Lokatonang
masakitonngapunoanug putol-putolonibuladsaadlawug dauban.Likayan
ang
pagsaFotug laingtanum samasa paliya,kamatis,
talongug ubanpa ngadaling
iakbuyanug vlrus.PilFonang mga similyanga itanumnga walaysakit.Sa
kanunaylimpyuhan angpalibotsapunoangikansasagbot.

AngpaFaksa pusongamay Angilawomsadahonsasaging

badlisbadlissa ilawomnga maybadlisbadlissamasaagisa
muraug gikawras sa iring. kawrassairing.

Bacteria
Diseases

1.SakitngaBugtok saSaging
Angbugtokusaka sakitngadalasa buyogug ligwanngamisuyop sa buwaksa
pusosa saging.Ang masakiton nga bungagahionbisanug hinogna ug may
ligninligninsaunossa bungangagahingaitumonangkolor.

lGsagaran kini nga motakboysa cardavao sab-aug usahaysa tundan.Ang

pagsulod
sa bacteria ngadalasa buyogug ligwanmoatakigikansa pusopadung
ngadtosa ubod.Kiningasakitmasumpo pinaagisa pagpanglimpyosa palibotug

21
 pagpanguha
sa mgalayangadahonug sa pagputos
sa pusosa ligninpa kinio
pay
lvala sipi.

pag gamitug ptasticbago sakosa pagputossa pusonga

!lfi:!.191"i ,ang
ao nanangtubotniini.Angbuyogug ligwankungmabangga sa putosdili na
mangitaug agFanan aronmoatakipa sa puso.paglabaysa i5 ka adlawo 2 ka

F
semantangtangon angputosug kuhaansa pusoangbunga.
2. SAkitngaMokosasaginglBacterial
Wilt]
Ang sakit nga moko usa ka mananakodnga sakit nga makamatay
sa
naapiKuhan ngasaging
sulodlangsa pipilaka semana.
Klni'gumikan
sa kagaw
ngaPseudomonas Solanacearum
ngaanaasayutaug moatakisasaging.
Anbgsagingngagi-atakisa Mokodalingmailhanpinaagisa pagluspadsadahon
gikansa ika duhangadtosa ika upatnga pinakabag--ongdah'on'uqmaoatisa
punoanssapaFakngagitaptansadahon.Adunaylvlakita nga
-ugabuhonngadtosa
kapihonngaagossa bakterya dihasa pinuflan,u puno_un angpagpangitum
sa unoosa bungasa saging.plodalag
angkolorsa dawinsa sagingbisandili pa
hinog.

F Kiningasakitsa.saging masumpo pinaagisa paglukatsa puno_anu9 sa mga

saha.sulodsa 5 ka metrosang gilapdonpalibotia lunanga gi_ataki"sa
Moko.
Bumbahan anglunangagilukatan sa mgapunoanug mgasahasa formarrne

F
aronmamatay. angbakterya.
Angmgaljnukatngasaging putol_putolon
ibulad
sa
adrawug dauban.Ang mgakahimanan ngagigamitsa paglukat ug pagputol
putolsa sagingbutanganug disinfectant
aronang sakitOilihotakb6ysJtaing
sagingkung
.kininga mga kahimanan

I
pagagamiton. Likayanang subrangi
pagtanum sa lunakayangtumangkalandong maoyhinungdan sap-agOaghania
sakit.

t
It
t Ang dagwaysa punoansa dahonsa
I sagingngagj-atakisa sakitngaMoko.
angpalwasadahonniini.
Mangabali

I
I 22
 Ang topiko kabahinsa sanitationand maintenance
and pestsand diseases
nahuman alas3:30sahapon.

OpenForum:

1l919u To:Tod maoang mgakomentaryo

gikansa mgapartisipanE
ug ang
pamahayag
ni pesyong:

1. Angmgapadicipants
naganam-anam
ug kagamay.
dasigonang mga partisipantenga watana motambong
l1Yd_l_l:}ry*g
pagEmDong ug balik. cikinahanglan sa
nga.mohimo- ug koordinasyon
-' - sa mga
barangayofficials
aronmotabang ug pagdlsig,u .9u pi.tiripuni".
sa mgagidaghanon.sa
llp,_pu9.kr:hod mgapartisipante dakungkatisdanan
bahin.ni pesyongnga maoy n"9d1l9-:9 training.Ang sa
. kaOi' uia sa mga
adunaybudsetnsa,ps0.0o.
!!!1;yrynteug.budget para sa 6gLaon. ti euryong
pagahatagan saopisinabasisagidaghanon
palisiya ," ,igi-p"rt[ipuntu ngu
nagpatista. sa opisinangakungpilakibookpu,ti.iii.[,i ing rn,rrngu
maora angbudgetpaigosa mitungaang.gastuhon ug ipaulisa opisina
subra.
Ang.budget ihatagnani pesyong aig
ngadto
samo_andam sapagkaon usa

I adtawsadilipaangadtawsaseminar ka
[ar5 makapangumfri ug,iyi-nlu
iu rungroo.
Angproblema niiningasistema motumaw, tungangpj.tisipint"
dyutayra kaayounsapa mayi-ulinj pesyong .,tungu
ngi ou;jdeing5Jio,u lp,r,nungu

It nagastonaman.
Salaingbahin,gFawhag
participante
ni pesyong
sa pag seryoso
panginahanglan
nga.magmatinud-anon
sa pagtamoong
angtananngamga
ru rurinui ruv"oili"^uyo ung
sapagpalambo sa pamaagi
saproduksyon
' sasagingngamaoy
gipraktissa mga mag-uuma. nng kompetensya
I worldwide.
pamaagi
sa proOutsyin' sa saging
Busadakrnghagitngadiosanigu,uq-rrra ing p"-rj[.i_oi
' ,g ,gu
aronmakakompetensya kiningadtosaworldmarkei.'"
I .. .2.. AngmgatawosaMayana
pani pesyong
wala.
magsaligsaproduksyon sasaging.
[a!ud maS-ulTa tinuod
ngaang,humly ug ruOi,aoy nag_uniigjg,r"rig.n
t :?.j-n_ga saBarangay
us sa ditipa makupras
ly1ly *, p:Stub9g
Abachanan.
ang tubi,
ang
perosapanihon-sa
saging nakatabang
payanrsa
wata"
i. ilgurnug_
:_rT-. sa mgapanginahanglan
sapanimalay ug safiantinuhangtjn
t la
tanglga.bata sa ilangmgabayranan
makamatikod
sa skwetahan. nns k;. ,i.;_-r;r" *",u
kungpilaangilangkitagikan..,u9in9,l .iu-tininugur,o
tungodkaykasagaran samgamag-uuma walamagbaton u! fa-rrn.ecoroing.
I 3. Angubanngamgapartisipasnte
diliganahan
mopadayon
satrainingkay
daghan
sailangsaging
anggFreject
saPFTAC.
I
I
I Matud ni Pesyongang reject sa mga sagingdili malikayanhangtud
diti
mapatambo ang kahjbawosa mga mag_uuma
I lJlman
mgamag-uuma sa insaktongapamaagi
sa insaktongpamaagisa pag_
sa saging.Kininghaininggibuhatngaseasonlongaronmatuilo_an
saproduksyon
ang
sisagingaronmalikayai
I angreject.

I >r
^4.
Knapsacksprayergikinanglan
^. pesyong
mrpasabot
nga Barangay
sa mgapartisipante.
ngawalana maapilsa budgetangsprayer.Si GerryTadli
Councilor
sa Abachanan nga usa pud sa mga partisipante,
gF
I awhagni.Pesyong sa paghangyo sa barangay
ngaisumiterngadtokangGov.Aumentado,
councilngamJtrimouqlesorution
ViceGov. erreraug Co"ng._tata
sa
pagpangayo ug knapsacksprayer.
T
Contest.
I Gipahibawo ni Pesyong
ngadtosa mgananambong ngaangkadausamo-fill_up
T ug-farmrecordsa harvestug incomesasaginggikin ia EnJro2007_ Decembre
2007. Ang mosalmotsa contestkinahanglan nga ipa recommend
leaderug i-submitngadtosa opisina.Ang makadaug
sa cluster
adunaypremyonga p3,
t 000.00.

I
T
t
I
T
I
T
I
F
I
24
Ebalwasyon
saseminar:

Angmgapartisipantegipaduolsa manilapaperngagipapilitsa blackboaro

aron
sapagdrawingsa ilangikasultisasemtnar.

Unod[contents] Pag-apil PaagiIMethods]

Iparticipation

4]
vv/r.r r=r6)
v \{,/ r=,
\a?_/
f.=l
\5/

{= - l
6)ts--r,<:
\=,/\_-,/\:,/, Or:n
v-t r.:z\g
I MADALA
RA I

w
 ,;

Pcople's!'sir Tradr As$istsncctlent$r, fuc'

227-1CPGEa-st Averluc,Bool District,Tagbiiatan City

A.TTENDANCOSI{f,ET

A("llvliyi (rAsoN l{rNG_j148!!.lNrj-..9!_6&-'141.1

.-119!-{!!.Q!--{!I,t{rtpiurl,
D^ Il J^r!l4li/..ll.,__l)
9q(.,
Vcnuc : lMlA_&A -ql)3-t!_6Al_l+rlll
NAMT,S SIGNATURES

l. - -r.a
114r.11?
-,-SNrr?4$
2.
')[irJ,,,
l. Q( rt,^,ylt
4. Pl6K E1 LA'gDAeaB-.
5. fi1,,ot;' l"lt|u.ty',ul
/l
6. .iF(t/.,,,:t / i)4/./-1.,1tttt

7.
''''
'f''P'''/
tJ.

t0.

.
'- ltt -
t2. -f/-+!---
t/ 't ,l
1 3 . )\.,-,,.^r// .,..1 /, r,,,

1 4 . fz"^n /,/zr/ar a .:-"*.--^.

dplCLl tAr,y.n
15. -l l-,tr,'tlt r'i:l (tr
SEASON-LONG
TRAININGON BANANA
PRODUCTION

MODULE
3
SANITATION
ANDMAINTENANCE,
PESTSANDDISEASES
Barangay
Mayana,
Jagna,BoholIBatch1l

January
14,2008
 SEASON.LONG-TRAINING ON BANANAPRODUCTION
venue:Mayana Barangay BAtCh2
Hall,lagna,Bohol
L'are:January14,2009
Day8

Module
3

Schedule:

8 : 0 0- 9 : 0 0a . m . - ArrivalandRegistration
9 : 0 0- 1 2 : 0 0 - upeningprayer of padicipants
- Recap
- Sanitation
andMaintenance
- Pests,Diseases
andControl
12:00 - 1 : 0 0p " m . - Lunch
Break
1 : 0 0* 5 : 0 0 - Continuation
of pests,Diseases
- Lontest andControl
- OpenForum
- Planning
for the nextactivity
5:00 - Endof DayB

2
 Fonnalngagisugdan
angseminarsa alas10:00sa buntagsa usaka pangatiya
rEa pag-am@ngagidumala
sa usaka partjsiOante.
UsaSka
mainitonngapangumusta
ni pisyongngadtosa mgapartisipante
sa tuig

Sanglitbag-omankonakitasa oruponga.nakuyogni pesiong,gjtagaanKoug

Pesiongsa pagp;lta sa akung kaugalingonngadto
ryT!9n .ni
partisipante. sa mga

Recap

Si G_uilemo
nSjr l::nero.alS mihatagsa recapsa.topikonganahisgutan
gihimo sa mtagtng
lguT niadtong
butan sa Novembre zOOz nga b6;hin sa Natural
FarmlnqSystem.

Septembre 22 '07- Tanumsafarm

- Naghimosanurseryug nagtanum
lctofre 16'02- padayon
Octobre23'07 ug tanumsa nursery[6 pax]
Novembre 12- Assessment sadagansatraining
November 13 '02 - NFSSeminar
December 13'07- yearEndAssessment
December^18 '07- Naglampas
sa nursery[5 pax]
Enero 8.'08- Naglampas safarmIt5 pai]
- Nindotna tan-awonang firm
nga nalimpyuhan.Ang kulangrnaoang
spray.
- Ugma,lEnero 15lgikinahanglan
- btnantkutar ngamasprayhan.
angpagkuha saattendance kayangpjrmengamitungamaoy
bahinan.
- 22 ra ka tawoangkasagaran
ngamayattendance nagtabang
sa trabaho
safarm.

Matudpa ni Pisyong ang NFSwalamabutang sa skedyol,perogihimokini sa

dakumankiniu9 kaayuhan nsamahatas sl ialmeisirvipaamoit
:::::r-$t
pesyong sa iyangpersonal si
ngakasinati_an
sa pagqamitsaIMO.
sa,Ilvlo.angy]Jtaanggiabunuhan,
sa commerciar
ngaabunoang tanum
giabunohan, - maoy
diltangyuta.Angtanumtambo&peroa;g yu; ;;a;

D::9r.br".13,2007gihimoangyearendassessment.
h ngadtosa 800 ka karton.Maysurveynga gihimong. nukiti Makaya
|1"^11."9 angs00
r daghanug kakuhaan ug sahaikatanum,p=ero
Oititang
ni p-J.iongngu
-manthaLg
ani Lg-iva.

t
I
I
I
andMaintenance
Topiko:Sanitation
I orasnagsugod:
Nahuman:
10:37a.m.
2:30D.m.

I Lecture
Pamaagi:

I Blackboard,
lvlateryales: chall!
ManilaPaper,pentelpens

I Introduksyon

I Angpagtanumug saginggikinahanglan
produksyon
aronadunaymaayong
anginsaktungpamaagi sa pag-atiman
ug kalidadngaproduKoniini.Gikinahamglan
ngapagbisita
angmakanunayon aronmasusi niini'
angkahimtang
t Ang matagtanum adunaygikinahanglan nga culturalmanagementAng 50
langug 3 ka orasngapag
t ngadtosa 100ka puno-anngasagingnagkinahanglan
atimansa matagsemanangakayakaayodumalahon sa mag-uuma.

I andMaintenance
Sanitation

II sagrng:
maoang pamaagi
Ang mgamosunod

1. LeafPruning
or Deleafing
pag maintainsa tanumnga
sa insaktong

sadahon]
lPagputol

Angmgatanumngasaginggikinahanglan ngasusihonkadasemanaAngdahon
I kanunaypagasusihon. Ang dahonsa tanummaoang kosinasa tanum.Kung
aDiktadokini sa sakit,dili na kini makahatag ug saktongpagkaonngadtosa
produktoo mahimong
t lawassa tanumug mahimong
hinungdan sapagkamatay
hinungdan
niini.
sa dili maayong

Ang dahonnga may puntikpuntiknga brownug nagsugod na sa pagkalaya

I ang
na kini ngaapiktadosa sakit.Gikinahanglan
nagpakita pagkuhasa padi sa
dahon nga naapiktuhansa inpeksyonaron malikayannga modaghano
t makapanakodpaangsakitngadtosaubangdahon"

Angdahonnga75o/ona ang apiktadosa sakitkinahanglanngaputlonkayang

I ug pagkaon
niinidili na makahatag
nabilinnga25olo ngadtosa lawasKung500/0
pa sa dahon ang apiktadosa sakit, putlonang padi sa dahon nga may
inDeksvon.
I
t
 sa
Ig, ryglyh: sadahonngainfected
pagKonserbar
sasakttu9angpatwaibitinmakataoang sa
tubigsapunoansa.saging
fuOi
n" .J p.n"hon
pagputor sa msadahonnsamasakitori ,u'ling_,nn.
ong
[f
xar.oaunramankininsatrabaho.
oiar ;;;[.r
Ans,mga b;;
;; p;;il;ru ," .nsu
i#;;s;:;;;;; r" ,q"
I
aron madasig sa pagtabangsa mga-
III:*n Ooiu-flitonsa

ut'nOun,sadahonsasaging,
Kung
llj':1 n nrang
)u"/o apiktadosa sakit

Putlonang tibookdahon,kung75o/ona
nflnrang apiktadosa sakit.poukonano
pagputolsa dahonaronang pinuflan
;ili
puy-anu9 mgadautangnga kagaw.

I
I
I
2. Palimpyo
sa palibotsa punoanlRoundWeeding]
I Gikinahangran
ang paghagbas sa Daribot
sa,punoansa sagingkadabuwannga
may1 ka metrosans gitapdon
I niini.-Ans

ffi#.[;r3}x*nfl:
makanun;fi"d p;gil;;ia patibot

L."::I"#;i:,Eilir"f s'+i*:ti;atl*;
t nganagumogngamgalugar.

I
I
I
Ang tunga
nga tudlingsa saqinot
runa
nsa-okufia
hon-;; fi ;;,,,[T?llJgJ'il"nHlr.lilpl [i::
F
t
t-
I
t,
t-
T
II
t- ngagitamnan
Sagingan an9tungasatudling/tabfu
rg fry-u.
II
tt- 3. SuckerControlor desuckering

Angdesuckering
maoangpinakadilikadongatrabahoonsa kasaginagantungod
T
I
kaymaokiniangcontrolsapopulasyon
ngadilimosubra
ug dili mokuling.
Angpagkuhasa mgasahasa saginghimoonsa panahonngaabotna sa tuhod
T lkneehigh]or [bolohigh]tupongsagunaanggitas-onsa mgasaha.Kadaduha
[2] ka bulano 60 ka adlawmanguha ug sahangawalani kinahanglana.Sa
kanunayipabilinngama-maintain
T succession
formatsapagpadagan
angmother,daughterug granddaugnrer
sasana.
nga

I Angpagpabilin
ugsahangamaoysunodpabungahon

a. Direksyon
adunay
4 kabasihanan:

I Ibilin ang sahanga natunongsa direksyonnga maoypadulngan

saging.
sa sahasa
Kungmahitabongaibilinangmgasahangawatamabutang sadireksyon
I nga maoyangaypadulngan
ug angdistancia
sa sahasa saging,magubaangdireksyon
sa matagpunuan.
sa linya

I
I
t
t
F
F
I
F
T
t Niiningahulagway
makitangaangdireksyon
ngairhanan.
Angmsasaha
sasahapadungsa northngabahin
ll?i_Tlo Y, n9.rnuy
X rn.oangmgasuhu
nsu
I roKaton patyonkaywalasainsaktonq
direkton.

T
b. Production
t Angpunu-anngamay6 kabook ngapatyonang3 ug ang2
maoytukatonparasa similya. Th::_linalanglan
Ang-mga "ri-,nunuv'"ngu
I '"n niwins
iJ'iltr'::iffJ? ';i.nu'
saha.-nagtotiv
ansinahan'nsa'
pr"oun.
p,lnol'u,ils'';,n,,
uns
! Niiningahulagway
Makitangaangsahanga may y' maoang mgasananga
I nabubngsainsaktong
ngapatyon o tokaton
direksyon.AngmgasahangamayX mao
kay*",. ,. ,:::\*:9-1,r"nrr*. ,"r-r."n angmgasaha
ang.mgasahanga may _)Tl.,lha.nan *',ru,nnoun,n,
I Insaktong
direksyon,
pansinahinstan
,u.o;pero
';""td;ff|,"f-tlin
anqavir
maoang mga saha
tungodsa produkson
ngawarasa
sa Sungansa
humln
kini,.r"
p.,"",g. ;:1,[i:,.iii!"_ildi,[Uig*:. ;;
p",Jffi
I
I
I
I
 ------._-=_

F
F
F
F
F
I k. Spacing

5a kanunayi-maintain
ang mother,daughterug granddaughterngasuccession

I rormataron.sakanunayhimsogangtubosa sagingug maymaayong kalidadsa

ounga.samtangsa taingbahin,ang pagcontrolsa sahanga ipabilinmaoang
pag.maintain

t
sa kanunaysa gidaghanon sa puno-anbaii sa standardngI
reouirement.

Ang 1 ka hektaryatamnanlamangug 1,200ka puno_an.

I
Gikansa pagsugod sa
pagtanum.ug saginghangtudsa pilaka mgakatuiganang puno_an ,igu ,ug,ng
saI ka hektaryamagpablinnga1,200.Anglatiosapuno_a-nug sa sahjt:t
-nga 1-oni

II
is to onel. Ang usa ka punoanmay usa lamangka saha ipabiilinpara
magpabilinangsaktonglugarugdistansya sakadapunoanniini.

t
t
I
I
I
F I'b ni anghulagway
sa mother,daughter,
granddaughter
succession
formar:

F
F Daughter

F
I Niiningasuccession
formatmagpabilin
angkahamugaway sa lunaug angmaayo

I ngaprodul(syon
s.a.saging_.
Sahigayonngama_harvest
dakunaanganak/dauqhterngasahangamosunod
ngama-harvest
naanginahin/mother,
sa paqb ll. Ei-pananon
na angbungasa anak/motherdakunapudaig ano/orand

I dauohter ngamosunod sapagpabunganganagdala

napuOug sani.-

It d. Distance

II Angsaktongadistansya

:l9ii?_Tgflrl9
sa pagtanumsa sagingmaoang3 ka metrossa kada
puno-anug 3 ka metroskadatudling.Ang panagdaso-kpuno_an,u,ga
.: niwangsapunoanugminus
Kayangkatnttsaadtawdiiina maangay
sa
anskalidad
paglagbas ngadto
ia bunsa
tungod
samgadaho;niini.

I Ang panagdasok sa puno-an,sa laing bahin,maoy usa sa hinungdannga

masakitangsagingkayang kainitsaadlawdili na mjkalagbas
ngadto-sapuno-

r an u9 magpabitin
kiningaumogngamaoypuy_an sa kagawug mla insektos.

t
I
I l0
 Patyonang punoan nga wala na maka abot sa 3 m. aron malikayan
ang
paqdasoksa punoanuq mamjntinaranq kahimsuq sa tubosa kadaDunoan.

l\

Punoansasagingngagiputolkaywalasasaktongdistansya
aron
mabalikngadtosainsaktong
sukodang gilay-on
sakadapuno-anniini.

Humanmaputol angmgapunoan nganagdistansya lamang ug 1 m. ug 1 . 5m .

ngadtosa tapadnga punoan,mabalikang saktonga distansya
nga 3 m . u g

I ll
 mamintinar
niiniang kahimsuq
sa
punoansasagingmaoyhinunodan Ang panagdasok
sa kadug-olsa
:^qyl9u"
saditimaayo"nsi satubosasasins
nsamoresulta
kJ'A#;ffi;:-l,I9:i*unq kav.ang mgadahon
sapagkuhasakainitsauoru*tvtuoll'j'^tYl9i! mag-ilog
na
i"ib;u;i,ft;'ff JJ?""i,'"
IT "sio6
12:25break
"ffi i:H'r1i:Jgj
i#"i:iilT:il,,i:J

1:50p.m,baliksa panaghisgot
I
I SuckersPruningControl

Atol sa pagkuhasa mga sahanoa

I layangabani,tayangdahonsJ .aglnq
punoanniiniaronwalaykataguan
w_ala
kinahanglana,
kuhaonug apil ang mga
,g ud ,ngu;qb;, i"9..u#,nupo,,,
I ue,.r,it
l?:T:sg"ru i. p,ni,un,"r.$ al
l!i.+:Tiltr1l:1ff:#;;ili:fflX:
oant, tayanga dahon ug mga saol
aneriitruuns.h;riii;ii,?1ril,?,:'""'n sasasins
mistisa muranakinius
t

Sawalapa makuha-iug laya

ngabani,layangadahonuo moa Sanakuhaanna ug layangabani,
sagbot. rayangadahonug mgasagbot.
4. Drainage
Canal

t2
I
I Samgalugarngapatagug dalimapunduhan ug tubiggikinahanglan
ngaadunay

II
canal.Kinahanglan ngalimpyokanunayangcanalaronsa panahonsatingulan
dili mobaraangagassa tubig.Kungmabanawan angpunoansa sagingsttubjg
magdalag lyellow]angdahonug malataangpuno-an.75o/osapunoinia saging
tubig,perokungmanubra angtubigsapunoanniinimamatay.
Ang.canalmaysukodnga2 ft. [2 ka tiit] angbukasa ibabawug 1 ft. [1 ka tiit]
I sa ubos.Slantingangpag kubkobniiniarondili dali malakaug matabunan
canallabina sa panahonsatinguwan.Anggilawmon sa pagkawotsacanalmag
ang
depende sasitwasyonsa luna.
I 2ft.
t
I
I
I
I
Topiko:InsectPestsandDiseases
I Orassapagsugod: 2:25p.m
N a h u m a4n::4 0D . m .

I Ang mga kasagarannga insektosnga moatakesa sagingmao ang mga

mosunoo:

I 1.Thrips

Anq thrips moatakesulod sa puso nga wala pa mobukhad.Mao ni ang

I hinungdan sasakitngabrownscab.Angthripsmagtagosa puso.Angpagatake
sa thrips masumpopinaagisa pag injectionu9 Desisug uban pang mga
I insecticide
ngadtosa pusongamaygitas-onnga8 ngadtosa 12 ka purgaoa
walapa kini kabukhad.Ang paginjectionsa pusokinahanglan
sa
nga45 degrees
ang plastadasa pagtupoksa dagumnga 5 pulgadaanggitas-onaronmaangay
I angpagtagus sa medisina.

I
t t3
 Angpartisapusongapaga
atakihonsadangan
nga
thrips.

tl
.1" -

2. CormWeevil

Ang CormWeevilkasagaranmoatakesa mga karaanna nga kasagingan. Ang

Corm Weevil adto mopuyosa punoan sa saging.Kini moatakesa ampungol
ngadtosa ubod.Ang sagingnga giatakesa CormWeevilmag yellowang dahon
ug dili na mobunga nga gisuyopsa gamutdili
tunogdkayang tubigug nutrients
na makaabotngadtosa dahonkay nalatana ang ubod.Ang CormWeevilmaoy
hinugdan sa sakitngaCormRot.

Ang Corm Weevilmasumpopinaagisa paglukatsa ampungolug sapsapan

F
palibotaron makuhaang balayug mga itlogsa maongdangan/insektos"

Sapsapanangampungol sa
: r1-

if
saginqaronmakuha ang
mgaitlogug balaysacorm
.l--.*--
_\-- :--:Z+
-J
weevilngadangan

f 3. MealyBug

s
I l4
 AlS nEaly bug putj ang iyanqcolor
tn;;# i;ffi,ii#.1'',:fi??'[
:=p:-!ri
sasipisabunga T"f::j';ilTi"';:#H :l
sasasins.
Kiniusahay
ang;;;;;;;i;#;
ffiil1:' -
",rm

ArE MgaSakitsaSaging

Hay3 ka mgahinungdan
sasakitsasagtngngamaoangmga
mosunoo:
1. Fungus
2. Virus
3. Bacteria

Angfungusadunay4 ka klase:

1. yellowSigatoka

ffi?":ii?:?"",l:y"'ff.'",illiillj
:*p'9 nsusnsakunsmoata
kisasasins
buligugsaoa*inru rugffi.-'"'- "
ia oahonngamaoy hinungdan
saqagmay nga
Angtimailhansa maongsakitma(
f:lT_'::t,',rk;"4;;ffi lff
+11&'",l#i:ji:"1'lx',?Tg?
sipavonqan,g
lu]ull
[:"3i:Jl'fl11ff3#5jL"J::.?"fl:
l': A;s'
is" ouorii
paska
raya,.
0"r.,""
i."i",'iii#i:J;;i. r;rg|,*r..*
T,:j1.,;rr13iHl.d,,r"
l:g,l:9*T?" r maong sakitmahrmopinaagisapagtanum
Insaktongdistansya sasaqino
aronangdahonoi magsipaw'ujan;kai;;H"* sa
moragbas ngadtosapuno_an.
puflonangdahonnganaaplktohan
I ans,paspas
llj]::y:rsa sakit,
aptKtado
nsapaekatap
kungS0o/o
niini.prtr",.i,s
Daniini
sasakltaron
j.hJi
p"ii r" il|

I :jil,Ttxf
umogmaoypinuy-anan
:;,11nil,"l3i*,i"J:
tin";1i#1,ii'#i:r,iiliffi a tubigangkasagingan
Angmigalugarnga
sa kaoaw.

I
I
I
I t)
 AngdagwaysadahonnganaigosayellowSigatoka

2, BlackSigatoka

I Angitomngasigatoka
masdalinqr
Ki;"s",:.kit-l;;i;;';;#;;;1",T.:';:3ff,iJ"Tft.iX.l9"i?:fj,",,iil
I pagkatanum
ug umogonangkondisyon
sa yuta.
Ang sakltmoatakisa ika 3 uo ika 4. nga dahon.
Mailhanang
I nnu mantsanga parihJsa oalagsigatoka.Ang patak maongsakttsa
?:d]1s
putahonmahimong nga manrsanga
kapeo itom nga muoy-irinunqoi; !u Ourini"pugiuruvu
,u
I * ragingsa insaktong
sukod,ug angmakanunayon
f9^r^S9^"9
prunlngsa mgaapjktadonga mga ngapagteaf
I mao
anspamaasi
nsu,nukuru,npo
r5il:?#:ro,1tr#,il'nar
uslimpvo sacanal

Dahonsasagingngagi-atakisa blacksigatoka

t6
 3. Banana
Freckle
ffalumtumsaSagingl
AE hinungdan sa talumtumsa sagingmaoangfunguso agup-opngagitawag
u9 Phyllostictina
Musarum lcooke]peter.Kasagarankini makitasa mgagulang
ngadahonngapuntik-puntik ngaitomlblackspot].
Angfungusngasakitmoatakisa taasngabahinsa dahon.Anggrabengapag
abki makaapiktarsa bungaug dahonsa mgasaha.Kininga sakitmadalasa
hanginu9 satubig.

Angdahonngagi-atakisa sakitngatumtumhaitonug itomonang puntik.Ang

mgapuntikmahimong dakungitom-itom sa ibabawnga bahinsa dahonug
sa grabenga pagpangatagak
moresulta sa dahonug mapunosa mantsanga
itom-itom
angbunga.

Ang bungasa sagingngagi-atakesa frecklemakaonug walayepiktosa unod

niini.Perokungibaligya
na kinidilina kinimahalin
ngadtosa mallsug labawna
ngadilimahalinngadtosaJapankaydilimangaon angmgajaponniini.Salocal
ngamerkado mahalinangtumtumon ngasaging,perokungmataparan kiniug
saging ngahapsayug hamisug kutisdilinakinimabaligya
o dugaymahalin.
Ang pagsumpo
sa sakit parihasa pamaagisa pagsumpo
sa yellowug black
siqatoka.

,d-t"'mMmM
Dahonsasaginggrabenganaapiktuhsn
satumtum.

1',7
 4. Fusarjum
WiltlpanamaDisease]

:#"t5.lHil. tav1o66ki
ll! Hi,:H:l':,ff"-ll'919.,gavo mankinisaasF
ri:T
r-I sa-vuta"nea
;""ililit::.'#iltffir'ffi::t"';"",1ffi:.ili*Ji:
j.j:lJs"ffi{*H':fn:lJii,
ffi;'"fx""'""i33d3,'#i:ff
n;"" .0',,
'fffl
Ang unangtimailhanmaoano Dac

rirfl:*fr.l'rff:;"1{f}i1i:#H{lii1"!13,'i,T
ffi:"f::igli
ffi llv;m"xd*tf;i:ljt#'#J",""T#1',fl
pasrukat
#'il.[tfl#it#i9 ans
iljo'?il:.'jT,f sapunoan
uesasaha
sa
six*:1,ff
ff ii'*ff
djfl :t;
iji'1iTikltfl
.'r,.*r!,{'r{ifi
fr .f ,.ff
r',*.,*;;;il:J,]il'U'il,ll""Hltl3.l[i"'.fr:.,*X"i?;?:
?.TB

I
I sasins
fl:,.ffflY,L:"
nsa us
siataki

t
I
I 18
 Vlrusngasakit[VirusDiseases]

1. SakitngaBunchy
Top

t:3u||i nsasakit
ilfl il#"fll,,::":H #"r"119-Takuvaw nsamotakbov
sa

rosas
jli,1ffii,l,iT:x?"#",.Ti1
fu,**ru;mr:,tffj;tds
nsanaspunsppons
l sahitsura
nsadaribuiaknsa
* r*#l|o?j|isod

i,::'9ru.firi?:ffi -i**?::iff
i"..'JaixT;ii:?#j,3;J.il.fi
:
ii"frii5Jru.;1fl'tr;'i,r,i1,;i*ltFtn"
kasagaran
ngadahon.nno mda kaayo
111o1_o_ahion ug dalingmatugtr
kung
l:1fl#ln"#il::T;,T:,g:T3:[il ;;;""s.,e
;it":'"si"s-k!iuei#'l;il
ff l.iffJfliffi t'*:ilfJil:,1T! T-'lryv:,
"sansa
walavinspeksvon
sa
metros.sprayr,ai.,il;;;,#'","'l,H_!!'?8,"fl
:,,T:Tf j'fi j;
:::TiT::f,
"#"iil:',ltxiili,i;lji.';:i,.*it;,:]i}jruq
[T:.,:'1i",.'fi
mokatapang sakit ngadto si r
ji',.jlliil-"1i3'llili,*n,ffino,'gu"
B:flJ":6,*'"il;'#;,l,il"
t
I
I
I
I
I Angdagwaysapunoansasagingnganaigo
nqasakit. sabunchytop

t 2 . tsananaMosaic

I 19
 Ang sakitnga bananamosaicdinalasa
mosajcvirusnga gidalasa
. -cucumber
aphids.
Anssakit nsasikan,u.u.T?,j. r,qri, --*," *.,0*.i
motakboy
ngadto
sasaging !ypg,pipi"o,
ngadatasaupr.,los "rori""ri,
o bug6r_judr.

Tq lT::ils1gls sasins
gitakbuyan
nasa.sakirngabanana
mosaic
mayputi_
?::,[EL',?J"lT,'Xl:.[lg:
porma
u9
:xT'ff
iedyo
1Til,:.'ii;:,r,:"Ti.ixxx'"
nastukot
ansoapttn
:g: lllnd.rt l.r9
ngapagtubo
sadahon. tJngojsi Liriansay
usahay
maayo
angdahon
,s" ;"gr;iiip# ru nguo,o
ngadtomalawos
ug malata.
Ang pagsumpo
sa maongsakit mi
xa-,
na vngaiim;il#".fi ; #:???& i*'X.i"':.[XT if ;.Ti.l'# g
apnrdspanahonsa pagtubosa saging.Gikjnahanglan
pagsusi a-ng,uianr-nayonnga
sakasagingan.

tl
jt
I
lr
\il .
I
Angnormalngaporma Angpormasadahonnga
oanonsasagjnq. apiktado
sa bananamosaic"

3" Banana
BractMosaic
Ang mosaicsa pal-aksa banisa sagingusalamang
sa laingklasesa mosatcsa
sagingo infectious chlorosis_
- Ano'r'nungdan
hi sa mosaicsa sagingmaoangvirus
nsi oir" ,u
"ohiJ..

20
 ArE.sagingnga gitakboyan
na sa
g;.1_o1tosar.pi,6."s.-i1E!:-1,1Xtil,'rHXA
ft 3
rd,!{t#''i,i:ifi
ffi[ fr".'
::J::
!rH;n:i}!,ry;1fi',"f#*;:*
e il ;;;;'J pu]i""niuv
:i-:JJ::"'i'ft ouo
r,,
#'.'."il3
ilXil.x"ffilt#ff'fit1,Tff3lyt saapiktado
nsadahon.
Lokaton
ane
r_i*tlf*:ftills*:tfl jH:Tjts
if.,.,1ilJ:,.il:'.";
#ryiTfi
tanunay
rmiyurran
i"l'i"i1ji|iJ:T nn"w;bvsakit.
sa
";| }i.fl: ffi

ll

t:
L

\lj
Angpal-aksapusongamay
badlis
badlis
sailawom
murau9 gikawras
nga
'i Angilawomsadahonsasaoino
maybadlisbadlissama,a Jgtia
sa iring. Kawrassa iring

Bacteria
Dlseases

1. SakitngaBugtoksaSaoino
f-n^bi_S!d y.. ka sakitn-ga-dala
sa buyogug ligwanngamisuyop
pusosa saging.Ang masakiton sa buwaksa
no r-rshinos
na
iiqnin
risninl;';noj",."ffi;#;Hhiil:i,:flH:"Tii uemay
Kasagaran
kini nga motakboy.. sab-aug usahaysa tundan.Ang
ffifiii3.T,n:,?1fr Ti_duu9,.o
ffi:::ll_?"xx',ffi,3,H[1i#:hi"ffil,
i]iimln
2I
 rupanguhasa mgalayangadahonu9 sa pagputos
sa pusosa ligninpa kinio
r€la paysipingamogawas.

Gkinahanglanang pag gamitug plasticbago sakosa pagputossa pusonga

auihananglubotniini.Angbuyogug ligwankungmabangga sa putosdili na
mangitaug agi-anan pa
aronmoataki sa puso.
Paglabaysa 15 ka adlawo 2 ka
semantangtangon angputosug kuhaansapusoangbunga.

2. SakitngaMokosasaginglBacterial
Wilt]
Ang sakit nga moko usa ka mananakodnga sakit nga makamataysa
naapiktuhan sulodlangsa pipilaka semana.
ngasaging Kinigumikansa kagaw
ngaPseudomonas Solanacearumngaanaasayutaug moatakisasaging.
Angsagjng ngagi-ataki
saMokodalingmailhan pinaagi
sa pagkalawos
sadahon
gikansa ikaduhangadtosa ika upatnga pinakabag-ongdahonug mabalisa
punoansa pal-akngagitaptan
sadahon" Adunay makitangaabuhon ngadtosa
kapihonngaagossa bakteryadihasa pinutlansa puno-anug angpagpangitum
saunodsa bungasasaging.Modalag angkolorsadawinsasaging bisandilipa
nrnog.

Kiningasakitsa sagingmasumpo pinaagisa paglukatsa puno-an ug sa mga

sahasulodsa 5 ka metrosang gilapdonpalibotsa iunanga gi-atakisa Moko.
Bumbahan ang lunangagilukatansa mgapunoanug mgasahasa formaline
aronmamatay angbakterya.Angmgalinukatngasagingputol-putolon ibuladsa
adlawug dauban. Ang mgakahimanan ngagigamitsa paglukat ug pagputol
putolsa sagingbutanganug disinfectant
aronang sakitdili motakboy sa laing
saging kung kini nga mga kahimananpagagamiton. Likayanang subranga
pagtanum salunakayangtumangkalandong maoyhinungdan sapagdaghan sa
sakit.

Ang dagwaysa punoansa dahonsa

sagingngagi-atakisa sakitnga Moko.
angpalwasadahonniini.
Mangabali

!
I 22
 #rl?3l-3,.:'rt1Ti.T.;il:t""andmaintenance,
pestanddisease
control
OpenForum:

gfliffi#ffHriffl tnntnt komentaryo

sikan
samsapartisipante
usanq
1. Angmgaparticipante
naganam_anam
ug kagamay.

f i.1il#'f,"i,ifl1Tfl
oa,ansay
oft
ciais ,flL' jtriili,l'ir-fli"tr"ff
J;#."ru#b',iliTfifr :li::"'d:

l+ru"nru*#,srg;fpi
fli?.ffii,Tjffff*s;:j
msr'"-**if+t*:***.l,tru
I
I
lm[t.},+'l*nlu.*+-,m
I
I rur'$,r;l;*tA+lUt*ia
n',t*:g:$::'*:,*;rrn*lt+jffi
;ry.*
I
'
l.j.ifuiifi,Iffi rui:
mopadayon,u
ff;r:mffifl[,ffHffi',15Jl,:"1#;: uu,n,nn
*u,

23
Matud ni Pesyongang reject sa mga sagingdili malikayanhangtuddili
mapalambo ang kahibawo sa mgamag-uuma pamaagi
sa insaktong sa pag_
atimansa saging.Kiningtraininggibuhatngaseasonlongaronmatudlo-an ang
mgamag-uuma sainsaKongapamaagi sa produksyon
sa sagingaronmalikayan
angreject.

4. Knapsacksprayergikinanglansa mgapartisipante.
Si Pesyongmipasabotnga wala na maapilsa budgetang sprayer.Dugang
pagpasabot ni Pisyongnga ang centermotabangug hlmoug resolusyon nga
ipaagisa barangaycouncilsa pagpangayo ug tabangngadtosa mayorsa
lungsodug saprovincial
boardmemberngamaoycommittee para
saagriculture
sa pagpangayo ugtaDangsasprayerngagikinahanglan.

Contest.

Gipahibawo ni Pesyong
ngadtosa mgananambong ngaangkadausamo-fill-up
ug farmrecordsa harvestug incomesasaginggikansa Enero2007- Decembre
2007. Ang mosalmotsa contestkinahanglan nga ipa recommend sa cluster
leader-
ug i-submitngadtosa opisina.Ang makadaugadunaypremyonga p3?
000.00"

24
 Ebalwasyon
saseminar:

Angmgapartisipante gipaduolsa manjlapaperngagipapilitsa blackboard

aron
sa pagdrawingsa ilangikasultisa seminar.

Unod[contents] Pag-apil PaagiIMethods]

lparticipationl

,/,-\ ,,--\
f=+l t =\
\:/\9 f=-1
\r' \7 \J/ (r-l (=_=)
A

I \J
GC\T:
.-*-z rJ/\{_/
oe6
II mADALnne
I

I f) z-r
(,
/1-\
\-'----l \c/(t
I
I
I
 People'sFsir Trade Assislsnceflctrter,I|rc.
227-l CPGUastAvenue,Bool Di!,trict.l'agbiiamnCity

ATTENDANCE
S}'Etr'I'

: tn.dYlN! f]A!J'{cAl +Srt

NAMES SIGNATURES

l.
l)'tt1
/\,JrtJ0o
J\onrcrlrsl di)
2. 1&* a.-!je|1.-- ft c"/-L-
3. r., ::. " /:1, l.r,-
4. l'..t.,
..,..,.:,. ,: '.llt,-,lt
l.;..,-,!,,-'i,l
5.
'lll,nrrls (a,{ar,^r-
6.
lrr*tt*;.,;s,
7.

r. fiu1^s\f,i"$m's__
"N*oq O&'e<+.
\r 1.,,,',
/1,/i'10^ll'y, lt

lqt,1y_i44,,t ,:_
|!t7ln,!tN _4?_q-L4a
lA I - a. ,
l44rLf<L--_\t-{art
4: i r,
i-^1r).j rirt,,t I I jit/:
 I'eoph's l'rir'l'rade A$$istsncc C'cntcr,llr4,
'fagbiluan
ll7- l (lP(i ljast Avenue,Booi IJisldcl. City

ATTTNDANCIi SfiIlTIT

b!.1\ c--alaF ' ,!iil !\1^i,o9l \.1/.1vl1FFi{,cE

i).A.1Il : . i h t rr * r ' l ) - 4-----
0rd
/

NAMUS SIGNA'I'UR!]S

alr,/,r
\lYu _._-
-il"1';)F";-
L-Nlig^[uLlnrt

//fin,.)
.l-l!r!!11t..'::!\)r,x<qry
 I
SEASON-LONG
TRAININGON BANANA
PRODUCTION

il'r.
I
I
I
MODULE
3
SANITATION
ANDMAINTENANCE,
PESTSANDDISEASES
Barangay
Banwalog

February
13,2008
 SEASON-LONG TRAININGON BANANAPRODUCTION
v€nue:Banwalog,Duero,Bohol
Date:February13, 200g
Day 8

f'lodule3

5chedule:

8 : 0 0- 9 : 0 0a . m . - Arrivaland Registratjon
9 : 0 0- 1 2 i 0 0 - upeningprayer of participants
- Recap
- Sanitationand
lvlaintenance
- Pests,Diseases
and Control
1 2 : 0 -0 1 : 0 0p . m . - LunchBreak

1 : 0 0- 5 : 0 0 - Continualionol pesls,Diseases
- Lontest and Control
- OpenForum
- Planningfor the
nextactivity
5:00 - Endof DayB
 Rfmd nga gisugdanang semin
qs'pas-ampo
nsasidumara sabuntas
sausakapansariva
lilri:j fl31r3;*
",
-;;;i ";;#;'$'i#0.'1H",:n:il1i,j'?il:ff;:T';Jj,,i,
Sanglitbaq-omankonakitasa (
*il3
Recap

5i Necitas
Taculadang mihatag
beum
nsanastuki samiasrns
uei.gi,,,s"i;iJh",;LT"ngi?J:i"!.r;"g,:tan
Ang NFSmao ang pag gamit sa indigenous
pagpanguma organicfetilizer. Ang organtcnga
nagsugod sa Koreani piof.uuni- -r.'rr.nni Nis"nJggurit
fertitizer.
AngNFSmay,economic _ ,iuvo unSpresyosar.
19.9j" :"
merKado/ urp"a
may social _
aspect dil sa lawas'may techniialaspect-
angpagdumala
,u yutupugputur;Jakadaut

sa NFSditimakadau^t
sa palibotsamasa sojtdegradaron
I?.fl9.9"T1t
makapataysamgausefulorqanisms. ug diti

M"tudpa ni.pisyong
angNFswaramaapir
satrainrngmodure,
perogihimokinisa
;ill1fil"ii!: il::#i::1li:l"annsa
mahatas
'uru'"'J.-i
iu'i.et,uus
,u
Gikinahanglan
jud natoang abuno,kay kung
dili kita mogamitug abunowala
'acom'e'-.Lr
fl:?r:Hlffflljfl:p€ssamjt nguidnl;;;g;uffiung
'nqu
rg Nfs,..angorganicnga makapauti
l]l.,.gi
over doseug djtimakapatay lb^ung sa katambok sa yuta.Wtay
ru ,y9:!u orgjnicnga;b;";;;;;; g,
:lii:ffl,, jll;flJil,, sa commerciarnsu a-b,no,.ns iinl; unssi-
"ng

Ang Season-Long
Traininggihimoaron ang
saktong
pamaagi mga mag_uuma matuoroanug
sapasatiman sa-^fforlq
nia ffik.v.",',l"s
bunga.Maokini ang tubagsa punayreklamo nsa
mopafit.ug nga stiktoanf! ";;i.ie;ect
e.fnc tay Otfi
dabongug subrakaguwang.
pr_ ngug,h""gyoung"rqjiog
seminararon ,rru
matudroan
'.i.ttong;,u'iu-si.u"'urt-q p.s
;il::t:Jr1T:i:'

I Topiko:Sanitation
andMaintenance
I
 ftas nagsugod:
10:30a.m.
Xaaruman:2:30p.m.
Parnaagl:
Lecture
l4ateryales:
Blackboard,
chalk,
Manjlapaper,pentelpens

Introduksyon

Ang- pagtanumug saging gjkjnahanglan

ang insaktungmaintenance
::1.-e":1Tl_"?i adunay
maayone
produksyon
,f kariouonq; produktonlinj.
brKrnanamgtan
ang makanunayon
nga pagbisita
iron ,usur-iang kahimtang
n nl,

ll9_jnataq gikinahangtan.
^lalumadunay ngaculturat
management.
Ang50
:3i1T;:
;:?#gH;;:"d3ifi: fJ*li r'u'nsu
i3.['iff*[x'J;if pue
Sanitafl
on andI\4aintenance
An^g^mgamosunod
maoang pamaagi
sa insaktong
pag maintainsa tanumnga
sagrng:

1. LeafPruning
or Deleafing
lpagputolsadahon]
ngasagjng gikinahangtan
ngasusihon kadasemana. Angdahon
f:q.Tg
Kanunay liit]T
pagasusihon. Ang dahonsa tanummaoang kosina,i iunrr. rung
apiktadokini sa sakit,diti na kini makahatag,S ,iti;"g p.S;# ngaOtosa
lawassa tanumug mahimono hinungdan* aii ,r"."v""g prJJ,ld""omahmonq
hinungdan sapaqkamatav niini.
Ang dahonnga may puntikpuntiknga brownug.nagsugod
na sa pagkalaya
n"-kiningaapiktadosainpeisyon.citinirran-glan"
angpugi;hi ,u p.n,
::sfl!
sa oahon nga naapiktuhansa inr t"likavan nga modaghano
makapanakodpaangsakitngadto,l",fl""t o3l"*.

d9,hgnnga7^5Vona angapiktado sa.inpeksyon

1i9
angnabttinnga250loniinidili na makahatag .kinahangtan ngapuflonkay
ug pagkaon ng;dtoru-iu;ru..rrng
507opa sadahonangapiktado sa inpetrvoi,prilon'ing piiti-r" j.ni"
Inpeksvon. ."v
"g"
 Ang.pagputolsa mga dahonnga nagsugodna sa pagkalayamakataoang sa
sagkonserbarsatubigsa punoan
sa sagjng
ldbina sa panahon
sating_jnit.1n9
cagputolsa mgadahonnga masakitono layana makayasa paghim-o sa mga
catakaygaanramankinjngatrabaho.Angmgabatatagaanug iniintibosa mga
ginikanan aron madasig sa pagtabangsa mga- boluhaton
sa
um a .

' Putlon
angpartisadahonsasaging,
kung

6"---
|' 50olo
niiniangapiktado
sasakit
I
'-';if,ii'r-
t Putlonangtibookdahon,kung75%na
sasakit.poukon
niiniangapiktado artg
pagputolsadahonaronangpinutlandili
I puy-anug mgadautangngakagaw.

I
T
T
t 2. Palimpyo
sapalibot
sapunoan
lRoundWeeding]

t Gikinahanglan
may1 ka metros
angpaghakbassa palibotsa punoan
anggilapdon
sa sagingkadabuwannga
niini,Angmakanunayon
jmportante
ngapaglimpyo sapajibot
sa punoan sasaging kaayoaronmalikayanangmgadautang kagaw
I o sakitsa palibot.Ang mgakagawug pistemagpuyo
nganagumogngamgalugar.
sa sagbutonug kanunay

I
t
I
I
I
 1 kr metrospalibotang
paglimpyosapunoansa
sagin9.

I
I
I
I
I llS_
nga.tudlingsa sagingtamnanug laintanumaronmaminusan
runa!!lS.
ngaokupahonsa mgasagbotugaronu;b matairatag
ang
uj ouja;i lita.
I
 ngagitamnan
Sagingan angtungasatudling/tabla
ug luy-a.

3. SuckerControlor desuckering

Angdesuckering maoangpinakadilikadongatrabahoonsa kasaginagantungod

kay mao kini ang mohatagug controlsa populasyon
nga dili mosubraug dili
moKUrang,

Angpagkuhasa mgasahasa saginghimoonsa panahonngaabotna sa tuhod

anggitas-on
sa mgasaha.Kadaduha[2] ka bulano 60 ka adlawmanguhaug
sahanga wala na kinahanglana.
Sa kanunayipabilinnga ma-maintain
ang
mother,daughterug granddaughternga succession
formatsa pagpadagan
sa
sana.

Angpagpabilin
ug sahangamaoysunodpabungahon 4 kabasihanan:
adunay

a. Direksvon

Ibilinang sahanganatunongsa direksyon

nga maoypadulngan produksyonsa
saging.Kungmahitabongaibilinangmgasahangawalamabutang sadireksyon
ngamaoyangaypadulngan sa produksyonsa saging,magubaangdireksyonsa
linyaug magpunaynalangugtanumsabakanting linyaangtag-iya
sauma.
 Niinlngahulagway
makitangaangdireksyon
sasahapadungsa northngabahin

: ;d:iiiilT,l;,#ffi'l;*lff,:* X'uo"nsmsa
;?:,ff saha
nsa

b. Production

l1s^.lyii,ri nsamay6 kabook

saha,kinahanstan
nsapatyonang 3 ug ang 2
maoytukatonpara sa simllya.Ano
g.sr',"
,f-lls_ ;;r-;.;
kalidadsa bunganiini.
#; #:#t'd'fllil'fH:t
sa nanayngapunoan.
puno-anug minusang

Niiningahulagway Makitangaangsahangaru, y'rnuo

angmgasahanga
naoutangsa insaktong
direkyon.AngmgasahangamayX mao
nga nga patyono lokatonkay wala-sa angmgasana
insaktongdireksyon.
Samlaigsa taing
Danrn,angmgasahangamay --__ingattrranan
riao anl,mguilnulrqru *uru ru
[TJ,fJrt",iEI':?k ntunsod'u
p'60,
ii#' i""'L'u
ng.ngu
humln T:"##:L
P"!li
kini,.t"
pJ,,"q. ;,
;#ffi ;:e,['j:"tfii.flldi,[[rffi
Tji*:.
 k. Spacing

i-maintain
angmother,daughreruggranddaughter
llji:il?y
rormat aronsakanunay ngasuccession
himsoq angtubosasalirig,q ,uirnulyo"ng.kuriouo
bunga. samlang salaingbahin,
ang.pag ,u
_ .n.-i,g""ip;i|"irr'
,uo ung
sa kanunay _contr;l
sa sidashanonsa puno_an oaitsa-itanoaro
tXl[fl:fJ: nsa
Ang 1 ka hektaryatamnanlamanoug 1,000
pagtanum ka puno_an.
Gikansa pagsugod sa
u9 saginghangtud
sa 6itaka mga.katuigan
sa I kahektarya ung
-puno prn;#ngu rug,ng
magpablin
ngat,O0O. Angratiosa
rs Io onel.Ang usa ka punoann a; lg ,u ,.hj ,,, Lon"
maepabirin ;,sdi:lJ:',J'#::t jfl jiiX.?r.
u"siukto"s-ru6"'. ipabiirin
para

t
t
I
t
I
 Maoni anghulagway
sa mother,daughter,
granddaughter
succession
format:

GrandDaughter

formatmagpabitin
an9kahamugaway sa tunaug angmaayo
lTi:S^i:,y-:..-":r19"
I ngaprodulcyon si .saging_.
Sahigayonngama-harvest
dakunaanganak/dauqhterngasahangamosunod
na anginahin/mother,
sa pag-bungi-i punanon
nga ma-harvest na ang bungasa anak/mothe{ Oatunap-uJ aig ;oloranA
I dauohter ngamosunod sapagpabunganganagdala
napuau9 sahi-

d. Distance

Angsaktongadistansya sa pagtanum sa sagrngmaoang3 ka metrossa kada

puno-anug 3 ka metrosanggitay_onngadto;alainqtudtiig.eng pi;igoasot sa
puno-ansa mgasagingmoresulta sa niwangsa punoanug minulangkalidadsa
bungatungodkayangkainitsaadlawdilina maangay paltagbasngulio,u ,gu
dahonniini.

Ang panagdasok sa puno-an,sa laing-bahin,maoy usa sa hinungdannga

masakitangsagingkayangkainjtsa adtawdili na ,utut"gb", nluJi;ru
puno_
an ug magpabitin
kiningaumogngamaoypuy_an sakagaliug mia insettos_
I Patyonang punoannga
wala na maka abot sa
Pagdasoksa punoanuq mamintinar 3 m. aron malikayanang
I anq Kanlmsug sa tubo sa Kacapunoan.

I
I t

l*:?il'i"=**TgeffflM

1t
 q#t
tr,
ffi "l3; ;,*,,'
3','iilv';r:n
fir#*:t+'*{ft r3uJ
trll.;*'":"#;.;i{4+*ri"j*i***9
-,,"d6
; ##;_,',i,iill;lifljl?"Hli**U::
*:trf:;ftfllf
:.2:20break
l:50 p.m.baliksa panaghisgot

)uckerspruningControl

;i?;ijT#li"'*#i"i,i:
::,
.,,,
srisa
anehitsu
jlr+fl;qf,;,id#,ft
;,"",:i;#ildl".{"?,", b*ift IEI+"ft ff
t"; ;rum1,i'#il:# T ::ii"T;Ut"";*;lij
ransa
I
I

ff"til,:1ff
fti.;:li:Jff
,n. ;iJ;5:Tiil"1.,;'J?..,:3i"0i",

t2
 IEilage Canal

I mg'-lugar ngapatagugdarimapunduhanugtubiggikinahangran
a|al. Kinahanglan ngaadunay
ngallmpyokanunay.ang
canalaronsapanahon satingulan
tr rpFq up agassatubig.Kung.mabanawan angpunoan ,u ,.ging,. tubig
ang.dahon
u9 matataangpuno_an.75olo
sapunoinsasagrng
kj.P^fy*lf
ruDrg,perokungmanubraangtubigsapunoanniinimamatay.

f9 S-j-,r"I sukodnga
sa ubos..Slanting
2 ft. [2 ka.tiit]ans ibabaw
-quka.sa us 1 ft. [i katiit]
angpagkubkobniiniiron-diti dalimataiiuj'rutJrnun
panahon
satinguwan. Anssilawmon * pusk;oi ;i"nur rnus"ng
?iil_g!i_1.
oepende :-"
sasitwasyon saluna_

2ft,

Topiko:InsectpestsandDiseases
Orassapagsugod: 2:25p.m
Nahuman: 4:40 p.m.

Ang mga kasagarannga insektosnga moatakesa saging

mosunod: mao ang mga

l. InflDs

Angthripsmoatake sulodsaunangpaFaksapusongawalapa mobukhad.

ni anghinungdan Mao
sasakitngabro-wn scab.Angthripsmagtago saunangpaFak
l1^1y1":^Tg!"9 atakesa thripsmasumpo ptnaagisa pag-in;eition ug oesis
lggoto.sqpusonga may gitas-onpa ngaI ngadto sa rz ka-putiaOa
kini kabukhad. pag ia wan pa
. Ang injection
sa prro iinatranttan ng!;i;"gr..,
.l pgglypksadasum ung
llTfg.l ngas putsada
anssitas_on
aron,ainsuyans
pagtagus sa medisina.
 Angpartisa pusongapaga
atakihonsddangannga
thrips.

F
F
I
I
tr 2. CormWeevil

Ang CormWeevilkasagaran moatakesa mgakaraanna nga kasagingan.

Ang
CormWeeviladto mopuyosa punoansa saging.Kini mo;takesi ampungol
I ngadtosa ubod.Angsagingngagiatake
ug dili.na.mobunga
sa CormWeevilmagyellowangoanon
tunogdkayangtubigug nutrients
ngagisuyopsagamutdili
na makaabot ngadtosa dahonkaynalatana angubod.AngCormWeevilmaoy
I hinugdan sasakitngaCormRot.

I Ang CormWeevilmasumpo
palibotaronmakuha
pinaagisa paglukatsa ampungolug sapsapan
angbalayug mgaiflogsa maongdangan/insektos.

I Sapsapan
saging
angampungol sa
aronmakuha ang
r mgaitlogug balaysacorm
weevilngadangan.

I
I
T t4
 ---------

3. I,lealyBuq

tuE rneafybugputiangiyangcolorngamopilitsa lawas,dahonug sa bunga

sa
sjrE. KiningamealybugMakitasa ilawomsa bani,sa ilawomsa"danonug sa
gngi€ingisasipisabungasasaging.Kiniusahayangmahimong tigdalasavrrus
nqasaKrt.

AnglvlgaSakitsaSaging

lvlay3 ka mgahinungdan
sasakitsasagingngamaoangmgamosunod:
1. Fungus
2. Virus
3. Bacteria

Angfungusadunay
4 kaklase:
1. YellowSigatoka

Angdalag/yellowsigatoka
usaka matangsa fungusngakungmoatakisa saging
ruyongapagkataya
sadahonngamaoyhinung-dansagagmaynqa
I:,,5:19_r1
DuIgug sadawrnsasaging.

Angtimailhansa maongsakitmaoang pagtunga

sa dalagberdenga pataKsa
ugika4 nganinakabJg-6
nq3lanon.
nngpatuk;oras_as
u9
P:1T^r:-lll
mooaKo
ngadtos kapjhong
badlis gipayongan
nga ug dalag.Ang mgabadlisng-
-datro,i.
puntik.mahimong
dakunga kapihonnga layJnga nn6 pi'qti unarsa
pagkalayasadahonmakaahatsa pagkigutinqu9 pagtahinug
saiJjins.
Ang.pagsumpo samaongsakitmahimo pinaagi
sapagtanum sasaqinq sa
insaktong
distansya
aronangdahondili magsipawug angkainitsa"ajlaw
molagbasngadtosapuno-an,
puflonangdahonnganaapiktohan sasakitaron
l9Jll3lll u"Sq.:pasnga-pagkatap
niini.eutton pa,tisaOairon
a-ng nga
aprKraoosasakit/kung pa
50% niiniangnaaplktohan.puflon
angtibookoanon
niinikung750lo
naangapiktado
sasakit.Miniinahon
,u tununuy-nju
firpyoung
canalaronmalikayan
ngasanapansatubigangkasagingan,
ani ,-9 iugur-
ngu
umogmaoypinuy-anan sakagaw.
I
 Ang dagwaysa dahonnga naigosa yeljowSiqatoka

I 2. BlackSigatoka

T Ang itom nga sigatokamasdalinomokatapog maspiligro

Il.l?i Tkl!
pagkatanum
dattnsmokatap-
sa dalagnga slgatoka.
nsadtosa sagingkunsdug_ot
kaayoans
I u9 umogonang kondisyonsa yuta.

Ang-sakitmoatakisa 'ka 3 ug ika.4 nga dahon.Mailhan

ang maongsakitsa
rn, matsa "rin,ru
I ?:fli: nsapariha-sa
pulahonmahimongkapeo itom
daras-iisafor.,
n"s iltJk'is" nn.
nga maoyhinungdlnsa dali"ngpagt<aya
sa
oanon..
I Angpagtanum sasagingsa insaktong
sukod,ug angmakanunayon ngapagleaf
mgaapiktadonga mgadahonug pag mintinarug limpyo
I f::il-g-r9
maoangpamaagi ngamakasumpo sapagkatap
si sakit.
ngacanal

I
I
t Dahonsa sagingnga gi-atakisa blacksiqatoka

I
I
I l6
 precklelTalumtum
3. Banana saSaging]
Anghinungdan
sa talumtumsa s6
Mi;;l#-"i.'4i:i??,t1iliH
:9-plri!:ti,.l1.-
ngadahonngapuntik-puntik
",1?H
:?L?';,,,:i;
ngaitomlblacksp;t].
Angfungusngasakitmoatakisa taasngabahinsa
dahon.Anggrabe
ngapag
lll I."!" .piftgrsabunga
ugdahon
samgasaha.
Kini
ngu.r.'t
i-ruou,. ,u
nanginug satubig.
Angdahonngagi-atakisa sakitngatumtumhaiton
ug itomonang puntik.Ang
:93^tTti! mahimons
dakuns
itom_itom
ru iouL"*""sii;iriil'lu'ounon
paspansatasak rs
,ffi:iiff jfrtJ,:,i;nsa sadahon
us'uprno," inuntru
ngi
AI]qb:ungasa sagingngagi-atakesa precklemakaonug walay
niini.,Pero
kungibatigya epiktosa unoo
na kiniditinakinimahatinngadt6sa niaf-f i rg faOa*na

F ngaditimahalinngadtosaJapankaydili ,ung.on u;g

nga merkadomahalinangtumtumon.nga
saginsngahapsay us hamis
ugkurisditi-nu
;gulupJn"rji"ni.su ro.ur
,gg,ng,g"ro t,ing ;.iupar;n kini ug
ti"i iuO.iigy;irSiil#.ri".

II l!:,ff.:t"p"
sa sakitparihasa pamaagi
sa pagsumpo
sa ug brack
verrow

I
I
I
I
I Dahonsasaginggrabenganaapiktuhsn
satumtum.

I
!
I )7
 {. Fusarium
WiltlpanamaDisease]

wiltusakasakit,nga piligro
ieq p kaayo
rvrv R kay
oolv N o / |moataki
| r u d t . t K r rman kini grKan
sa
lp_ l]:ilT
artgrngolngadtona sa
ldn K tnt g l
ubodsa saging.nng hinungdan
niiningasaiiiimr
ao ang
a.l!u
!1-.,re,:i1ln-l Tgluyosaitawom
kini
sa
ia yuiansainuovrn.ru"Ouru
pae
,. tr-O-,g"ui
ffF.:".::^lTyTt datasus paskalawos
sadanoiui
trlg9qkayloresyrlq

I Tl"t-.. anetubisue paskion nsun.'rryop

,ui;ili;jii ;;
makaabotngadtosa dahon.

,,i::9 tilalthll m?oanspagdatas,

pagkatawos
us pagkatarag
sasurang
119 bag-ong.
19_1^.9^unpl^ dahonmagsunod
sunod ug paglia
,urasug
maraya.Ang19 T9.usahay
puno-an molikt
ug magpabilin
ngamagbarug iutoOsa iipiti
Ka semanahangtudna kini malata.Ang punoanug ang pi-nutlan sa sana
magpakita
ug kapihonngadtopulahonngabuloksatibo;k p;noan.
Ang pagsumpo niininga sakitmaoang paglukatsa punoanu9 sa sanasa
naapiktahan
ug sa walamaapiktahi
sulodsa ika metrosanggita;;on.nng runa
punoan
pngasprayhanusformatin
o ,-r,i.r. r-Ourunt"
uns
:g:^r]l:t!::i Tsa aron,matikayan paskatap
I1,: ::l:.::,] i:llis ans samaons sakit.Kuraton
an!
runaaron watay makasutodsa luna possible
nga nga maoytaptansa pagkatai
sasakit.

Angpinutlanngapunoanmakita
angpuntikpuntikngakapinga
bahouo lata.

It-
I
t- ffi)j
t
T ,Mr
I Angdagwaysa sagjngngagjatakiug
ru5anum
wtt.

I
I
t l8
 virusngasakitlvirusDiseases]

1. SakitngaBunchy
ToP

Ang sakit nga bunchytop usa sa labingmakuyawnga sakit ngd virus nga
motakboysa pamilyangMusa,diinnaapilangsaging?abaca,gabi-gabi
ug camia.
Anghinungdan samaongsakitmaoangvirusnga gidalasa mananapnga aphids
o dugos-dugos.Gitawagkiniug bunchytoptungodsa hitsurangadawbulaknga
rosasnganagpungppong sa mugbongadahon.

Angsakitmotakboy sa saginghumanang aphidsnganakakaon ug dahonsa

laingtanumngakontaminado savirusmotugpa sa sagingug mokaon sa dahon
sa sagingngagiatakisa bunchy
niini.Angtimailhan top maoangnagpongpong
nga dahonnga nag yellownga pormangrosasug muboang udlot kay sa
k-sagarannga dahon.Ang mga dahongahionkaayoug daiingmalugtikung
I bawgonug komoton.
konmamunga
Anggitakbuyan
mangagmay
ngasagingkasagaran
angdawinniini.
dili mamunga ug

I Aronmasumpo
sakit.Lukaton
angmaongsakit,gamitsa similyangangawalayinspeksyon
angmasakiton sulodsa5
ngatanumug angdili masakiton lima
sa
ka
metros.Sparayhan ang palibotsa luna ug pwede
formalin, pud sunroxang
gamiton,sa dili pa lokatonangmgapunoanngasagingsulodsa gilapdonnga5
ia metros.Koralonang luna ug butanganug footbathang agi-ananarondili
mokatapang sakit ngadto sa ubang tanum. Maghimoug regular nga
pagpanglimpyo sa mgasagbotug sa aphids,Ibakanteang lunasulodsa 3 ka
bulan.

I
I
I
I Angdagwaysapunoansasagingnganaigosabunchytop
noasakit.
I
19
t
 2. Banana
Mosaic
ArE sakitnga bananamosaicdinalasa cucumbermosaicvirusnga gidala
sa
ehrds. Angsakitngdgikansdcucurbitalupo,pipino,siqua,ampaia]ra,
tatOasal
rDobkboy ngadtosasagingngadalasaaphidso dugos_duqos.

Angilhananngaangsaginggitakbuyan na sasakitngabananamosajcmayputr_
on ug dalagonngapuntikngakasagaran makitasa usaka bahinsa dahon,Ang
puntikmatiponug maporma ngabadlisdihasadahon.Angbag_ong mosiOolnga
dahondautanug pormaug medyonaglukotangdaplintuigod'sajili u,,guyngu
pagtubosa dahon.Usahaymaayoang dahonnga mogairasapan
sa ngadto
ngadtomalawos ug malata.
Ang pagsumpo sa maongsakitmaodng paglokat sa masakitonnqa Enum.
Kanunaynga limpyuhanang punoangikans; mga sagbotug paf, pu.uysa
aphidspanahonsa pagtubosa saging.Gikinahanglan
jng .uianr"nayonnga
pagsusi
sasagingan.

l
i
lI t
\rr .
LT
Angnormalngapormasa
{n
Angpormasadahonnga
dahonsa saging apiktado
sabanana
mosaic.

3. Banana
BractMosaic

Ang mosaicsa pal-aksa banisa sagjngusalamangsa laingklasesa mosaic

sa
saging
o infectious
chlorosis.
Anghinungdan sa mosaicsa sagingmaoangvirus
ngadalasaaphids.

20
 m"*ilt #i.t |]f,,iJ,l""H mosaic
nsasakit
mopakita
us
:,9'b.:":i'-?.".l
* o"i.dil;;J:i;
""n',**i #ilf:i:#,#:i.?J::
ffi:ilir:X.[:,,:fl:
'ti-:f*ii
ffi*:TiffH#$:ffij'"1ij;13:ll"l"*:,;:*kll,,
,iffJffi
i#%Ei:f jttst;,,li:l?iit3
ffTj:rl{ifi 'T"iilTrfiff
gXtr'fl# 'Jffii'?i["'T:
-'s
t"r""g 'i'; p.''nla
oatng
lt, ?j9'oa/.kamatis'nnuwarav
li kanunay
rjmpyuhan
ansparibofsa
d:,,j:Til?"lg lluJlll.
iakit.s5

I
I
I
Angpal-aksapusongamay Angilawomsadahonsasaqino
I badlis
badlis
sailawom
muraug gikawras
nqa
sairing.
maybadljsbadlissamasaa-qiia
kawrassajring.

I
I
I
Bacteria
Diseases
I 1. SakjtngaBugtoksaSaging

I Angbugtokusaka sakitngadalasa buyogug ligwan

pusosa sagjng.Ang masakiton
risnin
risnin
saunos
ia bunsa
no
ngamisuyop
sa buwaksa
n'nonnauemav
nsa;:riill1-t;3f:#T;"1:
! Kasagaran
pagsulod
kini ngamotakboy,u sab_aug l'sahaysa tundan.Ang
sabacteria :?Iguu9,.o
ngadalasabu,
I nsadto
sauoo+
riniE;;;i;,i'iil'i3"'3
i!}nii#38:-.|nfffl
lj'o:ffijii!
I 21
 mgalavansadahon
ugsapagputos
Hffi:i$j,.t sapuso
sarisnrn
pakinio

iruLX'd'fi
lTffriti1HJ."ffi T,nXiff
';t,rTffl i",'j,ff
:sjtossapusone
r#'ffi.:aff
H f;igit'#l#i'trtri.',:ff
i Ii:
tBacteriar
wirtr
u:''i:ll*i,*
id^::ili"#:'",TJas,ne
;*,,i:$:*ru:*st,ru;::1;;',4
?tJ
i,,Hj::'":i":ift j;ii1^#:{lij!:ie;,ff
ffi::i",y?i: 5:n"f
1T
;:ff i::
i:ffi:: :'4ff1#i#13['j no,
H:,i":':I *vN"i,t"'Xgii.i,]i,il
nn"o,o,
;i"il*do,is.i"i;s'sliailSJiilT53.'3.%'#f
iJffii.'r';,',ff
X?[i,
$:1"1"'i:5;'-:'fl:?,JTl;ff'?'i::si:9pasrukat
sapuno-an
u
i*T:ffi kt"f?
*t#"#;1ix,.,iTix,:*ni:irlij"il?.#
'H?J3lf-I'i'ff
,o,no'.
I fl
;1:i.:".i1t4:;;;:jlmili[,!i;,'8"fi
I ;::[*:::rir.#:bilifu
fti#"x,,,,,rf
**il:,;ti.,!:,l|fi

l^y^:ieloy. sa punoan
sa dahonsa
;:e:xvJ,yd Cr-arakisa sakit nga Moko.
r'rdrgaoatr
angpalwasa dahotniini.

22
 bfiko kabahin sa sanitation
and maintenanceand pests
manatas3;30 sa hapon. and diseases

Qen Forum:

unn'n' komentaryosamsapartisipante
sikan
#'iffi#::H:i#!f usans
1. Angmgaparticipants
naganam-anam
ug kagamay.
Matudni pesyong
g:"ru1*i.:!, dasigon

:;;l;:tffi HJ;i':'i,.?5#1"[i:T
ano

rtTJT,e'.l
tid"l,ti':-":,':
ffi'fY'*iiff
parr
sipanre
uo,nav -ouog;' msapartisipante
TJi dakuns
karisdanan
^lln,|lji. sa
j:lii
iffi:i'"i.:'l.iil'i:'|J*5+i.r";
9,;iliiil"n;. ?
i"e-",Jliil"p.no,pun,u
ili 11;1^'.-.oloiof ngu
i::,".""e o,o's"t
p"
;",","[il,"l lffi;il.i'""i!
#X*i;
ifg,]ii!E:
;:sr,*;lf
5idir,,-'#:d#a;Tti"T;,n"
ffi 'Hli:;
H;'I",,ffi j[: iffi,'"?T,'5;[,:J3;
lg.,'.,'l*if #:*:f:
Sa laingbahin,gi_awhag
ni pesvo
j:tt"ilitTfl
j{:is*"':r#!:-#"-",'
;:l;'*.nnil"::#ffi
,1,,i,s.
9lt:3f ;;;.;,;.ili" gtHil.,Tl' ;
gff""j:r!i:, #.,[X?j
l#:]Ji:.Til.i:-iJ;A?[#x1i?ff
,:9,.ffiTH:{ffi onusmea
H #ti"iri3n",,:i35'lXs.11i saproduksvon
Tassaris sasae,ne.
".,'";
::";3t.i:Tr.
rmiiu:jlii:#j,'.,,tr#[:$n,:,.
r:;,-;:,:,":
;X?Hn"r'"ii""'#b'*:"'m j
j'*:l*::iid'i"'Tj;'*:'.;'1i;:
*ata tang;;ak;;;L;"119- T91 bavranan
mas-uuma sa skwelahan.
Ans kada
;"*.:;J:l',3"il:',:il:#,:*:,,J;:,T.'i
;1ilT#:',fr':"#dffi
3. Angubanngamgapartisipasnte
diliganahan
mopadayon
satrainingKay

23
 -l =

HEiill'Jfl.:r".1T.ili"lH:f PFrAc nipesvons

Matud ane
reject
sa
sain,a
rtonsp;,1.s, msa
;' il;. illffiffl:i,,nT.r,:.9:i,t:'a mas-,,
mu
sprayer
gikinangtdn
samgapartisipante.
. l-.9T :-q:n
;:,::'[:trJffi'#o.'Jgi'.-3j'r:: Tuupir'u
u,beui-une
sprayer.
si Hernes
ngarsumjter ff1J;:.i'f,:""[fl
:13-91:*,"e;.d;;d;::"il.lff ii"'ffISH:I
ngadtokangGov.Aumentad6,
vi.u co" ri"rr"i.
'rial'nn.
pagpangayo
ug knapsacksprayer. ,u,. ,u

Contest.

nt pesyong
Gipahibawo ngadtosa r:S^1Trl9mbo.irS
ngaangkadausamo_fi_up
y3^rjrij:."j9
=iarvest ueincome
sasasine
sikiniu en&o)iii.jo.."roru
zvvl, Ang mosalmot
,n"
ffi ':iJno:,'f
sa contest k
;i";;J,"H.li:'H:X',ff."ff
i"oldfi ::l[:Jff"dyT::

I
!
I
I
I
I
I
I
t 24
 saseminar:

nsasipapirit
##,f;Tj["d'fl::lfll :: g""{lira]Daper sabrackboard
aron
Unod[contents] Pag-apil Paagj[Methodt
lparticipation]

A r-r
\r'u u A\
\:/
z--
\:r/
MAAYO \Y/

6\F-\---t.
.,__r\JfJ
oeo A /.\
\7 L'
@sl
\ .---. / a,-l\
\-3,/
/, ,\
( .-r ll
\J
/ - \'

\a-l
' I

KULANG
PA
 ts"i Tridr .{.ssirloooe
Cetrtcr,Inc.
.". l::Il"l
ttt-t \ (ri I.astAvcnfie.Bool Disrricl.Ttgbilaran
Cit,!.

AlTEN!)ANCI SHI'ET

AC-l VlI Yi

DAl]J : Ei1?1, . qalx

vcnuc : -?$!AurG,,rz,ke94U-gAlr,
NAMES
SIGNATUI{BS

r',!-9-!.11.4 rg1,L-4p*
-s-_a_,-.,
Fl( io ..1 it-^f r\t
2, tD"D
:.
uthg. *- -
+ $ottc.--lJ.,LLg-lm
L
7-o64)1a
s [f rvf !4 b,4tm _ - - .. L__ _
'ra) rX
'
///,--/), 17-*-----
6. 2tf+:: :!**4!.*-___

7.
l,'rl;/t (-/"12t:t_

9.
V- t t '*,
t,,

-5arrr-stru,
/., .

. , .!!d& sy_ _
l)or4 -, ,.
_: .-_,. -.-
/eu:-.:
%ratkk./'
to. L"/t>iu :dkL-!e_
-t@!6---
n.
l?.

13.

t4.

t5.
DOCUMENTATIONON
MODULE+
FRUIT CARE&
MANAGEMENT
I
I
! $rR
I
I SEASON-LONGTRAINING
ONBANANA
PRODUCTION
I MODULE
4: FRUITCAREANDMANAGEMENT
I Barangay
Abachanan,
sierraeuibn"r,fii",
June4, 2008
I
I
 uY 11
HODULE
4

A.M

8;00- 9:00 - Arrivalof participants

9:00- 12:00 - prayer
_Opening
- Recap of Day
- FruitCareand10
- rnrcgration Management
of Livestock
andpoultry
- 1:00
12:00 - LunchBreak
P.M

1 : 0 0- 5 : 0 0 - Continuation
of Frrriff.,- r^^,-
- Farmvisifof fr,-^;;: :::- Y:
stuoentrarmror
actuar;;;;.;;;^5
- aackto i"-"-;,-i;l:lJ'-l: Yte
- oPen rorut' - 'Iuru sLrr('t,lslre
- Planning
for the nextactivity
5:00 - Endof the
day 11session

I
i:'ililrii;"?if,X".:,i1fl
I .',"j',il;l^r.".:re-4saaras10;00,.',n,.n=_-
iJo.'ei'iLi.i,i'*".J5]:
3,1-o^;,g11-,"t9"1
nipi'vong
Gi-awhas usa
ka
uio''"o'u" recap
l. ."^'s.:p".tiii;;;L""iir'flirljit'i13".S.i1
,ans
sa
"'po,,,yu,,rsibwasooro#
ll1 rangmgangalansapaghimo
I ", ,edrg rg recap.

I
I *;um*ffi,g*ffifim'+,'
djf,#?,f:::;
rJdrs:Tfl Itrfi
nml,rrfitx.H#*11
jf#
 Hl"1^TJL*f,i;lf
ll,?*"""
*'f::ifuHiF"*i,:?;tr?,??,H:
i5";gX,
ffiT*'fiT
5ilT:[$;;f*:*'ru;T:rT.;
:x;
#13,l.j#]"ff1
;:i'3#,'J:'1'fi
r:1?i.!:Jr,ffH?ffi;:: #;T"Hl'J:,i.':,y:v^:::s:-area:
Tt[?:i{:,T1#:'j:,^+"!:6[;-.il?"J:fi 'fi.'f
usbasisaiyane
,i,il'ff :B
il:"ii';:,i,:iifl
:anana l-il:ff
walayprooteri.A;;;r#;:.,:lo^:nor _samaong;,4:;,X::
proyekto.
quota.
qLota. "*'"^'*:.ii*::q*"fi
" :' P'vuuLLrurr
r.ingsa mga mag-uuma
ang
Ang martet iJ
ditt maka
makakuha q,
krrh, sa

nsaansdemo
ffi?ff:"tJ[il]#IJU:?ilTTJi Ts;npartisipante rarm
sa

I
I
!
I
I
I
 -T-:
FruitCare
!.-g sagjngmobunga7 ngadtosa 9 ka buwan
-:::ienance u9 ang pest sukadpagtanum. Anq sanitation and
--izsngapanahon and disease,
control
ngagigamitia pat_atim-an
sa sagingsa
aronmaayoangtuboniini,mahirnongsayang"lang kungdili na kini
-zamumahan sahingpit
sapagbunga.
:.9 mgamosunod
maoangmgapamaagi
sapagatimansabungasasagrng:
1. Propping

' tpi,
i::,4
I I,,.?1
'lri

I
I
{
?
JfuR
Angpropping o pagtukosa bunga<asaging,himoonkinipanahonngamagbrtay
naang
puso.Proteksyon kini arondili mallfa anSpunuankungdunay-kusognga
uranug
lllgl-tl9,a.flt* usab kini
sa puno-an nga ditimabali
tu-ngoO
sakatug_at
sa Ounga
panahon ngakinjmodagko na.Himoon kinikadasemana.
Anq kawayano kahoyang gamitonsa pagtukosa saging.
Mogamitug nagoanaron
maurungang paghigotsa tuko noamakapugong sa puno_an. lng higotsa propping
ibakussa 4 ka patwasa dahonaronoirit*l oiii ,i,uarigiu;s:
;0
-pweisa ;;s;;", ans angresa
sik?:'sapuno-ansa sagingaronadunakinjigong ,uffilrgong ,u puno_
llkonga
an dilimatumba.
 Z :r: ::=cle Removal

!*

i' . _::

flil
.iul
'
.i'ixl\
\ {!
i'r,\ *

gfTli"q,:" paskuha
sa.,:rlrr,U,1-,U,,n#:kdor
"ln sabunsa
samtans
ilffi:i?ffi kjni

"H'"Tlxi#:11;1il:*n:"1;l"i*m*i*
;::"'fix i5"il'":g::::g*las,oma
il: ff i"* #"t kata
kdor
sabu
nsa.
sahrsavon
ifl:fjrru:*;;
;ru;1,:h"el*:x's;,J"#i.x"H':ii1+?"
]:rnnl J'#i?,1?
jln*l,i*."-iji, iJ;:i i";j:;ii5;";iJ,,ilf
i8:T: ji:i
i:,x

3. Deflowering
andFinger
Trimming
 Ang dagwaysa bulig
ngagikuhaanug
DUWak ang mga
oawn.

+l

+ JMR

!-'lirsasasins
,?iliiiiiiilff flffi1,fr:i?:,-T"'::.9: uspaskuha
usab
samsa
r*a usha
psSy
ansmsa-
dawi
n;d; il il; ;;i' ilff 3}:"Hili;: :l"i,i$xr""r:?
"#t?:,nfiil::';""ffi
Ang dawinnga 3 ra ang iskinaniin.
g,gmuitfdil,
mi jT?y??.T,fl
[,J;jJlfi,5i,"ij
t
I
I
t
I 4, Debudding
I
Fruitguard

+. JMR
'.r:n^f^T:l"] pasmaynussasipinsatbilinus pasDutans
:::.1 :: p_T:t!9 iipio rast us rruit
gt?qu:?ne
lflll^lit"^q_r^1yj:
T y.? rars"nanamuolnf;il;;;".ffi;;;
rs fruit,suard
'u rutuprrins;ipi
fg"nll-:1.o,"flT:'_"?-.g1tli blntius1 kadawin [ril;]il;;;
li,T:3:rl.:r^1lA!,:'_f_T?gn''*o, ," r,itiprr."siipi rir;i
s"-b_rgg
ka,manshimuso
6inri
us z t. oi_i" ,!-r.tri,rJ.rs'ripl
::y:"?,",,rj:_:gyd^^.i
nga fruitguardmaoni angjkaduhangpassing.

fjrjJ::11.p:gi'-L!t"ka,massusod
usmaynus
us2 kasipiarondasku
us
:l:1': marrkayan p*eaesuoil; ;;; ffi;;;:
1ns ie;ect.
:T-i.^::l T:: "9:,1n
_us,aron
ibasi
sanahibitin
nsamsamaayons
9l*93i:l^.-q:]qi dahonsasaltng.Himoon kini
kaduha kadasemana.

5, Tagging
 b*
t ','
Coloredribbon
*,t
#i,'
i,f I

, lilt
,$q1
r il '.1
I\\'

-/MR

"J,"1ji:?:i:",iH;u
:"*:,*:H,";t:i!?::,:uffft:iq',"::::"i;::r
.1i:inr"{;dTj#i:1
:,'i$^:1;;li!:=8,1i,.,"t{1il,,"Hfr
; ;H#"sasasins
;i',,""T sa
"?:"3,',T;ili",'iJii.:ji%,liH**F;;
;:.:??l"T#i"lil,gfi3ilil;i:Trr nsawara
davon
mahimuso
i usrayo
.,,,,,"?i: naans
H;"!::'.:i,1ff;::ru1"*
::;f:iijj ;:1,:rjlr,,hJ;ffi !H:l:
*'#ffi,.lf:l[?k,'*i'l',"J-:i"ff Ui:'"Hl?. ;, * passamit saproduction
Hr",

I 6, Bagging

I
 JMR
Mao ang pag putos sa bunga human
.ni sa paghimuso
ug pagbutang
ug ribbon.
::::*:t"j,-liii batoksasametpeste
us rp? ,J::kg nnsporyirhyrene
m-aoy gamitonpagputos
sa bunga.pre.cut pristrc
oas
gamiton.E,hatftie"ang prras
,;1.,o-]
r m.ans.gilas:on
1"^"_y:1
""S.
mapukassa hangin.
kilid sa putoscefiophane
"d;-;;;sr;
d; Aiil;:
E-recordkung pila ang jmonqn

I lpqi!#tff*1,.",r,*d*fi tij#;l:",n,.,"i
di-{3,:",.:1"iffi
;::,n:'":i':.
A;,1:
ffi;,liyJ"iif"
:,*X
;,frX1,,*',.:ikilXilJJ;:l"ffi
I
MgaPahibawo...

1. BananaGrowers,Assembly.

Gipahibawoni pisyongngadto sa
'."^[ffi
karonsrurytz;)i:i;eliiiiin'."j,#flX,iH#T:ilXi""i:';[f
j.,f"T"?
 ffi.#:;:1?ii:ffi:i:::xiffi::,ff
?.,,& srowers
ff:,::ff?I;.bananaAns
2. Integration
of Livestock
andpoultrv.
n#l-?,:i"rnsnsa
tineu
fiff
,ff:,#;ilffi
#",.?"';t;X'J;,"X,f*ffXffi
;."fliff
ffiT#*il::ll;:
*:Trffifl*i*n,lrr;q***Sr
,e*iiil-
fif;f{mfr{:s1r#l{i"ru;;--##t"{ :,t.T:,"ri.
12:00- 1:40nagbreak
t parasapaniudto.

i;%,i;ii,;*'!tl,ff.J.f
9a,aoHuman;;;;;^,liJi,Ti"iil;lr:H,f;;Tt??*?JljfJf
I forum. ffi ff ;1,:Hf;;Tt??*?lgrjsrn-.nuni.,ua
ffiifil:1,:;g
OpenForum
,
Unsaanginyongkomentaryo
saa

*|,rfl?:,"s:J;i*
* ffi ffi# T;T::T;,,",."
.i;i#iJfliffffr'#.U'trsilfl
,U"'"einsnsasi-ampineannindotuska
,"##x"iJ!H,,'d"3#,T;ff ,,i.*E:ffi
:,LxT:#3,#ru,ffi
Ang kada mad ,,,.*_
".ff
fl,JIl:
;Xgy;:::':ru;'
:"1T",..'.J%#Hnil
;',;:.f,"j,",im
e,""_;l;g
 kriu br the nextActivitv

h
fitr8 MaterialsNeeded
Cleaningof deGo Slashingbotq
farm,deleafing, AllmembeEG
deleafing
suckercontrol,round pruning knife, Capakuhan
demofarm&
bolo. Lanrambong
Wqedinq/slashi demofarm_
G12-08 Cleaningof demd Slashingbott All members
farm,deleafing, deleafingknife, oi
suckercontrol,round pruning Capakuhan
demofarm&
bolo. Lantambong
Ugeding/slash demofarm.
6-19-08 Cleaningof demo- Slashingbolo, All members
farm,deleafing, deleafing of
suckercontrol,round pruning knife, Capakuhan
demofarm&
weedinq/slashino bolo. Lantambong
demofarm.
6-26-08 Cleaningof defio- Slashingbolo; Allmembers
farm,deleafing, deleafing of
suckercontrol,round pruning knife, Capakuhan
demofarm&
bolo, Lantambong
demofarm.
7-02-08 FieldappticaUonii Deleafing
knife,
and pruntngbolo,ladder" Allfarmers,
traininglearning studEnt
Inspection of demo
farmandIndividual
farms.

4;05p.mendof session"
 :-:-.--=:-
--:-1------

I ) e , r p l e l.-sr r r f r , r d e_ ,
,,.,,,,.
i,^,,_i*",
ii)il1#:i*|^;i1i;.1r,j,,.
,477LtN
r)AN('t ,\t tti|1.
i|l\. i) t'Jlt\, tl2AtNl
t.' (,t.1
t'tNuh ['pt)hu
e,.tt_ ft!.,rxt6.4 _pa4l 6,pr:
\t1t, ,i , l4o (
Nwt';6'ttt'r-
I
/:l' *; ?/. ./ !/ t'rlrlt,,t', ,tt,,
lfia(-

,ll:;Nt7uRt,:
(::/v ,htL
tunotr

Bi, tLl!tk-,

,-'
,.(-

i l'0n. /r,

I
\' l):,,n,,,
r\.,

"..,?d(:."
l ril t,i,t
. .4\ttt,,ht
/2 'r,,'D'1!,' t,-
i
ti

I
I J6

I
I
'
 SEASON-LONG TMININGONBANANA
PRODUCT]ON
MODULE4: FRUITCAREANDMANAGEMENT
Barangay
Magsaysay,
SierraBullones,
Bohol
June5, 2008
 mY11
toDULE4
A-H

8:00- 9:00 - Arrivalof participants

9:00- 12:00 - Openingprayer

- Recapof Day
10
- FruitCareand
- rnregration Management
of Livestock
andpoultry
1 2 : 0 -0 1 : 0 0 - LunchBreak
P.t'l

1;00- 5:00 - of FruitCaretoDic

_Continuation
- iarm.visit
of farmer,s studenifarmfor
acuatdemonstration of fruitcare
tir"-*t' neld
schoot
site
_ffff
- Planning
for the nextactivity
5:00 - Endof theday
11session

3#;:il[::{i#x,ffi :?ji,+"fi!{rii :xf.iliT,,txJT3il

t,,ili:
;"ffiTi:''"3Hif
3f;i:T"';TTdl,.:l#.*jT::?f,N1a'pasmntina
ffjs,ffi
['iji#fiHffi d#3 ,ilil,#
8rt'il#ffi,ff rfljffi
:n;:
 -3prc:
FruitGre
ii,'g sagingmobunga7 ngadto
sa.9_kabuw?nsukadpagtanum.
Ang sanjtation
and
::i:"ffi:""i^ff
:1ifii*;l*:':::s"tlor"g";is";ii"'l'iJn--;;;"sasasin
niini'mahimong
savang
langkungdilina-kini
,"uurrrunun ,u nil#,'ffi###""

il:flffii:"}:Hfl:i
ifl#xH;fl;fiff *.,,,,,un.n
ffilj"#if#:frtlxj;n
Angmgamosunod
maoangmgapamaagt
sapagatimansabungasasaging:
1. Propping

T
T
! JfuR

I itfi
l;rfj#,F"e,,f,?ii?iil';.',!i..,i!1iftXli1J
i:Hfr lliun-u,,u
o,nnu
H:"'iffi;mC,g[m*;iu'nJ#'"'l
"T:"[',IT,[1i?-5
I Ang kawayano kahoyang qamitonsa pagtuko

I ilffi'Jii
f?:3:fff
:i;:,*n
#".;"mrunx* "#u sa saglng.Mogamitug hagdanaron

fu:l;_a*:*:
I
 :-.: gtkansa puno-an
sasagrngaronadunakinijgongpwersa
.- - aaditimatumba. sa pagpugong
sa puno_

- :.uil Obstacle
Removal

gf::.llnqlan.ap paskuha
sa n,** rn ,r'J]ndor sabunsasambns
ffi:"1l1i3:*il?x,?il::
;:iJ;:il,
J;J1?;:1,'''#;r*s*!ili:,::*,#
i,
kini

il:ffi"*#i;::j"ilX l!"ilHlllrgbabasomakatakdorsa
bunsa.
sahisayon
g;il,irr# :*$,'#.1**i:iil+?.i:!
T#i, 6,,s
#in*t"l.pi;,;
usab sa
.:::1,1:ll;l:
,'l;:;lffjl*,i:,,aska #jlfmUil*ru
ffijd

3. Deflowering
andFingerTrimming
 Angdagwaysabulio
ngagikuhaan
uo
buwakangmgi
dawin.

l*_*gm*U*t*didm*#f'#s*iii!1,!L? jsruqrn"usabsam
fi-iHii'Ti,lf.1i.,'i:li'.,r"?#i,THi#:::,1s
ansmsadawinusunsrei-r'id'i'.Lffi
;.tlilflj::r, jf.r,lxTr:l
flli,l:5ilii:.',,ft
;l;;;fi'liil:i:'f
il.1i'S',ill[fl i:fi.'ffi.Tx3:?T,Slff
f:;ffg[fi,'fJ.fi xlli',#..s^igqgl'neikansasip,ka
,nifj,*":l

4. Debudding
T
I
I
F
F
I
IT Fruitguard

I
I JMR

T fiao ni ang pagputolsa puso,ug

suard.sapassawas l
,unu*o,rinlunol,ul[Tffi: ,ij;r'*T"i1X?:,#g-H
fruitq*rJ ,u rit"p;runs'sipiKuns HI
It p::1hf :? pashimuso

fiirLn",::"iff
'!y::[:.T?.'fiXX%fl
us pasbitin-ue

ngafrultguardmaoniangikaduhang
passing.
aoraw,ns
lt'ffi:i't*Ji:*:i;m.**i:*
Gikansa fruitguardpatasud,onu
I :T:i:^.:s-T93
groagnanon
qg)1in
ngasipiibasisa nahibili
uglayn_us
,T_:9:IS9O
usaronrultfn
ug 2 ka sipiarondagkuug
ansielect.pwed-e
n nga mgamaayong
sab nsaansioirin
nsa
dahonsa saging.Himoonkini
kaduhakadasemana.
I
I
I
I 5. Tagging

I
 Coloredribbon

+ JMR
Maoni ang pagbutang ug corored
ribbonnga maoymahimong timaano basihanan
kanus-a kinipwedema-harvest. Angcoloredribbonngagigamit;ataggrngmaonrang
modetermine kungpilana ka semana ang buliggikania paghimulo.
Ang taggin!
ribbonibitaysa fruit guardhumanug himuso.perotungodkay5ngribbonmasaffrlai
sa bag sa bulig mas maayonga adto ihigotang ribbonsa prio_un sa sagingsa
gihabugon ngadilimaabot sabataarondiljmahilabtan.
Sahigayonnga maymgabuligsa sagingngawaladayonmahimuso-i ug layona ang
puso.gikansa katapusang
sipilfalsehand],angcolorsataggingngagamiton ditiibasi
sacolornianangasemanakundiliadtoibjsi sacolorsariOOon
si miaging2 ka semana
aronmatakdo kinisakaguwangon sapagharvest.
Niininghigayuna,gipasabotni pisyongkung unsaonsa pag gamit sa production
monitoring
calendarkaymaykalambigitankinisatagging.

6. Bagging
 JMR
f'iao pag putos sa bunga numan sa paghjmuso
.ni ang ug pagbutangug ribbon.
il:iio::T*:'l'31':f ,fil#;,:'#?";
:::r:"-t"'*:io,io9","i9rl1i,.-nd'ffi
r.i'. J"'s-;ii.;;
ff.%:'*j":j:flllt":
:i,"biy.t-1,-"_-Slt
tieanspir",t.l
E-harf :" ili"ilff
urij-rr'p"i"r'.'j",0',i#'J"?l ;
1",""yir"""*_9:::,"n.
mapukas
sahangin. lilr,lllfl
pita ang imongnaragrngannga butigadto sa tagging/bagging
5^:":r.o f!19
narvestmonitoringreport o taooing and
gibagging cale-ndar.
nnS iu-iang bunga nga
o giputose-reportngad-ti -bagging
;::;:'"'"x'L'""d,::t:;iitJ"ff
[,:'AT,T,iX,":,ll'',,;ft
ffi#fr.ffi
:l'::f
[4gaPahibawo...
! 1. Banana
Growers,
Assembly.
I Gjpahibawoni pisyongngadto sa
karongJuly 12, 2008. Kini nqa _mga,
nanambong nga adunayGrowersAssembly
ipahigayon
sa Brgy.Mayana,Jagna,
I Bohol.Ang asembliyamaghatlg?::elb.]y.adto
ug award'ngsa mgadeserving bananagrowersuq

I
 ihatagngadtosa clusterang ilangbahingikansa p.05sa kadadawinnga napalitsa
opisinagikannila.Angmgagrowerssa Brgy.Magsaysay kuhaonug trackug ihatudsa
pagpa-urr.

2. Integration
of Livestock
andPoultry.
Gipahibawo ni Mariongatinguhasaopisinasa PFTAC
ngamodakuangkinitaansa mga
mag-uuma. Usasa pamaaginganakitasa opisinamaoang pag integratesa livestock
ug poultry
ngadtosailangpanginabuhi-an.

Angrejectsa sagingmaoyhimoonngafeedssa hayoplbaboyug manok].Anghugaw

sa baboyug manokmagamitngaabunosa sagingug sa ubanpangtanumsa mga
mag-uuma. Niiningapamaagi mokitaangmgamag-uuma gikansahayopug molambo
pa ang produksyon sa sagingginamitang hugawsa hayopnga i-abunongadtosa
tanum.

Anggipilisa grupomaoangpagpamuhi ug baboy.Matudni lvlariongaangopisinamo-

imbitarsa Provincial
Agricultureofflce [pAo] nga maoymotudlosa mga mag-uuma
unsaonsa pagprocess sa wastesa sagingngamaoyhimoonngafeeds.walapayklaro
ngadetalyeniinisascheme salivestock.Kinipagahisgutan
pa ug dugangsaopisina.
3. Gipahibawo
ni Pisyongnga mobisitaang representative
sa AlterTradeCorp.[ATC]
karongHunyo9, 2008 sa Brgy.tvlagsaysay aron pagtan-awsa bananaproduction
potentials
sa Probinsya
sa Bohol.AngATCmobisita sa demofarmug sa mgaindividual
farms.AngATCmobisitasa mgaareassa Boholtungodkaynagreduceangproduction
gikansa550boxesngadtonalangsa420boxes.

Matudpa ni Pisyongngasiyamismomihimoug surveysa mgaareasug basisa iyang

nakitamaglisudsa 500boxesang makuha.Usasa katuyu-an
sa pagbisita
sa ATCmao
ang pagsutakung interesadopabaang Boholsa maongproyekto.Ang marketsa
bananawalayproblema. Angproduction
langsa mgamag-uuma angdili makakuhasa

I
quota.

I 12:00- 1:30nagbreak
parasapaniudto.

1:30- 2:10- Actualdemonstration

of FruitCaresa sagingngagipanag-iya ni Melecio

I Ladra.Humansademonstration
forum.
angmgapartisipante mibaliksa brgyhallparasaopen

I OoenForum

Unsaanginyongkomentaryo
saactualdemonstration
I safruitcareandmanaoement?

I
 demonstration
kavdalimasabtan
kunsunsaon
pashimo
;ffi'::ffi.[?"1tj|l sa
pasakuhaan
us2 kasipe sakatapusans
sikan
ffff|.i,1#::Tltni;:no

##ff t#.l'ff[t #lx* ii:,:'*n-q's"--T-st"pusane

Tf;%jitfl
sipi
Hl,fi"i&TrTl#i3fjlnr*,q:-:l*ll'riii'!:'i#,111
tr'I;"ii';,S1il# j'?:
kavmaov
#;
:il';#"[::J
;:,il;;:';,**"rigi;:j
mirrimons
lf ?ffffi""ff:ft3:v
dili katubosa insakto.
;inu;s# n:-#' ru:
;",1;hiHr',1ril;yjr3';r5,i',;
H;
Adunakitaygitawag ngaIB_OB fin
qinauppry'a"n9-ia,i,ril;;;";:iqt"""d Bananafromold Bananal buotpasabot
og nsa
qogmav'ngorriqoiti ang fruit careandmanagement.
Aig
prr;'l-l-iiii!"
Kaysayang angkahago
n nr. ".iu"g kayreJect
manangresulta
Dugangnga paambitni pisyonqnoi
nea
o,is.i,s ruluil;;i;; #;'#?,r*?osasins si-ampinsan
nindot
uskatidad
sa
ni pisyongang mgananam_bong
Gi-awhag
* saemav'ns bunsa
pasa -narani
nga.ang
puno_an
sa sagingngagagmay,ng
iTE: rorat6n ;; il;;;";#"ne srmirya
nsa
kgg.
1T- .mag uumamas maayomagtineru9 sucker farm para adunay
ug sahaparasareptacement
llagalnit/makuhaan sa mga masakiton
parasasaha saexpanslon
ngauma. nga saging ug

Planning
for the nextActivity

Date
I 6-06-08 Cleaningof demo
farm,deleafing,
Slashing
bolo,
deleafing
knife,
Allparticipants
suckercontrol,round pruningbolo.
I 6-11-08
weedinq/slashi
Cleaningof derno Slashingbolo,
farm,deleanng, AIIfarmerstudents.
I deleanngknife,
suckercontrol,round pruningbolo.
weedinq/slash
6-18-08
I Cleaningof derno
farm,deleafing,
Slashingbolo,
deleafing
knife,
suckercontrol,round pruningbolo.
Allfarmerstudentr

weeding/slashi
6-25-08
Allfarmerstudenti
 farm,deleafrng deleafing
knife,
suckercontrol,round pruningbolo.
Fieldapplication
of Deleafing
knife, Allfarmerstud-nE
traininglearningand pruningbolo,ladder.
Inspectionof demo
farmandindividual
farms.
7-72-08 Banana Growers
Assembly in Brgy. AllFarmerstudents.
Mavana
7-23-08 Bylaws
formulation
of_._.- Allfarmerstudents.

3:40p.mendof session.

I
 o
, .,;|,,,:..,:
D.,.,^1.. .- t. - ,
tradc /\s:rstJnfrr.entcr.ln,j
-. , l,.r
,,1 r,:14.. -tut,
n - r t \ . , r , , t . t , . , ^ t t , r a nt h

) I'tL ND,4ty L,\:lr EEI.

. :l -: fAi,tt i,. t.j. iLa.\// k. ' tt t,|tJi/4
t\t./NlctLft . .\.trLt fti.|t. .trtd
{ j 1:,.1..ti,;n1ri.I
.- t/ )t.'k,
/ IDDl'
Y ' , ^ / , / : i \ / h , t . . lt t / ^ r t

,'R;NA7'TIIID

'at4*-,L.w Itnat.

' ul(..,1-;*^t*-!).,,t":,,

-"
't ', t u i ' / (a . ' l,
/tt/1 r
'|1 .' f,,1'n
-|q,t' I 130lnhr 'rv.
!41-l!r1\1\

I
I
 ...i !.!r
1.1
f:;;...
, ;!i!

F
I +
T J['R
I
T
I
SEASON-LONGTRAINING
PRODUCTION
ON BANANA

MODULE
4: FRUITCAREANDMANAGEMENT
I Barangay
MayanalBatch2], Jagna,Bohol
I June9, 2008

t
 DAY11

MODULE
4

A.M

8 : 0 0- 9 : 0 0 - Arrivalof participants

9 : 0 0- 1 2 : 0 0 - Opening Prayer
- Recap of Day10
- FruitCareandManagement
- Integration andpoultry
of Livestock
1 2 : 0 -0 1 : 0 0 - LunchBreak

P,M

1 : 0 0- 5 : 0 0 - Continuationof FruitCaretopic
- Farmvisitof farmer,s studentfarmfor
actualdemonstration of fruitcare
- Backto farmers'fieldschoolsite
- OpenForum
- Planningfor the nextactivity
5:00 - Endof the day11session

Ang,venue.saseminar
gtbalhin
gikansa barang-y
ha n$d6-i-Furoi-to centertay
duolrasailangdemofarmkayanggruponanglimpyopala demofarm.
8:00- 10:30a.m.cleaning
sademofarm.
10:56a.m.formalnagsugodanglecture.
Pormal.
nga gisugdanang sessionpinaagjsa usa pangaliya
nga pag_ampo
Remedios ni Mrs.
Bavlo.

SiMr..Adhur
Ayentoangmihimoug recapsa miagingamodule.Matudniyaanggrupo
sasinssa.demo
farm,plrowata
II ::-f.ii:^:.9"p.^11i9:l::-:i
waraysprayer.Angresotution
[donor]gipabalik
rnara
gikansabarangay gisumiter
kaywalaypresyo.
ipply.us
nga

Matudpa ni Arthur,anggrupogamayra ug agi sa pagpanglimpyo

sp-,.ay
riv
ngadtosagrpangayu_an

sademofarmkay3
l9y.I9rulS9 sa gruposa skedyolsa pagpanghinto
gikansa butansa Marsohangtudsa
I Abrjl.Sabulansa Mayowalanaymitungasapagpanglimpyo tungodsaoaghang piesta.

I
I ni Pisyong
Gi-review and Maintenance,
ang topicsa Module3: Sanitation Pestsand
ug ang
andlvlaintenance
control.IyanggibalikangtananglakangsaSanitation
I Disease
pagcontrolsa mgapeste.

ni Pisyongang grupo nga iyanggisuroyang area ug iyangnakitanga

I Gibalitaan
daghangsahaangilangtanumngabungan.6ka sahakadapuno-an'Walayrasonnga
dili maliatanum ug bungankay nanubraang mga saha.Giusabug pagpahibawo ni

I Pisyong ngamahuman ngasaging'

angtuig2008angcenterdilina mopalitug cabindis
Angtanangtanum
KitangmgaPinoykusogmaniguroug dili motumanug instruction.
I utanon,lubi,kahoy,humay,maisug sagingug ubanpa adunaygilagdanga planting
distance,perotungodkay kita kusogmaniguronga dakuug kita maonga wala na
sundaangsaktongpamaagi sapagtanumAngresultadaghangrejectsabunga.
I Kasagarannga sakitsa sagingdinhisa Boholmaoang Sigatuka Tungod
og Freckles.
kay organicang gikampanya sa opisina,wala kitay spraychemicalparasa saging'
T deleafing
Mechanical anggirekomenda aronmasumpo angsakit.

KitangmgaPinoyhiligug standbyug pahulay. Angsaglngpasaqdahanlang Unyana

I makahunahunaugpagatimansasaging na
kungnaapiktuhanang mga tanum samga
sakit"Ulahina ug dilina matabang angdamage.
t Gihisgutan
CaPO+
usabni Pisyong
ug angkagamitan
angNFSug angmgagihimongaIMO,OHN,FPJ,FFJug
niini Gihimo
angassessment 3 ug NFSniadtung
sa Module
bulansi Marso.Maayoang mgatubagsa kadagrupo,peroang dakungkakulangan
I maoangactualngaapplication ka uma.
ngadtosaiagsa-tagsa

Gipahibawoni Pisyongngadtosa grupo nga karungJuly 12 adunayhimoonnga

I GiowersAssembly.Maoni ngaadlawnga tagaanug bahinang mag-uuma
pirmaug MOA.Atol sa asembliya
nga naka
i-releaseang clusterfund. Kini nga clusterfund
arondili magubaangkapunongan/grupo.
hlmoanug palisiya Maycontestsa pinakasa
I bungasa bungan.Magabotangmgamag-uuma
Duero.Angtanangmosalmot saassembly
gikansa SierraBullones,
kuhaonug ihatudsasakyanan.
Jagnaug

II Duganggipahibawo

mahimong
ni Mario,sa laingbahin,ang panglantaw
ngamahimong
diinangrejectsa sagingiproseso
integration,
sa centernga livestock
feeds.Dubleangigoniini
kay ang hayupanmohatagug dugangkita sa mag-uumaug ang nugawsa nayop
organicngaabunongadtosasagingaronmolambo angproduksyon niini'
t-
I N4ayoriyasa nanambong mipaborsa pagbuhiug largewhitenga baboy.Ang ubang
wala pa mihimoug desisyon pa ang ilangasawa/bana'
kay konsultahon
t- partisipante
biklaroni Marionga ang centerwala pa makahimoug klaronga schemeniini nga
It- orovekto. I
sa AlterTradeCorp' [ATC]
cipahibawoni Pisyongnga mobisitaang representative
I karongHunyo9, 2008sa Brgy.Magsaysay, Abachanan ug dinhisa
sa SierraBullones

i
nrafanaaronpagtan-awsa bananaproductionpotentials
sa Probinsya
sa Bohol.Ang
ATCmobisitasa demofarm ug sa mga individualfarms.Ang ATCmobisitasa mga
-eas sa Boholtungodkay nag reduceang productiongikansa 550 boxes ngadto
nalangsa 420boxes.

Matudpa ni Pisyongngasiyamismomihimoug surveysa mgaareasug basisa iyang

nakitamaglisudsa 500boxesang makuha.Usasa katuyu-an
sa pagbisita
sa ATCmao
ang pagsutakung interesadopabaang Boholsa maongproyekto.Ang marketsa
bananawalayproblema. Angproduction
langsa mgamag-uuma angdili makakuhasa
quoEr,

12:20lunchbreak
1:30p.m.- pormalngapagsugod
saModule
4: FruitCare& Management

ToDic:FruitCare

Ang sagingmobunga7 ngadtosa 9 ka buwansukadpagtanum.Ang sanitation

ug angpestanddiseases
malntenance controlngagigamitsa pag-atiman
sa sagingsa
laasngapanahonaronmaayoangtuboniini,mahimong sayanglangkungdili na kini
maamumahan sapabunga.
sahingpit

Angmerkadomangayo
ug mayongakalidadsa produktotungodsa pangkalibutanon
ngakompetensyahanay. gikinahanglan
l.4ao ngaampinganangbunga,
Angmgamosunod
maoangmgapamaagi
sapagatimansabungasasaging:
1. Propping
 JIVR
Angproppingo pagtukosa bungasasaging,himoonkinipanahon ngamagbitay naang
puso.Proteksyonkini arondili matumbaang punuankungdunaykusognga ulanug
hangin"Proteksyonusabkinisa puno-anngadili mabalitungodsa kabug-atsa bunga
panahon ngakinimodagko na.Himoon kinikadasemana.

Ang kawayano kahoyang gamitonsa pagtukosa saging.Mogamitug hagdanaron

matarungang paghigotsa tuko nga makapugong sa puno-an.Ang higotsa propping
ibakussa 4 ka palwasadahonarondili kinidalimatangtang.
60 degreesanganglesa
tukogikan sa puno-ansa sagingaronadunakiniigong pwersa
sa pagpugong sa puno-
an ngadilimatumba"

Removal
2. FruitObstacle
t
I
t
t
t
I
t
t
I + JMR
ang pagkuha

I
Gikinahanglan sa makababag ug makatakdolsa bungasamtangkini
magtubo.Magtubo angbungangawalaymakababag ug makatakdol
niiniaronhamis,
limpyougnindotangpormasaiyangdawinu9sipi.Himoonkinikaduha
Kaoasemana.

T Angdahonug angsahailikayngadili makababag

ngaangsahamosangko sa bungakinahanglan
o makatakdol sa bunga.Sahigayon
ngailjkaykini.Magpaksiug lapnissa

I banisa puno-ansa sagingngamaoyihigotsa sahaaronmalikay kinisa bunga.Ang

pagdapatsa dahonug sahangadtosa bungamakaapiktosa panitsa oawrnngamag
lap-akngaitumug pagkausabsacolorsapanitngamaoyhinungdan
international
market.
ngamarejectsa

|'

I
It 3. Deflowering
and FingerTrimming

I
I
 !*
Angdagwaysa bulig
ngagikuhaan
ug
DUWaKang mga
dawin.
"jii
!:l.l
fli
' li{K
i:{iq\ ffi
. \\i\
\\
ffi)
$,' +
JMR
Pagkuha sa mga buwaktumoysa sa mgadawinsa sagingug pagkuhausabsa mga
) aronmaayoug nindotang pagtubosa bungaug hapsay
lingkitngadawinltwin/triplet]
ang mgadawinug ang mgasipi.Proteksyonusabkinisa rottenfinger.

I Ang dawinnga 3 ra ang iskinaniinimas maayonga tangtangon

kini madawatsa international
gikansa sipikay dili
market.Ang dawinnga 3 ra ang iskinakasagarannga
! makitasa daDlinsa siDi.

t
!
!
I 4. Debudding
]

]
t
I
I
I
I
I Fruitouard

Jl',lR
Maoni ang pagputol sa puso/ug pagmaynus sa sipingaibilinug pagbutang ug fruit
guard"Sa paggawas sa katapusangsipi o lastfalsehandmaokini ang ensaktonga
panahon sa paghimuso ug fruitguardsa katapusang
ug pagbilin sipi.Kungadlaw'ng
luneshangtud merkules ka maghimuso,binliug 1 ka dawinsa katapusang sipi.Kung
Huwebes hangtud sa Sabadoka manghimusobinli ug 2 ka dawin sa katapusangsipinga
fruitguardmaoni angikaduhang passing.

Gikansa fruit guardpatasadto ka magsugod

ug maynusug 2 ka sipiarondaqkuug

F
tag-asang mgadawinug aron malikayan ang reject.Pwedesab nga ang ibilinnga
gidaghanon ngasipiibasisa nahibilin
ngamgamaayong dahonsasaging.
Himoon kini
kaduha kadasemana.

F
F
5, Tagging

t
 I
i
II
I
I 1:i
r.,.ii
Coloredribbon
I
I
$ +'
I JA,|R
ilao ni ang pagbutangug coloredribbonnga maoymahimong timaano basihanan
I (anus-akinipwedema-harvest.
modetermine
Angcoloredribbonngagigamitsa taggingmaoni ang
kungpilana ka semana ang bungagikansa paghimuso. Angtagging
ribbonibitaysafruitguardhumanug himuso. perotungodkayangribbonmasalipdan
sa bag sa bulig mas maayonga adto ihigotang ribbonsa puno-ansa sagingsa
gihabugon ngadilimaabotsabataarondilimahilabtan.

Sahigayonnga maymgabuligsa sagingngawaladayonmahimuso-i ug layona ang

pusogikansa katapusang sipilfalsehand],angcolorsataggingngagamiton dililbaai
sacolornianangasemana kundiliadtoibasisacolorsa ribbonsa miaging2 ka semana
aronmatakdo kinisa kaguwangon sapagharvest.

I Niininghigayuna,gipasabotni pisyongkung unsaonsa pag gamit sa production

monitoring
calendarkaymaykalambigitankinisatagging.

I
I
t 6, Bagging

I
 Needed
Materials
t10-08 DemoMaintenance Slashingbolo, Allfarmerstudents
t17-08 [visitors] deleafingknife,
i25-08
7-07-08 of
Fieldapplication Deleafingknife, Allfarmerstudents
traininglearning
on ladder.
fruitcare&
management.
Individualfarm
visit/insoection.

2:57p.mendof session.

Proceedto demonstration of FruitCareandManagement.

of application Angdemo
Cidtogihimosa balaysa usaka mag-uuma nganahimutangdilihalayokaayogikansa
PurokCenter10diinanglecturegipahigayon.
 Ccnter,l c'
Pcople'sl"air lrade Assistance
227 1t't'(i tid,(lv.n@, ttei Di$t.], T'1:bilvarCit

iI'f L NDiINC l:i S! l IiE l

-lrsttt l')b f<4ll)itL c$ tr4wV Pkx.tltc(t rr - MquLe{ _ ffa{ at&u ctt 4

iu €.1 tQtn( {qN&:t' t+tttllr

:7]^.YANLwN&tY fllt\IL..
,\rGN,41'URli
.\ ttun
\. 1,,i /r

A ennsRrr'it
-aU---!"
.t/,., koll*--'
-!:'' / h' "4rJal

('tr,/,,..,',",r,1,/,/)

Jt)
La:4\ K-r-^ !ar \-

I
T
I
I
I
I
 J[,IR

SEASON-LONGTRAINING ONBANANA
PRODUCTION
MODULE4: FRUITCAREANDMANAGEMENT
Mayana
Barangay fBatch1], Jagna,Bohol
June10,2008
 - Arrivalof Participants

- Opening Prayer
- Recapof Day10
- FruitCareandManagement
- Integration andPoultry
of Livestock
- LunchBreak

- Continuation of FruitCaretopic
- Farmvisitof farmer'sstudentfarmfor
actualdemonstration of fruitcare
- Backto farmers'Reldschoolsite
- openForum
- Planningfor the nextactivity
- Endof the day11session

ArE venuesa seminargibalhingikansa barangayhall ngadtosa residence

ni Brgy.
DomingoLasdoce
C.Dun. ka yanggruponaglimpyosa angdemofarm.

8:00- 10:30a.m.cleaning
sademofarm.
10i56a.m.formalnagsugodanglecture.

Si Brgy.Coun.MerilynMadridijoang mihimosa recap.Iyanggisaysayug balikang

qihisgutan
sa l.4odule Maintenance,
3: Sanitatjon PestsandDiseases.

Humansa recap,mihatgsi Coun.ksdocengarehistrado naangilangkapunongannga

MASFA ngadtosa buhatansa DOLE.Angtanangpapersgi-submitna ngadtosa DOLE.
Gihulatnalang ang certificateof registration.Iyang gihangyoang kasibotug
kooperasyon
sa matagusangadtosa kapunongan.

ug balikang pointsystemsa pagbahinsa abot sa demofarm. Sa laing

Gihisgutan
bahin,subaysa pagpalig-on gisugyotni Marionga ang kapunongan
sa kapunongan,
magsugodna ug mintinarug financialrecord/bookkeeping.Ang track recordsa
 fl"ll::ll.^:iS"l"lt maoypansita,on
saahensya
sagoberno
o pribado
kungdouton
saKapunongan sa pagpangayo
ugtabang.
Midugangsi Pisyongkabahinsa.transparency sa pagdumalasa prnansya.Ang
-nng
kapunongan kinahanglan
nga magbuhatug pjlisiya,u-pinunryu. kwada nga
misulod
sa kapunongan
isulodsa bangko,kungwalapaypadulnganngagastuhan.
pagdumala Ang
kinahanglan
nga mohatagu9 saktungkwentiOasa'twartanga mtaDotug
migawassakapunongan.

Matud. pa ni nindotangpagkarecap. Hinautnga makitaug maaphyngadtosa

.Pisyong -buhat.
tagsa-tagsa ka uma,dili langsa isturyakun dili sa Ang'tratninggihimonga
l9!g aronmakakat-on nga.insakto
nga pamaagi sa pag_itiman
sa sagrngaron
T:,:9!,
motambo angproduksyon ug angkita.
Gibalitnanni pisyongang grupo nga iyanggisuroyang area ug iyangnakita
nga
daghang sahaangilangtanumngabungan.6 ka sahakala prno_in.'watay,aronnia
dili makatanum.ug bungankay nanubraang mga saha.CiusaOut pagpahibawo
Pisyong ni
ngamahuman angtuig 2008angcenierdilina mopalituj ci6inoisngasaging.
Kitangmga.Pinoykusogmaniguroug dili motumanug instruction.
AngEnangtanum
utanon,lubi,kahoy,humay,maisug sagingug uban-paadunaygilagdanga ptanting
perotungodkay kitakusogmanigurongaaatu ug kita";ao
distance, warana sunda
angsaktongpamaagi sapagtanum.nng resultaOagnangre1e-ct
sa Uunia.
Kasagaran nga sakitsa saglngdinhi.saBoholmaoang Sigatuka og Frecktes.
Tungod
kay organicang,gikampanya sa opisina,
wala kitay spraychemicltpara
. . sa saging.
l'lechanical
deleafing
anggirekomenda aronmasumpo anqiakit.
Kitangmga.Pinoy hiligug standbyug.pahulay.
Angsagingpasagdahan rang.Unyana
m?kahynahunaug pagatimansasagingtung naapittina-nnu rngutunr,,. ,ng"
sakit.Ulahinaugdilina matabangangdamage. "ig
usabni pisyongang NFSug ang mgagihimonga IMO,OHN,FpJ,FFJ
Gihisgutan
GPOaug ang kagamitan ug
niini.Gihimoangassessment
sa Module3 ug NFSniadtung
bulansa Marso.Maayoang mgatubagsi kadagrupo,peroang dalungkakutangan
maoangactualngaapplicationngadtosatagsa_tagsa
ka uma.

I
I
 -opic:
FruitCare

mobunga7 ngadtosa 9 ka buwansukadpagtanum.

ll9-.TjlnS
-'.arntenance Ang sanitation
us ans pestanddisea::.s,:ollrot
nsasisamit;;;;_;t;;r"
aron
maayo sa sasinssa
:::j.r1q.Tq
-aamumahan anstuboniini,miirtil-ons
,urfii*s ;,r"sdilinakini
sa hingpitsa pagbunga.

mangayo
ug maayongakatidadsa produktotungodsa pang
:::,i1!:99
-ga kompetensyahanay. katibutanon
Maongagikinahanglan
ngaampingan ing luiga.
ing mgamosunod maoangmgapamaagr sapagatimansabungasasagrng:
:. Propping

I
JIVR

iifil;rfjtr#:.ty,?i!?llxffi ,_lff fl,:,,i,"""t;

i.l,i',,"&itJtr*ff
;:l3fr L:i,,'#J."ff lii,s-u,,u
n.*[m*11;1dJ'ii j
u,ng
"'I!'i[',J,T,i,H-5
 _ \q,Yoyol
-r.;:,1f u Kdloy anq qami
zziung:-il
ang?,f i:I 1t,:i*:1
paghigot sJ tJko :.rg.'l!"--* sasins
Mosamitushasdan
';f.i"'rH:'ji aron
-:
l'; ff :X'.;ll'l'"i:',?Ti-1"Tr::1:Apr,'6,;"#
j:*".i*1i
.',:"':i'J:"':.olj"",l
'" 'usrns 'ol'j,n'o',ili;""i."r:tfiiljl;
"ri.,
ii,,l,"#ffi :'"?,1
::
=:';i5il,i'"i,llLln u;o,iio;i," ;,J3f"::
_ =:uitObstacle
Removal

I JMR

I Htr:lft
i#:l1lfl{fi j.j;qn#;,::ffi,.Hnil#
liiffird?,ff
I ',J::
:;3:ii"*#,';::;&Xi!"il?:gn**:bas omaka,akdo,
sabur
I :il&5Ji:;T,:x;rmru*ttxi,.:#T:tHJ:#
usab
sa
.;;llru::l;*:
l;i;:#:iji*,f"paska #jll'mUilfru
ffijd
 ! tso,','errng
andFjnger
Trimming

\*

Angdagwaysa bulig
ngagikuhaan
ug
buwakang mga
dawin.

h
JMR
Pagkuha
sa-mga buwaktumoysamgadawjnsasaging ugpagkuha usabsa mgalingkit
ngadawinltwin/triplet]
aronmaayoug nindotangpagtubo sa bungaug napsayang
mgadawinug angmgasipi.proteksyon
usabkinisarottenfinger.
Angdawinnga3 ra angjskinanijnimasmaayongatangtangongikansa sipikaydili
kinimadawatsa international
market.
Angdawinnga: ra anglskinakasagaran'nga
makitasadaDlinsasiDi.
 4, Debudding

.p

Fruitguard

+ IMR
f'laoni ang pagputolsa puso,ug pagmaynus sa sipinga tibilin
o t l l ug pagbutang ug fruit
sa
::::o^.^-*-l1n^n_r.y,1skatapu.sg.ns
sjpio tastiarsenind rnu" r.inlii,s;".""fi ;s;
panahon sa paghimuso ug pagbilin
ug frujtguardsa katapusang sipi.Kungadlaw,ng
uneshangtud merkuleska maghimuso, binliug 1ka dawinsa katapusang sipi.Kunq
Huwebes hangtud
sa Sabado ka manghimuso binliuo 2 ka dawin sa katapusang
^gafruitguardmaoni sipi
angikaduhang passing.
Grkansa fruit guardpataasadtoka.magsugod
ug maynusug 2 ka sipiarondagkuug
iag-asang mgadawinug aronmaljkayan ang reject,pwedi sab ngaang ibifinngj
grdaghanon ngasipiibasisa nahibilin
ngamgamaayong dahonsasajtng.Himoon
kaduha kjni
kadasemana.

I
I
T
 II b --

Coloredribbon

JMR
l.lao ni ang pagbutangug coloredribbonnga maoymahimongtimaano basihanan
kanus-a kinipwedema-harvest. Angcolorediibbonngagigamitia taggtngmaoni ang
rnodetermine kung pila na ka semlna ang bungaEf"i "r. p.Shirr';. Ang tagging
r bbonjbitaysa fruit guardhumanug.himuso. perotungodkayJng ribbonmasatipOan
sa bag sa bulig mas maayo nga adto ihigot ang ribbon sa puno_ansa
saging sa
gihabugon ngadili maabotsa bataarondili mahilabtan.

Sa higayonnga may mgabuligsa sagingnga waladayonmahimuso_i ug layona ang

puso.gikan sa katapusang
sipilfalsehand],ang colorsa taggingngagamitonditiibasi
si colorniananga semanakun dili adto ibjsi sa colorsa riOlio-n
si miaging2 ka semana
aronmatakdokini sa kaguwangon sa pagharvest.
'1ining.higayuna,
gipasabotni pisyongkung unsaonsa pag gamit sa production
Tonrtoringcalendar
kaymaykalambigitankinisatagging.

I
I
 -.agging
a

I JMR

t?;gJ:?";
II 1*t'*ld,i:*!!iX:T"gl.J#.ii::t#';d"ii:,?i,,f
'.d;,?::iio',.'?ft
#:Je:'S[::."i:#':;:,"1f
napukas
sahangin.
,;::,gn;"1;:illilli
:-recordkung pila ang imongna
I ;uinru'ru ;i,'i3ii'4:i:ru:
iii !iH'i'f
i:g:*fu;.iffi il3
I ;i;:'.'"xt
rd,HH;JrJ"tj[,:'n'#,ix,{',:l"
i:#l{ififr
:ftlFt:t
12:20lunchbreak
1r00resume sasession
 Bassins
$flili'i,:lJJ7:T3i]?J,it.t?I"til1:t-1q,andcarendar
usans
pas
'apasni'o,e nsamatudro-an nr-
riim;;#;;;!"ili'fl;#H:j!ff: ane'}s-u;,ma
bagging
monitoring
catendar
maoymotug-an
Itr ltX?Jt sa income
sa saging
sa
isyusa rejectsabunga:

t gll"t?-:3"1iff[Tffj -"tror,round
:Tlgl weedins usuban
pansasibo
sa
pagputos Peroanq Ia-oB sJ v
sa
brl,g ngu *,lu'nt"nance
neamareiectans*r.*'i?;'#:i*;;;;;:'"i'?;;;"#:f':X,ff
fl#d:fl
2. pagtanum [dili makakita
u
maygitanumngamurasnuto volumelAnggipraktissa.Bohol
,j?lTt$"-q
anggidak-onug maymuragkaoax-on maonga
trv i"pit sa ulo ug
". "i"rni.l"

;:"i:l',;";:d:l'3;lli'#.T91""','sasidakonsasaha
onsasimirya" I Bohorwalav
rt;d;"jit
'il '""#ffi.;]!t:l"ffi:[:
Feedback
gikansa _lapan:

Angsagingan
sa Boholwalaymajr
nng mgabatapweoera matatallTnce'samtang
angmgabatasigelangugduwa.

l?::u.;i j'lfiHfi:
;il.,Jb;il"'
;; !"":_ffff
H,:H,#%,,ig"i[",g1'il
ni pisyongngaana moa
3i-awhag
ft'::j':#X:
:;";;*lVi,.::.iffi Hliiil':i"t",',:ilTff
.:?#'ff
?":l,tfj
'.r9apahibawo:

: pahibawoni pisyongngadtosa
- -o,vers
Assembly.
Maoni nqa.ar.,?,tTi
ng^a.karung
July 12 adunayhlmoonnga
ni",
:l:,s_Iol ...."il1'v1l*ffi:lilil.l,1ff'iltr'#i';;:T?J,:
?il;
j*l#t;:g
,-.fr"Jt :""['jl:if;rapuno-nsanTqiupJ sapinaka
.-:ro, sa
Anstunins'"o,"ur,il, "]r'.""i"o
J;:;1fl Hil_*,"d ;;
i i,if;5ifff ,'f:iili.ri"Jiil
Duganggipahibawo ni Mario,sa laingbahin,ang panglantaw
sa centernga livestock
diin
integration, angrejectsa saging iproseso
nga mahimongfeeds.Dubleangigo niini
kay ang hayupanmohatagug dugangkita sa mag-uumaug ang hugawsa hayop
mahimong organicngaabunongadto sasagingaronmolamboangproduksyon niini.

iYayoriyasa nanambong mipaborsa pagbuhiug largewhite nga baboy.Ang ubang

partisipante
wala pa mihimoug desisyon
kay konsultahon pa ang ilangasawa/bana.
Giklaronl Mariongaang centerwalapa makahimo ug klarongascheme niininga
Drovekto,

Gipahibawo sa AlterTradeCorp.[ATC]
ni Pisyongnga mobisitaang representative
karongHunyo9, 2008sa Brgy.I\4agsaysay, Abachanan,SierraBullonesug dinhisa
llayanaaronpagtan-aw sa bananaproductionpotentials
sa Probinsyasa Bohol.Ang
ATCmobisitasa demofarm ug sa mga individualfarms.Ang ATCmobisitasa mga
areassa Boholtungodkay nag reduceang productiongikansa 550 boxes ngadto
nalangsa420boxes.

l'latudpa ni Pisyongngasiyamismomihimoug surveysa mgaareasug basisa iyang

nakitamaglisud sa pagbisita
sa 500boxesang makuha.usasa katuyuran saATCmao
ang pagsutakung interesado paba ang Boholsa maong proyekto.
Ang marketsa
banana walayproblema. Angproduction
langsa mgamag-uuma angdilimakakuhasa
cuota.

) anninqfor the nextActivity

?ate Activitv MaterialsNeeded PersonResoonsible

1 70 B DemoMaintenance Slashing bolo, Allfarmerstudents
25-08 deleafing
knife,
budlonq.
3B-08 Fieldapplication
of Deleafing
knife, Allfarmerstudents
traininglearning
on ladder.
fruitcare&
management-
Individualfarm
visiVinsoection.

i 27o.m.endof session.
:-:':eedto demonstration Angdemo
of FruitCareandlqanagement.
of application
: -:l gihimo sabalaysausaka mag-uuma nganahimutang gikan
unahan sabalayni
::--. L a s d o c e ,
 Fair'l'radc
People's Ce er' lnc'
Al$ilsanc€
t)7 |('f(i 'i14 )t|.'n,a' ldo! I&+ut't Ttsbikt'nct!

SHEET
AITENDANCE

--nr.r:t kt:,r,lt lJrtcfltrt'tttte 4"1'1 ^/CDI|uL </ - (Pa{- C.tfz ,'u.{

ott *1$l tA Pp<.01i
M,IIOFqF Nr
t ,JLlltE t-t JJur

,a-, NA7ll4- t\41({ i/ (tl LL -.-

SICN/TI]RE
NAA4't'.5

-' 2 Li( - L-A-q D o4{1.

: '-.sL mA(AtL&q
,/
' -v-1^ - f '.1. ,t a )4 ,

.J
, -fuU,.+lt
l)c'-!"1Y
- u,
,,,!-Y.|h D , e n a a
@'\1+Jlul;*trg
,o !2'lo+^&
, i\,,ilr. -f;ngo^io,- -.
: In /or.,n (]qif(no
:.-- - -'-- -

- 'T-*'"t- ---
{
AOAPIA ,fRtbu *,4-ierd--
,-l '-L
(tt1,,,(I
:6

'- *JeL Q.
,, ilii". 3 c'r,l"
:g_SE€l.]rrI|a r)At4q .-1$4i,4
:t e€9,9 0 c,DoALe^! QFr*Y
I
I
I
:

JiJR

SEASON-LONG TRAININGONBANANA
I MODULE
PRODUCTION
4: FRUITCAREANDMANAGEMENT
I BarangayBanwalog,
Duero,Bohol
June11,2008
I
I
I
I DAY11

I 4
MODULE

I A.M

B:00- 9:00 - Arrivalof Participants

9 : 0 0- 1 2 : 0 0 - Opening Prayer
- Recapof Day10
- FruitCareandlYanagement
- Integration andPoultry
of Livestock
- 1:00
12:00 - LunchBreak

P.M

1 : 0 0- 5 : 0 0 - Continuation of FruitCaretopic
- Farmvisitof farmer'sstudentfarmfor
actualdemonstration of fruitcare
- Backto farmers'fleldschoolsite
- OpenForum
- Planningfor the nextactivity

5:00 - Endof theday 11session

Pormalngagisugdanangsessionsa Module4 saalas9:40sabuntagsa mensahe ni

BarangayCaptainHernesBajao.Nakahibawo ko ani ngaskedyolngaseminargikanni
Ang atunghimoonani nga gamayramanta, ato ni i-sharesa atungmga
Pastor.
kaubananngamag-uuma. Nanungko ko perowalamanka ari karonkayapikikunosila
nalangpud ta sa pagtrabaho
sa panahon.Magtinabangay sa mgakaubannga mag-
uuma.Akungmainitonngapagwelcome nilani Pisyongug Mario.

Si Pisyongang mihimosa recap.Ang Module3: Sanitation usa ka

and Maintenance
importantenga topiko sa pagpalambo sa productionsa saging.Ang maintenance
nagsugod sa deleafing.Angdahonmaoykusinasa tanumsa pagkaon. Kungdautang
dahonmoresulta sadili maayongatubosatanumugdili maayongabunga.

ngadahonsa sagingB ngadtosa 15 kabookngahimsugaronmay

Anggikinahanglan
angreject.
maayongabungaug malikayan
I
Angpalitonmaoang bungadili angsaha.[4aongakuhaanug sahaaron
Desuckering.
maayoangbunga.Angsagingdaghangsahaminusug kalidadsa bungangamoresulta
sadaghangreject.

Angtanangtanumadunayplantingdistancerequirements.
T angpagmaintain sa gidaghanon
ang directionsa pagpadagan
Angdesuckering
sa tanumsa mataglunaug angdistance
sa saha.Kinahanglan
tuyo niini
niini.Usara
equalang plantingdistance,aron
equal usab ang air circulationsulod sa kasagingan
equal usabang sunlightnga
madawatsa tanum.SuckerControlnag maintainsa gidaghanon sa sahanga dili
manubra ug magkulang.

Roundweedingmaoang pag mintinarsa kalimpyo

o abli/punoaronmalikaysa mga
bacteria
ug sakit.

Drainagecanal.Angsagingngakulangsa tubigmadaut, magdalag

ug mamatay.
Ang
sagingngasubrasa tubigmakadaut pudlabinajud sa ting-uwan.
cikinahanglan
ang
canalarondililanapan
satubigangluna.
Ang tanangsakitsa sagingmakontrolsa mechanical
nga pamaagisa sanitation
and
maintenance.
AngNFSmakatabang sa pagmaintain
sa pagpalambo
sasaging"
 Topic:FruitCare

Ang sagingmobunga7 ngadtosa 9 ka buwansukadpagtanum. Ang sanitation

and
ug ang pestanddisease
maintenance controlngagigamitsa pag-atiman
sa sagingsa
laasngapanahonaronmaayoangtuboniini,mahimong sayang langkungdilina kini
maamumahan sapagbunga.
sahingpit

Angmerkado
mangayo
ug maayongakalidadsa produktotungodsa pangkalibutanon
lYaongagikinahanglan
ngakompetensyahanay. ngaampingan angbunga.

Angmgamosunod
maoangmgapamaagi
sapagatimansa bungasasaging:
1. Propping

F ti
i1l

I l,i.
lil
"':i.+
It Angpropping
puso.Proteksyon
kiniarondili matumba
/TdR
o pagtukosa bungasasaging,himoonkinipanahonngamagbitaynaang
ang punuankungdunaykusogngaulanug
hangin.
Proteksyon
usabkinisa puno-an ngadilimabali
tungodsa kabug-at
sa bunga
I panahonngakinimodagko na.Himoon kinikadasemana_
Ang kawayano kahoyang gamitonsa pagtukosa saging.l4ogamitug hagdanaron
I ratarungang paqhigotsa tuko nga makapugong
sa puno-an.Ang higotsa propping

I
 .r-!_. sz 4 ka palwasa dahonaron dilj
-_.: -:'a.n pLlno_an kjni dali matangtang.
60 degrees
anganqlesa
5a sa saging
atonaduna
=- - - i kinl rgong
pwersasa pagpugong
sa tuno_
a t l tm d t u m b a .

-: Obstacle
Removal

h,

. ' -:ransrananspaskuha .. ,i::,?:.b1s^,:g

-:::rDo.
-: tvtagtubo
ang bunganga 1n#It*, sabunsa
samtans
kinj
.: usnindot
ans
oil;;; ;;J;:J,Jffirtq:?,:#t"fi[:?jffil
n::'::*lg;;
'fti*,}*iidr*:r':
:'ji]l:rdl"Ti:',;tdi:''-t#il,#:sf';,,f
-ltgr::"
bunsa
-::.:-liji1ffi315;*k maka '" o.,in
"0,u" i. o'#l?',,ii|
torsapanitngamaoyhinungdan
:".rarronal
market. ngamarejectsa
 l. )efrowering
andFinger
Trimming

Angdagwaysabulig
ngagikuhaan
ug
buwakangmga
dawin.

I Pagkuha
JtvtR
sa.mgabuwaktumoysa sa mgadawinsa sagingug pagkuha
usabsa mga

I lingkitngadawinltwjn/triptet]aronmaayou9 nindot p-uqtibo;';unga

angmgadawinug angmgasipi.proteksyon
an! ""
,]saOtini ,a-rotiJnn'nqer.
,g napsay

I Angdawinnga3 ra angiskinaniinimasmayongatangtangon
madawat sa international
sadaptinsasipi.
gikansasipikaydilikjni
market.Arlg dawinnga3 ra angiskinakasagaranngamakita

I
I
t
I
 l

'i
';li;
til Fruitquard
ist'
fA :r
, l'.
': )i,r^t *t,
iiil
tirE ffi'
;\\t\ ,ffi
i' ' B,' h
,
JMR
!'?: " ang pagputolsa puso,ug pagmaynus sa sipinga ibilinug pagbutangug fruit
:i-:. Sa paggawas sa katapusang sipio last falsehand mao kini ang ensaktonga
:z-.-on sa paghimuso ug pagbilinug fruit guardsa katapusang sipi.Kungadlaw'ng
--=s hangtudmerkules ka maghimuso, binliug 1ka dawinsa katapusang sipi.Kung
--,.,sD€shangtudsa Sabadoka manghimuso binliug 2 ka dawin sa katapusangsipi
1- -rlt guardmaoni angikaduhangpassing.

:.i- sa fruit guardpatasadto ka magsugodug maynusug 2 ka sipiarondagkuug

-r,:-:s ang mgadawinug aron malikayan ang reject.Pwedesab nga ang ibilinnga
nga mga maayong
;';;lanon ngasipiibasisa nahibilin dahonsa saging.Himoonkini
,3: --3 KaoaSemana.
F
T
I
5. Tagging

l-
T
It #

t-
T Colored
ribbon

|'

t
I JNR
t \iao ni ang pagbutang
<-:nus-akinipwede
ug coloredribbonnga maoymahjmong
ma-harvest.
timaano basihanan
Angcoloredribbonngagigamit;ataggrngmaonrang
I rodetermine kungpilana ka semana
-bbonibitaysa fruit guardhuman
ang bungagikansa paghimuso.
ug himuso.pero
Angtagging
tungodkayang ribbonmasalipdan
sa bag sa bulig mas maayonga adto ihigotang ribbonsa puio_ansa sagingsa
I : habugon ngadilimaabot sabataarondilimahilabtan.
Sahigayonngamaymgabuligsa sagingngawaladayonmahjmuso_i ug layona ang
I :Jso gikansa katapusang
- colornianangasemana
sipilfalsehand],angcolorsatagging ngagamjton
kundiliadtoibasisacolorsa ribbbnsi m-iaqing
djljibasi
2 ka semana
aronmatakdo kinisakaguwangon sapagharvest"
I 'i:rnjnghigayuna,
ni pisyongkungunsaonsa pag gamitsa production
gipasabot
-cnitoringcalendar
I kaymaykalambigitan
kinisatagging.

I
t
 a. SaCging

K4-\
ffi
tr, JMR
r':J ni ang pag putos sa
bungahumansa paghimusoug pagbutangug ribbon.
:-reksyon.kini batoksa sa mgJpeste
-:oy gamiton ug mga iniekto. nng'pjyiifl"n" ptasticbag
pagputossa bunga.pre_cut to 15 ,.i"! jiiurlon
i 3evesang gamiton.E-halftie ang pikas1.1 ngabaggjng
-apukassahangin. kilid sa putos .;lf,ipfrun"para ditj kini

:-.ecordkungpilaang imongnatagingan
nga buligadto sa tagging/bagging and
- ":^":l- l:ii9.:s reporto tassins,basginscalendar. nng d;ung bungansa
giputos
€{eportngadtosa,clusterleaderug angctisterteaoermo
:-i.s-91:9-9 r, .opisina. "leaOeri report
:-: ,19.11? Ang report sa mga ctuiter maoymahimong
lasrnanan saopisinapagtan^aw .gikan
savolume saproductionsasaging ngamaharvest,
 Hgahhibawo...

1. Banana
Growers'
Assembly.

@ahibawoni pisyongngadtosa nanambong nga adunayGrowersAssembly

-mga.
karorEJuly 12, 2008.Kininqa assemblyadto ipahigayon
sa Brgy.Mayana,Jagna;
Boi)ol-

ArE clusterfundsug forcesavinosihatagsa kadacluster

u9 sa indiviouat
ngamipirma
p_lglli?q o MOA..Ang tinguhi sa centernga ang ctuste-r
makahimo ug patisiyasa
pagdumata/pag gamitsa kwarta. kapunonnun;s"*.1.y k*.; hinayang pag
ang kapunongannga flo
!1bo, ,oero may kwarta n-gawali ,uriuyo pugorrnutu
Mabungkag sakapunongan.

Break11:40a.m.
Resume1:24D.m.

2. Integration andpoulrry.
of Livestock
Gipahibawoni Mariongatinguhasaopisinasa PFTAC
ngamodakuangkinitaansa mga
Usa.sa pamaaginganakitasa opisinamaoang pagi;tdrate
Tgluylu. ngadto
u9 sa tivestock
@ultry sa ilangpangjnabuhi_an.

sa sagingmaoyhimoonngafeedssa hayop
119.1:J".t
baboyuq,.lgnokmagamit [baboyug manok].Anghugaw
-- nOa sa
gb-u1o sagingug'sa,U#pinl tanr,,u,g.
mag-uuma. Nliningapamaagi mokitaang mgamag:uu-magikansj hi-yopug motambo
gr €ng produksyon sa sagingginamitang hugawsa nayopnga i_a'buno
ngadtosa

Ang.gipilisagrupomaoangpagpamuhj ug baboV,
baka,kanding,
ni r'tariongaang opisinamo_imbitar itik ug manok.Matud
sa Frovincial
Agri;riil;" 6in;; ipAo I nga maoy
motudlosa mga mag-uumaunsaonsa pag processsa
wastesa sagingnga maoy
n9ufeeds.walapavkrarongad6tarye
niinisa sctreme
lrrl
pagahisgutan
pa ug dugangsaoDisina. ll rivestoct.
rini

3. Gipahibawo ni pisyongnga mobisitaang representative

sa AlterTradeCorp.[ATC]
H:"yo 9, 2008sa Brgy.Magsaysay, Abachanan,Sierra'Cutioies,
l9j9i9sa Banwalog
dinhi Mayanaug
aron oaotan-awsa bananaproduction potentialssa probinsya
Bohol,AngATCmobisita sa demofarmug sa mgaindividual sa
farms.AngATCmobisita
sa mgaareassa Boholtungodkay nag reduceang production
ngadtonalangsa420boxes. likun ,u sso Oo*".

I
I
 ld F n Pisycng nga siyamismomihimoug surveysa mgaareasu9 basisa iyang
IE fiEJfsn sa 500 boxesang makuha.Usasa katuyu-ansa pagbisita
sa ATCmao
-t rgjb kung interesadopaba ang Boholsa maongProyekto.Ang marketsa
FEE rehy problema, Ang production
lang sa mgamag-uuma
angdilimakakuhasa
c,c.

EernrE fof the ne)dActivity

Activily 14aterials
Needed PersonResoonsible
cleaning
of demo Slashingbolo, AllABAGlYembers
Farm,
deleafing, deleafingknife,
suckercontrol,round pruningbolo.
!Eqqr91llq!hrng.
Propping,fruit Ladder,Plastic
bag, ABAGMembers
obstacleremoval, ribbon
deflowering,
taqqinq/baqqinq
- -
= - --_--J
^_ -:: --:. ;
flelo.applcanonot Deleafingknife, ABAGMembers
trarnlngtearnrng. ladder.
I Surveyindjvidual
Llqryn.
: :- 3.mendof session.

:-:(?ed to ABAGdemonstration
farm to applythe theoryof FruitCareand
u:-.:qement.
r
I
I Pc,rlk' s Fa'i firJr Lssisl;rncrCcntcr,Inc.
-, I r':; i18t..(!. A,\,littad.t lt!:bt!$r.( nt

t ;t'r,i,r-
.1TTL,\DAI;(E \Itt.|:l
- fi',tL ie1: ,t -
I ::-.,
. --,
-...

).-'t ,(
" C ; . i . , t t i / , r ! / :l ) . ) ) L t r - t i ' - l l i.1.,r.., , *.ijfi. r,c-(
| \ !/.1xrLrC I i : ["]f.i-

I .r.,..-. . I t.iltt) )-.1!,,/ft1i.t...

J/(;til7 t,/&t

iI j h(vtut".C
-l-A1.rl7
I . 1),Ll S.r
Q,.11'1'
i ktN15
,; )r tf,r.,r;
lrt.l 14Al/\L)
i t . . t t t;/,1';
1";1..1t t{l ttl

]1 A^4t,N'\
tl2'^'l^''

Lt, i:,.,,,t",i;.
r / , 1 . t, , ,
', /,,:ltrl
'tr.';,t,n,,o
i', t(,,,', ,,