Teknik yaz

BRNCL
ALMNYUM RETM
TEKNOLOJLERNE
GENEL BR BAKI

Erman CAR

allyorsa da ve hatta baz pilot tesisler kurulmu olsa da,

bu yntemlerin endstriyel uygulama alan bulacaklarna
dair tm mitler kaybolmu gibidir. 100 yl akn geerli
olan klasik yntemin daha uzun yllar bizimle birlikte
olaca artk kesinlemi ve aratrmalar bu yntemin
performansm artrma ynnde younlatrlmtr.
Dnyada yapm halinde olan ve planlanan tm birincil
alminyum tesisleri Hall- Heroult yntemine dayaldr.

Metalurji Mhendisi

zet
Bu almada dnyada yaygn olan birincil alminyum
teknolojilerine ilikin genel bir bilgi verilmeye allmtr.
Birincil alminyum retimi, birbirinden bamsz 4
sreden oluur :
1. Boksit madencilii
2. Boksit cevherlerinden Bayer Prosesi ile almina
retimi,
3. Alminadan ergimis tuz elektrolizi (Hall-Herault
Prosesi) ile metalik alminyum retimi,
4. Enerji retimi ya da temini.

ekil 2: ematik olarak alminyum elektrolizi

Yaklak 150 yl nce ticari anlamda retimine balanan

alminyum hala ok gen bir metal olmasna karn,
insanolunun binlerce yl boyunca kulland bakr, kalay
ve kurunun bugnk toplam uretimlerinden ok daha
fazla bir miktarda retilmektedir.

1. BRNCL ALMNYUM
TEKNOLOJLERNN TARHSEL GELM
Enerji ve Ekolojik Etkilerle Deiim Sreci
Birincil alminyum retimi iin, yatrmlar, enerji ve
evresel duyarllk anlamnda tarihsel olarak dnemden
szedilebilir:

ekil 1: Birincil alminyum retim sreleri

Gnmz dnyasnda, ticari boyutta birincil alminyum

retiminin tamam alminyum elektroliz hcrelerinde
gerekletirilmektedir. Hall-Heroult yntemi olarak
bilinen elektroliz yoluyla alminyum retim prosesi
yerine, alternatif yntemler zerinde uzun sreden beri

A dnemi, 1886-1888 yllarnda Hall-Herault elektrolitik

prosesi ile balar ve 1970li yllarn ortalarna kadar
srer. Bu dnem enerjinin youn olarak kullanld
ve evresel kayglarn olmad bir dnemdir ve bu
uzun dnem kullan-at dncesinin planl olarak
uyguland yllara kar gelir. zellikle II. Dnya Sava
sonras yaananlar, ekonomik zorluklar sonucu enerji
retim tesislerine, hammaddde endstrilerine ve enerji
israfna olanak veren yaplamalara hzl yatrmlar
yaplmtr. Genel kanya gre 1950-1960 yllar arasnda
alminyum altn an yaamtr. 1973 ylndaki Petrol
Krizine kadar enerji kullanm ve evresel kayglar hep
ikinci planda kalmtr. 1973 ylnda Petrol Krizi ile birlikte
A dnemi bir gece iinde son bulmutur. Bu dnem 10
kA`lik elektroliz hcrelerinde 1 kg. alminyum retmek

37

Teknik yaz

iin 50 kWatt.saat enerji harcanan dnemlerden 180 kA`lik hcrelerin alt ve 1 kg. alminyum retmek iin 1414.5 kWatt.saat enerji harcanan dneme kadar srd.

ekil 3: Elektroliz hcreleri 1912 Alcoa

ekil 4: Alcoa Tennessee 1914

B dnemi, Petrol Krizi sonras enerji tketimi ve evresel

kayglarn n planda olduu dnemdir. Borunun
sonuna gelmek olarak tanmlanan bu dnemde
otomotiv sektrndeki katalitik konverterlerin
gelitirilmesine benzer dnle, birincil reticiler
zellikle elektroliz hcrelerde yeniliklere ve
deiikliklere gitmilerdir.
Yeniden deerlendirme olgusunun gndeme geldii
ve giderek glendii ve daha az enerji ile daha fazla
retim dncesinin yerletii dnem olmutur.
Bu dnem yaanan sorunlarn para para zmlendii
ve A dnemine taban tabana zt bir dnemdir.
Sonu olarak kukusuz etkileyici sonulara ulalmtr
ve dnemin en baarl lkesi Japonyadr. Enerji
santrallar iin gerekli yakt bile dalm yolu ile

38

karlayabilen Japon birincil reticileri hammaddeenerji genini tersine evirerek -ki Nippon Hafif
Metaller Grubu Genel Mdrnn sylemi ile Fuji
Dan ters evirerek-krizi atlatmlardr.
180 kA`lik elektroliz hucreleri ile enerji tketiminin kg.
alminyum bana 14-14.5 kwatt.saatlere drld,
Soderberg hcrelerin terkedilmeye baland
ve sonraki byk deiim dneminin teknolojik
altyapsnn hazrland dnemdir.
C dnemi, 1980li yllarn ortasndan balayan ve
tm sistemlerin yeniden tasarland bir dnemdir.
Bu dneme gei bilimsel almalar ve gelimelerin
maliyetlerinin dikkate deer rakamlara ulamas ile
balamtr. u anda iinde bulunduumuz 3. Endstri
Devrimi dneminde, B dneminde gndeme gelen
daha az enerji ile daha ok retim yaklam artarak

terkedilerek, bilgisayar kontrollu ve otomatik alumina

beslemeli modern prebaked hcrelerin devreye
alnd, gaz salnmlarnn minimize edildii dnemdir.
imdi tm hesaplar 2020 ylnda, malzeme
teknolojisindeki gelimelere kout olarak birincil
alminyum retim kapasitesinin 50.000.000 tona
ulaaca zerine yaplmaktadr.

1980-1985 yllari arasndaki 5 yllk dnemde ulalan

teknolojik geliimin dzeyi, gemi yaklak yzyllk
dzeyle karlatrldnda, neredeyse edeerdir. Bu
dneme kadar 180 kA`lik hcrelerden 320 kA`lik dev
hcrelere (320 kAlik hcreler retim yapmakta olup
500 kAlik hcreler yava yava yaygnlamakta ve
700 kAlik hcreler projelendirilmektedir) gelinen ve 1
kg. alminyum retimi icin 12.5 kWatt.saat enerjinin
harcand, Soderberg teknolojisinin byk lde
ekil 5: Alcoa Fjardaal birincil alminyum tesisi
Tablo 1: retim, yatrm bedeli, evre kirlilii ve enerji tketimi ilikilerinin dnemsel deiimi
Dnem

Ayrt edici zellik

Etkiler

A
1975 Petrol krizine
kadar

Makina a
Kaynaklarn yanl kullanm ve tamamen
demode teknolojiler

Enerji savurganl ve kirlilik

B
1980li yllarn
ortalarna kadar

Hatalarn onarm

Enerji tutumluluu ve evre kirliliinin

azaltlmas

C
Bgn ve gelecekte
baskn olan yatrmlar

Hatadan kanma

Teknolojilerin yeniden tasarlanmas

Minimum enerji tketimi ve evre kirlilii

Tamamen yeni sistemlerin kullanlmas

TEKNOLOJILERE GORE DUNYA PRIMER

ALUMINYUM URETIMLERI VE TAHMINLERI

URETIM (1000 MT)

45000
40000
35000
30000
25000

VSS
HSS
SWPB

20000
15000
10000

CWPB
TOTAL

5000
0
1990

1996

2010

2020

ekil 6: Teknolojilere gre birincil alminyum retimi

39

Teknik yaz

deerini koruyacaktr ve teknolojik geliimlerin

itici gc olacaktr. Bununla birlikte gnmzde ve
gelecekte daha yeil teknolojiler ve rnler artarak
nem kazanacaktr. Endstrilemi lkelerde devlet
etkisi ile yaplmaya balanan kullanm mr analizi (a
life cycle anaysis) nin yaygnlamas ile devlet ile birlikte,
bu verilere gre malzeme seimi ve retimi senaryolar
oluturulacaktr. Tm bunlar, alminyumun malzeme
zellikleri dikkate alndnda yeniden yeni altn an
yaamasnn olanakl olduunu gstermektedir.

Teknik yaz

1990 YILI PRIMER ALUMINYUM URETICILERI

TEKNOLOJI DAGILIMI

1996 YILI PRIMER ALUMINYUM URETICILERI

TEKNOLOJI DAGILIMI
VSS
19%

VSS
27%

CWPB
41%

SWPB
10%

HSS
13%

CWPB
61%

HSS
22%

SWPB
7%

ekil 7: Birincil alminyum reticileri teknoloji dalm 1990

ekil 8 : Birincil alminyum reticileri teknoloji dalm 1996

2010 YILI PRIMER ALUMINYUM URETICILERI

TEKNOLOJI DAGILIMI

2020 YILI PRIMER ALUMINYUM URETICILERI

TEKNOLOJI DAGILIMI

VSS
17%

CWPB
84%

HSS
9%

SWPB
4%

SWPB
6%

CWPB
68%

HSS
0%

ekil 9 : Birincil alminyum reticileri

teknoloji dalm tahminleri 2010

VSS
12%

ekil 10: Birincil alminyum reticileri

teknoloji dalm tahminleri 2020

Birincil alminyum retiminde aratrmalar, pilot tesisler ve endstriyel prototip uygulamalarhemen hemen tmyle
enerji canavar olarak adlandrlan elektroliz ilemine odaklanmtr. Btn abalar enerji tketimini ve evreye zararl
salnmlar drmeye yneliktir. Alminyum retim teknolojisinde grlen gelimelerin en nemlileri aadaki gibi
sralanabilir :
Kimyasal prosesin kontrolu ve analitik lmlerdeki gelimeler,
Tasarm ile ilgili matematiksel modellerin ve simulasyon programlarnn gelitirilip uygulanmas,
Proses kontrolnn otomatiklemesi ( otomatik hcre kontrol,
Hcre yapsnda daha kaliteli malzeme kullanm,
Nokta krclar ve almina besleme sistemlerindeki gelimeler.
retim teknolojisindeki gelimeler, aada sralanmi olan son yllarda ulalan bazi veriler ile daha somut olarak
grlebilir:
Tablo 2: Birincil alminyum teknolojisindeki gelimeler
1950-1969

1970-1979

1980-1983

1984-1988

1989-2000

Akm iddeti (kA)

30-120

145-155

175-220

280-300

500

Akm verimi (%)

80-85

87-92

93-95

94-95

95.9

Enerji tketimi (kWh/kg.Al)

15.5-20.0

13.9-15.5

12.9-13.5

12.9-13.5

13.39

Birim retim (ton Al/hcre)

0.3-1.0

1.0-1.3

1.5-1.7

2.0-2.4

3.5-3.8

Hcre mr (gun)

700-1100

1200-1800

2000-3000

2200-3300

>3300

Besleme yntemi

SW+CW

CW+PF

PF

PF

PF

Besleme miktar
(kg. Al2O3/krma)

100-250

3-100

1-3

05-2

0.5-2

40

Bir birincil alminyum retim tesisi planlanrken, ncelikle

toleransl bir kapasite seilir. Bugn teknolojik geliimin
getirdii olanaklar, 10 yl ncesine kadar 100.000
ton/yl olarak belirlenen optimum ekonomik kapasiteyi
200.000 ton/yla ykseltmitir. Kapasite seiminin
ardndan kapasite ile uygulanacak akm younluu
arasnda bir denge kurulur.
Burada akmn uygulanabilecek araln en st snrnda
olmas ok nemlidir. nk yksek akm younluu,
belli bir kapasitede, daha az sayda hcrenin dizayn edilip
kurulmasna olanak salar. Saptanm bir kapasitede
hcre saysnn az olmasnn yatrm ve iletme maliyetleri
asndan avantajlar u ekilde zetlenebilir :

ekil 10: Modern elektroliz hcresi

ada teknolojilerin ortaya koyduu potansiyelden

yararlanmann bir dier koulu da anodun Prebaked
olmas ya da Sodeberg`ten Prebaked`e dntrlm
olmasdr. Tipik rnek olarak sylenebilir ki, bugn
indeki btn Soderberg tesisler, ya kapanm ya da
Prebaked tesislere dntrlmtr.
Bugn dnyada Soderberg anotlu sistemler, Prebaked
anotlu sistemlere dntrlmektedir. naa halinde olan
ve planlanan tm tesisler Prebaked anot tipine dayaldr.
Soderberg anotlu sistemleri iyiletirmeye ynelik
aratrma-gelitirme almalar ise gndemden kmtr.

naat yzey alannn, hcre toplam yzey alanna oran

azaldkca, birim yllk retime, inaat bedelinin pay
der.
Hcre hizmetleri ve proses kontrol iin gereken
baz ekipman ve aralar ile yedek paralarin
toplam maliyetler akm ile deil, hcre says ile
doru orantldr. Bu etmenlerin yllk birim retim
maliyetlerine etkileri byktr ve yatrm bedellerinin
dmesinde paylar nemlidir. Belirli bir akm iddeti
iin optimum yatrm maliyeti, ayn silikon redresr
istasyonu iin, kabul edilebilir maksimum sayda
hcre olduunda gerekleir. Serideki hcre says
dtnde toplam yatrm maliyetinin % 13-15`i
tutan SR istasyonunun maliyeti ok az etkilenir.
Bu nedenle hcre saysnn, baz faktrlerin etkisi ile,
belirli bir snrn altnda olmas zorunluluu var ise de,
daha dk akm younluklu teknolojiyi semek daha
ekonomik olabilir.
Yukardakine benzer nedenlerle, belirli bir akm iin,
hcre says arttka, birim retim bana gereken
yatrm bedeli azalr. Ancak bu azal, bir noktada ani
bir deiim gsterir. 1 ton ek retim iin yaplacak bir
yatrm SR istasyonunda asgari kapasite ve zellikle
yatrm yaplmasn gerektireceinden, toplam yatrm
bedelinde ani bir art olacaktr.

ekil 11: 320 kA Prebaked hcre Aostar-in

Yksek Akm iddetine Sahip Hcreler

Birincil alminyum retimindeki tm gelimeler, yksek
akm iddetinde ve dk enerji tketimi ve emisyon
deerlerinde almaya yneliktir.

Yksek akml hcrelere sahip tesislerde, ayn akm

younluuna ve s izolasyon seviyesine sahip
hcrelerdeki akm iddeti ve hcre boyutundaki art
s kayb/enerji girdisi orann dreceinden, enerji
tketimi asndan avantaj salayacaktr.
Akm iddetinin art hcre saysnn azalmasna,
buna karlk hcre boyutunun artmasna olanak

41

Teknik yaz

phesiz yukardaki deerlere ulamak, ancak

yeni tesislerle mmkun olacaktr. Eski tesislerin
bu potansiyelden yaralanma dzeyi alt yaplarnn
modifikasyona uygunluu ile doru orantldr.

Teknik yaz

saladndan, modern teknolojilerin getirdii

otomasyon sistemlerinin de katks ile de iiliin
maliyet iindeki pay decektir. nk ii says akm
iddetine bal olmayp, hcre says ile ilgilidir.

DUNYADA KURULU PREBEKED ANOTLU BIRINCIL

ALUMINYUM TESISLERI TEKNOLOJI DAGILIMI

KAISER
10%

Prebaked Anotlu retim Teknolojileri

ALCAN
6%

DIGER
14%

ALCOA
21%

Alcan`n Pechiney`i, Hydro`nun VAW`yu satn almasndan

nce, kurulu Prebaked anotlu birincil alminyum
fabrikalarnn % 40`i Pechiney teknolojisini tercih etmiti.
Reynolds`un devreden kmas ve Kaiser`in Hatch adyla
tesis kuran deil, kurulu tesislere mhendislik hizmeti
veren bir kimlie brnmesinden sonra, Alcan destekli
Pechiney teknolojisinin yaygnl daha da artmtr.
Kurulu kapasitenin yaklak %86`sn oluturan bu
teknolojiler arasndaki farkllklarn analizini yapmak
gerektiinde ise, gerek bilgilerin gizlilii gerekse
elektroliz prosesinin proses anlamnda deimedii
dikkate ainnda kalem kalem bir liste yapmak mmkun
deildir. Bununla birlikte bir ok birincil alminyum tesisi,
balang teknolojisine, zaman iinde zgl koullarnn
zorlamas ile yenilikler katmaktadr ya da bu amala
mhendislik firmalan satn almaktadr.
Son 20 yl iinde HYDRO VAWyu, ALCAN PECHINEYi,
RUSAL ise VAMIyi satn almtrr.

PECHINEY
40%

REYNOLDS
9%

ekil 12: Prebaked anotlu uretimin teknolojilere gore dalm

te yandan DUBAL teknolojisini srekli yenilemektedir.

Kaiser teknolojisi ile yola kan DUBAL, u an kendi
teknolojisini satmaktadr. Bu arada ok nemli bir
dier gelime ise inin iki nemli teknoloji & aratrma
enstits olan GAMI ve SAMI CHALCO bnyesindeki
CHALIECO emsiyesi altnda birlemitir. HYDRO, ALCAN
(imdiki ad RIO TINTO-ALCAN), RUSAL (imdiki ad United
RUSAL) ve DUBAL daha ok teknoloji satmak yerine,
yeni yatrmlara ortak olarak katlmay tercih ederken,
CHALIECO teknoloji satnda, neredeyse dnyadaki tek
bamsiz teknoloji tedarikisi olarak kalmtr. zellikle
son 5 yl ierisinde JAZAN (Suudi Arabistan) 1,1 milyon
ton, VEDANTA (Hindistan) 2 milyon ton ve dier Malezya
ve Endonezyada toplam 1 milyon tonluk 4 yeni lke d
proje ve yaklak 9 milyon ton kapasiteli in iinde 8 yeni
projeyi almtr.

Tablo 3: Yatrm devam eden birincil alminyum projeleri

Fabrika

Firma

lke

Kapasite
(tpy)

Yatrm bedeli
(US$)

Balang
tarihi

Qatalum

Hydro/Qatar Pertoleum

Katar

585.000

5.6 milyar

2009

Taishet

URusal

Rusya

750.000

700 milyon

2009

Sarawak

Rio Tinto/Malaysian
Conglomerate

Malezya

550.000

2 milyar

2010

Nordural
Helguvik

Alcoa

zlanda

150.000

1,1 milyar

2010

Abu Dhabi

Dubal/Mubadala Dev Co.

Abu Dhabi

1,500.000

5 milyar

2010

Az Zabirah

Maaden/Rio Tinto/ Dubal

Suudi Arabistan

750.000

3.8 milyar

2011

Jazan Economic
City

Chalco (GAMI) /Saudi

Consortium/MMc

Suudi Arabistan

1,100.000

3 milyar

2012

42

Teknik yaz
ekil 13: Dubal

ekil 14: GAMI tarafndan tasarlanm 360 kA Prebaked hcre

ekil 15: ok fonksiyonlu hcre hizmet vinci,

Shenyang Metalurji-in

Elektroliz ileminin genel ilkelerini koruyarak teknolojiler arasinda farkllklarn ortaya kt ilemleri sralayabiliriz :
Son 30-35 yl iinde olduka popler olan Soderberg anotlu hcreleri ayn fabrika altyapsn kullanarak Prebaked
anotlu hcrelere dntrme teknolojileri,
Magnetohidrodinamik (MHD) etkileri minimize etmeye ynelik magnetik kompanzasyon lm sistemleri ve buna
bal olarak busbar dizaynlar,
Otomatik hcre kontrol sistemleri,
Hcrelere hizmet veren ekipmanlar (pot tending machines),
Elektrolitin kimyasal kompozisyonu ve bu kompozisyonu salamak iin dardan verilen katk malzemelerinin
beslenmesi,
Hcreye almina besleme teknikleri,
Yan ve dip katod bloklar ile katot blok alt refrakter izolasyonunda malzeme seimi,
Anot retim teknolojileri,
Dk emisyon ile alma ve gaz temizleme.

43

Teknik yaz

- elektrolitin kimyasal kompozisyonu sabit

tutulabilir,
- likids scakl (donma noktas) elektrolit
scaklnn 6 12 C altnda tutulabilir,

Modern Birincil Alminyum Fabrikalar

Aada Sralanm zellikler ile
Karakterize Edilir:
a) Hcre voltajini dk (4,2-4,3) Vda tutabilmek iin
dk anodik akm younluu (0.75 0.85 A/cm2 ),
b) Hcre voltajini dk (4,2-4,3) Vda tutabilmek iin
dk anot- katot uzakl ile almak (ACD 4.5 cm),
c) Elektrolit scakln drebilmek iin (10-20 C),
yksek AlF3 (12-14 %) konsatrasyonu ile almak,
d) Akm verimini ykseltebilmek iin (94-96%), dk
elektrolit scakl (950 960 C) ile almak,
e) Metalik alminyum ile katot arasndaki mesafeyi 1-2
cm. de tutarak deformasyonu azaltmak ve anot-katot
arasndaki uzakl 4,5 cm. de tutabilmek iin zgn
aluminyum bus-bar konfigrasyonu,
f ) Yksek akm veriminde (94-96%) alabilmek iin
metalik alminyum hareketliliinin minimium olmasn
salamak,
g) Almina, alminyum florr ve krlm elektrolit
paralarini, elektroliz banyosuna nokta besleyiciler
(point feeder) ile beslemek ve bylece:

h) Hcre direnci ve g giriinin otomatik olarak kontrol

edilmesi ile :
- anot-katot mesafesi minimum da sabit olarak
tutulabilir, (baknz b)
- elektrolit kompozisyonu sabit tutulabilir (baknz f)
- elektrolit scakl minimumda sabit olarak tutulabilir
(baknz d)
- gnluk anot etkisi frekans 0,1-0,3 de
minimize edilebilir ve bylece CF4 oluum faktr
10-20 arasnda tutulabilir,
) Hcrenin anot blmnn dizayni ile flor ieren atk
gazlar ve tozlar byk oranda toplanabilir (96 98 %),
i) Kuru gaz temizleme ile hcre gazlarndaki florl
bileenler, taze almina aracl ile byk oranda
tutularak (96 98 %), sisteme geri beslenebilir,
j) Katot bloklarn ieriinde geleneksel amorf malzemeler
yerine:
30 % grafit, 70 % antrasit ve balayc,
100 % grafit ve balayc ya da
100 % grafitletirilmi kok ve balayc bulunmaktadr.

Tablo 4: Birincil retim teknolojilerinin karlatrlmas

AP
2

1)

DUBAL

HYDRO

RUSAL

GAMI

0.84

0.78

0.81

0.75 0.78

Anodik akm younluu (A/cm )

0.80

Anot-katot mesafesi (cm) (teorik)

4.4

n.m.

n.m.

n.m.

4.5

Elektrolitteki AlF3 konsantrasyonu (%)

12 - 14

n.a.

12 14

11 - 13

11 - 13

955

960

955

960

960

17

n.a.

19

n.m.

14

E&A

Sofistikasyon: 1 10 (en yksek)

10

Toz-gaz tutma verimlilii (%)

98

96

98

96

96

Elektrolit scakl ( C)
Magnetik optimizasyon (BZ: max. Gauss)
Nokta besleme (European or American)

2)

Proses kontrol algoritmasi

Modern Birincil Alminyum teknolojileri benzer teknolojik performans verirler

44

Teknik yaz

Tablo 5 : Birincil retim teknolojileri performans karlatrlmas

AP

DUBAL

HYDRO

RUSAL

GAMI

DC Elektrik tketimi (MWh /t Al)

12.7

13.7

13.3

13.5

13.2

Akm verimi (% Faraday)

95.2

94.5

95.0

94

94

Almina tketimi (t/ t Al)

1.92

n.a.

1.92

1.93

1.95

Net anot tketimi (t / t Al)

0.400

0.420

0.405

0.435

0.420

Florid tketimi(t / t Al)

0.018

0.020

0.018

0.023

0.020

70

80

60

72

Hcre mr (ay)

90/70

5)

Florid salnm (kg / t Al)

0.40

0.60

0.40

0.90

0.70

Anot etkisi frekans (say/gn.hcre)

0.1 max.

0.2

0.1

0.3

0.3

AP (Aluminium Pechiney) en iyi performans veren teknolojidir.

GAMI teknolojisi performans olarak batl teknolojilere ok yakndr ve hatta baz noktalarda stndr:
indeki birincil alminyum fabrikalarinda kullanlan almina kalitesi nedeni ile (kumsu-unsu/sandy-floury
karm ya da yar unsu/-floury) akm verimi 1-1,5% daha dktr.
inde kullanilan katot bloklar daha prz olduu iin, daha fazla florid elektrolitten absorbe ederler.
inde kullanlan malzeme kalitesi, bat kaynakl malzemelerden daha dk olduu iin, daha dk
performans ve hcre mr szkonusudur.
GAMInin bus-bar dizayn, batl teknolojilerden daha stndr.

2. YATIRIM MALYETLERNN
KARILATIRILMASI
Birincil alminyum endstrisine teknoloji salayan
firmalar Rio Tinto Alcan (Aluminium Pechiney=AP),
Dubal, Hydro, Rusal ve GAMI (CHALIECO) olarak saylabilir.
Bunlarn tm ayn zamanda birincil alminyum reticisi
olup, GAMI dnda kalanlar ortaklk dnda teknoloji
satn genelde tercih etmemektedirler.
Birincil alminyum fabrikasi yatrm 4 ana bileenden
olumaktadr :
1. Teknolojik ve mhendislik proje,
2. naat,
3. Ekipman alm ve montaj,
4. Ekipmanlarin devreye alnmas.
Toplam yatrm bedeli iinde inaat, ekipman alm ve
montaji ve bunlarn devreye alnmas yaklak % 60-80
arasnda pay almaktadr. Bu nedenle ayn teknolojiye
sahip, ancak farkl lokasyonlarda farkl maliyetler oluumu
szkonusu olabilmektedir.

Kapasite-Akm iddeti likisi

Tablo 6: Kapasite akm iddeti ilikisi

retim kapasitesi
( bin ton/yl)

Akm iddeti
kA

<50

70 135

50 100

155 200

100 160

180 240

160 250

280 350

Burada belirleyici olan silikon redresr istasyonunun

kapasitesidir. Enerji verimlilii, yatrm minimizasyonu ve
srekli, problemsiz elektrik temini iin SR istasyonunun
limitleri dahilinde sorunsuz nominal voltaj deerlerinde
alabilecek ve maksimum sayda hcre besleyecek
ekilde altrlabilmesidir.
Tablo 7: Silikon redresr istasyonlar iin nominal
voltaj-verimlilik ilikisi:
k voltaj
V

SR istasyonu verimlilii
%

200 400

94 96

400 600

96 97.5

600 800

97.5 98.5

800 1300

98.5 99

Teknolojik ve mhendislik proje aamasnda ilk adm

kapasiteye bal olarak akm iddeti seimidir.

45

Teknik yaz

Proses Maliyetleri
Dnya birincil alminyum endstrisinin bugn zerinde
odakland 3 ana konu vardr:
1. Enerji tketimi ve dolaysyla enerji masraflarnn
azaltlmas,
2. Hammadde bulunabilirlii,
3. Srdrlebilir kalknma projesi nda evresel ve
sosyal sorumluluklar yerine getirmek kaygs.
Birincil alminyum retiminin temel girdisi almina
ile birlikte enerji olmaktadr. Metalik alminyumun
cevherden kazanmnda boksit-almine evrimi hari,
ton bana, teknolojiye bal olarak 12.500 ile 16.500
kWh arasnda elektrik enerjisi tketilmektedir. Bu youn
tketim, lkelerin enerji politikalarna bal olarak, son
yllarda birincil alminyum retiminin dnya leinde
dalmnda deiimlere neden olmutur. Artan nfs
ve teknolojik geliime paralel olarak, birincil alminyum
retiminin de artmas olaandr.

ekil 17: Yeni birincil alminyum tesisi yatrmlar iin gzde

lokasyonlar

Ancak zellikle Amerika ve Bat Avrupa birincil alminyum

retimlerini azaltarak, snrl olan enerji kaynaklarn dier
alanlarda kullanmay tercih ederken, zellikle enerjinin
ucuz olduu Rusya ve Gulf lkeleri, gelecein alminyum
dnyasnda barol oynamaya soyunmulardr. Burada
in, dier endsrilerde olduu gibi zel bir konumdadr
ve cevheri olmamasna ve olduka pahal enerji
kullanmasna karn, retimini hzla arttrmaktadr.

Tablo 8: Birincil alminyum reticileri iin ortalama enerji fiyatlar (cent/kWh)

Blge

2003

2004

2005

2006

2007

Kanada

1,22

1,40

1,59

1,58

1,50

Okyanusya

1,72

1,81

1,75

1,65

1,62

Afrika

1,32

1,46

1,56

1,44

1,39

Latin Amerika

1,63

1,95

2,09

2,03

1,95

Orta Dou

1,95

2,05

1,92

1,79

1,69

Bat Avrupa

2,39

2,75

2,95

2,87

2,76

Amerika

2,59

2,57

2,56

2,60

2,66

Asya

3,24

3,24

3,23

3,29

3,38

BDT

1,03

1,09

1,10

0,99

0,92

Dou Avrupa

2,51

2,49

2,54

2,58

2,63

in

3,57

3,92

4,01

4,00

3,99

Dnya ortalamas

2,18

2,41

2,50

2,47

2,44

Ancak in`deki birincil alminyum reticilerinin byk ounluu enerji reten firmalar olduu iin elektrik tarifeleri
ok salkl deildir. Bu nedenle in hari ikinci bir tablo hazrlamak ihtiyac duyulmutur.

46

Teknik yaz

Tablo 9: Birincil alminyum reticileri iin ortalama enerji fiyatlar (in hari) (cent/kWh)
Blge

2003

2004

2005

2006

2007

Kanada

1,22

1,40

1,59

1,58

1,50

Okyanusya

1,72

1,81

1,75

1,65

1,62

Afrika

1,32

1,46

1,56

1,44

1,39

Latin Amerika

1,63

1,95

2,09

2,03

1,95

Orta Dou

1,95

2,05

1,92

1,79

1,69

Bat Avrupa

2,39

2,75

2,95

2,87

2,76

Amerika

2,59

2,57

2,56

2,60

2,66

Asya

3,24

3,24

3,23

3,29

3,38

BDT

1,03

1,09

1,10

0,99

0,92

Dou Avrupa

2,51

2,49

2,54

2,58

2,63

Dnya ortalamas

1,80

1,99

2,07

2,04

2,02

1980-2003 yllari arasnda, yksek enerji fiyatlarna bal olarak, Avrupa`daki birincil alminyum retimi %12 (toplam
dnya retimindeki pay % 40`dan % 28`e) ve Amerika`daki birincil alminyum retimi ise % 13 (toplam dnya
retimindeki pay % 26`dan % 13`e) gerilemitir.

Birincil Alminyum Tesisleri Yatrm Maliyetleri

ekil 17de 2003 yl iin hesaplanm retilecek ton alminyum bana yatrm bedelleri grlmektedir. in kkenli teknolojiler 2000-2500 $/ton aralnda iken, bat
kkenli teknolojilerde fiyatlar 2500 $/ton alminyumdan
10000 $/ton alminyuma kadar deimektedir.

ekil 17: 2003 yl iin hesaplanm retilecek ton alminyum

bana yatrm bedelleri

ekil 18de ise ekil 17nin gncellenmi, yani GULF

blgesi yatrmlari eklenmi hali verilmitir. Ucuz enerji ve
corafi lokasyon nedeni ile son yllarda GULF blgesinde
birincil alminyum yatrmlari ok popler olmutur.
Brook Hunt verilerine gre ALBA (Bahreyn) son ilave
yatrmn AP 30 teknolojisi ile ve 3600 $/ton alminyum,
DUBAL (Birleik Arap Emirlikleri) D-20 teknolojisi ile
ilave yatrmn 2840 $/ton alminyum, Qatalum (Katar
Devleti ve HYDRO) HAL 300 teknolojisini kullanarak yeni
yatrmn 3950 $/ton alminyum, Suudi Arabistanda
balanm olan iki proje ise AP 35 teknolojisini

3500-3700 $/ton alminyum fiyatlarla hayata geirmitir.

Yine Suudi Arabistandaki Jazan projesi GAMI tarafndan
2750 $/ton alminyum bedel ile projelendirilmitir.

ekil 18: 2005 yl iin hesaplanm retilecek ton alminyum

bana yatrm bedelleri

Bunlara karn Aluminium Pechiney kendi web sitesinde

AP 18 iin 4500 $/ton alminyum ve AP 30 iin 4000 $/ton
alminyum yatrm bedeli ngrmektedir 3.
Ek olarak RUSAL, kendi gelitirdii RA 300 ve RA-400 tipli
teknolojiler iin 2500-2800 $/ton alminyum maliyet
hesaplamtr (sat bedeli deil, kendi retimi iin
maliyet).

47

Teknik yaz

TEMEL TANIMLAR
HSS
VSS
SWPB
SWPB
PF

: Horizontal stud Soderberg (yatay pimli Soderberg),

: Vertical stud Soderberg (dikey pimli Soderberg),
: Side-worked prebaked (yandan calisilan prebaked),
: Central-worked prebaked (merkezden beslemeli prebaked),
: Point feeding (nokta besleme).

SONU
Yaanan ekonomik krizler ve enerji darboazlarna karn dnya alminyum talebi her yl % 4 orannda artmaktadr.
zellikle yeni kullanm alanlar ve ileri teknoloji maizemelerine alminyumun yapt katklar gn getike artmaktadr.
Ancak zellikle inin dnyaya entegrasyonundan sonra teknoloji de su balarn tutan aktrler deimektedir. Benzer
olarak enerji bulunabilirlii ve maliyetleri yeni kapasitelerin, devletlerin de petrol-d endstrilere getirdii byk
kolaylklarn da katks ile enerji youn blgelere kaymaktadr.
Peki bu resim iinde Trkiye nerededir? Bu sorunun yant ancak iki farkl soru ile verilebilir:
- Elektrik enerjisinin yarsndan fazlasn ithal doal gaz ile reten ve maliyetleri dnya ortalamasnn 3 kat olan bir
lkede birincil alminyum yatrm ne derece ekonomiktir?
- Stratejik olarak elektroliz proses bilgisinin ve teknolojilerinin oluturulmas ve korunmas magnezyum ve bor gibi
dier metal ekstraksiyon teknolojierine alt yap salamaz m?

Referanslar
1- What is driving smelter location-the long term perspective / Julian Kettle / Brook Hunt Mining & Metal Industry
Consultants / Metal bulletins 19th International Aluminium Conference / Oslo / September 2004
2- Gulf Smelter Projects: Update and Viability Analysis / Julian Kettle / Brook Hunt Mining & Metal Industry Consultants
/ Metal Bulletins 20th International Aluminium Conference / Atlanta / September 2005
3- Pechiney Coeaga Aluminium Smelter / www.ap-technology.com
4- Aluminium Technology & Production in Russia / Viktor Mann Deputy General Manager / RUSAL / www.rusal.com
5- Aluminium Technology&Production in Russia / Victor Mann / RUSAL / Metal Bulletin 21st International Aluminium
Conference / Moscow / September 2006
6- Gulf Smelter Projects : Update and Viability Analysis / Julian Kettle / Brook Hunt / Metal Bulletin 20th Aluminium
Conference / Atlanta / September 2005
7- Opportunities and Challenges for Chineese Aluminium Industry / Liu Xianguin / Chalco / Metal Bulletin 21st
International Aluminium Conference / Moscow / September 2006
8- Hall-Herault - First Century of Aluminium Process Technology 1886-1986 TMS 115Th Annual Meeting New Orleans.
9- 2. Alminyum Sempozyum ve Sergisi Al Sunusu / Prof. Dr. smail Duman - .T.. Metalurji ve Malzeme Mhendislii
Blm / Seydiehir / Mays 2004
10- What is driving smelter location-the long term perspective / Julian Kettle / Brook Hunt Mining & Metal Industry
Consultants / Metal bulletins 19th International Aluminium Conference / Oslo / September 2004
11- Gulf Smelter Projects: Update and Viability Analysis / Julian Kettle / Brook Hunt Mining & Metal Industry Consultants
/ Metal bulletins 20th International Aluminium Conference / Atlanta / September 2005
12- Pechiney Coeaga Aluminium Smelter / www.ap-technology com
13- Aluminium Technology & Production in Russia / Viktor Mann Deputy General Manager / RUSAL / www.rusal.com
14- Aluminium Technology, Applications and Environment / A Profile of a Modern Metal / Dietrich G. Altenpohl / 6th
Edition / TMS 1999
15- Aluminium Smelter Power Tariffs to 2007-CRU International Ltd.

48