Univerzitet u Tuzli

Mainski Fakultet
Odsjek: Mehatronika
Tuzla, 10.12.2013. godine




SEMINARSKI RAD

Predmet: Materijali I

Tema: Fe
3
C dijagram













Student: Faruk Salkovic
Br. Indeksa:III-41/13


Prof: Dr.sc.Dafer Kudumovi red. Prof
Asistent: Mr.sc. Elvedin Traki, vii asistent


Sadraj
Str.
1) Izrada i primjena Fe
3
C 3

2) Definicija faza koje se pojavljuju u Fe
3
C dijagramu 4

3) Eutektika i Eutektoidna reakcija 4

4) Metalografska ispitivanja 5

5) Cilj metalografskih ispitivanja 6

6) Faze metalografskih ispitivanja 6

7) Primjena Fe
3
C 7

8) Zakljuak 11

9) Literatura 12





Prilog:
-Izgled pojedinih struktura koje legura poprima tokom hlaenja 9
-Procentualni udio I sastav faza za sve karakteristine faze
(princip poluge) 10
-Dijagram Fe
3
C
- Kriva hlaenja za Fe
3
C



2

3) Izrada i primjena Fe
3
C (opis)
U lijevom uglu je predstavljeno isto eljezo (100% Fe). Ono u procesu
zagrijavanja doivljava dvije faze transformacija prije nego se otopi. Fazna
transformacija je prelazak iz jedne u drugu vrstu kristalne reetke.
-Fe postoji izmeu sobne temperature I 912C. Na ovoj temperature
prelazi u y-Fe s povrinski centrirano kubnom reetkom (PCK).
-Fe postoji u temperarurnom 4emperat od 912 do 1394C na kojoj se
vraa u povrinski centriranu kubnureetku.
- Fe se topi na 4emperature 1538C. Sve ove promjene se mogu zapaziti
u lijevom uglu faznog dijagrama.
Sastav ugljika na dijagramu 1 ide do vrijednosti 6,7 mas% C. Za ovu
koncentraciju C stvara se meukomponenta Fe
3
C , Cementit, koji je
predstavljen vertikalnom linijom u desnom uglu na faznom dijagramu. Tako se
Fe-C sistem moe podijeliti na dva dijela:
- Dio bogat sa eljezom i dio bogat sa ugljikom koji nije ovdje prikazan
(sastavi izmeu 6.7 i 100C). Kako svi elici i livena eljeza imaju ugljika
manje od 6.7 mas% C, onda razmatramo samo dio dijagrama, tj. Fe- Fe
3
C
sistem. Otuda bi dijagram 1 bilo pravilnije zvati Fe- Fe
3
C fazni sistem, jer se
Fe
3
C moe smatrati komponentom. Konvencija zahtijeva da i dalje u desnom
uglu piemo sastav ugljika (6.7%C; 6.7%C odgovara 100% Fe
3
C.
Dijagram prvenstveno slui kao pomono sredstvo za opis kristalizacije i
prekristalizacije sivog livenog sirovog gvoa, za opis toka grafitizacije koji
dolazi do rastopa metastabilnog karbida gvoa i cementita. Komponente u
stabilnom sistemu su gvoe i grafit.
S ovim tipom dijagrama susreemo se kod mnogih parova metala, kod kojih
je potrebno odrediti unutranju metalografsku strukturu materijala koja prolazi
kroz razliite faze zagrijavanja i hlaenja. Na osnovu toga, mogue je odrediti
udio gvoa i ugljika u datoj leguri. Na osnovu toga mogue je i odrediti
ponaanja datih materijala na odreenim temperaturama (npr. Temperatura
kristalizacije, topljenja...). Takoe je mogue tano definirati vrstou date
legure, a mogue je odrediti tanu pripadnost (gvoe i elik).




3
2) Faze koje se pojavljuju u Fe
3
C dijagramu
Postije 3 faze: Tena faza (likvidus),Kristalna i vrsta (solidus)
- Tena faza je faza koja egzistira iznad krive ABCD na temperaturi vie od
1400C.
Sastavljena je najveim dijelom od rastopa.
- Kristalna faza je faza koja egzistira izmeu krivih solidusa i likvidusa, faza
se nalazi na temperaturama izmeu 1400C i 760C. To je faza u kojoj se
stvaraju kristali (austenita,perlita,cementita,martenzita...). Kristalizacija je prije
svega postupak skruivanja metala iz taljevine. Najprije se pojavljuju klice, a
kasnije se deava orjentacija, a zatim se pojavljuju kristali.
- vrsta faza je faza koja egzistira ispod linije solidusa na temperaturama
manjim od 760C. Tu nastaje homogena faza vrstog rastvora.

3) Opis eutektike i eutektoidne reakcije
- Eutektika reakcija ova reakcija se obavlja na temperaturi 1148C po
jednaini:
Rastop (4,3%C)

austeenit (2.11%C) + Fe
3
C(6.67%C)
U ovoj reakciji se iz jedne tene faze formiraju dvije vrste faze austenit i
intermetalno jedinjenje.

- Eutektoidna reakcija ova reakcija se obavlja na temperaturi od 727C po
jednaini:
Austenit (0,77%) 727C ferit (0.025%C) + Fe
3
C (6.67%Q)
U ovoj reakciji se iz austenita formiraju dvije vrste faze
ferit + Fe
3
C.




4
4) Metalografska ispitivanja
Metalografija je dio nauke o metalima i legurama koja se bavi vezama izmeu
dijagrama stanja, struktura i osobina metala i legura. Njen je zadatak da pri
odreenom hemijskom sastavu, iz pregleda makro i mikro stukture, unaprijed
procijeni svojstva i ponaanje metala ili legure i da ukae na najpovoljniju
strukturu.
Metalografska ispitivanja se najee dopunjuju ostalim vidovima ispitivanja
sa razaranjem i bez razaranja, ime se dobija kompletna slika o stanju metala
i legura. Metalografska istraivanja se najee vre na elektronskim
mikroskopima kao to su SEM i TEM.


Slika1. Primjer mikroskopa

Tehnike metalografskog ispitivanja
Za metalografska ispitivanja potreban je odgovarajui uzorak materijala koji
se ispituje, tzv.metalografski lif.On se koristi za odreivanje strukturne grae
koja je osnov poznavanja svojsava i pokazatelj toka nekog tehnolokog
procesa obrade. Makroskopska i mikroskopska metalografska ispitivanja
izvode se na nagrienim ili na nenagrienim lifovima, zavisno od zahtjeva, a
u posebnim sluajevima uz foto snimanje radi kompletiranja dokumentacije.
5
5) Cilj metalografskih ispitivanja
Cilja metalografskih ispitivanja je prvenstveno provjera kvalitete materijala i
uoavanje eventualnih greaka u procesu proizvodnje.
6) Faze metalografskih ispitivanja
Postoji vie faza u metalografskim ispitivanjima, a primjeri nekoliko faza su:
- Izrezivanje uzorka Poslije vizuelnog posmatranja dijelova i materijala koji
se ispituju odabira se mjesto izrezivanja uzorka za izradu mikrolifa, zavisno
od cilja ispitivanja.Pri sjeenju uzorka (mehaniki i termiki metod) potrebno
je posebno obratiti panju da ne doe do strukturnih promjena, pogotovo
pripremi uzoraka od veoma zakaljivih materijala (elika sa poveanim
sadrajem ugljenika).
- Bruenje uzorka Radi dalje pripreme isjeenog uzorka, a u cilju dobijanja
iste i ravne povrine, neophodno je izvesti bruenje. Najprije se izvodi grubo
bruenje (turpijama ili na brusilicama), a nadalje pomou brusnih papira do
eljene hrapavosti. I pri buenju treba voditi rauna o zagrijavanju uzorka i
obezbijediti potrebno hlaenje, naroito pri mainskom bruenju kada se
uzorak moe zagrijati do visokih tempetarura. Uzorak ne treba jako pritiskati,
jer se time vie zagrijava i metal plastino povrinski deformie to moe
dovesti do kvazistrukture.
Poliranje uzorka Ima za cilj da sa povrine uzorka ukloni tragove koji su
ostali poslije bruenja i da povrini da ogledalasti metalni sjaj. Moe se izvesti
mehanikim ili elektrolitikim postupkom.
Mehaniko poliranje se izvodi na ureeju koji se sastoji iz jednog ili vie
obrtnih diskova presvuenih filcom. Kao sredstvo za poliranje koristi se
suspenzija glinice (Al
2
O
3
) ili magnezijum oksida (MgO). Ovo se sredstvo
priprema tako da se glinica samelje u mlinovima sa kuglicama, a poslije toga
prosije preko najfinijih sita.
Nagrizanje uzoraka Ima za cilj bolje uoavanje mikrostrukture. Kao
sredstva za nagrizanje primjenjuju se odgovarajui hemijski reaktivi i razliita
hemijska postojanost pojedinih strukturnih faza. Pri nagrizanju
metalografskog uzorka u cilju odreivanja veliine zrna nagrizaju se iskljuivo
granice zrna, jer su na granicama prisutne neistoe koje su hemijski manje
otporne od zrna, pa se i bolje rastvaraju i razdvajaju zrna, stvarajui izmeu
njih udubljenja. Pripremljeni uzorak se poslije nagrizanja posmatra na
metalografskom mikroskopu pri manjim ili veim uveanjima.


6
7) Primjena Fe
3
C dijagrama
Fe
3
C dijagram se primjenjuje u mainskoj industriji gdje treba utvrditi
kristalizaciju i prekristalizaciju metalografsku strukturu materijala
karakteristine temperature gdje materijal mijenja svoje kristalne strukture
odreivanje udjela gvoa i grafita u legurama.







7
8)Prilog:
-Izgled pojedinih struktura kroz koje legura poprima tokom hlaenja:
-Od take A1 do A2 javlja se rastop u kombinaciji sa austenitom

Slika 2.
-Od take A2 do A3 nastaje ''isti'' austenit

Slika 3.

8
-Od take A3 doA4 pojavljuje se austenit +II cementit

Slika 4.
-Ispod take A4 pojavljuje Perlit + II. Cementit


Slika 5.

9
-Kriva zagrijavanja za elik sa 0,15%c




-Kriva hlaenja za elik sa 0,15%c


Sastav faza za temprature: 1530C ,1405C i 900C
-Na temperaturi 1530C za elik sa procentualnim udim od 0,15% ugljika imamo potpuni
rastop
-Na temperaturi 1405C imamo 100% Austenit ()
-Na temperaturi 900C imamo takoe 100% Austenit ()




















10
8) Zakljuak
Prije svega moemo zakljuiti da Fe-Fe
3
C dijagram ima veliku prijmeni u mainskoj
industriji za utvrivanje raznih karakteristika legure. Metalografija je dio nauke o
metalima i legurama koja se bavi vezama izmedju dijagrama stanja, struktura i osobina
metala i legura. Njen je zadatak da pri odredjenom hemijskom sastavu, iz pregleda
makro i mikrostrukture, unaprijed procijeni svojstva i ponaanje metala ili legure i da
ukae na najpovoljniju strukturu.



















11

9) Literatura:
- Prof.dr. Dafer Kudumovi; Materiji I ,Tuzla 2010
- Tehnika enciklopedija svz. 4 Zagreb 1988
- www.mf.unze.ba
- www.wikipedia.org





















12