C3009 - Hidraulik 1

MODUL
POLITEKNIK
KEMENTERIAN
PENDIDIKAN MALAYSIA

C
C
3
3
0
0
0
0
9
9

H HI ID DR RA AU UL L 1 1

SUBIR MUSTA (PKK),
JOHARI MAT (PKK)

http://modul2poli.blogspot.com/
BIODATA PENULIS

Nama : Subir Bin Musta

No. K/p : 720807-12-5003

No. Tel : 088-301298

Email : subirmus@hotmail.com

Kelulusan : Ijazah Sarjana Muda Sains Kejuruteraan Awam,
Sarjana Pendidikan
Alamat bertugas : Politeknik Kota Kinabalu
Peti surat 527, Jalan vokasional
88856 Likas Sabah.

Nama : Johari Bin Mat

No. K/p : 700503-03-5545

No. Tel : 088-301298

Email: joharimatjo@hotmail.com

Kelulusan Akademik : Ijazah Sarjana Muda Sains Kejuruteraan Awam
(wood-base)

Alamat bertugas : Politeknik Kota Kinabalu
Jabatan Kejuruteraan Awam
Peti surat 527,
Jalan Vokasional
88856 Likas Sabah

GRID KURIKULUM

Grid kurikulum ini adalah berdasarkan kepada kurikulum yang sedang digunakan di
Politeknik Kementerian Pendidikan Malaysia.

TOPIK UNIT
Sifat-sifat bendalir 1 2
Tekanan bendalir 3 4
Daya hidrostatik 5 6
Aliran bendalir 7 8
Teorem Bernoulli dan penggunaannya 9 10 11
Kehilangan turus tenaga dalam paip 12 13
Aliran seragam di dalam saluran
terbuka
14 15 16

S SI IF FA AT T- -S SI IF FA AT T B BE EN ND DA AL LI IR R

UNIT 1 Pengenalan kepada mekanik bendalir
1.1 Takrifan beberap istilah mekanik bendalir
1.1.1 Hidrostatik
1.1.2 Hidrodinamik
1.1.3 Dinamik bendalir
1.1.4 Hidraul
1.1.5 Kenematik

UNIT 2 Sifat-sifat fizikal cecair dan gas

2.1 Kuantiti kuantiti asas.
2.1.1 Penerbitan Dimensi
2.2 Takrifan beberapa kuantiti yang digunakan di dlam hidraulik.
2.2.1 Ketumpatan
2.2.2 Berat tentu
2.2.3 Ketumpatan badingan
2.2.4 Isipadu tentu
2.2.5 Kelikatan
2.3 Klasifikasi Bendalir.

T TE EK KA AN NA AN N B BE EN ND DA AL LI IR R

UNIT 3 Konsep tekanan dan turus tekanan.

3.1 Tekanan hidrostatik.
3.1.1 Keamatan tekanan dalam cecair.
3.1.2 Takrifan beberapa jenis tekanan.

UNIT 4 Pengukuran tekanan atmosfera.

4.1 Barometer.
4.2 Pengukuran Tekanan dalam cecair.
4.2.1 Piezometer.
4.2.2 Mamometer.
4.2.2.1 Manometer Mudah.
4.2.2.2 Manometer Bezaan.

D DA AY YA A H HI ID DR RO OS ST TA AT TI IK K

UNIT 5 Menerbitkan daya Hidrostatik.
5.1 Daya keatas permukaan pugak yang tenggelam.
5.2 Daya terhadap permukaan rata yang ditenggelamkan secara
condong.

UNIT 6 6.1 Pusat bentuk dan Momen luas Kedua.
6.2 Menentukan kedudukan Pusat Tekanan.
6.2.1 Permukaan Yang Tegak
6.2.2 Permukaan Yang Condong.
6.3 Penggunaan daya hidrostatik dan pusat tekanan dalam struktur
dinding penahan.
6.3.1 Gambarajah tekanan

ALIRAN BENDALIR

UNIT 7 7.1 Jenis jenis aliran bendalir.
7.1.1 Jenis jenis Garis Aliran(Flow Line).
7.2 Nombor Reynolds
7.2.1 Ujikaji Reynolds
7.2.2 Rumusan Nombor Reynolds dan penggunaan
UNIT 8 Menyatakan persamaan keterusan,
8.1 Penggunaan persamaan keterusan dalam menentukan halaju dan
kadaralir.

TEOREM BERNOULLI DAN
PENGGUNAANNYA

UNIT 9 Menyatakan tenaga dalam sebutan turus, dan formular. Prinsip
keabadian tenaga.

9.1 Tenaga Di Dalam Bendalir Yang Bergerak.
9.1.1 Tenaga Keupayaan
9.1.2 Tenaga Kinetik
9.1.3 Tenaga Tekanan
9.2 Garis Cerun Hidraul Dan Garis Cerun Tenaga.

UNIT 10 Menggunakan Teorem Bernoulli.
10.1 Aliran melalui paip seragam
10.2 Aliran melalui paip tiru
10.3 Aliran melalui meter venturi

UNIT 11 11.1 Mentakrif aliran melalui orifis kecil dan besar.
11.1.1 Orofis kecil
11.1.2 Orifis besar
11.2 Istilah mengenai Orifis.
11.2.1 Jet air
11.2.2 Vena kontrakta
11.2.3 Pekali hidraulik

11.3 Kadaralir melalui orifis kecil
11.4 Menerbitkan persamaan untuk halaju sebenar jet dengan
menggunakan jarak x dan y
11.5 Kadaralir melalui orifis besar yang berbentuk segi empat

KEHILANGAN TURUS TENAGA
DALAM PAIP

UNIT 12 Menyatakan dua kehilangan turus utama dan turus kecil, penggunaan
formular Darcy Weisbach, tempat berlaku kehilangan turus kecil.
12.1 Jenis-jenis kehilangan tenaga dalam paip

UNIT 13 Penggunaan formula kehilangan turus kecil, menentukan kadaralir dalam
sistem paip, melakar garis cerun hidraulik dan garis jumlah tenaga.

ALIRAN SERAGAM DI DALAM
SALURAN TERBUKA

UNIT 14 Mentakrif saluran terbuka dan andaian yang diambil kira.
14.1 Aliran seragam
14.2 Aliran tak seragam
14.3 Kecerunan dasar
14.4 Perimeter basah
14.5 Jejari hidraulik atau kelaman min hidraulik

UNIT 15 Menyatakan formular Chezy dan pengggunaannya.
15.1 Formula Chezy
15.1.1 Penggunaan formula Chezy

UNIT 16 Menyatakan formular Manning dan penggunaannya.
16.1 Penggunaan formula Manning
16.2 Keratan hidraulik terbaik

P PE ER RN NY YA AT TA AA AN N T TU UJ JU UA AN N

Modul ini disediakan untuk kegunaan pelajar-pelajar semester 4 yang mengikuti kursus
sijil/diploma di Jabatan Kejuruteraan Awam di Politeknik. Ianya bertujuan untuk memberi
pendedahan kepada pelajar tentang konsep sesuatu unit ke arah pembelajaran kendiri
atau dengan bimbingan daripada pensyarah.

P PR RA A S SY YA AR RA AT T K KE EM MA AH HI IR RA AN N & &
P PE EN NG GE ET TA AH HU UA AN N

Pra syarat untuk mengikuti modul ini adalah semua pelajar yang layak masuk ke
semester 4.
O OB BJ JE EK KT TI IF F A AM M

Di akhir modul ini, pelajar-pelajar akan dapat :-

Memahami prinsip asas mekanik bendalir
Menyelesaikan permasalahan yang berkaitan dengan tekanan bendalir
Menyatakan rumusan dan mengira daya hidrostatik dan pusat tekanan ke
atas permukaan
Menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan aliran bendalir
Mengira dan menyelesaikan masalah aliran dalam paip serta dapat
menentukan kehilangan turus tenaga di dalam paip
Menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan aliran dalam saluran terbuka
dan menentukan keratan rentas terbaik bagi sesuatu bentuk geometri aliran

P PE ER RA AL LA AT TA AN N D DA AN N S SU UM MB BE ER R Y YA AN NG G
P PE ER RL LU U D DI IG GU UN NA AK KA AN N B BE ER RS SA AM MA A
M MO OD DU UL L

1. Kalkulator
RUJUKAN
1. R.S Khurmi, A Text Book of Hydraulics, Fluid Mechanics and Hydraulic
Machines, S Chan & Company Ltd, 1992
2. J.F Doughlas, Penyelesaian Masalah dalam Mekanik Bendalir Bahagian
1, DBP, 1998
3. Fatimah Mohd. Noor, Mekanik Bendalir untuk J urutera Awam, UTM, 1991
PANDUAN MENGGUNAKAN MODUL
1 Modul ini dibahagikan kepada 16 unit. Setiap unit disediakan dalam
jilid yang sama.

2. Muka surat dinomborkan berdasarkan kepada kod subjek, unit dan
halaman.

C3010 / UNIT 1 / 3

Subjek
Unit 1
Halaman 3

3. Pada permulaan unit, objektif am dan khusus dinyatakan.

4. Setiap unit mengandungi urutan aktiviti dan diberikan simbol berikut

OBJEKTIF

Bahagian ini mengandungi objektif am dan
Khusus setiap pembelajaran.

INPUT

Input mengandungi maklumat yang akan anda pelajari

AKTIVITI

Bahagian ini mengandungi proses pembelajaran secara
Aktif untuk menguji kefahaman anda. Anda perlu ikuti
Dengan teliti dan melaksanakan arahan yang diberikan.


MAKLUMBALAS KEPADA AKTIVITI

Bahagian ini mengadungi jawapan kepada soalan-soalan
yang dikemukakan dalam aktiviti.

P PE EN NI IL LA AI IA AN N K KE EN ND DI IR RI I
Penilaian kendiri menguji kefahaman anda dalam setiap
unit.

MAKLUMBALAS KEPADA PENILAIAN
KENDIRI

Bahagian ini mengandungi jawapan kepada soalan-soalan
yang dikemukakan dalam penilaian kendiri.

5. Anda perlu mengikuti unit demi unit yang disediakan.

6. Anda boleh meneruskan unit selanjutya setelah berjaya melalui unit
sebelumnya dan yakin dengan pencapaian anda.

SIFAT SIFAT BENDALIR C3009/ UNIT 1 / 1

Objektif am :

Pelajar akan dapat mempelajari dan memahami secara umum tentang subjek
mekanik bendalir dan bidang-bidang dalam mekanik bendalir.

Objektif khusus :

Di akhir unit ini pelajar akan dapat :

1. Mengkelaskan mekanik bendalir kepada bidang-bidangnya.
2. Mentakrifkan hidraulik, hidrostatik dan hidrodinamik.

OBJEKTIF

UNIT 1 : SIFAT-SIFAT BENDALIR


1.0 Pengenalan

Mekanik bendalir adalah satu bidang kajian tentang kelakuan bendalir
apabila terjadi perubahan keatasnya. Mekanik bendalir boleh dibahagikan
kepada 2 bidang utama iaitu:

i. Hidrostatik
ii. Hidrodinamik

Rajah 1.0 menunjukkan pengkelasan bidang mekanik bendalir

Rajah 1.0 Pengkelasan bendalir

INPUT
Mekanik bendalir
Cecair
(tidak boleh mampat contoh: air, minyak)
Gas (Boleh mampat
Contoh: udara)
Mekanik Bendalir.

Hidrostatik Hidrodinamik
Hidraul Kinematik Dinamika bendalir

1.1 Takrifan beberap istilah mekanik bendalir

1.1.1 Hidrostatik

Ialah kajian mengenai cecair yang pegun. Daya-daya yang
bertindak hanyalah tekanan dan graviti (berat cecair). Hidrostatik
merupakan sains tulin. Aplikasi didalam kejuruteraan termasuklah
masalah berkaitan dengan daya-daya ke atas empangan, daya ke
atas pintu air dan daya-daya keapungan ke atas kapal.

1.1.2 Hidrodinamik

Ialah berkaitan dengan cecair yang bergerak. Selain daripada daya
yang disebabkan oleh daya graviti dan tekanan, daya ricih perlu
diambil kira. Halaju, tenaga, kelikatan, ketumpatan dan geseran
akan memainkan peranan dalam pergerakan bendalir.

1.1.3 Dinamik bendalir

Ialah analisa matematik dalam penyelesaian masalah yang
berkaitan dengan hidrodinamik.

1.1.4 Takrifan hidraulik

Hidraulik berasal dari perkataan Greek Hudour yang bermaksud
air. Hidraulik adalah satu bidang sains kejuruteraan yang mengkaji
tentang bendalir samada dalam keadaan pegun atau bergerak.

1.1.5 Hidrokinematik

Membincangkan mengenai halaju dan garis aliran tanpa
mengambil kira geseran dan tenaga. Kinematik pada
keseluruhannya adalah suatu sains yang secara praktiknya tidak
diambil kira. Cecair dianggap tidak boleh dimampatkan dan teori
digunakan untuk aliran yang perlahan sahaja.


Untuk memantapkan kefahaman anda, cuba jawab soalan
dibawah:

1. Hidrostatik ialah _____________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

2 Hidrodinamik
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

3. Lengkapkan pengkelasan bendalir dalam rajah di bawah

Aktiviti 1.0
Mekanik bendalir
Gas (Boleh mampat Contoh: udara)
Mekanik Bendalir.

Hidrostatik

MAKLUM BALAS AKTIVITI 1.0

1. Hidrostatik :

Ialah kajian keatas cecair yang pegun. Daya daya yang bertindak
hanyalah tekanan dan graviti (Berat cecair). Hidrostatik merupakan sains
tulin. Aplikasi didalam kejuruteraan termasuklah masalah berkaitan
dengan daya-daya ke atas empangan, daya ke atas pintu air dan daya-
daya keapungan ke atas kapal.

2. Hidrodinamik:

ialah berkaitan dengan cecair yang bergerak. Selain daripada daya yang
disebabkan oleh daya graviti dan tekanan, daya ricih perlu diambil kira.
Halaju, tenaga, kelikatan, ketumpatan dan geseran akan memainkan
peranan dalam pergerakan bendalir.

3

Mekanik bendalir
Cecair
(tidak boleh mampat contoh: air, minyak)
Gas (Boleh mampat
Contoh: udara)
Mekanik Bendalir.

Hidrostatik Hidrodinamik

1. Nyatakan kepentingan mekanik bendalir dalam kehidupan
manusia.

2. Terangkan perbezaan di antara hidraul, hidrostatik dan hidrodinamik.

3. Jelaskan perbezaan diantara hidraul dengan bidang lain dalam
membicarakan mengenai hidrodinamik

PENILAIAN
KENDIRI

MAKLUM BALAS PENILAIAN KENDIRI

1. Mekanik bendalir merupakan satu kajian yang dilakukan untuk
menentukan kelakuan bendalir dari segi perubahan, tekanan, geseran,
aliran melalui beberapa jenis saluran, orifis, hentaman jet, pengeluaran
kuasa dan sebagainya. Ia juga merangkumi perkembangan dan ujian
teori-teori yang telah ada.

2. Perbezaan diantara hidraulik, Hidrostatik dan hidrodinamik adalah seperti
berikut:

Hidraulik

Hidrostatik

Hidrodinamik
Hidraulik adalah bidang
sains kejuruteraan yang
mengkaji tentang
bendalir samada dalam
keadaan pegun ataupun
bergerak.

kajian mengenai
cecair yang pegun.
merupakan kajian terhadap
cecair yang bergerak

3. Rujuk nota.

SIFAT SIFAT FIZIKAL CECAIR DAN GAS C3009/ UNIT 2 / 1

Objektif Am :

Mempelajari dan memahami sifat-sifat fizikal bendalir dan menentukan nilai
kuantiti-kuantiti sesuatu bendalir.

Objektif khusus :


1. Membezakan dan menerangkan sifat-sifat fizikal cecair dan gas.
2. Mentakrifkan kuantiti-kuantiti sesuatu bendalir
3. Menyatakan dan menggunakan kuantiti-kuantiti bendalir.
4. Mentakrifkan bendalir Newtonian dan bendalir bukan Newtonian.

OBJEKTIF

UNIT 2 : SIFAT SIFAT FIZIKAL CECAIR DAN GAS

2.0 Pengenalan

Bendalir ialah sesuatu yang boleh mengalir di mana partikel-partikel yang
terkandung di dalamnya boleh berubah kedudukan diantara satu sama
lain. Bendalir mengambil bentuk bekas yang mengandunginya dan
terbahagi kepada dua bentuk, iaitu cecair dan gas.

Diantara sifat-sifat penting bendalir ialah : Ketumpatan, Berat tentu,
isipadu tentu, ketumpatan bandingan, kebolehmampatan, kelikatan,
rerambut , tekanan permukaan dan tekanan wap.

Perbezaan di antara cecair dan gas adalah seperti dalam jadual 2.0
berikut:

CECAIR GAS

1. Mampatan terlalu kecil.
2. Mengambil bentuk bekas yang
mengandunginya.
3. Mempunyai permukaan bebas.

1. Mudah dimampatkan.
2. Sentiasa mengembang dan
memenuhi ruang bekas.
3. Tidak mempunyai permukaan
bebas.

Jadual 2.0

2.1 Kuantiti-kuantiti Asas

Jadual 2.1 menunjukkan dimensa dan unit asas yang digunakan dalam
mekanik bendalir.

Kuantiti Dimensa Unit SI
Jisim

M

kg
jarak

L m
Masa

T s
suhu

T C
Jadual 2.1

INPUT

2.1.1 Penerbitan Dimensi

Unit-unit yang dipilih bagi pengukuran tidak menjelaskan kuantiti yang
diukur. Kadangkala lebih memudahkan lagi jika sebarang sistem tertentu
tidak digunakan bagi sesuatu pengukuran tetapi menyatakannya dalam
sebutan jisim, panjang, masa, daya dan suhu.

Dalam mekanik semua kuantiti boleh diungkap dalam sebutan dimensi
asas seperti jisim (M), panjang (L) dan masa (T).

Oleh demikian,
diketahui pecutan =

2
masa
Jarak

dimensi jarak
daya dimensi pecutan = -------------------- =
(dimensi masa)
2

Begitu juga, daya = jisim x pecutan

Dimensi daya = dimensi jisim x dimensi pecutan
=
2
T
ML

2
T
L


2.1 Bezakan sifat-sifat fizikal di antara cecair dan gas.

2.2 Terbitkan dimensi serta nyatakan unit untuk setiap kuantiti-kuantiti berikut:

a) Tekanan
b) Tenaga
c) Kuasa
d) Kadar alir
e) Kelikatan dinamik

Cecair

Gas
1.____________________________
______________________________

2. ____________________________
______________________________
______________________________

3. ____________________________
______________________________

1.___________________________
___________________________

2.___________________________
____________________________
____________________________

3.___________________________
____________________________

Aktiviti 2.0


1.

CECAIR

GAS

1. Mampatan terlalu kecil.
2. Mengambil bentuk bekas yang
mengandunginya.
3. Mempunyai permukaan bebas.

1. Mudah dimampatkan.
2. Sentiasa mengembang dan
memenuhi ruang bekas.
3. Tidak mempunyai permukaan
bebas.

2
Dimensi Unit

2.1.1 Tekanan: =

A Luas
F Daya

Di mana F= mg,
g = graviti
m = jisim
Dimensi untuk tekanan =
2
LT
M

L= panjang
T= Masa
M= jisim

2
m
N
atau Kg m/s
2

2.1.2 Tenaga (joule) =
2
T
m

m = jisim
T = masa
N/s (joule)

2.1.3 Kuasa (P) =
ms
N
(joule sesaat)
=
3
T
M

ms
N
(joule sesaat), Js
-1
2.1.4 Kadaralir (Q) =

saat masa
m isipadu
3

T
L
3

M
3
/s
2.1.5 Kelikatan =
LT
M

2
m
Ns


2.2 Takrifan beberapa kuantiti yang digunakan di dalam hidraulik

2.2.1 Ketumpatan ()

Ketumpatan ialah jisim per unit isipadu. Unitnya ialah kg/m
3
.

=
V
M
dimana , M = Jisim
V = Isipadu
------ (2.2.1)
Ketumpatan bendalir bergantung kepada suhu dan tekanan.
Ketumpatan berkurangan mengikut kenaikan suhu.
Ketumpatan untuk air pada suhu bilik ialah 1000kg/m
3
.

Untuk memudahkan lagi pemahaman anda tentang kuantiti tersebut cuba
perhatikan contoh dibawah:

Berat suatu cecair yang mengisi bekas yang bersaiz 1.5m
3
ialah 7,500N.
Tentukan ketumpatan cecair tersebut.

Penyelesaian;
Jisim ( M )
Ketumpatan, = -----------------------
Isipadu ( V
3
)

Jisim =

= 764.425 kg

= 764.425 kg / 1.5 m
3

= 509.68 kg/m
3

Nota:
Berat
Jisim = -----------------
Pecutan gravity

INPUT
7,500 N

9.81 m
s
2

Contoh 2-2-1

Jika sekiranya ketumpatan bandingan bahan diberi, bagaimana persamaan 2.2.1
boleh digunakan untuk mengira ketumpatan sesuatu bahan, lihat contoh
seterusnya;

Kirakan ketumpatan satu cecair yang mempunyai ketumpatan bandingan 0.95.

Penyelesaian;

bahan

Ketumpatan bandingan, s = ---------

air

bahan
= s x
air

= 0.95 x 1000 kg/m
3

= 950 kg/m
3

2.2.2 Berat Tentu ( )

Berat tentu ialah berat per unit isipadu. Unitnya ialah N/m
3

W
Berat tentu, = ------- dimana, W = g (kN)
V V = isipadu (m
3
)

------ (2.2.2)
Berat tentu bagi air pada suhu bilik ialah 9.81kN/m
3

Berat satu cecair yang mengisi bekas yang bersaiz 1.5m
3
ialah 7,500N.
Tentukan ketumpatan cecair tersebut.

Penyelesaian:

Berat tentu, =
isipadu
berat

=
3
5 . 1
7500
m
N

= 5000 N/m
3
Contoh 2-2-2
Contoh 2-2-3

2.2.3 Ketumpatan Bandingan (s)

Ketumpatan bandingan ialah nisbah ketumpatan sesuatu cecair
berbanding dengan ketumpatan air pada suhu yang sama. Ia tidak
mempunyai unit.

bahan

Ketumpatan bandingan, s = ---------

air

------ ( 2.2.3)

Jika ketumpatan minyak ialah 800 kg/m
3
, kirakan ketumpatan bandingannya.

Penyelesaian:

800 kg/m
3
Ketumpatan bandingan, s = ----------------- = 0.8
1000 kg/m
3

2.2.4 Isipadu tentu (V
s
)

Isipadu tentu ialah songsangan daripada ketumpatan iaitu isipadu yang
terkandung seunit jisim.

Isipadu tentu, V
s
=
1
(m
3
/kg)

----- (2.2.4)
Contoh 2-2-4

Sejenis cecair yang berjisim 890 kg mempunyai isipadu 0.913 m
3
. Tentukan
berat, berat tentu, ketumpatan, isipadu tentu dan ketumpatan nisbi cecair
tersebut.

Penyelesaian;

i. berat = 890 kg x 9.81 m/s
2
= 8730.9 N

ii. berat tentu = berat / isipadu = 8730.9 N/ 0.913 m
3
= 9562.87 N /m
3

iii. ketumpatan = jisim / isipadu = 890 kg / 0.913 m
3
= 974.81 kg/m
3

iv. isipadu tentu = 1 / ketumpatan = 1 / 974.81kg/m
3
= 1.026 x 10
-3
m
3
/kg

v. ketumpatan nisbi = ketumpatan cecair/ ketumpatan air

= 974.81 kg/m
3
/ 1000 kg/m
3

= 0.98

2.2.5 Kelikatan

Apabila bendalir tidak berada di dalam bekas, ia akan bergerak (mengalir)
dengan satu lapisan bergerak di atas satu lapisan yang lain. Pergerakan
(aliran) lapisan-lapisan cecair ini akan menyebabkan terjadinya daya-daya
ricihan yang bertindak selari dengan permukaan lapisan. Daya-daya
ricihan yang terbentuk ini adalah ukuran rintangan kepada aliran yang
dinamakan KELIKATAN.

Contoh 2-2-5

y = tebal
bendalir
RAJAH 2.1

Lakaran di atas menunjukkan bendalir diapit oleh dua lapisan bendalir. Lapisan
dibawah tidak bergerak dan lapisan di atas bergerak dengan halaju V.
pergerakan dianggap di dalam lapisan-lapisan yang selari di antara satu sama
lain.

Untuk pergerakan yang lurus dan selari, tegasan ricih yang dihasilkan antara dua
lapisan adalah berkadar terus kepada pertukaran bersudut tepat kepada lapisan.

dx
dy

=
dy
dv

dimana, () ialah kelikatan bendalir
Unitnya ialah Ns/m
2

(
) ialah tegasan ricih unit N/m

2
=
dy
dv

= Nsm
-2

Terdapat dua jenis kelikatan

1. Kelikatan dinamik ( )
2. Kelikatan Kinemetik ( v )

kelikatan dinamik
Kelikatan kinemetik, v = ---------------------------
Ketumpatan bendalir

Unitnya ialah m
2
/s

Kelikatan sesuatu bendalir dipengaruhi oleh suhu bendalir tersebut. Kelikatan
mempunyai nilai yang berlainan pada suhu yang berbeza.

dv
dy

xm
m
s
x
m
N
2

Nota :

Dimana:

dv = perubahan halaju
dy = tebal lapisan bendalir

2.3 Klasifikasi Bendalir

Bendalir boleh dikategorikan kepada empat bahagian mengikut atau
bergantung kepada kelikatannya.

i. Bendalir unggul (Ideal fluid)

Bendalir unggul ialah bendalir yang tidak mempunyai
kelikatan, di mana ia tidak mempunyai rintangan diantara
zarah-zarah bendalir tersebut. Di dalam keadaan sebenar
bendalir unggul tidak wujud kerana setiap jenis bendalir
mesti mempunyai sedikit geseran di antara kumin-kuminnya.
Sesetengah bendalir mempunyai sifat yang hampir kepada
bendalir unggul, contohnya air.
Bendalir unggul digunakan sebagai andaian bagi tujuan
memudahkan analisa masalah-masalah aliran sesuatu
bendalir.

ii. Bendalir Sebenar (Real Fluid)

Bendalir sebenar ialah bendalir yang mempunyai kelikatan.
Semua bendalir adalah bendalir sebenar.

iii. Bendalir Newtonian

Bendalir Newtonion mempunyai ciri-ciri yang mengikut
hukum Newton. Ciri-ciri ini adalah seperti tegasan dan
keterikan.

iv. Bukan Bendalir Newtonion.

Bendalir dari kumpulan ini tidak mengikut Hukum Newton.


Rajah 2.0

Geraf
melawan dv/dy menunjukkan nilai kelikatan adalah bersamaan dengan

cerun geraf.


UJI KEFAHAMAN ANDA SEBELUM ANDA MENERUSKAN INPUT
SELANJUTNYA..!
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUM BALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

1. Sejenis cecair dimasukkan penuh ke dalam sebuah bekas. Seketul logam
berbentuk kiub mempunyai sisi 0.5 m dimasukkan ke dalam bekas
tersebut. Jisim air yang melimpah keluar ialah 50 kg. Dapatkan berat tentu
cecair tersebut.

2. Sejenis cecair mempunyai jisim 4 Mg dan isipadu 3200 liter, tentukan:

Kirakan:

i. Berat
ii. Ketumpatan
iii. Ketumpatan nisbi
iv. Berat tentu

3. Berat sejenis cecair yang berisipadu 4.8 m
3
ialah 30kN. Kirakan

i. Ketumpatan cecair
ii. Ketumpatan nisbi cecair tersebut

4. Senaraikan empat kategori bendalir mengikut kelikatan serta takrifkan
satu persatu.

Aktiviti 2.1

MAKLUM BALAS 2.1

1. 3.9 KN/m
3

2. i. 39.2 KN ii. 1250 kg/ m
3
iii. 1.25 iv. 12.3 KN/m
3

3. i. 637 kg/ m
3
ii. 0.6

4. I. Bendalir unggul (Ideal fluid)
Bendalir unggul ialah bendalir yang tidak mempunyai kelikatan, di
mana ia tidak mempunyai rintangan diantara zarah-zarah bendalir
tersebut.

II. Bendalir Sebenar (Real Fluid)
Bendalir sebenar ialah bendalir yang mempunyai kelikatan. Semua
bendalir adalah bendalir sebenar.

III Bendalir Newtonian
Bendalir Newtonion mempunyai ciri-ciri yang mengikut hukum
Newton. Ciri-ciri ini adalah seperti tegasan dan keterikan

IV. Bukan Bendalir Newtonion.
Bendalir dari kumpulan ini tidak mengikut Hukum Newton


Anda telah menghampiri kejayaan. Sila cuba semua soalan kendiri ini dan semak
jawapan anda pada maklum balas yang disediakan.

Jika ada masalah yang timbul, sila berbincang dengan pensyarah anda.
Selamat mencuba, semoga berjaya!!!!!!

1. Takrifkan istilah-istilah serta nyatakan formula dan unit SI untuk kuantiti-
kuantiti berikut:

i. Ketumpatan
ii. Berat tentu
iii. Ketumpatan bandingan
iv. Kelikatan dinamik
v. Kelikatan kinematik

2. Kelikatan kinematik dan ketumpatan nisbi sejenis cecair ialah masing-
masing 5.5 x 10
-4
m
2
/s dan 1.8. Kirakan kelikatan dinamik cecair tersebut.

3. Ketumpatan sejenis cecair ialah 576kg/m
3
. Tentukan kelikatan dinamik
cecair tersebut jika kelikatan kinematiknya ialah 6 x 10
-6
m
2
/s.

4. Jika kelikatan dinamik dan kinematik cecair x ialah masing-masing
0.005 Ns/m
2
dan 3.2 mm
2
. Kirakankan ketumpatan nisbi cecair x.

5. Kirakan tekanan dalam N/m
2
pada kedalaman 500cm dari permukaan
sejenis cecair yang mempunyai ketumpatan bandingan 0.8

6. Sebuah silinder penyukat bergaris pusat 50mm diisikan dengan cecair
yang mempunyai ketumpatan bandingan 0.8 ke aras 100ml. Tentukan
berat cecair tersebut dalam N dan ketinggian cecair dalam silinder.

7. Sejenis cecair berjisim 1600 kg dan memenuhi satu bekas berbentuk
selinder. Kirakan berat, ketumpatan, berat tentu dan ketumpatan nisbi
cecair jika selinder tersebut berdiameter 90 cm dan ketinggiannya 120 cm.

PENILAIAN
KENDIRI

MAKLUMBALAS PENILAIAN KENDIRI

Adakah anda telah mencuba dahulu ?

Jika YA , sila semak jawapan anda.

1. Rujuk nota

2. 1.0 Ns/ m
2

3. 3.456 X 10
3
kgm/ s

4. 1.56 X 10
6

5. 39.24 X 10
3
N/ m
2

6. 0.785N, 50.93mm

7. 15.7KN, 2096Kg/m
3
, 20.58 KN/ m
3
, 2.096.

KONSEP TEKANAN DAN TURUS TEKANAN C3009/ UNIT 3 / 1

Objektif Am :

Mempelajari dan memahami konsep tekanan dan turus tekanan bendalir.

Objektif khusus : Di akhir unit ini pelajar akan dapat :

1. Menyatakan konsep tekanan, turus tekanan dan menunjukkan gambarajah
taburan tekanan.
2. Mentakrifkan jenis tekanan seperti tekanan atmosfera.
3. Menggunakan persamaan tekanan bagi menyelesaikan pengiraan.

OBJEKTIF

UNIT 3 : KONSEP TEKANAN DAN TURUS TEKANAN

3.0 Pengenalan

Apabila sebuah tin kosong direndam di bawah paras air, dinding tin kosong
tersebut akan mengalami perubahan bentuk (deformation) kearah pusat graviti.
Perubahan yang berlaku menenjukkan terdapat daya-daya yang bertindak
keatasnya. Daya-daya ini dinamakan daya tekanan(pressure forces) . secara
amnya daya ini bertindak pada arah normal permukaan yang bersentuhan
dengan air.

Semakin dalam tin direndam dari permukaan air, semakin teruk teruk perubahan
yang berlaku pada dinding tin. Ini menunjukkan bahawa daya tekanan meningkat
dengan kedalaman air. Pemerhatian pada permukaan bentuk pula akan
menunjukkan bahawa daya-daya tekanan bertindak pada semua arah dan pada
magnitud yang sama.

3.1 Tekanan Hidrostatik

Hidrostatik ialah bahagian hidraulik yang berkenaan dengan tekanan di dalam
bendalir yang tidak bergerak. Cecair yang tidak bergerak tidak mempunyai
tegasan tangen atau ricih di antara kumin-kumin cecair tersebut.

Semua daya bertindak normal kepada permukaan sempadan atau antara
bahagian-bahagian di dalamnya dan ia bebas dari akibat kelikatan. Daya yang
bertindak hanya dihasilkan daripada tindakan graviti.

Rajah 3.1

INPUT
Daya-daya yang
bertindak adalah
normal terhadap
permukaan bebas

Jasad yang
ditenggelamkan secara
bebas di dalam air

3.1.1 Keamatan Tekanan Dalam Cecair

Perhatikan gambarajah 3.2 dibawah, jumlah tekanan yang bertindak keatas
permukaan yang tenggelam adalah berkadar terus dengan kedalaman.

Rajah 3.2

Keamatan tekanan ialah jumlah tekanan atmosfera dan berat bendalir pada satu
unit keluasan pada satu titik atau permukaan. Biasanya keamatan tekanan
disebut sebagai tekanan sahaja.

Tekanan pada kedalaman h ialah h
Tekanan, P = h kN/m
2

= gh -------(3.1)
di mana h diukur secara pugak

Tekanan di dalam air adalah berkadar terus dengan kedalaman di dalam
bendalir boleh ditunjukkan dengan segitiga seperti di dalam gambarajah di atas.

Jika terdapat satu jasad kecil berada di dalam bendalir yang tidak bergerak,
keamatan tekanan mestilah sama nilai semua arah untuk mengekalkan
keseimbangan. Garis tindakan daya tekanan mestilah perpendikular kepada
mana-mana permukaan jasad tersebut. Mana-mana dua titik yang berada atas
satu satah ufuk yang sama mestilah mempunyai tekanan yang sama.
tekanan
atmosfera diabaikan
Tekanan
Mutlak
AGIHAN TEKANAN
Cecair
Berat
Spesifik,

Bacaan untuk keamatan tekanan boleh dirujukkan kepada datum (Rajah 3.3)
iaitu tekanan atmosfera. Tolok-tolok tekanan diubah kepada nilai sifar dan akan
memberi bacaan tekanan samada di atas datum (tekanan tolok) atau di bawah
datum (tekanan hampagas). Oleh itu bacaan-bacaan tolok sebenarnya
mengukur perbezaan tekanan.

Rajah 3.3

3.1.2 Takrifan beberapa jenis tekanan

i. Tekanan atmosfera- ialah tekanan yang disebabkan oleh atmosfera di
permukaan bumi. Ia adalah bersamaan dengan 10.35m turus air atau
769mmHg (turus raksa).
ii. Hampagas ialah ruang yang kosong di mana tekanan adalah sifar.
iii. Tekanan tolok ialah keamatan tekanan diukur berbanding dengan
tekanan atmosfera.
iv. Tekanan mutlak ialah keamatan tekanan diukur dari sifar mutlak, yakni
hampagas sebenar.
Dari itu,

Tekanan Mutlak = Tekanan Tolok + Tekanan Atmosfera.

Tekanan Atmosfera DATUM
Sifar Mutlak hampagas
sebenar)
Tekanan
Mutlak

Tekanan
Tolok

Tekanan
Atmosfera


Seorang penyelam bekerja 18m dibawah permukaan laut. Kirakan tekanan yang
dialaminya yang disebabkan oleh turus air. (berat tentu air = 10000 N/m
3
)

Penyelesaian:-

Tekanan P = h kN/m
2

=10,000 X 18
=18,000N/m
2

=180kN/m
2
.

Tekanan di suatu titik dalam cecair boleh disebut ketinggian turus cecair
tersebut ( h).

Kirakan turus air bagi keamatan tekanan 340 000 N/m
2
.

Penyelesaian :-

P = 340,000 maka P = gh

h = P/ g
= 340,000
1000 X 9.81
= 34.06 m

Contoh 3-1-2
[contoh mudah]
Contoh 3-1-1
[contoh mudah]

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM ANDA MENERUSKAN INPUT
SELANJUTNYA..1

1. Lukiskan taburan tekanan yang bertindak keatas dinding tangki yang
mengandungi minyak dan air pada gambarajah dibawah.

2. Berdasarkan rajah dibawah lukiskan arah tindakan daya keatas jasad
yang tenggelam didalam bendalir.

3. Apa yang anda faham tentang tekanan-tekanan berikut
a) Tekanan atmosfera
b) Hampagas
c) Tekanan tolok
d) Tekanan mutlak

Aktiviti 3.0
Minyak

Air


3. Tentukan ketinggian turus cecair jika ketumpatan bandingan raksa
ialah 13.5

4. Tentukan tekanan pada dasar tangki jika ketumpatan minyak ialah
800kg/m
3

Air
minyak
6 m
1 m


1.

2.

3. rujuk bahagian 3.1.2

4. Tekanan pada dasar tangki, P = P
m
+ P
air

P = 800x9.81x1 + 1000x9.81x6
= 66708 N/m
2

= 66.708kN/m
2
.
Minyak

Air

P
1
g
1
h
1

P
1
g
1
h
1
+ P
2
g
2
h
2


Anda telah menghampiri kejayaan. Sila cuba semua soalan kendiri ini
dan semak jawapan anda pada maklumbalas yang disediakan.

Jika ada masalah yang timbul, sila berbincang dengan pensyarah
anda.
Selamat mencuba semoga berjaya!!!!!!

1. Kirakan tekanan dalam N/m
2
pada kedalaman 500cm dari permukaan
sejenis cecair yang mempunyai ketumpatan bandingan 0.8

2. Sebuah silinder penyukat bergarispusat 50mm diisikan dengan cecair
yang mempunyai ketumpatan bandingan 0.8 ke aras 100ml. Tentukan
berat cecair tersebut dalam N dan ketinggian cecair dalam silinder.

3. Sejenis cecair berjisim 1600 kg dan memenuhi satu bekas berbentuk
selinder. Kirakan berat, ketumpatan, berat tentu dan ketumpatan nisbi
cecair jika selinder tersebut berdiameter 90 cm dan ketinggiannya 120 cm.

5. Sebuah tong bulat yang mempunyai garispusat 1.5m diisikan dengan
minyak sedalam 1.5m. Jika ketumpatan bandingan minyak ialah 0.78,
dapatkan jumlah daya-daya yang bertindak keatas dasar permukaan tong
tersebut.

PENILAIAN
KENDIRI
KONSEP TEKANAN DAN TURUS TEKANAN C3009/ UNIT 3 /
10




1. 39.24 x 10
3
n/M
2

2. 0.785n, 50.93MM

3. 15.7kn, 2096 KG/M
3
, 2.096

4. 20.28kN

PENGUKURAN TEKANAN ATMOSFERA C3009/ UNIT 4 / 1

Objektif Am :

Mempelajari dan memahami:
i) Pengukuran tekanan atmosfera menggunakan barometer
ii) Pengukuran tekanan dalam paip dengan menggunakan alat
piezometer dan manometer.

Objektif khusus :
1. Menentukan pengukuran tekanan atmosfera dengan barometer.
2. Menerangkan prinsip prinsip pengukuran dalam paip.
3. Menerangkan penggunaan alat alat mengukur tekanan
dalam paip.
4. Menyelesaikan pengiraan melibatkan tekanan dalam paip menggunakan
piezometer dan manometer.

OBJEKTIF

UNIT 4 : PENGUKURAN TEKANAN ATMOSFERA

Pengenalan

Bumi dikelilingi oleh atmosfera. Tekanan yang disebabkan oleh atmosfera
pada permukaan bumi bergantung kepada ketinggian udara diatas
permukaan bumi. Tekanan atmosfera pada aras laut lebih kurang 101.325
kN/m
2
, lebih kurang setara dengan ketinggian turus air 10.35 m atau
ketinggian turus raksa 760 mm. Nilai tekanan atmosfera berkurangan
dengan pengurangan altitud.

Barometer

Rajah 4.1 Barometer

Barometer ialah satu pengukur mudah untuk mengukur tekanan atmosfera.
Tekanan barometer raksa yang piawai ialah 760mm raksa (760mm Hg),
bersamaan dengan
1000
760
x 13.6m air = 10.34 m air.

INPUT
Nota:
raksa
= 13.6 x 10
3
kg/m
3


Berpandukan gambarajah di bawah, kirakan tekanan atmosfera sekiranya
ketinggian raksa ialah 750mm.

Penyelesaian:

Tekanan atmosfera, P
A
= gh

= 13.6 X 10
3
X 9.81 X 0.75
= 100062 N/m
2
.

Kirakan tekanan dalam N/m
2
pada kedalaman 500cm dari permukaan sejenis
cecair yang mempunyai ketumpatan bandingan 0.8

Penyelesaian,

Kedalaman = 500cm = 5 m
Ketumpatan bandingan bendalir = 0.8
Ketumpatan cecair = 0.8 x 1000 kg/m
3

= 800 kg/m
3

Oleh itu tekanan = gh
= 800 x 9.81 x 5
= 39.24 x 10
3
N/m
2

Contoh 4-1-1

750mm
Contoh 4-1-2

1. Perihalkan kaedah pengukuran tekanan atmosfera menggunakan
barometer beserta dengan lakaran.

2. Dapatkan ketinggian air dalam satu tiub dimana tekanan dasar tiub
bersamaan dengan 20N/m
2

3. i. Tukarkan 15m turus air kepaa turus minyak jika ketumpatan nisbi
minyak ialah 0.75
ii. Tukarkan 600 mm turus raksa kepada turus meter minya jika
ketumpatan nisbi minyak ialah 0.75

Aktiviti 4.0

MAKLUMBALAS AKTIVITI 4.0

1.

Barometer adalah satu alat yang mudah untuk mengukur tekanan atmosfera.
Contoh barometer mudah adalah seperti dalam rajah diatas. Ia terdiri dari pada
bendalir raksa. Tekanan atmosfera yang piawai alah 760mmHg

2. diberi P = 20 kN/m
2

h = ?, tekanan P= gh
h =
81 . 9 1000
10 20
3
x
x
= 2.02m

3. i. Tekanan pada air, p
air
= gh
= 1000 x 9.81 x 15
= 147.15kN/m
2

h
air
=
3
3
10 81 . 9 75 . 0
10 15 . 147
x x
x
g
p
= 20m

ii. Gunakan cara yang sama seperti kes (i) = 10.88 m


4.2 Pengukuran Tekanan Dalam Cecair

Dua alat yang biasa digunakan untuk mengukur tekanan cecair dalam
paip iaitu piezometer dan manometer.

4.2.1 Piezometer

Jika cecair yang mempunyai ketumpatan , mengalir melalui paip,
tekanan cecair boleh diukur dengan memasang satu piezometer
iaitu satu tiub di paip tersebut. Cecair dalam piezometer akan naik
ke ketinggian h dari garis tengah paip ( Lihat Rajah 4.2).

Tekanan di garis tengah paip pada titik tersebut ialah gh N/m
2

atau h m turus cecair tersebut.

Rajah 4.2 Piezometer

Jika cecair dalam paip ialah air (= 1000 kg/m
3
) dan h ialah 30 cm, kirakan
tekanan di dalam paip tersebut.

Contoh 4-2
Penyelesaian :

Tekanan ( P ) = gh
= 1000 X 9.81 X 0.3
= 2.9 kN/ m
2

h

4.2.2 Manometer
Manometer terdiri daripada tiub U yang diisi dengan cecair seperti
raksa, kerosena dan sebagainya.
Manometer terdiri daripada dua jenis:

4.2.2.1 Manometer mudah
Manometer mudah ialah manometer yang mengukur
perbezaan tekanan di antara tekanan atmosfera dengan
tekanan dalam paip.

Rajah 4.3 Monometer mudah
Contoh 4-3
Kirakan tekanan bagi bacaan piezometer di sebelah
Penyelesaian:
Tekanan, P = gh
= 1000 X 9.81 X 0.6
= 5.9 kN/m
2
.

600mm

X X
y
x
'


Merujuk kepada gambarajah 4.3,

Di X X:
Tekanan di lengan kiri = tekanan di lengan kanan

P
1
+ gx = gy + tekanan atmosfera
Tekanan tolok, P
1
= gx + gh (tekanan atmosfera diabaikan)

Tekanan mutlak = tekanan tolok + tekanan atmosfera.

Rajah 4.3 boleh juga dilukis seperti di bawah :

Rajah 4.4a Tekanan negatif Rajah 4.4b Tekanan positif

Dua jenis tekanan boleh terjadi di dalam manometer mudah iaitu tekanan positif
dan tekanan negatif seperti dalam Rajah 4.4a dan 4.4b.

Untuk memantapkan kefahaman anda lihat contoh berikut:

Contoh 4-4

Kirakan tekanan mutlak di titik A ( udara ) jika
ketumpatan raksa ialah 13.6 x 10
3
kg/m
3
dan
ketumpatan udara ialah 1.293 kg/m
3
. Diberi h
1
=

2m dan h
2
= 2.65m.

Penyelesaian :-
P
A
+
u
gh
1
=
r
gh
2

P
A
=
r
gh
2
-
u
gh
1

= 13.6 x 10
3
x 9.81 x 2.65 1.293 x 9.81 x 2
= 353.54 kN/m
2
.


4.2.2.2 Manometer Bezaan

Manometer bezaan ialah manometer yang mengukur perbezaan
tekanan di antara dua paip atau di antara dua titik di dalam satu
paip.

Perhatikan Rajah 4.5 di bawah;

Rajah 4.5
P
1
+
1
gx +
2
gy = P
2
+
2
gz

P
1
P
2
=
2
gZ - 1gX
2
gy

P
1
P
2
. .
X
Z
y
2

1


Satu manometer tiub-U mengukur perbezaan tekanan antara dua paip M dan N
yang mengalirkan cecair berketumpatan . Tiub-U itu mengandungi raksa
dengan ketumpatan .

Kirakan perbezaan tekanan di antara paip M dan N. Jika h
1
= 1.5m, h
2
= 0.75m
dan h
3
= 0.5m. cecair M dan N adalah air dan ketumpatan bandingan bagi raksa
ialah 13.6.


Tekanan di lengan kiri = tekanan di lengan kanan
P
M
+ pgh
1
= P
N
+ pg(h
2
h
3
) + pgh
3

P
M
- P
N
= 1000x9.81x0.25 + 13.6x10
3
x 9.81 x 0.5 1000 x 9.81 x 1.5
= 54445.5N/m
2

= 54.4 x 10
3
N/m
2

Aktiviti 4.1
Penyelesaian:-

h
3
h
1
h
2


anda.
Selamat mencuba, semoga berjaya!!!!!!

1. Apakah tekanan udarakasa dalam N/m
2
jika bacaan barometer ialah 750mm
Hg ? Berapakah ketinggian turus air yang diperlukan untuk memberikan nilai
tekanan yang sama?

2. Cecair dalam satu piezometer ialah 1.5m di atas titik A dalam sebuah paip.
Tentukan tekanan di A jika cecair itu ialah:
i. air
ii. minyak dengan ketumpatan bandingan 0.85
iii. raksa dengan ketumpatan bandingan 13.6
Kirakan turus air untuk keadaan i dan ii di atas?

3. Untuk rajah di bawah tentukan tekanan tolok di titik A jika h= 0.3 dan
h1=0.6m
Cecair dalam paip ialah air dan di dalam manometer ialah raksa.

PENILAIAN
KENDIRI


4. Dalam gambarajah di bawah cecair A ialah air dan cecair B ialah raksa. Jika
perbezaan tekanan antara M dan N ialah 35 kN/m
2
, h
1
= 1.0 dan h
2
=30cm,
Kira perbezaan aras h.

5. Dalam Rajah berikut cecair A ialah air dan bendalir B ialah udara. Kirakan
perbezaan tekanan dalam kN/m
2
antara dan N, jika h = 69cm dan z = 23cm.

h

h
1

h
2




1. 1x10
5
N/m
2
,10.2m
2. 14.7 kN/m
2
, 12.5kN/m
2
, 200 kN/m
2

3. PA = 114.188kN/m
2

4. h=30.7cm
5. 4.51kN/m
2

MENERBIT DAYA HIDROSTATIK C3010/ UNIT 5 / 1

Objektif Am :

Mempelajari dan memahami daya daya hidrostatik yang dikenakan terhadap
permukaan condong dan pugak yang tenggelam, menerbitkan daya hidrostatik
dan menggunakan rumusan daya hidrostatik.

Objektif khusus :


1. Membeza dan menerangkan daya hidrostatik
terhadap permukaan tenggelam secara condong dan
pugak.
2. Menerbitkan daya hidrostatik terhadap permukaan
tenggelam secara condong dan pugak.
3. Mentakrif dan membezakan antara pusat bentuk (sentroid) dan
pusat tekanan.
4. Menggunakan rumusan daya hidrostatik dalam menyelesaikan
masalah.

UNIT 5 : MENERBIT DAYA HIDROSTATIK

OBJEKTIF

5.0 Pengenalan

Sebelum sesuatu struktur direka bentuk seseorang jurutera perlu
menentukan daya yang dikenakan terhadap permukaan struktur
berkenaan. Dalam unit ini ciri-ciri daya hidrostatik akan dinilaikan dari
aspek magnitud, arah dan kesannya. Selain itu kedudukan daya
berkenaan juga akan ditentukan.

5.1 Daya Hidrostatik ke Atas Permukaan Rata

Perhatikan satu permukaan yang mempunyai bentuk tidak sekata
ditenggelamkan secara pugak di dalam cecair yang mempunyai berat
tentu .

Rajah 5.1

Anggap a sebagai keluasan kecil pada kedalaman y dari permukaan S-S,
keamatan tekanan pada kedaman y = y
Daya ke atas keluasan kecil = y x a
Jumlah daya ke atas permukaan = jumlah daya ke atas prmukaan
kecil.
= a y
= ay
tetapi ay, = momen luas pertama permukaan
terhadap permukaan S S
= A y
di mana y ialah kedalaman sentroid dari permukaan S S. A ialah luas
keseluruhan permukaan pugak yang tenggelam.

Jumlah daya, R ke atas permukaan pugak yang tenggelam

INPUT
Luas, a
X G
X C R
Permukaan luas A
sisi
y y
S S

R = A y ( Newton, N) ( 5.1)

Nota: Daya ini bertindak pada pusat tekanan C.

5.2 Daya Terhadap Permukaan Rata Yang Condong

Daya-daya yang bertindak adalah secara serenjang terhadap permukaan.
Jarak terhadap permukaan adalah secara tegak dari permukaan cecair
terhadap kedudukan pusat tekanan.

Merujuk kepada rajah 5.2, perhatikan satu permukaan rata, luas A yang di
tenggelamkan ke dalam cecair yang mempunyai berat spesifik . Jika
permukaan ini condong pada sudut dari ufuk dan jarak tegak sentroid dari
permukaan ialah y .

Oleh kerana permukaan adalah rata, daya paduan adalah sama dengan
jumlah daya yang bertindak ;

R = A y

Untuk memudahkan lagi pemahaman anda terhadap unit yang
dibincangkan, contoh berikut akan dapat membantu anda dalam
penyelesaian masalah yang berkaitan.

-
-
C
G
y y
R
L
O
u
Rajah 5.2
Nota:

G - Sentroid
C - Pusat Tekanan

Sebuah tangki berbentuk silinder bergarispusat 60cm diisi dengan air sehingga
kedalam 150cm. Apakah jumlah daya ke atas dinding silinder tersebut.

Penyelesaian :

Dengan merujuk contoh berikutnya diharap pelajar dapat lebih memahami lagi
unit yang dibincangkan.

Sekeping besi bulat bergaris pusat 2.5m ditenggelamkan secara pugak di dalam
air setinggi 12m dari pusat bulatan. Kirakan daya yang ditanggung oleh besi
tersebut dan jarak pusat tekanan dari permukaan air.

Penyelesaian:

Contoh 5-1-1
Contoh 5-1-2
Jumlah daya,
R = A y
= g A y
= 1000 x 9.81 x t x 0.6 x 1.5 x
2
5 . 1

= 20.7 x 10
3
N @ 20.7 kN

Daya hidrostatik;

R = A y
= 1000 x 9.81 x
4
12
) 5 . 2 (
2
t
= 5.78 x 10
2
N.
= 0.58 kN

12m

2.5m
150cm

Sebuah plat segitiga berukuran 5 m lebar dan 3 m tinggi
ditenggelamkan dalam minyak yang mempunyai ketumpatan bandingan 0.8.
Kirakan daya paduan dan jarak pusat tekanan plat tersebut jika ianya
ditenggelamkan secara pugak seperti dalam gambarajah dibawah.

Jika plat bulat bergaris pusat 500cm ditenggelamkan dalam air pada kedalaman
seperti yang ditunjukkan dalam rajah dibawah. Tentukan daya hidrostatik yang
bertindak ke atas plat berkenaan.

Penyelesaian:-

Daya Hidrostatik, R = A y
= 0.8 x 10
3
x
2
1
x 3 x 5 x
3
2
x 3
= 117720 N
= 117.2 KN.

5m
3m
Contoh 5-1-3
Contoh 5-1-3
2.5m Penyelesaian,

Daya hidrostatik,
R = A y
R = 100 x )
2
5
5 . 2 (
4
) 5 (
2
+ x
t

= 98174.8N/m
2

= 98.18 kN/m
2

5 m

Contoh di bawah menjelaskan kepada anda bagaimana penggunaan rumus
5.1 dan 5.2.

Satu kepingan bulat bergaris pusat 125cm diletakkan di dalam air, dalam
keadaan di mana jarak pugak dari permukaan ke perimeter kepingan adalah di
antara 60cm dan 150cm seperti rajah di bawah.
Cari jumlah daya yang bertindak ke atas kepingan itu dan kirakan jarak pugak
bagi pusat tekanan dari permukaan air.

Penyelesaian:

Contoh 5-2-1
y
O
u
150 cm
60cm
125 cm
Daya paduan;
R = e A y
= 1000 x 9.81 x ( )
2
25 . 1
4
t
x 1.05
= 1269N
= 12.65 kN

Pusat Tekanan, h =
y A
u
2
sin
+ y
di mana
y =
2
150 60 cm cm+
= 1.05m
h =
2
25 . 1
6 . 0 50 . 1
(

X
64
4
D t
+ 1.05
= 1.098 m.

1. Berdasarkan Rajah a dan Rajah b di bawah nyatakan rumusan :-

Daya paduan yang bertindak pada jasad tersebut.

2. Berdasarkan Rajah b di atas, plat bulat mempunyai garis pusat 60 cm,
jarak dari permukaan ke sentroid 12 cm, dan kecondongan plat adalah
30
0
.
Tentukan :-

i. Daya paduan.
ii. Kedudukan daya paduan bertindak.
Aktiviti 5.0
Luas, a
X G
X C
R
Permukaan luas A
sisi
y
y
S S
-
-
C
G
y y
R
L
O
u
Rajah a
Rajah b


1. Rajah a: i. Daya paduan, R = A y
Rajah b :i. Daya paduan R = A y

2. i. 332.85N
ii. 0.15 m


1. Satu tangki silinder bergaris pusat 8m diisi minyak dengan ketumpatan
bandingan 0.85 kepada paras setinggi 5m. Kirakan jumlah daya tekanan
yang bertindak pada
i. dasar tangki
ii. sisi tangki

2. Kirakan jumlah daya tekanan yang bertindak per m lebar pada empangan-
empangan di gambarajah . Tunjukkan pada gambarajah arah daya-daya
tekanan tersebut bertindak.

3. Satu plat segi empat 3 m panjang dan 1 m lebar ditenggelamkan dalam air di
mana sisi 3m adalah selari dengan permukaan air dan 1m darinya. Dapatkan
jumlah daya ke atas plat berkenaan.

4. Satu plat bulat bergaris pusat 2.5m, ditenggelamkan secara pugak dalam
minyak (ketumpaatan bandingan 0.9). Pusat plat ialah 2.0m dari permukaan.
Kirakan jumlah daya yang bertindak ke atas plat berkenaan.

5. Satu plat berbentuk komposit yang terdiri daripada segi empat 4m x 2m dan
segitiga 2m tinggi. Dasar segitiga dicantumkan kepada sisi 2 m segi empat.
Plat ini ditenggelamkan dalam air pada sudut 30
0
dari ufuk dengan bahagian
segiempat di sebelah atas dan sisi 2m selari dengan permukaan air dan 1m
dari permukaan. Kirakan jumlah daya ke atas plat.

- -
PENILAIAN
KENDIRI
10 m 10m
60
0

MENERBIT DAYA HIDROSTATIK C3010/ UNIT 5 /
10


1. i. 1.10MN
ii. 2.62MN
2. 490.5kN, 566.4kN
3. 44.1kN
4. 86.7kN
5. 260kN

MOMEN LUAS KEDUA C3009/ UNIT 6 / 1

Objektif Am :

Mempelajari dan memahami serta menyatakan rumusan momen luas kedua.

Objektif khusus :


1. Mentakrifkan momen luas kedua bagi bentuk-bentuk geometri.
2. Menyatakan rumusan momen luas kedua.
3. Menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan pusat
bentuk, pusat tekanan dan momen luas kedua.

UNIT 6 MOMEN LUAS KEDUA

OBJEKTIF

6.0 Pengenalan

Subjek sains kejuruteraan banyak membincangkan secara terperinci
tentang pusat bentuk dan momen luas kedua. Pelajar telah diajar kaedah
untuk mengira dan mendapatkan nilai pusat bentuk dan juga momen luas
kedua bagi pelbagai bentuk. Rajah 6.0 menunjukkan pelbagai bentuk
geometri yang biasa digunakan dalam unit ini dan diharap para pelajar akan
dapat menggunakan rumusan berkenaan untuk menyelesaikan masalah-
masalah yang berkaitan.

6.1 Pusat bentuk dan Momen luas kedua

INPUT
x
d
b
3
h

h
Ixx =
64
4
d

I
xx
=
12
3
bh

I
xx =
36
3
bh

Segi empat

Bulat

Segi tiga
Rajah 6.0

Kirakan momen luas kedua bagi keratan di bawah.

1. Segi empat tepat.

2. Trapizium

Diberi :-
b = 180mm
c= 60mm
h= 90mm

b
c
) ( 3
) 2 (
c b
c b h

x

x
h
Aktiviti 6.0

x
20mm
180mm


1.
I
xx
=
12
3
bh

=
12
20mm
x (180mm)
3

= 9.72 x 10
4
mm
4
.

2.
I
xx
=
) ( 36
) 4 (
3 2 2
c b
h c bc b

= 668.25 x 10
4
mm
4
.

6.2 Menentukan Kedudukan Pusat Tekanan.

6.2.1 Permukaan Yang Pugak

Pusat tekanan C, adalah titik di mana jumlah daya R bertindak.
Kedalaman pusat tekanan h boleh didapati dengan mengambil
momen terhadap permukaan S S ( lihat unit 5 rajah Rajah 5.1).
Momen jumlah daya terhadap S S = R h
= A y h ---------------(1)
Momen jumlah daya ke atas jalur-jalur kecil terhadap S S.

= Daya x jarak
= a y y
= ay
2
---------------(2)

persamaan (1) = (2),
A y . h = a y
2

h = a
y A
y
2

= momen luas kedua terhadap S S
momen luas pertama terhadap S S

Jika I
ss
ialah momen luas kedua terhadap S S dan I
GG
ialah
momen luas kedua terhadap paksi yang selari dengan S S.

Menurut teorem paksi selari
I
ss
= I
GG
+ A y
2

h =
y A
y A I
GG
2

= y
y A
I
GG

dimana: I
GG
= Momen luas kedua
y = jarak sentroid dari permukaan air.

Rumusan ini digunakan untuk
menentukan kedudukan pusat
tekanan yang tenggelam
secara pugak dan mendatar

6.2.2 Permukaan Yang Condong

Jika sebelum ini anda dapat menentukan daya yang bertindak ke
atas permukaan yang ditenggelamkan secara condong, dalam kes
ini bagaimana anda dapat menentukan kedudukan pusat tekanan
tersebut.

Daripada Rajah 5.2 dalam Unit 5, daya paduan bertindak di C.
Momen R melalui O = Jumlah momen daya-daya terhadap jalur-
jalur halus melalui O.

Daya terhadap jalur halus, a = a y

tetapi y = a L sin

Momen bagi daya terhadap jalur halus melalui O = aL
2
sin
Jumlah momen bagi semua daya-daya terhadap jalur-jalur halus
melalui O :

= sin aL
2
(1)

Momen R terhadap O = R. O C
= a y x
sin
h
(2)

Tetapi (1) = (2)

a y x
sin
h
= sin aL
2

Tetapi aL
2
= momen luas kedua jasad yang tenggelam
terhadap O.
= I
o

h =
y A
I
O
sin sin

h =
y A
I
o
2
sin

I
o
= I
GG
+ Ax
2
( daripada teorem paksi selari )

h =
y A

2
sin
+ y ..(6.2)

Gunakan persamaan ini
untuk mengira pusat
tekanan bagi jasad yang
condong.

Dengan merujuk contoh berikutnya diharap pelajar dapat lebih memahami
lagi unit yang dibincangkan.

Sekeping besi bulat bergaris pusat 2.5m ditenggelamkan secara pugak di dalam
air setinggi 12m dari pusat bulatan. Kirakan daya yang ditanggung oleh besi
tersebut dan jarak pusat tekanan dari permukaan air.

Penyelesaian,

Contoh 6-2-2
R = A y
= 1000 x 9.81 x
4
12
) 5 . 2 (
2

= 5.78 x 10
2
N.
Dimana:-
I
GG
=
64
4
D
= 1.92m
2

h =
y A
I
GG
+ y =
12
4
5 . 2
92 . 1
2
x
+ 12
= 12.03 m.

12m

2.5m

Sebuah plat segi tiga berukuran 5 m lebar dan 3 m tinggi
ditenggelamkan dalam minyak yang mempunyai ketumpatan bandingan 0.8.
Kirakan daya paduan dan jarak pusat tekanan plat tersebut jika ianya
ditenggelamkan secara pugak seperti dalam gambarajah di bawah.

Contoh 6-2-3
Penyelesaian:-

Daya R = A y
= 0.8 x 10
3
x
2
1
x 3 x 5 x
3
2
x 3
= 117720 N
= 117.2 KN.
Dimana:- I
GG
=
36
3
bh
, y =
3
2
x h , A =
2
1
x bxh
h =
y A
I
GG
+ y
=
2 2 5 . 7
75 . 3
x
= 2.25m.

5m
3m

6.3 Menggunakan Daya Hidrostatik dan Pusat Tekanan Dalam Struktur
Dinding Penahan

6.3.1 Gambarajah Tekanan

Gambarajah tekanan boleh ditakrifkan sebagai satu graf yang
mewakili keamatan tekanan yang bertindak pada sesuatu
permukaan. Ianya sangat penting untuk mendapatkan nilai jumlah
daya dan kedudukan pusat tekanan (bagi cecair yang bertindak
pada permukaan yang pugak)

Katakan satu dinding pugak mengalami tekanan pada satu sisinya
yang di sebabkan oleh sesuatu cecair setinggi h meter.

Tekanan pada permukaan air = 0
Tekanan padadasar dinding = gh
Kedudukan pusat tekanan = (1/3)h
Jumlah tekanan = luas gambarajah tekanan.

GAMBARAJAH
TEKANAN
1/3h

h
MOMEN LUAS KEDUA C3009/ UNIT 6 /
10

Satu tangki diisi dengan 2 jenis cecair berketumpatan 1000kg/m
3
dan 600kg/m
3
.
Tinggi cecair 1 ialah 40cm manakala bagi cecair 2 ialah 60cm, lukiskan
gambarajah tekanan bagi sisi tangki dan juga dapatkan jumlah tekanan yang
dialami oleh sisi tangki tersebut.

Penyelesaian:-

2
=

2
gh
2

= 600 x 9.81 x KN/m
2

2
=

1
gh
1
+ P
2
= 1000 x 9.81 x 0.4 + 3.53 x 10
3

= 7.45 x 10
3
N/m
2

Jumlah Daya, F
= Luas gambarajah tekanan
= Luas 1 + Luas 2 + Luas 3
=
2
1
x0.6x3.35X10
3 +
2
1
x3.35x10
3
+7.45 x10
3
x0.44
= 3.26 kN.

Contoh 6-3

h
2

h
1

2
= 600kg/m
3

1
=1000kg/m
3

11

SELANJUTNYA..1
SILA SEMAK JAWAPAN ANDA PADA MAKLUM BALAS DI HALAMAN
BERIKUTNYA.

1. Kirakan jumlah daya tekanan yang bertindak per m lebar pada empangan-
empangan di bawah dan kedudukan pusat tekanan. Tunjukkan pada Rajah
arah daya-daya tekanan tersebut bertindak.

2. Satu plat bulat bergaris pusat 2.5 m ditenggelamkan secara pugak dalam
minyak (ketumpatan bandingan = 0.9). Plat berkenaan ditenggelamkan
sedalam 0.75 m dari permukaan. Kirakan kedalaman pusat tekanan.

3. Sebuah plat segi empat sama 3 cm x 3 cm ditenggelamkan seperi rajah di
bawah, tentukan kedudukan pusat tekanan bagi plat berkenaan..

10 m 10m
60
0

Aktiviti 6.1
2 cm
12


1. 490.5KN, 6.67M dari permukaan

566.4KN, 6.67M dari permukaan.

2. 2.78 m

3. 3.71 m

13

dan semak jawapan anda pada maklum balas yang disediakan.

anda.

1.Satu plat segi empat 3 m panjang dan 1 m lebar ditenggelamkan dalam air di
mana sisi 3m adalah selari dengan permukaan air dan 1m darinya. Dapatkan
jumlah daya ke atas plat dan dalam pusat tekanan dari permukaan air.

2. Satu plat bulat bergaris pusat 2.5m, ditenggelamkan secara pugak dalam
minyak (ketumpatan bandingan 0.9). Pusat plat ialah 2.0m dari permukaan.
Kirakan jumlah daya dan kedalaman pusat tekanan.

3. Satu plat berbentuk komposit yang terdiri daripada segi empat 4m x 2m dan
segitiga 2m tinggi. Dasar segi tiga dicantumkan kepada sisi 2 m segi empat.
Plat ini ditenggelamkan dalam air pada sudut 30
0
dari ufuk dengan bahagian
segiempat di sebelah atas dan sisi 2m selari dengan permukaan air dan 1m
dari permukaan. Kirakan jumlah daya ke atas plat dan kedalam pusat tekanan.

4. Keratan rentas sebuah empangan konkrit adalah seperti yang ditunjukkan
dalam gambarajah di bawah. Jika angkali geseran diantara empangan dan
dasar ialah 0.6 dan berat tentu konkrit ialah 24kN/m
3
, tentukan sama ada
empangan stabil atau tidak dengan memeriksa untuk ricihan dan momen.

10m
3 m

9M

PENILAIAN
KENDIRI
14

5. Satu terusan dengan keratan berbentuk trapezoid mempunyai lebar dasar 6m
dan lebar permukaan air 10.5m pada kedalaman 3.6m. Satu empangan
dibina merentasi terusan dengan permukaan yang menanggung air condong
pada sudut sin
-1
0.8 pada dasar. Kirakan jumlah daya pada empangan
tersebut dan kedalaman pusat tekanan.

6. Satu pintu dok-pugak selebar 5m mempunyai ketinggian aras 7.5m pada sisi
yang lain. Tentukan paduan daya ufuk pada pintu dok dan kedudukan pusat
tekanan.

7. Rajah di bawah menunjukkan satu pintu air yang berukuran 1.5 m lebar yang
diengselkan pada titik A. Dapatkan:

a. Daya yang bertindak ke atas pintu air.
b. Kedudukan pusat tekanan yang bertindak ke atas pintu air
c. Daya paduan dan kedudukannya dari engsel A

(Cecair 1)
Gs = 0.85

5 m
2 m
(air)
1.5 m
Pintu air
15




1. 44.1kN, 1.56m
2. 86.7kN,2.2m
3. 260kN, 2.71m
4.
5. 596 kN, h=2.28
6. 5 m
7. a) 70.4 kN b) 1.33 m c) 0.975 dari engsel A

JENISJENIS ALIRAN BENDALIR DAN NOMBOR REYNOLDS C3009/ UNIT 7 / 1

Objektif am :

Mempelajari dan memahami jenis jenis aliran bendalir, halaju dan kadaralir
bendalir di samping menentukan nilai aliran bendalir.

Objektif khusus :


1. Mentaktif dan membezakan Janis jenis aliran bendalir.
2. Takrifan halaju dan kadaralir bendalir.
3. Penggunaan rumusan Nombor Reynolds.

OBJEKTIF

UNIT 7 : JENIS JENIS ALIRAN BENDALIR DAN NOMBOR REYNOLDS

7.0 Pengenalan

Analisis aliran dalam paip. Apabila sesuatu bendalir dialirkan di dalam
paip akan menghasilkan dua (2) jenis aliran yang boleh kita kenali
sebagai :-

i. aliran lamina.
ii. aliran gelora.

Bagi memahami jenis aliran tersebut ikuti keterangan Teori aliran berikut:-

7.1 Jenis-Jenis Aliran

i. Aliran laminar.

Aliran Laminar ialah apabila kumin-kumin bendalir bergerak
mengikut garis-garis lurus. Halaju kumin-kumin yang mengikuti
garis lurus mungkin berbeza dengan halaju kumin-kumin yang
mengikuti garis lurus yang lain. Aliran begini berlaku hanya pada
halaju rendah. Kadangkala aliran ini dipanggil aliran likat atau
streamline. Lihat gambarajah dibawah:

INPUT
Laluan kumin bendalir
dalam paip
Rajah 7.1

ii. Aliran Perantaraan.

Apabila aliran bertukar dari keadaan laminar kepada turbulen,
terdapat satu keadaan di antara aliran laminar dan turbulen yang
dipanggil aliran perantaraan. Dalam keadaan ini garisan aliran mula
berubah. Perhatikan gambarajah dibawah:

iii. Aliran Gelora/Turbulen.

Sesuatu bendalir dikatakan mengalir dalam keadaan turbulen bila
kumin-kuminnya merupakan garisan yang bengkang bengkok dan
bersilang antara satu sama lain.
Lihat gambarajah dibawah:

iv. Aliran Seragam

Aliran seragam ialah apabila halaju kumin-kumin bendalir pada
semua keratan paip adalah sama. Contohnya ialah aliran di dalam
paip yang mempunyai garispusat yang sama dan mengalir penuh.

V
1

V
Nota :-
V = V
1

v. Aliran Tidak Seragam

Aliran tidak seragam ialah apabila halaju kumin-kumin bendalir
berbeza dari satu keratan ke keratan yang lain. Contohnya ialah
aliran di dalam paip yang menirus.

vi. Aliran Tetap

Aliran tetap ialah aliran yang mempunyai kadar alir (kuantiti aliran
per saat) yang sama di sepanjang paip

vii. Aliran Tidak Tetap

Aliran tidak tetap pula ialah aliran yang mempunyai kadar alir
(kuantiti aliran per saat ) tidak sama di sepanjang paip.

V

V
1
Nota:-
V = V
1

V

V
1
V

V
1

Nota:-

Q = Q
1
AV = A
1
V
1


7.1.1 Jenis-Jenis Garis Aliran (Flow Line)

i. Garis Larus

Garis larus ialah garis bayangan (imaginary
lines) dalam bendalir. Tangen kepada garis
larus ada mana-mana titik memberikan arah
pergerakan pada titik itu. Rangkaian garis-garis
larus akan membentuk satu tiub aliran yang
dinamakan tiub larus.

iii. Tiub Larus

Tiub larus untuk satu-satu aliran dalah hasilan
kombinasi garis-garis larus dalam aliran itu.

7.2 Nombor Reynolds

7.2.1 Ujikaji Renolds

Ujikaji ini dilakukan bertujuan untuk melihat keadaan aliran
di dalam paip, iaitu samada ia laminar, turbulen atau
perantaraan.

Ujikaji ini mula dilakukan oleh Prof. Osborne Reynold di
mana beliau telah membina satu alat mudah seperti dalam
gambarajah di bawah. Alat ini terdiri daripada satu tiub kaca

V

V
1

yang berada di dalam sebuah tangki kaca berisi air. Air
boleh mengalir dalam tiub kaca pada halaju yang
dikehendaki dengan mengawal bukaan injap keluar. Di
pangkal tiub kaca tersebut dipaangkan atu jarum yang boleh
megeluarkan jet pewarna ke dalam tiub tersebut. Keadaan
aliran di dalam tiub kaca (samada laminar, perantaraaan
atau turbulen) dapat diketahui dengan melihat bentuk aliran
pewarna. Halaju aliran tersebut pula boleh ditentukan
dengan menyukat kuantiti air yang keluar dalam jangka
masa yang ditetapkan dan dibahagi dengan luas keratan
rentas paip aliran.

Rajah 7.2 Peralatan ujikaji Reynold

(a)

(b)

Pada aliran rendah didapati pewarna mengalir seperti
bentuk benang pada keseluruhan panjang tiub. Ini
menunjukkan kumin-kumin air mengalir pada laluan lurus

(c)

selari antara satu sama lain. Aliran ini dinamakan aliran
laminar.

Apabila halaju air ditambah hingga ke satu ketika bentuk
benang itu mula berpecah dan pewarna berselerak dan
bercampur dengan air. Keadaan ini berlaku pada halaju
lebih tinggi. Aliran ini dinamakan aliran gelora/turbulen.

Ujikaji menunjukkan bahawa aliran tidak bertukar terus dari
keadaan laminar kepada keadaan turbulen tetapi terdapat
satu zon perantaraan di mana pewarna menunjukkn
terdapatnya kedua-dua jenis aliran. Halaju pada awal dan
akhir zon perantaraan masing-masing dinamakan halaju
kritikal rendah dan halaju kritikal tinggi.

7.2.2 Rumusan Nombor Reynold (Re)

Reynold seterusnya membuat kesimpulan bahawa keadaan
aliran dipengaruhi oleh kelikatan (), ketumpatan (),
garispusat (d) dan halaju (v).

Satu nombor tidak berdimensi yang dinamakan Nombor
Reynold (Re) telah dihasilkan menggunakan kuantiti-kuantiti
di atas dan nombor ini boleh digunakan untuk menentukan
keadaaan sesuatu aliran. Nombor Reynold sangat penting
dalam bidang hidraulik, di mana salah satu penggunaannya
ialah di dalam rekabentuk rangkaian paip.

Nombor Reynold, Re =
Vd
atau Re = V d di mana v = /
V
Reynold mendapati untuk;
Re < 2000, Aliran adalah laminar
2000 < Re < 4500, Aliran adalah perantaraan
Re > 4500, Aliran adalah turbulen.

Nota:-

= ketumpatan bendalir
v
= kelikatan kinematik
V = halaju aliran = kelikatan bendalir
d = garis pusat paip


Untuk cecair yang mengalir di dalam paip bergarispusat 30cm dengan halaju
0.21m/s dan kelikatan kinematik 1.14mm
2
/s, kirakan Nombor Reynold dan
nyatakan jenis aliran.

Penyelesaian:

Nombor Reynold, Re =
vd

Tetapi
v
=

Re =
v
vd
=
6
10 14 . 1
30 . 0 21 . 0
x
x

= 55263
Aliran adalah turbulen kerana, Re > 2000.

Garis pusat 300 mm dan panjang sebatang paip yang mengalirkan dengan kadar
alir 0.053 m
3
/ s, minyak berketumpatan 950 kg/ m
3
dan berkelikatan kinemetik
2.1 x 10
4
m
2
/s. Tentukan no Reynolds dan jelis aliran.

Penyelesaian :-

Diberi : d = 300 mm
Q = 0.053 m
3
/ s
v = 2.1 x 10
4
m
2
/s
A =
( )
4
3 . 0
2
t
= 0.071 mm
2

Dapatkan halaju aliran terlebih dahulu :-

V = Q/A = 0.053/ 0.071 = 0.75 m/s
Re =
v
vd
=
4
10 1 . 2
) 3 . 0 ( 75 . 0
x

= 1071 ( < 2000 aliran lamina

Contoh 7-1
Contoh 7-2

SELANJUTNYA!!!!!

1. Nyatakan Enam jenis aliran dalam paip.

i..ii.
iiiiv.
vvi.
vii..viii

2. Terangkan maksud aliran berikut dan lakarkan bentuk laluan
kumin bendalir:-

i. Lamina

ii. Turbulen

Aktiviti 7.0

iii. perantaraan

3. Air pada suhu 30
0
c yang mempunyai kelikatan kinematik
0.804 x 10
6
m
2
/s mengalir dalam paip yang berdiameter 2cm
dengan halaju 30 cm/s. Tentukan jenis aliran yang terhasil.

4. Merujuk kepada soalan 3. tentukan jenis aliran jika cecair yang
mengalir adalah glycerine . Kelikatan dinamik adalah
8620 x 10
4
Ns/m
2
, ketumpatan bandingan 1.26.





1. i Aliran laminar ii. Aliran Turbulan
iii. Aliran Seragam iv. Aliran Tidak Seragam
v. Aliran Tetap vi. Aliran Tidak Tetap

2. i. Aliran laminar.

Aliran Laminar ialah apabila kumin-kumin bendalir bergerak
mengikut garis-garis lurus. Halaju kumin-kumin yang mengikuti
garis lurus mungkin berbeza dengan halaju kumin-kumin yang
mengikuti garis lurus yang lain. Aliran begini berlaku hanya pada
halaju rendah. Kadangkala aliran ini dipanggil aliran likat atau
streamline. Lihat gambarajah dibawah:

Laluan kumin bendalir
dalam paip


ii. Aliran Perantaraan.

Apabila aliran bertukar dari keadaan laminar kepada turbulen,
terdapat satu keadaan di antara aliran laminar dan turbulen yang
dipanggil aliran perantaraan. Dalam keadaan ini garisan aliran mula
berubah. Perhatikan gambarajah dibawah:

iii. Aliran Gelora/Turbulen.

Sesuatu bendalir dikatakan mengalir dalam keadaan turbulen bila
kumin-kuminnya merupakan garisan yang bengkang bengkok dan
bersilang antara satu sama lain.
Lihat gambarajah dibawah:

1. Re = 7460 dan Jenis aliran turbulan.

4. Re = 8.7 dan Jenis aliran Lamina


anda.

1. Takrifkan istilah istilah berikutyang digunakan berhubung dengan
aliran cecair.

i. aliran seragam
ii. aliran tak seragam
iii. aliran tetap
iv. kadaralir

2. Satu paip bergaris pusat 30 cm digunakan untuk mengepam
minyak yang mempunyai ketumpatan 950 kg/m
3
dan kelikatan
dinamik 0.144 Ns/m
2
. Jika kadaralir ialah 50 kg/s. Kirakan nombor
Reynolds dan nyatakan jenis aliran.

2. Jika nombor Reynolds bagi satu aliran di dalam sebuah paip ialah
1700 dan kelikatan kinametiknya 0.744 x 10
-4
m
2
/s, kirakan halaju
mimyak di dalam paip tersebut.

- -
PENILAIAN
KENDIRI



1. Rujuk nota
2. Re = 1760 dan Jenis aliran lamina
3. Halaju(V) = 2.53 m/s

PERSAMAAN KETERUSAN DAN PENGGUNAAN DALAM
MENENTUKAN HALAJU DAN KADARALIR C3009/ UNIT 8 / 1

Objektif am :

Mempelajari dan memahami jenis jenis aliran bendalir, halaju dan kadaralir bendalir
di samping menentukan nilai aliran bendalir.

Objektif Khusus :


1. Menyatakan Persamaan Keterusan.
2. Memahami Konsep Keterusan dalam aliran bendalir
3. Menyelesaikan masalah aliran dalam paip yang berbeza menggunakan persamaan
keterusan .

OBJEKTIF
UNIT 8 PERSAMAAN KETERUSAN DAN PENGGUNAANNYA DALAM
MENENTUKAN HALAJU DAN KADARALIR

8.0 Prinsip Keterusan

Hukum Keabadian Jisim ( Law of Conservation of Mass) menyatakan dalam
ketiadaan reaksi nuclear, benda (matter) tidakboleh dimusnahkan atau diciptakan
(created). Apabila hukum ini digunakan keatas isipadu kawalan (control volume),
Lihat Rajah 8.0.

Rajah 8.0 Isipadu kawalan

Kadar kemasukan jisim kedalam isipadu kawalan di tolak dengan kadar keluaran
jisim daripada isipadu kawalan sama dengan kadar pengumpulan jisim dalam
isipadu kawalan.

Ini bermakna m
1
- m
2
= dM /dt

Andaikan cecair tidak mampat dan tidak tersimpan, maka dM/dt = 0

Persamaan keterusan menyatakan bahawa;

Jisim bendalir
masuk

INPUT
Kawasan
tetap

Jisim bendalir
keluar


Pada aliran tetap:

Kadar jisim bendalir masuk = kadar jisim bendalir yang keluar

Untuk keterusan aliran di dalam sebarang sistem bendalir yang mengalir, jumlah
kuantiti bendalir yang memasuki sistem mestilah sama dengan kuantiti yang
meninggalkan sistem itu dengan syarat bendalir tersebut tidak boleh
dimampatkan. Keadaan ini berlaku dalam aliran seragam dan aliran tetap.

Mengikut prinsip keterusan aliran;

Kuantiti yang melalui A = Kuantiti yang melalui B
Kadar alir di A = Kadar alir di B

QA = QB
AAVA = AAVA

Rajah 8.1

Di mana, Q = AV
= luas keratan saluran x halaju pada keratan

Rajah 8.2

Dalam rajah 8.2, nilai kadaralir melalui sistem adalah:

Q
1
= Q
2
+ Q
3

A
1
V
1
= A
2
V
2
+ A
3
V
3

A
B
Q
1
Q
2
Q
3

8.1 Penggunaan Persamaan Keterusan

Satu aliran dalam paip yang penuh mempunyai kadaralir 2m
3
/s dengan halaju 2.55m/s.
Kirakan garis pusat paip

Penyelesaian:-

Diberi:

Kadaralir (Q) = 2 m
3
/s
Halaju(V) = 2.55.m/s

Q = AV
A = Q/V
d
2
/4 = Q/V
d
2
= Q x 4

masukkan nilai dalam persamaan

d
2
= 2m
3
/s x 4

Sebuah saluran berbentuk segitiga mengalirkan air pada kadar 1.15m/s. Berapakah
halaju air jika paras air pada bahagian tengahnya ialah 1.0m?

Contoh 7.3.1
Contoh 7.3.2

d = 1.0m
Penyelesaian:-

X = tan 30
0

A = x 2 x tan 30
0
x 1 = tan 30
0

Q = AV
V = Q/A
= 1.15 / tan 30
0

= 1.99 m/s

x
1 m 30
0

1. Dari persamaan keterusan nyatakan kaitan diantara kadar jisim bendalir
yang masuk dengan kadar jisim bendalir yang keluar.

..
..
..
..

2. Tentukan persamaan keterusan apabila aliran mengalir melalui paip
tersebut. ( Luas keratan paip makin mengecil)

.

3. Satu aliran dalam paip yang penuh mempunyai kadaralir 2m
3
/s dengan
halaju 2.55m/s. Kirakan garis pusat paip

4. Sebatang paip tirus membawa air dari A ke B. Garispusat paip di A
ialah 200mm dan di B 100mm. Kirakan halaju air di B jika halaju air di A ialah
2.5m/s.

5. Tentukan halaju air pada paip yang bersais 15cm.

Aktiviti 8.0

A

B

A

B
Q
1
d = 15cm
Q
2
V=5m/s
d=10cm
Q
3
V
=8m/s
d=7cm




1. Kadar jisim bendalir yang masuk = kadar jisim bendalir yang keluar
2. Q
A
= Q
B
Maka A
A
x V
A
= A
B
x V
B

3. d = 1m
4. 10 m/s
5. 3.95m/s


Anda telah menghampiri kejayaan. Sila cuba semua soalan kendiri ini dan
semak jawapan anda pada maklumbalas yang disediakan.

Jika ada masalah yang timbul, sila berbincang dengan pensyarah anda.

1. Jika 12 gelen air mengalir keluar dari satu tangki dalam masa 25 saat. Tentukan
kadalir dalam m
3
/s.
Apakah halaju aliran keluar jika garispusat paip di mana air mengalir keluar dari
tangki tersebut ialah 50mm?

Ambil 1 gelen bersamaan dengan 0.0045m
3
.

2. Sebatang paip bergarispusat 20mm bercabang dua, satu cabang bergarispusat
10mm dan ayng satu lagi 15mm. Jika halaju dalam paip 10mm ialah 0.3m/s dan
paip 15mm ialah 0.6m/s, tentukan halaju dan kadalir dalam paip 20mm.

3. Satu paip AB bercabang manjadi dua paip BC dan BD seperti yang
ditunjukkan di bawah. Paip mempunyai garispusat 45cm di A 30cm di B, 20cm di C
dan 15cm di D. Kirakan kadaralir di A jika halaju di A ialah 2m/s. Kirakan juga halaju
di B dan D jika halaju di C ialah 4m/s.

4. Air mengalir pada kadalir 15 liter/s dalam paip bergarispusat 100mm. Paip AB
bercabang kepada tiga paip di hujunya iaitu paip-paip BC, BD dan BE. Garis pusat
BD dan BC ialah 25mm dan BE ialah 50mm. Kadalir di dalam paip BC ialah tiga kali
ganda kadalir di dalam paip BE. Halaju didalam paip BD ialah 4m/s. kirakan kadalir
didalam paip-paip BC, BD, BE serta halaju dalam paip-paip AB, BC dan BE.

PENILAIAN
KENDIRI




1. Kadaralir(Q) = 2.216 x 10
-4
m
3
/s, Halaju (V) = 1.1m/s
2. Halaju (V) = 0.41m/s, Kadaralir (Q) = 1.3 x 10
-4
m
3
/s
3. 10.89 m/s
4. Kadarali (Q) dalam paip BC = 0.0097m
3
/s;
BD = 0.00196m
3
/s;
BE = 0.0032m
3
/s;

Halaju(V) dalam paip BC =1.91m/s;
BD = 19.92m/s;
BE = 0.66m/s

PRINSIP KEABADIAN TENAGA C3009/ UNIT 9 / 1

Objektif am:

Mempelajari dan memahami jenis- jenis tenaga di dalam bendalir, prinsip keabadian
tenaga, garis cerun tenaga dan Teorem Bernoulli.

Objektif khusus:

Di akhir unit ini pelajar akan dapat:-

1. Menyatakan jenis-jenis tenaga yang dimiliki oleh aliran bendalir.
2. Menyatakan tenaga dalam sebutan turus, turus tekanan, turus kenetik dan turus
keupayaan.
3. Melakar garis cerun hidraulan dan garis cerun tenaga.
4. Menyatakan Teorem Bernoulli untuk sesuatu system aliran bendalir.
5. Menggunakan Teorem Bernoulli untuk masalah mudah yang berkaitan dengan
aliran bendalir.

UNIT 9 PRINSIP KEABADIAN TENAGA

OBJEKTIF

9.0 Pengenalan

Perubahan tekanan dengan halaju dari satu titik ke satu titik sepanjang aliran
bendalir adalah sangat penting kepada jurutera. Dalam beberapakes, sebagai
contoh dalam merekabentuk bangunan yang tinggi, perubahan tekanan
disebabkan oleh perubahan halaju angin perlu diambilkira untuk merekabentuk
tingkap serta kestabilan bangunan untuk menerima bebab angin (wind load).
Fenomena kavasiti (cavitation) dalam pam perlu dielakakn kerana perubahan
tekanan yang mendadak disebabkan oleh kehadiran udara akan merosakkan
pam. Perubahan tekanan yang berlaku pada dalam system paip agihan air
menjadi lebih penting untuk mempastikan bekalan air sampai kepada pengguna
pada tekanan yang mencukupi.

Pada unit ini kita akan membincangkan perkaitan antara tekana dengan halaju
bendalir dalam sistem aliran. Sebenarnya pekaitan ini sangat kompleks tetapi
dengan menggunakan beberapa andaian (assumption) dan anggaran
(approximation), hubungan antara halaju dengan tekanan telah dipermudahkan.
Hubungan antara keduanya terkandung di dalam Persamaan Bernoulli.
Persamaan ini diterbitkan dari hokum keabadian tenaga di antara dua titik dalam
sistem aliran bendalir.

Kita dapat mengetahui Persamaa Keterusan dan persamaan Bernuolli
merupakan di antara persamaan asas dalam mekanik bendalir.

9.1 Tenaga Di Dalam Bendalir Yang Bergerak

Tenaga boleh didefinasikan sebagai keupayaan membuat kerja. Terdapat tiga
jenis tenaga utama di dalam bendalir yang bergerak.

1. Tenaga upaya
2. Tenaga kinetik
3. Tenaga tekanan

9.1.1 Tenaga Keupayaan.

Tenaga upaya adalah tenaga yang dimiliki oleh kumin-kumin bendalir
berdasarkan kepada kedudukannya. Jika satu kumin bendalir berada
pada Z meter di atas satu datum ufuk, tenaga upaya yang dimiliki oleh

INPUT

kumin tersebut ialah Z meter-kilogram (mkg) per kg bendalir tersebut.
Tenaga upaya untuk bendalir pada titik tersebut ialah ketinggian titik
tersebut dari datum (Z m).

Tenaga Keupayaan = mgz Per.(9.1.1)

Turus keupayaan ialah ketinggian sesuatu titik dalam aliran bendalir yang
di ukur dari datum atau garisan rujukan. Rajah dibawah menunjukkan
turus keupayaan Z
1
dan Z
2
untuk titik 1 dan 2 masing-masing.

Rajah 9.1

9.1.2 Tenaga Kinetik

Tenaga kinetik adalah tenaga yang dimiliki oleh kumin-kumin bendalir
berdasarkan kepada halajunya. Jika satu kumin bendalir bergerak atau
mengalir pada halaju (v) m/s, tenaga kinetik yang dimiliki oleh kumin
tersebut V
2
/2g mkg per kg. Bendalir tersebut. Tenaga kinetik untuk
bendalir pada halaju ini ialah v
2
/2g m bendalir.

Turus halaju adalah tenaga kinetik per unit berat yang wujud pada suatu
titik yang tertentu. Jika halaju pada suatu keratan lintang seragam, maka
turus halaju yang dikira adalah tenaga kinetik per unit berat bendalir yang
sebenar.

Z
1
Z
2
Di mana jisim bendalir x gravity
x ketinggian kumin bendalir
pada suatu datum atau
garaisan rujukan.

9.1.3 Tenaga Tekanan

Tenaga tekanan adalah tenaga yang dimiliki oleh bendalir berdasarkan
tekanan di dalam bendalir. Jika satu kumin bendalir berada di bawah
tekanan p kg/m
2
, tenaga tekanan yang dimiliki oleh kumin ialah p/w mkg
per kg bendalir, di mana w ialah berat tentu bendalir. Tenaga tekanan
bendalir pada tekanan tersebut ialah p/w m bendalir.

Cecair yang mengalir mempunyai tekanan, kaedah pengukuran tekanan
bagi cecair yang mengalir dalam paip ini telah diterangkan dalam unit 3.
Rumusan turus tekanan yang diperolehi dari per (3.1)

Di mana:
Tekanan, P = gh

Oleh itu h = P/g ( h diukur secara pugak)

Nilai h ini ialah merupakan ketinggian yang akan dinaikki oleh cecair jika
tiub piesometer diletakkan pada mana-mana titik (Rajah 9.2).

Rajah 9.2 Ketinggian air pada tiub
bersamaan dengan tekanan air

h
Aras air

9.2 Garis Cerun Hidraul Dan Garis Cerun Tenaga.

Garisan kecerunan Hidraulik adalah garisan yang menunjukkan paras cecair di
dalam piezometer akan naik jika piezometer dipasangkan di sepanjang paip Jika
turus tekanan p/w di sepanjang paip dikira dan diplotkan secara pugak dari
garisan tengah paip satu garisan menyambung titik-titik yang telah diplotkan tadi
akan diperolehi (Rajah 9.3).

Rajah 9.3 Garisan cerun hidraulik

Garis cerun hidraul terletak di bawah garis cerun tenaga dengan jumlah yang
sama dengan turus halaju pada keratan yang berkenaan

Garis cerun tenaga adalah gambaran secara graf bagi tenaga setiap keratan.
Dengan merujuk kepada suatu datum yang dipilih, jumlah garis cerun tenaga
boleh diplotkan pada setiap keratan yang diwakilinya dan garisan yang diperolehi
itu merupakan alat yang sangat berguna dalam banyak masalah aliran.

Rajah 9.4 Garisan cerun tenaga

P/W
P/w
v
2
/2g

1. Nyatakan jenis-jenis tenaga yang dimiliki oleh suatu bendalir yang bergerak.

2. Berdasarkan soalan 1 diatas, nyatakan bagaimana tenaga-tenaga berkenaan
dimiliki oleh suatu jasad.

3. Takrifkan perkara-perkara berikut:
a) Turus keupayaan
b) Turus halaju
c) Garis cerun hidraulik
d) Garis cerun tenaga

4. Untuk setiap Rajah di bawah lakarkan garis cerun hidraulik dan garis cerun tenaga.

Aktiviti 9.0
a
b
h
2
h
1
a)
b)
c)


1. Tenaga upaya, Tenaga kinetik, dan tenaga tekanan

2. a) Tenaga upaya adalah tenaga yang dimiliki oleh kumin-kumin bendalir
berdasarkan kepada kedudukannya.

b) Tenaga kinetik adalah tenaga yang dimiliki oleh kumin-kumin bendalir
berdasarkan kepada halajunya.

c) Tenaga tekanan adalah tenaga yang dimiliki oleh bendalir berdasarkan tekanan
di dalam bendalir.

3. a) Turus keupayaan ialah ketinggian sesuatu titik dalam aliran bendalir yang di
ukur dari datum atau garisan rujukan.
b) Turus halaju adalah tenaga kinetik per unit berat yang wujud pada suatu titik
yang tertentu.

1. Air mengalir melalui satu paip yang mengecil yang mempunyai garispusat 15cm
pada bahagian masuk dan 10 cm pada aliran keluar. Kirakan turus kinetik dan
kadaralir jika halaju bahagian masuk ialah 1.5 m/s.

2. Dapatkan jumlah tenaga apabila air mengalir melalui sebatang paip yang yang
bergaris pusat 70 mm pada tekanan 300 kN/m
2
dengan halaju purata 2 m/s. Paip
berkenaan berada pada paras 7m dari datum

3. Lukiskan garis jumlah tenaga bagi kes soalan 2 diatas.

PENILAIAN
KENDIRI


1. 0.5 m/s , 0.027 m
3
/s
2. 37.78 m
3. Rujuk nota

PRINSIP KEABADIAN TENAGA C3009/ UNIT 9 /
10

4.

a)
b)
c)
MENGGUNAKAN PERSAMAAN BERNOULLI C3009/ UNIT 10 / 1

Objektif am:

Mempelajari dan memahami penggunaan persamaan Teorem Bernoulli dalam aliran melalui paip
dan alat-alat penyukat aliran.

Objektif Kursus:


1. Mengira kadaralir melalui paip seragam
2. Mengira kadaralir melalui paip tirus.
3. Mengira kadaralir melalui meter venturi.

UNIT 10 MENGGUNAKAN TEOREM BERNOULLI

OBJEKTIF

10.0 Pengenalan

Dalam sistem aliran bendalir jurutera kerapkali berusaha untuk mengetahui
kadaralir yang berlaku dalam sistem aliran paip mahupun dalam saluran terbuka.
Dengan mengetahui nilai kadaralir berkenaan seseorang jurutera itu dapat
mengawal aliran yang berlaku didalam sistem berkenaan.

Dalam unit 9 pelajar telah mempelajari secara mendalam tentang prinsip
keabadian tenaga dan Teorem Bernoulli. Pelajar telah mengetahui terdapat tiga
tenaga utama dalam aliran yang bergerak iaitu tenaga kinetik, tenaga upaya dan
tenaga tekanan. Ketiga-tiga tekanan ini akan digunakan untuk mengira kadaralir
dalam sistem paip.

10.1 Aliran Melalui Paip Seragam

Air yang mengalir dalam satu paip bergarispusat 70 mm di bawah tekanan
350kN/m
2
dengan halaju purata 1.5m/s. Kirakan jumlah tenaga jika ketinggian
paip ialah 7 m di atas garisan datum dan kadaralir yang melalui paip tersebut.

Penyelesaian,

Daripada persamaan tenaga, H =
w
P
+
g
V
2
2
+ Z
=
81 . 9 1000
10 350
3
x
x
+
81 . 9 2
5 . 1
2
x
+ 7
= 42.79 m

Kadaralir, Q = 5 . 1
4
) 07 . 0 (
2
x
x t

= 5.77 x 10
-3
m
3
/s

INPUT
Contoh 10-1-1

10.2 Aliran Melalui Paip Tirus

Konsep aliran dalam paip seragam boleh juga digunakan bagi paip yang
mempunyai garispusat yang berlainan, perhatikan contoh seterusnya

Sebatang paip tirus telah dipasang secara ufuk dengan mempunyai
garispusat paip berubah dari 25mm ke 50mm seperti yang ditunjukkan
dalam rajah dibawah. Tentukan nilai kadaralir di bahagian keluar yang
melalui paip berkenaan jika halaju bahagian masuk 3m/s.

Penyelesaian,
Halaju dibahagian keluar, V
2
=
1
2
1
xV
A
A

= 3
10 96 . 1
10 91 . 4
3
3
x
x
x

= 7.52 m/s

kadaralir dibahagian keluar, Q
2
=
4
) 05 . 0 (
2
t
x7.52
= 0.015 m
3
/s

Contoh 10-1-2
A
1
=
4
) 025 . 0 (
2
t
= 4.91x10
-4
m
2

A
2
=
4
) 05 . 0 (
2
t
= 1.96x10
-3
m
2

V
1
= 3 m/s
2

1
v

10.3 Aliran Melalui Meter Venturi

Jangka venturi mempunyai tiub pendek berbentuk kon yang bersambung
dengan tiub silinder dipanggil leher yang bersambung pula dengan tiub
membesar. Garispusat dikedua-dua hujung jangka venturi adalah sama
dengan garispusat paip dimana ia akan ditempatkan.

Sudut kon menirus ini biasanya 21
o
, panjang leher adalah sama dengan
garispusatnya dan sudut tiub yang membesar ialah 5
0
hingga 7
0
dari garis
tengah jangka bagi mempastikan kehilangan tenaga adalah minima. Jika
kehilangan tenaga tidak begitu penting, sudut ini boleh ditambahkan
sehingga menjadi 14
0
dari garis tengah jangka. Tekanan diambil pada
tempat masuk dan leher. Untuk pengukuran tekanan, manometer tiub U
digunakan.

Dari persamaan keterusan, Q
1
= Q
2

A
1
V
1
= A
2
V
2

V
2
=
1
2
1
.V
A
A
-----------------------------( 1 )

Dari persamaan Bernoulli,
Tenaga di keratan 1 = tenaga di keratan 2
Z
1
+
w
P
1
+
g
V
2
2
1
= Z
2
+
w
P
2
+
g
V
2
2
2

Jika paip dalam keadaan ufuk maka, Z
1
= Z
2


w
P
1
+
g
V
2
2
1
=
w
P
2
+
g
V
2
2
2

w
P P
2 1

=
g
V V
2
2
2
2
1

--------------------------(2)

Masukkan (1) ke dalam (2)

w
P P
2 1

=
| |
g
V V
A
A
2
.
2
1
2
1
2
1

w
P P g ) ( 2
2 1

= V
1 | 1
2
2
2
1
A
A
=
2
2
2
2
2
1
2
1
) (
A
A A V

V
1
=
) (
2
2
2
1
2
A A
A
w
P P g ) ( 2
2 1

Q = A
1
V
1
=
) (
2
2
2
1
2 1
A A
A A
w
P P g ) ( 2
2 1

Tetapi
w
P P
2 1

= H
Q =
) (
2
2
2
1
2 1
A A
A A
gH 2

Jika
2
1
A
A
= m, Q = A
1

) 1 (
2
2
m
gH

Jika kehilangan tenaga diambil kira, angkali kadaralir dimasukkan,

Kadaralir sebenar Q = C
d
A
1
) 1 (
2
2
m
gH

Turus venturi H, di dalam sebutan diatas telah diambil sebagai turus cecair.
Tetapi biasanya turus ini diberi dalam turus raksa. Dalam perkara ini turus raksa
harus ditukar kepada turus cecair di dalam paip.


Turus Venturi, H =
x ). (
'

di mana,
'
= ketumpatan cecair di dalam manometer
= ketumpatan cecair dalam paip
x = turus cecair di dalam manometer

Sebuah jangka venturi yang digunakan secara ufuk mempunyai paip masuk
bergarispussat 20 cm, manakala lehernya bergarispusat 12.5cm. Jika manometer
raksa menunjukkan bacaan 87.8cm, kirakan nilai kadaralir dan halaju di leher.

Penyelesaian,

Q =
) (
2
2
2
1
2 1
A A
A A
gH 2
H =
x ). (
'

=
3
3 3
10 1
) 10 1 10 6 . 13 (
x
x x
x 0.8 x10
3

= 11.063 m

Q = 063 . 11 81 . 9 2
) 012 . 0 ( ) 03 . 0 (
012 . 0 03 . 0
2 2
x x x
x

= 0.196 m
3
/s
Halaju di leher, V
2
=
2
A
Q
=
012 . 0
196 . 0
= 16.33 m/s
Contoh 10-1-2
A
1
= ) 2 . 0 (
4
t
= 0.03 m
2

A
2
= ) 125 . 0 (
4
t
= 0.012 m
2


1. Nyatakan tiga jenis tenaga yang terlibat dalam Teorem Bernoulli

i.
ii.
iii.

2. Nyatakan alat yang digunakan untuk mengukur kadaralir dalam sistem paip.

3. Lukis dan labelkan satu alat meter venturi.

4. Dengan menggunakan Teorem Bernoulli kirakan turus tenaga yang melalui satu
paip yang bergarispusat 50mm dibawah tekanan 300kN/m
2
dengan halaju aliran
2m/s .Kedudukan paip ialah 10m dari datum.

5. Satu jangka venturi 160mm dibahagian masuk dan 80mm di leher dipasang
mengufuk untuk mengukur kadaralir minyak yang berketumpatan bandingan 0.8.
Dapatkan bacaan pada manometer merkuri jika kadaralir minyak ialah 50liter/s.

6. Jangka venturi 15cm pada ruang masuk dan 10 cm di bahagian leher dalam
keadaan ufuk, digunakan untuk mengukur kadaralir minyak (berat tentu=0.9).
Bacaan manometer adalah 20cm. Jika pekali kadaralir adalah 0.98, tentukan nilai
kadaralir dalam liter per minit.

Aktiviti 10.0
Datum
10m


1. i. Tenaga kinetil, ii. Tenga keupayaan, iii. Tenaga tekanan
2. Alat Venturi meter
3. Rujuk rajah 10.0 venturi meter
4. 45.82m
5. 29.6 cm
6. 3835.8 liter/min.


1. Kirakan jumlah tenaga jika halaju air adalah 8 m/s. Tekanan dalam paip adalah
2.5kg/cm
2
pada paras 30m dari datum.

2. Sebatang paip tirus sepanjang 100m yang dipasang secara mengufuk mengecil
dari garispusat 30cm dan 20cm. Dapatkan tekanan pada bahagian paip yang kecil
jika tekanan pada bahagian paip besar ialah 1 kg/cm
2
. Kadaralir adalah 50 liter/s.

3. Satu paip panjang 300m mengecil dari garispusat 1.2m di A ke 0.6 di B iaitu titik
yang lebih rendah dengan kecerunan 1:100. Tekanan di A ialah 69kN/m
2
.
Tentukan tekanan di B jika kadaralir ialah 5.5m
3
/min

4. Sebuah jangka venturi bergarispusat 1.0m di paip masuk dan 60 cm di leher,
mengukur perbezaan tekanan 50mm raksa. Jika angkali kadaralir (Cd) bagi venturi
ialah 0.98, tentukan kadaralir melaluinya.

5. Dalam satu ujikaji, garispusat paip masuk dan leher jangka venturi ialah 95mm dan
30mm. Manometer raksa menunjukkan perbezaan tekanan 120mm. Tentukan
kadaralir minyak (ketumpatan bandingan 0.9) melalui jangka venturi
(ambil angkali kadaralir = 0.98)

6. Sebuah jangka venturi dipasang pada paip pugak membawa minyak dengan
ketumpatan bandingan 0.9. Garispusat paip masuk dan leher masing-masing ialah
30cm dan 20cm. Leher berada 40cm di atas paip masuk. Jika halaju minyak di
dalam paip masuk ialah 4m/s, kirakan;
i. perbezaan tekanan antara bahagian masuk dan leher.
ii. bacaan manometer raksa yang dipasang pada jangka venturi.

- -
PENILAIAN
KENDIRI


1. 31.27m
2. 0.989kg/cm
2

3. 98.5kN/m
2

4. 1.045m
3
/s
5. 0.004m
3/s

6. i. 3.716m ii. 0.26m

ALIRAN MELALUI ORIFIS C3009/ UNIT 11 / 1

Objektif am:

Mempelajari dan memahami penggunaan orifis dalam menentukan kadaralir sesuatu bendalir.

Objektif Kursus:


1. Mentakrifkan orifis kecil dan orifis besar
2. Mentakrifkan pekali pengecutan, pekali halaju dan pekali kadaralir
3. Mengira dan menggunakan formula kadaralir melalui orifis kecil

UNIT 11 ALIRAN MELALUI ORIFIS

OBJEKTIF

11.0 Pengenalan

Orifis adalah satu bukaan pada sisi atau dasar tangki atau takungan. Orifis
digunakan untuk mengukur kadaralir yang melalui bukaan berkenaan. Air yang
keluar melalui orifis tersebut adalah bergantung kepada ketinggian paras air di
atas orifis tersebut.

Dalam topik ini pelajar akan didedahkan kaedah untuk menentukan kadaralir
berdasarkan ketinggian paras air berkenaan. Pelajar tentu telah memahami
konsep penggunaan Teorem Bernoulli dalam unit 8 dan 9.

11.1 Orifis Kecil Dan Orifis Besar

Orifis boleh dibahagikan kepada 2 iaitu :

1. Orifis kecil
2. Orifis besar

11.1.1 Orifis kecil

Orifis kecil adalah orifis yang mempunyai bukaan atau garispusat yang
kecil jika dibandingkan dengan ketinggian cecair diatassnya. Halaju
melalui orifis kecil tidak berubah dengan banyak apabila berlaku
perubahan ketinggian turus.

11.1.2 Orifis besar

Orifis besar pula ialah apabila ketinggian turus cecair kurang dari
ketinggian orifis. Contoh orifis besar ialah pengeluaran air dari sebuah
empangan. Dalam kes ini kelajuan adalah berbeza dari bahagian atas ke
bahagian bawah bukaan orifis.

INPUT

11.2 Istilah Mengenai Orifis

Sebelum para pelajar mempelajari selanjutnya mengenai orifis, beberapa istilah
didalam orifis perlu diketahui bagi memudahkan pemahaman anda dalam unit ini.

11.2.1 Jet Air

Jet air ialah istilah bagi aliran yang mengalir keluar melalui orifis. Halaju jet
air adalah bergantung kepada ketinggian turus air.

11.2.2 Vena Kontrakta

Apabila cecair mengalir keluar melalui orifis, akan berlaku pengecutan
garispusat cecair berbanding dengan garispusat orifis. Pengecutan yang
berlaku ini dipanggil Vena kontrakta.

Rajah 11.0

Vena kontrakta adalah keratan aliran dimana garis lurus menjadi selari
semula. Rajah 11.0.

d
c
< d
o

A
c
< A
o

11.2.3 Pekali Hidraulik

Terdapat empat pekali hidraulik atau pekali orifis iaitu
i. Pekali pengecutan, C
c

ii. Pekali halaju, C
v

iii.Pekali kadaralir, C
d

iv.Pekali rintangan, C
r

B
V
B
=V
d
o

d
c


11.2.3.1 Pekali pengecutan, C
c

Ialah nisbah luas jet di vena contrakta dengan luas orifis

C
c
= Luas jet di vena kontrakta
Luas orifis

11.2.3.2 Pekali halaju, C
v

Ialah nisbah halaju sebenar di vena kontrakta dengan
halaju teoriti

C
v
= Halaju sebenar di vena kontrakta
Halaju teori

11.2.3.3 Pekali kadaralir, C
d

Ialah nisbah kadaralir melalui orifis dengan kadaralir
teoritikal.

C
d
= Kadaralir sebenar
Kadaralir teoritikal

= halaju sebenar x luas sebenar
halaju teori x luas teori
= C
v
x C
c

=

C
v
.C
c

11.2.3.4 Pekali rintangan, C
r

Ialah nisbah kehilangan turus di dalam orifis dengan
turus air dipintu keluar orifis.

C
r
= Kehilangan turus di dalam orifis
Turus orifis

11.3 Kadaralir Melalui Orifis Kecil

Rajah 11.1


Gambarajah 10.1 menunjukkan satu orifis kecil pada dinding sebuah tangki.
Dengan menggunakan teorem Bernoulli,

pada titik A:

P
A
= tekanan atmosfera
V
A
= 0

pada titik B, sejurus selepas keluar dari tangki halaju jet air,

V
B
= V

dan tekanan, P
A
= P
B

Dengan mengambil datum pada titik tengah orifis, dari teorem Bernoulli

w
P
A
+
g
V
A
2
2
+ Z
A
=
w
P
B
+
g
V
B
2
2
+ Z
B
Oleh kerana,
P
A
= P
B

V
A
= 0 dan
Z
A
Z
B
= h

Maka, Z
A
Z
B
=
g
V
B
2
2

h =
g
V
2
2

V = gh 2 m/s -------------------------- (11.0)
jika halaju orifis adalah A

kadaralir, Q = AV = A gh 2 m
3
/s --------------------------------- (11.1)

Secara praktik halaju jet air adalah kurang dari persamaan (1) kerana dua sebab ;

1. Halaju adalah kurang kerana rintangan geseran. Untuk mengambilkira rintangan
geseran satu perkali dinamakan pekali halaju (C
v
) dimasukkan ke dalam persamaan
11.0
V = C
v
gh 2 m/s

2. Seperti yang ditunjukkan dalam gambarajah 10.1, luas jet adalah kecil sedikit dari
luas orifis

Luas sebenar jet air A
c
= C
c
.A
dimana A = luas orifis
C
c
= pekali pengecutan


Kadaralir sebenar, Q
s
= A
c
.Cv gh 2
= C
c
.A.C
v
gh 2
= C
d.
A gh 2 ( C
c
x C
v
= C
d
= pekali kadaralir )

Satu orifis yang bergaris pusat 6 cm mengeluarkan air dari sebuah tangki, dengan turus
air sebanyak 9 m. kirakan kadaralir sebenar dan halaju jet air pada vena kontrakta. C
d
=
0.6, C
v
= 0.9

Penyelesaian,

Kadaralir, Q = C
d.
A gh 2
= 0.6 x
4
t
x (0.06)
2
x 9 81 . 9 2 x x
= 0.0225 m
3
/s

Halaju pada vena kontrakta, V = C
v
gh 2 m/s
= 0.9 x 9 81 . 9 2 x x
= 11.96 m/s

Satu orifis yang kelilingnya tajam bergarispusat 50mm mengeluarkan air dari sebuah
tangki. Turus air didalam tangki ialah 4.5m. cari pekali kadaralir jika dadaralir yang
dicatit ialah 11.45 x 10
-3
m
3
/s

Penyelesaian,

Kadaralir Q = C
d
A gh 2
C
d
=
2gh A
Q

=
2x9.81x4.5
4
10 45 . 11
3
t

x

= 0.62

Contoh 11-1-1
Contoh 11-1-2

Satu orifis bergarispusat 50mm di dinding satu tangki mengeluarkan air dibawah turus
4.8m. jika C
c
=0.62, C
v
=0.98
Kirakan
i. garispusat jet air
ii. halaju di vena kontrakta
iii. kadaralir

Penyelesaian,

i. C
c
= Luas jet di vena kontrakta
luas orifis
=
A
A
c

A
c
= A.C
c
=
2
) 05 . 0 (
4
t
x 0.62

2
4
c
d
t
= 1.217 x 10
-3

d
c
= 39.37

ii. C
v
= halaju divena kontrakta
halaju teori
=
V
V
c

iii. Q = C
d
A gh 2
= C
c
.C
v
gh 2
= 0.016 m
3
/s

11.4 Menerbitkan Persamaan Untuk Halaju Sebenar Jet, V, Dengan
Menggunakan Jarak X Dan Y

Rajah 11.2
Contoh 11-1-3
h
y

B
x
A

Dari rajah 11.2;

x ialah jarak mendatar.
y ialah jarak pugak.

Jika t ialah masa yang diambil untuk satu partikel air (zarah) bergerak dari
vena kontrakta A ke titik B,

Jarak ufuk yang dilalui, x = v t --------------------------- ( 1 )
Jarak pugak yang dilalui, y =
2
1
gt
2
---------------------- ( 2 )
Dari ( 1 ), v =
t
x
t =
v
x

Dari ( 2 ), t =
g
y 2

v
x
=
g
y 2

halaju sebenar, v =
y
gx
2
2

halaju teori, v = gh 2
pekali halaju = halaju sebenar
halaju teori
= halaju sebenar
gh 2
=
gh
v
2

=
gh y
gx
2 . 2
2

=
yh
gx
4
2


Untuk gambarajah dibawah, tentukan
i. Turus minimum, h
ii. Luas orifis, A
0

Bagi membolehkan jet melepasi plat yang ditunjukkan, jika kadaralir ialah 0.005m
3
/s

i) Diketahui Pekali halaju, C
v
=
yh
gx
4
2

2
v
C =
yh
x
4
2

h =
2
2
4
v
yC
x

h =
2
2
1 5 . 0 4
1
x x

= 0.5 m

ii) Kadaralir sebenar, Q = C
d
A
o
gh 2
A
o
=
gh C
Q
d
2

=
5 . 0 81 . 9 2 8 . 0
005 . 0
x x

= 1.995x 10
-3
m
2

= 1995 mm
2
Contoh 11-1-4

y = 0.5

x = 1 m


1. Takrifkan apa yang anda faham tentang berikut
i. Orifis kecil
ii. Orifis besar

2. Nyatakan pekali-pekali hidraulik dan berikan rumus untuk setiap pekali berkenaan.

3. Dalam rajah dibawah berdasarkan teorem Bernoulli nyatakan persamaan tenaga pada titik A

dan B.

4. Air didalam satu tangki separa penuh keluar melalui orifis kecil bertepi tajam yang
bergarispusat 25 mm. Tekanan sebanyak 20.0 kN/m
2
tekanan atmosfera dikenakan ke atas
permukaan air tersebut yang tingginya dari orifis ialah 1.52m.
Tentukan halaju sebenar di vena kontrakta dan kadaralir sebenar. Pekali halaju dan
pengecutan masing-masing ialah 0.95 dan 0.62.

5. Satu jangka venturi 160mm dibahagian masuk dan 80mm di leher dipasang mengufuk untuk
mengukur kadaralir minyak yang berketumpatan bandingan 0.8. Dapatkan bacaan pada
manometer merkuri jika kadaralir minyak ialah 50liter/s.

6. Jangka venturi 15cm pada ruang masuk dan 10 cm di bahagian leher dalam keadaan ufuk,
digunakan untuk mengukur kadaralir minyak (berat tentu=0.9). Bacaan manometer adalah
20cm. Jika pekali kadaralir adalah 0.98, tentukan nilai kadaralir dalam liter per minit.
Aktiviti 11.0


MAKLUM B ALAS AKTIVITI 11.0

1 i.
Orifis kecil adalah orifis yang mempunyai bukaan atau garispusat yang kecil jika
dibandingkan dengan ketinggian cecair diatassnya. Halaju melalui orifis kecil
tidak berubah dengan banyak apabila berlaku perubahan ketinggian turus.

ii.
Orifis besar pula ialah apabila ketinggian turus cecair kurang dari ketinggian orifis.
Contoh orifis besar ialah pengeluaran air dari sebuah empangan. Dalam kes ini
kelajuan adalah berbeza dari bahagian atas ke bahagian bawah bukaan orifis.

2 Pelajar boleh merujuk bahagian 11.2.2
3 Gunakan persamaan tekanan

4. V
s
= 7.94 m/s, Q
s
= 2.42 x 10
-3
m
3
/s

11.5 Kadar Alir Melalui Orifis besar Yang Berbentuk Segi Empat

Oleh kerana orifis adalah besar, maka halaju cecair akan berubah dengan perubahan turus
maka pengkamilan akan digunakan untuk mencari kadaralir.

Misalkan apabila satu elemen air tebalnya dh pada kedalaman h dari permukaan air.

Maka luas elemen = bdh
Halaju, V = gh 2
Kadaralir malalui elemen, dQ = C
d
. bdh gh 2

Kadaralir, Q =
}
2
1
H
H
d
gh 2 bdh C
=C
d
b gh 2
}
2
1
H
H
2 / 1
h dh
= C
d
b g 2
2
1
H
H
2 / 3
h
3
2
(

=
3
2
C
d
b g 2 | |
2 / 3
1
2 / 3
2
H H

INPUT

H
1

h
1

H
2

dh
b

Satu orifis segiempat tepat yang lebarnya 2m dan tingginya 4 m, mengeluarkan air dari
tangki dimana paras airnya ialah 10m di atas bahagian atas orifis. Cari kadaralir yang
melallui orifis jika pekali untuk orifis ialah 0.6.

Kadaralir, Q =
3
2
C
d
b g 2 | |
2 / 3
1
2 / 3
2
H H
=
3
2
x 0.6 x 2 81 . 9 x 2 | |
2 / 3 2 / 3
10 14
= 73.56m
3
/s

Contoh 11-1-5
14m
10m

1. Kadaralir melalui satu orifis tajam bergarispusat 25mm bawah turus 1.22m ialah
1.53 x 10
-3
m
3
/s. Kirakan pekali kadalir, jika garispusat jet di vena kontrakta ialah
21mm. Kirakan pekali halaju dan pekali pengecutan.

2. Air tambahan perlu dikeluarkan melalui dua orifis bulat dibawah turus tetap 7.5m
diukur dari garis tengah orifis. Kirakan garispusat orifis yang diperlukan untuk
mengeluarkan sebanyak 1362m
3
sehari. C
d
= 0.6

3. i. Satu orifis segiempat tepat yang lebarnya 1.5m dan tingginya 2m
mengeluarkan air dari tangki di mana aras airnya ialah 8m diukur dari bahagian
atas orifis. Kirakan kadaralir yang melalui orifis tersebut jika pekali kadaralir
ialah 0.62.
ii. Sebuah muncung (nozzle) bergarispusat 30mm mengalirkan air pada kadar
0.02m/s dibawah turus 69m. jika jet air bergarispusat 27.5mm, kirakan:

a. Pekali kadaralir
b. Pekali pengecutan
c. Pekali halaju

4. Sebuah orifis bersisi tajam bergarispusat 8cm disebuah tangki yang tertutup
mengalirkan air dibawah turus 4m. tekanan udara di atas permukaan air ialah
30kN/m
2
diatas tekana atmosfera. Kirakan,
i. Kadaralir sebenar
ii. Kadaralir teori
iii. Pekali kadaralir
iv. Susutan turus melalui orifis

Diberi C
c
=0.62, C
v
= 0.82

- -
PENILAIAN
KENDIRI


1. C
v
= 0.91
2. d = 0.114 m
3. i. Q = 24.704m
3
/s ii. a) Cd= 0.77 b) Cc = 0.84 c) Cv = 0.92
4. i. Q=0.024m
3
/s ii. Q= 0.045 m
3
/s iii. Cd = 0.54 iv. h = 7.06 m

KEHILANGAN TURUS UTAMA DAN TURUS KECIL DALAM
SESUATU SISTEM PAIP, PENGGUNAAN FORMULA DARCY WEISBACH
DAN MENGGUNAKAN FORMULAR KEHILANGAN TURUS KECIL C3009/ UNIT 12 / 1

Objektif am :

Mempelajari dan memahami kehilangan turus tenaga, iaitu kehilangan turus
utama dan kehilangan turus kecil, dalam sesuatu sistem paip.

Objektif khusus :


1. Menyatakan dua jenis kehilangan dalam sesuatu sistem paip.
2. Menyata formula Darcy Weisbach untuk menyelesaian masalah.
3. Menggunakan formula Darcy Weisbach untuk menyelesaian masalah.

UNIT 12 : KEHILANGAN TURUS UTAMA DAN TURUS KECIL DALAM
SESUATU SISTEM PAIP, PENGGUNAAN FORMULA DARCY
WEISBACH DAN MENGGUNAAN FORMULAR KEHILANGAN
TURUS KECIL

OBJEKTIF

12.0 Pengenalan

Paip ialah satu jenis saluran yang tertutup yanng pada umumnya
mempunyai keratan rentas yang berbentuk bulat. Walaupun begitu
terdapat juga paip yang mempunyai keratan-keratan yang lain seperti
segiempat, segitiga dan sebagainya tetapi ianya tidaklah begitu popular
penggunaanya berbanding dengan dengan paip bulat. Terdapat dua jenis
aliran di dalam paip iaitu aliran penuh dan aliran tidak penuh. Jika aliran di
dalam paip itu penuh, terdapat tekanan bendalir di dalam paip. Tetapi jika
aliran tidak penuh tidak terdapat tekanan bendalir kerana terdapat
permukaan bebas dan hanya tekanan atmosfera bertindak ke atas
bendalir.

Apabila bendalir mengalir melalui sebatang paip, akan terdapat rintangan
keapada aliran yang terhasil daripada keadaan permukaan paip, selekoh-
selikoh dan simpang-simpang di dalam paip, pembesaran dan pengecilan
paip secara tiba-tiba, injap-injap di dalam paip dan sebagainya. Daripada
rintangan-rintangan yang disebutkan di atas, rintangan yang diberikan
oleh geseran permukaan paip adalah penyebab utama kepada kehilangan
tenaga di dalam paip.

Di dalam topik ini akan dibincangkan cara-cara pengiraan kehilangan
tenaga di dalam paip yang mengalir penuh kerana ini adalah penting di
dalam rekabentuk paip-paip yang digunakan untuk mengalirkan bendalir.

12.1 Terdapat 2 jenis kehilangan tenaga di dalam paip iaitu.

1. Kehilangan tenaga Utama (disebabkan oleh geseran di dalam paip)
2. Kehilangan tenaga kecil (Sekunder).

INPUT

Berikut ini di terangkan kehilangan-kehilangan tenaga ini secara
terperinci.

1. KEHILANGAN TENAGA UTAMA DI DALAM PAIP.

Persamaan Darcy-Weisbach.

Ambil satu keratan paip l m panjang, luas keratan rentas A dan mengalir
dengan halaju purata v m/s

Daya-daya yang dikenakan ke atas bendalir di dalam paip adalah
daya yang disebabkan oleh perbezaan tekanan antara keratan 1 dan
2 dan daya yang disebabkan oleh rintangan geseran.
Oleh kerana aliran adalah seragam maka halaju adalah tetap pada
keratan 1 dan 2. Oleh itu daya paduan kedua-dua daya tersebut pada
arah aliran adalah sifar.

Daya-daya yang disebabkan oleh perbezaan tekanan = ( P1 - P2) (A)
Dalam menerbitkan persamaan Darcy-Weisbach, andaian dibuat
bahawa rintangan geseran per unit luas dinding paip adalah berkadar
terus kepada halaju purata aliran diganda dua ( v
2
).

Jika q = rintangan geseran/unit luas pada unit halaju, dan q berubah
dengan v
2
.

Rintangan geseran/unit luas pada halaju v = q.v
2

Daya disebabkan geseran pada dinding paip = q.v
2
.P. I
( dimana P = Ukur keliling paip dan P.l = luas dinding paip )

Daripada keseimbangan daya di dalam paip,
Daya oleh perbezaan tekanan = Daya geseran pada dinding
paip.
( P1 - P2) . A = q.v
2
.P. I

jika hf = kehilangan tenaga/turus disebabkan geseran,

V
l

P
1

P
2

d
Rajah 12.1

hf = ( P1 - P2) . = q.v
2
.P. I ---------------------------------- ( 1 )
w w A
darabkan persamaan (1) dengan 2g

hf = ( P1-P2) . = 2g.q. P. I.v
2

w w A 2g

Tetapi A = jejari hidraul paip = m
P
Dan 2gq = angkatap (angkali rintangan f)
W

Oleh itu, hf = f l v
2

m 2g

jika d = garispusat paip, m = A
P

Kehilangan tenaga/ turus di dalam paip disebabkan oleh geseran,

hf =
gd
v l f
2
. . . 4
2

------------------------------------------- ( 3 )

Di mana: f = angkali geseran
l = panjang paip
v = halaju bendalir
d = garispusat paip

Atau persamaan ini boleh juga ditulis dalam bentuk lain dengan
menggantikan v,
V =
A
Q
=
2
4
d
Q

=
2
2
2
. 4 . . . 4
d gd
Q l f

=
5
2
. . . . 2
. . . 64
d d g
Q l f

=
5
2
3
. .
d
Q l f
meter ----------------------------------- ( 4 )

Formula kehilangan
tenaga/ turus di dalam
paip
( 2 )

Terdapat beberapa contoh dibawah yang menunjukkan bagaimana formula
kehilangan tenaga / turus di dalam paip di gunakan!!!!!!

Kirakan kehilangan turus (tenaga) disebabkan geseran di dalam paip yang
panjangnya 500m dan bergarispusat 20 cm apabila air mengalir dengan
halaju 3m/s. Ambil f ( angkali geseran) =0.01.

Penyelesaian:

Diberi: panjang paip (l) = 500 m
Garis pusat (d) = 20 m
Halaju (v) = 3 m/s
Angkali geseran(f) = 0.01

Guna formula kehilangan turus (tenaga) hf =
gd
v l f
2
. . . 4
2

hf = 4 ( 0.01) ( 500m) ( 3 m/s)
2

2 x 9.81 m/s
2
( 0.2 m)

= 45.87 m .

Kirakan kehilangan turus (tenaga) kerana rintangan geseran dalam paip 300m
panjang dan bergarispusat 150mm apabila kadarlir adalah 2.75m
3
/min. (f=0.01)

Penyelesaian:
Diberi: panjang paip = 300 m
Garis pusat = 150 mm
Kadaralir = 2.75 m
3
/ min

Contoh 12-1
Contoh 12-2

Guna formula kehilangan turus (tenaga), hf =
gd
v l f
2
. . . 4
2

Dari formular kadaralir Q = AV

V = Q/A
= 0.046 m
3
/s
( 0.15)
2
/4

= 2.6 m/s.

hf = 4 (0.01)(300 m)(2.6 m/s)
2

2(9.81m/s
2
)(0.15m)

= 27.56 m.

Perbezaan turus di antara 2 hujung paip 250m panjang dan 300mm garispusat
adalah 1.5m. kirakan kadalir melalui paip tersebut jika angkali geseran ialah
0.01.

Diberi: perbezaan turus (hf) = 1.5 m
Panjang paip = 250 m
Garis pusat = 0.3 m

Guna formula kehilangan turus (tenaga)

hf =
5
2
3
. .
d
Q l f
meter (m)

1.5 = 0.01( 250 ) Q
2

3 ( 0.3 )
5

Q = 0.0661 m
3
/s.

Dimana:
Q= 2.75 m
3
/min
Tukar kepada m
3
/s
Q = 2.75 m
3
/60 saat
= 0.046 m
3
/s
Contoh 12-3

Satu tangki di bina 4 km dari sebuah asrama pelajar yang boleh menampung
5000 orang pelajar. Air dihantar dari tangki ke asrama menggunakan sebatang
paip. Tiap-tiap pelajar di asrama menggunakan 200 liter sehari. Air dipam ke
asrama selama 20 jam sehari. Jika kehilangan turus akibat geseran ialah 20m air
dan angkali geseran paip ialah 0.008, kirakan garispusat paip yang digunakan.

Diberi: perbezaan turus (hf) = 20 m
Panjang paip = 200 m
Angkali geseran = 0.008

Guna formula kehilangan turus (tenaga)

hf = fl Q
2
meter (m)
3d
5
20 = 0.008(4000 m)(0.01389m
3
/s)
3 (d )
3

d = 0.1594m. @ 159 mm.

Contoh 12-4

Kadaralir Q = 5000x200
= 1 x 10
6
liter
=
60 60 20
10 10 1
3 6
x jamx
x x

= 0.01389m
3
/s


2. KEHILANGAN TENAGA KECIL (SEKUNDER) DI DALAM PAIP

Kehilangan tenaga sekunder di dalam paip adalah berpunca daripada
keadaan-keadaan tertentu pada sepanjang paip. Kehilangan-
kehilangan tenaga sekunder ini berlaku pada tempat-tempat berikut:

(i) Ruang masuk ke saluran paip
(ii) Ruang keluar dari saluran paip
(iii) Pertambahan garispusat secara tiba-tiba
(iv) Pengecilan paip secar tiba-tiba
(v) Selekoh-selekoh dan simpang-simpang di sepanjang paip
(vi) Injap yang tidak ditutup kemas.

(i) Kehilangan tenaga pada ruang masuk ke saluran paip.

1.

2.

Vp
Kehilangan tenaga
pada ruang masuk ke
saluran paip

h
L
=
g
V
p
2
2

V
p

h
L
=
g
Vp
2
05 . 0
2

3.
Rajah 12.4
Rajah 12.2

h
L
=
g
V
p
2
5 . 0
2

Vp
Rajah 12.3

Amnya :
g
kV
h
L
2
2
------------------------------- ( 5 )

dimana k adalah angkatap yang berubah
mengikut keadaan ruang masuk

(ii) Kehilangan tenaga pada ruang keluar dari paip

-----------

(ii) Kehilangan tenaga pada pembesaran garispusat secara
tiba-tiba

V
2
= 0

V
1
g
V
h
L
2
2
1

V
1

V
2

Kehilangan Tenaga, h
L
=
g
V V
2
) (
2
2 1

Rajah 12.4
Rajah 12.5

( 6 )

( 7 )

(iii) Kehilangan tenaga pada pengecilan paip secar tiba-tiba

(iv) Kehilangan tenaga pada selekoh-selekoh dan simpang-
simpang paip

V
1

V
2
Kehilangan tenaga, h
L
= (
g
V
C
C
2
) 1
1 2
2
2

Dimana C
C
= angkali pengecutan,

C
C
=
2
1
a
a

Bengkok
Siku
Simpang T
Simpang Y
Kehilangan Tenaga,
h
L
=
g
v
F
p
2
) (
2

Rajah 12.6
Rajah 12.7

( 8 )

( 9 )

F adalah angkatap yang boleh didapati dari jadual yang disediakan
oleh pembuat atau pengilang paip.

(v) Kehilangan tenaga pada injap paip

Injap tidak ditutup kemas

F di dapati dari jadual yang disediakan oleh pembekal.

V
p
H
L
= F
g
V p
2
) (
2

injap
Rajah 12.8

( 10 )

Sebatang paip ufuk bergarispusat 7.5cm disambung dengan paip bergarispusat
15cm (pembesaran tiba-tiba). Air di dalam paip tersebut mengalir dengan kadar
0.0141m
3
/s. kirakan kehilangan tenaga paip sambungan dan juga turus tekanan
di dalam paip yang besar jika turus tekanan sebelum sambungan ialah 6m.

Penyelesaian:-

h
L
= ( V
1
V
2
)/ 2g

dimana V
1
=
4
) 075 . 0 (
0141 . 0
2
1
A
Q
= 0.0319 m/s

V
2
=
4
) 15 . 0 (
0141 . 0
2
= 0.798 m/s

h
L
=
62 . 19
) 798 . 0 0319 . 0 (
2
= 0.292m.

Contoh 12-1

Satu paip membawa air pada kadalir 0.05
3
/s mengecil secara tiba-tiba dari
garispusat 20cm ke 15cm. Kirakan angkali pengecutan jika kehilangan tenaga
ialah 0.5m.

Penyelesaian:-

h
L
= (
g
V
C
C
2
) 1
1 2
2
2

dimana V
2
=
4
15 . 0
05 . 0
2
= 2.83 m/s

dimana, h
L
= 0.5

maka 0.5 = (
62 . 19
) 83 . 2 (
) 1
1
2
2
C
C

C
C
= 0.473.

Contoh 12-2

1. Nyayakan dua kehilangan turus tenaga.

i..

ii.

2. Nyatakan ENAM tempat kemungkinan berlaku kehilangan turus tenaga
dalam paip.

i
ii..
iii
iv.
v..
vi

3. Nyatakan Formular kehilangan turus tenaga dalam paip disebabkan oleh
geseran.

hf =

4. Kirakan kehilangan turus (tenaga) disebabkan geseran di dalam paip
yang panjangnya 600m dan bergarispusat 25 cm apabila air mengalir
dengan halaju 5m/s. Ambil f ( angkali geseran) =0.01.

.
.
.
.
.
.
.

Aktiviti 12.0

5. Kirakan kehilangan turus (tenaga) kerana rintangan geseran dalam paip
450m panjang dan bergarispusat 300 mm apabila kadarlir adalah
3.3 m
3
/min. ( f = 0.01)

.
.
.
.
.
.
.
.

6. Sebatang paip ufuk bergarispusat 8cm disambung dengan paip
bergarispusat 15cm (pembesaran tiba-tiba). Air di dalam paip tersebut
mengalir dengan kadar 0.02 m
3
/s. kirakan kehilangan tenaga paip
sambungan dan juga turus tekanan di dalam paip yang besar jika turus
tekanan sebelum sambungan ialah 8 m.

7. Satu paip membawa air pada kadaralir 0.05m
3
/s mengecil secara tiba-tiba
dari garispusat 20cm ke 15cm. Kirakan angkali pengecutan jika
kehilangan tenaga ialah 0.5m.

.
.
.
.
.
.
.
.



1. i. Kehilangan turus utama
ii. kehilangan turus kecil(sekunder)
2.
i. Ruang masuk ke saluran paip
ii. Ruang keluar dari saluran paip
iii. Pertambahan garispusat secara tiba-tiba
iv. Pengecilan paip secar tiba-tiba
v. Selekoh-selekoh dan simpang-simpang di sepanjang paip
vi. Injap yang tidak ditutup kemas.

3.
gd
flV
hf
2
4
2

4. 122.32m
5. 1.87m
6. 0.41 m
7. 0.47 m


Anda telah menghampiri kejayaan. Sila cuba semua soalan
kendiri ini dan semak jawapan anda pada maklum balas yang
disediakan.

J ika ada masalah, sila berbincang dengan pensyarah anda.
Selamat mencuba, semoga berjaya!!!!!!!!!!!

1. Kira kehilangan turus disebabkan oleh geseran dalam paip besi ufuk
sepanjang 200m bergarispusat 150mm yang membawa air dengan halaju
0.86m/s. Faktor geseran untuk paip ialah 0.001.

2. Tentukan kehilangan turus disebabkan oleh geseran dalam paip sepanjang
360m bergarispusat 150m yang membawa air pada kadaar 42m
3
/s. f =
0.005.

3. Sebatang paip ufuk sepanjang 100m bergarispusat 200m membawa air
dari A ke B. Faktor geseran dalam paip ialah 0.0005 dan kehilangan turus
disebabkan oleh geseran didapati sebanyak 52cm diukur di B. Tentukan
kadaralir dalam paip tersebut.

4. Air mengalir ke bawah dalam paip pugak yang bergarispusatnya
membesar dengan tiba-tiba dari 150mm di atas ke 300mm dibawah.
Tentukan kehilangan disebabkan oleh pembesaran tersebut jika air
mengalir dengan halaju 2.4m/s dalam paip yang kecil.

5. Air mengalir dari takungan ke udara sekeliling melalui paip 39m panjang.
Garispusat paip ialah 50mm untuk sepajang 15m dan 75mm untuk
selebihnya. Ruang masuk adalah tajam. Dengan mengambilkira
kehilangan kehilangan di ruang masuk dan pembesaran, tentukan
perbazaan paras air dalam takungan dan hujung paip yang diperlukan
untuk aliran 2.8dm
3
/s. Ambil f sebagai 0.0048 ( paip kecil) dan 0.0058 (
paip besar).

6. Sebuah paip bergarispusat 50mm dan 6m panjang membawa air selaju
2.4m/s. Tentukan perbezaan kehilangan turus jika 1.8m paip di tengannya
diganti dengan paip lain yang bergarispusat 75mm. F = 0.01, C
C
= 0.62.

PENILAIAN
KENDIRI 12

MAKLUM BALAS PENILAIAN KENDIRI 12

1. 0.20m

2. 13.94m

3. 0.10m
3
/s

4. 0.165m, 0.11m

5. 0.852m air

6. 0.164m

7. 2.94m, 2.68m

MENENTUKAN KADARALIR DALAM SISTEM PAIP C3009/ UNIT 13 / 1

Objektif am :

Mempelajari dan memahami kadaralir di dalam sistem paip dengan
mengambilkira kehilangan turus utama dan turus kecil bagi paip siri, paip selari
dan paip gabungan siri dan selari. Juga memahami garis kecerunan hidraulik
dan garis jumlah tenaga.

Objektif khusus :


1. Menentukan kadaralir di dalam sistem paip dengan mengambil kira
kehilangan turus kecil dan turus utama.
2. Menentukan kadaralir dalam paip siri, paip selari dan paip gabungan siri dan
selari.
3. Melakarkan garis cerun hidraulik dan garis cerun tenaga.

UNIT 13 : MENENTUKAN KADARLAIR DI DALAM SISTEM PAIP
DENGAN MENGAMBILKIRA KEHILANGAN TURUS
UTAMA DAN TURUS KECIL.

OBJEKTIF

13.0 PENGENALAN

Analisa kehilangan tenaga di sepanjang paip dengan mengambil
kira kedua-dua kehilangan tenaga utama dan kehilangan tenaga
Kecil (sekunder) dalam:-

i. paip siri
ii. paip selari
iii. paip gabungan siri dan selari.

Semua masalah dalam saluran paip hendaklah diselesaikan
dengan menggunakan teorem Bernoulli antara dua titik yang mana
jumlah keseluruhan tenaga diketahui disamping memasukkan nilai
semua kehilangan tenaga utama dan sekunder.

Dari teorem Bernoulli;

Tenaga pada titik A = Tenaga pada titik B

W
P
1
+
g
V
2
1
+ Z
1
=
W
P
2
+
g
V
2
2
+ Z
2

+ kehilangan tenaga utama
+ kehilangan tenaga sekunder

H
Kolam
1
Kolam
2
Rajah 13.1

INPUT

i. Paip Di Pasang Secara Siri.

Rangkaian paip siri merupakan paip yang disambung secara
siri. Jika beberapa batang paip yang berlainan diameter
disambungkan secara siri dua keadaan berikut mesti
dipatuhi.

Kadaralir adalah tetap rujuk Rajah 13.1,

Q = Q
1
=Q
2
=Q
3
------------------------------- ( 1 )

Jumlah kehilangan turus dicampurkan,

h
L
= h
L

1
+ h
L2
+ h
L3
+ ---------------------- ( 2 )

Rajah 13.2 Rangkaian paip siri


Tentukan kadaralir melalui paip yang dihubungkan kepada dua buah takungan
deperti di dalam rajah dibawah. Tinjau semua jenis kehilangan turus.

Data: panjang paip yang digunakan ( L ) = 400m
Garis pusat paip ( d ) = 300mm
Fatkor geseran ( f ) = 0.0052

Penyelesaian:

W
P
1
+
g
V
2
1
+ Z
1
=
W
P
2
+
g
V
2
2
+ Z
2

+ kehilangan turus bahagian masuk
+ kehilangan geseran
+ kehilangan turus bahagian keluar
Dimana:-
Z
1
- Z
2
=
g
v
2
5 . 0
2
+
gd
flv
2
4
2
+
g
v
2
2

46 =
81 . 9 2
5 . 0
2
x
v
+
3 . 0 81 . 9 2
400 0052 . 0 4
2
x x
v x x
+
81 . 9 2
2
x
v

46 = 1.49 v
2

v
2
= 30.87
v = 5.56

Q = AV = 56 . 5
4
) 3 . 0 (
2
x
t
= 0.39 m
3
/s
Contoh 13-1
A
B
Aras 50m
Aras 46m

Satu kolam air yang besar mengeluarkan air melalui paip sepanjang 450m dan
bergarispusat 100mm. Tempat masuk air ke dalam paip adalah tajam dan
hujung paip berada di paras 12m di bawah paras air kolam. Jika angkali geseran
f= 0.01, kirakan kadaralir di dalam paip.

Penyelesaian:-

W
P
1
+
g
V
2
1
+ Z
1
=
W
P
2
+
g
V
2
2
+ Z
2

+ kehilangan geseran
Kehilangan dalam paip:
1. masuk =
g
V
p
2
5 . 0
2
= 0.0255
2
p
V
2. geseran =
gd
flV
p
2
4
2
=
1 . 0 81 . 9 2
450 01 . 0 4
2
x x
xV x x
p
= 9.174
2
p
V
3. keluar =
g
V
p
2
2
= 0.051
2
p
V

12 = 9.251
2
p
V

2
p
V =
251 . 9
12

V
p
= 1.123 m/s
Q = 1.123 x
4
) 1 . 0 (
2
t

= 0.0882 m
3
/s

Contoh 13-2
12m
paip

ii. Paip Yang Dipasang Secara Selari.

Penghantaran air dari satu tangki ke satu tangki yang lain
boleh ditingkatkan mengikut permintaan dengan
memasangkan satu lagi paip bersebelahan paip yang sedia
ada. Paip yang di pasang berselahan ini dipanggil paip yang
selari dengan paip asal.

Oleh kerana paip dipasangkan secara selari, kadaralir
melalui sistem adalah jumlah kadaralir di dalam paip-paip di
dalam sistem.

Q = Q
1
+Q
2
--------------------------------- ( 3 )

Kehilangan tenaga adalah sama di dalam semua paip yang
dipasang secara selari.

H =
5
1
2
1
3d
Q fL
=
5
2
2
2
3d
Q fL
------------------------------ ( 4 )

( abaikan semua kehilangan tenaga sekunder (kecil) )

KOLAM
A
KOLAM
B
Paip 1
Paip 2
H
Rajah 13.3 Paip selari

Dua tangki disambungkan oleh 2 batang paip selari yang mempunyai panjang
yang sama. Garispusat paip ialah 10cm dan 30cm. Jika kadalir di dalam paip
10cm ialah 0.01m
3
/s, kirakan kadalir melalui paip 30cm. (f1=f2 dan abaikan
kehilangan tenaga sekunder)

Penyelesaian:-

Oleh kerana paip dipasang selari, kadaralir melalui sistem adalah jumlah
kadaralir di dalam paip paip di dalam sistem.

Dimana; Q = Q
1
+ Q
2

Dan kehilangan tenaga adalah sama di dalam semua paip yang dipasang secara
selari.

H =
5
2
1 1
3d
Q fl
=
5
3
2 2
3d
Q fl

= (0.3)
5
x
5
2
) 1 . 0 (
) 01 . 0 (
=
2
2
Q
Q
2
= 0.0156 m
3
/s

Contoh 13-3

Tentukan kadaralir melalui paip (1) dan paip (2) seperti rajah dibawah yang
mempunyai data seperti berikut:-
Paip Garis Pusat(mm) Panjang(m)

1 50 100
2 100 100
Tinjau kesemua kehilangan turus dan ambil faktor geseran = 0.008

Penyelesaiaan :-

W
P
A
+
g
V
A
2
+ Z
A
=
W
P
B
+
g
V
B
2
2
+ Z
B
+
g
V
2
5 . 0
2
1
+
gd
V fl
2
4
1
2
1
+
g
V
2
2
1

Z
A
- Z
B
=
g
V
2
5 . 0
2
1
+
gd
V fl
2
4
1
2
1
+
g
V
2
2
1

10 =
g
V
2
5 . 0
2
1
+
) 2 )( 05 . 0 (
) )( 100 )( 008 . 0 ( 4
2
1
g
V

10 = 3.287
2
1
V

2
1
V = 3.04m V
1
= 1.74 m/s
Maka, Q
1
= A
1
V
1
= 74 . 1
4
) 05 . 0 (
2
x
x t
= 3.42x10
-3
m
3
/s
Untuk paip siri, H =
5
2
1 1
3d
Q fl
=
5
3
2 2
3d
Q fl

5
1
2
2
5
1
2
1
3 3 d
Q
d
Q
=

5
5
2 3
2
2
) 1 . 0 ( 3
) 05 . 0 ( 3
) 10 42 . 3 (
x
x
Q

= 019 . 0
1
= Q m
3
/s

V
2
= s m
Q
/ 42 . 2
4
) 1 . 0 (
2
2
=
t

Contoh 13-4
A
B
H
3
= 10m
Paip 1
Paip 2
V
1

V
2

iii. Paip Dipasang Secara Gabungan Siri Dan Selari.

Persamaan tenaga

W
P
A
+
g
V
A
2
2
+ Z
A
=
W
P
B
+
g
V
B
2
2
+ Z
B

+geseran paip ( 1 ) + geseran paip ( 2 )
+kehilangan bahagian keluar.

13.1 GARISAN KECERUNAN HIDRAULIK DAN GARISAN JUMLAH TENAGA.

( Sila rujuk Unit 9)

A
B
H
Paip 1
Paip 2
Paip 3
V
1

V
2
V
3
Rajak 13.4 Gabungan paip siri dan selari

( 5 )

Tentukan jumlah kadaralir bagi talian paip yang menghubungkan takungan
seperti berikut. ( Rujuk Rajah 13.4)

Tinjau semua jenis kehilangan turus
Ambil f = 0.0075. Anggap tiada kehilangan pada sambungan Tee.

Data
Paip Panjang(m) Garispusat(cm)
1 1100 30
2 1100 30
3 1100 30

Penyelesaian:-

Gunakan persaman tenaga

W
P
A
+
g
V
A
2
2
+ Z
A
=
W
P
B
+
g
V
B
2
2
+ Z
B
+geseran paip ( 1 ) + geseran paip ( 2 )
+kehilangan bahagian keluar.

Z
A
Z
B
=
g
V
2
2 5 . 0
1
+
1
2
1 1
2
4
gd
V fL
+
2
2
2 2
2
4
gd
V fL
+
g
V
2
2
2

75 =
g
V
2
2 5 . 0
1
+
1
2
1 1
2
4
gd
V fL
+
2
2
2 2
2
4
gd
V fL
+
g
V
2
2
2

Tetapi Q
1
=

Q
2
+ Q
3
( Daripada persamaan ( 3 ) )

A
1
V
1
= A
2
V
2
+ A
3
V
3

Oleh kerana d
1
= d
2
= d
3

A
1
=A
2
=A
3
V
1
=V
2
+ V
3

Untuk paip selari hf
2
= hf
3
( Dari persamaan ( 4 ) )
Contoh 13-5

2
2
2 2
2
4
gd
V fL
=
3
2
3 3
2
4
gd
V fL

V
2
= V
3

Tetapi V
1
= 2V
2

Maka,
75 =
g
V
2
) 2 ( 5 . 0
2
2
+
1
2
2 1
2
) 2 ( 4
gd
V fL
+
2
2
2 2
2
) 2 ( 4
gd
V fL
+
g
V
2
2
2

75 =
g
V
2
2
2
2
+
1
2
2 1
2
16
gd
V fL
+
2
2
2 2
2
) ( 4
gd
V fL
+
g
V
2
2
2

75 =
g
v
2
3
2
2
+
g
V
2 3 . 0
) 1100 )( 0075 . 0 ( 4
3 . 0
) 1100 )( 0075 . 0 ( 16
2
2
|
.
|
\
|
+
75 =
g
V
2
3
2
2
+ 550
g
V
2
2
2

V
2
= 1.63 m/s
V
1
= 2 ( 1.63 ) = 3.26 m/s

Q
1
= A
1
V
1
= ) 26 . 3 ( ) 3 . 0 (
4
2
t

Q
1
= 0.23m
3
/s.

Untuk memantapkan kefahaman anda, cuba jawab soalan
dibawah:

1. Sebatang paip ufuk sepanjang 100m bergarispusat 200mm membawa air
dari A ke B. Faktor geseran dalam paip ialah 0.0005 dan kehilangan turus
disebabkan oleh geseran didapati sebanyak 52cm diukur di B. Tentukan

Penyelesaian:
.
.
.
.
.
.

2.

Dua takungan air yang disambung dengan satu sambungan paip bersiri,
dengan menganbilkira semua kehilangan turus;

Data:- Panjang paip 1 = 15m
Panjang paip 2 = 45m
Diameter paip 1 = 300mm
Diameter paip 2 = 350mm
Faktor geseran ( f ) = 0.0015
Perbezaan paras(H)= 10m

Dapatkan:- a. Jumlah kehilangan turus
b. kadaralir dalam sistem paip tersebut.

Aktiviti 13.0
Paip 1
Paip 2 10m

Penyelesaian:


3. Rajah dibawah menunjukkan satu sistem paip yang digunakan
untuk menyalurkan air dari A ke B dan C. Jika garispusat paip A, B
dan C adalah masing-masing 350mm, 300mm dan 200mm, serta
halaju air di A ialah 4.0m/s dan halaju air di paip B ialah4/5 halaju di
paip A, kirakan halaju air di paip C dan jumlah kadaralir untuk
sistem paip tersebut dalam liter / saat.

Penyelesaian:

Q
A

Q
B

Q
C



1. Q =
fL
hf d
5
3

=
) 100 ( 0005 . 0
) 52 . 0 ( ) 2 . 0 ( 3
5

= 0.10 m
3
/s.

2a. Kehilangan turus dalam sistem.

Daripada paip siri,
Kadaralir Q
1
= Q
2
= A
1
V
1
=A
2
V
2
V
1
= 1.361V
2

Maka kehilangan turus dalam sistem:-

i. Bahagian masuk,

hL =
g
V
2
5 . 0
2
1
= 0.047V
2
2

ii. Geseran paip 1

hf =
1
2
1 1
2
4
gd
V fL
= 0.283 V
2
2

iii. Pembesaran serta merta

hL=
g
V V
2
) (
2
2 1

= 0.0066V
2
2

iv. Bahagian keluar

hL=
g
V
2
2
2
= 0.051V
2
2

v. Geseran dalam paip (2)


hL=
2
2
2 2
2
4
gd
V fL
= 0.393V
2
2

2b. Kadaralir dalam sistem paip tersebut.

Jumlah kehilangn turus= ( 0.047 + 0.283 + 0.0066 + 0.051 + 0.393 ) V
2
2

= 0.7806V
2
2

Daripada persamaan bernoulli diantara dua takungan (A) dan (B) ialah:

H
1
= H
2

W
P
A
+
g
V
A
2
2
+ Z
A
=
W
P
B
+
g
V
B
2
2
+ Z
B
+ jumlah kehilangan turus

Z
A
Z
B
=
kehilangan
10 = 0.7806V
2
2

V
2
=
7806 . 0
10

=3.579 m/s

Oleh sebab itu kadaralir melalui sistem Q = AV

Q= AV
= ) 579 . 3 (
4
) 35 . 0 (
2
t

= 0.344 m
3
/s.

3. Q
A
= A
A
V
A
= 0.385m
3
/s
Q
B
= A
B
V
B
= 0.226m
3
/s
Q
c
= Q
A
Q
B
= 0.159 m
3
/s.


Anda telah menghampiri kejayaan. Sila cuba semua soalan
kendiri ini dan semak jawapan anda pada maklum balas yang
disediakan.

Jika ada masalah, sila berbincang dengan pensyarah anda.
Selamat mencuba, semoga berjaya!!!!!!!!!!!

1 Dua kolam takungan mempunyai perbezaan aras permukaan Hm
disambungkan oleh satu sistem paip yang mana pada 3000m pertama
ialah paip bergarispusat 600mm diikuti oleh dua batang masing-masing
selari antara satu sama lain tiap-tiap satunya bergarispusat 300mm pada
panjang 3000m seterusnya. Jika f = 0.01 dan halaju dalam paip BC ialah
0.256m/s, kirakan perbezaan aras permukaan H.

(5.996m)
2. Dua takungan air dengan perbezaan paras air 12m disambungkan
dengan paip bergarispusat 30cm sepanjang 3 km. Kirakan kadalir melalui
paip ini. Jika 1.5km terakhir paip tersebut ditukar kepada 2 batang paip
selari tiap-tiap satunya bergarispusat 30cm, kirakan pertambahan kadalir.

(0.045m
3
/s, 0.014m
3
/s)

3. Dua kolam takungan disambungkan dengan satu sistem paip di mana
garispusatnya ialah 150mm pada 6m pertama dan 225mm pada panjang
15m seterusnya. Bahagian masuk dan keluar paip adalah tajam dan
pembesaran adalah secara tiba-tiba, jika halaju di dalam paip yang kecil
ialah 6.12m/s dan halaju dalam paip yang besar ialah 2.72m/s, jadualkan
kehilangan-kehilangan tenaga dan plotkan garisan kecerunan hidraulik
dan garisan kecerunan jumlah tenaga.
Kirakan juga perbezaan ketinggian paras air di antara kedua-dua kolam.
(f=0.01 untuk kedua-dua paip)

(H= 5.98m)

- -
PENILAIAN
KENDIRI 13

4. Dua tangki disambungkan oleh 2 batang paip selari yang mempunyai
panjang yang sama. Garispusat paip ialah 10cm dan 30cm. Jika kadalir di
dalam paip 10cm ialah 0.01m
3
/s, kirakan kadalir melalui paip 30cm.
(f1=f2 dan abaikan kehilangan tenaga sekunder)
(Q= 0.15m
3
/s)

5. Sebatang paip ufuk sepanjang 150m bergarispusat 200mm membawa air
dari A ke B. Faktor gesean dalam paip ialah 0.0005 dan kehilangan turus
disebabkan oleh geseran didapati sebanyak 50cm diukurdi B.Tentukan

6.

| =125mm | =100mm | =60mm | =45mm

Gambarajah diatas menunjukkan sebatang paip berubah saiz sepanjang
12km. Dengan mengabaikan kehilangan turus kecil, kirakan garispusat
paip yang baru jika hanya sebatang paip yang sama saiz diperlukan bagi
mengalirkan air dengan kadaralir yang sama di sepanjang paip tersebut.

7. Dua tamgki air dengan perbezaan paras air 15m disambungkan dengan
paip bergarispusat 25cm sepanjang 3.5km. Kirakan kadaralir melalui paip
ini. Jika 1.5km terakhir paip tersebut ditukar kepaa 2 batang paip selari
tiap-tiap satunya bergarispusat 25cm, kirakan pertambahan peratus
kadaralir. Ambil f = 0.01

4.0km 3.0km 1.5km 3.5km
Q

8. Merujuk kepada rajah diatas, nyatakan formula bagi kehilangan-
kehilangan kecil pada titik A,B,CdanD bagi sistem aliran air dari tangki 1
ke tangki 2.

9. Dengan menganbilkira kehilangan utama dan juga kehilangan-kehilangan
kecil, tentukan perbezaan air H, jika di beri V
1
= 2m/s, V
2
= 1m/s dan saiz
paip-paip AB dan CD adalah sama. Anggap jumlah kehilangan utama
dalam sistem aliran di atas bersamaan 3 meter.
( Guna C
C
=0.68)

H
A B C D Tangki 1
Tangki 2
Rajah bagi soalan 8 dan 9

MAKLUMBALAS PENILAIAN KENDIRI 13

1. 5.995M
2. 0.045M
3
/S, 0.014M
3
/S
3. H= 5.98M
4. Q=0.15m
3
/s
5. Q=0.025m
3
/s
6. d= 0.562m @ 56.2cm
7. Q=0.035m
3
/s
8. kehilangan kemasukan (hL
A
)=0.5V
1
2
/2g
kehilangan pembesaran(hL
B
)=(V
1
V
2
)
2
/ 2g
kehilangan pengecilan(hL
C
)=V
3
2
/2g(1/C
C
1 )
2

kehilangan aliran keluar(hL
D
)=V
3
2
/2g
9. Dimana H =

+ hL hf
H=3.4

ALIRAN SERAGAM DI DALAM SALURAN TERBUKA
C3009/ UNIT 14 / 1

Objektif am:

Mempelajari dan memahami saluran terbuka

Objektif khusus:


1. Mentakrifkan saluran terbuka.
2. Mengkelaskan jenis-jenis aliran dalam saluran terbuka.
3. mentakrif cerun hidraul, cerun dasar, perimeter basah dan jejari hidraulik

UNIT 14 ALIRAN DALAM SALURAN TERBUKA

OBJEKTIF
C3009/ UNIT 14 / 2

14.0 Pengenalan

Saluran terbuka ditakrifkan sebagai saluran di mana cecair mengalir dengan
permukaan bebas (biasanya pada tekanan atmosfera). Contoh-contoh saluran
terbuka ialah sungai, parit, pembentung (sewer) dan juga paip separa penuh.

Oleh kerana tekanan di permukaan adalah tetap (tekanan atmosfera), aliran
yang berlaku adalah bukan disebabkan oleh perbezaan tekanan, tetapi
disebabkan oleh perbezaan tenaga upaya yang dihasilkan daripada kecerunan
dasar saluran berkenaan.

14.1 Aliran Seragam

Aliran seragam dalam saluran terbuka ialah apabila halaju min pada satu keratan
rentas dengan yang lain tidak berubah. Ia bermakna luas keratan rentas dan
kedalaman pada mana-mana bahagian adalah sama. (sukatan pelajaran hanya
menyentuh saluran untuk aliran seragam sahaja).

Rajah14.0 Aliran seragam

INPUT
d
d
Permukaan selari
dengan dasar saluran
v
v
Kedalam
tetap
C3009/ UNIT 14 / 3

14.2 Aliran Tak Seragam

Aliran tak seragam ialah apabila halaju min berubah di sepanjang saluran. Ia
boleh berlaku pada saluran yang mempunyai luas keratan rentas yang berbeza,
kecerunan yang berubah dan juga dengan wujudnya struktur-struktur hidraulik
seperti empang, sempak, pintu sluis dan sebagainya.

Rajah 14.1 Kedalam berubah

d
1
d
2
v
v
d
2
d
1
v
C3009/ UNIT 14 / 4

1. Apakah yang anda faham tentang saluran terbuka

2. Senaraikan contoh-contoh saluran terbuka yang anda ketahui

3. Terangkan secara ringkas tentang aliran-aliran berikut dalam saluran terbuka

a. Aliran seragam
b. Aliran tak seragam


1. Saluran terbuka ditakrifkan sebagai saluran di mana cecair mengalir dengan
permukaan bebas (biasanya pada tekanan atmosfera).
2. Contoh-contoh saluran terbuka ialah sungai, parit, pembentung (sewer) dan juga
paip separa penuh.

3. Rujuk bahagian 14.1 dan 14.5 untuk lebih jelas lagi

Aktiviti 14.0
C3009/ UNIT 14 / 5

14.3 Kecerunan Dasar, i

Kecerunan dasar adalah kecerunan pada bahagian bawah atau dasar saluran
berkenaan. Pergerakan aliran bendalir juga adalah dipengaruhi oleh kecerunan
dasar berkenaan.

14.4 Perimeter Basah, P

Perimeter basah ialah perimeter atau ukurkeliling keratan permukaan
cecair dan bekas yang bersentuhan dengan cecair tersebut.

Rajah 14.2

Dalam gambarajah diatas, untuk mendapatkan perimeter basah bagi saluran
tersebut adalah seperti berikut:

Perimeter basah, P = B + 2D

Dimana, B = lebar saluran
D = kedalam cecair

Rajah 14.3 menunjukkan senarai formula bagi geometri saluran yang biasa
digunakan dalam unit ini.

INPUT
B
D
ALIRAN SERAGAM DI DALAM SALURAN TERBUKA C3009/ UNIT 14 / 6

Keratan saluran

Luas, A

Perimeter basah,
P

Lebar saluran, T

Min hidraulik, m

By

(B+zy)y

zy
2

2
0
) sin (
8
1
d u u

B+2y

B+2y
2
1 z +

2y
2
1 z +

o
d u
2
1

B

B+2zy

2zy

o
d )
2
1
(sin u
atau
) ( 2 y d y
o

Y

zy B
y zy B
2
) (
+
+

y 2
1

0
2
1
sin
sin
8
1
d
|
|
|
|
.
|
\
|
u
u u

Rajah 14.3 Geometri saluran dan formula
C3009/ UNIT 14 / 7

14.5 Jejari Hidraulik atau Kedalaman min hidraulik ( m )

Kedalaman Min Hidraul ialah nisbah luas Keratan dengan Perimeter Basah
sesuatu saluran. Iaitu :

m =
P
A
dimana, A = Luas keratan rentas cecair
P = Perimeter basah
14.6.1 Halaju purata

Geseran yang berlaku diantara cecair dan permukaan saluran akan
melambatkan pergerakan cecair yang berdekatan dengan permukaan
tersebut. Oleh yang demikian halaju adalah berbeza mengikut jarak
cecair dari permukaan saluran. Dengan ini halaju min digunakan untuk
tujuan pengiraan.

C3009/ UNIT 14 / 8

1. Takrifkan istilah-istilah berikut
a. Kecerunan dasar
b. Perimeter basah
c. Jejari hidraulik

2. Berpadukan rajah dibawah nilaikan luas A, perimeter basah P dan jejari hidraulik R
bagi saluran tersebut.

(a)
(b)

(a)

3. Dapatkan luas aliran A, ukurlilit basah P, jejari hidraulik R dan lebar permukaan
air T apabila ukur dalam aliran ialah 0.2m bagi saluran-saluran berikut:

a. Trapezium, B=0.5m, cerun tebing z=1
b. Segitiga, sudut V = 90
0
.

Aktiviti 14.1
B=4
D=2
45
0
45
0

125mm
Kecerunan=1:2
1.2m
m
3 m
1

2
C3009/ UNIT 14 / 9


1. Sila rujuk bahagian 14.4, 14.5 dan 14.6 dalam unit ini
2. (a) A = 6m
2
, P = 7m
2
, R = 0.86
(b) A=0.031m
2
, P=0.56m, R = 0.056
(c) A=6.48m
2
, P = 8.37m , R = 0.78

3. a. A = 0.14, P = 1.07m, R = 0.13m dan T=0.9m
b. A=0.04m
2
, P=0.566m, R=0.0707m dan T=0.4m
C3009/ UNIT 14 / 10

1. Satu saluran mempunyai sisi tegak dan lantai dasar berbentuk separuh bulatan
dengan garipusat 1.2m. Jika kedalaman air dari dasar terbawah ialah 0.9m
tentukan luas saluran, perimeter basah dan kedalaman min hidraulik.

2. Tentukan luas saluran, perimter basah dan jejari min hidraulik bagi setiap saluran
yang ditunjukkan dalam rajah dibawah

` (a)

(b)

(c)

- -
PENILAIAN
KENDIRI
2.5m
m
12 m
1.5m

2m

1m
4m
3000mm
30
0
30
0
C3009/ UNIT 14 / 11

R


1. A = 0.925m
2
, P = 2.48m, m = 0.372
2. (a) A = 33.75m
2
, P = 17.83m, m = 1.46
(b) A = 9.57 m
2
, P = 7.14m, m = 1.34
(c) A = 5.20 m
2
, P = 6.93 m , m = 0.75.

FORMULA CHEZY C3009/ UNIT 15 / 1

Objektif am:

Mempelajari dan memahami penggunaan formula Chezy dalam menentukan nilai
kadaralir dalam saluran terbuka.

Objektif khusus:


1. Menyatakan pekali-pekali Chezy untuk beberapa jenis permukaan saluran.
2. Menentukan kadaralir dengan menggunakan formula Chezy.
3. Menentukan dimensi keratan atau kecerunan dasar menggunakan formula Chezy.

UNIT 15 FORMULA CHEZY

OBJEKTIF

15.0 Pengenalan

Terdapat beberapa rumusan atau formula yang telah dihasilkan dalam
menentukan kadaralir dalam saluran terbuka. Bagaimanapun dua rumusan yang
biasa digunakan ialah formula Chezy dan formula Manning. Kedua-dua rumusan
ini akan kita gunakan dalam menentukan nilai pekali-pekali bagi setiap rumusan
atau formula berkenaan.

15.1 Formula Chezy

Untuk mendapatkan atau menerbitkan formula Chezy, cuba perhatikan
gambarajah 15.0 dibawah,

Gambarajah 15.0 contoh saluran terbuka

Gambarajah menunjukkan satu elemen bendalir panjang L dan luas
keratan rentas A,

Daya yang menghasilkan pergerakan = Komponen berat elemen tertindak pada
sepanjang terusan
= wAL sin i
= wAL i ( untuk kecerunan kecil, sin i = 1 )

INPUT
V
L
i

Jika q ialah rintangan geseran per unit luas pada unit halaju,

Maka rintangan per unit luas pada halaju v = qv
2

Seretan geseran pada elemen = qv
2
x luas sentuhan saluran
= qv
2
x PL
= qv
2
PL

Oleh kerana elemen tidak mempunyai pecutan,

Daya yang menghasilkan pergerakan = seretan geseran
wAL i = qv
2
PL
v
2
= i
p
A
q
w
. .
v
2
= i m
q
w
. .
dimana, m =
P
A

Dari itu, v = ) . ( i m
q
w

Maka halaju aliran adalah, v = C ) . ( i m
dimana, C adalah pekali Chezys
Untuk menentukan kadaralir,
Kadaralir, Q = A xV = A C ) . ( i m


15.1.1 Penggunaan formula Chezy

Satu saluran segiempat pada kedalaman 4 m dan lebar 6 m mempunyai
kecerunan dasar 1 dalam 1000. Kirakan halaju min dan kadar alir bila air
mengalir penuh. Pekali Chezy ialah 50.

Penyelesaian,
Kedalaman min hidraulik, m = A/P =
Luas saluran A = bd = 6 x 4 = 24 m
2

Perimeter basah,P = B + 2D = 6 + 2(4) = 14
Maka kedalaman min hidraulik = 24/14
= 1.71 m
Kecerunan dasar i = 1/1000 = 0.001
Halaju min, v = C ) . ( i m = 50 v = C 001 . 0 71 . 1 x (1)
= 2.07 m/s
Kadaralir, Q = luas x halaju = bd. v
= (6 x 4) x 2.07
= 49.62 m
3
/s

Satu saluran terbuka berbentuk V mempunyai kecerunan sisi masing-masing
30
0
dari garis tegak (lihat rajah). Jika kadaralir ialah 13.5 dm
3
/s semasa
kedalaman air 225mm, kirakan kecerunan dasar saluran. Pekali Chezy ialah 49.

Contoh 15.1
Contoh 15.2

D=

Penyelesaian,

Perimeter basah, P = 2 x D/kos30
0

= 2 x 0.225 / kos30
0

= 0.52 m

Luas saluran, A = x 2(Dtan30
0
) x D
= x 2 (0.225 tan 30
0
) x 0.225
= 0.03 m
2

Jejari hidraulik, m = A/P
= 0.03/0.52
= 0.06 m

kadaralir Q = 13.5dm
3
/s
= 0.0135 m
3
/s

Dari persamaan, Q = AC ) . ( i m
0.0135 = 0.03 x 49 i 06 . 0

i = 06 . 0
) 49 03 . 0 (
) 0135 . 0 (
2
2
x
x

= 0.0014

Air mengalir dengan kadaralir 8.5 m
3
/s di dalam terusan berbentuk trapezoid
dengan lebar dasar 9m dan kedalaman air 1.2m. Kecerunan sisi ialah 1:2.
Kirakan kecerunan dasar jika Pekali Chezy ialah 49.5.

Penyelesaian,
Luas saluran, A = (9+2x1.2)1.2 = 13.68 m
2

Perimeter basah, P = 9+2x1.2
2 2
2 1 = 14.37 m
m = A/P = 0.95
kadaralir, Q =
= 13.68 x 49.5 0.95 x i
(8.5)
2
= 13.68
2
x (49.5)
2
x 0.95 x i
i = 1: 6029

D=
D=tan 30
0

Contoh 15.3
B=9 m
D=1.2m
1
2

1. Dengan menggunakan rumus Chezy, tentukan kadaralir yang mengalir melalui
saluran yang ditunjukkan dibawah ini, halaju aliran 3 m/s kecerun dasar 1: 2500
dan C=49.5.

Penyelesaian:

2. Bagi saluran yang berbentu trapezoid dibawah dapatkan nilai kecerunan dasar
jika kadaralir ialah 9.0 m
3
/s. Pekali Chezy ialah 49.5.

Penyelesaian:

Aktiviti 15.0
4m
2 m
B=8 m
D=1.1m
1
2


1. Dengan menggunakan persamaan Cherzy bagi saluran segiempat nilai kadaralir
akan diperoleh iaituQ = 7.92 m
3
/s

2. Pelajar boleh merujuk contoh 15.5 untuk menjawab soalan ini. Gunakan formula
Chezy untuk mendapatkan jawapan. i = 1: 3008

1. Air mengalir melalui paip bergarispusat 3m. Jika kecerunan paip ialah 1 : 400,
kirakan kadaralir jika air mengalir separuh penuh. Pekali Chezy, C = 45.
( 6.88 m
3
/s)
2. Satu saluran 0.9m lebar mempunyai sisi tegak sementara dasarnya berbentuk V
dimana sudut V ialah 120
0
. Apabila kedalaman air yang diukur dari dasar saluran
ialah 0.6m, kirakan kadaralir jika kecerunan dasar ialah 1:1200 dan C= 55.

3. Tentukan jejari sebuah saluran terbuka berbentuk separuh bulatan yang boleh
mengalirkan air sebanyak 280liter/s. Kecerunan saluran ialah 1:2500. Ambil C=56.
Jika saluran berbentuk segiempat dengan lebar dan dalam yang sama, kirakan
kadaralir dengan nilai C dan kecerunan yang sama.

4. Satu terusan berbentuk trapezoid akan dibina untuk mengalirkan air sebanyak 280
m
3
/s. tentukan ukuran-ukuran keratan rentas terusan tersebut jika kecerunan dasar
ialah 1:1600, sudut sisi 45
0
dan keratan rentas adalah minimum. C=50.

5. Tentukan nisbah kedalaman d dengan lebar b untuk terusan segiempat dengan
keluasan sekata A dan kecerunan dasar 1 untuk kadaralir maksimum.
Tentukan ukuran-ukuran untuk terusan tersebut jika diberi i = 2000 dan kadaralir
ialah 5.6 m
3
/s. C=66.

6. Satu terusan berbentuk trapezoid dengan sudut sisi 60
0
ke ufuk dikehendaki untuk
mengalirkan 4.25 m
3
/s air dengan kecerunan dasar 1 dalam 9000. Tentukan
ukuran-ukuran yang sesuai untuk keratan rentas minimum jika pekali Chezy ialah 49.

7. Keratan rentas sebuah saluran adalah berbentuk separuh bulatan jejari 600mm dan
bersisi tegak. Kecerunan saluran ialah 1:2800. Kirakan kadaralir dalam m
3
/s bila
kedalaman air ditengah saluran ialah 900mm. C=47

8. Sebuah saluran berbentuk V yang membuat sudut 45
0
dengan garis pugak
dikehendaki menghantar air pada ukurdalam 0.25m atas cerun dasar 1 dalam 500.
Jika C=58, kirakan isipadu air yang mengalir di dalam saluran. Berapakah
ukurdalam air dalam salurana ini sekiranya dikehendaki pula untuk menghantar air
dua kali ganda isipadu air per saat dengan cerun dan nilai C tidak berubah?

PENILAIAN
KENDIRI


1. 6.88 m
3
/s

2. 0.33 m
3
/s

3. 0.55, 0.36 m
3
/s

4. d=1.53, b=1.27m

5. 1:2, 1.49m, 2.97

6. d=2.14m, b=2.47m

7. 0.506 m
3
/s

8. 46.4l/s, 0.33m

FORMULA MANNING C3009/ UNIT 16 / 1

Objektif am:

Mempelajari dan memahami penggunaan formula Manning dalam menentukan nilai
kadaralir dalam saluran terbuka.

Objektif khusus:


1. Menyatakan pekali-pekali Manning untuk beberapa jenis permukaan saluran.
2. Menentukan kadaralir dengan menggunakan formula Manning.
3. Menentukan dimensi keratan atau kecerunan dasar menggunakan formula Manning.
4. Menentukan keratan rentas terbaik bagi sesuatu bentuk geometri

UNIT 16 FORMULA MANNING

OBJEKTIF

16.0 Formula Manning

Seperti formula Chezy, formula Manning juga boleh digunakan untuk
menentukan kadaralir melalui saluran terbuka

Halaju min dalam rumus Manning ialah, V =
2 / 1 3 / 2
.
1
i m
N
dan
Kadaralir adalah, Q =
2 / 1 3 / 2
. .
1
. i m
N
A
dimana, N = Pekali kekasaran Manning

Nilai bagi pekali Manning N adalah berbeza mengikut jenis bahan. Jadual 16.0
disenaraikan nilai-nilai N yang biasa digunakan.

Permukaan Pekali Manning. N
Simen licin, papan ketam
Papan kasar, kanvas
Bata, besi tuang
Konkrit, asphal, tanah liat
Batu-batu padat
Terusan dan sungai
0.010
0.012
0.013
0.015
0.02
0.025 0.035

Jadual 16.0 Nilai pekali Manning

INPUT

16.1 Penggunaan Formula Manning

Air yang mengalir dengan kadaralir 0.1m
3
/s melalui paip pembentung separuh
penuh. Kirakan kecerunan pembentung jika pekali kekasaran Manning ialah
0.013.

Penyelesaian,

Luas keratan aliran, A =
2
5 . 0
2
x
t
= 0.393m
2
.
Perimeter basah, P = t x 0.5 = 1.57 m
Kedalaman min hidraulik, m =
57 . 1
393 . 0

= 0.25 m
Q =
2 / 1 3 / 2
. .
1
. i m
N
A
0.1= 0.393 x
013 . 0
1
x 0.25
2/3
x i
1/2
= 3.78i
1/2

i =
1430
1
78 . 3
1 . 0
2
= |
.
|
\
|

16.2 Keratan Hidraul Terbaik

Dimensi keratan rents sesuatu saluran boleh dikira untuk mengalirkan kadaralir
yang maksimum. Kedua-dua formula Chezy dan formula Manning boleh
digunakan untuk tujuan ini.

16.2.1 Keratan segiempat

Rajah 16.0
Contoh 16.0
d
b

Perimeter basah, P = b + 2d ---------------------------- ( 1 )
Luas, A = bd
b =
d
A
-------------------------------- ( 2 )

masukkan (1) ke dalam (2), P =
d
A
+ 2d
Kerbezakan P bersabit dengan d,

dd
dp
= - 2
2
+
d
A

Untuk P minimum,
dd
dp
= 0
- 2
2
+
d
A
= 0
A = 2d
2

tetapi A = bd
bd = 2d
2

b = 2d.
Untuk kadaralir maksimum pada keratan empatsegi, lebarnya mestilah dua kali
kedalaman cecair

16.2.2 Keratan trapezoid

Dengan menggunakan kaedah yang sama seperti keratan segiempat
akan mendapatkan kaitan antara lebar dasar b, kedalaman d dan
kecerunan sisi n seperti berikut.

Rajah 16.1

) 2 (
2
1
nd b + = d ) 1 (
2
n +

n d b n d
d
1
n
1

n

Satu saluran trapezoid dikendaki mengalirkan 142m
3
/min air pada keratan rentas
yang paling minimum. Dapatkan lebar dasar b dan dalam d jika kecerunan dasar
ialah 1:1200. Kecerunan sisi pada 45
0
dan C = 55.

Penyelesaian,
Untuk kadaralir maksimum,
) 2 (
2
1
nd b + = d ) 1 (
2
n +
n = 1
) 2 (
2
1
d b + = 2 (d)
b = 2d ( 2 -1) = 0.828d
luas, A = ( b + nd)d
= (0.828d + d)d =1.828d
2

Perimeter basah, P = b + 2 (d) = 0.828d + 2 (d) = 3.656d
Jejari hidraulik, m =
P
A
=
d
d
656 . 3
828 . 1
2

Kadaralir, Q = A.C mi =
60
142
= 2.367 m
3
/s
C = 55, i = 1/1200
2.367 = 1.828d
2
x 55 x
1200
1
2
( +
d

0.0235 = d
2

2400
d

d
5
= 1.33
d = 1.06m
b = 0.828 d = 0.877m

Contoh 16.1
d b d
d
1
1
1

1

Satu saluran segiempat 6 m lebar mengalirkan air pada adaralir 10m
3
/s.
Kirakan kecerunan dasar jika kedalaman air ialah
a. 1.5 m
b. 0.82 m

N
1
ialah 83.33

Penyelesaian,


a) Dapatkan nilai A dan P dan gunakan persaman kadaralir untuk mendaptak
nilai kecerunan dasar iaitu i = 1: 5625

b) Lakukan kaedah yang sama seperti dalam (a) i = 1: 667
Aktiviti 16.0


1. Satu saluran berbentuk trapezoid mempunyai lebar dasar 3m, kecerunan sisi 1:1
dan kecerunan dasar 1:1000. Dengan menggunakan formula Manning, kirakan
kadaralir jik air mengalir sedalam 1m. Pekali Manning, N= 0.03

2. Satu saluran terbuka berbentuk segiempat dengan lebar 2.4m dan pekali Manning,
N=0.025. jika kecerunan dasarnya ialah 0.001 dan kedalaman air ialah 1.2m,
kirakan kadaralir.
Seterusnya kirakan kedalaman aliran dalam satu saluran yang mempunyai
kekasaran permukaan yang sama tetapi berbentuk segitiga dan sudut bukaan ialah
90
0
. Kecerunan dan kadaralir masih sama seperti di atas.

3. Satu empang berkemuncak lebar 20m panjang mengalirkan air dengan turus tetap
20m di hulu empang. Kirakan kadaralir maksimum melaluinya jika pekali kadaralir
ialah 0.6.

4. Satu saluran berbentuk trapezoid mempunyai lebar dasar 6m, kecerunan sisi 1:2
dan kecerunan dasar 1:1000. Tentukan halaju min dan kadaralir bagi aliran
seragam bila kedalaman air ialah 2.4m. Pekali kekasaran Manning ialah 0.025.
Seterusnya kirakan nilai pekali Chezy untuk saluran tersebut.

5. Sebuah terusan berbentuk trapezium dengan ukuran lebar dasarnya 3m dan cerun
tebing 1 tegak terhadap 2 ufuk telah dicadangkan. Cerun dasar saluran ini ialah 1
dalam 5000 dan ukurdalam aliran dianggarkan 1.2m. Kirakan kadaralir melalui
terusan ini menggunakan formula Manning (n=0.025)

- -
PENILAIAN
KENDIRI


1. 3.29 m
3
/s
2. 2.59 m
3
/s, 1.69m
3. 58.04 m
3
/s
4. 0.53 m
3
/s, 13.9 m
3
/s, 43
5. 3.09m
3
/s


C3009 - Hidraulik 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

C3009 - Hidraulik 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MODUL

) ialah tegasan ricih unit N/m

melawan dv/dy menunjukkan nilai kelikatan adalah bersamaan dengan

You might also like