You are on page 1of 231

G

w_Z moJq_J Human Programing

B-Amdmr _o 2014

H$meH$ B-gm{h` {V>mZ


1102, BQ>{ZQ>r, VrZ hmV ZmH$m,
BQ>Z Egog hm` do, R>mUo (n.) 400 604
_mo. 9869674820
www.esahity.com

gd h$ coIH$
S>m. aOZ JJ}

"{dhJ', EZ-3/406, {gS>H$mo,


AmaJ m~mX - 431 003.
_mo. 9822634442
e-mail : ranjangarge@yahoo.com
G

B nwVH$ {dVaUmMo h$ "B-gm{h` {V>mZ'

Aja OwiUr
"{H$EeZ'
gm. A{ZVm {d. ^mcoamd
"O`lr', {gS>H$mo EZ-1, AmaJm~mX.
(0240) 2486910

_wIn>, AmVrc _mS>Ur d gOmdQ>


lr. {dZm`H$ ^mcoamd
_mo. 9423396881

_y` A_y`
y_Z moJq_J / 2

_wIn> gH$nZm
_mUgmM `pV_d ho nm`mda VaJUm`m EImm {h_ZJmgmaI AgV.
nm`m`m daVr {XgUmam `mMm 1/8 ^mJ `m`m ~m `pV_dmM XeZ KS>dVmo
Va nm`mImcr AmnU ~Ky Z eH$Umam 7/8 ^mJ ho `m`m AV_ZmM moVH$
AgV Am{U hUyZ _mUgm`m `pV_dmcm XmoZ ~mOy AgVmV. `m`mda
~mcnUr Pmco`m gH$mamVyZ Vmo g^modVmc`m n[apWVrM AmH$cZ H$$Z H$mhr
{gmV V`ma H$aVmo Am{U `m`m `pV_dmMr Vr EH$ ~mOy AgVo `mcm AmnU
"AV_Z' hUy`m. naVw ~Xc`m n[apWVrZwgma `m `VrMo gm_m{OH$ {gmV
XoIrc H$mcmZw$n ~XcV OmVmV Am{U Vmo `mM ~m$n Wc, H$mc Am{U
n[apWVrZwgma ~Xc`mMm `Z H$aVmo. Vr `m`m `pV_dmMr Xgar ~mOy
AgVo. AmVa Am{U ~m `pV_d Oohm AmV~m EH$$n hmoVmV Vohm Vo
`pV_d nmaXeu ~ZV. Aem nmaXeu `pV_dmMm doY KoUmam hm _wIdQ>m.
- S>m. aOZ JJ}
y_Z moJq_J / 3

^y{_H$m

AmaJm~mX ehamV 1975 gmcr Wm{`H$ Pmcmo Am{U Jo`m 40


dfmnmgyZ _r {d{dY H$ma`m gKQ>Zm_`o H$m`aV Amho. H$mhr gKQ>ZmM
ZoVd Ho$c, H$mhr gKQ>Zm_`o AZw`m`mMr ^y{_H$m {Z^mdcr Va H$mhr
gKQ>ZmMr WmnZm Ho$cr. gKQ>Zm m_w`mZo XmoZ H$ma`m AgVmV. EH$
H$ma hUOo `m EH$m {d{e> `mdgm{`H$m`m gKQ>Zm AgVmV. BVamZm
`mV doe Zmhr. CXm. B{S>`Z _o{S>H$c Agmo{gEeZ qH$dm BpQ>Q>yQ> Am\$
B{O{ZAg. Xg`m H$mamV gm_m{OH$ Z gmoS>d`mgmR>r {d{dY
`mdgm{`H$, ZmoH$aXma, `dWmnH$ B`mXtZr EH$ `oD$Z WmnZ Ho$cocr
Vr gWm AgVo. {Vcm gm_m{OH$ gWm Ago hUVmV. CXm. cm`Z
BQ>aZeZc, AmYma, g_mOgodm H|$ dJao. {df` Hw$R>cmhr Agmo, {ejU
Agmo H$s `wdH$, gmhg Agmo H$s n`mdaU, A{^`m{H$s Agmo H$s dH$
Agmo, gKQ>Zm WmnZ H$am`Mr hUOo `dgm`d{d` Am{U {dMmad{d`
Agco`m `Vr EH$m `mgnrR>mdaVr KmcyZ {Xco`m {d{e>
{Z`_mdcrZwgma H$m`dm H$am`m cmJVmV. ho A`V AdKS> H$m_ Amho.
`Vr hUyZ Amnmn`m jomV {XJO _mUg gm{KH$ H$m`mV MH$ Zmnmg
hmoVmV. EH$m ~ham>r` CmoJmMm A`j Oohm EImm gm_m{OH$ gKQ>ZoMm
y_Z moJq_J / 4

A`j ~ZVmo Vohm Vr `Vr AZmH$cZr` nVrZo dmJm`cm cmJVo! H$maU


`oWo H$maIm`mVrc gKQ>Zmer MMm H$am`Mr ZgVo Va MMm AgVo Vr
~mhoa`m {d{dY jomVrc {XJOmer. hUyZ EImm gKmM ZoVd H$aU,
gKmV AZw`m`mMr ^y{_H$m ~OmdU qH$dm hpVXVr _Zmo`mVyZ Imcr CV$Z
H$m`H$Vm hUyZ H$m_ H$aU ho gmdO{ZH$ jomV Iyn AdKS> Amho. Aem
AdKS> n[apWVrV "n[apWVrO` ZoVd' (Situational Leadership)
CX`mcm `oV. Aer hr `Vr {dMmad{d`mZo ZQ>cocm hm gm_m{OH$
gKQ>ZoMm JmS>m H$me`mZo Mmcdy eH$Vo. ho {deof H$me` ghOgm` Zmhr!
`m H$me`mMr J_V ~Km. `oH$ `Vr`m _|X$nr gJUH$mV doJdoJ`m
j_VmMr hmS>{S>H$! doJdoJ`m j_VmMr "aS>_ Agog _o_ar!' `mMo `mMo
hm`agog doJio! `mZwgma `m`m _ZmM Pmcoc H${S>eqZJ doJi!
A{Q>hm`ag CnS>oQ> Ho$co Amho H$s Enm`a Pmco Amho _mhrV Zmhr! Aem `m
~oZ$nr `oH$ gJUH$mcm "cZ' H$am`M! Ag ho gJi ZoQ>d{H$J `edr
Pmc Va hmVr KoVcocr AdKS>mVcr AdKS> H$m_ gwm ghOgm` hmoVmV.
EImm `VrM "~oZ moJq_J' H$Xm{MV e` Amho; nU EH$m gnyU gKmM
"hy_Z moJq_J' H$aU ho ZH$sM {deof H$me`mM H$m_ Amho.
_m`m A`mgmMm {df` hUyZ OmJ{VH$ gy_Ordem gKQ>Zoer
gcZ Pmcmo Am{U gemoYZdmrMr OmonmgZm Ho$cr. S>m. O`Vamd ZmairH$a
Am{U S>m. dgVamd JmodmarH$a `m emkm`m ghdmgmVyZ, _amR>r {dkmZ
n[afXo`m _m`_mVyZ {dkmZ gma d coIZmV gh^mJr Pmcmo. H$. H$Zc
nr. EZ. _moS>H$ `m`m _mJXeZm_wio `yW hmoQ>og Agmo{gEeZ Am\$ B{S>`m
`m AmVaam>r` `wdm gKQ>Zomam {h_mc`mV ^anya _ZgmoV ^_Vr Ho$cr.
nw`mMo {J`mamohH$ H$. S>m. ~mnyH$mH$m nQ>dYZ `mZr _cm {J`mamohUmgma`m
gmhgr {H$S>m H$mamMm n[aM` H$$Z {Xcm Am{U nwT>o AmaJm~mX `oWo _r
_mD$Q>Z chg Agmo{gEeZMr WmnZm Ho$cr. gmocmnyaMo H$. S>m.
y_Z moJq_J / 5

^moJre`Zm `m`mgma`m gadVrMo daXmZ cm^co`m amoQ>o[a`ZMm


AmXedmX ~KyZ _r amoQ>ar BQ>aZeZc `m gm_m{OH$ gKQ>Zoer Jocr 25 df}
g~{YV Amho. gmJcrMo H$. S>m. gw~mamd `mZr _cm n`mdaUr` ZmMr
AmoiI H$$Z {Xcr d n`mdaUm`m {d{dY ncyda _r coIZ Ho$c,
H$m`emim KoV`m. nw`mMo S>m. gVre H$m{eH$ `m`m _mZd ggmYZ
{dH$mg d `dWmnZ emmdarc `m`mZmZr _r IynM ^m{dV Pmcmo.
"ZeZc EM Ama S>r ZoQ>dH$'Mm gX` Pmcmo. `mVyZM oaUm KoD$Z
AmD$Q>S>moAa _ZoO_|Q>M {ejU XoUmar "H$mg_mg AmD$Q>dS> ~mD$S>
nm`mo{ZAg' `m gWoMr WmnZm Ho$cr. Aem {d{dY H$ma`m gKQ>Zm_`o
H$m_ H$aVmZm _cm g_wgnmQ>rnmgyZ Vo 23 hOma \y$Q> CMrn`V {d{dY
H$ma`m `VtMo g_yh hmVmi`mMr, `mMo ZoVd H$a`mMr gYr mV
Pmcr. ZoVd H$aV AgVmZm _mZdr nana g~Y H$go Onmdo `mMo ho OUy
_m`mgmR>r {ejUM hmoVo.
daVr CcoI Ho$co`m gKQ>ZmMr H$meZ, _m{gH$ `mMm _r dmMH$
Amho. `mMr {Q>nU H$mT>Vmo, `mVrc ~aoM CX~moYH$ coI ^mfmV[aV H$$Z
{Z`VH$m{cH$mV {g H$aVmo. nmda nmBQ> oP|Q>oeZ mam H$m`emim Am{U
CX~moYZ dJ KoVmo. `mdaVr _ZZ, qMVZ H$aVmo. _Z hUV` `mdaVr
H$mhrVar {chm`cm hd! gm_m{OH$ gKQ>ZmMr _m{hVr XoUma nwVH$ {chmd
H$m? ZH$mo. AZw^d {chmdo H$m? Zmhr. `g! gm_m{OH$ gKQ>ZoV H$m_ H$aVmZm
_mZdr nana g~Y H$go hmVmimdo? AWmVM hy_Z moJq_J H$g H$amd?
`m{df`r {chm`M {ZpMV Ho$c. dmZw^dmVyZ, nMVmMm AmYma KoV,
`j am>r` d AmVaam>r` KQ>Zm`m gm_m{OH$ gX^mMr Jw\$U H$aV H$aV
_mZdr d^mdmMo AVaJ CcJS>Vm Amco Va `Z H$am`cm H$m` haH$V
Amho? N>moQ>r N>moQ>r H$aU, ^mfm gdmXm_H$, WmoS>o gm{VH$, WmoS>o dMm[aH$,
WmoS>o {dS>~Zm_H$ Ago gHo$V nmim`M {ZpMV H$$Z _r coIZmcm gwdmV
Ho$cr.
y_Z moJq_J / 6

hc`m \w$c`m AXmOmV _mZdr nana g~Ym`m `mdhm[aH$VoMm


KoVcocm hm nam_e Amho. `mV JwUJmZ Amho, H$Qy> g` Amho, IS>o ~moc
AmhoV Am{U {dS>~Zhr Amho. ho EImm `Vr qH$dm gWocm g_moa R>odyZ
{c{hcoco ZgyZ AZw^dm`m g_w_WZmVyZ {ZKmcoc ^mdm_V Amho.
g_mOgodm H$aV AgVmZm eJma, hm`, AX^wV, am, dra, H$U, emV,
dmg` Am{U ^Vr Aem gdM ZdagmMr AZw^yVr `oVo. qH$~hZm `m
ZdagmZm `mo` nVrZo hmVmiU ho gKQ>Z H$me`mM VdkmZ Amho Ag
hUm`cm haH$V Zmhr.

- S>m. aOZ JJ}


"{dhJ', EZ-3/406, {gS>H$mo,
AmaJ m~mX - 431 003.
_mo. 9822634442
e-mail : ranjangarge@yahoo.com

y_Z moJq_J / 7

AZwH$_{UH$m
1 H$m`nVr
_mZdr _ZmMo AVaJ

[ Self Disclosure ]

...

13

...

28

XrKH$mcrZ H${VAmamIS>mMo {Z`moOZ [Strategic Planning] ...

41

hy_Z moJq_J

phOZ cZ

[ Team Building ]

[ Foresight ]

...

47

emgH$s` H$m`nVrV Am_ycmJ ~Xc hdm! [360o Change] ...

63

JwUdmoMr {eS>r A_`mX AgVo !


XmIdm Am{U dUZ H$am
`emMr Jw{H$r

[ Quality ]

[ Positivism ]

[ Talent ]

g_mO hrM `moJemim !

[ Innovation ]

Jm_rU ^mJmVrc A{dH${gV ^maV [ Reach Out ]


cm~ n`mMm YmdnQy>!
~Xc drH$mam!
JS>Pon

[ Superpower ]

[ Change ]

[ Transformation ]

y_Z moJq_J / 8

...

69

...

74

...

81

...

84

...

87

...

91

...

94

...

98

2 godm na_mo Y_m:


H$mo@h !

[ Discover ]

Amhr godoMo dmaH$ar!

... 102

[ Service ]

godoV nMmU AmoVm`cm hdoV !


Amhr g_mO n[adVZmMo nmBH$ !
dgwYd Hw$Qw>~H$

[ Integrity ]
[ Evolution ]

[ Values ]

ggm Am{U H$mgd

`o`nyVu`m AmZXmV g_mYmZ hdo !

Am_emoY

... 121

[ Success ]

[ Character ]

[ Selflessness ]

__VoMm ne hdm !

nmo{cAmo cg !

... 134

[ Ethics ]

[ Accountibility ]

... 125

... 131

[ Retrospection ]

nmo{cAmo_wV OJmMm AZ{^{fV g_mQ>

... 123

... 128

[ Humility ]

g_mOgodoMr Jmad H$gmoQ>r

... 114

... 118

[ Humanity ]

{Zanoj godm hoM Am_Mo Mm[a`

... 112

... 116

[ Symbiosis ]

g_mOgodVo gmX` emoYm

dmWmMm n[aK

... 109

... 136
[ Dedication ]

... 143
... 151

3 ggmYZmMm _hm_o$
emoY

[ Catalyst ]

V_gmo _m `mo{VJ_` !

... 156
[ Brand ]

... 158
y_Z moJq_J / 9

[ Service Above Self ]

`Vrnojm gWm lo>

[ Will Power ]

Omo OrVm dhr {gH$Xa !

eVrWmZ VnmgyZ ~Km !


cmo~c dm{_J

[ Resource ]

[ Maturity ]

... 160
... 162
... 165
... 168

AdW VUmB pWamdUma H$er?

[ Inspiration ]

r e$s [ Multitasking]

... 170
... 172

4 A`j
A`jmZo H$m` {_i{dco? [ Opportunity ]

... 181

nam^yV _ZmodmrMm `mJ H$am !

[ Attitude ]

... 183

"{ddmg' g~go ~S>r MrO h !

[ Faith ]

... 186

_mZ gdmW gmYZ_

[ Miscommunication ]

... 189

~moco Vgm Mmco... !

[ Leadership ]

... 192

H$mcm` V_ Z_: [ Time ]

... 194

A{ddoH$s {VgmX hm ^mdZmMm CoH$ AgVmo ! [ Response ] ... 196


`yQ>mo{Z`Z cmg Am\$ _moeZ [ Motion ]
~mocVo hm - ~mocy m

[ Communication ]

AVa_ZmMo XadmOo Iwco H$am!


~{hJm}c ZoVd

[Openness]

... 199
... 202
... 205

[ Ledership ]

... 207

[ Vision ]

... 209

`moOH$VXwc^:

y_Z moJq_J / 10

5 {ejU
dVm Xeghofy

[ Training ]

... 213

6 n`mdaU
h[aV AW`dWm

[ Revolution ]

{H$`o{dU dmMmiVm `W Amho!

... 218

[ Walk To Talk ]

... 223
B

y_Z moJq_J / 11

H$m`nVr

w_Z moJq_J Oohm ~XcV Vohm M_H$ma KS>VmV.


y_Z moJq_J / 12

_mZdr _ZmMo AVaJ


(SELF DISCLOSURE)

_m`m Am_Om{Udm`m OmJVrM qH$dm gK^mdZo`m drM


_mnZ Oa _cm H$aVm Amc Va hy_Z moJq_JMr {ZpMV {Xem
R>adVm `oBc
. AemM EH$m _mZgemr` gmYZmMm AmnU n[aM`
H$$Z KoD$ `m.

gKQ>Zm_H$ H$m` H$aV AgVmZm Amhr "gK' hUyZ Oohm H$m_ H$aVmo
Vohm gKmVrc `oH$ `Vr nanamZm {H$Vr AmoiIVo `mcm \$ma _hd
Amho. qH$~hZm `VtMm nana K{Z> n[aM` AgUo hm Va hyy_Z moJq_JMm
nm`m Amho. ~`mM doim dV:`mM JwU-AdJwUm~c Vr `Vr dV:M
AZ{^k AgVo; nU gKmVrc BVa gX` _m `m `Vr~c gd H$mhr
`dpWV OmUy Z AgVmV. `o H $ `Vr`m Am_Om{Udm OmJ V
H$a`mgmR> r , g K mVrc gX`m M o nana gm_ O ` dmT> { d`mgmR> r ,
Am_{dH$mgmgmR>r Am{U gK^mdZm dqJV H$a`mgmR>r Amn`mcm EImXm
_mnXS> hdm AgVmo. EImm emmoV _moOn>rMr {ZVmV Amd`H$Vm AgVo.
_m`m Am_Om{Udm`m OmJVrM qH$dm gK^mdZo`m drM _mnZ Oa _cm
y_Z moJq_J / 13

H$aVm Amc Va hy_Z moJq_JMr {ZpMV {Xem R>adVm `oBc. AemM EH$m
_mZgemr` gmYZmMm AmnU n[aM` H$$Z KoD$ `m.
Omohar qdS>mo _mS>oc
A_o[aH$Z emk Omogo\$ cwQ> Am{U har BJh_ `mZr cmg EO{cg
`oWrc H${c\$mo{Z`m {dmnrR>mV _mZdr nana g~Ymda gemoYZ H$$Z 1955
gmcr Omohar qdS>mo _mS>oc doQ>Z Q>oqZJ H$mcoO`m gemoYZ AhdmcmV W_
{g Ho$c. nwT>o Omogo\$ cwQ> `mZr `m _mS>ocMm {dH$mg Ho$cm. Omogo\$
Am{U har `m ZmdmZm EH$ H$$Z "Omohar' (JoHari) Ago `mMo Zm_H$aU
H$a`mV Amc. H$mcmVamZo `mcm AmYw{ZH$ gX^ mV Pmco. OrdZ
H$me`mMm {dH$mg, dmJUyH$, ghH$m`, _mZdr g_yhmMm {dH$mg, _mZdr
nana g~Y, Xg`m`m AVaJmV {e$Z `m`m ^mdZm OmUyZ Ko`mMr
Hw$dV Aem _mZd ggmYZ {dH$mg H$m`H$_mVrc {d{dY {df`mV Omohar qdS>mo
_mS>occm AZ`gmYmaU _hd mV Pmco. _mcH$-ZmoH$a g~Y H$go Agmdo
ho g_OyZ Ko`mgmR>rMo Cm_ _mZgemr` _mS>oc hUyZ Omohar qdS>mo hr
gH$nZm `mdhm[aH$ nmVirda IynM cmoH${` Pmcr.
_m{hVrMo _mS>oc
Omohar qdS>mo _mS>ocMm dmna m_w`mZo "dV:~cMr _m{hVr BVamgmR>r
CKS> H$aUo Am{U BVamZm Amncr {H$Vr _m{hVr Amho `mMm {VgmX KoUo' `m
Vdmda Ho$cm OmVmo. `mcm disclosure / Feedback Model Ago hUVmV.
`mcm "Am_Om{UdmMo _mS>oc' hUOoM Self awareness Model Agohr
hUVmV. ho _mS>oc _m{hVrda {H$`m H$aUma EH$ _mZgemr` gmYZ Amho.
EH$m {d{e> gKmV H$m_ H$aV AgVmZm _mPr _m{hVr gKmVrc BVa gX`mZm
{H$Vr _mUmV Omhra Pmcr Amho. hUOo _r Am{U gK `m`mV _m{hVr`m
gX^mV Agcoc ZmV VnmgyZ nmh`mMm `mV `Z Ho$cm OmVmo. VgoM EH$m
{d{e> gKmV H$m_ H$aV AgVmZm Am_`m gKmMr _m{hVr Xg`m gKmcm
{H$Vr _mUmV Omhra Pmcr Aho ho VnmgyZ nm{hc OmV.
y_Z moJq_J / 14

EImm `Vr`m qH$dm gKm`m ^mdZm, AZw^d, _mZ{gH$Vm, {>H$moZ,


H$me`, BamXo, oaUmmoV B`mXr g~Yr`m _m{hVrM AmXmZXmZ H$g hmoV,
{H$Vr hmoV `mMm Mma doJdoJ`m AJmZr `m _mS>oc_`o {dMma Ho$cm OmVmo.
_m{hVrMo Mma {d^mJ
Omohar qdS>mo`m Mma {IS>`mZm AmnU Mma {d^mJ, Mma Xoe qH$dm
Mma dmS>Q> Ago hUy`m. `mcm _m{hVrMo Mma {d^mJ Ago hUVmV.
_r
(Me)

n[a{MV

An[a{MV

(Known)

(unknown)

BVa

(Known)

2
_m{hVrMm
_wV {d^mJ

_m{hVrMm
AZ{^k {d^mJ

Open Area

Blind Area

(Others)

n[a{MV

(unknown)

An[a{MV

4
_m{hVrMm
PmH$cocm {d^mJ

_m{hVrMm
AkmV {d^mJ

Hidden Area

Unknown Area

1. _wV {d^mJ - `m {d^mJmV _mPr dV:~cMr Aer _m{hVr Amho


H$s, Or _cm Va _mhrV AmhoM; nU Vr BVamZmgwm _mhrV Amho.
CXm. - Vw_Mo Zmd, Vw_`m Ho$gmMm aJ, Vw_Mo ` `J, Vw_Mo {ZgJo_
dJao.
y_Z moJq_J / 15

2. AZ{^k {d^mJ - `m {d^mJmV _mPr dV:Mr Aer _m{hVr Amho H$s


Or _cmgwm _mhrV Zmhr`o nU Vr BVamZm _mhrV Amho.
CXm. Vw_Mm {e>mMma, AhJS>, Vw_`m ~m~VrV BVam`m ^mdZm dJao.
3. PmH$cocm {d^mJ - `m {d^mJmV _mPr Aer _m{hVr XS>cocr Amho
H$s, Vr \$V _cm _mhrV Amho; nU BVamZm _wirM _mhrV Zmhr.
CXm. _mPr H$mhr Jw{nV, _m`m Amem-AmH$mjm, _mPo amoJ, _m`m
d`pVH$ AmdS>r{ZdS>r.
4. An[a{MV {d^mJ - `m {d^mJmV Aer _m{hVr Amho H$s, Or _cm
_m`m {df`r AgyZgwm _mhrV Zmhr Am{U BVamZmgwm An[a{MV Amho.
CXm. Vw_`m dV:`mM An[a{MV j_Vm
{d^mJ H$. 1 - _m{hVrMm _wV {d^mJ
`mcm _wV {d^mJ `mgmR>r hQ>co Amho H$s, `mV _mPr dmJUyH$, {>H$moZ,
_mZ{gH$Vm, ^mdZm, kmZ, AZw^d, H$me`, {dMmadmh `mMm BVamZm n[aM`
hmoVmo. Z`mZo V`ma Pmco`m gKmVrc gX` Vgo gwdmVrcm EH$_oH$mZm
An[a{MV AgVmV; naVw `oH$ gX`mMm OgOgm EH$_oH$mer n[aM` dmT>V
OmVmo, gdmX dmT>V OmVmo. VgVer `oH$ gX`mMr _m{hVr nanamZm OmVrV
OmV CKS> H$cr OmVo. `m_wio _wV {d^mJ C`m AJmZo Imcr dmT>V OmVmo
Am{U PmH$co`m {d^mJ H$. 3 cm gHw${MV H$aVmo. VgoM gKmVrc BVa
gX`mH$Sy>Z _cm OgOgm A{YH$m{YH$ {VgmX {_iV OmVmo. VgVgm _wV
{d^mJ AmS>`m AJmZo dmT>V OmD$Z AZ{^k {d^mJ H$. 2 cm gHw${MV
H$aVmo. gKmVrc gX` EH$_oH$mZm An[a{MV Agco`m Jmo>r~c OodT>o
OmV gdmX gmYVrc VodT>m _wV {d^mJ H$Um`m AJmZo dmT>V OmVmo Am{U
An[a{MV {d^mJ H$. 4 cm gHw${MV H$aVmo.
_wV {d^mJ C`m, AmS>`m Am{U H$Um`m {XeoZo OodT>m dmT>V OmBc
VodT>r gK^mdZm dqJV Pm`mMo Vo VrH$ Amho. `mgmR>r Zo`mZo _moH$i
amhZ, gH$mam_H$ amhZ, _XVrMm hmV nwT>o H$aV, gdoXZerc gdmXmVyZ,
y_Z moJq_J / 16

kmZmMo AmXmZXmZ H$aV gKmMr ~mYUr H$am`cm hdr. gKmMo ZoVd {H$Vr
^mdemcr Amho ho {d^mJ H$. 1 `m AmH$mamd$Z g_OVo.
_r
n[a{MV
u

BVamZm {dMmam
BVamZm
gmJm

An[a{MV

{VgmX {_im`m_wio
u

n[a{MV

dV:Mr _m{hVr
CKS> Ho$`m_wio
Blind

Open

BVa

An[a{MV Jmo>t`m
AmXmZXmZm_wio
u

An[a{MV

u
Hidden

Unknown
Area

_m{hVrMm _wV {d^mJ AmH$mamZo dmT>Uo hUOoM AZ{^k, An[a{MV


Am{U PmH$cocm {d^mJ AmH$mamZo H$_r hmoUo. hr Omohmar qdS>moMr pWVr
CH$> gK ^mdZoMr Jw${H$cr Amho.
{d^mJ H$. 2 - _m{hVrMm AZ{^k {d^mJ
`mcmM AmnU Blind Spot Ag hUVmo. WmoS>`mV H$m` Va S>mo`mda
{XdgmT>d`m H$mirn>r cmdyZ OJUmar hr _mUg AgVmV. hm {d^mJ
n[a_mUey` Am{U CnmXH$Vmey` Agm {d^mJ Amho. `VrM qH$dm gKmM
y_Z moJq_J / 17

dV:~cM AkmZ Xe{dUmam hm {d^mJ Amho. `mV XmoZ e`Vm dVd`m


OmVmV. EH$ Aer H$s ~`mM doim `m `Vrcm hoVwnwagaM AZ{^k R>odc
OmV Am{U Xgar e`Vm Aer H$s H$mhr `VtZm {VgmX XoD$Z qH$dm
`m`m MwH$m {ZXeZmg AmUyZ {Xcoco `mZm AmdS>V Zmhr, hUyZ Vr AZ{^k
AgVmV. `mMm n[aUm_ Agm hmoVmo H$s, AZ{^k _mUgmcm gKmV H$m_ H$aU
\$ma AdKS> OmV. J|S>m`m H$mVS>r`m _mUgmMm AZ{^k {d^mJ _moR>m
AgVmo. Zo`mMr hr O~m~Xmar Amho H$s, Aem `Vrcm _XV H$$Z `mMm
AZ{^k {d^mJ gHw${MV H$$Z _wV {d^mJ dmT>d`mg _XV H$amdr. H$mhr
cmoH$mZm {VgmX {Xcocm AmdS>V Zmhr. `mZm dmQ>Vo hm _m`m MwH$mdaVrM
~moQ> R>odVmo Amho. `m_wio {VgmX XoVmZm ^md{ZH$ CoH$ hmoUma Zmhr `mMr
H$miOr `m`cm hdr.
{d^mJ H$. 3 - _m{hVrMm PmH$cocm {d^mJ
`mcmM AmnU Hidden Area Ag hUVmo. _cm _m`m H$mhr d`pVH$
Jmo>r BVamnmgyZ _wm_M cndyZ R>do `mV ag AgVmo. _m`m ^mdZm, gdXo Zmj_
gJ, ^rVr, H$mhr Jmo>r Hw$ecVoZo hmVmi`mMo BamXo, A{Ve` d`pVH$ d
ImOJr Jw{nV ~m~r `m BVamnmgyZ cndyZ R>odmdr dmQ>U Vg gmh{OH$M Amho;
nU `mM ~amo~a hohr Ia Amho H$s cndyZ R>odmdr dmQ>Umar gdM _m{hVr hr
BV`m ImOJr d$nmMr ZgVo. H$m_m`m gX^mV qH$dm H$m_ nyUdmcm
Zo`m`m gX^mV cndyZ R>od`mgmaIo Vgo H$mhrM Zgmdo. Ia hUOo AmnU
cndyZ R>odcocr _m{hVr Xg`mg_moa CKS>r H$$Z gmJm`cm hdr. hr EH$
Am_H$Q>rH$aUmMr {H$`m Amho. `m_wio gm_O` dmT>oc, ghH$m` Am{U
{ddmg dqJV hmoBc. `m_wio _ZmVcm Jm|Yi, Jag_O Am{U {dgdmX Xa
hm`cm _XV hmoBc Am{U gdmV _hdmM hUOo gm{KH$ H$m`mMr
n[aUm_H$maH$Vm Am{U CnmXH$Vm dmT>oc.
~arM _mUg Amncm {ZU` qH$dm _V `V H$aVmZm Km~aVmV Am{U
cndcocr _m{hVr OmVr cndyZ R>do VmV. dV:Mr _m{hVr CKS> H$$Z BVamnTw >o
_mS>`m_wio gWoMo gmH${VH$ dmVmdaU Am{U H$m`nVrV gH$mam_H$Vm
y_Z moJq_J / 18

`oV.o AmnU dV:~c {H$Vr _m{hVr CKS> H$am`Mr? hUOo {H$Vr doi `m`Mm
Am{U {H$Vr ImocmV OmD$Z Vr m`Mr hm `mMm `mMm Z Amho.
{d^mJ H$. 4 - _m{hVrMm An[a{MV {d^mJ
`j gJ Am`m{edm` Vmo {d{e> JwU qH$dm AdJwU ghgm H$Q>
hmoV Zmhr. EImm VaJ`m {h_ZJmMm nm`mImcMm MS> A` ^mJ Agmdm
Vgm hm _m{hVrMm An[a{MV {d^mJ Amho. `mV Amn`m ^mdZm, dmJUyH$,
_mZ{gH$Vm, j_Vm, H$c `mMm g_mdoe hmoVmo. `m gJ`m An[a{MV Jmo>r
AJXr Amn`m `pV_dm`m da`m Wamn`V `oD$Z Wm~co`m AgVmV;
nU H$Q> hmoV ZmhrV. `m JwUH$mar AgVrc Va `m `Vr`m `pV_dmcm
IynM cm^Xm`H$ R>aVmV. VU _S>ir, AZw^dmZo n[and Zgco`m `Vr
qH$dm dV:daMmM {ddmg J_mdyZ ~gco`m `Vr m_w`mZo `m {d^mJmV
gmnS>VmV.
gKQ>Zm qH$dm EImm gKm_`o Aem `m An[a{MV KQ>H$mMr CXmhaUo
~Ky`m.
1. dV:cm H$_r coIUmar _S>ir, gYr Z {_im`m_wio `ZM Ho$cm
Zmhr, _cm oaUmM {_imcr Zmhr, _cm Am_{ddmgM ZhVm. Ago
hUUmar _S>ir Am{U {ejUmMm A^md Agcocr _S>ir `mV _moS>VmV.
2. ~`mM `VtZm Amncm Zg{JH$ H$c Hw$R>o Amho `mMrM H$nZm ZgVo.
3. Amn`mnmer Hw$R>`m j_Vm AmhoV `m~c AZ{^k Ag`m_wio dWm
^rVr dmQ>Vo.
4. An[a{MV Aem {d{M AmOmamcm ~ir nS>cocr _S>ir.
5. ^md{ZH$[a`m IMyZ Jococo cmoH$.
6. chmZnUmnmgyZ dV:`m dmJUwH$scm _`mXm KmcyZ Ko`mMr _mZ{gH$Vm.
AmCQ>dS> ~mD$S> {ejU
AmnU _m{hVr`m Mma {d^mJm_YyZ dmg H$aV AgVmZm gK^mdZm
dqJV H$aV AgVmZm _mZdr d^mdmMo AVaJ CcJSyZ ~{KVco. hy_Z
moJq_JgmR>r Aer EImXr {ejU Umcr Agmdr H$s gKmVrc `oH$
y_Z moJq_J / 19

`Vr Amn`mH$S>rc _m{hVr Am{U kmZmM _wVnUo AmXmZXmZ H$aoc.


`mgmR>r gKmVrc `oH$ `VrZo dV:MmM emoY `m`cm hdm. `mMgmR>r
AmD$Q>dS> ~mD$S> {ejU H$m`H$_mM Am`moOZ Ho$c OmV. `dWmnH$s`
H$me` {dH${gV H$a`mgmR>r Mma q^Vt`m AmV `dWmnH$s` _y`m{df`r
`m`mZ Am`mo{OV Ho$cr OmVmV; naVw `mVyZ hUmdm Vgm n[aUm_ gmYVm
`oVmoM Ag Zmhr. Omohar qdS>moVrc "_wV {d^mJ' H$mhr Ho$`m AmH$mamZo
dmT>V Zmhr. AmVm hdm Amho. {ejUm`m AmH$Vr~YmVM Am_ycmJ ~Xc!
AmD$Q>dS> ~mD$S> H$m`H$_mMm _yi Coe Amho "~Xc drH$ma`mM H$me`
{dH$grV H$aU'. `m H$m`H$_mMr ghm _hdm`m VdmdaVr C^maUr Ho$cr
Amho.
1. {ejUmMo Wi d dmVmdaU ~Xcm.
2. {ejUmWvZm Zg{JH$ n[apWVr hmVmiy m.
3. {ejUmWvZm n[apWVr Zg{JH$ nVrZo hmVmiy m.
4. hr n[apWVr `mcm AZ{^k/An[a{MV Agm`cm hdr.
5. `mZr H$am``m H$VrV Zmdr` Agm`cm hdo.
6. `mZo H$nZmhr Ho$cr Zgoc Aer H$Vr `m`mH$Sy>Z H$$Z `m.
{deof hUOo `m gnyU H$m`H$_mV Ho$di H$nZoZo Hw$R>coM {M qH$dm
`moOZm H$mJXmdaVr aoImQ>m``m ZgVmV Va `oH$ H$Vr AZw^dO` AgVo.
AZw^dmVyZ gwm AmnU H$m {eH$V Zmhr? `m {d{M ZmM Cma emoY`mMm
`Z {ejUmWu `m H$m`H$_mVyZ H$aVmV. `mZm Oo H$m` {Xcoco AgVo Vo
H$a`mgmR>r EH$mnojm A{YH$ n`m` CncY AgVmV. `mV Imcrc {d{dY
H$me`mMm {dH$mg hmoVmo. _mUgmZo ~Xc drH$mamdm, `mZo gemoYZ H$amdo,
`mo` AXmO ~mYmdo, `mo` {ZU` `mdo, ghH$m`mer gVV gnH$mV amhmdo,
Cm_ {Z`moOZ H$amdo, mV n[apWVrdaVr Cm_ Vm~m {_idmdm, CncY
ggmYZo n[aUm_H$maH$ dmnamdr, gKmMo Cm_ ZoVd H$amdo, ghH$m`mZm
oaUmXm`r R>amdo Am{U ghZercVm dmT>dmdr. hr H$me` gK ^mdZm dqJV
H$a`mgmR>r oaH$ R>aVmV.
y_Z moJq_J / 20

`m H$m`H$_mV {ejUmWuMr g`m 25 nojm OmV Zgmdr d gd


Vamdarc H$_Mmar EH$mM H$m`H$_mV gh^mJr Pm`mg Cm_ n[aUm_ gmYVm
`oVmV. _hmam>mV VrZ {ejH$ ho H$m`H$_ Am`mo{OV H$aVmV. _w~BV dgV
{c_`o, H$mohmnwamV {dZmoX H$m~moO Am{U AmaJm~mXoV S>m. aOZ JJ}. JV
am>m`m VwcZoZo ^maVr` CmoJ OJVmV ho H$m`H$_ IynM _X JVrZo nMZr
nS>VmhoV ho H$Qy> g` drH$mam`cm hd. nanaocm N>oX XoD$Z "M|O _ZO_|Q>Mm'
drH$ma H$$Z {ZgJm`m gmpZ`mV Iw`m dmVmdaUmV _mUg AmV~m
_moH$ir hmoVrc Am{U Omohar qdS>moV AZ{^k, An[a{MV Am{U PmH$coco
Ago _ZmMo H$no ApVdmV amhUma Zmhr, amhrc \$V EH$M {IS>H$s
"_m{hVrMr _wV {IS>H$s.'

y_Z moJq_J / 21

Omohar qdS>r Ho$c


Z 1) ghH$m`mZr dmJVmZm hmVMo amIyZ, gmdY{Jar ~miJyZ qH$dm
X~mdmImcr Z amhVm _r A`V _moH$ionUmZo dmJVmo.
1

10

Z 2) ghH$m`mZo Oa _m`m dmJUwH$sg~Yr H$mhr {ZarjUo Zm|X{dcr


Va _r `mMm {VH$ma H$aV Zmhr qH$dm `mcm \$ma qH$_V Z XoVm
Q>mi`mMr qH$dm `m`mH$S>o H$mZmS>moim qH$dm Xcj H$a`mMr
_mPr dmr ZgVo. _r Vr {ZarjUo cjnydH$ EoH$Vmo, `mMm AmXa
H$aVmo, `m`m {VgmXmMmM Am{U gyMZmMm drH$ma H$aVmo.
1

10

Z 3) _r Oohm _m`m gKmVrc ghH$m`mZm _mPm {ZU` drH$ma`mg~Y r


gmJVmo Vohm CKS>nUo Oa H$moUr ZmngVr XmIdcr Zmhr Va `mMr
_m`m {ZU`mcm g_Vr Amho Ago _r J{hV YaV Zmhr. ghH$m`mMr
IamoIaM g_Vr Amho H$s Zmhr `mMr _r {d{e> MmMUr KoD$Z
Imr H$$Z KoVmo.
1

10

Z 4) MM}V Agco`m EImm {df`mg~Yr _cm Oohm H$_r _m{hVr


AgVo. Vohm `mg~Yr CJrMM H$mhrVar ImoQ>oZmQ>o _V aoQy>Z Z
_mS>Vm qH$dm _mPoM _V Iao Amho Agm AmJh Z YaVm _r nQ>H$Z
_m` H$aVmo H$s ~wdm `m ~m~VrV _m`m _ZmV Jm|Yi AgyZ `m
g~YrMo nyU kmZ _cm Zmhr.
1

y_Z moJq_J / 22

10

Z 5) _m`m~c BVamZm H$m` _m{hVr Amho `m`mer _cm H$mhr KoU


XoU Zmhr Aer _mPr ^y{_H$m AgVo. _r Zo_H$m Hw$R>o Amho. `mg~Yr
BVam`m _m`m~c Agco`m _Vm`m qH$dm _m{hVrMm _r
Zoh_rM AmXa H$aVmo.
1

10

Z 6) BVa gX`mMr _m`m H$Vr{df`r H$mhr ~ardmBQ> {dYmZo H$a`mMr


_r dmQ> Z ~KVm KS>co `m _m`m H$Vr{df`r ghH$m`mMo _V OmUyZ
Ko`mMr _cm Zoh_rM CgwH$Vm AgVo.
1

10

Z 7) _mPo ghH$mar H$m` H$aVmhoV? H$g H$aVmhoV? `m~c _VXeZ


H$aVmZm _r gmdamgmdarMr qH$dm ghZercVoMr ^y{_H$m Z KoVm
Xg`mcm H$m` dmQ>oc `mMr ndm Z H$aVm dV:Mo _V X{eV
H$aVmo.
1

10

Z 8) _mPr _V hr JwiJwirV H$mhrVar cn{d`mMm `Z H$aUmar


ZgVmV Va Vr _m`m M_yVrc ghH$m`m`m dVw{Z> Zmer
{ZJ{S>V AgVmV.
1

10

Z 9) EImXr _m{hVr Xg`mH$Sy>Z {_idVmZm gdoXZerc Z amhVm,


dadaMm {Ohmim XmIdyZ qH$dm Am_r`Vm Z XmIdVm _r Vr
_m{hVr {_idV Zmhr. Va _m{hVr XoUm`mcm H$m` dmQ>oc ho g_OyZ
Ko`mgmR>r _r Iyn n[al_ KoVmo.
1

y_Z moJq_J / 23

10

Z 10) {VgmX KoVmZm _r {ZdS>H$ (Selective) Z amhVm, `mM


`moJXmZ X`_ Z g_OVm BVamZr {Xco`m {VgmXmMm _r AmXa
H$aVmo qH$~hZm `mcm _r mogmhZ XoVmo.
1

10

Z 11) BVamer g~Y R>odVmZm _ZmV XamJh Z R>odVm, Hw$R>cmhr dMm[aH$


AS> g a Z R> o d Vm qH$dm H $ {_Vm Z AmUVm _r A` V
_Z_moH$ionUmZo Am{U {Ohm`mZo _mPo g~Y OmonmgVmo.
1

10

Z 12) ghH$m`m`m g_yh MM}V _r dV:MoM {dMma _mS>Uo qH$dm BVamZm


`mV gh^mJr H$$Z Z Ko`mnojm `oH$ `Vrcm `m MM}V
gh^mJr H$$Z Ko`mgmR>r _XV H$aVmo.
1

10

Z 13) ghH$m`mda {ddmg Z R>odVm H$mhrVar hmVMo amIyZ R>od`mnojm


_cm dV:Mr ^md{ZH$ Am{U ~m{H$ Vamdarc d`pVH$
_m{hVrV ghH$m`mZm gh^mJr H$$Z Ko`mMm YmoH$m nH$amdmgm
dmQ>Vmo.
1

10

Z 14) _m`m ghH$m`mZm XId`mnojm, `mZm Xa cmoQ>`mnojm, `m`mer


VQ>W amh`mnojm _mPo ghH$mar Oa `m`m {VgmXmVyZ _cm
_XV H$a`mMm `Z H$aV AgVrc Va Vmo {VgmX {H$Vrhr H$Sy>
Agcm Var `mM _r dmJV H$aVmo.
1

y_Z moJq_J / 24

10

Z 15) EImm ghH$m`mcm dm__mJmZo (Manipulative) ^m{dV


H$a`mnojm _r A`V Iw`m AV:H$aUmH$S>o `m `Vrcm qH$dm
g_yhmcm ^m{dV H$aUo ngV H$aVmo.
1

10

Z 16) _cm Oohm EImm {VHy$c _m{hVrMm amJ `oVmo Vohm Vmo amJ
{JiyZ KoD$Z `mdaVr Vm~m {_i{d`mnojm _r `m g~Yr A{YH$
_m{hVr {_i{d`mdaVr ^a XoVmo.
1

10

Z 17) _cm Oohm EImm `VrMm amJ `oVmo Vohm OUy _cm amJ AmcmM
Zmhr Agm Amd AmUyZ dV:da Vm~m {_i{d`mnojm _r `m`mer
_rMo g~Y VmoS>Uo nH$aVmo.
1

10

Z 18) EImm Zmda Zoh_rM {Z`_mda ~moQ> R>odyZ _mPo dV:Mo _V


`V H$a`mnojm _r `m Zmda BVamMm gcm KoVmo, BVamMo
H$m` hUUo Amho Vo g_OyZ KoD$Z `m`mdaVr Cnm` emoYyZ
H$mT>Vmo.
1

10

Z 19) _V X{eV H$aVmZm _mP `m{df`r H$m` `moJXmZ Amho qH$dm Vo


Xg`mZm drH$mamh H$g hmoBc ho Z ~KVm _r `m {df`mda _mP
_V VH$mi `V H$aVmo, _J Vo {H$Vrhr Q>moH$mM H$m AgoZm!
1

10

Z 20) EImXm ghH$mar Oa dV:cm ~m{H$ Am{U ^md{ZH$ nmVirdaVr


y_Z moJq_J / 25

A{^`V H$a`mMm `Z H$aV Agoc Va, `mMr \$maer H$Xa


Z H$aVm nwT>o Om`mnojm, _r _m`m ghH$m`mZm A{^`V
H$a`mgmR>r _XVrMm hmV nwT>o H$aVmo.
1

10

ZmMo Cma
10. ho _r Zoh_rM gmV`mZo H$aVmo.
9. ho OdiOdi `oH$ doir H$aVmo.
8. ho ~`mM doim H$aVmo.
7. ho Vg ~`mM doim H$aVmo.
6. ho ~`mnH$s doim H$aVmo.
5. ho doigJr H$aVmo.
4. ho H$YrVar H$aVmo.
3. ho MwHy$Z H$YrVar H$aVmo.
2. ho OdiOdi _r H$YrM H$aV Zmhr.
1. ho H$YrM H$aV Zmhr.
FEED BACK TOTAL

Q. No.

10

12

14

16

18

20

Total

15

17

19

Total

Marks

EXPOSURE TOTAL
Q. No.

Marks

y_Z moJq_J / 26

11

13

Omohar qdS>r Ho$c


If the
Feed back Total
Exposure Total

= 70
= 80

Exposure

10

Open

Blind

Hidden

unknown

80

100

10

70

100

Feed back

Conclusion - The best team building organization

B
y_Z moJq_J / 27

hy_Z moJq_J
[ TEAM BUILDING ]

EImXr XhrhS>r \$moS>Umar 40 OUmMr M_y Vg hQ>c Va EH$


_mZdr g_yh AgVmo; nU `mdoir XhrhS>r \$moS>`m`m {d{e>
`o`mZo Vo o[aV hmoVmV Am{U _mZdr _Zmo`mMr aMZm~ C^maUr
H$aVmV VohmM XhrhS>r \w$Q>Vo. `mcmM hy_Z moJq_JMm Cm_
Z_wZm hUy `m.

EImXr gWm hQ>cr hUOo Vr EImm dQ>djmgmaIr AgVo. `m


dQ>djmM ImoS>, \$mm, nmZ, \w$c ho gJi S>mo`mZm {XgV Agc Var `mcm
^H$_ nm` amodyZ C^ amhm`M Agoc Va O{_ZrImcr ngaco`m A`
_wimM Omi geV Agm`cm hd. Hw$R>`mhr gWocm A`mdV
R>od`mgmR>r gwT> R>od`mgmR>r VrZ _wI ggmYZmMr Amd`H$Vm AgVo.
n{hcm 'M' hUOo "_erZ'. gWoVrc CnmXZmMr JwUdmm {Q>H${d`mgmR>r
AmYw{ZH$ `gm_Jr CncY Agm`cm hdr. Xgam 'M' hUOo "_Zr' AWmV
ngm. nemMr `mo` VaVyX, CncYVm, {Z`moOZ Ag`m{edm` gWoVrc
H$n _mJr cmJUo e` Zmhr Am{U {Vgam 'M' hUOo "_Z' gWoV H$m_
H$aUmar _mUg! EH$ doi nemMo moV CncY hmoVrc, AmYw{ZH$ `gm_Jr
y_Z moJq_J / 28

Am{U gmYZo Vw_`m {X_Vrcm AgVrc; naVw _Zw`~imM `dWmnZ gmon


Zmhr. _mUgmMm _|X hm OJmVrc A`V lo> Am{U {dcjU Agm H$m`wQ>a
Amho. Vmo {d{e> nVrZo _m{hVr JhU H$aVmo, {VMm gmR>m H$aVmo Am{U
{d{e> doir {d{e> nVrZo hr _m{hVr dmnaVmo. Amn`m dmJ`mcm {Xem
XoVmo Am{U {dMma, ^mdZm Am{U dVZmda {Z`U R>odVmo. EImm `VrMr
H$m` H$a`mMr nVr H$er Amho ho _r `m`m ghdmgmVyZ ^cohr g_OyZ
KoD$ eH$Vmo; nU gKQ>Zm_H$ H$m` H$aV AgVmZm `m `Vr`m AV_ZmM
moJq_J H$g Pmcoc Amho, `m`m moJ{_JMr ^mfm H$moUVr, Vmo `m`m
_|Xcm H$moU`m nVrZo gyMZm XoVmo Amho ho g_OU A`V Amd`H$ Amho.
H$maU `m `Vr`m AV_Zmcm "\$sS>' Ho$cocr _m{hVr "mogoa' hmoD$Z Oohm
~mh _ZmV `oVo. Vohm Vr `m `Vr`m dmJUwH$smao A_cmV AmUcr
OmVmZm Amn`mcm AZw^dm`cm {_iVo. Oa `mo` moJq_J Pmcoc Agoc Va
Vr `Vr `edr nVrZo dmJy cmJVo; nU MwH$sM moJq_J Pmcoc Agoc Va
H$iV nU diV Zmhr' Aer `m `VrMr AdWm Pmcocr AgVo. XH$mir
n[apWVrMm gm_Zm H$a`mgmR>r "aoZ dmQ>a hmd}pQ>J' H$am`cm hd Ag
EImm OcVkmZo hOma cmoH$mg_moa dkm{ZH$ nVrZo nQ>dyZ {Xc Var
`mVcr Xhm _mUgM \$V hm {dMma H$VrV CVadVmV. Caco`m ZD$eo
ZdX _mUgm`m ~m _ZmZo {H$Vrhr Am{U H$mhrhr MmJc H$am`M R>adc
Agc Var AV_ZmVyZ `mcm {VgmX {_iV Zmhr Am{U Vwhr Vw_`m
nydu`m, Ow`m Am{U MwH$s`m nVrZo dmJVm. Vw_M dVZ `m_mUoM hmoV
OmV. `emMm \$m`wcm _m{hVr AgyZgwm A_cmV AmUcm OmV Zmhr.
gWm hQ>c hUOo {d{dY {dMmagaUrMr _mUg EH$mM
`mgnrR>mdaVr AmUyZ `mZm EH$m {d{e> H$m`mgmR>r dm H$amd cmJV.
OdmZmZr am>m`m gajUmgmR>r Ho$cocr H$Vr Agmo qH$dm OJ^amVrc {d{dY
gWm_Yrc cmImo cmoH$mZr nmo{cAmoM CMmQ>Z H$a`mgmR>r Ho$coco n[al_
AgmoV. gWoV H$m` H$aV AgVmZm {d{dY nH$ma`m O~m~Xm`mMr
{d^mJUr H$aV AgVmZm qH$dm `j H$Vr AmamIS>m V`ma H$aVmZm Q>r_`m
y_Z moJq_J / 29

gX`mM "hy_Z H$S>re{ZJ' H$aVm `m`cm hd! AWmVM ho EH$ AmhmZ


Amho. H$maU g_mOH$m`mMm dgm KoD$Z {d{dY gm_m{OH$ gKQ>ZmM gX`d
drH$maUmao eoH$S>m 90 Q>Ho$ cmoH$ 90 Q>Ho$ doim MwH$sM "_mBS> moJoq_J'
KoD$ZM dmdaV AgVmV. CXmhaUM m`M Pm`mg A`V "J{d>'
(Egoistic) _mUyg g_mOH$m`m`m mJUmV eoH$S>mo `Vter O_dyZ KoD$
eH$V Zmhr. Aer `Vr Am_{dH$mg Va gmYy eH$VM Zmhr; nU `mZr Oa
dV:M "_mBS> moJq_J' ~Xcc Zmhr Va nmc`m KmJarda nmUr! hUyZM
A`jmcm Oa Cm_ "hy_Z moJ{_J' H$aVm Amc Va Vr `mcm ZoVm hUyZ
{_imcocr A_y` Am{U gdm}m_ XoUJr Amho.
hy_Z moJq_J hUOo H$m`?
_r EImm gWoV $Oy hmoVmo. $Oy hmoVmZm H$m_m`m gX^mV _m`m
H$mhr _yc^yV emar[aH$ Am{U ej{UH$ j_Vm AgVmV; nU hiyhiy Ag
cjmV `oV H$s gWm _m`mH$Sy>Z ~hAm`m_r Aem emar[aH$ Am{U ~m{H$
j_VmMr Anojm H$aVo Amho. `m {ejU gWoVrc {ejH$mZr \$V
Amnmn`m {df`mV dVeranUo Cm_ {eH$dmdo `mdaVr Jmo>r Wm~V ZmhrV
Va Amhr ~Xc drH$mamdm, gH$mam_H$ {dMma H$amdm, Xa>r Agmdr,
gemoYZ H$amd, gm_O`mZo dmJmd, godm^mdr Agmd, H$m_mer ~m{YcH$s
Agmdr, gMmoQ>rZo dmJmd, OrdZ_y`mMr OnUyH$ H$amdr, _mUwgH$sZo
dmJmd, Mm[a`gnZ Agmd, {Z:dmWu Agmd, {Xcoc `oH$ H$m_ {h{aarZo
H$amd Aem EH$ Zm AZoH$ Anojm Camer ~miJyZ gWmMmcH$ Amncr
^y{_H$m _mS>V AgVmV. gX`m`m AV_ZmV KQ>mZmX gw$ hmoVmo. `mcm _r
gYr hUy H$s AmhmZ, g_`m hUy H$s H$>, A`mg hUy H$s narjm!
~mh_Z hUV H$s Zmhr _cm `e, ngm, H$mVwH$, em~mgH$s, AmXa,
g_mZ, Jmad ho gJi mV H$am`M Agoc Va _m`m AV_Zmcm _cm gmX
Kmcm`cm hdr Am{U hr gd AmhmZ drH$mam`cm hdr. AV_Z Am[U
~mh_Zm`m `m mV dV:M "_mBS> moJq_J' _cm ~Xcmd cmJUma ho _r
{ZpMV H$aVmo. WmoS>g An`e Amc Var Mmcoc, WmoS>rer AdhocZm Pmcr
y_Z moJq_J / 30

Var Mmcoc, WmoS>m mg Pmcm Var Mmcoc, WmoS> ZwH$gmZ Pmc Var Mmcoc,
H$VZ _mUgmer g~Y Amcm Var Mmcoc; nU _cm AmVm _m`m _Zm`m
eVrMr {Xem ~Xcm`cm hdr. Vw_`m BN>oM $nmVa T>{ddmgmV hmoV
Am{U Amn`m emar[aH$ Am{U ~m{H$ j_VmMm AmM`H$maH$[a`m AmnU
{dH$mg gmYy eH$Vm. hr gJir A`jmgmR>r VmaodaMr H$gaV AgVo.
gWoVrc `oH$ `Vrcm gH$mam_H$ nVrZo ~Xcmdg dmQ>m`cm cmdU
`mcmM "hy_Z moJq_J' hUVmV.
EImXr XhrhS>r \$moS>Umar 40 OUmMr M_y Vg hQ>c Va EH$ _mZdr
O_md AgVmo; nU `mdoir XhrhS>r \$moS>`m`m {d{e> `o`mZo Vo o[aV
hmoVmV Am{U _mZdr _Zmo`mMr aMZm~ C^maUr H$aVmV VohmM XhrhS>r
\w$Q>Vo. `mcmM hy_Z moJq_JMm Cm_ Z_wZm hUy `m.

y_Z moJq_J / 31

_mgw{eVm `m OnmZr H$nZrMo A`j hUVmV, "OnmZr _mUgm`m


CnmXZ j_VoM ah` Vwhr A_o[aH$Z cmoH$mZr ^cohr OmUc Agoc; nU
eodQ>r AmhrM qOH$Uma. Vwhmcm H$m` dmQ>c, _mUg EH$ AmUyZ `mMr
M_y V`ma Ho$cr hUOo M_H$ma KS>oc? Zho, Amhr OnmZr cmoH$ MmJco
OmUyZ AmhmoV H$s, Vr Va \$V gwdmV Amho.' OnmZr A`jmcm hoM hUm`M
Amho H$s, _mUg EH$ AmUU hUOo \$V _m{hVr O_m Ho$`mgmaI Amho.
`m _m{hVrM moJq _J H$g H$aUma! moJ_ ZrQ> "aZ' hmdm hUyZ "A{Q>hm`ag'
Hw$R>cm Q>mH$Uma! `mVM Va Ia `emM ah` XS>c Amho. `m EH$ AmUco`m
cmoH$mZm Hw$R, H$g, Ho$hm Am{U H$emgmR>r dmnam`M ho A`V {OH$sarM
H$m_ hUOoM "hy_Z moJq_J'.

hy_Z moJq_JMr Amd`H$Vm H$er ^mgVo?


EImm gKQ>ZoZo gmV`mZo H$amdr Aer hr Jmo> Amho. moJ_ nwhm nwhm
{chmdm cmJVmo. `m`m ZdZdrZ Amd`m H$mT>m`m cmJVmV. ZoVd ~Xcco,
gX`m`m g`oV ~Xc Pmcm, gX`m`m {dMmanVrV ~Xc Pmcm,
y_Z moJq_J / 32

H$nmMm H$mcmdYr ~Xccm, H$nmMm H$ma ~Xccm qH$dm {R>H$mU ~Xcc


hUOo _Zw`~imMo `dWmnZ Z`mZo H$amdo cmJVo.
1. gKQ>ZoMr CnmXZ j_Vm KQ>cr qH$dm C{>nyVu hmoV Zmhr Ago cjmV
Amco hUOo hy_Z moJq_JgmR>r d[aV nmdco CMcmdr cmJVmV.
2. gKQ>Zo`m `dWmnZmcm gX`mH$Sy>Z ZH$mam_H$ {VgmX {_iVmo Amho
hUOo moJ_cm ZH$s hm`ag cmJcm Amho Ago g_OyZ Ver nmdc
CMcmdr.
3. gKQ>Zo`m _mZdr nana g~Ym_`o H$Qw>Vm {Z_mU hmoVo Am{U Zo_yZ
{Xco`m H$m_m~c Oohm gX` Jm|YiyZ OmVmV Vohm hy_Z moJ_
nwhm {chZ H$mT>mdm cmJVmo.
4. gKQ>ZoV gh^mJ, nwT>mH$ma, Zmdr` `m~c AZmWm {XgyZ Amcr Va
d[aV Cnm``moOZm H$am`cm hdr.
5. gWoV Oa r-nwf ^oX^md, CM-ZrM ^oX^md, d[a>-H${Z>
^oX^md, EH$mM `VrMo dMd Wm{nV hmoUo Aem KQ>Zm gmV`mZo
hmoD$ cmJ`m hUOo cmc {X`mMr gyMZm g_OyZ hy_Z moJq _J VH$mi
~Xcm`cm hdo.
6. g^m_`o amoS>mdcocr gX`mMr CnpWVr Am{U n[aUm_ey`Vm Aer
cjUo Jm^r`mZo `m`cm hdrV.
hy_Z moJq_JgmR>r Cm_ A{Q>hm`ag hdo?
1. gX`mgmR>r {ejU dJmMo Am`moOZ gmV`mZo H$am`cm hdo.
2. gX`m_Yo {dgdmXmH$Sy>Z gwgdmXmH$S>o dmQ>Mmc KS>dyZ AmUm`cm hdr.
3. gX`mZm H$m_mVyZ AmZX mV hmoBc Ag dmVmdaU {Z_mU H$am`cm
hd.
4. gX`mZm H$m`H$_mVyZ oaUm {_im`cm hdr.
5. M_yZo d-{Z`U gmY`mMr H$cm Am_gmV H$am`cm hdr.
6. gX`mZr dV:~c OmVrV OmV OmUyZ Ko`mMm `Z H$am`cm hdoV.
y_Z moJq_J / 33

7. M_yVrc `oH$ gX`mMr ~cWmZ _m{hVr H$$Z KoD$Z `mMm gWo`m


CH$fmgmR>r Cn`moJ H$$Z `m`cm hdm.
Hw$R>`mhr H$ma`m ZH$mam_H$ {dMmagaUr$nr hm`agMr ~mYm hmoD$
Z`o hUyZ gWoZo Img "B`wZm`PoeZ' H$m`H$_ V`ma H$amdm.
hy_Z moJq_JgmR>r Img H$me`mMm {dH$mg (B`wZm`PoeZ
H$m`H$_)
1. EoHy$Z Ko`mMr H$cm - Amn`mcm Oa IamoIaM ZdrZ H$mhr {eH$m`M
Agoc Va `m H$nZmZr Am{U {gmVmZr Amn`m _Zmda A{Yam`
JmOdc Amho `m H$mTy>Z Q>mHy$Z _ZmV H$moar OmJm {Z_mU H$am.
2. Z {dMma`mMr H$cm - Z g_OyZ Ko`mgmR>r Z {dMmamdo
cmJVmV, gdmX gmYmdm cmJVmo Am{U MMm H$amdr cmJVo. AmYionUmZo
Hw$R>crM Jmo> drH$m$ ZH$m.
3. nmR>nwamdm H$am - gX`mZm H$nZmM AmXmZXmZ H$a`mgmR>r Am{U
`m`m Wm{nV H$nZmMm nwZ{dMma H$a`mgmR>r dm H$am.
4. AmXa^md - BVamZm AmXamZo dmJdm Am{U `m`m H$nZmMm AmXa
H$am.
5. _XVrMm hmV - ghH$m`mZm _XVrMm hmV m.
6. ^mJrXma hm - ghH$m`m`m gwI, X:I, `e, An`emV Vo Amnc
Amho g_OyZ ^mJrXma hm.
7. EH$dm`Vm - Hw$R>cmhr {ZU` KoVmZm gX`mZm gh^mJr H$$Z KoD$Z
{deof nVrMm dmna H$$Z `m`mV EH$dm`Vm AmUVm `oBc Ago
~Km.
8. A~moc ^mdZmMm AmXa - ~`mM doim Amn`m ghH$m`mg eXmVyZ
^mdZm `V H$aVm `oV ZmhrV; nU `m`m Xoh~mocrVyZ `m `V hmoV
AgVmV. Aem A~moc ^mdZmMm AmXa H$am.
y_Z moJq_J / 34

9. {ddmg - M_yVrc gX`mZm Vw_Mr Ho$di CnpWVr AmdmgH$ dmQ>cr


nm{hOo. OUy Vwhr `mZm hUVm AmhmV H$s _m`mda {ddmg R>odm
Am{U {ZgH$moMnUo H$m_mcm cmJm.
10. gh_Vr - Hw$R>cmhr {ZU`, A{YH$ma AmhoV hUyZ EH$Q>mZo KoD$ ZH$m.
gd gX`m`m gh_VrZo `m.
11. Xdm {Z_mU H$am - gX`mZm AmYma dmQ>mdm, _mJXeH$ dmQ>mdm,
`m`m ZmZm Cmao XoUmam Am{U `mZm R>aco`m C{>mnmgyZ T>iy Z
XoUmam ZoVm hdm AgVmo. Agm Xdm Vwhr ~Zm.
hy _ Z mo J q _J Ag\$c hmo `mMr H$maUo (mo J _ cm cmJco c o
hm`agog)
1. cmoH$m`m ^mdZoMm AZmXa H$$Z `m`mda Vwhmcm h`m Agco`m
Jmo>r cmXU.
2. {Xco`m H$m_mV \$V H$mhr {d{e> cmoH$mMmM gh^mJ AgU.
3. d`pVH$ O~m~Xmar nma Z nS>`mMr H$maU XoV ~gU.
4. C{> Am{U H$Vr `mV {damoYm^mg AgU.
5. gX`mZr Amnco `Z A`mVyZM gmoSy>Z XoU.
gX` Amnco `Z A`mVyZM H$m gmoSy>Z XoVmV `mg~Yr EH$
gd}jU Ho$c Joc. `mV 569 `dWmnH$mMm A`mg H$$Z Ag cjmV
Amc H$s, 56% H$nm_`o `mZr Amnco `Z _YoM gmoSy>Z {Xco.
`mcm _wI H$maU Aer 5.1 `m H$nmV VkmMm gh^mJ Ag`m_wio _cm dmQ>co BWo _mPr
JaOM H$m`? (73% H$nmV Ago KS>co.)
5.2 _cm _mPo _V _mS>`mgmR>r H$nmMr _m{hVrM {Xcr Jocr ZhVr Va
_r _mP _V Var H$m` _mSy>! (62% H$nmV Ago KS>co.)
5.3 gh^mJr hmo`mgmR>r cmJUm`m Am_{ddmgmMm A^md. Aemdoir
_mPr V`marM Zg`m_wio qH$dm BVa d[a> _S>ir `m {R>H$mUr
y_Z moJq_J / 35

Ag`m_wio _m`m gh^mJmMr JaOM H$m`? (61% H$nmV Ago


KS>co.)
5.4 AWhrZ Am{U X`_XOm`m Jmo>tda MMm hmoV Ag`m_wio _r _mPm
doi H$emcm dm`m Kmcdy? (52% H$nmV Ago KS>co.)
5.5 M_y`m {ZU`mer gh_Vr Xe{d`mgmR>r _m`mda X~md Q>mH$`m_wio
_r Agm {dMma Ho$cm H$s R>rH$ Amho, gJio hUVmV hUyZ {ZU`
`mo` Agmdm. (46% H$nmV Ago KS>co.)
5.6 H$VrV CV$ Z eH$Umao {ZU` Ko`mMo dmVmdaU Ag`m_wio _r Hw$R>c
YmS>g H$amd Aer Vw_Mr BN>m Amho? (39% H$nmV Ago KS>co.)
hy_Z moJq_JMo _y`_mnZ H$aUmao {H$H$no{Q>H$ _mS>oc
1. (Results) {ejUmMr
\$c{Znmr H$m`? {ejUmZVa X` d$nmV
{XgUmam Agm ~Xc
ApVdmV Amcm H$m?
2. (Transfer) {ejUmMm
Cn`moJ H$m`mgmR>r Ho$cm
H$m? - H$m_ H$a`m`m `m
ZdZdrZ Jmo>r Vy {eH$cmg
`mMm Vw`m H$m_mV `j
_y`_mnZmMo {H$H$no{Q>H$ m$n
Cn`moJ {H$Vr Pmcm?
3. (Learning)
H$m`
{eH$m`cm {_imc? - Vwcm Oo Ano{jV hmoV Vo {eH$m`cm {_imc H$m?
VwPr C{> nyU Pmcr H$m?
4. (Reactions) {ejUmWvZr VH$mi {Xcocm {VgmX - hm H$m`H$_
Vwhmcm AmZXXm`r dmQ>cm H$m?
y_Z moJq_J / 36

hy_Z moJq_JMr nVr


gWoVrc gX`mZm {d{e> `o`mZo H$m`dm H$a`mgmR>r Mma
AdWm_YyZ Omdo cmJVo.
: gX`mZr EH$ `oUo
n{hcr AdWm - `mV _Zw`~imMr ~mYUr, C{>mVrc n>Vm,
H$m`mMr `mo` {Xem Am{U `oH$ gX`mMr O~m~Xmar {ZpMV H$$Z `m
M_yVrc gX`mZm EH$ AmUco OmVo. _J Vr {H$Ho$Q> Q>r_ Agoc, H$ma{Jc
{_eZ Q>r_ Agoc, emdV eoVr H$n Agoc qH$dm EImm am>r` n[afXoMo
Am`moOZ Agoc!

FORMING

"{_co gwa _oam Vwhmam, Vmo gwa ~Zo h_mam &'


y_Z moJq_J / 37

`m AdWoV gwnadm`Pacm {XemXeH$mM H$m_ H$amd cmJV. `mV `m


M_yMo gX` dV:MrM MmMnUr H$aV AgVmV. gX` EH$_oH$mer
EH$_oH$m`m epVWmZmMr AmoiI H$$Z KoVmV. `m AdWoV `oH$ gX`
Am_H|${V AgVmo. Vmo `mMr dmJUyH$ dVnUo X{eV H$aV AgVmo.
H$mhr MmM`mmam `m M_yVrc `oH$ gX`mMr dVnUo H$m_ H$a`mMr
j_Vm {H$Vr Amho Am{U X~mdmcm Vo H$gm {VgmX XoVrc `mMr MmMnUr
Ho$cr OmVo. MmM`m`m _m`_mVyZ EImXm gX` Amn`m Zo`mda BVa
gX`mda Am{U KmcyZ {Xco`m {Z`_mda {H$Vr Adc~yZ amhVmo ho g_OyZ
KoVc OmV. Aem arVrZo hr M_y `m H$m_mVrc gYr Am{U AmhmZo `mMm
A`mg H$aVo. C{>mda `mM EH$_V hmoV Am{U _J Vo `j H$m_m`m
hmVmiUrcm gwdmV H$aVmV.
: {dMmamMo AmXmZXmZ
Xgar AdWm - `m AdWoV Jo`mda M_yVrc gX` _Z_moH$ionUo
Amncm {>H$moZ, H$nZm _mSy>Z MMm H$aVmV. Amn`mcm Zo_H$m Hw$R>cm
Z gmoS>dm`Mm Amho? Vo `mV d`pVH$ nmVirdaVr Am{U EH${VnUo H$go
H$m_ H$aVrc? ZoVdmM Hw$R>c m$n `oWo `mo` R>aoc? `m AdWoV _V^oX
namH$moQ>rcmXoIrc OmD$ eH$VmV. ~`mM doim `m MM}VyZ hr M_y ~mhoaM
nS>V Zmhr! Aemdoir gwnadm`Pacm `m`m {ZU` Ko`m`m {H$`oV
gcmJmamMr ^y{_H$m {Z^dmdr cmJVo.
STORMING

: EH$dm`Vm
{Vgar AdWm - AmVm M_yVrc gX`m`m {dMmamV ~`mnH$s
EH$dm`Vm Amcocr AgVo. M_y hr ghOVoZo Am{U Zg{JH$ nVrZo H$m_mcm
cmJVo. gX`mMm EH$_oH$mdarc {ddmg T> hmoV OmVmo. H$nmMr OmU
dmT>cr hUOo gX`mMr oaUm dmT>Vo. AmVm gwnadm`Pa hm gcmJma Z
amhVm `m H$nmV gh^mJ Zm|XdVmo. AmVm `m H$nmgmR>rMo {Z`_, _y`,
NORMING

y_Z moJq_J / 38

`mdgm{`H$Vm, nVr, H$m_ H$a`mMr gmYZ `mdaVr gd gX`mMr


EH$dm`Vm hmoVo. H$mhr gX`mZm {Xco`m O~m~XmarMr ^rVr dmQ>m`cm
cmJVo. Oa gd gX`mV IynM EH$dm`Vm Pmcr Va `m M_yMr
Zd{Z_mUj_Vm cmon nmd`mMr ^rVr AgVo.
: A{dH$ma
MmWr AdWm - AmVm `m M_yMr ~mYUr A{YH$M K> Pmcocr
AgVo. {Xcoc H$m_ A`V ghOVoZo Am{U n[aUm_H$maH$ hmoBc `mMr `oH$
gX`mcm Imr AgVo. gd gX` nanamdc~r nU {VVHo$M dm`m,
gj_, {ZU`j_ ~Zcoco AgVmV.
~Xcco`m n[apWVrV hr M_y nwhm n{h`m AdWoV Om`mMr e`Vm
AgVo. ZoVd ~Xcm_wio `m M_ycm nwhm Xg`m AdWoV OmD$Z
{dMma{d{Z_` H$amdm cmJVmo. Aem nVrZo "hy_Z moJq_JMr' hr {H$`m
H$m_mZwgma, H$nmZwgma `m Mma AdWm_`o MH$mH$ma nVrZo gVV
J{Verc AgVo.
PERFORMING

y_Z moJq_J / 39

hy_Z moJq_JMo m$n


Low
High

Social

High

3
storming

norming

Task

performing

forming

Low

Adjourning

Joining

MmH$moZ H$. 1 :- gd gX` EH$ dV `Vr hUyZ M_yV XmIc


Pmcoco AmhoV. `m nm`ardaVr `oH$ gX`mMr g_mOm{^_wIVm CMVrMr
Agmdr. Vo {VVHo$go H$m`dm Pmcoco {XgUma ZmhrV H$maU Amn H$m`mMr
AmoiIM Pmcocr Zmhr.
MmH$moZ H$. 2 :- `m Xg`m nm`ardaVr `oH$ gX`mMr
g_mOm{^_wIVm Va CM VrMr Agmdr cmJVoM; nU H$m`mMr OmUrd
Pm`m_wio ho H$m`dmhr hmoVmV.
MmH$moZ H$. 3 :- `m {Vg`m nm`ardaVr EH$ M_y hUyZ `mMr
g_mOm{^_wIVm J{hV Y$Z gd gX`m_`o CM VrMr EH$dm`Vm
{Z_mU hmoD$Z M_y CgmhmZo H$m`dm hmoVo.
MmH$moZ H$. 4 :- `m Mm`m nm`ardaVr `m M_yMo hy_Z moJq_J
Cm_ Pmcoco Ag`m_wio Vr Amn`m H$VrVyZ H$m`mMm Cm_ A{dH$ma
KS>dV AgVo.
B
y_Z moJq_J / 40

XrKH$mcrZ H${VAmamIS>mMo {Z`moOZ


[ STRATEGIC PLANNING ]

_yc^yV ZmZm WmoS>`mV Cmao emoY`mMm `Z H$$ ZH$m.


`mgmR>r `mo` gmYZ Am{U {gmV hmVr cmJm`cm hdoV. g_mOmVrc
_yc^yV Z gmoS>d`mgmR>r g_mOmcm What to think? nojm
How to think? {eH$dm`cm hd.

g_mOm_Yrc _yc^yV ZmMm Oohm EImXm g_mOgodH$ AmT>mdm `m`Mm


`Z H$aVmo. `m ZmZm Cma emoY`mMm Oohm `Z H$aVmo Vohm `mMm
gdg_mdoeH$ H${VAmamIS>m qH$dm AmH${V~Y V`ma H$aU hr `m`m `emMr
n{hcr IyU g_Ocr OmVo. _J Vo AYlm {Z_ycZmMo H$m` Agmo H$s amoOJma
h_r `moOZm Agmo. `mdhm[aH$ MmVw`mZo V`ma Ho$cocm H${VAmamIS>m qH$dm
AmH${V~Y `mcmM AmnU "Q>{Q>Or' Ag hUVmo. Vr R>adV AgVmZm EH$m
narZo ^{d`mMm doY KoD$Z `m {XeoZo ggmYZmMr CncYVm {Z_mU H$a`mM
{Z`moOZ AmnU H$aV AgVmo. `mgmR>r ^{d`mMm AMyH$ AXmO KoUmar _S>ir
qMVZmVyZ, {dMma _WZmVyZ, AZw^dmVyZ, OZgm_m`m`m AnojmM gd}jU
H$$Z, _yc^yV g_mOemmVrc {gmVmMm AmYma KoV ^{d`mVrc
H${VAmamIS>mM {Z`moOZ Ho$c OmV.
y_Z moJq_J / 41

Q>{Q>Or
H${VAmamIS>m V`ma H$aVmZm Vw_M C{> Vw_`m S>mo`mg_moa n>
Agm`cm hd ho Pmc EH$ Am{U Xga Ag H$s `m C{>mX nmohmoM`mgmR>r
H$m` H$m` H$am`cm hd? `mMr nydH$nZm Agm`cm hdr. H$mhr C{>o
Aer :- OJmVyZ nmo{cAmoMo {Z_ycZ H$aUo, am>mVyZ J[a~rMo CMmQ>Z H$aUo
dJao. `m`mgmR>r H${VAmamIS>m V`ma H$aVmZm `m`m g~{YV VrZ _hdnyU
KQ>H$mMm gmH$`mZo {dMma H$amdm cmJVmo. 1. A_wH$ EH$m gm_m{OH$ gKQ>ZoZo
mW`mZo Hw$R>cm Z hmVmim`Mm? 2. hm Z hmVmiV AgVmZm `mV
g^m` AS>Wio Am{U gYr Hw$R>`m AmhoV? 3. hr gm_m{OH$ gKQ>Zm `m
H$m_mgmR>r Amncm {H$Vr doi, {H$Vr eVr Am{U {H$Vr ~w{_mm H$maUr
cmdy eH$Uma Amho? `m Zmda YmoaUm_H$ {ZU` KoUm`m _S>itZr ^anya
{dMma H$$Z _JM Amncm AmH${V~Y V`ma H$amdm.
AmnU `mgmR>r "OmJ{VH$ nmo{cAmo {Z_ycZ' H$nmMo CXmhaU KoD$`m.
Aem H$nmgmR>r XrKH$mcrZ H${VAmamIS>mMo {Z`moOZ H$amdo cmJVo. EImXr
Jmo> Oa nwT>rc Vrg dfmV gm` H$am`Mr Agoc Va VrZ, VrZ dfmMr
AnH$mcrZ H${VAmamIS>mMr N>moQ>r N>moQ>r Xhm gH$nZm {M Am_`m
g_moa n> Agm`cm hdr. (gH$nZm {M nwT>rc nmZmda)
`m gH$nZm {Mmd$Z EH$ Jmo> n> hmoVo H$s H$mJXmdaVr Ho$di
`mdhm[aH$ MmVw` dmn$Z V`ma Ho$co`m XrKH$mcrZ AmH$Vr~YmMo {Z`moOZ
R>a`m_mUo nyU hmoBcM Ago gmJVm `oV Zmhr. H$maU `m XrKH$mcrZ
{Z`moOZmV, `m `m XoemMr amOH$s` n[apWVr, amOH$s` BN>meVr, amOH$s`
ZoVd, _Zw`~imMr CncYr qH$dm `m {df`mMr OQ>rcVm Aem {d{dY
H$maUm_wio ho H$n {Z`mo{OV H$mcmdYrnojm AZoH$ df} nwT>o T>H$cco OmD$
eH$VmV. H$Yr H$Yr Va Vo nyUdmcmM OmD$ eH$V ZmhrV. `mgmR>r
g_mOgodH$m_`o {MH$mQ>r, gmV`, Agr_ ghZercVm, cd{MH$Vm Am{U
n`m`r Cnm``moOZm Agm`cm h`m. A`V h>r Am{U {MH$Q> Aem nmo{cAmoMo
OJmVyZ CMmQ>Z H$a`mgmR>r OmJ{VH$ Amamo` gKQ>ZZo o 2005 ho gmc {ZpMV
y_Z moJq_J / 42

gH$nZm {M
nmo{cAmo g~Yr
OZOmJVr

Awareness

{d{dY gKQ>ZmMm
cer`m VkmZmMm
u
gh^mJ
gemoYZ d {dH$mg
Participation
H$m`H$_
Science &
Technology

C{>nyVu Z Pm`mg
nwhm OZOmJVr

cgr`m
{Z{_VrgmR>r
Am{WH$ VaVyX

nmo{cAmoMo 100%
{Z_ycZ

Funding

Polio free world

cgrMr `j
{Z{_Vr

cgrH$aUmMm `j
H$m`H$_

Manufacturing

Door to door
vaccination

am>r` YmoaU

_Zw`~imMo
{ejU

National Policy

Training

gmIir nVrZo
u `oH$ ~mcH$mn`V
cg nmohmoMd`mMr
`Um
Cold Chain

Ho$co Agco Var AmO 2013 gmc COmS>co AgyZgwm ^maV, nm{H$VmZ,
A\$Jm{UVmZ Am{U Zm`Oo[a`m `m Mma XoemVyZ nmo{cAmoMo CMmQ>Z hmoD$
eH$coco Zmhr; naVw OmJ{VH$ Amamo` gKQ>Zo`m ~amo~arZo H$m_ H$aUm`m
y_Z moJq_J / 43

amoQ>ar BQ>aZeZc gma`m AmVaam>r` g_mOgodr gKQ>ZmZr hma Z _mZVm


nmo{cAmoMo OJmVyZ CMmQ>Z H$a`mMm OUy MJM ~mYcm Amho.
_yc^yV {gmVmZm n`m` Zmhr
amoJamBMo {Z_ycZ, AYlmMo {Z_ycZ, J[a~rMo {Z_ycZ, nmUr Z `m
Am{U Aem AZoH$ _yc^yV ZmZm WmoS>`mV Cmao emoY`mMm `Z H$$
ZH$m. Vo gmoS>d`mgmR>r `mo` gmYZ Am{U {gmV hmVr cmJm`cm hdoV.
Ago _yc^yV Z gmoS>dm`Mo AgVrc Va g_mOmcm What to think? nojm
How to think? ho {eH$dm`cm hd.
Z gmoS>d`mMo gH$nZm {M
Z
Question

Cma
Solution

dM Amn
m
c
Zd [aH$ I r
rZ
mocr Zmg~
Z { dmT Yr
Z_ >oc Mr
mU .
hmoV `mV
rc yZ

`m Zmcm `mo` Vmo


{gmV cmJy H$am

u {gmV
Theory

:
AeV m
dm r h
q H$ mgmR> oc.
o nyU i` V H$a
M
m
_ X
Z
Cma { mV _
{g

Zoh_r Ag hQ>c OmV H$s, ^{d`mMm AXmO Ko`mgmR>r ^yVH$mimVrc


OmVrV OmV _m{hVr Jmoim H$amdr, Vr {ZU` Ko`mg _XV H$aVo. _m` Amho
H$s _m{hVr Am{U AZw^d ho Cm_ {ejH$ AgVmV; nU ho H$g Pmc! H$s OUy
Vwhr _mJyZ H$moUr `oV` H$m ho ~K`mgmR>r cmdco`m AmaemV ~KyZ nwT>o
JmS>r Mmcd`mgmaI Amho. Amn`mcm MmJcm ~mn qH$dm AmB hmo`mgmR>r
Mma-nmM cZm`m AZw^dmMr Amd`H$Vm ZgVo! MmJc ~mcgJmonZ
H$a`mgmR>r AmBcm Xhm-~mam An`mZm O_ Xo`mMr _wirM JaO Zmhr!
Am{U hUyZ "{gmV' ho {Z`moOZmgmR>r BVHo$ _hdmMo R>aVmV H$s EImm
Jmo>rMm AZw^d Ko`mnydugwm `m`m n[aUm_mMm AmnU AXmO ~mYy eH$Vmo.
y_Z moJq_J / 44

_mUgmcm hdoV CS>mdg dmQ>c!


H$YrVar njmH$S>o ~KyZ _mUgmcmgwm hdoV CS>mdg dmQ>c Am{U `mgmR>r
`mZo _ZmV EH$ H${VAmamIS>m V`ma Ho$cm. `mcm Ag dmQ>c H$s hdoV
{dhma H$a`mgmR>r nI Am{U {ng ho gmYZ nwaog Amho. EH$m MMd$Z `mZo
CS>r KoVcr. hmV hcdco. nImMr CKS>Pmn Pmcr. _mUyg hdoV VaJm``m
EodOr Imcr nSy>Z _`w_wIr nS>cm. MyH$ Aer Pmcr hmoVr H$s nI Am{U
hdoV {dhma `mMm `mZr MwH$sMm g~Y cmdcm hmoVm. `j EImm dVycm
hdoV VaJ`mgmR>r Hw$R>co {gmV Am{U Hw$R>cr `Um H$maUr^yV AgVo hoM
_wimV `mcm _m{hVr ZhVo.
S>{Z`c ~Zm}cr (Danial Bernoulli) `m S>M - pdg J{UVrZo
hm`S>moS>m`Z{_g `m {df`mda A`mgnyU nwVH$ {c{hcoco hmoVo. 1738
gmcr ~Zm}crM Vd / {gmV hm hdoV CS>`m`m {H$`ocm cmJy H$a`mV
Amcm. Var gwm AnKmV Pmco. Z gwQ>cm ZhVm! gemoYH$mZr `m An`emMr
{__mgm Ho$cr Am{U An`emMr VrZ H$maU nwT>o Amcr. dm`mMm doJ, YwH$
Am{U {d_mZmMm H$moZ. _J AWmVM {d_mZMmcH$mZo `mda H$er _mV H$amdr
`mgmR>r H$mhr {Z`_ KmcyZ Xo`mV Amco. "nwhm An`e, `mVyZ Z, `mVyZ
{gmVmH$S>o dmQ>Mmc. VmnwaVo Cma, nwhm An`e ....' `mVyZM nwT>o `edr,
{ZYm}H$, ^ademMo d {Z`{V {d_mZ dmg gw$ Pmco. Z Oohm OQ>rc
d$nmMm AgVmo Vohm `mcm AZoH$ {gmV cmdyZ Cma emoYmdo cmJVo.
_mUgmcm `edr C>mU H$a`mgmR>r ~Zm}crMm {gmV, Jw$dmH$fUmMm
{gmV, doJ, {damoY, dOZ `mMm nana g~Y gmJUmao {gmV Aem AZoH$
{gmVmMr _XV `mdr cmJcr.
g_mOmVrc OQ>rc g_`m gmoS>dm``m AgVrc Va `m g~Yr`m
g_mOemr` _yc^yV {gmVmMm gImoc A`mg H$$ZM AmH$Vr~YmMr
AmIUr H$am`cm hdr. Ho$di ^md{ZH$ _c_n>r H$$Z Hw$R>`mM Zmcm
H$m`_d$nr Cma {_iUo Ae` Amho. ew {n`m`m nm`mMm Z,
XH$mi, gmS>nm`mMr {dhodmQ>, nmo{cAmo {Z_ycZ, AYlm {Z_ycZ
y_Z moJq_J / 45

`mgma`m gm_m{OH$ ZmMr H$m_`d$nr Cma `m Zm`m _yc^yV


{gmVmVM XS>cocr AmhoV ho 100 Q>Ho$ OmUmdo.
amoQ>ar BQ>aZeZc `m gKQ>Zo`m g_mOH$m`mMr {Xem {ZpMV
H$aUm`m H${VAmamIS>mMo gH$nZm {M -

ho gH$nZm {M Ago n> gmJVo H$s "H$m`H$Vm' ZmdmMm _mUyg hm `m


H${VAmamIS>mMm _`q~X Amho. `mMr godm^mdr dmr, _r^md, d^md
d{d`, H$m`mer Agcocr ~m{YcH$s Am{U ZoVd H$a`mMr j_Vm `m`m
g_wM`mVyZM XmoZ _hdm`m Jmo>r KS>Vrc. EH$ hUOo gKQ>ZoMr _O~yV
~mYUr Am{U OZ_mZgmV gWoMr COi {V_m. `m gd KQ>H$mMo ZrQ> moJq_J
Pmco VaM H$m`H$`mH$Sy>Z _mZdVmdmXr g_mOH$m` KSy> eHo$c.
B
y_Z moJq_J / 46

phOZ cZ
[ FORESIGHT ]

EH$m AmVaam>r` godm^mdr gKQ>ZZo o g_mOgodo `m {d{dY ncM


y m
gmH$`mZo {dMma H$$Z "`yMa phOZ cZ' OJmnwT>o _mS>cm Amho.
`m AmamIS>mcm ZwH$VoM {gha E{S>gZ AdmS> XoD$Z g_m{ZV
H$a`mV Amco Amho. ho m$n AmnUmg ZH$sM _mJXeH$ R>aoc.

{Xdg| { Xdg gm_m{OH$ g K Q> Z m H $Sy > Z _mZdr g_mOm`m Ano j m


CMmdVmhoV. cmoH$g`m dmT>Vo Amho Am{U EHy$UM Zg{JH$ gmYZgnmrda
MS> VmU nS>Vmo Amho. gm_m{OH$ gKQ>Zm`m H$m`mMm AdmH$m dmT>m`cm
hdm, n[aUm_H$maH$Vm {Xgm`cm hdr Am{U gdmV _hdmMr Jmo> hUOo
Amn`m H$m`mV gmV` OmUdm`cm hdo Ago `oH$ gKQ>Zocm OmUdy cmJco
Amho. Hw$R>oVar _c_n>r H$$Z Vmnwa`m d$nmV Vmo Z gmoS>dyZ ^mJUma
Zmhr Aer OmUrd H$fmZo hm`cm cmJcr Amho. {d{dY H$ma`m
AmOmamgmR>r Amhr {e{~a ^adVmo, Amnaoeg hmoVmV; nU nwT>o `mMm _mJmodm
KoVcm OmV Zmhr. `mgmR>r g_mOgodH$mZm Amn`m {dMmamMr {Xem ~Xcmdr
cmJoc, ^{d`mMm Iyn Imocda OmD$Z {dMma H$amdm cmJoc, `m >rZo
cm~n`mMo {Z`moOZ H$amdo cmJoc Am{U Zm`m _wimer OmD$Z `mMm
y_Z moJq_J / 47

Zm`ZmQ> H$amdm cmJoc. EImm `Vr`m d`mcm 100 df nyU hmoU Am{U
EImm gWoZo e^ar JmR>U `mV Iyn \$aH$ Amho. e^ar JmR>cocr `Vr
H$mcnado ~XcV Jocr Var Vr _`y`m {XeoZoM dmg H$aV AgVo; nU
e^ar JmR>cocr gWm _m H$mV Q>mHy$Z nwZapO{dV hmo`mMm `Z H$aV
AgVo, H$maU 100 dfmV g^modVmcMo gdM gX^ ~Xccoco AgVmV.
H$mcnado ^{d`mMm dooY KoD$ Z eH$Um`m gWm Amnco ApVd {Q>H$dy
eH$V Zmhr. 2005 gmcr e^ar gmOar H$aUmar amoQ>ar BQ>aZeZc hr gKQ>Zm
Zdo {dMma, Zdr >r, Zdo AmamIS>o, Zdo gm_m{OH$ gX^ d ZdrZ VmOmVdmZm
Moham KoD$Z OJmnwT>o gmXa Pmcocr Amho Vr "OmJ{VH$ gm_O`, g{XN>m
Am{U emVVm' ho {_eZ KoD$Z. C{> Amho 'Doing Good in the World'
`m phOZ cZZwgma amoQ>ar \$mD$S>oeZ Xadfu gm_m{OH$ H$m`mgmR>r 10 H$moQ>r
S>mcg BVH$m IM H$aUma Amho. VrZ dfmnydu amoQ>ar BQ>aZeZc `m gKQ>ZoZo
Aem Zd{dMmamMm AmamIS>m V`ma H$$Z Vmo m`mo{JH$ d$nmV 70 Xoem_`o
H$m`mpdV Ho$cm. `mV g_mOH$m`mgmR>r ghm _wI {d^mJ {ZpMV H$a`mV
Amco. Jo`m VrZ dfmV OJ^a `m AmamIS>mda ^anya {dMma_WZ Pmc,
H$m`emim Pm`m, MMmgmMo Am`moOZ H$a`mV Amco Am{U {X. 1 Owc
2013 nmgyZ gw$ hmoUm`m ZddfmV amoQ>ar BQ>aZeZcMr gnyU H$m`nVr
`m ZdrZ AmamIS>mZwgma hmoUma Amho. `m ZdrZ AmamIS>mMo Zmd Amho
"`yMa phOZ cZ'.
{gha E{S>gZ AdmS>
25 E{c 2013 amoOr {eH$mJmo `oWo `m AmamIS>mcm "{gha E{S>gZ
AdmS>' XoD$Z amoQar `m gm_m{OH$ gKQ>ZoMm g_mZ H$a`mV Amcm. 1987
gmcmnmgyZ Wm_g E{S>gZ `m`m ZmdmZo OJmcm Zdr {Xem XoUm`m "Zmdr`nyU
H$nZmgmR>r' ho nm[aVmo{fH$ {Xco OmVo. phOZ cZ~c OmUyZ KoU ho BVa
gKQ>ZmZmXoIrc ZH$sM _mJXeH$ R>aoc.
y_Z moJq_J / 48

H$m` Amho `yMa hrOZ cZ?


`m AmamIS>mZwgma ghm _wI Zmda cj H|${V Ho$co OmUma Amho.
1. emVVm Wm{nV H$aUo d gKf {_Q>d`mgmR>r
`Zerc amhUo.
Peach and Conflict Prevention / Resolution

2. amoJamB Z> H$aUo d `m`m BcmOmgmR>r AmfY {Z{_Vr


H$nmZm Am{WH$ ghm` H$aUo.
Disease Prevention & Treatment

3. ew nmUr Am{U gmdO{ZH$ dN>Vm


Water and Sanitation

4. AmB Am{U ~mimMo Amamo`


Maternal and Child Health

5. _yc^yV {ejU Am{U gmjaVm


Basic Education and Literacy

6. Am{WH$ Am{U gm_m{OH$ CZVr


Economic and Community Development

y_Z moJq_J / 49

OmJ{VH$ emVVoMm AmH${V~Y


"emgH$s` qH$dm AemgH$s` gm_m{OH$ gKQ>ZmZm OmVr` XJoYmono,
A{Vao`mZr KmVcoco W_mZ Am{U gm_m{OH$ AgVmof `mMm gm_Zm H$aV
AgVmZm, g_mOmV AemVVm {Z_mU H$m hmoVo `mMm gImoc {dMma H$am`cm
hdm. _wimVM ho g_OyZ `m`cm hdo H$s "AgVmofmMm A^md hUOo emVVm
Zho!' emVVm hr EH$ "{H$`m' Amho Vmo "eodQ>' Zho, Am{WH$, gm_m{OH$
Am{U amOH$s` X~mdm_wio AgVw{cV Pmco`m n[apWVrcm gVV gVw{cV
amI`mMr Vr EH$ A`mhV MmcUmar {H$`m Amho. AemVVm {Z_mU H$aUmam
_mUygM Amho Am{U `mda _mV H$a`mgmR>r YS>nS>Umam XoIrc _mUygM.
emVVm hr emgH$s` Am{U AemgH$s` gm_m{OH$ gKQ>Zm`m H$m`nVr`m
JwUdmoMr H$gmoQ>r Amho.'
Jessica Tuchman Matews
(President, Carnegie Endowment for International Peace
a Global Think Tank)

emVVoMo hy_Z moJq_J m$n.


Free Flow
of information

Low levels
of corruption

Acceptance
of the rights
of others

High levels
of education

Good relations
with neighbours

y_Z moJq_J / 50

Sound
business
environment

Well
functioning
government
Equitable
distribution
of resources

Source : Institute for Economics & Peace


htpp : // economic sand peace. org.

6,000 Civilians are maimed or killed by land mines each year

42 million
people are
currently displaced
by armed conflictor
persecution

90% of casualties in armed conflicts are


civilians, at least half are children

TARGET ONE OF THESE GOALS


* Strengthen local peace efforts
* Train local leaders to prevent and mediate conflict
* Support long - term peace building in areas affected by conflict

y_Z moJq_J / 51

300,000 child soldiers


(boys and girls under age 18)
are believed to be involved in
conflicts around the world

*
*

Assist vulnerable populations affected by conflict, particularly


children and youth
Support studies related to peace and conflict resolution

y_Z moJq_J / 52

billion people suffer from


neglected tropical diseases such as
dengue fever and leprosy each year

1 in 6 people
worldwide cannot pay for health care
100 million people are pushed into
poverty each year because of medical costs

TRAGET ONE OF THESE GOALS


* Imporove the capacity of local health care professionals
* Combat the spread of HIV / AIDS, malaria and other major
diseases

y_Z moJq_J / 53

57 countries
have fewer than 23
health workers for every
10,000 people

4.3 million doctors,

nurses, midwives,
and other skilled caregivers are needed worldwide.

*
*
*

Educate and mobilise communities to help prevent the spread of


major diseases
Enhance the health infrastructure of local communities
Support studies related to disease prevention and treatment.

y_Z moJq_J / 54

2.6 billion
people lack
access to adequate
sanitation facilities

6,000 children die each day from


diarrhoeal diseases caused by lack of
sanitation and unsafe water

TARGET ONE OF THESE GOALS


* Increase equitable community access to safe drinking water and
basic sanitation
* Educate communities about safe water, sanitation any hygiene

y_Z moJq_J / 55

6 hours per day


is spent by women
in some rural parts
of Africa collecting
water from a
remote source
884 million people
dont have clean drinking water

*
*

Strengthen the ability of communities to develop and maintain


sustainable water and sanitation systems
Support studies related to water and sanitation.

y_Z moJq_J / 56

9 million children under


the age of five die each year due
to malnutrition, poor health care
and inadequate sanitation

TRAGET ONE OF THESE GOALS


* Support studies related to maternal and child health.
* Reduce the maternal mortality rate
* Reduce the mortality rate for children under the age of five

y_Z moJq_J / 57

1 in 22 women
will die during pregnancy
and childbirth in Africa

40% of women
in developing countires do
not use contraception

80% of maternal deaths could be


prevented with access to reproductive health
services and trained health care workers.

53 million
unintended
pregnancies
could be prevented
through family planning

Improve access to essential medical services and trained health


care providers for mothers and their children.

y_Z moJq_J / 58

31% of secondary
school teachers
in low-income countries
are not professionality
trained.

TARGET ONE OF THESE GOALS


* Ensure that children have access to quality basic education.
* Reduce gender disparity in education.
* Increase adult literacy.

y_Z moJq_J / 59

75 million children
worldwide - 41 million of
them girl - have no
access to education

677 million people

*
*

over the age of 15 are illiterate

Strengthen the capacity of communities to support basic education


and literacy
Support studies related to basic education and literacy.

y_Z moJq_J / 60

190 million people

have accessed

microcredit funds.

TARGET ONE OF THESE GOALS


* Develop opportunities for decent and productive work, particularly
for youth
* Support studies related to economic and community development.

y_Z moJq_J / 61

1.4 billion people -

nearly half of them


employed - live on less than US 8 1.25 a day

*
*

Strengthen the development of local entrepreneurs and community


leaders, particularly women, in impoverished communities
Build the capacity of local organisations and community networks
to support economic development.

y_Z moJq_J / 62

emgH$s` H$m`nVrV Am_ycmJ ~Xc hdm!


o

[ 360 CHANGE ]

gmdO{ZH$ `dhmamV Cm_ godm d JwUdmm`wV dVy


AmUm``m AgVrc Va `m`m nmR>rer gKQ>Zm, `mVcr _mUg,
`mV`m H$m`nVr `mXoIrc JwUdmm`wV Agm`m cmJVmV.

emgZ hr Am_`m XoemVrc gdm}M Am{U gdneu Aer gm_m{OH$


gKQ>Zm Amho. Am_Mm ^maV Xoe g`m VrZ _hdnyU AmhmZmZm gm_moam
OmVmo`. EH$ hUOo cmoH$g`oMm ^_mgya, g_mOmVrc {d{e> KQ>H$mMrM
CVr d emgZ `dWoV {d{dY nmVirdaVr H$m`nVrVrc Xw~cVm. JV>
am> hUyZ {g H$am`M Agoc Va EHy$UM {dVaU `dWoVrc Am_Mo gd
AS>Wio `ZnydH$ Amhmcm Xya H$amdo cmJVrc. AmVaam>r` XOmMr
H$m`nVr _J Vr am>, am` Am{U Wm{ZH$ nmVirdaVr AmUm`Mr hUOo
Zo_H$ H$am`M Var H$m`? Va `m H$m`nVrV MmJwcnUm, CmaXm{`dmMr
^mdZm Am{U nmaXeH$Vm hr gdM gmdO{ZH$ `dhmamV (Public
Domains) H$er AmUVm `oBc `mMm m_m{UH$ `Z H$amdm cmJoc. `m
gX^mV VkmZmMr gmW Ag`m{edm` ho e` Zmhr. cmoH$emhr`m
{H$`oVrc gh^mJ, gmjaVm, _VXmamMm Cgmh, amOH$s` Zmda MMm,
y_Z moJq_J / 63

{ejU, {d{dY _VdmhmVrc dmX-{VdmX `mcm AmnU {dMma_WZ


hUy`m, ho gJioM VkmZm`m A{dH$mam_wio gd{YV Pmco Amho.
Amhr "B-H$m`nVr'Mr ^mfm H$aVmo; nU `m_wio H$mhr AmnmoAmnM
H$m`nVrV VnaVm `oV Zmhr hohr Amhr AZw^dco Amho. hr gnyU
H$m`nVr cmoH$m{^_wI hm`cm hdr.
`mo` JwUdmoMr _mUgo hdrV :
`mo` JwUdmoMr hUOo ^cohr Vmo Vk Agoc nU `mhrnojm _mUyg
hUyZ `mMr dmr _hdmMr R>aVo. EH$ A{YH$mar hUyZ H$m` `mo` - H$m`
A`mo`, {ZU` eVr, H$moUmdahr A`m` hmoD$ Z Xo`mMr dmr, Z

dVmJcoco _w` g{Md!

Aao ! Vo WoQ> _cm XoD$ ZH$m Vwhr BWo Zdo {XgVm?,


Vo {enm`m_m\$V _m`mH$S>o nmR>dm.
y_Z moJq_J / 64

doio`m `dWmnZmMr A{YH$m`mZm qMVm!

Zmhr ga, _r Vwhmcm Vmo Ceram Am`m~c `mcm {Zc~rV H$am Agm
gm XoV Zmhr. H$aU _J Amn`mcm AH$mD$Q>Q>, cmH$, Q>oZmo,
[age{ZQ> Am{U Q>o{c\$moZ AmnaoQ>a Z`mZo {Z`wV H$amdo cmJVrc.

gmoS>`mMr gH$mam_H$ dmr, H$m_mer ~m{YcH$s `m _y`mMr OmonmgZm


H$aUmar `VrM H$m`nVrVrc AmYw{ZH$Vm n[aUm_H$maH$[a`m hmVmiy
eHo$c. _mUgmM _Z ho EImm hdmBN>rgmaI Amho. ~X _Z ho ~X hdmB
N>r_mUo Amho. ho _mUgmcm gwa{jVnUo hdoV VaJV R>ody eH$V Zmhr. Vo
O{_ZrdaVr `oD$ZM AmXiUma. C{> gm` H$a`mgmR>r _Zmcm cmdcoc
Hw$cyn CKS>m, Zd{dMma Am{U _y`mZm `m _ZmV WmZ {Z_mU H$am _J ~Km
hr hdmBN>r AdH$memV H$er CM CM ^amar KoVo Vo ! gmdO{ZH$ `dhmamV
Cm_ godm d JwUdmm`wV dVy AmUm``m AgVrc Va `m`m nmR>rer
gKQ>Zm, `mVcr _mUg, `mV`m H$m`nVr `mXoIrc JwUdmm`wV
Agm`m cmJVmV Am{U hUyZ gKQ>ZoMr ~mYUr Am{U `mMm AmH$Vr~Y
hm Oa cmoH$m{^_wI Agoc VaM `mMr H$m`nVr Cm_ j_VmMo XeZ
KS>dy eH$Vo. hUyZ Am_`m cmoH$ `dWmnZ nVr`m AmH$Vr~YmV,
y_Z moJq_J / 65

nVrV, {Z`_mdcrV, _Zw`~imV, {VgmXmV Am{U dmVmdaUmV


Am_ycmJ Ago _yc^yV ~Xc KS>dyZ AmUmdo cmJVrc.
`m AmhmZmH$S>o H$mZmS>moim H$$Z MmcUma Zmhr.
1. A{YH$mamMr CVaS> (Hierarchial) Agco`m cmc {\$Vr`m
H$m`nVrMm `mJ H$$Z dm`m (Autonomous) H$m`nVr
Adc~mdr cmJoc.
2. EImXr Jmo> Xo`mMm _cmM A{YH$ma Amho, `mdaVr _mPo {Z`U
AgVo Agm A{YH$m`mMm A{d^md H$m`nVrcm KmVH$ R>aVmo.
`mEodOr _XVrMm hmV Xo`mgmR>rMr A{YH$m`mMr _mZ{gH$Vm
Agmdr.

{~Mmam ngZc A{gQ>Q> !

Iyn nydu dH$ {S>nmQ_|Q>cm gyMZm nmR>dcr hmoVr H$s ngZc Am{\$gaZo
gZrQ>ar gwnarQ>|S>Zm AmS>a mdr H$s Vw_`m AmJ_Zmnydu `m`m
AgrQ>Q>Zr hr _ dN> H$amdr.
y_Z moJq_J / 66

3. Am_`m H$m`nVrVyZ A{ddmgmMo nma CMmQ>Z H$$Z OZVoMm


{ddmg gnmXZ H$am`cm hdm.
4. Am_`m H$m`nVrVrc AnmaXeH$Vm, {VgmXey`Vm Am{U
CmaXm{`dmMm A^md `mMr OmJm nmaXeH$Vm, gH$mam_H$ {VgmX d
CmaXm{`dm`m ^mdZoZo `V hmdr.
5. EHy$UM Am_Mr _aJicocr Am{U {eWrc H$m`nVr Am_`m
AYmoJVrcm H$maUr^yV Amho. `mV mU \w$H$mdo cmJVrc Am{U H$m_
H$aUm`mcm Vr oaUmXm`r H$er R>aoc `mMm gmH$`mZo {dMma H$amdm
cmJoc.

_r _hmoX`mMr _Ou !

cjmV R>od, Oa `mZr Vwcm _V {dMmac


Va `mZm `mMM _V gmJ. VwPo Zho!
y_Z moJq_J / 67

gX^hrZ H$m`Xo-H$mZyZ !
^maVmgma`m XoemnwT>o n{hco AmdmhZ/AmhmZ Amho Vo hr MS>
{d{dYVm hmVmim`Mr H$er? `mM `dWmnZ H$am`M H$g? OmVrVrc
{d{dYVm, Y_ Am{U nWmVrc {d{dYVm, gm_m{OH$ {df_Vm Am{U Am{WH$
{df_Vm Am{U `mdaVr H$S>r hUOo gdY_ g_^mdmMo ^yV! ho gd cjmV
KoD$Z am>r` H$m`H$_ AmIm`Mo Am{U H$m`nVr {ZpMV H$am`Mr ho EH$
\$ma _moR>o AmhmZ Amho. H$mc~m Pmcoco {Z`_ ho Am_`m Xoem`m
AYmoJVrM _wI H$maU Amho. Q>o{cJmm{\$H$ AQ> - 1855, B{S>`Z {nZoc
H$moS> 1860, B{S>`Z H$mQ>Q> AQ> 1872, Am{\${e`c {gHo$Q> AQ>
1923, ~qH$J ao`wcoeZ AQ> 1949 `mV doimodoir ~Xchr Pmco; naVw Iao
AmhmZ Amho Vo ZdZdrZ n[apWVrV Vo gX^hrZ R>aVmhoV `mM! `m g~YmV
`mMm gmH$`mZo nwZ{dMma hm`cm hdm. gdM {Z`_md`m 21 `m
eVH$mVrc gX^ cjmV KoD$Z, ^{d`mMm doY KoD$Z nwhm {chZ H$mT>m`m
cmJVrc `mdaVr _V{^Vm Ag`mM H$mhrM H$maU Zmhr.
B

y_Z moJq_J / 68

JwUdmoMr {eS>r A_`mX AgVo !


[ QUALITY ]

"ZH$c' H$aUmao VU ^maVr` emk AmVm "Zd{Z{_Vr'


H$$ cmJco hmoVo. 'Reverse Engineering' H$aUmam ^maVr`
emk 'Forward Engineering' H$$ cmJcm.

`oH$mMr "j_Vm' hr Aer Jmo> Amho H$s Vr VmU`m{edm` `mV


gm_mdco`m eVrMm Amn`mcm AXmO `oV Zmhr. j_mVm`mhr ncrH$S>o
OmD$Z JS> Pon KoVm `oVo Am{U j_Vm `m A_`mX ~ZVmV. `mcmM BJOrV
Limitless Ag hUVmV. ho gJi {_i{d`mgmR>r hdr AgVo Vr
"_mZ{gH$Vm' Amnco OrdZ{df`H$ {>H$moZ Am{U {gmV `m_wioM
m_w`mZo _mZ{gH$Vm Hw${R>V ~ZVo. `oH$ `VrMr EH$ _mZ{gH$Vm AgVo.
Aem `Vr EImm gWoV H$m_ H$aVm H$aVm Vr gWoMr _mZ{gH$Vm ~ZVo.
IIT, IMA, NCL Aem gWmMr dV:Mr Aer _mZ{gH$Vm AgVo Am{U
VerM am>mMr gwm EH$ {d{e> _mZ{gH$Vm AgVo. Aem am>r`
_mZ{gH$VoMm {deofdmZo `oH$ Jmo>rda \$ma ImocdaVr n[aUm_ hmoV
AgVmo. S>m. aKwZmW _meocH$a ho 1989 Vo 95 `m H$mcmdYrV am>r` agm`Z
y_Z moJq_J / 69

`moJemioMo (NCL) {ZXoeH$ hmoVo. `m `moJemioV H$m_ H$aUm`m


emkmMr _mZ{gH$Vm ~Xc`mMm OUy `mZr {dS>m CMccm. `mZr W_
am>r` `m eXmcmM AmhmZ Ho$co Am{U hr `moJemim "AmVaam>r`' H$m
Zmhr hmoD$ eH$V? Agm gdmc Ho$cm. `mMm A{^oV AW Agm H$s Amhr
Am_Mm `mnma ^maVr` CmoJmerM H$m gr{_V R>odm`Mm. A_o[aH$m, `wamon
`m`mer H$m Zmhr? S>m. _meocH$a hUVmV eodQ>r _r H$m` {dH$Vmo Amho? _r
"kmZ' {dH$Vmo Amho. _J _mP `mnmamM H$m`jo H$moUV Agmd? _mPm
`mnma {dd`mnr Agmdm, Vmo ^maVr` CmoJmgmR>rM gr{_V Zgmdm! _cm
am>r` `moJemioV V`ma Pmcocr dVy A_o[aHo$Vrc \$m`Pa qH$dm OZac
BcopQ>H$c `mZm {dH$Vm Amcr nm{hOo. S>m. _meocH$a hUVmV Vw_`m
gemoYZ Am{U {dH$mg `m {d^mJm`m Am{WH$ VaVwXrMm AmH$ma {H$Vr _moR>m
Amho. `mnojm Vw_`m H$nZmMr ^amar {H$Vr CmwJ Amho ho A{YH$ _hdmM
Amho.
"A_`mX' hm eX H$mVr KS>dyZ AmUy eH$Vmo. gemoYZm`m jomV emoY
{Z~Y N>mnyZ AmU`mBVH$sM Am_Mr YS>nS> Agm`Mr. `mcm Hw$R>coM
Cn`mo{OV _y` Zgm`Mo. WmoS>`mV Ago H$s Publish and Parish Aer
Am_Mr gemoYZmH$S>o ~K`mMr _mZ{gH$Vm hmoVr. S>m. _meocH$amZr
emkmZm mogm{hV Ho$co. OJmV nydu Hw$UrM Ho$c Zmhr Ag H$mhrVar
H$$`m! Aer oaUm {Xcr. OZac BcopQ>H$ `m A_o[aH$Z H$nZrcmM `mZr
Zd{Z{_Vrmam YH$m {Xcm. Polycarbonate Plastic `m jomV OJmM
ZoVd H$aUm`m `m H$nZrcm 'Solid State Polycondensation of
Polycarbonate' `m Z`m VkmZmMm emoY cmdyZ NCL Zo `m`m
WmnZonmgyZ hUOo 1950 gmcmnmgyZ Jo`m 39 dfmV {_i{dcocm n{hcm
'US Patent' hUyZ H$m{VH$mar R>acm. emkmMm Am_{ddmg dmT>cm.
"EH$d A{YH$ma' {_i{d`mgmR>r doJ`m nVrZo gemoYZmH$S>o emk ~Ky
cmJco. AmVm Publish and Parish Aer _mZ{gH$Vm Z amhVm 'Paten
Publish and Prosper' Aer Zdr _mZ{gH$Vm NCL Zo drH$macr. OZac
y_Z moJq_J / 70

BcopQ>H$g`m gm_m`mda Pmco`m ^maVr`m`m A{VH$_Um_wio


kmZm`m jomV Vo ^maVmMo ghH$mar ~Zco. OZac BcopQ>H$gMo _w`
H$m`H$mar A{YH$mar OH$ doe `mZr MH$ ~Jcmoa `oWo `mMm gemoYZ Am{U
{dH$mg {d^mJ WmnZ Ho$cm. EH$ Zmhr XmoZ Zmhr Aem 300 H$n`m ^maVmV
Am`m. 'Global R & D hub' ApVdmV Amcm. AmO `oWo 4000 emk
H$m`aV AmhoV. hm gd NCL _Yo CS>mco`m EH$m {R>UJrMm Vmn hmoVm.
"ZH$c' H$aUmao VU ^maVr` emk AmVm "Zd{Z{_Vr' H$$ cmJco hmoVo.
'Reverse Engineering' H$aUmam ^maVr` emk 'Forward Engineering'
H$$ cmJcm. JwUdmoMr {eS>r A_`mX AgVo hoM Iao! gemoYZm`m
_m`_mVyZ OJ qOH$`mMr _mZ{gH$Vm Oa {Z_mU H$aVm `oV Agoc Va
Amhmcm g_mOH$m`m`m _m`_mVyZ OJmV emVVm {Z_mU H$aU {H$Vrg
AdKS> OmUma Amho? JaO Amho oaUmXm`r ZoVdmMr !
hUOo Var H$m` AgVo?
Quality hUOo OmV ZgVo
Quality hUOo Y_ ZgVo
Quality hUOo nW ZgVo
Quality hUOo \$V Quality AgVo.
Quality Quality

hUOo Var H$m` AgVo?


Quality hUOo Affordibility ZgVo.
_cm H$m` dmQ>V `mcm {VWo qH$_V ZgVo.
{Z^`nUo KoVco`m g`mMm Vr emoY AgVo
Quality hUOo \$V Quality AgVo.
Quality Quality

y_Z moJq_J / 71

hUOo Var H$m` AgVo?


Quality cm Reliability Mr OmoS> AgVo.
Quality hr Qualibility AgVo.
Quality hr Attitude _`o AgVo.
Quality hUOo \$V Quality AgVo.
Quality Quality

hUOo Var H$m` AgVo?


{Vcm dV:Mr EH$ CMr AgVo.
`m CMrda OmD$Z Vr {_idm`Mr AgVo.
{VMr CMr H$YrM H$_r H$amd`mMr ZgVo.
Quality hUOo \$V Quality AgVo.
Quality Quality

hUOo Var H$m` AgVo?


Quality cm lr_Vr ZgVo.
Quality cm J[a~r ZgVo.
Quality hr nemV ZgVo.
Quality hr \$V Quality AgVo.
Quality Quality

hUOo Var H$m` AgVo?


Quality hr JwiJwirV ZgVo.
Quality hr MH$MH$sV ZgVo.
Quality hr M_M_rV ZgVo.
Quality hr \$V Quality AgVo.
Quality Quality

y_Z moJq_J / 72

hUOo Var H$m` AgVo?


Quality hUOo _wIdQ>m ZgVo.
Quality hUOo _wcm_m ZgVo
Quality hUOo do>U ZgVo
Quality hUOo \$V Quality AgVo.
Quality Quality

hUOo Var H$m` AgVo?


Quality hr H$VrV AgVo.
Quality hr gmYonUmV AgVo.
Quality hr {dZ`ercVoV AgVo
Quality hr \$V Quality AgVo.
Quality Quality

hUOo Var H$m` AgVo?


Quality hUOo Quantity ZH$sM ZgVo.
Quality hUOo doJirM Entity AgVo,
{Vcm dV:Mr Img Identity AgVo.
Quality hr \$V Quality AgVo.
Quality Quality

hUOo Var H$m` AgVo?


Quality hr Forward engineering AgVo.
Vr Reverse engineering H$YrM ZgVo
Quality hr EH$ Zd{Z{_Vr AgVo.
{V`m JwUdmoMr {eS>rM _wir A_`mX AgVo.
Quality hr \$V Quality AgVo.
Quality Quality

B
y_Z moJq_J / 73

XmIdm Am{U dUZ H$am


[ POSITIVISM ]

Amhr Am_`m gWoV "emo AS> Q>oc' EdT> Oar Ho$c Var \$ma
_moR>m _mUmV H$nZmMo AmXmZ XmZ hmoD$ eHo$c. Am_`mOdi
AmO 'Giant show and Tell' H$m` Amho `m ~c Amhr
OJmcm JdmZo H$mhr gmJy eHy$? 50 dfmnydu {~{Q>e _m[ag
Amg\$S>> hr JmS>r ^maVm`m a`mda "A~gS>a' ZmdmZo {X_mImV
YmdV hmoVr; nU AmO ^maVmMr "B{S>H$m' cS>Z`m a`mda
{X_mImZo YmdVo Amho.

Amn`m gm_m{OH$ H$m`mVyZ EImm`m Moh`mdaVr Oar AmZX {Z_mU


H$aVm Amcm, `m`m Vm|S>mVyZ EH$ Oar g_mYmZmMm eX EoH$m`cm {_imcm
Var Amn`mcm A{YH$ H$m` H$a`mMr oaUm {_iVo. EImm`m S>mo`mVco
Aly qH$dm N>moQ>g Xw:I OmUyZ Ko`mM AmnU Q>miVmo Am{U EH$ MmJcm {_
J_mdVmo. AmnU EImmM H$mVwH$ H$am`cm {dgaVmo, `mMr `mcm `m jUr
{ZVmV JaO AgVo. Aem gm`m gm`m Jmo>t_wio EImm`m Am`w`mcm
MmJcr H$cmQ>Ur {_iy eH$Vo! Aem arVrZo "EImm `VrZo Ho$co`m N>mQo >mem
MmJ`m H$m_mH$S>o "`mZo Q>mH$coco n{hco nmD$c' hUyZ ~Km`cm {eH$c
nm{hOo. {MZr Vdk cmAmo gy hUVmo "hOma _c dmgmMr gwdmV hr n{h`m
y_Z moJq_J / 74

nm`arnmgyZM hmoVo.' WmoS>`mV Ago H$s Am_`m {dMmamV gH$mam_H$Vm


hdr. Amhr OmJ{VH$ emVVogmR>r cT>Vmo AmhmoV qH$dm nmo{cAmo {Z_ycZmgmR>r
{OdmMo amZ H$aVmo AmhmoV, Amhr _{hcm gmjaVogmR>r H$m` H$aVmo AmhmoV
qH$dm n`mdaU ajUmgmR>r PQ>Vmo AmhmoV, {dkmZ d VkmZmV AmO Amhr
JJZ ^amar KoVcr Amho. ho gd Amhr Am_`m Wm{ZH$ nmVirdaMo _wc^yV
Z gmoS>dco Omdo hUyZ H$aVmo AmhmoV. `m {R>H$mUr _cm AmR>dU hmoVo Amho
Vr amoQ>ar BQ>aZeZcMo ^yVnyd _mOr A`j pc{JZp_W `m`m nZr
gm. `yS>r `mMr. `m mW{_H$ {e{jH$m hmo`m. `mZr n{hcrV`m _wcmgmR>r
"emo AS> Q>oc' hUOoM "XmIdm Am{U dUZ H$am' Agm H$n gw$ Ho$cm
hmoVm. H$n Agm H$s `m N>moQ>m {dm`mZr Amn`m AmdS>rMo IoiUo
qH$dm BVa H$mhr dJmV AmUm`Mo Am{U gdmZm `mMo dUZ H$$Z gmJm`Mo.
`mVyZ {dm`mZm Iyn ZdZdrZ Jmo>r nmhm`cm Am{U {eH$m`cm {_im`m,
Amhr Am_`m gWoV "emo AS> Q>oc' EdT> Oar Ho$c Var \$ma _moR>m _mUmV
H$nZmM AmXmZ XmZ hmoD$ eHo$c. chmZnUmnmgyZM "_mBS> H$S>reqZJ`m
_m`_mVyZ y_Z moJ{_J hm Zm{d`nyU `moJ Amho. Am_`mOdi AmO
'Giant show and Tell' H$m` Amho `m~c Amhr OJmcm JdmZo H$mhr
gmJy eHy$? hmo. Ag Am_`mH$S>o ^anya H$mhr gmJ`mgmaI Amho.
^maVmcm amOH$s` dmV` 1947 gmcr {_imc ho Oar Ia Agc Var
`mcm AmnU n{hc dmV` hUy`m. Amhr nYm_H$ `wJmV I`m AWmZo
doe Ho$cm Vmo 1991 gmcr Am{U ~m{H$ gnXo`m jomV Amhr dVnUo
dmd$ cmJcmo. `mcm AmnU Xwga dmV` hUy`m. _wV AW`dWo_wio
^maVr`m`m H$nZmeVrcm nI \w$Q>co.
1993 gmcmn`V aVZ Q>mQ>m `mZm "H$ma' V`ma H$a`mMr nadmZJr
ZhVr. 1978 gmcr _mM _{h`mV Oo Ama S>r `mZr hQ>co hmoVo H$s _cm Oa
H$ma V`ma H$a`mMr nadmZJr gaH$maZo {Xcr AgVr Va Q>oH$mo`m Q>g
BV`mM Cm_ H$mag Amhr Xoemcm {X`m Ag`m. 1991 gmc`m _wV
YmoaUm_wio Q>g ~ZdUm`m 700 A{^``mZr ^maVmcm "B{S>H$m' {Xcr.
y_Z moJq_J / 75

700 A{^``mM hy_Z moJq_J H$a`mV Q>mQ>m `edr Pmco hmoVo. am>mMr
_mZ{gH$Vm ~Xccr hUOo H$m` H$[a_m hmoVmo ~Km! 50 dfmnydu {~{Q>e
"_m[ag Amg\$S>>' hr JmS>r ^maVm`m a`mda "A~gS>a' ZmdmZo {X_mImV
YmdV hmoVr; nU AmO ^maVmMr "B{S>H$m' cS>Z`m a`mda {X_mImZo
YmdVo Amho.
O_eoQ>Or Q>mQ>m `mZm cmoIS>mMm H$maImZm Q>mH$m`Mm hmoVm. Vohm EH$
{~{Q>e A{YH$mar hUmcm, "Vwhr ^maVr` H$maImZm Q>mHy$ZM Va ~Km,
`mVcm `oH$ "nmS>' Amhr {JiH$V H$$Z Q>mHy$.' AWmVM nwT>o "{Q>H$mo'
Am{U ZVa "Q>mQ>m Q>rc' `mZr {~{Q>emMr Vm|S>oM Jn Ho$cr. _wV
AW`dWoMo YmoaU drH$ma`mdaVr Va Q>mQ>mZr "H$moag' hr {~{Q>e Q>rc
H$nZrM {dH$V KoVcr Amho.
S>m. _meocH$amZm {Xr {dmnrR>mZo EH$Xm {ejH$ gKQ>Zo`m dVrZo
EH$m H$m`H$_mgmR>r {Z_{V Ho$c hmoV. AmoiI H$$Z XoUmam eodQ>r hUmcm,
"Amn`m gdmZm _mhrVM Amho H$s, Amhr gd 'coma'V AmhmoV. AmVm
S>m. _meocH$a Amn`mcm Aem gJr H$m` H$am`M Vo gmJVrcM.'
S>m. _meocH$a ho EoHy$Z {dMmadm Pmco Am{U `mZr Amn`m ^mfUmcm
gwdmV Ho$cr. "{_hmo 'coma'V Agco`m cmoH$mnwT>o _r AmOn`V H$YrM
^mfU Ho$coc Zmhr. Vargwm AmoiI H$$Z XoUm`mcm 'coma' hUm`M
ZgyZ 'comma' Ag hUm`M Amho Ag _r g_OVmo.' 'comma' hUOo
H$m`? EImX dm` {chrV AgVmZm _YoM AmnU dn{dam_ Q>mH$Vmo. Vr
EH$ jU^amMr {dlmVr AgVo. `mjUr AmnU {dMma H$aVmo. Amn Vo dm`
AmnU nyU Ho$coc ZgV. _J Vwhr Caco`m dm`mMr Aer aMZm H$aVm H$s
`mVyZM nwT>`m dm`mMr {Z{_Vr hmoVo. `mVyZM nam, nmZ Am{U `m gnyU
H$aUmMr {Z{_Vr hmoVo. Vo H$aU hUOo H$Xm{MV ^{d`mV OmD$Z Vw_`m
nwVH$mMo gmoZoar nmZ R>aVo. {ejH$ gKQ>ZoZo KoVcocm ZH$mam_H$ n{dm nma
~Xccm. `mMr ZH$mam_H$ dmr gH$mam_H$VoV n[adVuV Pmcr. Amn`m
Am`w`mVrc nam^dmMmM Oa \$V {dMma H$aV am{hcmV Va qOH$co`m
y_Z moJq_J / 76

jUmH$Sy>Z AmnU H$Yr {eH$Uma? EH$Xm ZXy ZmQ>oH$a `mZr gwZrc JmdgH$a
Am{U S>m. _meocH$a `mZm Kar Oodm`cm ~mocmdc hmoV. {VKohr Amnmn`m
jomV {XJO! MM}Mm {df` hmoVm AmnU `m CM nXmcm H$go nmohmoMcmo
Am{U `m nXmda H$go {Q>Hy$Z am{hcmo. _meocH$amZr gwZrccm {dMmaco, "Vy
Opening Batsman hUyZ `oH$ doir AZ{^k Aem nrMdaVr IoiV
AgVmog. Vohm Vy Amncr ~Q> H$er _ZoO H$aVmog?' gwZrc hUmcm,
""~`mM doim _r Vmo ~mc KoD$M eH$V ZhVmo. Aem doir ~Q>g_ZMr
\${OVr, `mMm Vmo nam^yV Moham cmImo cmoH$ Q>r.hr. daVr ~KV AgVmV.
Aem doir _r H$m` H$am`Mmo H$s Xwg`m ~mcgmR>r nmoPreZ KoVcr H$s
n{h`m ~mc`m gd _Vr nwgyZ Q>mHy$Z OUy hmM AmVm n{hcm ~mc Amho
Aem V`marZo _mPr gwdmV H$am`Mmo...'' hQ>cocM Amho Zm "\$V
^{d`mMm {dMma H$am, VoWoM AmnU Amnc Cd[aV Am`w` `VrV H$aUma
AmhmoV' An`emZo IMyZ Z OmVm Am{U `emZo haiyZ Z OmVm {Mm pWa
amIUmam _mUygM gH$mam_H$ {dMma H$$ eH$Vmo.
^maVm`m KQ>ZoZo `oH$ ^maVr`mcm A{^`Vr dmV` ~hmc Ho$co
Amho. Am_`m XoemV 5000 X{ZH$, 16000 {dH$crO Am{U 6000 nm{jH$
{g hmoVmV. `m XoemV _wVnUo {dMmamMo AmXmZXmZ Ho$co OmVo. `mMmM
AW Agm H$s, ^maVmV {dMmadmV`, A{^`Vr dmV` Am{U H$Vr
dmV`mMm nwaH$ma Ho$cm OmVmo. Ago OJm`m nmR>rda {H$Vr Xoe AmhoV
`mMm AmnU {dMma H$am! AmnU Zoh_r hUVmo H$s, ^maV Xoe BVH$m _moR>m
Am{U d{d`nyU Amho H$s am`H$`mZm `mM `dWmnZ H$aVm `oV Zmhr.
AmnU Oam Hw$^_o`mH$S>o ~Km. Acmhm~mX`m Hw$^_o`mV EH$mM {Xder
Amhr XmoZ H$amoS> _mUgm`m JXuM `dWmnZ H$$Z XmIdc Amho. ^maVr`
aodo ho Va `dWmnZmgmR>r _moR>M AmhmZ Amho. Am_Mr aodo EHy$U 1
cmI {H$._r. AVamMr 7000 Q>oegMr Am{U 11000 JmS>m EH$mM
{XdgmV YmdV AgUmar Amho. Am_Mr ^maVr` aoc hr OJmVrc gdmV _moR>r
`Um Amho. `mVrc wQ>r Amhmcm O$a H$fmZo OmUdVmV; nU EdT>r
y_Z moJq_J / 77

_mUg d `gm_JrM `dWmnZ gmon ZH$sM Zmhr? ^maVr`mMr _Z IamoIa


{demc AmhoV; nU _mZ{gH$Vm _m _moR>r M_H$m[aH$ Amho. AmnU gVV
dV:`mM ~m~VrV gmeH$ AgVmo. AmnU dV:cmM gVV {dMmaV AgVmo
"_r Oo Ho$c Vo ZrQ> Pmc Agoc Zm?'
H$_rV H$_r IMmV OmVrV OmV \$c{Znmr
AmnU Oa {dkmZ VkmZm`m JVrM CXmhaU KoVc Va AmnU Amn`m
H$V dm~c gmeH$ AgVmo; nU H$_rV H$_r IMmV OmVrV OmV \$c{Znmr
gm` H$a`mMr H$cm ^maVr` emkmZr ZH$sM Am_gmV Ho$cr Amho.
Am_`m Xoem`m {dkmZ Am{U VkmZmgmR>r dfmMr Am{WH$ VaVyX Vrg
cmI S>mcg EdT>r hmoVr Oohm EH$Q>m \$m`Pa H$nZr`m gemoYZ Am{U
{dH$mg {d^mJmMr VaVyX nZmg cmI S>mcg EdT>r Amho. ^maVm`m AdH$me
H$m`H$_m~c ~mocm`M Va Am_`m gemoYZ Am{U {dH$mg H$m`H$_mMr
Am{WH$ VaVyX 45 H$moQ>r A_o[aH$Z S>mcg EdT>r Amho Am{U `m VwcZoZo {dMma
Ho$cm Va "OZac _moQ>g' `m A_o[aH$Z H$nZrMr dm{fH$ Am{WH$ VaVyX hr 7
AO A_o[aH$Z S>mcg EdT>r Amho. EdT>r VmoH$S>r Am{WH$ VaVyX AgyZgwm
Amhr A`V CM XOmMr C>mU `Um \$V {dH${gVM Ho$cocr Zmhr Va
`mMr ~mYUr, MmM`m Ko`mMr `Umgwm {dH${gV Ho$cr Amho. EImm
CnJhmcm ndr`m H$jo~mhoa ZoD$Z gmoS>`mgmR>r Or dmhZ V`ma H$amdr
cmJVmV `mZm cmqMJ hoBH$g Ag hUVmV. `mV ASLV ZVa PSLV
Am{U AmVm GSLV hr dmhZ ^maVr` emkmZr dV:`m {h_VrdaVr V`ma
Ho$cr AmhoV. Amhr AmVmn`V 35 CnJh AdH$memV gmoS>co AgyZ `mV`m
17 CnJhmZr ^maVr` ^y_rd$Z C>mU KoVco Amho. Amhr Aem H$ma`m
C>mU godm O_Zr, H$mo[a`m `mgma`m XoemZm CncY H$$Z AmVaam>r`
~mOmanoR>oV WmZ Wm{nV Ho$c Amho. ho gJi Amhr A_o[aHo$Vrc EH$m
H$nZr`m \$V 7 Q>Ho$ Am{WH$ VaVwXrV e` H$$Z XmIdc Amho `mMm
Amhmcm ZH$sM A{^_mZ Amho. ho ^maVr` emkm`m Cm_ moJq_JM
cjU Amho.
y_Z moJq_J / 78

gmD$W Am{\$Ho$V {Q>mo[a`m`m ~mhoarc n[agamV `m`m CnJhmMm doY


KoUmao H|$ Amho. {deof hUOo ^maVm`m ICR-IC `m ^maVr` CnJhmZo
nmR>dcocr {M Cm_ [aPmo`yeZMr, n> Am{U dN> AgVmV Ag cjmV
Amc Amho. OJmVcr CnJhmmao {M nmR>d`mMr (Imagery) Cm_ `Um
\$V ^maVmH$S>o Amho. hr A{^_mZmMrM Jmo> Zho H$m? Aem CnJh N>m`m{MU
`UoMm `mnma H$aUmar A_o[aH$m pWV H$nZr EOSAT hr `m jomV {ejU
Xo`mM H$m_ H$aVo. `mM n> hUU Amho H$s ^maVr` IRS _m{cHo$Vrc
ar_moQ> g|qgJ CnJh hUOo ^maVm`m {OaoQ>monmVrc {ham Amho.
Am_`m ^maV XoemV Ho$di 6 Q>Ho$ VU CM {ejU KoVmV. VmoM
AmH$S>m H$mo[a`mgma`m XoemV 70 Q>Ho$ BVH$m Amho. hUOo nm`mV
VaJUm`m ~\$mM Amhr Ho$di daM ` Q>moH$ AmhmoV; nU `mM N>moQ>mem
Q>moH$mZo _m OJ hcdyZ gmoS>c Amho. _mJ`mM dfu Amhr 9.7 AO
S>mcg`m {H$_VrEdT> gmQ>{dAa naXoemV {Z`mV Ho$c Amho. ho \$V
50,000 gmQ>{dAa A{^``mZr gm` Ho$c Amho! hUOo ^maVm`m
cmoH$g`o`m \$V 0.05 Q>Ho$ cmoH$g`oBV`m A{^``mZr Amn`m
EHy$U naXoer {Z`mVr`m 10 Q>Ho$ dmQ>m CMccm Amho. hm Oa ~\$m`m
Q>moH$mZo Ho$cocm H$[a_m Agoc Va gnyU ~\$ CMccm Jo`mdaVr H$m` hmoBc
`mMr \$V H$nZmM Ho$cocr ~ar! EHy$UM mW{_H$ {ejUm`m AZmWoMm
Z gmoS>d`mgmR>r "W_' gma`m {ejU gWmZr H$_rV H$_r doimV
Am{U H$_rV H$_r nemV hUOo `oH$ _wcmdaVr \$V 100 . IM H$$Z
hm Z gmoS>d`mMm MJ ~mYcm Amho Am{U hUyZ EH$ {Xdg hm gnyU ~\$
nm`m`m ~mhoa ZH$s CMccm OmBc `mMr Amhmcm Imr Amho.
_w~BVrc S>~odmco
_w~BVrc S>~odm`mMr S>~o {dVaU H$a`mMr nVr hr hy_Z
moJq_JM Cm_ CXmhaU Amho. `m`m {dVaUmM Omi _moR>_moR>m
`dWmnZ Jw$ZmXoIrc pV{_V H$$Z Q>mH$Uma Amho. _w~BV XaamoO 3500
S>~odmco 1.5 cmI S>`mM {dVaU H$aVmV. `m S>~odm`mM "{gg {g_m
y_Z moJq_J / 79

aoqQ>J' hUOo `mMr H$m`VnaVm 99.999999 hUOo 1 AO H$Vt_`o


\$V EH$ MyH$ BVH$s CM XOmMr Amho. A_o[aHo$Vrc \$mo~O cmo~c
Zmdm`m {g `mdgm{`H$ _m{gH$mZo gd}jUmmam hm XOm ~hmc Ho$cm
Amho. g`mMr S>~odm`mMr {nT>r gw{e{jV Amho. `m _hm{dVaU nVr`m
`emM Jw{nV Amho `m`m "gmHo${VH$ ^mfoV' Or `mZr dfmZwdfm`m
AZw^dmVyZ {dH${gV Ho$cr Amho. "n`m emBZo {c{hcocm Vmo Xhm AmH$S>r
gmHo${VH$ A\$m`w_[aH$ Z~a Amho.' S>~m {JhmBH$mn`V nmohmoMd`mMr
nV Am{U AmH$macocr qH$_V `mcm Hw$R>oM VmoS> Zmhr. `edr hmo`mgmR>r
qH$~hZm ApVd {Q>H$dyZ R>od`mgmR>r A{e{jV _mUgmcm
gw{e{jVmnojmhr OmVr gOZerc Am{U Zd{Z_mUj_ Agmd cmJV.
S>m. aKwZmW _meocH$a hUVmV H$s, ~mZ ehamV EH$ d[a> BS>mo-O_Z
H$mCgoco{Q>h H${_Q>rMm O_Z gX` cmoH$g`og~Yr gmXarH$aU H$aV
hmoVo. Vo hUmco H$s, nwT>rc 10 Vo 15 dfmV O_ZrVrc A{YH$m{YH$
cmoH$g`m gmR>r AmocmS>cocr Agoc. gmXarH$aU gn`mda `mcm EH$mZo
Z {dMmacm H$s, EHo$H$mir OnmZ Am{U O_Zr `mZr OJmVrc Am{WH$
gmm H|$ hUyZ VkmZm`m AmYmao JVr Ho$cr; nU gOZercVm hm
VUmMm mV Amho. _J Aem n[apWVrV hmVmam O_Zr ^{d`mV Amnc
ApVd H$g {Q>H$dUma? O_Z gX` Cmacm, "Amhmcm VU am>mH$S>o
~Kmd cmJoc' AWmVM `m dm`mMm amoI ^maVmH$S>o hmoVm.
Jo`m nmM dfmV A_o[aH$m, `wamon Am{U OnmZ `mZr Amn`m gemoYZ,
AmaoIZ Am{U {dH$mg `moJemim ^maVmV WmnZ Hoo$co`m AmhoV.
BQ>oc`m "gwna {Mng'`m {S>PmBZnmgyZ Vo OZac BcopQ>H$c`m {d_mZ
B{OZ {S>PmBZn`V gd Jmo>r AmO ^maVmV hmoVmV. OZac BcopQ>H$gMo
Mr\$ EpP`wQ>rh Am{\$ga hUmco, ^maV hm ^cohr {dH$gZerc Xoe
Agoc; nU ~m{H$gnXoMm Oa {dMma Ho$cm Va ^maV ho EH$ {dH${gV am>
Amho.
B
y_Z moJq_J / 80

`emMr Jw{H$r
[ TALENT ]

21 `m eVH$mVrc ^maV AmoiIcm OmVmo. Vmo `m`m


IT jomVrc ~w{_mogmR>r. IT Mm AWM _wir Indian Talent
Agm Amho !

EImm Xoemcm, gWocm qH$dm `Vr AWdm g_mOmcm 21 `m


eVH$mV Cdc ^{dV`mgmR>r VrZ j_VmMm {dH$mg H$am`cm hdm.
~w{_mm (Talent), VkmZ (Technology) Am{U ghZercVm
(Tolerance) AmnU Oohm ~w{_moMm {dMma H$aVmo Vohm {d{dY XoemVrc
cmoH$m`m ~w{_moMr N>mn {d{dY JVr`m jomda nS>cocr AmT>iyZ `oVo.
Og A_o[aH$m hQ>cr hUOo aVo Am{U aocdoO, {~Q>Z hQ>c hUOo
dmomoJ, S>o_mH$ hQ>c hUOo XyY Am{U XwYO` nXmW, drS>Z hQ>c
hUOo cmHy$S> Am{U `mdaVr AmYmacocr CnmXZo, _`-nyd}Mo Xoe hQ>co
hUOo Voc Am{U _J ^maVmMr AmoiI H$m`? 21 `m eVH$mVrc ^maV
AmoiIcm OmVmo. Vmo `m`m IT jomVrc ~w{_mogmR>r. IT Mm AWM _wir
Indian Talent Agm Amho !
y_Z moJq_J / 81

Xwgar j_Vm Amho VkmZmMm {dH$mg. VkmZ ho gdgm_m`m`m


Am`w`mV ~Xc KS>dyZ AmUUma Agmd. AdH$me, AUwD$Om, `wem,
OdVkmZ `m jomVcr Am_Mr Vm{H$ JVr ^cohr dmImUUmar Agoc;
nU OZgm_m`mM OrdZ_mZ CMmd`mV `m VkmZmMm Cn`moJ hmoVmo H$s
Zmhr ho _hdmMo R>aVo. nw`m`m qhOodmS>r `oWo Q>mQ>m H$gQ>gr g{dgog _`o
80 VU ~mcH$mZr OJmVrc Mm`m H$_mH$mMm doJdmZ gwna H$m`wQ>a V`ma
Ho$cocm ~KyZ AmnU WH$ hmoVmo. _J Z Agm nS>Vmo H$s `m CM XOm`m
VkmZmMm ^maVmVrc Jar~ OZVocm \$m`Xm H$m`? Q>mQ>m H$gcQ>gr
g{dgogZo `mMmM Cn`moJ H$$Z Computer Based Functional Literacy
(CBFL) hm ej{UH$ H$m`H$_ V`ma Ho$cm AgyZ `mV Ho$di 100 n`mV 6
Vo 8 AmR>dS>mV A{e{jV r-nwfmZm dV_mZn dmMVm `oD$ eH$Vo. AmY
XoemVrc gnyU _oXH$ {Ohm `m VkmZmMm dmna H$$Z gmja Pmcm Amho.
ghm {d{dY am`mV, ghm {d{dY ^mfmV cmImo cmoH$ `mmao gmja Pmco
AmhoV. AmO X{jU Am{\$Ho$V hm H$n AmM`H$maH$[a`m `edr Pmcm
Amho. `mcmM AmnU ~w{Ordr cmoH$emhrH$S>o ^maVmMr dmQ>Mmc hUy`m.
{Vgar j_Vm Amho ghZercVoMr qH$dm gmo{eH$VoMr. An`e Poc`mgmR>r,
YmoH$m nH$a`mgmR>r, A{ZpMVVocm gm_moao Om`mgmR>r hdr AgVo Vr
gmo{eH$Vm. {g{cH$mZ hcr_`o ^maVmcm {_imcoco `e ho ghZercVoMo
\${cV Amho. MS> _moR>m _mUmV JwVdUyH$ H$a`mM YmS>g Am{U
Am_{ddmg ^maVr`mZr XmIdcm. XwXdmZo AmO ^maVr` g_mOmVrc
ghZercVm Z> Pmcr Amho. m_w`mZo "An`e' Amhr Zmhr ghZ H$$
eH$V! 70 `m XeH$mV A{OV dmS>oH$aZo BcS>{d {dO` {_idyZ "a~a'
qOHy$Z AmUc Vohm _w~BH$amZr A{OVcm S>mo`mda KoVc. H$mhr dfmZVa
An`e KoD$Z naVUm`m `mM `mo`mdaVr Amhr XJS>\o$H$ Ho$cr! `mcm
H$m` hUmd? A{ZpMVVm nMd`mgmR>r ghZercVm cmJVo Am{U Vr \$ma
d{eQ>nyU AgVo. _m`H$mogmQ>Mr H$WmM _wir A{ZpMVVoVyZ O_mcm
Amcr Amho. hmadS> {dmnrR>mZo {~c JoQ>g `mZm ZwH$VrM "S>mQ>aoQ>' hr
y_Z moJq_J / 82

CnmYr XoD$Z g_m{ZV Ho$co. `m gJr AZw^d H$WZ H$aVmZm Vo hUmco, "_r
Ia hUOo hmdS> {dmnrR>mMm 'Successful Dropout' Amho.' _r {dmWu
AgVmZm A~yH$H$_Yrc EH$m H$nZrV ZwH$VoM hmS>{dAa V`ma Ho$co OmV
hmoVo. _r gai \$moZ CMccm Am{U `m H$nZrcm gmQ>{dAaMm nwadR>m
H$a`mg~Yr {dMmaUm Ho$cr. EH$ {dmWu ~mocVmo Amho g_OyZ Vo \$moZ
Imcr R>odVrc Ago dmQ>co; nU `mZr _cm EH$ _{h`mZVa `o`mg
gm{JVco. hm \$moZ Ho$cm Vohm _r Hw$R>coM gmQ>doAa V`ma Ho$coco ZhVo!'
`mV {~c JoQ>g `mZr YmoH$mhr nH$acm hmoVm Am{U gdM ~m~VrV Jmo>r
A{ZpMV hmo`m. `m Xmohm|Zm gm_moao Om`mg cmJUmar ghZercVm ~rc
JoQ>g `m`mV hmoVr hUyZM Vo AmO `em`m {eIamdaVr {damO_mZ AmhoV.
B

A{YH$m`mMm {ejU dJ

MwH$m H$aU hm _mUgmMm Y_ Amho,


nU Vw_`m MwH$mM Imna Xwg`mda \$moS>U
ho `dWmnH$s` H$me` Amho.
y_Z moJq_J / 83

g_mO hrM `moJemim !


[ INNOVATION ]

~w{_mm Am_`m XoemV Amho! A\$mQ> j_Vm d H$nZm


gmH$m$ eH$Umar _mUg Am_`m XoemV AmhoV! Z \$V emoY
Ko`mMm Amho!

AmnU Amn`m XZ{XZ OrdZmV Oo H$mhr ~a-dmBQ> H$aV AgVmo Vo


{d{dY `moJM hUm`cm hdoV. EoeAmam_mV OJUm`mnmgyZ Vo
Xwc{jVmgmR>r gnyU OrdZ g_{nV H$aUm`mn`V `oH$OU Amnmn`m
narZo {d{dY gm_m{OH$ `moJ H$aV AgVmoM. EH$ g_mOgodH$ hUyZ AmnU
`m `moJmV dmna`m OmUm`m VrZ _hdnyU gmYZmMm {dMma H$$`m.
n{hc gmYZ Amho Innovation hUOoM "Zmdr`'. Zmdr`mMm `mg
Ko`mgmR>r hd AgV VaVarV _Z Am{U VrU ~w{_mm. Xwga gmYZ Amho
Passion hUOo "_ZmnmgyZ EImm Jmo>rMr AmdS>' Vr Jmo> Ho$`mZVa ^anya
g_mYmZ {_im`cm hd Am{U {Vga gmYZ Amho Compassion hUOo
"H$Um'. g_mOmVrc Xw:I Am{U X` ~KyZ X` Hw$R>oVar hocmdc nm{hOo.
`moJmV Zmdr` Amho, g_mYmZgwm Amho; nU `mV H$Um Zgoc qH$dm Vr
y_Z moJq_J / 84

Jmo> AmnU X`mnmgyZ H$aV Zgmc Va `mV H$mhrVar ZH$sM hadcoc Amho
Ag g_Omd. `mM H$maU Ag Amho H$s `m {d{dY gm_m{OH$ `moJmVyZ
Amhmcm "gdg_mdoeH$ g_mOaMZm' Ano{jV Amho. `mcm AmnU
'Inclusive Society' Ag hUVmo. `mV 'Exclusive Society' Ano{jV
Zmhr. AmnU am>mMr dmT> 9 Q>`mda Amcr Ag hUVmo Vohm
gdg_mdoeH$ dmT> Ano{jV Amho, `mV Jar~, gYrnmgyZ d{MV Am{U
Cno{jV Aem g_mOmMr dmT>XoIrc A{^oV Amho. hUyZM N>moQ>m N>moQ>m
`moJemim_`o H$m` Mmccoc Amho `mnojm ^maV$nr `moJemioV H$m`
KS>V` ho _hdmM R>aV!
`m XoemV ^maVm`m n{h`m YmZ_`mZr n. Odmhacmc Zoh$ `mZr
^maVmM dkm{ZH$ YmoaU R>adc Am{U am>r` `moJemimMr WmnZm Ho$cr.
AmO {dkmZ Am{U VkmZm`m jomV gemoYZ H$aUm`m AZoH$ gWm
^maVmV H$m`aV AmhoV. _J Z Agm Amho H$s, `m `moJemim_`o H$m_
H$aUmao emk hoM "emk' hUyZ g~moYm`Mo H$m? hoM gOZerc AgVmV
Ago hUm`Mo H$m? Zmhr, _wirM Zmhr!
S>m. aKwZmW _meocH$a `mZr 2000 gmcr National Innovation
Foundation WmnZ Ho$co. H$moUmgmR>r? Va Zd{Z_mU j_Vm Agcoco
H$cmH$ma, eoVH$ar, emim A`mVM gmoSy>Z {Xcoco {dmWu AemgmR>r.
Ah_Xm~mX`m Indian Institute of Management `m A{Zc Jwm
`m`mH$S>o `m H$nmMo ZoVd gmond`mV Amco. `mZr emoY`mocmM
gwdmV Ho$cr. amoO 20-25 {H$._r. Mm IoS>mnmS>mVyZ nm`r dmg H$$Z
hr _S>ir Zmdr`nyU Ag H$aVmV Var H$m`? `mMm `mZr `jM AmT>mdm
KoVcm. `m`m H$nZmeVrcm oaUm {_imdr hUyZ am>r` nmVirda `mMr
nYm Am`mo{OV Ho$cr. n{h`mM dfu ^maV^amVyZ 5000 nYH$ gh^mJr
Pmco. XmoZ dfmnydu 1 cmI nYH$ gh^mJr Pmco. `mVrc n{h`m 30
gmXarH$aUmcm ~{jgo Xo`mV Amcr.
y_Z moJq_J / 85

S>m. E.nr.Oo. AXwc H$cm_ am>nVr AgVmZm `mZr Cm_ Aem XmoZ
nYH$mZm ~jrg XoD$Z `mMm g_mZ Ho$cm. `mV ~hVme nYH$ A{e{jV
hmoVo. EH$m 8 drVM emim gmoSy>Z {Xco`m _wcmZo A{Ve` OQ>rc Aem
H$maMm amo~mo V`ma Ho$cocm nmhZ A`j H$cm_ AmM`M{H$V Pmco.
~w{_mm Am_`m XoemV Amho! A\$mQ> j_Vm d H$nZm gmH$m$
eH$Umar _mUg Am_`m XoemV AmhoV! Z \$V emoY Ko`mMm Amho!
`mgmR>r g_mO hrM `moJemim H$amdr cmJoc.
B

y_Z moJq_J / 86

Jm_rU ^mJmVrc A{dH${gV ^maV


[ REACH OUT ]

^maVr` IoS>mV Oo_Vo_ 2 Vo 5 Q>Ho$ _mUg gwpWVrV


AmT>iVmV. 12 Q>Ho$ cmoH$ N>moQ>o - _moR>o CmoJ H$aVmV Am{U
85 Q>Ho$ cmoH$ _wpH$crZo OJV AgVmV. "Ameoda Cnmer OJUo' ho
IoS>monmS>r gamg AmT>iVo. IoS>m`m emdV {dH$mgmMr A{^Zd
`moOZm hUOo "amoQ>ar Jm_godm H$n'.

^maVmgma`m AdmT>` XoemV Jm_rU ^mJmda H$Q>mj Q>mH$cm Va


_mUgmcm Amamo`gnZ OrdZ OJ`mgmR>r cmJUm`m gdM _yc^yV JaOmMm
A^md {XgyZ `oVmo. _hm_m JmYr ho \$ma n[aUm_H$maH$ "hy_Z moJ_a hmoVo'
nU `mZr IoS>mH$S>o Mcm, IoS>r gwYmam Agm gXoe XoVm XoVm Pmco CcQ>oM.
"ehamH$S>o Mcm Am{U H$mH$ sQ>Mr OJc C^mam' Agm gXe
o PnmQ>mZo A_cmV
AmUcm Jocm. eoVr AgyZ eoVr H$am`cm _Oya ZmhrV. Jm_rU ^mJmVrc
VUmcm eoVrV dma` Zmhr. D$Om, nmUr Am{U gmdO{ZH$ Amamo` `mMo Va
Jm_rU ^mJmV nma VrZVoam dmOco AmhoV. Jm_nMm`V AgyZgwm
cmoH$emhr`m ZmdmImcr MH$ hHy$_emhr AZw^dm`cm `oVo, emim AgyZ
{ejH$ Zg`mZo {ejUmMr XamdWm ~Km`cm {_iVo, {dOoMo Im~ AgyZ
y_Z moJq_J / 87

{dOoMm nmm Zmhr Aer pWVr Amho, JwaT>moa AgyZ ~m`moJg Zmhr, ~m`mo_mg
AgyZ JmS>yiIV {Z{_Vr Zmhr, nmD$g AgyZ nm`mMo {Z`moOZ Zmhr, gmdO{ZH$
Amamo`m~c H$moUmcmM AmWm Zmhr, Jm_rU Amamo` H|$m_`o gw{dYm ZmhrV,
hmJUXmar _wVrnmgyZ Am_Mr IoS>r Amn eoH$S>mo _c Xa AmhoV. Ag ho
Jm_rU ^maVmM {M ~{KV`mda gm_m{OH$ gKQ>ZmgmR>r ho \$ma _moR> AmhmZ
Amho Ag n> OmUdV.
Zo_H$ hoM C{> S>mo`mg_moa R>odyZ 1985-86 gmcr amoQ>ar BQ>aZeZcMo
A`j lr. _Q> H$nag `mZr "amoQ>ar Jm_g^m' hr A{^Zd `moOZm AmVaam>r`
`mgnrR>mdaVr _mS>cr.
Hw$Qw>~ _hdmMm KQ>H$
Jm_rU OZVo`m _mZ{gH$VoV Am_ycmJ ~Xc hmoBc Agm AmH$Vr~Y
V`ma H$$Z Vem H${VH$m`H$_mMo {Z`moOZ H$a`mMr doi AmVm `oD$Z R>oncr
Amho. Jm_g^m, ~MV JQ> Aem CnH$_m`m _m`_mVyZ gm_m{OH$ gKQ>ZmZm
JmdH$ar _S>irn`V nmohmoMmd cmJoc. `mZm EH$ H$$Z `mMr _moQ> ~mYmdr
cmJoc Am{U C{> S>mo`mg_moa R>odyZ `mM "hy_Z moJq_J' H$amd cmJoc.
EImm IoS>mMm CH$f gmY`mgmR>r Amcocr _S>ir I`m AWmZo Jmd
~KVM Zmhr! Jmdm`m gm_m{OH$ d Am{WH$ pWVrM gd}jU H$moUr H$aVM
Zmhr Aer `Wm S>m. _Ur^mB XogmB `mZr `V Ho$cr Amho. `oH$ Hw$Qw>~ ho
d`nyU H$a`mMr O~m~Xmar ho EH$ dV hUyZ drH$mac VaM IoS>mMm
H$m`mnmcQ> e` Amho. IoS>mVrc n[apWVrM {M dmZw^mdmVyZ C^ H$aVmZm
_{U^mB hUVmV H$s 6000 IoS>mM ~maH$mBZo gd}jU H$$Z Ag AmT>iyZ
Amc Amho H$s, `m IoS>mV Oo_Vo_ 2 Vo 5 Q>Ho$ _mUg gwpWVrV AmT>iVmV.
12 Q>Ho$ cmoH$ N>moQ>o - _moR>o CmoJ H$aVmV Am{U 85 Q>Ho$ cmoH$ _wpH$crZo
OJV AgVmV. "Ameoda Cnmer OJUo' ho IoS>monmS>r gamg AmT>iVo. `mgmR>r
y_Z moJq_J / 88

_Zw`~i, _mVr, OJc, nmUr Am{U O_rZ `m nmM Jmo>tMo {Z`moOZ AmnU
{H$Vr emr`>m H$aVmo `mdaVr `m IoS>mMr emdV JVr Adc~yZ
Amho. hUOo IoS>mV _Zw`~i Amho, `moOZm AmhoV, ggmYZ (Resources)
AmhoV, H$Mm _mc (Biomass) Amho, A^md Amho Vmo \$V `mMr gmJS>
Kmc`mMm. _Zw`~imM {ejU, ggmYZmMm `mo` dmna Am{U H$`m
_mcmdaVr {H$`m H$a`mM VkmZ `mM {Z`moOZnydH$ moJq_J H$aU hoM
g_mOgodr gKQ>Zm`m nwT>o _moR> AmhmZ Amho. ho gJi H$aUmar eodQ>r _mUgM
AmhoV. hUyZ gdW_ {ejUmmam "hy_Z moJq_J' hm `mV H$irMm _wm
R>aVmo.
_mUyg C^m H$a`mMm MJ
"amioJU{gr'Mm H$m`mnmcQ> H$aUmao AUm hOmao `mZr gdW_ cj
{Xc Vo "`gZ_wVr'H$S>.o _mUgmcm `gZmYrZVoH$Sy>Z AJ_ohZVrH$S>o didU
`mcmM "hy_Z moJq_J' hUVmV. _mUyg C^m H$am`Mm hUOo `mV gnyU
`mJmMr ^mdZm Agm`cm hdr. `mM {dcofU H$aVmZm AUm hOmao hUVmV
"`mJmMr ^mdZm hr EImm dmar`m Xm`mgmaIr Agmdr. EH$ dmarMm
XmUm Oohm dV:cm O{_ZrV H$m`_Mm JmSy>Z KoVmo Vohm ^aXma H$Ug eoVmV
S>mocy cmJVmV.' AmoT>mMo nmUr ~Ymao ~mYyZ _mVrV {Oad`mMm H$n
l_XmZmVyZ C^m am{hcm. `mVyZ eoVr gwYmacr, no$, AOra, grVm\$im`m
~mJm \w$c`m, l_XmZmVyZM emim C^r am{hcr, gmdO{ZH$ PmS>mda ~mYcocr
nm`mMr Q>mH$s, JmdmV doimodoir Pmcocr Amamo` {e{~ao, djmamonUmMo
H$m`H$_, ^{d`mV hmoD$ KmVcoco H$qZJ g|Q>a, H$mS>mnoQ>rMm H$maImZm,
Q>o{ZH$c hm`Hy$c ho gd ~{KV`mda hm gJim hy_Z moJq_JMm H$[a_m
hmoVm ho H$fmZo OmUdco. gmoZmoar (gmgdS>, nwUo) `m JmdmV amoQ>ar Jm_g^oZo
KS>dyZ AmUcocm hm H$m`mnmcQ> hmoVm.
y_Z moJq_J / 89

Jm_WmgmR>r emdV eoVrMm {gmV gmJUmao m$n


emdV eoVrMo gy (Jmo AmYm[aV H$fr)
u
u
u
u
u

Jmode

OcgYmaUmMr
H$m_o Ogo {dhra
nwZ:^aU,
eoVVio,
~mY~{XVr
B.

Mmam
V

Ym`,
^mOrnmcm B.
V

~r- {~`mUo
V

eoVr

eoU
d`nmH$mgmR>r
Jg
v
V
~m`moJg
v
{dOoMo {Xdo

v
eoVrcm nmUr

v
~m`moJgMr car

v
H$mS>rH$Mam

eoVrMr _emJV
XY
Jmo_y
dmga / Jmoho

JmSy>iIV

v
h{_dme

v
JmSy>i

B
y_Z moJq_J / 90

cm~ n`mMm YmdnQy>!


[ SUPERPOWER ]

Amhr `oH$ Z ^md{ZH$ nmVirdaVr OmD$ZM gmoS>d`mV


Y` _mZVmo. dVw{Z> nVrZo Zho! cmoH$emhr hdr nU Vr
~w{Ordr Agmdr, damMma Am{U Jm|Yi _mOdUmar Zgmdr.

cS>Z Am{cpngMo dmao dmh cmJco Am{U A_o[aHo$cmhr _mJo


Q>mH$Um`m MrZMr nwhm H$fmZo AmR>dU Pmcr. Am{e`m IS>mV MrZ
_hmgmm ~ZUma H$s ^maV? S>m. aKwZmW _meocH$a hUVmV ^maVmgma`m
XoemMr H$mhr Aer `dN>oXH$ cjU AmhoV H$s MrZ`m nY}V ^maV hm
ZH$s _hmgmm ~ZUma! nU AmVaam>r` H$sVuMo {dMmadV Am{U Q>Q>o{OH$
\$moagmBQ> \$moa_Mo A`j gXrn dmgcoH$a `mMm gya _m ZH$mam_H$ Amho. Vo
hUVmV, ""_hmZ am> ~Z{d`mgmR>r {ejU, {dkmZ Am{U emdV _y`
`m`m drgmR>r `Z H$a`mMr Amd`H$Vm AgVo. `mgmR>r amOH$s` ZoVo
Am{U ZmJ[aH$ `m`m_`o g~Y gwYmaUo Amd`H$ Amho. ""`o`m H$mhr
dfmV ^maV _hmgmm ~Zoc'' Ago A_o[aH$m Am{U Amn`m XoemVrc ZoVo
hUVmV; nU _hmgmm hUOo H$m`? hoM AZoH$mZm g_Ococo Zmhr. J_V
Aer H$s, {dH$mgmMr KmoS>XmS> H$aUmam MrZ _m dV:cm _hmgmm _mZV
y_Z moJq_J / 91

Zmhr. Or-20 Xoem`m `mXrV ^maVmMm g_mdoe Pmcm hUOo ^maV


_hmgmm ~Zcocm Zmhr. OJ^amVrc _Zw`{dH$mg {ZX}emH$mMm (Human
Development Index) AmT>mdm KoV`mg ^maV n{h`m 120
H$_mH$mVXoIrc Zmhr. `mMmM AW ^maV _hmgmm hmoUma `m KmofUm hUOo
Ho$di dJZm AmhoV.' `mCcQ> S>m. _meocH$amMo hUUo Ago Amho H$s, ggm
Am{U H$mgdm`m e`VrV H$mgdM qOH$Uma. ^maV hm H$mhr "doJdmZ
YmdnQy> Zmhr' Va Vmo "cm~ n`mMm YmdnQy> Amho'. Zd{Z_mUj_Vm
(Innovation) Am{U gOZercVm (Creativity) `mgmR>r cmJUm`m VrZ
_yc^yV Jmo>tMo ^maVmcm daXmZ m Pmco Amho. S>o_mH$gr (cmoH$emhr),
S>o_moJm\$s (cmoH$g`mem) Am{U S>m`h{gQ>r ({d{dYVm). cmoH$emhrZo
Amhmcm {dMmadmV` {Xc. cmoH$g`oMm Oa A`mg Ho$cm Va ^maVmMr
{Z_r cmoH$g`m d` df 25 `m AmV Amho Am{U VwcZoZo MrZ_Yrc
emKm`_`o nwT>`m nmM dfmV {VWcr 1/3 cmoH$g`m d` df 60 `m nwT>o
Jococr Agoc. ^maV hm MrZ`m VwcZoZo VU Xoe Agoc Am{U VUmVM
Zd{Z_mUj_Vm AgVo. {d{dYVoMm Oohm Z `oVmo Vohm ^maV hm
H$m_ranmgyZ H$`mHw$_marn`V {d{dYVoZo ZQ>cocm Xoe Amho. {d{dY ^mfm,
gH$Vr OoWo dmg H$aVmV VoWoM Zd{Z{_Vr O_mcm `oVo. `m {Vhr Jmo>r
gm{VH$Q>m Oar I`m Ag`m Am{U gwXdmZo ^maVmcm m Pm`m
Ag`m Var `mMr OnUyH$ H$a`mV _m Amhr ^maVr` nma Ag_W
R>acocmo AmhmoV. Amhr `oH$ Z ^md{ZH$ nmVirdaVr OmD$ZM
gmoS>d`mV Y` _mZVmo. dVw{Z> nVrZo Zho! cmoH$emhr hdr nU Vr
~w{Ordr Agmdr, damMma Am{U Jm|Yi _mOdUmar Zgmdr. Am_Mr
cmoH$g`m VU Amho; nU `mZm Oa `mo` {Xem Zgoc, gYr CncY
ZgVrc, `m`mV`m j_VmMm {dH$mg H$a`mgmR>r dmVmdaU Zgoc Va
hrM VU _S>ir Xoem`m JVrcm Iri Kmcy eH$Vo. Am_`m XoemV
{d{dYVm ^anya Amho. {d{dYVoZo ZQ>co`m `m XoemV Oa EH$dm`Vm Zgoc
y_Z moJq_J / 92

Va `m XoemV Xw\$ir _mOoc Am{U \$V AmXmocZ hmoVrc. Am_MmM Xoe


Amhmcm naH$m hmoBc! Aem n[apWVrV Amhr _hmgmm H$go hmoUma hm
IamoIaM qMVZmMm {df` Amho.
EImm dVyMr AmH$fH$ Om{hamV dmM`mda Vi{Q>noV ~marH$ AjamV
{c{hcoco AgVo. 'Conditions Apply' VgM ^maV hm _hmgmm ZH$s ~Zoc
nU 'Conditions Apply' !
B

y_Z moJq_J / 93

~Xc drH$mam!
[ CHANGE ]

^yVH$mimVrc AZw^dm`m ^ademda Oa AmnU ^{d`mVrc


`moOZmMr AmIUr H$aUma Agmc Va ^{d`mVrc `emMr Imr
~miJVm `oV Zmhr; naVw ^{d`mMm doY KoD$Z Oa dV_mZmVrc
`moOZmMr AmIUr Ho$cr Va Cdc ^{d`mMr Imr ~miJVm `oVo.

X{jU Am{\$Ho$V _hm_m JmYtZm gm_mZmgH$Q> AmJJmS>r`m S>`mVyZ


~mhoa \o$Hy$Z {Xc hUyZ ^maVmcm dmV` {_imc! am_mcm MmXm df dZdmg
^moJmdm cmJcm hUyZ am_m`U KS>c! nmc h[ag `mZm EH$mV ghZ Pmcm
Zmhr Am{U {_ n[adma hdm hmoVm hUyZ amoQ>ar `m gm_m{OH$ gKQ>ZoMm O_
Pmcm! hr Ag~ H$maU_r_mgm Amho. `mMm AW Agm hmoVmo H$s, Amhr
AmO Omo dmV`mMm Cn^moJ KoV AmhmoV Vo JmYt`m {~{Q>em`m Vr Agco`m
gyS>^mdZoM \${cV Amho? JmYt`m ~m~VrV ho Oo KS>c Vo ImoQ> Zmhr`o. `m
gJm_wio JmYtM _Zn[adVZ Pmc hohr Ia Amho, nU ho Oar KS>c ZgV Var
JmYtZr dmV`cT>m MmcyM R>odcm AgVm Zmhr H$m? VgoM ndrVcmdaVr
emVVm ZmXmdr Am{U _mZdr godocm Bdar godoM WmZ Amho `m _mZ{gH$VoVyZ
amoQ>arMm O_ Pmcocm Amho, EH$mVmcm dVmJyZ Zho! nmc h[ag hm
Amn`mgmaImM EH$ gm_m` _mUyg hmoVm. \$aH$ EdT>mM H$s `mcm dV:Mr
y_Z moJq_J / 94

AmoiI nQ>cr hmoVr Am{U `m`mV g`mMm IS>Va _mJ Adc~m`M YmS>g
hmoV, Oo H$s Amn`mnH$s ~`mM OUmZm e` hmoV Zmhr. hUyZ gKQ>Zo`m
B{VhmgmMr _r_mgm H$aV AgVmZm V`hrZ Jmo>tZm AdmVd _hd XoVm
H$m_m Z`o Am{U _hdm`m Jmo>tH$S>o Xwcj H$aVm H$m_m Z`o. MM}Mm _wm
Agm hmoVm H$s gm_m{OH$ gKQ>Zm AmO`m H$mimer g_nH$ (Relevant)
AmhoV H$m? `m _mZdr godoH$S>o PwH$`mEodOr dV:`mM `mdgm{`H$
g~Y mH$S>o PwH$VmhoV H$m? _cm dmQ>V _hm_m JmYtMo {dMma AmO`m H$mimer
AZw$n ZmhrV ho hUU OodT> {ZaWH$ Amho VodT>M gKQ>Zm hr AmO`m
H$mimer g_nH$ Agy Z`o Ag hUU gwm {ZaWH$ Amho. gWoV H$m_
H$aUm`mcm `oH$ gX`mMr ~Xc`m H$mimer Agcocr g_nH$Vm,
gJmo{MVVm d gJmZw$nVm (Relevance) hrM `m gKQ>ZoMr Iar AmoiI
R>aUma Amho. H$mcnado gH$mam_H$ ~Xc KS>dyZ AmUU hmM g_mOgodr
gKQ>ZM
o m Am_m Amho. c~cm AmemdmXr gX`mMr g`m dmT>dm`Mr Agoc
Va hm {ZamemdmX W_ gndm`cm hdm. Hy$Q>a Q>S>cm cmdmdr Am{U gw$
H$$Z EpgcaoQ>a dmT>dV `mdo. Hy$Q>adaVr ~gUm`mcm AmnU doJ KoV`mMm
^mg hmoVmo. \$V ^mg ! H$maU hr _mUg `jmV doJ KoD$ eH$V ZmhrV.
~Xc drH$m$ eH$V ZmhrV.
`m {R>H$mUr amoQ>ar `m {dd`mnr gKQ>ZoM CXmhaU KoD$`m. H$mcnado
amoQ>arV AZoH$ Jmo>r ~Xc`m H$maU `m {dd`mnr gKQ>Zocm e^arZVa
ApVd {Q>H$dyZ R>odm`M Agoc Va gmV`mZo ~Xc drH$mamdoM cmJVrc.
`m ~Xcm`m {H$`oV amoQ>ar BQ>aZeZc`m A`jmnmgyZ Vo EH$m gm`m
amoQ>o[a`Zn`V `oH$mcm ~Xc gwMd`mMm A{YH$ma amoQ>ar`m KQ>ZoZo {Xcocm
Amho. Xa VrZ dfmZr H$m{gc Am\$ co{OcoeZ_`o OJ^amVyZ _mJdco`m
gyMZmMm gmH$`mZo {dMma Ho$cm OmVmo. `mMoM \${cV hUOo Xr amoQ>ar
\$mD$S>oeZMm "`yMa cZ', B-c~OMr WmnZm B. B. ho gd ~Xc
y_Z moJq_J / 95

A{JH$ma`mMr j_Vm amoQ>o[a`g_`o Amho hUyZM amoQ>o[a`g dV:`m


Am`w`mV Oo H$aVm AmhoV VrM amoQ>arMr AZw$nVm Amho. `mM Am`w` hUOoM
amoQ>ar Amho.
^yVH$mimVrc AZw^dm`m ^ademda Oa AmnU ^{d`mVrc `moOZmMr
AmIUr H$aUma Agmc Va ^{d`mVrc `emMr Imr ~miJVm `oV Zmhr;
naVw ^{d`mMm doY KoD$Z Oa dV_mZmVrc `moOZmMr AmIUr Ho$cr Va Cdc
^{d`mMr Imr ~miJVm `oV.o H$maU Vwhr H$mimMr nmdc AmoiIyZ Amn`m
ggmYZmMr Ver AmIUr Ho$cocr AgVo, `mo` doir hy_Z moJq_J Ho$coco
AgVo.
~Xc drH$ma`mgmR>r ^yVH$mimnojm ^{d`mMm doY `m. "hd' Vo
gmY`mgmR>r Am{U "ZH$mo' Vo Q>mi`mgmR>r dV:_`o gH$mam_H$ ~Xc hm
AV^yV Amho. Vwhr AmVmn`V`m Am`w`mV Oo Am{U Og dmJV AmcmV d
"Vo' Am{U "VgM' `mnwT>ohr H$aV am{hcmV Va AmVmn`V "Oo' Am[U "Og'
hmoV Amc "Vo' Am[U "VgM' `mnwT>o hmoV amhUma hUyZ "~Xc' _hdmMm.
_mZ{gH$Vm ~Xcm`cm hdr
EH$m \w$Jodm`mH$S>o cmc, {ndio, {Zio, Om^io, {hado Ago {H$VrVar
N>mZ N>mZ aJrV \w$Jo hmoVo. _wco O_m Pmcr H$s Vmo \w$Jodmcm EImm \w$`mV
ho{c`_ dm`y ^$Z `mcm hdoV gmoSy>Z m`Mm. Ago `mZo Iyn \w$Jo {dH$co.
JXu H$_r Pm`mda EH$ {H$S>{H$S>rV aJmZo H$mim Agco`m EH$m _wcmZo
\w$Jodm`mcm {dMmaco, "H$m`m aJmMm \w$Jm Hw$Umcm AmdS>cm Zmhr H$m? H$m
hm \w$Jm CS>UmaM Zmhr hUyZ Hw$Ur KoVcmM Zmhr?' \w$Jodmcm o_mZo hUmcm,
"~mi! \w$Jm H$mhr `m`m aJm_wio CM CS>V Zmhr Va `m`m AmV Oo Amho
`m_wio Vmo hdoV CM CS>V OmVmo.' CM CM OmUm`m `m H$m`m \w$`mH$S>o Vmo
_wcJm nmhVM am{hcm. AmnU H$UdUu AmhmoV `m_wio AmnU _moR>o hmoD$M
eH$V Zmhr Aer _`mXm `m`m AmH$mjocm nS>cr hmoVr. Vr "_`mXm' `m
H$m`m \w$`mZo Xa Ho$cr hmoVr.
y_Z moJq_J / 96

Concept of Change
I am the Boss

I am because we are

Hierarchy

Cluster

gWoVrc A{YH$mamMr CVaS>


(Hierarchy) Oa C^r Agoc Va CM
A{YH$m`mcm Imcr ~{KV`mda
dV:M Q>mH$cocr {d>m$nr KmU {Xgoc
Am{U X `_ gX`m Z m daVr
~{KV`mda CM A{YH$m`m M o
nmd^mJM {XgVrc.
Vmn` - Xmo K m Z m \$V
EH$_oH$m`m C{Udm Am{U H$_VaVmM
{XgVrc.

gWoVrc A{YH$mamMr CVaS> Oa


AmS>dr Agoc Va gdM gX`m_`o
EH${VnUo (cluster) H$m` H$a`mMr
^mdZm {Z_m U hmo B c . gdm Z mM
EH$_oH$mMo Mohao n> {XgVrc.
Vmn` - ghH$m`m`m ^mdZoVZy
AdKS> H$m_ crc`m nma nS>Vrc.

B
y_Z moJq_J / 97

JS>Pon
[ TRANSFORMATION ]

JS> njm_mUo AWH$ n[al_ H$$Z Amn`m OrdZmbm


ZdgOrdZr mdr bmJVo. Agm \o$a{dMma Ho$bm Zmhr Va gWo`m
OrdZm`m CmamYmV An`emMo YZr hmdo bmJVo.

_mZdmZo A_`wJmnmgyZ Vo gJUH$`wJmn`V AZoH$ pW`Va AZw^dcr.


A_`wJmVrc _mZdmZo MmH$mMm emoY cmdcm Am{U I`m AWmZo
ndrVcmdarc Ammo{JH$ H$mVrcm gwdmV Pmcr. mUr Am{U dZnVr g>r
Amnmn`m narZo CH$mV hmoV Jocr. _mZdmZo _m Amn`m {dMmaeVr`m
Omoamda AmnmngmV `wo Ho$cr, _hm`wo Ho$cr. AUw\$moQ> KS>{dco, _mZdr
doXZmMm AmH$mV ~{KVcm. `m ndrVcmdarc coJ, Xodr, nmo{cAmo
`mgma`m ^`mZH$ amoJmMo W_mZ ZwgVo AZw^dcoM Zmhr Va {dkmZmMr H$mg
Y$Z `mMm {ZH$amZo gm_Zm Ho$cm. _mUgmZo AdH$memV Pon KoVcr. `
Am{U H$maImZo C^o am{hco. gJUH$ d gQ>cmBQ>`m `wJmV OrdZmcm JVr
m Pmcr Am{U _mUg `dV Pmcr. H$mim`m AmoKmV doimodoir _hmZ
Vddomo CX`mcm Amco. H$moUr `w~XrMm gXoe {Xcm Va Hw$Ur {dd emVrMm
Hw$Ur gm_O`mMm gXoe {Xcm Va Hw$Ur {dd~YwdmMm. AZoH$ g_mOgodH$
y_Z moJq_J / 98

Am{U g_mOgodr gKQ>Zm CX`mcm Am`m. ndrVcmdarc _mZdr OrdZmV


MS> Ag_Vmoc {Z_mU Pmcm. `dV Pmco`m g_mOmV Cacr hmoVr \$V
OrdKoUr nYm. _mUgmVc _mUygnU hadc hmoV. _mZdm`m
CH$mVrdmgmV doimodoir {d{dY H$maM ZoVd CX`mcm Amc.
{hQ>cagma`m hHw$_ehmnmgyZ Vo _hm_m JmYtgma`m emVrXyVmn`V
{d{dY Zo`mZr {d{dY H$mao g_mOmMr aMZm H$a`mMo `Z Ho$co.
ZoVd _J Vo g_mOmM Agmo H$s am>mM! Vo am>r` Agmo H$s AmVaam>r`!
gH$mam_H$ ~Xc KS>dyZ AmUm`Mo AgVrc Va `m Zo`mcm qH$dm `m
gm_m{OH$, amOH$s`, ej{UH$ AWdm Am{WH$ gKQ>Zocm _moR>m {X`mVyZ
Omd cmJV. EImm Zo`mcm dV:`m emdV {dMmammao Vr gKQ>Zm eoH$S>mo
df} nwT>o ZoUmao AZw`m`r {Z_mU H$amdo cmJVmV. VodT>r `m {dMmamV VmH$X
Agmdr cmJVo. VgoM EImm gm_m{OH$ gKQ>Zocm _mZdr H$`mUmMr
emdVr XoUmar {dMmaYmam KoD$Z dmg H$amdm cmJVmo. hm dmg eoH$S>mo
dfmMm AgVmo Am{U `m H$mcmdYrV g_mOmV \$ma _moR>r CcWmnmcW gwm
hmoV AgVo. gm_m{OH$ pW`VamMm gm_Zm H$aV AgVmZm dV:M ApVd
{Q>H$dU hUOo Vr H$R>moa narjmM AgVo. ho Oa {Q>H$dVm Amc Zmhr Va
H$mcmKmV Vmo {dMma qH$dm gKQ>Zm Zm_eof hmoVmV. OJ^a A{VaoH$s gKQ>Zm
AamOH$ _mOdV AgVmZm {ddemVr`m emdV {dMmamMm nwaH$ma H$aU
hr `m Zo`mMr qH$dm gm_m{OH$ gKQ>ZoMr gd narjmM AgVo.
lr kmZoda _mD$crZo hQ>coM Amho Oo kmZmgr Z MmoOdo & `mZm{ghr Oo Zm Jdo &&
Vo AJmoMa \$mdo & JmoR>r_mOr &&
Oo kmZmZo H$iUma Zmhr Am{U kmZmZohr JdgUma Zmhr Ago Oo H$mhr
AJmoMa Vo Jmo>r_`o gm_mdco Amho. WmoS>`mV >rcm Oo nmhU AdKS>
Amho. Vo JmoMa H$a`mM gm_` Jmo>r_`o Amho.
y_Z moJq_J / 99

hr J$S>mMr JmoQ> ~aM H$mhr ghO gmJyZ OmBc.


JS>mMo gamgar Am`w` 70 dfmMo AgVo, nU 70 df} OJ`mgmR>r
`oH$ JS> njmcm d`mMr 40 df} nyU Pm`mda EH$ H$R>moa {ZU` `mdm
cmJVmo. 40 dfmZVa `oH$ JS> njmMr MmoM Xw~ir hmoVo. `mMr ZIo ~moWQ>
hmoVmV. nImdaMr {ngo OS> hmoVmV `m_wio JS>mbm doJmZo CS>Vm `oV Zmhr.
Amnb ^j nH$S>Vm `oV Zmhr. Aem doir JS> njr 150 {Xdgm`m XrK
AkmVdmgmV OmVmo. {ZOZ H$S>m`m S>m|Jami ^mJmV OmD$Z amhmVmo.
Amnbr MmoM Vmo S>m|Jam`m H$nmarda AmnQ>Vmo. `mdoir JS>mbm AVmoZmV
boe hmoVmV. nU `m hmbAno>m gmog`mM nm{hOoV ZmhrVa Amnbr YS>JV
Zmhr ho JS>mbm _mhrV AgV. H$mbmVamZo OwZr Xw~ir MmoM JiyZ nS>Vo
Am{U Zdr XUH$Q> MmoM \w$Q>Vo. Z`m MmoMrZo JS> Amnbo EHo$H$ ~moWQ> ZI
CnQy>Z H$mT>Vmo. `mdoirhr `mbm Ag emar[aH$ `mVZm hmoVmV. nU _yH$nUo
JS> `m `mVZm gmogVmo. H$mhr {XdgmZr JS>mbm Zdr Q>moH$Xma ZIo \w$Q>VmV.
`m ZImMm Cn`moJ H$$Z JS> Amn`m nImdaMo EHo$H$ OS> nrg CnQ>Vmo.
H$mhr H$mimZo `mbm Zdr {ngo `oVmV. gw_mao nmM _{h`mZVa JS>mMm
nwZO_ hmoVmo. Z`m X_mZo JS> Amn`m OrdZmbm gm_moam OmVmo Am{U
nwT>rb 30 dfmMo Am`w` OJVmo.
`oH$ `$s Am{U gKQ>Zo`m Am`w`mV Ago "{_S> bmB\$ H$m`{gg'
qH$dm "_ZmonmO' `oVmV; nU `mZm JS> njm_mUo nwZ$mrdZmgmR>r
doJ`m _mJmZo Omdo bmJVo. AWH$ n[al_ H$$Z Amn`m OrdZmbm
ZdgOrdZr mdr bmJVo. Agm \o$a{dMma Ho$bm Zmhr Va gWo`m OrdZm`m
CmamYmV An`emMo YZr hmdo bmJVo.
B

y_Z moJq_J / 100

godm na_mo Y_m:

g_mOgodo `m AmJUmV _cm H$m` Ano{jV Amho


`m nojm g_moa`mMr JaO H$m` H$m` Amho ho _hdmMo Amho.
AmnU dm`mcm {Xem XoD$ eH$V Zgcmo Var
dm`mer erS>m`m gmhm`mZo OwidyZ KoD$ eH$Vmo.
y_Z moJq_J / 101

H$mo@h !
[ DISCOVER ]

"Xwg`mcm g_OyZ KoU hm ehmUnUm Amho; nU dV:cm


g_OyZ KoU hUOo dV:`m AkmZmMm AY:H$ma Xya H$aU!

Amn`m Am`w`mV Ago H$mhr gJ `oVmV H$s AmnUM dV:cm


{dMmaVmo, "_r H$moU Amho?' Agm gJ hUOo EImm gm_m{OH$ gKQ>Zo`m
A`j nXmMr gyo JhU H$a`mMm gJ! _m`m H$Vdmda _mPm {ddmg
Amho, Xya>r Amho, ~g! AmVm JaO Amho Vr \$V dV:`m AmV S>moH$mdyZ
~K`mMr. cmAmo gy hm Vdk hUVmo "Xwg`mcm g_OyZ KoU hm ehmUnUm
Amho; nU dV:cm g_OyZ KoU hUOo dV:`m AkmZmMm AY:H$ma Xya
H$aU! `mVyZ Vwhmcm dV: AJrH$macocm _mJ dN> {Xgoc. Vwhr
d`H$m{eV hmoUma AmhmV.
_m`m ~mJoV EH$ ~hacoc PmS> Amho. `m PmS>mImcr _r Oohm ~gVmo
Vohm Vo OUy _cm _m`m {ejH$mgmaI dmQ>V! Vo Am`w`mVrc Mma
_hdm`m _y`mMr _cm AmR>dU H$$Z XoV! Vr _y` AmhoV Root, Rise,
Responsibility Am{U Respect.
y_Z moJq_J / 102

PmS>mMr _wi (Roots) : Cm_ PmS> H$g AmoiImc? `mMr _wi geV
AmhoV Am{U `m _wimM nmofU Cm_ Pmcoc Amho. _mUgm`m ~m~VrV
~mocm`M Va `mMm O_ Hw$R>o Pmcm? `mMo AmB-dS>rc H$moU? `m`m
H$mVS>rMm aJ H$gm Amho? ho gJi Amn`mcm AnKmVmZo m hmoV. Amn`m
hmVmV `mhrnojm ~aM H$mhr AgV! Am_Mr "OrdZ _y`'$nr _wi AmnU
K> H$er H$$ eHy$? Amn`m _ZmM, `pV_dmM nmofU MmJ`m H$mao
H$g H$$ eHy$? {ZgJmer VmXm` H$go nmD$ eHy$? Am{U `m g_mOmer
EH$$n H$go hmoD$ eHy$? `mMm AmcoI d`mZw$n MT>`m H$_mZo Agm`cm
hdm!
CR>m Am{U OmJo hm (Rise) :
`oH$ _mUgmcm Amn`m `dgm`mV, gm_m{OH$ {V>o`m gX^mV,
~m{H$ jomV gVV nwT>o nwT>o OmD$Z {d{e> CMr JmRy>Z AmZX m H$am`Mm
AgVmo. djXoIrc Amn`mcm hrM {eH$dU XoVmV. djmcm A
{_i{d`mgmR>r gVV gy`H$memH$S>o CM CM Pon `m`Mr AgVo. Ago H$aV
AgVmZm Vmo BVa N>moQ>m N>moQ>m PmS>mZm, doctZmgwm ghmam XoV AgVmo.
`oH$ `edr _mUyg Va {eIamH$S>o dmQ>Mmc H$aVmoM; nU Vmo I`m AWmZo
_moR>m hmoVmo Oohm `m`m ghH$m`mZo Xw~cXoIrc geV ~ZVmV.
O~m~Xmar (Responsibility) :
n`mdaUm`m Vr dj AZoH$ O~m~Xm`m godm^mdr dmrZo nma nmS>V
AgVmo. dN> n`mdaU, mUdm`yMr CncYVm, \$i, \w$c, n[agamMo
gmX`, emV d WS> gmdcr, njmZm A{Ydmg Aem {H$VrVar Jmo>r O~m~Xmar
hUyZ Hw$R>`mhr _mo~X`m{edm` dj nma nmS>Vmo. `mVyZ _mUgmcm ~aM
H$mhr {eH$`mgmaI Amho. Am_Mr g_mOmVr Agcocr O~m~Xmar,
Am_`m JVrgmR>r Amhr {ZgJmH$Sy>ZM Va gJi H$mhr KoV AgVmo. _J hr
Am_Mr O~m~Xmar ~ZVo H$s, `m n`mdaUmMm hmg Amhr Wm~dm`cm hdm.
y_Z moJq_J / 103

djVmoS> Wm~dyZ djgdYZ, nm`mMo nwZ^aU, D$O}Mr ~MV, H$m~ZS>m`


AmgmBS>`m CgOZmda {Z`U Am{U Aem {H$VrVar O~m~Xm`m
Amhmcm nma nmS>m``m AmhoV.
AmXa^md (Respect) :
Ag hUVmV 'Respect is Commanded and not Demanded' dj
hm Ag H$YrM hUV Zmhr H$s _mPm AmXa H$am. `mcm XJS> _maUm`m
_mUgmcmgwm Vmo Amncr \$i XoVmo. Xwg`mMm AmXa H$aU ho g`VoM cjU
Amho. ^maVr` gH$VrMm Va Vmo nm`m Amho. "AmB, dS>rc, {ejH$ Am{U
A{VWr `mMm Xodmg_mZ AmXa H$am' Ag gmJUmar Am_Mr gH$Vr Amho.
g_mOmVrc J[a~mV`m Jar~ _mUgmMm AmXa H$am. `m`mVM Xod ~Km`cm
{eH$m.
gm_m{OH$ H$m` H$aV AgVmZm H$mhr {d{e> OrdZ_y`mMr OmonmgZm
H$am`cm hdr.
OrdZ_y`o
_r (Fellowship) EH$m _mVr`m VwH$S>mcm gwJY gwQ>cocm ~KyZ cmoH$mZm _moR>o AmM`
dmQ>co. `mZr `m _mVrcm {dMmaco Vwcm EdT>m gwJY H$gm m Pmcm? _mVr
hUmcr, ""Vwhmcm `mM Jw{nV g_OyZ `m`M Agoc Va Ia gmJy! hm gwJY
_mPm Zmhr`o! _cm Ho$di Jwcm~mMm ghdmg cm^cm hUyZ _r gwJYr
Pmco!'' AemM EImm Jwcm~m`m ghdmgmV AmnU gd g_mOgodH$
`oD$`m, _J ~Km OJ^a `m YaUr_mVoMm gwJY H$gm XadiVmo Vo!
JwOamW`m _aUm` ^yH$nmMr AmR>dU AmOhr VmOr dmQ>Vo. Am_Mo
^yVnyd amoQ>ar BQ>aZeZc o{gS>|Q> amoQ>o. amO| gm~y Am{U {d_mZ o{gS>|Q>
amoQ>o. H$`mU ~ZOu `mZr `mdoir ~MmD$ (Bachau) Zmdm`m Jmdmcm ^oQ>
{Xcr. gd Jmd ^yH$nmV CXdV Pmco hmoVo. Amn`m Kam~mhoa EH$ amoQ>o[a`Z
~gcocm hmoVm. `mZo amOm gm~y Am{U H$`mU ~ZOu `mZm {_R>r _macr
y_Z moJq_J / 104

Am{U Amogm~mogr aSy> cmJcm. Vmo hUmcm, "`mM CXdV KamVyZ _r


{H$`oH$ JaOyZm _XVrMm hmV {Xcm Amho Am{U AmO _m`mda ~oKa hmo`mMr
doi Amcr Amho!' amoQ>o[a`Z ~YyZr CXdV Pmcocr Ka nwhm C^r Ho$cr. `m
amoQ>o[a`Z {_m`m Am`w`mcm nwhm AW m Pmcm Am{U XwnQ> doJmZo Vmo
g_mOH$m`mV Oy Pmcm. _r_wio AmnU EH$_oH$mMm AmXa H$am`cm
{eH$Vmo. _rcm Y_, nW, am> `mM ~YZ ZgV. adtZmW Q>mJmoa Amn`m
H${dVoV hUVmV "Thou hast made me known to friends I knew not.
Thou hast given me seats in homes not my own;
Thou hast brought the distant near and
made a brother of the stranger."

godm (Service) :
AmnU `mdoir godm XoVmo `mdoir Amncr gdM OrdZ_y` H$m`aV
hmoVmV. godm XoVmZm Amn`mcm dV:`m ncrH$S>o OmD$Z O~m~Xmar
drH$mamdr cmJVo. 100 dr X` e{H$`m nma nS>cr. hr e{H$`m Ho$cr
hmoVr 12 dfm`m nm{H$VmZr _wcmdaVr. H$nmMo `e gmOao H$a`mgmR>r
200 cmoH$ O_co hmoVo. Vmo VU nm{H$VmZr _wcJm hUmcm, "cmoH$ _cm
Oohm {dMmaVrc H$s VwPm Xoe Hw$R>cm? _r H$m` Cma XoD$! EH$m XoemZo _cm
O_ {Xcm, Xwg`mZo _cm Am`w` {Xco. nm[H$VmZ {Mam`y hmodmo! qhXwWmZ
{Mam`y hmodmo! _mZdVm {Mam`y hmodmo!' lmo`mZm S>mo`mVrc Aly AmdaUo
_wpH$c Pmco. A~Q> doQ>Pa hUVmo, "_mZdr godonojm _moR>m Agm OJmV
Xwgam Y_ Zmhr.'
{d{dYVm (Diversity) :
AmVaam>r` gm_m{OH$ gKQ>Zm`m AWmJ ngm`mM J_H$M _wir
`m`m {d{dYVoV Amho. Wm{ZH$, am>r` Am{U AmVaam>r` Aem {Vhr
y_Z moJq_J / 105

VamdaVr `m gKQ>Zm gma`mM n[aUm_H$maH$VoZo H$m` H$aVmV. {d{dYVm


hUOoM OJmVrc `oH$ `Vr, `dgm`, Y_, de, am>r`d Am{U qcJ
`mMm AmXa H$aU. {d{dYVm Am_`m c~, gWm, _mZ{gH$Vm Am{U
Am_`m H$m`H$_mVyZ {XgyZ Amcr Va Am_Mo dpdH$ emVVm d JVrMo
dZ ZH$s nyU hmoBc. _hmZ emk A~Q> AmBpQ>Z hUVmo, "gdM Y_,
H$cm Am{U {dkmZ `m EH$mM djm`m {d{dY \$mm AmhoV.'
EH$$nVm (Integrity) :
cmoH$ Aghr hUVmV, "g_mOmVrc dmBQ> dmtM {Vq~~ gWoV
Zoh_rM ~Km`cm {_iV `mcm Hw$R>crM gKQ>Zm AndmX Zmhr!' g_mOmV
~Xc`m H$mimZwgma dmJUyH$hr ~Xcmdr cmJVo Ag hUUm`mZr cjmV
R>odmd H$s ~m{YcH$sMr nwZ: nwhm `m`m H$am`Mr ZgVo. dmJUwH$sVrc
dmBQ> ~Xc hUOo OrdZ_y`mer Ho$cocr VmaUmM Zho H$m?
EH$ amoJr XVdmcm hUmcm, "Vwhr _m`m amoJmMo Ho$coco {ZXmZ H$nm
H$$Z ~Xcy eH$Vm H$m? Agm AmOma XmIdm H$s Omo {d_m`moOZoV ~gy
eH$Vmo. hUOo `mdaVr hmoUmam IM _cm naV {_ioc.' XVd hUmco, "Oa
_cm {d_m H$nZrcmM \$gdm`M AgV Va _r VwhmcmM \$gdc ZgV H$m!'
`mdhm[aH$Vo`m ZmdmImcr "~m{YcH$s' `m OrdZ_y`mMo _wV
AW`dWoV ZH$sM VrZ Voam dmOVrc Aer ^rVr dmQ>Vo. Ia hUOo
Amnc Am`w` ho ZwH$`mM nSy>Z Joco`m nmT>`mew^ ~\$mgmaI AgV.
`mdaVr nS>coc `oH$ nmD$c dN> {XgV. Am_Mr ~m{YcH$s hr
Am_`m dmJUyH$$nr nmdcm`m $nmV dN> {XgV AgVo.
ZoVd (Leadership) :
ZoVd ho OrdZ_y` R>$ eH$V Zmhr ho Oar Ia Agc Var ZoVd ho gd
OrdZ_y`mMm gma Amho Ag AmnU hUy eHy$ H$m? ho H$mhr Aer g`
Amho. `oH$ g_mOgodH$ _m ZoVd ho OrdZ_y` KoD$ZM gKQ>ZoV {d>
y_Z moJq_J / 106

hmoV AgVmo. gKQ>ZoM ZoVd H$aU ho Vg AmhmZm_H$ Amho. `mV H$Yr


Vw_`m ~amo~ar`m Va H$Yr Vw_`mnojm A{YH$mamZo `o> `Vter Amncm
g~Y `oVmo. Aer _mUg AmnU `edrnUo hmVmicrV Va Vw_MM
g_mOmVc WmZ Am{U eVr CMmdVo. ZoVdmM gwXa cjU Amho
Xwg`m~c dmQ>Umam AmXa^md Am{U Z_Vm (Humility). Amn`m
d^mdmVrc J{d>nUmda (Ego) _mV H$a`mgmR>r Z_Vm hdr. Z_Vo_wio
Amnco nm` Zoh_rM O{_ZrdaVr amhVrc.
EH$ A`V kmZr _r _hmoX` hmoVo. Amn`m kmZm~c Zoh_rM gVH$
nU `oH$mMr H$mhrZm H$mhrVar MyH$ H$mT>`mMr `mMr gd`M hmoVr. AmO
`m`m ^mfUmMm {Xdg hmoVm. Ogo Vo ^mfUmgmR>r CRy>Z C^o am{hco Vgo Vo
_mZ{gH$ar`m IynM IMyZ Joco. hmV-nm` WaWam`cm cmJco. _mJ`m
XadmOmZo niyZ Omdg `mZm dmQy> cmJc. nS>co`m Am{U nam^yV Moh`mZo Vo
_mJ`m XadmOmH$S>o diyZ Mmcy cmJco. VodT>mV EH$m hmVm`m JhWmZo
`mcm {_R>r _macr Am{U hUmcm, "Son if you had gone up, like you
came down, you could have come down, like you went up."

{_hmo! dH$s` CnMmamgmR>r ngo Zmhr hUyZ Oa _`y hmoV AgVrc Va


emVVm Am{U JVr H$er hmoUma! _mUgmcm Oa amoO Mmag Amhma {_iV
Zgoc Va emVVm Am{U JVr H$er Wm{nV hmoUma!
VUmZm Oa amoOJma Zgoc Va emVVm Am{U JVr H$er hmoUma!
"godm' hoM `mcm Cma Amho; nU EdT>m _moR>m JXuV _r EH$Q>m H$m`
H$$ eH$Uma Amho? eodQ>r _r Amho Var H$moU?
Am{U _cm AmR>dcm Vmo "dj'
dj hUmcm, "AmnU JXuV hadyZ OmD$ Ag Vwcm H$m dmQ>V? Vy EH$Q>m
Zmhr`og! Vwcm Vw`m AVeVrMm AXmO Zmhr`o! djmMo ApVd Ogo
"~r' _`o AgVo, \w$cmMo ApVd Ogo H$ir_`o AgVo, gwJYmMo ApVd
Ogo \w$cm_`o AgVo VgoM `m OJmMo ApVdM _wir Vw`mV Amho.
y_Z moJq_J / 107

AmVm H$ic H$m H$s Vy H$moU Amhog? Adopt my culture - Roots, Rise,
Responsibility and Respect.

_cm Cma {_imc hmoV.


H$mo h?
- _r _m`m AVWmMm Moham Amho.
- _r _m`m Hw$Qw>~mMm Moham Amho.
- _r _m`m _mZdr g_mOmMm Moham Amho.
- _r Moham Amho _m`m gWoMm
- _r Moham Amho gWoMm _y`mMm
- _r EH$Q>m _wirM Zmhr.
- _r Vw_Mm Amho Am{U Vwhr _mPo AmhmV.
B

y_Z moJq_J / 108

Amhr godoMo dmaH$ar!


[ SERVICE ]

g_mOgodH$ EH$m AWmZo dmaH$ar nWmVcoM. amJ, cmo^, _ga


`m XwJwUmMm cdcoehr OmUdy Z XoVm _moR>m EH$mo`mZo Amnmn`m
~w{_moMm dmna H$$Z gm_m{OH$ n[adVZm`m ` n[aUm_mMm
gmjmH$ma KS>dyZ AmU`mMr j_Vm `m dmaH$`m_`o Amho.

Q>mi-_XwJm`m JOamV nmSw>aJm`m MaUr gdd AnU H$$Z crZVoMm


Am{U V_`VoMm na_mo q~Xy JmR>V dmaH$ar nT>anwamH$S>o dmQ>Mmc H$aV
AgVmV. Amhr g_mOgodH$ EH$m AWmZo dmaH$ar nWmVcoM, _mZdm`m
godoV nmSw>aJ emoYUmao dmaH$ar! am` emgZ godoVrc, H|$r` emgZ
godoVrc C{dm{d^y{fV A{YH$m`mZm emgH$s` g_mOgodH$M hUm`cm
hdo. g_mOgodoM dV KoVcoco ZJagodH$, Am_Xma, ImgXma, cmoH$m`m
g_`mMr OmU Agcoco ! EH$sH$S>o hr Aer emgH$s` `Um g_mOgodoV
`Jm AgVmZm XwgarH$S>o Wm{ZH$, am`, am>r` d AmVaam>r` nmVirdaVr
\$ma _moR>m g`oZo AemgH$s` `Um (NGO) gm_m{OH$ gWm`m $nmZo
H$m`aV AgVmV. {ejU, Amamo`, eoVr Aem {H$VrVar jomV {d{dY
{V>mZo H$m`aV AmhoV. g_mOgwYmaUm KS>dyZ AmUUo hoM `m gJ`mMo
y_Z moJq_J / 109

`o`. `m Am_`m _hmqXS>rMm P|S>m R>am{dH$ H$mcmdYrZVa EH$m Zm`H$m`m


hmVyZ Xwg`m Zm`H$mH$S>o gmondcm OmVmo EdT>oM! Amnmn`m jomV C
XOmMr JwUdmm YmaU Ho$coco ho dmaH$ar g_{nV ^mdZoZo `m dpdH$ qXS>rV
gh^mJr Pmcoco AgVmV. `mZm Amn`m H$m`mMm Zm Jd Zm AmT>Vm. H$m`
_m AWmJ _hmgmJamgmaIo `mMm {H$Zmam {>nWm`m ncrH$S>Mm AgVmo.
amJ, cmo^, _ga `m XwJwUmMm cdcoehr OmUdy Z XoVm _moR>m EH$mo`mZo
Amnmn`m ~w{_moMm dmna H$$Z gm_m{OH$ n[adVZm`m ` n[aUm_mMm
gmjmH$ma KS>dyZ AmU`mMr j_Vm `m dmaH$`m_`o Amho.
AmXe g_mOgodH$ H$gm Agmdm? nwVH$mVM gmnS>oc!
g_mOgodH$mMm AmXedmX hm H$VrVyZ, `m`m H$m_mVyZM VrV hmoVmo. hr
nwVH$mMr nmam`U H$$Z _wImoXJV hUyZ XmId`mMr ~m~ Zho. `oH$
OU Amncr dV:Mr EH$ _mZ{gH$Vm KoD$Z qXS>rV gm_rc Va hmoVmo Am{U
~KVm ~KVm g_mOgodoMm dgm `m`m `{V_dmcm Pimir XoD$Z OmVmo.
g_mOgodH$m`m AVarMo aJ - VaJ _m g_mOgodo`m `mnH$ `mgnrR>mda
CcJS>V OmVmV. Amn`m KamVc dmVmdaU MV`_` Agoc VaM nwT>o
g_mOgodo`m Jmo>r H$aVm `oVrc. hUyZ Amncr gWm, gKQ>Zm W_ gwT>
Agm`cm hdr. gWoVrc gX`mMo nana g~Y {ZH$mon Agm`cm hdoV
Am{U gWoMr H$m`nVr nmaXeH$ Agm`cm hdr `mcm AmnU gWoMr
"AVJV godm' Ago hUy`m. "g_mOgodo `m' _m`_mVyZ hm dmaH$ar
Amamo`, eoVr, {ejU, dmhVyH$, n`mdaU Aem {d{dY jomV Amncr godm
$Oy H$aVmo. g_mOm`m {d{dY jomV CoIZr` H$m` H$aUm`m `VtMm
qH$dm gWmMm g_mZ H$aU hrgwm \$ma _moR>r g_mOgodm Amho. H$m`mMm
Jmad Ho$`m{edm` Vr `Vr A{YH$ ^mdr H$m` H$a`mgmR>r dm H$er
hmoUma? hUyZ Aem H$ma`m godocm AmnU "`dgm` godm' Ago
hUy`m. AmO {d{dY gKQ>Zm {d{dY {dd`mnr H$m`H$_mMr
A_c~OmdUr H$aVmhoV. eoVH$`mMm naXoe Xmam, VUmMm naXoe Xmam
{d{dY AmVaam>r` g_mOgodr H$m`H$_mZm AWghm` dJao dJao. `m
y_Z moJq_J / 110

AmXmZXmZ H$m`H$_m_wio g_mOmMm {>H$moZ {dVV hmo`mg _XV hmoVo.


`mcm AmnU "AmVaam>r` godm' hUy`m. gWoV ZdMV` {Z_mU H$am`M
Agoc Va VUmMm gh^mJ gKQ>Zm_H$ H$m`mV hm`cm hdm. `m_wio
gWo`m H$m`mcm JVr m hmoVo. "`wdH$godm' `m _m`_mVyZ OmVrV OmV
VUmMm gh^mJ g_mOgodoV A{^oV Amho. gWoMr "AVJV godm' hm Oa
gWoMm Am_m Agoc Va "g_mOgodm' ho gWoMo X` Amho. "`dgm` godm'
hm `mMm _|Xy Agoc Va "AmVaam>r` godm' `m`m aVdm{h`m AmhoV Am{U
"`wdH$godm' hUOo gWo`m eara^a gigiUma aV Amho. `m {d{dY
H$ma`m godm Xo`mgmR>r CncY _Zw`~imMm dmna _moR>m MVwamBZo H$am.
`oH$ `Vr`m AVaJmMm doY KoD$Z Ho$coco hy_Z moJ{_J Amn`mcm
gKQ>Zm_H$ `e mV H$$Z XoBc `mV eH$m Zmhr.
Mcm Va g_mOgodH$m`m `m dmar_`o gh^mJr hmoD$ `m! ~mocm nwS>crH$
daXm h@@@ar {d>c ! kmZXod... VwH$m@@@am_...
B

y_Z moJq_J / 111

godoV nMmU AmoVm`cm hdoV !


[ INTEGRITY ]

{_mZmo, g_mOmcm godM


o r n[aUm_H$maH$Vm hdr Amho. g_mOmV
H$m`_d$nr Ag H$mhrVar Zmd Ko`mgmaI C^ amhmd ho A{^oV
Amho.

EH$m A`jmZr Amn`m A`jr` dfmV amoO EH$ H$n H$a`mMm


{dH$_ H$$Z XmI{dbm! IaM ~KVm ~KVm godobm gwm `mdgm{`H$ d$n
Amb Amho H$s, H$m`? hpVXVr _Zmo`mV ~gyZ godm H$er H$aVm `oBb ~a!
H$n H$a`mgmR>r BVa gWmMr _XV O$a `mdr; nU Vy gJi H$aVmoM
Amhog Va AmVm _bm \$V _m`m gWoMm ~Za KoD$Z C^ amhm`bm nadmZJr
Xo! Ag hUyZ Vmo _mPm H$n hmoD$ eH$V Zmhr. godoH$S>o JwUm_H$ >rZo
~Km`M H$s g`m_H$! {_mZmo, g_mOmcm godM
o r n[aUm_H$maH$Vm hdr Amho.
g_mOmV H$m`_d$nr Ag H$mhrVar Zmd Ko`mgmaI C^ amhmd ho A{^oV
Amho. WmoS>`mV H$m` Va Amn`m godoV nMmU AmoVm`bm hdoV. Oo H$mhr
H$am`M Amho Vo "emVnUo' H$am`bm hdo. Iyn _moR>m JmOmdmOm H$a`mM
Q>mim`bm {eH$b nm{hOo. \$m{Ob AmH$mjmMr Pmba `mbm Zgmdr. gy`M, \w$b-PmS>, Zm-ndV H$go emVnUo Amnbr godm XoVmV! godm hr
y_Z moJq_J / 112

Amn`mbm {_imbobr gYr Amho Ag g_OyZ `mV "Z_Vm' Agmdr.


EImm`m AS>bo`m H$m_mbm Y$m XoD$Z nyUdmbm Zo`mgmR>r AmnU
"H$Q>{bQ>' gmaI {Z{_m _m ~Zmd. godm XoVmZm ~`mM doim "EH$XmM
AmQ>monyZ Q>mH$m' Aer Amnbr _mZ{gH$Vm Zgmdr. d{MV g_mOmbm godm
XoVmZm "o_mMm Amobmdm' `mV Agm`bm hdm Zmhr Va H$moUm`mVar _XVrZo
H$moUmbm Var {Xbobr Vr ewH$ godm R>aob! "g_nUdmr' {edm` godm `W
Amho. Vwhr dVMm ngm, doi Am{U mW`mZo gh^mJ (First priority)
`mM g_nU Ho$`m{edm` `m godobm {dmgmhVm m hmoUma Zmhr. Bar
^$s_`o Or V_`Vm Am{U eaUmJVr AgVo. VgmM "Am`mp_H$ ^md'
_mZdr godm H$aVmZm VrV hm`bm hdm. EH$ g_mOgodH$ EH$m PmonS>n>rV`m
g_mOHo$mbm XyaXeZ gM ^oQ> Xo`mgmR>r OmV AgVmZm AX JrVyZ JQ>marMo
bhmZbhmZ Amohmoi AmobmS>V OmV hmoVo. "`mZr {IemVyZ hmV_mb H$mT>bm
Am{U ZmH$mda Yabm'. BV`mV PmonS>n>rMo _wI `o> ZmJ[aH$ hUmbo,"
BW`m gmS>nm`mMm dmg Oa ghZ hmoV Zgob Va Amhmbm Vw_Mm gM
ZH$mo!' nwT>o ~aoM ZH$mo Vo KS>bo. ZmH$mda Yabo`m _mbmZo gWoMr {V_m
_brZ Pmbr hmoVr! hUyZ godoV nMmU AmoVm`bm hdoV hoM Iao.
B

y_Z moJq_J / 113

Amhr g_mO n[adVZmMo nmBH$ !


[ EVOLUTION ]

VhmZ cmJ`mda {dhra ImoX`mcm H$mhrhr AW Cacocm Zmhr.


A{Ve` doJmZo {Z_mU hmoUm`m _mUgm`m ZdZdrZ JaOm H$em
^mJdVm `oVrc? ho Iao AmhmZ Amho!

g_mOgodH$ hUOo g_mOmV n[adVZ KS>dyZ AmUUmao "gm_m{OH$


CmoOH$' hUOoM Social Entrepreneur `mZm Social Engineers hQ>c
Var dmdJ R>aUma Zmhr! Amhr _hdmH$mjr AmhmoV, Am_`m H$m_mV gmV`
Amho, g_mOmVrc _hdmMo Z hmVmi`mMr Am_`mV j_Vm Amho Am{U
g_mO n[adVZ KS>dyZ AmU`mgmR>r Am_`mH$S>o ZdZdrZ H$nZm AmhoV.
emVVm d gw`dWm Wm{nV H$a`mMr O~m~Xmar \$V gaH$mar `UoMr
Amho Ag hUVm `oUma Zmhr! hm Z doJ`m nVrZo H$gm gmoS>dVm `oBc
`mMm {dMma Amhm "g_mO CmoOH$mZr' H$a`mMr doi AmVm Amcr Amho.
g_mOgodH$mZr `m ~m~VrV Amn`m H$jm $Xmdm`cm h`mV. Q>mH$hmo_
nwaH$ma mV lr. q~Xoda nmR>H$ `m`m "gwc^' gma`m AemgH$s` gKQ>Zm
emgZmcm _XV H$a`mgmR>r gagmd`m AmhoV. Q>mQ>m, A~mZr `mgma`m
_moR>_moR>m CmoOH$m_`o gm_m{OH$ Om{Udm OmJV Pmco`m AmhoV. H$mnm}aoQ>
y_Z moJq_J / 114

OJVmV "H$mnm}aoQ> gmoec [anmpg~r{c{Q>' hr ZdrZ gH$nZm H$m`mpdV


Pmcr Amho. nman[aH$ nVrZo {_iUmar gaH$mar AZwXmZo Hw$MH$m_r R>$ cmJcr
AmhoV. {dH$mgm`m H$m`H$_mMm doJ dmT>m`cm hdm. VhmZ cmJ`mda {dhra
ImoX`mcm H$mhrhr AW Cacocm Zmhr. A{Ve` doJmZo {Z_mU hmoUm`m
_mUgm`m ZdZdrZ JaOm H$em ^mJdVm `oVrc? ho Iao AmhmZ Amho! Z
gmS>nmUr-KZH$Mam {H$`m d {Z_ycZmMm Agoc, D$Om {Z{_VrMm Agoc,
T>mgi`m {ejU UmcrMm Agoc, emVVoMm Agoc, ^>mMmamMm Agoc,
`m`{ZdmS>mMm Agoc, XyfUmMm Agoc - gJ`mM jomV Z
{ZamH$aUmMr nVr doJdmZ Agm`cm hdr. {g g_mOgodH$ lr. AUm
hOmao `mZm ^>mMma {Z_ycZmg~Yr OUy gaH$macm hoM gmJm`M Amho.
"Amhmcm AmVm Ho$di _mgo XoD$Z qH$dm _mgo H$go nH$S>mdo ho cmoH$mZm {eH$dyZ
^mJUma Zmhr Va cmoH$nmc {dYo`H$ _Oya H$$Z KoD$Z _` CmoJmVM H$mVr
KS>dyZ AmUmdr cmJoc.' Amhm g_mOgodH$mZm I`m AWmZo g_mO
n[adVZmMo nmBH$ hmo`mMr doi AmVm `oD$Z R>oncr Amho.
Z {ZamH$aUm`m nVr {df`r AmVaam>r` g_mOgodr gKQ>ZmZr Iyn
Imocda OmD$Z {dMma H$am`cm gwdmV Ho$cr Amho. J[a~r, X`, amoJamB hr
Vmnwa`m _c_n>rZo ~`m hmoUm`m Jmo>r Zho. AZXmZ, H$nS>odmQ>n,
AmfYdmQ>n hr Va dadaMr _c_n>r R>aVo Amho. amoJamB Z> H$a`mgmR>r
AmVm EH$ EH$m amoJmMm cerH$aUmmam ndrVcmd$Z g_yi Zme H$a`mgmR>r
`m gWm AmVm H${Q>~ Pm`m AmhoV. Xodr Jo`m, nmo{cAmo Om`m`m
_mJmdaVr Amho. j`, _co[a`m, ES>g `mMr cg V`ma H$a`mgmR>r gemoYZ
d {dH$mg H$m`mV AmVm JV am> gm_m{OH$ gKQ>Zm`m _m`_mVyZ H$amoS>mo
S>mc
gMr JwV dUyH$ H$aVmhoV. I`m AWmZo g_mOmV n[adVZ KS>dZy AmUm`Mo
Agoc Va 'Prevention is better than cure' `m `m`mZo Am_`m nVrV
Zmdr` AmUmdo cmJoc.
B

y_Z moJq_J / 115

dgwYd Hw$Qw>~H$
[ VALUES ]

Xm[am`m d ZwH$gmZr`m `m _hmgmJamV gwpWVrVrc Amhr


g_mOgodH$ hUOo chmZ chmZ {hadr ~oQ> AmhmoV Zho, {n{S>VmMr
AmemWmZ AmhmoV AgM hUm`cm hd !

g_mOgodo`m n{h`m Q>`mV hUOo B.g. 1900 Vo 2000 `m 100


dfmV J[a~r, amoJamB, {ZajaVm, ~oamoOJmar Aem ZmM d$n IynM J^ra
hmoV. 2000 ZVa _m {dkmZ Am{U VkmZm`m `wJmcm gwdmV Pmcr.
gdmX d XiUdiU VkmZm`m `m `wJmV Amhr ~aoM Z doJmZo gmoS>d`mV
`edr Pmcmo AmhmoV. g_mOgodoMr Vd qH$dm _y` hr emdV AgVmV,
H$mcnado `mcm ZdZdrZ gX^ mV hmoVmV. n{hc Vd Amho "{_dmMr
^mdZm'. F$doXmV hQ>c Amho H$s gJ`m`mM gm_y{hH$ ^`mgmR>r _mUgmZo
EH$_oH$mZm ghH$m` H$am`cm hd ! {_dmMr ^mdZm hUOo \$V _r Zho
Va `mV ghZercVm, o_ Am{U {_iyZ - {_giyZ amh`mMr dmr ho gwm
Ano{jV Amho. Xwga Vd Amho "C XOmMr Z{VH$Vm'. Am_`m ^maV
XoemM ~rXdm` Amho "g`_od O`Vo'. OmJ{VH$ nmVirda Y_mM {dwn
d$n g_moa `oVmZm {XgV Agc Var C XOm`m Z{VH$VoMr OmonmgZm
y_Z moJq_J / 116

\$V Ym{_H$ Am{U Am`mp_H$ gH$mamVyZM e` Amho. AmO g_mOmV


dmT>V Mmccocm ^>mMma, {ZcmnUm, ~oXaH$manUm H$gm H$m~yV AmUVm
`oBc hm gwm g_mOgodH$m`m qMVoMm {df` Amho. {Vgao Vd Amho
"g_mOgodm'. ho Va Am_Mo dV Amho. Xm[am`m d ZwH$gmZr`m `m
_hmgmJamV gwpWVrVrc Amhr g_mOgodH$ hUOo chmZ chmZ {hadr ~oQ>
AmhmoV Zho, {n{S>VmMr AmemWmZ AmhmoV AgM hUm`cm hd ! Amhmcm
`mM g_mOmZo _moR> Ho$c, lr_V Ho$c, Zmdm$nmcm AmUc ho AmnU {dgaVm
H$m_m Z`o. `mgmR>r _mUwgH$s Am{U {Za{^_mZr dVZ `mMr Amhr OmonmgZm
H$am`cm hdr. MmWo Vd Amho. "AmVaam>r` gm_O`'. ndrdarc
_mZdOmV EH$ Amho. Y_, nW, aJ d am> ^oX^md Zgcocr Am_Mr ndr
Agm gXoe XoUmar "nmT>`m ew^ JmocmMr' "nm' `m {MnQ>mVrc H$nZm hUOo
AmVaam>r` gm_O`mMmM gXoe Zho H$m?
B

y_Z moJq_J / 117

ggm Am{U H$mgd


[ SYMBIOSIS ]

ghH$m`m{edm` godobm AW m hmoV Zmhr hoM Iao! godo`m


jomVrb e`Vr AmVm nwao Pm`m. H$am`MrM Agob Va dV:erM
nYm H$am`bm {eH$m.

Mmbg S>m{dZ `mZo A`V n[al_nydH$ A`mg Xmao H$$Z _mZdr


CH$mVrMm {gmV _mS>bm. CH$mVr`m {H$`oV ~bdmZmMr gaer Pmbr
Am{U Xw~b Zm_eof hmoV Jobo. PmS>md$Z nS>bobr \$i Jmoim H$$Z ImUmao,
OJbr OZmdamMr {eH$ma H$$Z OJUmao Amnbo nydO hiy hiy eoVrH$S>o,
newnmbZmH$S>o dibo. OJbmVrb JwhoV amhUmao ZXr`m H$mR>r dVr H$$
bmJbo. Jmdo dgbr, H$mamJra {Z_mU Pmbo, Ammo{JH$ H$mVr Pmbr, JmdmMr
ehao Pmbr, ehamMr _hmZJao Pmbr. dmQ>mMo aVo Pmbo, a`mMo _hm_mJ
Pmbo. VdkmZmV a_Um`m _mUgm`m hmVr {dkmZmMm [Xdm Ambm Am{U
{dkmZm`m nmoQ>r VkmZ O_mbm Ambo. `m gnyU dmhmV dmV` `wo
Pmbr, _hm`wo Pmbr Am{U "~ir Vmo H$mZ {nir' `m Zm`mZo Xw~bmZm
Zoh_rM hma Imdr bmJbr. 20 `m eVH$m`m gwdmVrg Va JV am>mZr
AmVaam>r` `mnmamV "OrdKoUr nYm' H$$Z OJmda Amnbo dMd WmnZ
y_Z moJq_J / 118

H$a`mMo `Z Ho$bo. 'Survival of the fittest' hm _mZdm`m "OJbr'


AdWoV bmJy nS>Umam dkm{ZH$ {gmV "g_mO emmbm' bmJy H$aU {H$Vr
Ymo`mM Amho `mMr OmJ{VH$ Vamda gOZerb _S>itZm XIb `mdr
bmJbr d 20 `m eVH$m`m gwdmVrbm `m OmUrdoVyZM `mZm `m dkm{ZH$
{gmVmMo gX^M ~Xbmdogo dmQ>bo. "godm na_mo Y_:' hUOoM Xw~b
KQ>H$mMr godm H$a`mgmR>r `m`m CWmZmgmR>r g_mOmVrb ~bdmZ
KQ>H$mZr nwT>o gagmdbo nm{hOo Agm Zdm {dMma nwT>o Ambm. `m d{H$
g_mOmMm g_Vmob amIm`Mm Agoc, {d~YwdmMr ^mdZm I`m AWmZo
Odm`Mr Agob Va 'Survival of the weakest' hm {gmV {d{dY
"gm_m{OH$ gKQ>Zm`m' $nmV AmH$ma KoD$ bmJbm. gm_m{OH$ ~m{YbHo$Mo
ho dV pdH$m$Z "amoQ>ar BQ>aZeZb', cm`Z BQ>aZeZc, Om`Q>g d Aem
hOmamo am>r` d AmVaam>r` gKQ>Zm g_mOgodoMo dV KoD$Z nwT>o gagmd`m.
`m {Z{_mmZo EH$ Jmo> AmR>dbr. ggm Am{U H$mgdmMr EH$M e`V
Amn`mbm _mhrV Amho. `m e`VrV ggm ^aYmd YmdVmo, nU _YoM
eoVmVbo JmOa ImD$Z Pmon H$mT>Vmo. VodT>mV H$mgd Z Wm~Vm nwT>o OmD$Z
e`V qOH$Vo. ggm H$mgdmbm naV e`Vrbm ~mobmdVmo. ggm nyduMr MyH$ Z
H$aVm dmQ>oV Pmon Z KoVm e`V qOHy$Z XmIdVmo. H$mgdmbm e`V ha`mM
Iyn Xw:I hmoV. Vmo gembm {Vg`m e`VrgmR>r ~mobmdVmo. `m doir H$mgd
hUVmo `mM Ow`m a`mZo XmoZ e`Vr Pm`m AmVm doJ`m a`mZo e`V
bmdy. e`V gw$ hmoVo. ggm `m doir ^aYmd YmdVmo; nU e`Vr`m _mJmV
ZXr AmS>dr `oVo. _mJyZ gmdH$me MmbV H$mgd `oV. ZXr{H$Zmar Wm~bo`m
gemH$S>o nmhZ hgV Am{U ZXr`m nm`mV CS>r _maV. ZXr nma H$$Z H$mgd
gmdH$me nwT>o MmbV OmV Am{U {Vgar e`V qOH$V. Mm`mdoir ggm Am{U
H$mgd ^oQ>VmV V|hm EH$_oH$mZm hUVmV AmVm `m e`Vr nwao Pm`m, AmnU
EH$_oH$mMo {_ ~Zy. ggm Am{U H$mgd AmVm EH$m gwVmamH$S>o OmVmV Am{U
EH$m bmH$S>r \$irbm Mma MmH$ bmdyZ KoVmV. \$irbm EH$ {Iim R>>moHy$Z
`mbm EH$ Xmoar ~mYyZ KoVmV. H$mgd `m \$irda ~gV. ggm Xmoar Amn`m
y_Z moJq_J / 119

Vm|S>mV KoVmo Am{U niV niV H$mgdmbm gJi OJb {\$adyZ AmUVmo. dmQ>oV
_Yo ZXr AmS>dr Ambr H$s, H$mgd \$ird$Z CVaV. ggm H$mgdm`m
nmR>rda MT>Vmo. H$mgd gembm Am{U \$irbm KoD$Z nbVrar nmohmoMVmV.
Aem arVrZo EH$_oH$mer _r Am{U ghH$m`H$$Z H$mgd Am{U ggm gJ`m
nMH$moerV Amam_mV {\$$Z `oVmV. ghH$m`m{edm` godobm AW m hmoV
Zmhr hoM Iao! godo`m jomVrb e`Vr AmVm nwao Pm`m. H$am`MrM Agob
Va dV:erM nYm H$am`bm {eH$m. Amhm g_mOgodH$mZm gwm AmVm
g_mOmVrb Xw~b KQ>H$mZm ~amo~a KoD$Z `m {dmMr g\$a KS>dm`Mr Amho.!
B

y_Z moJq_J / 120

g_mOgodoV gmX` emoYm


[ HUMANITY ]

g_mOgodm hr Jmo>M BVH$s gwXa Amho H$s Vr H$moUmgmR>rhr Ho$cr


Am{U {VMr `mVr {H$Vrhr Agcr Var `mMo gmX` A~m{YV AgVo.

_m`m EH$m {_mcm EoZ Mm{ierV X`{dH$mamMm PQ>H$m Amcm. H$gVar


AmnaoeZdmMyZ {Z^mdc. {~Mmam dV: Am{U gnyU Hw$Qw>~M H$miOrV nS>c
hmoV. _r hQ>c Aao S>mQ>amZr gm{JVcoco gd Cnm` Va H$aM. nU `mVyZ
~mhoa `o`mMm Cm_ Cnm` hUOo Hw$R>`mZm Hw$R>`m d$nmV {ZanojnUo
_mZdr godm H$am`cm gwdmV H$a. godm H$aVmZm EImmMr nV, OmV, Y_ `m
gd _mZd{Z{_V q^Vr H$mogiyZ nS>m`cm h`mV. Amn`m {ejUmMm Iam
AW godoVM XS>cocm Amho hm _ Onm`cm hdm. godm H$aVmZm _|Xy, X`
Am{U hmV `mMm g_d` gmYcm VaM Vr {Zanoj godm R>aVo. am>r` godm
`moOZo`m {e{~amV emof I>o IU`mM H$m` Mmcc hmoV. emofI>m IUV
AgVmZm `m ISS>mMr aMZm H$er Agmdr ho _|Xy R>adVmo. `m ISS>m_wio
IoS>mVcr amoJamB Z> hmoUma Amho Am{U EH$m gwT> g_mOm`m C^maUrgmR>r
AmnU ho H$aVmo AmhmoV hr oaUm X`mVyZ {_iVo Va `j I>m IU`mMo
H$m_ Amn`m _O~yV hmVmZmM H$am`M AgV. g_mOgodoM d$n, `mMr
y_Z moJq_J / 121

`mVr, `mMm AmH$ma, `mMr C{> hr ^co doJdoJir AgVrc, nU `m_mUo


\y$c ho Hw$R>`mhr PmS>mda, VmQ>`mda, docrda, H$Q>gda gwXaM {XgV VgM
g_mOgodm hr Jmo>M BVH$s gwXa Amho H$s Vr H$moUmgmR>rhr Ho$cr Am{U {VMr
`mVr {H$Vrhr Agcr Var `mM gmX` A~m{YV AgV. godm H$aVmZm eVu
Q>mH$`m Va Vr {Zanoj godm H$YrM R>$ eH$V Zmhr. _J Vr AgVo "ZmoH$ar'.
godm hr _wimVM AmXe Aem dmVmdaUmV H$YrM H$am`Mr ZgVo. nU H$mhr
g_mOgodH$ hUVmV, ""_r `m J[a~mgmR>r godm {Xcr AgVr hmo nU `mZm
godoMr qH$_V Zmhr!'' godm hUOo EImXr dVy ^oQ> XoUo Zho Va `m _mJMr
"^mdZm' hrM `m godoMr Iar qH$_V AgVo. godm hr nem`m $nmV, gmo`r
CncY H$$Z XoU, cj XoU, o_mZo nmR>rd$Z hmV {\$adU, amoJamB Xya
H$aU, dV:`m Moh`mdaVr p_V hm` amIU Aem AZoH$ H$mao XoVm `oVo.
godM
o m _mo~Xcm hUOo AmZX, _Z:emVr Am{U g_mYmZ. `m ncrH$S>o Amhmcm
hd` Var H$m`? _hm_m JmYr hUVmV, ""`oH$ `Vr H$iV-ZH$iV
Hw$R>`mZm Hw$R>`m d$nmV godm XoVM AgVmo. nU hm Oa AmnU Amn`m
_mZ{gH$VoMm ^mJ ~Zdcm Va Amncr godm^mdr dmr dmT>rg cmJoc Am{U
`mVyZ \$V Amn`mcmM AmZX {_ioc Ag Zho Va gd OJmV AmZX
{Z_mU hmoBc
!'' g_mOgodVo Zy AmZX dmQ>`m`m A_`mX gYr CncY hmoVmV.
`mM AmnU gmoZ H$$`m.
B

y_Z moJq_J / 122

`o`nyVu`m AmZXmV g_mYmZ hdo !


[ SUCCESS ]

d`pVH$ `o`mVr`m AmZXmnojm `m g_mO H$m`mVZy {_iUmar


gm[KH$ `o`{gr hr OmVr AhmXXm`H$ Am{U AWnyU Amho.

"_moR>r dZo ~Km`cm {eH$m', "OrdZmV Ae` H$mhrM Zmhr', "`edr


hm', "`emMr Jw${H$r', 'There is no short cut to success' dJao nVrZo
g`m gJ`mZmM `edr hm`M Amho. ho gJi OJM `em{^_wI Pmcoc
Amho. `edr hmd dmQ>U doJi Am{U `edr hmo`mMr KmB H$aU doJi!
H$_rV H$_r doimV `em`m CmwJ {eIamdaVr nmohmoM`mMr Amgy`m, A{VaoH$s
Am_{ddmg MmJcm Zho. `m OrdKo`m nY}`m _mJmdaVr Amn`mcm Z
OmUdUmao Ago AZoH$ AS>Wio AgVmV. `mMr OmUrd Amn`mcm H$YrH$Yr
`emVrZVa hmoVo. Oohm OmUrd hmoVo Vohm OrdZmVcr emVVm AmnU nma
J_mdyZ ~gcocmo AgVmo Am{U OrdZmc g_mYmZ Va H$YrM gncoc AgV!
_r Aem EH$m gdm} q~Xyda {damO_mZ Pmcocm AgVmo H$s dmW, charnUm
Am{U AmH$_H$Vm hr _mPr d^md d{eQ>o ~Zcocr AgVmV d `mMm _cm
gmW A{^_mZ dmQ>m`cm cmJVmo. Z Agm Amho H$s `mcm "`e' hUm`M
H$m? Aem `edr cmoH$mMr gKQ>Zm Agy eH$Vo H$m? AWmVM H$Xm{nhr
y_Z moJq_J / 123

Zmhr! `edr _mUyg hm m_w`mZo emV dmrMm Am{U gmamgma {ddoH$ ~wrMm
AgVmo Am{U `mMr MrVr Amn`mcm S>m.E.nr.Oo. AXwc H$cm_, g{MZ
V|Sw>cH$a, {ddZmW AmZX, A{_Vm^ ~Z Aem `em`m {eIamdaVr
{damO_mZ Pmco`m `VtH$S>o ~{KV`mda ZH$sM `oVo. `m _S>itZr
Am`w`mV Iyn An`e nMdc Amho; nU An`em_wio _mZ{gH$ gVwcZ
{~KS>dyZ Z KoVm A`V Am_{ddmgmZo Am{U n[al_nydH$ `mZr Amncm
OrdZ dmg Mmcy R>odcm Amho. g_mOm{^_wI Aem H$m`H$_mmam {ddm`m
dm`mM `o` Camer ~miJUm`m Am_`m ZH$s cjmV `oBc
H$s, d`pVH$
`o`mVr`m AmZXmnojm `m g_mO H$m`mVyZ {_iUmar gm[KH$ `o`{gr
hr OmVr g_mYmZH$maH$, AhmXXm`H$ Am{U AWnyU Amho.
H$VddmZ _mUyg `edr H$gm Pmcm ho OmUyZ Z KoVm cmoH$ `mcm
Zer~dmZ g_OVmV. Ho$di Zer~dmZ! `mcm H$m` Va nanamM cm^cr
Amho! `mcm H$m` Va JmS> \$mXa cmJVmo! `mcm H$m` Va Kam`mV Vg
gH$mam_H$ dmVmdaU cmJV! _r _m \w$Q>`m Z{e~mMm Ag moJq _J AgUmam
_mUyg ho \w$Q>H$ Zer~ emoYyZ H$mT>Vmo. Ia hUOo Aem _mUgmMr pWVr
Aer AgVo H$s `m`mH$S>o JmS>r Amho, `mV noQ>moc Amho; nU Hw$R>`m
Jmdmcm Om`M hoM _m{hVr ZgV. Aer _mUg X:IrH$>r _ZmZo `o` gm`
gwm H$aVmV; nU `mVyZ `mZm Hw$R>cM g_mYmZ _m {_iV Zmhr! `mcm
AmnU `e hUUma AmhmV H$m`?
B

y_Z moJq_J / 124

{Zanoj godm hoM Am_Mo Mm[a`


[ CHARACTER ]

Mm[a` ZmdmMr gdm} H$cmH$Vr {Z_mU H$aUmao Amhr


{enH$ma AmhmoV. Mm[a` gnVoVyZM {ddmgmhVm O_mcm `oVo.
hUyZ Ogo Mm[a` Ver {ddmgmhVm!

"Amn`m Moh`m`m _mJo XS>cocm Xwgam Moham' hUOo Amnc Mm[a`.


hm Xwgam Moham _oH$An Z Ho$cocm ! `m `Vr`m _mZ{gH$VoM Vo dN>
{Vq~~ AgV ! _mZ{gH$Vm, {ddmgmhVm `m nojmhr C WmZmdaVr AgV
Vo Mm[a`. Amn`m "_Z'$nr {h`mcm OodT>o Cm_ ncy nmS>Vm `oVrc VodT>r
Mm[a`mcm MH$mH$s `oVo. m_m{UH$ H$s Am_m{UH$!, ~m{YcH$s H$s XoU KoU
Zmhr!, _mZdVmdmXr H$s dmWu!, Vd{Z> H$s VdhrZ! Aem AZoH$ JwU
Am{U AdJwUmZr Mm[a`mMr Jw\ $U hmoV AgVo. Cm_ Mm[a` V`ma H$a`mBVH$s
C VrMr, n{d, _hmZ Am{U {Q>H$mD$ Aer Xwgar Hw$R>crM H$cmH$Vr
Zmhr`o!
Amhm g_mOgodr ~Yy d ^{JZtZm `mMmM Va A{^_mZ Amho H$s Mm[a`
ZmdmMr gdm} H$cmH$Vr {Z_mU H$aUmao Amhr {enH$ma AmhmoV. Amncr
JV hmoVo Vr BWo, H$s AmnU "{ddmgmhVocmM' "Mm[a`' g_OyZ MmcVmo.
y_Z moJq_J / 125

{ddmgmhVm qH$dm Amncr g_mOmVcr nV, `mcm AmnU Reputation hUVmo


ho n[apWVrZwgma ~Xcy eH$Vo Am{U H$mhr jUmV Z> XoIrc hmoD$ eH$Vo;
naVw "Mm[a`' _m A_a AgVo. OZgm_m`mMm Vw_`m H$m_mda {ddmg
dmT>{d`mgmR>r Vw_Mr {ddmgmhVm _hdmMr R>aVo Am{U Mm[a` gnVoVyZM
{ddmgmhVm O_mcm `oVo. hUyZ Ogo Mm[a` Ver {ddmgmhVm! AmnU
EImXm H$n KoD$Z Vmo nyU H$a`mMm Xmdm Va H$$Z OmVmo H$maU AmnU
Amncr {ddmgmhVm nUmcm cmdcocr AgVo; nU nwT>o hm H$n Vwhr `j
H$gm hmVmiVm, `mV Vw_Mr dmJUyH$ H$er Amho `mVyZ Z H$iV Amnco
Mm[a` CKS>o nS>Vo. Vohm Oam OnyZ! godo`m jomV AmnU {Xco`m godonojm
Amnc Mm[a` ho `mVr _hdmM AgV. hUyZ "{Zanoj godm' hoM Am_M
Mm[a` Amho.
godm XoV AgVmZm `mV H$Um Am{U {ddmg Ag`m{edm` d{MVm`m
qH$dm Am_{ddmg J_mdco`m `Vr`m OrdZmV AmZX {Z_mU H$aVm
`oV Zmhr. hdm AgVmo Vmo _XVrMm hmV Am{U o_i ne! Moh`mda AdmgH$
hm` Am{U _m`oMr C~! AJXr _Xa Q>oaogm `m`mgmaIr! H$moUr {dMmac H$s
g_mOgodH$mgmR>r AmXe H$moU? Va Cma {_iV "emVVoM Zmo~oc nm[aVmo{fH$
{dOo`m _Xa Q>oaogm!' A~Q> doQ>Pa hUVmo, "`m OJmV _r H$mhr EH$Q>mM
Zmhr`o. _mPo ~Yy Am{U ^{JZr gwm AmhoV.' MmJc H$aU Am{U dV:
MmJc AgU `m Xmohr Jmo>r _hdm`m AmhoV! A`V {Zanoj _ZmZo AmnU
Oohm EImXr MmJcr Jmo> H$aVmo Vohm AmnU Bdamer EH$$n Pmcoco AgVmo!
godocm Z_VoMr OmoS> Ag`m{edm` `m godoM gmWH$ hmoV Zmhr. Am`mM
PmS> Og \$i ~ha`mda Imcr dmH$V, nm`mZo S>~S>~cocm T>J Ogm Imcr
`oVmo. VVM godm H$am`Mr hUOo dmH$m`cm hd. dmHy$Z Z_Vm X{eV H$aU
ho Va ^maVr`mM qH$~hZm E{e`mB, cmoH$mM `dN>oXH$ cjU Amho. godoV
mW`mZo Z_Vm hdr, Vr godm H$er m`Mr `mM kmZ AgU ho Xw`_ R>aV!
gm_m{OH$ gKQ>ZmM ApVdM _wir XmoZ Jmo>tdaVr Adc~yZ Amho. EH$
hUOo godoMr {ZVmV JaO Am{U Xwga hUOo godm Xo`mgmR>r gm Agcocm
y_Z moJq_J / 126

d`godH$mMm Vm\$m. g_mOmV godoMr JaOM Oa Z> Pmcr (Oo H$s e`


Zmhr) Va d`godH$mMr JaOM CaUma Zmhr. (hohr e` Zmhr) ! hUOoM
godoM ho MH$ AIS> {\$aV amhUma Agoc Va gm_m{OH$ gKQ>ZmMr JaO
amhUma, Zho `mZm dmT>md cmJoc, {dVmamd cmJoc! VUm`m Am{U
_{hcm`m gh^mJmZo godoV H$Um Am{U o_mMm Amocmdm ZH$sM dmT>Uma
Amho `mV eH$m Zmhr. EH$Xm EH$m kmZr ^yVnyd A`jmcm _r {dMmaco H$s,
"{Zanoj godm' `m Am_`m `o` dm`mMm AW ZrQ> g_OyZ gmJmc H$m? Vo
hUmco, ""EH$m {R>H$mUr gwXa Aem _{Xam`m C^maUrMo ~mYH$m_ gw$ hmoVo.
gJ_adamMo _moR> _moR>o IS>H$ BVVV: nS>co hmoVo. `mdaVr ZjrH$m_ H$moa`mV
H$cmH$ma _ hmoVo. _r EH$m H$cmH$mamcm {dMmac, "Vy H$m` H$aVmo Amhog?'
Vmo hUmcm, "{XgV Zmhr H$m, _r XJS> \$moS>Vmo Amho.' WmoS>mgm nwT>o OmD$Z
Xwg`mcm VmoM Z {dMmacm. hUmcm, "gmho~! nmoQ>mgmR>r ^mH$ar H$_mdVmo
Amho.' AmUIrZ WmoS>m nwT>o Jocmo. {Vg`mcm VmoM Z {dMmacm. hUmcm,
"_r _{Xa ~mYVmo Amho.' _r `m CmamZo IynM ^m{dV Pmcmo. g_mOgodoVyZ
AmZX, g_r d emVVoM {dd _{Xa Amhr ~mYVmo AmhmoV. `m `oH$
`VrM moJq_J doJdoJi Pmcoc Amho. EH$mcm AmnU H$aV Agcocr H$Vr
Ho$di "XJS>\$moS>' dmQ>Vo Va Xg`mcm Vo "nmoQ> ^a`mM gmYZ' dmQ>V.
{Vg`mcm _m `mV AVr_ `o` {XgV. Am_`m gKQ>ZVo rc gX`mMo hy_Z
moJq_J AVr_ `o`mH$S>o KoD$Z OmUmao Agmdo. Vmn` `o`nyVugmR>r gdd
AmoVyZ EImm H$nmgmR>r H$m_ H$aU Am{U `mVyZ H$mhr Amn`mcm {_ioc
Aer A{^cmfm Z ~miJU hUOoM {Zanoj godm Am{U hr {Zanoj godm hoM
Am_M Mm[a`.
B

y_Z moJq_J / 127

dmWmMm n[aK
[ SELFLESSNESS ]

Xwg`m`m AmZXmV AmZX _mZ`mMm "dmW' O$a H$am; nU


Xwg`mbm XwId`mV, `mMo dmBQ> qMV`mV _m "dmW' H$YrM
emoYy ZH$m.

`oH$ _mUyg _ybV: dmWu AgVmo Am{U Ago AgUoo dm^m{dH$M


Amho. dmW hUOo _r Ho$bo`m H$`m`m ~X`mV _bm g_moa`mH$Sy>Z
AWmr qH$dm ^m{VH$ gwIm`m dVwMr mr hmdr BVH$m `mMm AW
gHw${MV Zmhr`o. _wm Amho `m`m n[aKmMm. Vmo {Z`UmV Agbm hUOo
Pmbo. _mUgm`m _yb^yV JaOm AmhoV A, d, {Zdmam, _WwZ Am{U emV
Pmon. _J `oVmV MZr`m dVy, gm_m{OH$ WmZ Am{U Aem H$mao
_mZdm`m dmWmMm n[aK dmT>VM OmVmo. AmnU g_mOgodo`m mJUmV
doe Ho$`mdaVr _m dmWm`m n[aKmbm dogU KmbyZ na_mWm`m qH$dm
godo`m mJUmV {d> hm`bm hd. _wimV Aer godm XoV AgVmZm XoUmam
hm Amn`m Am`w`mV emar[aH$ Am{U _mZ{gH$ Q>m pWa Am{U A`V
g_mYmZr Agob VaM {Zanoj godoMr AmnU Anojm H$$ eH$Vmo. g`m
g_mOgodH$ hm {ddoH$s AgVmo. Vmo Amn`m dmWmbm Am_H|$r qnO`mV
y_Z moJq_J / 128

AS>H$dyZ R>odV Zmhr. Amn`m g^modVmb`m g_mOm`m {hVmgmR>r hr


_mUg H$m`aV AgVmV. dmW Am{U {Zanoj godm `mVrb hr An> gr_m
aofm Amn`mbm AmoiIVm `m`bm hdr. `m gX^mV ~hXma`H$ Cn{ZfXmV
`mkd`m`m Vm|S>r _`rbm CoeyZ EH$ cmoH$ Amho Z dm Aao n`w: H$m_m` n{V: {`mo ^d{V&
A_ZVw H$m_m` n{V: {`mo ^d{V&
Z dm Aao Om`m` H$m_m` Om`m {`m ^d{V&
A_ZVw H$m_m` Om`m {`m ^d{V&&
Z dm Aao nwmUm H$m_m` nwm: {`m ^dpV&
A_ZVw H$m_m` nwm: {`m ^dpV&
Z dm Aao gd` H$m_m` gd {` ^d{V&
A_ZVw H$m_m` gd {` ^d{V&&
H$moU`mhr ~m`H$mobm Zd`m`m o_m_wio Zdam AmdS>V Zmhr, Va
Zd`mnmgyZ Amn`mbm Oo gwI {_iVo `mgmR>r Zdam AmdS>Vmo.
H$moU`mhr Zd`mbm ~m`H$mo`m o_m_wio ~m`H$mo AmdS>V Zmhr, Va
~m`H$monmgyZ {_iUm`m gwIm_wio `mbm ~m`H$mo {` AgVo.
AmB-d[S>bmZm _wbm`m o_m_wio _wbo AmdS>V ZmhrV, Va Amn`m
dmWm_wio _wbo AmdS>VmV.
Amn`mbm AmdS>Um`m gJ`m Jmo>r `m Jmo>t`m o_m_wio Amn`m
AmdS>V ZmhrV, Va `m_wio Amn`mbm {_iUm`m AmZXmnmoQ>r `m Jmo>r
Amn`mbm AmdS>VmV.
AmB gwm _wbmbm {ZanojnUo o_mMr D$~ XoVo Vohm {Vbm `m ~X`mV
{ZdmWu hUm hd Va `mbm ! nU AmZX {_idm`Mm AgVmoM Zm! `oH$
g_mOgodH$mcm gwm Xw~bmZm godm XoD$Z `m`m Xw:ImM {ZamH$aU
Pm`mMm AmZX {_idm`MmM AgVmo! hUyZ AmnU 'Symbiosis'
(C^`Ordr) `m gH$nZoMm AW g_OyZ KoD$ `m. "EH$_oH$m gmhm` H$$
AdKo Y$ gwnW' hr `m _mJMr gX^mdZm AgVo. `m XmoZ KQ>H$m`m
y_Z moJq_J / 129

nanamdc{~dm_wio XmoKmMohr ^bo hmoVo. XmoKmZmhr AmZX {_iVmo. `mbm


hUm`Mo 'Symbiosis'. ha~`m`m _wimdaVr `oUm`m JmR>r ho OVy Am{U
amonQ>o `m`mVrc ghH$m`m`m ^mdZoMo CXmhaU Amho. Va _mUgm`m earamV
`oUmar H$gaMr JmR> ho OVwZr _mZdr earamer Ho$co`m AghH$m`mMo hUOo
'Parasitism' Mo CXmhaU Amho. `mV \$$ EH$V\$s ghH$m`mMr ^mdZm
AgVo, `mbm naOrdr Ago hUVmV. Xwg`m`m AmZXmV AmZX _mZ`mMm
"dmW' O$a H$am; nU Xwg`mbm XwId`mV, `mMo dmBQ> qMV`mV _m
"dmW' H$YrM emoYy ZH$m.
\w$c~r Vmcw`mV Xhm ~m`moJg H$n C^o H$am`Mo hmoVo. AYmacoco
d`nmH$Ka, H$mQ>`m OmiyZ d`nmH$KamV V`ma Pmcoco YwamMo gm_m`,
S>mo`mVyZ nmUr JmiV YwamMm gm_Zm H$aUmar Jm_rU r ho gJi `
~Xcm`M Amhr R>adc. Jw$T>moa AmhoV, `mnmgyZ {Z_mU hmoUma MS>
~m`mo_mg Amho; nU VkmZ Zmhr! Jm_rU Hw$Qw>~m`m KamV {ZYwa `moV Am{U
Amamo`gnZ OrdZ Wm{nV H$a`mgmR>r hm H$n Am_`m gm_m{OH$
gKQ>ZoZo A{daV _ohZVrZo 6 _{h`mV nyUdmcm Zocm. d`nmH$Kam`m
{IS>`mMm AmH$ma Am{U aMZm ~XcyZ H$me d dm`ydrOZmMr gmo` Ho$cr.
~m`moJg`m _m`_mVyZ eoJS>m_YyZ ew d dN> {Z`m `moVr noQy>
cmJ`m. ~m`moJgdaVrM MmcUm`m {X`mZr d`nmH$KamVcm AYma Xa
Pmcm. ~m`moJg`m carVyZ JmSy>i IV H$n gmH$macm. JmSy>i IVmmao
g|r` eoVr gw$ Pmcr Am{U AYmamV MmMnS>Umar hr Xhm Hw$Qw>~ emdV
eoVr H$$ cmJcr. Xhm Hw$Qw>~mMr eoVr emdV H$$Z Amhmcm H$m`
{_imc? Amhmcm {_imcm hmoVm emdV AmZX! Amhr H$m` Ho$c hmoV?
eoVH$`mM moJq_J!
B

y_Z moJq_J / 130

__VoMm ne hdm !
[ HUMILITY ]

Amncr _mZ{gH$Vm Oa \$V "qOH$`mMr {H$dm qOH$Um`m`mM


~mOyZo Agoc Va Vr godo`m jomV Vwhmcm KmVH$ R>$ eH$Vo, H$maU
godo`m jomV qOH$Uo qH$dm haUo hr gH$nZmM _wir ApVdmV
Zmhr.

_Xa Q>oaogm `m`m {ZH$m_ H$_`moJm~c ~mocVmZm AM{~en hUVmo,


"_Xa Q>oaogm `mM g_mOH$m` Ia Va AmfY dmQ>n H$$Z cmoH$mMr Xw:I {ZdmaU
H$a`mn`VM gr{_V am{hc AgV; nU `m AmfYmnojmgwm OmXy hmoVr Vr
`m`m __Vo`m nemV.' g_mOH$m`mV __VoMm ne Amd`H$ Amho!
Am_`m g_mOmVrc {V_oM gwm VgM Amho. Amn`m gm_m{OH$ gKQ>ZoM
~moY{Mh {Xgc H$s cmoH$m`m H$`mUmgmR>r ZV_VH$ Pmcocr gKQ>Zm AerM
{V_m {Z_mU hm`cm hdr. g_mOgodm hUOo {ddmg, AmdmgH$ ~m{YcH$s,
_XVrMm hmV Am{U JaOy cmoH$mn`V nmohmoM`mgmR>r Ho$cocm m_m{UH$ `Z.
dmWu ^mdZoZo H$m` H$aUm`m g_mOgodH$mZr _moR>r AmhmZ {Z_mU Ho$cr
AmhoV. `oH$ ZJagodH$, Am_Xma, ImgXma, _r_hmoX`, am>r` d AmVaam>r`
gm_m{OH$ gKQ>ZoMo ZoVo Aem gdM emgH$s` d AemgH$s` gKQ>ZmZr
y_Z moJq_J / 131

Am_narjU H$a`mMr doi Amcr Amho. Amhr god~o c J^ra AmhmoV H$m`?
{H$Vr ZoVo Amn`m C~Xma Kam`m ~mhoa nSy>Z ~mhoa KS>V Agco`m KQ>ZmH$S>o
CKS>m S>mo`mZr ~KVmhoV? godoMm AW `m` {_idyZ XoUo, _yc^yV hH$
mV H$$Z XoUo Am{U H$Um, X`m XmI{dUo EdT>mM gr{_V R>odyZ MmcUma
Zmhr. AmnU Oa godo~c IaM J^ra Agmc Va Amn`mcm gm_m{OH$ Z
A{YH$ VrdVoZo g_OyZ `mdo cmJVrc Am{U g_mOmV MV` {Z_mU hmoBc,
Am_{ddmg {Z_mU hmoBc
Aem JwUdmoMr godm JaOyZ m ~hmc H$amdr cmJoc.
Amamo` Am{U gmjaVo`m ~m~VrV Am_Mr H$m_ Ho$di _c_n>rMr R>aVmhoV.
~`mM Aer gKQ>Zm_`o lm Am{U {ddmgmhVm `mZm R>oM nmohmoMVo Amho.
Oohm EImm g_mOgodH$m~c g_mOmV AmXamMr ^mdZm AgVo Vohm `mcm
H$mhr {d{e> H$maUM Agmd cmJV Ag Zho Va `mMr EHy$UM OrdZnVr
Am{U H$Vr `m_wio Vr `Vr AmXamcm mV hmoV AgVo. g_mOmVrc `oH$
KQ>H$ ~g S>m`hanmgyZ Vo Amn`m gmho~mn`V gJioM Amnc _y`_mnZ
H$aV AgVmV. Amncr _mZ{gH$Vm Oa \$V "qOH$`mMr {H$d m
qOH$Um`m`mM ~mOyZo Agoc Va Vr godo`m jomV Vwhmcm KmVH$ R>$
eH$Vo, H$maU godo `m jomV qOH$Uo qH$dm haUo hr gH$nZmM _wir ApVdmV
Zmhr. Amhr Oo H$mhr {ZdmWu ^mdZoZo H$aVmo Vmo godo`m _hmgmJamVcm
nm`mMm EH$ W|~ AgVmo ! \$V EH$ W|~.'
_wJyg Am{U gmnmMr Jmo> gJ`mZm ~hXm _m{hVr Agmdr. `m H$WoMm
eodQ> IynM X`mdH$ Amho. CnH$ma H$aUm`m _wJ gw mcm Jag_OwVr_wio ZmhH$
mU J_dmdo cmJVmV! `mM H$WoMr AmnU Oam nwZ_mS>Ur H$$ `m. Vo nmird
_wJyg `m Hw$Qw>~mMm EH$ {hgmM ~Zcoco hmoVo. _wcmMr H$a_UyH$ H$aU,
AkmYmaH$nUo _mcH$m`m gyMZmMo nmcZ H$aU dJao `m`m AmVm AJdiUr
nS>c Amho. WmoS>`mV Ag H$s _wJyg ho `m Hw$Qw>~mgmR>r N>moQ>m-N>moQ>m godm
_Zmo^mdo H$aV hmoV. EH$Xm KaMr gd dS>rc_S>ir ~mhoa Jocr hmoVr Am{U
chmZ _wc KamV IoiV hmoVr. AMmZH$ {IS>H$sVyZ EH$ {dfmar gmn \w$H$maV
KamV {eacm. chmZ _wc Ymo`mV Amho Ag g_OVmM Amn`m godoMr Va
y_Z moJq_J / 132

AmVm H$gmoQ>r Amho Ag g_OyZ EH$ _moR>r O~m~Xmar nma nmS>m`Mr Amho
Aem ^mdZoZo {OdmMr ndm Z H$aVm `m _wJ gw mZo gmnmda PS>n KmVcr. A{Ve`
WamaH$ Aer PwO XoV _wJwgmZo gmnmcm aV~~mi Ho$c Am{U `mcm _m$Z
N>moQ>m _wcmMm Ord dmMdcm. H$Wm BWoM gncr. Vmn` Ka`m _S>itMr
H$a_UyH$ H$a`mgma`m N>moQ>m-N>moQ>m godm XoVm XoVm _wJwgmcm Iyn _moR>r
godm Xo`mMr gYr Amcr Am{U Vr `mZo crc`m nma nmS>cr! _mUgmMgwm
AgM Amho. Amn`m Am`w`mVgwm n{h`mnmgyZM JaOyZm _XVrMm hmV
XoD$Z `mVyZ g_mYmZ Am{U AmZX {_i{d`mMr dmrM nwT>o `m `Vrcm
_moR>_moR>mcr g_mOH$m`} nma nmS>`mg CwV H$aVo Am{U `mV Vmo `edrgwm
hmoVmo. e^a _cmMm dmg H$a`mgmR>r W_ EH$ N>moQ>g nmD$c ho CMcmdM
cmJV! _Xa Q>oaogm `mZm AmnU godmjomV H$g nXmnU Ho$co? Ag {dMmac
AgVm `m hUm`m, ""A`V gmYonUmZo gwdmV H$am. Amn`m gododaVr
lm R>odm, {ddmg Agy m Am{U gVV AmemdmXr amhm. _moR> `e Vw_`m
nmR>rer AmnmoAmnM `oBc!'' eodQ>r godm _moOm`Mr H$emV? {H$Vr ngm IM
Ho$cm! {H$Vr cmoH$mZm \$m`Xm Pmcm! Amhr `ZmMr {H$Vr namH$m>m Ho$cr!
hr godoMr _moOn>r Zho. Va g_mYmZ {H$Vr {_imc! {H$Vr cmoH$ doXZm_wV
Pmco! {H$Vr cmoH$mZm Xw:Im`m Amo`mnmgyZ _wV Ho$c! hoM godo`m gX^mV
OmVr _hdmM R>aV!
B

y_Z moJq_J / 133

Am_emoY
[ RETROSPECTION ]

"n[aUm_H$maH$ H$VrVyZM H$mhr H$mcmdYrZVa Cm_ {VgmX


{_im`cm cmJVmo Am{U `m {VgmXmVyZM nwT>o OmV n[aUm_H$maH$
H$Vr O_mcm `oVo.'

dmVmZwHw${cV H$m`mc`mVrc Amam_Xm`r dmVmdaUmVyZ ~mhoa nSy>Z


Zg{JH$ dmVmdaUmV Am`m{edm` Amn`mcm g_mO H$m`mVrc gVoMr
AZw^yVr `oUma H$er! Amn`mcm emoY cmJoc Vmo dV:MmM. g_mOH$m`
H$aV AgVmZm Amn`mcm EH$mH$mao OJmV H$mhrVar MmJc H$a`mMr gYr
m hmoVo Am{U Amn`mcm dV:`mM j_VmMm emoY cmJVmo. g_mOgodH$
hm g_mOmH$S>o doJ`m {>H$moZmVyZ ~KV AgVmo. Vmo ZmZm Cma emoYVmo.
a`m`m H$mon`mda H$M`mMm T>rJ nS>cm Amho H$m? H$moUrVar KoBc `mMr
H$miOr! `oBc JmS>r Am{U CMcoc H$Mam! Agm {dMma g_mOgodH$ H$YrM
H$aUma Zmhr. Vmo `mdaVr VH$mi H$Vr H$aoc Am{U `m H$mon`mV ^{d`mV
H$YrM H$Mam Q>mH$cm OmUma Zmhr `mMr `moOZm H$aoc. Am_emoYmMr hr
n{hcr nm`ar Amho. g_mOgodH$ {OWo OmVmo VoWo \$V _|Xy Zmhr Va
X`XoIrc ~amo~a KoD$Z OmV AgVmo. WmoS>`mV Vmo Vo H$m_ m_m{UH$nUo
y_Z moJq_J / 134

Am{U g_{nV dmrZo H$aV AgVmo. hUyZ H$moUmgmR>r H$mhr MmJc H$aV
AgVmZm Xwg`mXm {dMma H$$ ZH$m. Am_emoYmMr hr Xwgar nm`ar Amho.
g_mOH$m` H$aV AgVmZm dV:`m Am`w`mcm H$cmQ>Ur XoUmao AZw^d
`oVmV. EH$ nmo{cAmoJV _wcJr e`H$_ Ho$`mZVa Oa dV:`m nm`mda
C^r amhZ Mmcy cmJcr Va Amn`m hmVyZ EH$ gH$_ KS>c `m CXmm
^mdZoZo Amp_H$ g_mYmZmMr AZw^yVr `oVo. Am_emoYmMr hr {Vgar nm`ar
Amho.
_ZoO_|Q> Jw nrQ>a S>H$a hUVmo, "n[aUm_H$maH$ H$VrVyZM H$mhr
H$mcmdYrZVa Cm_ {VgmX {_im`cm cmJVmo Am{U `m {VgmXmVyZM nwT>o
OmV n[aUm_H$maH$ H$Vr O_mcm `oVo.' `mMo nS>gmX Vw_`m Am`w`mda
nS>`m{edm` amhV ZmhrV. hr Am_emoYmMr MmWr nm`ar Amho. "Vwcm {H$Vr
{Xc hUOo nwaog hmoUma Amho?' `m Zmcm Oa Amn`mH$S>o Cma Agoc Va
AmnU Amn`m Am`w`mV ZH$sM gwIr AmhmV. Am_emoYmMr {H$`m hrM
_wir gwImH$S>o ZoUmam dmg Amho. gmV`mZo AmZX XoV amhUm`m Jmo>tda
AmnU Amncm doi Am{U eVr H|${V Ho$cr H$s dMm[aH$ lr_Vr Am{U
Am_g_mZnydH$ OrdZ dmQ>mcm `oV. Aem arVrZo AmnU Am_emoYm`m
nmM`m nm`arda `oD$Z nmohmoMVmo.
Amn`m gKQ>ZoMm `oH$ H$n Am{U H$m`H$_ hm Oa AmZXXm`r
Agoc Va `mVyZ \$V dV:cmM AmZX m hmoVmo Ag ZgyZ Amnco Hw$Qw>~
Am{U g_mO AmZXr hmoVmo. hr Am_emoYmMr ghmdr Am{U A{V_ nm`ar
Amho. g_mOgodm hr Vwhmcm Am_emoY Ko`mgmR>r ZH$sM _XV H$aoc.
B

y_Z moJq_J / 135

g_mOgodoMr Jmad H$gmoQ>r


[ ETHICS ]

~m{H$ gnXo`m B{VhmgmVrc '4 way test' hr EH$ Eo{Vhm{gH$


KQ>Zm hUyZM Zm|Xdm`cm hdr! Am{U Vr _moR>m {X_mImZo amoQ>arMr
"Jmad H$gmoQ>r' hUyZ OJ^a `Vr`m Mm[a`mM `dN>Xo H$ cjU
hUyZ AmoiIcr OmD$ cmJcr Amho.

hr {eH$mJmo`m amoQ>o[a`Z h~Q> Oo Q>oca `mZo 1932 gmcr


{c{hcr. amoQ>ar BQ>aZeZccm Vr Q>oQ> amoQ>arM d{eQ> hUyZ dmna`mMo
A{YH$ma 1942 gmcr h~Q>Zo XmZ Ho$co Am{U nwT>o Vmo Oohm 1954 gmcr
amoQ>ar BQ>aZeZcMm A`j Pmcm Vohm `mMm H$mnramBQ>gwm amoQ>arcm Xo`mV
Amcm. OrdZmMr _y` hr AmnU H$gm {dMma H$aVmo? H$m` ~mocVmo? Am{U
H$m` H$Vr H$aVmo? `m`merM Oa {ZJ{S>V AgVrc Va `m AZwfJmZo h~Q>
`mZr Am_narjUmgmR>r Amn`mcm \$V MmaM Z {dMmacoco AmhoV.
Ho$di Mma ZmWH$ dm` AmhoV Vr! `mMr ~m{H$ gnXm (Intellectual
Property) ~Zmdr! `m`m N>nmBMo EH$d A{YH$ma h~Q>Zo H$mhr CJrMM
KoVcoco ZhVo! ~m{H$ gnXo`m B{VhmgmVrc '4 way test' hr EH$ Eo{Vhm{gH$
KQ>Zm hUyZM Zm|Xdm`cm hdr! Am{U Vr _moR>m {X_mImZo amoQ>arMr "Jmad
4 way test

y_Z moJq_J / 136

H$gmoQ>r' hUyZ OJ^a `Vr`m Mm[a`mM `dN>oXH$ cjU hUyZ


AmoiIcr OmD$ cmJcr Amho.
amoQ>ar c~ _mg doQ>Mo amoQ>o. gwXa `mZm Va `m MVw:gyrZo doS> cmdco.
`m`m nZr dZm gwXa `mMr 'I P Dome' ZmdmMr ~m{H$ gnXo`m jomV
H$m_ H$aUmar \$_ Amho. amoQ>o. gwXa `mZr R>adyZM Q>mH$c H$s hr MVw:gyr
Amn`m \$_`m XZ{XZ `dhmamV VVmoVV dmnam`Mr! _moR> AdKS> hmoV! `m
Mma Amoir nmR> H$$Z gwm YS> cjmV amhmV ZmhrV Am{U BWo Va {VMm
m_m{UH$nUo dmna gw$ Pmcm.
1. ho g` Amho H$m`?
2. ho gd g~{YVmZm `mo` `m` XoUmao Amho H$m`?
3. `m `moJo MmJco gm_O` d Zohdr hmoBc H$m`?
4. gd g~{YVmZm ho cm^Xm`H$ hmoBc H$m`?

y_Z moJq_J / 137

1. ho g` Amho H$m`? (Is it the Truth?)


Z Agm Amho H$s, g` H$emcm hUm`M? d{H$cr ^mfoV "Vw_Mm Aerc
Oo H$mhr gmJVmo `mcm g` hUm`M' Ag hUVm `oBc. AWmVM d{H$cmcm
MwH$sMr {Xem XoUma Vo H$YrM Zgmd! naVw ~m{H$ gnXo`m {Z`_mZwgma g`
ho dkm{ZH$ {gmVm`m AmYmamda nS>VmiyZ ~Km`cm hd. EImXm gemoYH$
`mdoir `mMo {ZH$f _mS>Vmo Am{U `m`m Cn`mo{OVoM Oohm gmXarH$aU
H$aVmo Vohm "g`' `m gmYZmMmM dmna H$amdm cmJVmo Am{U ho gmYZ dmnaU
hUOo Ajae: H$gmoQ>rM AgVo! EH$m gemoYH$mMr nH$s Imr Pmcocr
hmoVr H$s, `mZo A`V AMyH$ Aem hm`S>mo-BcopQ>H$ Q>~mBZMm emoY cmdcm
Amho. 8000 nmZmMm XVEodO `mZo nwam`m{Zer gmXa Ho$cocm hmoVm. ^maVr`
EH$d A{YH$ma (Indian Patent Act) H$m`mZwgma `m gemoYZ jomVcm
Vmo n{hcmM gemoYH$ hmoVm ho "g`' hmoV. gemoYH$mMr Aergwm nH$s
Imr hmoVr H$s, dmnacoc Q>~mBZ ho AmVmn`V dmnaco`m Q>~mBZ_`o gdmV
OmVr H$m`j_ Amho. gemoYH$ gmJV hmoVm Vo gJiM g` hmoV; nU `m
g`mMm gX^ OJmVrc AmYw{ZH$ KS>m_moS>ter OwiV ZhVm. eodQ>r Amhmcm
`m gemoYH$mcm "g`' gmJmd cmJc H$s Q>~mBZ VkmZ ho 1879 gmcmnmgyZ
ApVdmV AgUma OwZ VkmZ AgyZ _m`H$mo-hm`S>mo-BcopQ>{gQ>r
H$nm_`o `m Q>~mBZgMm dmna mgXm`H$ Am{U {~Z^ademMm Amho Aghr
{g Pmc Amho. hUyZ gemoYH$mcm Aer gyMZm Ho$cr Jocr H$s, `mZo `m
`mMo ZdrZ m$n `dpWV MmM`m KoD$Z _JM gmXa H$amdo. g`mMm
emoY {Z^uS>nUo `mdm cmJVmo. Vr Aer EH$ "{ZIi' ~m~ AgVo H$s {VWo
_m`m qH$dm Vw`m dmQ>`mcm Vgm H$mhrM AW ZgVmo.

2. ho gd g~{YVmZm `mo` `m` XoUmao Amho H$m`?


(Is it Fair to all concerned?)

naXoemV`m EH$m {WV`e godm^mdr Umc`mV EH$m _yamoJ VkmZo


(urologist) `waoWc pQ>Ma `m _yamoJmda EH$ ZdrZM CnMma nVr emoYyZ
y_Z moJq_J / 138

H$mT>cr hmoVr. `mV EH$m CnH$aUmMmXoIrc g_mdoe hmoVm. gmYmaUV: `m


amoJmcm Xw~c KQ>H$mVrc cmoH$ _moR>m g`oZo ~ir nS>VmV. gwpWVrVrc
g_mOmV hm amoJ {VVH$mgm AmT>iV Zmhr. `m Zmdr`nyU CnMma nVrMo
"EH$d' A{YH$ma Va `m S>mQ>acm hdo hmoVo; nU `mMr EH$ AQ> hmoVr H$s hr
CnMma nVr \$V Xw~c KQ>H$mVrc cmoH$mgmR>rM dmnacr Omdr. EH$d
A{YH$ma Oa KoVco Va ho gemoYZ JaOy `Vt`mn`V nmohmoMyM eH$Uma
Zmhr! `m nVrV H$mhr gwYmaUm H$a`mgmR>r BVa gemoYH$mZm gwm Ae`
hmoD$Z ~goc! WmoS>`mV ho gemoYZ Amho {VWoM ~{XV hmoBc! Am{U ho
g~{YVmZm `m` XoUmao Amho Ago _cm dmQ>V Zmhr! hm {dMmaM Iyn J^
Amho. _J AmVm `mVyZ _mJ H$gm H$mT>m`Mm? hr CnMma nVr Iw`m nVrZo
Jar~ OZVocm \$m`Xoera Va R>am`cm hdr Am{U gemoYZ Mmo$Z dV:`m
ZmdmdaVr {dH$Um`mnmgyZ gwm gwa{jV amhm`cm hdr! "Am`.nr.S>m_o ' H$nZrZo
amoQ>ar`m MVw:gyrM nmcZ H$aUmam _`_ _mJ emoYyZ H$mT>cm. _moR>_moR>m
AmfYr H$n`m qH$dm dH$s` CnH$aUo ~ZdUm`m H$n`mZm `mMr ZH$c
H$aVm `oUma Zmhr Aer AQ> Q>mHy$Z `m gemoYZmMo "EH$d' A{YH$ma AmnU
`mdo; nU `mM~amo~a emgH$s` Umc`o, godm^mdr gWm Am{U emgH$s`
`moJemim_`o ho gemoYZ {dZm_y` dmna`mMr nadmZJr gwm mdr.
hUOoM ho gemoYZ gd g~{YVmZm `mo` `m` XoUmao Z$sM hmoBc !

3. `m `moJo MmJco gm_O` d Zohdr hmoBc H$m?


(Will it build Goodwill & Better Friendship?)

Am` nr S>mo_ H$nZrMr do~gmBQ> ~{KV`m g~Yr ZwH$VmM EH$ \$moZ


Amcm. ""Vw_`m do~daVr Agco`m VkmZmMm ZH$sM \$m`Xm hmoD$ eHo$c.
_cm Zho - Am_`m EH$m {Vn`mcm ! ... Vmo AemM H$ma`m Xwg`m
H$nZrV H$m_ H$aVmo - gmS>nm`mda {H$`m H$aUmar H$nZr; nU Am_Mo {d^mJ
doJdoJio AmhoV. `m dfm`m gwdmVrnmgyZ Am_`m H$m`jomV `mZr
`mnmam`m >rZo H$mhr gYr {_iVo H$m? `mMm emoY `m`cm gwdmV Ho$cr
y_Z moJq_J / 139

Ag`mMr Amhmcm Hw$UHw$U cmJcr Amho. Am_M `m`mer H$mhrM ^mS>U


Zmhr`o. Ammo{JH$ XyfU BV`m MS> _mUmV hmoV Amho H$s Amhmcm
^anya YXm {_iVmo Amho. nU Vw_`mH$S>o Agco`m VkmZmMm dmna H$$Z
Amhr XmoKo EImm doJ`m H$nmda H$m_ H$$ eH$cmo Va e`Vm Aer
Amho H$s, `mVyZ gmS>nm`m`m {d{dY jomV Zdo H$n C^o amh eH$Vrc.
Amhm XmoKmMrhr `mV JVrM Amho!'' Am`.nr. H$nZrcm hm {dMma gm_O`
Am{U Zoh dqJV H$aUmam dmQ>cm. H$nZrZo `m VkmZmMo EH$d A{YH$ma
{_i{dco`m gemoYH$mer Ver ~mocUr Ho$cr Am{U A`V doJmV dmT>Um`m
`m CmoJmcm gm_O`mMr Pmca cmdyZ MVw:gyrM nmcZ Ho$c. ~{KVc!
amoQ>o[a`Z H$m` H$$ eH$Vmo Vo?

4. gd g~{YVmZm ho cm^Xm`H$ hmoBc H$m?


(Will it be Beneficial to all concerned?)

EH$d A{YH$ma ho ^maV gaH$maZo Vw_`m Zmdr`nyU emoYmgmR>r Vwhmcm


XmZ Ho$coc EH$ A{YH$ma _mUn Amho. `mMm dmna \$V drg dfmn`V
hm gemoYH$M H$$ eH$Vmo. _J Vo CnmXZmgmR>r, {dH$sgmR>r, Am`mV
H$a`mgmR>r qH$dm `mdgm{`H$ nmVirdaVr gemoYZ H$a`mgmR>r Agmo hr
_VoXmar \$V 20 M dfmgmR>r Ag`m_wio `m {Z`mo{OV 20 dfmVM Vmo
gemoYH$ Amn`m gemoYZmVyZ OmVrV OmV ngm H$_dm`Mm `Z H$aVmo.
BVa BNw>H$ H$n`m `m_wio A\$mQ> ngm IM H$$Z Vo gemoYZ {dH$V KoVmV
Am{U AWmVM {H$`oH$ {dH$gZerc am>o, ~hOZ g_mO Am{U g_mOmMo
Xw~c KQ>H$ `m gemoYZm`m \$m`mnmgyZ d{MV amhVmV. Ia Va hr `m
EH$d A{YH$mamMr H$mir ~mOy Amho AgM hUm`cm hd!
H$ga, ES>g Aem amoJmdaMr AmfYo qH$dm ES>moH$monrgmR>r cmJUmar C
XOmMr CnH$aU `mMm \$m`Xm Jar~ OZVocm H$Yr {_iUma? AmOhr
Anman[aH$ D$Om moVmMo VkmZ _`_dJu` _mUgmcm Z nadS>Umao AgoM
Amho! hr ~m~ gemoYH$m`m cjmV AmUyZ {Xcr Var `mdaVr Jm^r`mZo {dMma
y_Z moJq_J / 140

H$aUmao OdiOdi ZmhrVM! nU gd g~{YVmZm _mP gemoYZ cm^Xm`H$


hmoBc
H$m? `mMm {dMma EH$m gmQ>dA
o a H$nZrZo Ho$cm. `mZo amoQ>arMr MVw:gyr
A{JH$mamMo H$~yc Ho$co. _mo~mBc \$moZ_Yrc VkmZmV gmV`mZo H$mhrVar
ZdZdrZ Jmo>r ~mOmamV AmU`mV `m H$nZrMm hmVIS> hmoVm. Am{WH$Q>m
g_mOm`m `oH$ KQ>H$mcm nadS>oc Aem arVrZo `mZr Amnco VkmZ
~mOmamV AmUco Am{U Xmohr Jmo>r gm` Pm`m. H$nZrMm Z\$m dmT>cm
Am{U OZVocm _moR>m _mUmV `mMm cm^XoIrc KoVm Amcm! ~m{H$
gnXo`m jomV 4 way test Mo AmoPo dmQ>Umao gemoYH$ AmVm _m Am`.nr.
S>mo_ `m H$nZrMm hm n`m` AmZXmZo drH$m$ cmJco AmhoV !
_y`m{Y{>V OrdZnVrMm Adc~ H$amdm Aem KmofUm AmnU H$aVmo,
nU A{JH$m$ _m eH$V Zmhr hr dVwpWVr Amho. H$maU _Yo cwS>~yS> H$aVo
Vr "cmcgm'. _hmam>mMo am`nmc lr. H$me ho EH$Xm gMmoQ>r Am{U
_y`mg~Yr ~mocV hmoVo. "_r Va m_m{UH$nUmMm _mJ Adc~cm Amho.
_m`m Ag cjmV Amc H$s, `dhmamV _r cmM XoD$ eH$Vmo; nU cmM _m
H$YrM KoUma Zmhr. _mPm _wcJm AmOmar Amho Ag H$ic Va aodoM {VH$sQ>
{_id`mgmR>r _r ZH$sM cmM XoBZ . _cm _m{hVr Amho H$s cmM Ko`mBVH$M
cmM XoU gwm _y`mer VmaUm H$a`mgmaI Amho; naVw n[apWVrM _cm
cmM m`cm dm H$aVo, nU Hw$R>`mhr n[apWVrV cmM `m`cm _m _cm
dm H$$ eH$Uma Zmhr.' EImXr R>iH$ Aer Am_m{UH$ KQ>Zm Oohm KS>Vo
Vohm Va AmnU {VMm {ZfoY H$aVmoM; naVw H$gmoQ>r `m jUr AgVo Oohm
VwcZoZo m_m{UH$ dmQ>Um`m XmoZ Jmo>r g_moa AgVmZm Zo_H$ H$moUmcm
drH$mam`M? H$mhr cmoH$m`m >rZo Vo `mo` Va H$mht`m >rZo Vo A`mo`
AgV. Aemdoir Vwhr H$m` ^y{_H$m KoUma? H$mhr Jmo>r drH$mamh AgVmV
nU `m `mo` ZgVmV! H$mhr Jmo>r _`yAc Am\$ mogrOg _mUo `mo`
AgVmV; nU c~`m CH$fm`m >rZo `mcm {VVH$g _y` ZgV! hUyZM
EImm Zmda VmoS>Jm H$mT>m`Mm Agoc Va {dMmamV Am{U {ZU` {H$`oV
g_Vmoc amIm`cm hdm. _r Oo dmJVmo Vo BVamZr g_OyZ `md Aer Oa
y_Z moJq_J / 141

Amncr g_OyV Agoc Va VerM dmJUyH$ BVamZr Amn`mcm {Xcr Va Vr


Amn`mcm g_mZnydH$ dmJUyH$ dmQ>oc H$m? `mMm H$fmZo {dMma H$am`cm
hdm. `m_wio gm_m{OH$ gKQ>ZonwT>o Oohm `mo`/A`mo`VoMm {ZU` `m`Mr
doi `oVo Vohm gH$Vr, _y`, MwH$sM, ~amo~a `mMr `m`m H$aU H$R>rU
hmoD$Z ~gV! VarXoIrc _y`m{Y{>V AmMaUmMm AmnU A{JH$ma H$am`cm
hdm ho _m {H$mcm~mXrV g` Amho. gH$mir Amaemg_moa C^ am{h`mZVa
H$mc`m nojm AmOMr Am_Mr {V_m ZH$sM COi Agm`cm hdr. _y`
Omonmg`mgmR>r Am`w`mV `mJ H$amdmM cmJVmo. Mcm Va `mJm`m ^mdZoZo
OrdZnVrMr gwdmV H$$ `m.
B

y_Z moJq_J / 142

nmo{cAmo_wV OJmMm AZ{^{fV g_mQ>


[ DEDICATION ]

nmo{cAmo {dMm S>m. g~rZ `mMm cT>m Vo Am`w`^a A{daV


cT>c.o `mZr hr cg {Z_mU H$$Z cT>mB O$a qOH$cr; nU OmJ{VH$
`w Zho! Amn nm{H$VmZ, A\$Jm{UVmZ Am{U Zm`Oo[a`mVyZ
nmo{cAmoMo {Z_ycZ hm`Mo Amho.

{ddm`m H$`mUmgmR>r gnyU OJVmMm AZ{^{fV g_mQ> hmo`m`m


AmH$mjoZo _hm`wmV CVacocm hm `mom H$moU Agoc ~a? `mMr Am`wY
AmhoV gy_XeH$ `, narjm Z`m, MMynm B. `w^y_r Amho. `moJemim
Am{U ey Amho nmo{cAmo. nmo{cAmoMm {dfmUy Am{U `mH$miM AmVaam>r`
amOH$maU `m`m{d _moR>m {ZH$amMm cT>m XoD$Z cjmdYr ~mcH$mZm
OrdXmZ XoUmam hmM Vmo Zmo~oc nwaH$ma mV F${fVw` emk S>m. A~Q>
g~rZ. AmOMm ~mcH$ hm CmMm O~m~Xma ZmJ[aH$ ~ZUma Iam! nU Vmo Oa
nJy Agoc Va gma am>, gmam g_mO nmJim Pm`m{edm` amhUma Zmhr.
AgM hUm`cm hd. nmo{cAmo{dMm S>m. g~rZ `mMm cT>m Vo Am`w`^a
A{daV cT>c.o `mZr hr cT>mB O$a qOH$cr Agoc; nU `w Zho! Vo hUVmV,
""nmo{cAmo {Z`U H$a`mgmR>r Amn`mH$S>o VkmZ Amho; naVw Vargwm
y_Z moJq_J / 143

{dH$gZerc am>mV Xadfu`m gd}jUmV Oohm nmo{cAmoMo Zdo 4 cmI ~ir


Zm|X{dco OmVmV Vohm `m `wmMm, AmhmZmMm AmdmH$m H$nZmeVrcmgwm
^oXZ OmVmo Am{U ho AmhmZM ZgyZ m_w`mZo EH$ "dV' Amho Ag ``mcm
`oV.''
{dkmZ `wJmMo gVM
`mMr Vr gnyU nmT>ar XmT>r,
gai ZmH$mda {dgmdcocm M_m
Am{U Moh`mdaMo AWnyU ^md ho
gJi M H$g EImm g V mcm
emo^`mgmaI Amho! Zho _r Va
hUoZ S>m. A~Q> g~rZ ho {dkmZ
`wJmVco EH$ AJJ` gVnwf Zho
H$m? EH$ {ejH$ `m Zm`mZo EImXr
Jmo> `dpWV Am{U n[anyU H$er
hmoBc `mH$S>o Vo ~maH$mBZo ~KVmV Va
EH$ gemoYH$ `m Zm`mZo ZdrZM {Z_mU Ho$co`m "cgrMo' `moJ `j
Amn`m N>moQ>m Jm|S>g _wcrda H$a`mMm YmoH$m nH$a`mM Vo YmS>g
XmIdVmV. EdT>m hmVmanUrgwm gH$mir 6 dmOVm CRy>Z A_o[aHo$V`m
_mo[acS> BW`m "ZeZc BpQ>Q>yQ> Am\$ hoW' _`o Amn`m H$m`mc`mV
Vo nyUdoi H$m`aV AgVmV. `mMo H$m`mc` {_imco`m _mZ{MhmZr gwemo{^V
Ho$co`m q^VtZr gOcoc Amho.
EdT> AgyZgwm gemoYZmg~Yr Vo hUVmV, ""EH$ g_mZ {_idm`Mm
hUOo `mAmYr 100 doim Var Zam` nXar `md cmJV.'' Vm|S>mdmQ>o JhU
H$a`mMr nmo{cAmoMr cg hm `m`m gemoYZmMm Am{U d`pVH$ Agm
gm_y{hH$ {dO` Amho. Jo`m 20 dfmV nmM cj cmoH$mZm AnJdmnmgyZ
S>m. A~Q> g~rZ
OrdXmZ {_imcoc Amho.
y_Z moJq_J / 144

amoQ>ar BQ>aZeZc`m nmo{cAmo cg `m OmJ{VH$ H$nmMo gcmJma


hUyZ S>m. g~rZ `mMr 1984 gmcr {Z`wVr Pmcr Amho. 1985 gmcr
"amoQ>ar OmJ{VH$ gm_O` nm[aVmo{fH$' XoD$Z amoQ>ar BQ>aZeZcZo `mZm gdm}M
~h_mZ XoD$Z g_m{ZV Ho$co Am{U 12 _o 1985 amoOr Va A_o[aHo$Mo A`j
amoZmS> arJZ `m`m hVo hmBQ> hmD$g_Y`m EH$m _hdnyU g_ma^mV
S>m. g~rZ `mZm "_oS>c \$ma \$sS>_' `m g_mZmZo gwemo{^V H$a`mV Amco.
`y_mo{Z`mMo g~rZ V
Va Aem `m _hfuMm O_ a{e`mV EH$m `y Hw$Qw>~mV 26 AmJQ> 1906
gmcr Pmcm. `mMo AmB-dS>rc EH$m H$mnS> {JaUrV H$m_mcm hmoVo. 1920
gmcr Vo A_o[aHo$V `yOgu noQ>oagmoZ `m {R>H$mUr WcmV[aV Pmco. 1923
gmcr nXdr gnmXZ H$$Z H$mH$m`m g`mZwgma XVdH$ A`mgmgmR>r Vo
`y`mH$cm Amco. ~iO~arZo cmXcocm hm A`mgH$_ H$gm Var `mZr 3
dfmV nyU Ho$cm. Vgm `mMm {deof AmdS>rMm {df` hmoVm gy_Ordem.
1926 gmcr `mZr S>m. Mcg Hw$_{dS> `m {g gy_OrdemkmH$S>o
C_oXdmargmR>r {dMmaUm Ho$cr. S>m. Mcg `mZr AZw^d Zmhr hUyZ nadmZJr
ZmH$macr Am{U EImm N>moQ>mem _memcm naV AWmJ gmJamV {^aH$mdyZ
md Aer A~Q>Mr AdWm Pmcr hmoVr. nwT>o S>m. {d`_ nmH$ `m {g
OrdmUyemkmH$S>o `mMo gemoYZ ghm`H$ hUyZ H$m_ Ho$co. `y`mH$
{dd{dmc`m`m _o{S>grZ {d^mJmV A~Q>Z o H$m_mcm gwdmV Ho$cr. A{daV
l_mnwT>o A~Q>c
m H$emMrM ^mV ZhVr. `y_mo{Z`m hm `m H$miMm H$XZH$mi
g_Ocm OmUmam amoJ, hm VU A~Q> `m gemoYZmMm {df` hmoVm. 22 dfm`m
A~Q>Zo `y_mo{Z`m`m {dfmUyMr VnmgUr Ho$di 3 VmgmV H$a`mM V
emoYyZ H$mT>c. `mgmR>r nydu 24 Vmg cmJV AgV. S>m. nmH$ ho ~KyZ V{^V
Pmco Am{U ho V "`y_mo{Z`m VnmgUrMo g~rZ V' hUyZ _m`Vm nmdco.
S>m. g~rZ hUVmV, ""J_V Aer Pmcr H$s 1931 gmcr _cm narjoV "g~rZ
VmdaM' Z {dMmacm hmoVm hUyZ _r Vr narjm CmrU hmoD$ eH$cmo!
y_Z moJq_J / 145

30 df} nmo{cAmoer cT>m


`y`mH$ ~oco hmpnQ>c_`o S>m. g~rZ `mZr OrdZmVcr n{hcr
ZmoH$ar nH$acr Am{U `mM gJr `m`m OrdZmcm \$ma _hdnyU Aer
H$cmQ>Ur {_imcr. 1931 gmcr gnyU `y`mH$ ehamV nmo{cAmoMr gmW
Amcr. S>m. nmH$ ho `mdoir npcH$ hoW `moJemioMo gMmcH$ hmoVo. `mZr
S>m. A~Q>cm nmo{cAmoda gemoYZ H$a`mMr {dZVr Ho$cr. S>m. A~Q>
hUVmV, ""Am`w`mV W_M H$moUm`m Var {dZVrd$Z _r EImX H$m_
drH$mac hmoV, nU nmo{cAmo gemoYZmV d`pVH$ Agm H$mhrhr \$m`Xm _cm
`mdoir {Xgcm Zmhr.''
S>m. g~rZ `mZr ZVa cS>Z`m {cQ>a gWoV 1 df Am{U `y`mH$`m
amH$\o$ca gWoV 5 df} nmo{cAmoda gemoYZ Ho$c. 1939 gmcr {gZ{gZoQ>r
dH$ {dd{dmc`mV _wcm`m Umc`mV `mZr gemoYZmcm gwdmV Ho$cr.
`mM {R>H$mUr V~c 30 df} `m _hm`mZo Amn`m d{e>nyU gemoYZ
nVrZo nmo{cAmoer cT>m {Xcm.
S>m. g~rZ `mZr drH$macoc ho _hmZ dV hmoV. `m {dfmUy`m 3 OmVr
dmT>{d`mgmR>r `moJemioV `ZmMr namH$m>m Mmccr hmoVr. `moJemim
hoM Ka, `moJmgmR>r nmicocr hOmamo _mH$S>, `mZm cg Q>moMyZ {_iUm`m
{ZH$fmMr ~maH$mBZo nmhUr `mnwT>o S>m. A~Q> `mZm VhmZ, ^wHo$M ^mZ amhV
Zgo.
ho gJi BH$S>o Mmcy AgVmZm 1955 gmcr S>m. OmZ gmH$ `mZr nmo{cAmoMr
cg AmnU emoYyZ H$mT>`mMm Xmdm Ho$cm. `mZo nmo{cAmo WmoS>m\$ma _mUmV
AmQ>mo`mV Am`mMohr ``mcm Amco. S>m. g~rZ `mZr `m cgrV Agcocr
_hdmMr CUrd {ZXeZmcm AmUyZ {Xcr Vr Aer H$s `mnmgyZ {_iUmar
{VH$maeVr hr XrKH$mi {Q>H$Umar Zmhr. H$maU Vr "_V cg' `m H$maMr
cg hmoVr. Ag AgyZgwm gmH$ cgrZo VmnwaVr H$m hmoBZm JaO ^mJdcr
hmoVr.
y_Z moJq_J / 146

dV:`m _wcmda `moJ, g~rZ `mZm AIoa `e


S>m. g~rZ `mZm AIoa dV:Mr d{e>nyU Aer nmo{cAmoMr cg V`ma
H$a`mV `e Amco. hr "{OdV cg' `m H$mamV _moS>Umar Amho. Vm|S>mdmQ>o
godZ Ho$`mda Vr AmVS>mV OmD$Z VoWo XrK _wXVrMr {VH$maeVr {Z_mU
H$aVo. {deof Ag H$s Vr Xg`m ~mcH$mV WcmV[aV Pmcr Va `m
~mcH$mVgwm {VH$maH$eVr {Z_mU hmoVo. 1954 gmcr `mZr Amn`m
cgrMo `moJ OZgm_m`mda H$a`mg gwdmV Ho$cr. AmVm J_VrXma AS>MU
Aer H$s, nmo{cAmo Z Pmco`m _wcm-_wctda `moJ H$$ m`cm H$moUr V`mar
XmIdoZm. H$maU `moJ H$am`Mm hUOo, `mZm cg nmO`mda `m`m KemMr,
aVmMr Am{U {d>oMr VnmgUr doimodoir H$amdr cmJUma hmoVr Am{U hUyZ
dV:`mM XmoZ Jm|S>g _wcr S>o~moamh Am{U A_r `m`mda `moJ H$a`mM
YmS>g `m emkmZ Ho$c. Ho$dT>m gmhgr {ZU` hmoVm hm! Amn`m _wctdaM
H$mhr {dH$V n[aUm_ Pmcm Va? C^`VmMr CS>mcocr Pmon Am{U S>mo`mda
MS> VmU Aem AdWoV {Xdgm_mJyZ {Xdg Mmcco hmoVo. `m Jmo{Oadm`m
_wctZm H$nZm ZhVr H$s `m`mda H$gco `moJ Ho$co OmVmhoV Vo!
S>m. A~Q> hUmVmV, ""Amhmo! _r _m`m _wctdaM Oa `moJ Ho$co ZgVo Va
Xg`m`m _wcm-_wctda `moJmgmR>r `m`m AmB-d{S>cmMr nadmZJr Var
H$er {_imcr AgVr?''
"H$`w{ZQ> cg?'
MmM`m `edr Pm`m hmo`m. S>m. A~Q> `mMm Am_{ddmg dmT>cm
hmoVm. g~rZ cgr_wio gmH$ cgrda n[aUm_ hmoBc hUyZ H$s H$m` A_o[aHo$`m
ZeZc \$mD$S>oeZMr `mcm _m`Vm {_ioZm. 1957 gmcr _m OmJ{VH$
Amamo` gKQ>Zo`m {deof nWH$mZo g~rZMr cg A{YH$V _mZcr. 1960
gmcr a{e`mV 77 hOma _wcmZm Va O_Zr, PoH$mocmhm{H$`m, hJao r, $_m{Z`m
Am{U ~Jo[a`m `m Xoem_`o 23 hOma ~mcH$mZm hr cg XoD$Z Vr cg
y_Z moJq_J / 147

OJZ_m` Pmcr; nU A_o[aHo$Zo _m `m`mdaMr ~Xr CR>dcr Zmhr ho


AmM`M hUm`cm hdo! a{e`m hm hr cg V`ma H$aUmam OJmVcm AJJ`
Xoe hUyZ _m`Vm nmdcm, BVH$s H$s, hr "H$`w{ZQ> cg' hUyZ OJ AmoiIy
cmJco. 1961 gmcr _J A_o[aH$Z _o{S>H$c Agmo{gEeZ`m A{YH$m`mZr
g~rZ cgrcm _m`Vm {Xcr. 1962 Am{U 63 gmcr Va 1 cmI A_o[aH$Z
cmoH$mZr hr cg KoVcr. g~rZ cg hr gmH$ cgrcm Cm_ n`m` hUyZ
cmoH${` Pmcr. hOmamV 26 amoJr ho 1960 Mo _mU 1965 n`V hOmamV
2.4 BVHo$ H$_r Pmco.
gmH$ cg H$s g~rZ cg?
J_V Aer H$s V~c 25 dfmZVa dmX {Z_mU Pmcm H$s, gmH$Mr _V
cg lo> H$s g~rZMr {OdV cg lo>! naVw {_imcoco {ZH$f n>M gmJV
hmoVo H$s g~rZ cg hrM lo> Amho. S>m. g~rZ hUVmV, ""Xodr `m amoJm`m
g_yi CMmQ>ZmBVH$mM nmo{cAmo CMmQ>ZmMm H$m`H$_ _hdmMm Amho.
{dH$gZerc am>mV dfmVyZ EH$ "OmJ{VH$ amoJ {V~YH$ cg {XZ' hUyZ
gmOam hm`cm hdm. hr cg KamKamV CncY hm`cm hdr Am{U `mgmR>r
OJ^a `moOZm~ `Um C^mam`cm hdr. {deof hUOo hr `mMr `moOZm `m
H$mir `y~m, ~mPrc, noaodo Am{U _opgH$mo `m {R>H$mUr \$ma MmJ`m nVrZo
H$m`mpdV Pmcr.
1982 gmcr S>m. A~Q> g~rZ `mZr `m gnyU ngm`mVyZ Amncr {Zdmr
Omhra Ho$cr Iar; nU nmo{cAmoM `m OJVmVyZ gnyU CMmQ>Z H$a`mMr
^r_{Vkm H$aUmam hm dra `mom ho gm_m{OH$ ~m{YcH$sM aUmJU gmoSy>Z
_mJo {\$aU Ae`! JmoAamda dm`w$nmV cg V`ma H$a`mg~YrM gemoYZ
`mZr nwhm gw$ Ho$c!
Iw g~rZM nmo{cAmoJ V
Am{U H$m` Vmo XdX{dcmg! 1983 gmcr S>m. g~rZ `mZm nmo{cAmoZoM
Koac. S>m. g~rZ Imoc AmdmOmV hUVmV, ""~g! _cm AmVm OJm`M Zmhr`!
y_Z moJq_J / 148

_cm C^gwm amhVm `oV Zmhr`. nmo{cAmoZo Jmgcoco amoJr H$g`m ^`mZH$
X:Imcm Am{U Aghm`Vocm gm_moao OmV AgVrc ho _r AmVm AZw^dVmo
Amho.'' AWmVM ^anya {dlmVr Am{U {\${OAmoWoanr`m gmmZo, _Zmo~c
Am{U BN>meVrMr OmoS> {_im`m_wio hm `mom H$mR>r`m AmYmao nwhm
Mmcy cmJcm. Umc`mV AgVmZm 1 cmIm`m da ew^oN>mna nmMm
S>m. g~rZ `m`mda Ajae: dfmd Pmcm. EdT> gJi am_m`U KSy>Zgwm
S>m. g~rZ "ZeZc BpQ>Q>yQ> Am\$ hoW' `m gWoV nwhm $Oy Pmco. Vo
hUVmV, ""_cm AYdQ> am{hcoc ~aM H$mhr AOyZ nyU H$am`M Amho.''
g_mZmMm dfmd
1971 gmcr "ZeZc _oS>c Am\$ gm`g' hm ~h_mZ A_o[aHo$Mo A`j
[aMS> {ZgZ `m`m hVo A_o[aHo$V EH$m ^` gH$ma gmoh`mV `mZm
XmZ H$a`mV Amcm. "_mZdOmVrcm {_imco`m nmo{cAmo$nr emnmcm
S>m. g~rZ `mMr cg C:emn R>acr Am{U EH$ MS> gm_m{OH$ H$mVr KS>cr'
Aem eXmV {ZgZ `mZr `mMm Jmad Ho$cm. OZVoZo Oohm `mZm "AmYw{ZH$
{dkmZ OJVmMm ~mXehm' hUyZ Jma{dco Vohm S>m. g~rZ Z_nUo hUVmV,
"EImm _hmH$m`, OJ`mnr H$nmMm ~mXehm H$moUr EImXr `Vr ZgyZ
`mgmR>r `mZr Ag` Eo{Vhm{gH$ `moJ Ho$co, `ZmMr namH$m>m Ho$cr, Vo
gd `m `emMo {VVHo$M qH$~hZm WmoS>o A{YH$M ^mJrXma AmhoV.' 1974
gmcr Zmo~c
o nwaH$ma KoD$Z hm emk nwhm EH$Xm OmJ{VH$ nQ>cmda PiH$cm.
Vo {_pH$cnUo hUVmV, ""_r Ia hUOo Om`mM `moJerc _mUyg. AmVm
CVmad`mV _r Amier H$g ~Zm`M `mg~Yr dV:daM `moJ H$aUma Amho.
Am`w`mV _cm H$Yr dmMm`cm doiM {_imcm Zmhr, gwXa gwXa Jmo>r
~K`mgmR>r _r AmVm dmg H$aUma Amho. H$maU _m`m _|X`m noetZm \$V
Amam_ hdm Amho.''
_hdmH$mjr H$n
amoQ>ar BQ>aZeZc `m gWoZo OmJ{VH$ g_mOgodm `m godoAVJV 2005
gmcmn`V gnyU OJVmVyZ nmo{cAmoMo g_yi CMmQ>Z H$a`mMr {Vkm Ho$cr
y_Z moJq_J / 149

Amho. "amoQ>ar {V>mZ nmo{cAmo H$m`H$_' hm amoQ>ar`m B{VhmgmVrc gdmV


_hdmH$mjr Agm H$n `edr H$a`mgmR>rM OJmVrc 12 cmImda
amoQ>o[a`gZo Vmo {VkmnydH$ drH$macm Amho. `m H$nmMo _wI gcmJma
AmhoV nmo{cAmo _hfu S>m. A~Q> g~rZ. S>m. g~rZ `m`m `moOZoV AmnU
gJioM gh^mJr hmoD$ `m. Agm hm `mom 3 _mM 1993 amoOr nMdmV
{dcrZ Pmcm.

B
y_Z moJq_J / 150

nmo{cAmo cg !
[ ACCOUNTIBILITY ]

cg Q>mM
o Zy {Z`{V H$aVm `oUm`m {d{dY ghm amoJmnH $s nmo{cAmo
hm EH$ Amho. `m amoJm`m mX^mdm_wi hmoUm`m ~mc_`yM _mU
H$nZo`m ~mhoa Amho. nmo{cAmo `{V[aV j`, KQ>gn, Jmoda, S>m `m
ImoH$cm Am{U YZwdmV `m amoJm`m CMmQ>ZmgmR>r nmo{cAmo cg
H$m`H$_mMr {Z{_Vr Pmcr.

EImm gm_m{OH$ gKQ>ZoV ZI{eImV Aem H$maMm H$m`mnmcQ>


AMmZH$ hmoV ZgVmo. ^yVH$mimV Aem H$maMo H$m` H$$Z Amcocm AZw^d
^{d`mMm doY Ko`mgmR>r \$ma _hdmMm R>aVmo. nmo{cAmoMm hm ~amjg `m
{ddmVyZ Z> H$a`mgmR>r amoQ>ar `m gm_m{OH$ gKQ>ZoZo 80 `m XeH$mV
H$~a H$gcr Am{U ^maVmVyZ nmo{cAmocm JwS>~m` H$a`mn`V Amhr _Oc
_macr Amho. JV am>mV AmO Aer g_OyV Amho H$s, nmo{cAmo hm amoJ
H$YrM ^yVH$mimV O_m Pmcm Amho. 1955 gmcr emoYcocr "gmH$ cg'
Am{U 1960 gmcr cmoH${` Pmcocr "g~rZ cg' `mZr Ajae: H$mVr
Ho$cr. JV am>mVyZ nmo{cAmoM CMmQ>Z Pmc Ia; nU Ag AgyZgwm
{dH$gZerc Xoem_`o AJ{UV ~mcH$ nmo{cAmocm AOyZhr ~ir nS>VmhoV.
Am{\$Ho$Vrc Zm`Oo[a`m, nm{H$VmZ Am{U A\$Jm{UVmZ `m VrZ XoemV
y_Z moJq_J / 151

AOyZhr nmo{cAmoM gm_m` Amho ho {dgaVm H$m_m Z`o. `oWyZ nmo{cAmo`m


hm`agMm gma nwhm OJ^a hmoD$ eH$Vmo. `mgmR>r hm gmdYmZVoMm Bemam!
nmo{cAmo amoJ{V~YH$ cg hr ~mcH$mn`V `mo` pWVrV nmohmoMd`mM H$m`
dS> hoW AmJZm`PoeZ _m\$V Ho$c OmV. OmJmoOmJr C^maco`m H|$mda
JaO Amho Vr \$V {e{jV d`godH$mMr. ^maVmZo nmo{cAmogmR>r "am>r`
cgrH$aU {Xdg' {ZpMV Ho$`m_wi nmo{cAmo {Z_ycZ H$m`mV gwgyVm Amcr
Am{U 2014 `m OmZodmarn`V Oa EH$hr amoJr AmT>icm Zmhr Va ^maV
nmo{cAmo_wV Pm`mMo Kmo{fV hmoUma Amho.
BVa ggJO` amoJ!
cg Q>moMyZ {Z`{V H$aVm `oUm`m {d{dY amoJmnH$s nmo{cAmo hm EH$
Amho. hUyZ nmo{cAmo_mUoM BVa 5 amoJm`m mX^mdm_wio hmoUm`m ~mc_`yM
_mU H$nZo`m ~mhoa Amho. Vohm amoQ>arZo "nmo{cAmo' H$m`H$_mMo $nmVa
"nmo{cAmo cg' _`o Ho$co. `m 6 amoJm_i
w o {dH$gZerc am>mV 50 cmIm`mda
~mcH$mMm _`y hmoVmo Am{U OdiOdi VodT>rM ~mcH$ _mZ{gH$ d emar[aH$
`JmMo {eH$ma ~ZVmV. nmo{cAmo `{V[aV 5 amoJ hUOo j`, KQ>gn, Jmoda,
S>m`m ImoH$cm Am{U YZwdmV. nmo{cAmo_mUo BVa amoJm`m ~m~VrV
cgrH$aUmMm H$m`H$_ hmVr KoVcocm Zg`mZo `m amoJmZm ~ir nS>Um`m
~mcH$mMr g`m OJ^a 11 H$moQ>r`m Amgnmg BVH$s MS> Amho. gnyU
OJ^amV n{h`m _{h`mVM ~mcH$mcm _`w_wIr nmS>Umam amoJ Oa Hw$R>cm
Agoc Va Vmo Amho YZwdmV! gd}jUmVyZ Ag cjmV Amc Amho H$s, 100
Xecj _wcmnH$s 40 Q>`mnojm gwm H$_r _wcmZm KQ>gn, S>m`m ImoH$cm,
YZwdmV Am{U Jmoda `mMr cg Q>moMcocr AgVo. Jmoda hm `mV`m `mV
\$maM Xc{jV Pmcocm amoJ Amho Ag AmT>iyZ Amc Amho. `mV ~mcH$mMr
^yH$ _XmdVo, WmoS>mgm Vmn `m`cm gwdmV hmoVo. 1-2 {XdgmZVa Vmn dmT>V
OmVmo, ^yH$ nma _$Z OmVo. hiyhiy ImoH$cm gw$ hmoVmo Am{U AJmda dU
C_Q>m`cm gwdmV hmoVo. hJdUrMm mg gw$ hmoVmo. H$mVS>r H$moaS>r nS>Vo.
y_Z moJq_J / 152

ImoH$cm dmT>V OmVmo Am{U hJdU {Z`{V hmoV Zmhr. nmcH$mZm hm


gmdY{JarMm Bemam g_Om`cm haH$V Zmhr.
AmeoMm {H$aU
nmo{cAmo{Z_ycZm_wio ^maVmV AmO AmemXm`r {M {Z_mU Pmco Amho.
BVa amoJm`m ~m~VrV ZH$sM amoJ_wVrMo _mU dmT>co Amho. `wZm`Q>oS> Zoeg
{MS>Z \$S> (`w{Zgo\$) `m gd}jUmZwgma `m ghm amoJm`m {V~YH$VoM
_mU 5 Q>`md$Z 80 Q>`mda Joc Amho hr JVrMrM IyU hUm`Mr.
`m `emMr XmoZ _wI H$maU AmhoV.
1. cgrMm XOm gwYmacm Amho. erVH$sH$aU VmV Pmcocr JVr Am{U `m
H$m`H$_m`m AmIUrV Am{U H$m`dmhrV d`godH$mMm dmT>cocm
gh^mJ.
2. g_mOmV `m~c Pmcocr OZOmJVr, `m_wi OmVrV OmV ~mcH$mn`V
hr cg nmohmoMcr Amho. ^maVmgH$Q> ~`mM XoemV gmdO{ZH$
amoJ{V~YH$ {XZ gmOao hmoVmhoV.

nmo{cAmo Polio

j` Tuberculosis

KQ>gn Diphtheria

S>m`m ImoH$cm

Jmoda

YZwdmV

Pertussis

Measles

Tetanus

y_Z moJq_J / 153

y_Z moJq_J / 154

Poliovirus

Mycobacterium tuberculosis

Coryhebacterium diphtheriae

Paramyxovirus

Bordetella Pertussis

Clostridium tetani

2. j`
({OdmUyO`)

3. KQ>gn
({OdmUyO`)

4. Jmoda
({dfmUyO`)

5. S>m`m ImoH$cm

6. YZwdmV
({OdmUyO`)

amoJ OVy

1. nmo{cAmo
({dfmUyO`)

ggJO` amoJ

1. {ZOVHw $sH$aUmMm A^md


2. _mVr
3. JOcoco cmoIS>

1. ImoH$cm

1. IoiUr
2. {d>oZo X{fV
Pmcoco AZ/nmUr
1. ImoH$cm
2. WwH$s
3. XmQ> cmoH$dVr
1. ImoH$cm
2. WwH$s
3. IoiUr
1. ImoH$cm

_m`_

dgZgWm

\w$\w$g

1. hmS>
2. \w$\w$g
3. _|X
1. Q>mp gg
2. Jim
3. ZmH$
1. S>moio
2. Kgm

amoJ H$moR>o
dmT>Vmo
1. AmVS>o
2. _OmVVy

_`y

X` d
_|XMo
{dH$ma
`y_mo{Z`m
AYd
~{haonUm
_`y
`y_mo{Z`m
_`y

_`y

AnJd
_`y

n[aUm_

ggmYZmMm _hm_o$

EH${XcmZo, EH$OwQ>rZo gmao {_iwZr H$m_ H$$ &


gh`moJmZo g_{`m _YwagmMo KQ> ^$ &&
y_Z moJq_J / 155

emoY
[ CATALYST ]

_mUyg Aem AmXe gm_m{OH$ `mgnrR>m`m emoYmV AgVmo


H$s OoWo Vmo Am{U `m`m Hw$Qw>{~`mMr dMm[aH$ J^Vm dmT>oc.
gWo`m VdkmZmMr gH$nZm n> Agcocr, `m gH$nZmMm
{dH$mg H$aUmar Am{U `mMr H$m`dmhr H$aUmar _S>ir Oa Vw_`m
gWo_`o AgVrc Va ZdrZ gX`mcm gWoMr ^y{_H$m g_OU Iyn
gmon OmV.

EImXr Jmo> AdKS> qH$dm gmonr H$$Z gmJ`mMr `oH$mMr Amnmncr


Q>mBc AgVo. Vw_`m gWoMm godog~YrMm Zo_H$m {>H$moZ H$m` Amho? hr
AdKS> Jmo> A`V gmo`m nVrZo Amhmcm `m Z`mZo doe H$aUm`m
`Vrcm gmJVm `m`cm hdr. nadmM EH$ ZdrZ gX` hUmcm H$s,
g_mOH$m`m`m `m PJ_JmQ>mH$S>o ~{KVc H$s AmnU g_mOH$m` H$aVmo AmhmoV
Ag dmQ>V Zmhr. Ia Amho ! Vw_`m gWoMr H$m_ H$a`mMr nVr Am{U
`mM Zo_H$ H$m`jo `m g~Yr`m gH$nZm ZdrZ gX`mnwT>o \${Q>H$mgma`m
dN> Agm`cm h`m. `oH$ g_mOgodH$ "H$Q>{cQ>`m' XOmMm Agmdm
hUOo H$m`? ho `mcm n> hm`cm hdo ! ZdrZ gX` g_mOmV CKS>m
S>mo`mZr dmdaV AgVmo. Vw_`m gWo_mUo BVahr gm_m{OH$ gWm_`o
y_Z moJq_J / 156

doe H$a`mMo n`m` `m`m g_moa AgVmV. `m gm_m{OH$ gKQ>Zo`m


gX`dm_wio ZdrZ {Xem {_ioc H$m? `m`m emoYmV Vmo gVV AgVmo. `mcm
Xwc{jV Pm`mgmaI _wirM dmQ>Vm H$m_m Z`o. Vmo gVV AXmO KoV AgVmo
H$s `m gWoMo gX` Zd{Z_mUj_ Am{U nwT>maco`m {dMmamMo AmhoV H$s
Zmhr? Am_`m XoemMo gm_m{OH$ Z gmoS>d`mgmR>r hr gWm Zo_H$ H$m`
H$aVo Amho? hm `m`m Hw$VwhcmMm {df` AgVmo. nmo{cAmo ng, _wctMr
gmjaVm, n`mdaU gVwcZ `mgma`m {d{dY {df`mMm nwZMma d H$Vr
`mVyZ ZdrZ gX` gWoH$S>o AmH${fV hmoVmo. _mUyg Aem AmXe gm_m{OH$
`mgnrR>m`m emoYmV AgVmo H$s OoWo Vmo Am{U `m`m Hw$Qw>{~`mMr dMm[aH$
J^Vm dmT>oc. gWo`m VdkmZmMr gH$nZm n> Agcocr, `m
gH$nZmMm {dH$mg H$aUmar Am{U `mMr H$m`dmhr H$aUmar _S>ir Oa Vw_`m
gWo_`o AgVrc Va ZdrZ gX`mcm gWoMr ^y{_H$m g_OU Iyn gmon
OmV. Vw_`m gWoMo {__S>i hmoVm H$m_m Z`o? Va `mV ZdZdrZ ZoVd
CX`mcm `oD$Z `mMm nVera {dH$mg hmoVmZm OmUdm`cm hdm. `oH$
gX` hm _wimV ZoVdJwU gnZ Ag`m_wio `mcm `mhr {R>H$mUr ZoVd
H$a`mMr gYr hdr AgVo. Amncr gWm Oa Aem JwUd{e>mZr gnZ
Agoc, Amncr gWm Mmcd`mMr Q>mBc Oa MV`_` Agoc Va ZdrZ
gX`mcm `m gWoVrc doe hUOo "{S>H$har' dmQ>`m{edm` amhUma
Zmhr !
B

y_Z moJq_J / 157

V_gmo _m `mo{VJ_` !
[ BRAND ]

A~Q> AmBZQ>mBZ hUVmo, "_cm amoO e^adoim Var Ag dmQ>V


amhV H$s {H$VrVar {OdV Am{U _V `Vt`m narl_mdaVr _mP
Am`w` (AVa~m) Adc~yZ Amho. _cm {OVH$ {_imc Am{U
{_iV` {VVH$ g_mOmcm naV H$a`mgmR>r _cm n[al_ H$am`cm
hdoV.'

Amnmn`m H$m`jomV AmnU Iyn MmJc AgU AmVm nwaog Zmhr`o.


Amn`mcm BVa jomVrc cmoH$mer MmJcm gdmX gmYVm `m`cm hdm, `mZm
doi nS>`mg _XVrMm hmV XoVm `m`cm hdm. {d{dY ~moQ>t_`o dmg H$aUmar
_S>ir g_mOH$m` $nr OhmOmV `oD$Z XmIc Pmcr hUOo AmnU gJioM
"gm_m{OH$ H$m`H$V}' `m {d{e> ZmdmZo EH$mM g_mZ nmVirdaVr OJ^a
AmoiIco OmVmo. OmO ~ZmS> em hUVmV, ""`m ndrVcmdarc gdM Ord
EH$_oH$mdaVr Adc~yZ AmhoV.'' Ag ~`mM doim hmoV H$s AmnU EImm
`Vrcm gWo`m gX`dmgmR>r {Z_{V H$am`cm OmVmo Am{U Vr `Vr
`mMm doJimM AW H$mT>Vo. dV:`m CmoJmcm g_mOH$m` H$go nmofH$ H$$Z
KoVm `oBc? Aem Jag_OwVrVyZ Vmo `m jomV doe H$aVmo. dmWu hoVyZo doe
y_Z moJq_J / 158

{_i{dcocr `Vr cdH$aM ho jo gmoSy>Z {ZKyZ OmVo. nem`m ~imda


gm_m{OH$ jomV AmnU `edr hmoD$ eH$V Zmhr. ~m~m Am_Q>o, AUm hOmao
Aer {H$VrVar CXmhaU XoVm `oVrc. `m_wio EH$_oH$m`m ghH$m`mVyZM
g_mOM H$m` _moR> hmoD$ eH$V. A~Q> AmBZQ>mBZ hUVmo, "_cm amoO
e^adoim Var Ag dmQ>V amhV H$s {H$VrVar {OdV Am{U _V `Vt`m
narl_mdaVr _mP Am`w` (AVa~m) Adc~yZ Amho. _cm {OVH$ {_imc
Am{U {_iV` {VVH$ g_mOmcm naV H$a`mgmR>r _cm n[al_ H$am`cm hdoV.'
~aoM g_mOH$m`H$V} "_r' hUyZ dV:Mm ~S> {Z_mU H$a`mMm `Z H$aV
AgVmV. nU H$mhr H$mcmdYrZVa `mZm Oohm ZoVd H$a`mgmR>r O~m~Xmar
gmondcr OmVo Vohm _m hOmamo H$maU nwT>o H$$Z O~m~Xmar Q>mi`mV Vo
nQ>mBV AgVmV. ~S> O$a {Z_mU H$am, nU `m ~S>Mm Iam AW Agm Amho
H$s Omo Xwg`m`m OrdZmcm EH$ doJir d _hdnyU {Xem XoD$ eH$Vmo! EH$
doJim AZw^d Am{U \y$Vu XoD$ eH$Vmo! OrdZmVrc AYH$ma Xya H$aUmar
`moV Aer `mMr g_mOmV {V_m Agm`cm hdr. "~Xc KS>dyZ AmUUmam
XyV' hmM `mMm Iam ~S> Amho.
gWo`m H$m`nVr~c Agcoc MS> AkmZ Aem H$mamcm
H$maUr^yV Amho. EImm 10 _Ocr B_maVr`m _mcH$mZo ~og_|Q>_`o
amh`mgmaI Amho. `mZo 10 `m _O`mda OmD$Z AdVr^dVrMr ^`Vm
H$Yr AZw^dcrM Zmhr! S>moio CKS>o R>odyZ gWoH$S>o ~Km, H$m` {XgV`?
B

y_Z moJq_J / 159

`Vrnojm gWm lo>


[ SERVICE ABOVE SELF ]

_cm EH$Xm {WV`e Agm CmoJnVr hUmcm H$s ~K _m`m


gX` hmo`m_wio Vw_`m gWoMr emZ dmT>cr H$s Zmhr? _r `mcm
hQ>c "MyH$! gWo`m {dd`mnr ggmamMm Vwcm g^mgX hmo`mMm
_mZ {_imcm ho VwP ^m` g_O.

Vw_Mr gWm geV Agoc Va VoWo am>r` qH$dm dpdH$ ZoVdXoIrc


O_mcm `oD$ eH$V. gWo_`o MV` Agoc Va AmnmoAmnM _hmH$m` H$n
O_mcm `oD$ eH$VmV! gX`mMr Zd{Z_mU j_Vm hm EH$ H$maMm cmohMw~H$
AgVmo. g_{dMmar `VtZm _J emoYyZ H$mT>md cmJV Zmhr, "`moVgo `moV
OcmVo Mcmo' `m Zm`mZo EH$ go EH$ {hao gWocm `oD$Z {_iVmV. `mVyZM
gX` Am{U g_mO `m`mV AVyQ> Ag ~YZ V`ma hmoV AgV. _cm EH$Xm
{WV`e Agm CmoJnVr hUmcm H$s ~K _m`m gX` hmo`m_wio Vw_`m
gWoMr emZ dmT>cr H$s Zmhr? _r `mcm hQ>c "MyH$! gWo`m {dd`mnr
ggmamMm Vwcm g^mgX hmo`mMm _mZ {_imcm ho VwP ^m` g_O. `mMm
g_mOmcm \$m`Xm H$gm hmoBc? `mMm {dMma H$a.' WmoS>`mV g_mOgodo`m
narg nemZo _moR>_moR>m `Vt`m H$Vdmcm COmim {_iV AgVmo. Zmhr
y_Z moJq_J / 160

Va `mM Vo _moR>onU `m`mM H$m`mc`m`m Mma q^VrV gr{_V am{hc AgV.


gWoMm B{Vhmg Cdc ~Zdm`Mm Agoc Va `mMm dV_mZ `m `m H$mimer
gwgJV Va Agmdm cmJVmoM; nU `mV ^{d`mMm doY Ko`mMr VmH$Xgwm
Agm`cm hdr. AmnU EImXr Jmo> H$m H$aVmo AmhmoV? Hw$R>o H$aVmo AmhmoV?
Am{U Vr Zo_H$s H$Yr H$am`cm hdr? `mMm AMyH$ Agm AXmO hmVr Agco`m
365 {XdgmVM A`jmZo `m`Mm AgVmo. g^oV gWo_Yrc AmnMm[aH$Vocm
AZ`gmYmaU _hd XoD$Z _yi H$m`H$_mcm Xw`_ _hd {Xco Jo`m_wio `m
{d{e> nmh`m `Vrcm AmnU H$m`_Mo J_mdyZ ~gVmo. `m`mM ~amo~a
Amcoco ^mdr gX`gwm gWoH$S>o nmR> {\$adVmV. EH$m g^oV "E|S>moH$monr'
`m {df`mdaVr gmXarH$aUmgmR>r EH$m e`{dfmaXmcm nmMmaU H$a`mV Amco
hmoVo. {df` A{Ve` Hw$VyhcmMm Am{U {Ohm`mMm Ag`m_wio N>moQ>oImZr
g^mJh 100-150 gX`mZr IMmIM ^acoc hmoV Am{U A`jmZr
Eo`mdoir Hw$R>cm {df` MM}cm `mdm? Va hUo _`dVu H$m`mc`mV {ZdS>UHy $
cT>dV Agco`m C_oXdmamcm Amn`m gWoZo nmqR>~m mdm H$s Zmhr? MMm
OdiOdi 15 {_{ZQ>o aJV Jocr Am{U ^mfUmMm nma ~oaJ Pmcm ho doJi
gmJm`cm ZH$mo! cmoH$m{^_wI hm`M Agoc Va Am_Mr H$mhrVar doJir {eV
AgVo Ag g_mOmcm XmI{d`mMm `Z H$aU ho gWogmR>r Am_KmVH$s
R>$ eH$V `mM ^mZ R>odm`cmM hd!
B

y_Z moJq_J / 161

Omo OrVm dhr {gH$Xa !


[ WILL POWER ]

gm_m{OH$ gKQ>Zo`m Zo`mZr ho cjmV R>odc nm{hOo H$s Amhm


gd gKQ>ZmMo PoS>o doJdoJio Agco Var A`V gdoXZerc gJr
g_mOH$m`mgmR>r gd gKQ>ZmZr EH$m N>mImcr EH$ O_m`cm hdo.

hOa H$m ZhVm? Cera H$m Pmcm? Zmnmg H$m Pmcm? BJOr H$m ~mocVm
`oV Zmhr? Aem ZmZm \$V H$maU XoVm XoVm Vmo Am_`m dmJUwH$sMm ^mJ
Ho$hm ~ZVmo ho gwm Amn`mcm H$iV Zmhr ! 1988 gmcMr Jmo> _r {dg$
eH$V Zmhr. ~rS> {OmV nmD$g Am{U nwamZo W_mZ KmVco hmoVo. 2/3 IoS>r
Ajae: dmhZ Jocr hmoVr. Ago R>aco H$s AmaJm~mX`m gJ`mM gm_m{OH$
gKQ>ZmZr EH$ `oD$Z Jmoim Ho$co`m H$nS>o Am{U AmfYmMo dmQ>n H$amdo.
{d{dY gWmMo {V{ZYr Amnmn`m JmS>m KoD$Z {Z`mo{OV {R>H$mUr hOa
Pmco. _m`m gKQ>ZoMm {V{ZYr hUyZ _r EH$Q>mM hmoVmo. \$V EH$Q>mM !
~rS>`m {XeoZo JmS>m Ymdy cmJ`m. _S>ir _moR>m Bf}Zo `mV gh^mJr Pmcr
hmoVr. Am_`m gKQ>ZoVrc n[admamcm `mV gh^mJr Z hmo`mM H$m` H$maU
hmoV _cm H$YrM H$iy eH$c Zmhr !
y_Z moJq_J / 162

H$Xm{MV BVa gm_m{OH$ gKQ>Zm`m ghH$m`mZo H$m_ H$aU Am_`m


_mZgrH$VoV ~gV Zgmd! gm_m{OH$ gKQ>Zo`m Zo`mZr ho cjmV R>odc nm{hOo
H$s Amhm gd gKQ>ZmMo PoS>o doJdoJio Agco Var A`V gdoXZerc gJr
g_mOH$m`mgmR>r gd gKQ>ZmZr EH$m N>mImcr EH$ O_m`cm hd.
{_mZmo ! g_mOmcm Vw_Mr {ZVmV JaO Amho. Zho Vw_`m OmVr`m
j_VoMr JaO Amho. AmnU Amn`m jomV {gH$Xa AmhmV hUyZM EImm
gm_m{OH$ H$nmV Vw_`m gh^mJmZo MV` {Z_mU hm`cm hdo. Amnc
Am`w`M BVH$ H$_r Amho H$s H$maU gmJ`mMr ZH$mam_H$ dmr Omonmgm`cm
Amn`mH$S>o doiM Zmhr`o ! _r {_mcm hUmcmo Aao {J`mamohUmgma`m
{df`mdaVr BV`m _ohZVrZo JWmMr g{hVm {chZ gwm H$meH$mH$S>o XmoZ
dfmnmgyZ ZwgVr nSy>Z Amho. H$moUmcm `mMr H$Xa Zmhr`o ! Vohm Am_Mm {_
hUmcm, "_r Va AmYrM gmJV hmoVmo,' H$s Ag`m {df`mdaVr EdT> g{dVa
{ch ZH$mog hUyZ. nwT>o `mM nwVH$mcm _hmam> emgZmMm gm{h` nwaH$ma
{_imcm !
H$nmimda hmV _m$Z KoVcm! "_r Va AmYrM gmJV hmoVmo' Agm gm
XoUm`mnmgyZ gmdY Agm`cm hd! Agcr ZH$mam_H$ _mUg Amnc KaM
H$m`gwm Am_{ddmgmZo nma nmSy> eH$V ZmhrV! O~m~Xmar dV:hZ KoVcr
VaM Amn`m j_VmMr H$gmoQ>r cmJoc, `mM _y`_mnZ H$aVm `oBc. Agm
ZH$mam_H$ gcm XoUmar _S>ir Xwgar {Vgar H$moUr ZgyZ ghgm Am_`m
gKQ>Z_o Yrc d{a> _S>irM AgVmV. `mVhr ^yVnyd A`jmM _mU A{YH$
AgV `odT>M !
c~Mm "Q>Q>' WmnZ H$a`mMm _wm Amcm H$s h_Img d{a> _S>ir
`mVrc Am{WH$ Ja`dhmamMr ^rVr amBMm ndV H$$Z _mS>`mV \$maM
nQ>mBV AgVmV. {_hmo ! _mOar`m J`mV Hw$Umcm Var KQ>m ~mYmdrM
cmJoc ! hUyZ Va cT>mB qOH$Umam \$$ EH$M qgH$Xa Agy eH$Vmo. gwXdmZo
gm_m{OH$ H$m`mMr hr cT>mB Hw$R>`mhr {Vn`mer ZgyZ dV:erM cT>m`Mr
y_Z moJq_J / 163

Amho. AmhmcmM Am_Mr aoH$mS>g _moS>m`Mr AmhoV. {H$Ho$Q> dS>H $nMr A{V_
cT>mB Amhm ^maVr`mZr {Orcm noQy>Z Hw$R>`mhr H$maUm{edm` qOH$crM
Zm ! Vmn` Amn`mcm H$maU ZH$mo Va n[aUm_ hdoV !
`oH$ `ZmMm eodQ> "`e' hmM AgVmo Am{U Vgm Vmo Zgoc Va
g_Om`M, H$s AOyZ eodQ> Amcocm Zmhr. `m `Vr`m Am`w`m`m
B{Vhmgmda Oam ZOa Q>mH$m! `m _mUgmcm 21 `m dfu `dgm`mV ImoQ>
Amcr. 22 `m dfu Vmo {d{Y_S>imMr {ZdS>UyH$ hacm. 24 `m dfu nwhm
EH$Xm `dgm`mV Vmo An`er R>acm. 26 `m dfu EoZ Vm`mV nZr`m
_y`yM X:I `mcm nMdmd cmJc. `m H$m`m-gmd`m, Hw$$n, {dYwa
_mUgmcm _wcJr Var H$moU XoUma? Hw$UmM o_ Zmhr, gmW Zmhr. 27 `m dfu
Vmo Zam`mZo nma IMyZ Jocm. d`m`m 34 `m dfu Vmo ggXr` {d{Y_S>imMr
{ZdS>UyH$ hacm. 45 `m dfu {gZoQ>`m {ZdS>UwH$sV nam^yV Pmcm. 47 `m
dfu Cnam>m`j hmo`mMo `mMo `Z A`edr Pmco. Vmo C^m am{hcm _m
{ZdSy>Z `o`mV A`edr R>acm Am{U 52 `m dfu Vmo A_o[aHo$`m
am>m`jnXr {ZdSyZ Amcm. BV`m An`emMr `mXr H$nmimda KoD$Z
{_adUm`m `edr _mUgmM Zmd Amho "A~mh_ qcH$Z'.
B{VhmgmMm ZrQ> A`mg Ho$cm Va Ag {XgyZ `oBc H$s, _moR> `e, _moR>m
namH$_ `m _moR>m`m _moR>m An`em`m H$hm`m AmhoV `mMm eodQ> "`e'
hmoVm gwdmV Zho.
B

y_Z moJq_J / 164

eVrWmZ VnmgyZ ~Km !


[ RESOURCE ]

Q>mo_Q>mo H$MnMr ~mQ>cr AmS>dr H$$Z nm{hcr nU H$Mn H$mhr


Ho$`m ~mhoa nS>oZm. _J Vwhr Vr CcQ>r Ho$cr Am{U {Vcm Vimda
2/3 doim hmVmZo R>moH$`mda H$Mn ~mhoa nS>co. Am_Mr AdWm
gwm H$Mn gmaIrM Pmcr Amho!

A_o[aHo$Vrc _m`m_r Odi AwUD$Om {d^mJm`m _w` H$m`mc`mV


H$mMo`m MH$MH$sV R>moH$`mda EH$ _moR>m H$mim XJS> R>odcocm Amho Am{U
Imcr {c{hc Amho 'Here is a large piece of coal. If used
conventionally, it will generate limited energy and if used in a
specific way, it will generate enough atomic energy to light the

IaM ho dm` Hw$R>`mhr gKQ>Zocm Iyn {dMma H$am`cm


cmdUma Amho. _Zw`~i Am{U Am{WH$~i `mMm {dMma Ho$cm Va `m Xmohr
ggmYZm`m (Resources) ~m~VrV Amhr lr_V AmhmoV. `mMm Oa `mo`
nVrZo dmna H$$Z KoVcm Va gWoVrc gwV eVr gd g_mOmV AmZX
{Z_mU H$$ eH$Vrc `mV eH$m Zmhr. AWmV Amhr ho H$$Zhr XmIdc
Amho. EH$mH$S>o ngm Am{U Xwg`mH$S>o AZw^d Aem XmoKmZr ^mJrXmarV YXm

whole town.'

y_Z moJq_J / 165

gw$ Ho$cm. H$mhr {XdgmZr ngodm`m ^mJrXmamcm _r ^oQ>cmo Am{U {dMmac


H$m` H$g H$m` Mmcc`? Vmo hUmcm, "Anojo_mUo Vg H$mhr Pmc Zmhr.
AmVm Vmo Pmcm ngodmcm Am{U _m`m JmR>rer Amcm AZw^d.' _wm Agm
Amho H$s AmnU Amn`m ggmYZmMm `mo` dmna H$aVm AmhmV H$s Zmhr?
Am_Mr EH$ EH$ H$me`o Oa ~{KVcr Va AmnU WH$ hmoVmo Am{U Agm
Z nS>Vmo H$s, BWo H$emMrM H$_VaVm ZgVmZm Ano{jV n[aUm_ H$m {XgV
ZmhrV? gwVmdWoV Agcoco ho ggmYZ Amn`mcm OmJV H$amd cmJoc!
Vwhr hmQ>oc_`o OodU KoVm AmhmV Ag g_Om. Q>mo_Q>mo H$MnMr ~mQ>cr
AmS>dr H$$Z nm{hcr; nU H$Mn H$mhr Ho$`m ~mhoa nS>oZm. _J Vwhr Vr
CcQ>r Ho$cr Am{U {Vcm Vimda 2/3 doim hmVmZo R>moH$`mda H$Mn ~mhoa
nS>co. Am_Mr AdWm gwm H$Mn gmaIrM Pmcr Amho! Vmn` Amhmcm
Am_MrM epVWmZ VnmgyZ ~K`mMr doi Amcr Amho, Zmhr H$m?
`VrMr {dMmanydH$ {ZdS> H$a`mgmR>r n[andVo`m H$gmoQ>rda Mma
H$ma nmS>Vm `oVrc.
n{hcm H$ma - "g_mOH$m`mgmR>r Vr `Vr n[and Zmhr; naVw n[and
Ag`mgmaIr dmQ>Vo.
Xwgam H$ma - Vr `Vr n[and Amho; nU {V`mV g_mOH$m`
H$a`mMr n[andVm Ag`mMo OmUdV Zmhr.
{Vgam H$ma - Vr `Vr g_mOH$m` H$a`mgmR>r An[and AgVo
Am{U EImm gm_m{OH$ gKQ>ZoMm gX` hUyZ gwm Vr An[and dmQ>Vo.
MmWm H$ma - `m `Vr g_mOH$m` hmVmi`mV n[and AgVmV
Am{U EHy$UM n[and Ag`mgma`m dmQ>VmV. gWo`m gX`dmgmR>r
Am_{V H$aVmZm gmYmaUnUo Mm`m H$ma`m `VtMm emoY `m`cm
hdm. AemgH$s` gm_m{OH$ gKQ>Zm_`o H$m`aV Agco`m n[and `Vrcm
Am_{V H$amdo. gWm gmoSy>Z Om`m`m e`Vm Aem `Vr`m ~m~VrV
Iyn H$_r AgVmV. VUmZm gWoH$S>o AmH${fV H$am Agm g`m AmJh
dmT>cocm Amho. N>mZ Amho! nU cjmV R>odm H$s hr gJir _S>ir {Vg`m
y_Z moJq_J / 166

H$mamV _moS>Vo. `m H$mamVrc `VtMo 4 JwUY_ dmImU`mgmaIo AgVmV.


`m`mV dMm[aH$ ~Xc KS>dyZ AmUVm `oVmo; Vo T>m|Jr ZgVmV. dV:Mr Vo
\$gdUyH$ H$Yr H$aUma ZmhrV; Am{U Aer _S>ir Iyn _moR>m g`oZo g_mOmV
CncY AmhoV. \$V EH$mM Jmo>rnmgyZ gmdY amhm`cm hd Am{U Vo hUOo,
gWo_`o Omon`V m_m{UH$nUm Am{U {_dmMr ^mdZm OmJV Amho Vmo
n`VM hr _S>ir amhVrc. gWo_`o amOH$maU Amho Ag H$iVmjUrM `m
VU {_mZr gWm gmoS>crM hUyZ g_Om.
B

y_Z moJq_J / 167

cmo~c dm{_J
[ MATURITY ]

EH$_oH$mVrc namH$moQ>rMm _V^oX hm H$mhr "AnKmV' ZgVmo. ho


Ja_ Pmcoc dmVmdaU Oa WS> H$am`M Agoc Va T>Jm_`o Aem
Jmo>rM amonU H$am`cm hd H$s dfmd hmoBc Vmo \$V o_ Am{U
g_OyVXmanUmMm.

H$monZ hoJZ `oWo 2009 gmcr dmVmdaUmVrc ~Xc Am{U dpdH$ C_m
`m {df`mda OmJ{VH$ n[afX nma nS>cr. `m g_`odaVr Cnm` H$a`mMr
doi gwm hmVmVyZ {ZgQy>Z Jocr Amho, VmVS>rMr n[apWVr {Z_mU Pmcr Amho
Am{U Cnm``moOZm H$a`mH$S>o Xwcj Ho$c Va Vmo _mZdr Jwhm hUyZ B{VhmgmV
`mMr Zm|X Ho$cr OmBc Agm EHy$UM emkmMm gya hmoVm. hm gJim _wm
amOH$s` BN>meVr`mM ^modVr `oD$Z Wm~Vmo. gWoV "{ZdS>UwH$m' `m
{df`mdaVr Ja_mJa_ dmX{ddmX Am{U _V^oX BVHo$ namH$moQ>rcm OmVmV H$s,
ofmMo dmVmdaU MmJcoM C\$miyZ `oVo. dmVmdaUmV H$m~ZS>m` AmgmBS>Mo
_mU dmT>co hUyZ {ddmMo Vmn_mZ dmT>Vo Amho. VgoM AmnmngmVrc of
Am{U _gamMo _mU dmT>co hUyZ gKQ>Zo`m {ddmMo Vmn_mZgwm
Xmofmamonm`m d$nmV dmT>Vo Amho. CnXW A{YH$m`mZr OJmMm Xmam
y_Z moJq_J / 168

Ho$cm Am{U `m of_gamM H$maU emoYyZ H$mT>`mMm `Z Ho$cm. EImXm


dmhVm Pam Chm`mV AmQ>cm H$s `mM S>~H$ hmoV Am{U `mV amoJOVyMm
mXw^md hmoVmo Zmhr H$m? VgM g`m gX` g`o`m dmT>rMm IiIiUmam
Pam AmQy>Z `mM MH$ S>~H$ ~Zc Amho. gX` g`m IwQ>cr H$s Zd{dMma
IwQ>VmV. hUOo gWo`m cmo~c dm{_JM H$maU Amho. "gX` g`m'.
{ZdS>UwH$m`m amOH$maUm_wio ~`mM gWmMr nma dmQ> cmJcr Amho. `mV
~`mM _moR>m _mUmV Am{WH$ CcmT>mc hmoVo Amho Am{U Var gwm AmemdmX
$nr _wIS>m KoD$Z dmVmdaU AhmXXm`H$ Ag`mMo Xmdo AmnU H$aVmo
AmhmoV. hr MH$ dV:Mr \$gdUyH$ Amho. `m gJ`m`m _wimer gX`m_`o
AmnmngmV {Z_mU hmoUmar H$Qw>Vm hm Iam qMVoMm {df` Amho. Amn`m
gWoVrc dmVmdaUmcm Am_Mo gX`M O~m~Xma AgVmV. Z H$iV dV:Mm
Ah^md On`mgmR>r H$Qw>VM
o o ~rO amodco OmVo. EH$_oH$mVrc namH$moQ>rMm _V^oX
hm H$mhr "AnKmV' ZgVmo. Ia hUOo Hw$R>crM Jmo> AnKmVmZo hmoV Zmhr! ho
Ja_ Pmcoc dmVmdaU Oa WS> H$am`M Agoc Va T>Jm_`o Aem Jmo>rM
amonU H$am`cm hd H$s dfmd hmoBc Vmo \$V o_ Am{U g_OyVXmanUmMm.
gX`mZm dV:Mr _V Agmdr, _V^oX Agmdo; nU _rMo g~Y VmoSy>Z
Q>mH$`mBVHo$ Vo namH$moQ>rcm OmD$ Z`oV. ho VV dmVmdaU emV Pm`m{edm`
OZVo`m _Zm_`o gWo{df`r MmJcr {V_m {Z_mU hmoUo Ho$di Ae`
Amho. "godm^mdr dmrMo gmV`' Aer {V_m OJmg_moa {Z_mU H$a`mgmR>r
VmVS>rZo Amhmcm Am_`m _ZmVrc H$m~ZS>m` AmgmBS>Mo _mU H$_r
H$$Z mUdm`yM _mU {H$`oH$ nQ>rZo dmT>dmd cmJoc!
B

y_Z moJq_J / 169

AdW VUmB pWamdUma H$er?


[ INSPIRATION ]

~mcnU Am{U ehmUnU `mVcm H$mcmdYr hUOo Vm`.


^{d`m`m A{ZpMVVoV gmnS>cocm hm VU Am`w`m`m `m
diUmdaVr Hw$R>ohr, H$gmhr ^aH$Qy> eH$Vmo.

XrK _wXVrMr JwVdUyH$ hrM Amncr Iar gnmr, `m AZwfJmZo gWoVrc


VU _S>ir hrM XrK _wXVrMr JwVdUyH$ Amho. ^{dV` KS>d`mgmR>r
Amhmcm H$gm VU hdm Amho? `mcm Iyn H$m_ CaH$m`Mr AmhoV ! `mcm
~`mM AmhmZmZm gm_moa Om`M Amho ! `mcm cT>mB Amn qOH$m`Mr
Amho ! Am{U `mcm ZoVdJwUmMm {dH$mg H$am`Mm Amho ! `mMm {dMma
H$$Z gWoV _J Vr emgH$s` Agmo H$s amOH$s`, gm_m{OH$ Agmo H$s
ej{UH$, _mZd ggmYZ {dH$mgmMo {d{dY H$m`H$_ KoD$Z, AmVaam>r`
AmXmZXmZ H$m`H$_mV `mZm gh^mJr H$$Z AZw^dgnZ Ho$c nm{hOo.
~mcnU Am{U ehmUnU `mVcm H$mcmdYr hUOo Vm`. ^{d`m`m
A{ZpMVVoV gmnS>cocm hm VU Am`w`m`m `m diUmdaVr Hw$R>ohr, H$gmhr
^aH$Qy> eH$Vmo. Am`w`mMm AW emoY`mgmR>r hr VU _S>ir AdW Pmcocr
AgVo. amOH$s` Am{U gm_m{OH$ H$m`mVyZ Amn`m OJ`mcm H$er {Xem
y_Z moJq_J / 170

m`Mr hoM `mcm H$iV Zmhr. MwH$m j` AgVmV ! ~amo~a Amho, nU


`mVy Z gw Y maUm hmo U ma Zgo c Va `m {VV`mM Aj` Amho V .
Am_{ddmgm`m A{VaoH$m_wio {ddMZm, H$miOr d {Zameo`m {MIcmV
$Vcoco AZoH$ VU AmnU nmhVmo ! VU d`mV AmdS>r-{ZdS>r, o_-of,
dZ-dZ^J `m ^mdZm `V H$a`mMr `mMr nV CJ d H$m{VH$maH$
d$nmMr AgVo. `mMr ej{UH$ nmVm Am{U `mdhm[aH$ kmZ `mMr nma
\$maH$V Pm`mMo {M ej{UH$ dmVmdaUmV ~Km`cm {_iVo. gWoZo `mMmM
{dMma H$$Z VUm_`o XrK _wXVrMr JwVdUyH$ H$am`cm hdr. Amhmcm
OmJ{VH$ emVVm hdr Amho ! gm_O` hdo Amho ! gwXa Aem {ddaMZoM
dZ gmH$mam`M Agoc Va VUmdaM cj H|${V H$am`cm hd. VUmZo
dV:cm g_OyZ KoU Am{U g_mOm{^_wI hmoU JaOoM Amho. `mZm hdo AmhoV
"AmXe'. gWoVrc g_OyVXma ~wOwJm`{V[aV `m`m g_moa Xwgam Cm_
AmXe H$moUVm Agy eH$Vmo? VUmcm emar[aH$ j_Vm dmT>dm`Mr AgVo,
Z{VH$VoV gw{MVm amIm`Mr AgVo, _Zmcm {eV cmdm`Mr AgVo Am{U
_moR>_moR>m `moOZm AmI`mMr Bfm AgVo. `m `m`m AmH$mjmMr nyVu
H$a`mgmR>r Amncr gWm hoM `m VUmMo AmemWmZ Amho.
B

y_Z moJq_J / 171

r eVr
[ Multitasking]

{ejUm_wio Kam`m ~mhoa nS>cocm rdJ Am{U {ejU AgyZ gwm


KamVrc `dWm nmhUmam rdJ `m Xmohm|Mr eVr EH$dQ>`mgmR>r
nwhm EH$Xm {Vg`m moJ_Mr JaO Amho. Vmo moJ_ hUOo peVrcm
{d{dY gm_m{OH$ ZmMm H|$q~X _mZyZ `m Zm`m {ZamH$aUm`m
{Z`moOZonmgyZ Vo H${VH$m`H$_mn`V gd O~m~Xmar gmondUo.

^maVr` gH$VrV rcm nwfm`m VwcZoZo Oo X`_ WmZ ~hmc H$a`mV


Amco VmoM {V`m CVrVcm \$ma _moR>m AS>ga R>acm. gm_m{OH$ _mZ{gH$Vocm
cmJcocm hm \$ma _moR>m "hm`ag' hmoVm. `m hm`agMo R>iH$ JwUY_ Ago.
AYlm, $T>r, nanam, gVrMr nV, gmodio, Ho$ednZ, ~mc{ddmh,
d`nmH$KamVrc _`m{XV Am`w` dJao. hm "hm`ag' Oa H$mTy>Z Q>mH$m`Mm
Agoc Va Amhmcm W_ "A{Q>hm`ag moJ_' V`ma H$amdm cmJoc. 19 `m
eVH$mVrc g_mOgwYmaH$m`m ho cjmV Amco H$s, {ejUmMm A^md hmM
Vmo "hm`ag' Amho Am{U `mgmR>r "r {ejU' hm "A{Q>hm`ag moJ_'
V`ma H$am`cm hdm. r _wVr`m {H$`oVrc "hy_ZmoJq_JMr' hr n{hcr
nm`ar hmoVr. `mgmR>r H$mhr VwaiH$ YmS>gr g_mOgwYmaH$mZr r {ejUmMo
y_Z moJq_J / 172

{edYZw` CMc`mMm MJM ~mYcm. ho _moR>o AdKS> H$m_ hmoVo. r


{ejUm_wio p`mZm gm_m{OH$, Am{WH$, ej{UH$, amOH$s` ZmMr AmoiI
hmoUma hmoVr. Ka`m _S>irMr Am{U g_mOmMr ndm Z H$aVm _mYd JmoqdX
amZS>o, JmonmiH$U JmoIco, _hm_m \w$co, gm{dr~mB \w$co, Ym|S>mo Ho$ed H$d}
`mZr r {ejUmmao `m`m dMm[aH$ j_VmMm {dH$mg H$a`mMo YmS>gr
`Z gw$ Ho$co. `mcm `ehr mV Pmco.
r_wVr
r I`m AWmZo _wV hm`Mr Agoc Va Ho$di r {ejUmZo ^mJUma
Zmhr Va {Vcm `m kmZmMr Cn`mo{OVm XoIrc MmIVm `m`cm hdr. Vr Kam`m
~mhoa nSy>Z {VZo `j ZmoH$ar, CmoJ, `dgm` `m jomV Amnc WmZ
{Z_mU H$am`cm hd. {e{jV AgyZgwm Vr gm_m{OH$ A`mMma Am{U
AdhocZmZm ~ir nS>V hmoVr. "~ir Vmo H$mZ {nir' `m {ZgJ {Z`_mcm Y$Z
`m VwaiH$ p`mZm gm_m{OH$ ~YZo, Mmcr[aVr Am{U nanamer PJS>`mMr
VmH$X hmoVr. `mZr $T>r, nanam`m MmH$Q>r VmoSy>Z ~mhoa`m OJmV Amnco
WmZ {Z_mU H$am`cm gwdmV Ho$cr hmoVr. 20 `m eVH$m`m _`mda "r
_wVr Midi' hUyZ EH$m gm_m{OH$ MidirZo _yi Yaco. `mMr \$i 20
`m eVH$m`m eodQ>r eodQ>r {Xgy cmJcr. r XoemMm H$ma^ma Mmcdy cmJcr,
p`mZr AVamimV Pon KoVcr, `m {H$Ho$Q>, hmH$s, \w$Q>~mc `m gmaIo nwfr
Ioi Ioiy cmJ`m. `m amOH$maUr Pm`m, emk Pm`m, co{IH$m Pm`m,
nmo{cg A{YH$mar Pm`m, mMm`m Pm`m, {e{jH$m Pm`m, `dWmnH$
Pm`m, S>mQ>a Pm`m, B{O{Z`a Pm`m Am{U p`mZm AmVmn`V AZ{^k
Aem AZoH$ H$me`mMm `mZr Iyn PnmQ>mZo {dH$mg Ho$cm. Vr H$me`o
Am_gmV Ho$cr Am{U nwfmcmXoIrc _mJo Q>mH$V g_mOmV Amnco doJio
WmZ Wm{nV Ho$co. ho gJio p`mZr EdT>m PnmQ>mZo H$go Am_gmV
Ho$co `mM Cma Amho. "mV Pmcocr gYr' _wimVM ^maVr` p`mM "_mBS
>H${S>eqZJ' Amhr Ag Ho$c Amho H$s, {Vcm Amn`m Am`w`mV {d{dY
y_Z moJq_J / 173

^y{_H$m nydunmgyZM dQ>dm`m cmJVmhoV ho "_pQ>Q>mpH$J'M {ejU ^maVr`


rcm nanaoZoM {eH${dco Amho. hr OUy {Vcm {_imcocr XoUJr Amho.
da Xedco`m {d{dY ^y{_H$m Oa ZrQ> g_OyZ KoV`m Va Hw$Qw>~
`dWm$nr g_mO KQ>H$mMm Vr nydunmgyZM H|$ q~X Amho. `m {V`m
_ZmodmrMm \$m`Xm {Vcm gm_m{OH$ ZmMo AmH$cZ hmo`mgmR>r hmoV AgVmo.
`mcm AmnU reVr AgoM hUy`m.
reVr
gYr {_imcr Va hrM gwV r eVr \$ma _moR>m _mUmV gm_m{OH$
Zm`m {ZamH$aUmgmR>r dmnaVm `oBc `mV eH$m Zmhr. {ejUm_wio Kam`m
~mhoa nS>cocm rdJ Am{U {ejU AgyZ gwm KamVrc `dWm nmhUmam
rdJ `m Xmohm|Mr eVr EH$dQ>`mgmR>r nwhm EH$Xm {Vg`m moJ_Mr JaO
Amho. Vmo moJ_ hUOo peVrcm {d{dY gm_m{OH$ ZmMm H|$q~X _mZyZ
`m Zm`m {ZamH$aUm`m {Z`moOZonmgyZ Vo H${VH$m`H$ _mn`V gd O~m~Xmar
gmondUo, _J Vmo Z nmUr Q>MmBMm Agmo, XH$mimMm, OcgYmaUmMm Agmo
H$s hJUXmarMm, gmdO{ZH$ Amamo`mMm Agmo H$s Xm$~XrMm.
V{ZH$m
V{ZH$m `mgnrR> ho m_w`mZo r {V>m A{^`mZ Amho. "gm_ _amR>r'
dm{hZrZo "gH$mi _m`_ g_yhm'V\}$ V{ZH$m `mgnrR>mMr WmnZm Ho$cr Amho.
ho `mgnrR> hUOo p`m`m j_VmMo `moOZm~ moJq_J H$$Z Zmdr`nyU,
^mdemcr Am{U n[aUm_H$maH$ Ago H${VH$m`H$_ H$nm`m _m`_mVyZ
nyUdmcm Zo`mgmR>r {Z_mU Ho$cocr gWm Amho. ghH$m`mMo AZw^d, Z`m
AmoiIr, H$mQw>{~H$ AS>MUr VgoM ^md{ZH$ Am{U Am{WH$ JaOmda Cnm`
emoY`mMr gYr Ago gd EH${VnUo {dMmamV KoV`m{edm` p`m`m
AmH$m j m M o {Vq~~ Ymo a U {ZpMVr`m n { H $ `o V H$go C_Q> o c ? `m
`mgnrR>md$ZM EH$m A`V geV AmYmam`m gmmZo dV:Mm Am{U
y_Z moJq_J / 174

dV:Vrc ZoVdJwUmMm {dH$mg H$a`mMr gYr p`mZm {_iVo Amho. r


dJmV Agwa{jVVoMr ^mdZm ~imdV Mmccr Amho. {Vcm N>oX Xo`mgmR>r
V{ZH$m`m _m`_mVyZ gm_m{OH$ gwajm, nana{ddmg, OmoIr_ nH$a`mMr
V`mar, ghH$m`m~c AmXa^md Am{U gwIX:ImMo jU {ddmgmZo dmQy>Z
Ko`mMr gd` Aem _y`mM gdYZ Ho$c OmV. AmO`m gw{e{jV _{hcocm
{dH${gV Pmco`m ZdZdrZ kmZmMr AmoiI hmdr `mgmR>r "gm_ _amR>r
dm{hZr'd$Z gcm Am{U _mJXeZ XoIrc {_iUma Amho. nmcH$d, Amamo`,
AWH$maU. Aem r {V>oer OmoS>coco {d{dY {df` gX`mg_moa {dMma
_WZmgmR>r `oVrc Am{U n{h`mnmgyZ Hw$Qw>~gWo`m H$o|$WmZr Agcocr
r AmUIrZM ~iH$Q> ~Zoc.
m$n
gK^mdZm {Z_mU H$a`mgmR>r gX`mZm H$mhr {e>mMma H$Q>mjmZo nmimdo
cmJVmV. Z nmi`mg gK EH$gY amh`mMr e`Vm cmon nmdVo. V{ZH$mZo
Amn`m hy_Z moJq_JMo m$n Imcrc _wmda {ZpMV Ho$coco Amho.
1. {ZU` Ko`mnojmhr Amn`m AmOy~mOyMr n[apWVr Am{U CncY
n`m`mMm mW`mZo {dMma Ho$cm OmBc. ZH$mam_H$ {Q>nUrcm MM}V
dmd amhUma Zmhr.
2. Xg`mMo hUUo H$miOrnydH$ EoH$`mMr V`mar Am{U ~mocUm`m`m
^mdZoMm AmXa Ho$cm OmBc.
3. gX`mMr AZmd`H$ Cnojm, qQ>Jc, Q>rH$m d ZH$mam_H$Vocm dmd {Xcm
OmUma Zmhr.
4. gX`mcm {dMma dm H$aoc Ago Z {dMmaco OmVrc.
5. Z Zo_H$m g_OyZ Ko`mMm `Z Agoc.
6. gX`mcm _ZmnmgyZ {VgmX {Xcm OmBc.
y_Z moJq_J / 175

EoHy$Z Z KoUo, {dZmH$maU {df`mVa H$aUo, ~mocUm`mMr CcQ> VnmgUr


KoUo, empXH$ hcm MT>dUo, AH$maU gco XoUo, g_wnXoeZm`m WmQ>mV
~mocUo, AH$maU {dZmoX, dH$moVr `m gd Jmo>r Q>mi`mg gKmV gK^mdZm
dqJV hmoVo.
V{ZH$m `m r {V>m A{^`mZmVJV KoVco`m {d{dY CnH$_mMr _m{hVr
H$$Z KoD$ `m.
djmamonU A{^`mZ
nmdgmZo gcm_r {Xcr hUOo `oUmam n{hcm gU hUOo dQ>nm{U_m.
dQ>nm{U_oMm a{ddma Cgmh KoD$ZM COmS>cm. XH$mimgmR>r dUdU H$amdr
cmJco`m _{hcmZr AmO AmaJm~mX, na^Ur, qhJmocr, cmVya `m {OmV
djmamonU H$$Z _mo\$V amonmMo dmQ>n Ho$co. gmocmnya {OmVrc _mi{eag
Vmcw`mrV gV VwH$mam_ _hmamOm`m nmcIr _mJmda {d{dY JmdmV
djcmJdS> H$a`mV Amcr. H$mohmnwamV Amnmn`m n[agamV amono cmdyZ Vr
dmT>{d`mMm gH$n H$a`mV Amcm. {dX^mV {d{dY {OmV djmamonU d
djgdYZmMo H$m`H$_ hmVr Ko`mV Amco.
OcgYmaU A{^`mZ
V{ZH$m `mgnrR>m`m _m`_mVyZ c|JaodmS>r, Vm. AmQ>nmQ>r, {Ohm
gmJcr `oWrc VcmdmVcm Jmi H$mT>`m_wio n{h`mM nmdgmZo ^aco`m
~Ym`mMr nmhUr H|$r` {Z`moOZ _S>im`m B{S>`m ~H$~moZ Bpc_|Q>oeZ
ZoQ>dH$`m {V{ZYr ^mdZm _hmOZ `mZr Ho$cr. p`m Z gmoS>d`mgmR>r
EH$ Am`m_wio gaH$mar `Uoda hmoUmam n[aUm_, CnH$_ am~dVmZm {_iUmam
cmoH$gh^mJ `mMr _hmOZ `mZr AmWoZo _m{hVr KoVcr. {Z`moOZmMr {H$`m
nm``mnmgyZ _m`mn`V hmo`mMr (Jmg$Q> Vo ~moS>$_) JaO `mZr `V
Ho$cr.
y_Z moJq_J / 176

{d{harcm nmUr Amco


ZJa {OmVrc Om_IoS> Vmcw`mVrc VaS>Jmd ho Va e^a Q>Ho$
V{ZH$m_` Pmco Amho. VoWrc ganM ^m`lr gmZn `mZr gH$mi [acr\$
\$S>mVyZ AWghm` KoD$Z {d{harMm Jmi H$mTy>Z Vr Imoc H$$Z KoVcr. `m_wio
{d{harcm nmUr Amco Am{U {n`m`m nm`mMm Z gwQ>cm.
AmnXJVmgmR>r _XV
Cma ^maVmV Amco`m A_mZr gH$Q>mMm gm_Zm Ho$co`m Am{U VoWo
AS>H$co`m cmoH$mZm _XV H$a`mgmR>r V{ZH$m`m gX`m gagmd`m AmhoV.
`mZr KamoKar OmD$Z, XH$mZo d hmQ>og_`o OmD$Z _XV Jmoim H$$Z
emgZm`m dmYrZ Ho$cr.
NVmdarc nmdgmMo nmUr {Oadco?
JJmnya Vmcw`mVrc cmgya Q>e
o Z `oWo nm`mMo OVZ, H$miOrnydH $ dmna,
`mMo nwZ^aU `mdaVr V{Z>m JQ>mMr ~R>H$ Pmcr. `m JQ>_wI qnH$s nmQ>Ur
`mZr Amn`m Kam`m N>Vmda nS>Umao nmdgmMo nmUr {Oad`mgmR>r
dm{hZr H$$Z Hy$nZ{cHo$eoOmar I>m IUyZ `mV nmUr {Oadco Amho.
V{ZH$m `mgnrR>mZo nwT>mH$ma KoD$Z ZdrZ ~mYH$m_mZm nadmZJr XoVmZm
"aoZ dmQ>a hmd}pQ>JMr' AQ> Q>mH$mdr Aer Jm_nMm`Vrcm gyMZm Ho$cr
Amho.
Am_R>m`mV Xm$~XrMm {ZYma
{gcmoS> Vmcw`mVrc Am_R>mUm `oWrc emgZ_m` Xoer Xm$Mo XH$mZ
~X H$amdo hUyZ Jo`m AmR> _{h`mnmgyZ emgZmer cT>m XoD$Z gwm
Amn `e Amco Zmhr. AmVm Xm$~Xr cT>mcm V{ZH$m gX`mZr
nmR>~i {Xco AgyZ `mgnrR>m`m ~R>H$sV JmdmV Xm$~XrMm {ZYma H$a`mV
Amcm.
y_Z moJq_J / 177

{h_mocmo~rZ~c OZOmJVr
Amn`m earamVrc {h_mocmo~rZ~m~V _{hcm \$maem OmJH$ ZgVmV.
amoO`m H$m_m`m JS>~S>rV `m dV:`m Amamo`mH$S>o Xcj H$aVmV. aVmV
{h_mocmo~rZMo _mU H$_r Pm`mZo gJr Ord J_dmdm cmJVmo Ago _wo
_mS>V ~Xcmnya`m V{ZH$m r {V>mZ A{^`mZm`m _{hcm gX`mZr
{h_mocmo~rZ~m~V _{hcm_`o OmJVrgmR>r _mohr_ am~d`mMm gH$n Ho$cm.
Aem _{hcm S>mQ>aH$S>o CnMmamgmR>r OmD$ eH$V ZmhrV. `m _{hcmZm
AmhmamVyZ {h_mocmo~rZ dmT>{dVm `oD$ eH$Vo. `mgmR>r Mma H$amdm Aer
gyMZm ecm ~moamS>o `mZr Ho$cr.
nmUX_wVrMm {ZYma
H$S> Vmcw`mVrc ZmJX `m Jmdr n[agamVrc JmdmV KamoKar OmD$Z
_wctZm {ejU, KamnwT>o emMmc` ~mYZy Jmd nmUX_wV H$a`mMm, r^Uy h`m
amoI`mMm Am{U djVmoS> Wm~dyZ dj cmJdS>rMm {ZYma ZmJX `oWrc V{ZH$m
`mgnrR> gX`mZr ~R>H$sV `V Ho$cm. AMZm {ZVrZ nmQ>rc `mMr JQ>_wI
hUyZ {ZdS> H$a`mV Amcr Amho.
emdV gYr
OcgYmaU, Xm$~Xr, {h_mocmo~rZ, _wctMo {ejU, c{JH$ N>i,
nmUX_wVr, r^yUh`m Aem {d{dY d$nm`m dcV gm_m{OH$ ZmnwT>o
r hr H$moR>oVar hV~c Pm`mgmaIr dmQ>Vo Amho. Aem n[apWVrcm Vm|S>
XoV AgVmZm g_{dMmar ghH$m`m`m _XVrZo `mda _mV H$a`mgmR>r V{ZH$m
`mgnrR> hr EH$ emdV gYr Amho.

y_Z moJq_J / 178

nmofH$ dmVmdaU

cZ
VUr
J{hUr

ZmV
AmdmgH$
dmVmdaU

ggma
r
_pQ>Q>mpH$J
OZZr

AmOr

gH$ma

AZw^d
{e{jH$m

Jh `dWm{nH$m
O~m~Xmar

p`mZm Am`w`mVrc {d{dY ^y{_H$m dQ>dVmZm


hy_Z moJq_J H$amdo cmJVo.

y_Z moJq_J / 179

A`j

A`jmcm Amn`m `{$_dmMr n{hcr N>mn


nmS>`mgmR>r Xg`mXm gYr {_iV ZgVo.
y_Z moJq_J / 180

A`jmZo H$m` {_i{dc?


[ OPPORTUNITY ]

gX`m`m AmdS>r-{ZdS>r, _mZ-An_mZ, ge`H$moi


`mMmM Oa AmnU {dMma H$aV AgcmV Va df^am`m H$m_mMr
\$c{Znmr ey` Agoc.

df^a gWoM A`jnX Va ^wf{dc Am{U ghO dfm`m eodQ>r _mJo


diyZ nm{hc Va Ag OmUdc H$s _r df^a _cmM g_OyZ `m`Mm, _mPr
dV:MrM `m`m H$a`mMm `Z H$aV hmoVmo! hmoV H$m` H$s A`j, gJiM
ZdrZ hUyZ AZw^d Ko`mVM XJ amhVmo Am{U KS>co`m KQ>Zm`m ncrH$S>o
OmD$Z ZoVm hUyZ Amncr dV:Mr N>mn _m nmSy> eH$V Zmhr! Zm dV:`m
gWo_`o, Zm g_mOmV. gX`m`m AmdS>r-{ZdS>r, _mZ-An_mZ,
ge`H$moi `mMmM Oa AmnU {dMma H$aV AgcmV Va df^am`m H$m_mMr
\$c{Znmr ey` Agoc. gWoM `mgnrR>M BVH$ epVemcr AgV H$s,
BWo dm{^_mZmZo OJU, {ddemVrgmR>r {POU, OJmVrc d{d`nyU Am{U
Cm_mom_ Aem godm gYtMr CncYr AgU Am{U OJmVrc lo> {dMmadVmMm
ghdmg KS>dyZ AmUUma ho OUy EH$ {dmnrR>M Zho H$m? gWoMm `oH$
H$m`H$_ A`V H$me`mZo ~mYUr H$$Z V`ma Ho$cocm Amho. gWo`m
A`jmcm Va `m gd gmYZ, gm_Jr, g~Y Am{U gnmrMm dmna H$a`mMr
y_Z moJq_J / 181

"Z ^yVmo Z ^{d`Vr' Aer gYr mV Pmcocr AgVo! Am{U Zo_H$s BWoM
`mMr H$gmoQ>r AgVo. nMndmZmZr ^acoc VmQ> \$V H$am`M hUOo XmS>Jr
nMZeVr hdr! Vw_`m H$nZmZm dmVdVoV AmU`mMr eVr `m
`mgnrR>mV Amho. Vwhr {H$Vr {_mer ^mS>cmV Am{U {H$Vr ey {Z_mU
Ho$co? ey H$m {Z_mU Pmco `mMr H$maU{__mgm H$Yr Ho$cr H$m? Vw_Mr MyH$
Agoc Va _m\$s _m{JVcr H$m? Vw_`m {_mMr MyH$ Agoc Va `mcm _m\$
H$$Z nwT>o dmQ>Mmc Ho$cr H$m? H$Yr H$Yr Amn`m Ag cjmV `oBc H$s,
Hw$R>`m _wmd$Z Vw_Mo _V^oX Pmco qH$dm ^mS>U Pmco hoM Vwhr {dg$Z
OmVm nU MmJ`m g~YmZm H$m`_Mo _wH$Vm! ho gJi H$a`mV A`j hUyZ
Amnc _m`dmZ df dm`m Kmcdy ZH$m. _rMo nyc ~mYm, BVam`m _VmMm
AmXa H$am, dV:`m ncrH$S>o S>moH$mdyZ ~Km, AX Am{U nydJhXy{fV
{dMmagaUr Q>mHy$Z m, df^a AmnU IM H$aV Agco`m doi, eVr Am{U
nemM gmWH$ H$g H$aVm `oBc `mMm `mg KoUmam A`jM gWoM
n[aUm_H$maH$ ZoVd H$$ eH$Vmo.
B

Zdr {dQ>r, Zdo amO !

^yVnyd A`jmMm hm H$n _cm H$YrM AmdS>cm ZhVm


hUyZ {VWo Vo OmoS>`mMm {ZU` KoVcm.
y_Z moJq_J / 182

nam^yV _ZmodmrMm `mJ H$am !


[ ATTITUDE ]

Amn`m An`er JVH$mcm_wio {Z_mU Pmcocr ImoQ>r {j{VOo


Am{U \$g`m _`mXm drH$ma`mMm _yIn Um Q>miUoM hemarMo R>ac
o !

hmrgma`m MS> m`mZm `m`m nm`mer \$V EH$m XmoaIS>mZo OIS>co


hmoVo. _mPm {_ `m `mZo Jm|YiyZ Jocm. ho hmr XmoaIS> VmoSy>Z Ho$hmhr _wV
hmoD$ eH$co AgVo. nU Vo Vgo H$aV ZhVo. OdiM hmrMm _mhV hmoVm.
`mcm {_mZo {dMmaco ho ^` mUr EH$mM OmJr H$go H$m` pWa C^o amh
eH$VmV. VoWyZ gwQy>Z Om`mMm Vo `Z H$m H$aV ZmhrV? _mhV hUmcm,
""Oohm ho hmr Iyn chmZ AgVmV Vohm `mZm OISy>Z R>od`mgmR>r Amhr
`mM AmH$mamMm XmoaIS> dmnaVmo Vmo VodT>m nwaogmhr AgVmo. OgOgo Vo _moR>o
hmoVmV, VgVer `mMr _mZ{gH$VmM Aer hmoVo Am{U `mZm Ago gVV dmQ>V
amhVo H$s, `m ~YZmVyZ Vo H$YrM _wV hmoD$ eH$Uma ZmhrV. `mZm Ag dmQ>V
amhV, H$s XmoaIS> `mZm AgmM Y$Z R>odoc Am{U hUyZM Vo H$Yrhr {ZgQy>Z
Om`mMm `Zhr H$arV ZmhrV'' ho EoHy$Z _mPm {_ AM{~V Pmcm. ho hmr
`m`m AJ^yV eVr_wio `m ~YZmVyZ H$Yrhr _wV hmoD$ eH$VmV; naVw Vo
Ago H$$ eH$Uma ZmhrV `m~c `mZm dmQ>V Agco`m {ddmgm_wio Vo OoWo
y_Z moJq_J / 183

OIS>coco AgVmV, VoWoM `mM pWVrV amhVmV. `m epV_mZ Am{U


A{V^` m`mZr Amn`m Aem `m _mZ{gH$Vo_wio Amn`m dV:`m
H$VdmdaM JVH$mcm`m AmR>dUtZr `m H$mao _`mXm KmcyZ KoVco`m
AgVmV.
Amn`mVrc gwm Ago {H$Vr OU AgVrc H$s Oo `m hmr_mUo ~cdmZ
AgyZ gwm AmnU Amn`m g_mOmgmR>r H$mhrM H$$ eH$Uma Zmhr Aem
d`{ddmgy _mZ{gH$VoV XJ AgVrc, \$V EdT>mgmR>rM H$s `m nydu
AmnU Aem `ZmV An`er R>acmo AmhmoV hUyZ? Amn`m Aem VWmH${WV
_Zmodmr_wio Amn`mVrc Ago {H$VrVar OU ZdrZ H$mhr gm` H$a`m`m
BN>ocmM ZH$ma XoVmV d {Z` Zdo Am{U AmhmZm_H$ H$m` H$a`mMo `Z
H$aUoM Aem nam^yV _Zmodmr_wio gmoSy>Z XoVmV. Vw_Mm `Z \$moc R>$ eH$Vmo;
naVw hUyZ `Z H$aUoM gmoSy>Z XoUo {hVmdh Zmhr! Amn`m An`er
JVH$mcm_wio {Z_mU Pmcocr ImoQ>r {j{VOo Am{U \$g`m _`mXm drH$ma`mMm
_yInUm Q>miUoM hemarMo R>aoc!
_ZmM H${S>e{ZJ hUOo H$m` Am{U Vo {H$Vr n^mdemcr Agy eH$V
~{KVc Zm ! Amnc OrdZ, {dMma, ^mdZm, dVZ `mda _ZmV`m _`mXmMm
MS> ^md AgVmo. hmrcm Amn`m _ZmdaM PmH$U CKSy>Z ~mhoa `oVm
Amc Zmhr. AmnUgwm Amn`m _Zmda Q>mH$co`m PmH$UmMm Oam AmT>mdm
`m.
* _amR>r _mPr _mV^mfm Amho, _J BJOr ~mocVm Amc Zmhr Va {~KS>c
Hw$R>o?
* _amR>dmS>mM Zer~M \w$Q>H$ Amho. nmUr nmUr H$aVM Amhr _aUma!
* Var _r gwhmgcm hUV hmoVmo Ag OJmdoJi H$$ ZH$mo. AmcZm An`e
nXar!
Amn`m _ZmZo KmcyZ {Xco`m _`mXm gWo`m "hy_Z moJq_J' _`o
Iyn AS>Wio {Z_mU H$aVmV. Am_`m "AmCQ> S>moAa _ZO_|Q>' H$m`H$_mV
amr 12 dmOVm KZXmQ> Aa`mV ^Q>H$VrMm EH$ H$m`H$_ AmIcocm AgVmo.
y_Z moJq_J / 184

`mM d{e> Ag H$s H$m`H$ _ gw$ hmo`mnydu gX`mZr _Zmda PmHy$Z KoVcocr
e^a EH$ PmH$U Var H$m`H$_ gn`mda nma CKS>cocr AgVmV! _`mXmMm
hm`ag cmJcm H$s gH$mam_H$ ~oZ moJ_ "H$aQ>' PmcmM hUyZ g_Om.
AmVm `m XmoZ ~oS>H$mMM ~Km Zm!
XmoZ ~oSy>H$ hmoVo. Vo Xm`m _moR>m ^mS>mV nS>co. EH$ {ZamemdmXr
hmoVm Va Xgam AmemdmXr. nam^yV dmrMm {ZamemdmXr hUmcm, ""^mS> BVH$
_moR> Amho H$s `m XmVyZ CM CS>r _maU Ae` Amho. AmVm AmnU dmMUma
Zmhr. Vohm nmohZ X_`mV H$m` AW Amho. _ococ ~a.'' Vmo {ZameoV JVmU
Pmcm.
AmemdmXr hUmcm, ""Amn`mcm nmohVm `oV`. AJmV eVr Amho.
Vmoda nmohV amhm`M. H$mhrVar KSy>Z Amncm Ord dmMyhr eHo$c.'' Vmo am^a
nmohV am{hcm. `m nmoh`m_wio Xhr KwgiV am{hco. `mdaVr cmo`mMm Jmoim
O_m Pmcm. cmo`md$Z CS>r _m$Z Vmo ^mS>m~mhoa Amcm.
EH$ hmoVm AYma Amho hUyZ aS>Umam Va Xgam hmoVm Ho$hmVar H$me
`oBc hUyZ AmeoZ nmhUmam.
B

y_Z moJq_J / 185

"{ddmg' g~go ~S>r MrO h !


[ FAITH ]

"A_yH$ EImXr Jmo> _cm AerM nm{hOo' `m dm`mnojm "AmnU


ho Ag H$$Z ~{KVc Va Vw_M H$m` _V Amho?' `m dm`m_wio OmXy
KSy> eH$Vo.

""N>o! ho gJi _cmM ~Km`cm hd! BWo {ddmg R>od`mgmaI H$moUr


Zmhr`o! _mPm `m H$m_m`m {d^mJUrdaM {ddmg Zmhr!'' S>mo`mV H$mhrVar
Iyi KoD$Z ZoVd H$aUm`m AJo{gh `mdgm{`H$ o{gS>|Q> {ddmgamd `mMr
Aer AdWm Pmcocr _r ~{KVcr. \$V amJ Am{U {MS>{MS> `m_wio V
Pmcm hmoVm {~Mmam!
hQ>c Aao! Vwcm gm_m{OH$ gKQ>Zm hUOo H$m` H$maImZm dmQ>cm H$s
H$m`? {Z{Od dVy V`ma H$a`mMm H$maImZm Am{U g_mOmVrc {d{dY
d^mdmMr _mUg hmVmi`mMm H$maImZm `mVcm \$aH$ Vwcm H$icmM Zmhr.
Vw`m AmdS>r, nVr Vy ghH$m`mda cmX`m H$s {damoY CnZ PmcmM
hUyZ g_O. "A_yH$ EImXr Jmo> _cm AerM nm{hOo' `m dm`mnojm "AmnU
ho Ag H$$Z ~{KVc Va Vw_M H$m` _V Amho?' `m dm`m_wio OmXy KSy>
eH$Vo. cmoH$m`m AmXamcm nm R>am`M Agoc Va ghH$m`mZm {ddmgmV
y_Z moJq_J / 186

KoD$Z gdmX gmYm`cm {eH$m! g_mOgodm Hw$R>`m jomV H$am`Mr ho VyM


R>adUma! hmoHo$eZc AdmS>g H$moUmcm m`Mr ho; nU VyM R>adUma! {_qQ>JMm
AO|S>m, gwdmV, eodQ> Am{U _Yo _Yo ~S>~S> VyM H$aUma! ~wcoQ>rZ VyM
{c{hUma! ghcrMm nmQ>gwm Vw`m AmdS>rMm...! hUyZ {ddmgamdmZm _r
S>mQ>aH$S>o Om`mMm gm {Xcm.
{ddmgamd : S>mQ>agmho~ _mPm `dgm`, gWoMm hm EdT>m _moR>m
n`dhma Am{U {d{dY d^mdmMr _mUg `m_wio _r nma dVmJcmo Amho hmo!
S>mQ>a : {ddmgamd! Ahmo BVa Hw$UmMr Vwhmcm _XV KoVm `oV Zmhr
H$m?

_mPo {ddmgy _r_S>i !

Manager

gmao ghH$mar _m`mer A{Ve` ghH$m`mZo dmJVmV.


gn, AmXmocZ B. H$ma _m`m Am{\$gcm _m{hVM ZmhrV.
y_Z moJq_J / 187

{ddmgamd : N>o! N>o! N>o! S>mQ>a! {~cHw$c Zmhr. _r Am{U _rM \$V ho
H$$ eH$Vmo. BVH$s VnaVm H$moUmVM Zmhr`o! _cm gJi d[aV hd AgV!
S>mQ>a : R>rH$ Amho! {ddmgamd AmVm _r gmJVmo Vg H$am. amoO XmoZ
VmgmgmR>r {\$am`cm OmV Om Am{U AmR>dS>mVyZ AYm {Xdg _emZ^y_rV
KmcdV Om!
{ddmgamd : H$m`? _emZ^y_rV WS>`m`m gmpZ`mV H$emgmR>r?
S>mQ>a : ho ~Km! `mM H$maU Ag Amho H$s, Vwhr WS>`mV H$m`_d$nr
~{XV _mUgmMm {dMma Ho$cm, `m`mda WmoS> qMVZ Ho$c hUOo Vw_`m
Ag cjmV `oBc H$s, `mVco ~aoM OU Vw_`mgmaIoM hmoVo. `mZm dmQ>V
hmoV H$s OUy _m`m{edm` OJ MmcUma Zmhr? AmUIrZ Imocda {dMma
Ho$`mda Vw_`m S>mo`mV H$me nS>oc H$s, `m`m JahOoarVgwm ho OJ
`dpWV Mmcc Amho. EdT>M Zmhr Va Amncr H$m_gwm VemM nVrZo
Xwg`mZmgwm H$aVm `oVmV!
{ddmgamdm`m S>mo`mV cI H$me nS>cm. hUmco, AmOnmgyZ amJ
Am{U {MS>{MS> `mcm H$m`_Mm am_am_! IaM S>mQ>a "{ddmg g~go ~S>r
MrO h.'
B

y_Z moJq_J / 188

_mZ gdmW gmYZ_


[ MISCOMMUNICATION ]

bwHo$_mZZo ~mobm`bm ZH$mo hmoVo. `mZo A` nwV`m_mUo Jn


amhm`bm hdo hmoVo. bwHo$_mZZo {dZmH$maU Vm|S> CKS>bo Am{U Vmo
\$gbm.

g_mOm`m `m {d ngm`mV {dMmamMo AmXmZ XmZ \$ma _moR>m


_mUmV Mmbbob AgV. Amnbr YS>nS> hm gwgdmX hmo`mgmR>rMr Agmdr.
{dgdmX Q>mimdm. {H$Vrhr R>adb Var `VrMo A{^`$s dmV` Ho$hm
Am{U Hw$R>o C\$miyZ `oBb gmJVm `oV Zmhr! gm_m{OH$ H$m` H$am`M hUOo
Amhmbm Am_Mo "emH$ A~gm~g' Cm_ pWVrV R>odm`bm hdoV. EImXm
gdm`m {hVmMm {ZU` KoU qH$dm H$nmcm _Owar Xo`mgmR>r A`jm`m
_mJo EH$_wImZo C^ amhmU Am{U H$Vrerb gh^mJ Zm|XdU hr ~m~ Ver
AdKS> Amho. H$maU AZw^d Agm Amho H$s {ZU` Ko`mEodOr `mdaVr BVHo$
MMm MdU hmoVo H$s `m H$nmMm H$mJXmdaVrM ~mo`m dmOd`mV Amhr
_S>ir Y` _mZVmo. "Aao ~m~m! Jn ~gm`M H$m` Koerb? ~mobyZ dV:Mr
KmbdyZ KoD$ ZH$mog ao !' Ago hU`mMr ~`mM doim nmir `oVo. hUyZ _bm
Zoh_r dmQ>V H$s "ZoVm' hmo`mnojm gwm Cm_ "AZw`m`r' ~ZVm Amb nm{hOo.
y_Z moJq_J / 189

`oH$ Cm_ Zo`m`m nmR>r_mJo Cm_ AZw`m`r Agmdo bmJVmV. _hm_m


JmYr ho `mM g_nH$ CXmhaU Amho. A`jmbm ~moby m. ho 365 {Xdg
`mMo AmhoV. `mMo bjnydH$ EoH$m. `mbm H$m` hUm`M Amho Vo nyUnUo
EoHy$Z KoV`m{edm` `wmamMr KmB H$$ ZH$m. ZmhrVa Vw_Mm cwHo$_mZ
hmoBb ! `md$Z EH$ XVH$Wm AmR>dbr.
BQ>brV bwHo$_mZ ZmdmMm EH$ {enH$ma hmoVm. `mZo Ho$bobo nwVio {OdV
dmQ>m`Mo. bwHo$_mZ Ogm hmVmam Pmbm Vgo `mbm _`yMo ^` dmQy> bmJbo.
`mbm Va AZoH$ df} OJm`Mo hmoVo. bwHo$_mZZo EH$ `w$s bT>dbr. h~oh~
Amn`mgmaIoM {XgUmao nmM C^o nwVio, nmM ~gbobo Am{U nmM Pmonbobo
nwVio `mZo ~Zdbo. bwHo$_mZ C^o amhVmZm `m nmM nwV`m`m eoOmar C^m
amhm`Mm. ~gVmZm ~gbo`m nwV`m`m eoOmar ~gm`Mm Am{U PmonVmZm
Vmo nmM Pmonbo`m nwV`m`m _`o OmD$Z Pmonm`Mm.
EH$ {Xdg bwHo$_mZ {dlmVr KoV ~gbobm AgVmZm _`y VoWo hOa
Pmbm. ghm bwHo$_mZ nmhZ Vmo Jm|Yibm. H$m` H$am`Mo? H$moUmbm KoD$Z

Jm|Yicoco goHo$Q>ar gmho~ !

noqH$JhZ {ZfoYmMr Vma Amcr` ga! Vo hUVmhoV H$s,


nm{H$VmZcm nmR>dm`Mo {ZfoYn AmnU `mZm nmR>dc Amho.
y_Z moJq_J / 190

Om`Mo? _`y`m bjmV Ambo, bwHo$_mZ {enH$ma Amho Am{U hfmarZo `mZo
nmM {OdV nwVio eoOmar ~gdbobo AmhoV. _`y MmUmj hmoVm. Vmo
bwHo$_mZbm hUmbm, "bwHo$_mZ Vwbm _mZboM nm{hOo. Vy IaoM lo> {enH$ma
Amhog; nU Vy EH$_od MyH$ Ho$brg!' bwHo$_mZ hUmbm, "H$moUVr?' _`y
hUmbm "hrM!'
bwHo$_mZZo ~mobm`bm ZH$mo hmoVo. `mZo A` nwV`m_mUo Jn amhm`bm
hdo hmoVo. bwHo$_mZZo {dZmH$maU Vm|S> CKS>bo Am{U Vmo \$gbm. AmnU
{dZmH$maU ~mobVmo, JaO ZgVmZm Vm|S> CKS>Vmo. gJ`m Zd`mZr ~m`H$mMo,
gmgdmZr gwZoMo Am{U gX`mZr A`jmMo bjnydH$ EoH$`mMr H$bm
Am_gmV Ho$br Va {H$`oH$ gKf H$_r hmoVrb!
B

^yVnyd A`jmMm _mobmMm gcm !

`og ga, ho n>rH$aU H$mhrg Jm|YimV Q>mH$Uma {XgV`


nU Am{Y`m MwH$s`m Am{U {Xem^yc H$aUm`m
AmS>anojm Vo MmJc Amho.
y_Z moJq_J / 191

~moco Vgm Mmco... !


[ LEADERSHIP ]

"dV:`m KmofUmda MmJcm amOH$maUr H$YrM {ddmg R>odV


Zmhr; naVw OZVm `m`m ~moc`mda {ddmg XmIdm`cm cmJcr
H$s _m Vo Ymo`mV `oVmV.'

"Amhr gd `edr hmo`mMr dZ ~KVmo, nU `mcm IaM qOH$m`M


Amho Vmo CRy>Z n[al_nydH$ H$m_mcm cmJVmo.' ho ZoVd H$aUm`mZr OmUyZ
`m`cm hdo. {g A_o[aH$Z Vdk d _mZgemk hUVmo "EH$ `o` gm`
H$aU hUOo Xwg`m `o`mMr gwdmV H$aU' Vwhmcm ZoVd H$am`M Agoc
Va AmnU H$nH$ Agm`cm hd. "`oao _m`m _mJ`m' H$$Z ^mdr ZoVd
{g H$aVm `oV Zmhr. Zo`m`m H$nH$VoZo ghH$m`mMm H$m_ H$a`mMm Cgmh
{Jw{UV hm`cm hdm. `m`mV \w$qJ OmJV hm`cm hd. Amncr dmn
Zo`m`m N>m`m{MmZr J ^acocr AgVmV; naVw AH$m`j_ ZoVdm_wio
`m nXmMr MH$mH$s Ho$hmM Z> Pmcocr AgVo. `mMo nX hm \$V EH$
CnMma R>aVmo! gdM VamdaM ZoVd "~moco Vgm Mmco...' Aem d$nmM
Agc VaM `m Zo`mMr qH$_V amhVo. Xwg`m _hm`wm`m H$mcIS>mV \$mgMo
A`j Mmcg Xo `moco hUVmV, "dV:`m KmofUmda MmJcm amOH$maUr
y_Z moJq_J / 192

H$YrM {ddmg R>do V Zmhr; naVw OZVm `m`m ~moc`mda {ddmg XmIdm`cm
cmJcr H$s _m Vo Ymo`mV `oVmV.' A`jmcm {ejUmXa`mZ `mMr nyU
OmUrd H$$Z m`cm hdr H$s "~m~m ao ! g_mOH$m`mV A{YH$mamMm Jadmna
H$am`Mm ZgVmo, nma nmS>m``m AgVmV `m \$V "O~m~Xm`m'. `mcm
A{YH$ma Am{U O~m~Xmar `mVcr AYwH$er gr_maofm n> H$$Z XmIdm`cm
hdr. Zo`mZo Hw$R>`mhr H$ma`m Q>rHo$cm gm_moa Om`cm hd! qH$~hZm `mZo
dV:M _y`mH$Z H$$Z Ko`mMm _moR>onUm XmIdmdm. {g A_o[aH$Z
g_mOemk {dc amOa hUVmo "EImm`m C{Udm H$mT>`mgmR>r ehmUnU
cmJV, nU `m C{Udm _m` H$a`mgmR>r _ZmMm _moR>onUm cmJVmo.' ZoVdmMr
_Vr AJmV ^acr H$s ghH$m`mnmgyZ Vmo Xya Om`cm cmJVmo. hUVmV Zm
H$s, Zo`mZo Zoh_r {O^odaVr gmIa Am{U S>mo`mda ~\$ R>odyZ df^a dmdamd.
`mZo Hw$R>`mM ghH$m`mda YmdyZ OmD$ Z`o H$s `m`m nmR>rV IOra Iwngy
Z`o. ghH$m`mZm ~moc`mM Am{U A{^`VrM gnUy dmV` Agmd. Amncm
ghH$mar Oa EImm AS>MUrV Agoc Va "_r Vwcm H$mhr _XV H$$ eH$Vmo
H$m?' Ag {dMmaV Z ~gVm dV:M {dMmanydH$ `mo` `m _XVrcm gwdmV
H$am`cm hdr. ZoVd ho EImm AIS> dmhUm`m MV`m`m P`mgmaI
Agmd hUOo Vmo ghH$m`m`m Vr {Z>m, g_nUmMr ^mdZm X{eV H$$Z
`m`m _Zmda Amncr {V_m {Z_mU H$$Z AV_Zmn`V nmohmoMy eH$Vmo.
`m Zo`mZr Amncm R>gm C_Q>dcm Amho `mZr "_moR> hmo`mgmR>r dV:cm
V`ma H$am' hm _hmZ _ Omonmgcm Amho. {ejUmXa`mZ A{VWr hUyZ
Cm_ ZoVo Oohm ~mocVmV Vohm ZrQ> H$mZ XoD$Z EoH$m. gWoMr {Z`_mdcr
Am{U `dhmakmZ `mMr `m`m `m`mZmVyZ Cm_ Jw\ $U Amn`mcm EoH$m`cm
{_iVo. "_y`' OmonmgUm`m `VrMm ZoVm hUyZ gJioM `mMm AmXamZo
g_mZ H$aVmV. Cm_ Am{U `edr Zo`mMr VrZ `dN>oXH$ cjU AmhoV.
Vmo "_cm _mhrV Zmhr', "_cm _XV hdr Amho', "Vo _mP IaM MwH$c' Ag
hUm`cm H$YrM Km~aV Zmhr. AmVm Z \$V Agm Amho H$s, "AmnU
V`ma AmhmV H$m?'
B
y_Z moJq_J / 193

H$mcm` V_ Z_:
[ TIME ]

amoO gH$mir 86400 goH$X BVH$m H$mi Vw_`m Zmdo Ho${S>Q>


Ho$cm OmVmo Am{U {OVH$m doi AmnU {Xdg^amV dm`m Kmcdcm
Amho Vmo `mM amr S>o{~Q> Ho$cm OmVmo.

AOyZ `mo` doi `m`Mr Amho ! `oH$mMr doi R>acocr AgVo ! hr doi
dmBQ> Amho ! Aer {dYmZ AmnU Zoh_rM H$aVmo. AmnU {ddmg R>odm qH$dm
R>ody ZH$m nU njnYadmS>m, A_md`m, eZr, JhUH$mc Am{U `mM `mM
~aM H$mhr ! ho gJi Aew^ hUyZ AmnU Jag_OyV H$$Z KoVmo. doio`m
`dWmnZemmV `mcm ew "do i H$mTy > n Um' Ag hUVmV Am{U
_mZgemr` ^mfoV `mcm "Am_{ddmg J_md`mM' cjU hUVmV. Vr
`mo` doi Am`w`mV Ho$hm `oBc? hUyZ AmnU dmQ> nmhmV ~gVmo Am{U
Amn`mcm Oohm Ag dmQ>V H$s Mcm AmVm `mo` doi Amcr Amho ! Vohm
IynM Cera Pmcocm AgVmo. H$moUrVar Xwg`mZoM Vr Jmo> Ho$hmM H$$Z
Q>mH$cocr AgVo ! "H$mi' hm H$moUmgmR>rM Wm~V ZgVmo. AmnU H$moU AmhmoV
Am{U H$m` AmhmoV `m`mer `mcm XoU KoU ZgV. H$mimgmaIm pWVk
Agm OJmV Xwgam H$moUr Zmhr. H$mimZo Amn`m XadmOmda Wmn _ma`mnojm
y_Z moJq_J / 194

AmnUM `m`mda gOJ amhZ PS>n _mamdr cmJVo, Vohm Vmo hmVr cmJVmo.
`mcmM gYrMm `mo` doir dmna H$$Z KoU Ag hUVmV ! doi qH$dm H$mimMr
~qH$J {gpQ>_ H$mhr AmaM Amho. amoO gH$mir 86400 goH$X BVH$m H$mi
Vw_`m Zmdo Ho${S>Q> Ho$cm OmVmo Am{U {OVH$m doi AmnU {Xdg^amV dm`m
Kmcdcm Amho Vmo `mM amr S>o{~Q> Ho$cm OmVmo. BWo {eH$ CmgmR>r CncY
hmoV Zmhr ! H$s Amoha S>mQ> Zmhr ! Vmn` gm_m{OH$ ZmZm `m` m`Mm
Agoc Va Zo`mZo `mo` doir `mo` {R>H$mUr nmohmoMm`cmM hdoV. Ag hUVmV,
'Do not wait for eleventh hour, for the end may come at 10.45'

_hmnya, ^yH$n gmWrMo amoJ Hw$R>crhr Zg{JH$ Amnmr Agmo gm_m{OH$ gKQ>Zm
`m {R>H$mUr W_ nmohmoMm`cm hdr. hUVmV Zm! 'Bad times are good
times for service.' _wcr`m dmT>{Xdgm{Z{_m Hy$Q>r `m`Mr hUyZ S>rcaH$S>o
Jocmo. S>rcaZo ZH$ma {Xcm. ~mhoa 50 JmS>m C`m AgyZ S>rca Zmhr H$m
hUVmo? ""gmho~ `m gJ`m JmS>m {dH$`m Jo`m AmhoV. \$V
njnYadmS>m Ag`m_wio AOyZ gmV {Xdg AemM nSy>Z amhVrc !'' _r
hQ>co _J `mVcrM EH$ _cm AmO Xo. VwPm Zdm Q>mH$ 2/3 {XdgmV `oUmaM
Amho. S>rca hUmcm, ""hUOo ! Vwhr njnYadmS>mV Zdr dVy IaoXr
H$aUma?'' _r `mM {Xder Zdr Hy$Q>r {dH$V KoD$Z Kar Amcmo Am{U dmT>{Xdg
gmOam Pmcm !
B

y_Z moJq_J / 195

A{ddoH$s {VgmX hm ^mdZmMm CoH$ AgVmo !


[ RESPONSE ]

"dV:cm hmVmiVmZm Vwhr S>mo`mMm dmna H$am; naVw Xwg`mZm


hmVmiVmZm _m X`mMm dmna H$am.' hUyZ A{ddoH$s {VgmX hr
"[aAeZ' AgVo Va g_OyZ C_OyZ {Xcocm {ddoH$s {VgmX hm
"[anmg' AgVmo.

EImXo gH$Q> qH$dm Z Oohm Amn`mnwT>o C^m amhVmo Vohm `m gnyU


n[apWVrMm {dMma H$$Z AmnU {VgmX XoVmo H$m? H$m Amn`m Hw$R>`mVar
N>moQ>mem AZw^dmd$Z A{dMmamZoM nQ>H$Z {VgmX XoD$Z _moH$io hmoVmo?
{dMma H$$Z `mMo `mZo R>admdo! nU EdT> _m Ia Amho H$s Amn`m
Am`w`mV Oohm EImXr KQ>Zm KS>Vo qH$dm `mdoir g^modVmcr Agcocr
_mUg ^oQ>VmV Vohm `m XmohmodaVr Amnc {Z`U ZgV. `m_wio {VgmX
Xo`mMr Amn`mcm Iyn KmB Pmcocr AgVo Am{U n[aUm_ H$m` hmoVrc `m
daMm Amncm Vm~m gwQ>Vmo. {Xr`m {gZo_m {WEQ>acm AmJ cmJcr. ~mcH$Zr
J ^acr hmoVr. `mV g`mVrc EH$ _oOa hmoVm. `mcm AmnH$mcrZ
`dWmnZmMo kmZ hmoVo. nwT>mH$ma KoD$Z W_ `mZo Hw$R>cmhr Jm|Yi Z hmoD$
XoVm n{h`m amJonmgyZ {eVrV OdiOdi 50 cmoH$mMr gwQ>H$m Ho$cr. _mJrc
y_Z moJq_J / 196

amJm_Yco cmoH$ {~Waco, gVmnco, AdW Pmco. `mZr _oOaMo Z EoH$VmM


Jm|Yi _mOdcm. XadmOmer aoQ>maoQ>r Ho$cr Am{U JwX_$Z OmD$Z eodQ>r AmJrV
`m _oOacm gwm mU J_dmdo cmJco.
nmZrnV`m {Vg`m `wmV noe`mZr {dMmanydH$ {VgmX Z {X`m_wioM
nam^d nH$amdm cmJcm. A{ddoH$s {VgmX hm ^mdZmMm CoH$ AgVmo.
`mVyZ Iyn VmU {Z_mU hmoVmo, H$Qw>Vm {Z_mU hmoVo Am{U n[apWVrda {dO`
mV H$aVm H$aVm Vmo Ho$hm hmVmVyZ {ZgQy>Z OmVmo ho g_OVXoIrc Zmhr. Oo
Ama S>r Q>mQ>m Zoh_r hUm`Mo "dV:cm hmVmiVmZm Vwhr S>mo`mMm dmna
H$am; naVw Xwg`mZm hmVmiVmZm _m X`mMm dmna H$am.' hUyZ A{ddoH$s

mVnmcmMr ^oQ>

A`jmM _ZoO_|Q>M {ejU H$moR>o Pmco ho _cm _mhrV Zmhr;


nU Vo H$m_ H$adyZ KoVmV ho _hdmM Zmhr H$m ?
y_Z moJq_J / 197

{VgmX hr "[aAeZ' AgVo Va g_OyZ C_OyZ {Xcocm {ddoH$s {VgmX hm


"[anmg' AgVmo. EImm gm_m{OH$ gWoV `oH$OU gma`mM H$mao
dV Amho. nU Vmo EH$_oH$mdaVr Adc~yZ gwm Amho Am{U {deof hUOo
EH$_oH$mda CnH$Vgwm AmhoV. OZVo`m gm_y{hH$ ZmZm {VgmX m`Mm
hUOo Vmo n[apWVrMr gnyU OmUrd H$$Z KoD$Z, {dMmanydH$M `mcm
{VgmX m`cm hdm. Amncr {ddmgmhVm hrM `mdoir gdmV _hdnyU
~m~ R>aVo. {VgmX XoVmZm KmB Ho$cr Va Vwhr MmJco {_, MmJco ghH$m`
H$aUm`m gWm J_md`mMr e`Vm AgVo. ngo J_mdUmam ZH$sM Iyn
J_mdyZ ~gVmo, {_ J_mdUmam Va Iyn Iyn J_mdyZ ~gVmo; nU {ddmg
J_mdUmam _m gdM J_mdyZ ~gVmo. Vohm {_mZmo ^mdZo`m ^amV A{ddoH$s
{VgmX Z XoVm g_OyZ C_OyZ gH$mam_H$ {VgmX m. ~Km \$aH$ nS>Vmo H$s
Zmhr!
B

y_Z moJq_J / 198

`yQ>mo{Z`Z cmg Am\$ _moeZ


[ MOTION ]

Amn`mM {ddmV jwcH$ XamJhmZr Oa AmnU doT>co Joco


Agmc Va Amn`mcm geV gKQ>Z H$aU Ho$di Ae` Amho.

Am_Mo "^mD$H$mH$m' hUOo A_wH$ A_wH$ EH$m gWoMo AmYmaV^M


AmhoV!, gd}gdm AmhoV!, "^mD$H$mH$m' hr `Vr ZgyZ EH$ gWmM Amho!,
Am_`m gWoV "^mD$H$mH$m'{edm` Hw$R>cmM _hdmMm {ZU` KoVcm OmV
Zmhr! Ag Oa EImm gWo~c ~mocc OmV Agoc Va Aem gWm_`o
Zd{dMmamMo dmao dmhM eH$V Zmhr. Aem gWoV H$m_ H$aUm`m gdM
gX`mM ~oZ moJq_J EH$H$cr nVrZo Ho$c OmV. H$m_ H$a`m`m nVrV
cd{MH$Vm amhV Zmhr. gWoVrc VrM hr Xhm ~mam _S>ir gnyU gWocm
doR>rg Ya`mMm gVV `Z H$aV AgVmV. `m`m CnpWVrcm {H$dm
AZwnpWVrcm AdmVd _hd mV hmoV. doJim {dMma H$aUmar `o>
_S>ir _moR>m {eVm\$sZo ~moS> Am\$ S>m`aoQ>g _YyZ dJicr OmVmV. Aem
gWocm _wimV ZoVd hUOo H$m`? hoM H$icoc ZgV. Amn`mM {ddmV
jwcH$ XamJhmZr Oa AmnU doT>co Joco Agmc Va Amn`mcm geV
gKQ>Z H$aU Ho$di Ae` Amho. gWoVrc MS> j_VoMr Am{U H$VddmZ
y_Z moJq_J / 199

_mUg Ho$di gYr Z {_im`m_wio qH$dm gWoVrc JTy>i dmVmdaUm_wio Vr


gWmM gmoSy>Z OmVmV. _J `mcm gWoMm "{dO`' hUm`M H$m? {dO`mM
Ia cjU Amho gdmZm EH${VnUo nwT>o KoD$Z Om`mV. AhJS> hm
n[al_nydH$ Xa H$amdm cmJVmo. ~mhoa nS>m, gX`m`m ^oQ>r `m, `m`m
gwIX:ImV gh^mJr hm, Zoh_r g{XN>m ~miJm Am{U `mVyZ Vwhr Oo
g_mYmZ AZw^dmc VmoM Vw_Mm Iam {dO` Agoc!
`m {R>H$mUr _cm Am`PH$ `yQ>ZMr H$fmZo AmR>dU hmoVo.
Am`PH$ `yQ>ZMm H$mi hUOo 1642 gmc. `m Wmoa emkmbm
H$Xm{MV _mhrV Agmd H$s _mUgm BVH$ MMc Am{U nydJhX{fV _Z BVa
Hw$R>`mM m`mcm cm^coc Zmhr. `m_wio `mZo "_mZdr _Zm`m JVrMo
{Z`_' `mM doir {bhZ R>odbo Agmdo? ^{d`mV ho {Z`_ "nXmWm`m
JVrcm' cmJy nS>co hm Ho$di `moJm`moJM hUm`Mm! Hw$R>crhr gWm hQ>cr
hUOo EHo$H$mir A`jnX JmOdyZ gmoS>co`m ^yVnyd A`jmMo EH$
AdW _S>i H$m`aV AgVo. ho _Zm`m JVrMo {Z`_ AemM H$mhr {d{e>
AdW "nmQ> o{gS>|Q>gbm'M (PP) bmJy nS>VmV Oo dV:bm "na_ZQ>
o{gS>|Q>' (PP) hUVmV.

`yQ>ZMm {Vgam {Z`_!

y_Z moJq_J / 200

Laws (Loss) of Motion.

1 bm {Z`_ :
A Board continues in its state of rest or of action along the
Board/President's line of thinking unless compelled by an
"External force" of "PP" to change that state.

EImm gWoMo gMmcH$ _S>i qH$dm A`j ho `m`mM EH$H$cr


{dMmagaUrZo dfmZwdf} H$ma^ma H$aV AgVmV. `mMr {dMmagaUr ~mh
X~mdm_wio qH$dm gWo`m ^yVnyd A`jmZr gm{JV`m{edm` ~XcV Zmhr.
2 am {Z`_ :
The rate of slow-down of momentum of a club is directly
proportional to the "interference force" by 'PP' and takes place
in the direction along with the force acts.

gWo`m ^yVnyd A`jmZr H$m`nVrV cwS>~yS H$$Z Omo X~md {Z_mU


Ho$cm OmVmo. `m X~mdm`m _mUmV Am{U `m X~mdm`m {XeoZo gWo`m
AYmoJVrcm doJ mV hmoVmo.>
3 am {Z`_ :
To every action by the Board/President, there could be an
equal and opposite reaction from the `PP'.

gWoV {d_mZ gMmcH$ _S>imZo {H$dm A`jmZr KoVco`m `oH$


{ZU`mcm {VV`mM VrdVoZo gWoMo ^yVnyd A`j {damoY XedV AgVmV.
darb {Z`_mZm Imbrb AQ>r bmJy AmhoV.
1. `m {Z`_mdaVr gemoYZ Mmby AgyZ {Z`_mMr {dmgmhVm Amn {g
hmoUo ~mH$s Amho.
2. 'PP' hr O_mV gwXdmZo Ang`mH$ AgyZ Vr VerM amhmo.
B

y_Z moJq_J / 201

~mocVo hm - ~mocy m
[ COMMUNICATION ]

Amn`m `dgm`mV qH$dm ZmoH$arV eoH$S>mo H$_Mm`mer


gdmX gmYUmam gX` 40-50 ~w{dVm`m g^oV A~moc H$m
hmoVmo? {dMma d{d`m_wio `mMm gJ`mZm \$m`Xm hmo`mEodOr
`mMr Jagmo` H$m hmoVo?

gX`m`m gwgdmXm{edm` gWm dmT>oc H$er? AmYw{ZH$ `wJmMr \$ma


_moR>r emoH$m{VH$m Aer H$s gdmXmMr BVH$s gmYZ ~mOmamV CncY AgyZ
gwm MMm_H$ gdmX Z> hmoV Mmccm Amho. AmR>dU H$$Z Xo`mgmR>r qH$dm
{Zamon Xo`mgmR>r CO`m hmVmMm AJR>m _mo~mBcda AIS> Z` H$aV
AgVmo; nU X`mcm OmD$Z {^S>`mMr j_Vm `mV H$Xm{nhr ZgVo! gdmX
IamoIarM BVH$m _V Pmcm Amho H$m? Amncm c~, emIm qH$dm MQ>a
hUOo Amn`mM Hw$Qw>~mM {dVm[aV d$n Amho. _J KamVcr n[apWVr
Oer AmnU ehmUnUmZo hmVmiVmo Ver c~, am` qH$dm am> nmVirdaVr
Vg H$m {XgV Zmhr? gWoVrc gX`m`m gdmXmdaVr `pV_dm`m
_`mXmMm ^md Ag`mM n> OmUdV, `mM _wio "gdmXmMr' OmJm
y_Z moJq_J / 202

"ge`mZo' KoVcr OmVo. Amn`m `dgm`mV qH$dm ZmoH$arV eoH$S>mo


H$_Mm`mer gdmX gmYUmam gX` 40-50 ~w{dVm`m g^oV A~moc H$m
hmoVmo? {dMma d{d`m_wio `mMm gJ`mZm \$m`Xm hmo`mEodOr `mMr
Jagmo` H$m hmoVo? CM WmZ JhU H$a`mgmR>r nYm hmM Iam AS>Wim
AgVmo ho Amn`m `dgm`mV AmnU g_Oy eH$Vmo; nU g_mOH$m` H$aV
AgVmZm H$emcm hdr nYm? qH$~hZm {Vn`mer _wV gdmX gmYm`cm
hdm. g_mOmV gH$mam_H$ ~Xc KS>dyZ AmU`mgmR>r H$m` H$am`cm hdo,
H$m` ZH$mo `m daVr _moH$ionUmZo MMm H$am`cm AmS>H$mR>r H$emMr? dm_r
{ddoH$mZX hUVmV, "{ZM` H$am H$s _r gdmX gmYVmZm H$moU`mhr
`Vrcm qH$dm ~m n[apWVrcm Xmof XoUma Zmhr. _mP H$m` MwH$V Amho
`mMm AVa_wI hmoD$Z {dMma H$aoZ!' o_mZo Am{U g_OyVXmanUo
~moc`mgmR>r Mm[a`gn Agm`cm hdo. A_o[aH$Z _mZgemk {d`_
Oog hUVmo, "_mUgmZo Amncr AVW _mZ{gH$Vm ~XcyZ Amn`m
OrdZmVrc ~m n[apWVrV Am_ycmJ ~Xc KS>dyZ AmUcm Amho hr Z`m
{nT>rV KSy>Z Amcocr \$ma _moR>r H$mVr Amho.'
Pmc` Am`w`
H$mhrM Download hmoV Zmhr
gdoXZmZm Virus cmJcm`
X:I Send H$aVm `oV Zmhr.
Outdated

hJ Pmco`m PC gmaIr
_ZmMr pWVr Pmcr`o dmBQ>
OmVr-nmVr OmoS>Umar
Hw$R>oM Zmhr Web-site
y_Z moJq_J / 203

S>mBh_`o
AmVm gH$mamZm OmJm Zmhr
AZ \$mQ>cr _Z gmYUmam
Internet da YmJm Zmhr.
Floppy Disc

`m "Mrn'gmaIm
_mUyg _ZmZo "IwOm' Pmcm`
AZ Mother ZmdmMm ~moS>
`m`m Am`w`mVyZ dOm Pmcm`
Computer

OwZo nmdgmio AQy>Z Joco`V


Delete Pmco`m \$mBcgmaIo
AZ Ka AmVm emV AgVo
Range Zgco`m _mo~mBcgmaIo
21 `m eVH$mVrc
{nT>r Amho ^cVrM `yQ>
Contact list dmT>V Jocr
gdmX _m Pmco Mute
`m Jwcm_{JarV
Pmcr Ho$dT>r _moR>r MyH$
aVm`m Zm`mZmhr
AmVm cmJVo Facebook
Computer

B
y_Z moJq_J / 204

AVa_ZmMo XadmOo Iwco H$am!


[OPENNESS]

"gm_m{OH$ gKQ>ZoV H$m_ H$aVmZm _mUg Zo_H$ ZH$mo VgM H$m


dmJVmV?' `mM H$maU Amho, `mZr dV:^modVr C`m Ho$co`m
q^Vr.

dfmMo 365 {Xdg H$go hmVmVyZ {ZgQ>co ho A`jmcm H$iVXoIrc


Zmhr! AmOH$mc AmVaam>r` gKQ>Zm_`o nwT>rc dfuMo A`j d `mhr
nwT>rc dfmMo A`j `mM dfu {ZpMV H$am`Mo hUOo `oH$ c~cm Iyn
H$R>rU OmV. H$maU gwm {VVH$sM gmh{OH$ AmhoV? Am{U `mMgmR>r "c~
crS>aern cZ' ZmdmMr ZdrZ gH$nZm ZrQ> g_OyZ KoU JaOoM Amho.
`mH$S>o Jm^r`mZo Z ~{KV`m_wio ^mdr A`jmcm BN>m ZgVmZm V`mar
ZgVmZmgwm ~iO~arZo KmoS>mdaVr ~gdco OmVo. {d_mZ A`j Am{U
hmoD$ KmVcoco XmoZ A`j Aem {VKmZr EH$ ~gyZ m_m{UH$nUo emdV
Aem gm_m{OH$ H$nmMr AmIUr H$aU ho `m {Z`moOZmM d{eQ> Amho. ho
BVH$ ghOVoZo KoD$Z MmcUma Zmhr.
VrZ ~w{dVmZm Oa EH$ `oD$Z `mMr EImm _wmdaVr EH$dm`Vm
KS>dyZ AmUm`Mr Agoc Va H$mhr _hdnyU ZoVdJwUmMm g_wM` `m
`{V_dmV Agm`cm hdm - m_w`mZo AmnU Oa gm_m{OH$ qH$dm Ym{_H$
y_Z moJq_J / 205

gKQ>ZoMo ZoVd H$aV Agmc Va ! gdW_ Amhr gdOU g_mYmZr


Agm`cm hd. Hw$R>cmhr Am^mg {Z_mU Z H$aVm g`mMr OmU R>odm`cm
hdr. g_moa`m `VrV MmJc H$m` Amho. `mMm emoY `m`cm hdm. gVV
Am_narjU H$am`cm hd Am{U gVV emdV _y`mMr H$mg Yam`cm hdr.
AdKS> ZH$sM Amho; nU A`md`H$hr Amho! AZw^d Am{U
A`mgmAVr Ag cjmV Amc Amho H$s, "gm_m{OH$ gKQ>ZoV H$m_ H$aVmZm
_mUg Zo_H$ ZH$mo VgM H$m dmJVmV?' `mM H$maU Amho, `mZr
dV:^modVr C`m Ho$co`m q^Vr. H$Xm{MV VU d`mV `mZm Aem Am^mgr
q^VtMr JaO Agochr! nU gm_m{OH$ gKQ>ZoV EH$ {V{>V hUyZ doe
KoV`mda `mM q^Vr `m`m `pV_dm`m dmT>rgmR>r _moR>m AS>ga
~ZVmV. ~mhoa N>mZgm nmD$g nS>V AgVmZm {IS>`mMr Xma ~X
H$a`mgmaI Amho ho ! hdm ~Xccr H$s Vr ew hdm AmV `o`mgmR>r
{IS>`m CKS>m`cm h`m. J_V Aer H$s ~`mM _S>itZm {IS>`m
CKS>m`mem dmQ>VmVgwm; nU `mMo IQ>Ho$ (~moQ>) K> \$gcoco AgVmV.
_J hr _S>ir C{ hmoVo Am{U `mVyZM gwgH$V g_mOmV `m`m {d{M
dmJwUH$sM XeZ KS>V! Ag KSy> Z`o Ag Oa Amn`mcm dmQ>V Agoc Va
_Z _moH$i H$am, _XVrMm hmV _mJ`mgmR>r gH$moM H$$ ZH$m. Cm_
ZoVdmgmR>r `mMrM Va JaO Amho. H$mc OJ hUVmo "Omo AVa_ZmVyZ ~mhoa
S>moH$mdVmo Vmo dZ ~KVmo, Omo AVa_ZmV S>moH$mdVmo Vmo OmJm hmoVmo.'
Ag hUVmV H$s, Vwhr H$moU AmhmV! Va Vw_`m Anojm hUOoM Vwhr
AmhmV. Vw_Mr Anojm Cm_ A`j hmo`mMr Agoc Va `mVyZ AmnmoAmnM
ZoVdmMr MH$mH$s, Am_{ddmg Am{U gmX` ~mhoa CYico OmVo. "Cm_
A`j' dJao gmaIr nm[aVmo{fH$ {_id`mgmR>r nY}V H$Qy>Vm {Z_mU hmoVo
Am{U `mMo $nmVa WoQ> d`pVH$ gKfmV hmoVo. MmJcr _mUg hr g_mO
n[adVZmM H$m_ H$aVmV, BVamZm MmJc H$a`mgmR>r CwV H$aVmV,
dV:`mM J`mV H$YrM _mim KmcyZ {_adV ZmhrV!
B

y_Z moJq_J / 206

~{hJm}c ZoVd
[ LEDERSHIP ]

"{dm`mZmo Vwhr Amncr eVr Oa Aem nVrZo EH$m q~Xyda


EH$dQ>cr (focus) Va `m OJmVrc Hw$R>crhr Jmo> ^_gmV qH$dm
Am_gmV H$$ eH$mc!'

ZoVm H$gm Agmdm? ZoVd H$go Agmdo? `m ZmMr Q>moH$Xma Cma XoU
IaM AdKS> Amho. hUyZM ZoVd `m {df`mdaVr `m`mZmmam Am{U
{c{IV d$nmV ^anya MMm KS>dyZ AmU`m OmVmV. Ia hUOo hm Z
_mZ{gH$Voer OmV {ZJ{S>V Amho. ^maVr` AmYw{ZH$ {dkmZ Am{U
VkmZmMo {enH$ma S>m. aKwZmW _meocH$a `mZr ^maVr` ZoVdm`m gX^mV
^maVr`mMo _Z Am{U ^maVr`mMr _mZ{gH$Vm `mVrc ho ^maVr`mnwT>o \$ma
_moR>o AmhmZ Ag`mMo hQ>co Amho. ^m{VH$emmMr m`{jH$ emioV
{eH$dcr OmV hmoVr. AmO`m m`{jH$mMm {df` hmoVm ~{hJm}c q^JmMr
"\$moH$c c|W' H$er H$mT>m`Mr. `mZr O{_Zrda EH$ H$mJXmMm VwH$S>m
R>odcm. gy`mH$S>o ~{hJm}c (Convex) q^J Y$Z Vo WmoS>o nwT>o _mJo Ho$co Am{U
H$mJXmdaVr EH$ MH$mH$Umam nmT>am q~Xy C_Q>cm. OUy gy`mMr gd eVr
`mV EH$dQ>cr hmoVr. {ejH$ hUmco ho q^J Am{U hm q~Xy `mVrc AVa
hUOo `m q^JmMr "\$moH$c coW' Ag hUVm hUVm H$mJX Oim`cm
y_Z moJq_J / 207

gwdmV Pmcr. {ejH$ CXJmaco, "{dm`mZmo Vwhr Amncr eVr Oa Aem


nVrZo EH$m q~Xyda EH$dQ>cr (focus) Va `m OJmVrc Hw$R>crhr Jmo>
^_gmV qH$dm Am_gmV H$$ eH$mc!' OrdZmM HodT> _moR> VdkmZ Vo
{ejH$ gmJyZ Joco hmoVo. Amn`m g_mOOrdZmgmR>r Am{U XoemgmR>r eVr
C^r H$a`mM Zmdr`nyU m$nM Amhmcm {Xc hmoV. EH$ ~{hJm}c q^J
H$aV Var H$m`? gy`mnmgyZ `oUmar g_mVa {H$aU `m ~{hJm}c q^JmVyZ Jocr
H$s Vr EH$m {d{e> q~Xyda EH$ `oVmV. g_mVa {H$aU H$YrM EH$ `oV
ZmhrV; nU ho q^J _m `mZm EH$ AmUV! `mcmM g_mOemm`m Am{U
`dWmnZm`m n[a^mfoV "~{hJm}c q^J ZoVd' 'Convex lens
Leadership' Ago hUVmV. cmoH$mZm EH$ AmUUma ho ZoVd Amho. ZoVm hm
Amn`m AZw`m`mMm H|$q~Xy Agmdm. XwXdmZo ^maVr` g_mOmV "~{hJm}c
q^J ZoVdmnojm' gwm "AVJm}c q^V ZoVdM' (Concave lens
Leadership) H$fmZo OmUdV. ho AVJm}c q^J H$m` H$aV? g_mVa
gy`{H$aU `m q^JmVyZ Joco H$s Vo EH$_oH$mnmgyZ Xya OmVmV! g_mO EH$gY
~Zd`mEodOr Vmo AmnU OmV Am{U Y_m`m ZmdmZo Xw^JyZ Q>mH$cm Amho.
OmV{Zhm` _VXmZ, emim, _hm{dmc`o ho XwXdmZo ^maVmM `dN>oXH$
cjU ~Zc Amho. AmnU gJ`mZr A`V `ZnydH$ ~{hJm}c q^J ZoVd
Umcr drH$mam`cm hdr. mo\o$ga gr.EZ.Ama. amd ho ^maVmMo _hmZ
emk hmoVo. S>m. aKwZmW _meocH$a `mZm "am`c gmogm`Q>rMr \o$cmo{en'
(FRS) hm g_mZ m Pmcm Vohm `mZr mo. amd `mZm _moR>m AmZXmZo
hr ~mV_r {Xcr. mo. amd WS>nUo hUmco 'Not bad'. nwT>o _meocH$a
A_o[aHo$`m ZeZc AH$S>_r Am\$ gm`gMo \$m[aZ Agmo{gEQ> hUyZ
{ZdS>co Joco. `mda gwm mo. amd `mZr 'Not bad' hUyZ WS> {VgmX {Xcm.
eodQ>r S>m. _meocH$a mo. amd `mZm hUmco, "Vwhr _m`m `m `em_wio
g_mYmZr Ho$hm hmoUma AmhmV?' mo. amd Cmaco, "Cm_mom_mH$S>o OmUm`m
`m {eS>rcm AV ZgVmo. `m {eS>rda Vy AgmM Cmamoma MT>V ahmdmg hrM
_mPr BN>m Amho. Vw`m Am`w`mVrc gdm}m_ jU Amn `m`Mm Amho!'
B
y_Z moJq_J / 208

`moOH$VXwc^:
[ VISION ]

gVam`m eVH$mV Amg\$S> `oWrc "`y H$mcO


o '`m
gWmnH$mZm 21 `m eVH$mVrc H$mcoO`m N>VmMr JaO H$icr
hmoVr; nU 21 `m eVH$mVrc ^maVr` cmoH$ _m gVam`m
eVH$mV`m $T>r, mWZmWi, {dMmanVr `mVM JwVyZ nS>co
AmhoV!''

g_mOmV emdV Ago n[adVZ KS>dyZ AmUm`Mo Agoc Va gm_m{OH$


gKQ>Zm, g~{YV A{YH$mardJ cmoH${V{ZYr `mZm Xya>r hdr. Xya>r
Agcocr _mUgM ^{d`H$mimgmR>r Cm_ {Z`moOZ H$$ eH$VmV. Amnc
^{d` AmnUM KS>dy eH$Vmo, `mdaVr Amncm {ddmg Agoc VaM OmVrV
OmV Xya ~K`mMr gd` Amn`mcm cmJVo. H$mimMm dmg hm W_
^yVH$mi, _J dV_mZH$mi Am{U ZVa ^{d`H$mi `oVmo Ago AmnU
g_OVmo. hUOo Amncm dV_mZH$mi R>ad`mMr gy AmnU ^yVH$mimda
gmondcr Va ^{d`mda Amnc {Z`U amhV Zmhr. hUyZ H$mimMm dmg hm
I`m AWmZo W_ ^{d`H$mi AgVmo. VmoM H$mcmVamZo dV_mZ hmoVmo d
dV_mZH$mi hmM ZVa ^yVH$mi hmoVmo. amoQ>ar`m EH$m A{YdoeZmV
AmVaam>r` H$sVuMo {dMmadV gXrn dmgcoH$a ~mocV hmoVo. Vo hUmco,
y_Z moJq_J / 209

""Amg\$S> {dmnrR>mV gw_mao 30 _hm{dmc` AmhoV, nH$s EH$mM Zmd `y


H$mcoO. ho H$mcoO 350 df OwZ Amho. H$mcoOM N>V 40 \y$Q> cm~ d 2 \y$Q>
OmS> Aem AmoH$ djm`m Im~mZr ~Zdcoc Amho. `m N>VmVrc H$mhr Im~
~Xc`mMr JaO gw_mao Xhm dfmnydu hmoVr; nU Agm AmoH$ dj OJmV Hw$R>oM
{_ioZm. Vohm H$mcoOMm ~mJdmZ CM A{YH$m`mZm ^oQy>Z hUmcm,
"Amn`m H$mcoO`m gWmnH$mZr 350 dfmnydu AmoH$ djmMr cmJdS>
Ho$cr hmoVr.' nwT>o H$YrVar `mMr Amn`mcm JaO ^mgoc, ho `mZm VohmM
g_Oc hmoV. gVam`m eVH$mV Amg\$S> `oWrc "`y H$mcoO'`m
gWmnH$mZm 21 `m eVH$mVrc H$mcoO`m N>VmMr JaO H$icr hmoVr; nU
21 `m eVH$mVrc ^maVr` cmoH$ _m gVam`m eVH$mV`m $T>r,
mWZmWi, {dMmanVr `mVM JwVyZ nS>co AmhoV!''
OJ^a Img "Xya>r V' `wdH$mZm Xo`mgmR>r ej{UH$ gWm H$m`aV
AmhoV. A_o[aHo$V A`jr` {ZdS>UwH$s`m dfu "ZeZc BQ>o{cOg
H$mgrc' V\}$ AmJm_r XeH$mV OJ H$g Agoc `mMm A`mg Ho$cm OmVmo
Am{U Vmo Ahdmc Zd{Zdm{MV am>nVtnwT>o _mS>cm OmVmo. qgJmnyacm
nmdgmMo _mU A`n Amho. 60% nm`mMr nyVVm _co{e`mH$Sy>Z Ho$cr
OmVo. 2062 gmcr qgJmnya Am{U _co{e`m `m`mVrc nm`mMm H$ama gnVmo
Amho. `mdaVr Cnm` hUyZ qgJmnya`m "Xya>r - A`mgJQ>m'H$Sy>Z Xoemcm
OcdmV` {_i`mMr `moOZm AmI`mV Amcr. `mZwgma nm`mMo AZoH$
ZdrZ moV {Z_mU H$a`mV Amco Am{U 2012 _`o hUOo 50 df} AmYrM
qgJmnyaZo nm`mMo dmdc~Z Omhra Ho$co.
^maVmdaVr Oohm {~{Q>emM am` hmoV Vohm Amn`m nydOmZr "dV
^maVmM' dZ nm{hc hmoV. dmV`mZVa EH$ AmYw{ZH$ Xoe nmh`mMr
BN>m Amn`m Zo`mZr XmIdcr; naVw _mJrc 40-45 dfmV Am_`m
Zo`mZr XyaMm {dMma H$a`mMM gmoSy>Z {Xc Amho! AOyZ 35 dfmZr hUOo
2047 gmcr ^maVmcm dmV` {_iyZ 100 df} nyU hmoVrc. `mdoir
Am_Mr cmoH$g`m gw_mao 150 H$moQ>r Agoc. `m doir Amn`mcm Amncm
Xoe H$gm A{^oV Amho? Vohm {H$Vr cmoH$mM OrdZ gwIr Agoc? {H$Vr
cmoH$ Xm[a, AkmZ d amoJamBV {nMcoco AgVrc? VohmM Amnc
y_Z moJq_J / 210

amOH$maU ^>mMma, JwS>{Jar, KamUoemhrda AmYm[aV Agoc H$s emdV


_y`, JwUdmm, H$V~Jmar `mda AmYm[aV Agoc? ^anya nmUr, ew hdm,
AYm` CncY Agoc H$m? {dkmZ d VkmZmV ^maVmMm gh^mJ H$gm
Agoc?
AmnU _mJo OmV am{hcmo Var OJ Amn`mgmR>r Wm~Uma Zmhr. KmoQ>mio
Am{U ^>mMmamZo ~a~Q>coco {ZcO cmoH${V{ZYr _mOargmaIo S>moio {_Qy>Z
Mmo$Z XyY {n`mVM XJ am{hco Va `wdm {nT>r `mZm H$YrM _m\$ H$aUma
Zmhr!
CONCEPT OF VISION

^yVH$mimVrc AZw^dm`m ^ademdaVr Oa AmnU ^{d`mVrc


`moOZmMr AmIUr H$aUma Agmc Va ^{d`mV `emMr Imr ~miJVm
`oV Zmhr; naVw ^{d`mMm doY KoD$Z Oa dV_mZmVrc `moOZmMr AmIUr
Ho$cr Va Cdc ^{d`mMr Imr ~miJVm `oVo.

POOR VISION PLAN


Experience

Vision doubtful

FUTURE

PRESENT

PAST

FUTURE VISION PLAN


PAST

PRESENT

FUTURE

Vision

Ahead of Time

B
y_Z moJq_J / 211

{ejU

Oo {ejU _mUgm`m _ZmodmrV ~Xc KS>dyZ AmUy eH$V Zmhr


Vo O{_ZrdaVr AmnQ>`mda CKS>Um`m hdmBN>r BVHo$
n[aUm_H$maH$ Amho Ago g_Omdo.
y_Z moJq_J / 212

dVm Xeghofy
[ TRAINING ]

{ejH$mM `m`mZ lmo`mM X` hocmdyZ Q>mH$Uma Agc


nm{hOo `m_wio `m`m H$VrV ~Xc KS>m`cm hdm. `mM X`
n[adVZ _ZmnmgyZ hm`cm hd

lr_X^JdrVodaVr ^m` H$moUr H$amd? Va OrdZmV JrVoM AmMaU


H$aUm`mZo. Ow`m H$mir ^maVr` gH$VrV kmZ XoUm`m Jw$Mr nanam VnmgyZ
~{KVcr Om`Mr. Jw$ Oohm EImXm VmpdH$ _wm nQ>dZy Xo`mgmR>r `mdhm[aH$
CXmhaU m`cm cmJVmo VohmM JmS>r _yi nXmd$Z Kga`mMr e`Vm AgVo.
H$mhr cmoH$mM `m`mZ cmoH$, CVmao, dMZ, gw^m{fV, H$Wm `mZr BVH$
J ^acoc AgV H$s lmo`mZm `mVyZ Hw$R>cmM Zo_H$m gXoe KoVm `oV Zmhr.
{ejH$mM `m`mZ lmo`mM X` hocmdyZ Q>mH$Uma Agc nm{hOo `m_wio
`m`m H$VrV ~Xc KS>m`cm hdm. `mM X` n[adVZ _ZmnmgyZ hm`cm
hd Am{U Jw$, {ejH$ qH$dm {ejH$m`m AmdmOmV `m _Vn[adVZmMr
OmXy Agm`cm hdr. lmo`mMr g`m, {ejU H$m`H$ _mMm A{VaoH$, d`mMr
JwUdmm, {df`mVa, doio`m `dWmnZmMm A^md, J^ra {df`mZVa EH$X_
y_Z moJq_J / 213

_m O -_Om-_VrMm H$m` H $ _ Ago AZo H $ KQ> H $ {ejUm`m


n[aUm_H$maH$Vocm H$maUr^yV AgVmV. ZoVd, oaUm, gMmoQ>r, gdmX H$me`
Aem {df`mgmR>r H$Q>mjmZo `mdgm{`H$ {ejH$mcm nmMmaU H$amdo. {ejH$
hUyZ Amn`mM gKQ>ZVo rc VoM Vo Mohao Am{U VrM Vr CXmhaUo EoH$y Z lmo`mda
hdm Vmo n[aUm_ gmYVm `oV Zmhr. "{MH$mQ>r' `m {df`mdaVr EH$ {ejH$
`m`mZ XoV hmoVm. _Z cmdyZ EImm {df`mMm `mg H$gm `m`cm hdm ho
Vmo nQ>dyZ XoV hmoVm Am{U hiyM JmS>r Kgacr. "Hw$R>crhr Jmo> _mJyZ
ghOmghOr {_iV ZgVo. _r Vr {_i{d`mgmR>r A`V {MH$mQ>rZo gKf
Ho$cm. H$moQ> H$Mo`m Ho$`m. eycm MmJcm YS>m {eH$dcm Am{U hUyZ gWoV
`m nXmn`V nmohmoMy eH$cmo. hUyZ {MH$mQ>r ~miJm...' {ejUmZVa
gJ`mZrM A`V {MH$mQ>rZo Amn`m gWoMo cdH$aM ~mam dmOdco! Ag
hUVmV _mUyg Oa gmV`mZo 12 dfn`V g`mM nmcZ H$aV Jocm Va Vmo Oo
Oo ~mococ Am{U H$aoc Vo g`M Agoc. Agm `o`dmXr gX` gKfmMr
^y{_H$m H$YrM KoD$ eH$Uma Zmhr. gWoV eodQ>r H$m` {eH$m`M AgV Va
"cmoH$, KQ>Zm d n[apWVrVrc g`mMm nmR>nwamdm H$aU.'
_mPo {_ _mZd ggmYZ {dH$mg gcmJma S>m. gVre H$m{eH$ Zoh_r
hUm`Mo 'Social work is a serious business' EImX gm_m{OH$ H$m`
BV`m `mdgm{`H$Vo`m nmVirdaVr H$g am~dm`M? hm _cm Zoh_rM Z
nS>V Ago; nU ZVa IaM cjmV Amc H$s, g_mOH$m` hm EH$ A`mgmMm
{df` Amho. `mcm AmnU "hy_Z moJq_J' Ag hUy eHy$. `m {df`rMr
kmZgmYZm hr Vw_`m g^modVmcr gdoXZerc Am{U \y${VXm`H$ Ag
dmVmdaU ZH$sM V`ma H$$ eH$Vo. hoM Va g_mOgodo`m `emM J_H$
Amho. g_mOH$m`mH$S>o ~K`mMo {d{dY {>H$moZ {XgVmV. AJXr `Vr
VodT>m H$Vr hQ>c Var Mmcoc. ~aoM H$m`H$V} dV:cm OmVr cmdyZ Z
y_Z moJq_J / 214

KoVm H$YrVar g^ocm `oVmV. H$mhrVar gwMdVmV Am{U EImX H$m_ H$g Var
nma nmS>VmV. Ag ho gJi {dMma Z H$aVm, A`mg Z H$aVm Vo H$aV AgVmV.
Xg`m H$maMo H$m`H$V} \$V coIr d$nmV gyMZm H$aV AgVmV Am{U
cmoH$mZm Zmhr Zmhr Vo {df` nwadyZ dmX Kmcm`cm CwV H$aVmV. ho \$V
nwS>m gmoS>`mV nQ>mBV AgVmV. \$ma WmoS>o H$m`H$V} A`mgnydH$ Am{U
g_OyZ C_OyZ dV` H$aVmV Am{U hUyZ gKQ>Zm_H$ H$m`mV gmV`mZo
{ejUmMr JaO Amho. npQ>H$cr ~mocm`M Pmc Va `oH$ `VrV
~w{dVmM ZoVd H$a`mMr j_Vm Amnmn`m narZo doJdoJir AgVo. H$moUr
A{YH$ma emhrZo Va H$moUr cmoH$emhr nVrZo. H$moUr AhJS> ~miJyZ Va
H$moUr gh{dMmamZo, H$moUr hm` {dZmXmZo Va H$moUr XS>nU KoD$Z, H$moUr
ghOVoZo Va H$moUr V hmoD$Z A`jnX ^yf{dVmZm _r AZw^dcoco Amho.
_wimV H$m`? Va _Zw` H$Vr VrZ H$ma`m! H$moUr "_V', H$moUr "gwV'
Va H$moUr "MwV'! c~ Mmcdm`Mm hUOo ZoVdmMr (Leadership) Oer
JaO AgVo Ver nS>mAmS> H$m_ H$aUm`mMr (Followers) gwm {VVH$sM
JaO AgVo. Aem {d{dY d^mdY_m`m `VtZm g_mOgodo`m gymV
~mY`mgmR>r `oH$mcm {ejUmMr {ZVmV JaO AgVo. Ia hUOo ho gJi
"EH$ hmr Am{U ghm AmYio' `m Jmo>rgmaI Amho. Omo Vmo Amnmn`m nVrZo
g_mOgodoMm AW cmdVmo. AmOH$mc Agmhr {dMma nwT>o `oVmo Amho H$s hr
{ejU EImm g_wmH$mR>r, CM WS> hdo`m {R>H$mUr {H$dm naXoemV KoVcr
Va `mMm {deof Cn`moJ hmoBc? ho gJi Amhr H$mnm}aoQ> nVrVyZ drH$mac
ho R>rH$ Amho; nU n[aUm_mM H$m`? ho gJi H$$Z gwm gWm H$m X^JVmhoV?
ZoVdmV amOH$s` hVjon H$m dmT>Vmo Amho? OZgm_m`m`m OrdZmMm Va
H$m CMmdV Zmhr? g_mOmV OrdZ _y`mMm hmg H$m dmT>Vmo Amho?
g_mOgodH$m`m EodOr g_mOH$Q>H$ H$m CX`mcm `oVmhoV? Amhr MmJ`m
Jmo>tH$Sy>Z \y$Vu H$m KoV Zmhr? gm_m{OH$ gKQ>Zm_`o C\y$VnUo H$m_
H$aUm`mnojm C\y$VnUo ^mS>Um`mMr g`m H$m dmT>V Mmccr Amho?
y_Z moJq_J / 215

Oohm Amn`m ^modVr \y${VXm`H$ Ag H$mhr ZgV Vohm gJ`mM


KQ>ZmH$S>o AmnU ZH$mam_H$VoZo ~Km`cm cmJVmo. _Zm_`o o_^mdZm, __Vm,
H$Um Agoc VaM \y${VXm`H$ dmQ>oc. {ejUm`m doir {Xcocr _`wAg
CKSy>ZXoIrc Z ~KUmao ~hmXa A{YH$mar gWm$nr djm`m `oH$ \$mXrdaVr
~gcoco AgVmV Vo BVa gX`mM \y${VWmZ H$g ~Zy eH$Vrc?
B

_wI nmh`mMo AmJ_Z!

Aao Xodm ! _r V`mar Ho$cocm {df` Va


"`Vr Am{U gm_m{OH$ O~m~Xmar' hmoVm.
y_Z moJq_J / 216

n`mdaU

EImXm XmS>m a`mdarc Im~mMm AmYma KoVmo


Vmo dV`m Am`w`mcm H$me_mZ H$a`mgmR>r Zho
Va dVMm T>icocm Vmoc gmda`mgmR>r.
VVM n`mdaUr` H$nm`m `emn`emMo _y`_mnZ
H$a`mgmR>r g`memmMm AmYma KoVcm OmVmo.
y_Z moJq_J / 217

h[aV AW`dWm
[ REVOLUTION ]

1972 gmcr ^maVmV n{hcr h[aVH$mVr Pmcr. Vr


Ym`monmXZmV Pmcocr H$mVr hmoVr. 2012 gmcr Pmco`m
Ammo{JH$ h[aVH$mVrMo d$n _m dpdH$ Amho. `mV
n`mdaUmMm hmg Am{U OmJ{VH$ AW`dWm `m`mVrc nana
g~YmMm gmH$`mZo {dMma Ho$cm Jocm Amho.

n`mdaUm`m gX^mV "h[aV AW`dWm' hm {df` g`m H$fmZo


OmJ{VH$ nmVirdaVr nwT>o `oV Amho. 1972 gmcr ^maVmV n{hcr h[aVH$mVr
Pmcr. Vr Ym`monmXZmV Pmcocr H$mVr hmoVr. 2012 gmcr Pmco`m
Ammo{JH$ h[aVH$mVrMo d$n _m dpdH$ Amho. `mV n`mdaUmMm hmg
Am{U OmJ{VH$ AW`dWm `m`mVrc nana g~YmMm gmH$`mZo {dMma
Ho$cm Jocm Amho. gm_m{OH$, ej{UH$, Am[WH$, Ammo{JH$ Aem gdM
gKQ>ZmZr AmVm "h[aV AW`dWoH$S>o' Jm^r`mZo ~Km`cm hdo.
h[aV AW`dWoV AmnU gh^mJr AmhmV H$m? `m ZmMo Cma
emoY`mgmR>r W_ JrZ BH$mZm_r hUOo H$m`? ho g_OyZ KoD$ `m. 'Green'
hm eX 21 `m eVH$mV nadcrMm eX ~Zcm Amho. Green hQ>c hUOo
y_Z moJq_J / 218

n`mdaUmMo gajU H$aUmam, {ZgJmVrc n[agWm OnUmam, n`mdaUmVrc


O{dH$ d AO{dH$ KQ>H$mMm g_Vmoc amIUmam Ago {M S>mo`mnwT>o C^o
amhVo. WmoS>`mV Ago H$s "JrZ BH$mZm_r hUOo emdV {dH$mg gmYVm `oBc
Ago Am{WH$ {dH$mgmMo m$n'. n`mdaUmMm hmg hmoD$ Z XoVm _mZdr
OrdZmMm Va H$gm CMmdVm `oBc `mMo AWem {dH${gV H$a`mMr hr
gH$nZm Amho. `mMm _wI Coe Agm H$s gm_m{OH$ g_Vm {Z_mU H$$Z
MmJco, gwg OrdZ `m ndrVcmda {Z_mU H$aUo. `mV AmnU `oH$
`VrZo gh^mJr H$g hm`M? hm Z _hdmMm R>aVmo.
_mZdr OrdZmMm Va CMmdU hUOo OJmVrc `oH$ `Vr`m
JaOmer `mMm gai g~Y `oVmo. ^m{VH$ JaOm dmT>`m, ^moJdmX Am{U
MJidmX dmT>cm hUOo n`mdaUmVrc Zg{JH$ moVmda OmVrMm VmU
nS>Vmo Am{U `m`m AgVwcZmMo ^`H$a n[aUm_ gnyU Ordg>rcm ^moJmdo
cmJVmV. Aem arVrZo `oH$ `Vr `m h[aV AW`dWoer OmoS>cr Jococr
Amho. `m_wio _r `m n`mdaUr` hmgmcm H$maUr^yV Zmhr Ag Hw$R>crM
`Vr qH$dm am> hUy eH$V Zmhr.
AmVmn`V `m {df`mdaVr OZOmJVr {Z_mU H$a`mgmR>r dpdH$
nmVirdaVr ~aoM `Z Ho$co OmVmhoV. 1987 gmcr H$ZS>mV "_mpQ>`c
moQ>moH$mc' V`ma Pmcm. 1992 gmcr ~mPrc_`o "[aAmo-{S>-O{Zamo' `oWo
"dgwYam n[afX' (Earth summit) gn Pmcr. 1997 gmcr OnmZ_`o
"`moQ>mo moQ>moH$mc' ApVdmV Amcm. 2009 gmcr S>o_mH$ `oWo
"H$monZhoJZ' _Yo hdm_mZ n[afX (Climate Conference) Pmcr Am{U OyZ
2012 _Yo "[aAmo' `oWoM "dmVmdaUmVrc ~Xc' `m {df`mda "[aAmo+20'
hr n[afX gnZ Pmcr. `mV "H$m~Z Q>oqS>J', "dpdH$ C_m' Am{U Aem
{H$VrVar gdoXZerc n`mdaUr` {df`mda MMm Pm`m, H$ama Pmco!
n`mdaUm`m AgVwcZm_wio AZoH$ {dnarV n[aUm_mZm Amhr gm_moao
OmV AmhmoV.
_mZdr OrdZmMo AmYma^yV KQ>H$ AmhoV nmUr, eoVr, Amamo`, {ejU,
D$Om, gm_m{OH$ g_Vm, qcJ g_mZVm Am{U nanamdc{~d. `mZm YH$m
y_Z moJq_J / 219

cmJcm H$s n`mdaUmVrc Ag_Vmoc H$fmZo OmUdm`cm cmJVmo. JrZ


hmD$g dm`y_wio hmoUmao cmo~c dm{_J, AmoPmoZ`m WamMm hmg,
AQ>mhm`mocoQ> {H$aUm`m A{VaoH$m_wio Ordg>rda hmoUmao {dnarV n[aUm_,
Z> hmoV OmUmao nman[aH$ D$OmmoV, Od{d{dYVoMm PnmQ>mZo hmoV Mmccocm
hmg. `m Jmo>tMm Jm^r`mZo {dMma H$amdm cmJoc.
dN> VkmZmgmR>r `Z hdoV.
n`mdaUmcm Am{U n`m`mZo Ordg>rcm Zo_H$m H$em_wio YmoH$m Amho
`mMr H$maU g_OyZ KoD$Z m_w`mZo "dN> VkmZmMm' {dH$mg gdM
jomV H$amdm cmJoc. `oH$ CmoJmMr C^maUr H$aVmZm n`mdaU gVwcZmMm
_wm S>mo`mg_moa R>odyZ `mcm `ZnydH$ JrZ BH$mZm_rV gh^mJr H$$Z
`mdo cmJoc. n`mdaUmMo Am{S>Q>, nm`mMo ~OoqQ>J ho A{Zdm` Amho. JrZ
BH$mZm_rmam ^anya ~MV H$aUm`m H$mhr CmoJmMr CXmhaUo nmh `m!
CmoJmMo Zmd

JrZ BH$mZm_r
nm{cgr

1) 3 M Corporation 3 P (Polution,
Prevesition, Pays)
2) Du - Pont.
Re-source
3) Chevron
SMART
(Save Money And
Reduce Toxics)
4) Procter
3R
(Reduce - Recycle Recover)

df

~MV
{_{c`Z 8

1975

408

1985
1987

75
4

1987

128

_wimV ndr^modVmcMo "dmVmdaUmMo Wa' hr ndrcm {_imcocr \$ma


_moR>r XoUJr Amho. dmVmdaUmV Am{U n`mdaUmV KS>V Agcoco YmoH$mXm`H$
~Xc hr XoIrc _mUgm`m H$VdmMrM XoUJr Amho. `mMm gm_Zm
H$a`mgmR>r Amhmcm OrdZecr ~Xcmdr cmJoc. dmomoJ, H$mJX{Z{_Vr,
y_Z moJq_J / 220

BcoQ>m{ZH$ CnH$aU {Z{_Vr, eoVr, cmpQ>H$, agm`Z CmoJ, Im CmoJ,


Aem gdM CmoJmZm "n`mdaU {_ VkmZ' AJrH$mamdo cmJoc. `mcmM
'Adoptimism' (AJrH$maUo) Ago hUVmV.
hr ZdrZ Ammo{JH$ H$mVr H$er Agoc?
H$moigm, cmHy$S> Am{U Zg{JH$ dm`yMm dmna ~X H$$Z AUy, gy`,
dmam, g_wcmQ>m, ~m`moJg Ago D$O}Mo moV dmnamV AmUmdo cmJVrc.
dN> d AIS> D$Om, emdV {dH$mg Am{U Xm[a {Z_ycZ hr `m
AW`dWoMr \${cVo AgVrc. A^`ma`mMr {Z{_Vr d XoI^mc hm \$ma
_moR>m n`Q>Z CmoJ hUyZ {dH${gV H$amdm cmJoc. Od{d{dYVoMm {dH$mg
Am{U Zm_eof hmo`m`m _mJmda Agco`m OrdmZm gajU ho `mMo \${cV
Agoc. eoVr `dgm`mV amgm`{ZH$ IVmMm dmna Am{U amgm`{ZH$
H$sQ>H$ZmeH$mMm dmna H$Q>mjmZo Q>miyZ JmSy>iIV {Z{_Vr, OdH$sQ>H$ZmeHo$
`mMr Ammo{JH$ nmVirda {Z{_Vr H$amdr cmJoc hUOo g|{` eoVrmam
Am_`m O{_Zr {Q>H$Vrc! EImXm _moR>m amgm`{ZH$ H$maImZm MH$ 25 \y$Q>
x 25 \w$Q>m>`m ImocrV C^m H$$Z ey` XyfU VkmZ nw`m`m am>r`
agm`Z `moJemioV (NCL) {dH${gV hmoV Amho. `m "{_{ZEMam`PoeZ'
Vm_wio H$nZmVrV Aer Ammo{JH$ H$mVr hmoD$ KmVcr Amho. IoS>oJmdmVrc
_{hcmMo Amamo` nman[aH$ Mwct_wio Ymo`mV AgVo. {ZYwa Myc d ~m`moJg
VkmZm_wio _{hcm`m Amamo`mMm Z gwQ>Uma Amho. ew {n`mMo nmUr,
hJUXmar d gmS>nm`mda {H$`m H$a`mMo VkmZ {dH$gZerc am>mZr
m_m{UH$nUo AJrH$ma`m{edm` gmdO{ZH$ Amamo`mMm Z gwQ>Uma Zmhr.
_mZdm`m {d{dY AJmZm ne H$$Z OmUmar hr Ammo{JH$ H$mVr Agoc.
hmM JrZ BH$mZm_rMm nm`m Amho.
AW`dWoMr n[a_mUo
EImm am>mMr AW`dWm Human Development Index (HDI)
qH$dm Gross Domastic Product (GDP) `m n[a_mUmV _moOcr OmVo.
^yVmZ `m am>mZo _m Gross National Happyness (GNH) ho H$m{VH$mar
y_Z moJq_J / 221

Ago Zdo n[a_mU R>adco AgyZ `mV {ejU, Amamo`, {Zdmam, gwajm Am{U
nemMo _y`dYZ `m KQ>H$mMm gmH$`mZo {dMma Ho$cm Amho. `mMm OmJ{VH$
nmVirda {dMma hmoV Amho.
^maVmZogwm JrZ BH$mZm_rMm AJrH$ma H$$Z JrZ OmO, JrZ
{~{PZog, JrZ {ejU, cmo H$m~Z BH$mZm_r, H$m~Z \y$Q>{Q> `m gH$nZm
drH$maco`m AmhoV. hr EH$ Z`m Ammo{JH$ h[aV H$mVrMr nhmQ> Amho.

h[aV AW`dWoMo m$n


Green Economy

B
y_Z moJq_J / 222

{H$`o{dU dmMmiVm `W Amho!


[ WALK TO TALK ]

^{d`mV ndr`m CXamVrc nm`mMo gmR>o hrM YaUo AgVrc!


~mYH$m_mMm IM Zmhr H$s ~mnr^dZmMm YmoH$m Zmhr!

gmcm~mXm_mUo _mM _{h`mV Ch Vmny cmJcr AmhoV. `mnH$ AWmZo


Xy{fV nmUr Am{U {n`m`m nm`m`m Xw{^jm_wio gnyU ^maVr` g_mOM
OOa Pmcm Amho. nm`mMo Q>H$g, nm`mgmR>r dUdU {\$aUmam _{hcm dJ,
Zimda nm`mgmR>r ^mS>U ho Oa Wm~dm`M Agoc Va Amhm amoQ>o[a`gZm
"{H$`o{dU dmMmiVm `W Amho' Aer ^y{_H$m `mdr cmJoc. H$m` Amho
Am_`m ^yOcgmR>mMr pWVr? _hmam>mMr ^yJ^u` aMZm, ^yOc
gdYZmgmR>r AZwH$y c Zmhr! OodT>o WmoS>\o $ma nmUr IS>H$m`m ^oJm_YyZ O{_ZrV
_waVo VodT>oM ^yOc dmna`mgmR>r {_iVo. nydu`m H$mir dJB ZXrH$mR>M
X{jUoVc {_Zmjr _{Xa, Ah_Xm~mX ehamVrc AXmcV ~md Am{U nmQ>UMr
gmV _Ocr amUrMr ~md, `~Ho$da, amOUJmd, Hw$Wc{Jar, S>m|Jar {H$o,
^wBH$moQ> {H$o Am{U gmJar {H$o `oWo ^yOc nwZ^aUm`m gmYZmmaoM nm`mMm
A{daV nwadR>m H$a`mV Amcm hmoVm. ^yOcmMm Cngm _`m{XV Am{U nwZ^aU
^mdr `m_wio VwQ>r`m dfmVnU {n`m`m nm`mMm Z {Z_mU Pmcm Zmhr.
y_Z moJq_J / 223

Imoc qdYZ {d{har, g~_{g~c nnmMr CncYVm, AnXamV _w~cH$ drO,


CgmM nrH$ `m gJ`mM 1972 ZVa`m H$mcmdYrV PnmQ>mZo EH$rH$aU
Pmc. D$g Am{U Ho$irgma`m {nH$mer XmoVr Pm`m_wio ^yOcm`m Cnemda
_`mXm am{hcr Zmhr Am{U Jm_rU d ehar ^mJmVrc ^yOc AmYm[aV moV
H$moaS>o nSy> cmJco. hUyZ `oH$ {d{harcm d AmS>mcm nwZ^aUm`m gmYZmMr
OmoS> Xo`mMr H$m`dmhr _m AmnU Ho$cr Zmhr. Zg{JH$ nwZ^aUmMm doJ
H$_r Am{U nmUr Cng`mMm doJ _m gVV dmT>VM Mmccm`! hUOo nmc`m
KmJarda nmUr AgM Zmhr H$m? ^{d`mV ndr`m CXamVrc nm`mMo gmR>o
hrM ^{d`mVrc YaUo AgVrc! ~mYH$m_mMm IM Zmhr H$s ~mnr^dZmMm
YmoH$m Zmhr! dV:`mM AJUmV Am{U Jrda nS>Um`m nm`mMm dV:cmM
\$m`Xm hmoUma AgyZgwm nm`m~c BVH$s gm_m{OH$ CXmgrZVm H$m? Aem
n[apWVrV OcgmjaVo`m gX^mV \$ma _moR>m _mUmV hy_Z moJq_JMr
Amd`H$Vm Amho.
OcnwZ^aUmV _mPr ^y{_H$m
OcnwZ^aUmMo H$m` {ZgJ Z MwH$Vm, A`mhVnUo, H$moUrhr Z gmJVm
H$arV AgVmo. nmdgmim gw$ Pmcm hUOo nm`mgmR>r Agwgcocr O_rZ
nmD$g nS>`m~amo~a nmUr `m`cm gwdmV H$aVo. O{_Zr`m \$Q>t_YyZ nmUr
gmV`mZo O{_ZrV _waVM amhVo. Imoc Imoc OmVM amhVo. Aem nVrZo
O{_ZrVrc nm`mMr nmVir dmT>V OmVo. `mcm AmnU Zg{JH$ nwZ^aU hUy
`m. df^a nm`m`m Cnem_wio hr nmVir ImcmdV OmVo Am{U Zg{JH$
nwZ^aUm_wio Vr nydpWVrcm `oVo. ho {ZgJMH$ A`mhVnUo MmcV amhVo.
AmVm Z Amho Vmo O{_ZrV ^aco OmUmao nmUr Am{U Cngco OmUmao nmUr
`mMm g_Vmoc amIm`Mm H$gm?
_oU~mr Xmohr ~mOyZo OiVo Amho!
`m doir _oU~mr Xmohr ~mOyZo noQ>dcr OmVo Vohm Vr cdH$a
{dPUmaM. AerM H$mhrer n[apWVr g`m {Z_mU Pmcr Amho. g`m
Zg{JH$ nwZ^aUmMm doJ H$_r hmoVmo` Va XgarH$S>o nmUr Cng`mMm doJ _m
gVV dmT>V Mmccm Amho.
y_Z moJq_J / 224

dmT>Vr cmoH$g`m, OcgmjaVoMm A^md, OcAYlm,


{dwVeVr`m gmhm`mZo doJmZo nm`mMm Cngm, H$a_UwH$sgmR>r nm`mMm
dmT>Vm dmna, H$maIm`mgmR>r nmUr Am{U Ago {H$VrVar KQ>H$ Zg{JH$
OcnwZ^aU MH$mMo gVwcZ {~KS>d`mg H$maUr^yV R>aVmhoV. {Xgoc {VWo
\$aem, H$mH$sqQ>J, dmc Qy dmc aVo, S>m~arH$aU, {g_|Q>Mo aVo `m_wio
nm`mZo O{_ZrV _wam`Mo Var Hw$R>o? YmdVo nmUr Mmcm`cm V`ma Zmhr! MmcVo
nmUr amJm`cm V`ma Zmhr! Am{U amJVo nmUr Wm~m`m V`ma Zmhr! gJio nmUr
A`V doJmZo ^y{_JV _c{ZgmaU nmBnmmao dmhZ Zoco OmVo!
~mnr^dZmMr g_`m
Ocme`mVrc nm`mMm gmR>m 100% Ag`mMo AmnU Oohm hUVmo
Vohm gy`mcm 60% nm`mMm Zdo XmId`m{edm` J`Va Zmhr. gy`m`m
Ia CUVo_wio n>^mJmdarc nmUr IynM PnmQ>mZo ~mnr^dZmmao CSy>Z
OmVo! _moR>m YaUmVrc nm`m`m gmR>m`m gX^mV hr g_`m IynM
J^ra $n YmaU H$aVo Amho. _J ho nmUr gy`m`m VmdS>rVyZ gmoS>dm`Mo H$go?
`mMgmR>r "nmUr AmS>dm nmUr {Oadm' hm _ m_m{UH$nUo Onm`cm hdm.
`m nm`mcm gy`mnmgyZ cndyZ R>odm`Mo Agoc Va O{_Zr`m CXamV Vo ghO
cndy eH$Vmo. ^{d`mV O{_Zr`m CXamVrc nm`mMo gmR>o hrM ^{d`mVrc
YaUo AgUma AmhoV! Zm ~mYH$m_mMm IM Zm ~mnr^dZmMr ^rVr!
nwZ^aU
O{_ZrV nmUr ^a`m`m nVr Oar {^Z Ag`m Var A{V_ gm`
Amho OcnwZ^aU. KamoKar OmD$Z nwZ^aUmMo _hd nQ>dyZ m`cm gwdmV
Ho$cr Vohm ZmMr ga~mr gw$ Pmcr. `m `UoMm Amhmcm \$m`Xm H$m`?
`Um ~gdyZ gwm nmUr dmT>cM Zmhr Va? Am_Mo VrZ ~moAa \w$H$Q> Joco,
AmVm `mV nmUr AmoVyZ H$m` hmoUma Amho? `m `Uo_wio Am_`m KamMm
nm`m {R>gyi Pmcm Va? `m nm`mVyZ KamV amoJamB ngacr Va?... Am{U Ago
AZoH$ Z !
y_Z moJq_J / 225

gm_m{OH$ Oc{ZajaVoMo ho {demc XeZ! ZH$mo {_iy XoV _cm `mVyZ


nm`mMm W|~gwm; nU _cm `mVyZ ndr`m CXamVrc nm`mMo gmR>o
dmT>dm`cm hdoV. Agm `mnH$ {dMma Amhr H$Yr H$aUma AmhmoV?
d`pVH$ nmVirdaVr OcnwZ^aUm`m ~m~VrV m_w`mZo XmoZ ~m~tMm
{dMma hm`cm hdm. EH$ hUOo _m`m cmQ>darc qH$dm H$mcZrVrc
CKS>m OmJoda nS>Um`m nm`mgmR>r H$m` H$am`M? Am{U Xga hUOo
Kam`m JMrda nS>Um`m nm`mgmR>r H$m` H$am`M?
1. cmQ>da`m CKS>m OmJogmR>r
* Mmahr ~mOy`m CKS>m OmJoda \$aem ~gdVmZm `mMm CVma a`m`m
{XeoZo Z XoVm qdYZ {dhra Agco`m _mJ`m ~mOycm mdm.
* ~J`m`m JaoOcm Or n`mMr eoS> Ho$cr OmVo `mMm CVma _mJrc
~mOycm Agmdm, a`m`m {XeoZo Zgmdm.
* _mJrc ~mOycm dmhZ Amcoco nmUr \$aerda gmMy Z XoVm Vo 5 Vo 6 KZ
\y$Q> I>m H$$Z `mV _waoc Ago ~Kmdo.
2. JMrdarc nm`mMo nwZ^aU
* JMrMo dmQ>aw\$sJ MmJ`m H$mao Ho$coco Agmdo.
* JMr nmdgmim gw$ hmo`mnydu {S>Q>OQ> d S>oQ>mc`m nm`mZo dN>
YwdyZ `mdr.
* YwVcoco nmUr {\$Q>a`m AcrH$Sy>Z ~mhoa nS>`mgmR>r Q>mn H$mH$Mr
gmo` H$amdr.
* n{h`m nmdgmMo nmUr qdYZ {d{harV KoD$ Z`o.
* JMrda OodUmMm H$m`H$_ Pm`mda nm`mZo d[aV dN> YwdyZ
`mdo.
* nmUr Q>oZcogQ>rc`m OmirVyZM q^Vrdarc nmBncmBZ_`o gmoS>mdo
hUOo H$Mam, H$mS>m, {~`m, nmZo B`mXr Jmico OmBc. (Omir
~gdVmZm `mMm \w$Jra ^mJ ~mho$Z Agmdm.)
y_Z moJq_J / 226

O{_Zrdarc d O{_Zr`m AmVrc Q>m`mV


nmdgmMo nmUr O_{dUo

nmD$g
Jr

O{_Zrda
Q>mHo$
O{_ZrImcr
Q>mHo$

~moAa ^modVmcr I>m H$$Z


`m I>>mV nmUr {Oa{dUo

Jr darc nmdgmMo nmUr {\$Q>a


H$$Z ~moAa_`o gmoS>Uo

nmD$g
Jr

nmD$g
Jr

{\$Q>a
emof I>m

y_Z moJq_J / 227

nmD$g
Jr

^yJ^mVrc IUco`m I>>mV


OcnwZ^aU

O_rZ nmVir
emof I>m

{d{harMo OcnwZ^aU XmI{dUmar AmH$Vr


O{_ZmMr nmVir
N>moQ>m I>m
({\$Q>a)

eoVmVrc nmUr
nmUr O_m
H$aUmam
_moR>m I>m

{dhra
_moR>m I>>mVyZ N>moQ>m
I>>mV nmUr ZoUmao nmBn
N>moQ>m I>>mVyZ Jmicoco
nmUr {d{harV ZoUmao nmBn

* JMrcm EH$mM {XeoZo CVma mdm hUOo nm`mMo nmBg \$V EH$mM
{XeoZo Imcr `oVrc. n`m`mZo nmBncmBZMr cm~r H$_r hmoBc.
* C`m nmBncmBg Imcr O{_ZrcJV EH$ OmoSy>Z `m {R>H$mUr dmiyMm
{\$Q>a ~gdmdm.
* O{_Zrdarc nmBncmBZ nm`mZo qH$dm dmhZmZr VwS>{dcr OmUma Zmhr
`mMr I~aXmar `mdr.
* `m nmBncmBZMo {\$qQ>J gmo`yeZ dmn$Z n`m d$nmMo H$$ Z`o.
* nmdgmim gncm H$s `m `UoMm O{_ZrcJMm ^mJ hUOo nmBn d
{\$Q>a H$mTy>Z gwa{jV {R>H$mUr R>odmdo.
y_Z moJq_J / 228

OcnwZ^aUmMr hr `Um amh`m Kam`{V[aV nMVmam{H$V hmQ>og,


c`Amohg, emim, _hm{dmc`o, H$m`mc`o Aem {R>H$mUr C^r H$aVm `oVo.
`mVyZM YaUr_mVo`m CXamVrc gmR>o ^$ eH$Vrc.
B

CcQ>m N>rMr H$am_V!

y_Z moJq_J / 229

You might also like