DCC Bio Plan Gaeilge

Plean Gnomhaochta Bithagslachta Chathair Bhaile tha Cliath 2008 - 2012
Gnomhaocht de chuid
Plean Oidhreachta Chathair Bhaile tha Cliath 2002 - 2006
agus Aidhm de chuid
Plean Forbartha Chathair Bhaile tha Cliath 2005 - 2011
Plean Gnomhaochta Bithagslachta Chathair Bhaile tha Cliath 2008 - 2012
Gnomhaocht de chuid
Plean Oidhreachta Chathair Bhaile tha Cliath 2002 - 2006
agus Aidhm de chuid
Plean Forbartha Chathair Bhaile tha Cliath 2005 - 2011
Comhphirtithe maoinichin
Ba m histe le C om hairle C athrach Bhaile tha C liath
aitheantas a thabhairt do rl na C om hairle O idhreachta
thaobh ts a chur le Plean G nom haochta Bithagslachta
C hathair Bhaile tha C liath i dteannta C hom hairle C athrach
Bhaile tha C liath. Tugann C om hairle C athrach Bhaile tha
C liath aitheantas faoi leith don tacaocht agus do
chm haoini an phoist m ar O ifigeach Bithagslachta at
faighte n gC om hairle O idhreachta agus an 37,500 a
chuir siad ar fil chun an Plean G nom haochta
Bithagslachta 2007 a chur i bhfeidhm .
C urtha le chile agus eagarthireacht danta ag O ifigeach
Bithagslachta C hathair Bhaile tha C liath, M airad Stack
agus Siobhn Egan ( Iar-O ifigeach Bithagslachta )
D onncha D laing, O ifigeach O idhreachta C hathair Bhaile
tha C liath agus baill den G hrpa Stirtha.
D eartha agus tirgthe ag Environm ental Publications.
A istrichn go G aeilge danta ag O ISN C om hairleoir
Teanga.
C hun breis eolais a fhil dan teagm hil le
biodiversity@ dublincity.ie n tir go dt Bithagslacht ar
shuom h G rasin C hom hairle C athrach Bhaile tha C liath
ag w w w .dublincity.ie. T an doicim ad seo ar fil as Barla.
C om hairle C athrach Bhaile tha C liath, 2008
Ar dheis: Cadhain mbeath fin ar ghaineamh agus rilein libe
Dhumhach Thr. (Grianghraf: AnthonyWoods)
Leathanach 4: Largas ar Chathair Bhaile tha Cliath
(Grianghraf: Roinn Phirceanna Chathair Bhaile tha Cliath)
3
T an Plean Gnomhaochta Bithagslachta
2008-2012 mar chuid de Phlean Oidhreachta
Chathair Bhaile tha Cliath 2002 2006 agus
ina sprioc ag Plean Forbartha Chathair Bhaile
tha Cliath 2005 2011
Clr na nbhar
Leathanach
1 A itheasc an A rd-M hara 5
2 Focal n m Bainisteoir C athrach 7
3 Ram hr Bithagslacht: agslacht an tsaoil 9
C ard is bithagslacht ann? 9
C n fth a bhfuil tbhacht le bithagslacht? 9
G nom haocht itiil, nisinta agus idirnisinta ar son na bithagslachta 11
C n fth an plean seo? 13
C onas an sid is fearr a bhaint as an bplean seo 14
C n difrocht is fidir leat a dhanam h 14
4 O idhreacht ndrtha C hathair Bhaile tha C liath: fseanna, saincheisteanna
agus gnom hartha do bhithagslacht 16
Fiadhlra sa chathair 16
Fseanna agus gnom hartha 18
Treonna Straitiseacha 19
Leasanna na hO idhreachta N drtha 29
5 D ul chun cinn a thom has 45
6 A choim re ar reachtaocht at bainteach le hoidhreacht ndrtha 46
7 A guisn 49
Pleananna agus straitis itila agus nisinta at ann cheana 49
C ur sos ar na sum h sainithe 50
in ghoir, in gheim hrithe agus in im irceacha C hathair agus Bh Bhaile tha C liath 53
Planda soithocha tosaochta 57
Larscil de shum h sainithe agus uiscebheala i Lim istar C om hairle C athrach Bhaile tha C liath 58
Larscil de spsanna oscailte i Lim istar C om hairle C athrach Bhaile tha C liath 59
8 Buochas 60
4
CATHAIR BHAILE THA CLIATH
PLEA N BITH A G S LA C H TA
5
1. Aitheasc an Ard-Mhara
L
ironn Plean G nom haochta Bithagslachta
C hom hairle C athrach Bhaile tha C liath r nua do
C hathair Bhaile tha C liath agus tugann dshln
nua don bhainistocht. T athr tagtha in iteas trasna
na cruinne i dtarm a m eas a thaispeaint don
tim peallacht agus bheith ag sm aoineam h faoi a
thbhachta is at slinte agus inm harthanacht an duine
daonna. T tarm a ar ns A thr A eride, Loirg C arbin
agus A thchrsil anois in sid againn go laethil sa
ghnthshaol. Is g bithagslacht a chur leis an liosta
seo tarm a com nta agus cim m hr chun cinn is ea
foilsi Pleananna G nom haochta Bithagslachta cosil
leis an gceann seo.
A ithnonn an Plean G nom haochta Bithagslachta an
saibhreas iontach fiadhlra agus ndir a m haireann i
gC athair Bhaile tha C liath. Tagann m rn in
im irceacha chun na cathrach gach bliain agus t lon
suntasach planda neam hchoitianta againn. Is fidir linn
bheith brdil as B Bhaile tha C liath agus an cl at
uirthi go hidirnisinta as a gnthga agus a hin at
cosanta. Is iontach gur irigh linn cuid dr n-oidhreacht
ndrtha a choim ed sln agus sinn ag forbairt ag luas
ard m ar atim id. N fidir linn ir leisciil faoi seo agus
caithfim id dri ar sheilbh a choim ed ar an m id den
acm hainn ndrtha seo at againn sara m bonn se r-
dhanach. N fidir linn leanint leis an dtuairim gur
fidir linn an m id a cailleadh le linn forbartha a chur ar
ais nos dana. Tagann an bhithagslacht at againn
de thoradh ar 3.5 billin bliain abhlide da bhr sin is
lir nach m beidh s asca a chur ar ais.
Is g dinn glacadh leis an iteas gur rud nos m n
tionscnam h do leana scoile is ea an ndr. Is cuid for-
thbhachtach dar saol agus cuireann s nithe ar fil
dinn agus rialaonn s bia, breosla, snithn,
m ochainn, uisce agus aer glan. Ta na nithe seo ar fad
de dhth orainn le deashlinte agus m arthanas a choth.
T frsa sa ndr gur g a bheith dirre faoi, e.g.
leibhil farraige ag ard agus aibhneacha ag cur thar
m aoill.
A ithnonn an Plean seo an nasc idir Bithagslacht a
chaom hn agus m aol in aghaidh tionchar an A thr
A eride agus titim m hadaithe bist. Is uirlis an-
sideacha iad crainn, flta, spsanna glasa agus
bogaigh sa troid in aghaidh titim m hadaithe bist,
teocht ardaithe agus coinnollacha neam h-fhbhracha.
C uireann na gnthga seo fothain agus bia ar fil at
de dhth ar na hainm hithe bheaga nach bhfeicim id fi
ach at m ar chuid de shlabhra an bhia do na
hainm hithe go bhfachtar orthu m ar ainm hithe
iontacha a chnaonn inr gcathair ar ns an m adra rua
agus an seabhac seilge. N fidir linn a sham hl go
sim pl gur fidir linn na gnthga seo a scuabadh chun
siil n a fhorbairt gan tortha teacht as.
Filtm roim h gnom hartha an Phlean a ironn
rannphirtocht n bpobal agus n lucht ghn araon.
Tabharfaidh rannphirtocht na ngrpa agus na n-
earnlacha itila seo spreagadh chun fiadhlra itiil
at i m baol a m baite sa tonn forbartha at tharainn a
aithint agus cuirfear ar r gcum as na hiteanna seo a
chosaint d thoradh. Is g tac le pobail agus gn ar an
leibhal itiil leis an ngrasn lim istir beaga fiadhlra
a choth a chruthidh conair dfhiadhlra trasna na
cathrach. Leagfaidh an Plean G nom haochta
Bithagslachta seo bunchloch inar fidir na conair seo
a aithint, a chaom hn agus a fheabhs.
M ollaim an obair at danta ag na daoine seo ar fad a
bh pirteach i gcur le chile an fhoilseachin fhoirfe
seo. Is lir gur deineadh an-chuid com hairlichin anseo
n m racm hainn eolais ar an oidhreacht nadrtha at i
ndants an doicim id seo. T an com hairlichn
leathan seo le fesicint chom h m aith sna gnom hartha
praiticila at leagtha sos sa Phlean san iarracht r n-
acm hainn ndrtha a chaom hn. Tim ag tnth le
tortha an phlean seo a fheiscint i bhfeidhm .
An Comhairleoir Paddy Bourke, FS
Ard-Mhara Bhaile tha Cliath
6
Ealta Roilleach ag eitilt thar Bh Bhaile tha Cliath (Grianghraf: AnthonyWoods)
7
2. Focal n mBainisteoir Cathrach
T
an bhithagslacht m ar chuid thbhachtach de
phearsantacht chathair Bhaile tha C liath agus a
m uintir agus tim ssta go bhfuil an chad
Phlean G nom haochta Bithagslachta don chathair
tirgthe anois. Tim id ar cheann de na chad daris
itila at tar is plean m ar seo a chruth agus a chur i
bhfeidhm .
N l ach cpla C om hairle C athrach sa tr i ndiaidh
O ifigeach Bithagslachta a cheapadh agus t
C om hairle C athrach Bhaile tha C liath i
gcom hphirtocht leis an gC om hairle O idhreachta, m ar
cheann de na com hairl seo. T tacaocht faighte don
rl seo Phlean O idhreachta C hathair Bhaile tha
C liath 2002 2006 agus t an tacaocht seo lrnach
chun pirtithe leasm hara a aim si leis an bplean a
fhorbairt.
Beidh an Plean G nom haochta Bithagslachta an-
chabhrach dinn chun roinnt m haith spriocanna de
Phlean Forbartha C hathair Bhaile tha C liath a bhaint
am ach. Spriocanna a bhaineann le caighden
m aireachtla, spsanna poibl agus solthar lithrein
chonliste chom h m aith le forbairt pleanla agus cosaint
ar oidhreacht ndrtha sa chathair. Beidh s cabhrach
freisin chun polasaithe agus cuspir a chruth do
phleananna forbartha don todhcha.
Tugann an Plean G nom haochta Bithagslachta deis
dinn r gcuid eolais a m had, r leibhal tuisceana a
ard, pleanil agus forbairt a dhanam h thaobh
bithagslachta de agus le deiseanna a aim si le gach
n at luachm har go hiceolaoch sa chathair a chosaint,
a fheabhs agus a athchiri. Is cabhair m hr seo leis
an m bithagslacht a chom hthth in im eachta
laethla na C om hairle agus i dtionscnaim h nulacha.
A ithnonn an Plean beala agsla ar fidir le gach inne
difrocht a dhanam h agus a bheith nos gnom ha san
oidhreacht ndrtha. Is dshln suntasach dinn ar fad
stad a chur le caillteanas bithagslachta agus t g le
gnom haocht fheasach uainn go prinneach. Ba chir
an obair at danta cheana ag an gC om hairle agus ag
na pirtithe leasm hara eile ar fhiadhlra chathair Bhaile
tha C liath a fhorbairt.
T s r-thbhachtach go m bif ag obair le daoine
aonair, le pobail, le hdaris itila eile, le heagrais
neam hrialtasacha, le tionscal na tgla, le gntha agus
gnom haireachta rialtais chun an plean a chur i
bhfeidhm i gceart. Tr chom hthiom s acm hainn agus
thaith, t seans nos fearr ann go m beidh ifeacht nos
lidre againn.
D anfaim id na com hphirtochta at ann cheana a
fhorbairt trd an bplean seo agus com hphirtochta nua
a chruth.
Trd an gcom hoibri, beidh na freagrachta go lir
thaobh na bithagslachta bainte am ach go hasca
againn. Ba m haith liom an m id am a agus sm aointe a
chuir na grpa agus na daoine aonair isteach sa phlean
seo a m holadh go hard. C hom h m aith leis sin, ba
m haith liom bhar an phlean, baill den ghrpa stirtha
agus lon na bhfreagra com hairlichin go lir a
m holadh.
G um gach rath ar an bplean agus geallaim go leanfar
an tacaocht don phlean seo agus chur i bhfeidhm .
Bainisteoir Chathair Bhaile tha Cliath
8
Speicis, gnthga agus gnithe oidhreachta ndrtha le tosaocht aitheanta sa
Phlean Gnomhaochta Bithagslachta
T lon irithe speiceas, gnthga agus gnithe
oidhreachta ndrtha roghnaithe le cim eanna
tosaochta chaom hnaithe laistigh den chathair. Is
iad sin:
Ialtga
Dobharchnna
Iora Rua
in
Salmonoideum, e.g. speiceas bradn
agus breac.
Grpa inveirteabraigh roghnaithe
Flta sceach agus Crainn Uirbeacha
Planda Tearca, Annamha n i mBaol
Tailte Farach Breacndrtha
Bogaigh
9
3. Ramhr Bithagslacht: agslacht an tsaoil
Card is bithagslacht ann?
Sard is ciall le bithagslacht (focal eile ar agslacht
bitheolaochta) n agslacht an tsaoil .i. an rim se
leathan de nithe beo ar an dom hain seo, n bhfeithid is
l go dt an m ol m r is m . T na planda agus
ainm hithe is annaim he san iream h anseo, chom h m aith
leis na speicis chom nta a lironn an saibhreas a
bhaineann leis an tim peallacht itiil (m ar sham pla, in
ghoir i bpirceanna itila agus i ngairdn.) C ldaonn an
bhithagslacht an rim se ollm hr de phlanda agus
ainm hithe at agsil ar fad go giniteach na chile.
N am hin gur liosta de phlanda agus ainm hithe at ar
fil i gceantar irithe at sa bhithagslacht ach freisin,
tugtar faoi deara ann na him oibrithe agus an t-idir-
splechas at idir phlanda agus ainm hithe agus an
splechas at acu ar an gceantar m guaird. T na prisis
ndrtha a bhaineann le pobail phlanda agus ainm hithe
a lonn n a fhorbairt m ar chuid den bhithagslacht
(cosil le gaineam h sidte le dum hcha a fhorbairt). T an
seans ann go m beadh na hainm hithe agus na planda ag
braith ar ghnithe irithe den tim peallacht thgtha;
sam pla de seo iad ialtga a thann ar an bhfara i
bhfoirgnim h agus i ndroichid, n fabhcin ghorm a ag
danam h a gcuid nead ar fhoirgnim h arda. M ar chuid
den bhitheagslacht, t an oidhreacht gheolaoch at i
ndiaidh an trdhreacha, an flra agus an fna at againn
faoi lthair a chruth.
T rl suntasach ag an suom h uirbeach le tim peallachta
ndrtha a chosaint agus a fheabhs agus le daoine a
spreagadh m aidir leis an bhfiadhlra, at ina gcuid
thbhachtach d'aigne agus do chultr chathair Bhaile
tha C liath.
Cn fth a bhfuil tbhacht le
bithagslacht?
T caom hn na bithagslachta intreach dr bhfolline.
T an bhithagslacht at le feiceil sa l at inniu ann
m ar thoradh ar 3.5 billin bliain d'abhlid agus t s
bunsach do m harthanas an chine dhaonna. T cuid
m haith den fhorbairt a tharla le fiche n trocha bliain
anuas tar is an saol a shaibhri ach t baint aige freisin
le m eath i m id agus in agslacht na gcras ndrtha.
Is cis im n m eath na bithagslachta ar leibhal an
iceachrais, an speicis agus ar leibhal na gine, n
am hin faoi na saincheisteanna eiticila a ardatear, ach
faoin m eath at tagtha ar na seirbhs iceachrais a
sholthraonn na crais ndrtha. T dants bia,
breosla, snithn, leigheasanna, rialchn ar uisce, aer,
aerid, agus cothabhil ar ithirthorthlacht, ar
thim thriallta agus ar chothaithigh m ar chuid de na
seirbhs seo. T an bhithagslacht in ann aisiom p a
dhanam h ar na drochifeachta at ag athr aeride. T
bogaigh m haithe ar an gcsta in ann na cosanta ar ard
i leibhal na farraige a fheabhs agus t tuilem h
slintiil agus iceachrais bhogaigh in ann an ifeacht
at ag tuilte a shrianadh. Is slogaid charbin iad na tailte
portaigh agus na foraois agus sidtear ainm hithe agus
planda m ar thscaire ar athr aeride.
D o chuid m hr daoine, nl an choslacht ar an scal go
bhfuil na lrionaid uirbigh ar na hiteanna is fearr le
fiadhlra a fheiceil. T roinnt m haith speicis
seachantach go leor agus seachnaonn siad teagm hil le
daoine n eile, is speiceas och iad nach bhfeicim id
riam h. T cuid m haith acu in oiriint do choinnollacha
uirbeacha, cosil leis an sionnach. T ceantair le fil sa
chathair fs, it a bhfuil tearm ann ag an bhfiadhlra e.g.
lithrein athfhorbraochta, i bpirceanna, i ngairdn
agus i gcanlacha.
NAISC CHULTRTHA
N fheiceann daoine an fiadhlra m ar chuid den
chultr at acu, ach go hirithe sa chom hthacs
uirbeach.
T a fhios againn go lir gur ghlaoigh M olly
M alone C ockles and M ussels A -live, A -live-ohar
shrideanna Bhaile tha C liath. Thinig na sliogin
ruacain agus na diilicn sin Bh Bhaile tha
C liath, it ina m bodh siad ag m aireachtil ar
chothaithigh sa lib. Is foins bia go fill iad na
cothaithigh din fiine sa bh at ar a m bealach
chun na him irce n at ag fanacht sa bh don
gheim hreadh. G o m inic bonn na hin seo
tbhachtach ar leibhal idirnisinta. T dealbh
M olly M alone ar an dealbh is m ar a dtgtar
grianghraif sa chathair agus is fidir an t-am hrn a
chloisteil ag cid idirnisinta spirt agus i
dtabhairn ireannacha tim peall na cruinne. A ch nl
m rn eolais againn ar na hathruithe at tagtha ar
lon na sliogin ruacain agus lon na ndiilicn in
im eacht am a. N l a fhios ag cuid m hr de chathrir
Bhaile tha C liath faoin gcum a at ar an sliogn
ruacain fi! (Grianghraf: BarkleyDoyle)
10
T tbhacht faoi leith ag bun, suom h, agus forbairt na
cathracha cois abhann agus inbhir thaobh na
hoidhreachta ndrtha de. T dlthbhaint ag suom h
treolaochta chathair Bhaile tha C liath le hoidhreacht
ndrtha na cathrach .i. a fogasacht gheografaoch don
fharraige, inrochtaine na n-uiscebheala agus ionchorp
spsanna oscailte sntasacha sa chathair.
D eachtaonn ptrin na bhforbairt, sid traidisinta na
dtailte, athraithe ar dhaonra agus fachtir eile an cinel
leathadh cathrach a tharlaonn, chom h m aith leis an
bhfoinse oidhreachta ndrtha at fanta i ndiaidh an
leata seo. M hnlaigh gnithe geografaocha agus
topagrafacha na cathrach Baile tha C liath fosta. T an
fiadhlra, an chathair agus a cuid daoine ag
idirghnom h agus ag freagairt a chile le fada an l.
T forbairt na cathrach ag dul ar aghaidh ag rta nos
tapla agus t g le bainistocht ar dhlra a fheabhs
chun r n-oidhreacht ndrtha a chosaint; gnthga,
planda agus fiadhlra san iream h. T an
Bhithagslacht in ann seirbhs tim peallachta
(com hshaoil) a sholthar cosil le rial ar thruailli,
tanchn tuilte agus cosc ar chreim eadh. Tugann forbairt
na cathrach deis do phlean a chruth agus feabhas a
chur leis an ngn seo doidhreacht Bhaile tha C liath.
Tugann an dshln seo deis do C hom hairle C athrach
Bhaile tha C liath, forbrir, cnaitheoir agus speisialtir
oibri le chile. Tugann Plean G nom haochta
Bithagslachta itila na cathrach deis foghlam a faoi na
prisis a shocraonn caighden na bithagslachta uirb
CATHAIRBHAILETHA CLIATH
BOGACH AG PIRCGHLEANN NA TULCHANN
John Collins, Innealtireacht ChomhairleCathair BhailethaCliath
Uisce glan agus uisce conliste
Is sruthn beag sruthn C hoill Fhionnghlaise a ironn i
bhFionnghlas. Sula sroicheann an sruthn seo abhainn na
Tulchann, tann s isteach i lochn i bPirc G hleann na
Tulchann.
Bh neart truaillithe sa sruthn agus sa lochn toisc go raibh
fadhbanna le naisc theaghlaigh agus rith chun srutha
bhithre (chom h m aith leis an m baisteach, bh an t-uisce a
bh in sid agus carranna nglanadh agus ola innill ag
sileadh isteach san uisce) rud a chur deireadh le luach
taitneam hachta an lochin. Bh fis m hra algacha, grisc,
scream h bhainniil, bhar luifearnach agus hidreacarbin le
feiceil go soilir san uisce.
C hinn an t-aonad Rial ar Thruailli agus Pirceanna i
gC om hairle C athrach Bhaile tha C liath ar chras bogaigh
a shuiteil nos faide suas fan srutha n lochn, rud, rud a
bheadh cabhrach chun an sruthn a leigheas (trd na solaid
ar fuaidream h ann a shocr, nitrigin agus fosfar a thgil
agus hidreacarbin agus bachailln drlannach faecach a
bhaint n usice). Beidh s seo ag clo leis gC reat-treoir
U isce, le Rialachin ar Fosfar agus le Treoir N otrite.
Is ard a bh i gceist ag an dearadh seo n bogach a
chruth le sruth a choim ad agus a chireil in iteanna
fsm hara ititheacha agus freisin, an bogach a chum asc leis
a thim peallacht agus agslacht gnthige a fheabhs. Is
iad seo an tr chuspir at ag Bogach Tgtha C om hthite.
Bh g le sm aoineam h freisin ar bhainistocht ar chaitheam h
bruscair, creachadireacht agus slinte agus sbhilteacht.
M ar thoradh ar an m bogach tgtha, t caighden an uisce
sa lochn feabhsaithe go suntasach agus anois, t daonra
ard an dtac ag an lochn (m allaird, cearca uisce, coiligh
ceannann agus eala cruidn fi) chom h m aith feithid
(snthaid m ra) agus cum ainn phlanda agsla. T costas
caipitil thionscnaim h d leithid seo neam hshuntasach i
gcom parid le ritigh crua innealtireachta agus i ndiaidh
na tgla, is beag riachtanais cothabhla a bh ann.
N l caidil ar bith bainteach leis an gcras seo toisc go n-
sidtear fotha dom hantarraingthe i rith an lae chuile l,
rud at saor in aisce i gcna. T an C C B C gnom hach i
gclr tgla bogaigh, m sh. Pirc C ardiffsbridge i
bhFionnghlas.
Bogach tgtha comhthite i bPirc Ghleann na Tulchann.
(Grianghraf: John Collins)
11
agus na glasanna le nos m eilim int at bil don
fhiadhlra a hionchorp i dtim peallachta at ann cheana
agus i bpriseas na pleanla uirb. T s aitheanta go
forleathan gur fidir tortha suntasacha a fhil ar leibhal
itiil, nisinta agus dom handa trd a bheith gnom hach
go hitiil.
Gnomhaochta itila, nisinta
agus idirnisinta ar son na
bithagslachta
G o traidisinta, t bainistocht na bithagslachta m ar
phrom hfhreagracht na Seirbhse Pirceanna N isinta
agus Fiadhlra at m ar chuid den Roinn C om hshaoil,
O idhreachta agus Rialtas itiil. Is an prom hfhcas at
aige n cosaint ar lithrein agus speicis neam hchoitianta
at tbhachtach go hidirnisinta faoin Treoir m aidir le
hin n A E agus an Treoir m aidir le G nthga n A E
agus C oinbhinsiin cosil le Bonn, Bern, Ram sar agus
C ITES. Faoi na Rialachin um Phleanil agus Fhorbairt
2001 (S.I. 600 de 2001) danta faoin A cht um Phleanil
agus Fhorbairt, 2000, t dualgas ar daris lithrein
cosil le Lim istir C haom hantais Speisialta (SA C anna)
faoin Treoir m aidir le G nthga na Lim istar C osanta
Speisialta (SPA anna) faoin Treoir m aidir le hin ina
gcuid pleananna forbartha. C uireann an Treoir m aidir le
G nthga bim ar an riachtanas a bhaineann le pleanil
ar sid taln agus polasaithe forbartha chun bainistocht
ar ghnithe den trdhreach at r-thbhachtach don flra
agus don fna a spreagadhagus gnithe den trdhreach
a thugann tacaocht don lonra SA C anna agus SPA anna
cosil le haibhneacha, flta sceach, lochin agus
coillearnacha beaga.
D ar leis an bPlean N isinta Bithagslachta (2002) t s
r-thbhachtach go m beadh gnom haocht ag leibhal
itiil. Is cuspir an phlean sin n caom hn agus
sid inm harthana na bithagslachta in irinn a bhaint
am ach, feabhas a chur ar bhithagslacht nuair is fidir,
agus cur le caom hn agus sid inm harthana na
bithagslachta ar fud an dom hain. Tagraonn an Plean
N isinta O idhreachta (2002) do phleananna agus clir
na n-dars itila agus an riachtanas at ann le
freagracht itiil ar bhainistocht bhithagslachta a chur
chun cinn.
Sipal N. Audeon i lr Bhaile tha Cliath. (Grianghraf: A. Woods)
MRBHAGAIRT
T sonra ar an tr m hrbhagairt do bhithagslacht
dhom handa lirithe thos agus t baint acu go lir le
hoidhreacht ndrtha sa chathair. A ithntear iad m ar:
CAILLTEANAS RIME T caillteanas dreach ann m
bhaintear chuid den ghnthg, m s foraois bhist,
coillearnach, gairdn n pirc at ann. N fidir gnthg
chom h luachm har canna a chur ina it i gcna. T an
fhidearthacht ann go m beadh ifeacht dhreach ag
tgil n baint droichid agus foirgnim h ar dhaonra
ialtg na cathrach.
BRISEADH SUAS GNTHIGE Laghdatear
baltcht na n-ainm hithe bogadh n gceantar agus
sltear bia agus m uine dibh nuair a bhristear ceantair
m hra isteach ina gceantair bheaga. N uair at na naisc
i gcom hair taistil idir ghrpa ainm hithe agus planda
im ithe, faigheann siad bs go gairid ina dhiaidh sin
toisc nach fidir leo m eascadh le hainm hithe agus
planda eile den bhunadh canna. C aithfim id an bac a
bhaint de na beala seo don fhiadhlra ar chuile scla
t tbhacht ag baint le leannachas san fhsra cois
abhann idir an Bh agus na pirceanna i lr na
cathrach agus idir lr na cathrach agus slibhte Bhaile
tha C liath. T s r-thbhachtach go gcoinntear agus
go gcruthatear m uine n m uine sceiche chun ceantair
faoi chrann i bpirceanna agus gairdn a cheangail
lena chile.
SPEICIS IONRACHA Is m rbhagairt iad planda agus
ainm hithe a thagann n taobh am uigh agus a thgann
spsanna a bheadh ag speicis dchasacha go hiondil.
N am hin go gcaillim id speicis dhchasacha ach t
cpla speiceas chom h torthil sin gur fidir le clam pa
aonfhoirm eacha den phlanda ionrach m aireachtil
agus leathadh sa cheantar agus achar na hite at
sideach do speicis eile a laghd. T r n-uiscebheala
ach go hirithe i m baol.
12
T ullm hchn na bPleananna G nom haochta
Bithagslachta ag na hdaris itila tacaithe ag C lr 21
agus an C oinbhinsin ar Bhithagslacht (ag C ruinni
M ullaigh na C ruinne i Rio i 1992), at form huinithe ag
Rialtas na hireann. D anann Plean N isinta dFhorbairt
Inbhuanaithe in irinn (1987) tagairt do na fidireachta
at ag pleanil ar sid taln agus an luach at ag
spsanna oscailte uirbeach don iceolaocht agus le
cilocht com hshaoil a chothabhil. T s m ate gur cheart
ag na hdaris itila a bheith chun tosaigh ar
ghnom haocht a chom hthth i m easc an phobail trd
polasaithe agus feidhm eanna a chruth a bhaineann le
hinbhuanaitheacht. D anann C lr 21 agus an
C oinbhinsin ar Bhithagslacht chur chun cinn ar
dhants pleananna itila agus pleananna teascgacha
m ar m hodh chun caighden na bainsitochta com hshaoil a
ard, bainistocht na bhithagslachta san iream h.
C uireann siad bim ar fhreagracht gach saornaigh agus
earnla. C uireann siad bim ar an tbhacht a bhaineann le
heolas inrochtana agus cruinn a sholthar agus ar an ng
go m beadh baint aige leis an gcltr itiil, na raltachta
eacnam aochta agus an luach a bhaineann le dul chun
cinn i dtreo na inbhuanaitheachta. Is aidhm na cruinne i
gcom hair dul chun cinn n go m beadh laghd suntasach
i rta reatha caillteanas na hagslachta bitheolaocha
roim h 2010. In 2008, beidh bithagslacht uirbeach faoi
chaibidil ag an 9 C ruinni den C N P (C om hdhil na
bPirtithe) de C hoinbhinsin na Bithagslachta.
ATHR AERIDE DILEIL LEIS NA
DSHLIN AGUS AN TIONCHAR AT
AG BAILE THA CLIATH A LAGHD
Ba chir go m beadh gach uile cathair ag danam h a dchill
chun a gcuid astaithe carbin a laghd. T s soilir go
bhfuil tionchar m r ag an gcine daonna ar an aerid
tim peall na cruinne. Is cosil go m beidh lorg carbin
chathair Bhaile tha C liath suntasach i gcom hthacs
nisinta, toisc gur ionad uirbeach . Is fidir cpla beart a
dhanam h lena hifeacht a laghd fach; is fidir laghd a
dhanam h ar sid chairr agus an sid ar bhreosla
m halartacha a ard. Is fidir bearta bainistochta dram haola
at nos tosa a chur i bhfeidhm i ngach earnil agus freisin,
tabhairt faoi bhearta at tosach ar fhuinneam h i dtithe
baile.
Feidhm onn bithagslacht m ar thscaire ar athr aeride
agus m aolaonn in aghaidh tionchair dhiltacha. D anann
an fsra D -O csad C harbin (C O 2) a ions; is m r an
chabhair spsanna oscailte a chruth agus a fheabhs trd
planda fheilinacha a chur. Beidh ar an gcathair, dul i ngleic
le hathruithe de bharr athruithe aeride; aim sir antoisceach
san iream h.
Is fidir dileil nos fearr le bisteach trom , tobann m t
ceantair tanchin ar fil. Trd an sid a bhaintear as
trdhreach bog sa chathair a m had agus donta glasa
chur chun cinn, is fidir rith chun srutha a laghd agus tuilte
a sheachaint. T bogaigh i spsanna oscailte in ann an t-
uisce a choinneil nos faide rud at cabhrach le cosc a chur
ar thuilte in iteanna eile.
T baol nos m ann go dtarlidh fortham h i gcathracha
le coibhneas ard coincrite. C aithfear plandil a dhanam h
chun spsanna oscailte a fhorbairt agus scth fsta a
chruth chun an chathair a choinneil nos fionnuaire sa
todhcha.
Is bhar im n an t-ard i leibhal na farraige i dteannta
aim sir antoisceach do gach cathair ar an gcsta. T ceantair
bhoga ar an gcsta (cosil leis an m Bulla Thuaidh) sideach
chun m aoln a dhanam h ar aim sir antoisceach. Is
gnom haochta de chuid an drachta ar Stritis ar A thr
A eride don C C BA C iad; spsanna oscailte a choinneil le
huisce a hions, bogaigh a chruth i gcriosanna tadhlacha,
cruth ndrtha dum hcha a ligean agus beagn a
dhanam h dfhorbairt ar an gcsta.
Largas n aer ar Dhumhach Thr (Grianghraf: AnthonyWoods)
13
Cn fth an plean seo?
Is aidhm an dom hain i gcom hair dul chun cinn n go
m beadh laghd suntasach i rta reatha caillteanas na
hagslachta bhitheolaocha roim h 2010.
C hun sprioc ar bith a bhaint am ach, ach go hirithe ceann
chom h huaillm hianach le caillteanas na bithagslachta a
shrianadh, caithfear dul i ngleic le roinnt m haith daoine
earnlacha fadrim seacha. T rl le him irt ag chuile
dhuine ach b'fhearr iarracht com hordanidithe a
dhanam h, acm hainn a chom hthiom s agus
com hfhuinnim h a dhri m ar m hodh nos ifeachta leis an
tasc a bhaint am ach. D 'fhadfadh go dtabharfadh plean
m ar seo treoir, soiliri agus tacaocht d'aidhm eanna na
ndaoine chom h m aith le cosc a chur le hathobair
neam hriachtanach.
Thuas: Damhn Alla Girdn i nGarraithe na Lus Thos: Gis
Fhireann Lnfhsta agus eala ga i bPirc na dTor.
(Grianghraf: AnthonyWoods)
TIONSCNAMH 2010 AN
COMHAIREAMH SOS
D eich m bliana tar is cur i bhfeidhm an C hoinbhinsiin
ar agslacht Bhitheolaoch, t leibhal aitheantais ar
chaillteanas na bithagslachta ardaithe go leor ar
thaobh na polaitochta de ag leibhal dom handa agus
nisinta. M ar thoradh air seo, t gealltanais chun
gnom haochta tugtha ag ceannair stit cosil le
C om hairle Eorpach G othenburg, ag com hdhil na
pirtithe leasm hara i M ullach de in 2003 agus sa
C hum arsid Bhithagslachta n A E in 2006 chun
laghd suntasach i rta reatha caillteanas na
bithagslachta a bhaint am ach. A g leibhal U ile-
Eorpach, bh an Tionscnam h C om haiream h Sos 2010
form huinithe i m Bealtaine 2003 ag an 5 C om hdhil
A ir do C hom hshaol na hEorpa i gC v. Is tionscnam h
neam hsplech C om haiream h Sos 2010 agus t s m ar
aidhm aige:
1. Tacaocht agus spreagadh a thabhairt do chur i
bhfeidhm na ngealltanas idirnisinta at ann cheana
fin agus cur i bhfeidhm gach gnom haocht
riachtanach chun bithagslacht a shbhil.
2. A n dul chun cinn a dhanann an Eoraip thaobh
spriocanna an G healltanais Bhithagslachta 2010 a
shonr go soilir;
3. A ird iom ln an phobail san Eoraip a tharraingt ar an
dshln a bhaineann le bithagslacht a shbhil
roim h 2010.
www.countdown2010.net
Is tionscnam h nisinta Notice Nature, at stiradh
ag an Seirbhs Pirceanna N isinta agus Fiadhlra chun
aird a thabhairt ar shaincheisteanna bhithagslachta i
ngach earnil. Is gnom h de chuid an Plean N isinta
Bhithagslachta 2002 seo.
www.noticenature.ie
Is tionscnam h nisinta an tIonad Nisinta le Sonra
Bithagslachta (NSB) a chuir an tSeirbhs Pirceanna
N isinta agus Fiadhlra ar bun in 2007. T an
tionscnam h bunaithe i bPort Lirge agus is gnom h de
chuid an Plean N isinta Bithagslachta 2002 an
tionscnam h.
14
T g go m beadh m uintir agus eagrais na hite pirteach
sa phriseas chun spriocanna a bhaint am ach ar son na
bithagslachta i gcathair Bhaile tha C liath. T grpa
stirtha agus ionada speictream leathan pirtithe
leasm hara tar is treoir a thabhairt chun eolas agus
sm aointe a bhaili le cile agus a chur i lthair sa Phlean
G nom haochta seo. C hom h m aith le seo, fuarthas lon
m r tuairim n bpobal agus rim se leathan eagrais, i
bhfoirm scrofa agus labhartha ag pire seisiin
chom hairlithe ar dhantus an phlean seo. sideadh na
tuairim seo go lir chun an doicim ad seo a chruth. N l
deireadh ar bith leis an gcaidream h pobail seo agus an
Plean G nom haochta seo foilsithe is an bun
coincheap inbhuaineachta n go bhfuil freagracht ar
gach duine an tim peallacht a chothabhil don ghlin seo
agus don chad glin eile nl anseo ach an ts agus t
deis ag gach uile duine difrocht a dhanam h.
Conas an sid is fearr a bhaint as
an bplean seo
Tthar ag sil gur doicim ad oibre Plean G nom haochta
Bithagslachta C hathair Bhaile tha C liath. T achoim re
ann ar an rim se gnthige tosaochta agus ar na speicis
sa chathair lena m baineann tbhacht itila, nisinta
agus idirnisinta leo. Is prom hbhar an phlean seo n
go bhfuil clr gnom haochta m olta ann chun oidhreacht
ndrtha na cathrach a chosaint agus a fheabhs. T an
Plean i ndiaidh roinnt gnthige agus speicis a roghn le
haghaidh na gnom haochta tosaochta. T siad le fil
leathanach 25-40. T na gnom haochta lirithe m ar dh
ghrpa de thbla:
Treonanna straitiseacha (leathanaigh 15-23)
Leasanna na hoidhreachta ndrtha (leathanaigh 25-40)
Ba cheart an plean a sid chun sm aointe a aim si ar
m hodhanna le bithagslacht a fheabhs. Ba chir go
m beadh s cabhrach chun beala a aithint inar fidir le
daoine dul i ngleic go gnom hach leis an oidhreacht
ndrtha agus pirtithe tionscnaim h fideartha a aim si. Ba
cheart go m beadh an Plean in ann m aoini na dtionscnam h
a fhrinni toisc go m beidh m olta at nasctha leis an bplean
seo ag cur le ceann sprice at com hoibroch agus nos
leithne. Tugtar sonra ar roinnt acm hainn, sonra teagm hla
agus tionscnam h at ann cheana fin trd an bplean.
Card is fidir leat a dhanamh
DO GHAIRDN
T Tionscnam h Larscilithe G nthige C hathair Bhaile
tha C liath den tuairim go bhfuil tim peall 25% d'achar
na cathrach danta suas de ghairdn phrobhideacha. Is
acm hainn suntasach de sps glas a chuireann go m r le
luach oidhreacht ndrtha na cathrach trd foscadh,
beath, agus beala com aitireachta a chur ar fil don
fhiadhlra; m ar sham pla grinneoga, ialtga, broic agus
in. Is foinse bia iad feithid do roinnt in agus m am aigh
agus feabhsaonn siad pailni agus sm acht ar leibhal na
haifide. D 'fhadfadh s go m beadh tionchar suntasach ag
teicnc at neam hdhobhlach don fhiadhlra ar
bhithagslacht na cathrach. T gairdn le cum a uirbeach
orthu in ann an oidhreacht ndrtha a fheabhs fi. T
gargh le planda le caora agus blthanna orthu.
Is foinse bia/foscadh iad na neantga do roinnt m haith
speicis de bhoilb na bhfileacn. Fg carn lom in i
gcinne an ghairdn chun it sbhilte gheim hreachais a
chur ar fil agus n bain an fhir in iteanna. M t sps
ann, t m odh r-thbhachtach ann le bithagslacht a
m had trd lochin a chruth (gan isc rga a itheann
na torbin) le him ill ar fauna ridh agus posa de fhsra
iritheach ann. sideann froganna, doirbeacha, seilid
Iora Rua i bPirc San Anna, Rth Eanaigh
15
lochin agus am go chile snthaid m ra agus
bchuileanna na lochin seo. Sholthraonn na lochin
seo iteanna din chun il agus snim h agus is fidir leat
foscadh a sholthar din trd bosca neadaireachta a chur
sa ghairdn. Tr bheath a chur ar fil din i do ghairdn,
tugtar deis iontach duit saol an fhiadhlra a fheiceil. Is
fidir leat bithagslacht a fheabhs ar bhealach eile trd
deireadh a chur le hsid lotnaidicde agus luibhicde sa
ghairdn. Tugann s seo cosaint dfheithid agus planda
at nos sle m ar eilim int ar an slabhra bia. Is fidir ialtga
a m healladh ag do ghairdn tr bhosca dialtga a
chrochadh go hard ar an teach. Itheann na hialtga na
feithid gara nach bhfuil uait sa ghairdn freisin.
DO PHOBAL
B gnom hach i do phobal agus dan daoine eile ar do
shrid a spreagadh chun bearta at neam hdhobhlach
don fhiadhlra a chur i bhfeidhm . Beidh s seo cabhrach
chun 'spota te' a chruth don bhithagslacht. T an
fhidearthacht ann go m beidh sraith ghairdn in ann
dorchla fiadhlra a chruth le nasc a dhanam h idir phirc
itiil n sps oscailte eile. Beidh pobal n dh ag iarraidh
Plean Fiadhlra don Phobal a chruth trd tos ag obair le
scoileanna agus le spsanna oscailte eile sa cheantar chun
bithagslacht a m had. Trd iarratas a dhanam h ar
chatagir an Fhiadhlra i gcom rtas na m Bailte
Slachtm hara agus cabhair a thabhairt do ghnanna itila,
is fidir spsanna oscailte sa phobal a fheabhs.
AG OBAIR AGUS AG SGRADH
T an it ina m bonn t ag obair n ag ligeadh do scth
in ann bithagslacht a fheabhs agus gnthga r-
thbhachtacha a sholthar d'ainm hithe agus planda. T
tbhacht ag baint le scoileanna itila, pirceanna,
m achair gailf agus gnanna a spreagadh chun cuid d
dtailte a choinneil m t m aitheas leo don fhidhlra
agus a gcuid spsanna oscailte a sid chun
bithagslacht na hite a fheabhs agus cur le
bithagslacht na cathrach. T dearadh ar spsanna
oscailte agus bainistocht (is cum a c chom h beag) in ann
oideachas com hshaoil a sholthar agus cabhr leis an
lucht gn dul i ngleic lena gcuid freagrachta
corparideacha agus buntist a sholthar don phobal.
Is fidir difrocht a dhanam h ar bhealach ifeachtach
trd pirt a ghlacadh i ngrpa deonacha itila agus i
gcum ainn allam uigh, n eile, ballrocht a ghlacadh in
eagrais ag a bhfuil leasanna proifisinta acu sa
bhithagslacht. G hlac pirt i suirbhanna nisinta agus
itila i gcom hair speicis cosil le hin na ngairdn agus
ialtga. M ghlactar pirt, tugtar tacaocht agus cuirtear
traenil ar fil go m inic. Bonn l oscailte n cid i
gceantair itila ag roinnt eagrais le daoine a chur ar an
eolas faoin m bithagslacht at acu. C aithfear tacaocht
agus m isneach a thabhairt d'cid, laethanta oscailte
agus tionscnam h nisinta agus iad a fhorbairt chun go
m beidh nos m seans ag daoine pirt a ghlacadh ag
cid cosil le Seachtain N isinta na Bithagslachta
(Bealtaine), Seachtain O idhreachta (Lnasa/M en
Fm hair), Seachtain N isinta na gC rann (M rta) agus L
N isinta na gC rann (D eireadh Fm hair).
Fach ar an ranng Bithagslachta ar shuom h idirln an
C hom hairle ag w w w .dublin.ie n hEN FO ag
w w w .enfo.ie i gcom hair sm aointe agus naisc chun pirt
nos m a ghlacadh.
T s r-thbhachtach go m beadh eolas scaipeadh,
taith fhil agus foirne a chruth chun spriocanna
com nta a bhaint am ach. Ba cheart an plean seo a sid
chun tosaochta a roghn do thionscnaim h sa chathair
agus cabhr le daoine a thuairim a nochtadh chom h
m aith le heolas a bhaili, sam pla de na cleachtais is fearr
a fhorbairt agus polasaithe a chur i bhfeidhm chun
oidhreacht ndrtha Bhaile tha C liath a chosaint agus a
fheabhs.
MADRA, IN AGUS B
BHAILE THA CLIATH
T m adra gan coniall in ann cur isteach ar fhiadhlra ag
am anna agsla den bhliain nos m n am anna eile ach
go hirithe na hin neide san earrach agus go luath sa
tsam hradh agus in ar an bhfara n in ag beath sa
gheim hreadh. T lapair agus anlaith uisce i m baol m t
siad bheath ar m heilscenach sna rilein libe agus ar
fheam ainn agus feithid ar im eall an chsta ar Bh Bhaile
tha C liath. Is A naclann D lra an Bulla Thuaidh agus
caithfear m adra a choinneil ar choniallacha anseo. A r an
m en, bonn 33 saghas speicis din uisce i m B Bhaile tha
C liath go rialta agus go m inic bonn nos m n 22,000 an
uisce sa bh thar an gheim hreadh 6,000 anlaith, 24,000
lapaire agus 6,000 faoilen san iream h in aghaidh na
bliana. Tugann an Bh tacaochta do 12,000 geabhrg ar
an bhfara go danach i m Iil ts m M en Fhm hair.
Rinneadh taifead ar 42,000 Slibhn ar aon cid am hin in
2007. Bonn com hchruinni at tbhachtach go
hidirnisinta den C hadhan, den G huilbneach earrdhubh
agus den G hlineach D hearg anseo. T an Bh ar cheann
den tr lithren is fearr in irinn leis an gC adhan, an
Biorearrach, an Fheadg G hlas, an Luathrn, an C nota agus
an G uilbneach strocearrach a fheiceil. Baineann na hin
seo sid as an m B agus na spsanna oscailte m ar
thalam h choth i ndiaidh dibh taisteal O irthear
C heanada A rtach (C adhain) agus ceantair A rtacha na Rise
agus n gC roch Lochlann (G uilbneach strocearrach). Bonn
ealta m ra de gheabhrga ag baili le chile sa Bh roim h
dhul ar a dturas fada.
16
Fiadhlra sa chathair
T freagrachta dlthila ag an gcathair chun gnithe
doidhreacht ndrtha a aithint agus a chosaint agus t
roinnt chuspra aitheanta i bPlean Forbartha C hathair
Bhaile tha C liath at bainteach le seo.
T oidhreacht ndrtha suntasach i gcuid m haith de
chathair Bhaile tha C liath, sna lom atist foirgneam h
[san iream h anseo t foirgnim h (sean agus nua),
taobhlaigh iarnrid agus lithrein athfhorbraochta],
agus i gceantair at nos tipicila don fhiadhlra cosil
lena spsanna oscailte, lena huiscebheala agus lena
criosanna tadhlacha.
Is sum h com harthaithe iad an Bulla Thuaidh agus B
Thuaidh agus Theas Bhaile tha C liath at m ar chuid
den lonra ireannach agus Eorpach diteanna cosanta
ar son na bithagslachta toisc go bhfuil an Bh ag
tabhairt tacaochta do ghnthga agus pobail anlaith
at tbhachtach go hidirnisinta. T r n-uiscebheala
cosil leis an Life, an Tulcha agus an D othra ag tabhairt
tacaochta do fhoinse shuntasach fhiadhlra; m adra
uisce, ialtga, Bradn an A tlantaigh, an Breac D onn, an
Breac G eal agus an C ruidn (cuid m hr acu at
tbhachtach san Eoraip agus t dualgas orainn iad a
chosaint). Tugann na huiscebheala agus an fsra
bruachnach/im ill beath agus beala com aitireachta
tbhachtacha do rim se speicis. T lon na spsanna
oscailte sch m r ag an gcathair toisc go bhfuil
pirceanna ar ns Pirc an Fhionnuisce, Pirc San A nna
agus roinnt m haith tailte institiideach, C oliste na
Tronide san iream h. C uireann pirceanna na
cathrach, tailte institiideacha, gairdn phrobhideacha
agus reilig leis an acm hainn bhithagslachta at sa
chathair. T tbhacht faoi leith ag baint leis na flta
sceacha, na tailte faraigh breacndrtha agus na crainn
at fgtha go fill.
Tugann cuid suntasach dr struchtir tgtha i dteannta
im ill an bhthair agus sum h neam hfhorbartha -
foirgnim h agus droichid ach go hirithe, tearm ainn don
fhidhlra. Le chile, tugann na cuidithe seo de
charachtar na cathrach acm hainn luachm haire i
gcom hair rim se leathan side.
D antar bainsitocht ar an acm hainn oidhreachta
ndrtha seo agus baintear sid as ag roinnt pirtithe
leasm hara cosil le heagrais agus indibhidithe. T na
freagrachta ar na huiscebheala, na pirceanna agus na
spsanna oscailte m ar sham pla, roinnte idir m id irithe
eagrais agus t cuid shuntasach den sps seo at
tbhachtach don fhidhlra faoi inireacht
phrobhideach (gairdn agus tailte institiideacha ach
go hirithe). T roinnt indibhide agus eagrais i ndiaidh
eolas a bhaili ar oidhreacht ndrtha sa chathair le
blianta anuas. A ch, ar an iom ln, nl pictiir cruinn
againn ar an staid ina bhfuil oidhreacht ndrtha r
gcathair. T obair fintach ar bun sa chathair at ag cur
leis an m bithagslacht ach t s soilir go bhfuil deis
m haith againn an obair seo a fheabhs.
D aithin an G rpa Stirtha do Phlean G nom haochta
Bithagslachta C hathair Bhaile tha C liath
gurbh iad ganntanas eolais agus easnam h m eabhraochta
na prom h-saincheisteanna don bhithagslacht. Thug
siad faoi deara nach bhfuil luach ard ag an
m bithagslacht agus d'fhualaing s de bharr ilim h eile a
bheith in iom aocht ar a chile. D 'aithin an grpa stirtha
freisin go bhfuil g le treoir agus sam pla m aithe.
Is deis iontach an gaireacht at ag iteanna cnaithe
na ndaoine agus an fiadhlra le daoine a chur ar an
eolas agus iad a spreagadh faoin oidhreacht nadrtha.
3. Oidhreacht ndrtha Chathair Bhaile tha Cliath: fseanna, saincheisteanna
agus gnomhartha do bhithagslacht
Pine
Albanach i
nGarraithe
na Lus, Glas
Naon
(Grianghraf:
Anthony
Woods)
17
C ruthaonn s dshlin ollm hr freisin chun an fiadhlra
a chosaint agus a sps a fheabhs. T naisc chultrtha
ag Baile tha C liath le cuid m haith den fhiadhlra, cosil
leis an m Bulla Thuaidh, Pirc an Fhionnuisce, na crainn ar
na srideanna agus ach go hirithe na huiscebheala. Is
an dshln at am ach rom hainn n a chinnti go
m beidh tuiscint agus cosaint ar an oidhreacht nadrtha
(cosil le hialtga agus in), go gcaom hnatear gach uile
n at luachm har go hitiil agus go nisinta, agus go
ndantar a chosaint agus a fheabhs. Trd tuiscint a
ard faoin m hid at againn agus iarrachta a dhanam h
a chosaint, caithfear pobal slintiil speiceas a
choinneil agus r dtuiscint ar oidhreacht ndrtha agus
caighden m aireachtla a fheabhs.
Is gnom h de chuid Phlean O idhreachta C hathair Bhaile
tha C liath 2002 2006 an post m ar O ifigeach
Bithagslachta do C hom hairle C athrach Bhaile tha
C liath a chruth. T an post cm haoinithe ag C om hairle
C athrach Bhaile tha C liath agus ag an gC om hairle
O idhreachta. T an post ag tgil ar an obair at danta
go dt seo ag gnom haochta na Tim peallachta
N drtha sa Phlean O idhreachta agus t an priseas
tosaithe ar bhithagslacht a chom hthth in obair na
com hairle cathrach. Is C uspir an Plean
G nom haochta Bithagslachta don Phlean Forbartha
C hathair Bhaile tha C liath agus cuirfidh s le cuspir
Plean C orparideach na C om hairle C athrach ar thaobh
C athair G lan agus G las a chruth.
T an Bulla Thuaidh lonnnaithe i mB Bhaile tha Cliath agus ar cheann de na suomh caomhantais is suntasa sa chathair toisc go bhfuil
gnthga at cosanta go hidirnisinta ann cosil le dumhcha, lagin agus rilein libe. T tbhacht idirnisinta ag an gceantar seo do
nead agus geimhri na hanlaithe uisce agus sainithe mar; suomh RAMSAR (bogach tbhachtach), Tearmann Bithghiniteach, Tearmann
an, Anaclann Dlra, SAC agus SPA.
BITHAGSLACHT I BPIRCEANNA
NA CATHRACH
T acm hainn suntasacha thaobh fiadhlra de ag
pirceanna na cathrach; it go bhfuil coillearnacha, tailte
faraigh breacndrtha agus flta sceacha fgtha.
Tugann na pirceanna tacaocht do speicis at
tbhachtach go hitiil agus go nisinta m ar sham pla
dobharchnna, grinneoga agus cruidn. T rl suntasach
conliste agus oideachais acu sa chathair agus t dearadh
agus bainsitocht fheilinach riachtanach chun a luach
ilfheidhm each a chaom hn.
T an O PW freagrach as bainistocht a dhanam h ar
radm haoine at faoi chram an Stit; t sum h
ardom hnna cosil le Pirc an Fhionnuisce, Faiche
Stiabhna agus G airdn C uim hneachin C hogaidh
N isinta na hireann agus is Pirceanna N isinta
Stairila iad go lir. C go m baineann cram an O PW le
caom hn agus athchiri ar na trdhreacha dearaithe seo,
t an-dil acu i m Bithagslacht agus Inbhuaineacht ar
chuile suom h at acu. T athbhreithni dhanam h i
lthair na huaire ar Phlean Bhainistocha Pirc an
Fhionnuisce agus m ar chuid den phriseas seo, t
suirbhanna ar flra, ar fna agus ar ghnthga
cruthaithe le m olta ar thaobh bithagslacht shaibhir na
pirce a chosaint.
T Roinn Phirceanna C C B C ag feidhm i na Pleananna
Bainistochta G nthige don chig phirc sa chathair a
ritigh M ary Tubridy & A ssociates.*
*Tubridy, M . 2003. Plean Bainistochta do Pirc
G hleanntn an Tobair.
*Tubridy, M . 2003. Plean Bainistochta do Phirc
C haoim hn.
*Tubridy, M . 2004. Plean Bainistochta do Phirc San
A nna.
*Tubridy, M . 2004. Plean Bainistochta do Phirc Le Fanu.
*Tubridy, M . 2004. Plean Bainistochta do Phirc na dTor.
(A n C hom hairle O idhreachta & C om hairle C athrach
Bhaile tha C liath.)
18
T gnom haochta an phlean seo aitheanta in nd
ghrpa de thbla: de thbla: Treonna straitiseacha
agus leasanna na hoidhreachta ndrtha. D anann an
chad tbla cur sos ar ghnom haochta de chig fhs at
aitheanta don chathair. D anann an dara tbla liosta ar
leasanna oidhreachta ndrtha na cathrach agus t s
tacaithe ag roinnt aguisn sa doicim ad seo.
Treonna straitiseacha
Eolas ar an mid at againn
It is acknow ledged that a range of w ork has been carried
out on natural heritage in the city. There is a need to
collate existing inform ation so that the gaps in our
know ledge can be identified, to target resources, and to
inform decision-m aking processes.
Ag Scaipeadh an Fhocail Is eocharfhs daoine a
ghros agus a chur ar an eolas m aidir leis an
m bithagslacht, le grpa nua a chur san iream h agus
cabhr le daoine bithagslacht a aithint agus a thuiscint
sa chathair i ngach earnil.
Ag Pleanil le Chile T gargh le forbairt polasaithe
agus m eicneachais chun bitheagslacht a chom hthth
agus leasanna bithagslachta a ual i gceart chom h
m aith le creatlach a sholthar do chruth agus feabhs
na hoidhreachta ndrtha sa chathair.
Ag Cruth Spis don Dlra Bithagslacht a
chom hthth i ngnom haochta laethla nulacha agus
a liri conas ar fidir seo a dhanam h. T tbhacht le
com hthth a dhanam h ar chlir oibre straitiseacha
agus suom hoirinaithe.
Chur i bhFeidhmC aithfear go dtarldh roinnt ruda
chun bithagslacht a sholthar. C aithfear naisc a
chruth le hdaris itila eile agus le baill den ghrpa
stirtha. Beidh gargh le hacm hainn a aithint, a
sholathar agus a m head.
C uireann na treoanna straitiseacha at aitheanta le
bheith ag m aireachtil i dtim peallacht cilithe. Is tom hais
an Bhithagslacht ar fhs inbhbuanaithe agus t rl
aici m ar thscaire ar r gcaighdan m haireachtla.
Tugann s deis dinn dileil le lorg carbin cathair
Bhaile tha C liath agus a chur leis an leibhal nisinta.
Ba chir go m beadh s sin m ar chuid lrnach dr
bhfreagra in aghaidh dshln a bheas gcoth ag athr
aeride am ach anseo. Is deis seo chun r gcaighdan
m aireachtla fin a fheabhs agus saol nos asca a
chruth don fhiadhlra.
Promhghiorrichin
3: Institiid tri leibhal
AT: A n Taisce
BC I: C aom hn Ialtige irinn
B G A P: Plean G nom haochta D om handa Bhaile M unna
BW I: C airde anlaith ireann
C F: Fram Pobail
C FB: A n Prom h-Bhord Iascaigh
C IF: C naidhm Thionscal na Foirgnochta
C odem a: Eagras d'fhuinneam h agus inbhuaineacht i
m Baile tha C liath
C W I: Faire C sta na hireann
C C BA C : C om hairle C athrach Bhaile tha C liath
C C BA C om :C um ann Lucht Trchtla Bhaile tha C liath
D LR: C om hairle C ontae D hn Laoghaire-Rath an D in
D N FC : C um ann A llam uigh N draithe Bhaile tha
C liath
EPA : A n G hnom haireacht um C haom hn
C om hshaoil
ERFB: Bord Iascaigh Riginach an O irthear
FC C : C om hairle C ontae Fhine G all
H C : A n C hom hairle O idhreachta
IPC C : C om hairle C aom hnaithe Phortaigh na hireann
ISS: Tearm ann Rnta na hireann
IW D G : A n G rpa ireannach m aidir le M olta M ra
agus D eilfeanna
IW T: Iontaobhas Fiadhlra na hireann
N BD C : Ionad N isinta le Sonra Bithagslachta
N BG : G arraithe N isinta na Lus
N H M : M saem Stair an D lra
N PW S: A n tSeirbhs Pirceanna N isinta agus Fiadhlra
O PW : O ifig na nO ibreacha Poibl
SC C BA C : C om hairle C ontae Bhaile tha C liath Theas
W FD : A n C hreat-treoir U isce
W I: U iscebheala ireann
TREONNA STRAITISEACHA
A g cur eolais ar an m id at againn
A g Scaipeadh an Fhocail
A g Pleanil le chile
A g C ruth Spis don D lra
C hur i bhFeidhm
LEASANNA NA HOIDHREACHTA NDRTHA
M am m aigh
isc, A im faibiaigh agus Reiptl
in
Planda soithocha
G rpa inveirteabraigh roghnaithe
Fungais agus Licin roghnaithe
G eolaocht agus G eom oirfeolaocht
G nthga
Sum h sainithe
Speicis ionracha agus lotnaid
Fseanna agus gnomhartha
19
Ag cur eolais ar a bhfuil againn: Ag cur an eolais ar fil
a. Bearna eolais a lonadh ar speicis agus gnthga d'ardthosaocht
1
sa chathair
i. Ialtga
ii. in
iii. D obharchnna
iv. Iora Rua
v. Salm onoideum , m .sh. speiceas bradin agus bric.
vi. G rpa inveirteabraigh roghnaithe
vii. Flta sceacha agus C rainn U irbeacha
viii. Planda N eam hchoitianta, A nnam ha, n i m Baol at Faoi C hosaint
ix. Tailte Faraigh Breacndrtha
x. Bogaigh
b. Tionscnam h Larscilithe G nthige D C a fhorbairt
2
Forbairt a dhanam h ar Thionscnam h Larscilithe G nthige an C C B C agus
eolas a dhigiti agus a uasghrd ar speicis agus gnthga ardthosaochta.
Larscil bunaithe ar an ngrasn at furasta le hsid ar acm hainn oidhreachta
ndrtha a sholthar. Eolas a chur ar fil do Phlean Forbartha an C C B C agus
Pleananna do Lim istir itila (LA Panna).
c. Eolas a chur ar fil m ar is cu ar oibrochta laethla, tionscadail nulacha agus
phrisis chinnteoireachta, ach go hirithe do lithrein athfhorbraochta agus
tailte instidiideacha.
d. Bunachar Sonra Bhaile tha C liath a uasghrd
3
chom h m aithe le suirbhanna
at ann cheana m .sh. Suirbh na bhFlta
4
.
e. C om hord a dhanam h ar shonra oidhreachta ndrtha do Bh Bhaile tha
C liath agus uiscebheala Bhaile tha C liath.
f. C innti go gclotear le treoirlnte n Ionad N isinta le Sonra Bithagslachta
1.1 sid GIS chun:
Bearna eolais a lonadh
1
ar
speicis ardthosaochta agus
gnthga
Ciall a bhaint as sonra le
haghaidh side praicticila
Sonra at ann cheana a
uasghrd
BC I, BW I, C C B C , D N FC , ERFB,
N BD C , N BG agus 3.
GNOMHAOCHT TIONSCNAIMH AR LEITH COMHPHIRTITHE
1
N speicis agus gnthga tosaochta iad seo, m ar at liostaithe sa Threoir m aidir le G nthga n A E ach m ar thosaochta do BA P C athair Bhaile tha C liath
2
O Riain, G ., Tubridy, M . agus Sheridan, O . 2006. H abitats Survey of H igh Biodiversity Value A reas in D ublin C ity, 2006. C om hairle C athrach Bhaile tha C laith agus an A n C hom hairle O idhreachta.
3
C om hairle C athrach Bhaile tha C liath 2003. D ublin C ity: N atural H eritage Surveys. C om hairle C athrach Bhaile tha C laith agus an A n C hom hairle O idhreachta.
4
Lyons, M . agus Tubridy, M . 2006. A Survey of A ncient and Species Rich H edgerow s in D ublin C ity. C om hairle C athrach Bhaile tha C laith agus an A n C hom hairle O idhreachta.
Treonna Straitiseacha
20
Ag Scaipeadh an Scala: Ag ard na Prifle
a. Pirt a ghlacadh i gC om hdhlacha N isinta agus Eorpach ar Bhithagslacht
agus cinnti go bhfuil bithagslacht uirbeach agus bithagslacht chathair B C
ionadaithe go m aith. bhar na com hdhla a scaipeadh
b. Seisiin Bh Bhaile tha C liath a chom hthth i gcom hdhlacha go nisinta.
c. C lr Feasachta a fhorbairt trd tionscnaim h thaifid shonra, com rtais do
scoileanna, cid phirce srl.
d. Leabhrn eolais do thurasir a fhorbairt chom h m aith le conair tim peall na
cathrach agus ar shum h idirln an C C B C .
e. Poiblocht a dhanam h ar dhul chun cinn na dtionscadal.
f. N asc a dhanam h le tionscnaim h nisinta agus daris itila eile.
g. Prifl Seachtain N isinta na Bithagslachta a ard agus lithreacht
bhithagslacht a chruth ag cid eile.
h. Tionscnaim h oideachasla chom hshaoil at ann cheana a fhorbairt, C lir
D iscovery Science , Blue Flag, an Brat G orm , N dr i bPirceanna agus C lr na
Scoileanna G lasa san iream h.
i. G nom haochta Bithagslachta a chom hthth ag laethanta spraoi do
theaghlaigh n cid eile.
j. cid bunaithe ar an m bithagslacht a stiradh - O che N isinta Leam hain, L
Bogaigh na C ruinne, C eilir na cam haoire, L na gC rann, Seachtain N isinta na
gcrann agus File na Rsanna.
k. Bithagslacht a chom hthth i gcrsa proifisinta m .sh, ailtir, innealtir srl.
a. Staidar indantachta a dhanam h chun codanna a m heas agus sum h
fidearthachta a aithhint d'ionad oideachais bhithagslachta sa chathair.
a. Eolas ar an ngrasn at ann faoi lthair a fheabhs.
b. N asc a dhanam h le tionscadail reatha
c. Pirt a ghlacadh in athchiri sum h idirln an C C B C .
d. Tacair shonra a dhanam h agus tuairisc a chur ar fil go hasca.
e. O ideachas ar an m bithagslacht agus iseanna taifid a sholthar.
2.1 Feachtas Feasachta ar
Bhithagslacht
2.2 Ionad Bithagslachta Cathair
Bhaile tha Cliath
2.3 Ranng Bithagslachta ar
shuomh idirln an CCBC
Z Bhaile tha C liath, N PW S, H C ,
C C B C , TurasireachtB C , Filte
ireann, baill an ghrpa stirtha,
N BG agus 3.
C C B C , N PW S, D N FC , EN FO , Z
Bhaile tha C liath, N H M ,
Leabharlanna, N BG , D oEH LG , H C ,
G n B C , N BD C agus N G O anna.
C C B C , H C , D N FC agus N BD C .
21
Ag Scaipeadh an Scala: Ag Ard na Prifle
2.4 Pirtocht earnla a leathn i
saincheisteanna
bitheagslachta
2.5 Oideachas ar an
mbithagslacht a asc sa
churaclam bunscoile agus
menscoile
2.6 Straitis lirmhnithe a
fhorbairt don fhiadhlra
C C B C , D C C om , IBEC , C odem a,
C IF, Z Bhaile tha C liath.
C C B C , Z Bhaile tha C liath,
N G O anna agus EN FO .
C C B C , ERFB, W I, O PW , D N FC ,
N BG , N G O anna.
a. A n Bhithagslacht a liri ag cid G hn
b. Sam pla de thaispentais ag foinse don Lucht G n
c. C eardlann Bithagslachta i bhForgnaocht agus sam pla de thaispentais
foinse don lucht gn a reachtil
d. Traenil Bhithagslachta a reachtil i dteannta ghrpa gairm ila m .sh.
IInstitiid Roga A iltir na hireann, Institiid Phleanla na hireann, Institiid
Innealtir na hireann, Institiid A iltir Trdhreacha na hireann.
e. C om hordan a dhanam h le pleananna glasaearnla
f. U rraitheoir a aithint do thionscadail phobail
g. Scoth na bithagslachta a aithint do ghnthga agus speicis itila
h. Treoir a thabhairt do chaighdein iceolaocha i ngn agus
i saincheisteanna ar fhreagrachta inm harthana/chorparideacha.
i. Treoirthionscadail a aithint le plandlanna agus ionaid gharraodireachta
m aidir le speiceas ionracha, speiceas andchasach agus gnom haochta
deim hneach a aithint don bhithagslacht.
j. C om hlachta a aithint a bhfuil polasaithe ghlais acu agus a bhfuil suim acu i
dtionscadail bhithagslachta
a. A n clr 'N dr i bPirceanna' a leathn.
b. D uais Bhithagslachta C C B C a chruth ag Eolaithe ga agus cid
scoile eile.
c. A cm hainn fhiadhlra agus traenla at ar fil do m hinteoir a
chom hdhlth (pacist, tionscadail, teagm hlacha).
a. U irlis lirm hnithe a sid cosil le painil, suom h idirln, acm hainn scoile,
pstaeir, conair fhiadhlra.
b. Lirm hni ag dileil le leasanna oidhreachta ndrtha i m B Bhaile tha
C liath Theas.
c. Lirm hni ar uiscebheala.
d. Lirm hni ar phirceanna
22
a. cid traenla a chur ar bun do na ranna cu in daris itila (LA anna) i
gceantar Bhaile tha C liath agus institiid proifisinta a thabhairt ar bord.
b cid dea-chleachtais agus roinnt eolais a fhorbairt ag danam h cur chun cinn ar
na cleachtais is fearr i ndearadh agus i m bainistocht na bPirceanna, spsanna
oscailte agus i ndearadh uirbeach.
c Feasacht a rd agus sam pla oibre a sholthar ar bhearta dearaidh d'ialtga, in,
dobharchnna, salm onoideum
5
agus donta glasa.
d. Feasacht a ard agus treoirleabhair ar dhea-chleachtas do phirceanna, reilig,
6
tailte na scoile, gn, tionsclaocht, lithrein athfhorbraochta, gairdn
phrobhideacha, tailte institiideacha, m achair gailf, uiscebheala, lim istir
chonliste ar an gcsta agus criosanna bruachnacha a sholthar.
e. O bair at ann cheana ar chrais dhraenla inm harthana uirbigh (SU D S) agus ar
Bhogaigh Thgtha C hom hthite (IC W s) a leathn
f. Tacaocht a thabhairt do dhreasachta agus iad a bhun do:
- Scim dheontas agus com rtas do thailte scoile.
- C othabhil agus cram ar reilig.
- Treoracha m aidir le G arraodireacht.
- Solthar seastin d'in in uiscebheala.
a. C ur ar chum as cum ann cnaitheoir ar aire a thabhairt do spsanna don
fhiadhlra tr scim eanna N eighbourW ood a bhun.
b. cid traenla phobail agus bithagslachta a chur ar bun leis na hO ifigigh
Phobail
c. C oincheap an Phlean Fhiadhlra don Phobal a fhorbairt m .sh. i dtithocht na
C om hairle agus i gcum ainn chnaitheoir.
d. sid a bhaint as tionscadail phobal-bunaithe m ar theim plid taispena agus
iad a fhorbairt do cheantair agus phobail eile. Is sam pla iad bogaigh i
bpirceanna, i ngairdn fiadhlra agus i gcuibhrinn. N asc a dhanam h le
clir for-rochtana at ann cheana.
e. C atagir na m Bailte Slachtm hara a leathn agus a phoibli
f. M aoini a aithint ghntha do thionscadail phobail ar an gcom hshaol.
g. Scoileanna a ghros chun gairdn fiadhlra a fhorbairt. Teastais fhintais a
bhronnadh ar rannphirtithe.
2.7 Dea-chleachtas a chur ar bun
tr roinnt eolais do ghairmithe
2.8 Traenil saornaigh a leathn
agus dul i ngleic le
saincheisteanna
bithagslachta
C C B C , C om hlachais G airm ila,
BW I, O PW , ERFB, W I, N BG , C BW ,
N G O anna, D C C om m agus AT.
C C B C , B G A P, ERFB, Z Bhaile
tha C liath agusan grpa stirtha.
5
M ar bhall den Fhine Salm onidae t an Bradn, an Breac agus Iasc G eal. (Tagraonn an BA P don Bhradn an A tlantaigh, Breac G eal agus an Breac D onn i gcathair Bhaile tha C liath.)
6
W ilson, F., G oodbody, R. agus N airn, R. 2004. D ublin C ity G raveyards Study. C om hairle C athrach Bhaile tha C liath
23
a. N asc gnom hach a dhanam h idir bithagslacht agus saincheisteanna
inm harthana nos leithne cosil le tuilte,
b. N asc a chruth le tionscnaim h rochtana cosil le tionscnaim h lonra an chois
m .sh. sl rothar (S2S) C hill Fhionntain go dt C uas an G hainim h.
c. Polasa a chruth chun spsanna fiahdlra a dhearadh agus a lirm hni m ar
is cu ar lonra conliste.
2.9 Ag cur luach ar an
mbithagslacht
N PW S agus C C B C
24
Ag Pleanil le Chile: Ag Pleanil don Bhithagslacht
a. C oinnollacha pleanla a ghlacadh do ghnthga agus speicis ardtosaochta.
b. Prisis a aithint leis an m bithagslacht a thabhairt san iream h go luath sa phriseas
cinnteoireachta cosil le:
i. Leasanna ogair a liri faoi eolas a chur ar fil ar larscileanna.
ii. Sum h a chur in ard tosaochta m .sh. an gob ghainim h at ag forbairt ag G eata
M huirfean.
iii. Seicliosta a chruth n treoirleabhar luachla do phleanlaithe.
c. Treoirlnte a sholthar do threoracha tuairisce iceolaochta le caighden a dhanam h ar
chaighdan na tuairisce iceolaochta, agus le cinnti go bhfuil leasanna itila agus
com hthacs com hththite ann.
d. M odhanna a aithint chun bitheagslacht a ual i gcinnt m aidir le forbairt pleanla.
e. D ul sa tir ar choibhneas nos airde de thobhaigh a bheith dilte ar bhainistocht
iceolaoch & com parid a dhanam h le com hairl eile.
f. D ul sa tir ar % don scim bithagslachta thionscadail chaipitil.
g. Polasaithe agus spriocanna iceolaochta a shonr do Lim istir C haom hantais U iscebheala.
h. Feasacht a ard sa C C B C agus i gC om hlachais G airm ila faoin leithead abhann de 30m at
m olta sa Staidar Straitiseach D raenla Bhaile tha C liath.
i. Feabhas a chur le gnthga bruachnacha, IC W anna agus bogaigh i bhforbairt
phrobhideacha.
a. C om hord a dhanam h ar eolas at ann cheana agus dan m easn ar an lnstdas
iceolaoch B Bhaile tha C liath agus a gcuid leasanna.
b. Bearna eolais a aithint m .sh. daonra rin, salm onoideum , sid in agus iceolaoch
idirthaoideach.
c. Prom h lithrein fhara d'in uisce a aithint agus feasacht a ard ar an tbhacht a bhaineann
leo i ranna an C C B C . C osaint do na sum h seo a lorg.
d. Feasacht a ard ar na hogaireachta a bhaineann le B Bhaile tha C liath m .sh. lithrein
fhara lntaoide agus coinollacha pleanla dian a chom hthth i bhforbairt m holta m ar is cu.
e. Point ancaire bhreise a aim si do theagm hais igeandla ag Port Bhaile tha C liath.
a. D ul i ngleic le com hphirtithe agus saincheisteanna bithagslachta a chom hthth
m ar chuid den m heasn ar lorg carbin Bhaile tha C liath
b. Bearta praiticila a aithint chun tionchair at cruthaithe ag Baile tha C liath a laghd agus
dileil le him pleachta athraithe aeride i gcom hthacs uirbeach agus csta.
c. C om hchodanna den bhithagslacht a chom hthth in inichta glasa/inm harthana
dfhoirgnim h de phirceanna agus de radm haoine eile an C C B C .
3.1 Polasaithe L agus
meicnochta a fhorbairt chun
gnthga BAP agus speicis
ardthosaochta a chosaint.
3.2 Plean Bainistochta
Comhththite do Bh Bhaile
tha Cliath
3.3 Saincheisteanna inmharthana
agus tionchar Bhaile tha
Cliath
C C B C , daris itila eile,
C om hairle C rann na hireann,
N G O anna grpa stirtha agus grpa
Proifisinta.
N PW S, BW I, D N FC , 3, dars
Bainistochta Bh Bhaile tha C liath
agus C C B C
C odem a, C C B C , N G O anna
25
Ag Cruth Spis don Dlra: Seachadadh
a. Baill theo na bithagslachta itila a aithint, a chosaint agus a lirm hni.
b. Spriocanna caom hnaithe a bhun.
c. Pleananna bainistochta a chur i bhfeidhm .
d. Feasacht agus prifl na sum h a ard agus iad a learscili.
e. Bim a chur ar na Lim istir C haom hantais den Life, den D othra agus den Tulcha.
f. Suirbhireacht agus fcas a dhri ar thaobhlaigh iarnrid, lithrein athfhorbraochta, ar
chriosanna bruachnacha agus ar spsanna glasa n pirceanna beaga.
g. Pirceanna D lra U irbigh a bhun.
h. Plean Bainistochta a chruth do Phirc D hlra an Bhaile G haelaigh.
i. C eangal a dhanam h le straitis na spsanna glasa.
a. C lir oibre do bhainistocht gnthige a fhorbairt agus a chom hthth i bpleananna
bainistochta do gach phirc.
b. Straitis Bitheagslachta m ionsonraithe a chruth do bhainistocht Pirceanna an C C B C .
c. Riachtanais bhithagslachta a chur san iream h i gC onartha C othabhla Pirce.
d. A on obair ar fheabhs agus cruth gnthige a dhanam h.
e. Lim istir Bhithagslachta i bpirceanna at ann cheana a chothabhil.
f. D ea-chleachtais a thriail ar bhainistocht do bhithagslacht i bpirc, ar an tsrid agus ar
an tr chun forbairt dea-chleachtais a asc, m ar sham pla:
i. C ruth agus lirm hni criosanna fiadhlra.
ii M odhanna m alartacha a aithint ar ghlanadh m eicniil na tr.
g. C lr a chur i bhfeidhm chun speicis ionracha a bhaint ar shil.
h. iceolaocht a chom hthth i dtreoracha le haghaidh dearaidh do phirceanna nua agus
don infreastruchtr gaolm har.
i. Traenil Bitheagslachta a chur i bhfeidhm i PM D S san LA .
j. C hun lithreacha scthe' na n-ainm hithe i bpirceanna a aithint agus a chosaint m .s.h.
brocais, uaim heanna an tsionnaigh, fara ialtige, coirceoga foich, sum h fhara agus
choth d'in srl.
k. G airdn sam plach taispena at bil don fhiadhlra a sholthar d'oideachas an phobail.
l. Lirm hni a sholthar.
m . Tacaocht a thabhairt do thgil flta sceacha/toir at bil don dlra ar na bithre.
n. Liosta do phlanda uirbeacha cu a fhorbairt.
o. Polasa a fhorbairt chun trdhreach crua sa chathair a laghd.
p. Suirbhireacht a dhanam h ar chrainn uirbeacha agus straitis chrainn a fhorbairt don
chathair.
4.1 Limistir Nua itila
Bhithagslachta agus
Anaclanna nua Dlra Uirbigh
a aithint agus a chosaint
4.2 Clir Oibre do Phirceanna
agus Spsanna Oscailte a
chur i bhfeidhm
C C B C , N PW S, D N FC , D ublin
LA anna eile, ERFB, Iarnrd
ireann, W I, H C agus an grpa
stirtha.
C C B C , N G O anna, B G A P,
C om hlachais gairm ila,
N BG , C om hairle C rann na
hireann.
26
Ag Cruth Spis don Dlra: Seachadadh
a. D ul i dteagm hil leis an N PW S chun spriocanna caom hantais a chinnti do
shum h sainithe chun dea-chleachtas bainistochta a aim si.
b. C innti go gclotear i m bainistocht na LA anna le spriocanna caom hantais m .sh.
Plean Bainistochta a thirgeadh don Bhulla Thuaidh.
c. D o gach shuom h sainithe agus Lim istir itila Bhithagslachta:
i. Feasacht a ard i C C B C agus ar shuntasacht phobail an tsum h
ii. Bainistocht chu a roghn agus a chur i bhfeidhm
iii. C innti nach m beidh caillteanas ar bith in achar n ionracas na
ngnthga/speicis liostaithe
iv. C innti go ndantar m easn oirinach ar gach fhorbairt m holta
4.3 Bainistocht ar shumh agus
speiceas at cosanta ag an dl
N PW S agus C C B C
chur i bhfeidhm: Ag dri ar acmhainn
a. Teagm hil le foireann an A ar cid traenla agus dospireachta.
b. O ifigigh Phobail a asc chun bithagslacht a sheachadadh.
c. N asc a dhanam h le clir thraenla proifisinta at ann cheana chun
bithagslacht a chur san iream h iontu.
d. Spriocanna Bitheagslachta a chom hthth i ngach ranng trd an PM D S sa
C C B C .
a. D ul sa tir ar phost m ar O ifigeach O ideachais Bithagslachta a bheith
cruthaithe idir eagrais. Bithagslacht agus inbhuaineacht a chom hthth i
gcom hthacs uirbigh.
5.1 Ril at an cheana a uasmhad
5.2 Post mar Oifigeach Oideachais
ar Bhithagslacht a chruth
C C B C , N G O anna, N BG ,
C om hlachais gairm ila agus
Z Bhaile tha C liath.
Iad U ile.
27
chur i bhfeidhm: Ag dri ar acmhainn
a. D ul sa tir ar phost d'O ifigeach Sonra a chruth chun bainistocht a dhanam h ar
shonra oidhreachta ndrtha, lirm hni ar shonra d'iarratais phleanla, sonra a
hionchur d'acm hainn pobail ar an idirln agus m eiteashonra oidhreachta ndrtha a
nuashonr.
a. A cm hainn an D oEH LG a aithint do thionscnaim h agus do phoist bhithagslachta.
b. Rl an D oEH LG sna prisis chom hairlichin a fheabhs.
a. Foireann teagm hla inm hena bithagslachta a chruth as rannga agsla chun
polasaithe a fhorbairt, dea-chleachtas a uasghrd, forbairt thionscadal srl.
a. Tabhairt faoi athbhreithni bliantil ar dhul chun cinn.
5.3 Clr forbartha sonra do
bhithagslacht a fhorbairt
5.4 Teagmhil a dhanamh leis
DoEHLG
5.5 Foireann ildisciplneach a
chruth taobh istighde CCBC
5.6 Cur i bhfeidhm a chinnti
Iad U ile.
C C B C agus an D oEH LG
(N PW S).
C C B C .
C C B C , D N FC agus an grpa
stirtha.
28
Speiceas, gnthga agus sumh sainithe
Giorrchin
Bern C oinbhinsin m aidir le caom hn Fhiadhlra agus
G hnthga N drtha na hEorpa 1979
Biog Lonra Eorpach de Thearm ann Bithghiniteach (1973)
BoC C I in C haom hantais na hireann (Liosta D earga,
m ra agus G lasa)
Bonn C oinbhinsin m aidir le C aom hn Speicis Im irceacha
A inm hithe Fiine 1979
C A Lim istar C haom hantais m ar at sainithe i bPlean
Forbartha C athair B C
cSA C Lim istir Iarrthra C haom hantais Speisialta. G nthg
liostaithe ar Iarscrbhinn I den Treoir m aidir le G nthga
n A E agus cosaint dhlthiil Eorpach tugtha. A n
chosaint canna is at ag neam h-iarrthir.
dSA P D rachtphlean G nom hachta Speicis. Scrofa ag D oEH LG
ach do chpla speiceas go nisinta. N l s foilsithe go
fill.
EC H R Rialachin na gC om hphobal Eorpach (G nthga
N drtha), 1997. Trasuigh treoracha A E m aidir le
gnthga sa dl in irinn.
EU BD Treoir n A ontas Eorpach 72/409/EEC ar chaom hn
anlaithe fiine. Tugtar an Treoir m aidir le hin ar seo go
hiondil. T cosaint dhlthiil ag lim istir ag a bhfuil
speicis hIarschbhinn I ann in uim hreacha
thbhachtacha idirnisinta. Tugtar Lim istir C osanta
Speisialta (SPA anna) arna lim istir at sainithe faoin EU
BD .
EU H D Treorach n A ontas Eorpach 92/43/EEC ar chaom hn
na ngnthg ndrtha agus caom hn an flora agus an
fauna fiin. Tugtar an Treoir m aidir le G nthga ar seo
go hiondil. T cosaint dhthiil ag gnthga at
liostaithe ar Iarscrbhinn I (a bhaineann an sonraocht
riachtanach am ach) agus ag fna liostaithe ar
Iarscrbhinn II (ag uim hreacha thbhachtacha
idirnisinta) agus tugtar Lim istir Iarrthra
C haom hantais Speisialta (cSA C ) orthu. T cosaint ina
aonar ag an bhFlra at ar Iarscrbhinn I. Tugtar cosaint
dhian ar speicis at faoi Iarscrbhinn IV den EU H D . T
bainsitocht le danam h ar speiceas liostaithe faoi
Iarscrbhinn III, it nach ndantar cur isteach orthu ach
am hin le ceadnas agus coinnollacha sonracha.
FC A A n tA cht Iascaigh (C om hdhlth) 1959 (m ar a bh
leasaithe ag an A cht Iascaigh (Leas) 1999).
FFD Treoir m aidir le hisc Fhionnuisce (78/659/EC ).
IBA Lim istir Thbhachtach din. Lim istar is ea seo at
liostaithe ag BirdLife International (at cleam hnaithe le
C airde anlaith ireann).
I C atagir idirm henach sa Red D ata Book
II C atagir le Tbhacht Idirnisinta sa Red D ata Book
M A B Tearm ann Bithsfir agus an D uine
N R A naclann D lra. Tugtar cosaint speisialta do speisis at
le fil sa cheantar seo.
N BP Plean N isinta Bhithagslachta (2002). Scrofa faoin
D oEH LG faoin gC oinbhinsin ar riachtanais
Bhithagslachta. Shocraonn na spriocanna nisinta
agus cuspir do LA anna.
PA D : A n tA cht Rialtais itiil (Pleanil agus Forbairt) 2000.
pN H A Lim istar O idhreachta N drtha M olta. Stdas dlthiil
tugtha do ghnthg/speiceas at tbhachtach go
nisinta isa cheantar faoin A cht um Fhiadhlra, 1976.
R Suom h Ram sar sainithe faoin gC oinbhinsiin Ram sar ar
bhogaigh (1971 m ar at leasaithe). Is bogaigh a
m baineann tbhacht idirnisinta leo iad sum h Ram sar.
RD B Red D ata Book. C ruthaithe ag baint side as critir
dhian an A ontais Idirnisinta do C haom hn an D lra.
Liostatear speicis chaom hantais agus tugtar stdas do
gach speiceas ag braith ar an sttas sa tr m .sh. Tearc, i
m Baol, i gC ontirt, Beagnach D othaithe srl. In irinn, t
RD Banna do veirteabraigh, planda soithocha agus
beacha.
SA A O O rd um Lim istar Taitneam hachta Speisialta. Tugtar an
teideal seo do cheantar aitheanta taobh istigh de LA ag
a bhfuil luach conliste speisialta aige.
SA P Pleananna G nom hachta Speiceas d'ire. C ruthaithe ag
D oEH LG do cheithre speiceas chun dta.
SPA Lim istar C osanta Speisialta. Lim istar cosanta ag an dl
d'in. D o shainm hni, fach EU H D thuas.
SW R: Rialachin an A ontais Eorpaigh (C aighden U isce i gcir
Salm onoideum ), 1988 Trasuigh FFD go dlthe na
hireann.
W A A n tA cht um Fhiadhlra, 1976 m ar a bh leasaithe in
2000. Reachtaocht bhunaidh na tre chun speicis
chosanta in irinn a liost agus reachtaocht an-dian a
shocr do chosaint agus cur i bhfeidhm dlthe don
fhiadhlra. Roinnt leasaithe ach an chuid is m dibh in
2000.
W PA A n tA cht Rialtais itiil (Truailli U isce) 1999 (m ar a bh
leasaithe).
W S Tearm ann Fiadhlra. N l gnom haochta faoi leith
ceadaithe sa cheantar seo ar son an fhiadhlra.
SIONNAIGH UIRBEACHA
Dave Wall, ball den ghrpa stirtha
T Sionnaigh ina gcna ar shrideanna Bhaile tha
C liath le blianta anuas agus iad feicthe i lr na cathrach
aim sir na Victeoiriach i leith. Bonn dls nos m de
sionnaigh sa chathair n at faoin tuath; toisc don chuid
is m , go m bonn bia ar fil go hasca sa tim peallacht
uirbeach. T biarim ilchinelach agus faille ag sionnaigh
uirbeacha ina m easc pisteanna, feithid, fulleach bia,
tortha, dram hfheoil, m am aigh bheaga agus bhar
bhosca bruascair. Is m iotas uirbeach an scal go bhfuil
sionnaigh ag fulaingt go dona m ar gheall ar araid rotha
a bheith in sid, is cuid bheag fulleach bia den diat
at acu agus is fidir leo foins bia a fhil ina it go
hasca.
Is fidir Sionnaigh a fheiceil i lim istir C hathair Bhaile
tha C liath ar fad le m en-dls de ghrpa clainne
am hin in aghaigh an chilim adair chearngach ach
bonn 4-5 uaire nos m in iteanna. Bonn sionnaigh ag
pr i gC earng M huirfean agus i ngairdn cois Fhaiche
Stiabhna fi. T uaim heanna an tsionnaigh aim sithe i
ngairdn, faoi bhothin, i gcarranna raicelta agus taobh
istigh de thithe fi.
Is cuid lrnach den bhithagslacht uirbeach iad na
sionnaigh agus tugann na m lte de chnaitheoir B C
bia d sionnaigh itila agus is bre leo an feoiliteoir is
m in irinn a fheiceil ar leac an dorais acu.
(G rianghraf: Istockphoto)
29
Gnomh: Feabhs Feasachta Cimheas agus baili eolais Bearta cosanta agus feabhais
BA P
BA P
dSA P, EC H R,
RD B (II) agus
W A
dSA P, EC H R,
RD B (II) agus
W A
EC H R, SA P,
RD B (II) agus
W A .
gnthige.
EU H D
Iarscrbhinn
IV agus
Bern (II)
EU H D
Iarscrbhnn
II, IV agus
Bern (II)
EU H B
Iarscrbhinn
V agus
Bern(II)
Fara m ithreachais sa sam hradh, Fara,
bailithe san Earrach, Fara geim hrithe
m .sh. droichid chloiche, ilir i
seanfhoirgnim h chloiche agus i scint,
crainn fhsta, foirgnim h in aice uisce.
Braitheann siad ar bheala
com aitireachta fsm hara, planda at
m ealltach d'fheithid agus uiscedo
thaisteal agus do choth.
Baol is ea cailliint fara, scriosadh ar
bheala com aitireachta taisteal/coth
sid lotnaidicd toscaineacha ar
adhm ad dn, iontuam acht i ndroichid
agus oibreacha cothabhla ar bun,
tuiscint diltach n bpobal.
Fach ar Threoirlnte M aolaithe
d'Ialtga
7
agus treoirlnte C C B C
8
agus
treoirlnte an U daris um Bhithre
N aisinta
9
.
U iscebheala, csta.
Farthailte, dum cha agus riasc goirt.
Baol is ea cur isteach ghnom haochta
ineasa(II) agus caillteanas. Le fil ar
Bhulla Thuaidh agus sa chathair don
chuid is m .
Ialtg C hluasach
(Plecotus auritus)
Ialtg Leisler (Nyctalus noctula)
Ialtg D aubenton
(Myotis daubentonii)
Ialtg G hiobach
(Myotis mystacinus)
Ialtg N atterer
(Myotis nattereri)
Ialtg fheascrach
(Pipistrellus pipistrellus)
Ialtg fheascrach N athusius
(Pipistrellus nathusi)
Ialtg fheascrach Soprano
(Pipistrellus pygmaeus)
M adra U isce (Lutra lutra)
G iorria
(Lepus timidus hibernicus)
C C B C , N PW S, BC I,
O PW , Z Bhaile tha
C liath, H C , 3,
scoileanna, N BD C .
C C B C , O PW , W I,
N PW S, W I, IW T, ERFB
agus H C
C C B C , N PW S, IW T,
H C , G rpa
G nom hachta an
Bhulla Thuaidh.
1.0, 3.1-3.3, 4.1-4.3,
5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9, 3.1-3.2,
4.1-4.3, 5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9, 4.1, 4.2,
5.1-5.6
Ainm Commnta/Teicniil itiil Nisinta Idirnisinta Fcas Gnomhaochta Comhphirtithe
MAMAIGH
7
Kelleher, C . and M arnell, F. 2006. Bat M itigation G uidelines for Ireland. Irish W ildlife M anuals, U im h. 25. A n tSeirbhs Pirceanna N isinta agus Fiadhlra, D oEH LG , Baile tha C liath.
B
Keeley, 2002. A n assessm ent of the bridges of the Royal and G rand C anals for the presence of bats prior to restoration w orks. C om hairle C athrach Bhaile tha C liath.
9
w w w .nra.ie/Environm ent/Environm entalC onstructionG uidelines/.
Leasanna Oidhreachta Ndrtha
30
MAMAIGH
BA P
W A
W A
W A
dSA P and
W A
RD B (II) and
W A
RD B (II) and
W A
EU H D
Iarscrbhinn
II agus V.
EU H D
Iarscrbhinn
II agus IV
Bern (III)
Bern (II)
Bern (III)
C lada agus aillte carraigeacha, sa Life
am go chile.
C lada foscla, am go chile sa Life,
n am uigh ar an m Bulla Thuaidh.
A r an gcsta agus ar an bhfarraige
oscailte.
Pirceanna faoi chrainn, pirceanna,
tailte institiideacha agus gairdn.
G airdn agus pirceanna.
C oillearnacha agus pirceanna.
G ach it.
Rn G las (Halichoerus grypus)
Rn Beag (Phoca vitulina)
M uc M hara (Phocoena
phocoena)
Iora Rua (Sciurus vulgaris)
G rinneog (Erinaceous
europaeus)
Broc (Meles meles)
Sionnach (Vulpes vulpes)
C C B C , ISS, N PW S
IW T, H C .
C C B C , ISS, IW D G ,
IW T, H C agus N PW S.
C C B C , D LR, U C D ,
Z Bhaile tha C liath,
H C , O PW agus
N PW S.
3, scoileanna, H C
agus O PW .
C C B C , IW T, 3,
N PW S, H C agus
O PW .
C C B C , scoileanna,
IW T N PW S, H C agus
O PW .
1.0, 2.1, 2.3, 2.5, 2.6,
2.9, 3.2, 4.1, 4.3, 5.1-
5.6.
1.0, 2.1-2.9, 3.2, 4.1,
5.1-5.5.
1.0, 2.1-2.9, 3.1, 4.1-
4.3, 5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9, 4.1, 4.2,
5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9, 4.1, 4.2,
5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9, 4.1, 5.1-
5.6.
31
isc, Aimfaibiaigh agus Reiptl
BA P
BA P
BA P
EC H R agus RD B
(II)
FC A
PA D
SW R
W PA
RD B (I)
RD B (I)
FC A
PA D
SW R
W PA
RD B (II) agus
W A
A cht um
Fhiadhlra, 1976
(C osaint ar
ainm hithe fiine)
Rialachin, 1980.
EU H D
A nnexes II
agus V and
Bern (III
FFD
EU H D
A nnex II
EU H D
A nnex II
FFD
EU H D
A nnex V
agus Bern
(II)
Lim istir Inbhir na D othra agus na Life
a chuim sonn trim hs agsla sa
bheatha sceitheadh go dt im irce.
C aithfear tagairt ar threoirlnte an ERFB
ar thgil/forbairt aibhneacha
w w w .fishingireland.net/environm ent/co
nstructionanddevelopm ent.htm
Is baol iad truailli ar uiscebheala agus
forbairt neam h-bhainistithe ar
uiscebheala.*
A ibhneacha na Life agus na D othra.
Lim istir Inbhir na D othra agus na Life.
A ibhneacha na Life, na D othra, na
Tulchann.
Baol m ar at thuas*
Bogaigh agus Lochin na ngairdn.
T laghd i lim istar bogaigh ag cur
isteach ar phobail an fhroig.
Lochin i ngairdn.
Pirceanna agus G airdn in aice le
lochin/uisce.
T lochin riachtanach don saolr, m ar
sin is baolach an laghd ar lim istar
bogaigh.
Bradn an A tlantaigh
(Salmo salar)
Loim pre shruthin
(Lampetra planeri)
Loim pre A bhann
(Lampetra fluviatilis)
Breac G eal (Salmo trutta)
Breac D onn (Salmo trutta)
Frog
(Rana temporaria)
Earc Slibhe
(Triturus vulgaris)
C C B C , N PW S, ERFB,
W I, O PW , H C .
C C B C , N PW S, ERFB,
W I, O PW , H C .
C C B C , ERFB, W I,
N PW S, H C .
C C B C , N PW S, IPC C ,
IW T, W I, scoileanna
agus H C .
scoileanna, O PW
agus H C .
1.0, 2.1-2.9, 3.3, 4.1,
4.2, 5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9, 3.3, 4.1,
4.2, 5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9, 3.2, 4.1,
4.2, 5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9, 4.1, 4.2,
5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9, 4.1, 4.2,
5.1-5.6.
scoileanna, O PW agus
H C .
32
isc, Aimfaibiaigh agus Reiptl
A n tA cht um
Fhiadhlra,
1976 (C osaint
ar ainm hithe
fiine)
Rialachin,
1980.
A n t-aon reiptl in irinn.
D um hcha, e.g. A n Bulla Thuaidh, flta
sceacha agus gairdn.
Earc Luachra
(Lacerta vivipara)
1.0, 2.1-2.9, 4.1, 4.2,
5.1-5.6.
C C B C , N PW S, BW I,
dars Bainistochta
B Bhaile tha C liath,
H C , O PW agus 3.
Grpa itiil Nisinta Idirnisinta Fcas Gnomhaochta Comhphirtithe
in
BA P BoC C I
(Liosta
D earg agus
m ra) agus
W A
EU BD
Iarscrbhinn
I Bern (III)
agus Bonn
(II)
Fach A guisn III do liosta speicis. in uisce gheim hrithe agus
Faoilein & G eabhrga
praithe
in lena m baineann spis
chaom hantais
A ithint agus cosaint ar
phrom h-lithrein fhara
agus bheathaithe m .sh.
an gob at ag forbairt
idir G eata M huirfean
agus Eanach Bhaile an
Bhthair
O ilein neadaithe a
chruth ar lochin
ornideacha/thgtha
agus bogaigh
A ithint agus cosaint ar
shum h neadaithe na
hin chreiche
Freisin: 1.0, 2.1-2.9, 3.1,
3.2, 3.3, 4.1- 4.3 agus
5.1-5.6.
33
Grpa itiil Nisinta Idirnisinta Fcas Gnomhaochta Comhphirtithe
Planda Soithocha
BA P
BA P
RD B, O rd do
C hosaint
Flora, 1999
agus W A .
EU H D
Iarscrbhinn II
Liosta speicis in A guisn IV.
C rainn sheasta, crainn dhchasacha,
fhsta agus staigh fhiadhlra.
Speiceas Planda Tosaochta
(m ar at sainm hnithe ag an
O rd Flora, 1999)
C rainn
C C B C , Z Bhaile
tha C liath, N PW S,
N BG , D N FC , IW T, H C ,
O PW agus 3.
C C B C , D N FC , N BG ,
3, C om hairle C rann
na hireann, N G O anna
agus H C .
1.0, 2.1-2.9, 3.1-3.3,
4.1-4.3, 5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9, 3.1, 3.3,
4.1, 4.2, 5.1-5.6.
Grpa itiil Nisinta Idirnisinta Gnomhaochta Comhphirtithe
Grpa Inveirteabraigh Roghnaithe
BA P Beacha: RD B
D oirbeacha:
dracht
Riginach
RD B
D oirbeacha
Snthaid m ra
Fileacin
Leam hain
Beacha
C C B C , N BD C , 3,
D N FC , H C , N M M ,
N PW S.
a. D o bheacha agus doirbeacha; suirbh do speicis RD B i m Baile
tha C liath.
b. A n gaol idir doirbeacha agus caighden uisce a m heas i
gcathair Bhaile tha C liath.
c. N asc a churth le tionscnaim h nisinta m .sh. Tionscadal
M othIreland, tionscadal D ragonFlyIreland, tionscadal N ational
Butterfly M onitoring
Freisin: 1.0, 2.1-2.9, 3.1, 3.3, 4.1, 4.2, 5.1-5.6.
34
Grpa itiil Idirnisinta Gnomhaochta Comhphirtithe
Fungais agus Licin Roghnaithe
Grpa Fcas Gnomhaochta Comhphirtithe
Geolaocht agus Geomoirfeolaocht
O PW D N FC , 3 agus
H C .
C C B C , D N FC , N PW S,
N BG , 3 agus H C .
BA P
BA P
O isre na M uirn: m olta do
Iarscrbhinn I C oinbhinsin
Bern agus ar RD B na RA
C aidhpeanna C aracha: A r
RD B de 10 tr san Eoraip
Licin
a. O isre na M uirn:
(Hohenbuehelia culmicola)
b. C aidhpeanna C aracha
(Hygrocybe species)
c. Fungas C age (Clathrus ruber)
Licin
Sum h speicis liostaithe a aithint agus ts a chur le gnom haochta
chaom hantais.Is daingean Bulla Thuaidh d'O isr na M uirn agus
C aidhpeanna C aracha.
Is C luain Tarbh an t-aon suom h do C lathrus ruber.
Feasacht a ard ar bhaol leasachin agus fiailnim he ar speicis
fhungasach
D ul i dteagm hil le gach sealbhir t a bhfuil Fungas C age sa ghairdn
acu i gC luain Tarbh
Fil am ach card iad na speicis thscaire tosaochta don cathair agus
ts a chur le gnom haochta chaom hantais.
Feasacht a ard ar thbhacht an ghrpa seo m ar thscair ar
athr aeride agus athr atm aisfarach
C C B C , G SI, N PW S,
D N FC , EN FO agus H C .
G ob G hainim h at chruth
Rannga C arbnm haire ochtaracha: M uilte Sm urfits agus
D hom hnach Broc
Tobair tollpholl Victeoiriacha (1 sa tr)
Tobar Sride ar Shrid an Istsaigh
D ibh sid at liostaithe do Bhaile tha
C laith ar an dracht saini ar liosta
oidhreachta geolaocha C um ann
G eolaoch na hireann (G SI):
A n Bulla Thuaidh
A n D othra
Toibreacha G uinness
Tobar Bharra an Team paill
a. D ul i dteagm hil leis an N PW S i
bpriseas at cruthaithe do Earth
Science pN H A anna
b. Larscili digiteach a dhanam h
ar na sum h
c. Feasacht a ard agus cur eolas ar fil
taobh istigh den C C B C agus i
m easc an phobail
d. Iad a chosaint fhorbairt
neam hchu.
Freisin: 1.0, 2.1-2.9, 4.1, 5.1-5.6.
35
EC H R
EC H R
EC H R
EC H R
EC H R
EC H R
BA P
EU H D
Iarscrbhinn I
EU H D
Iarscrbhinn I
EU H D
Iarscrbhinn I
EU H D
Iarscrbhinn I
EU H D
Iarscrbhinn I
EU BD *
Shellybanks, Bulla Thuaidh agus G eata
M huirfean
Trnna ag M uirfean agus D um hach
A n Bulla Thuaidh
A n Bulla Thuaidh
Trnna ag M uirfean agus D um hach Thr,
Tr C hnocn D oirinne agus rilein libe
agus ghainim h Im chuach na Tulchann (nl
C nocn D oirinn n Im chuach na Tulchann
sainithe don ghnthg seo).
Inbhir an Bhulla Thuaidh*, na Tulchann*,
na Life agus na D othra
O ibreacha U isce Bhaile A n G halntaigh ag
an bPirc Thiar
D um cha
(C D 1, C D 2, C D 3)
10
Lnte sobin fhsra
bliantil (LS1)
M urlach ar an gcsta
(C W 1)
Riasc G oirt
(C M 1, C M 2)
Rilein libe agus
ghainim h
Inbhear
Farthailte
Breacndrtha
Iad U ile.
Iad U ile.
- Spriocanna caom hantais a
aithint
- Tacaocht a thabhairt do
Phleananna Bainistochta
- dea-chleachtas a aithint
agus a chur i
bhfeidhm .
11
- C osc a chur le caillteanas
gnthg.
Freisin:
1.0, 2.1-2.9, 3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
- Sum h a aithint
- A chur i dtosaocht sa
C C B C
- Feasacht an phobail a ard
- C osc a chur le caillteanas
gnthg.
Sum h neam h-
shainithe agus
sainithe.
Lim istir
aitheanta i i
larscili
gnthige (fo-
nta uim h. 2,
leathanach 15)
Gnthga
Gnthg itiil Naisinta Idir'a Sampla Fcas Gnomhaochta Comhph
10
Leanann an cd an rangaithe Fossitt (2000) do ghnthga.
11
Seirbhs C hom hshaoil Bhithsfir 2006. Bainistocht ar Thr i m B Bhaile tha C liath Theas. C om hairle C athrach Bhaile tha C liath
36
Gnthga
Gnthg itiil Naisinta Idir'a Sampla Fcas Gnomhaochta Comhphirtithe
pN H A
(canlacha)
Plean
Bithagslachta
nisinta (2002)
BA P
BA P
O ibreacha U isce Bhaile A n
G halntaigh ag an bPirc Thiar.
A n C hanil Roga agus an
M rchanil
A ibhneacha beaga agus sruthin
G ort an tSiln
Pirc Bhaile Bhailcn
U isce
m .sh. giolcach agus cb
bhu m hr eanaigh (FS1),
Lochanna (Fl), Lochanna
saorga eile agus lochin
(FL8), A ibhneacha
sealchrche sil-leagtha
(FW 2), C anlacha (FW 3)
agus D oga draenla
(FW 4)
Flta Sceacha
(W L1)
Iad U ile.
Iad U ile.
C osc a chur le
caillteanas
gnthg.
Bogaigh
Thgtha
C hom hthite a
fhorbairt (IC W s)
Freisin: 1.0, 2.1-
2.9, 3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
C osc a chur le
caillteanasa
rim se faoi
lathair
Plandil speiceas
dchasacha de
flta sceacha
a spreagadh.
Freisin: 1.0, 2.1-
2.9, 3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
Liim istir
aitheanta i
Larscli
G nthige (fo-
nta uim h. 2,
leathanach 15)
Bogaigh
Thgtha
C om hthite
(IC W s)
Liim istir
aitheanta i
learscili
G nthige (fo-
nta uim h. 2,
leathanach 15)
Teorainn na
m Bailte
Fearainn
37
pN H A (206),
A naclann D lra
(O ilen BullaThuaidh)
1988, W S agus
SA A O .
O rd do C hosaint
Flra
(1999) (D rim ire
Beag, G a Bu agus
M rn lana)
Inveirteabraigh le
tbhacht nisinta
(O rd D iptera,
H em iptera agus
H ym enoptera)
Planda soithocha
RD B(Peasair earraigh
agus Torm n)
IBA
BIO G , M A N ,
N R, R, SA A O ,
cSA C , SPA
agus W S.
IBA
Sonra ar ainm ni
idirnisinta
thos.
Treoir m aidir le
G nthga n A E,
Iarscrbhinn I do
7 ghnthg
Treoir m aidir le
G nthga n A E,
Iarscrbhinn II do
Lus na bpeiteal
RA M SA R
Tearm ann
Bithsfir agus an
D uine U N ESC O
Tearm ann
Bithghiniteach
C uid de cSA C B
Bhaile tha
C liath Thuaidh
C uid de SPA an
Bulla Thuaidh
B adom hain, ghainm heach at ann le gaineam h
idirthaoideach agus rilein libe idir Teach Solais
Bailey ag Binn adair agus Rinn Sorrento ag D eilginis.
Is iad an Life, an Tulcha agus an D othra na tr
phrom haibhneacha.
C ldaonn an suom h an chuid ar fad Thuaidh de
Bh Bhaile tha C liath, le teorainn ar an bhfarraige ag
dul theach solais Balla an Bhulla trasna go dt Rinn
D hroim Leice ag Binn adair. Is gob gainim h at ann a
forbraodh sa 19 agus 20 haois. T cuid den
cheantar (118ha) faoi inireacht phrobhideach, is
leis an Stt an chuid eile (1318ha). T an t-oilen
cldaithe le talam h faraigh duim che. T riasc goirt
fhairsinge suite san iarthuaisceart agus ag taoide an-
seal t rilein libe fhairsinge idir an oilen agus an
m rthr. T tbhacht idirnisinta eolaochta ag na
hanaclanna seo do C hadhain agus freisin ar
chiseanna luibheolaocha, aneolaocha,
m oleolaocha agus geom oirfeolaocha. Bunaithe ar an
21 M en Fm hair, 1988.
G nthga na Treorach m aidir le G nthga n A E,
Iarscrbhinn I: D um hcha socra cois csta (2130),2
D um cha aistreacha/M uirn (2120), D um cha aistreacha
suthacha (2110), D um cha le saileach reatha (2170),
Logn duim hche (2190), Rilein libe agus ghainim h
Salicornia (1310) agus Rilein libe agus Rilein
ghainim h (1140).
Treoir m aidir le G nthga n A E, Iarscrbhinn II
speiceas: Lus na bpeiteal (Petallophyllum ralfsii).
Treoir m aidir le hin n A E SPA : bonn >20,000
anlaith uisce ann go rialta. Fach A guisn III d'in.
Fach A guisn IV do Phlanda A rdthosaochta don
Bhulla Thuaidh.
B Bhaile tha
C liath
A n Bulla Thuaidh
Iad U ile.
Iad U ile.
1.0, 2.1-2.9,
3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9,
3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
Sumh Sainithe
Gnthga Ainmni Nisinta Idirnaisinta Cur sos gearr Gnomhaochta Comhph
Sumh Sainithe
38
EC H R
EC H R
cSA C (uim h.
sum h13).
13
cSA C (210)
U H D Iarscrbh.I
(cSA C )
U H D Iarscrbh.I
(cSA C )
C ldaonn an suom h an chuid inm henach de
Bh Bhaile tha C liath, le teorainn na farraige
ag sneadh Theach Solais Bhalla Thuaidh go
dt an Tr M artello ag Binn adair.
G nthga Iarscrbhinne 1: D um hcha buana
(2130), D um cha aistreacha/M uirn (2120),
D um cha aistreacha suthacha (2110),
Logn duim hche (2190), Fsra
bliantil ar lnte sobadh (1210), rilein libe
agus ghainim h Salicornia(1310), G oirt an
A tlantaigh (1330), Riasc G oirt na M enm hara
(1410), Rilein libe agus ghainim h (1140),
Speicis Iarscrbhinne II: Lus na bPeiteal.
T an suom h suite dheas den Life agus
sneann s n m Baile M r D eisceartach go dt
an C Thiar ag D n Laoghaire. T an teorainn
idir D LR agus C C B C dreach thuaidh
d'Eanach Bhaile an Bhthair. T an clam pa is
m de M heilscenach ar an gcsta thoir le fil
ag G eata M uirfean. T gnthga nua ag
forbairt dreach dheas de G heata M huirfean
agus t dum cha suthacha agus gob gainim h
cheana. T tbhacht na hite seo ag m ad
m ar shuom h ardtaoide danlaith uisce at ar
an bhfara ansin. G nthg na Treorach m aidir le
G nthga n A E, Iarscrbhinn 1: Rilein
ghainim h agus libe (1140).
B Bhaile tha
C liath Thuaidh
12
B Bhaile tha
C liath
A ll.
A ll.
1.0, 2.1-2.9,
3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9,
3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
12
N l na ceantair ainm nithe agsla i m B Bhaile tha C liath m .sh. IBA , cSA C agus SPA com heisiatach ach t siad ag forlu ar a chile (fach A guisn V).
13
C id at leagtha am ach do ghnthg Iarscrbhinne I m ar at m ate sa Lm hleabhar Lirm hnithe den C hoim isin Eorpach ar G hnthga an A ontais Eorpaigh, 2003
39
EC H R SPA (4024) EU BD Iarscrbhinn I
(SPA )
T cuid suntasach de Bh Bhaile tha C liath sa suom h
seo. T beagnach an ceantar idirthaoideach ar fad sa Bh
Theas, chom h m aith le cuid m hr d'inbhear na Tulchann
thuaidh den Life.
T an-thbhacht aneolaoch ag baint leis an suom h seo,
at tbhachtach go hidirnisinta don C hadhan agus at
tbhachtach go nisinta do s speiceas d'anlaith uisce. T
s rangaithe m ar shuom h le tbhacht idirnisinta freisin.
T na speicis geabhrige ar fad ar an suom h ainm nithe in
Iarscrbhinn I den Treoir m aidir le hin n A E, m ar an
gcanna t an G uilbneach Strocearrach agus an Slibhn
M enm huir.
Bonn an C adhan ann go m inic agus bonn in nua-tagtha
san Fhm har ag ithe an m heilscenaigh ag M uirfean.
Tugann an suom h seo tacaocht d'uim hreacha
tbhachtacha nisinta de s speiceas eile: A n Roilleach,
an Fheadg C hladaigh,, an C nota, an Luatharn, an
C hearc G hainim h agus an G uilbneach Strocearrach. Bonn
na speicis seo a leanas ann freisin ach m id nos l acu
ann; an Foitheach M r, an Fheadg G hlas, an C rotach, an
C osdeargn agus an Piardla Tr.
T an chuid dheas den Bh tbhachtach thaobh
geabhrige a bheith ar an bhfara ann san Fhm har (go
danach i m Iil go dt M en Fm hair). Rinneadh taifead
ar suas go 11,000 geabhrg i bhFm har 2006 leis an
nG eabhrg, an G heabhrg A rtach agus an G heabhrg
Rsach.
D um hach Thr
/Inbhear na
Tulchann
U ile. 1.0, 2.1-2.9,
3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
Sumh Sainithe
40
EC H R, pH N A igin
A naclann D lra an
Bhulla Thuaidh
SPA (4006) EU BD Iarscrbhinn 1
(SPA )
C ldaonn an suom h an chuid inm henach de Bh
Bhaile tha C liath Thuaidh, le teorainn na farraige ag
sneadh theach solais Bhalla an Bhulla siar go Pointe
D hn Leice ag Binn adair.
Is iad na hin hIarscrbhinn I den Treoir m aidir le hin
n Eoraip at a fil anseo n; an G heabhrg Bheag, an
Fheadg Bhu, an G uilbneach strocearrach, an
Rufachn agus an tU lchabhn risc. Tagann m id
suntasach nisinta agus idirnisinta d'anlaith uisce
go dt an Bulla Thuaidh. Tugann an t-oilen tacaocht
do nos m n 20,000 anlaith uiscecosil le C adhain,
C nota, G uilbneach strocearrach, Seil-lacha, Lacha Rua,
Praslacha, Biorearrach, Spadalach, Roilleach, Feadg an
C hladaigh, Feadg Bhu, Feadg G hlas, Luathrn,
C earc G hainim h, G uilbneachEarrdhubh, C rotach,
Piardla Tr agus C osdeargn. Bonn cuid den speicis
le feiceil go m inic i ndeisceart Bh Bhaile thaC liath
agus Inbhear na Tulchann i gcom hair beathagus/n
dul ar an bhfara ann (don chuid is m bonn an
C adhan, an Roilleach, an Fheadg C hladaigh, an
Luathrn agus an C hearc G hainim h ann). N m r lon
na gC nota agus na m Bionearrach a thabhairt faoi
deara toisc go bhfuil 10% de phobal iom ln na tre
ann faoi seach.
Bonn lapair cosil leis an Rufachn, an C rotach, an
G obadn agus an C osdeargn Breac le fil go rialta ar
SPA an Bulla Thuaidh. N fheictear iad i ngrpa m ra
san fhm har ach am go chile san earrach n sa
gheim hreadh. Bhodh tbhacht ag baint leis an suom h
seo cheana m ar gheall ar choilneacht de G heabhrga
Beaga.
A n Bulla
Thuaidh
U ile. 1.0, 2.1-2.9,
3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
Sumh Sainithe
Gnthg Ainmni Nisinta Idirnisinta Cur sos gear Gnomhaochta Comhph
41
pN H A faoin W A
pN H A faoin W A
pN H A faoin W A
pN H A faoin W A
pN H A (206)
pN H A (210)
pN H A (201)
pN H A (2103)
O rd do C hosaint
Flra, 1999
(Lobhgach
dhlth)
RD B (M agairln-
fitheach)
Forluonn an
teorainn leis an SPA
agus an cSA C
Forluonn leis an
cSA C
C uid de IBA Bhaile
tha C liath at
thuasluaite
M ar at m nithe don Bhulla Thuaidh agus don
Bhulla Thuaidh thuas.
M ar at m nithe do Bh Bhaile tha C liath
Theas thuas.
2 deilfm rla sa Life gar do Port Theach na
gC olr. sideann geabhrga neadaithe na
deilfseo le tim peall 350 pire de G heabhrg
taifeadta in 2006.
San iream h ar shuom h sainithe na C anla
Roga t an cainal lrnach agus na bruacha,
na flta sceacha farthailte an chosin
tarraingthe, uisce oscailte na m uineacha agus
na coillearnacha a ghabhann leis.
sideann speicis at luaite sa Treoir m aidir le
G nthga n A E, Iarscrbhinn II cosil leis an
M adra U isce agus an Ialtg an chanil.
T an Lobhgach dlth (Groenlandia densa)
(O rd do C hosaint Flora, 1999) le fil sa
chanil. Faightear an M agairln fitheach
(Orchis morio) (RD B) ar fharthailte an chosin
tarraingthe.
Faightear A ol lus an Bhobailn (Tollypella
intricata), at tbhachtach go nisinta ar na
stric Bhaile tha C liathach. Bonn an C ruidn
(Alcedo atthis), an de chuid an Treoir m aidir le
hin, Iarscrbhinn I bheath ar an gcanil.
B Bhaile tha
C liath Thuaidh
B Bhaile tha
C liath Theas
D eilfeanna,
D uganna Bhaile
tha C liath
A n C hanil Roga
Iad U ile. 1.0, 2.1-2.9,
3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
Sumh Sainithe
Gnthg Ainmni Nisinta Idirnisinta Cur sos gearr Gnomhaochta Comhph
42
pN H A faoin W A pN H A (2104)
C A
Is uiscbhealach de dhants an duine an M hrchanil ag nascadh an
Life i m Baile tha C liath leis an Sionainn san iarthar. San iream h sna
hiteanna sainithe t an prom h-chanil agus na bruacha.
Tugann an M rchanil tacaocht do 11 speiceas d'in agsla i rith an
gheim hreadh, le m eanm hid 450 anlaith cosil leis an m Broigheall,
an Spgaire Tonn, an C hearc C heannann, an C hearc U isce, an
Slibhn, an Lacha Bhadnachan C horr Risc, an Eala Bhalbh, an
M allard agus an Faoilen Scadn. Faightear an Lobhgach dhlth
m hion, planda at cosanta, sa M hrchanil.
Is speicis gur fi tagairt dibh at le fil ar na huiscebheala seo n
Ialtga, D obharchnna, C ruidn, G abha D ubh, planda at
gann/neam hchoitianta agus an Breac D onn. Is iad cuid de na
planda
14
tearca at taifeadta ar an nD othra n:
Malva neglecta, Agrostemma githago, Rorippa palustris, Hypericum
hircinum, Mimulus guttatus, Allium carinatum, Barbarea intermedia.
Planda tearca at taifeadta d'A bhainn na Tulchann n: Diplotaxis
muralis, Anemone nemorosa, Salix viminalis x S. caprea, Ranunculus
aquatalis, R. tricophyllus, Cornus sericea, Carex strigosa, Spergula
arvensis, Orobanche hederae, Milium efusum, Thlaspe arvense,
Solanum migrum, Betula pendula, Salix fragilis var russellia and
Sparganium emersum.
Planda tearca at taifeadta don Life n: Botumus umbellatus, Chara
globularis, Erigeron karvinskianus, Hieracium gougetianum,
Myriophyllum spicatum, Potamogeton lucens x P. perf., P. natans, P.
pusillus, Sambucus ebulis, Scrophularia umbrosa, Senecio viscosus, S.
vulgaris f. radiatus, Sparganium emersum and Vulpia myuros.
A n M rchanil
A n D othra
A bhainn na
Tulchann
A n Life
Iad U ile.
Iad U ile.
1.0, 2.1-2.9,
3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
1.0, 2.1-2.9,
3.1, 3.2, 4.2,
4.3, 5.1-5.6.
Sumh Sainithe
Gnthg Ainmni Nisinta Cur sos gearr Gnomhaochta Comhph
14
Sonra ar phlanda tearca sholthar ag an D N FC . C aithfear athshuirbhireacht a dhanam h ar na taifid seo chun a fhil am ach an bhfuil na planda ag an suom h canna go fill.
43
BA P
BA P
BA P
BA P
BA P
it ar bith agus
ceannasach ar
uiscebheala.
Tim peallacht
uisceach (i
bhfionnuisce)
m .sh. uiscebheala
A r bhruacha na
habhann.
A r D hum hcha don
chuid is m .
A r thuilem hnna
csta m .sh.
rilein libe
G lineach bhiorach
(Fallopia japonica)
Lus na plisce
(Impatiens glandulifera)
Feabhrn capaill
(Heracleum mantegazzianum)
D raighean m ara
(Hippophae rhamnoides)
Spairtneach ghallda
(Spartina anglica)
C C B C , N BD C ,
N PW S, 3,
N BG ,
N G O anna,
LA anna agus
H C
Fsann G lineach bhiorach suas go 3m ar airde ar ghas at cosil
le bam b, le brains irsithe agus blthanna bubhn. Bonn na
gais adhm adach fgtha ina sheasam h don gheim hreadh agus
fsann gais nua, at cruthaithe ag cras riosim leathan,
15
san
earrach dar gcionn, chun m oing a chruth. D antar na gais
m harbh agus an easair dhuill a dhianscaoileadh go m all agus
cruthaonn siad sraith doim hain orgnach rud a chuireann cosc
ar phacadh na solta dchasacha. C hom h luath don phlanda a
bheith i lthair ag suom h, scaipeann an s go sciobtha agus n
fada gur clam pa m onashaothraithe am hin a bhonn ann.
Rathaonn s ar dhshocraocht.
Leathann s go tapaidh toisc gur fidir leis na solta taisteal suas
go 7m nuair a osclatear na cochaill. Is fidir le gais at gearrtha
na cochaill a fhorbairt fi. Sa gheim hreadh agus na planda ag
cronadh siar bonn an ithir scafa agus d bharr, dantar a
chreim eadh isteach san abhainn, it a gcruthatear coinnollacha
fabhracha i gcom hair fis san uisce agus fgtar an abhainn i
gcaoim hfheilinach do sceitheadh na m bradn.
Is fidir leis clogadh agus gros trom a chur ort.
A n-deacair le dbirt agus bunaithe go m aith. G lacann siad it
na bplanda duim che dchasacha agus cuirtear srian ar
fhuilleam h ndrtha na dum hcha.
D antar coilni ar shum h le pobal ard in uisce gheim hrithe
agus laghdatear an fhil at ar choth agus ar iteanna do
fhara. A thratear inbhir adom haine chun riasca at draenilte go
dona a chruth agus m adatear tuilte d thoradh sin.
a bhaint
D ul ag obair le
LA anna eile chun
suirbh agus
bainistocht a
dhanam h ar
G hlineach
bhiorach, Lus na
plisce agus
Feabhrn capaill
ag leibhal na
habhantra.
Freisin: 1.0, 2.1-
2.9, 4.1- 4.3, 5.1-
5.6
Speicis ionracha agus lotnaide (planda agus ainmhithe)
Gnomh: Feabhs Feasachta Cimheas agus baili eolais Doth n Bainistocht
Ainm Comnta/Teicniil itiil Suomh Baol Gnomhaochta Comhphirtithe
15
G as tiubhaithe a fhsann faoin ithir n ar dhrom chla na hithreach.
44
BA P
BA P
it ar bith
Pirceanna, gairdn
agus sa choillearnach
Buachaln bu
(Senecio jacobaea)
Iora Glas
(Sciurus carolinensis)
C C B C , N BD C ,
N PW S, 3,
N BG , N G O anna,
agus H C
C C B C , N BD C ,
N PW S, 3,
N BG , N G O anna,
H C agus Z
Bhaile tha
C liath.
N im hiil do bheostoc
Bonn in iom aocht le hIora Rua dchasacha i
gcom hair bia Iom prir vris 'parapox' a m haraonn
na hIora Rua Itear uibheacha in sna
neadachaD antar dam iste do chrainn N is don
phobal m .sh. i nG arraithe N isinta na Lus
a bhaint
Freisin: 1.0, 2.1-2.9,
4.1- 4.3, 5.1-5.6
D an suirbh ar
shuom h agus dls na
n-iora rua agus liath
A ithin an uas-acm hainn
iom pair do phobail na
n-Iora glas i
bpirceanna C hathair
Bhaile tha C liath
Bainistocht a
dhanam h ar dhaonra
an Iora glas.
Freisin: 1.0, 2.1-2.9,
4.1-4.3, 5.1-5.6
Speicis ionracha agus lotnaide (planda agus ainmhithe)
Gnomh: Feabhs Feasachta Cimheas agus baili eolais Doth n Bainistocht
Ainm Comnta/Teicniil itiil Suomh Baol Gnomhaochta Comhphirtithe
45
CRUINNI BLIANTIL AN GHRPA STIRTHA
Is prom haidhm an phlean n gnom haocht ar son
na bithagslachta a chur ar cois agus a
chom hordan. Is iad an grpa stirtha agus com hairl
na hdair ar na gnom haochta at m olta sa phlean
seo agus t freagracht chom hroinnte orthu iad a chur
i ngnom h. Ba chir go m buailfeadh an grpa stirtha
le chile go rialta chun dul chun cinn an phlean a
m heas agus am harc ar obair bhreise a d'fhadfadh a
bheith riachtanach.
CLR MIONSONRAITHE BLIANTIL
T an plean leagtha am ach le cur i bhfeidhm thar
thrim hse cig bliana. D anfar clr bliantil oibre a
shocr gach bhliain agus cuirfear faoi bhrid an
ghrpa stirtha . T cuid m hr gnom haochta sch
ardaidhm eannach ann agus beidh siad ag braith ar
m haoini a fhil rim se leathan foins. T rl le
him irt ag gach pirt leasm har chun m aoini a fhil
agus chun dul i ngleic leis na spriocanna at
aitheanta.
FORBAIRT IOMPAIR NA BITHAGSLACHTA I
GCATHAIR BHAILE THA CLIATH
Ritigh O ifigeach Bithagslachta C hathair Bhaile
tha C liath an tuairisc seo, ag obair faoi threoir an
ghrpa stirtha. T gargh le leanint agus tacaocht
bhreise do phost an O ifigigh Bhithagslachta sna
blianta at rom hainn chun pointe fhcais d'aiseolas
chom hphirtithe a sholthar agus chun pirtocht
leathan an phobail agus na pirtithe leasm hara a
bhaint am achagus chun cur i bhfeidhm na
ngnom haochta a chom hord.
TACAOCHT THIONSCNAIMH NISINTA
Beidh tacaocht nisinta do thionscnaim h cosil le cur
crann dchasasch, feasacht a ard, caipiteal do
thionscnaim h agus tacaocht dobhreis pearsanra agus
lonra d'oifigigh bhithagslachta cabhrach chun
spreagadh a ghiniint do chur i bhfeidhm agus
m onatireacht ar chaighdein agus m odhanna.
4. Dul Chun Cinn A Thomhas
INBHUANAITHEACHT
Is prom hthom has staid na bithagslachta ar an
leibhal is airde ar fidir le forbairt a bheith
inbhuanaitheacht. Toisc go bhfuil laghd ar
bhithagslacht, ciallaonn s go m beidh br r-m hr
agus go m beidh ifeacht dhiltach ar baltacht na n-
iceachras dileil le hathraithe breise. Bonn fadhb
ann i gcna m aidir le coincheap na forbartha
inbhuanaithe' ar chir dul i ngleic li. sidtear nos
m inic chun cur sos a dhanam h ar na fidearthachta
eacnam aochta seachas ar an m ni ceart- an chiall
Shisialta, Eacnam aoch agus C hom hshaoil. Baineann
forbairt inbhuanaithe le com hthth agus caithfear
dileil leis an gcom hshaol m ar chuid lrnach den sfar
soch-chultrtha. (G rianghraf: M aired Stack)
Eoghan highnigh (Aois 12),
Scoil an tSeachtar Laoch,
Baile Munna, B..C. 11.
GLACAIMIS BEART ANOIS
N os m crann agus plandla leis an bhfiadhlra a
spreagadh
Bosca neadaireachta d'ialtga agus d'in i
bpirceanna tugtha do thithe probhideacha
C hun aoileach an m hadra a ghlanadh, beidh iteanna
gainim h faoi leith ar fil ar srideanna it gur fidir le
hinir a gcuid m hadra a thabhairt (m .sh. A n
Bhriotin)
C ur i bhfeidhm rialacha m aidir le bruscar agus
glanadh i ndiaidh m adra. Fneil le bheith sidte
chun trealam h riachtanach a fhil do fheabhschin
bhithagslachta
Pacist eolais do scoileanna agus teaghlaigh ar
chonas an fiadhlra a m healladh isteach i ngairdn
Beathaitheoir d'in saor in aisce a chur ar fildo
dhuine ar bith a bheadh suim acu ann
Spreagfar daoine chun cuid d ghairdn a fhgil fiin
chun tailte solr a sholthar d'fheithid agus planda
fiine.
Laethanta G hlantachin urraithe don ndr go
prom hil don phobal
N os m fgraocht a dhanam h faoin m buntiste a
bhaineann le cathair ghlan chun nos m den
fhiadhlra a m healladh
N os m sluaistn caca agus bosca bruscar a sholthar
(Aighneacht bhuacach a fuair Plean
Gniomhaochta Bithagslachta Chathair Bhaile
tha Cliath 2008 - 2012 Chomhairle na ng).
46
Reachtaocht nisinta
An tAcht um Fhiadhlra, 1976, mar a bh leasaithe
ag an Acht um Fhiadhlra (Leasaithe), 2000
Tugann an tA cht seo cum hacht don A ire Lim istir
O idhreachta N drtha (N H A anna) a ainm ni. Faoi
lthair, t an chuid is m de shum h aitheanta le
bheith ainm nithe go hoifigiil ach go fill is sum h
m olta iad (pN H A anna). T tbhacht speisialta
nisinta ag na sum h seo don fhiadhlra agus do
ghnthga. T cuid m haith de m ham aigh fiin na
hireann agus chuile speiceas d'in cosanta. Tugann
an tA cht um Fhiadhlra cosaint do flora freisin leis
an O rd do C hosaint Flora, 1999 (FPO ) (SI U im h 94
de 1999). N aoi speiceas is seasca de
phlandasoithoch (planda blthanna agus
raithneacha) agus aon speiceas is fiche de phlanda
ochtaracha (caonaigh, aelusanna agus agla) cosanta
faoi lthair. C uireann an tA cht coac ar dhuine ar bith
na planda seo a thochailt, a ghearradh, a m hilleadh
n cur isteach ar a ngnthga, seachas faoi
cheadnas n N PW S. Forlann an tA cht do bhun
A naclanna D lra, tearm ainn do Fauna agus
Tearm ainn d'in. C uireann an tA cht cosc ar scriosadh
na flta sceacha i rith sasir neadaithe na n-an n
1 M rta go dt an 31 Lnasa gach bhliain. Tugann
an stdas m ar A naclann D lra (N R) cosaint don flora
agus don fauna. T siad cosanta in aghaidh
gnom haochta a scriosann faoin A cht um
Fhiadhlra (Leasaithe), 2000. T 77 A naclann D lra
sa tr. A inm nodh na Tearm ainn d'in (W S) faoin A cht
um C hosaint G im e 1930 i dtosach bire ach anois
faoin A cht um Fhiadhlra, 1976 chun ganna,
lachain agus lapair faoi leith a chosaint fhiach. T
68 Tearm ainn d'in ainm nithe ar an iom ln.
Chomhphobail Eorpach (Gnathga ndrtha)
Rialachin, 1997 (I.R. Uimh.94 de 1997)
Trasuigh treoracha A E m aidir le gnthga (92/43/EEC )
sa dl in irinn. Tugtar cosaint do shum h sainithe n
uair a thagann scal ag an inir taln.
D anann leas ar A cht um Phleanil agus
Fhorbairt,1963 tr iarradh ar na h daris Pleanla
m easn cua dhanam h ar fhorbairt i cSA C n
SPA . D chead aon fhrinni ar dhochar a dhanam h
ar shuom h cosanta seachas ar fhthanna S& S agus
caithfear iad a iti agus a thaifead. T liosta de
ghnom haochta a bhfuil cead A ire (G nom hartha
Infhgartha) de dhth orthu cruthaithe do gach
ghnthg cosanta.
A n tA cht um Iascach M olta M ra, 1937
A n tA cht Iascaigh (Leasaithe) 1999 - U im hir 35 de
1999
A n tO rd Bradn agus Breac G eal a G abhadh le Slat
agus Ruaim (Toirm easc ar D hol), 2001 (I.R. U im h. 53
de 2001)
Scim C hlibela Bradn Fiin agus Breac G eal Fiin
Rialachin 2005 - I.R. U im h. 204 de 2005
A n Fodhl C aom hnaithe Bradn Fiin agus Breac G eal
Fiin U im h.797 de 2004
A n tO rd um na hA chtanna C uanta 1996 - 2000
A cht um Thruailli na Farraige 1991 - 1999
A n tA cht Foraoiseachta 1946
Achtanna um Phleanil agus Fhorbairt, 2000-2002
Faoin A cht um Phleanil agus Fhorbairt 2000 ar
thaobh O rd um Lim istar Taitneam hachta Speisialta
de (SA A O ), caithfear go m beadh an fhorbairt ag clo
leis agus a bheith i gcom haont le cuspir cinnte"
at bhaineann leis an suom h fin. D antar na
SA A O anna do cheantair srilleachta n ceantair lena
m baineann luachineasa speisialta ar thaobh aon
bhuntiste do chaom hn an dlra de.
Rialachin na gC om hphobal Eorpach (M easnacht
Tionchair Tim peallachta) (Leas), 1999 (I.R. U im h. 93
de 1999), agus na Rialachin Rialtais itiil (Pleanil
agus Forbairt) 1999 (I.R. U im h. 431 de 1999).
Treoracha n Eoraip
Treoir maidir le Gnthga
Is aidhm na Treorach n A ontas Eorpach 92/43/EEC
de m h an M heitheam h 1992 ar chaom hn na
ngnthg ndrtha agus caom hn an flora agus an
fauna fiin (Treoir m aidir le G nthga) n gnthga
tbhachtacha a chosaint agus speicis tearca n i
m baol ar fud an A ontais Eorpaigh. Tugann an Treoir
deis do lonra iceolaoch com hthite de cheantair
chosanta a bhun i ngach ballstt den A ontas
Eorpach, agus sum h at ainm nithe faoin Treoir m aidir
le hin a bheith aitheanta m ar N atura 2000. T s
seo tugtha ag an A E don C hoinbhinsin ar
Bhithagslacht a bh daingnithe ag ireann in 1996.
T Lim istir C haom hantais Speisialta (SA C ) ainm nithe
faoin Treoir m aidir le G nthga. Bonn sum h curtha
leis an liosta i gcna agus d bharr, is suom h
iarrthra' (cSA C anna) ach t an leibhal canna
cosaint acu le suom h at ainm nithe go hiom ln.
5. Achoimre ar reachtaocht a bhaineann le hoidhreacht ndrtha
47
C eaptar go bhfuil na gnthga at ainm nithe in
Iarscrbhinn I den Treoir i m baol i gcom thacs Eorpach
n go gcuireann siad le lon na ngnthga trasna na
hEorpago suntasach. T na gnthga seo cosanta go
dian. A inm ntear speicis in Iarscrbhinn II ar gh
cosaint a thabhairt dibh. A inm nonn an Treoir na
speicis ar cheart C osaint D ian Riachtanach dibh faoi
Iarscrbhinn IV. Sa chs seo, caithfear na sum h scthe
agus sum h solr a chosaint - fara ialtg agus poill an
m hadra uisce m ar sham pla. Sard at in Iarscrbhinn
V n liosta de speicis lena m baineann bearta
bainistochta leo m thgtar iad n ndr.
Treoir maidir le hin
Faoin Treoir n A ontas Eorpach 72/409/EEC
d'A ibrein 1979 ar chaom hn anlaithe fiine, t
dualgas ar ire speiceas at i m baol a chosaint m t
fil orthu in Iarscrbhinn I chom h m aith le speiceas
im irceach a fhaightear go rialta ach go hirithe
speiceas bhogaigh. T dualgas ar iregnthga na n-
an a chosaint at i m baol de bharr athr aeride n
m ar gheall ar an lon bheag dibh at ann. T
dualgas ar ire breithnichn bhogaigh a thgil faoi
deara taobh istigh de chlir pleanla ar said taln.
C ruthatear Lim istir C haom hantais Speisialta
(SPA anna) chun an sprioc seo a bhaint am ach. T na
cSA C anna agus na SPA anna m ar chuid de lonra na
suom h N atura 2000at le fil ar fud na hEorpa.
Treoir C reatla U isce (Treoir n gC om hairle
2000/60/EC )
Treoir m aidir le hisc Fhionnuisce (Treoir n
gC om hairle 78/659/EC )
Treoir m aidir le M easnacht Straitiseach
Tim peallachta (SEA ). T g le EIA anna a lonadh do
tionscadail chaipitil irithe.
T tacs iom ln de reachtaocht na hireann ag
www.irishstatutebook.ieagus ag www.irlgov.ie. T
reachtaocht an A ontais Eorpaigh ar fil ag
www.Europa.eu.int/eur-lex/en.
Coinbhinsiin agus Comhaontuithe
Idirnisinta
C oinbhinsiin ar agslacht Bhitheolaoch 1992,
C ruinni M ullaigh na C ruinne i Rio (w w w .biodiv.org)
A n C oinbhinsin um Thrdhreach na hEorpa 2000
(w w w .conventions.coe.int)
C oinbhinsin m aidir le C aom hn Fhiadhlra agus
G hnthga N drtha na hEorpa (C oinbhinsin
Bherne) 1979 (w w w .conventions.coe.int)
C oinbhinsin m aidir le C aom hn Speicis Im irceacha
A inm hithe Fiine (C oinbhinsin Bhonn) 1979
(w w w .cm s.int)
C oinbhinsin m aidir le Bogaigh a bhfuil Tbhacht
Idirnisinta leo (C oinbhinsin Ram sar) 1971
(w w w .ram sar.org)
Is liosta liosta Ram sar de na bogaigh a bhfuil
tbhacht idirnisinta leo at ag iarraidh caom hn
agus sid chliste na m bogach seo a chur dhun cinn
d'anlaith uisce. Shnigh rialtas na hireann an
coinbhinsin seo in 1971, agus is conradh deonach
idir-rialtasach .
C oinbhinsin m aidir le Trdil Idirnisinta i Speicis i
m Baol (C ITES) 1973 (w w w .cites.org)
C oinbhinsin um C hosaint M huirthim peallacht an
A tlantaigh Thoir Thuaidh (C oinbhinsin O SPA R) 1992
(w w w .ospar.org)
A n C om haont Eorpach um Ialtga (C oinbhinsin
Bhonn) 1993
w w w .eurobats.org/docum ents/agreem ent_text.htm
C oinbhinsiin Idirnisinta um Sheilg M olta M ra a
Rial 1946
w w w .iw coffice.org/com m ission/convention.htm
C om haont m aidir le hin U isce Im irceacha
A fracacha-Eoriseacha a C haom hn
(A EW A )(C oinbhinsin Bhonn) 1996
w w w .ram sar.org/speech/speech_quebec_m edw et.htm
A n C om haont Idirnisinta um Thrdil A dhm ad
1994, snithe in 1996.
Stritis uile-Eorpach ar Bhithagslacht agus
Thrdhreach, form huinithe in 1995
w w w .strategyguide.org/fulltext.htm l
T sam pla sa Lonra Eorpach de Thearm ann
Bithghiniteach (1976) de ghnthga at i m baol agus
at luachm har do chaom hn an dlra san Eoraip.
w w w .im s.w cm c.org.uk/IPIEC A 2/conven/conven_
biogen.htm l
Is aidhm an C hlir do Thearm ann Bithsfir agus an
D uine (M A B) de chuid U N ESC O (Eagraocht
O ideachais, Eolaochta agus C hultir na N isin
A ontaithe) n buns a fhorbairt ar sid agus
caom hn rasnach ar acm hainn agus an bithsfar.
Is iad Pirc N isinta C hill A irne agus an Bulla
Thuaidh i m Baile tha C liath an dh suom h in irinn.
Is an aidhm at acu n caom hn, oideachas, taighde
eolalaoch,agus m onatireacht a chom hthth agud
baint a a bheith ag an bpobal itiil leis.
IBA
Is tionscnam h idirnisinta an C lr ar Lim istar
Tbhachtacha ande chuid BirdLife International agus
m ar aidhm aige lonra r-thbhachtach de shum h a
aithint agus a chosaintd'in. T 1556 IBA anna in irinn,
bonn in uisce gheim hrithe go m inic i 122 acu. IBA is
B Bhaile tha C liath.
48
An Choinneal Sride:
SPEICEAS TEARC DE PHLANDA BHAILE THA CLIATH
Club Machaire Ndraithe Bhaile tha Cliath
A n C hoinneal sride (Sisymbrium irio): Is planda r-
thearc a fhaightear i m Baile tha C liath, an t-aon it
am hin in irinn. Faightear ag bun balla, ar iarnrid
agus at thalam h dram haola.
Fsann an bhliantg seo go leath m adar ar airde n
nos m agus t duilleoga roinnte go gar agus
blthanna beaga bu le trastom has 5 m m orthu.
A ibtear na tortha i gcochaill at 50 m m ar fhad ag
scaradh n gas. I planda dchasach i ndeisceart na
hEorpa agus san A fraic thuaidh agus tugadh isteach sa
tr seo in olann n grn eachtrannach. I Londain bh
neart de ann i ndiaidh na Tine M ire in 1666 agus is as
sin a d'eascair a ainm . In irinn, bh an chad tuairisc ar
an gcroisifar bu seo foilsithe ag Threlkeld (den Eruca
sylvestris vulgatior), a thug faoi deara ag fs ar
bhalla idir A n C arnn agus D roichead C horca
(1727). I ndiaidh don phlanda seo beagnach tr chad
bliain a chaitheam h m ar chuid den flora buan i m Baile
tha C liath, nor fidir a r gur shid s isteach" n
M enm huir. Liostaonn C olgan roinnt tuairisc ina'Flora
of the C ounty D ublin' (1904), don 19 haois. A ch t
dileadh an phlanda im ithe i laige m ar at lirithe i
'Flora of C ounty D ublin' (1998).
T an planda feicthe le deireana i gceantair Bhaile tha
C liath 4 de D hum hach Thr agus ag D roichead na
C arraige sna 1970d agus1980d, agus ar chim eanna
de fhoirgneam h folam h i Sipal Iosid go danach sna
1980d agus ars dreach i ndiaidh na M laoise. Tugadh
faoi deara ag Pls C am den in aice le Srid Fhearch in
1992 agus ars in aice lim he i sam hradh 2006 nuair a
bh roinnt m haith planda ga le feiceil. T cuid
m haith d'iteanna ina m bodh s ag fs tgtha ar,
'glanta' n spraeilte go rialta le luibhicd, ach go fill,
t an planda seo ag liri athlim neacht shuntasach
faoi bhr n duine.
SUIRBH AR IN SA GHAIRDN
C abhraonn an suirbh deonach is cilila de chuid
C airde anlaith ireannle sil a choinnel ar
fhortin an na ngairdn in irinn. T an cum ann
seo reachtil in aghaidh na bliana gheim hreadh
1994/95 agus faightear nos m n 1,000
aighneacht gach bliain. D e bharr athraithe i
gceantair tuaithe na hireann, t rl r-thbhachtach
anoisag an ngairdn m ar thearm ann do roinnt
speiceas agus t s tbhachtach fios a bheith againn
ar an gcaoi ina bhfuil na pobail sin. D anann an G BS
seo tr eolas m aith a thabhairt dinn ar in an
ghairdn ach tugann siad le fios ar an gcum a at ar
an gcom hshaol go ginearlta. Lon dubh.
w w w .birdw atchireland.ie/bw i/pages092003/consvw o
rk/surveys/gardenbs.htm l
Spideog i gcrann cuilinn i bPirc na dTor, Tr an Iir.
49
Aguisn 1 - Straitis itila agus
Nisinta agus Pleananna
Straitis Nisinta agus Pleananna
Plean N isinta Bhithagslachta 2002
Leagann Plean N isinta Bhithagslachta 2002 an
chreatlach ghinearlta am ach do chur i bhfeidhm an
C hoinbhinsiin ar agslacht Bhitheolaoch ag ireann.
Istigh ann, t gnom haochta m oltacha le trithe
straitiseacha agus sainila. Rinneadh dh athbhreithni
ar an bplean cheana fin. T plean nua fhorbairt faoi
lathair.
w w w .biodiv.org/doc/w orld/ie/ie-nbsap-01-p1-en.pdf
w w w .biodiv.org/doc/w orld/ie/ie-nbsap-01-p3-en.pdf
N PW S N atura 2000Pleananna Bainistochta ar shuom h
cosanta
w w w .npw s.ie/publications/literature/conservation
M anagem entPlans/
Straitis N isinta um ineas Tuaithe
w w w .pobail.ie/en/RuralD evelopm ent/file,58330,
en.doc
Straitis C honair N isinta
w w w .irishsportscouncil.ie
M olta i leith cur i bhfeidhm agus athbhreithni ar an
bPlean N isinta Bhithagslachta. C om har A n A n
C hom hphirtocht N isinta um Fhorbairt Inm harthana.
w w w .com har-nsdp.ie/C om harD ocs/Final_
Biodiversity_Report.pdf
A thbhreithni eatram hach ar chur i bhfeidhm an Phlean
N isinta Bhithagslachta. A n Roinn C hom hshaoil
w w w .environ.ie/D O EI?D O EIPol.nsf/0/2b2a97f190667
25080256fof003bc850/$FILE/15394% 20Biodiversity
% 20(low ).pdf
Forbairt Inm harthana - Straitis d'ire 1997
w w w .environ.ie/D O EI/D O EIPol.nsf/w vN avView /
Sustainable+D evelopm ent:+A +Strategy+for+Ireland?
O penD ocum ent& Lang=
dracht Plean G nom hachta Speiceas d'ire - Ialtg ?
Plean G nom hachta Speiceas d'ire - G iorria
T na Pleananna G nom hachta d'ire n-ullm h ag
Seirbhs Pirceanna N isinta agus Fiadhlra do
ghnthga agus speicis d'ardthosaocht. T cuid acu
seo ar fil i bhfoirm drachta.
w w w .npw s.ie/en/Publications
Plean N isinta dFhorbairt Inbhuanaithe (1987) ?
Straitis N isinta um C haom hn Planda
w w w .botanicgardens.ie/gspc/inspc.htm
Polasa N isinta M uir: O idhreacht M huir na hireann a
C haom hn 2006
w w w .heritagecouncil.ie/publications/m arine
_policy_2006/index.htm l
Pleananna itila
Plean Forbartha C hathair Bhaile tha C liath 2007 - 2011
T Lim istir C haom hantais (C A ) aitheanta ar bhruacha
na n-uiscebheala prom hla i bPlean Forbartha C hathair
Bhaile tha C liath 2005 - 2011. Is aitheantas seo ar
an m buntiste a thugann siad d'oidhreacht
thbhachtach na cathrach. Is cuid den pholasa suim a
bheith in ifeachtiarratais ar fhoirgnim h agus na
tim peallachta, idir ndrtha agus de dhants an duine.
C reatphlean Straitisigh do Bh Bhaile th C liath (
riteach) ? Plean O idhreachta C hathair Bhaile tha
C liath 2002 - 2006
C reatphlean na D othra ( riteach 2007)
Staidar Straitiseach D raenla Bhaile tha C liath
C reatphlean Baile Phib/M uinseo
C reatphlean D roichead na D othra/A n Rinn
6. Aguisn
Ialtg Leisler ar choirt (Grianghraf: Austin Hopkirk)
Earc g ar fharthailte i mBaile tha Cliath.
50
Aguisn 2 - Tuairisc ar
Shumh Sainithe
LIMISTIR IARRTHRA CHAOMHANTAIS SPEISIALTA (CSAC)
AINM AN TSUMH: B BH A ILE TH A C LIATH TH EA S
CD AN TSUMH: 000210
T an suom h suite dheas den Life agus sneann s n m Balla
M r D eisceartach go dt an C Thiar. Is suom h idirthaoideach ,
le lim istir fhairsinge de rilein libe agus ghainim h. Is
gnthgg liostaithe ar Iarscrbhinn I den Treoir m aidir le
G nthga n A E. G aineam h at sa chuid is m den drodar ach
athraonn s go libe ghainm heach gar don chladach ag G eata
M huirfean. Is Loch an Ruacain an prom h-chainal a
dhanann draenil ar an gceantar.
T clam pa m r de M heilscenach (Zostera noltii) taobh thos de
G heata M huirfean agus ar an gclam pa is m ar an gcsta
thoir. T an tA lga G las (Enterom orpha spp. U lva lactuca)
scapithe ar fud na hite ag dls seal. T alga fcideach le fil
ar an gcladach carraigeach cheantar M aretim o go D n
Laoghaire. T Fucus spiralis, F. vesiculosus, F. serratus,
A scophyllum
nodosum agus Pelvetia canaliculata le fil ann.
T teacht ar an Lugach (A renicola m arina), Ruacain
(C erastoderm a edule) agus anailid eile chom h m aith le
dbhlaoscaigh ar an suom h. T an gastrapd beag; H ydrobia
ulvae le fil sa ghainim h lbaigh in aice le G eata M huirfean.
T cuid m hr de Bh Bhaile tha C liath Theas faoi chosaint m ar
Lim istar C osanta Speisialta agus dar ndigh, is suom h
tbhachtach d'anlaith uisce. Fach an cur sos ar Inbhear na
Tulchann/D um hach Thr SPA anna do thuilleadh eolais ar in
uisce.
LIMISTIR IARRTHRA CHAOMHANTAIS SPEISIALTA (CSAC)
AINM AN TSUMH: B BH A ILE TH A C LIATH TH U A ID H
CD AN TSUMH: 000206
C ldaonn an suom h seo an chuid inm henach de Bh Bhaile
tha C liath Thuaidh, ag sneadh ar an gcsta theach solais
Balla an Bhulla Thuaidh go dt an Tr M artello ag Binn adair. Is
an Bulla Thuaidh pointe fhcais an tsum h seo. Is gob
gainm heach an t-oilen a bh cruthaithe i ndiaidh 46
Balla an Bhulla Theas agus Balla an Bhulla Thuaidh a thgil san
18 agus 19 haois. Sneann s ar aghaidh ar feadh 5 km agus
t trastom has de 1km ann in iteanna anois. T cors duim che
dea fhorbartha agus dinim iciil ann ar feadh an taoibh chun
farraige den oilen. T cinalacha agsla de dhum hach ann,
idir farthailte dum cha socra go pobal dum hach thisclim e ar
na fordhum hcha. T an M huirneach (A m m ophila arenaria)
ceannasach ar na drom anna seachtracha den dum hach, agus t
an Tithean (Leym us arenarius) agus Broim fhar na Farraige
(Elym us farctus) ar na fordhum hcha . Taobh thiar den chad
dhroim duim che, m adaonn agslacht an phlanda le teacht
chun cinn speicis cosil leis an G oirm n Searraigh (Viola tricolor),
M ara M huire (A nthyllis vulneraria), C robh in (Lotus
corniculatus), Fram hacha Tairne (O nonis repens), an G liogrn
(Rhinanthus m inor) agus M agairln na Stuaice (A nacam ptis
pyram idalis). Sna iteanna farla agus sna login, t teacht ar
M hagairln na m Beach(O phrys apifera) at gann go leor.
Tim peall 1 km bharr an oilein, t logn duim che m hir at
ln de flora saibhir ar a dtugtar Eanach na bhFearngtoisc go
bhfuil fearnga i lthair. (A lnus spp). T an m aoschlr an-ghar
don drom chla agus cinel breacshile. Is Luachair M huirisce
(Juncus m aritim us) an speiceas is ceannasa agus t an t-A irgead
Luachra(Filipendula ulm aria) agus an O dhrach Bhallach (Succisa
pratensis) com m nta go leor. T na m agairln shuaitheanta go
leor agus t an C uaichn C orraigh (Epipactis palustris),
D dhuilleog (Listera ovata), an ciln M uire (Spiranthes spiralis)
agus M agairln C orraigh (D actylorhiza spp.)
Sneann an riasc goirt ar thaobh na taln den oilen. T im eall
an eanaigh m arcilte ag im eall creim the a athraonn 20 cm go
60 cm in airde. Is fidir an t-eanach a chrios i roinnt leibhil ag
braith ar an gcinel fsra at i lthair. A r an eanach seal, is iad
Lus na G loine (Salicornia europaea), Far M uirisce (Puccinellia
m aritim a), Blide M hara (Suaeda m aritim a) agus an C habris
M hara m hr (Spergularia m edia) na prom h speiceas. N os airde
i lr an eanaigh t Slnlus M ara (Plantago m aritim a), Luibh
Bhline (A ster trifolium ), Barr an M hilltigh M ara (Triglochin
m aritim a) agus an Rabhn (A rm eria m aritim a) le feiceil. O s
cionn an ghnthm hairc lntaoide, bonn speiceas cosil le Biolar
Tr (C ochlearia officinalis) agus Lus an tSailte (G laux m aritim a) le
fil, agus go han-ard ar an eanach, is iad na M eathin M hara is
ceannasa. G ar do bharr an oilein, grdaonn an riasc goirt
isteach i bhfsra na duim che shocair go ndrtha.
Tugann an t-oilen foscadh do dh m hurlach at roinnte ag
cabhsa soladach. Is gaineam h drodar an m hurlaigh don chuid is
m le m eascn beag athraitheach de shioltchr. T lim istar sa
m hurlach thuaidh ar a dtugtar an m achaire Salicornia, at ln
de Salicornia dolichostachya, speiceas tisclim de Lus na G loine
agus cldaonn s tim peall 25 ha. T an Scothga (Ruppia
m aritim a) le fil sa cheantar seo, chom h m aith le roinnt
M eilscenaigh (Zostera angustifolia). T an M heilscenach le fil i
gC uaisn C hill Fhionntain freisin. T Spairtneach ghallda (Spartina
anglica) le fil in iteanna ach dantar a fhs a shrianach tr
bhainistocht a dhanam h. C ldaonn m ata alga ghlais lim istir
m hra den m hachaire sa sam hradh. T drodar shaibhir ag an
m acra-fauna le dls ard Lugaigh i gcodanna den m hurlach
thuaidh. T D iilicn (M ytilus edulis) le fil in iteanna, chom h
m aith le dbhlaoscaigh cosil le C erastoderm a edule, M acom a
balthica agus Scrobicularia plana. T an gastrapd beag H ydrobia
ulvae le fil i ndls ard in iteanna, agus t crstaigh C orophium
volutator agus C arcinus m aenas sch com m nta.. Is gaineam h
an drodar ar thaobh na farraige den Bhulla Thuaidh. Sneann an
suom h thos faoin m harclagthaoide lntr chun posa den chrios
fochladachil a chur san iream h.
T tr speiceas tearc at cosanta go dlthiil faoin O rd do
C hosaint Flora 1999 taifeadta ar an m BullaThuaidh. Is iad na
speicis sin n an D rim ire Beag (C entaurium pulchellum ), an G a
Bu (G aleopsis angustifolia) agus an M rn Lana (Saxifraga
granulata). T taifead danta freisin ar dh speiceas eile at
liostaithe m ar speiceas i m baol sa Red D ata Book: an Torm n
(Salvia verbenaca) agus an Pheasair Earraigh (Vicia lathyroides),
Rinneadh taifead ar aelus tearc, Petalophyllum ralfsii, don chad
uair riam h ar an m Bulla Thuaidh in 1874 agus tugadh le fios le
deireana go bhfuil s fs ann. T luach ard chaom hnaithe ar an
speiceas seo toisc go liostatear ar Iarscrbhinn II den Treoir
m aidir le G nthga n A E. Is an Bulla Thuaidh an t-aon
suom h ar m arthain don speiceas in irinn taobh am uigh
d'im eallbhord farraige thiar.
51
T tbhacht idirnaisinta ag baint le B Bhaile tha C liath
Thuaidh d'anlaith uisce. Sa trim hse idir 1994/95 go dt
1996/97 bh na speicis seo a leanas le fil in uim hreacha
thbhachtacha idirnisinta (figiir ar m hen m axim a):
C adhain 2,333; C nota 4,423; G uilbneach strocearrach 1,586.
Bh 14 speiceas breise le fil i ngrpa tbhachtacha nisinta;
Seil-lacha 1505; Lacha Rua 1,166; Praslacha 1,512; Biorearrach
334; Spadalach 239; Roilleach 2,190; Feadg an C hladaigh
346; Feadg G hlas 816; Luathrn 357; C earc G hainim h 6,238;
G uilbneach Earrdhubh 156; C rotach 1,193; Piardla Tr 197
agus C osdeargn 1,175. Bonn cuid de na speicis seo le fil i
m B Bhaile tha C liath Theas agus in Inbhear na Tulchann
agus iad bheath/ar an bhfara (go hiondil is C adhan,
Roilleach, Feadg an C hladaigh, Luathrn agus an C hearc
G hainim h at ann).
Suom h traidisinta a bh i m barr an Bhulla Thuaidh do nead
na G eabhrige bige. Bh iom ln ard de 88 pire ann in 1987.
N or irigh le hiarrachta neadaithe anseo fach luath sna
1990d. N eadaonn Feadg an C hladaigh, an Seil-lacha, an
M allard, an Fhuiseog, an Riabhg M hna agus an C aisln
C loch. C naonn pobal aithnidiil den G hiorria ar an oilen.
T staidar danta ar inveirteabraigh an Bhulla Thuaidh agus
lirodh go bhfuil ar a laghad seacht speiceas le tbhacht
riginach n nisinta in irinn ar an oilen. (O rduithe
D iptera, H ym enoptera, H em iptera).
Is iad na prom h-sid taln ar an suom h seo n caitheam h
aim sir agus caom hn an dlra. Is an Bulla Thuaidh an
prom h-thr ineasa i gC ontae Bhaile tha C liath a sidtear i
rith na bliana ar fad. T cuid m hr den drom chla taln in sid
ag dh ghalfchrsa. C ldaonn dh A naclann D lra Reachtil
cuid m hr den oilen thoir Bhalla an Bhulla agus ar na
m achair idirthaoideacha m guaird. sidtear an suom h go
rialta do chrocha oideachais. T an Bulla Thuaidh sainithe m ar
Lim istar C osanta Speisialta faoin Treoir m aidir le hin n A E
agus is Tearm ann din reachtil freisin, suom h de chuid
C hoinbhinsiin Ram sar, Tearm ann Bithghiniteach, Tearm ann
Bithsfir agus suom h d'O rd um Lim istar Taitneam hachta
Speisialta.
Is sam pla iontach an suom h seo ar shuom h csta leis na
prom hghnthga i lthair. T 7 sam pla m haith aige de
ghnthga a liostatear ar Iarscrbhinn I den Treoir m aidir
leG nthga n A E; ceann am hin acu le stdas
ardthosaochta. T cuid de phobail na speiceas d'an
geim hrithe tbhachtach go hidirnisinta agus t tbhacht
nisinta ag cuid de na hinveirteabraigh T roinnt planda tearc
ar an suom h seo agus t cuid acu cosanta ag an dl. Toisc a
fhogasacht don phrom hchathair, is suom h iontach B Bhaile
tha C liath Thuaidh do staidar oideachasil agus do thaighde
LIMISTAR COSANTA SPEISIALTA (SPA)
AINM AN TSUMH: SPA A N BU LLA TH U A ID H
CD AN TSUMH: 004006
C ldaonn an suom h seo an chuid inm henach de Bh Bhaile
tha C liath Thuaidh, ag sneadh ar an gcsta theach solais
Bhalla an Bhulla trasna go dt Rinn D hroim Leice ag Binn
adair. Is gn sch nua an gob ghainim h ar an m Bulla
Thuaidh a chruthaodh m ar thoradh ar feabhschin ar Phort
Bhaile tha C liath san 18 agus an 19 haois. T an gob
beagnach 5 km ar fhadagus 1 km trasna agus sneann s go
com hthreom har leis an gcsta idir C luain Tarbh agus C ill
Fhionntain. T cuid de lr an oilein athchirithe ina
galfchrsa. Forluonn an teorann SPA ar cSA C B Bhaile tha
C liath Thuaidh Fach an cur sos cSA C d'eolas gnthige.
T tbhacht idirnisinta ag baint le SPA an Bhulla Thuaidh
toisc go dtugann s tacaocht do nos m n 20,000 d'an-
uisce. T tbhacht idirnisinta bainte am ach aige freisin m ar
go sraonn dh speiceas an tairseach idirnisinta; an C adhan
(1,548) agus an G uilbneach Strocearrach (1,529) (is m en-
m axim a iad na figir ar fad at tugthadon chig gheim hreadh
1995/96 go dt 1999/00). T an suom h seo ar an suom h is
fearr sa tr don dh speiceas so. T pobailthbhachtacha eile
(15) ag a bhfuil pobail de thabhacht nisinta; Seil-lacha
(1,259), Praslacha (953), Biorearrach (233), Spadalach (141),
Roilleach (1,784), Feadg an C hladaigh (129), Feadg Bhu
(1,681), Feadg G hlas (51), C nota (2,623), Luathrn (141),
C earc G hainim h (3,926), G uilbneach Earrdhubh (367), C rotach
(937), C osdeargn (1,431) agus an Piardla Tr (157). N m r
lon na m Bionearrach agus na gC nota a thabhairt faoi deara
toisc go bhfuil 10% de phobal iom ln na tre ann faoi seach.
Bonn speiceas cosil le C orr Risc, an Broigheall, an Lacha Rua,
an t rshileach, an Solta Rua agus an Laidhrn G las ar chuairt
go m inic in uim hreacha thbhachtacha go riginacha n go
hitila. Bonn faoilein ann ar an tsum h sa gheim hreadh, ach
go hirithe an Sleibhn (2,196) agus an Faoilen Bn (332). Is for
go m bonn in irithe i m B Bhaile tha C liath Theas agus
Inbhear na Tulchann i gcom hair beath agus/n dul ar an
bhfara, ach fanann an chuid is m dibh ar an suom h don
gheim hreadh. T m onatireacht danta ar phobail an
geim hrithe go seasta dheireadh na 1960d agus dantar
suirbh gach gheim hreadh m ar chuid de choim plasc m r B
Bhaile tha C liath. Bonn lapair cosil leis an Rufachn, an
C rotach, an G obadn agus an C osdeargn Breac le fil go rialta
ar SPA an Bhulla Thuaidh. N fheictear iad i ngrpa m ra san
fhm har ach am go chile san earrach n sa gheim hreadh.
Bhodh cilneacht thbhachtach ar an suom h seo don
G heabhrg Beag ach n raibh pr ann le tam all anuas. Bonn
roinnt pheire den bhFeadg C hladaigh agus cpla Seil-lacha ag
pr. Pasairigh a m bonn ag pr n an Fhuiseog, an Riabhg
M hna, an C aisln C loch agus an G healg G hiolca. Is suom h
gheim hrithe an t-oilen seo don U lchabhn Risc le suas go
5 i lthair sa gheim hreadh.
Is sam pla iontach SPA an Bhulla Thuaidh de choim plasc
inbhearach agus is ceann de na sum h is fearr in irinn d'in
uisce geim hrithe. T thacht idirnisinta toisc go bhfuil an
m id sin d'in uisce agus m ar gheall ar na bpobal indibhidithe
den C hadhan agus an G huilbneach Strocearrach a m bonn
sid. Is suntasa fs na speicis at ainm nithe in Iarscrbhinn I
den Treoir m aidir le hin n A E a m bonn ann go rialta cosil
leis an bhFeadg Bhu, leis an nG uilbneachStrocearrach agus
freisin, an Rufachn agus an tU llchabhn Risc.
LIMISTAR COSANTA SPEISIALTA (SPA)
AINM AN TSUMH: D U M H A C H TH R /IN BH EA R N A
TULCHANN SPAANNA CD AN TSUMH: 004024
T cuid suntasach de Bh Bhaile tha C liath sa sum h seo. T
beagnach an lim istar idirthaoideach ar fad sa Bh theas san
iream h, chom h m aith le cuid suntasach d'inbhear na
Tulchann go dt thuaidh den Life. T cuid beag den uisce
adom hain m uir sa Bh san iream h freisin.
52
Sa bh dheas sneann na m achair idirthaoideacha ar feadh 3
km ag an bpointe is leithne. Is gaineam h aeraithe go m aith an
drodardonn chuid is m . T roinnt chainil bhuan ann, Loch an
Ruacain is ea an ceann is m dibh. T tr beag gainm heach le
fil ag G eata M huirfean ach t roinnt buncharraige ar an
gcladach in aice le D nLaoghaire. T clafort saorga ar an gcuid
is m den teorainn chun taln. T clam pa de M hilarach bheag
taobh thos de G heata M huirfean agus ar an gclam pa is m ar
an gcsta thoir. T A lga glas scapithe ar fud na hite ag dls
seal. T an fna m aicrinveirteabracha forbartha go m aith, agus
t anailid cosil leis an Lugach, an C hatphist agus an Phist
Fheadin Tr(Lanice conchilega), agus dbhlaoscaigh, ach go
hirithe Ruacan agus Teillneach Baltach(M acom a balthica). T an
gastrapd beag an C huachm a Shleabhcin (H ydrobia ulvae) le
fil ar an ngainim h lbaigh in aice le G eata M huirfean i
dteannta crstach darbh ainm C orophium volutator. Is m eascn
an drodar in Inbhear na Tulchann idir libe 'thixotrophic'
bhogle m id ard d'bhar orgnach san inbhear inm henach go
gainim h aeraithe agus nochta cois Bhalla an Bhulla.
T tbhacht idirnisinta ag an suom h seo d'in uisce
gheim hrithe at m ar chuid lrnach de choim plasc idirnaisinta
m r B Bhaile tha C liath. C go m bonn na hin ag taisteal idir
anBh Thuaidh agus an B Theas, t staidir rnua i ndiaidh a
liri go gcaitheann pobail irithe, at le fil sa Bh dheas, an
m id is m d gcuid am a ansin. Bonn pobal tbhachtach go
hidirnisinta den C hadhan (368) ann go rialta agus bonn in
nua-tagtha sa bhFm har ag ithe an m heilscenaigh ag M uirfean.
Tugann an suom h seo tacaocht d'uim hreacha tbhachtacha
nisinta de s speiceas eile: Roilleach (1,145), Feadg
C hladaigh (161), C nota (548), Luathrn (321), C earc G hainim h
(1,923) agus G uilbneach Strocearrach (766). Bonn na speicis
seo a leanas ann freisin ach m id nos l acu ann; an Foitheach
M r (21), an Fheadg G hlas (45), an C rotach (127), an
C osdeargn (260) agus an Piardla Tr (52).
Is suom h tbhachtach B Bhaile tha C liath Theas do
fhaoilein gheim hrithe, ach go hirithe an Slibhn (3,040), an
Faoilen Bn (330) agus an Faoilen Scadn (348). Is an
suom h is fearr in irinn don , Slibhn M enm huirle agus bonn
suas go 20 an i lthair uaireanta. Bonn siad seo ar fil ann do
chuid is m den bhliain, ach go hirithe go danach sa
gheim hreadh/san earrach agus ars go danach sa sam hradh go
dt an geim hreadh. T tbhacht ag baint leis an m B Theas ar
thaobh geabhrige a bheith ar an bhfara ann san Fhm har (go
danach i m Iil go dt M en Fm hair). sideann na hin
O ilen D heilginse dheas. C eaptar gur thinig cuid m haith de
na hin thailte phraithe Bhaile tha C liath (C loch D bhiolla,
D uganna B C ) ach de rir na bhfigir, sideann in shum h
eile an suom h seo freisin, taobh am uigh den Stt b'fhidir. T
taifead danta ar nos m n 5,000 geabhrg: G eabhrg (2,000-
3,000 de ghnth), G eabhrg A rtach (1,000-2,000 de ghnth)
agus an G heabhrg Rsach (200-500 de ghnth).
D antar m onatireacht m haith ar na hin gheim hrithe taobh ar
an suom h seo. T breis-shuirbhireacht riachtanach ar na
faoilein gheim hrithe agus na geabhrga fm hair fach.
Is an prom h-bhagairt don suom h seo n m ntri bhreise do
chiseanna tionsclaocha agus/n bonneagair. Tann uisce le
beagn truailli ann trd na lim istir idirthaoideacha ach, is
cosil nach bhfuil tionchar soilir ar an bhflra agus fna. Toisc
a shuom h i m B Bhaile tha C liath, t an baol ann go m beadh
doirteadh ola Phort Bhaile tha C liath n loingseoireacht.
T an seans ann go bhfuil fadhb leis an m baint baoite trchtla
- cuireann s seo isteach ar in gheim hrithe. C uireann silir
agus m adra isteach ar na hin.
T an-thbhacht aneolaoch agus idirnisinta ag baint le
SPA anna D um hach Thr/Inbhear na Tulchann, toisc lon an
C hadhainagus thbhacht nisinta s speiceas d'in uisce at
ann. M ar fhara don fhm hair, t an suom h rangaithe m ar
shuom h le tbhacht idirnisinta. T na speicis geabhrige ar
fad liostaithe in Iarscrbhinn I den Treoir m aidir le hin n A E, an
G uilbneach Strocearrach agus an Slibhn M enm huir freisin.
Iompraocht fhrithshisialta -
m-sid bruscar, acll agus druga
T discairt m hdhleathach bruscair - cosil le m la,
coim edin, finn channa beorach agus dor, in ann
fadhbanna a chruth do m ham m aigh agus in i
dtim peallacht ar bith. D anann plaisteach agus canna stin
dam iste toisc go bhfuil siad neam h-indghrdaithe agus is
fidir leo fiadhlra a thachtadh. Is fidir le dum pil
neam hdaraithe ar dhram hal ghairdn agus folm h um ar
isc planda ionracha a spreagadh, ach go hirithe ar
uiscebheala. Is fidir leo an ocsaigin at ar fil d'isc a
laghd agus seal a ghlacadh ar fhsra na m bruach.
T bruscar, bruscar an m hadra san iream h, m shlinteach
agus m m haiseach agus feictear go m inic m ar fhth leis na
toir agus an far a bhaint. Is caillteanas dreach sa
bhithagslacht at m ar thoradh ar seo. M ar an gcanna
freisin, baintear toir agus flta sceacha n n dhantar iad a
chur fi, toisc go bhfuil iom praocht fhrithshisialta ar bun in
aice leo cosil le m -sid alcl agus druga. D anann baint
an fhsra seo an fhadhb a chur go dt it igin eile agus m ar
gheall ar seo, t toir agus fsra eile bhaint na pirceanna
agus spsanna oscailte. C aithfear dul i ngleic le hiom praocht
fhrithshisialta agus nor cheart an fhadhb a bhogadh idir
spsanna oscailte, ag com hghilleadh caighden na
spsanna oscailte seo d'sideoir eile. Is fidir le dearadh
agus bainsitocht cram ach ar na spsanna poibl seo na toir
a chur san iream h ach iom praocht fhrithshisialta a
sheachaint agus tim peallacht shbhilte a chruth do
m huintir na hite n cuairteoir. (G rianghraf: C om hairle
C athrach Bhaile tha C liath)
Portn Glas ar
rilen gainimhe
theas Bh Bhaile
tha Cliath.
(Grianghraf:
Anthony
Woods)
53
Aguisn 3 - in ghoir, in gheimhrithe agus in imirceacha Chathair agus B Bhaile tha Cliath
Ainm Commnta Ainm i Laidin Pr Geimhri Imirceach Iarscrbhinn I BoCCI* Iarscrbhinn rialta**
n RAG
IN UISCE GHEIMHRITHE
Spgaire Tonn Tachybaptus ruficollis T T T 3 1
Foitheach M r Podiceps cristatus T T T m ra 2 1
Broigheall Phalacrocorax carbo T T T m ra 2 1
C orr Risc Ardea cinerea T T T 3 1
igrit Bheag Egretta garzetta T T T T m ra 1 1
C adhain. Branta branta hrota T T m ra 2 1
Seil-lacha Tadorna tadorna T T T m ra 2 1
Lacha Rua Anas penelope T T m ra 2 1
Praslacha Anas crecca T T T m ra 2 1
M allard Anas platyrhynchos T T T 3 1
Biorearrach Anas acuta T T m ra 2 1
Spadalach Anas clypeata T T T 3 1
Lacha Bhadnach Aythya fuligula T T T m ra 2 1
rshileach Bucephala clangula T T m ra 2 1
Solta Rua Mergus serrator T T T m ra 2 1
C earc U isce Gallinula chloropus T T T 3 1
54
n RAG
Rlg U isce Rallus aquaticus T T T m ra 2 1
Roilleach Haematopus ostralegus T T T 3 1
Feadg C hladaigh Charadrius hiaticula T T T 3 1
Feadg Bhu Pluvialis apricaria T T T T m ra 1 1
Feadg G hlas Pluvialis squatarola T T m ra 2 1
Pilibn Vanellus vanellus T T T D earg 2 1
C nota Calidris canutus T T m ra 2 1
Luathrn Calidris alba T T 3 1
G obadn C osbhu Calidris maritima T T 3 1
C earc G hainim h Calidris alpina T T T T (daonra phraithe) m ra 1 1
N aoscach Gallinago gallinago T T T m ra 2 1
G uilbneach Earrdhubh Limosa limosa T T m ra 2
G uilbneach Strocearrach Limosa lapponica T T T m ra 1 1
C rotach Eanaigh Numenius phaeopus T 3 1
C rotach Numenius arquata T T T D earg 2 1
C osdeargn Tringa totanus T T T m ra 2 1
Laidhrn G las Tringa nebularia T T 3 1
Piardla Tr Arenaria interpres T T 3 1
Slibhn M enm huir Larus melanocephalus T T T T m ra 1 1
Slibhn Larus ridibundus T T T m ra 2 1
55
n RAG
Faoilen Bn Larus canus T T T m ra 2 1
Faoilen Scadn Larus argentatus T T T 3 1
D roim neach Beag Larus fuscus T T T 3 1
D roim neach M r Larus marinus T T T 3 1
Slibhn Beag Larus minutus T T T m ra 1 1
FAOILEIN & GEABHRGA PRAITHE
Faoilen Scadn Larus argentatus T T T 3 1
G eabhrg Rsach Sterna dougallii T T T D earg 1 1
G eabhrg Sterna hirundo T T T m ra 1 1
G eeabhrg A rtach Sterna paradisaea T T T m ra 1 1
C ruidn Alcedo atthis T T T m ra 1 1
IN LENA MBAINEANN SPIS CHAOMHANTAIS
G abhln G aoithe Apus apus T T 3 1
Fuiseog Alauda arvensis T T T m ra 2 1
G abhln G ainim h Riparia riparia T T m ra 2 1
Sw allow Hirundo rustica T T m ra 2 1
G abhln Binne Delichon urbica T T 3 1
C ailsn C loch Saxicola torquata T T m ra 2 1
56
n RAG
C lochrn Oenanthe oenanthe T T 3 1
D eargn Sneachta Turdus iliacus T T 3 1
C eolaire C asarna Locustella naevia T T m ra 2 1
C eolaire C be Acrocephalus schoenobaenus T T 3 1
G ilphb Sylvia communis T T 3 1
C aipn D ubh Sylvia atricapilla T T T 3 1
Tiuf-Teaf Phylloscopus collybita T T T 3 1
C eolaire Sail Phylloscopus trochilus T T 3 1
C uilire Liath Muscicapa striata T T m ra 2 1
D ruid Sturnus vulgaris T T T 3 1
R Rua Fringilla coelebs T T T 3 1
Siscn Carduelis spinus T T T 3 1
* D earg / m ra / G las: Fach BoC C I don sainm hni ar leathanach 24.
** Speiceas at le fil go rialta i Lim istar C athair Bhaile tha C liath
57
Aguisn 4 - Planda Soithocha Tosaochta
Ainm i Laidin Ainm Commnta Stdas
Butomus umbellatus Luachair D hearg
Carlina vulgaris Feochadn M n
Ceratophyllum demersum C ornlach
Epipactis helleborine Ealabairn
Equisetum variegatum Scuab Eich Bhreac
Groenlandia densa Lobhgach D hlth FPO 1999, RD B EN
Hieracium diaphanum Lus na seabhac spp.
Hieracium gougetianum Lus na seabhac spp.
Hypericum hirsutum Lus an Fhgra FPO 1999, RD B EN
Kickxia elatine Buaflon Breatnach FPO 1999, RD B EN
Lamiastrum galeobdolon N eantg M huire RD B VU
Lathraea squamaria Sln Fiacal
Lithospermum officinale G orm ail RD B prop
Potam ogeton x salicifolius cinel duileasc abhann
Potamogeton x zizii cinel duileasc abhann
Ranunculus circinatus N al U isce Righin
Ranunculus lingua G lasair Lana M hr
Sagittaria sagittifolia Rinn Saighde
Sanguisorba minor Lus an U ille
Scrophularia umbrosa D onnlus G las RD B (EN )
Sisymbrium irio C oinneal Sride
Spiranthes spiralis C iln M uire RD B prop
Stellaria pallida Fliodh Bheag RD B prop
Tolypella intricata A ol lus an Bhobailn
Trifolium micranthum Seam air Bheag
Viola hirta Sailchuach G hiobach
Zostera noltii M ilarach Bheag
Speicis Ardthosaochta don Bhulla Thuaidh
Ainm i Laidin Ainm Commnta Stdas
Blysmus rufus Searg Rua
Calystegia soldanella Plr an Phrionsa
Centaurium pulchellum D rim ire Beag FPO 1999, W A (21)
Cerastium arvense C luas Luchige M hinir
Dactylorhiza purpurella M agairln C orcra
Epipactis palustris C uaichn C orraigh RD B LC
Equisetum variegatum Scuab Eich Bhreac
Galeopsis angustifolia G a Bu FPO 1999, W A (21)
Gentianella amarella M uilcheann RD B prop
Gentianella campestris Lus an C hrbin RD B prop
Juncus acutus Luachair Bhiorach
Ophioglossum vulgatum Lus na Teanga
Ophrys apifera M agairln na m Beach
Ruppia maritima Scothga
Salvia verbenaca Torm n RD B VU
Saxifraga granulata M rn Lana FPO 1999, W A (21)
RD B C R
Trifolium scabrum Seam air G harbh RD B LC
Trifolium striatum Seam air Strocach RD B LC
Vicia lathyroides Peasair Earraigh RD B VU
Vulpia fasciculata Feisci D uim hche RD B VU
Zostera angustifolia M eilscenach
RDB
Is cur chuige uile-Eorpaigh an 'Red Data Book' chun speicis thearca agus i mbaola
athint agus t liosta ann de speiceas at i gcontirt. Cuirtear na speicis igcatagir
agsla bunaithe ar an mbaol meabhairbhraite. Tugann an tsraith ireannach eolas
ar speiceas at ceapaithe a bheith i mbaol i gcomhthacs Eorpach.
(FPO = O rd do C hosaint Flora faoi Ranng 21 den A cht um Fhiadhlra; C R = criticiil; EN = i gcontirt; VU = i m baol; LC = im n nos l; PRO P = m olta)
Speicis Ardthosaochta do chathair Bhaile tha Cliath (gan Bulla Thuaidh)
58
Limistir Chosanta de rir Reachtaochta
IARRTHIR MAR LIMISTAR SPEISIALTA CAOMHANTAIS
LIMISTIR FAOI CHOSAINT SPEISIALTA
LIMISTIR MHOLTA OIDHREACHTA NDRTHA
AN BULLA THUAIDH SAINITHE FOSTA MAR:
ANACLANN DLRA, SUOMH RAMSAR, TEARMANN
ANLAITHE FIINE, TEARMANN BITHSFIR EOECNA
(UNESCO), ORD UMLIMISTAR TAITNEAMHACHTA
SPEISIALTA (O.L.T.S.) AGUS SPSANNA OSCAILTE POBAIL
CANLACHA AGUS AIBHNEACHA
Aguisn 5: Larscil de shumh sainithe agus uiscebheala i Limistar Comhairle Cathrach Bhaile tha Cliath
59
Aguisn 6: Larscil de spsanna oscailte i Limistar Chomhairle Cathrach Bhaile tha Cliath
SPS OSCAILTE (2,579 HA.)
PLEAN FORBARTHA CHATHAIR BHAILE THA CLIATH (CRIOS 9)
60
8. Buochas
Rannphirtithe comhairlichin
Rinne daoine aonair, grpa pobail, cum ainn agus eagrais
agsla aighneachta a sheoladh ar aghaidh m ar chuid den
phrisas com hairlichin phobail agus tugadh deis dibh
tuairim a thabhairt ar dhants agus ar bhar an phlean.
G rianghraif le A nthony W oods, N igel M otyer, Seirbhs
Phirceanna agus Trdhreacha C C BA C agus baill den
ghrpa stirtha.
C eardlanna ascaithe curtha i lathair ag A oife C assidy and
A ssociates.
Grpa Stirtha
Liam Lysaght, trth leis an gC om hairle O idhreachta
Terry D oherty, A n tSeirbhs Pirceanna N isinta agus
Fiadhlra
A nja M urray / Jim m y M c Veigh, A n Taisce, Iontaobhas
N isinta na hireann
D uncan C larke / D onagh O 'M ahony, BSL G iniint
C hum hachta
Brian M ullan, U iscebheala ireann
Shane O 'Boyle, A n G hnom haireacht um C haom hn
C om hshaoil
M atthew Jebb, G arraithe N isinta na Lus, O ifig na
nO ibreacha Poibl
M argaret G orm ley / Laura Farrell, Pirceanna & G irdn
Stairila, , O ifig na nO ibreacha Poibl
Joe C affrey, A n Prom h-Bhord Iascaireachta
Brian Beckett, Bord Iascaireachta an O irthir Karin D ubsky,
C oastW atch Ireland
O livia C row e, C airde anlaith ireann
Brendan Price, Tearm ann Rn na hireann
Padraic Fogarty, Iontaobhas Fiadhlra na hireann
D ave W all, G rpa ireannach ar son M olta M ra agus
D eilfeanna
Bruce O sborne, Scoil na Bitheolaochta & Eolaocht na
Tim peallachta, U C D
Tom H ayden O sborne, Scoil na Bitheolaochta & Eolaocht
na Tim peallachta, U C D
Paula Byrne, Forum Pobail
C aitrona C arter, C naidhm na hEarnla Tgla
C atherine M cC abe, C um ann Trchtla Bhaile tha C lath
D onncha D laing / C harles D uggan, O idhreacht,
C om hairle C athrach Bhaile tha C liath
Jim Keogan/U na Bagnal, Pleanil, C om hairle C athrach
Bhaile tha C liath
G erry Barry, Seirbhs Pirceanna agus Trdhreach,
M ary H anlon / Linda M acD onald, Forbairt Phobail,
Tom Leahy, Innealtireacht, C om hairle C athrach Bhaile
tha C liath
Tom G orm an, Environm ent and C ulture, C om hairle
C athrach Bhaile tha C liath
M artin Kavanagh, Forbairt, C om hairle C athrach Bhaile tha
C liath
M airad Stack, O ifigeach Bithagslachta, C om hairle
Siobhn Egan, Iar-O ifigeach Bithagslachta, C om hairle
Pocaire Gaoithe ar phosta solais i Tr an Iir (AnthonyWoods) Grinneog i ngirdn i Rth Eanaigh (Grianghraf: AnthonyWoods)

DCC Bio Plan Gaeilge

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DCC Bio Plan Gaeilge

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Plean Gnomhaochta Bithagslachta Chathair Bhaile tha Cliath 2008 - 2012

You might also like