Farabi

Farabi (Arapa: Ab Nasr Muhammad al-Frb, Farsa:

Mohammad-e Frb; d. 870 Farab - . 950 am), Fars[1][2] asll trk ve slam felsefecisi
(Maverannehir).
Asl ad:Muhammed bin Tahran bin Uzlug olan ve Bat kaynaklarnda "Alpharabius" adyla anlan
Farabi (Trkistann Farab Otrar kentinde doduu iin Farabi Farabl diye anlr). lk renimini
Farabda, medrese renimini Rey ve Badatta grdkten sonra, Harranda felsefe aratrmalar yapt
yllarda tant Yuhanna bin Haylanla birlikte Aristotelesin yaptlarn okuyarak gezimciler okulunun
ilkelerini rendi. Halepte Hemedani hkmdar Seyfddevlenin konuu oldu. Arap lkelerinde
yaam, Trk kimliini ve Trk trelerini lnceye kadar brakmam olan Farabiyi anlatan kitaplar,
slam aleminde Ebul Hasan el-Beyhaki, bn-el-Kfti, bn Ebu Useybiye, bn el-Hallikan adl yazarlar
tarafndan Farabinin lmnden birka yzyl sonra gerekletirildi. Ama bu yaptlar, birer aratrma
olmaktan ok, Farabiyle ilgili sylenceleri derliyor,bir felsefeciyle deil, bir ermii aklyordu.
Aristotalesin ortaya att madde ve suret kavramn hibir deiiklik yapmadan benimseyen,
eyann oluumunda, yani yaradlta madde ve sureti iki temel ilke olarak gren Farabinin fizii de,
metafizie baldr. Buna gre, evrenin ve eyann zn oluturan drt e (toprak, hava, ate, su) ilk
madde olan el-akll-faalden kmtr Sz konusu drt e, birbirleriyle belli llerde kaynar, ayrr
ve iinde bulunduumuz evreni (el-alem) olutururlar.
Farabi, ilimleri snflandrd. Ona gelinceye kadar ilimler trivium (zl) ve quadrivium
(drdzl) diye iki ksmda toplanyordu. Nahiv, mantk, beyan zl ilimlere; matematik, geometri,
musiki ve astronomi ise drdzl ilimler ksmna dahildi. Farabi ilimleri; fizik, matematik, metafizik
ilimler diye e ayrd. Onun bu metodu, Avrupal bilginler tarafndan kabul edildi.
Hava titreimlerinden ibaret olan ses olaynn ilk mantkl izahn Farabi yapt. O, titreimlerin
dalga uzunluuna gre azalp oaldn deneyler yaparak tespit etti.Bu kefiyle musiki aletlerinin
yapmnda gerekli olan kaideleri buldu. Ayn zamanda tp alannda almalar yapan Farabi, bu konuda
eitli ilalarla ilgili bir eser yazd.
Farabi insan tanmlarken alem byk insandr; insan kk alemdir. Diyerek bu iki kavram
birletirmitir. nsan ahlaknn temeli, ona gre bilgidir; akl iyiyi ktden ancak bilgiyle ayrr. nsan iin
en yksek en yksek erdem olan bilgi, insan beyninin almas sonucu elde edilemez; nk tanrsaldr,
doutandr (Vehbi). Bilimin ise kayna vardr: Duyu; akl; nazar. Bilimler ikiye ayrlrlar: Kuramsal
(nazari) bilimler; uygulamal (ameli) bilimler. Ahlak, siyaset, mzik, matematik uygulamal bilimlere
girer. Toplumlarda z bakmndan ikiye ayrlrlar: Erdemli toplumlar ve erdemsiz toplumlar. Bu
toplumlar yneltecek en kusursuz devletse, btn insanl kapsayan dnya devletidir.
Eserleri El-Medinet'l-Fazla (Fazilet ehri:Toplumun lkeleri stne Kitap) Es-Siyaset-l Medeniyye
Risale fi Ma'anii'l-Akl(Akln Anlamlar) hsa el-Ulm musiki el-Kebir (Byk Mzik Bilimlerin Saym)
FARAB (870-950) Dnya bilim ve dnce tarihinde erefle yer alm byk Trk bilgini,
dnr. Eski Yunan felsefesinde sentez yapabilmi dnyann seyrek rastlad fikir adam.
Fizik,kimya,tp,matematik ilimlerinde ve felsefede vard sonularla, Avrupa uygarlna katks
olmu,kitaplar 18. yzyl sonuna kadar Avrupa niversitelerinde okunmu bir Trk dehas... FARAB...
Asl ad,Mehmettir. Trkistanda,Farab ehrinde 870 ylnda dodu. Babas kale komutanlarndan
Mehmet Turfan idi. Bat bilim dnyas,onu,Alfarabius ad ile tanr. Farabl demektir. lk renimini
doduu ehirde yapt. Zamann tannm bilginlerinden ders ald. Bilgisini geniletmek iin,nce
rana,sonra Badata gitmitir.
FARABYE KNC STAT DENMT Badatta bulunduu dnemde,hem zamann nl
kiilerinden ders ald,hem ders verdi. zellikle mantk ve gramer zerindeki bilgileriyle,Arapasn bu
ehirde ilerletti. Dindarc. slamiyetin akla dayal bir din olduuna inanyordu. Farsa,Arapa,Latince ve
Yunanca rendi. zellikle,Yunan dnrleri,Aristo ve Eflatun un fikirlerinin bir sentezini yapmaya ve

Sokrat n kurduu temeli ortaya karmaya alt. Bu sebeple kendisine Hace-i sani,ikinci stat derler.
Aristoya stat dendii iin,Aristoyu yeniden erh eden,notlar ekleyen,kurduu felsefenin eksik yanlarn
tamamlayan Farabi ye ikinci stat denmitir. 941 ylnda Halep e geldi. O yllarda
Halep,Hemdanoullarndan Seyfddev le Alinin idaresi altnda idi. Bu Trk hkmdar,Trk bilgini
Farabi ye byk itibar gsterdi. Baz kaynaklar,Farabi nin,kendisine teklif edilen yksek maa
reddederek,bostan bekilii yapt ve sabaha kadar mum nda felsefe okuduunu yazarlar. Farabi nin
Seyfiddevle tarafndan byk itibar grmesi,Halep teki bilim adamlarn kskandrm ve Farabi nin
hibir ey bilmediini sylemeleri zerine, Seyfddevle nin huzurunda bir imtihan dzenlenmitir. Bu
imtihanda Farabi nin byk stnl ortaya km ve Halep alimleri bundan sonra kendisinden ders
almlardr.
LK SLAM FLOZOFU VE SLAM FELSEFESNN KURUCUSU D Farabi,ilk slam
filozofu ve slam felsefesinin kurucusudur. Samanoullar hkmdarlarndan Mansur B. Nuh un istei
zerine kaleme ald sylenen Et-talims-sani (ikinci retim) Yunan felsefesinin bir zetini verir.
Fakat bu zeti ylesine baarl olur ki, kendisinden sonra gelen ve btn dnyann fikirlerine itibar ettii
bni Sina ve bnilrt bu kitaptan yararlanarak Yunan felsefesini renmilerdir. bni Sina diyor ki:
Farabi nin bir mezat yerinden satn ald kitap sayesinde,o zamana kadar bir trl kavrayamadm
metafizii,tamamen rendim. Farabi ayn eserleriyle bnilrdn zerinde de tesirini gstermitir.
Farabi,musiki ile de uram, hattakanun ad ile bilinen saz kendi icat etmi ve bu sazla birok
besteler yapm ve sylemitir.
FARABNN ESERLER
Farabiden geriye byk kk yzden fazla eser kalmtr. Zamanla eitli aratrmalara konu olan bu
eserlerin bir ksm Latince, branice, Trke, Farsa, ngilizce, Franszca, talyanca, spanyolca ve
Rusaya tercme edilmitir.
Fakat yine de klasik kaynaklardan modern aratrmalara kadar gerek bu eserlerin says gerekse isimleri
zerindeki tereddtler ve ihtilaflar giderilebilmi deildir. Bununla birlikte Farabinin en az yz eseri
olduu bilinmektedir. brahim Kafesolu gibi baz tarihiler eserlerin 140tan fazla olduunu belirtirken
dier baz tarihiler 110 ile 120 arasnda olabileceini belirtmilerdir. Farabinin gnmze kadar gelen
eserlerinden en nemlileri ise unlardr:
El-Medinetl Fazla: Farabinin Badatta iken telifine balad, amda tamamlad ve Msrda
gzden geirerek tekrar dzelttii bu eser onun felsefi grn ana hatlaryla ortaya koyan en olgun eseri
saylmaktadr. Gnmze kadar 15ten fazla basks yaplan bu eseri Nafiz Danman ve Ahmed Arslan
Trkeye evirmitir.
Es-Siyasetl Medeniyye: Farabinin hayatnn sonlarna doru kaleme ald bu eserin blm ve konu
balklarnn tam olarak tespit edilememesinden dolay ok sistematik olmad bilinmektedir. Ayn
zamanda bu eseri Mehmet Aydn, Abdlkadir ener ve Rami Ayas Trkeye evirmitir.
hsanl Ulum: Farabinin en baarl olduu alanlardan limlerin Tasnifine dair yaymlad eseridir.
Latince, branice, Almanca, Franszca, ngilizce, spanyolca gibi dillere evirisi yaplan bu eseri
Trkeye Ahmet Ate limlerin Saym ad ile tercme etmitir.
Tahsils-Saade: Bu eser ise Farabinin itimai, siyasi ve ahlaki problemleri bir arada iledii eseridir.
Eser Hilmi Ziya lken ve Kvamdin Burslan tarafndan Trkeye evrilmitir. Buna ek olarak Hseyin
Atay Mutluluu Kazanma balyla tercme ederek Farabinin Eseri adl kitabnda bir blm
olarak yaymlamtr.
Fusull-Medeni: Farabinin bata siyaset ve ahlak olmak zere eitli meselelere dair grlerinin ksa
fasllar halinde ifadesinden ibaret olan bu eseri Hanifi zcan, Trkeye evirmitir.
Felsefet Aristotalis: Aristonun ahlak ve siyaset dndaki eserlerinin bir kritii eklindeki bu eser yine
Hseyin Atay tarafndan Trkeye evrilerek Farabinin Eseri iinde yaymlanmtr.
El-Musikal-Kebir: Farabinin musikiye dair yazd bu eseri iki blmden olumaktadr. Baz yazarlar
Farabinin ayn isimli baka bir eserinin daha olduunu belirtmektedirler. Eser Gattas Abdlmelik Haebe
tarafndan neredilmitir.